درەو: لیژنەی دارایی  پەرلەمانی كوردستان لە راپۆرتێكدا بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان پرسیار لە بڕینی موچەی 21%ی موچەخۆران دەكات كە پاشەكەوتە یان قەرزە لای حكومەت یان بەیەكجاری بڕیویانە،   بە گوێرەی راپۆرتەكەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان" لەمانگی (4/5/6 ) دوای دابەزینی نرخی نەوت، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان (283 ملیار و 424 ملیۆن) دینار بووە رادەستی وەزارەتی دارایی كراوە، لە ساڵی 2020 حكومەتی عێراق چوار جار بڕەی پارەی ناردووە واتا لە 2020 دا عێراق ( ترلیۆنێك و 711 ملیار) دیناری ناردووە. بەشێك لە راپۆرتەكەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان كە بڕیارە سبەینێ بخوێندرێتەوە هۆكارەكانی خراب بوونی دۆخی دارایی و ئابووری لە هەرێمی كوردستان دۆخی ئابووری هەرێمی كوردستان بەدۆخێكی ناسەقامگیر و دژواردا تێدەپەڕێت كە هۆكارەكانی بریتییە لە: یەكەم: لە رووی ئابوویەوە بەشێكین لە دەوڵەتی عێراق ، عێراق و هەرێمی كوردستان 85% پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێ، دابەزینی نرخی نەوت كاریگەری راستەوخۆ و بەپەلە دەكاتە سەر جۆمگەكانی دیكەی ئابووری و دارایی وڵات. دووەم: بەهۆی سەرهەڵدانی پەتای كۆرۆنا، كایگەری لە سەر زۆربەی جۆلەكانی ئابووری و دارایی دروست كردووە، بەشێوەیەك زۆربەی سەرچاوەكانی داهاتی كەمیكردووتەوە. سێیەم: پێناسەیەكی دیاریكراو نییە بو سیستەمی ئابووری لە هەرێمی كوردستان. چووارەم: تەداخولەكانی حكومەتی فیدڕال لەسەر بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان و بەستنەوەی بە هۆكارە سیاسییەكان و بڕین وناجێگیری لە پێدانی بەشێك لە بودجەی، بەتایبەت لە 2014 تاوەكو ئێستا لە 2020 وایكردووە پێدانی مووچە و دۆخی ئابووری ناسەقامگیر بێت. پێنجەم: بەهەدەردان، گەندەڵی خراب ئیدارەدانی سەرچاوەكانی داهات لە هەندێ لە سێكتەرەكانی وەك (نەوت و داهاتی ناوخۆ وەك خاڵە سنوورییەكان، گومرك، باج ...هتد). سەرچاوەكانی داهاتی هەرێمی كوردستان: یەكەم: داهاتی ناوخۆ و دەروازە سنوورییەكان، باج، رسوومات: لە 1/1/2020 تاوەكو 30/6/2020 وەك ئەوەی لە وەزارەتی دارایی و ئابووری وەرگیراوە، كە لە خشتەكەدا روونە:   دووەم: بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان كە لە عێراقەوە هاتووە لە 2020 (1.759.000.000.000 ملیار دینار) تڕلیۆنێك و 759 ملیار دینار. لەم بڕە كە بە چوار سولفە هاتووە، هەر جارێ بڕی 11.880.000.000 یانزدە ملیار و 880  ملیۆن دینار براوە بو پێدانەوەی قەرزی بانكە ئەهلییەكان كە حكومەتی هەرێمی كوردستان قەرزدارییانە. كۆی قەرزی بانكەكان كە لەو چوار مانگە وەریانگرتووە، 47 ملیار و 520 ملیۆن دینار. ئەوەی بە سافی بو هەرێمی كوردستان ماوەتەوە (تڕلیۆنێك و 711 ملیار و 480 ملیۆن دیناری عێراقی). بەگوێرەی مافە دارییەكانی هەرێمی كوردستان لە بەشە بودجی 2020ی عێراق، كە بەهۆی  نەبوونی یاسایی بودجە، مامەڵەی یاسایی لەگەڵ بودجەی 2019 دەكرێ، ئەویش بە خەرجكردنی  1 لەسەر 12ی بودجەی گشتی 2019. هەرێمی كوردستان لەوەدا مانگانە (453 ملیار دیناری هەبووە) لە ساڵی 2020 حكومەتی عێراق تەنیا سێ مانگ بڕی (453 ملیار دیناری ناردووە، مانگێك تەنیا 400 ملیار دیناری ناردووە و دوو مانگ هیچی نەناردووە. بەم پێیەش حكومەتی عێراق 959 ملیار دینار كەمتر لە ساڵی پار لەماوەی شەش مانگ رابردوودا بو هەرێمی كوردستان ناردووە). سێیەم: بڕی ئەو داهاتەی وەزارەتی سامانە سرۆشتییەكان داوییەتی بە وەزارەتی دارایی: لەسێ مانگی (1/2/3ی 2020) داهاتی وەزارەتی سامانە سرۆشتییەكان كە دراوە بە وەزارەتی دارایی بو پێدانی مووچە بو هەر مانگێك 345 ملیار و 203 ملیۆن بووە. هەمووی دەكاتە یەك تڕلیۆن و 35 ملیار و 610 ملیۆن دنیاری عێراقی). هەروەها لەمانگی (4/5/6 ) دوای دابەزینی نرخی نەوت، وەزارەتی سامانە سرۆشتییەكان 283 ملیار و 424 ملیۆن دینار بووە) رادەستی وەزارەتی دارایی كراوە. چوارەم: هاوكاری هاوپەیمانان بو مووچەی هێزی پێشمەرگە: لەشەش مانگی یەكەمی 2020 هاوكاری هاوپەیمانان 124 ملیار و 200 ملیۆن دینارە، بە شێوەیەك بۆ هەر مانگێك بە تێكڕای 20 ملیار و 700 ملیۆن دینار. حكومەتی هەرێمی كوردستان لە 2020 چەند و چۆن مووچەی دابەشكردووە؟ مووچەی چوار مانگ بەبێ لێبڕین بریتی بووە لە نزیكەی  سێ تڕلیۆن و 580 ملیار دینار مووچەی پێنجەم لە 2020 كە دەكاتە مانگی شۆبات كە شیوەی بڕینی 21% و پێدانی 79%ی مووچە، نزیكەی 700 ملیار دینارە. بەڵام وەزارەتی دارایی، روونكردنەوەی دا بە لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی كوردستان، كە نزیكەی 617 ملیار دیناری لە بەردەست بووە و نزیكەی 120 ملیاری قەرزكردووە. تێبینی: تاوەكو ئێستا بڕینی 21%ی مووچەی مانگی شۆبات بە روون و ئاشكرا دیار  نییە، ئاخۆ ئەمە پاشەكەوتە؟ قەرزە لای حكومەت؟ یان بە یەكجار بڕیویانە و پێدانەوەی نییە؟ پێشنیار و راسپاردەكانی لیژنەی دارایی  و ئابووری لەگەڵ بەغدا: یەكەم: داوا دەكەین حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ حكومەتی فیدڕالی بەردەوام بێ لە گفتوگۆكردن تاوەكو مافە شایستە داراییەكانی مسۆگەر بكات و دەستووریش بنەمای مامەڵەكردن بێ. دووەم: داوا دەكەین سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان لەگەڵ دامەزراوە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان ، داوا لە نەتەوە یەكگرتووەكان و هاوپەیمانان بكات، كە عێراق پابەندبێت لە چوارچێوەی بنەماكانی دەستوور، شایستە داراییەكانی خەڵكی هەرێی كوردستان خەرج بكات و چی دیكە بە عەقلییەتی مەركەزی هەرێمی كوردستان سزانەدرێت. لە نێوخۆی هەرێمی كوردستان: یەكەم: ئەولەوییەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان پەیداكردنی داهاتبێ بو مسۆگەركردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان.  دووەم: جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی لە مووچە و دەرماڵە و بەخشین و ئیمتییازاتەكان و خانەنشینی لە هەرێمی كوردستان سێیەم: لە ساڵی 2014ەوە هەرێمی كوردستان یاسای بودجەی گشتی و ژمێرەی كۆتای نەناردووتەوە پەرلەمانی كوردستان، یان لانی كەم ماوەی دوو ساڵە بەیانی داراییش رەوانەی پەرلەمان نەكراوە. ئەمە پێچەوانەی دەستوور و یاسایە و بووەتە گرفتی ناروونی داهات و خەرجی حكومەت، هەروەها بەربەست بووە لە كاری چاودێری پەرلەمانی و دیوانی چاودێری دارایی لە چەند ساڵی رابردوودا. چوارەم: كەمكردنەوەی باج، كەمكردنەوەی سوودی بانكی بو هاونیشتیمانیان، بو ئەوەی هاندانێك بێ، بو جولەی بازرگانی و وەرگرتنی قەرز لە بانكەكان بو پڕۆژە بچۆكەكان، لەهەندێ وڵات ئێستا سوودی بانكی نزیكبووتەوە لە سفر. پێنجەم: چاكسازیكردن لە سەرچاوەكانی داهات لە هەرێمی كوردستان: ا: پێداچوونەوە لە گرێبەستە نەوتییەكان ب: جێبەجێكردنی بڕیاری 706ی ئەنجوومەنی وەزیران لە رێككەوتی 20/3/2020 سەبارەت بە پێداچوونەوەو وەرگرتنی باج لە كۆمپانیاكانی بواری نەوت و گاز، ئەو كۆمپانیانەی كە گرێبەستی خزمەتگۆزاریان لەگەڵ كۆمپانیای نەوتییان هەیە، كۆمپانیاكانی ئاسایش لە بواری نەوت. ج: وەرگرتنی باج لە هەموو كۆمپانایا گەورەكان و راگرتنی لێخۆشبوونییان لە باج. د: كۆنترۆلكردنی سەرجەم خالە سنوورییەكان، بەتایبەت خالە گمركییەكان بە مەرجێك كۆی گشتی داهات بگەرێتەوە بو حیساباتی وەزارەتی دارایی. هـ: پێداچوونەوە بە هەموو گرێبەستی ئەو كۆمپانیانەی كە كاردەكەن لە خالە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستان، بەمەبەستی زیادكردنی داهاتی گشتی بە شێوەیەك داهاتەكەی زیاتر بو گەنجینەی حكومەت بێ نەك بۆ كۆمپانییەكان. و: پێویستە پسۆڵەی داهات، تەنیا پسۆلەی وەزارەتی دارایی بێ لەهەموو خاڵە گومركییەكان. ز: هەڵوەشاندنەوەی هەموو لێخۆشبوونە گومركییەكان لە هەرێمی كوردستان. ح: پێویستە حكومەت بریارێك دەربكات لە شێوەی  مقاصە بێت ھەر هاوڵاتیەك ھەر قەرزێكی حكومەتی لایە لە عقار، زەواج، كارەبا، نیشتەجێبون، ئاو دەتوانێ لەگەڵ حكومەت لە پاشەكەوتەكەی كە قەرزە لە ئەستۆی حكومەت بیداتەوە، بەو مەرجەی ئەو قەرزانە بە ناوی خودی هاوڵاتی خۆی یان خێزانی یان مناڵی خوار ھەژدە ساڵی خۆیەوە بێت. گ: پێداچونەوە بەسەرجەم گرێبەستەكانی كۆمپانیاكانی بواری پەیوەندی وئینتەرنێت و قەرزەكانیان. گوندەكانی نیشتەجێ بون تایبەت بە باجی خانوبەرە. ی: لەگەڵ وەرگرتنی ئەو زەوی و زارانەی كە لەرێگەی موساتەحە دراون و تاوەكو ئێستا بەكارنەهاتوون، یاخۆد كراون بە پارچە زەوی و فرۆشراون، وەربگرنەوەو حكومەت لەرێگەی موزایەدەی ئاشكرا بفرۆشرێ، ئەمەش وەك هەنگاوێك بو زیادكردنی داهات و تێپەڕبوون لە قەیرانی دارایی. س: یەكێك لە رێگاكانی زیادكردنی داهات، بریتییە لە كەمكردنەوەی خەرجییەكانی گشت دام و دەزگاكانی هەرێمی كوردستان، بە شێوەیەكی زۆر وورد. وەك (كەمكردنەوەی مینحەی مێوانداری، راگرتنی هاوكاری، راگرتنی كڕینی خانوو و ئۆتۆمبێڵ. ع: دەكرێ حكومەت گرنگی بداتە كاری هاوبەش لەنێوان كەرتی حكومەت و كەرتی تایبەت، بەتایبەت هەندی كەرت بەتەواوەتی رادەستی كەرتی تایبەت بكات، ئەویش هەم داهات زیاد دەبێ و هەم خەرجی حكومەتیش كەم دەبێ وەك كەرتی  كارەبا. ف: زۆر سەرچاوە هەیە كە موڵكی دەوڵەتە، بەڵام بڕی راستەوخۆ لەلایەن حكومەتەوە وەرناگیرێت، بو نموونە (لە هەموو ئەو بیرە ئاوانەی كە بۆ سوود وەرگرتن لە ئاوی ژێر زەوی بەكار دێت و ژمارەیان زۆرە، پیویستە بخرێتە ژێر رسۆمی حكومەتەوە. بەگوێرەی ئامارێكی ساڵی 2017 لە هەرێمی كوردستان 22 هەزار و 560 بیری نایاسایی و بێ مۆڵەت هەن، ئەم بیرانە بە یاسایی بكرێن و كاژیری خوێندنەوەی ئاو و لێدانی بیرەكە هەموو سەرجاوەی داهاتن).

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت  - محەمەد رەئوف   نێچیرڤان بارزانی ئەمجارەش ئاوێكی كرد بە ئاگرەكەدا.. پارتی‌و یەكێتی رێككەوتن لەسەر ئەوەی لیژنەیەك پێكبهێنن بەمەبەستی گفتوگۆكردن لەبارەی كێشەو ناكۆكییەكانی نێوانیان، دوای جەژنی قوربان لیژنەكە  كۆدەبنەوە، شەفافیەتی دۆسیەی نەوت یەكێكە لە بابەتە كێشە لەسەرەكان، نێچیرڤان بارزانی بە بافڵ تاڵەبانی وتووە یەكێتی لەڕێگەی قوباد تاڵەبانییەوە ئاگاداری دۆسیەی نەوتە.  كۆبونەوە لە دەرەنگانێكی شەودا دوێنێ شەو تاوەكو دەرنگانێك لە ئۆفێسی نێچیرڤان بارزانی لە پیرمام، كۆبونەوەی ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتی بەڕێوەچوو. دوای چەند رۆژێك مشتومڕو هەڕەشەی هەڵپەساردنی پەرلەمان‌و دەركردنی وەزیرەكانی یەكێتی لە حكومەت، بە دەستپێشخەرییەكی نێچیرڤان بارزانی بۆ لاهور شێخ جەنگی، بارودۆخەكان ئاسایی كرانەوە‌و پەرلەمانیش ئەمڕۆ كۆبونەوەی خۆی كرد. كۆبونەوەكەی پیرمام دوێنێ شەو تاوەكو كاتژمێر (1:00)، بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم‌و جێگری سەرۆكی پارتی لە كۆبونەوەدا بوون. بەپێی ئەو زانیارییانەی لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە هەردوو حزب دەست (درەو) كەوتوون، نێچیرڤان بارزانی بەتەلەفۆن لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی قسەی كردووە‌و داوای لێكردووە پارتی‌و یەكێتی پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە، لەسەر بنەمای دەستپێشخەرییەكەی نێچیرڤان بارزانی، یەكێتی بافڵ تاڵەبانی ناردووە بۆ كۆبونەوە لەگەڵ پارتی. یەكەمین وێستگەی كۆبونەوەكانی بافڵ تاڵەبانی لەگەڵ پارتی، لە ئۆفێسی نێچیرڤان بارزانی بوو لە پیرمام. وەفدی یەكێتی لەو كۆبونەوەیەدا كە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكایەتی دەكرد بریتی بوون لە هەریەكە لە (شاڵاو عەلی عەسكەری ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و خەسرەو گوڵ محەمەد ئەندامی سەركردایەتی‌و بەرپرسی گشتی دەزگا ئاسایشی گشتی هەرێم)، وەفدی پارتیش كە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد پێكهاتبوون لە هەریەكە لە (هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی كە بە نوێنەرایەتی مەسعود بارزانی سەرۆكی حزب بەشداربووە لە كۆبونەوەكە هەروەها مەحمود محەمەد ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی بە نوێنەرایەتی مەكتەبی سیاسی حزبەكەی‌و دڵشاد شەهاب ئەندامی سەركردایەتی پارتی).  (درەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەیدا لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی، بافڵ تاڵەبانی گلەیی یەكێتی لەبارەی ئەم بابەتانەوە خستوەتەڕوو: •    پرسی لامەركەزی ئیداریی‌و دارایی •    پرسی شەفافیەت لە دۆسیەی نەوت‌و دارایدا •    پرسی شەراكەتی راستەقینەی یەكێتی لە دەسەڵاتدا •    پرسی دەسەڵاتی وەزیرو پەرلەمان بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لەبەرامبەر ئەم گلەییانەی بافڵ تاڵەبانیدا، نێچیرڤان بارزانی سەبارەت بە پرسی شەفافیەت لە دۆسیەی نەوتدا وتویەتی:" قوباد تاڵەبانی ماوەی دوو خولە جێگری سەرۆكی حكومەت‌و جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نەوت‌و غازبووە‌و ئاگاداری وردەكاری دۆسیەی نەوتە‌و دەتوانن بانگی بكەن بۆ مەكتەبی سیاسی‌و لەوێ لێی بپرسن". سەبارەت بە پرسی لامەركەزیەتی ئیداری‌و كارگێڕی، نێچیرڤان بارزانی رایگەیاندووە:" لامەركەزیەت بەشێكە لە بەرنامەی حكومەت‌و یەكێتی دەتوانێت لەرێگەی وزیرەكانییەوە كار لەسەر ئەو بابەتە بكات". سەبارەت لە پرسی بەشداری یەكێتی لە دەسەڵات، بافڵ تاڵەبانی‌و نێچیرڤان بارزانی رێككەوتن لەسەر ئەوەی پارتی‌و یەكێتی لیژنەیەكی هاوبەش دروست بكەن‌و لەسەر وردەكاری ئەو بابەتانە گفتوگۆ بكەن. لەبارەی لیژنە هاوبەشەكەوە  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لیژنەی پارتی بۆ گفتوگۆ لەگەڵ یەكێتی بریتین لەم كەسانە: •    هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی- سەرۆكی لیژنەی دانوستانكاری پارتی  •    مەحمود محەمەد ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و وتەبێژی فەرمی پارتی- ئەندامی لیژنەی دانوستانكار •    عەلی حسێن بەرپرسی پەیوەندییەكانی پارتی- ئەندامی لیژنە لەلایەن یەكێتیشەوە لیژنەی دانوستانكار لەگەڵ پارتی پێكهاتوون لەم كەسانە: •    بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی- سەرۆكی لیژنە •    ئەندامانی تری لیژنە بۆردێك دەبێت لە مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و تائێستا یەكلا نەكراوەتەوە ئەم لیژنە هاوبەشەكەی پارتی‌و یەكێتی بڕیارە لەدوای پشووی جەژنی قوربانەوە دەست بە زنجیرەیەك كۆبونەوە بكەن بەمەبەستی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ كێشە‌و ناكۆكییەكانی نێوان هەردوو حزب. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە پارتی هەریەكە مەسعود بارزانی سەرۆكی حزب‌و مەكتەبی سیاسی ‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت، لە یەكێتیش لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی حزب‌و مەكتەبی سیاسی رەزامەندییان لەسەر دەستپێكردنی ئەم گفتوگۆیان دەربڕیوە. وێستگەی دووەمی سەردانەكەی بافڵ تاڵەبانی بۆ لای پارتی، كۆبونەوە بوو لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت، بەپێی راگەیەندراوی سەرۆكی حكومەت لە دیدارەكەدا بافڵ تاڵەبانی بەناوی یەكێتییەوە وەكو لایەنێكی بەشدار پاڵپشتی بۆ حكومەت راگەیاندووە. ئێستا دیمەنەكە بەوشێوەیە دەردەكەوێت، مەسرور بارزانی‌و لاهور شێخ جەنگی ناكۆكن‌و بافڵ تاڵەبانی‌و نێچیرڤان بارزانیش نێوەندگیری دەكەن. یەكێتی‌و پارتی لەسەر چی ناكۆكن ؟ كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، 10ی تەموزی 2019 سوێندی یاسایی خوارد، كابینەكە سێقۆڵییە لە (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان) پێكهاتووە. یەكێتی لە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمدا چەند مەرجێكی بۆ بەشداربوون لە حكومەت هەبوو، یەكێك لە دواكارییەكانی ئەوە بوو پۆستی پارێزگاری كەركوك هاوكات لەگەڵ پێكهێنانی كابینەكەدا لەبەرژەوەندی یەكێتی یەكلابكرێتەوە، پارتی‌و یەكێتی رێككەوتنیان لەسەر پۆستی پارێزگاری كەركوك كرد، بەڵام رێككەوتنەكە جێبەجێ نەكرا. یەكێكی تر لە داواكارییەكانی یەكێتی ئەوەبوو "بەشداری راستەقینە بێت لە بڕیاردا"، ئەم داواكارییەش لەناو یەكێتی گلەیی لەسەرەو هەندێك لەسەركردەكانی یەكێتی دەڵێن ئاگاداری سەرچاوەكانی داهاتی حكومەت‌و رێككەوتنەكانی نین‌و لەناو هەموو پۆستە باڵاكاندا تەنیا پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لای یەكێتییە‌و ئەویش لەژێر هەژمونی زۆرینەی پارتیدایە لەم خولەی پەرلەماندا. یەكێتی لە كابینەی نۆیەمدا پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران‌و (6) پۆستی وزاری بەدەستەوەیە، قوباد تاڵەبانی كە جێگری سەرۆك وەزیرانە‌و سەرۆكایەتی تیمی یەكێتی دەكات لە حكومەت، سەرەتای دەستبەكاربوونی هەندێك كێشە‌و گرفتی لەبارەی دەسەڵاتەكانییەوە لەگەڵ مەسرور بارزانی هەبوو، بەڵام دواتر كێشەكەی چارەسەركرا، ئێستا قوباد تاڵەبانی بەشدارە لە بڕیارەكانی حكومەت، بەمدواییە مەكتەبی سیاسی یەكێتی لێپرسینەوەی لەگەڵدا كرد سەبارەت بە پرسی بڕینی موچەی فەرمانبەران، قوباد تاڵەبانی بەرگری لە حكومەت‌و بڕیاری بڕینی موچەی كرد، ئێستا كە پەیوەندییەكانی نێوان‌و پارتی‌و یەكێتی بە قۆناغێكی ئاڵۆزدا تێدەپەڕێت، قوباد تاڵەبانی بە گەشتێك لە دەرەوەی وڵاتە. پارتی‌و یەكێتی لەبارەی پرسی رێككەوتن لەگەڵ بەغداد ناكۆكن، یەكێتی لەگەڵ رێككەوتنە‌و پێی وایە فشاری نەبوونی موچە لەشەقام زیاتر لەسەر ئەو دەكەوێت، بەڵام پارتی پەلەی نییە‌و دەڵێ حكومەتی كازمی حكومەتێكی كاتییە‌و دوای ساڵێك دەڕوات، دەبێت رێككەوتنەكە دوابخرێت بۆ دوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق. یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی یەكێتی لەگەڵ پارتی كە كاریگەری لەسەر كاروبارەكانی پەرلەمان‌و حكومەتیش دروستكردووە ئەوەیە، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی تائێستا بە فەرمی دانی بە ئەنجامی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا نەناوە كە كۆتاییەكانی ساڵی رابردوو بەڕێوەچوو، بارزانی مامەڵە لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی دەكات، بەڵام هێشتا دانی بە هاوسەرۆكایەتییەكەی لاهور شێخ جەنگیدا نەناوە، ئەمە لەكاتێكدایە زۆرینەی سەركردایەتی یەكێتی لە دوای كۆنگرەی چوارەوە لای لاهور شێخ جەنگییە‌و بڕیارەكانی سەركردایەتی یەكێتی لەژێر هەژمونی لاهور شێخ جەنگیدان. تاوەكو بەر لە نەخۆشكەوتن‌و كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سكرتێری مێژووی یەكێتی، لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا رێككەوتنێكی ستراتیژی هەبوو لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی پۆست‌و دەسەڵاتەكان، ئەم رێككەوتنە هەرچەندە تائێستا بەفەرمی هەڵنەوەشاوەتەوە، بەڵام كاری پێناكرێت‌و لەگەڵ بارودۆخی نوێی یەكێتیدا ناگونجێت. ئێستا یەكێتی چاوی لەوەیە رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ پارتی ئیمزا بكات كە لەگەڵ دۆخی سیاسی نوێی حزبەكەدا بگونجێت، پارتی كە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا سەركەوتنێكی بێ پێشینەی تۆماركرد، پەلەی نییە لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی نوێ لەگەڵ سەركردایەتی نوێی یەكێتی، سێ پۆستی باڵای هەرێمی كوردستان ئێستا لەدەستی پارتیدایە (پۆستی سەرۆكی هەرێم، پۆستی سەرۆكی حكومەت، پۆستی سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری) سەرباری ئەمە جڵەوی فایلی نەوت‌و پەیوەندییەكانی هەرێمی لەبەردەستدایە. یەكێتی كاتێكی گونجاوی بۆ فشاركردن لە پارتی هەڵبژاردووە، كاتێك كە تێیدا حكومەتی هەرێم كە كوڕە گەورەی مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی دەكات دوچاری قەیرانێكی دارایی قورس بووە‌و موچەی موچەخۆرانی پێ دابین ناكرێت. سەرباری ئەوەی لەناو یەكێتیدا جیاوازی هەیە لە چۆنیەتی مامەڵەكردن‌و فشاركردن لەسەر پارتی، بەڵام تائێستا تاڕادەیەك حزبەكە لەسەر ئاستی دەرەوە بە یەكگرتوویی ماوەتەوە‌و دیارنییە ئەنجامی گەمە سیاسییەكە لە كۆتایدا بە چ جۆرێك دەشكێتەوە.  

 (درەو): كورسییە بەتاڵەكەی سۆران عومەر لە پەرلەمانی كوردستان كۆمەڵی ئیسلامی سەرقاڵكردووە، دوو كەس كاندیدن بۆ پڕكردنەوەی كورسییەكە. ئەمڕۆ پەرلەمانی كوردستان دەستلەكاركێشانەوەی (سۆران عومەر) پەرلەمانتاری فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی پەسەندكرد. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە لەناو كۆمەڵی ئیسلامی دەست (درەو) كەوتوون، بەپێی ڕیزبەندی دەنگی كاندیدەكانی كۆمەڵی ئیسلامی لە دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، لەناو كاندیدە دەرنەچووەكانی كۆمەڵدا مەروان گەڵاڵی دەنگی زۆرینە هەیە‌و دەتوانێت كورسییەكەی سۆران عومەر لە پەرلەمانی كوردستان پڕبكاتەوە. مەروان گەڵاڵی كە لە خولی پێشووی پەرلەمانی كوردستاندا سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ بوو، بەمدواییە لە كۆنفرانسە ناوخۆییەكانی كۆمەڵدا وەكو ئەندامی سەركردایەتی كۆمەڵ هەڵبژێردرایەوە‌و هاوكات بوو بە بەرپرسی مەڵبەندی سۆرانی كۆمەڵ، گەڵاڵی پەرلەمانتاری خانەنشینە‌و بەپێی زانیارییەكانی (درەو) رەتیكردوەتەوە كورسییەكەی سۆران عومەر پڕبكاتەوە‌و دەیەوێت لە پۆستە حزبییەكەیدا بمێنێتەوە. لەدوای مەروان گەڵاڵی لەناو كاندیدە دەرنەچووەكانی كۆمەڵدا، (عومەر گوڵپی) بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی كاروباری كۆمەڵایەتی سلێمانی دەنگی زۆرینەی هەیە. (درەو) زانیویەتی لەناو كۆمەڵدا گفتوگۆ هەیە لەبارەی ئەوەی ئایا عومەر گوڵپی كورسییەكەی سۆران عومەر لە پەرلەمان پڕیبكاتەوە یاخود لە پۆستەكەی خۆی لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی كاروباری كۆمەڵایەتی سلێمانی بمێنێتەوە، لەناو مەڵبەندی سلێمانی كۆمەڵدا چەند كەسێك چاویان لە وەرگرتنی پۆستی بەڕێوەبەری گشتی كاروباری كۆمەڵایەتی سلێمانییە‌و خوازیارن عومەر گوڵپی دەستبەرداری پۆستەكەی ببێت‌و شوێنەكەی سۆران عومەر پڕبكاتەوە. لەبەرامبەردا بۆچونێكی تر لەناو كۆمەڵدا هەیە كە خوازیارە عومەر گوڵپی لە شوێنی خۆی لە پۆستی بەڕێوەبەری گشتی كاروباری كۆمەڵایەتی سلێمانی بمێنێتەوە‌و كاندیدی دوای ئەو كە (كامەران بابان زادە)یە كورسییەكەی سۆران عومەر پڕبكاتەوە.

عەلی مەحمود رێكه‌وتنی پارتی دیموكراتی كوردستان-پدك له‌گه‌ڵ  ئێران بۆ ئه‌نجامدانی كاری سه‌ربازی هاوبه‌ش له‌ناو جوگرافیای عیراقدا, یه‌كه‌م رێككه‌وتنی پارتێكی كوردی بو له‌گه‌ڵ  ئێران بۆ شه‌ڕی هاوبه‌ش كه‌ پاش شه‌ڕی قه‌ڕناقاو  پشت ئاشان و ده‌ركردنی لایه‌نه‌كانی به‌ره‌ی جود له‌زۆرینه‌ی ناوچه‌كانی سۆرانی زمان كه‌ به‌هاوكاری لۆجستیكی حكومه‌تی عێراقی ئه‌نجامدرا,  دوای 2 ساڵ له‌و به‌رواره‌, واتا 22ی ته‌موزی 1983 ینك و سۆسیالست و بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامیش هاتنه‌ ناو هه‌مان گه‌مه‌وه‌,  به‌م ته‌رزه‌ په‌یماننامه‌یه‌ یارییان به‌چاره‌نوسی كورده‌وه‌ ده‌كرد، كوردیان كرده‌ شه‌ریكه‌ دۆڕانی كۆماری ئیسلامی ئێران له‌شه‌ڕه‌كه‌. دوای ئه‌نفال و كیمیابارانه‌كان له‌ 6ی ئه‌یلولی 1988 دا ده‌ست به‌تاڵ و دۆڕاو لێی ده‌رچوون, ئه‌وه‌ی بۆیان مایه‌وه‌  مانگانه‌ تمه‌نێك و باره‌گایه‌ك له‌سونێ و قاسم  ره‌ش و كارتی گه‌ڕان بۆ شاره‌كانی ئێران بوو, ئه‌وان  نزیك 10%ی هاوڵاتیانی كوردستان و 4500 لادێیان به‌جینۆسایدكردن و وێرانكردن دا, ده‌ریاچه‌یه‌ك خوێن و جیهانێك وێرانكارییان دورییه‌وه‌ له‌و شه‌ڕه‌ هاوبه‌شانه‌, هاوكات  بزاڤی چه‌كداری كوردیان وه‌ك بزاڤێكی كرێ گرته‌ به‌ جیهان  ناساند, به‌ هێنانی ئێران له‌ 29-7-1996 بۆسه‌ر كۆیه‌و هێنانی به‌رده‌وامی توركیا و هێنانه‌وه‌ی سوپای عێراق له‌ 31ی ئاب و 16ی ئۆكتۆبه‌ر , سه‌لماندیانه‌وه‌ هه‌مان تاكتیك بۆته‌ ستراتیژی كاریان و به‌رده‌وامی هه‌یه‌و ده‌بێت, گه‌لی كورد له‌ هه‌ڵدێرو ماڵوێرانییه‌كه‌وه‌ بۆ یه‌كی دی ده‌به‌ن. له‌كاتێكدا راگه‌یانده‌كان جیهان غه‌رقی هه‌واڵی ده‌ریای خوینی  جه‌نگی ئێران-عێراق  ببوون, كۆتاییهێنان به‌كۆماری ئیسلامی شه‌رق و غه‌ربی یه‌كخستبوو, كۆمه‌لكوژی كوردان ببوه‌ جه‌نگێكی له‌بیركراو, به‌ به‌رچاوی كه‌شتیه‌ ئاسمانیه‌كانه‌وه‌ كوردستان خاپورو خه‌ڵكه‌كه‌شی قه‌سابی ده‌كران, له‌ناو ئه‌و ده‌ریای خوێنه‌دا كه‌س گوێبیستی نوزه‌ی نابوو, كۆمه‌ڵكوژی كوردیش  ببووه‌ هۆلۆكۆستی نوێ, ئه‌مجاره‌ كرانه‌ قوربانی سه‌رانی  ینك  وپدك و سۆسیالست و  بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی, دوای راپه‌ڕینیش  له‌ بڕی سزادانیان كه‌چی خودی قوربانیانیش له‌ گه‌ڵدا له‌ ریزه‌ دورو درێژه‌كان وه‌ستان تا ده‌نگیان پێبده‌نه‌وه‌. ئێران و عیراقیش له‌ پاڵ وڵاتانی زلهێز له‌و وڵاتانه‌ بون كۆدی كریبتۆی سویسریان به‌كار ده‌هێنا له‌ په‌یوه‌ندییه‌ نهێنییه‌  ناوخۆییه‌كانیان, كه‌ له‌ لایه‌ن سیای ئه‌مه‌ریكیه‌وه‌ كۆده‌كه‌  ده‌شكێنرا, وه‌ك له‌و ئابڕوچونه‌ی سه‌ره‌تا ئه‌مساڵ ئاشكرا كرا, بۆیه‌  هه‌مووان ئاگاداری ته‌واوی كوردۆسایدی كورد بوون. ئێمه‌ له‌ هه‌موو ئه‌و  شه‌ڕانه‌ له‌ هه‌موو رویه‌كه‌وه‌  دۆڕاوین, بۆیه‌ ده‌بێت زیاتر بگه‌ڕێین به‌ دوای ئه‌و خاڵه‌دا كه‌ تێیدا بووه‌ هۆی دۆڕانمان, ده‌بێت گومان بخه‌ینه‌ سه‌ر رابردوو, به‌ پراتیك و كاره‌كته‌ره‌كانیه‌وه‌, چونكه‌ رابردوو به‌ تایبه‌ت ساڵانی بزاڤی چه‌كداری, مێژوییه‌كه‌ پڕه‌ له‌ دۆڕان, با ئه‌و مێژوه‌وه‌ بنووسێنه‌وه‌ كه‌ دۆڕاوه‌كان ده‌ینووسنه‌وه‌ نه‌ك براوه‌كان, چونكه‌ ئه‌م ته‌وه‌زه‌لانه‌ دۆڕانی خۆشیان به‌ بردنه‌وه‌ ده‌زانن و مێژووی براوه‌مان پێ نیشان ده‌ده‌ن, خۆیانیش ده‌كه‌ن به‌ خاوه‌ندی راپه‌ڕین و كۆڕه‌و  روخانی سه‌دام. سه‌رانی  كورد  توانای  باشی  خۆ  كوێر  و كه‌ڕ   و لاڵكردنیان هه‌یه‌,  كاتێك  نۆره‌ی دۆران و هه‌ڵه‌و تاوانه‌كان خۆیان  باس ده‌كرێت, ده‌بنه‌ نه‌ته‌وه‌یخواز  و دادپه‌روه‌ر و هه‌زار و یه‌ك پاساو بۆ شكست و دۆڕانه‌كانیان ده‌هێننه‌وه‌, ئه‌وان وه‌ك مێگه‌له‌ مه‌ڕ سه‌یری گه‌له‌ كه‌ن خۆشیان شوان, هه‌ر  كاتێك  بیانه‌وێت بمانده‌نه‌  ده‌م گورگه‌وه‌, ده‌بێت رازی بین و گورگبونی ئه‌وانیش ئاشكرا نه‌كه‌ین, ورده‌ ورده‌ گورگیه‌كه‌شیان دڕنده‌ترو پڕ  له‌ خیانه‌تر ده‌بێت, به‌ ده‌ستاوده‌ستكردنی فه‌رمانڕه‌وایی له‌ لایه‌ن نه‌وه‌كانیانه‌وه‌. بۆیه‌ ئه‌مانه‌ له‌ مێژوو ده‌ترسێن, یاداوه‌رییه‌كانیان, پاككراوه‌ له‌ تاوان و شكسته‌كانیان, ده‌یانه‌وێت له‌ رێگای كرێگرته‌كانیانه‌وه‌ مێژوییه‌كی دیمان پێ نیشان بده‌ن, شه‌ڕه‌ هاوبه‌شه‌كانی حاجی ئۆمه‌ران و هه‌ڵه‌بجه‌ و كه‌ركوك و .....  وه‌ك شه‌ڕی سه‌ركه‌وتن و رزگاری وێنا بكه‌ن. هێرشی هاوبه‌شی پارتی وئێران بۆ ناوچه‌ی  حاجی ئۆمه‌ران و گردمه‌ند  له‌ساڵی 1983 دا  كه‌ به‌ فه‌جری دوو ناسێنراوه‌, به‌ یه‌كه‌م نموونه‌ی ئه‌نجامدانی  شه‌ڕی هاوبه‌شی پارته‌ كوردییه‌كان له‌ گه‌ڵ ئێران دژ به‌ سوپای عێراق دێته‌  ژماردن, لێره‌وه‌ ئه‌م ته‌رزو شێوه‌ هاوكارییه‌ سه‌ربازی سیاسییه‌, ده‌بێت به‌ ته‌رزو مۆدێلێكی  كارو خه‌باتی  به‌شێك زۆری له‌ لایه‌نه‌ كوردییه‌كانی دیكه‌ی باشوور و ئیلهامی لێ وه‌رده‌گرن " ینك, پارتی, سۆسیالست, بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی", حه‌وت ساڵی پڕِ له‌ دۆران و شكست به‌رده‌وام ده‌بێت, له‌ پشت په‌رتووكه‌ سوره‌كان و ئاڵاكانی كوردستانه‌وه‌ ده‌ست  له‌ گه‌ڵ پاسدار تێكه‌ڵ ده‌كرا و پرۆژه‌ی شه‌ری هاوبه‌شیان  له‌ گه‌ڵ ئێران  داده‌ڕشت, لێره‌وه‌  بوونه‌ ویڵی  ڕێگای په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌ گه‌ڵ  ئێران , وایان ده‌نواند  به‌خت یاریان  بووه‌و رێوی  به‌ره‌و پیرییانه‌وه‌  چووه‌, دڵیان  به‌وه‌ خۆش بوو, ئێران كاری هاوبه‌شیان   له‌گه‌ڵ  ده‌كات, دیاره‌ ئه‌م جۆره‌ چالاكییه‌ هۆكاری كردنه‌وه‌ی ده‌رگایه‌كیش بوو بۆ سه‌رانیان تا بگه‌ن به‌ ئیمتیازات و سه‌فه‌ركردن, كردنه‌وه‌ی ده‌رگایه‌كی به‌خته‌وه‌ری بۆ بۆیان,   به‌پشت  به‌ستن به‌ ئێران ده‌یانه‌ویست ببنه‌ هێزی یه‌كه‌م  و چوار مشقی له‌سه‌ر باڵا ده‌ستی له‌ كوردستان  دابنیشن, ینك وپدك ,خولیای  بوون به‌ یه‌كه‌م   هَێز له‌ كوردستان, به‌رده‌وام له‌مَیشكیان خولی ده‌خوارد, پاش   ئه‌وه‌ی  چه‌كیان له‌ ئێران وه‌ر گرت ئومێدیان باڵای ده‌كرد, په‌ندیان له‌ هه‌ره‌سی 75 وه‌رنه‌گرت , ئێران بووه‌ قیبله‌نامای كاریان, زیاتر وه‌ك دارده‌ستێكی ئێران خۆیان ده‌نواند نه‌ك هێزێكی كوردستانی, رابردویان دوباره‌ ده‌كرده‌وه‌" له‌ یاداشته‌كانی موكه‌ره‌م تاله‌بانی وا هاتووه‌: دوا كوبونه‌وه‌ی نوێنه‌ری بارزانی له‌گه‌ل حكومه‌تی ناوه‌ندی له‌ به‌هاری 1974 كه‌ منیش تێدا به‌شدار بووم، سه‌روكی شاندی به‌عس كه‌ سه‌دام بوو، به‌م شێوه‌یه‌ ده‌ستی به‌ قسه‌كانی خۆی كرد، پێویسته‌ ئێوه‌ ( مه‌به‌ستی پارتی بوو) په‌یوه‌ندیه‌كانتان له‌گه‌ل ئیران بپچرێنن و سنوره‌كان به‌رامبه‌ر ئیران داخه‌ن.  كاك سامی عه‌بدولرحمانیش كه‌ سه‌روكی شاندی پارتی بووه‌ به‌م شێوه‌یه‌ وه‌لامی دایه‌وه‌ : بارزانی په‌یوه‌ندیه‌كانی خۆی له‌گه‌ل ئیران به‌ په‌یوه‌ندیه‌كانی له‌گه‌ل به‌غداد ناگۆرێته‌وه‌!! سه‌دامیش به‌ سه‌رسورمانه‌وه‌ وه‌لامی دایه‌وه‌. ئه‌گه‌ر ئێوه‌ په‌یوه‌ندیتان له‌گه‌ل ئیران به‌ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ل به‌غدا ناگورنه‌وه‌، چ داوایه‌كتان له‌ ئێمه‌ هه‌یه‌ و به‌رده‌وامی گفتوگۆ چ مانایه‌كی هه‌یه‌! ئێوه‌ له‌ ئێستاوه‌ خۆتان به‌ به‌شێك له‌ عیراق نازانن، ئه‌وه‌ش له‌ ده‌ره‌وه‌ی ناوه‌روكی یاساكانی ئوتۆنومیه‌. كۆبونه‌وه‌كه‌ به‌بێ ئه‌نجام كوتایی هات و شه‌ر له‌ كوردستان ده‌ستی پێكرد.", ئه‌وه‌ی په‌ند له‌ رابردوو وه‌رنه‌گرێت داهاتووشی نییه‌, بۆیه‌  ئێستا زیاتر كه‌وتنه‌ باوه‌شی  ئێران و توركیاوه‌ . به‌ بێ  ئه‌وه‌ی بزانن  مامه‌ڵه‌ كردن  له‌گه‌ڵ   دوژمندا  خیانه‌ت كارییه‌ له‌ گه‌ل  و لای فاشییه‌كانیش گه‌ل به‌ره‌و چاره‌نووسێكی  ڕه‌ش ده‌بات, به‌م كاره‌شیان كه‌وتنه‌ ناو  ته‌ڵه‌ی ئێرانه‌وه‌, له‌ گه‌ڵ ئه‌ودا به‌ره‌و چاره‌نووسی نادیار ملیان ده‌نا, به‌ پێچه‌وانه‌ی شه‌پۆڵی جیهان گه‌لیان له‌ گه‌ڵ خۆیان به‌ره‌و دۆزه‌خ برد. "هه‌روه‌ها زۆربه‌ی‌ جینۆسایده‌كان له‌كاتی‌ قه‌یرانه‌كاندا روده‌ده‌ن وه‌كو جه‌نگ. هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی‌ ده‌وڵه‌ت, شۆرش. و ئه‌نجامده‌رانیشی‌ قوربانیه‌كان تاوانبارده‌كه‌ن له‌سه‌رهه‌ڵدانی‌ ئه‌و قه‌یرانانه‌دا. هه‌روه‌ها حكومه‌تی‌ وڵاتانی‌ دیكه‌ش ڕه‌نگه‌ ده‌ستێوه‌رده‌ن یاخود بێده‌نگ بن له‌ئاست جینۆساید له‌وڵاتیكی‌ تردا وه‌یا پشتگیری‌ له‌ئه‌نجامده‌رانی‌ بكه‌ن به‌ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ به‌پێی‌ ئه‌وه‌نده‌ی‌ له‌ توانایاندا هه‌بێت."هیڤاڵ هیلان وه‌رگێڕانی‌: نه‌ریمان عه‌لی‌-ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ پێشكه‌شكراوه‌ بۆ به‌ده‌ستهێنانی‌ دیبلۆم له‌ خوێندنی‌ یاسادا (له‌زانكۆی‌ ئۆكلاند نۆڤه‌مبه‌ر 2000)". پێش فه‌جری دووش,  پارتی دیموكراتی كوردستان ((عێراق)) زۆر جه‌نگی هاوبه‌شی شان به‌ شانی هێزه‌كانی كۆماری ئیسلامی ئێران  دژ به‌ پێشمه‌رگه‌ی كوردستانی خۆرهه‌ڵات (به‌ تایبه‌ت دیموكرات و كۆمه‌ڵه‌)  ئه‌نجام دابوو, له‌گرتنه‌وه‌ی زۆر ده‌ڤه‌ر و شار و شارۆچكه‌ روَڵی گێرابوو , نموونه‌یه‌كی سه‌ركه‌وتووی له‌ كاری سه‌ربازی –سیاسی هاوبه‌شی خستبووه‌ سه‌ر سفره‌ی كون بووی كۆماری ئیسلامی ئێران,  به‌ڵام له‌ناوخۆدا  ته‌نانه‌ت له‌ مانگه‌كانی پێش شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌ران, شه‌ڕه‌كان له‌ ناوچه‌ی شنۆ ئه‌نجامدرابوو, ئه‌م هاوپه‌یمانییه‌  بۆیان په‌یماننامه‌ی فاوست بوو ( له‌و په‌یماننامه‌یه‌ فاوست  روحی خۆی به‌شه‌یتان فرۆشت) به‌لام فاوسته‌كه‌ی ئیمه‌ دوایی  بوون به‌دو و سێ و چوار وپێنج , نه‌ك   ته‌نها ڕوحی خۆیان به‌ لكه‌ ڕوحی هه‌موو  گه‌لیان به‌شه‌یتانه‌ ڕیشنه‌ دِرنده‌كه‌ی ئه‌ودیو سنوور فرۆشت, به‌م كاره‌شیان بوونه‌ دیلی په‌یوه‌ندییه‌كانیان  له‌ گه‌ڵ   ئێران, تاكتیكی ماڵویرانكه‌ر  سه‌دان  هه‌زار كه‌سی كرده‌ قربانی , به‌م كاره‌ ناشرینه‌شیان دۆزی كوردییان له‌ جه‌نگی كۆنه‌ په‌رستانه‌ی عێراق ئێران خنكاندو شه‌ڵاڵی خوێنیان كردو ڕه‌وایه‌تی گیانی بزووتنه‌وه‌ی دژ به‌ سته‌می نه‌ته‌وه‌ییان  تیایدا كوشت و ناشرینیان كرد, ئه‌گه‌ر كه‌مۆكه‌یه‌ك پێشتر جوانیان تێدا هێشتبێته‌وه‌, به‌ په‌یوه‌ندییه‌ گوماناوییه‌كانیان هه‌موو سیمایه‌كی ئامانجداری تێدا كوشت.  ئه‌م جه‌نگه‌ هاوبه‌شانه‌  ده‌ستپێكی خۆكوژی به‌ كۆمه‌ڵی ( خێڵێك دواتر گه‌لێك ) ی  لێكه‌وته‌وه‌, هه‌رچه‌نده‌ پارتی بۆ خۆی هاشا له‌وه‌ ده‌كات , له‌و شه‌ڕه‌ (( حاجی ئۆمه‌ران )) به‌شدار بوو بێت و  پێش به‌ سوپای  پاسداران كه‌وتبێت و چاوساغی بۆیان كردبێت , به‌ڵام بۆ خۆی تاوانه‌كه‌ به‌و به‌هانه‌یه‌و به‌و ناوه‌وه‌ ئه‌نجامدرا و له‌ژێر ئه‌و كاره‌ خۆی شارده‌وه‌, لێ ڕه‌تكردنه‌وه‌كانی پارتیش  لاوازه‌, له‌ به‌رامبه‌ردا زۆر سه‌رچاوه‌ ئاماژه‌  ده‌ده‌ن  به‌وه‌ی ئه‌و  كاره‌ سه‌ربازییه‌  هاوبه‌شه‌  به‌رفراوانه‌ ئه‌نجامدراوه‌, تاڵی له‌وه‌دایه‌ هه‌مان پارتی سیاسی  دوای 3 ساڵ له‌و كاره‌ساته‌ی هاشا له‌ ڕۆڵی خۆی ده‌كات تیایدا, دێت هه‌مان تاكتیك جارێكی تر هه‌ڵده‌بژێرێته‌وه‌ و پیاده‌ی ده‌كاته‌وه‌ ,  جارێكی دیكه‌ به‌ ئاشكرا به‌ شێوه‌ی ر به‌رفاوانتر  و به‌ربڵاوتر و ئاشكراتر دووباره‌ی ده‌كاته‌وه‌ "  پارتی له‌ فه‌تحی سَێ  له‌ هێرش  بۆ سه‌ر گه‌راجی نه‌وتی زاخۆ  و فه‌تحی هه‌شت له‌ ناوچه‌ی ئه‌تروش به‌ ته‌نها دوباره‌ی كرده‌وه‌, له‌ هه‌ڵه‌بجه‌ش هاوبه‌شیكرد" هه‌رچه‌نده‌ له‌ دوا ساته‌كانی نزیك له‌ هێرشه‌كه‌" هه‌ڵه‌بجه‌"  ناڕه‌زایه‌تی له‌ نێو سه‌ركردایه‌تی پارتیدا به‌رز بوه‌وه‌,  له‌ ترسی دوباره‌ بونه‌وه‌ی روداوه‌كه‌ی حاجی هۆمه‌ران و كاره‌ساتی بارزانییه‌كان – كۆمه‌ڵكوژی كورد له‌ جه‌نگی ئێران -عێراقدا, عادیل سدیق عه‌لی, ل260-261  ."., ده‌بینین ئه‌زموون له‌ دڕندانه‌ترین په‌رچه‌كرداری تا ئه‌و ده‌می ڕژێم  وه‌رناگرێت  به‌رامبه‌ر به‌ گه‌له‌كه‌ی ته‌نانه‌ت كه‌سه‌ نزیكه‌كانی سه‌رۆكه‌كانی , له داهاتوو دێت  زنجیره‌یه‌ك چالاكی سه‌ربازی هاوبه‌ش , له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی ئێرانی دژ به‌ سوپای عێراق به‌ ئاشكرا و له‌ قولایی وڵاتدا له‌ زاخۆوه‌ بۆ هه‌ڵه‌بجه‌ ئه‌نجام ده‌داته‌وه‌, به‌م كاره‌شیان بوونه‌ پۆلیسی ئیران  له‌ كوردستان , به‌ڵام  مه‌خفه‌ره‌كه‌یان  له‌ ئێران  بوو , له‌و  دیوه‌وه‌ نه‌خشه‌یان  بۆ داده‌ڕێژرا , له‌م دیو  كوردیان ده‌كرده‌ سوته‌مه‌نی  نه‌خشه‌كانیان, به‌م شێوه‌یه‌ هه‌موویان  به‌شدارن له‌ مێژوویه‌كی هاوبه‌ش لێ  مێژوویه‌كی  هه‌تیو تا ئێستا دانی پێدا نانێن. بۆچی حاجی ئۆمه‌ران! شه‌ڕی  حاجی ئۆمه‌ران  بۆ هه‌ریه‌كه‌ له‌ پارتی دیموكراتی كوردستان و كۆماری ئیسلامی ئێران گرنگی تایبه‌تی خۆیان  هه‌بوو, بۆ ئێرانیه‌كان له‌ پاڵ سه‌ركه‌وتنه‌ سه‌ربازییه‌كه‌ به‌سه‌ر عێراقدا, هاوكات ده‌روازه‌یه‌كیش بوو بۆ ئه‌وه‌ی كوردستان بكاته‌ به‌شێك  له‌ جه‌نگه‌كه‌ و به‌ره‌كه‌ی به‌رفراوان بكاته‌وه‌ كه‌ خاوه‌ند هێزێكی زۆری مرۆیی بوو, هاوكات  به‌سه‌ر نه‌یاره‌كانیدا له‌ هێزه‌ رۆژهه‌ڵاتییه‌كان  سه‌ركه‌وێت له‌ كوردستان, ناوچه‌یه‌كی به‌رزایی ستراتیژی ده‌یتوانی له‌وێوه‌ جوڵه‌ی هێزه‌كانی دیموكرات و كۆمه‌ڵه‌ له‌ ناوچه‌كانی پیرنشار و شنۆو .... كۆنترۆڵ  بكات و باره‌گاكانی پشت جه‌بهه‌یان پێ  چۆڵ  بكات و سنووری چالاكیه‌كانیان به‌رته‌سك  بكاته‌وه‌, بۆ ئێران سه‌ركه‌وتنه‌كه‌ دوولایه‌نه‌ بوو هه‌م به‌سه‌ر عێراق  و هه‌م به‌سه‌ر  كورددا , له‌ لایه‌كی دیكه‌وه‌  ئێران پێویستی به‌سه‌ركه‌وتنێكی  وا هه‌بوو, كه‌ 104  رۆژ له‌وه‌ پێش له‌ 10ی ئه‌پرێلی 2003, له‌ فه‌جری یه‌كدا له‌ناوچه‌ی دیزفول تووشی تێكشكانێكی كه‌مه‌ر شكێن ببوو, زیانه‌كانی سێ هێنده‌ زیانه‌كانی سوپای عێراق بوو,  چوو بۆ سه‌ركه‌وتن تا به‌سرا له‌ به‌غدا داببڕێت, كه‌چی نه‌ یا ئه‌ڵای ده‌ستپێكی شه‌ڕه‌كه‌ و نه‌ ته‌م و تومانی ئه‌و بهاره‌ی زه‌لكاوه‌كانی عه‌ماره‌ فریای نه‌كه‌وت, فڕۆكه‌ مه‌رگ هێنه‌ره‌كانی عێراق دره‌وی سوپاكه‌یان كرد له‌و بیابان و زه‌نكاوه‌ پان و به‌رینه‌, فه‌جری  یه‌ك بووه‌ یه‌كێك له‌ گه‌وره‌ترین شكسته‌كانی سوپای ئێران له‌ماوه‌ی 8 ساڵه‌ی شه‌ڕی عێراق ئێراندا, ئامانجی فه‌جری 2 بۆ ئێرانیه‌كان وه‌ك خۆیان ئاماژه‌ی پێ ده‌ده‌ن " لێدانی دژ به‌ شۆرش" حدكا", 2- به‌هیز كردنی كورده‌ موسڵمانه‌كانی عێراق وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن, مه‌به‌ستی هاوكارانی له‌ هێزه‌ كوردییه‌كان له‌و كاتدا, 3-زه‌مینه‌ خۆشكردن بۆ ئه‌نجامدانی شه‌ر له‌ناو خاكی عێراق, 4- پاراستنی شاری پیرانشار له‌ هه‌ر جۆره‌ په‌لامارێك, 5-خۆشكردنی زه‌مینه‌ بۆ لێدانی چاڵه‌ نه‌وتیه‌كانی كه‌ركووك " مروری بر عملیات والفجر ۲ https://www.magiran.com/article/1156413 , له‌ هه‌مووشی گرنگتر بۆ ئه‌و چركه‌ ساته‌ ساڕێژكردنه‌وه‌ی برینی شكستی فه‌جری یه‌ك بوو, له‌ پێناو به‌رز كردنه‌وه‌ی وره‌ی سوپا شكست خواردووه‌كه‌ی. "هێزەكانی ئێران  لە رێگای چاوساغەكانیەوە دزەی كردە ناو عێراقەوە  بە قوڵایی 16 كیلۆمەتر و دەستی بەسەر زۆر بەرزایی و سەربازگەو 43  گونددا گرت, لەناویاندا بارەگای سەركردایەتی حدكا , بە پێی بۆچون ئێرانیەكان ناوچەكە لە روی ستراتیجیەوە گرنگی نەبوو, بەڵام ئۆپۆزسیۆنی كوردی رۆژهەڵاتی لاواز كرد, هاوكات لەو ناوچەیە حكومەتی عێراقی لە مەنفا دامەزراند, بەدوای ئەم شەڕە  دوو روداو رویاندا, رێكەوتنی  عێراق لە گەڵ توركیاو واژۆ كردنی پەیمانی ئەمنی هاوبەش, مفاوەزاتی ینك لە گەڵ  بەغدا . http://www.moqatel.com/openshare/Behoth/Siasia2/IranIraqAr/sec14.doc_cvt.htm". "لە 29ی تیرماهی 1362 لە میحوەری پیرانشار - حاجی ئۆمەران  لە لایەن هێزە چەكدارەكانی ئێران و هێزەكانی كوردی عێراقەوە هێرش ئەنجامدرا, بە دروشمی یا ئەڵا و  بەناوی فەجری 2, لە ژێر سەركردایەتیەكی هاوبەشدا, توانرا 200 كیلۆمەتر چوار گۆشە  خاك داگیر بكرێت, لە ئەنجامی شەڕەكە سەربازگەی تەمەر چین و سەربازگەی حاجی ئۆمەران ,گومرگی سنور, هاوكات  چەندین شاخی بەرزی وەك كۆدۆ  3000 مەتری و گردمەند2519 مەتری  و ئازادی  3700 مەتری و  چەندین شارە دێی وەك رایات و ئازادی و زینیوێ و , مەمی خەلان و .... دەستیان بەسەردا گیرا .لە شەڕەكە 24 گوردانی هاوبەش پاسدارو سوپا بەشدارییان كرد, كە 17یان لە ئوستانی فارسەوە هاتبوون https://what.sapp.ir/emtedad_fars/1532093192345b36c2bcDOEc-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87". "فه‌جری 2  ناوی ئه‌و شه‌ڕه‌ هاوبه‌شه‌یه‌, كه‌ هێزه‌كانی ئێران به‌ هاوكاری كورده‌كانی عێراق" له‌وكاته‌ هه‌ر پدك" بوو, ئه‌نجامیاندا, تیایدا توانرا به‌رزاییه‌كانی 2519, 2120, 1970,2062 و  80 ره‌بایه‌, 200 كیلۆمه‌تر چوار گۆشه‌و  60 تانك و 150 زرێپۆش بگرترێت و هاوكات بووه‌ هۆی  4000كوژراوو برینداری عێراقی, 510  دیل و  خستنه‌ خواره‌وه‌ی 9 فرۆكه‌و زیانێكی زۆری مادی دی به‌ سوپای عێراقی ,  https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1_%DB%B2". هێرشی ئێران و پارتی دیموكرات بۆسه‌ر ناوچه‌ی حاجی ئۆمه‌ران له‌ 22ی ته‌موز  و گرتنی هه‌ردوو چیایی كۆدۆ و گرده‌مه‌ندیل و ئازادی و كۆمه‌ڵێك چیای به‌رزی دیكه‌ ، هه‌روه‌ها نێوچه‌كانی شیوه‌ڕه‌ش، ماوه‌تان، حاجی ئۆمه‌ران، خه‌لان، زینوێ، ئالانه‌، ئازادی، بابكراوه‌، رایات، ره‌شه‌مێ، گونده‌ ژێر و گه‌له‌ ژێرو به‌شێوه‌ی گشتی 43 گوند و شاره‌ گوندی  داگیركرد. به‌ڵام به‌ پێی هه‌ندێك سه‌رچاوه‌ی دی, له‌ هێرشی هاوبه‌شی سوپای ئێرانی و كورده‌كان, 390 كیلۆمه‌تر دووجار له‌خاكی عێراق ئازاد كراوه‌  https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1_%DB%B2". ئه‌م هێرشه‌  هاوبه‌شه‌, جگه‌ له‌ شوێنبزر كردنی 8000 بارزانی بێتاوان, ده‌رگای جهه‌نه‌می به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاویشی له‌ كوردستان كرده‌وه‌"به‌ گازی خه‌رده‌ل 100 كه‌س له‌ سوپای ئێران و كورده‌ هاوپه‌یمانه‌كانی پێوه‌ بوون - https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%AC_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82_%D9%84%D9%84%D8%A3%D8%B3%D9%84%D8%AD%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%8A%D8%A9 ". لێ هه‌رچی بۆ پارتی دیموكراتی كوردستانه‌, به‌ به‌شداریكردنی له‌ شه‌ڕه‌كه‌  له‌ لایه‌كه‌وه‌ دڵسۆزی خۆی سه‌لمانده‌وه‌ بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران, له‌ ڕێگه‌ی ئه‌و كاره‌وه‌ شه‌رعیه‌تی مانه‌وه‌ی له‌ ئێران و هاوكاریكردنی له‌ لایه‌ن كۆماری ئیسلامییه‌وه‌ وه‌رگرت, كه‌ ده‌ركردنی پارتی ببوه‌ خاڵێكی به‌رنامه‌ی هێزه‌كانی رۆژهه‌ڵات له‌ گفتوگۆكانیان له‌ گه‌ڵ كۆماری ئیسلامی ئێران, پێشتریش له‌ ناوچه‌كانی پیرانشارو شنۆو ته‌رگه‌وه‌ڕو مه‌رگه‌وه‌ڕ زۆر چالاكی هاوبه‌شیان ئه‌نجام دابوو, له‌ لایه‌كی دیكه‌وه‌ پارتی ده‌یه‌ویست تۆڵه‌ی خۆی له‌ ینك بكاته‌وه‌ كه‌ 86 رۆژ  له‌وه‌پێش له‌ دوا سه‌نگه‌ر له‌ قه‌ڕناقاو پشت ئاشان ده‌ركران, شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌ران هاوكات بوو له‌ گه‌ڵ شه‌ڕێكی دی به‌ناوی قه‌ندیلی 2, كه‌ ناوچه‌كانیشیان هاوسنووری یه‌كه‌. ئه‌مه‌و ده‌ڤه‌ری حاجی ئۆمه‌ران ناوچه‌یه‌كی ستراتیژی  سه‌ربازی گرنگ بوو, ناوچه‌ی قه‌ڵه‌مڕه‌وی ینك  بوو, هاوسنوور بوو له‌گه‌ڵ ناوچه‌كانی قه‌ڵه‌مڕه‌وی ئه‌و, به‌سانایی ده‌یتوانی پاش جه‌نگ كۆنترۆڵی بكات و بیخاته‌ سه‌ر ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی خۆی, كه‌ شوێنی سه‌ركردایه‌تی ئه‌و بوو له‌ بزاڤی چه‌كداری ئه‌یلولدا, هیلته‌رمان ئاوا باسی ئه‌م لایه‌نه‌ ده‌كات (( په‌یوه‌ندی توندوتۆڵی نێوان ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان, به‌ جارێ عێراقییه‌كانی نیگه‌ران كردبوو, له‌ پاش هه‌ره‌سهێنانی شۆڕشی بارزانی له‌ ساڵی1975دا, سه‌ركردایه‌تی پارتی دیموكراتی كوردستان(كه‌ له‌ مه‌لا مسته‌فاوه‌ چووبووه‌ لای ئیدریس و مه‌سعودی كوڕی) به‌ ئاواره‌یی له‌ ئێران ده‌ژیا, ده‌ستدرێژی عێراق, هیوای به‌ (پ د ك) په‌یدا كرده‌وه‌و له‌ ساڵی1983دا پاڵپشتییه‌كی چالاكانه‌ی شه‌ڕی هێزه‌كانی ئێرانی ده‌كرد وه‌ك ڕێنماو شاره‌زایی زانیاری ته‌واوی بارزانیه‌كان, به‌ تایبه‌ت له‌سه‌ر ناوچه‌ی عه‌شیره‌تی برادۆستی كه‌ هاوسنوور بوون له‌ گه‌ڵیان, یارمه‌تییه‌كی گه‌وره‌ بوو بۆ ئێرانییه‌كان, كه‌ توانیان له‌ كۆتایی ته‌مووزدا حاجی ئۆمه‌ران و ده‌وروپشتی بگرن, كوردۆسمان واگنه‌ر ڕاپۆرتی ئه‌وه‌ ده‌ده‌ن كه‌وا ئێرانیه‌كان له‌و كاته‌دا نزیكه‌ی ده‌ میل هاتوونه‌ته‌ ناو خاكی عێراقه‌وه‌و "سه‌ربازگه‌ی حاجی ئۆمه‌رانی سه‌ر به‌ فه‌یله‌قی یه‌ك, به‌رزاییه‌ سه‌ره‌كییه‌كان و بنكه‌كانی تۆپخانه‌ له‌ ناوچه‌كه‌دا, نزیكه‌ی 43گوندی كوردنشین,بنكه‌یه‌كی سه‌ره‌كی حدكا و زۆربه‌ی كه‌لو په‌ل و تفاقی جه‌نگیی حدكایان گرت" كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌ل39 )), هاوكات ده‌یه‌ویست كێشكه‌یه‌كی دیش به‌ هه‌مان به‌رد بكوژێت ئه‌ویش عه‌شیره‌تی برادۆسته‌ ((  هێرشی حاجی ئۆمه‌ران هه‌لێكی بۆ پدك ڕه‌خساند حساباتی خۆی له‌گه‌ڵ عه‌شیره‌تی برادۆستدا یه‌كلا بكاته‌وه‌, كه‌ ناحه‌زییه‌كی كۆنیان له‌ نێواندا بوو, به‌هۆی پێگه‌ی ئه‌م عه‌شیره‌ته‌وه‌ له‌ نێوان قه‌ڵه‌مڕه‌وی بارزانی و سنوری ئێراندا. میلشیاكانی برادۆست به‌ پشتگیریی به‌غدا رۆڵێكی به‌رچاوی به‌رگریكردنیان بینی له‌ ناوچه‌ی عه‌شیره‌ته‌كه‌یان. به‌ پێی سروشتی سیاسه‌تی كوردی, ئه‌وه‌ بوو كه‌ دوژمنایه‌تی پدك بۆ عه‌شیره‌تی برادۆستی و دژایه‌تی مێژوویی نێوان پدك و ینك ,هاوپه‌یمانییه‌كی ته‌كتیكی لێكه‌وته‌وه‌ یه‌كه‌م له‌ نێوان ینك و برادۆستییه‌كان و دواتر له‌ نێوان ینك و ڕژێمی به‌غدا كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌ل118. )) .((  حاجی ئۆمه‌ران ناكۆكی ینك و پدكی قولِتر كرده‌وه‌, په‌یوه‌ندی به‌هێز بوو له‌ گه‌ڵ قاسملوو - كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌ل42)), هه‌ر ئه‌مه‌ش  وایكرد  دوای شه‌ڕه‌كه‌ " ... رژێم له‌ كانوونی دووه‌می 1983دا له‌ رێگه‌ی عه‌بدوالڕه‌حمان قاسملووه‌ به‌ نهێنی كه‌وته‌ گفتوگۆوه‌ له‌گه‌ڵ  ینك-كۆمه‌ڵكوژی كورد له‌ جه‌نگی ئێران- عێراقدا, عادل سدیق عه‌لی, 2018, ل 105 . ". پارتی له‌وكاته‌دا ململانێ و شه‌ڕی توندی له‌گه‌ڵ حدكا هه‌بوو  ئه‌وه‌ش  به‌ به‌شێك  له‌و جه‌نگه‌ هاته‌ ژماردن, له‌ ساڵی 1979ه‌وه‌ چه‌ند خولی شه‌ڕی قورسیان ئه‌نجامدابوو, تا گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی پارتی به‌شداری له‌ هه‌ندێك شه‌ڕی گرتنه‌وه‌ی شارو ناوچه‌كانی رۆژهه‌ڵات بكات, هلته‌رمان ئاوا باسی ئه‌م لایه‌نه‌  له‌ جه‌نگه‌كه‌ ده‌كات ((یه‌كه‌مین تۆماركردنی هێرش و په‌لاماره‌كانی گاز به‌ شێوه‌یه‌كی ورد و تۆكمه‌, له‌ ته‌موز و ئابی ساڵی1983دا بوو, كاتێك هێزه‌كانی ئێران و عێراق كه‌وتنه‌ شه‌ڕێكی سه‌خته‌وه‌ له‌ چیاكانی سه‌روی حاجی ئۆمه‌رانه‌وه‌, كه‌ شارۆچكه‌یه‌كی سه‌ر سنووره‌ له‌ كوردستانی عێراقدا, شه‌ڕه‌كه‌ , بێجگه‌ له‌ هێرشی وه‌لفه‌جر دووی ئێرانی, به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی مه‌به‌ستی ده‌رپه‌ڕاندنی یاخیبووه‌ كورده‌ ئێرانیه‌كانی حیزبی دیموكراتی كوردستان(حدكا)ی سه‌ر به‌ عه‌بدالڕه‌حمان قاسملوو بوو, پاشان جێگیربوون له‌و شوێنه‌دا كه‌ یاخیبووان چۆڵیانكردو بۆ ناو عێراق پاشه‌كشه‌یان كردبوو,له‌م هێرشه‌دا گرووپه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كانی عێراق دایانه‌ پاڵ هێزه‌كانی ئێران و به‌رچاوترینیان (پ د ك)ی مه‌سعود بارزانی بوو, له‌ گه‌ڵ هه‌ندێ تاقمی تازه‌ په‌یدا بووی فه‌یله‌قی به‌در و میلیشیای چه‌كداری سه‌ر به‌ ئه‌نجومه‌نی باڵای شۆڕشی ئیسلامی له‌ عێراق, كه‌ گروپێكی ئۆپۆزسیۆنی شیعه‌ بوون, ساڵی1982 له‌سه‌ر ده‌ستی ئێران درووست بوون و بنكه‌ و باره‌گاكانیان له‌ تاران بوو, له‌ملاشه‌وه‌ نه‌ك ته‌نها (حدكا)پاڵپشتی هێزه‌كانی ئێراقی ده‌كرد, به‌ڵكو ئه‌و كورده‌ ئێراقیانه‌ی ناوچه‌كه‌ش كه‌ ناحه‌زی پارتی دیموكراتی كوردستان بوون و به‌ تایبه‌تی هێزێكی عه‌شیره‌تی برادۆستی كه‌وا سه‌رۆكه‌كه‌ی كه‌ریم خانی برادۆستی موسته‌شار بوو, دواتر سه‌دام چه‌ندین جار مه‌دالیای ئازایه‌تی پێ به‌خشی كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌(ل38-39) )) . كه‌واته‌ هه‌ردوولای  په‌لامارده‌ر پێویستیان به‌و جه‌نگه‌ هاوبه‌شه‌ هه‌بوو, هه‌ردوولاشیان پێویستیان  به‌ سه‌ركه‌وتن هه‌بوو له‌و كات وساته‌دا, پارتی به‌هۆی سه‌ركه‌وتنه‌كانی ینك به‌سه‌ر به‌ره‌ی جود, ده‌یه‌ویست ساڕێژی برینه‌كه‌ بكاته‌وه‌, كه‌ ئه‌و ته‌نها له‌ روی قه‌ڵه‌مڕه‌وییه‌وه‌ ده‌ركرابوو, ده‌نا زیانه‌ مرۆییه‌كان له‌ شیوعی و حسك و پاسۆك كه‌وتبوو, ئێرانیش بۆ به‌رینكردنه‌وه‌ی به‌ره‌ی جه‌نگ و ته‌عویزی زیانه‌كانی باشوور, ئه‌م  پێویستییه‌ بووه‌ ده‌ستپێكی مۆدێلێكی كاری هاوبه‌ش  له‌ نێوان هه‌ندێك  لایه‌نی كوردی و ئێران, ئێران وه‌ك سودمه‌ندی یه‌كه‌م له‌م تاقیكردنه‌وه‌یه‌ ده‌رچوو و براوه‌ی  كایه‌كه‌ بوو. بۆ مێژووش به‌ وته‌ی شایه‌دحاڵێكپێش هێرشه‌كه‌ی ئێران بۆسه‌ر حاجی ئۆمه‌ران, هێزێكی چه‌ند نه‌فه‌ری پاسداران دێنه‌ كوێستانه‌كانی هه‌لگۆرد و له‌وێوه‌ په‌یوه‌ندی ده‌كه‌ن به‌ هێزێكی حسك كه‌ له‌و ناوچه‌یه‌ ده‌بێت داوای هاوكاریان لێده‌كه‌ن تا  مه‌فره‌زه‌یكیان بچێته‌ دۆڵی روستێ، دواتر ئاشكر ده‌بێت كه‌ مه‌به‌ستیان له‌ گه‌یشتن به‌و ناوچه‌یه‌ ته‌قاندنه‌وه‌ی پرده‌كان بووه‌ له‌سه‌ر رێگای هاملتۆن به‌ تایبه‌ت پردی به‌رسیرین , سه‌باره‌ت به‌و داوایه‌ هه‌ریه‌ك له‌ سه‌ید كاكه‌ و مامۆستا سه‌عد عه‌بدوڵا رازی ده‌بن, به‌ڵام ئه‌و هێزه‌ی ح س ك كه‌ خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌ ده‌بن و فه‌رمانده‌كه‌یان شه‌هید ئه‌حمه‌د فه‌قێ ره‌ش ده‌بێت له‌گه‌ل كادیره‌كانی حسك دژ به‌و داوایه‌ ده‌وه‌ستنه‌وه‌ به‌ تایبه‌تیش ئه‌نوه‌ری سمایل ئاغا, بۆیه‌ هه‌وڵی سوپای پاسداران له‌ ته‌قاندنه‌وه‌ی پردی به‌رسیرین له‌سه‌ر جاده‌ی هاملتۆن شكست دێنێت, وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌ك به‌رامبه‌ر هاوكاری نه‌كردنیان هێزه‌كه‌ی پاسداران ئه‌و چه‌ند چه‌كه‌ ده‌به‌نه‌وه‌ كه‌ بڕیار بوو بیده‌نه‌ هێزه‌كه‌ی سه‌ید كاكه‌ كه‌ پێكهاتبوو له‌ قه‌ناسێك و بیكه‌ی سی یه‌ك و چه‌ند چه‌كێكی سووكی تر, به‌م شێوه‌یه‌ حسك كه‌ له‌وكاته‌ هێزێكی سه‌ره‌كی ناوچه‌ی هه‌ولێر بوو به‌شداری شه‌ڕه‌كه‌ ناكات. ئه‌و پرسیارانه‌ی ده‌بوایا هه‌نووكه‌ وه‌ڵامیان هه‌بوایا! كۆمه‌ڵێك  زانیاری ده‌بوایا له‌ به‌رده‌ستدا بێت , بۆ راڤه‌ كردنی هه‌مه‌ لایه‌نه‌ی هێرشه‌كه‌ , پێویست بوو وه‌ڵامی هه‌موو ئه‌م  پرسیارنه‌ به‌ سانایی له‌ ئه‌رشیفدا جنگ بكه‌وتنایه‌, سه‌باره‌ت به‌ پرۆتۆكۆڵی واژۆكراوی  نێوان پارتی وئێران بۆ ئه‌نجامدانی په‌لاماره‌كه‌ و ئازاد  كردنی ئه‌و به‌ڵگه‌ و دۆكۆمێنتانه‌ی قه‌راردادی نێوان هه‌ردوو لابوو بۆ ئه‌نجامدای ئه‌و په‌لاماره‌ سه‌ربازییه‌ , ئایا ئه‌ندزیار و خاوه‌ند  بیرۆكه‌ی كاره‌كه‌ كێ  بوو؟ ئه‌دی ئیمزا كه‌ره‌كه‌ی ؟, به‌رپرسی سیاسی و دیبلۆماسیكه‌ی ؟ كه‌سی یه‌كه‌می سه‌ربازی ؟ ,هێزه‌كان كێ بوون ؟, چه‌ند بوون ؟ له‌سه‌ر چی ڕێك كه‌وتن ؟ , له‌ روی سه‌ربازی  و كارگێڕی و سیاسییه‌وه‌؟, وه‌ چۆنیه‌تی ئه‌نجامدانی ئه‌وكاره‌ سه‌ربازییه‌ ؟؟, نه‌خشه‌ و پلانه‌كانی ,فه‌رمانده‌ و  له‌شكره‌كه‌ی له‌ڕوی كه‌سه‌كان و ژماره‌یان ؟, روداوه‌كانی ناو به‌ره‌كانی جه‌نگ ؟, ده‌ستكه‌وت و زیانه‌كان ,قوربانی  و بریندار وشه‌هیده‌كان, كاریگه‌ری له‌سه‌ر ناوچه‌ی جه‌نگه‌كه‌؟, فه‌رمانده‌ی گشتی و ناوچه‌یی په‌لاماره‌كه‌؟ ,زیانی هاووڵاتیان گیانی ومادی, رۆڵی پارتی و فه‌رمانده‌كانی  له‌ په‌لاماره‌كه‌ ؟؟, پاشكۆی هێزه‌كانی كۆماری ئیسلامی ئێران بوون یان ته‌نها  كاری هه‌واڵگریان ده‌كرد دوور به‌دوور ؟, پاراستنی سه‌روت و سامانی خه‌ڵك ,خاڵی ده‌ستپێكی په‌لاماره‌كه‌ له‌ كوێوه‌ ده‌ستی پێكرد ؟ ,هه‌ڵوێستیان له‌ پارستنی پێشمه‌رگه‌كانی ڕۆژهه‌ڵات چی بوو ؟ , سه‌باره‌ت به‌ هه‌موو ئه‌م پرسیارانه‌ نه‌ به‌ به‌ڵگه‌ نامه‌ ,نه‌ یاداشتنامه‌ و وتاری به‌رپرسانی به‌شدار بووی  ئه‌و كات , هه‌ڵسه‌نگندنی له‌ كۆنگره‌و كۆنفرانسه‌كاندا...هیچ زانیاریه‌ك  له‌ به‌رده‌ستدا نییه‌, بۆیه‌ لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ سه‌ر ئه‌م په‌لاماره‌ به‌هۆی ئازاد  نه‌كردنی زانیارییه‌كانه‌وه‌  زۆر سه‌خته‌ و كه‌ماسی دێنێت, ئۆباڵیشی له‌ ئه‌ستۆی پدك  ه‌, نه‌بوونی هه‌موو ئه‌م زانیاریانه‌و شاردنه‌وه‌یان له‌ مێژوو وا ناكات بڵێین پارتی به‌شداری نه‌كردووه‌, وه‌ك خۆیان ئیدعای ده‌كه‌ن, به‌ڵكه‌  نووسراوه‌كانی ئێرانی و بیانی و ئاماژه‌كانی كه‌سایه‌تیه‌كان ناوخۆو خه‌ڵكی حاجی ئۆمه‌ران ده‌یسه‌لمێنن به‌شدار بوونه‌ . شێوازی  گرتنی  خه‌ڵكه‌كه‌ له‌ لایه‌ن به‌عسه‌وه‌ له‌م برَگه‌یه‌دا وێرای ئه‌وه‌ی به‌عس له‌دۆكۆمێنت و نامه‌كانیدا ئاماژه‌ی داوه‌ به‌ گرتنی ئه‌و هاووڵاتیانه‌, لێ ئێمه‌ پشت  به‌ دوو سه‌رچاوه‌ ده‌به‌ستین , یه‌كه‌میان پشكنینی چالاكڤانێكی قوربانییه‌ و دوه‌میان مورافه‌عه‌ی  داواكاری گشتییه‌ كه‌  ئاماده‌كراوه‌ بۆ دادگای  تاوانباری دۆسیه‌ی 8000 بارزانی, هه‌ردوو ئه‌حداسه‌كانی ئه‌نجام دانی تاونه‌كه‌ و میكانیزمی جێبه‌جێكردنی به‌ هه‌ندێك جیاوازیی كه‌مه‌وه‌ نزیكن له‌یه‌كتر  . كاك ڕێكار مزووری به‌م شێوه‌یه‌ پرۆسه‌ی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه‌مان بۆ ده‌گێرَێته‌وه‌: (( له‌ 29-7-1983 شێخ عوسمانی كوڕی شێخ ئه‌حمه‌دی بارزانی له‌  گه‌ڵ كوڕه‌كه‌ی شێخ عیماد له‌ هه‌ولێره‌وه‌ به‌ڕێكران بۆ  به‌غدا به‌ بیانووی كۆبونه‌وه‌ له‌ به‌رواری 0-7-1983, هه‌ندێك له‌ شێخه‌كانی بارزان وبارزانییه‌كانی ده‌وروبه‌ریان له‌ به‌غدا كۆكرانه‌وه‌و ده‌ست به‌سه‌ر كران.)) . (( به‌ هێزێكی گه‌وره‌ی پاسه‌وانی كۆماری و  تانك و تۆپ و  فرۆكه‌ی هه‌لیكۆپته‌ر  هه‌ردوو كۆمه‌ڵگای قادسیه‌ و قودس له‌  ناحیه‌ی قوشته‌په‌ كۆنترۆڵكران سه‌ربازه‌كان و ئه‌فسه‌ره‌كانی به‌عس رژانه‌ ناو ماڵه‌كان به‌ بڵندگۆ بانگه‌وازی خه‌ڵكه‌كه‌یان ده‌كرد و پێیان راده‌گه‌یاندن  كه‌ ده‌بێ هه‌موو ئاماده‌ بن بۆ ئه‌وه‌ی كۆبونه‌وه‌یه‌كی به‌رفراوان له‌ كه‌ركوك هه‌یه‌ دوای ده‌یان گه‌رێننه‌وه‌, له‌ دوای ئاماده‌ نه‌بوونی خه‌ڵكه‌كه‌ ده‌ستكرا به‌ پشكنینی ماڵه‌كان به‌  گشتی بگره‌ سه‌روی مناڵی ته‌مه‌ن10ساڵی تاوه‌ك پیره‌مێردی 90ساڵیان گرت و ڕه‌وانه‌ی  ناو پاسی په‌رده‌كراوی سه‌ربازی كران و گوێزرانه‌وه‌  بۆ شوێنێكی نادیار له‌م قۆناغه‌ ڕێژه‌یه‌كی زۆر ده‌ستگیر كران. )) . (( له‌ ڕێكه‌وتی 10-8-1983به‌ هه‌مان شێوه‌ی پێشوتر كۆمه‌ڵگاكانی به‌حركه‌, حه‌ریر ودیانا كۆنترۆڵ كران ده‌ستكرا به‌  پشكنینی ماڵه‌كان ئه‌و نێرینه‌ی به‌ر ده‌ستیان كه‌وت راپێچی ناو پاسه‌كان كران وگوێرانه‌وه‌ بۆ شوێنێكی نادیار. )) . ((له‌ ڕێكه‌وتی 11-8-1983 هه‌ردو كۆمه‌ڵگه‌ی قودس و قادسیه‌ دوباره‌ كۆنترۆڵكرانه‌وه‌ و به‌هێزی ئه‌من و ئیستخبارات  ماڵ به‌ ماڵ ده‌گه‌ڕان و ئه‌و مێرد منداڵانه‌ی دایكیان جاری پێشووتر له‌ ناو كه‌نتۆر و سه‌لاجه‌ وشوێنه‌ نادیاره‌كان دا شاردبویانه‌وه‌ ده‌ستگیران و بێسه‌روشوینكران))  (( ل202. شێواز و میكانیزمی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییه‌كان  - رَێكار مزوری ))  . هه‌رچی له‌ مورافه‌عه‌ی  داواكاریی گشتییه‌, ده‌قی ڕوداوه‌كه‌ به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌ : ((له‌ 1983_7_30 پیاوانی رژێمی پێشوو شێخ عوسمان و شێخ ئه‌حمه‌د و كوڕانی عیماد و ره‌زوانیان دوای ته‌بلیغكردنیان به‌ ئاماده‌بوون له‌ كۆشكی كۆماری ده‌ستگیركرد.  ))  .  ((له‌ 1983_7_31ش كۆمه‌ڵگه‌كانی -قودس و قادسیه‌- له‌ ناحیه‌ی قوشته‌په‌ ته‌وقدران، ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ش ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر رێگای هه‌ولێر كه‌ركووك كه‌ كۆمه‌ڵگه‌ی زۆره‌ملێ بوون و تایبه‌ت بوو به‌و بارزانیانه‌ی ده‌ستگیركراون و به‌ زۆر له‌ لادێكانیانه‌وه‌ له‌ ساڵی 1975ه‌وه‌ ره‌وانه‌ی ئه‌وێ كرابن دوای ئه‌وه‌ی ماوه‌یه‌ك له‌ پارێزگاكانی باشوور بوون و به‌زۆر ڕه‌وانه‌ی ئه‌و كۆمه‌ڵكایانه‌ كران و هه‌زاران كوردی بارزانیش له‌ ره‌گه‌زی نێر له‌ ته‌مه‌نی 10،5 ساڵی تا زیاتر له‌ 70 ساڵی ده‌ستگیركران ئه‌و ئۆپه‌راسیۆنه‌ش له‌لایه‌ن هێزێكی گه‌وره‌وه‌ جێبه‌جێ كرا ئه‌و هێزه‌ش له‌ ئاسایش و حه‌ره‌سی جمهوری پێكهاتبوو به‌وپه‌ڕی نهێنیه‌وه‌ جێبه‌جێكرا. ده‌ستگیركراوانیش پێیان گوترابوو كه‌ ده‌چنه‌ كۆبوونه‌وه‌یه‌ك و ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌، به‌ڵام دواتر به‌ره‌و كه‌ركووك گوێزرانه‌وه‌ )). (( له‌ 1983_8_10 جارێكی دیكه‌ هه‌زاران كورد له‌ ره‌گه‌زی نێر له‌ عه‌شیره‌تی بارزانی ده‌ستگیركران. هه‌مان هێزی ناوبراو ئه‌و كاره‌ی جێبه‌جێكرد ئه‌و جاره‌ له‌ كۆمه‌ڵگاكانی به‌حركه‌ و دیانا و مێرگه‌سوور هیچ كه‌سێكیش له‌وان به‌ گه‌وره‌و بچووك هه‌ڵاوێرد نه‌كران نه‌منداڵ نه‌پێر نه‌ نه‌خۆش نه‌ فه‌رمانبه‌ری ده‌وڵه‌ت.)).  (( ورده‌كاریی یاسایی به‌پێی پێداچوونه‌وه‌ی ئیفاده‌ی شكایه‌تكاران و شایه‌دحاڵه‌كان دوای رووپێوی ناوچه‌كه‌ش ئاشكرابوو له‌ 1983_7_30 و 1983_7_31 و 1983_8_15 هه‌زاران كوردی بارزانی له‌لایه‌ن هێزه‌كانی ئاسایش و حه‌ره‌سی جمهووری ده‌ستگیركران و به‌ره‌و چاره‌نووسێكی نادیار بردران و خانه‌واده‌كانیان له‌بارودۆخێكی سه‌ختدا ده‌ژیان و په‌یوه‌ندییان به‌ كه‌سوكاریانه‌وه‌ پچڕا. )). (( ئه‌و شاڵاوانه‌ له‌ به‌ره‌به‌یانی رۆژی 1983_7_31 ده‌ستیان پێكرد كاتێ هێزه‌ سه‌ربازی و ئه‌منییه‌كان كۆمه‌ڵگه‌ی قوشته‌په‌یان په‌لاماردا له‌ نزیك شاری هه‌ولێر.  له‌ شه‌وی 1983_8_9  و 10 دا كۆمه‌ڵگای هه‌ریر له‌ هه‌ولێر په‌لامار دراو هه‌موو كوڕو پیاوان تیایدا ده‌ستگیركران. )). (( له‌رۆژی 1983_9_26 دا ناحیه‌ی سه‌لاحه‌ددین به‌شێكی دیكه‌ی قوربانیان ده‌ستگیركران.)).  فه‌رمانی سه‌ركردایه‌تیش به‌ ئاشكرا داوای ده‌ستگیكردنی پیاوانی ده‌كرد به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی ته‌مه‌نیان له‌ 15 ساڵ به‌دواوه‌یه‌ به‌ڵام تاوانباران منداڵانیشیان ده‌ستگیركردو ژنانیان به‌بێ به‌رپرس و به‌خێوكه‌ر جێهێشت و هه‌ژارییان زیاتر بوو له‌ نێو برسێتی و ئه‌وان باوك و كوڕو برایان له‌ده‌ستدا ده‌ستگیركراوان له‌پاسی گه‌وره‌ی ئاماده‌كراو بۆ ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ كۆكرانه‌وه‌و بۆ به‌غدا دواتر بۆ باشوور گوازرانه‌وه‌. )).  (( پڕۆسه‌ی دادگاییكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال.. داواكاری گشتی: تاكه‌ تاوانی ئه‌نفالكراوانی بارزان كورد بوون و بارزانی بوونیان بوو-04 Mar 2009-خه‌بات )) . ئه‌و گیراوانه‌ له‌ كاتی بردنیان بۆ به‌غدا، وه‌كو دیلی جه‌نگی به‌ره‌ی حاجی ئۆمه‌ران  نیشان دران" حكومه‌تی عێراق و جینۆسایدی بارزانییه‌كان پرۆفیسۆری ھاریكار دكتور عه‌لی ته‌ته‌رتایبه‌ت بۆ گو لان نوسیویه‌تی  ", واتا هه‌ر له‌یه‌كه‌م ساته‌وه‌ وه‌ك دیل مامه‌ڵه‌یان له‌ گه‌ڵدا كراوه‌, به‌ڵام مافی دیل به‌ پێی رێكه‌وتنامه‌ی جنێف مامه‌ڵه‌ی پێ نه‌كراوه‌ . هۆكاری  گرتنیان! به‌هانه‌ی ڕژێم بۆ نێر قڕكردنی بارزانییه‌كان , تۆڵه‌ كردنه‌وه‌ بوو له‌ پارتی و سه‌رۆكه‌كه‌ی له‌ ئاكامی ئه‌و هێرشه‌ هاوبه‌شه‌یان بوو له‌ گه‌ڵ ئێرانیه‌كان بۆ سه‌ر ناوچه‌ی  حاجی ئۆمه‌ران  وگردمه‌ند كردیان, با بزانین  له‌ روانگه‌ جیاجیاكانه‌وه‌ چی  وتراوه‌ سه‌باره‌ت به‌ هۆكاری ئه‌و په‌رچه‌ كرداره‌ی به‌عس . سامانسا پاوه‌ر  ده‌ڵێت: كورده‌كان هه‌میشه‌ فورسه‌تخواز بوون, كاتێكیش جه‌نگی ئێراق-ئێران ده‌ستیپێكرد, هه‌ردوو حیزبه‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌ی كورد بونه‌ هاوپه‌یمانی ئێران. له‌ ساڵی 1982 دا یه‌كێك له‌م لایه‌نه‌ سه‌ره‌كیانه‌ (لایه‌نگری بارزانی) یارمه‌تی هێزه‌كانی ئێرانیان دا بۆ گرتنی شارێكی سنووریی, به‌ ناوی حاجی هۆمه‌ران. هێزه‌كانی ئێراق به‌ شینه‌یی تۆڵه‌یان كرده‌وه‌ نزیكه‌ی 8000 پیاوی كوردی سه‌ر به‌ خێڵی بارزانیان ده‌ستگیركرد,له‌ ناویاندا 315 منداڵ هه‌بوون ,ته‌مه‌نیان له‌ نێوان هه‌شت و حه‌ڤده‌ ساڵاندا بوو. سه‌دام گوتی :خیانه‌تیان له‌ وڵاته‌كه‌یان و له‌ یاسا كرد, ئێمه‌ش سزایه‌كی ووندمان بۆ بڕینه‌وه‌ و چوونه‌ بۆ دۆزه‌خ." به‌شی 3  ئه‌مه‌ریكا و ئانفال ئه‌نفال و ئامه‌ریكا-سه‌مانسا پاوه‌ر –و.به‌ختیار كه‌ریم ". توێژه‌ر یۆست  هلته‌رمان ده‌ڵێت : روداوه‌كانی حاجی ئۆمه‌ران سێ ده‌ره‌نجامی گرنگی لێكه‌وته‌وه‌,بۆ سزادانی (پدك) له‌ به‌ر ئاسانكاریی كردنی بۆ سه‌ركه‌وتنی ئێرانیه‌كان له‌ حاجی ئۆمه‌راندا, ڕژێمی به‌عس ته‌واوی نێرینه‌ی سه‌ر به‌ عه‌شیره‌تی بارزانی ڕاپیچكرد,كه‌ زۆریان له‌ پاش هه‌ره‌سی ساڵی1975ی شۆڕشی ه‌وه‌ بارزانیه‌وه‌ ناچاری نیشته‌جێی كۆمه‌ڵگاكانی ده‌وروپشتی هه‌ولێر كرابوون, له‌30ته‌موزدا له‌ نێوان 5000تا8000 پیاوی بارزانی ,كه‌ ژماره‌ی ڕاسته‌قینه‌یان به‌ ته‌واوی نازانرێت-گیران و ڕاپێچكران و هه‌رگیز جارێكی دیكه‌ نه‌بینرانه‌وه‌, دوو مانگ دوای سه‌دام  حوسێن له‌ وتاردانێكدا بێ سێ و دوو وتی:" ئه‌وانه‌ی خیانه‌تیان به‌ نیشتمان وپه‌یمان كرد و ئێمه‌ به‌ سزای سه‌ختمان گه‌یاندن و ڕه‌وانه‌ی دۆزه‌خمان كرد".ئه‌م تۆڵه‌ سه‌ندنه‌وه‌یه‌, بۆ ئاگاداركردنه‌وه‌یه‌كی هاوشێوه‌ی میتۆد و ئه‌نجامی شاڵاوی ئه‌نفالی ساڵی1988ی تێدا بوو,كوشتاری بارزانیه‌كان بۆ ڕژێم رۆڵی ڕاهێنان و خۆ ئاماده‌كردنیبینی بۆ كوردیش خۆی تامكردن و چه‌شنێكی بچووك بوو بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ دواتر روویدا  (كارَیكی كیمیاوی -ل41-42 ) . هه‌ردوو ڕێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤ  و چاودێری ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستیش باس له‌م شه‌ڕه‌ هاوبه‌شه‌ی پارتی و ئێران ده‌كه‌ن به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌و ئاماژه‌ به‌هۆكاری قركردنه‌كه‌ ده‌ده‌ن و  ده‌نووسن: KDP ئه‌و ده‌مه‌ یه‌كێك له‌ كوڕانی بارزانی , كه‌ مه‌سعود  بوو , سه‌ركردایه‌تی ده‌كرد و هاوپه‌یمانێتی خۆی له‌گه‌ڵ تاراندا زیندوو كردبوه‌وه‌ و له‌ ساڵی 1983 دا ده‌سته‌كانی KDP یارمه‌تی هێزه‌كانی ئێرانیان دا له‌ گرتنی شارۆچكه‌ی حاجی ئۆمه‌رانی سه‌ر سنوور . تۆڵه‌ی ئه‌مه‌ش خێراو كتوپڕی بوو ! له‌ عه‌مه‌لیاتێكی له‌ ناكاودا بۆ سه‌ر ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ی بارزانییه‌ ڕاگوێزراوه‌كانیان تێدا نیشته‌جێ كرابوو , هێزه‌كانی عێراق له‌ نێوان پێنج بۆ شه‌ش هه‌زار نێرینه‌یان ڕا فڕاند كه‌ ته‌مه‌نیان له‌ دوانزه‌ ساڵ وه‌بان بوو . ئه‌وانه‌ جارێكی تر هه‌رگیز نه‌بینرانه‌وه‌ به‌ زۆری وا پێده‌چێت كه‌وا پاش ئه‌وه‌ی چه‌ندین مانگ به‌ ده‌ستبه‌سه‌ری ماونه‌ته‌وه‌ , هه‌موو كوژراون (( جینۆساید له‌ عێراقدا و په‌لاماری ئه‌نفال بۆ سه‌ر كورد ,وه‌رگێڕانی سیامه‌ند موفتی زاده‌ , چاپخانه‌ی خاك -  ل53  )) . به‌ڵام رۆژنامه‌نوسێكی عه‌ره‌ب ده‌نوسێت"....‌ ئێران توانیی‌ هه‌ردوو ناوچه‌ی‌ حاجی‌ ئۆمه‌ران (9) له‌مانگی‌ ته‌مموزی‌ 1983 و پێنجوێن(10) له‌تشرینی‌ یه‌كه‌می‌ هه‌مان ساڵدا(3) داگیر‏بكات، له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا سه‌دام حسێن هه‌ستی‌ به‌مه‌ترسیی‌ ره‌وشه‌كه‌ كرد له‌به‌ره‌ی‌ باكوور، بۆیه‌ به‌دوو شێواز هه‌وڵیدا رووبه‌ڕووی‌ ئه‌و مه‌ترسییانه‌ ‏ببێته‌وه‌: ‏ یه‌كه‌م: تۆڵه‌كردنه‌وه‌ له‌و بارزانیانه‌ی‌ كه‌ پارتی‌ دیموكراتی‌ كوردستان له‌كوردستانی‌ عیراق نوێنه‌رایه‌تی‌ ده‌كردن، به‌بیانووی‌ یارمه‌تیدانی‌ ئێران ‏بۆ داگیركردنی‌ ناوچه‌ی‌ حاجی‌ ئۆمه‌ران.   ‏ له‌و پڕۆسانه‌ی‌ هێزه‌كانی‌ رژێمی‌ سه‌دام حسێن له‌ساڵی‌ 1983دا ئه‌نجامیدا، ئه‌وه‌بوو هێزه‌كانی‌ ئه‌منی‌ عام (11) و موخابه‌رات (12)  نزیكه‌ی‌ هه‌شت هه‌زار كه‌سی‌ مه‌ده‌نییان له‌بارزانییه‌كان ده‌ستگیركرد كه‌ له‌كۆمه‌ڵگه‌ی‌ (قوش ته‌په‌)ی‌ نزیك هه‌ولێر نیشته‌جێبوون‌و له‌پاش گواستنه‌وه‌یان به‌ ‏لۆرییه‌ بارهه‌ڵگره‌كان، سه‌رجه‌میان به‌ده‌ستی‌ رژێمه‌كه‌ی‌ سه‌دام كوژران‌و له‌گۆڕه‌ به‌كۆمه‌ڵه‌كاندا ژێرخاك نران(13). ‏هه‌ڵوێستی رۆژنامه‌گه‌ریی میسری له‌باره‌ی‌ جینۆسایدی گه‌لی كورده‌وه‌ رۆژنامه‌ی ئه‌هرام به‌نموونه‌  د.مه‌حمود زاید‌ 28/4/2013. سه‌دام حوسێن له‌ وته‌یه‌كدا له‌ ساڵی 1983 سه‌باره‌ت به‌ هه‌مان ڕوداو  وتی: ئه‌وانه‌ خیانه‌تیان له‌ وڵات و خیانه‌تیشیان له‌ په‌یمان كرد . بۆیه‌ ئێمه‌ش به‌ سزای توند و سه‌ختمان گه‌یاندن و بۆ دۆزه‌خمان ناردن - (( جینۆساید له‌ عێراقدا و په‌لاماری ئه‌نفال بۆ سه‌ر كورد ,ه‌رگێڕانی سیامه‌ند موفتی زاده‌ , چاپخانه‌ی خاك - ل107-108   ) . له‌ به‌رامبه‌ر  ئه‌م بۆچوونه‌ كه‌ توێژه‌رانی بێلایه‌نی بیانی له‌ ئاكامی خوێندنه‌وه‌ی وردی روداوه‌كان دوور له‌ به‌رژه‌وه‌ندی  سیاسی و هه‌ستداری , به‌ پشت به‌ستن به‌ شیكاری ورد  و خوێندنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌كان ده‌ریان بڕیوه‌, له‌ به‌رامبه‌ردا دوو هه‌ڵوێستی دژ به‌م ئاراسته‌یه‌ش  ده‌خه‌ینه‌ به‌ر ده‌ستتان :  (( سه‌دام له‌سه‌ر ته‌له‌فزیۆن وتی ئه‌مانه‌ خیانه‌تیان  له‌ وڵات و له‌په‌یمان كرد و بۆیه‌ ئێمه‌ش به‌ سزای توند و سه‌ختمان گه‌یاندن و  ڕه‌وانه‌ی دۆزه‌خمان كردن- ل204 )).(( گرتنی به‌شێك له‌ ناوچه‌ ستراتیژییه‌كانی  حاجی ئۆمه‌ران و  ده‌وروبه‌ری و شكستی له‌شكری عێراقی له‌ ناوچه‌كه‌دا به‌رامبه‌ر به‌ له‌شكری ئێران. ئه‌مه‌ش بۆ دروستكردنی دووبه‌ره‌كی  له‌ ناو بارزانییه‌كاندا و دڵدانه‌وه‌ی هه‌ڤاڵان و هه‌وادارانی به‌عسییه‌كان و زیندوكردنه‌وه‌ی  ده‌روون و وره‌ی روخاوی سه‌ربازانی جه‌نگی قادسیه‌ )).(( میدل ئیست ۆچ له‌ په‌رتووكی جینۆساید له‌عێراقدا و په‌لاماری ئه‌نفال بۆسه‌ر كورددا ده‌ڵێت :هۆكاری گرتنی بارزانییه‌كان گرتنی شارۆچكه‌ی  حاجی  عومران بوو - شێواز میكانیزم ی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییه‌كان  -رَێكار مزوری  -ل 204كۆنگره‌ی به‌جیهانناساندی جینۆسایدی گه‌لی كورد-2008-چاپخانه‌ی ده‌زگای ئاراس )) . هه‌رچی داواكاری گشتی دۆسیه‌ی جینۆسایدی بارزانییه‌كانه‌ له‌ مرافه‌عه‌كه‌ی خۆیدا  له‌دادگا له‌م باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت  : به‌ بیانووی ئه‌وه‌ی ئه‌وان یارمه‌تی ئێرانیانیان ده‌دا. له‌وانه‌ یه‌كێك پرسیار بكات ئه‌گه‌ر ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی له‌سوپای ئێرانه‌وه‌ زه‌لیل بوون ده‌بێ له‌ كورد چه‌ند زه‌لیل بووبن؟ كه‌واته‌ ژماره‌ی هێزی هێرشبه‌ری ئێرانی چه‌نده‌؟ ئایا ده‌كرێ ئافره‌ت ببنه‌ وا به‌سته‌ی سوپای ده‌وڵه‌ت؟ -پڕۆسه‌ی دادگاییكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال.-خه‌بات-4-3-2009  )) . با بزانیین به‌ڕێز نه‌وشیروان مسته‌فا , كه‌ یه‌كێك بوو له‌ كه‌سایه‌تییه‌ گرنگه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی بزاڤی ڕزگاریخوازی كورد,  له‌ په‌رتووكی په‌نجه‌كان یه‌كتری ئه‌شكێنن له‌ دیوی ناوه‌وه‌ی  ڕوداوه‌كانی كوردستانی عێراق (1979-1983) چی ده‌رباره‌ی ئه‌م كاره‌ساته‌ وهۆكاره‌كانی  نوسیووه‌ :  " گیرانی بارزانییه‌كان ئه‌وكاته‌ی ناوچه‌ی حاجی هۆمه‌ران بوو بوو به‌ مه‌یدانی گه‌رمی جه‌نگی عێراق – ئێران بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و سه‌رانی پدك به‌ ئاشكرا هاوكارییان له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی ئێران ئه‌كرد دژی جه‌یشی عێراقی . كۆكردنه‌وه‌ی ده‌نگ و باسی عێراق و هێزه‌كانی و , چاوساغی و ڕێبه‌ری هێزه‌كانی ئێران و , هێنان و بردنی دێده‌وانی تۆپخانه‌ی ئێران ئه‌مه‌ به‌شێكی كه‌می ئه‌و هاوكارییه‌ ئاشكرایه‌ بو . له‌ هێرشه‌كانیش دا ئه‌وان وه‌كو هێزی یارمه‌تیده‌ر و خه‌ریككه‌ر و لێدانی پشته‌وه‌ به‌شدار ئه‌بوون  (( په‌نجه‌كان یه‌كتری ئه‌شكێنن , له‌ دیوی ناوه‌وه‌ی ڕوداوه‌كانی كوردستانی عێراق 1979-1983  ل321 , نه‌وشیروان مسته‌فا )). به‌ڕێزی به‌رده‌وام ده‌بێت له‌سه‌ر بۆچونه‌كه‌ی و  ده‌نووسێت : به‌شدار بونی بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و هێزه‌كانیان له‌ هێرشه‌كانی ناوچه‌ی حاجی هۆمه‌ران دا , له‌ لای صه‌دام جگه‌ له‌وه‌ی به‌ خیانه‌تی نیشتمانی دا ئه‌نرا , بۆ خۆیشی به‌ خیانه‌ت و ده‌سبڕین و فێڵ لێكردن ئه‌ژمارد . لێره‌دا به‌رێز  كاك  نه‌وشیروان ته‌ئكید ده‌كاته‌وه‌ له‌وه‌ی پارتی به‌شداری شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌رانی كردوو  ئه‌و هاوكارییه‌ی پارتی له‌گه‌ڵ ئێران خیانه‌ت بووه‌ , پاداشتی خیانه‌تكارانیش لای ده‌سه‌ڵاتێكی فاشی دیاره‌ چییه‌؟. نه‌وشیروان مسته‌فای كۆچكردوو درێژه‌ی پێده‌داو ده‌نووسێت :  بارزانی یه‌كان له‌ عێراق مابونه‌وه‌ له‌ ئۆردوگای به‌حركه‌و قوشته‌په‌دا كۆكرانه‌وه‌ . زۆری پیاوه‌كانیان بووبوون به‌ چه‌ك هه‌ڵگری جه‌یشی شه‌عبی و به‌ دڵسۆزی ئه‌ركه‌كانی خۆیان به‌جێ ئه‌هێنا (( په‌نجه‌كان یه‌كتری ئه‌شكێنن , له‌ دیوی ناوه‌وه‌ی ڕوداوه‌كانی كوردستانی عێراق 1979-1983  ل322 , نه‌وشیروان مسته‌فا )) . له‌ ڕاستیدا له‌وكاته‌ ژماره‌یه‌كی زۆری هاوولاتیانی كوردستان تێكه‌ڵ به‌ هێزه‌ چه‌كداری و حیزبییه‌كانی به‌عس ببوون , نه‌ك ته‌نها بارزانیه‌كان, وێڕای ئه‌وه‌ی جه‌یشی شه‌عبی بوونه‌كه‌ی ئه‌و بارزانییه‌ سڤیل و ساده‌و ساكاره‌ نه‌خوێنده‌وارانه‌ ئه‌گه‌ر راستیش بێت ؟؟,  كه‌ له‌ ڕابردوودا قوربانی و به‌رداشی هه‌موو جوڵانه‌وه‌یه‌كی چه‌كداری بوونه‌ له‌ كوردستان , به‌ ئه‌ندازه‌ی په‌یامه‌كانی هه‌ندێك له‌ سه‌رانی ئه‌و كاتی ینك  شه‌رمه‌زاری نه‌بووه‌و نییه‌ , كه‌  له‌ ساڵانی 83-1984,  بۆ هه‌زاران قوتابی كوڕ و كچی مانگرتووی زانكۆی سه‌لاحه‌دین  به‌رده‌وام ده‌یان دا و دوباره‌یان ده‌كرده‌وه‌ , كه‌  ده‌ست به‌رداری خوێندنه‌كه‌یان ببون , له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی  ئاماده‌یی له‌به‌ركردنی به‌رگی جه‌یشی شه‌عبیان نه‌بوو , كه‌چی پارته‌كه‌ی ئه‌وسای  كۆچكردوو به‌ڕێز نه‌وشیروان مسته‌فا كه‌ له‌و كاته‌دا بۆ خۆشی دووه‌م كه‌سایه‌تی ناو ینك بوو  داوای له‌به‌ركردنی به‌رگی جه‌یش شه‌عبیان له‌و خوێندكاره‌ مانگرتووانه‌ ده‌كرد یاخود نه‌رمیان ده‌نواند له‌ به‌رامبه‌ری ,  له‌ ترسی ئه‌وه‌ی  نه‌وه‌ك مفاوه‌زاته‌كه‌یان له‌ گه‌ڵ ڕژێمدا هه‌ڵبوه‌شێَته‌وه‌ كه‌ چه‌ند مانگێك بوو له‌ بیابانه‌كانی سه‌ماوه‌ له‌ سوتگه‌ی جهه‌نمی ئه‌و گه‌رمایه‌  به‌ كۆمه‌ڵ بارزانییه‌كان گوله‌ باران كران . سزادانی سه‌رجه‌م عه‌شیره‌تێك له‌ به‌رامبه‌ر كرده‌وه‌ی پارتێكی سیاسی,  كه‌ سه‌ركردایه‌تیه‌كه‌ی به‌ ده‌ست ئه‌و بنه‌ماڵه‌یه‌وه‌ بوو, ئه‌مه‌   بۆ خۆی سزادانێكی  فاشیستانه‌یه‌, بارزانیه‌كان  ئه‌م خێڵه‌ پارێزگاره‌ داخراوه‌ی كورده‌واری , كه‌ به‌ توندی به‌ سه‌ركردایه‌تی خێڵه‌وه‌ گرێدراون , له‌وێشه‌وه‌ به‌ پارتییه‌وه‌ , چونكه‌ له‌ لوتكه‌دا سه‌ركردایه‌تی پارتی و خێڵی به‌رزانی یه‌ك ده‌گرنه‌وه‌ .  له‌ كاتێكدا ئه‌و خه‌ڵكه‌ی كۆمه‌ڵكوژی كران ,  بۆ خۆیان له‌و چركه‌ ساته‌ و له‌حزه‌ مێژوییه‌دا  سڤیل بوون  و هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی سیاسی و ڕێكخستنیان به‌و پارته‌وه‌ نه‌بووه‌ , بگره‌ به‌شێكیان به‌ پێچه‌وانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییان كاریان ده‌كرد , بۆیه‌ سه‌پۆرتكردنی ئه‌و كۆمه‌ڵكوژییه‌ زه‌قه‌ به‌هه‌ر به‌هانه‌یه‌ك بێت تاوانه‌. ئه‌وه‌ی شایای باسه‌ كۆچكردوو نه‌وشیروان مسته‌فا نه‌ك ئه‌زموونی  له‌م تاوانه‌و شوێنه‌واره‌ مه‌رگ هێنه‌ره‌كانی وه‌رنه‌گرت, بگره‌ دوای سێ ساڵ بۆخۆی بووه‌ سوارچاكی هه‌مان ته‌رز له‌ چالاكی هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ ئێرانیه‌كان  له‌ كه‌ركووك و هه‌ڵه‌بجه‌, كۆی گشتی 10 كاری سه‌ربازی هاوبه‌ش له‌و ماوه‌یه‌دا به‌ناو فه‌تح ئه‌نجامدرا, كه‌ زۆرینه‌ی هێرش بوو بۆ سه‌ر پڕۆژه‌ ئابوریه‌كان, به‌ لێدانی نه‌وتی كه‌ركوك له‌ 11 ی  ئۆكتۆبه‌ری 1986 , كه‌ به‌ 11 ی سه‌پتمبه‌ر پێشتر ناوم بردووه‌ ده‌ستی پێكرد, كه‌ جه‌لال تاڵه‌بانی, مه‌سعود بارزانی, ئیدریس بارزانی, نه‌وشیروان مسته‌فاو ره‌سوڵ مه‌مه‌ندو حه‌مه‌ی حاجی مه‌حمود و مه‌لا عوسمان و مه‌لا عه‌لی بڕیار ده‌ری سه‌ره‌كی بوون تیایدا, مێژوو نووس جه‌ماڵ نه‌به‌ز ده‌ڵێت" نه‌وشیروان مسته‌فا جگه‌ له‌وه‌ی ئێرانی به‌ دۆست له‌ قه‌ڵه‌م دابوو, هاوكارییه‌ سه‌ربازییه‌كانی ئێران و كاره‌ هاوبه‌شه‌كانی له‌ گه‌ڵ ئه‌و وڵاته‌دا به‌ كارێكی باش و دروست له‌ قه‌ڵه‌م ده‌دا – جه‌ماڵ نه‌به‌ز -ئێسته‌و پاشه‌رۆژی ل 98  , كۆمه‌ڵكوژی كورد له‌ جه‌نگی ئێران – عێراقدا.....  ل 194".   لێره‌وه‌  به‌عس بوو به‌كیمیا وه‌شێن! حاجی ئۆمه‌ران ئه‌گه‌ر یه‌كه‌مین ئه‌زموونی شه‌ڕی هاوبه‌شی كورد-ئێران بوو له‌  چوار چێوه‌ی شه‌ڕی  ئێران – عێراقدا, بۆ ئێران بووه‌ شه‌ڕێكی كه‌م مه‌سره‌فی كاریگه‌ری براوه‌, شه‌ڕی له‌سه‌ر سنووره‌كانه‌وه‌ هێنایه‌ ناو عێراقه‌وه‌ , سنووره‌ لوغمكراوه‌كان  و سه‌نگه‌ره‌ مه‌حكه‌مه‌كانی عێراق بێ زیان گرتران و بڕان, له‌و لاشه‌وه‌ بۆ عێراق له‌ ئاكامی كاردانه‌وه‌ی توند و بۆ ڕێگه‌گرتن له‌دوباره‌كردنه‌وه‌ی ئه‌م تاكتیكه‌  و  ترساندنی لایه‌نی كوردی, بووه‌ یه‌كه‌م ئه‌زموونی وه‌شاندنی چه‌كی كیمیاوی, به‌ پێی وته‌ی توێژه‌ر ولێكۆله‌ر یۆست هیلته‌رمان (( یه‌كه‌مین تۆماركردنی هێرش و په‌لاماره‌كانی گاز به‌ شێوه‌یه‌كی ورد و تۆكمه‌, له‌ ته‌موز و ئابی ساڵی1983دا بوو, كاتێك هێزه‌كانی ئێران و عێراق كه‌وتنه‌ شه‌ڕێكی سه‌خته‌وه‌ له‌ چیاكانی سه‌روی حاجی ئۆمه‌رانه‌وه‌, كه‌ شارۆچكه‌یه‌كی سه‌ر سنووره‌ له‌ كوردستانی عێراقدا – كارێكی  ... ,ل38 ). له‌و په‌لاماره‌ كیمیاوییه‌  قوربانی هه‌بووه‌  ویكپیدیا وه‌ك ئاماژه‌مان پێدا به‌ 100 كوژراو بریندار ده‌یخه‌مڵێنێت, وه‌لێ مخابن تا ئێستا له‌ ئاماری وردی زیانه‌كان به‌ تایبه‌ت كورده‌ به‌شداربووه‌كانی شه‌ڕه‌كه‌ ئاگادارییه‌كمان نییه‌, نه‌خوازه‌لا ناوی قوربانی و برینداره‌كانی, یۆس هیلته‌رمان له‌م باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت (( ئه‌و كورده‌ عێراقیانه‌ی كه‌ دكتۆر سوهرابی بینیبوونی زۆر پێده‌چێت یه‌كه‌مین به‌ڵگه‌ی تۆماركراوی قوربانیانی گازی خه‌رده‌ل بووبن له‌ كاتی جه‌نگدا ئێراق له‌و ده‌مه‌دا په‌نای برده‌ به‌ر گاز بۆ به‌ر په‌رچدانه‌وه‌ی هێرشێكی ئێرانی له‌  ته‌موز-ئابی 1983دا, كه‌ یاخیبووانی هاوپه‌یمان له‌ پارتی دیموكراتی كوردستان(پ د ك) بوون به‌ پێشه‌نگی هێزه‌كانی ئێران بۆ سه‌ر خاكی دوژمن , گازی خه‌رده‌ل چه‌كێكی نوێی سامناك بوو, یه‌كه‌م جار  به‌كار هات له‌و شه‌ڕه‌ )) . كه‌واته‌  ڕاسته‌ كه‌ حاجی ئۆمه‌ران بوو به‌ وه‌چه‌رخان بۆ ئێراق لێره‌وه‌ چاوی كرایه‌وه‌ و ترسی شكا و ئه‌زموونی په‌یدا كرد  و بوو به‌ كیمیا وه‌شێنێكی ناودار , دواتر له‌و شوێنه‌ی شوێن پێی ئێرانییه‌كان بوو له‌ باشووری كوردستان وه‌شاندی .  ئه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌كانی به‌عس چۆنمان بۆ ده‌گێڕنه‌وه‌؟ دیاره‌ به‌عس چیرۆكه‌  تۆقێنه‌ره‌كان و دڵ ڕه‌قی  هێزه‌كانی و ژووری گازی سوتێنه‌ری خۆره‌تاوی سه‌ربازگه‌كانی باشوور  و  به‌ كۆمه‌ڵ  كوژییان  ناگێڕێته‌وه‌  بۆمان , باسی  ئه‌و  حه‌كایه‌تانه‌  ناكات  له‌ زیكته‌ جیا جیاكانی  نیشته‌جێی بارزانییه‌كان ئه‌نجامیان  داوه‌, باسی ئه‌و ناخۆشی كۆمه‌ڵكوژی و له‌ برسان و تێنا مردنه‌ ناكات, باسی چیرۆكی خه‌ونی ئه‌و 8000 كه‌سه‌ ناكات به‌ ئازادبوون و گه‌یشتنه‌وه‌ به‌ هاوسه‌رو منداڵ و دایك و باوكیانه‌وه‌ بینیویانه‌, باسی ئه‌وه‌ ناكات جینۆسایدی نێرینه‌ی بارزانییه‌كان جینۆسایدێكی گفتوگۆ هه‌ڵنه‌گره‌, ئه‌وه‌ی  ئه‌و ده‌یگێڕێته‌وه‌ تاوانبار كردنێكی بێ  بنه‌مای ئه‌و خه‌ڵكه‌  بێ تاوانه‌یه‌ ,كه‌ باجی  كاری لایه‌نێك سیاسی  ده‌ده‌ن كه‌ ئاوێزانی سیاسی ده‌وڵه‌تی دوژمن بووه‌و   ته‌نها له‌  به‌ر هاو عه‌شیره‌تی  و  یه‌ك  ڕه‌نگی  جامانه‌ی سه‌ریان به‌سه‌ریاندا سه‌پاوه‌. زمانی  به‌ڵگه‌نامه‌كانی ئه‌وكاتی به‌عس , باسی ئه‌وه‌مان  بۆ ده‌كه‌ن , كه‌ ئه‌م هاووڵاتیانه‌  هاوكاری  پارتیان  كردووه‌ بۆ چاوساغیكردن بۆ ئێران  و هێرشی سه‌ر حاجی ئۆمه‌ران , كه‌ له‌ ئه‌نجامدا  ناوچه‌یه‌ك  داگیر كراوه‌ , ئه‌مه‌شیان به‌ خیانه‌تی  گه‌وره‌  له‌نیشتمان  نا پاكی بۆ وڵات  ناوزه‌د   كردووه‌ , خیانه‌تیش  لای  سسته‌مه‌ دیكتاتۆره‌كان  پێناسی خۆی هه‌یه‌ و  به‌رزترین  ودڵ ڕه‌قانه‌ترین سزا ده‌یان گرێته‌وه‌ . با پێكه‌وه‌ چاوێك  به‌ به‌ڵگه‌نامه‌كانی ئه‌و كاتی حیزبی به‌عسدا بخشێنین و  بزانین  له‌و ڕۆژگاره‌دا به‌ڵگه‌نامه‌كان بۆ پاساوی ئه‌م تاوانه‌یان چییان نووسیوه‌و وتووه‌و هۆكاری  ئه‌نجامدانی  ئه‌م تاوانه‌یان به‌چی پاساو ده‌ده‌نه‌وه‌ :    ده‌قی وه‌رگێڕدراوی  ئه‌م به‌ڵگه‌نامه‌یه‌  له‌خواره‌وه‌  به‌زمانی كوردی  بخوێننه‌وه‌ :  (( به‌ناوی خوای  به‌خشنده‌ و میهره‌بان به‌روار 29-3-1989 به‌ڕێز م م ع كاروباری  ڕامیاری  هێژا 1-له‌ كۆتایی مانگی ته‌موزی ساڵی1983 هاتمه‌ ئاگادار كردنه‌وه‌ له‌ گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك  ئه‌فسه‌ری ئاسایشی به‌غدا له‌ گه‌ڵ ئاسایشی گشتی و له‌ لایه‌ن به‌ڕێز به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی  به‌غدای پێشوو (عه‌قید عه‌لی عه‌بدوڵا برع) بۆ ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك بارزانی خائین وه‌ر بگرم كه‌ له‌حوكمی زاتی ئاسایشی گشتی هۆبه‌ی سێ به‌ ده‌ستمان گه‌یشت  هه‌روه‌ها به‌شێكی تر ده‌ست به‌سه‌ر بوون له‌ گرتووخانه‌ی ئه‌بو غرێب. 2-2225 خائینمان وه‌رگرتن به‌ ئۆتۆمۆبیلی بارهه‌ڵگر هاتنه‌ گواستنه‌وه‌ بۆ ناوچه‌ی بوسیه‌ كه‌ له‌وێ ده‌ست به‌سه‌ر بوون. 3-به‌ڕێز به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی به‌غدا فه‌رمانی دا بۆ درووستكردنی ده‌سته‌یه‌ك له‌  ژێر فه‌رمانی ئه‌و بن ,دوای ئه‌وه‌ فه‌رمانی دا  كه‌ سزای گه‌ل به‌سه‌ر ئه‌م خائینانه‌ی سه‌ره‌وه‌ڕا جێبه‌جێ بكرێت. 4-له‌سه‌ره‌تای مانگی ئابی ساڵی1983   ده‌ست كرا به‌ جێبه‌جێ كردنی سزای گه‌ل له‌ به‌رامبه‌ر خائینه‌كان سه‌ره‌وه‌ كه‌ ژماره‌یان 2225 كه‌س ده‌بوون .هه‌ندێك له‌وان له‌ پارێزگای موسه‌نا ناوچه‌ی بوسیه‌ بوون.به‌ته‌نسیق له‌ گه‌ڵ به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی پارێزگا ناو براو. 5-رێنمای ده‌رچوو له‌ لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی گشتی پێشوو بڕێز دكتۆر فازڵ به‌ڕاك وه‌ وبۆ رێكخستنه‌كانی كێشه‌ی تایبه‌ت به‌ تاوانبارانه‌وه‌ و به‌ پێی ئه‌مه‌ ده‌ستكرا به‌ ڕێكختسنی 16 كێش بۆ 667 كه‌س ,كه‌ ئه‌م كێشانه‌ به‌رز كرانه‌وه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی دادگای شۆرش و سزای له‌سێداره‌دان به‌ سه‌ریاندا هاته‌ سه‌پاندن و به‌ڵگه‌نامه‌كان مردن نه‌یانگراندنه‌وه‌. 6-ئه‌وانه‌ی مانه‌وه‌ 1558 تاوانبار بوون هیچ كێشه‌یان بۆڕێك نه‌خستبوو. 7-لیژنه‌یه‌ك هاته‌ دامه‌زراندن له‌ ئه‌فسه‌ران بۆ وه‌رگرتنی پاره‌ی ئه‌و تاوانبارانه‌ی سه‌ره‌وه‌ كه‌ له‌گه‌ڵیان دا بوو, ئه‌و پاره‌یه‌ ڕه‌وانه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایشی گشتی هۆبا3 كرا به‌ پێی چه‌كه‌كان. وێنه‌یه‌ك بۆ : به‌ڕێز  به‌ڕێوه‌به‌ری  ده‌زگای هه‌واڵگری هێژا نووسراوی 4439 له‌ 23-8-1987بۆ كاری پێویست له‌ گه‌ڵ ڕێزا. به‌ڕێز به‌ڕێوه‌به‌ری هه‌واڵگری سه‌ربازی هێژا بۆ كاری  پێویست به‌ڕێز ئاسایشی هێژا بۆكاری پێویست تكایه‌ . (( شێواز میكانیزمی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییه‌كان  -رَێكار مزوری  -ل207-208)) .  له‌ به‌ڵگ نامه‌یه‌كی  دیدا  ئاو باسی مۆتیڤی تاوانه‌كه‌ ده‌كرێت : ((  ئه‌وه‌ی به‌رده‌ستمان راپۆرتی به‌رپرسی هه‌واڵگرییه‌ كه‌ بۆ سه‌رۆكی كۆمار له‌سه‌ر داوای ئه‌وه‌ی دوایی له‌مباره‌یه‌وه‌ به‌رزكراوه‌ته‌وه‌ كه‌تیایدا هاتووه‌:  بڕگه‌ی 1 له‌ ته‌ممووزی 1983، له‌ میانه‌ی هێرشی دوژمنانی ئێران بۆ كه‌رتی حاجی ئۆمه‌ران و سه‌لماندنی به‌شداریی خیانه‌تكاران كه‌ زۆربه‌یان بارزانین فه‌رمانێك له‌ به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی گشتی -فازڵ به‌ڕاك- بۆ به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی حوكمی زاتی ڕه‌وانه‌كراوه‌و ئه‌ركه‌كه‌ش به‌وپه‌ڕی نێهینه‌وه‌ ئه‌نجامدرا تاوه‌كو له‌به‌ره‌به‌یانی رۆژی ئاینده‌ ئاماده‌بوو له‌ 1983_8_10 به‌هێزێكی سه‌ربازیی حه‌ره‌سی جمهووری كۆمه‌ڵگاكانی -قودس و قادسیه‌- و قوشته‌په‌ كه‌ بۆ نیشته‌جێبوونی خانه‌واده‌ی بارزانیان دانرابوو هه‌مووشیان ده‌ستگیر ده‌كران ته‌نها له‌ ره‌گه‌زی نێر و ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌ی له‌ 18 ساڵیش كه‌متربوون له‌و كرداره‌ بێبه‌ش نه‌بوون. ئۆتۆمبێڵی گه‌وره‌ی ئاماده‌كراویش به‌یاوه‌ریی هێزی سه‌ربازی ئه‌و ده‌ستگیركراوانه‌ی گواسته‌وه‌.  به‌هه‌مان شێوه‌ش بارزانیانی هه‌ریر له‌ ناوچه‌ی شه‌قڵاوه‌ ده‌ستگیركران كه‌ ژماره‌یان 403 كه‌س ده‌بوو. زۆربه‌شیان بارزانی و شێروانی و مزووری بوون ئه‌وه‌ جگه‌ له‌ دیاناو ره‌واندزو مێرگه‌سوور له‌ پارێزگای هه‌ولێر برگه‌ی برگه‌ی 2: به‌ ئاراسته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی گشتی هێزێك له‌ كارمه‌ندانی ئاسایشی گشتی و ئه‌منی به‌غدا پێكهێنرا تا ئه‌وانه‌ی له‌ كۆمه‌ڵگاكان هێنراون و به‌ندكراوانی ئه‌بوغریب له‌ بارزانیان وه‌ربگرێنه‌وه‌.  ئه‌و هێزه‌ 2225 كه‌سی وه‌رگرته‌وه‌و به‌ره‌و ناوچه‌ی بۆسه‌یه‌ی گواستنه‌وه‌ له‌ پارێزگای موسه‌ننا و تیمێك حوكمی گه‌لی به‌سه‌ریاندا سه‌پاند.  بڕگه‌ی  -3: به‌پێی فه‌رمانی به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی گشتی پێشووتر 16 كه‌یس بۆ 667 كه‌س له‌به‌ندكراوان ئاماده‌كراو كه‌یسه‌كان به‌ره‌و دادگای سه‌وره‌ گوازرانه‌وه‌و حوكمی له‌سێداره‌دانیان بۆده‌رچوو به‌ڵگه‌نامه‌ی وه‌فاتیشیان بۆ ده‌رنه‌هێنراو 1558 كه‌سیان كه‌یسی بۆرێك نه‌خرا. بڕگه‌ی  4: ئه‌وپاره‌ی له‌ لای به‌ندكراوان بوو كه‌ بڕی 194684 دینارو 440 فلس بوو لێیان وه‌رگیرایه‌وه‌و له‌ژمێریاری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی دانرا. بڕگه‌ی 5: به‌پێی به‌رده‌وامیی ته‌ئكیدی مسعود بارزانی بۆ ئه‌و پرسه‌، سه‌رۆكایه‌تیی كۆمار سكرتێری به‌ نووسراوی ژماره‌ 2651-ت له‌ 1978_8_24 راسپارد وه‌ڵامی دیاریكراوو یه‌كگرتوویان بۆ هه‌ر داوایه‌كی په‌یوه‌ندی پێوه‌كردنه‌وه‌ هه‌بێ به‌بێ ئه‌وه‌ی كه‌سی دیكه‌ جگه‌ له‌سه‌ر كردایه‌تیی ده‌وڵه‌ت هیچیان له‌سه‌ر بزانێ چونكه‌ مه‌سه‌له‌ سه‌ره‌كیه‌كه‌ له‌ پرسی ئه‌و خانه‌وادانه‌ گه‌وره‌تره‌- ئه‌و وه‌ڵامه‌ش به‌بنه‌مای وه‌ڵامی هه‌رپرسێك ده‌رباره‌ی چاره‌نووسی ئه‌و خانه‌وادانه‌ داده‌نرێ. هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایش گشتی له‌ ڕاپۆرتی خۆیدا ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات كه‌ خانه‌واده‌ی بارزانی له‌ دژی حزب و سه‌وره‌و نیشتمانن و ئه‌وه‌ ده‌یه‌ها ساڵه‌ ئه‌وانه‌ دژی هه‌موو پره‌نسیپه‌كانن چونكه‌ تا ئێستا هه‌روه‌كو جاران له‌ دژی یه‌كبوونی نیشتمانه‌. تائێستاش خۆی به‌گه‌وره‌ترین عه‌شیره‌ت و نوێنه‌ری گه‌لی كورد داده‌نێت و خاوه‌ن ده‌روونێكی پڕ له‌ رق و كینه‌یه‌.((پڕۆسه‌ی دادگاییكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال-4-3-200-خه‌بات)) . له‌به‌ڵگه‌ نامه‌یه‌كی دیدا هاتووه‌ : (( به‌ڵگه‌نامه‌ی بریاری حوكمی له‌سیداره‌دان و ده‌ست به‌سه‌رداگرتنی سه‌روه‌ت و سامانی شمس الله‌خالد خدر بارزانی و  په‌نجا كه‌س له‌هه‌ڤاڵانی  به‌ نووسراوێك له‌سه‌رۆكایه‌تی دادگای شورش به‌ژماره‌له‌12\11\1983 ده‌رچووه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، كه‌بریاری گرتنیان له‌لایه‌ن داده‌وه‌ری لێكۆلینه‌وه‌ سه‌ر به به‌رێوه‌به‌رایه‌تی ئه‌منی به‌غدا/ش31 دراوه‌ به‌نوسراوی  ژماره‌8\83 له‌11\8\1983 .   هۆكاری گرتنیان به‌ماده‌ی  175و159و162\2-49و50و53 له‌ق.ع  له‌  داوایه‌ك به‌ ژماره 1610/ج/1983 له‌سه‌ر شمس الله‌خالد خدر بارزانی و هه‌ڤاڵانی شیكراوه‌ته‌وه كه له لایه‌ن سیخۆرێك پێیان دراوه‌، داواكه به‌ نووسراوی ژماره‌23/1434 له‌27\9\1983   بۆ دادگای باڵای شورش نێردراوه‌و  له‌ 10/11/ 1983 حوكمی له‌سیداره‌دانیان بۆ ده‌رچووه‌.          ئه‌م راپۆرته‌ باس له‌ شه‌ری حاجی عمران –گرده‌مه‌ند و به‌شداری پارتی له‌م شه‌ره‌ ده‌كات، له‌ ناوه‌رۆكی راپۆرته‌كه‌دا ده‌لێت"مۆته‌هه‌م" شمس الله‌خالد خدر بارزانی كه‌سه‌ر به‌مسعود بارزانی و محمد خالید بارزانیه‌  به‌هاوكاری له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سانه‌ی ناویان له‌ خواره‌وه‌ هاتووه‌و ئاماده‌كاری و هاوكارییان له‌گه‌ڵ تێكده‌ران و هێزه‌كانی ئێراندا كردوه‌زانیاری عسكری و ستراتیژیان ناردوه‌،هه‌روه‌ها رێنمایی كردنی به‌رپرسانی عسكری ئیرانی له‌ ناوچه‌كه‌دا  بۆ ئه‌نجامدانی كاری تێكده‌رانه‌دژی هێزه‌كانی چه‌كداری عێراق پیش هجوم كردنی هێزه‌كانی ئێران له‌كه‌رتی باكوور و  گرتنی ناوچه‌ی حاجی عمران تۆمه‌تبار كراو‌ن و به‌به‌كرێگرته‌ی ئیران ناوزه‌دی كردوون ، ئه‌وه‌ی شایانی باسه دادگای شورش له‌/11/1983 به‌ سه‌روكایه‌تی عه‌واد به‌نده‌ر به‌ستراوه‌و به‌م ماددانه‌175و159و162و\2\49و50و53 له ق.ع تۆمه‌تبار كراوه‌ن و حوكمی له‌سیداره‌دانیان به‌سه‌ردا سه‌پاندوون و به‌نووسراوی ژمار(3864) له‌/11/1983 سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆماریان لێ ئاگادار كردۆته‌وه‌. ئه‌مه‌ش ناوه‌كانیانه‌:  1.شمس الله‌خالد خدر بارزانی 2.سلیمان مفردی خانو 3. احمد حمود مسته‌فا4.ێوفی سیف الدین وستا 5. سعید محمد محمدامین 6.یوسف زبیر حاجی 7.حدو جلو فقی 8.حاتم جیجو حاتم  9. حسن حسین حسن 10. ته‌ها محمد ابراهیم11.فریق میران مح12. نعمان حسین یاسین 13.یاسین حسین یاسین 14.حسكو رشید نبی 15.ته‌لعه‌ت سعید عمر 16.ره‌مه‌زان عبدالله‌یاسین 17.وجدی مسته‌فا ناوخۆش 18.مسته‌فا حسین سالح 19.حسین محمد احمد 20.اسعد حسن عبدالله‌21.سلیمان ابابكر احمد 22 .جادر محمد حسین 23.عبدالرحمن محمد حسن 24.احمد سعید حسن 25.مسته‌فا باجو مسته‌فا 26.عزیز سالح سلیم 27.حكیم زاده‌محمد 28.زكری جلو مالی 29.باجو حسین ملكو30غفور احمد محمود 31.محمد علی عباس 32.خدر مولود سالح 33.سعید اخدل شیخ عمر 34.عبدالعزیز حجی عبدالله‌ 35.ێبری ره‌مه‌زان حسن 36.ویس یوسف ره‌مه‌زان 37.میرخان محمد مرزا38.نادر حبیب حسن 39.فقو خوجه‌ناێر40.قرتاس سالح حسین 41.حسن حاجی ابراهیم قادر 42.جمیل عبدالله‌ فارس 43.اسماعیل سلیمان الیاس 44.یونس حسن یونس 45.بحری محمد ملكو 46.زلفو احمد جوهر 47.شهاب زاده‌محمود 48.ێوفی درویش محمد 49.شهاب احمد جوهر 50.بیرو حمد ابراهیم 51.جوهر حدو حاجی  (( عه‌داله‌ت عومه‌ر-چالاك له‌بواری ئه‌نفال و بێ سه‌روشوینه‌كان-227-2007 )). له‌ به‌لگه‌نامه‌یه‌كی دیكه‌ سه‌باره‌ت  به‌هه‌مان پۆل هاتووه‌ : (( به‌ڵگه‌نامه‌ی بریاری حوكمی له‌ سیداره‌دان و ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی سه‌روه‌ت و سامانی خورشید رشید سلمان بارزانی و هه‌ڤاڵانی هه‌روه‌ها ملا سعید حسن بارزانی و هه‌ڤالانی به‌ نووسراوێك له‌ سه‌روكایه‌تی (دادگای شورش) به‌ ژماره‌4066 له‌ 24\11\1983 ده‌رچووه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، كه‌ بریاری گرتنیان له‌ لایه‌ن داده‌وه‌ری لێكۆلینه‌وه‌ سه‌ر به‌ به‌رێوه‌به‌رایه‌تی ئه‌منی به‌غدا/ش31 دراوه‌ به‌نوسراوی  ژماره‌ 15\83 له‌ 1\8\1983 .   هۆكاری گرتنیان به‌ ماده‌ی  175و159و162\2-49و50و53 له‌ ق.ع  له‌ دوو داوا كه‌ داوای یه‌كه‌م به‌ ژماره‌ 1775/ج/1983 له‌ سه‌ر خورشید رشید سلمان بارزانی و هه‌ڤاڵانی و داوای دووه‌م به‌ ژماره‌ 1609/ج/1983 له‌ سه‌ر ملا سعید حسن بارزانی و هه‌ڤاڵانی شیكراوه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌ لایه‌ن سیخۆرێك پێیان دراوه‌ ،داواكان به‌ دوو نووسراو یه‌كه‌میان به‌ ژماره‌ 23/1563 له‌ 19/10/1983  دووه‌میان به‌ نووسراوی ژماره‌ 23/1433 له‌ 27/ 9/1983 بۆ دادگای باڵای شورش نێردراوه‌ن به‌لام هه‌موویان له‌ 22/11/ 1983 حوكمی له‌ سیداره‌دانیان بۆ ده‌رچووه‌.  ئه‌م راپۆرته‌ش هه‌ر باس له‌ شه‌ری حاجی عمران –گرده‌مه‌ند و به‌شداری پارتی له‌م شه‌ره‌ ده‌كات،له‌ ناوه‌رۆكی راپۆرته‌كه‌دا ده‌لێت"مۆته‌هه‌م حسن محمد شیرۆ له‌گه‌ڵ كۆمه‌لێك له‌ تێكده‌ران   كه‌ ناویان له‌ خواره‌وه‌ هاتووه‌ سه‌ر به‌ مسعود بارزانی زانیاری عسكری و ستراتیژیان ناردوه‌ وئاماده‌كاری و هاوكارییان له‌گه‌ڵ تێكده‌ران و هێزه‌كانی ئێراندا كردوه‌ ،هه‌روه‌ها رێنمایی كردنی به‌رپرسانی عسكری ئیرانی له‌ ناوچه‌كه‌دا و ئه‌نجامدانی كاری تێكده‌رانه‌ دژی هێزه‌كانی چه‌كداری عێراق پیش هجوم كردنی هێزه‌كانی ئێران له‌ كه‌رتی باكوور  بۆ گرتنی ناوچه‌ی حاجی عمران تۆمه‌تبار كراوه‌ن و به‌ به‌كرێگرته‌ی ئیران ناوزه‌دی كردوون ، ئه‌وه‌ی شایانی باسه‌ دادگای شورش له‌ 22/11/1983 به‌ سه‌روكایه‌تی عه‌واد به‌نده‌ر به‌ستراوه‌و به‌م ماددانه‌ 175و159و162و\2\49و50و53 له‌ ق.ع تۆمه‌تبار كراوه‌ن و حوكمی له‌ سیداره‌دانیان به‌سه‌ردا سه‌پاندوون و به‌ نووسراوی ژمار(4066) له‌( 24/11/1983 سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆماریان لێ ئاگادار كردۆته‌وه‌. ئه‌مه‌ش ناوه‌كانیانه‌:  1.خورشید رشید سلمان 2. احمد حدو محمد 3. یاور علی محمد4.یوسف فرخو محمد 5. حسین عمر حسین 6.محمود فقی محمد حسین 7. حسین ملا حبیب عبدالرحمن 8.عیسی محمد حسن 9. جهور یونس ابراهیم 10.جزیری برایم محمد 11. محمد ابراهیم محمد 12.نعمان شریف شمیرن  13.عزیز فقی سعید 14.خلیل تاهیر عبدالله‌.15.نیاز عزیز عبدالله‌ 16. حاجی عمر عبدالله‌17.عوسمان حسن عوسمان 18.عزیز ملا عبدالله‌ فقی 19.ابراهیم عوسمان حاجی 20.علی قاسم علی 21.نزمی محمد محمدامین 22. محمد تاهیر حجی ابراهیم23.عمر احمد عمر 24.حسن خالد ملا 25.عیسی حسن شریف 26.حسین عبدالحمن حسین 27.ته‌ها محمد یوسف 28. حسین محمد یوسف 29. ایوب محمد عیسی 30.مولود جوج مولود 31.محمد قرتاس سالح 32. شیخ عمر باپیر 33.خوشوی داود محمد 34.شاكر خالد سالح 35.عمر حدو محمد 36.تاهیر عبدالرحمن علی 37.حسین محمد حسین 38.عزیز ابراهیم شێخو 39.سلیمان سه‌بری عیسی 40.عمر تاهیر عمر 41.حسین فقی محمد حسین 42.نزهت شریف عمر 43.ممو سه‌بری عیسی 44.فریق ملمكو تاهیر 45.حدو محمد احمد 46.فرات ابراهیم باپیر 47.عبدالله‌ ابوبكر فتح الله‌ 48.حسن محمد شیرو 49.درویش عمر یاسین 50.تمر محمود قرتاس 51.عبدالواحد عمر سعید -عه‌داله‌ت عومه‌رچالاك له‌ بواری ئه‌نفال و بێ سه‌روشوینه‌كان 22-7-2007 )).     له‌ به‌ڵگه‌ نامه‌یه‌كی دیدا باسی ئیعدامی 23 هاووڵاتی هاتووه‌ :(( به‌ڵگه‌نامه‌ی بریاری حوكمی له‌ سیداره‌دان و ده‌ست به‌سه‌ردا گرتنی سه‌روه‌ت و سامانی سابر مسته‌فا محمد عبدالسلام بارزانی و (22) كه‌س له‌ هه‌ڤاڵانی به‌ نووسراوێك له‌ سه‌روكایه‌تی (دادگای شورش) به‌ ژماره‌1446\ج\1983 له‌ 30\8\1983ده‌رچووه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، كه‌ بریاری گرتنیان له‌ لایه‌ن داده‌وه‌ری لێكۆلینه‌وه‌ سه‌ر به‌ به‌رێوه‌به‌رایه‌تی ئه‌منی به‌غدا دراوه‌ هۆكاری گرتنیان به‌ ماده‌ی  175و159و162\2-49و50و53 له‌ ق.ع  له‌ داوایه‌ك به‌ ژماره‌1\83 له‌ 26\7\1983له‌ شیكراوه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌ لایه‌ن سیخۆرێك پێیان دراوه‌ .  ئه‌م راپۆرته‌ باس له‌ شه‌ری حاجی عمران –گرده‌مه‌ند و به‌شداری پارتی له‌و شه‌ره‌دا ده‌كات له‌ ناوه‌روكی راپۆرته‌كه‌دا ده‌لێت ":موته‌هه‌م سابر مسته‌فا محمد عبدالسلام بارزانی له ‌گه‌ڵ كۆمه‌لێك له‌ تێكده‌ران كه‌ سه‌ر به‌ مسعود و ادریس بارزانین، زانیاری ناوخۆی سه‌ركردایه‌تییان داوه‌ته‌ تێكده‌ران به‌تایبه‌تی له‌سه‌ر ئه‌و جێگایانه‌ی ستراتیژی و حه‌ساسن و ئاماده‌كاری و هاوكارییان له‌ به‌غدا و هه‌ولێر له‌گه‌ڵ تێكده‌ران كردووه‌ بۆ هێرشكردنه‌ سه‌ر هیزه‌كان له‌ كه‌رتی باكوور له‌ حاجی عمران له‌ رێگای مسعود و ادریس".   هه‌روه‌ها ئه‌وانی به‌ هه‌ڵگرتنی چه‌ك به‌رامبه‌ر به‌ هێزه‌كانی چه‌كداری عێراق به‌ مه‌به‌ستی هاوكاری هیزه‌كانی ئیران بۆ گرتنی ناوچه‌ی حاجی عمران تۆمه‌تبار كردووه‌و به‌ به‌كرێگرته‌ی ئیران ناوزه‌دی كردون . عه‌داله‌ت عومه‌ر-چالاك له‌ بواری ئه‌نفال و بێ سه‌روشوینه‌كان-له‌ زمانی به‌ڵَگه‌نامه‌كانه‌وه‌ - به‌شی سێیه‌م    لێره‌شدا بینه‌ری  به‌یاننامه‌ی هێزه‌ چه‌كداره‌كانی عێراق بن, كاتی خۆی له‌  دوای گرتنه‌وه‌ی چیای گردمه‌ند خوێنراوه‌ته‌وه‌ : https://www.youtube.com/watch?v=P63HHRhog4I ئه‌مه‌ش  ده‌قی به‌یاننامه‌ی هێزه‌ چه‌كداره‌كانی ئه‌وكاتی عێراقه‌ : ئایا  پارتی چاوساغی بۆ ئێران كردبوو ؟ له‌به‌رئه‌وه‌ی  هێرشی حاجی ئۆمه‌ران راسته‌وخۆ  له‌ به‌ره‌كانی  جه‌نگ  كاره‌ساتی مرۆیی گه‌وره‌ی لێنه‌كه‌وته‌وه‌ و تاكو پشكنینی بۆ بكرێت  و به‌شداربووان  قسه‌یان پێبكرێت, ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ شاردراوه‌ته‌وه‌, یان هێرشه‌كه‌ بۆ سه‌ر  شارێكی قه‌ره‌باڵغ پڕ دانیشتووان  ئه‌نجام نه‌درا وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ هه‌ڵه‌بجه‌  كرا,  به‌ڵكه‌  كاره‌ساتی  ئه‌م  به‌رامبه‌ر به‌ خه‌ڵكی سڤیل و  له‌ ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی شه‌ڕه‌كه‌ پیاده‌ كرا, لایه‌نی به‌شداریش ئابلوقه‌ی زانیاری  و به‌ڵگه‌ نامه‌و شایه‌دیدانی به‌رپرسانی  ئه‌و كاتی خۆی  خستۆته‌ سه‌ر  و ڕێگا  نادات هیچ زانیارییه‌ك   سه‌باره‌ت به‌ سكانداڵه‌كانی ئه‌و كرده‌ سه‌ربازییه‌  بڵاو ببێته‌وه‌, هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌یسه‌كه‌ په‌یوه‌ندی به‌ جه‌نگی ئێران -عێراقیشه‌وه‌ هه‌بوو, به‌هۆی باڵاده‌ستی ئێرانه‌وه‌ چاوپۆشی له‌ پشكنینی ورد له‌ شوێنه‌واری راسته‌وخۆی شه‌ڕه‌كه‌ كرا . یۆست هیلته‌رمان  شایه‌دی  له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌دات , كه‌ پارتی  چ  وه‌ك  جه‌نگاوه‌ر   و چ  وه‌ك هێزی ئیستیتلاع  به‌شداری  ئه‌و شه‌ڕه‌ی  كردووه‌, به‌ڕێزی  ده‌ڵێت :...به‌و چه‌شنه‌ له‌ هاوینی ساڵی1982دا جه‌نگاوه‌رانی (پدك) و هێزی ئیستڵاعیان  كه‌وتنه‌ ته‌ك هێه‌كانی ئێران له‌ هێرشكردنیاندا بۆ سه‌ر حاجی ئۆمه‌ران.ب ه‌ دوای ئه‌م شه‌ڕه‌دا , كه‌ تاڕاده‌یه‌ك  سه‌ركه‌وتنیان تێدا به‌ده‌ستهێنا, ئێرانییه‌كان چه‌ند هه‌وڵێكی تریان دا به‌ هاوكاری (پدك),بۆ ئه‌وه‌ی مه‌ودایه‌كی قووڵتر بچنه‌ ناو عێراقه‌وه‌. هه‌موكات ئه‌م هه‌وڵانه‌ پێشكه‌وتنی به‌ ده‌ست ده‌هێنا تا ئه‌و كاته‌ی له‌ ساڵی1986دا, هێزه‌كانی ئێران به‌ ته‌واوی گێڕدرانه‌ دواوه‌ – كارێكی ..ل118. به‌ پێی ئاماژه‌ی دكتۆر عه‌لی ته‌ته‌ر پارێزگای ئێستای شاری دهۆك بێت له‌ وتارێك  به‌ناوی "  حكومەتی عێراق و جینۆسایدی بارزانییەكان "  https://www.facebook.com/photo.php?fbid=397558890345662&set=a.168423243259229.26111.165422603559293&type=1&relevant_count=1  " كه‌ له‌ساڵی 2013 له‌ ژماره‌ 940ی گۆڤاری گوڵان بڵاوی كردۆته‌وه‌, پارتی به‌شداری ئه‌و شه‌ڕه‌ی نه‌كردووه‌, ئه‌و ده‌نووسێت "   مەسعوود بارزانی دەڵێت: " ساڵی ١٩٨٣ ئێمه‌ له‌ شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌ران به‌و شێوه‌یه‌ی كه‌ حكومه‌تی عێراق باسی لێده‌كرد به‌شداریمان له‌و شه‌ڕه‌دا نه‌كردبوو، ھێزه‌كانمان له‌ ناوچه‌ی (ناوده‌شت) بوون و به‌ره‌ی شه‌ڕی ئێمه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وان جیاواز بوو و ورژاندنی به‌شداری پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ جه‌نگدا، ته‌نیا بیانوویه‌ك بوو بۆ له‌ناوبردنی بارزانییه‌كا ن.«"., به‌ڵام   هه‌م مه‌سعود بارزانی راسته‌  كات, هه‌میش ئه‌وانه‌ی  ده‌ڵێن به‌شدارییان كردووه‌ , ناوده‌شت هاوسنوری باڵه‌كایه‌تییه‌, واتا هاوسنوری ناوچه‌كانی شه‌ڕی فه‌جری دووه‌, كورد وته‌نی خۆ له‌ به‌تلیس نییه‌, هه‌مان ناوچه‌كانی شه‌ڕی قه‌ندیلی دووه‌, هاوڕێ كه‌ریم ئه‌حمه‌د له‌باره‌ی شه‌ڕی قه‌ندیلی  دوو ده‌ڵێت " ئێران و پدك له‌سه‌ر ئه‌وه‌ رێكه‌وتبوون كه‌ پێكه‌وه‌ هێرش به‌رنه‌ سه‌ر ناوچه‌ی حاجی ئۆمه‌ران و چۆمان و باڵه‌ك بۆ پاكردنه‌وه‌یان له‌ هێزه‌كانی عێراق ........له‌ گه‌ڵ هاوڕێیانی پدك قسه‌یان كردبوو كه‌ پێویسته‌ پشتگیرییان بكه‌ن و هێزێكی پارتی له‌ گه‌ڵماندا به‌شدار بن بۆ هێرش بردنه‌ سه‌ر بنكه‌كانی ینك له‌ پشت ئاشان و ئه‌مه‌ش له‌ناو نه‌خشه‌ی ئێران-پدك دابوو كه‌ هێزێكی  پ.م پارتی بنێرنه‌ ناوچه‌ی پشت ئاشان  كه‌ رێگا بگرن له‌ گه‌یشتنی كۆمه‌كی میری له‌ رانیه‌و قه‌ڵادزێوه‌ بۆ هێزه‌كانیان له‌ حه‌وزی حاجی هۆمه‌ران و چۆمان و باڵه‌ك له‌ كاتێكدا ئه‌گه‌ر هێرشی ئێران و پدك بۆ سه‌ر هێزه‌كانیانی عێراق له‌م ناوچه‌یه‌ ده‌ست پێ بكات .هاورێیانمان له‌ گه‌ڵ پدك رێكه‌وتبوون كه‌ هێزی هاوبه‌ش بۆ پشت ئاشان و بۆڵێ بنێرن بۆ لێدانی ینك و گێڕانه‌وه‌ی ناوچه‌كه‌  .... منیش به‌ توندی به‌رهه‌ڵستیم كرد چونكه‌ ده‌كه‌وینه‌ ناو داوی ئێران   .... ل 202  رێڕه‌وی تێكۆشان –بیره‌وه‌رییه‌كانی كه‌ریم ئه‌حمه‌د  وه‌رگێڕانی جه‌لال ده‌باغ  .", واتا شه‌ڕه‌كه‌ی ناوده‌شت دوو ئامانجی هه‌بوو, هه‌م تۆڵه‌ سه‌ندنه‌وه‌ له‌ ینك, هه‌میش  پاراستنی ناوچه‌كانی فه‌جری دوو له‌ په‌لاماری عیراقی, هاوزه‌مان له‌ میانی كۆمه‌ڵێك  چاوپێكه‌وتن  له‌ گه‌ڵ چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌كی حشع ی به‌شداربوو له‌ شه‌ڕی قه‌ندیلی دوو, باسی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن, بێ ئه‌وه‌ی ئاگادار بن, بونه‌ته‌ به‌شێك  له‌م به‌ره‌یه‌ ناڕاسته‌وخۆ, واتا عه‌مه‌لیاتی فه‌جری دووی حاجی ئۆمه‌ران.  وه‌لێ به‌ پێی ویكپیدیای ئینگلیزی بێت, فه‌جری دوو  هێزی چه‌كداری كۆماری ئیسلامی ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان به‌ هاوبه‌شی ئه‌نجامیان داوه‌" https://en.wikipedia.org/wiki/Operation_Dawn_2". به‌ڵام خه‌ڵكی حاجی ئۆمه‌ران به‌ڵگه‌ی هاشا هه‌ڵنه‌گریان لایه‌ كه‌ شه‌ڕه‌كه‌ به‌ هاوبه‌شی پارتی و ئێران كراوه‌, سه‌ركردایه‌تی پارتی له‌ قوته‌ به‌رزه‌كانی پشت چیای كۆدۆوه‌, له‌ باشوری رۆژهه‌ڵاتی حاجی ئۆمه‌رانه‌وه‌ سه‌ركردایه‌تی پشكی خۆیان له‌ شه‌ڕه‌كه‌ كردووه‌,هه‌رچه‌نده‌ له‌ حاجی ئۆمه‌ران به‌ روكه‌ش سه‌كه‌وتن, لێ له‌ ئه‌سڵدا به‌هۆی جینۆسایكردنی بارزانییه‌ سڤیله‌كانه‌وه‌ شكستێكی كه‌مه‌ر شكێن بوو بۆ پارتی وێڕای ئه‌وه‌ی  له‌  شه‌ڕی ناوده‌شت و پشت ئاشان و قه‌ندیلی دوو, بۆ جاری دووه‌م  پارتی وشیوعی و حسك  تیایدا تێكشكان. نكۆڵی  كردن, هه‌نگاوه‌ بۆ دوباره‌ كردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌, وه‌ك ئه‌وه‌ی دواتر له‌ زاخۆو  هه‌ڵه‌بجه‌ كردیانه‌وه‌, له‌ 31ی ئاب به‌رگێكی نوێی به‌به‌ردا كرایه‌وه‌.   به‌ وته‌ی دكتۆر عه‌لی ته‌ته‌ر,  به‌ڕێزمه‌سعود بارزانی ساڵی دواتریش دوباره‌ نكۆڵی له‌ به‌شدارییكردنیان له‌ فه‌جری دوو كردۆته‌وه‌, كه‌ دواتر فه‌تحیشی بۆ زیادكرا " مسعود بارزانی له‌ پاییزی ١٩٨٤ له‌ وه‌ لامی پرسیارێكی گۆڤاری (ئه‌لحوریه‌) دا كه‌ ئایا ئه‌وان له‌ گرتنی حاجی ئۆمه‌ران ھاوكاری ئێرانیان كردبوو؟ له‌ وه‌ لامدا وتبووی: ئێران ھێزێكی زۆری مرۆڤی ھه‌بوو و پێویستی به‌ ھێزی ئه‌وان نه‌ده‌كردو ئه‌و قسانه‌ی كه‌ له‌سه‌ر زاری سه‌دام حوسێن بلاوببووه‌وه‌ ته‌نیا بیانووییه‌ك بوو بۆ بێسه‌روشوێنكردنی بارزانییه‌كان. ", ئه‌م وه‌ڵامه‌ش  لاوازه‌, خۆ له‌ هه‌ڵه‌بجه‌و كه‌ركوك و شاڕباژێڕو كۆڕه‌ك و ده‌ربه‌ندیخان و زاخۆو .... ئێران هێز زۆری هه‌بوو, به‌ڵام هاوبه‌ش بوونی شه‌ڕه‌كان, ئه‌وه‌ ته‌رزێكی شه‌ڕی جوڵاو بوو, به‌ هاوكاری پێشمه‌رگه‌ وه‌ك چاوساغ و هێزی باڵاده‌ستی جه‌ماوه‌ری ئه‌وناوچانه‌ ئه‌نجامی ده‌دا, هێزه‌ زۆره‌كه‌ی ئێران نایتوانی كه‌له‌به‌ری نه‌شاره‌زایی و  پشتیوانینه‌كردنی خه‌ڵكی ناوچه‌كان لێیان پڕ بكاته‌وه‌, هاوكات له‌ گه‌ڵ ئه‌زموونی سه‌ربازی پێشمه‌رگه‌ له‌ ناوچه‌كانیان, لای  ئێرانییه‌كان ئه‌م ته‌رزه‌ شه‌ڕه‌ زۆر سه‌ركه‌وتووبوو, به‌لاشیانه‌وه‌ گرنگ نه‌بوو ناو ماڵی كورد , دوای شه‌ڕه‌كه‌ چی به‌سه‌ر دێت, گرنگ ده‌ستكه‌وته‌ كاتییه‌كه‌ بوو له‌ روی راگه‌یاندنه‌وه‌, شوێنه‌واره‌ خراپه‌كانی و قوماركردن به‌ گیانی خه‌ڵكه‌وه‌ بۆ لایه‌نه‌كانیان به‌جێ ده‌هێشت. به‌ڵگه‌یه‌كی  كاك دكتۆر ته‌ته‌ر بۆ به‌شدارینه‌كردنیان ئه‌وه‌یه‌ " هه‌تا حكومه‌تی ئێران به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌م ناوچه‌یه‌ی نه‌دابووه‌ ده‌ست پارتی، له‌ كاتێكدا كه‌ ناوچه‌ و ده‌وروبه‌ری له‌ ژێر كاریگه‌ری پارتیدا بوون، به‌ڵكو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كه‌ی دابووه‌ ده‌ست هێزه‌كانی حزبی ده‌عوه‌ی ئیسلامی. ", ئه‌م به‌ڵگه‌یه‌ش  بۆ پرۆفیسۆرێكی یاریده‌ده‌ر زۆر لاوازه‌, قوتابی من بوایه‌ سفرم ده‌دایه‌, خۆ دواتر له‌ هه‌ڵه‌بجه‌ش  هه‌ر وای لێیان كرده‌وه‌, ئێران ته‌نها وه‌ك مقاش   ئه‌وانی به‌كار ده‌هێنا, نه‌ك بیانكات به‌ حوكمڕان. ینك‌و حدكا چیان  كرد؟ ئه‌گه‌ر په‌لاماره‌كه‌  به‌ ناو  وه‌ك  به‌شێك  له‌ جه‌نگی ئێران-عێراق  و  له‌ چوارچێوه‌ی  ئۆپه‌راسیۆنه‌  درێژخایه‌ن   و سه‌رانسه‌رییه‌كانی  ئه‌و جه‌نگه‌دا بووبێت ؟؟ , وه‌ك پێشتر  ئاماژه‌مان  پێی  دا , هه‌ردوو لای په‌لامارده‌ر  ئامانجی دیكه‌یان له‌ لێدانی  لایه‌نی كوردی  هه‌بوو ,  ئێران  له‌ حدكا" حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران"  و پارتی  له‌ حدكا  و ینك , بۆیه‌  هه‌ر  زوو لایه‌نه‌كانی  به‌رامبه‌ر  كاتێك  ئامانجی  په‌لاماره‌كه‌  زیانی  پێ دوورینه‌وه‌و ترسی  ئه‌وه‌ دایانی گرت له‌ ناوچه‌ی  دیكه‌ش  درز  بدۆزنه‌وه‌و  هه‌مان سیناریۆ   دوباره‌  بێته‌وه‌ , بۆیه‌  ئه‌وانیش له‌ به‌رامبه‌ردا  سیناریۆی  پێچه‌وانه‌یان  ئه‌نجامدا,  به‌ ڕێك  كه‌وتن  له‌گه‌ڵ  به‌رامبه‌ره‌كه‌دا  كه‌ ئه‌ویش به‌عسه‌ ((  له‌ 31 ئاب  سیناریۆی   پێچه‌وانه‌ ڕویدایه‌وه‌  ینك بووه‌ هاوپه‌یمانی  ئێران  و پارتیش  ئه‌وجاره‌  عێراقی  هێنایه‌  هه‌ولێره‌وه‌ )). هیلته‌رمان  له‌م باره‌یه‌وه‌  ده‌ڵێت : له‌ ته‌موزی1983دا, كه‌ هێشتا شه‌ڕه‌كه‌ی حاجی ئۆمه‌ران هه‌ر به‌رده‌وام بوو, فه‌ره‌یدوون عه‌بدوالقادری گه‌وره‌ دانوستانكاری تاڵه‌بانی, كه‌وته‌ گفتوگۆی ناڕه‌سمی له‌گه‌ڵ ڕژێمداو كۆبوونه‌وه‌ی له‌ گه‌ڵ سێ به‌رپرسی موخابه‌راتی عێراقدا كرد له‌ بنكه‌یه‌كی حدكا له‌ ناوچه‌ی ئالانی ڕۆژئاوای سه‌رده‌شت له‌ ناو ئێراندا و ده‌ست به‌جێ بانگهێشتی به‌غدا كرا, فه‌ره‌یدوون له‌ ماڵی قاسملوو له‌ به‌غدا مایه‌وه‌و زنجیره‌یه‌ك له‌ گه‌ڵ تاریق عه‌زیز و سه‌ركرده‌ پایه‌ بڵنده‌كانی تردا ئه‌نجامدا له‌ ئۆكتۆبه‌ر و نۆڤه‌مبه‌ردا –كارێكی ..... ل119.... بۆیه‌ یه‌كێك له‌ هۆكاره‌كانی گفتوگۆی به‌عس-ینك شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌ران بوو, ینك له‌ پارتی ناترسا,  به‌ڵام ده‌یزانی ئه‌و جۆره‌ شه‌ڕه‌ له‌ روی باڵاده‌ستی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی و جوڵاندنی هێز به‌ درێژایی سنوری ئێران – عێراق هێز ده‌به‌خشێته‌ پارتی. به‌م  شیَِوه‌یه‌  ئه‌م هێرشه‌  هاوبه‌شه‌ی  پارتی  و ئێران, له‌ به‌رامبه‌ردا دژه‌كانیشی  یه‌ك  خست  و   ده‌رگای بۆ  ڕێككه‌وتنی  ینك  و به‌عس  خۆش  كرد (( هه‌رچه‌نده‌ هه‌ندێك پێیان وایه‌ ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ پێشتر زه‌مینه‌ی خۆشه‌  كرابێت )) , كلیلی  ئه‌و ڕێكه‌وتنه‌   هێرشی  حاجی  ئۆمه‌ران  بوو, یۆست  هلته‌رمان  له‌سه‌ر زاری  فه‌ره‌یدوون عه‌بدالقادره‌وه‌   ده‌گێڕێته‌وه‌ :  (( لێره‌ به‌ دواوه‌  په‌یوه‌ندیمان زۆر كۆك بوو, به‌ڵام كاتێ گه‌ڕاینه‌وه‌ بۆ بنكه‌كانمان له‌ دۆڵی جافایه‌تی, به‌ یه‌كترمان ده‌وت: به‌ڕاستی كورد به‌د به‌خته‌ .هه‌موو دنیا پشتی عێراق ده‌گرێت له‌ دژی ئێران, كه‌چی ئێستا ئێمه‌ بڕیارمان داوه‌  پشتی ئێران بگرین له‌ دژی عێراق-  كارێكی ژه‌هراوی......  ل124. كاردانه‌وه‌ی به‌عس؟ به‌عس له‌ دوای ئه‌و هاوپه‌یمانییه‌ نا پیرۆزه‌ی  نێوان  پارتی  و ئێران هوشیاری  دایه‌  هه‌موو لایه‌ك, كه‌ ده‌ست تێكه‌ڵكردن  له‌ گه‌ڵ ئێران هێڵی سووره‌ بۆ ئه‌وان , هه‌رچه‌نده‌  نوشیروان مسته‌فا  له‌ وه‌ڵامی  تاڵه‌بانیدا  ده‌لێت  : ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌یه‌ی‌ تاڵه‌بانی‌ باسی‌ ئه‌كات ئه‌گه‌ر به‌و گه‌یشتبێت، به‌ من نه‌گه‌یشتوه‌، ‏چونكه‌ ئه‌و زه‌مانه‌ به‌عس هیچ رێگه ‌په‌یوه‌ندیه‌كی‌ له‌گه‌ڵ من نه‌بو تا ئه‌و هه‌واڵه‌م پێ بگه‌یه‌نێ، ‏ئاغای‌ تاڵه‌بانیش شتی وای به‌ ئێمه‌‌ نه‌وتبو.. ئۆباڵی گوێنه‌دان به‌م هه‌ڕه‌شه‌یه‌، ئه‌گه‌ر راست بێ، له‌ ئه‌ستۆی‌ ‏ئه‌ودایه‌.‏(( له‌ هاوخه‌باتیه‌وه‌ بۆ ته‌خوین-نه‌وشیروان مسته‌فا)). به‌ڵام  هه‌ر بۆ خۆی كۆچكردوو به‌ڕێز كاك نه‌وشیروان  له‌ چاوپێكه‌وتنێكی  پێشووتری  پێش ئه‌وه‌ی  ئه‌م جه‌ده‌ل و  وه‌ڵام و وه‌ڵام كارییه‌ی  له‌ گه‌ڵ  تاڵه‌بانی ڕوبدات  ئاماژه‌ی به‌ بۆچوونی وا دابوو "به‌ پێی قسه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا ئه‌مینی جێگیری تاڵه‌بانی ( له‌ چاوپێكه‌وتنێكی ساڵی1983دا), تاریق عه‌زیز به‌ سه‌ركرده‌ كورده‌كانی ڕاگه‌یاندووه‌) (ئه‌گه‌ر ئێوه‌ یارمه‌تیمان بده‌ن هه‌رگیز له‌ بیری ناكه‌ین, به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌ دژمان بووه‌ستنه‌وه‌ ئه‌وه‌ش هه‌رگیز له‌ یاد ناكه‌ین و پاش ئه‌وه‌ی جه‌نگ كۆتایی دێت, تێكتان ده‌شكێنین و هه‌موو گونده‌كان به‌ ته‌واویی خاپوور ده‌كه‌ین ))-كارێكی ژه‌هراوی ...... , ل119". هاوپه‌یمانیه‌تیه‌كی   سه‌قه‌ت ! مه‌له‌ كردن به‌ پێَچه‌وانه‌ی ته‌وژم, زۆر جار خنكانی كه‌سه‌كه‌ی لێ ده‌كه‌وێته‌وه‌, كوردیش بزووتنه‌وه‌كه‌ی به‌و هاوپه‌یمانییه‌تییه‌   نا پیرۆزه‌وه‌  له‌ بیروباوه‌ڕه‌ ئازادیبه‌خشه‌كه‌ی و له‌ به‌رامبه‌ر ته‌وژمی جیهانیش خۆی بینییه‌وه‌ . له‌ بیرمان نه‌چێت , ڕۆژئاوا تا ساڵی 1991  به‌ به‌هانه‌ی مه‌ترسی كۆمۆنیزم لایه‌نگری سه‌ر سه‌ختی ئاپارتاید  بوو (( ئامه‌ریكا, ئینگلیز ,ئیسرائیل ,فه‌ره‌نسا((1981)) , ریگان  یارمه‌تی جه‌نگاوه‌رانی ئازادی ئه‌فغانی ده‌دا (( حكمه‌تیار و ره‌بانی  )), له‌ به‌رامبه‌ر مه‌ترسی سوور , بۆیه‌  زۆر  ئاساییه‌ به‌ به‌هانه‌ی مه‌ترسی پان ئیسلامیزمیشه‌وه‌  پشتیوانی له‌ ئێراق كردبێت ,  بۆیه‌  ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌  جگه‌  له‌ ماڵ وێرانی  هیچی دیكه‌ی لێ شین نه‌بوو , ئه‌وكاتیش مشتومڕه‌كان له‌ ناو كۆنگرێس دژ به‌ هاوكاری ئه‌مه‌ریكا بۆ به‌عس له‌سه‌رده‌می شه‌ڕی ئێران عێراق و بێده‌نگ بوون له‌ ئاست قڕكردنی كورد گه‌رم بوو" بڕواننه‌ هه‌ڵه‌بجه‌و ئه‌نفال له‌ به‌ڵگه‌نامه‌كانی ئه‌مه‌ریكا- وه‌رگێڕانی وریا ئه‌حمه‌دی- هه‌ولێر 2013 ". راستییه‌ك خۆی حه‌شار داوه‌, ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ ئێراق چه‌ند له‌ به‌ره‌كانی جه‌نگ  تێك ده‌شكا, ئه‌وه‌نده‌ زیاتر خۆشه‌ویست ده‌بوو لای وڵاتان و پشتیوانی سه‌ربازی و دارایی و دیبلۆماسی زیاتری  لێده‌كراو به‌ خێر و به‌ره‌كه‌ت بۆی ته‌واو ده‌بوو, هه‌موو كارَكی چاوی لێده‌پۆشرا , به‌كارهێنانی هه‌موو چه‌كێك بۆی حه‌ڵاڵ كرا  (( . ... عێراق ڕۆڵێكی به‌ كه‌ڵكی ده‌بینی بۆ به‌رده‌وامی پێدانی هاوسه‌نگیی هێز له‌ كه‌نداودا ,لای كه‌مه‌كه‌ی شۆڵز له‌ پایزی ساڵی 1983 ه‌وه‌ ده‌یزانی كه‌ عێراق چه‌كی كیمیاوی به‌كار دێنێ – كارێكی كیمیاوی , ل289 )) . (( مافی مرۆڤ و به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاوی به‌ ڕێی خۆیان له‌ زۆر لایه‌نه‌وه‌ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ سیاسی و ئابوورییه‌كانمان له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی ئێراقدا هاوته‌ریبن " له‌ یاداشتێكی نهێنی ئه‌مه‌ریكییدا نووسراوه‌ ""به‌شی 15  ئامه‌ریكا و ئه‌نفال".(ئه‌نفال و ئامه‌ریكا-سه‌مانسا پاوه‌ر –و.به‌ختیار كه‌ریم –به‌شی 21  "كۆتایی "-24-9-2006 ده‌نگه‌كان ). ئا لێره‌وه‌یه‌ ئه‌م لایه‌نه‌ سیاسییانه‌ هه‌ر جاره‌ی  یه‌كێكیان, دوایش  به‌ جووته‌ وچوار قۆڵی ((  ینك, پدك, سۆسیالست,  بزوتنه‌وه‌))  كورد  گورگان  خواردی  ده‌كه‌ن . خۆشیان ئه‌وه‌یان هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌  زانیووه‌ (( فه‌ره‌یدوون عه‌بدوالقادر ده‌ڵێت: كاتێ گه‌ڕاینه‌وه‌ بۆ بنكه‌كانمان له‌ دۆڵی جافایه‌تی, به‌ یه‌كترمان ده‌وت: به‌ڕاستی كورد به‌د به‌خته‌ .هه‌موو دنیا پشتی عێراق ده‌گرێت له‌ دژی ئێران, كه‌چی ئێستا ئێمه‌ بڕیارمان داوه‌  پشتی ئێران بگرین له‌ دژی عێراق-كارێكی كیمیاوی  ,هیلته‌رمان )). تاَڵه‌بانی  كه‌ بۆ خۆی دواتر سه‌ركردایه‌تی شه‌ڕی هاوبه‌شی  ئێران-ینك   ی كرد  له‌ داستانی  ڕزگاری  ده‌ڵێت : له‌ناو ئه‌و كێشمه‌كێشه‌ سیاسی‌ و فكرییه‌دا، سه‌ره‌ڕای‌ ئه‌وه‌ی‌ تاقیكردنه‌وه‌ی‌ زۆرمان له‌گه‌ل سه‌دامییه‌كاندا هه‌بوو، به‌تایبه‌تی‌ سیاسه‌تی‌ سه‌دام له‌جه‌نگی‌ عێراق-ئێراندا، سروشتی‌ فاشیانه‌ی‌ رژێم ئاشكرا ده‌ركه‌وتبوو، ده‌ریش كه‌وتبوو كه‌ ئه‌م فاشیستانه‌ له‌هیچ تاوانێك نه‌ده‌سڵه‌مینه‌وه‌، مفاوه‌زاته‌كه‌شمان له‌گه‌ل رژێم ساڵێك بوو به‌هۆی‌ شۆڤێنیه‌تی‌ به‌عسی‌ سه‌دامی‌ و ته‌كنه‌لۆژیای‌ جه‌نگی و فشاره‌ ئیقلیمیه‌كه‌، شكستی‌ خواردبوو، ئه‌و هه‌موو راستیانه‌مان ده‌زانی‌، بۆیه‌ ده‌بوو ژیرانه‌تر هه‌ڵبسوڕێین و كه‌مترین پاساو بده‌ینه ده‌ست فاشیه‌كان، كه‌چی‌ له‌وكاته‌دا، نه‌ك نه‌مانتوانی‌ جیاوازیه‌كان و هه‌ڵه‌كان سه‌باره‌ت به‌ سكرتێری‌ كۆمه‌ڵه‌ كه‌م بكرێنه‌وه‌، به‌ڵكو ناوبراو ناكۆكیه‌كانی‌ له‌ مه‌یدانی‌ سیاسه‌تو فكره‌وه‌، گه‌یانده‌ ئاستێكی‌ ترسناك، ئه‌ویش بواری‌ عه‌سكه‌رییه‌، ده‌قی‌ ته‌واوی‌ قسه‌كانی‌ تاڵه‌بانی‌ له‌سه‌ر نه‌وشیروان مسته‌فا بڵاوكرایه‌وه‌-26-12-2009. هیومان ۆچ له‌ درێژه‌ی ڕاپۆرته‌كه‌یاندا هۆكاری كۆمه‌ڵكوژی بارزانی و ئه‌نفالكراوه‌كان به‌ هاوشێوه‌ی یه‌كتر ده‌ناسێنن: له‌ گه‌لێ ڕوه‌وه‌ , عه‌مه‌لیاتی ساڵی 1983 ی بارزانییه‌كان ده‌سپێكی ئه‌و ته‌كتیكه‌ بوو كه‌ له‌ مه‌ودوا به‌ ئه‌ندازه‌یه‌كی هێجگار گه‌وره‌تر له‌ سه‌رده‌می په‌لاماری ئه‌نفالدا به‌كارهات  . له‌ ڕوی  مۆتیڤ و چاره‌نووسی مرۆڤه‌كانه‌وه‌ . نه‌ك هه‌ر ئه‌زموون  له‌  ڕابردوو  وه‌رنه‌گیرا , به‌ڵكه‌ دواتر ویستیان  مێژوو دوباره‌  بكه‌نه‌وه‌و شان به‌شانی ئێران هێرش  بكه‌نه‌وه‌  سه‌ر هه‌مان   ده‌ڤه‌ر  ( له‌ نێوان قه‌ڵادزێ و هه‌ڵه‌بجه‌ و حاجی ئۆمه‌ران سه‌ركردایه‌تی له‌سه‌ر هه‌ڵه‌بجه‌ گیرسایه‌وه‌) (كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌ - ل 148 )) , ئه‌مانه‌ نه‌ك وه‌ك رابه‌ری گه‌لێك نه‌جوڵاونه‌ته‌وه‌, زیاتر سه‌ركردایه‌تیان ترامپیانه‌ بوو, به‌ سه‌فقات وه‌ك به‌ڵێنده‌ر كاریان بۆ ئێران كردووه‌ . بێشك هه‌موو سیاسییه‌كانی  ئه‌و كات , ئه‌وانه‌ی به‌شداری ئه‌و گفت و گۆیانه‌ بوونه‌و سه‌پۆرتیانكردووه‌ و واژۆیان له‌سه‌ر په‌یماننامه‌ی  شه‌ڕه‌ هاوبه‌شه‌كان كردووه‌ , یاخود فه‌رمانده‌ی مه‌یدانی به‌ پراكتیزه‌ كردنی ڕێككه‌وتننامه‌كان  بوونه‌ , یان له‌ بڕیاری سیاسیدا بوونه‌و نقه‌یان نه‌كردووه‌و سه‌ری ڕه‌زامه‌ندییان بۆ  له‌قاندووه‌ ,  ده‌بێت هه‌موو به‌ كۆمه‌ڵ , ئاوی ئه‌و بیره‌ نۆش بكه‌ن ,  كه‌ بۆ یه‌كیان لێ داوه‌,  به‌شی خۆیان له‌و سكانداڵه‌ سیاسییه‌  بخۆنه‌وه‌و له‌ كێڵگه‌كه‌ی پشكی خۆیان بدورنه‌وه‌ ,  ئه‌وه‌ی رونه‌ بردنه‌وه‌ هه‌زاران   باوكی هه‌یه‌ ,دۆڕانیش زۆڵه‌ و هه‌موو باوكه‌كان خۆیانی لێ بێ به‌ری ده‌كه‌ن, رۆژێكیش  دێت  ئه‌م سكانداڵه‌ قێزه‌ونه‌ ده‌كه‌وێته‌ به‌ر دادگاییكردنی خه‌ڵك. فارس نیعمه‌ محیاوی تاوانباری تاوان فارس نیعمه‌ محیاوی له‌دایك بووی 3-7-1940, ئه‌و ئه‌فسه‌ره‌ی به‌ نانی 9 گوله‌ به‌ سنگی سه‌رۆكی عێراق عه‌بدالكه‌ریم قاسمه‌وه‌, كۆتایی به‌ تاقه‌ كۆماره‌ عه‌داله‌تخوازه‌كه‌ی عێراق هێنا له‌ مێژوودا, له‌وكاته‌ سه‌ركرده‌ی فه‌یله‌قی یه‌كی سوپای عیاِرقی بوو, فه‌رمانده‌ی گرتنه‌وه‌ی چیای گردمه‌ندی كرد, به‌ هاوكاری جاشه‌كان, هاوكات له‌ په‌لاماری بارزانییه‌ سڤیله‌كانی ده‌ڤه‌ره‌كه‌ بڕیار به‌ده‌ست بووه‌, دواتر بووه‌ باڵوێزی عێراق له‌ نه‌مساو له‌ لایه‌ن چاودێری كوردۆسایده‌وه‌ , وه‌ك تۆمه‌تبارێكی ئه‌نفال  سكاڵای یاسایی له‌سه‌ر تۆمار كرا, وه‌لێ به‌هۆی پشتگوێ خستنه‌وه‌ ئه‌و سكاڵایه‌ش وه‌ك 422 تۆمه‌تباره‌كه‌ی  دیكه‌ی ئه‌نفال, خرایه‌ ژێر پێی ده‌سه‌ڵاتدارانه‌وه‌, هاوكاری داواكاری گشتی نه‌مساوی نه‌كرا.ئ  كه‌ی دان به‌ڕاستییه‌كان  ده‌نێن؟ نابێت  مێژوو , به‌تایبه‌ت ئه‌و چركه‌ ساتانه‌ی خوێنی قوربانیانیانی لێ ده‌تكێت, له‌ خزمه‌تی سیاسه‌تی باڵاده‌ستدا بنووسرێته‌وه‌, نابێت مێژوو نووسان و توێژه‌ره‌وان به‌ پێی  ڕه‌وتی  ئاو  مه‌له‌ بكه‌ن , مێژوو وه‌ك ئه‌وه‌ی  چۆنه‌ ده‌نووسرێته‌وه‌, نه‌ك وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌وان چۆن سه‌یری خۆیان ده‌كه‌ن  و گه‌ره‌كیانه‌, ئێستا پێوستمان به‌ مێژووه‌ ڕاستییه‌كه‌یه‌ بنووسرێته‌وه‌, پێویسته‌ مێژووه‌  تاڵه‌كان, ئه‌وانه‌ی پڕن له‌ هه‌ڵه‌و تێكشكان وه‌ك خۆی باس بكرێت , ئه‌گه‌ر باسكردنی تاڵییه‌كه‌  به‌ نرخی  ژیانیش  ته‌واو  بێت, نه‌ك  چیرۆكی  خه‌یاڵی  له‌ خزمه‌ت  سیاسییه‌كان  بهۆنرێته‌وه‌,مێژووی ئێمه‌ پڕه‌ له‌ فه‌زیحه‌ی  سیاسی, فه‌زیحه‌ ته‌نها كاره‌ ژێر به‌ ژێره‌كان نییه‌, به‌ڵكه‌ ئه‌و كارانه‌یه‌  به‌ ئاشكرا كران و كه‌سیش  باسیان ناكات . 37 ساڵه‌ ئازاری ویژدانی خۆیان ئه‌ده‌ن , له‌به‌ر ئه‌وه‌ی  دان به‌ راستییه‌كانی ئه‌م هه‌ڵه‌یه‌ نانێن و ڕاستییه‌كان ئازاد  ناكه‌ن, هێزی ئاشتی پارێزی هۆڵه‌ندی ته‌نها  كه‌مته‌رخه‌می كردووه‌ له‌پاراستنی بۆسنییه‌كان , دادگایی ده‌كرێن به‌ تاوانی جه‌نگ, كه‌چی ئه‌مان خه‌ڵكیان به‌ زیندویی فڕیداوه‌ته‌ ناو كوره‌ی جه‌نگه‌وه‌, خۆشیان به‌ گاندی ده‌زانن . تا ئێستا ئینكاری  ئه‌م  هه‌ڵه‌ گه‌ورانه‌ ده‌كرێت , ئه‌مه‌ پێویستی پێداچوونه‌وه‌ی ویژدانه‌ , پێویستی به‌ نه‌عله‌ت  بارینه‌ له‌و شێوازه‌ كاره‌ سیاسییه‌, كه‌ به‌رده‌وام دوباره‌ی ده‌كه‌نه‌وه‌ . شكستی  كورد تاكو ئێستا  له‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی  گرتووه‌,  كه‌  ئه‌زموون له‌   ڕابردووه‌ تاڵه‌كان   خۆی  وه‌رناگرێت   , به‌ڵكه‌ ده‌شیان شارێته‌وه‌ و زانیارییه‌كان  زیندانی ده‌كات, دواجار له‌چركه‌ چاره‌نووس سازه‌كاندا  دوباره‌یان  ده‌كاته‌وه‌,  ڕه‌وایه‌تی  دان  به‌  هه‌ڵه‌ مێژووییه‌كان,  پاكانه‌  هێنانه‌وه‌ بۆیان و دان نه‌نانه‌ به‌ ڕاستییه‌كان , ڕه‌وایی  دانه‌  پێی  و تاوانی مه‌زنه‌ به‌رامبه‌ر به‌ مێژوو و قوربانیان . با  درۆزن نه‌بین  به‌رامبه‌ر به‌ مێژووی رابردووی خۆمان , باجی هه‌ڵه‌یه‌ك  نه‌ده‌ین به‌رپرسیارییه‌تیه‌كه‌ی  ده‌كه‌وێته‌  ئه‌ستۆی  كه‌سانێك , هه‌موو مێژووی  خۆیان  به‌پاكیزه‌یی ده‌ناسَنن و هه‌ڵه‌ له‌ڕابردوویان  وجودی نییه‌. سه‌ركردایه‌تی  به‌ناو   كورد   ناوه‌ندی یادگه‌ی كورت بینه‌, هاوكات  له‌ شاردنه‌وه‌ی  راستییه‌كان و دوباره‌ كردنه‌وه‌ی سكانداڵه‌كان شاره‌زایه‌. با له‌ زمانی به‌ڵگه‌نامه‌كانه‌وه‌ , له‌ راستی واقعی ئه‌و رۆژگاره‌وه‌  قسه‌ بكه‌ین. وتنی راستییه‌كان و دان نان به‌هه‌ڵه‌كانی  ڕابردوو,  قسه‌كردن  له‌ پێگه‌ی  حه‌قیقی  خوده‌وه‌, داوای  لێبوردنكردن  له‌ قوربانیان و  قه‌ره‌بووی  زیان لێكه‌وتووان ئه‌ركی لایه‌نه‌ به‌ر پرسه‌كانی  ئه‌و كاته‌یه‌,  زیان لێكه‌وتووانی هێرشی حاجی ئۆمه‌رانیش  گوندنشینانی  ناوچه‌كه‌ , بنه‌ماڵه‌ی 8000 بارزانییه‌ ,(( سه‌ركه‌وتوترین كه‌سانی دنیا ئه‌وانه‌ن له‌ هه‌موویان زیاتر وه‌ڵامی ڕه‌دی بیستووه‌ -ل277,سه‌ركه‌وتنی بێ سنور له‌ 20 ڕۆژدا-ئه‌نتۆنی رابینز,و.عه‌بدوڵای حه‌سه‌ن زاده‌ -2009چاپخانه‌ی ڕۆژهه‌ڵات )) , وه‌لێ سه‌ركرده‌كانی ئێمه‌ نایانه‌وێت  وشه‌ی ڕه‌د  و وه‌ڵام ببیستن. پارتی ناتوانێت  به‌ پاساوی  بارزانی  بوون  خۆ  له‌ داوای لێبوردنكردن  و   قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی   ئه‌و 8000 بنه‌ماڵه‌یه‌  ده‌ر بكات , كێشكه‌  كێشه‌یه‌كی  ئه‌خلاقی  و ویژدانی  و یاساییه‌  نه‌ك عه‌شایه‌ری,  پێویسته‌ به‌رپرسیارَتی په‌لاماری حاجی ئۆمه‌ران بگرێته‌ ئه‌ستۆ , بۆ ئه‌وه‌ی لێوه‌ی فێر بونایه‌ و دوباره‌یان نه‌كردایه‌ته‌وه‌ , وه‌ك بینیمان كه‌ كردیان و دوباره‌شیان  كرده‌وه‌ , وه‌ك ئه‌وه‌ی فرچكیان پێوه‌ی گرتبێت  ئه‌زموونی سه‌رنه‌كه‌وتوو پێویستی به‌ شیكردنه‌وه‌ هه‌یه‌ نه‌ك شاردنه‌وه‌ وداپۆشین , پێویسته‌ لێكدانه‌وه‌ی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی له‌سه‌ر بكرێت, پێویسته‌ به‌ بۆچوونی نوێوه‌ سه‌یری ئه‌و ئه‌زموونه‌ شكستخواردووانه‌ی رابردوو بكردرێت, هه‌موو ئه‌زموونێك به‌ نرخه‌ بۆ مرۆڤایه‌تی ئه‌نجامگیری لێكدانه‌وه‌ و لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ سه‌ری, شیكردنه‌وه‌ی ئه‌زموونه‌كان رابردوو باشتر كه‌سه‌ سه‌ركه‌وتوو و شكست خواردووه‌كان ده‌ناسێنێت به‌ مێژوو . شكست  هیچ  كات  له‌ ئاسمانه‌وه‌  نابارێت,  هه‌موو  كات ئاكامگیری كاره‌ ((ناپلیۆن هێل ده‌ڵێت : سه‌ركه‌وتن جار جاره‌ به‌ هه‌ل ده‌ڕه‌خسێت, به‌ڵام شكست و دۆڕان هۆكاری هه‌یه‌ , كه‌واته‌ ده‌بێت هۆكاره‌كانی شكست و دۆڕان له‌ خۆماندا له‌ ناو ببه‌ین  (( ل46-47 -     زیادكردنی توانای زیره‌كی –ئاوات  نه‌سروالله‌-چاپخانه‌ی چوار چرا-2009 )) , به‌ڵام  سه‌ركردایه‌تی كورد  هه‌ڵه‌كان  له‌ناخی خۆیاندا , له‌ ره‌حمدانی سیاسییان په‌روه‌رده‌ی  ده‌كه‌ن. هیچ تاوانێك  له‌ گه‌ڕان و خوێندنه‌وه‌ی نوێ و ڕه‌خنه‌ گرتندا نییه‌ بۆ كاره‌ساته‌كانی  رابردوو , به‌ڵكه‌ شاردنه‌وه‌یان  تاوانه‌ به‌رامبه‌ر به‌ مێژوو ,  گرنگترین ڕێگا بۆ گۆڕینی شكسته‌كان بۆ سه‌ركه‌وتن  ئه‌وه‌یه‌ هه‌ڵه‌كان خه‌ینه‌ ژێر پرسیاره‌وه‌ . بۆ ئه‌وه‌ی  سه‌ركه‌وتوو  بین, پێویسته‌  به‌رده‌وام  كاره‌كامان  هه‌ڵسه‌نگێنین وراڤه‌یان بكه‌ین و رۆچینه‌ بنج وبناوانیانه‌وه‌ (( یه‌كێ له‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی هاوبه‌شی مرۆڤی سه‌ركه‌وتوو, هه‌ڵسه‌نگاندنی هه‌میشه‌یی و نایابی ئه‌وانه‌  (( ل172.هه‌نگاوی بچووك بۆ سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌  -ئانتۆنی ڕابینز , و.محه‌مه‌د شه‌هدی  -ده‌زگای چاپ و بڵاوكراوه‌ی ڕۆژهه‌ڵات 2010 )) , با هه‌ڵسوكه‌وتی پشیله‌ له‌ شاردنه‌وه‌ی پیساییه‌كه‌ی واز بێنین, با مێژوو بخه‌ینه‌ ناو شوشه‌ی رونه‌وه‌, نه‌ك گۆزه‌ی گڵه‌وه‌. ئه‌گه‌ر  هه‌ڵسه‌نگاندن  بۆ هێرشی  حاجی ئۆمه‌ران  بكرابایه‌  ئه‌نجامه‌كانیان بزانیایه‌, چما جاریكی دی نغرۆی هه‌ڵه‌و كه‌مو كوڕی نابونه‌وه‌و گه‌لیان تووشی ئه‌و هێدمه‌گرتنه‌ ناكرد , ئه‌وا هه‌مان  هه‌ڵه‌ له‌ ئه‌نفال   و  هه‌ڵه‌بجه‌  به‌ كاری  هاوبه‌ش  له‌ گه‌ڵ  ئێران  دوباره‌ ناكرایاته‌وه‌, كورد  وتوویه‌تی  ((   ئه‌گه‌ر یه‌كه‌مجار تووش بووم خوا خه‌تا باره‌كه‌م بگرێت, ئه‌گه‌ر جاری دووه‌م تووش بووم خوا خۆم بگرێت. )) . ده‌توانرێت  كه‌وتن   و هه‌ڵه‌كان  بگۆردرێن  به‌ سه‌ركه‌وتن, ئه‌گه‌ر مامه‌ڵه‌ی  به‌رپرسانه‌ی له‌ گه‌ڵدا  بكرێت ((  سه‌ركه‌وتن ئه‌نجامی بڕیاری باشه‌, بڕیاری باش ئه‌نجامی ئه‌زمونه‌  و ئه‌زمونیش به‌رده‌وام ئه‌نجامی بڕیارێكی خراپه‌ - ل10. هه‌نگاوی بچووك بۆ سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌  -ئانتۆنی ڕابینز ,و.محه‌مه‌د شه‌هدی  -ده‌زگای چاپ و بڵاوكراوه‌ی ڕۆژهه‌ڵات 2010 )) . جۆرج سانتیانا  ڕاستی  كرد  كه‌ وتی((  ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ ناتوانن ڕابردوو وه‌بیر خۆیان بێننه‌وه‌, تاوانبارن به‌ دووباره‌ كردنه‌وه‌ی - ل132. نهێنی سه‌ركه‌وتن له‌ ژیاندا-برایان ترێسی ,و.محه‌مه‌د شه‌هدی ,ده‌زگای چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی رۆژهه‌ڵات  2009  )) . ڕێك  ئه‌و وته‌یه‌  له‌ كوردستاندا  به‌رده‌وام دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌ , كاره‌ساته‌كان  وه‌ك خۆیان دووباره‌ و ده‌باره‌ ده‌بنه‌وه‌, وڵاتی دوباره‌ بونه‌وه‌ی مێژوو به‌ پێچه‌وانه‌ی هه‌موو جیهان .

  (درەو): هێزێكی لیوای (1)ی پاسەوانی سلێمانی چونە ناو بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی پارێزگاكە‌و (6) پۆلیسی هاتوچۆیان دەستگیركرد، ئەمە لەسەر داوای بەڕێوەبەری گشتی هاتوچۆی سلێمانی بوو بۆ كۆتایهێنان بە بایكۆتی دەوامی كارمەندان دژی نەبوونی موچە. بەیانی ئەمڕۆ ژمارەیەك پۆلیسی هاتوچۆی سلێمانی لەبەردەم بینای بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆ كۆبونەوەو دژی كەمكردنەوەی موچەكانیان ناڕەزایەتییان دەربڕی. زۆرینەی ئەوانەی بەشداری ناڕەزایەتییەكەیان كرد لەو پۆلیسانەی هاتوچۆ بوون كە لە ترافیكەكانی ناو شار دەوام دەكەن‌و چەند رۆژێكە دژی دواكەوتنی موچە بایكۆتی دەوامیان كردووە. عەقید ئەمین ساڵح بەڕێوەبەری كارگێڕی لە بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی سلێمانی لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) رایگەیاند، ئەو كارمەندانەی كە ناڕەزایەتییان دەربڕیوە، رێگرییان لە كارمەندانی تر كردووە بچنە سەركارەكانیان لەناو بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆو بەوهۆیەوە كاروباری هاوڵاتیان راوەستاوە. بەپێی قسەی عەقید ئەمین، دوای ئەوەی ناڕازییەكان رێگرییان لە كارمەندان كردووە بچنە سەركارەكانیان، عەمید فەرەیدون عومەر ئەحمەد بەڕێوەبەری گشتی پۆلیسی هاتوچۆی سلێمانی پەیوەندی بە لیوا چەتۆ ساڵح بریكاری وەزیری ناوخۆوە كردووە هێز بینێرن بۆ شكاندنی رێگریكردن لە دەوام لە بەڕێوەبەرایەتییەكە. عەقید ئەمین وتی: لەسەر داوای عەمید فەرەیدون بەڕێوەبەری گشتی هاتوچۆی سلێمانی، لیوا چەتۆ بریكاری وەزیری ناوخۆ دوای لە فەرماندەی لیوای (1)ی پاراستنی سلێمانییەوە كردووە هێز بنێرێتە شوێنەكە. كارمەندە ناڕازییەكانی بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی سلێمانی سەرەتا لەسەر جادەی دوڕیانی سلێمانی- تاسلوجە كۆبونەتەوە، دواترچونەتە ناو بینای بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆ، لەوكاتەدا هێزەكەی لیوای (1)ی پاسەوانی سلێمانی گەیشتەنە ناو بینای بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆ، پێكهەڵپژان لەنێوان هەردوولا رویدا، هێزە ئەمنییەكە بڵاوەیان بە گردبونەوەكە كردووە‌و (6) پۆلیسی هاتوچۆیان دەستگیركرد، دوای چەند كاتژمێرێك هەموو دەستگیركراوەكان ئازادكران. قسەی بەرپرسانی یەكێتی رۆیشتنی هێزەكە بۆ بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆ لەسەر داوای عەمید فەرەیدون عومەر بەڕێوەبەری هاتوچۆی سلێمانی بووە كە سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە. (درەو) چەندجارێك پەیوەندی بە عەمید فەرەیدونەوە كرد، وەڵامی پەیوەندییەكانی نەدایەوە، بەڵام لە لێدوانێكدا بۆ سایتی (ناس كورد) وتی:" هێزەكە بە نایاسایی نەهاتونەتە ناو بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆو كێشەیەك هەبووە‌و چارەسەركراوە‌و ئێستا بایكۆت شكێندراوە‌و هەموو كارمەندان گەڕاونەتەوە بۆسەر دەوامەكانیان". لیوای (1)ی پاسەوانی سلێمانی لەڕووی كارگێڕییەوە لەژێر فەرمانی هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانیدایە، (درەو) چەندجارێك پەیوەندی پارێزگاری سلێمانییەوە كرد، بەڵام پێی راگەیاندین سەرقاڵە‌و ناتوانێت ئێستا وەڵام بداتەوە. دواكەوتنی دابەشكردنی موچە‌و لێبڕینی موچە كە سەرچاوەی سەرەكی ناڕەزایەتییەكەی كارمەندانی هاتوچۆی سلێمانی بوو، بەهۆی ئەو قەیرانە داراییەوەیە كە دوچاری حكومەت بووە، بڕیاری بڕینی رێژەی 21%ی موچەی فەرمانبەران بۆ مانگی شوبات، بەكۆدەنگی هەرسێ لایەنی بەشداری حكومەت (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان) دەرچوو.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت كار گەیشتە ئەوەی مەسرور بارزانی هەڕەشەی دەركردنی وەزیرەكانی یەكێتی بكات لە حكومەت، ئەمە دواین پەرەسەندنی پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی بوو بەر لە بڕیاری دواخستنی دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمانی كوردستان، پەرەسەندنە سیاسییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی بەشێوەیەكی خێرا رێدەكەن، سبەینێ پەرلەمان كۆدەبێتەوە، بەر لەو كۆبونەوەیە پارتی‌و یەكێتی كۆدەبنەوە، بەم شێوەیە كارتی فشاری یەكێتی لە رێگەی پەرلەمانەوە بۆ سەر پارتی سەركەوتووبو، پارتی راكێشایە سەر مێزی گفتوگۆ،  لەم راپۆرتەدا وردەكاری چۆنیەتی دواخستنی كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمانی كوردستان بخوێنەرەوە. پەرلەمان‌و حكومەت لەناو كێشەكانی پارتی‌و یەكێتیدا   كۆبونەوەی ئەمڕۆ پەرلەمانی كوردستان بۆ سبەینێ دواخرا، كۆبونەوەیەك كە بڕیارە تێیدا باس لە قەیرانی دارایی‌و تەندروستی‌و ناوچە جێناكۆكەكان‌و گفتوگۆكانی حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغداد بكرێت. رۆژی 19ی ئەم مانگە سەركردایەتی یەكێتی كۆبوەوە، لە كۆبونەوەكەدا بڕیاردرا رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان‌و فراكسیۆنی یەكێتی بایكۆتی دانیشتنەكانی پەرلەمانی كوردستان بكەن تا ئەوكاتەی یەكێتی‌و پارتی كۆدەبنەوە‌و كێشە‌و گرفتەكانی نێوانیان چارەسەر دەكەن. ئێستا هەردوو دامەزراوەی پەرلەمان‌و حكومەت كەوتونەتە ناو كێشە‌و گرفتەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی، ئەمە لەكاتێكدایە حكومەت بەدەست قەیرانێكی دارایی سەختەوە دەناڵێنێت. فشار لە پەرلەمانەوە رۆژی 23ی مانگی رابردوو، لاهور شێخ جەنگی لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسی:" ئەگەر حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغدا نەگاتە رێككەوتن، شەفافییەتی نەبێت لە خەرجی‌و داهات، یەكێتی ناچێتە ژێر باری مووچە بڕین. هەڵپەساردنی بەشداری لە پەرلەمان‌و حكومەت‌و، هەڵبژاردنی پێشوەخت یەكێك دەبێ لە بژاردەكانمان". سەركردایەتی یەكێتی خاڵی یەكەمی تویتەكەی لاهور شێخ جەنگی واتە "هەڵپەساردنی بەشداری لە پەرلەمان" خستەبواری جێبەجێكردن، بەڵام هەڵپەساردنی تەواوەتی پەرلەمان نەبوو، بەڵكو هەڵپەساردنی دانیشتنی پەرلەمان بوو تا ئەوكاتەی پارتی‌و یەكێتی كۆدەبنەوە‌و كێشەكانیان چارەسەر دەكەن.   بڕیاری یەكێتی بۆ بایكۆتكردنی كۆبونەوەی پەرلەمان‌و رێگریكردن لە بەڕێوەچوونی دانیشتنەكان، پێشوەختە گرفتی تێدا بوو، چونكە رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان كە سەربە یەكێتییە، چەند رۆژێك بەر لە بڕیاری سەركردایەتی حزبەكەی، نوسراوێكی بۆ حكومەت ناردبوو، تێیدا داوای كردبوو وەزیرەكان بێنە پەرلەمان بۆ گفتوگۆكردن لەسەر چەند بابەتێك، لەم نوسراوەدا رێواز فایەق رۆژانی 26‌و 27‌و 28ی دیاریكردبوو بۆ كۆبونەوەی پەرلەمان، ئەمە وایكرد یەكێتی نەتوانێت لەڕێگەی سەرۆكی پەرلەمانەوە دانیشتنی پەرلەمان پەكبخات‌و كارتەكەی بۆ فشاركردن لە پارتی سوتا. كارتی فشار لەناو حكومەت دوای ئەوەی یەكێتی بێئومێد بوو لەوەی بتوانێت لەڕێگەی سەرۆكی پەرلەمانەوە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان پەكبخات، پەنای بۆ كارتی فشار لەناو حكومەت برد، واتە بەشی دووەمی تویتەكەی لاهور شێخ جەنگی لە حكومەت كە "هەڵپەساردنی بەشداریكردنی یەكێتییە لە حكومەت" ئەم بەشەی تویتەكەش بەتەواوەتی‌و وەكو خۆی جێبەجێ نەكرا، تەنیا وەكو كارتێكی فشار دەستی بۆ بردرا. مەكتەبی سیاسی یەكێتی دوێنێ كۆبوەتەوە، لاهور شێخ جەنگی‌و بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكەكانی حزب بەشداربوون لە كۆبونەوەكەدا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەكەدا بڕیاردراوە ئەگەر پارتی سوربێت لەسەر ئەنجامدانی كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان، ئەوا وەزیرەكانی یەكێتی ناچنە ناو كۆبونەوەكەی پەرلەمانەوە. بۆ كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان كە دواخرا بۆ سبەینێ، بڕیاربوو هەریەكە لە رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ كە سەربە پارتییە هەروەها شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە‌و خالید شوانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری بەغداد كە سەربە یەكێتین بچنە پەرلەمان بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی دۆخی ناوچە جێناكۆكەكان. مەسرور بارزانی توڕە كرد ! (درەو) زانیویەتی، بڕیاری مەكتەبی سیاسی یەكێتی بۆ رێگریكردن لە بەشداریكردنی وەزیرەكانی لە دانیشتنی پەرلەمان، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی توڕەكردووە، مەسرور بارزانی هەڕەشەی كردووە ئەگەر وەزیرەكانی یەكێتی نەچنە بەردەم پەرلەمان‌و لەبری حكومەت گوێ لە حزبەكەیان بگرن، رێگەنادات بگەڕێنەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران. دوای ئاڵۆزبوونی بارودۆخەكە لەنێوان یەكێتی‌و مەسرور بارزانیدا، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی هەوڵێكیان بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخەكە دەستپێكردووە، لە هەنگاوی یەكەمی هەوڵەكەدا دوای قسەكردن لەگەڵ پارتی، بافڵ تاڵەبانی داوای لە رێواز فایەق كردووە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان بۆ ماوەی (24) كاتژمێر دوابخات، ئەمە بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخە سیاسییەكە، دواتر لەناو پەرلەمان پارتی‌و یەكێتی رێككەوتن لەسەر ئەوەی كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان دوابخرێت بۆ سبەینێ، پاشان ئەم رێككەوتنە گشتگیركراو لە كۆبونەوەی فراكسیۆنەكانی پەرماندا دواخستنی دانیشتنی پەرلەمان بۆ سبەینێ كرا بە بڕیارێكی فەرمی. دوێنێ هاوكات لەگەڵ كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی، مەكتەبی سیاسی پارتی كۆبووەوە، بەپێی زانیارییەكان لە كۆبونەوەكەدا مەكتەبی سیاسی پارتی نەرمی نواندووە لەبارەی ئەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ یەكێتی ئاسایی بكرێتەوە بەتایبەتی لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم دوچاری قەیرانی دارایی بووە. كۆبونەوەی حزب پێش كۆبونەوەی پەرلەمان سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو پارتی دیموكراتی كوردستانەوە بە (درەو)ی راگەیاند، ئێوارەی ئەمڕۆ پارتی و یەكێتی كۆدەبنەوە. ئێستادا گفتوگۆ لەنێوان سەركردەكانی پارتی‌و یەكێتیدا بەردەوامە، سەرباری ئەمە چاوەڕوانی دەكرێت لە نزیكترین كاتدا بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی كۆببێتەوە. ناكۆكی نێوان پارتی‌و یەكێتی لەسەر دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمان، فراكسیۆنەكانی ناو پەرلەمانی دابەشكرد، فراكسیۆنەكانی گۆڕان، پێكهاتەكان، سەردەم‌و ئایندە بڕیاریاندا بەشداری كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان بكەن لەگەڵ پارتی، لەبەرامبەردا فراكسیۆنی نەوەی نوێ‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتوو بایكۆتیان كرد‌و كەوتنە بەرەكەی یەكێتییەوە.  فشاری یەكێتی لە رێگەی پەرلەمانەوە بۆ كۆبونەوە لەگەڵ پارتی سەركەوت بەڵام ئەنجامی كۆبونەوەكە و گەیشتن بە رێككەوتن لە نێوان هەردوو حزبدا تا ئێستا روون نیە بەتایبەتیش لە كاتێكدا هەردوولا گلەیی و ناڕەزاییەتیان لەیەكتر هەیە.  یەكێتی‌و پارتی لەسەر چی ناكۆكن ؟ كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، 10ی تەموزی 2019 سوێندی یاسایی خوارد، كابینەكە سێقۆڵییە لە (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان) پێكهاتووە. یەكێتی لە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمدا چەند مەرجێكی بۆ بەشداربوون لە حكومەت هەبوو، یەكێك لە دواكارییەكانی ئەوە بوو پۆستی پارێزگاری كەركوك هاوكات لەگەڵ پێكهێنانی كابینەكەدا لەبەرژەوەندی یەكێتی یەكلابكرێتەوە، پارتی‌و یەكێتی رێككەوتنیان لەسەر پۆستی پارێزگاری كەركوك كرد، بەڵام رێككەوتنەكە جێبەجێ نەكرا. یەكێكی تر لە داواكارییەكانی یەكێتی ئەوەبوو "بەشداری راستەقینە بێت لە بڕیاردا"، ئەم داواكارییەش لەناو یەكێتی گلەیی لەسەرەو هەندێك لەسەركردەكانی یەكێتی دەڵێن ئاگاداری سەرچاوەكانی داهاتی حكومەت‌و رێككەوتنەكانی نین‌و لەناو هەموو پۆستە باڵاكاندا تەنیا پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لای یەكێتییە‌و ئەویش لەژێر هەژمونی زۆرینەی پارتیدایە لەم خولەی پەرلەماندا. یەكێتی لە كابینەی نۆیەمدا پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران‌و (6) پۆستی وزاری بەدەستەوەیە، قوباد تاڵەبانی كە جێگری سەرۆك وەزیرانە‌و سەرۆكایەتی تیمی یەكێتی دەكات لە حكومەت، سەرەتای دەستبەكاربوونی هەندێك كێشە‌و گرفتی لەبارەی دەسەڵاتەكانییەوە لەگەڵ مەسرور بارزانی هەبوو، بەڵام دواتر كێشەكەی چارەسەركرا، ئێستا قوباد تاڵەبانی بەشدارە لە بڕیارەكانی حكومەت، بەمدواییە مەكتەبی سیاسی یەكێتی لێپرسینەوەی لەگەڵدا كرد سەبارەت بە پرسی بڕینی موچەی فەرمانبەران، قوباد تاڵەبانی بەرگری لە حكومەت‌و بڕیاری بڕینی موچەی كرد، ئێستا كە پەیوەندییەكانی نێوان‌و پارتی‌و یەكێتی بە قۆناغێكی ئاڵۆزدا تێدەپەڕێت، قوباد تاڵەبانی بە گەشتێك لە دەرەوەی وڵاتە. یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی یەكێتی لەگەڵ پارتی كە كاریگەری لەسەر كاروبارەكانی پەرلەمان‌و حكومەتیش دروستكردووە ئەوەیە، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی تائێستا بە فەرمی دانی بە ئەنجامی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا نەناوە كە كۆتاییەكانی ساڵی رابردوو بەڕێوەچوو، بارزانی مامەڵە لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی دەكات، بەڵام هێشتا دانی بە هاوسەرۆكایەتییەكەی لاهور شێخ جەنگیدا نەناوە، ئەمە لەكاتێكدایە زۆرینەی سەركردایەتی یەكێتی لە دوای كۆنگرەی چوارەوە لای لاهور شێخ جەنگییە‌و بڕیارەكانی سەركردایەتی یەكێتی لەژێر هەژمونی لاهور شێخ جەنگیدان. تاوەكو بەر لە نەخۆشكەوتن‌و كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سكرتێری مێژووی یەكێتی، لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا رێككەوتنێكی ستراتیژی هەبوو لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی پۆست‌و دەسەڵاتەكان، ئەم رێككەوتنە هەرچەندە تائێستا بەفەرمی هەڵنەوەشاوەتەوە، بەڵام كاری پێناكرێت‌و لەگەڵ بارودۆخی نوێی یەكێتیدا ناگونجێت. ئێستا یەكێتی چاوی لەوەیە رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ پارتی ئیمزا بكات كە لەگەڵ دۆخی سیاسی نوێی حزبەكەدا بگونجێت، پارتی كە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا سەركەوتنێكی بێ پێشینەی تۆماركرد، پەلەی نییە لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی نوێ لەگەڵ سەركردایەتی نوێی یەكێتی، سێ پۆستی باڵای هەرێمی كوردستان ئێستا لەدەستی پارتیدایە (پۆستی سەرۆكی هەرێم، پۆستی سەرۆكی حكومەت، پۆستی سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری) سەرباری ئەمە جڵەوی فایلی نەوت‌و پەیوەندییەكانی هەرێمی لەبەردەستدایە. یەكێتی كاتێكی گونجاوی بۆ فشاركردن لە پارتی هەڵبژاردووە، كاتێك كە تێیدا حكومەتی هەرێم كە كوڕە گەورەی مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی دەكات دوچاری قەیرانێكی دارایی قورس بووە‌و موچەی موچەخۆرانی پێ دابین ناكرێت. سەرباری ئەوەی لەناو یەكێتیدا جیاوازی هەیە لە چۆنیەتی مامەڵەكردن‌و فشاركردن لەسەر پارتی، بەڵام تائێستا تاڕادەیەك حزبەكە لەسەر ئاستی دەرەوە بە یەكگرتوویی ماوەتەوە‌و دیارنییە ئەنجامی گەمە سیاسییەكە لە كۆتایدا بە چ جۆرێك دەشكێتەوە.

ئامادەكردنی: د.سه‌لام عه‌بدولكه‌ریم پێشوتن پاش به‌مزگه‌وتكردنی كه‌نیسه‌ی ئائا سۆفیا بۆمزگه‌وت‌و دوای ئه‌وه‌ی دوێنێ رۆژی هه‌ینی مه‌راسیمی نوێژی هه‌ینی به‌ئاماده‌بوونی (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان)ی سه‌رۆك كۆماری توركیا به‌ڕێوه‌چوو، شه‌پۆلێكی تری نوسین‌و كۆمێنت له‌سه‌ر ئه‌و رووداوه‌ له‌میدیا‌و سۆسیال میدیای جیهانی‌و كوردیدا هاته‌ئاراوه‌. واز له‌كاردانه‌وه‌ جیهانیه‌كه‌ بێنه‌، به‌ڵام ئه‌و خۆتێكدان‌و شپرزكردنه‌ی له‌كوردستان جێگه‌ی له‌سه‌ر راوه‌ستانه‌، سه‌رباری هه‌ڵوێستی هه‌ده‌په‌، كه‌ئێمه‌ له‌وتارێكی پێشوودا وتمان هه‌ده‌په‌ سه‌ری نه‌شكاوه‌ به‌ڵام ده‌یبه‌ستێ. به‌ڵام به‌دیوێكی تردا ده‌توانین بابه‌تی به‌مزگه‌وتكردنی ئایا سۆفیا ببه‌ستینه‌وه‌ به‌مه‌سه‌له‌ی جینۆسایدی فه‌رهه‌نگی‌و ژێرئاوخستنی له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی توركیاوه‌ له‌هه‌دروو رووه‌كه‌وه‌.   حه‌سه‌نكێف‌و مێژووه‌كه‌ی حه‌سه‌نكێف شارێكی شوێنەواری كوردیە دەكەوێتە پارێزگای باتمانی لەباكوری كوردستان‌و زۆرینەی دانیشتووانەكەی كوردن‌و یەكێكه‌ لەكۆنترین شوێنی نیشتەجێبوونی مرۆڤە لەجیهاندا. شاری حەسەن كێف (9مەرج)ی لەكۆی (10 مەرج)ی پێویستی كولتوری‌و شوێنەواریی بەپێی پێوەرە جیهانیەكانی رێكخراوی (یۆنیسكۆ) بۆ ناوچە مێژوویی‌و شوێنەواریەكان تێدایە‌و زانایانی بواری شوێنەوارناسی لەلێكۆڵینەوەكانیاندا ژیانی مرۆییان لەم شارەدا دۆزیوەتەوە، كە مێژووییەكەی بۆ (9500 پ.ز) ساڵ دەگەڕێتەوە‌و بەپێی سەرچاوە مێژووییەكان شارەكە (12) هەزار ساڵ بونیات نرا‌و نزیكەی (300) شوێنەوار‌و پرد‌و قەڵا‌و ناوچەی شوێنەوار جۆراوجۆری تێدایە‌و لەژێر دەسەڵاتی رۆمانەكان‌و بێزەنتیەكاندا بووە لەوانە پردی بەردینی حەسەن كێف، كە بەكۆنتیرین پردی بەردینی چاخی بەردینی كۆن دادەنرێتن سه‌رباری دیارده‌‌و ژیانی دێرین‌و شوێنه‌وار له‌م شاره‌دا. هۆشیاری مرۆڤی كورد له‌به‌رده‌م ئایا سۆفیا‌و حه‌سه‌نكێفدا شاگه‌شكه‌بوونی به‌شێكی زۆری مرۆڤی باوه‌ڕداری ئێمه‌ له‌به‌رده‌م گۆڕینی كه‌نیسه‌ی ئایا سۆفیا بۆ مزگه‌وت‌و بێده‌نگی هه‌ده‌په‌‌و كه‌مته‌رخه‌می كاركردنی جدی بۆ به‌جینۆساید نه‌ناساندنی پرۆسه‌ی ژێرئاو خستنی شاری شوێنه‌واریی‌و مێژووی حه‌سه‌نكێف‌و نه‌بوونی زانیاری‌و بێئاگایی ئه‌وانه‌ی له‌به‌ر رقبووون له‌ئه‌ردۆگان‌و ئایدۆلۆجیا له‌ئاست تراژیدیای چاوه‌ڕوانكراوی نغرۆكردنی حه‌سه‌نكێف، ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێت، كه‌چه‌ند هۆشیاری تاكی ئێمه‌ كۆڵه‌واره‌، كۆڵه‌وارییه‌ك له‌لایه‌ك خۆشحاڵ‌و شاگه‌شكه‌یه‌ به‌گۆڕینی ئایا سۆفیا بۆ مزگه‌وت، كه‌خۆی له‌وه‌دا ده‌ینێته‌وه‌، كه‌هزری ئیسلامی‌و ئاینی مرۆڤی باوه‌ڕداری ئێمه‌ به‌هۆی چه‌قبه‌ستن‌و ته‌نها ته‌ركیز خستنه‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ سیاسی‌و ململانێ ئایدۆلۆجیه‌كان له‌پاشه‌كشه‌یه‌كی گه‌وره‌دایه‌، گه‌وره‌ تائه‌و ئاسته‌ی بته‌وێ تێز‌و ته‌رحی مرۆڤی ئاینداری ئێمه‌ بخوێنێته‌وه‌ ده‌سته‌وسان ده‌بیت، له‌به‌رئه‌وه‌ی هیچ به‌رهه‌مێكی مه‌عریفی ئاینی ئه‌وتۆ نابینیت. ئه‌مه‌ به‌دیوێكیتریشدا گوزارشته‌ له‌پاشكۆبوونێكی جۆریی هزری ئاینیت به‌پشتبه‌ستن به‌رایه‌ڵه‌ ئاینیه‌كانی دۆستایه‌تی‌و دوژمنایه‌تی. ده‌شێ وه‌ك مافی تاكه‌كه‌سی خۆت‌و باوه‌ڕدارێك خۆشكه‌یف بی به‌و گۆڕینه‌، به‌ڵام گه‌یشتنه‌ دۆخی شاگه‌شكه‌بوون پێمان ده‌ڵێت تۆ ناته‌وێ خۆت ناوه‌ند بیت، به‌ڵكو ورده‌ ورده‌ به‌ره‌و په‌راوێز‌و كارلێكراو ده‌چیت. جگه‌ له‌به‌ڵگه‌ی شڵه‌ژزانی بیركردنه‌وه‌ی ئاینیانه‌ی كوردی له‌ئاست وێرانكردن‌و جینۆسایدی فه‌رهه‌نگی ناوچه‌كانی باكوری كوردستان‌و شاری حه‌سه‌نكێف به‌تایبه‌ت. له‌لایه‌كیتره‌وه‌ ئه‌وانه‌ی كه‌وتونه‌ته‌ ره‌خنه‌گرتن له‌م بڕیار‌و مه‌راسیمه‌ی نوێژی هه‌ینی ئایا سۆفیا، باوه‌ڕناكه‌م زانیاری ئه‌وتۆیان له‌سه‌ر پرۆژه‌ی (گاپ)‌و جینۆسایدی فه‌رهه‌نگی توركیا له‌رابردوو ئێستا‌و به‌دیاریكراوی له‌سه‌ر نغرۆكردنی شاری شوێنه‌واری حه‌سه‌نكێف هه‌بێت. ئه‌و چه‌له‌حانێیه‌ی مرۆڤی كوردی ئێمه‌ ده‌یكات له‌گۆڕینی ئایا سۆفیا بۆ مزگه‌وت په‌یوه‌ندی به‌و شه‌ڕه‌ ره‌مزی‌و ئایدۆلۆجیه‌وه‌ هه‌یه‌، كه‌نه‌یاره‌ هزری‌و سیاسی‌و ئایدۆلۆجیه‌كه‌ت هه‌رچی وت به‌راست‌و چه‌پدا دژی بیت، ئه‌گینا ده‌بوو ئه‌م نیگه‌ران بوونه‌ له‌بنه‌ڕه‌تدا بۆ وێرانكردنی حه‌سه‌نكێف بوایه‌ نه‌ك ئایا سۆفیا. له‌دوێنێوه‌ دیسان ئیسلامیه‌كان‌و ئه‌وانیتر به‌ربوونه‌ته‌ گیانی یه‌كتری له‌سه‌ر ئایا سۆفیا له‌كاتێكدا نابێ ده‌ربڕین‌و ره‌خنه‌كان بگه‌نه‌ سنوورێك بتكاته‌ كه‌ره‌سته‌‌و ئامرازێكی كارلێكراو‌و هه‌ژمون له‌سه‌ركراو. تۆ شاره‌كه‌ت، نیشتیمانه‌كمه‌ت، شوێنه‌واره‌ مێژوویه‌كانت داگیر‌و وێران كراون چیتداوه‌ له‌شه‌ڕی هێمایی نێوان جیهانی مه‌سیحی‌و ئیسلامیی، نێوان جیهانی ئیسلامی‌و رۆژئاوا، ئه‌و كه‌ قودس ده‌كاته‌ پایته‌ختی جوله‌كه‌، كاردانه‌وه‌ی ئه‌میش ئایا سۆفیا ده‌كاته‌ مزگه‌وت، ئه‌ی تۆی كورد به‌باوه‌ڕدار‌و چه‌په‌وه‌ چ كاره‌ی له‌م به‌ینه‌دا خۆت تێكداوه‌، گه‌ر ئه‌تۆمتان پێبێت له‌سه‌ر خه‌ڵك‌و بێگانه‌‌و غه‌واره‌ ده‌یكێشن به‌یه‌كدا؟! تۆ ئیتر ده‌بێ فێربیت ده‌بێ تێبگه‌یت وه‌ك باوه‌ڕدار‌و چه‌پ‌و نه‌ته‌وه‌یی‌و هه‌ر ناونیشانێك، بۆ خۆتی داده‌نێی، جه‌نگت له‌سه‌ر خۆت بێت، له‌پێناوی خۆت‌و نه‌ته‌وه‌كه‌ت بێت له‌سه‌ر باوه‌ڕ‌و بیركردنه‌وه‌ ئاینی‌و چه‌پ‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كه‌ی خۆت بێت، ده‌بێ ئیتر تۆ كارلێگه‌ر بیت، هه‌ژمونكه‌ر بیت، ناوه‌ند‌و سه‌نته‌ر بیت، نه‌ك كارلێكراو‌و په‌راوێژ‌و هه‌ژموون له‌سه‌ر كراو. شه‌ڕ له‌سه‌ر بابه‌تێك ده‌كه‌ن، كه‌تایبه‌ته‌ به‌كاروباری ناوخۆیی توركیا‌و ئه‌وانیش خۆیان بڕیاری لێده‌ده‌ن پێویست نامات تۆ ببیته‌ پارێزه‌یری جیهانێكی مه‌سیحی، كه‌له‌ئاستی كوشتوبڕی تۆدا له‌توركیا مێشێك میوانی نیه‌. هه‌ده‌په‌ له‌نێوان نغرۆكردنی حه‌سه‌نكێف‌و به‌مزگه‌وتكردنی ئایا سۆفیادا هه‌ندێ كه‌س وه‌ك كاردانه‌وه‌ پێیانوابوو نابێت له‌به‌ر ئینتیمای ئاینی مسوڵمانی خه‌ڵك هه‌ده‌په‌ بێده‌نگ بێت‌و ده‌بێ شه‌ڕی خۆی بكات. ئێستاش سورم له‌سه‌ر نوسینه‌كه‌ی پێشووم‌و هه‌ده‌په‌ سه‌ری نایه‌شێت، به‌ڵام ده‌یبه‌ستێ، چ پێویست ده‌كات كردنه‌وه‌ی به‌ره‌یه‌كی تری جه‌نگ‌و ململانێ له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆگان‌و ئاكه‌په‌، چ پێویست ده‌كات ئه‌م خۆهه‌ڵواسینه‌ به‌دنیای مه‌یسیحیه‌تدا، كه‌هه‌ر ناشزانێ خۆت‌و كێشه‌كه‌ت له‌توركیا‌و عێراق‌و ئێران‌و سوریا هه‌ن یا نین! كامه‌یه‌ ئه‌و گه‌لانه‌ی بڕوایان به‌ره‌وایه‌تی كێشه‌ی كورد له‌توركیا له‌روانگه‌ی ده‌ستور‌و مافی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه‌ هه‌یه‌؟ كام ته‌وژم ، كام ره‌وتی سیاسی بڕوای به‌بوونی نه‌ته‌وه‌یی‌و ده‌ستووری كمافی كورد هه‌یه‌؟ّ خه‌ونی به‌دیموكراسیكردنی توركیا وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌ده‌په‌ ده‌یه‌وێت مه‌حاڵه‌. وه‌ك كاتی خۆی هه‌ده‌په‌ به‌قسه‌ی به‌شێك له‌سیاسیه‌كانی باشووری كوردستانیان نه‌كرد له‌كاتی به‌ده‌ستهێنانی (88) كورسی په‌رله‌مانی‌و سازان له‌گه‌ڵ ئاكه‌په‌، باج‌و ئاسه‌واره‌كه‌ی بینرا، به‌ره‌خنه‌گرتن له‌هه‌ڵوێست‌و سیاسه‌تی ئاكپارتیش، به‌ڵام نابێت كاریگه‌ری ئایدۆلۆجیا وات لێبكات هه‌موو شتی خۆت به‌راست بزانی‌و هی نه‌یاره‌كه‌شت به‌هه‌ڵه‌. مه‌گه‌ر وانیه‌، بۆ هه‌ده‌په‌ له‌ئاستی جینۆسایدی حه‌سه‌نكێفدا هه‌ڵوێستی پێویست‌و گه‌وره‌ی نیه‌؟ كوا هه‌وڵه‌كانیان له‌سه‌ر ئاستی دامو ده‌زگاكانی یۆنسكۆ له‌مه‌ڕ له‌ناوبردنی شوێنه‌واری مێژوویی حه‌سه‌نكێف؟ كوا جه‌نگی گه‌وره‌ی مه‌ده‌نی‌و میتینگ‌و خۆپیشاندان‌و ناڕه‌زایی گه‌وره‌ دژی نغرۆكردنی حه‌سه‌نكێف؟ ئه‌گه‌ر بڕیار بێت هه‌ده‌په‌ نوێنه‌رایه‌تی كێشه‌ی كورد له‌توركیا ده‌كات ئایا شاری حه‌سه‌نكێف هێنده‌ی ئایا سۆفیا بایه‌خی نیه‌ له‌سه‌ری هه‌ڵباتێ؟ بۆیه‌ له‌كۆتاییدا ده‌بێ بپرسین له‌ئایندار‌و چه‌په‌‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان ئه‌ی كێ نازی حه‌سه‌نكێف هه‌ڵده‌گرێ‌و نازی ده‌كێشێت؟ ئه‌ی كێ خه‌م بۆ وێرانبوون‌و ژێر ئاوخستنی بخوات، ئیدی به‌س نیه‌ شه‌ڕی رواڵه‌تی بۆ غه‌واره‌‌و نه‌ناسه‌كان؟!

راپۆرتی: ئینستتیۆتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان لە ماوەی (150) رۆژدا پەرلەمانی كوردستان تەنها (5) دانیشتنی ئەنجامداوە، لەكاتێكدا بەپێی مادەی (51)ی پەیرەو دەبوایە (42) دانیشتنی ئاسایی ئەنجام بدات، لەو ماوەیەدا (36) پەرلەمانتار هیچ قەسەیەكیان نەكردووە، ئەوانەی یەكجار قسەیان كردووە (30) پەرلەمانتار بوون، تەنها (7) پەرلەمانتار چوار جار قسەیان كردووە.  دەقی راپۆرتەكەی ئینستتیۆتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان پەرلەمانێك بەبارمتە گیرابێت، ناتوانێت ئەركەكانی جێبەجێ بكات بەپێی بەدواداچونێكی مەیدانی ئینستتیوتی پەی، باڵاترین دەسەڵاتی یاسادانان وچاودێریكردن، مەرجەعی سیاسی و یاسایی خەڵكی كوردستان كە پەرلەمانە، نەیتوانیوە هاوسەنگی لەنێوان ئەركەكانی و ئەو كێشانەی هاتوونەتە كایەوە رابگرێت، نەیتوانی لەئاست ئەو ئاڵنگارییە مەترسیدارانەدا بێت كە رووبەڕووی خەڵكی كوردستان بوونەتەوە، بۆ راستیی ئەم واقیعە تاڵە ئەم راستیانە دەخەینە روو: یەكەم: ئەو كێشانەی رووبەڕووی خەڵكی كوردستان بوونەتەوە:  لەماوەی پێنج مانگی رابردوودا كە وەرزی گرێدانی كۆبوونەوەكانی پەرلەمان بوو، قەیرانگەلێكی قورس و مەترسیدار رووبەڕووی خەڵكی كوردستان بوونەتەوە، وەك:  1-لەشكركێشی سوپای توركیا و بۆردوومانەكانی بۆ سەر هەرێمی كوردستان. 2-كێشەكانی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، مەسەلەی تەعریب و دەغڵ و دان سوتاندن. 3-مەترسیی سەرهەڵدانەوەی گروپی تیرۆریستیی داعش و پەلامارەكانیان. 4-گرفت و تەنگژەی دانوستاندنەكانی نێوان هەرێم و بەغدا. 5-كێشەی قەیرانی دارایی و دابەشنەكردنی موچەو گرفتەكانی یاسای چاكسازی. 6-وەستانی بازاڕ و نەبوونی كەسابەت و خراپیی گوزەرانی هاوڵاتیان. 7-كەمكردنەوەی موچەی فەرمانبەران بە بڕیارێكی نایاسایی حكومەت. 8-هەڕەشەی ڤایرۆسی كۆرۆناو راگرتنی بازاڕ و ئیجرائاتەكانی كەرەنتینەكردن و خراپی خزمەتگوزاریی نەخۆشخانەكان. 9-راگرتنی هاتوچۆی نێوان شارەكان و بەسیاسی كردنی پەتاكە. 10-كەڵەكە بوونی قەرزێكی زۆر لەسەر خەزێنەی حكومەت. 11-پێشێلكردنی زۆرینەی یاسا بەركارەكانی هەرێم. 12-بەردەوامی ناشەفافیی نەوت و داهاتی خاڵە سنورییەكان و گومرگ و رسومات و باجەكان. 13-گرفتی بێبایەخكردنی بەرهەمی جوتیاران و نەبوونی بازاڕ بۆیان. ئەمانەو چەندان گرفت و قەیرانی تر بەرۆكی هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەی گرتووەو مەترسیی جددی هێناوەتەكایەوە، كەچی ئەوەی دووا كەس بێت هەستی پێ بكات و هیچ قسەیەكیشی نەبێت، پەرلەمانە. دووەم: ئەو ئەركانەی پەرلەمانی كوردستان لەماوەی ئەو (150) رۆژەدا كردوویەتی: سەرباری هەموو ئەم قەیران و گرفتە مەترسیدارانە، پەرلەمان لەماوەی ئەم خولی گرێدانەدا، بەو مانگەشەوە گوایە بەمەبەستی كاركردن درێژی كردەوەو پشووی وەرنەگرت، هیچ هەنگاوێكی نەناوە، ئەگەر سەرنجێكی بەرهەمی كارەكانی بدەین لەو ماوەیەدا، ئەوە دەسەلمێنرێت: 1-لە ماوەی (150) رۆژدا پەرلەمان تەنها (5) دانیشتنی ئەنجامداوە، لەكاتێكدا بەپێی مادەی (51)ی پەیرەو دەبوایە (42) دانیشتنی ئاسایی ئەنجام بدات. 2-لە ماوەی (150) رۆژدا پەرلەمان تەنها (10) كاتژمێر و (20) خولەك كۆبۆتەوە. 3-لە ماوەی (150) رۆژدا پەرلەمان تەنها یەك یاسای دەركردووە بەناوی (یاسای بەرەنگاربوونەوەی بەقاچاغبردنی نەوت)، ئەم یاسایەش لەلایەن سەرۆكایەتی هەرێمەوە رەت كراوەتەوە. 4-لە ماوەی (150) رۆژدا پەرلەمان تەنها (3) بڕیاری دەركردووە، ئەو سێ بڕیارەش بێ بەرهەم بوون كە بریتین لە: -بڕیاری پێشكەشكردنی پێشنیازە یاساو بڕیار لەلایەن ئەندامانی پەرلەمان، كە لەو ماوەیە هیچ پرۆژە یاسایەك پێشكەش نەكراوە. -بڕیاری درێژكردنەوەی خولی بەهارەی پەرلەمان بۆ یەك مانگ، لەو ماوەی درێژكردنەوەیەدا هیچ كۆبوونەوەیەك ئەنجام نەدراوە. -بڕیاری هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتار سۆران عومەر، سەرباری تێبینی زۆر لەسەر شێوازی دەركردنی بڕیارەكە بووە مایەی پەكخستنی زیاتری پەرلەمان. 5-لە ماوەی (150) رۆژدا لە دانیشتنەكانی پەرلەماندا لە كۆی (111) ئەندام، تەنها (72) پەرلەمانتار قسەیان كردووە: ئەوانەی چوار جار قسەیان كردووە: (7) پەرلەمانتار ئەوانەی سێ جار قسەیان كردووە: (6) پەرلەمانتار ئەوانەی دوو جار قسەیان كردووە: (29) پەرلەمانتار ئەوانەی یەك جار قسەیان كردووە: (30) پەرلەمانتار ئەوانەی هیچ قسەیەكیان نەكردووە: (36) پەرلەمانتار ئەندامانی دەستەی سەرۆكایەتی: (3) ئەندام بەمەش سەرجەمی دەكاتە (111) ئەندام، لەكاتێكدا بەشێك لەو پەرلەمانتارانە كە لەپەرلەماندا هیچ بەشدارییەكیان نیە، كەچی لەو (150) رۆژەدا لە كەناڵەكانی راگەیاندندا دەیان كاتژمێر قسەیان كردووەو خەڵكی كوردستانیان بە موزایەدەكانیان هەراسان كردووە. 6-لە ماوەی (150) رۆژدا و تەنها لە پێنج دانیشتندا (70) حاڵەتی ئامادە نەبوونی ئەندامان تۆمار كراوە. 7-لیژنەهەمیشەییەكانی پەرلەمان لەماوەی (150) رۆژدا، كەمترین كۆبوونەوەیان ئەنجامداوە، لەكاتێكدا بەپێی بڕگەی دووەمی ماددەی (30) ی پەیڕەو بەلای كەمەوە دەبوایە هەر لیژنەیەك مانگی دوو كۆبوونەوەی بكردایە كەلەو ماوەیەدا دەكاتە (190) كۆبوونەوە. 8-لە ماوەی (150) رۆژدا لە كۆبوونەوەی لیژنەكاندا (101) حاڵەتی ئامادەنەبوونی ئەندامان تۆمار كراوە. 9-لە ماوەی (150) رۆژدا پەرلەمان سەرباری ئەو هەموو قەیران و سەرپێچییەی دەسەلاتی جێبەجێكردن هیچ ئەندامێكی ئەنجومەنی وەزیرانی بەمەبەستی لێپێچینەوە بانگهێشت نەكردووە. 10-لە ماوەی (150) رۆژدا تەنها میوانداری دوو وەزیری (پەروەردەو خوێندنی بالا)ی كردووە، بەبێ ئەوەی بەدواداچوون بۆ كارەكانیان و سەرپێچیەكانیان بكات. 11-كار نەكردنی لیژنەكانی پەرلەمان لەسەر ئەو دەیان پرۆژەیەی خوێندنەوەی بۆ كراوە، پشتگوێخستنی سەرۆكایەتی پەرلەمان لەو دەیان پرۆژەیەی تر كە نایانخاتە بەرنامەی كارەوە، بێ وەلامی سەدان پرسیار كە لە حكومەت كراون، بەدەنگەوە نەچوونی وەزیرەكان بۆ بانگهێشت و نەچوونیان بۆ هۆڵی پەرلەمان، ئەمانەو چەندان پرسی تر كە پەرلەمان لەئاستیاندا نادیدەو بێدەنگە! 12-سەرباری هەموو ئەمانە، دەیان جار لە پەرلەمان پێشێلی پەیرەو و یاساكان كراوە، جا چ پەرلەمان خۆی كردبێتی، كە لە دیارترین و تازەترینیان بەكارهێنانی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی پەرلەمانە لەلایەن جێگرەكەیەوە بەئامادەبوون و بێدەنگی سەرۆك، یاخود بەرامبەری كراوە وەك بەیاننامەكەی وەزارەتی داد سەبارەت بە بڵاونەكردنەوەی بڕیاری سەرۆكی پەرلەمان لە وەقائیعی كوردستان، كە خەریكە ئەو پێشێلكاریانە دەبن بە نەریت لە پەرلەمانی كوردستاندا. ئەنجام: ئەم دامەزراوە گرنگە لەلایەن حزبە سیاسیەكانەوە نەك هەر پشتگوێخراوە، بەڵكو بەبارمتە گیراوەو كراوە بەئامرازێك بۆ یەكالاكردنەوەی ململانێكانیان، لەسەر شاڕێی ئەركە یاسایی و نیشتمانییەكانی ترازێنراوە. خودی پەرلەمان و پەرلەمانتارانیش نەك هەر بەئەركی خۆیان هەڵنەستاون، بەڵكو بوونەتە ئامرازی ماكیاژكردنی ئەو دەسەلاتەی لەسەرجەم بەلێنەكانی پاشگەز بۆتەوە كە بەهاوڵاتیانی دابوو و بە كارەنایاساییەكانی ئەزموونەكەیشی خستۆتەبەردەم مەترسییەوە. لەسایەی ئەم رەوشە ناهەموارەی دەگوزەرێت، دوو ئاراستەی چەواشەكارانە دەبینرێن، ئاراستەیەكیان داوای ئەوە دەكات پەرلەمان بەم شێوازە قۆرخكارییەی بەردەوام بێت و ئاراستەكەی تریش داوای هەڵپەساردن و راگرتنی دەكات، دەرەنجامەكان و تێكڕای كار و هەڵوێستەكانی پەرلەمان لەو (150) رۆژەی بەنمونەمان هێناوەتەوە كە خولێكی گرێدانە پێمان دەڵێن كە هیچ كام لەو ئاراستانە راستگۆنین لەگەڵ ئەو پەیامانەی هەڵیان گرتووەو لەگەڵ ئەو وادەو بەڵێنانەی بە هاولاتیانیان دابوو. لەنێوان ئەم دوو ئاراستەیەشدا ئاراستەی سێیەم هەیە كە پێكهاتووە لە حزبە ئۆپۆزیسیۆنە كۆن و تازەكان و ئەوانیش نەك بەشێك نەبوونە لە چارەسەر بەڵكو هەمیشە پارسەنگێك بوون هەرجارەو بەلایەكدا بۆ راگرتنی رەوشەكە بەو شێوازەی هەبووەو هەیە. ئەگەر وانیە بۆچی نەمانبینی هیچ كامیان (چ لەسەر ئاستی فراكسیۆن بێت یاخود وەك تاك) هەڵوێستێكی راشكاوانە بگرنەبەر و دەست لەكار بكێشنەوە؟ پرسیاری هاوڵاتیان ئەوەیە: پەرلەمان لەكوێی هاوكێشەكاندایە لەكاتێكدا هەرێمی كوردستان نغرۆی كێشەو قەیران بووە!؟ پەرلەمانێك نەتوانێت بە ئەركەكانی خۆی هەڵسێت، نەك هەر یاسای پێ پەسەند نەكرێت و بەدواداچوون بۆ پێشێلی یاساكانی خۆی نەكات بەڵكو خۆی پێشێلی ئەو یاسایانە بكات كە دەری كردوون! پەرلەمانێك نەك چاودێری دەسەلاتی جێبەجێكردنی پێ نەكرێت بەلكو حكومەت وەك چاودێرێك بێت بەسەریەوە! پەرلەمانێك ماوەی (8) ساڵە نەك هەر یاسای بودجەی پەسەند نەكردبێت بەلكو لە (9) ساڵی رابردوودا حكومەت ژمێرەی كۆتاییشی بۆ نەناردبێت كەچی دەنگی لێوە نەیەت! پەرلەمانێك نەك هەر نەیتوانیبێت یەكڕیزی دروستبكات و ناوماڵی كورد یەك بخات بەڵكو هۆكاری پەرتەوازەیی زیاتر بێت! پەرلەمانێك لەپرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكاندا بێدەنگ و بێ هەڵوێست بێت! پەرلەمانێك هەر چوار دەستەی بەناو سەربەخۆی (چاودێری دارایی، مافی مرۆڤ، دەستپاكی، كۆمسیۆنی هەڵبژاردن) كەپەیوەستن بەخۆیەوە ساڵانێكە بەنایاسایی كارەكانیان رایی بكەن كەچی پێی چارەنەكرێت! پەرلەمانێك سەرۆكایەتییەكەی لەبری راگرتنی هاوسەنگی و پرەنسیپی بێلایەنی و جێبەجێكردنی پەیڕەو سەرقاڵی تەنها مەكسەبە حزبییەكانیان بن، هەر وەك لە چەند مانگی رابردوودا دەركەوت یارییەكی قێزەونیان پیادە كردبێت! پەرلەمانێكی لەم شێوەیە دەبێ چاوەڕێی چی لێ بكرێت؟ ئاخۆ ئەو پەرلەمانە بەو شێوازە مانەوەی پێویستە؟ ئاخۆ كاتی ئەوە نەهاتووە خەڵكی كوردستان داوای هەڵوەشانەوەی ئەو پەرلەمانە بكات و بەدوای شێواز و میكانیزمێكی تردا بگەڕێن و بەلەبەرچاوگرتنی پێوەرە نێودەوڵەتییەكان پەرلەمانێكی تر و لەژێر چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا هەڵببژێردرێتەوە؟ ئینستتیۆتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان 25-7-2020

درەو: هیومان ڕایتس ۆوچ راپۆرتێكی لەسەر هێرشەكانی توركیا بۆسەر هەرێمی كوردستان بڵاوكردەوەو رایگەیاندووە: توركیا لە هێرشەكەی سەر سەیرانگای كونەماسی زیانی بە هاوڵاتیانی مەدەنی گەیاندووە، ئاماژەی بەوەشكردووە: ئەو هێرشانەی توركیا دژی یاساكانی جەنگن، لەو هێرشە سەربازیانەی توركیادا زیان بە هاوڵاتیانی مەدەنی كەوتوون و دەبێت توركیا لێكۆڵینەوە لەو هێرشانە بكات و قەرەبوویان بكاتەوە. دەقی راپۆرتەكەی هیومان رایتس وۆچ: عێراق: هێرشە ئاسمانیەکانی تورکیا ڕەچاوی ژیانی هاووڵاتیانی مەدەنی ناکات دەبێت ئەنقەرە لێکۆڵینەوە لەو هێرشانەی کە زیانی بە هاووڵاتیانی مەدەنی گەیاندوە بکا و قەرەبوی قوربانیەکانی بکاتەوە  هیومان ڕایتس ۆوچ لە ڕاپۆرتەکەی ئەمڕۆیدا ڕایگەیاند، هێرشێکی ئاسمانی تورکیا بۆسەر گروپێکی چەکداری ئێرانی لە هەرێمی کوردستانی عێراق لە کۆتایی مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ووریایی پێویستی تێدا ڕەچاونەکراوە لە پێناو بەرکەوتنی کەمترین زیان بە هاووڵاتیانی مەدەنی. لە بەرواری ٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٠، لە سەیرانگای كونە ماسی پەیام تاڵیب تاهیر قاچی چەپی بەهۆی هێرشە ئاسمانیەكەی توركیاوە لەدەستدا، هێرشە ئاسمانیەكەی ٢٥ی حوزەیران بووە هۆی كوشتنی ئەندامێكی پارتی ژیانی ئازادی كوردستانی ئێران (پژاك)ی سەربە پارتی كرێكارانی كوردستان و برینداركردنی سیانی تر. هێرشەكە هەروەها بووە هۆی برینداركردنی شەش هاووڵاتی مەدەنی و گەیاندنی زیان بە سەیرانگای كونە ماسی لە قەزای شارباژێڕ. بەڵقیس وویڵی، توێژەری باڵای قەیران و جەنگ لە هیومان ڕایتس ۆوچ، ووتی، ''هێرشێكی ئاسمانی سوپای توركیا بۆسەر چەكدارانی ئۆپۆزسیۆن لە سەیرانگایەك بووە هۆی بە سەختی برینداربوونی چەند هاووڵاتیەكی مەدەنی. دەكرا زیانی هێرشەكە بۆسەر هاووڵاتیانی مەدەنی زۆر زیاتر بوایە. ڕاستە چەكدارەكان هەڵەبوون لەوەی ژیانی هاووڵاتیانی مەدەنیان خستۆتە مەترسیەوە، بەڵام دەبوو توركیا هەموو ووریاییەكی كردارەكی بەكاربهێنایە لە بەركەوتنی كەمترین زیان بە هاووڵاتیانی مەدەنی.'' ماوەی چەندین دەیەیە هێزەكانی توركیا ئۆپراسیۆنی سەربازی لە دژی پەكەكەو پژاك لە باكووری عێراق ئەنجام دەدەن. لە ١٥ی حوزەیران، وەزارەتی بەرگری توركیا ئۆپراسیۆنی چنگی پڵنگ و چنگی هەڵۆی ڕاگەیاند.  لە ٢٥ی حوزەیران، وەزارەتی بەگری ڕایگەیاند كە هێرشی لە دژی لانی كەم لە ٨١ پێگە لە هەرێمی كوردستانی عێراق ئەنجام داوەو ووتی تا ١٤ی تەموز ٦٢  گەریلای پەكەكەی كوشتووە لە راپۆرتەكەدا بە''تیرۆریستی'' هاتووە. ئەمە جگەلەوەی لە هەمان كاتدا، سوپای ئێران تۆپبارانی هێزەكانی پژاكی لە سنورەكان كرد. سالار محەمەد ساڵحی تەمەن ٤٥ ساڵ كە دانیشتووی گووندی كونە ماسیە ووتی، لە ٢٥ی حوزەیران كاتێك لە ناو دوكانی ئامۆزاكەی بوو بەناوی كەیوان كاوە ساڵح كە چەند مەترێك لە سەیرانگای ئاوی كونە ماسی دوورە، لە دەوروبەر كاتژمێر ٥:١٥ خولەكی دەمەو ئێوارە كاتێك خێزانی ئامۆزاكەی بەناوی پەیمان تالیب زاهیری تەمەن ٣٠ ساڵ و دوو منداڵە تەمەن شەش ساڵ و حەوت ساڵەكەی لە ناو دوكانەكەدا دەبن پیكابێكی سپی بە دووری ٢٠ مەتر لە دووكانەكە ڕادەوەستێ و چوار پیاو بە جل و بەرگی مەدەنیەوە لە پیكاپەكە دێنە دەرەوەو دەچنە ناو دوكانەكە. ساڵح ووتی یەكێك لە پیاوەكان ''هێلكەی كڕی و بە كەیوانی ووت كە هێلكەكانی بۆ بپێچێتەوە بە عەلاگە لەبەرەوەی ڕێگەكەی دوورە.'' ساڵح ووتی، بە شێوازی قسەكردنی و نیشاندانی ڕێز دیاربوو پیاوەكە خەڵكی ئێران بوو هەروەها تەنها ئێرانیش كە لە ناوچەكە هەبووبن چەكداری پژاك بوون. ساڵح ووتی، بە تێگەیشتنی ئەو پژاك بە دووری ٤٠ كیلۆمەتر لە باكووری ڕۆژئاوای كونە ماسی حەشارگەیان هەبووە، بەڵام ئەوە یەكەم جار بووە ئەندامی پژاكی لە ناو گوندەكە بینیوە. ساڵح ووتی، كاتێك ئەو دوكانەكە جێدەهێڵێ، پیاوەكە هێشتا لە ناو دوكانەكەدا دەبێت. پاش چەند خولەكێك و لە كاتژمێر ٥:٣٢ خولەك دەبینێ پیكاپەكە بەر هێرشێك دەكەوێت و پاشان دوكانەكە بەر هێرشی دووەم دەكەوێت. دەزگایەكی میدیای ناوخۆی ڕایگەیاند كە هێرشەكە بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان بووە، و لە نێوان دوكانەكە و ئوتومبێلەكە تەقیوەتەوە. ساڵح ووتی، تەقینەوەكان و پارچەی تەقینەوەكان ئەو چەكدارەی هێلكەكانی كڕی دەكوژێت و سیانەكەی تریش بریندار دەكات. ئەو ووتی، سێ پارچەش بەر سكی ئامۆزاكەی كەیوانی تەمەن ٣٢ ساڵ دەكەوێت و پارچەیەك بەر قاچی چەپی پەیمانی خێزانی ئامۆزاكەی و پارچەیەكیش بەر سەری كوڕەكەیان دەكەوێت. ساڵح ووتیشی، پزیشكەكان دەترسن لەوەی دەرهێنانی پارچەكە زیانی زیاتری پێبگەیەنێ. ساڵح هەروەها ووتی، هێرشەكە دوو هاوڵاتی تریش لە شوێنەكەدا بریندار دەكات. بەڕێوبەری ناحیەی كونەماسی شاهۆ عوسمان ووتی، هێرشەكە یەك چەكداری پژاكی كوشتوەو شەش هاووڵاتی بریندار كردووە. ساڵح ووتی، لەكاتی هێرشەكەدا نزیكەی ٤٠ هاووڵاتی مەدەنی لە ناو ئاوی سەیرانگەكەدا بوون. لە گرتەیەكی ڤیدیۆیدا دەردەكەوێ كە لانی كەم پارچەیەك دەكەوێتە ناو حەوزی ئاوی كونە ماسی لە تەنیشت خەڵكەكەوە. هەرچەندە لە بینینی پاشماوەی ئەو بۆمبەی لە هێرشەكەدا بەكارهێنراوە بە ڕوونی دەرناكەوێ چ جۆرە بۆمبێك بەكارهێنراوە، بەڵام لە قەبارەی هێرشەكەو دەنگی تەقینەوەكەو پارچەكانی و زیانەكانی كە لە گرتەیەكی ڤیدیۆییدا دەردەكەوێ لەلایەن هیومان ڕایتس ۆوچ پێداچونەوەی بۆ كراوە دەردەكەوێ كە بۆمبێكی گەورە لە ئاسمانەوە خراوەتە خوارەوە. سەنگەری پێشەوەی هێزە ئێرانیەكان لانی كەم لە دووری ٣٠ كیلۆمەتر لە ڕۆژهەڵاتی كونە ماسی بووە لەناو ئێراندا و هیچ هێزێكی پیادەی توركیش لەو ناوچەیەدا بوونی نەبوە.   چەند ڕۆژێك دوای هێرشەكە، سەركونسوڵی گشتی كونسوڵخانەی توركیا لە هەولێربە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند كە توركیا بەردوام دەبێت لە بە ئامانجگرتنی پارتی كرێكارانی كوردستان و باڵەكانی بێ ئەوی بە تایبەت ناووی پژاك بهێنێت. دەردەكەوێ سوپای توركیا نە ووریایی لە هێرشەكەدا بەكارهێناوە لە پێناو بەركەوتنی كەمترین زیان بە هاووڵاتیانی مەدەنی و نە هەڵسەنگاندنی كردوە لەسەر ئەوەی ئایا زیانەكانی هێرشەكە بە هاووڵاتیانی مەدەنی زیاتر دەبێت لە ئامانجە سەربازیەكەی هێرشەكە یان نا، ئەوەش وادەكات هێرشەكە بچێتە خانەی هێرشی نایاسایی و زیاد لەقەبارە. هەروەها، چەكدارانی پژاك بە چوونیان بۆ ناوچەیەك كە خەڵكی تێدایە ژیانی هاووڵاتیانی مەدەنیان خستۆتە مەترسیەوە. هێرشەكەی كونە ماسی شەش ڕۆژ دوای هێرشێكی ئاسمانی تری توركیا بووە كە بووەتە هۆی كوشتنی سێ هاووڵاتی مەدەنی. مەهدی ڕێكانی تەمەن ٥٥ ساڵ ووتی لە ١٩ی حوزەیران كوڕەكەی بەناوی ئازاد مەهدی (تەمەن ٢٦ ساڵ) و دوو هاورێی تری بەناوی موخلیس ئادەم و دیمەن عومەری تەمەن ٢٨ ساڵ كە كاری هەرسێكیان كرێكاری دەبێ بەرەو گوندی شاجی سەربە ناحیەی شیلادزێ بەڕێدەكەون بۆ سەیران كردن. ڕێكانی كە بە تەلەفۆن لەگەڵ كوڕەكەی قسەی كردووە ووتی لە نێوان كاتژمێر ١٠ بۆ ١١.٣٠ی بەیانی ئازاد ئۆتۆمبێلەكەی لەسەر جادەیەكی بچووكی دەرەوەی گووندێكی نزیك سیدا ڕادەگرێ و لەكاتێكدا بەپێ بەرەو ئۆتۆمبێلەكەیان دەچن، هێرشێكی ئاسمانی هەرسێكیان دەكوژێ. براكەی موخلیس بە كەناڵێكی ناوخۆی دەڵێ كە بەنهێنی سیخوڕی لەسەر شوێنی هێرشەكە كردوەو لە نزیك شوێنەكە تەرمی دوو چەكداری پەكەكەشی بە دیكردوە، بەڵام ئەندامەكانی تری پەكەكە بەخێرایی دوو تەرمەكەیان لە شوێنەكە بردوەو دوورخستۆتەوە. ڕێكانی نەیزانی كە ئایا كوڕەكەیی و هاوڕێكانی قسەیان لەگەڵ ئەندامانی پەكەكە كردوە یان نا، بەڵام ووتی كە پەكەكە لە چیاكانی ئەو ناوچەیە بوونیان هەیە و چەكدارەكانیان بەردەوام هاتوونەتە خوارەوە بۆ سەر ڕێگا سەرەكیەكە بۆ وەستان و پرسیاركردن لەو كەسانەی بە ڕێگاكەدا تێپەڕبون.   دیندار زێباری، ڕێكخەری حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ داكۆكیكاری نێودەوڵەتی، لە پەیامێكی ٦ی تەموزیدا بۆ هیومان ڕایتس ۆوچ ووتی كە حكومەتی هەرێمی كوردستان كوژرانی ئەو سێ هاوولاتیە مەدەنیەی لەگەڵ سێ ئەندامی پەكەكە لە هێرشێكی ئاسمانیدا پشت ڕاست كردۆتەوە. ئەو ووتیشی، حكومەتی هەرێمی كوردستان بەڵگەنامەی دۆكیومێنتاری لەسەر بۆردومانی چڕوپڕی لە ڕێگەی هێرشی ئاسمانی و تۆپبارانەوە لەكاتی پێشڕەویەكانی سوپای توركیا لە ١٦ بۆ ٢٦ی حوزەیران كردوە. زێباری ووتی، هێرشەكانی توركیا لەو ماوەیەدا بووەتە هۆی كوشتنی لانی كەم لە پێنج هاوولاتی مەدەنی و بریندار بوونی دەیان كەسی ترو زیان گەیاندن بە موڵك و ماڵی هاووڵاتیان. لە بەیاننامەیەكی ٢٦ی حوزەیرانیدا، وەزارەتی بەرگری توركیا نكۆڵی كرد لەوەی هیچ هاووڵاتیەكی مەدەنی كوژرابێ لەسەرەتای دەستپێكردنی ئۆپراسیۆنە نوێیەكەیانەوە. شایەنی باسە، هیومان ڕایتس ۆوچ پێشتر نیگەرانی سەبارەت بە كوشتنی هاووڵاتیانی مەدەنی لەئەنجامی هێرشە ئاسمانیەكانی توركیا لە هەرێمی كوردستانی عێراق دەربڕیوە. یاساكانی جەنگ پێویستی دەكەن لەسەر لایەنەكانی شەڕو ململانێ كە ووریایی بەردەوام بەكاربهێنن لەكاتی ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی سەربازی لە پێناو پاراستنی ژیانی هاووڵاتیانی مەدەنی و هەروەها ''هەموو ووریایی و هەنگاوێك بگرنەبەر'' لە پێناو ڕێگریكردن یان بەركەوتنی كەمترین  زیان بە هاووڵاتیانی مەدەنی و دامەزراوەی مەدەنی. لە نێو ئەم هەنگاوانەش ئەنجامدانی هەموو هەولێك لە پێناو دڵنیابون لەوەی كە ئامانجی هێرشەكان دامەزراوەی سەربازی بن نەك هاووڵاتیانی مەدەنی یان دامەزراوەی مەدەنی، لەگەڵ ''ئاگاداركردنەوەی پێشوەختی'' هاووڵاتیان ئەگەر بارودۆخەكە ڕێگەیدا. یاساكانی جەنگ ڕێگری لە هێرشی ئەنقەست و زیاد لە قەبارەو هێرشی كوێرانە بۆ سەر هاووڵاتیانی مەدەنی دەكەن. دەبێت توركیا هەستێ بە ئەنجامدانی لێكۆڵینەوەویەكی بێلایەن و شەفاف و چڕ لەسەر ئەوەی ئایا هێرشەكانیان پێشێلی یاساكانی جەنگیان كردوە یان نا. هیومان ڕایتس ۆوچ ئاگادار نیە لەوەی كە سوپای توركیا هیچ لێكۆڵینەوەیەكی ئەنجامدابێ لەسەر ئەگەری پێشێلكردنی یاساكانی جەنگ بۆ هێرشەكانی ڕابردووی. دەبێت بەرپرسانی توركیا هەستن بە قەرەبوكردنەوەی قوربانیانی هەر هێرشێكی نایاساییان. هەروەها دەبێت بەرپرسانی عێراقی فشار لە توركیا بكەن لە ئەنجامدانی لێكۆڵینەوەو قەرەبوكردنەوەی قوربانیانی كەیسی هێرشی نایاسایی. وویڵی ووتی، ''هێزەكانی توركیا نەزانی زۆریان نیشانداوە لە هێرشكردنە سەر گروپێكی چەكداری بچووك لەناوەڕاستی سەیرانگایەكی قەرەباڵخ. یاساكانی جەنگ ڕێگری لە ئەنجامدانی ئەو هێرشانە دەكەن كە تێیدا مەترسیە زانراوەكان بۆ سەر هاووڵاتیانی مەدەنی زیاتر دەبێت لە ئامانجە سەربازیە پێشبینی كراوەكەی هێرشەكە.'  

درەو: مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە رێگەی تەلەفۆنەوە بڕیاریداوە مانگانە (300) ملیار دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت و رایگەیاندووە: نەوتی خۆتان بۆخۆتان و 50%ی داهاتی دەروازە سنوریەكانمان بۆ بنێرن. سەرچاوەیەكی باڵاو ئاگادار بە (درەو)ی راگەیاند: لە چەند رۆژی رابردوودا پەیوەندی تەلەفۆنی چڕ لە نێوان هەریەك لە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم و بە نێوەندگیری بەرهەم ساڵح سەرۆكی كۆماری عێراق، داوایان لە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران عێراق كردووە هاوكاری هەرێمی كوردستان بكات لەو قەیرانە داراییەی تێیكەوتووە، مستەفا كازمی بەڵێنی داوە لە مانگی ئابەوە مانگانە بڕی ( 300) ملیار دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد، نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی داوایان لە بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق كردووە، كە هەوڵێ رێككەوتنی نێوانیان بدات و لانی كەم بڕێك پارە بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت، چونكە ئەوان بە بێ هیچ مەرجێك پشتیوانی مستەفا كازمیان كردووە، لە ئێستاشدا دۆخی دارایی هەرێمی كوردستان لەوپەڕی خراپیدایەو هەرێم توانای پێدانی موچەی موچەخۆرانی نیە، هەربۆیە مستەفا كازمی سەرەتا بەڵێنی ناردنی (250 ملیار) دیناری داوە بۆ هەرێم و دواتر مەسرور بارزانی و نێچیرڤان بارزانی لە رێگەی بەرهەم ساڵحەوە داوایان لە مستەفا كازمی كردووە، ئەو بڕە پارەیەیان بۆ زیاد بكات و ئەویش مستەفا كازمی رازی كردوە ئەو بڕە پارەیە لە (250 ملیار) دینارەوە زیاد بكات بۆ ( 300) ملیار دینار، بۆ ماوەی تەنها ( پێنج) مانگ لە ( 1/8 بۆ 31/12/2020) بەو مەرجەی: -    هەرێمی كوردستان مانگانە (50%) داهاتی خاڵە سنورییەكانی رادەستی بەغداد بكات.  -    چاودێری دارایی عێراق چاودێری و سەرپەرشتی داهاتی خاڵە سنورییەكان و دامەزراوە فیدراڵیەكانی عێراق لە هەرێمی كوردستان بكات. بڕیارەكەی مستەفا كازمی كە تەنها بۆ ماوەی پێنج مانگەو تا كۆتایی ساڵی 2020 و ئامادەكردنی رەشنوسی بودجەی 2021، روبەرووی دوو ئاڵنگاری دەبێتەوە، بەڵام بەڵێنی داوە خۆی چارەسەریان بكات ئەوانیش: یەكەم: كۆنترۆڵكردنی دەروازە سنوریەكانی پارێزگاكانی عێراق و سەندنەوەی لە دەستی حەشدی شەعبی، بە بیانووی زیادكردنی داهات بەڵام ئەو پارە بۆ هەرێم دەنێرێت، كە ئەمەش ناڕەزایی شەقامی شیعی بەدوای خۆیدا دەهێنێت. دووەم: لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كە ناڕازی دەبن لەو بڕیارە، چونكە كازمی ناتوانێت بە بێ رێككەوتن و رەزامەندی ئەنجومەنی نوێنەران ئەو بڕە پارەیە رەوانەی هەرێم بكات  بەڵام مستەفا كازمی بڕیاریداوە لە بودجەی بەكاربردن ( تەشغیلی) ئەو بڕە پارەیە رەوانەی هەرێم بكات.  پێشتر  قوباد تاڵەبانی سەرۆكی وەفدی هەرێم هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی ئاگاداركردبوەوە كە لەگەڵ بەغداد رێككەوتوون، بەڵام ئەو رێككەوتنەكەی ئیمزا نەكرد، ئێستا چۆتە دەرەوەی هەرێم و چاوەڕەوان ناكرێت تا دوای جەژن بگەڕێتەوەو فریای گەیشتی 300 ملیار دینارەكەی كازمی نەكەوێت كە ئارەزووی دەكرد بە فڕۆكەیەك لەگەڵ خۆی لە بەغدادەوە بیهێنێت، مستەفا كازمی بە بەرپرسانی هەرێمی رایگەیاندووە، پێویست بە هاتوچۆو هاتنی وەفدی هەرێم ناكات، بۆ بەغداد، ئاماژەی بەوەكردووە ئەو دۆكیۆمێنت و فایلانەی تا ئێستا وەفدی هەرێم هێناویانە بۆ بەغداد،  جگە لە ژمارەیەكی ناروون و ناپێویست هیچی دیكە نەبووەو هیچ كاریگەریەكی لەسەر لێكنزیك بوونەوەی نێوان هەرێم و بەغداد نەبووە.  حكومەتی هەرێمی كوردستان بە بێ ناردنی پارەكەی بەغداد كە رەنگە بگاتە ناوەڕاستی مانگی ئابی داهاتوو توانای دابەشكردنی موچەی موچەخۆرانی نابێت، بە گەیشتنی پارەكەی بەغداد كۆی داهاتەكانی هەرێمی كوردستان بەم شێوەیەی لێدێت: •    پارەكەی بەغداد (300 ملیار) دینار •    داهاتی ناوخۆ (90 ملیار) دینار •    تەمویلی هاوپەیمانان (21 ملیار) دینار •    پارەی داهاتی نەوت بۆ وەزارەتی دارایی (165 ملیار) دینار •    كۆی گشتی ( 576) ملیار دینار كۆی موچەی موچەخۆران مانگانە (894) ملیار دینارە، واتا حكومەت تەنها بۆ موچە ( 318 ملیار) دینار كۆرتهێنانی دەبێت، بەرێژەی ( 36%) ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان داهاتی دوو مانگ لێكبدات ئەوا دەتوانێت رێژەی كورتهێنان لە (36%) ەوە كەمبكاتەوە بۆ (21%) كە مانگی پێشوو لە موچەی موچەخۆرانی بڕی بوو.  بەڵام بە گوێرەی لێدوانی بەرپرسانی حكومەتی هەرێمی كوردستان یاسای چاكسازی چوەتە بواری جێبەجێكردنەوەو دەیانەوێت بە كەمكردنەوەی موچە پلە باڵاكان و دەستكاریكردنی دەرماڵەی موچەخۆران كورتهێنانی موچە چارەسەر بكەن.    

 (درەو): حكومەتی هەرێمی كوردستان بەفەرمی وەڵامی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستانی دایەوە، نایەوێت لەبارەی قەیرانی دارایی‌و موچە قسەبكات‌و تەنیا بابەتی (كۆرۆنا)و (ناوچە دابڕاوەكان) وەزیر دەنێرێتە بەردەم پەرلەمان. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، حكومەتی هەرێمی كوردستان بەفەرمی وەڵامی داواكاری سەرۆكایەتی پەرلەمانی داوەتەوە. لە نوسراوێكدا حكومەت ئامادەیی دەربڕیوە: •    رۆژی 26ی ئەم مانگە دەربارەی دۆخی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، ئەم كەسانە بنێرێتە بەردەم پەرلەمان: -    رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ -    شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە -    خالید شوانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری دانوستان لەنێوان هەرێم‌و بەغداد -    ڤالا فەرید وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەرلەمان‌و دەستەی گشتی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم •    رۆژی 27ی ئەم مانگە دەربارەی پلانی حكومەت بۆ روبەڕووبونەوەی ڤایرۆسی كۆڤید-19، ئەم كەسانە بنێریێتە بەردەم پەرلەمان: -    رێبەری ئەحمەد وەزیری ناوخۆ -    سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی -    ڤالا فەرید وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەرلەمان ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی یاداشتی لیژنەكانی پەرلەمان كە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان ئاڕاستەی حكومەتی كردووە، داواكراوە حكومەت لەبارەی ئەم كەیسانەوە بێتە بەردەم پەرلەمان‌و وەڵامی پرسیاری پەرلەمانتاران بداتەوە:  •    كەیسی گفتوگۆكانی حكومەت لەگەڵ بەغداد •    كەیسی هێرشەكانی توركیا‌و ئێران لەناو خاكی هەرێم •    كەیسی دەروازە سنورییەكانی هەرێم •    كەیسی قەیرانی دارایی‌و موچە •    كەیسی قەرزەكانی حكومەت بەپێی نوسراوەكەی حكومەت بێت، دەبێت رۆژی یەكشەممە‌و دوو شەممەی هەفتەی داهاتوو پەرلەمانی كوردستان كۆببێتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان‌و فراكسیۆنی یەكێتی بەبڕیاری حزبەكەیان كۆبونەوەكانی پەرلەمانیان هەڵپەساردووە. پرسیارەكە ئەوەیە ئایا بەبێ سەرۆكی پەرلەمان، پارتی‌و لایەنەكانی تر دەتوانن كۆبونەوەی پەرلەمان رێكبخەن ؟، بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، بەبێ بەشداری سەرۆكی پەرلەمانیش، پەرلەمان دەتوانێت كۆبونەوەكە بكات، چونكە پێشترو بەر لە بڕیارەكەی یەكێتی بۆ هەڵپەساردنی كۆبونەوەی پەرلەمان، رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان بە نوسراو، رۆژانی 26و 27‌و 28ی ئەم مانگەی دیاریكردووە بۆ بانگهێشتكردنی حكومەت بۆ بەردەم پەرلەمان، واتە سەرۆكی پەرلەمان بەپێی بڕگەی (سێیەم) لەماددەی (18)ی پەیڕەوی ناوخۆ وادەی دانیشتنی دیاریكردووە. ئەگەر كۆبونەوەی پەرلەمان لەوادەی دیاریكراودا بەڕێوەبچێت، رەنگە یەكێتی بەتەنیا لە گۆڕەپانەكەدا بمێنێتەوە، بەتایبەتی لەكاتێكدا ئەمڕۆ فراكسیۆنی بزوتنەوەی گۆڕان لە بەیاننامەیەكدا پشتیوانی خۆی بۆ دەستپێكردنەوەی كۆبونەوەكانی پەرلەمان راگەیاند، هەڵوێستی لایەنەكانی تری ناو پەرلەمان تائێستا ناڕوونە.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت سەركردایەتی یەكێتی یەكەمین هەنگاوی بۆ جێبەجێكردنی نەخشەرێگای ناو "تویت"ەكەی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی حزب خستەبواری جێبەجێكردن، یەكێتی بەشێوەیەكی كاتیی بەشداریكردنی لە دانیشتنەكانی پەرلەمان هەڵپەسارد، قۆناغی دووەمی "تویت"ەكەی هاوسەرۆك كشانەوەیە لە حكومەت‌و بانگەوازكردنە بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە، هەموو ئەم پەرەسەندنانە چاوەڕێی كۆبونەوەیەكی نێوان پارتی‌و یەكێتی دەكەن كە تائێستا ئاسۆی نادیارە. كۆبونەوەی سەركردایەتی دوێنی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی نشتیمانی كوردستان بەئامادەبوونی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی حزبەكە كۆبووەوە. لەبنەڕەتەوە كۆبونەوەكە تایبەت بوو بە گفتوگۆكردن لەبارەی پەیڕەوی مەكتەب‌و كۆمسیۆنەكانی حزب، بەڵام كاتێك دانیشتنەكە دەستیپێكرد گفتوگۆكان ئاڕاستەیەكی تریان وەرگرت‌و پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتی‌و پارتی باڵی بەسەر قسەوباسەكاندا كێشا. پەیوەندییەكان لەگەڵ پارتی كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی قسەوباسی كرد لەبارەی پەیوەندییەكانەوە لەگەڵ پارتی، بەپێی زانیارییەكان (درەو)، بەشێك لە ئەندامانی سەركردایەتی یەكێتی گلەییان لە رەفتاری پارتی كردووە لەناو حكومەت‌و لە پەرلەمانیش. (درەو) زانیویەتی، یەكێك لەوانەی گلەیی لە پارتی كردووە، مەحمود سەنگاوی بووە، باسی لەوەكردووە بەرپرسانی پارتی خۆیان كە پێشوازی لە بەرپرسانی عێراق دەكەن ئاڵای عێراق لە پشتی خۆیانەوە دادەنێن، بەڵام كە ئاڵای عێراق لە بارەگایەكی پێشمەرگە هەڵدەكرێت دەیكەن بە هەڵڵا.  یەكێكی تر لەوانەی لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیدا قسەی كردووە‌و رەخنەی لە مامەڵەی پارتی گرتووە، چەتۆ ساڵح بووە كە بەمدواییە پۆستی بریكاری وەزیری ناوخۆی وەرگرتووە. چەتۆ ساڵح  كە ئەندامی سەركردایەتییە، لە كۆبونەوەكەدا وتویەتی:" لە بازگەگان رێگری لە خەڵكی سنوری سلێمانی دەكات، ئەم شێوازە مامەڵەكردنە لە چوارچێوەی رێوشوێنەكانی خۆپارێزی لە كۆرۆنا دەرچووە‌و بووە بە حاڵەتێكی سیاسی"، پێشنیازی ئەوەی كردووە ئەگەر پارتی لەسەر ئەو رەفتارانە بەردەوام بێت، یەكێتیش بەهەمان شێواز لە بازگەكانی خۆی مامەڵە بكات. عیماد ئەحمەد قسەی كردووە‌و داوای كردووە ئەو كێشانە لەناو حكومەت چارەسەر بكرێن. دیالۆگەكەی لاهور شێخ جەنگی‌و رێواز فایەق ! (درەو) زانیویەتی، لەكۆبونەوەكەدا گفتوگۆیەكی توندی لەنێوان لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی‌و رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستاندا دروستبووە. لەبارەی دۆسیەی لێسەندنەوەی پارێزبەندی لە پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامی (سۆران عومەر)، رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان وتویەتی:" ئەو پرسە لای ئەو تەواوبووە‌و قوفڵی لێداوە، چونكە ئەوەی لە سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی یەكێتی داوای لێكراوە، ئەنجامی داوە‌و بڕیاری لەوبارەیەوە دەركردووە، پێشتریش كە هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتاران خراوەتە دەنگدانەوە ئەو بەشداری كۆبونەوەی پەرلەمانی نەكردووە‌و ئیدارەی دۆسیەكەی بەوجۆرە داوە كە یەكێتی داوای لێكردووە". بەڵام قسەكانی رێواز فایەق بۆ هاوسەرۆكی یەكێتی قایلكەر نەبووە‌و لاهور شێخ جەنگی پێی وتووە:" ئێوە لە پرس‌و بڕیارەكاندا زیگزاك دەكەن‌و لە پشتەوە رێككەوتن لەگەڵ پارتی دەكەن". لە وەڵامدا رێواز فایەق وتویەتی:" هەموو ئەو بڕیارانەی لە هاوسەرۆكەكان‌و مەكتەبی سیاسییەوە دراون، ئیلتزامم پێوە كردوون، بەڵام هیچ یەك لە پۆستە سیادییەكانی تری كوردستان‌و عێراق (سەرۆك كۆمارو جێگری سەرۆكی هەرێم‌و جێگری سەرۆكی حكومەت) ئیلتزام بە بڕیارەكانەوە ناكەن‌و تەنها بڕیارەكانتان رووی لەمنە، بۆچی بڕیارەكانتان بەسەر ئەواندا جێبەجێناكەن". لاهور شێخ جەنگی رایگەیاندووە:" كارتی پەرلەمان كارتێكی بەهێزە بۆ كۆبونەوە لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان تا لەگەڵیان ئەو پرسانە یەكلابكەینەوە، ناكرێت بەو دۆخە چەقبەستویەوە بەردەوام بین، ئێمە لە سەرۆكایەتییەكان تەنها پەرلەمانمان بەدەستەوەیە، ناكرێت ئەویش تەسلیمی پارتی بكرێت". رێواز فایەق وتویەتی:" من ئیلتزامی حزبیم كردووەو پرسم بە بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكیتی كردووەو ئەو وتویەتی بەشداری كۆبونەوەكان بكەنەوەو رەوشی پەرلەمان ئاسایی بكەنەوە".   رۆژی 23ی مانگی رابردوو، لاهور شێخ جەنگی لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسی:" ئەگەر حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغدا نەگاتە رێككەوتن، شەفافییەتی نەبێت لە خەرجی‌و داهات، یەكێتی ناچێتە ژێر باری مووچە بڕین. هەڵپەساردنی بەشداری لە پەرلەمان‌و حكومەت‌و، هەڵبژاردنی پێشوەخت یەكێك دەبێ لە بژاردەكانمان". لە كۆبونەوەی دوێنێی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیدا، یەكێك لەو بژاردانەی كە لاهور شێخ جەنگی لە تویتەكەیدا ئاماژەی بۆكرد، خرایە بواری جێبەجێكردن، دوای مشتومڕەكەی نێوان سەرۆكی پەرلەمان‌و هاوسەرۆك، سەركردایەتی یەكێتی پرسی هەڵپەساردنی دانیشتنەكانی پەرلەمانی خستە دەنگدانەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە دانیشتنی دوێنێدا، لەكۆی (121) ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی، (80) ئەندام بەشداربوون كە زۆربەیان لەلایەنگرانی لاهور شێخ جەنگی بوون، بەدەنگی (65) كەس لە بەشداربوانی كۆبونەوەكە، بڕیاردراوە یەكێتی دانیشتنەكانی پەرلەمان هەڵپەسێرێت تا ئەوكاتەی لەگەڵ پارتی كێشەكان یەكلادەكاتەوە، هەڵپەساردنی دانیشتنەكانی پەرلەمان بەواتای هەڵەپەساردنی تەواوەتی پەرلەمان نایەت، چونكە بڕیارەكە سەرۆكی پەرلەمان‌و فراكسیۆنی یەكێتی ناچار دەكات نەچنە ناو كۆبونەوەكانی پەرلەمانەوە نەوەك بەیەكجار لە پەرلەمان بكشێنەوە، بەڵام بەبێ بڕیاری سەرۆك پەرلەمان ناتوانێت كۆببێتەوە. بەمدواییە رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان داوای لە لیژنەكانی پەرلەمان كرد كۆببنەوە‌و راپۆرتی خۆیان ئامادە بكەن، لیژنەكان كۆبونەوەو راپۆرتەكانیان ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كرد، سەرۆكایەتی پەرلەمانیش داوای لە بەرپرسانی حكومەت كرد بێنە بەردەم پەرلەمان بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی پرسی موچە‌و قەرزەكانی حكومەت‌و كارەبا‌و تۆپبارانی سنورەكان، تائێستا حكومەت بەفەرمی وەڵامی پەرلەمانی نەداوەتەوە. كێ ناڕازییە ؟ لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیدا كە بڕیار لەسەر هەڵپەساردنی كۆبونەوەكانی پەرلەمان درا، هەندێك لە جەمسەرەكانی ناو یەكێتی بەشدار نەبوون، لەوانە باڤڵ تاڵەبانی‌و قوباد تاڵەبانی برای، رەفعەت عەبدوڵا‌و ئاسۆ ئەڵمانی‌و ئەوانەی ناویان لێنراوە "گروپی كەركوكییەكان"، شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ‌و دەربازی برای‌و ئەوانەی ناویان لێنراوە لایەنگرانی ماڵی كۆسرەت رەسوڵ. پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لە دابەشكاری ناوخۆیی یەكێتیدا بەر لە بەڕێوەچوونی كۆنگرەی چوارەمی حزب، بەر جەمسەری كۆسرەت رەسوڵ كەوت، بڕیاری ئێستای ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی بۆ هەڵپەساردنی كۆبونەوەی پەرلەمان بەبێ بەشداری جەمسەری كۆسرەت رەسوڵ، نیگەرانی دروستكردووە، (درەو) زانیویەتی، دەرباز  كۆسرەت رەسوڵ‌و شاڵاوی برای ناڕازین لە بڕیارەكە، پێیانوایە بڕیارەكانی سەركردایەتی یەكێتی تەنیا بۆ سەرۆكی پەرلەمانە كە سەربە ئەوانە‌و سەركردایەتی ناتوانێت لێپێچینەوە لە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت‌و بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆماری عێراق‌و جەعفەری شێخ مستەفا جێگری سەرۆكی هەرێم بكات كە سەربە جەمسەرەكانی ترن. هەنگاوی دووەمی تویتەكە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت كە هاوكات ئەندامی سەركردایەتی یەكێتییە، بەشدار نەبوو لە كۆبونەوەكە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) گەشتی دەرەوەی وڵاتی كردووە. پێشتر مەكتەبی سیاسی یەكێتی لەبارەی پرسی بڕینی موچەی فەرمانبەرانەوە لێپێچینەوەی لە قوباد تاڵەبانی كرد‌و داوای لێكرد پابەند نەبێت بە بڕینی موچەوە، بەڵام قوباد تاڵەبانی هەڕەشەی ئەوەی كرد ئەگەر فشاری لێبكەن دەستلەكاردەكێشێتەوە، مەرجی مەكتەبی سیاسی یەكێتی بۆ قوباد تاڵەبانی ئەوەبوو رێككەوتن لەبارەی نەوت‌و بودجەوە لەگەڵ بەغداد ئیمزا بكات، لەدواین سەردانیدا بۆ بەغداد، كاتێك گەڕایەوە قوباد تاڵەبانی بەرپرسانی حزبەكەی لەوە ئاگاداركرد كە رێككەوتن لەگەڵ بەغداد تەواوبووە، بەڵام تائێستا ئەو رێككەوتنە ئیمزا نەكراوەو بەهۆی گەشتی قوباد تاڵەبانی بۆ دەرەوەی وڵات پیێناچێت تاوەكو دوای جەژنی قوربان وەفدی حكومەتی هەرێم سەردانی بەغداد بكات. نەخشەرێگای ناو تویتەكەی لاهور شێخ جەنگی كە لە قۆناغی یەكەمدا هەڵپەساردنی پەرلەمانە، یەخەی ریبَواز فایەقی گرت، لە قۆناغی دووەمدا كە كشانەوەیە لە حكومەت، بەرۆكی قوباد تاڵەبانی دەگرێت، ئەم پەرەسەندنانە لەسەر كۆبونەوەی نێوان پارتی‌و یەكێتی راوەستاوە.  

گفتوگۆی رۆژنامەوانی: فازڵ حەمە رەفعەت – محەمەد رەئوف موسلیم موسلیم برازاى ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پێشووی پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە) مامی دالیا مەحمود موسلیم كە ئێستا كەیسەكەی بۆتە بابەتی گەرمی شەقامی كوردستان، لە گفتوگۆیەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ (درەو) دەڵێ: دالیای برازام لە باشوری كوردستانەوە رفێندراوە بۆ توركیا، داوا لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین لیژنەی لێكۆڵینەوە دروستبكات، دالیا بۆ وەرگرتنی چارەسەر هاتووە بۆ باشوری كوردستان.  لە كۆتایی ئەم چاوپێكەوتنە دەقی تۆمارە تەلەفۆنیەكە دانراوە  دەقی گفتوگۆكە: درەو: دەمانەوێت لەبارەی دالیای برازاتەوە پرسیارت لێ بكەین، چۆن هاتوەتە هەرێمی كوردستان، ئایا رادەستی توركیا كراوە یان خۆی چوەتە توركیا ؟ موسلیم موسلیم: منیش زۆر خۆشحاڵم، ئەو لەڕێگەی تەنزیمی یەپەژەوە بۆ چارەسەری تەندروستی چووە عێراق (باشور)، كە رۆیشت دوای هەفتەیەك تەلەفۆنی بۆ ئێمە كردو وتی من لە عێراقم، ئەو ژمارەیەی كە تەلەفۆنی بۆ ئێمە كرد ناسراو نەبوو، دواینجار كە تەلەفۆنی بۆ كردین وتی دەمەوێت بگەڕێمەوە، دوای ئەوە لەڕێگەی میدیاكانەوە ئاگاداربوون لەوەی لای توركەكانە، ئێمە نازانین بەچ شێوازێك چوەتە توركیا، نێوان باشورو مێرسین هەزار كیلۆمەترە، سەرباری ئەوە لەنێوان عێراق‌و توركیا سوپا‌و لەشكر هەیە. درەو: نەخۆشییەكەی دالیا چی بوو ؟ موسلیم موسلیم: ئەو هات تەندورستی خۆی چارەسەر بكات. درەو: چ نەخۆشییەك ؟ موسلیم موسلیم: لەشەڕی داعشدا لە عەفرین گولەی بەركەوتبوو. درەو: وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ رایگەیاند دالیا خۆشەویستەكەی لە توركیا بووە‌و خۆی بە قاچاخ چوەتە توركیا ؟ موسلیم موسلیم: ئێمە ئەو قسەیە رەتدەكەینەوە، چونكە ئێمە نازانین، ئەو بۆ چارەسەر چوەتە عێراق، ئەو زانیارییەی كە حكومەتی هەرێم دەیڵێت ئێمە نازانین‌و دەبێت پرسیاری لەوان بكرێت. درەو: ساڵح موسلیم دەڵێ دالیا لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە رادەستی توركیا كراوەتەوە ئێوە چی دەڵێن لەوبارەیەوە ؟ موسلیم موسلیم: ئێمە ناڵێن پارتی رادەستی كردوەتەوە، ئێمە قسەی وا ناكەین، دەڵێین لە عێراق چارەسەر بكرێت، بەرپرسیارێتی حكومەت‌و ئاسایشی هەرێمە، هەر كەسێك لەوێ بڕفێندرێت بەرپرسیارێتی هەرێمە، دالیا پێشتر نەچوەتە توركیا‌و توركیا نازانێت، لەنێوان باشورو مێرسیندا هەزار كیلۆمەترە بە چ شێوەیەك رۆیشتووە‌و رفێندراوە ئێمە نازانین، ئێمە دەمانەوێت لیژنەیەك دروستبكرێت‌و برایانمان لە باشور لەسەر ئەو بابەتە لێكۆڵینەوە بكەن. درەو: ئێوە نازانن لە هەولێر لە چ نەخۆشخانەیەك بووە ؟ موسلیم موسلیم: ئێمە نازانین، چونكە ئەو لەوێ بە ژمارەیەكی عێراق تەلەفۆنی دەكردو دەیوت من لە عێراقم‌و چارەسەری خۆم دەكەم‌و كە باشبومەوە دەگەڕێمەوە بۆ ماڵ. درەو: واتە ناوی نەخۆشخانەكەتان نەزانی ؟ موسلیم موسلیم: نەخێر باسی نەكرد. درەو: چ پەیامێكت بۆ خەڵك هەیە لە كوردستان ؟ موسلیم موسلیم: زۆر خۆشحاڵین بە هاوسۆزی ئێوە، سڵاومان بۆ هەموو گەلی باشور هەیە، ئێمە هیچ هێزێكی باشور تاوانبار ناكەین، تەنیا دەمانەوێت بزانین كچەكەی ئێمە چۆن رفێندراوە. درەو: واتا ئێوە پێتانوایە رفێندراوە ؟ موسلیم موسلیم: بەڵێ لە باشور رفێندراوە. درەو: بەرپرسیارێتی هەرێمی كوردستان لەم دۆسیەیەدا چییە ؟ موسلیم موسلیم: بەرپرسیارێتییەكەی ئەوەیە لێكۆڵینەوە بكات، رونی بكاتەوە چۆن چوەتەدەرەوە، چونكە سنور داخراوە‌و مێشێك ناتوانێت دەرباز ببێت. درەو: واتا ئێوە چاوەڕێی لێكۆڵینەوە دەكەن ؟ موسلیم موسلیم: بەڵێ. درەو: ئەمە هەڵوێستی هەموو خانەوادەكەی دالیایە ؟ موسلیم موسلیم: بەڵێ، داوادەكەین هاریكار بن‌و چ رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان‌و چ حكومەتی هەرێم هەوڵبدەن‌و كچەكەمان بگەڕێننەوە. درەو: توركیا چۆن مامەڵەی لەگەڵ دالیا كردووە؟ موسلیم موسلیم: نازانین. درەو: دالیا هاوسەرگیری كردبوو ؟ موسلیم موسلیم: نەخێر. درەو: تەمەنی چەند بوو ؟ موسلیم موسلیم: تەمەنی 22 ساڵ بوو. درەو: خێزانی دالیا لە كۆێ دائەنیشن ؟ موسلیم موسلیم: دایك‌و باوكی لە گوندێكی كۆبانی دادەنیشن.    

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت چارەنوسی دابەشكردنی موچەی مانگی ئازاری موچەخۆران نادیارە، هەرێم‌و بەغداد رێككەوتنیان ئیمزا نەكرد، بۆ ئەم مانگە بەغداد پارە بۆ هەرێم نانێرێت، ئێستا كۆی گشتی داهاتی حكومەتی هەرێم تەنیا (276 ملیار) دینارە، تەنانەت ئەگەر دابەشكردنی موچە بۆ ناوەڕاستی مانگی ئاب‌و سەرەتای مانگی ئەیلولیش دوابخرێت، هێشتا خەرجی موچە 38% كورتهێنانی دەبێت، ئەگەر بەم كورتهێنانەوە موچە دابەش بكرێت، حكومەت ناچارە رێژەی لێبڕینی موچە لە 21%وە بەرزبكاتەوە بۆ 38%. دیسان موچە ! كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ماوەی ساڵێكە دەستبەكاربووە، لەم ماوەیەدا بەهۆی قەیرانی داراییەوە، موچەی دوو مانگی موچەخۆرانی نەداوە. دواین موچە كە حكومەت دابەشی كرد، موچەی مانگی شوباتی 2020 بوو، بۆ موچەی مانگی ئازار تائێستا دیار نییە حكومەت چی دەكات. سەرچاوەكانی داهات حكومەتی هەرێمی كوردستان مانگانە (چوار) سەرچاوەی هەبوو بۆ كۆكردنەوەی داهات كە بریتی بوون لە (داهاتی نەوت، داهاتی ناوخۆ، تەمویلی هاوپەیمانان، پارەی بەغداد). بەشە پارەكەی بەغداد كۆڵەیەكی سەرەكی داهاتی حكومەتی هەرێم بوو، بەڵام ئەم سەرچاوەیە ئێستا وشك بووە، بەهۆی ئەوەی حكومەتی هەرێم رێككەوتنی كۆتایی لەبارەی نەوتەوە لەگەڵ حكومەتی بەغداد ئیمزا نەكردووە، واتا لانی كەم ئەگەر بۆ ئەم مانگەش بێت، حكومەتی هەرێم یەكێك لە سەرچاوە سەرەكییەكانی داهاتی وشك بووە، كە بەشە پارەكەی بەغدادە. رێككەوتنی هەرێم‌و بەغداد لەچوارچێوەی یاسای بودجەی ساڵی 2019دا، بەبێ ئەوەی هەرێمی كوردستان نەوت رادەست بكات، بەغداد مانگانە بڕی (453 ملیار) دیناری بۆ حكومەتی هەرێمی دەنارد، لە كۆتایی تەمەنی كابینەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراقدا ناردنی ئەم بەشە پارەیە لە بەغدادەوە كێشەی تێكەوت، ئەوەش بەبەهانەی ئەوەی ساڵی دارایی 2019 كۆتایی هاتووە. دوای دەستبەكاربوونی مستەفا كازمی لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق، مانگی رابردوو بۆ دواینجار بەغداد بڕی (400 ملیار) دیناری رادەستی حكومەتی هەرێم كرد، بەڵام پێدانی ئەم بڕەپارەیە مەرجدار كرا بەوەی حكومەتی هەرێم لەماوەی (30) رۆژدا رێككەوتن لەبارەی نەوت‌و داهاتەكانی ترەوە لەگەڵ حكومەتی بەغداد ئیمزا بكات، بەپێچەوانەوە بەغداد پارە نانێرێت، حكومەتی هەرێم بە نوسراو وەڵامی بەغدادی دایەوە‌و لەبەرامبەر وەرگرتنی پارەكەدا مەرجەكەی بۆ رێككەوتن قبوڵ كرد.   حكومەتی عێراق رۆژی 30ی ئایار بڕی (400 ملیار) دیناری رەوانەی هەرێم كرد، وادەی ئەو (30) رۆژەی كە حكومەتی عێراق بۆ رێككەوتن لەگەڵ هەرێم دیاریكردبوو، لە رۆژی 30 ئایار واتا رۆژی رادەستكردنی (400 ملیار) دینارەكەوە دەستیپێكرد، ئێستا (19) رۆژ بەسەر وادەی مۆڵەتەكەی بەغداد تێپەڕیوە، بەڵام هەرێم‌و بەغداد هیچ رێككەوتنێكیان ئیمزا نەكردووە، بەگوێرەی كرۆكی نوسراوێكی عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق بۆ مەسرور بارزانی سەرۆكی هەرێم، لەدوای ئەو (400 ملیار) دینارەی كە مانگی رابردوو بۆ هەرێمیان ناردووە، حكومەتی عێراق لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نوێدا نەبێت، هیچ بڕەپارەیەك بۆ هەرێم نانێرێت، واتا بۆ ئەم مانگە كە رێككەوتن نەكراوە بەغداد پارە بۆ هەرێم رەوانە ناكات. كۆتاییەكانی مانگی رابردوو جارێكی تر وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران سەردانی بەغدادی كرد، وەفدەكە سێ رۆژ لە بەغداد مایەوە، لەبارەی نەوت‌و بەشە بودجەوە گفتوگۆی لەگەڵ بەرپرسانی عێراق كرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، دوای گەڕانەوەیان لە بەغداد، قوباد تاڵەبانی هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی لەوە ئاگاداركردووە كە لەگەڵ بەغداد گەیشتونەتە رێككەوتن، ئەو رێككەوتنەی كە قوباد تاڵەبانی باسی كرد، تائێستا ئیمزا نەكراوە، رەنگە قوباد تاڵەبانی بۆ خۆپاراستن لە توڕەیی مەكتەبی سیاسی حزبەكەی ئەو قسەیەی كردبێت، بەتایبەتیش لەكاتێكدا مەكتەبی سیاسی یەكێتی بڕیاری مانەوەی لە حكومەت بەستوەتەوە بەوەی هەرێم لەگەڵ بەغداد رێككەوتن ئیمزا بكات‌و كێشەی موچە چارەسەر بكرێت، قوباد تاڵەبانی كە دواینجار سەرۆكایەتی وەفدی هەرێمی كرد بۆ بەغداد، لەلایەن مەكتەبی سیاسی حزبەكەیەوە بەو مەرجە نێردرا بۆ بەغداد، رێككەوتن ئیمزا بكرێت. لە چوارەوە بۆ سێ !  ئێستا كە بۆ ئەم مانگە سەرچاوە داراییەكەی بەغدادی لەدەستداوە، حكومەتی هەرێم تەنیا (سێ) سەرچاوەی داهاتی بەدەستەوە ماوە كە (داهاتی نەوت‌و داهاتی ناوخۆو یارمەتییە داراییەكەی هاوپەیمانانە).  یەكەم: داهاتی نەوت بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە لە ئەنجومەنی وەزیران دەست (درەو) كەوتوون، داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەم مانگە (138 ملیۆن) دۆلارە كە دەكاتە (165 ملیار) دینار. دۆخی نەوتی هەرێمی كوردستان لەم مانگەدا بەمشێوەیە بووە: •    رۆژانە (435 هەزار) بەرمیل نەوت فرۆشراوە •    كۆی فرۆشی نەوت لە مانگەكەدا (13 ملیۆن) بەرمیل بووە  •    نرخی نەوت لەم مانگەدا بۆ هەر بەرمیلێك (42) دۆلار بووە •    حكومەتی هەرێم بە (10) دۆلار كەمتر لە نرخی بازاڕی جیهانی نەوتی فرۆشتووە، واتا بەرمیلی بە (32) دۆلار فرۆشتووە •    كۆی داهاتی ئەم مانگەی نەوت (417 ملیۆن) دۆلار بووە داهاتی نەوتی هەرێم مانگانە بەمشێوەیە دابەش دەبێت: •    (60 ملیۆن) دۆلار بۆ كۆمپانیای رۆز نەفتی روسی (كرێی بۆری)  •    (50 ملیۆن) دۆلار بۆ قەرزی توركیا •    (30 ملیۆن) دۆلار بۆ توركیا (كرێی گواستنەوەی نەوت بەناو خاكی توركیادا) •    رێژەی 50%ی داهاتی نەوتی هەرێم بۆ كۆمپانیا وەبەرهێنەكانی نەوت دەڕوات كە مانگانە (138 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلار. •    بەكۆی گشتی داهاتی نەوت بۆ ئەم مانگە كە (417 ملیۆن) دۆلار بووە، بڕی (278 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلاری رۆیشتووە بۆ خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی نەوت‌و پێدانەوەی قەرزی توركیا، واتا بۆ ئەم مانگە رێژەی 67%ی كۆی داهاتی هەرێم نەگەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی وەزارەتی دارایی. •    بۆ ئەم مانگە تەنیا رێژەی 33%ی داهاتی نەوت گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی، واتا لە كۆی (417 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوت، تەنیا بڕی (138 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلاری رادەستی وەزارەتی دارایی كراوە. دووەم: داهاتی ناوخۆ بەكردنەوەی دەروازە سنورییەكان‌و گەڕانەوە جموجوڵی بازاڕو هەڵگرتنی كەرنتین، ئێستا داهاتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم تاڕادەیەك بەرزبوەتەوە، بۆ ئەم مانگە داهاتی ناوخۆ (90 ملیار) دینار بووە. سێیەم: تەمویلی هاوپەیمانان ئەمە ئەو یارمەتییە داراییەی كە ئەمریكاو هاوپەیمانان مانگانە بۆ پاڵپشتی پێشمەرگە بە هەرێمی كوردستانی دەدەن‌و بڕەكەی (21 ملیار) دینارە. داهاتی حكومەت بۆ ئەم مانگە بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، داهاتی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم مانگە بەمشێوەیەیە: •    داهاتی نەوت:  165 ملیار دینار •    داهاتی ناوخۆ: 90 ملیار دینار •    یارمەتییەكەی هاوپەیمانان: 21 ملیار دینار واتا كۆی گشتی داهاتی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم مانگە (276 ملیار) دینارە، حكومەت تەنیا بۆ موچە مانگانە پێویستی بە (894 ملیار) دینار هەیە، واتا ئەو داهاتەی ئێستا لەبەردەستی حكومەتدایە بەتەنیا بۆ خەرجی موچەی موچەخۆران بڕی (618 ملیار) دینار كورتهێنانی هەیە.  بۆ مانگی شوبات بەو (400 ملیار) دینارەشەوە كە لە بەغدادەوە بۆی هات، حكومەتی هەرێم (500 ملیۆن) دۆلاری لەبەردەست بوو، سەرۆكی حكومەت بەڵێنیدا بڕی (100 ملیۆن) دۆلار قەرزبكات بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنان، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، مەسرور بارزانی بۆ موچەی مانگی شوبات لەبانكی (RT) لە هەولێر بڕی (97 ملیۆن) دۆلاری قەرزكردووە، بەم قەرزەوە كۆی داهاتی مانگی رابردووی حكومەت بۆ موچە گەیشتە (600 ملیۆن) دۆلار، واتا (720 ملیار) دینار، بۆ موچەی مانگی شوبات حكومەت (172 ملیار) دینار كورتهێنانی هەبووە، ئەم كورتهێنانەی بە بڕینی رێژەی (21%)ی موچەی موچەخۆران پڕكردەوە.  بەڵام بۆ ئەم مانگە ئەو داهاتەی لەبەردەستی وەزارەتی داراییدایە (276 ملیار) دینارە، ئەگەر دابەشكردنی موچە دوابخرێت بۆ ناوەڕاستی مانگی ئاب‌و سەرەتای مانگی ئەیلول، حكومەت دەتوانێت داهاتی دوو مانگ یەكبخات كە دەكاتە (552 ملیار) دینار، لەم حاڵەتەدا كورتهێنانی پارەی حكومەت بۆ دابەشكردنی موچە بڕی (342 ملیار) دینار دەبێت، واتا رێژەی 38%ی كۆی گشتی خەرجی موچە كورتهێنان دەبێت، ئەمە وادەكات پێشبینی ئەوە بكرێت حكومەت بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانەكە رێژەی لێبڕینی موچەی فەرمانبەران لە 21%وە زیاد بكات بۆ 38%، بەڵام ئەگەر حكومەت قەرزبكات یاخود بڕە پارەیەكی تری دەستكەوێت، پێدەچێت رێژەی لێبڕینەكە كەمببێتەوە. هەرێم پارە بۆ بەغداد دەنێرێت ! ئەگەر حكومەتی هەرێم‌و بەغداد نەگەیشتنە رێككەوتن، سەرەڕای ئەوەی بەغداد پارە بۆ هەرێم نانێرێت، دەبێت حكومەتی هەرێم ئەم مانگانە بڕی (11 ملیارو 880 ملیۆن) دینار رەوانەی بەغداد بكات، ئەمە پارەیەكە كە پێشتر حكومەتی هەرێم بە قەرز لە بانكە ئەهلییەكانی وەرگرتووەو ئێستا دەبێت مانگانە بیگێڕێتەوە. كابینەی پێشووی حكومەتی هەرێم لەسەردەمی قەیرانی دارایدا پارەی لە بانكە بازرگانییەكانی بەقەرز راكێشاوە، بەپێی رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی بەغداد، دەبێت مانگانە حكومەتی هەرێم بڕێك لەو قەرزانە بداتەوە بە بانكی ناوەندی عێراق‌و لەوێوە دابەشبكرێت بەسەر ئەو بانكە ئەهلییانەدا كە حكومەتی هەرێم قەرزی لێوەرگرتوون. هەولێرو بەغداد لە سەرەتای ساڵی 2019دا رێككەوتن مانگانە حكومەتی هەرێم (10 ملیۆن) دۆلار واتا (11 ملیارو 880 ملیۆن) دینار قەرز بداتەوە بە بانكە ئەهلییەكان، بەپێی رێككەوتنەكە مانگانە ئەم بڕە پارەیە لەو بەشە بودجەیە دەبڕدرا كە حكومەتی عێراق بۆ موچەخۆرانی هەرێمی دەنارد، كاتێك بەغداد مانگانە بڕی (453 ملیار) دیناری بۆ هەرێم دەنارد، هەموو مانگێك بڕی (11 ملیارو 880 ملیۆن) دیناری لێدەبڕی بۆ قەرزی بانكەكان‌و (441 ملیار) دینار رادەستی حكومەتی هەرێم دەكرد، دەبوو وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم ئەو لێبڕینەی موچەی فەرمانبەران پڕبكاتەوە. ئێستادا ئەگەر بەغداد پارەی فەرمانبەران نەنێرێت، حكومەتی هەرێم ناچارە مانگانە بڕی (11 ملیارو 880 ملیۆن) دینار قەرز بنێرێت بۆ بانكی ناوەندیی لەبەغداد، ئەمەش كێشەیەكی ترە، نازانرێت چۆن چارەسەر دەكرێت.    

د. ئامانج عەبدوڵا لەگەڵ ئەوەی توێژینەوەکانی تایبەت بە بەتای کۆڤید -١٩ بە خێراییەکی سەرسوڕهێنەر ئەنجام دەدرێن و بڵاو دەکرێنەوە ، بەڵام هیشتا ژمارەیەک پرسیار دەربارەی ڤایرۆسەکە و ئاراستەی نەخۆشییەکە هەر بە وەڵامنەدراوەیی ماونەتەوە: یەکەم : بۆ نیشانەکانی ئەم نەخۆشییە هێندە جیاوازە لە نێو توشبواندا دەرکەوتنی نیشانەکانی نەخۆشی کۆڤید-١٩ لە نیو مرۆڤدا زۆر جیاوازن، بەشێک لەوانەی توش دەبن هیچ جۆرە نیشانەیەکیان لێ دەرناکەوێت، بەشێکی دیکەیان نیشانەی سوک یان مامناوەندیان تیادە دەردەکەوێت و بەشێکی دیکەشیان زۆر بە قورسی دەیگرن و کە ڕەنگە ببێتە هۆی هەوکردنی سیەکان و هەندێک جاریش گیان لەدەستدان. هەندێک لە توێژینەوە نوێیەکان هۆکاری ئەم جیاوازییە لە دەرکەوتنی نیشانەکان دەبەستنەوە بە جیاوازی باکگراوندی بۆماوەیی مرۆڤەوە، ئەنجامە بەراییەکانی ئەم توێژینەوانە ئاماژە بەوە دەکات کە ئەو ئەخۆشانەی دوچاری نیشانەی قورس یان مردن دەبنەوە لە بنەرەتدا هەڵگری کۆمەڵێک بازدان و جیاوازی بۆماوەیین. بەشێکی ئەو بازدان و جیاوازیە بۆماوەییانەش ئەو جێگایانەی شریتی (DNA) گرتۆتەوە کە نزیکن لە (جینەکانی گروپی خوێن و جینی پرۆتینی وەرگری ڤایرۆسی کۆرۆنا و جینی پرۆتینەکانی سیستمی بەرگری لەشی مرۆڤ)، سەلماندنی ئەم ئەنجامە بەراییانەش توێژینەوەی زیاتر و کاتی زیاتری دەوێت. دووەم : سروشتی بەرگری مرۆڤ بەرامبەر بە ڤایرۆسی SARS-CoV-2 زانایانی بواری سیستمی بەرگری لەشی مرۆڤ بە وردی چاودێری سروشتی بەرگری مرۆڤ بەرامبەر ئەم ڤایرۆسە دەکەن بۆ تێگەشتنی زیاتر دەربارەی دەرکەوتنی دژە تەنەکان و ماوەی مانەوەیان بە کارایی لە دوای چاکبوونەوە لە نەخۆشییەکە. هەروەها بەوردی سەرنجی دەرکەوتنی (دژەتەنە هاوتاکارەکان) (Neutralizing Antibodies) دەدرێت، کە بریتین لەو دژە تەنانەی کە لە توانایاندایە بە پرۆتینی ڤایرۆسەکانەوە بنوسێن و رێگا لە دوبارە توشبوونەوە بگرن. بەشێک لە توێژینەوەکان پێمان دەڵێن کە ڕێژەی دژە تەنەکانی دژ بە ڤایرۆسی (SARS-CoV-2) بۆ ماوەی چەند هەفتەیەک لە دوای چاکبونەوە بەبەرزی دەمێننەوە ، بەڵام دواتر دەست بە دابەزین دەکەن، بۆیە لە ئێستادا دیار نییە ئەوانەی چاک دەبنەوە بۆ ماوەی چەند لە دوبارە توشبوونەوە پارێزراو دەبن. هەروەها لە ئەنجامی بەشێک لە توێژینەوەکان دەرکەوتووە کە ئەوانەی بە قورسی نەخۆشییەکە دەگرن ئاستی دژە تەنەکان لە ناو نیو پلازمای خوێنیاندا بۆ ماوەیەکی زیاتر بە بەرزی دەمێنێتەوە، ئەم حاڵەتەش بە هەمان شێوە لە نەخۆشی (SARS) دا بەدی کراوە. تا ئێستا دەرنەکەوتووە کە رێژەی چەند لە بوونی دژەتەنەکان پێویستە بۆ ئەوەی ڕێگر بێت لە دوبارە توشبوونەوە، هەرچەندە وێنا گەورەکەی بەرگری مرۆڤ لە دژی ڤایرۆسی (SARS-CoV-2) هەندێک پێکهاتەی دیکەی سیستمی بەرگری لەش دەگرێتەوە ،بەتایبەت خرۆکە سپییەکان (T cella)، کە ڕۆڵی گرنگ دەبینن لە دروستکردنی بەرگری لە دژی ئەم ڤایرۆسە نوێیە. سێهەم : ئایا هیچ بازدانێکی بۆماوەیی لە نەخشەی جینەکانی ڤایرۆسەکەدا ڕووی داوە کە جێگای مەترسی بێت؟ بازدانی بۆماوەیی لە هەموو ئەو ڤایرۆسانەدا ڕودەدات کە توشی مرۆڤ دەبن، بێگومان ئەمە بۆ ڤایرۆسی (SARS-CoV-2) یش ڕاستە، زانایان لە ئیستادا بەوردی بەدوای ئەو بازدانە بۆماوەییانەدا دەگەرێن کە سروشتی ڤایرۆسەکە دەگۆڕن بە تایبەت ئەوانەی کە ڕەنگە ببنە هۆی سەخت بوون یان سوک بوونی نیشانەکانی نەخۆشییەکە، بێگومان هەردوو حاڵەتەکە چاوەروانکراوە، ڕەنگە ئەم گۆڕانکارییە بۆماوەییانەش کاریگەریان لەسەر کارایی ئەو ڤاکسینانە هەبێت کە لە ئایندەدا بەکار دەهێنرێن لە رێگای گۆڕینی توانای دژەتەنەکان و خرۆکە سپیەکان بۆ ناسینەوەی پرۆتینی ڤایرۆسەکە. ئەگەر چی بەشی زۆری بازدانە بۆماوەییەکانی ڤایرۆسی (SARS-CoV-2) کاریگەریەکی ئەوتۆیان نییە، لە هەمان کاتدا دۆزینەوەی ئەو گۆڕانگارییە بۆماوەییانەی کە جێگای مەترسین کارێکی ئاسان نییە، لە ئیستا زیاتر لە (٦٧٠٠٠) نەخشەی جینی ڤایرۆسی (SARS-CoV-2) لە داتابەیسی (GISAID) تۆمار کراوە ، کە بریتین لە نەخشەی جینی ئەو ڤایرۆسانەی کە لە نەخۆشی جیاجیای وڵاتانی جیهانەوە وەرگیراون ، تا ئیستا پەیوەندییەکی زانستی لە نێوان بونی بازدانی بۆماوەیی و ئاستی سەخت بوون یان سوک بوونی نیشانەکانی نەخۆشیەکە نەبینراوە. چوارهەم: ئایا ڤاکسینە نوێیەکان بەباشی کار دەکەن؟ ڤاکسینێکی کارا تەنها دەرچەیە بۆ دەربازبونی مرۆڤایەتی لەم پەتا جیهانییە، لە ئێستادا (٢٠٠) ڤاکسین لە ژێر لێکۆڵینەوەدان، هەندێک لەو ڤاکسینانە لە قۆناغی پیشکەوتووی تاقیکردنەوەی کارایی و سەلامەتین لەسەر مرۆڤ، هەندێک ئەنجامی سەرەتایی مژدەبەخشیش هاوبەش کراون. تاقیکردنەوەکان لەسەر مرۆڤ دەریخستووە کە هەندێک لەو ڤاکسینانە دەبنە هۆی دروستکردنی دژەتەنی تایبەت لە دژی ئەم ڤایرۆسە بەڵام دیار نییە ئایا ڕێژەی ئەو دژە تەنانەی کە دروست دەبن دەتوانن مرۆڤ لە توش بوون بپارێزن یان تەنها دەبنە هۆی کەمکردنەوە و سوککردنی نیشانەکان؟ وە ئایا بۆ ماوەی چەند ئەو دژە تەنانە بە کارایی دەمێننەوە؟. پێنجەم : سەرچاوەی سەرهەڵدانی ئەم ڤایرۆسە؟ بەشێکی زۆری توێژەران پێیان وایە ڤایرۆسی کۆرۆنای نوێ (SARS-CoV-2) لە شەمشەمەکوێرەوە پەڕیبێتەوە بۆ مرۆڤ، شەمـشەمە کوێرەی جۆری (Horseshoe bat ) خانەخوێی دوجۆری دیکەی ڤایرۆسی سەر بە خێزانی کۆرۆنایە، یەکەمیان ناسراوە بە ڤایرۆسی (RaTG13) کە( ٩٦٪ ) ی نەخشەی جینەکانی هاوشێوەی ڤایرۆسی (SARS-CoV-2) و جۆری دووەمیش کە پێی دەگوترێت (RmYNO2) و کە نزیکەی ٩٣٪ ی نەخشەی جینەکانی هاوشێوەی ڤایرۆسی (SARS-CoV-2). لە دواتوێژینەوەکانیشدا جۆرێکی دیکە لە ڤایرۆسی کۆرۆنا بینراوە کە لە ئاژەڵی پەنگۆلینەوە جیا کراوەتەوە و نزیکەی ( ٩٣٪ ) ی نەخشەی جینەکانی هاوشێوەی ڤایرۆسی (SARS-CoV-2). جیاوازی( ٤٪ ) ی نەخشەی جینەکانی هەردوو ڤایرۆسی (SARS-CoV-2) و (RaTG13) مانای چەندین دەیە پەرەسەندنی بایۆلۆجییە، هەر بۆیە ناکرێت هیچ کام لەم ڤایرۆسانەی کە ئاماژەمان پێکرد بە سەرچاوەی ڕاستەوخۆی سەرهەڵدانی (SARS-CoV-2) ئەژمار بکرێت، بۆ ئەوەی رێچکەی سەرهەڵدان و گواستنەوەی ئەم ڤایرۆسە نوێیە بسەلمێنرێت دەبێت ئەو ڤایرۆسە بدۆزرێتەوە کە نزیکەی (٩٩٪)ی نەخشەی جینەکانی هاوشێوەی (SARS-CoV-2) بێت. سەرچاوەی ڤایرۆسی (SARS-CoV-2) بابەتیکی یەکجار هەستیارە، هەندێک جاریش لەسەر ئاستی جیهان سەرچاوەی بە سیاسیکردنی ئەم پرسە بووە، لە ئیستادا رێکخراوی تەندروستی جیهانی تیمێکی ڕاسپاردووە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ لەگەڵ زانایان و کاربەدەستانی کۆماری میللی چین بەمەبەستی دەستپێکردنی توێژینەوە و لێکۆڵینەوەکان دەربارەی سەرچاوەی ڤایرۆسی (SARS-CoV-2)، بۆ ئەم مەبەستەش بڕیارە لە رێگای تیمی زانستی تایبەتمەندەوە بەوردی لە نێو گیانلەبەری کیوی و گیانلەبەری ماڵیدا، لە شوێن و ژینگەی جیاجیا، لە چین و وڵاتانی دیکەی دونیا، لیکۆڵینەوەی ورد دەرباری سەرچاوەی ئەم ڤایرۆسە نوێیە ئەنجام بدرێت. گەران بەشوێن سەرچاوەی پەڕینەوەی ڤایرۆسی (SARS-CoV-2) زۆر گرنگە، چونکە دەبێتە هۆی لابردنی ئەو تەمومژانەی کە لەبارەی سەرهەڵدانی ئەم ڤایرۆسەوە لەئارادان، لە هەمان کات دا یارمەتیدەر دەبێت بۆ تیگەیشتینی زیاتر لە ڤایرۆسەکە و ڕێگرتن لە دووبارە گواستنەوەی بۆ مرۆڤ. سەرچاوەکان: 1 Callaway, E., Ledford, H. & Mallapaty, S. Six months of coronavirus: the mysteries scientists are still racing to solve. Nature 583, 178-179, doi:10.1038/d41586-020-01989-z (2020). 2 Benvenuto, D. et al. The 2019-new coronavirus epidemic: Evidence for virus evolution. Journal of Medical Virology 92, 455-459, doi:10.1002/jmv.25688 (2020). 3 Zhou, P. et al. A pneumonia outbreak associated with a new coronavirus of probable bat origin. Nature 579, 270-273, doi:10.1038/s41586-020-2012-7 (2020). 4 Lam, T. T. et al. Identifying SARS-CoV-2-related coronaviruses in Malayan pangolins. Nature, doi:10.1038/s41586-020-2169-0 (2020).