(درەو):  پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن ساڵی ئایندە نرخی هەر بەرمیلێك نەوت بۆ 30 تاوەكو 40 دۆلار دابەزین بەخۆوە ببینێت، ئەمە لەبەر رۆشنایی كەمبوونەوەی خواستی چین لەسەر نەوت و زیادبوونی خستنەڕووی نەوت لەلایەن وڵاتانی دەرەوەی ئۆپێكەوە. پێدەچێت ساڵی داهاتوو نرخی نەوت دابەزینێكی بەرچاو بەخۆوە ببینێت، ئەگەر هاتوو رێكخراوی (ئۆپێك پڵەس) لە بڕیاری خۆی بۆ كەمكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت پاشەكشێ بكات. لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی (CNBC)، تۆم كلۆزا سەرۆكی بەشی شیكاریی وزەی جیهانی لە ئاژانسی (OPIS) دەڵێ: رەنگە نرخی نەوت بگاتە 30 یاخود 40 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك.  سەرەتای ئەم مانگە ئۆپێك بڕیاریدا پرسی كەمكردنەوەی خۆبەخشانەی بەرهەمهێنانی نەوت كە بڕی (2.2 ملیۆن) بەرمیلە لە رۆژێكدا، بۆ كۆتایی مانگی داهاتوو دوابخات. بەهۆی خاوبوونەوەی خوست لەسەر نەوت لەلایەن چینەوە كە دووەم گەورە ئابوری جیهان و گەورەترین هاوردەكاری نەوتی خاوە، نرخی نەوت كەوتووەتە ژێر فشارێكی زیاترەوە.  ئەم دۆخە نوێیە وایكرد دوێنێ ئۆپێك پێشبینی خۆی بۆ خواستی جیهانی لەسەر نەوت لە ساڵی ئایندەدا لە (1.6 ملیۆن) بەرمیلی رۆژانەوە بۆ (1.5 ملیۆن) بەرمیل كەمبكاتەوە. لەلایەكی ترەوە ئەوەی فشاری لەسەر نرخی نەوت دروستكردووە، هەستكردنی بازاڕی جیهانییە بە زیادەی خستنەڕووی نەوت لەلایەن وڵاتانی دەرەوەی هاوپەیمانی ئۆپێك لە نمونەی ئەمریكاو كەنەدا.   

راپۆرت: درەو تەنیا شەش رۆژ دوای هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی كوردستان، جۆرجیا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كرد، بۆ یەكەمجار سیستەمی ئەلیكترۆنی دەنگدان بەكارهێنرا، پارتی دەسەڵاتدار هەڵبژاردنی بردوەتەوە، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان دەڵێن" ئەنجامی هەڵبژاردن دزراوە" بۆیە نایانەوێت دەرەنجامەكان قبوڵ بكەن. بەم دۆخەوە جۆرجیا لەبەردەم شەپۆلێك ناڕەزایەتیی و نائارامیدایەو حكومەت خۆی بۆ رووبەڕووبونەوەی ئۆپۆزسیۆن ئامادە دەكات. وردەكاری لەم راپۆرتەدا.  ریزی دەنگدان لە بنكەیەكی هەڵبژاردن لە تبلیسی پایتەخت ملیاردێرەكە هەڵبژاردنی بردەوە بەگوێرەی ئەنجامە بەراییەكانی هەڵبژاردن، بەهێزترین پیاوی جۆرجیا، (بیدزینا ئیڤانشڤیلی) ملیاردێرو دامەزرێنەری پارتی "خەونی جۆرجیا" ئەو هەڵبژاردنە پەرلەمانییەی بردوەتەوە كە دوێنێ بەڕێوەچوو. ئەمە  گورزێكە بۆ ئەو كەسانەی كە خەونیان ئەوە بوو جۆرجیا زیاتر لە ئەوروپا نزیك ببێتەوە.  ئەم هەڵبژاردنە لە لایەن ئیڤانشڤیلی و ئۆپۆزسیۆن و تەنانەت دیپلۆماتكارە بیانییەكانیشەوە وەكو ساتێكی چارەنوسساز لە مێژووی جۆرجیا پێناسە كرا، چونكە دەرەنجامەكانی ئاڕاستەی داهاتووی جۆرجیا دیاری دەكات بەوەی ئایا لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا ئاوێتە دەبێت یاخود ئارەزووی بە لای روسیادا دەڕوات، ئەمەش لەسەردەمێكدا كە جەنگی ئۆكراینا یەكێك لە بابەتە گەرمەكانی ناوچەكەیە.  دوای جیاكردنەوەی زیاتر لە 99%ی دەنگەكان لە بازنەكانی هەڵبژاردندا، لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانی جۆرجیا ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی راگەیاندو پارتی دەسەڵاتدار هەڵبژاردنەكەی بردەوەو رێژەی 54%ی دەنگەكانی برد، بەمەش ئیڤانشڤیلی كە بەوە ناسراوە لایەنگری روسیایە، پەرلەمانی نوێی كۆنترۆڵ كرد.  لەبەرامبەردا پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن كە وا تەماشایان دەكرا پەلە بكەن لە قوڵكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ یەكێتیی ئەوروپا، تەنیا رێژەی 39%ی دەنگەكانیان برد، بەرەی ئۆپۆزسیۆن ژمارەیەك هاوپەیمانێتیی لەخۆدەگرت لەوانە "هاوپەیمان لەپێناو گۆڕانكاریی" و "هاوپەیمانی یەكێتیی لەپێناو جۆرجیا"و "هاوپەیمانی جۆرجیایەكی بەهێز". راپرسییەكان پێشبینی جیاوازیان بۆ ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە كردبوو، كەناڵی تەلەفزیۆنی (ئیمیدی) سەربە پارتی دەسەڵاتدار "خەونی جۆرجیا" پێشبینی ئەوەی كردبوو ئەم پارتە رێژەی 56%ی دەنگەكان دەبات، بەڵام لەبەرامبەردا ئەو راپرسییانەی كە كەناڵەكانی سەربە ئۆپۆزسیۆن كردبوویان، سەركەوتنی ئۆپۆزسیۆنی نیشان دەداو باسیان لەوە دەكرد پارتی دەسەڵاتدار تەنیا 42%ی دەنگەكان دەبات.  ئەم پێشبینییە جیاوازانە بۆ دەرەنجامەكان، ئاستی ناڕەزایەتییەكانی لە شەقامی جۆرجیا زیاتر كردووە، ئۆپۆزسیۆن داوای چاوخشاندنەوە بە خاوێنی پرۆسەی هەڵبژاردن دەكات.  نیكا میلیا یەكێك لە سەركردەكانی هاوپەیمانی لەپێناو گۆڕانكاری لەكاتی دەنگدان لە شاری تببلیسی پایتەخت "دزینی ئەنجامی هەڵبژاردن" بەگوێرەی ئەنجامە بەراییەكان، پارتی دەسەڵاتدار لە كۆی (150) كورسی پەرلەمان نزیكەی (89) كورسی بردووە، ئەمەش بەسە بۆ پارێزگاری لە حكومەتی ئێستا، بەڵام بەشی ئەوە ناكات زۆرینەی رەها دروست بكات، زۆرینەیەك كە رێگەی پێبدات گۆڕانكاری گەورە لە دەستوری وڵات ئەنجام بدات.  بزوتنەوەی یەكێتیی نیشتمانی كە رێبەرایەتی هاوپەیمانی "یەكێتیی رزگاریی جۆرجیا" دەكات، هەر زوو دوای راگەیاندنی ئەنجامە بەراییەكان، دەرەنجامەكانی هەڵبژاردنی رەتكردەوە؛ خاتو (تینا بۆكۆچاڤا)ی سەرۆكی پارتەكە وتی:" ئەم ئەنجامە دزراوانەی هەڵبژاردن قبوڵ ناكەین و دانی پێدا نانێین". هەر بەمەوە نەوەستا، داوای لە پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان كرد دژی ئەنجامەكان بوەستنەوەو هۆشداریدا لەوەی رەنگە "ناڕەزایەتی گەورە" لە جۆرجیا دژ بە ئەنجامەكان رێكبخرێت. لایخۆشیەوە (مۆمۆكا خازارادزە) رێبەری پارتی "جۆرجیای بەهێز" رایگەیاند، ئۆپۆزسیۆن ئەو هەڵبژاردنەی بردوەتەوە كە یەكلاكەرەوەیە بۆ ئایندەی گەلی قەوقاز لە ئەوروپا.  (نیكۆ گفارامیا) ئەندامی هاوپەیمانی لەپێناو گۆڕانكاریی دەڵێ:" ئێمە دان بە ئەنجامە راگەیەندراوەكانی هەڵبژاردندا نانێین، ئەمە كودەتایە".  بۆ رێگریكردن لە روودانی خۆپیشاندانی ناڕەزایەتیی لە شەقامەكان، (كاخا كالادزە) سەرۆكی شارەوانی تبلیسی پایتەخت كە خۆی سەربە پارتی دەسەڵاتدارە، هۆشداری دا بە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان "هەر كارێكی نایاسایی رووبەڕووی كاردانەوەی زۆر بەهێزی دەوڵەت دەبێتەوە". لەبەرامبەردا خاتوو (سالومی زورابیشڤیلی) سەرۆكی پێشووی جۆرجیا كە لە پارتی دەسەڵاتدار جیابووەتەوەو پاڵپشتی لە جوڵانەوە ناڕەزایەتییەكانی دژ بە حكومەت دەكات، لەرێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە رایگەیاند" پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن رێژەی 52%ی دەنگەكانی بردووە، سەرباری هەوڵەكانی یاریكردن بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن".  خاتوو (سالومی زورابیشڤیلی) سەرۆكی پێشووی جۆرجیا لەكاتی دەنگداندا بۆ یەكەمجار سیستەمی ئەلیكترۆنیی دەنگدان دوێنێ دەنگدەرانی جۆرجیا روویان لە سندوقەكانی دەنگدان كرد بۆ ئەوەی (150) ئەندامی پەرلەمان لەناو (18) پارتی سیاسیدا هەڵبژێرن. بۆ یەكەمجار لەم هەڵبژاردنەدا سیستەمی نوێی دەنگدانی ئەلیكترۆنی بەكارهێنرا، ئەمە لەپاڵ كۆپی كاغەزیی دەنگدان، سیستەمە نوێیەكە رێخۆشكەر بوو بۆ ئەوەی دوای چەند كاتژمێرێك لە تەواوبوونی پرۆسەی دەنگدان ئەنجامی بەرایی رابگەیەندرێت.  خاتوو (ناتیا یۆسیلانی) وتەبێژی لیژنەی هەڵبژاردنەكانی جۆرجیا دەڵێ: سەرباری هەندێك كەموكورتی بچوكی تەكنیكی، بەڵام پرۆسەی هەڵبژاردن لە ژینگەیەكی ئارامدا لە سەرجەم بنكەكانی دەنگدان بەڕێوەچوو.  بەگوێرەی قسەی لیژنەی هەڵبژاردنەكان، رێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی دوێنێی جۆرجیادا گەیشتوەتە نزیكەی 59%، ئەمەش لەدوای گرتنە دەستی دەسەڵات لەلایەن پارتی "خەونی جۆرجیا" ساڵی 2012وە بەرزترین ئاستی بەشدارییە كە تۆماركرابێت.  بیدزینا ئیڤانیشڤیلی رێبەری پارتی "خەونی جۆرجیا" لە بنكەیەكی دەنگدان لە شاری تبلیسی پایتەخت روسیا یاخود یەكێتیی ئەوروپا ؟ سیاسەتی دەرەوە باڵی بەسەر هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی جۆرجیادا كێشا بوو، كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (3 ملیۆن و 700 هەزار) كەسە، ململانێی تاڵ لەسەر دەنگدان و تۆمەتباركردن و ناوزڕاندنی یەكتر دیمەنی دیاری هەڵبژاردنەكە بوو، هەندێك لە خەڵكی جۆرجیا گازەندەیان هەبوو لەبارەی ئەوەی هەڕەشەو فشاریان لێكراوە بۆ ئەوەی دەنگ بۆ پارتی دەسەڵاتدار بدەن، ئۆپۆزسیۆن پارتی دەسەڵاتداری بەوە تۆمەتبار دەكرد كە دەستی داوەتە "شەڕێكی هەمەلایەنە"ی لەدژی هاوڵاتیان. پێشتر راپرسییەكان ئاماژەیان بەوە دەكرد رێژەی نزیكەی 80%ی هاوڵاتیانی جۆرجیا پشتیوانی ئەوە دەكەن وڵاتەكەیان بچێتە ناو یەكێتیی ئەوروپاوە، دەستوری جۆرجیاش سەركردە سیاسییەكانی وڵات پابەند دەكات بەوەی كار بۆ ئەوە بكەن بچنە ناو یەكێتیی ئەوروپاو پەیمانی باكوری ئەتڵەسییەوە، سەرباری ئەمەش هەوڵەكان بۆ ئەندامبوون لە یەكێتیی ئەوروپا هەڵپەسێردران، ئەمەش بەهۆی پەسەندكردنی یاسایەك "یاسای روسی" لەلایەن پارتی دەسەڵاتدارەوە كە ئازادی رادەربڕین كۆتوبەند دەكات.  لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی خۆیدا، پارتی دەسەڵاتدار پۆستەرێكی دانابوو كە دوو وێنەی لەسەر بوو، وێنەیەكی رەش و سپی وێرانبوونی ئۆكراینا بەهۆی جەنگ و وێنەیەكی تری رەنگاو رەنگی ژیان لە جۆرجیا، لەسەر پۆستەرەكە نوسرابوو "بڵێ نا بۆ جەنگ- ئاشتی هەڵبژێرە"، بەم پۆستەرە پارتی دەسەڵاتدار دەیویست بە خەڵكی جۆرجیا بڵێ ئەگەر لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان بیبەنەوە چاوەڕوانی جەنگێكی تر بن لەگەڵ روسیا، بەمەش جەنگەكەی ساڵی 2008ی بە بیری دەنگدەران دەهێنایەوە كە تێیدا روسیا دەستی بەسەر بەشێك لە خاكی جۆرجیادا گرت. لەبەرامبەردا، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان وا وێنای هەڵبژاردنەكەیان دەكرد كە هەڵبژاردنە لەنێوان خۆرئاواو روسیادا، لەنێوان دیموكراتیەت و ستەمكاریدا، ئەمەش چیرۆكێك بوو كە لەلایەن بەرپرسانی ئەمریكاو ئەوروپاوە پشتیوانی دەكرا، كە رەخنەیان لە پارتی "خەونی جۆرجیا" گرت بەهۆی ئەو پاشەكشێیەی كە لە بواری دیموكراتیدا لە جۆرجیا دروستیكردووە.   سەرباری ئەوەی پارتی دەسەڵاتدارو پارتە ئۆپۆزسیۆنەكانیش جەختیان لەسەر ئەوە كردوەتەوە كە كار بۆ ئەوە دەكەن جۆرجیا ببنە ناو یەكێتیی ئەوروپاوە، بەڵام ئەو یاسایانەی كە پارتی "خەونی جۆرجیا" دەریكردون ئەم خەونەی بە هەڵواسراوی هێشتوەتەوە.  بەر لە هەڵبژاردن، بیدزینا ئیڤانشڤیلی دامەزرێنەری پارتی دەسەڵاتدار بەڵێنیدا ئەگەر سەركەوێت پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان قەدەغە دەكات. لە گردبوونەوەیەكی پشتیوانانی حكومەتدا لە تبلیسی پایتەخت، ئیڤانشڤیلی وتی: "لەژێر هێزی تەواوەتی یاسادا، لێپێچینەوەیەكی تەواوەتیی لە ئۆپۆزسیۆن دەكەین، لەسەر ئەو تاوانانەی جەنگ كە دژ بە گەلی جۆرجیا ئەنجامیانداوە" بەڵام باسی لە سروشتی تاوانەكان نەكرد. بەگشتیی هەڵبژاردنەكە دابەشبوونێكی قورسی لە بیروبۆچوونی هاوڵاتیانی جۆرجیا دەرخست، دەنگدەرانی لایەنگری حكومەت باسیان لەوە دەكرد كە ئەوان وەكو دیاریكردنی چارەنوسی جۆرجیا لەنێوان روسیاو ئەوروپا تەماشای هەڵبژاردنەكە ناكەن، دەنگدانیان بە پارتی دەسەڵاتدار بۆ ئەوەیە جۆرجیا بە "كەرامەتەوە" بچێتە ناو یەكێتیی ئەوروپا.  ئاڵۆزییەكان بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن زیاتر بوون، پارتی دەسەڵاتدار وڵاتانی خۆرئاوای تۆمەتبار دەكرد بە دەستوەران لە هەڵبژاردنی جۆرجیا، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانیش روسیایان تۆمەتبار دەكرد بە بڵاوكردنەوەی زانیاری چەواشەكارانە. 

وینثرۆپ رۆجەرز، تایبەت ( بە درەو) دەنگدەرانی ئەمریکا لە ٥ی نۆڤەمبەر دەچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکی نوێ. پارتی کۆمارییەکان دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی پێشووی ئەمریکایان کاندیدکردووە، کە هەوڵدەدات ئەو پۆستە وەربگرێتەوە کە لە ساڵی ٢٠٢٠دا لەدەستیدا. سەرۆک جۆ بایدن، ئەو کەسەی کە لە هەڵبژاردنی پێشوو بەسەر ترەمپدا سەرکەوت، لە سەرەتای هاوینی ئەمساڵدا بە شێوەیەکی کتوپڕ ڕەتیکردەوە بەردەوام بێت لە هەڵمەتی دووبارە هەڵبژاردنەوەی لە وەڵامی نیگەرانییەکانی کە سەبارەت بە تەمەنەکەی دروست بوبون. لەبری ئەوە دیموکراتەکان کامالا هاریس جێگری سەرۆک کۆماریان کاندید کرد. ئەگەر سەرکەوتن بەدەست بهێنێت یەکەم ژنە کە دەبێتە سەرۆکی ئەمریکا. تەنها چەند هەفتەیەکی ماوە، پێشبڕکێکە نزیکە. چاودێرانی کوردستان و عێراق و سەرتاسەری جیهان پرسیار دەکەن کە چی ڕوودەدات؟ بۆ زۆر کەس پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەمریکا دەکرێت تێگەیشتنی ئاڵۆز بێت، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی چەند لایەنێکی سەرەکی ئاسانتر تێدەگەیت. ئەمریکا سیستەمێکی بەرێوەبردنی فیدراڵی هەیە و سیستمی ناسراو بە "کۆلێجی هەڵبژاردن" بەکاردەهێنێت بۆ ئەوەی دیاری بکات کێ دەبێتە سەرۆک. هەر ویلایەتێک ژمارەیەک دەنگی پێدەدرێت، بە شێوەیەکی رێژەیی و بە نزیکەی قەبارەی دانیشتووانەکەی. بۆ نموونە ویلایەتی کالیفۆرنیا گەورەترین ویلایەتە و بە 54 دەنگ زۆرترین نوێنەری دەبێت، لەکاتێکدا ویلایەتە بچووکەکانی وەک وایۆمینگ و ڤێرمۆنت تەنها سێ دەنگیان هەیە. بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆکایەتی، کاندید دەبێت لانیکەم ٢٧٠ دەنگی هەڵبژاردن – دەنگی ئەندامانی "کۆلێجی هەڵبژاردن"- بەدەستبهێنێت. کۆی ژمارەی ئەو دەنگانەی کە کاندیدێک لە سەرانسەری وڵاتەوە بەدەستی دەهێنێت - کە بە "دەنگی جەماوەری" ناسراوە – پەیوەندیدار نییەو نابێتە پیوەر بۆ هەڵبژاردنی. لە ڕاستیدا لە دوو خول لە شەش خولی ڕابردوودا - جۆرج بوش لە ساڵی ٢٠٠٠ و ترەمپ لە ساڵی ٢٠١٦ - براوە لەسەر ئاستی دەنگی جەماوەر بە گشتی دەنگی کەمتری بەدەستهێنا، بەڵام هێشتا هەڵبژێردرا چونکە دەنگی زیاتری "کۆلێجی هەڵبژاردن"ی بەدەستهێنابوو. زۆربەی ویلایەتەکان هەموو ئەندامە هەڵبژێردراوەکانیان دەنگ دەدەنە هەرکەسێک کە ویلایەتەکە بباتەوە، هەرچەندە دوو ئیستیسنای تێدایە. لایەنەکان دەیانەوێت لە زۆرترین ویلایەتدا لە پلەی یەکەمدا بن، بە تایبەت ئەگەر دانیشتووانی زۆریان هەبێت وەک نیویۆرک یان تەکساس. بەڵام زۆر ویلایەت هەن کە مەیلی سیاسیان ڕوونە و دەتوانرێت پێشوەختە پێشبینی دەرئەنجامەکەی بکرێت. بۆ نموونە دیموکراتەکان تا ڕادەیەکی زۆر دڵنیان لەوەی لە شوێنێکی وەک مەسەچیوسس سەرکەوتن بەدەستدەهێنن، لەکاتێکدا کۆمارییەکان بە دڵنیاییەوە لە ویلایەتی تێنسی دەیبەنەوە. هەر خولێکی هەڵبژاردن چەند (ویلایەتێکی خۆڵەمێشیی یان سوینگ ستەیت) هەیە کە پێشبینی کراو نین و دەکرێت دەنگەکانیان بە هەر دوو ئاڕاستەکەدا بڕوات. بەو پێیەی ئەمریکا زۆر بە یەکسانی لە نێوان کۆمارییەکان و دیموکراتەکاندا دابەش بووە، ئاڕاستەی دەنگدانی ئەم ویلایەتانە زۆر گرنگ دەبێت. ئەوان ئەو ویلایەتانەن کە پێشبڕکێکە یەکلایی دەکەنەوە. لە هەڵبژاردنی ئەمساڵ، ٢٠٢٤دا، حەوت ویلایەتی سوینگ هەیە کە هەریەک لە کاندیدەکان چانسی باشی هەیە بۆ سەرکەوتن: پێنسیلڤانیا (کە ١٩ دەنگی هەڵبژاردنی هەیە)، کارۆلینای باکوور (١٦)، جۆرجیا (١٦)، میشیگان (١٥)، ئەریزۆنا (١١)، ویسکۆنسن ( 10) و نیڤادا (6). هاریس و ترەمپ لەم ویلایەتانەدا چەندین گردبوونەوە ئەنجام دەدەن و پارەیەکی زۆر لە ڕیکلامە تەلەفزیۆنییەکان خەرج دەکەن بۆ ئەوەی دەنگدەران ڕازی بکەن پشتگیریان بکەن. هەرکامیان بتوانێت لەم ویلایەتانەدا بەشی پێویست دەنگ بهێنێت، دەبێتە سەرۆک. لە ئێستادا هاریس لە تێکڕای ڕاپرسییەکاندا کەمێک لە پیشە، بەڵام ئەوە لەگەڵ زیادکردنی ڕاپرسییە نوێیەکاندا دەگۆڕێت. تا نووسینی ئەم ڕاپۆرتە، لە ویلایەتی پێنسیلڤانیا و میشیگان و ویسکۆنسن پێشەنگە. تەنها ئەم سێ ویلایەتە ژمارەی دەنگی پێویستی کۆلێجی هەڵبژاردنیان هەیە کە لەگەڵ دەنگی ویلایەتە جێگیرەکان دەنگەکانی هاریس بگەیەننە ٢٧٠ دەنگ و کۆشکی سپی مسۆگەر بکات. هاریس هەروەها لە ویلایەتی نیڤادا لە پێشە. ترەمپ لە ویلایەتی ئەریزۆنا و کارۆلینای باکوور و جۆرجیا کەمێک لەپێشترە ، بەڵام ئەمانە بەس نابن بۆ سەرکەوتن. بەڵام هێشتا دەرفەرتی باشی لەبەردەمە بۆ بردنەوە ئەگەر هاریس تووشی کۆسپ ببێت. پێشبڕکێکە لە ڕادەبەدەر نزیکە. پێنسیلڤانیا بە تایبەتی بۆ هەڵمەتی بانگەشەی هەردوو کاندیدەکە گرنگە. ژمارەیەکی زۆر دەنگی هەیە - زیاتر لە هەریەکێک لە ویلایەتەکانی تری سوینگ - و مێژوویەکی هەیە لە هەڵبژاردنی هەردوو کاندیدی کۆماری و دیموکرات بۆ سەرۆکایەتی و کۆنگرێس و لەسەر ئاستی ویلایەتەکانیش. دوو شاری گەورەی هەیە بە ناوەکانی فیلادلفیا و پیتسبورگ. ئەمانە بەهۆی زۆری ژمارەی دانیشتووانیانەوە ناوچەی دەوڵەمەندن بە دەنگ. زۆرێک لە گەنجان و ڕەشپێستەکان و ئەندامانی سەندیکاکانی کرێکاران لەوێ دەژین کە زۆرینەیان دەنگ بە دیموکراتەکان دەدەن. لە نێوان ئەم دوو شارەدا، ناوچەی گوندنشینی بەرفراوان هەیە، کە دەنگدەران مەیلیان بۆ کۆماریخوازەکانە. زۆرینەی خەڵکەکەی سپی پێستن و زیاتر محافزکارن وەک لە دەنگدەرانی شارەکان. هەروەها لەو نێوەندەشدا شارەدێ و شارە بچووکەکانیش هەن کە تێکەڵەیەک لە دەنگدەریان هەیە. هاریس پێویستی بە سەرکەوتن دەبێت بە جیاوازییەکی زۆر گەورە لە فیلادلفیا و پیتسبورگ و شارە بچوکەکان بۆ ئەوەی باڵانسی هێزی ترەمپ لە ناوچە گوندنشینەکانی ویلایەتەکەدا بکاتەوە. ئەگەر بتوانێت ئەمە بکات، ئەوا پێنسیلڤانیا دەباتەوە - و بە ئەگەرێکی زۆرەوە کۆشکی سپیش دەباتەوە. لە ١٠ی ئەیلولدا ترەمپ و هاریس لە شاری فیلادلفیا لە دیبەیتێکدا روبەڕووی یەکتر بوونەوە. لەسەر چەندین بابەت پێکدادان ڕویدا، لەوانە ئابووری، کۆچبەران، لەباربردنی منداڵ و سیاسەتی دەرەوە. دواتر ڕاپرسییەکان دەریانخست کە زۆرینەی دەنگدەران پێیانوابوو هاریس سەرکەوتو بووە لە ڕوبەڕوبونەوەکەدا، لەبەر ئەوەی زیاتر لەسەرخۆ و هاوسۆز بووەو ئامادەکاری باشتری کردوو. لە بەرامبەردا ترەمپ زۆر سەرنجی لەسەر ترسەکان بوو سەبارەت بە کاریگەرییەکانی کۆچبەران و درۆی ڕەگەزپەرستانەی بڵاودەکردەوە. هەر بۆیە ڕەخنەی زۆری لێگیرا، لەوانەش لەلایەن ئەندامانی پارتەکەی خۆیەوە. دیبەیتەکە جیاوازییەکی گەورەی ئەو دوو کاندیدەی بۆدەنگدەرانیان ئاشکرا کرد، کە زۆربەیان تازە دەستیان کردووە بە گرنگیدان بە هەڵبژاردنەکان. تەنها ئەوە دەبێتە هۆی بەهێزکردنی پەسەندکردنی پێشوەختەی دیموکراتەکان و کۆمارییەکان، بەڵام پێدەچێت ترەمپ لەناو دەنگدەرانی خۆڵەمێشیدا زیانی بەخۆی گەیاندبێت بەهۆی ئەدای خراپیەوە. لە ڕاستیدا ئەو ڕەتیکردووەتەوە جارێکی دیکە دیبەت لەگەڵ هاریس بکاتەوە، پێدەچێت بۆ ئەوەبێت کە خۆی لە شەرمەزارکردن بەدوور بگرێت بۆ جاری دووەم. هێشتا مانگ و نیوێک ماوە بۆ هەڵبژاردنی ٥ی نۆڤەمبەر، ئەمە ماوەیەکی زۆرە لە سیاسەتدا و لەم نێوەندەدا زۆر شت دەگۆڕێت. جگە لەوەش ڕاپرسییەکان مەرج نییە وێنەیەکی تەواو بخەنەڕوو، وەک ئەوەی کاتێک ترەمپ بە پێچەوانەی ڕاپرسییەکان بۆ یەکەمجار لە ساڵی ٢٠١٦دا هەڵبژێردرا. بەڵام بۆ ئێستا وا دیارە هاریس چانسێکی زیاتری هەیە لەسەر بنەمای ڕاپرسی لە ویلایەتە سەرەکییەکانی سوینگ وەک پێنسیلڤانیا، میشیگان و ویسکۆنسن. هەروەها لە دوای هاتنە دەرەوەی لە دیبەیتە سەرکەوتووەکەی، هاریس وزەو هێزێکی زیاتری هەیە وەک لە ترەمپ. بەڵام لە چەند هەفتەی داهاتوودا چاوێکی وردی لەسەر ویلایەتەکانی سوینگ دەبێت. لێرەدایە کە پێشبڕکێکە دەباتەوە یان دەدۆڕێت.   The US election will come down to the “swing states,” but Harris has an advantage over Trump    

نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوریی بۆچی ئۆپێك سیستەمی پشكی بەرهەمهێنان ناگۆڕێت؟ پێدەچێ ئەو سیستەمەی كە لە ساڵی 1986ەوە ئۆپێك پەسەندی كردووە، كە خۆی دەبینێتەوە لە دیاریكردنی پشكی وەبەرهێنان بۆ هەموو وڵاتانی ئەندامی رێكخراوەكە، كاریگەریی لەسەر پارێزگاریكردن لە نرخی دیاریكراوی نەوت كەمبووبێتەوە. ئەمە بەهۆی پابەند نەبوونی تەواوەتی وڵاتانی ئەندام بە پشكی وەبەرهێنانی خۆیان (هەناردەكردن + بەكاربردنی ناوخۆیی)، هەروەها سەختیی چاودێریكردنی بەكاربردنی ناوخۆیی لە هەموو وڵاتێك. سەرباری ئەمە، لەگەڵ زیادبوونی پلەكانی گەرما لە وەرزی هاویندا، زۆرێك لە وڵاتانی ئۆپێك نەوت بەكاردەهێنن بۆ بەرهەمهێنانی كارەبای زیاتر، بەمەبەستی كارپێكردنی فێنككەرەوەكان.  لەبەر رۆشنایی كەمكردنەوەی خۆبەخشانەی ئێستای نەوت، بەرهەمهێنانی نەوت لەهەمان رێژە بەردەوام دەبێت، بەڵام بەكاربردنی ناوخۆیی كەمدەبێتەوە، بۆیە زیادەیەك دەبێت، بازرگانەكانیش لە بازاڕدا سەیری ئەم زیادەیە دەكەن، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت هەناردەكردن زیاد دەبێت. هەمیشە ئەوەی بۆ جیهان گرنگە هەناردەكردنە نەك بەرهەمهێنان، پاشان ئەم هەناردەكردنانە دەبنە هۆی دابەزینی نرخی نەوت، بۆیە پێویستە واز لە پشكی بەرهەمهێنان بهێنرێت و لە بری ئەوە سیستەمێكی نوێ پەیڕەو بكرێت لەسەر بنەمای دیاریكردنی پشكی هەناردەی هەر دەوڵەتێك بەگوێرەی هەندێك ئاماژەی دیاریكراو، لە گرنگترینیان توانای وەبەرهێنانی بەردەست و یەدەگی سەلمێندراو لە هەموو وڵاتانی ئەندام لە ئۆپێك پڵەس.  نرخی دادپەروەرانەی نەوت چەندە ؟ ئەو نرخەیە كە بەیەكەوە بەرژەوەندی بەرهەمهێن و بەكارهێن بەدی دەهێنێت، ئەو نرخەیە كە داهاتی دارایی باش بۆ بەرهەمهێنەران بەدی دەهێنێت كە بتوانن بەشێكی ئەو داهاتە بگەڕێننەوە بۆ نوێكردنەوەی توانای بەرهەمهێنانی نەوت و زیادكردنی، هەروەها بەكارهێنەرانیش بتوانن بە نرخێكی گونجاو نەوت بەدەستبهێنن كە گەشەی ئابورییان ئاسان بكات. دەكرێت بڵێین نرخ لە خانەی حەفتاكاندا نرخێكی دادپەروەرانەیە بۆ هەردوولا، بەڵام كاتێك نرخ بۆ خوار 70 دۆلار دادەبەزێت، ئەوە بەرژەوەندی بەكارهێنەران بەدی دەهێنێت، چونكە وایان لێدەكات وزە بە تێچووی هەرزان بەدەستبهێنن، بەمەش نرخی كەرەستەی وەبەرهێنان دادەبەزێت و توانای كێبركێی كاڵا وەبەرهێنراوەكانیان زیاتر دەبێت، بەڵام لە لایەكی ترەوە زیانبەخش دەبێت بۆ وڵاتانی وەبەرهێن، چونكە داهاتە نەوتییەكانیان كەمدەبێتەوەو سەرمایەگوزاریی لە پەرەپێدانی بەرهەمهێنانی نەوتدا لەبار دەبات، بەپێچەوانەشەوە كاتێك نرخ 80 دۆلار بەرەو سەرەوەیە، ئەم نرخە زیانبەخشە بۆ گەشەی ئابوری لە وڵاتانی بەكاربەری نەوت، لە درێژمەودا دا خواست لەسەر نەوت كەمدەكاتەوە، هەرچەندە داهاتی گەورە بۆ وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت بەدی دەهێنێت.  

راپۆرت: درەو پێدانی رێژەی 30%ی پشكی دامەزراندن لە حكومەت بە كەسوكاری جەنگاوەرە دێرینەكان، سەری درێژترین تەمەنی حوكمڕانیی لە بەنگلادیش خوارد كە خاتوو (شێخە حەسینە) سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتە بوو، ئەم ژنە بڕیاریدا بە "مشتی پۆڵاین" روبەڕبووی ناڕەزایەتی قوتابیان و خوێندكاران بوەستێتەوە، زیاتر لە 300 كەسی لێ كوشتن و 11 هەزاری لێ دەستگیركردن، بەڵام نەیتوانی كۆنترۆڵی بكات، دواجار دادگای وڵات بڕیاریدا پشكی دامەزراندنی كەسوكاری جەنگاوەرە دێرینەكان بۆ 5% كەمبكاتەوە، بەڵام ئەمەش ئیتر سودێكی نەما بوو، چونكە خوێنڕژا. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  خاتوون هەڵات ! خاتوو (شێخە حەسینە) سەرۆك وەزیرانی بەنگلادیش دواجار بە ناچاری دەستی لە پۆستەكەی كێشایەوەو بەرەو هیندستان هەڵات، ئەمەش دوای بەرزبوونەوەی سەقفی داواكاری خۆپیشاندەران لە رەتكردنەوەی سیستەمی (پشكی دامەزراندن)ەوە بۆ روخاندنی حكومەتەكەی.  دەستلەكاركێشانەوەو رۆیشتنی شێخە حەسینە دوای ئەوە هات، ئەمڕۆ خۆپیشاندەران دژی بڕیاری قەدەغەی هاتوچۆ وەستانەوە كە سوپا رایگەیاندبوو، بڕیاریاندا بەرەو شاری (دەكا)ی پایتەخت بڕۆن، هەر وایان كرد، لە پایتەخت چونە سەر بارەگای سەرۆك وەزیران.  هەزاران كەس لە خۆپیشاندەران توانییان بچنە ناو بارەگای سەرۆك وەزیرانەوە، ئەمەش دوای چەند هەفتەیەك لە خۆپیشاندان و پێكدادانی توند لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان.  فەرماندەی سوپا: حكومەتی كاتیی دروستدەكەین ژەنەراڵ واكر زەمان فەرمانجەی سوپای بەنگلادیش هاتە سەر شەشەی تەلەفزیۆن، لە وتەیەكدا دەستلەكاركێشانەوەی خاتوونی سەرۆك وەزیرانی راگەیاندو وتی: ئاشتی دەگەڕێنینەوە و گفتوگۆ هەیە بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی كاتیی بەمەبەستی بەڕێوەبردنی كاروباری وڵات.  "لێكۆڵینەوە دەكرێت لە هەموو پرۆسەكانی كوشتن كە لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا روویانداوەو پێویست بە سەپاندنی قەدەغەی هاتوچۆو هیچ رێوشوێنێكی بەپەلەی تر ناكات" فەرماندەی سوپا وای وت، ئەمەش دوای ئەوەی سوپاكەی لە كۆتا ساتەكانی تەمەنی شێخە حەسینەی سەرۆك وەزیراندا قەدەغەی هاتوچۆی سەپاند.  فەرماندەی سوپا داوای لە هاوڵاتیان كرد دەست لە توندوتیژی هەڵگرن و متمانە بە سوپا بكەن، رایگەیاند" داوا لە خوێندكاران دەكەم بگەڕێنەوە بۆ ماڵەكانیان و ئارام ببنەوە".  100 كوژراو بڕینی ئینتەرنێت لە كۆتایی هەفتەی رابردوودا، ئاستی ئاڵۆزییەكان لە بەنگلادیش زیادیان كرد، نزیكەی 100 كەس لە پێكدادانی خۆپیشاندەران و لەلایەك و هێزە ئەمنییەكان و ئەندامانی پارتی پەیوەندی عەوامی (عەوامی بەزمانی ئوردیی بە واتای گەل دێت) كە شێخە حەسینە سەرۆكایەتیی دەكات لەلایەكی تر، كوژران.  یەكێك لە رۆژنامەكانی ناوخۆی بەنگلادیش ئاشكرایكرد، تەنیا دوێنێ لە شاری (دەكا)ی پایەخت 95 كەس كوژراون، 14 كەسیان لە هێزە ئەمنییەكان بووە، ئەمە سەرباری برینداربوون سەدانی كەسی تر لە پێكدادانەكاندا.  دوای ئەو رۆژە خوێناوییە، خۆپیشاندەران بەڵێنیاندا ئەمڕۆ بەرەو پایتەخت بڕۆن و داوای كەوتنی حكومەتەكەی شێخە حەسینە بكەن، بۆ ئەمەش گوێیان بە فەرمانی سوپا نەدا لەبارەی قەدەغەی هاتوچۆوە.  قەدەغەی هاتوچۆ، هاوكات بوو لەگەڵ بڕینی خزمەتگوزاری ئینتەرنێت بۆ كۆنترۆڵكردنی شەقامی توڕەی بەنگلادیش. ناڕەزایەتی دژی چی ؟ ماوەی چەند هەفتەیەكە بەنگلادیش خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی بەخۆوە دەبینێت، ئەوانەی سەركردایەتی ئەم ناڕەزایەتییەیان كرد قوتابیان و خوێندكاران بووە، ناڕەزایەتییەكە دژی سیستەمێكە كە ناوی لێنراوە "پشكی دامەزراندن لە حكومەت"، سەرەتا تەنیا ناڕەزایەتی دژی ئەم سیستەمەی دامەزراندن هەبوو، بەڵام كە حكومەت وەڵامی داخوازییەكانی خۆپیشاندەرانی نەدایەوە، داخوازییەكان سەریكێشا بۆ خستنی سەرۆك وەزیران و حزبی دەسەڵاتدار.  بەگوێرەی ئەم سیستەمەی دامەزراندن لە بەنگلادیش، بڕیاردرابوو 30%ی تێكڕای پشكی دامەزراندن لە حكومەت بۆ ئەو كەسانە بێت كە سەربە خانەوادەی ئەو سەربازانەن، كە بەشدارییان لە جەنگی سەربەخۆیی بەنگلادیش و رزگاربوونی لەژێر دەستی پاكستان كردووە لە ساڵی 1973دا، خوێندكاران و دەرچوان پێیانوا بووە ئەمە بڕیارێكی نادادپەروەرانەیە.  حكومەت و حزبەكەی سەرۆك وەزیران لە سەرەتاوە هەوڵیاندا لەرێگەی بەكارهێنانی هێزەوە ناڕەزایەتییەكان سەركوت بكەن، ئەمە وایكرد نزیكەی 300 كەس بكوژرێن، سەرباری ئەمە لەم چەند هەفتەی دوایدا (11 هەزار) كەس دەستگیركران.  شێخە حەسینە خەڵكی ناڕازیی تۆمەتبار كرد بە "تێكدەر"و وتی:" ئەمانە بوون بە تاوانكارو دەبێت بە مشتی پۆڵاین مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت".  بەڵام كاتێك سەركوتكارییەكانی سودی نەبوو، بازنەی ناڕەزایەتیی فراوان بوو، ئیتر دادگای باڵای بەنگلادیش بڕیاریدا پشكی دامەزراندن بۆ كەسوكاری جەنگاوەرە دێرینەكان لە 30%وە بۆ 5% كەمبكرێتەوەو رێژەی 95%ی دامەزراندن لەسەر بنەمای توانای كەسەكان بێت، بەڵام ئیتر كار لە كار ترازابوو، خۆپیشاندەران داواكارییەكانیان زیادی كردبوو بۆ لێپرسینەوە لەوانەی لە بەكارهێنانی توندوتیژی دژی خۆپیشاندەران تێوەگلابوون.  كۆتایی حوكمی 15 ساڵەی خاتوو حەسینە خاتوو شێخە حەسینە سەرۆك وەزیرانی بەنگلادیش و خوشكەكەی بە سواری هێلیكۆپتەرێكی سەربازیی وڵاتیان بەجێهێشت، بەمەش كۆاتایی بە حوكمڕانییەك هات كە تەمەنی دەگەیشتە 15 ساڵ. ئەم ژنە كە تەمەنی (76 ساڵ)ە، كانونی دووەمی رابردوو لە هەڵبژاردنێكدا كە نەیارە سیاسییەكانی بایكۆتیان كرد، بۆ خولی چوارەمی سەرۆكایەتی حكومەت هەڵبژێردرایەوە.  ئەو هەڵبژاردنە پرسیارو گومانی زۆری دروستكرد لەبارەی خاوێنیی پرۆسەكەو ئازادی دەنگدان تێیدا، بەتایبەتیش كە لە قۆناغی بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكەدا هەزاران كەس لە لایەنگرانی ئۆپۆزسیۆن زیندانیی كران، بەڵام حكومەتەكەی شێخە حەسینە بەرگری لە هەڵبژاردنەكە دەكردو دەیوت "دیموكراتیترین هەڵبژاردن بووە".  شێخە حەسینە بە تەمەندرێژترین فەرمانڕەوای دادەنرێت كە لە بەنگلادیش لەسەر كورسی دەسەڵات ماوەتەوە، وڵاتێك كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (160 ملیۆن) كەسەو دەكەوێتە نێوان هیندو میانمارەوە، زۆرینەی دانیشتوانەكەی موسوڵمانن. پێشترو بەر لە خۆپیشاندانەكانی ئەمدواییەش، نەیارانی شێخە حەسینە باسیان لەوە دەكرد، حوكمڕانییەكەی ئەم ژنە بەرەو ستەمكاریی دەڕوات، وەكو "هەڕەشە بۆ سەر دیموكراتی" ناویان دەبرد، زۆرێك وای دەبینن ئەو خوپیشاندانەی كە كۆتایی بە حوكمڕانییەكەی هێنا بەرەنجامی ستەمكارییەكەی بوو. 

  د. سەروەر حەمە ئەحمەد، مامۆستای زانکۆ لە سێشەممەی هەفتەی یەكەمی نۆڤەمبەری ئەمساڵ ‌و، بەدروستی لە ڕێكەوتی 5ی نۆڤەمبەر/ تشرینی دووەمی 20٢٤، ئەمریكییه‌كان چل ‌و حەوتەمین سەرۆكی وڵاتەكەیان لەنێوان هەریەك لە بەربژێری دیموكراتەكان و بەربژێری كۆمارییەكان هەڵدەبژێرن. هەر چوار ساڵ جارێك هەڵبژاردن بۆ سەرۆكی‌ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا‌ و جێگرەكەی،‌ یەكێكە لە هەڵبژاردنە زۆر گرنگەكان، هەم لەسەر ئاستی ناوخۆی ئەو وڵاتە ‌و هەم لەسەر ئاستی جیهانیش بەگشتی. ئەم گرنگییە، بۆ قورسایی‌ و پێگەی ئەمریكا لەنێو وڵاتانی جیهان ‌و گرنگی دەسەڵاتە كردەیییەكانی سەرۆك لە ناوخۆی ئەو وڵاتە دەگەڕێتەوە؛ بە جۆرێك هەڵبژاردنی هەر یەكێك لەو بەربژێرانە بۆ پۆستی سەرۆكایەتی لە چوار ساڵی ئاییندە، ڕەنگدانەوەی بەرچاوی لەسەر داڕشتنی سیاسەت ‌و ستراتیژیەت ‌و ئامرازەكانی جێبەجێكردنی سیاسەتی ناوەوە ‌و دەرەوەی ئەو وڵاتە دەبێت. دەستووری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، لە بڕگەی یەك، لە ماددەی دوو، باسی لە هەڵبژاردنی‌ سەرۆكایەتیی ئەو وڵاتە كردووە، كە شێوازێكی ناڕستەوخۆی وەرگرتووە. واتە هاونیشتیمانیانی ئەمریكی، ڕاستەوخۆ دەنگ بە بەربژێرانی‌ سەرۆكایەتی نادەن، بەڵكو دەنگ بە نوێنەرانی‌ دەستەی دیاریكردن ‌و هەڵبژاردنی‌ سەرۆك دەدەن‌. کە بە (دەستەی هەڵبژاردن/ الهیئة أو المجمع الانتخابیة/ Electoral College) ناسراوە. دواتر، ئەم نوێنەرانە سەرۆكی‌ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەڵدەبژێرن. بەگشتی دەکرێت بڵێین، هەڵبژاردنی‌ سەرۆكایەتیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە چەند قۆناغێكدا تێ دەپەڕێت، ئەوانیش بریتین لە: قۆناغی یەكەم؛ ئەم قۆناغە سەرەتای پرۆسەكەیە‌ و بە قۆناغی هەڵبژاردنی حزبی‌ و هەڵبژاردنی سەرەتایی دەناسرێت، كە لە سەرەتای مانگی شوبات/ فبرایرەوە لە ویلایەتی ئایوا دەست پێ دەكات ‌و لە ناوەڕاستی حوزیران/ یونیە لە واشنتۆن دی سی پایتەخت لە ویلایەتی كۆلۆمبیا كۆتایی پێ دێت، كە تیایدا هەڵبژاردنی بەرایی بۆ دیاریكردنی كاندیدەكانی سەرۆكایەتی لەنێوان بەربژێرەكانی هەریەك لە پارتی كۆماری‌ و دیموكراتی لە هەر پەنجا ویلایەتەكە بەڕێوە دەچێت. ئەمریكییه‌كان لەم قۆناغەدا ئەو بەربژێرە دەستنیشان دەكەن كە دڵسۆزی ‌و ئینتیمایان بۆی هەیە. پاش ئەم پرۆسە پێنچ مانگییە، هەڵبژاردنەكان پێ دەنێنە قۆناغی دووەمەوە؛ دوای ئەوەی بەربژێری هەردوو پارته‌كه‌ زۆرترین دەنگ بەدەست دەهێن ‌و بەسەر ڕاكابەرەكانیان لە هەمان پارتەكەی خۆیاندا سەردەكەون. قۆناغی دووەم؛ دەكرێت ئەم قۆناغە بە قۆناغی كۆنگرەی نیشتیمانیی هەر دوو پارتی سەرەكی ‌و ڕكابەری یەكدی "پارتی كۆماری ‌و دیموكرات" ناوزەد بكەین. ئەم قۆناغ ‌و هەنگاوەیش پاش ئەوە دێت كە بەربژێری هەر دوو پارت لە هەڵبژاردنە سەرەتایییەكاندا توانیویانە سەركەوتن لە ویلایەتەكان بەدەست بهێنن ‌و بەشی پێویست، دەنگ لەو ولایەتانە كۆ بكەنەوە بۆ ئەوەی بەفەرمی لە كۆنگرەی نیشتیمانیی پارتەكەیان دەنگی پێویست بەدەست بهێنن ‌و ببن بە كاندیدی فەرمیی پارتەكەی خۆیان بۆ هەڵبژاردنی‌ سەرۆكایەتیی وڵاتەكەیان. لێرەدا بەربژێرانی‌ هەر دوو پارتی‌ كۆماری ‌و دیموكرات، هەوڵی‌ بردنەوەی‌ دەنگی زۆرترین ئەندامانی‌ كۆنگرە دەدەن تاوەكو متمانەی‌ پارتەكانیان بەدەست بهێنن. لە كۆنگرەی‌ دیموكراتەكان بەربژێری‌ براوە، پێویستە لە كۆی‌ چوار هەزار ‌و سەد ‌و سی ‌و شەش ئەندامی‌ كۆنگرە، دەنگی دوو هەزار ‌و سێ سەد و هەشتا ‌و سێ ئەندام بەدەست بهێنێت. هەروەها، لە كۆنگرەی‌ كۆمارییەكان بەربژێری‌ براوە، پێویستە لە كۆی دوو هەزار ‌و چوارسەد و حەفتا ‌و دوو ئەندامی‌ كۆنگرە، دەنگی هەزار ‌و دوو سەد ‌و سی ‌و حەوت ئەندام بەدەست بهێنێت. قۆناغی سێیەم؛ ئەم قۆناغە، كە لە ڕووی كاتەوە سێ مانگ دەخایەنێت‌ و لە مانگەكانی ئاب/ ئۆگەست‌، ئەیلوول/ سێپتەمبەر ‌و تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەر بەردەوام دەبێت، بە قۆناغێكی هەستیار ‌و گرنگ ‌و پڕكێشمەكێش ‌و بانگەشەی ڕاستەقینە‌ و توندی هەر دوو بەربژێر دادەنرێت، كە تیایدا چەندین دیبەیت پێكەوە پێشكەشی هەوادار ‌و لایەنگرەكانیان دەكەن ‌و بەرنامە‌ و كارنامەی خۆیان لە تەواوی سێكتەرەكان بۆ چوار ساڵی ئاییندەی سەرۆكایەتی، بۆ هاونیشتیمانیانی ئەمریكی دەخەنە ڕوو. بەگشتی لە کۆتایی ئەیلوول/ سێپتەمبەر، یەكەم دیبەیتی ڕاستەوخۆی هەردوو بەربژێر لە زانكۆی ڕایت ستەیت لە ئۆهایۆ بەڕێوە دەچێت. پاشان لە سەرەتا و ناوەڕاست و کۆتایی تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەر، سێ دیبەیتی دیكە لە زانكۆكانی لۆنگود لە ویلایەتی ڤێرجینیا ‌و زانكۆی واشنتۆن لە ویلایەتی میزوری ‌و زانكۆی نیڤادا لە ویلایەتی نیڤادا بەڕێوە دەچێت. قۆناغی چوارەم؛ ئەم قۆناغە لە ڕێكەوتی 5ی تشرینی دووەم/ نۆڤەمبەر دەست پێ دەكات، كە بە ڕۆژی دەنگدانی گشتی ناسراوە، تیایدا ئەمریكییه‌كان لە ڕێگەی دەنگدان بە بەربژێری دیموكرات ‌و كۆمارییەكان ئەندامانی دەستەی دەنگدەرانی سەرۆكایەتی هەڵدەبژێرن كە ژمارەیان 538 كەسە؛ ئەم ژمارەیەیش یەكسانە بە ژمارەی‌ ئەندامانی‌ كۆنگرێس (435ی ئەنجوومەنی‌ نوێنەران‌ و 100ی ئەنجوومەنی‌ پیران ‌و 3 نوێنەری‌ واشنتۆن دی‌ سی پایتەخت لە ویلایەتی كۆڵۆمبیا)، واتە هاووڵاتیان لە هەموو ویلایەتەكانەوە دەنگ بە كەسانێك دەده‌ن كە پێیان دەگوترێ ئیلیكترۆس. دواتر ئەوانیش دەنگی خۆیان لە بەرژەوەندیی یەكێك لە بەربژێرەكانی سەرۆكایەتی، یەكلایی دەكەنەوە. ئەم هەڵبژاردنە، بەپێی سیستەمی (براوە، هەموو دەنگەكان دەبات/ الفائز یحصل علی كل شيء) بەڕێوە دەچێت، واتە لە هەر ویلایەتێك، كام لایەن زۆرینە بهێنێت ئەوا هەموو دەنگی ئەو ویلایەتە لە بەرژەوەندیی بەربژێری ئەو پارتە تەواو دەبێت كە زۆرترین دەنگی لێ هێناوە. ئەو كەسانەی دەبنە نوێنەر لە دەستەی دەنگدەرانی سەرۆكایەتی، ئەندامی باوەڕپێكرا و ناسراوی پارتەكانن. له‌ هەندێ ویلایەت، ئەو كەسانە دوای دەرچوونیان، دەبێت لە بەرژەوەندیی ئەو بەربژێرە دەنگ بدەن كە پێشتر بانگەشەیان بۆ كردووە نەك بەربژێرێكی دیكە؛ یان پارتەكان بەڵێننامە بەو نوێنەرانە واژوو دەكەن كە دوای دەرچوونیان دەنگ لە بەرژەوەندیی پارتەكەیان بدەن. بە پێچەوانەیشه‌وە، لە هەندێك ویلایەتی دیكە، ئەو نوێنەرانە هیچ كۆتوبەندێكیان لەسەر نییە ‌و دەتوانن لە بەرژەوەندیی بەربژێری پارتێكی دیكە دەنگ بدەن؛ هەر چەندە ئەم حاڵەتە، لە مێژووی هەڵبژاردنەكانی ئەمریكادا زۆر دەگمەنە. لە ماوەی كەمتر لە 12 كاتژمێریشدا، ئەنجامی ئەم قۆناغە ڕادەگەینرێت و، بەو پێیەی كە ڕێژەی سەدیی هەردوو بەربژێرەكان ڕادەگەینرێت ئیدی وا دەزانرێت هەڵبژاردن تەواو بووە ‌و بەربژێری براوە دیاری كراوە؛ بەڵام لەڕاستیدا وا نییە و لەم قۆناغەدا ئەمریكییه‌كان لە ڕێگەی دەنگدان بە بەربژێری دیموكرات‌ و كۆمارییەكان تەنیا ئەندامانی دەستەی دەنگدەرانی سەرۆكایەتییان هەڵبژاردووە ‌و دواتر، ئەوان بە دەنگدانی خۆیان یەكێك لە بەربژێرەكانی سەرۆكایەتی یەكلایی دەكەنەوە. دەشگونجێ بەربژێرێك لەم قۆناغەدا زۆرینەی دەنگ بهێنێت‌، بەڵام لە قۆناغی دەنگدانی ئەندامانی دەستەی دەنگدەرانی سەرۆكایەتی دەرنەچێت ‌و دەنگی پێویست بەدەست نەهێنێت. وەك چۆن لە ساڵی 2000 لەنێوان "جۆرج بۆشی كوڕ ‌و آ‌ل جور" ڕووی دا. بە جۆرێك كە جۆرج بۆش لەم قۆناغەدا لە دوای بەربژێری دیموكراتەكانەوە بوو، بەڵام لە قۆناغی دواتر ‌و دەنگدانی ئەندامانی دەستەی دەنگدەرانی سەرۆكایەتیدا، توانیی 271 دەنگ بەدەست بهێنێت‌ و بكەوێتە پێش ڕكابەری دیموكراتەكان‌ و ببێت بە سەرۆكی ئەمریكا. قۆناغی پێنجەم؛ پاش ئەوەی لە قۆناغی چوارەمدا هاونیشتیمانیانی ئەمریكا، لە ڕێگەی دەنگدان بە بەربژێری دیموكرات‌ و كۆمارییەكان، یان لە ڕێگەی دەنگدان بە ناو و لۆگۆی هەردوو پارتی سەرەكی، ئەندامانی دەستەی دەنگدەرانی سەرۆكایەتییان هەڵبژارد، ئەوانیش لە دووشەممەی یەکەمی دوای چوارشەممەی دووەمی مانگی دیسەمبەر/ كانوونی یەكەم، كۆبوونەوەی هەڵبژاردنی سەرۆك ‌و جێگرەكەی ئەنجام دەدەن ‌و دەنگ لەسەر هەڵبژاردنی بەربژێرەكانی دیموكرات‌ و كۆمارییەكان دەدەن. پاشان، ئەنجامی دەنگدانەكەیان بۆ سەرۆكی ئەنجوومەنی پیران دەنێرن. كۆنگرێسیش بۆ ئەم مەبەستە لە سەرەتای ینایەر/ كانوونی دووەمی 20٢5 كۆبونەوەیەك ساز دەكات بۆ ڕاگەیاندنی ئەنجامی دەنگدانی ئەندامانی دەستەی دەنگدەرانی سەرۆكایەتی لە هەڵبژاردنی سەرۆك ‌و جێگرەكەی. هەر بەربژێرێكی سەرۆكایەتیش، پێویستی بە دەنگی 270 لەو نوێنەرانەی دەستەی دەنگدەرانی سەرۆكایەتی هەیە بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆك، واتە (50+1). قۆناغی شەشەم؛ پاش ئەوەی بەربژێری سەركەوتووی پۆستی سەرۆكایەتیی ئەو وڵاتە، ئەو قۆناغ ‌و هەوراز ‌و نشێوە ماراسۆنییانەی بڕی ‌و، متمانەی بوون بە سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكای وەرگرت، لە ئاهەنگی دانانی سەرۆكی نوێ لە ڕێكەوتی 20ی ینایەر/ كانوونی دووەمی 2025 کە بە (ڕۆژی دەستبەکاربوون/ Inauguration Day) ناسراوە، سەرۆكی هەڵبژێردراو بە سەرپەرشتیی سەرۆكی دادگای باڵا، سوێندی دەستووری دەخوا ‌و بەفەرمی پۆستی سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وەردەگرێت ‌و لە كۆشكی سپی، دەست بەكارەكانی دەكات. لە كۆتاییدا، ئەم هەڵبژاردنە، لەسەر ئاستی ناوخۆ ‌و دەرەوەی ئەو وڵاتە، گرنگی تایبەتی‌ خۆی‌ هەیە. ئەو جۆرە سیستەمەیش كە هەڵبژاردنی پێ ئەنجام دەدەن، یەكێكە لە هەرە ناوازە ‌و ئاڵۆزترین سیستەمەكانی هەڵبژاردن لە جیهاندا لە ڕووی بانگەشە‌ و تێچووی دارایی ‌و مەرج ‌و ڕێكارە یاسایییەكانه‌وه‌. بەشێوازێكی ناڕاستەوخۆیش بەڕێوە دەچێت ‌و، لە ساتی دەستپێكردنییه‌وه‌ تاكو ئاهەنگی سوێندخواردنی سەرۆكی نوێ، زیاتر لە یازدە مانگ دەخایەنێت.  

(درەو): راپۆرتی: بی بی سی سوریاو توركیا: دوو دەوڵەت كە بەكردنەوەی سنور كۆتاییان بە چەندین دەیە لە جەنگی سارد هێناو پێناسی گومرگییان لەنێوان خۆیاندا هەڵگرت و، شەراكەتی سیاسی و ئابوری و رۆشنبیرییان گرێدا، گەشتی فڕۆكەوانیی رۆژانەیان لەنێوان هەردوو پایتەخت رێكخست. لە دەیەی یەكەمی ئەم سەدەیەدا، دۆستایەتییەكی ناوازە سەری هەردوو دەوڵەتەكەی كۆكردبووەوە. بەڵام بەشێوەیەكی خێرا ئەم دوو دەوڵەتە بوون بە دوژمن، بەهۆی پرشكی خۆپیشاندانەكانی دژ بە حكومەتی سوریا لە ساڵی 2011، كە ئەنكەرە لە دژی دیمەشق پشتیوانی لێكرد، شتێك كە بەلای بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریاوە "بە لێدانی خەنجەر لە پشتەوە" تەماشا دەكرا. پەنابەرانی سوری لەو سنورەی كە یەكسەر داخرا، ژرانە ناوەوە، خێزانەكان لەبەر یەك هەڵوەشان و پرۆژە بارزگانیی و كارە هاوبەشەكان داڕمان، لێدوانی سیاسی نێوان نوێنەرانی هەردوو دەوڵەت هەموو هێڵە سورو ئیعتبارە دیپلۆماسییەكانی تێپەڕاند.     دوای 13 ساڵ دابڕان، بەمدواییە چالاكییە سیاسییەكان چڕبونەتەوە بۆ پاڵپشتی لە هەنگاوەكانی كرانەوەو شكاندنی بەستەڵەكی نێوان هەردوو وڵات، بە چاودێری روسیا بە پلەی یەكەم، هەروەك عێراقیش لەم نێوەندگیرییەدا رۆڵی بینی. پێشبینی دەكرێت لە چەند رۆژی كەمی داهاتوودا میوانداری دیداری چوارقۆڵی بكات لەسەر ئاستی جێگرانی وەزیری دەرەوەی سوریاو توركیاو عێراق و ئێران، رەنگە بەدوایدا كۆبوونەوەیەكی تریش لەسەر ئاستی وەزیرەكان بكرێت، ئەمە بەگوێرەی ئەوەی كە "بی بی سی" زانیویەتی.  هەروەك وەزارەتی دەرەوەو تاراوگەنشینانی سوریا رۆژی شەممە بەیاننامەیەكی دەركردو تێیدا وتی سوریا جەخت لەسەر ئەوە دەكات گەڕانەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا بە گەڕانەوە دەبێت بۆ ئەو بارودۆخەی كە بەر لە ساڵی 2011 هەبووە، بەیاننامەكە كە ئاژانسی فەرمی هەواڵەكانی سوریا (سانا) بڵاویكردەوە، ئاماژەی بەوەكرد هەر دەستپێشخەرییەك لەمبارەیەوە دەبێت " لەسەر بنەمایەكی روون بنیادبنرێت" لە پێش هەموو شتێكیشەوە "كشانەوەی ئەو هێزانەی كە بەشێوەی نایاسایی لەسەر خاكی سوریان، هەروەها روبەڕووبوونەوەی ئەو گروپە تیرۆرستییانەی كە نەك تەنیا هەڕەشەن بۆسەر ئاسایشی سوریا، بەڵكو هەڕەشەن لەسەر ئاسایشی توركیاش". ئەو بەرژەوەندییانە چین كە دەكرێت یارمەتی هەردوە دەوڵەت بدات بۆ تێپەڕاندنی ناكۆكییەكانیان، چی دەتوانێت رێگریی لە نزیكبوونەوەیان بكات؟ كانونی یەكەمی 2006، پێشوازیكردنی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا لە رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك وەزیرانی توركیا لە كۆشكی (شەعب) لە دیمەشق  دوڕدونگیی قەوارەی سەربەخۆی كورد یەكێك لەو بابەتانەی كە زیاتر لە هەر شتێكی تر هەردوو وڵات لەسەری كۆكن، دۆزی كوردە، هەردووكیان "یەكینەكانی پاراستنی گەل"ی كورد وەكو لایەنێكی تیرۆرست دەناسێنن، هەروەك هیچ كامیان رەزامەند نین بە چالاكییە سەربازییەكانی كە لەلایەن ئەمریكاوە پشتیوانی دەكرێت، ئەگەری دروستبوونی قەوارەیەكی سەربەخۆ نییە لە هەردوو بەرەی ئەو سنورەی كە لە یەكتریان جیادەكاتەوە.  بەپێی قسەی عومەر ئونهون باڵیۆزی پێشووی توركیا لە سوریا" ئەنكەرە هیچ قەوارەیەكی سەربە هێزەكانی پاراستنی گەل لەسەر سنورەكەی قبوڵ ناكات" هەروەك "یەكینەكانی پاراستنی گەل كە لەلایەن ئەمریكاوە پاڵپشتی دەكرێن دامودەزگای مەدەنی تایبەت بەخۆیان هەیەو نزیكەی 25%ی خاكی سوریایان كۆنترۆڵكردووە، لەناویاندا بیرە نەوتییەكان كە بە نرخێكی كەم دەیفرۆشن بۆ دابینكردنی پارە بۆ چالاكییەكانیان" دواتریش ئەوان پێیانوایە لەسەر رێگای بەدیهێنانی "ئامانجەكانیانن بۆ دروستكردنی قەوارەیەكی سەربەخۆ بەبێ راوێژ لەگەڵ گەلی سوریا، بەڵكو بەرێگای تایبەتی خۆیان، بۆیە توركیا ئەمە قبوڵ ناكات".  ئونهون، كە لەسەردەمی زێڕینی پەیوەندی نێوان هەردوو وڵاتدا نوێنەرایەتی وڵاتەكەی كردووەو خۆی داڕمانی پەیوەندییەكانی بینیوە، دەڵێ: دیمەشق دڵخۆش دەبێت بەم هەڵوێستە كە بەرگریی لە یەكپارچەیی خاكی وڵاتەكەی دەكات، سەرباری ئەوەی لەم پرسەدا ئەوان بێدەنگییان هەڵبژاردووە، بەڵام پێم وانییە نیگەران بن لەوەی كە توركیا لەپێناو ئەواندا ئارەقە دەڕژێت". ژمارەیەك كوردی رۆژئاوای كوردستان ئاڵای یەكینەكانی پاراستنی گەلیان بەدەستەوەیە لەكاتی تێپەڕینی ئۆتۆمبیلێكی سەربازی ئەمریكادا ساتی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە بنكەكەیان لە تەل تەمری باكوری سوریا لە 2019دا فراوانكردنی رێككەوتنی ئەدەنە رۆژنامەنوس نیزال قەبەلان، كە دواین باڵیۆزی سوریا بووە لە توركیا بەر لە دابڕانی پەیوەندییەكان، مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم دۆسیە وا ناودەبات كە هەمیشە "كوتەك و گێزەر"ەو دەڵێ" لە بەرژەوەندی هەردوولادایە پارێزگاری لە ئاسایش بكەن و سوپای توركیاو سوریاو هێزە تایبەتمەندەكان بگەڕێنەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی تەواوەتیی سنور" كە بە زیاتر لە 900 كیلۆمەتر درێژدەبێتەوە.  بەڵام بەپێی قسەی تۆماس مەكگی توێژەر لە زانكۆی میلبۆرن و تایبەتمەند لەبواری داینامیكی ململانێی سوریا، پاڵنەری سەرەكی كردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ سوریا" گەڕان دەبێت بە شوێن ناوچەیەكی پارێزراودا لە جۆری ئەوەی لەنێوان خاكی توركیاو پرۆژەی ئیدارەی خۆسەر هەیە بە رێبەرایەتی كوردی سوریا".. مەكگی باسلەوە دەكات خەڵك لەو ناوچانە هەست بە نیگەرانی دەكەن لە بوونی جۆرێك لە رێككەوتن لەنێوان سوریاو توركیا بۆ دروستكردنی ناوچەی دابڕاو بۆ "دەركردنی كورد".  لایخۆیەوە، قەبەلان پێشبینی ئەوە دەكات رێككەوتنی ئەدەنە زیندووبكرێتەوە، كە هەردوولا ساڵی 1998 ئیمزایان كردو "پارتی كرێكارانی كوردستان"یان وەكو رێكخراوێكی تیرۆرستی ناساندو تەواوی چالاكییەكانیان لەسەر خاكی سوریا قەدەغەكرد، بەجۆرێك كۆپی نوێی رێككەوتنەكە "هەموو ئەو گروپە تیرۆرستییانە بگرێتەوە كە بەشێوەیەكی گشتیی هەڕەشەن بۆسەر ئاسایش و ئاشتی نێوان هەردوو وڵات ".   ئەمەش رەنگە خاڵێكی نوێی ناكۆكی لەنێوان هەردوولا دروست بكات. بەگوێرەی قسەی غالب دالای راوێژكاری یەكەم لە چاتام هاوس، پرسی روبەڕووبوونەوەی "تیرۆر" بۆ هەردوولا روون نابێت، بەتایبەتیش بۆ توركیا، كە سەرەنجی بنەڕەتی خۆی خستوەتەسەر یەكینەكانی پاراستنی گەل و پارتی یەكێتیی دیموكراتی كورد. بەڵام بەلای سوریاوە، پێدەچێت بیەوێت گروپی تر بۆ "تێكەڵەكە" زیاد بكات لەوانە "هەیئەی تەحریری شام، بەرەی نوسرە، گروپەكانی تر". دالای بە دوری دەزانێت توركیا تێوەبگلێت لە شەڕ دژ بەو گروپە چەكدارانەی كە دژ بە حكومەتی سوریا پشتیوانی لێكردوون. ژمارەیەك منداڵ لەسەر ئەو پەیكەرە یاری دەكەن كە دوای چوار ساڵ لە ئۆپراسیۆنی قەڵغانی فوراتی توركیاو لە ساڵی 2020دا، لە ناوچەی عەزاز وەكو یادەوەری بۆ هاوسوزی نێوان توركیاو هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا دروستكراوە ئایندەیەكی "تاریك" بۆ ئۆپۆزسیۆنی چەكدار روون نییە ئایا فراوانكردنی رێككەوتنی ئەدەنە، ئەگەر كرا، بەس دەبێت بۆ هاریكاری هەردوو وڵات لەم بابەتە ئاڵوزو پڕ گرێوگۆڵەدا، بەتایبەتیش لەگەڵ بەرزبوونەوەی دەنگی ناڕەزایەتیی دژ بە نزیكبوونەوەی سوریاو توركیا، بەوپێیەی لەسەرەتای ئەم مانگەدا لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتیی توركیا لەناو خاكی سوریا لە قەڵغانی فورات و كانیاوی ئاشتی و چڵە زەیتون، خۆپیشاندان دژی ئاڕاستەی حكومەتی توركیا روویاندا. بەپێی قسەی قەبەلان، یەكێك لە چارەسەرە پێشنیاركراوەكان بۆ مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆسیە، كۆكردنەوەی هەندێك لە گروپە چەكدارەكانە لەژێر ناوی "فەیلەقی پێنجی سوپای سوریا، بۆ ئەوەی ببن بە بەشێك لە هێزەكانی سوریا بۆ بەرگریكردن لە سنور"، ئاماژە بەوە دەكات " لەسەر ئەم بیرۆكەیە لەنێوان نوێنەرانی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە)و نوێنەرانی هەندێك لە گروپە كوردییەكان و دەزگا ئەمنییەكان و سوپای سوریا لە دیمەشق گفتوگۆ كراوە". هێزە سەربازییەكانی توركیا لە ساڵی 2016وە لەناو سوریا ئامادەن، ئەمەش كاتێك بوو كە توركیا یەكەمین ئۆپراسیۆنی فەرمی سەربازیی خۆی بە ناوی "قەڵغانی فورات" دەستپێكردو ئەوكات وتی ئامانج لێی دەركردنی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامییە لە ناوچە سنورییەكان و پاراستنی سنوری توركیایە لە هەڕەشەی یەكینەكانی پاراستنی گەلی كورد، ئەمەش بە شەڕكردن شان بە شانی گروپەكانی سوپای سوریای ئازادی ئۆپۆزسیۆن.  ئەوەی روویدا، دیمەشق بە داگیركردنی خاكەكەی ناوی دەبات، كاتێك هەوڵەكان بۆ نزیكبوونەوەی هەردوو وڵات دوای چەندین ساڵ دەستیان پێكرد، سوریا بەردەوام مەرجی ئەوەبوو بەر لە دەستپێكردنی هەر گفتوگۆیەك، هێزەكانی توركیا بەتەواوەتی لە خاكەكەی بكشێنەوە، ئەمەش تائێستا رووی نەداوە. بەڵام دیمەشق بەمدواییانە تۆنی دەنگی لەبارەی ئەم مەرجەوە هەندێك نەرم كردوەتەوە، سەرۆك ئەسەد "كرانەوەی خۆی بەڕووی هەموو دەستپێشخەرییەكان، تایبەت بە پەیوەندییەكانی نێوان سوریاو توركیا، پشتبەست بە سەروەریی دەوڵەتی سوریا بەسەر تەواوی خاكەكەی و روبەڕووبوونەوەی تیرۆرو رێكخراوەكانی" راگەیاندووە، بەپێی ئەوەی ئاژانسی فەرمی هەواڵەكانی سوریا (سانا) بڵاویكردوەتەوە.  بەوتەی قەبەلان "نەرمی هەڵوێستەكان پەیوەندیدارە بەوەی سوریا وەكو مەرجی پێشوەخت جەخت لەسەر كشانەوەی تەواوەتی توركیا نەكات، بەڵكو ئەمە پابەندی توركیا بێت لەبەردەم روسیا بە پلەی یەكەم، پاشان ئێران و عێراق و وڵاتانی تر، بەگوێرەی خشتەیەكی زەمەنیی بۆ كشانەوەو پێشكەشكردنی گەرەنتی بۆ پابەندبوون بەم خشتەوە".  لەكاتێكدا ئەم بژاردە جۆراوجۆرانە دەخرێنە سەر مێز، چەندین دەنگ لەناو نوێنەرانی ئۆپۆزسیۆنی سوریاوە لە توركیاو دەرەوە بەرزدەبێتەوە، كە دوودڵی و پێشبینی باڵی بەسەردا كێشاوە سەبارەت بەوەی ئەم پێشهاتانە دەكرێت چی بەدوای خۆیاندا بهێنن بۆ ئایندەی ئەوان و ئەگەری دەرچوونیان لە ئامێزی توركیا.  دالای، توێژەر لە چاتام هاوس دەڵێ:" بەشێوەیەكی سروشتی، پێدەچێت ئایندە بۆ ئۆپۆزسیۆن زۆر تاریك بێت، بەوپێیەی هێزێكی گەورەی نییە، ئەگەر راشكاو بم، بەبێ پاڵپشتی دەرەكی، هەروەك ئەوان لەناوخۆی سوریاشدا پاڵپشتییەكی جەماوەریی گەورەیان نییە"، كە بەوتەی ئەو، پێدەچێت ئەمە "دوركەوتنەوەو ناڕەزایەتیی و تەنانەت دوژمنایەتیش زیاتر بكات".  دیمەشق چی لە توركیا دەوێت؟  رەنگە كرانەوەی توركیا یارمەتیدەر بێت بۆ شكاندنی ئەو ئابلوقە ئابورییە خنكێنەرەی كە لە 2011وە گەمارۆی دیمەشقی داوە، ئەگەر بێتو دەروازەی "ئەبو زندێن" لەنێوان ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی گروپەكانی سەربە توركیا لە ریفی حەلەب و ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی سوریا بكرێتەوە، سەرباری ناڕەزایەتیی دانیشتوانی هەندێك لە شارەكانی باكور. هەروەك دەنگوباس هەیە لەبارەی ئەگەری كردنەوەی رێڕەوی تر، ئەمەش هاتوچۆی بارهەڵگرو گەشتیاران لە توركیاو بەرێگای ئوردندا بۆ كەنداو ئاسان دەكات.  ئۆنهون باڵیۆزی پێشووی توركیا ئەمە بە "دەرگای سوریا" ناودەبات و دەڵێ:" رەنگە دووبارە ئاوەدانكردنەوە لە سوریا ببینین"و توركیاش رۆڵی لە ئایندەی سوریا دەبێت. لەكاتێكدا روون نییە تا چ ئاستێك توركیا دەتوانێت روبەڕووی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ببێتەوە كە دژی ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانەو سزای ئابوری دەسەپێنێت، بەڵام باوەڕ وایە كە سزاكان "سودیان نەبووە، ئەو كەسانەی كە سزایان بەسەردا سەپێندراوە هێشتا لە سوریا دەوڵەمەندترینن، لەكاتێكدا خەڵكەكەی تری سوریا ئازار دەچێژن"، ئاماژە بەوە دەكات "توركیا دەیەوێت لەگەڵ ئەمریكاو یاریزانانی دیكەدا هەماهەنگیی بكات، بەڵام تا رادەیەكی زۆر ئەو كارە دەكات كە بۆ خۆی گونجاوە".  لایخۆیەوە، مەكگی توێژەری ئەكادیمی باسلەوە دەكات توركیا "لە هەمان كاتدا هەوڵ دەدات لەڕووی داراییەوە سود لە پرۆژەكانی دووبارە ئاوەدانكردنەوەی لە سوریا ببینێت، بەتایبەتیش دوای ئەو ئاڵنگارییە ئابورییانەی كە لەم ساڵانەی دوایدا توركیا بەخۆیەوە بینیوە". "دڵنیایی" بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكان پێناچێت ئاڵنگاری ئابوری تەنیا كێشەی توركیا بێت، ئەمڕۆ لە توركیا زیاتر لە (3 ملیۆن) پەنابەری سوری دەژین، بەگوێرەی وەزارەتی ناوخۆی توركیا، ئەمانە لەنێوان ئاگری دووبەرەكی سیاسی ناوخۆیدا گیریان خواردووە، ئاستی ئاڵۆزییەكانیش زیاتر بوو دوای رووداوەكانی ئەمدواییەی شاری قەیسەری، كردەوەی توندوتیژی و دەستدرێژیی بۆسەر پەنابەرانی سوری و موڵك و ماڵیان، رەنگە فشارەكان لەسەر ئەردۆغان زیاتر بكات بۆ پەلەكردن لە دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ ئەم پرسە ئاڵۆزە. بەقسەی خاتوو ئیما سنكلیر- ویب بەڕێوەبەری توركیا لە "هیومان رایتس وۆچ"، سەرباری ئەوەی توركیا "كارێكی دروست"ی كردووە بۆ میوانداریكردنی سورییەكان و پێشوازیكردن لە یارمەتییە مرۆییەكان، بەڵام لە چۆنیەتی بەڕێوەبردنی تێڵەكردنی پەنابەرانی سوریدا چەسپاو نەبووە، هەروەك وەكو پێویست كاری نەكردووە بۆ راگرتنی بەكارهێنانی ئەم دۆسیەیە، بەتایبەتیش لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە.  دیپۆرتكردنەوەی نا رێكوپێكی سورییەكان لە توركیا رەخنەی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی لێكەوتووەتەوەو سنكلیر- ویب دەڵێ هەندێك لەو كەسانە "ناچاربوون فۆرمی گەڕانەوەی ئارەزوومەندانە ئیمزا بكەن و، چەندین جۆر دەستگیركردنی هەڕەمەكی لە شارەكاندا هەن كە بە گواستنەوەی ئەو كەسانە بۆ بنكەكانی دیپۆرتكردنەوە كۆتاییان دێت"، باس لەوە دەكات هێشتا زۆرێك لە وڵاتان وای دادەنێن كە سوریا "نائارامە" بۆ گەڕانەوەی پەنابەرە سورییەكان.  بەڵام قەبەلان باڵیۆزی پێشووی سوریا ئاماژە بە هەنگاوەكانی "دڵنیاكردنەوە" دەكات كە پێدەچێت دیمەشق وەكو ئامادەكارییەك بۆ گەڕانەوەی زیاتر پەنابەران بگرێتەبەر لەرێگەی دەركردنی "لێبوردنێكی گشتگیر لە دیمەشقەوە كە دەبێت بە گەورەترین لێبوردن دەبێت لە مێژووی هاوچەرخی سوریادا" – بەوتەی ئەو. لێبوردنەكە "زۆرینەی هەرە زۆری ئەوانە (پەنابەران) دەگرێتەوە بۆ رەواندنەوەی هەر مەترسییەك لەسەر ئاسایش و سەلامەتییان".. بەدوری دەزانێت ناكۆكی لەنێوان سوریاو توركیا لەسەر ئەم خاڵە هەبێت.  ئەو سورییانەی بەهۆی جەنگی ناوخۆییەوە وڵاتەكەیان بەجێهێشتووەو پەنایان بۆ توركیا بردووە، زۆرینەیان لە شانلی ئورفە دەژین، لەرێگای دەرگای قەڵای ئەقجەوە كە بەشێكە لە پرۆژەی "گەڕانەوەی ئارەزوومەندانە" دەگەڕێنەوە بۆ وڵاتەكەیان- 2023 "دوێنێ دوێنێیەو، ئەمڕۆ ئەمڕۆ" سەرەڕای خێرایی رووداوەكان، رەنگە هێشتا رێگایەكی دورو درێژ لەبەردەم هەردوو دەوڵەتدا مابێت بۆ چارەسەری هەموو پرسە هەڵپەسێردراوەكانی نێوانیان، بەڵام ئایا سەرۆكی هەردوو وڵات دەتوانن ئەو زیانە چارەسەر بكەن كە بەر دۆستایەتییە ناوازەكەیان كەوتووە؟ ناكۆكییەكانیان لە پرسە سیاسی و ئەمنییەكاندا كورت نەبووەتەوە، بەڵكو تێپەڕیوە بۆ بە شەخسیكردنی رەخنەكان و ناوناتۆرەی وەها كە تاڕادەیەكی زۆر سنوری رێزی دیپلۆماسی بەزاندووە.  "ئەگەر قەدماغەی برینەكان هەڵبدەینەوە، ئاشتەوایی ناكرێت" قەبەلان بەمشێوەیە قسەی لەسەر ئەم خاڵە كردو وتی" دەبێت تەماشای ئایندە بكەین، دەبێت ئەوەی روویدا تێیپەڕێنین و سودی لێ ببینین و گەرەنتی دابنێین بۆ دووبارە نەبوونەوەی و كردنەوەی لاپەڕەیەكی نوێ".  لایخۆیەوە ئونهون دەڵێ" پێم وانیە بابەتەكە لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا ئەوە بێت كە جارێكی تر هاوڕێكان بگەڕێنەوە بۆلای یەكتر، بابەتەكە پەیوەندی بە دۆستایەتییەوە نییە، بەڵكو بۆ چارەسەری كێشەكانە كە ژیانی هەردووكیانی سەخت كردووە" ئاماژە بەوە دەكات كە سەرۆكی توركیا دەیەوێت هەنگاو هەڵگرێت بەمەبەستی "راكێشانی سەرەنجی دەنگدەرانی تورك و چاككردنی هەندێك لەو زیانانەی كە توشی بووە". بە گێڕانەوەی قسەیەكی بەناوبانگی سلێمان دیمیریل سەرۆكی پێشووی توركیا كە دەڵێ" دوێنێ دوێنێیەو، ئەمڕۆ ئەمڕۆ" وتی: ئەردۆغان بۆ جێبەجێكردنی ئەم قسەیە تا ئەوپەڕی رۆیشتووە.   

(درەو): رێكخراوی وڵاتانی هەناردەكاری نەوت "ئۆپێك" چاوەڕوانییەكانی لەبارەی گەشەی تاڕادەیەكی بەهێز لەسەر خواستنی جیهانی بۆ نەوت لە ماوەی ساڵانی 2024 بۆ 2025، وەكو خۆی هێشتەوە.  ئۆپێك پێیوایە، نەرمی گەشەی ئابوری و بەهێزیی گەشتی ئاسمانیی پاڵپشت دەبن بۆ بەكارهێنانی سوتەمەنی لەمانگەكانی وەرزی هاویندا. رێكخراوەكە لە راپۆرتی مانگانگەی خۆیدا كە لەسەر سایتەكەی بڵاویكردوەتەوە، دەڵێ: خواستی جیهانیی لەسەر نەوت لە ساڵی 2024دا بۆ (2.25 ملیۆن) بەرمیلی رۆژانە بەرزدەبێتەوە، لە ساڵی 2025دا خواستی رۆژانە بریتی دەبێت لە (1.85 ملیۆن) بەرمیل.  ئۆپێك بەمشێوەیە پێشبینی مانگی رابردووی خۆی بۆ دۆخی نەوت دووبارەكردوەتەوەو هیچ گۆڕانكارییەكی تێدا نەكردووە.  راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەكردووە، چاوەڕوان دەكرێت گواستنەوەی بەهێزو گەشتی ئاسمانیی پێشبینیكراو لە نیوەی باكوری گۆی زەوی لە وەرزی پشووەكانی هاویندا، خواست لەسەر سوتەمەنی ئامرازەكانی گواستنەوە بەهێز بكات و پاڵ بە گەشەی ئابوری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە بنێت.  جیاوازییەكان لە پێشبینی سەبارەت بە گەشەی خواست لە 2024دا تادێت زیاتر دەبێت، ئەمەش بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ جیاوازیی لەبارەی ئاستی خێرایی گواستنەوەی جیهان بەرەو سوتەمەنی خاوێن. كۆمپانیای (بی پی) رایگەیاند، ساڵی داهاتوو خواست لەسەر نەوت دەگاتە لوتكە.  هاوپەیمانی (ئۆپێك +) كە رێكخراوی ئۆپێك و هاوپەیمانەكانی لەخۆدەگرێت لەنێویاندا روسیا، لە كۆتاییەكانی 2022وە زنجیرەیەك كەمكردنەوە لە ئاستی وەبەرهێنان پەیڕەو دەكات، ئەمە بەمەبەستی پاڵپشتیكردن لە بازاڕی نەوت.  هاوپەیمانێتییەكە لە 2ی حوزەیرانی رابردوو بڕیاریدا بە درێژكردنەوەی ئاستی كەمكردنەوەی وەبەرهێنان كە دەگاتە (2.2 ملیۆن) بەرمیل لە رۆژێكدا، ئەمەش تاوەكو كۆتایی مانگی ئەیلولی داهاتوو بەردەوام دەبێت و دواتر لە مانگی ئۆكتۆبەرەوە وردە وردە دەست بە هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكە دەكرێت.  هەر لە راپۆرتەكەیدا، ئۆپێك پێشبینی خۆی بۆ گەشەی ئابوری جیهانیی لەمساڵدا لە 2.8% بۆ 2.9% بەرزكردوەتەوەو باسلەوە دەكات ئەگەر هەیە ئەم رێژەیە زیاد بكات، ئەمەش بە ئاماژەدان بەو جوڵەی ئەمساڵ لە دەرەوەی وڵاتانی پێشكەوتوو لە رێكخراوی هاریكاری ئابوری و گەشەپێدان روویداوە.   

راپۆرت: درەو چاككردنی دۆخی ئابوری لە وڵاتێكدا كە ماوەی پێنج ساڵە نرخی هەڵاوسان تێیدا لە 30%ی بەرەو خوار دانەبەزیوە، یەكێك لە گرنگترین ئاڵنگارییەكانی بەردەم مەسعود پزیشكیان سەرۆك كۆماری ریفۆرمخوازی نوێی ئێرانە، ئەو دەیەوێت بە هەڵگرتنی سیستەمی فیلتەرنیگ لەسەر تۆڕەكانی ئینتەرنێت دەرفەتی كار زیاد بكات، بە دانوستانیش لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا سزا ئابورییەكان هەڵگرێت، لە مەسەلەی حیجابی زۆرەملێدا توند نییەو داوای كرانەوە دەكات، باسی كردنەوەی دەرگاكانی ئێران و راكێشانی سەرمایەگوزاری بیانی دەكات، بەڵام بۆ جێبەجێكردنی ئەم سیاسەتانە دەبێت مل بۆ پەرلەمان بدات كە زۆرینەیان ئوسوڵگەرا توندڕەوەكانن، قسەیەك هەیە دەڵێ تەنانەت لەو كاتانەشدا كە ریفۆرمخوازیان لەسەر دەسەڵات بوون، لە كۆتاییدا ئێران هەر سیاسەتە پارێزگارانەكەی خۆی پەیڕەو كردووە، ئاڵنگارییەكانی بەردەم سەرۆكی نوێی ئێران لەم راپۆرتەدا.  دواین ریفۆرمخواز لە سەرۆكایەتیدا تاكە كاندید لە دەرەوەی رەوتی پارێزگاران (یان وەكو فارسەكان خۆیان دەڵێن ئوسوڵگەراكان) كە توانی لە گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئێراندا سەعید جەلیلی توشی شكست بكات، ئەم پزیشكی نەشتەرگەریی دڵ و وەزیری پێشووی تەندروستییە بوو، كە خوازیاری رێككەوتن لەگەڵ خۆرئاوایە، بەڵام دەبێت ئەوە لەبەرچاوبگیرێت ئایا تا چ ئەندازەیەك لە بەجێهێنانی بەڵێنەكانی هەڵبژاردندا سەركەوتوو دەبێت.  پزیشكیان كە تاكە كاندیدی دەرەوەی رەوتی پارێزگاران بوو كە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی كاندیدبوونی قبوڵكرا، لەسەردەمی بانگەشەی هەڵبژاردندا سەركەوتوو بوو لەوەی پشتیوانی رابەران و گروپە ریفۆرمخوازە میانڕەوەكان بۆ خۆی كۆبكاتەوە، لەوانە محەمەد خاتەمی هەروەها (مەهدی كەڕوبی) كە چەندین ساڵە لەلایەن دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامییەوە ماڵبەند كراوە. پزیشكیان لە كابینەی دووەمی ریفۆرمخوازاندا وەزیری تەندروستی بووە، بەرگری لە ناڕەزایەتییەكانی ساڵی 2009 كردووە دژی دەرەنجامەكانی هەڵبژاردن، بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی 2021 كاندیدی سەرۆكایەتیی بووەو كاندیدبوونەكەی رەتكراوەتەوە، لە پێنج خولی پەرلەماندا ئەنجام بووەو جارێكیش بووە بە جێگری سەرۆكی پەرلەمان.  یەكەمین پرس كە دوای هەڵبژاردن روبەڕووی هەر سەرۆك كۆمارێكی نوێ دەبێتەوە ئەوەیە ئایا كێ لە پۆستە وزەرییەكانیدا دادەنێت.  بەگوێرەی دەستوری ئێران، دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، چەند رێوڕەسمێك بەڕێوەدەچن، دەركردنی فەرمانی دەستبەكاربوون لەلایەن رابەری باڵاوە، پاشان مەراسیمی سوێندخواردنی سەرۆك كۆمارو دواتریش رێوڕەسمی پێدانی متمانە بە كابینەی حكومەت، كە لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە پێشكەش دەكرێت.  بەگوێرەی ماددەی 121ی دەستور، مەراسیمی سوێندخواردنی سەرۆك كۆماری دەبێت لە دانیشتنێكی ئاشكرای پەرلەماندا بەڕێوەبچێت و سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی و ئەندامانی ئەنجومەنی پاراستنی دەستوریش ئامادە بن، لە هەمان رۆژی سوێندخواردندا تاوەكو لانی كەم 2 هەفتە دواتر، دەبێت سەرۆك كۆمار لیستی كاندیدەكانی بۆ پۆستە وزارییەكان پیشكەشی پەرلەمان بكات.  لە دۆخی ئاساییدا، مەراسیمی سوێندخواردنی سەرۆك كۆمار لە 14ی ئابدا بەڕێوەدەچێت كە هاوكاتە لەگەڵ ساڵیادی دەرچوونی " فرمان مشروطیت" لە ئێران و دروستكردنی ئەنجومەنی شوراو بەشداری خەڵك لە كاروباری حكومەتدا.    كابینەی سێیەمی رۆحانی یان كابینەی یەكەمی پزیشكیان؟ لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، لایەنگرانی سەعید جەلیلی هەوڵیاندا لەناو رایگشتیدا ئەوە بچەسپێنن كە مەسعود پزیشكیان درێژەپێدەری رێگاكەی حەسەن رۆحانییە؛ هەروەك جەلیلی خۆشی لە دیبەیتەكانی هەڵبژاردندا داتاو ئاماری لەبارەی كابینەكەی رۆحانییەوە دەخستەڕوو، باسی لە ناكارایی پلانەكانی دەكرد (لە خولی دووەمی سەرۆكایەتیی رۆحانیدا، پاش چونەدەرەوەی ترەمپ لە رێككەوتنی ئەتۆمیی)، هۆشداری دەدا لە دووبارەبوونەوەی ئەم بارودۆخە لەسەردەمی پزیشكیاندا.  لەبەرامبەر ئەمەدا، هەندێ لە لایەنگرانی مەسعود پزیشكیان بانگەشەی ئەوەیان دەكرد هەرچەییەك بێ "كابینەی سێیەمی رۆحانی باشتر بووە لە كابینەی یەكەمی جەلیلی"، چونكە بەوتەی ئەوان "توندڕەوی كابینەی جەلیلی هیچ سودێكی بۆ خەڵك نابێ". هەندێكی تر لە شرۆڤەكاران لە میدیاكانی ئێرانەوە، ئاماژەیان بە پێشینەی مەسعود پزیشكیان لە وەزارەتی كابینەی سەید محەمەد خەتەمیدا دەكردو نوسیبوویان "كابینەی پزیشكیان بەرلەوەی دووبارەبوونەوەی كابینەی رۆحانی بێت، بە دووبارەبوونەوەی كابینەی خاتەمی ئەژمار دەكرێت"، ئەمانە پێناسەی خۆیان لە "دەستكەوتە ئابورییەكان"ی كابینەی خاتەمییەوە بۆ خەڵكی ئێران وەرگرتبوو.   پزیشكیان لە كاردانەوەدا بەرامبەر بەم بانگەشانە وتی" من كابینەی خۆمم، بەڵام كابینەی رۆحانی چ خراپییەكی هەبوو؟" لەمەشدا مەبەستی لە دانوستانی كابینەی رۆحانی بوو لەگەڵ وڵاتانی زلهێزی جیهان.  لەم نێوەندەدا، میدیای نزیك لە ئوسوڵگەراكان، لیستی كابینەی چاوەڕوانكراوی پزیشكیانیان بڵاوكردەوە، كە دەموچاوێكی وەكو (جەواد زەریف وەزیری پێشووی دەرەوەی سەردەمی رۆحانی) وەكو جێگری یەكەمی پزیشكیان ناوی هێنرابوو، ئەمە لەپاڵ چەند روخسارێكی تری وەكو (ئازەری جوهرمی) كە لەناو لیستەكەدا ناوی هاتبوو.  بەوتەی زەریف: "كابیەی داهاتووی پزیشكیان كابینەی باڵێك نابێت، بەڵكو كابینەكی گشتیگری نیشتمانی دەبێت"، دەوروبەرەكانی پزیشكیانیش پێشتر باسیان لەوە كردووە كە ئەو "جدییە لەسەر بەكارهێنانی توانای نەتەوەكانی ئێران لە پۆستەكانی بەڕێوەبردندا".  ئازەری جەهرومی وەزیری گەیاندن لە كابینەی رۆحانی، رۆژی دەنگدان رایگەیاند كابینەی پزیشكیان كابینەی گشتیگر دەبێت، ریفۆرمخوازان و ئوسوڵگەراو سەربەخۆكان لەخۆدەگرێت، بەواتایەكی تر "كرۆكی هەموو حكومەتە باشەكانی رابردوو تائێستا دەبێت".  ئیسحاق جهانگیری جێگری یەكەمی سەرۆك كۆمار لە كابینەی یانزەو دوانزەیەكی رۆحانیدا، دوێنێ دوای دەنگدان وتی: مەسعود پزیشكیان كابینەی خۆی پێكدەهێنێت، كابینەی ئەو درێژكراوەی كابینەو كەسی تر نییە".  بەم لێكدانەوەیە، پێشبینی دەكرێت كابینەی پزیشكیان لە رەوتی ریفۆرمخوازان و پارێزگاران و میانڕەوەكان و سیاسەتمەدارانی سەربەخۆ پێكبێت. ئاڵنگاریی و كێشەكانی بەردەم پزیشكیان لە 100 رۆژی یەكەمدا  كابینەی پزیشكیان هەرچییەك بێت دەبێت بتوانێت لە ئەنجومەنی شورای ئیسلامی (پەرلەمان) متمانە وەربگرێت، ئەنجومەنی شورا لە هەڵبژاردنی مانگی ئازاردا كە ئاستی بەشداری لاوازی بەخۆوە بینی، توندڕەوەكان كۆنترۆڵیان كردو (محەمەد باقر قالیباف) سەرۆكایەتیی دەكات، كە كاندیدی شكستخواردووی هەڵبژاردنی ئەمساڵی سەرۆكایەتیی ئێرانە. یەكێك لە سەرەتایترین بابەتەكان كە دەبێت پزیشكیان چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە، كێشەی ئابوری ئێرانە. ملیۆنان كەس لەژێر هێڵی هەژارییەوەن و زۆرینەی خەڵك هەوڵ دەدەن ژیانی خۆیان لەناو ئەو ئابورییەدا فەراهەم بكەن كە چەندین ساڵە بەدەست سزاكانی ئەمریكاوە ئیفلیج بووە. پزیشكیان لە یەكێك لە دیدارەكانیدا لەبارەی هەژاریی لە ئێران وتی "كێشەی هەژاریی ئێمەین". لەماوەی پێنج ساڵی رابردوودا، نرخی هەڵاوسانی ئابوری لە ئێران لە رێژەی 30% دانەبەزیوە، مانگی رابردوو گەیشتوەتە 36.1%و دۆخی گیرفانی خەڵكی لەسەرتاسەری وڵات خستوەتە ژێر فشارەوە.  ئەم هەڵاوسانە بەردەوامە لە بەرەنجامی چونەدەرەوەی ئیدارەی ترەمپ لە رێككەوتننامەی ئەتۆمیی 2015و دەستپێكردنەوەی سزا قورسەكان بۆسەر ئێران سەرچاوەی گرتووە. پزیشكیان جەخت لە بایەخی دەستپێكردنەوەی گفتوگۆ لەگەڵ خۆرئاواو دۆزینەوەی رێگەچارە بۆ هەڵگرتنی سزاكان دەكاتەوە.  مەسعود پزیشكیان پێیوایە كە "كاتێك گەمارۆ هەبێت، حكومەت دەست دەخاتە ناو گیرفانی خەڵكەوە"، ئەو بەڵێنی ئەوەی داوە وا بكات دۆلار تەنیا یەك نرخی هەبێت "تاوەكو بازاڕ بتوانێت خۆی نرخ بدۆزێتەوە"، پێیوایە زیادبوونی هەناردەو دراوی بیانی كەرەستەی حكومەتە بۆ كۆنترۆڵكردنی هەڵاوسان و هەوكردنی بازاڕی دراو، لەوبارەیەوە دەڵێ" دراوی پاڵپشتیكراو بەواتای كرێ دێت، حكومەت دراوی پاڵپشتیكراو بە هەر كەسێك بدات، واتا وایكردووە ئەو كەسە مافی كرێی هەبێت، بۆیە تەنیا بۆ هاوردەكردنی دەرمان و ماددە خۆراكییەكان و كەلوپەلی بنەڕەتی نەبێت، دراوی پاڵپشتیكراو بە كەس نادرێت".  یەكێك لە نەریتەكانی سەرۆك كۆمارەكانی پێشوو لە ئێران ئەوە بووە كە راپۆرتی ئەدای كاركردنی خۆی لە 100 رۆژی یەكەمدا بخاتە بەردەم خەڵك. ئەمەش لەكاتێكدایە كە سێ مانگ دوای دەستبەكاربوونی سەرۆك كۆماری هەڵبژێردراوی ئێران، رۆژی 5ی تشرینی دووەم چارەنوسی سەرۆكایەتی كۆماری ئەمریكاش یەكلادەبێتەوە.  لەحاڵێكدا كە زۆرێك لە رابەرانی جیهان و هاوپەیمانانی ئەمریكا لە ئەوروپاو ناتۆ ئومێدەوارن جۆ بایدن لە پۆستی سەرۆكایەتیدا بمێنێتەوە، بەڵام خۆیان بۆ ئەوەش ئامادەكردووە كە رەنگە دۆناڵد ترەمپ بگەڕێتەوە سەر دەسەڵات. سەرۆكایەتی نوێی ئەمریكا لە 20ی جێنیوەری 2025وە دەستپێدەكات.  پێدەچێت پزیشكیان درێژە بە هەوڵەكانی رۆحانی بدات لەبارەی دانوستانی بەرنامەی ئەتۆمیی و هەڵگرتنی سزاكانی سەر ئێران، بەڵام ئەو دەبێت لە پەرلەمان و لەژێر چەتری ئوسوڵگەراكاندا جموجوڵ بكات. پەرلەمانی ئێران لە ساڵی 2021دا یاسایەكی بەناوی "یاسای هەنگاوی ستراتیژی بۆ هەڵوەشاندنەوەی سزاكان و پاراستنی مافەكانی گەلی ئێران" پەسەندكردو، سەرباری دوودڵییەكانی، كابینەی رۆحانی ناچار كرد پیتاندنی یۆرانیۆم زیاتر بكات، بۆیە پێشبینی دەكرێت پزیشكیان روبەڕووی هەمان ئاڵنگاریی ببێتەوە. سیاسەتی ناوچەیی و نێودەوڵەتیی ئێران بەرەو كوێ؟ پەیوەندی ئێران لەگەڵ خۆرئاوا لەم مانگانەی دوایدا خراپتر بووە، تاران لەسەرتاسەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پشتیوانی لەو گروپە نیمچە سەربازییانە دەكات كە لەناو شەڕی غەززەدا، بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل و ئەمریكا دەكەنە ئامانج.  جگە لەوەش، كۆماری ئیسلامی بەرنامە ئەتۆمییەكەی چڕتر كردوەتەوەو هاوكاری خۆی لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم كەمكردوەتەوە. پەرەسەندنە گەرمەكانی ناوچەكە، ئەو پرسیارە دەوروژێنن ئایا هەر بەڕاستی سەرۆكێكی ریفۆرمخواز دەتوانێت گۆڕانكاریی یان بەرەوپێشچوونێك دروست بكات؟ شارەزایان دەڵێن بەو رادەی كە هەندێك لە خۆرئاوا ئومێدەوارن، رەنگە چانسێكی گەورە بۆ ئەم كارە لە ئارادا نەبێت.  لە ئێران ئەوەی بڕیاری كۆتایی دەدات (وەلی فەقیهە). بەڵام بەو جۆرەی كە عەلی واعیز بەڕێوەبەری پرۆژەی ئێران لە گروپی قەیرانی نێودەوڵەتیی بە (CNN)ی وتووە" ئەمە بەو واتایە نییە كە سەرۆك كۆمارو تیمی سیاسەتی دەرەوە هیچ بایەخێكیان نییە". ئەم پسپۆڕە بە كەناڵی (الجزیرە)ی وتووە: ئەگەر لەنێوان ئیدارەی ترەمپ و بایدندا گۆڕانكاری گشتیی لە ئەمریكا لە 180 پلە رووبدات، لە ئێراندا بە گۆڕینی سەرۆك كۆمار جیاوازییەكە 45% دەبێت، ئەمەش جیاوازییەكی كەم نییە، بەڵام بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی تردا ئەو كاریگەرییەی نییە".  پێشینەی ئێران ئەوە نیشان دەدات، كە تەنانەت لە سەردەمێكیشدا كە سەرۆك كۆمارێكی ریفۆرمخواز لەسەر دەسەڵات بووە، لە دوور مەودادا هەر رێبازێكی ئوسوڵگەرانەتر گیراوەتەبەر.  بۆیە، دەرەنجام ئەوە بەدوور دەبینرێت سیاسەتی ناوچەیی ئێران بەرامبەر بە ئیسرائیل و بریكارەكانی گۆڕانكاری بەسەردا بێت، بەڵام وەكو تریتا پارسی شرۆڤەكاری ئێرانی دانیشتووی واشنتۆن و جێگری بەڕێوەبەری دامەزراوەی كوئینسی بە (CNN)ی وتووە:" بەم حاڵەشەوە رەنگە پەیوەندییەكی باشتر لەگەڵ خۆرئاوادا دروستبكرێت".  لە لابردنی فیلتەرینگەوە بۆ مامەڵە لەگەڵ جیهان پزیشكیان لە دواین دیبەیتی كاندیدەكاندا بەر لە هەڵبژاردن وتی:" بۆ كورتكردنەوەی مەودای زەلیلكردن و جیاكاری و سزاكان هاتومەتە مەیدان و دەمەوێت حكومەت گوێ لەو دەنگانە بگرێت كە گوێیان بۆ نەگیراوە.. هاتووم بە لێكتێگەشتن و كۆدەنگیی نیشتمانیی، بەشوێن خواستی هەموو بێبەش و پەراوێزخراوانەوە بم". بەڵێنی هەڵبژاردنی مەسعود پزیشكیان خۆی لە سێ بنەمای سەرەكیدا دەبینییەوە (دادپەروەری كۆمەڵایەتیی- پەرەپێدانی هاوسەنگ- چاكسازی لە پەیكەر)دا. ئەو بەڵێنی داوە بە دۆزینەوەی سیستەمێكی ئابوری شەفاف روبەڕووی گەندەڵی ببێتەوە، زەمینەی گەشەی ئابوری فەراهەم بكات، پێیوایە بە چاكسازیكردن لە پەیكەری ئابوری و رەخساندنی سەكۆی گونجاو بۆ سەرمایەگوزاریی دەتوانرێت دەرفەتی كار بڕەخسێنرێت و روبەڕووی بێكاری ببێتەوە، بەڵام روون نییە بە چ بەرنامەیەك دەتوانێت ئەم بەڵێنانەی جێ بەجێ بكات.  پزیشكیان لە بانگەشەی هەڵبژاردنی خۆیدا جەختی كرد لەسەر ئەوەی كە دەبێت ئێران دەرگاكانی خۆی بەسەر سەرمایەگوزاری بیانیدا بكاتەوە. ئەو وتی چین لە ئێراندا سەرمایەگوزاری ناكات، چونكە ئێران لە لیستی رەشی گروپی كاری دارایی نێودەوڵەتیی (FATF)دایە. لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەوەش، ئەو خوازیاری ئەوەیە سنورێك بۆ ناكۆكییە نێودەوڵەتییەكان دابنرێت، دیپلۆماسیەتی كاراو مامەڵەی بنیادنەرانە لەگەڵ جیهان دەستپێبكاتەوە، نەیارە ئوسوڵگەراكانیشی دەڵێن ئەمە دەیەوێت درێژە بە رێگاكەی كابینەی حەسەن رۆحانی بدات، كە بەوتەی ئەوان كابینەیەكی شكستخواردوو بوو.  چاكسازیكردن لە سیستەمی تەندروستی و باشكردنی كوالیتی خزمەتگوزارییە پزیشكییەكان و كەمكردنەوەی خەرجی چارەسەركردن لەو بەڵێنانەی ترن كە ئاغای پزیشكیان بە خەڵكی ئێرانی داوە، ئەمە لەپاڵ باشكردنی بارودۆخی خوێندن و زیادكردنی خوێندنگەو زانكۆكان.  لەمە زیاتریش، پزیشكیان وتویەتی: هەموو هەوڵێكم بۆ چاكسازیكردن دەبێت لە سیستەمی ناكارای فیلتەرینگ، بۆ ئەوەی هەزاران دامەزراوەی بازرگانی بگەڕێنمەوە بۆ ناو چەرخی ئابوری لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، كە ملیۆنان هاوڵاتی ئێرانی لەو تۆڕانەدا سەرقاڵی كاركردنن.  مەبەست لە چاكسازی كردن لە سیستەمی فیلتەرینگ ئەو سانسۆرەیە كە لەژێر ناوی پاراستنی ئاسایشی گشتیی لە ئێران بەسەر تۆڕەكانی ئینتەرنێتدا سەپێندراوەو وای كردووە بەكارهێنەران بە ئاسانیی دەستیان بە هەموو شتێك رانەگات.  پزیشكیان كە لە خێزانێكی كوردی ئازەرییە، هەوڵیدا بۆ ئەوەی دەنگی كەمینەكان، ژنان و لاوانی ئێران بەلای خۆیدا كێش بكات، ئەو لە لێدوانێكدا بۆ میدیاكانی ئێران رەخنەی لە مامەڵەی دەسەڵات گرت لەگەڵ ناڕەزایەتییەكانی ساڵی 2022دا، وتی:" ئایا ئەوەی كە بە توندی مامەڵە لەگەڵ خەڵك بكەین و بەزۆر دەمانەوێت باوەڕێك لە خەڵكدا بچێنین فەرمانی دین و پێغەمبەرە؟ ئێمە مافی ئەوەمان نییە فەرمان بە خەڵك بكەین". لەم بوارەشدا ئەو پێشینەی هەبوو، لەوانە بوو كە دژی كوشتنی خاتوو "ژینا ئەمینی" قسەی هەبووە، كچە كوردێك كە لەسەر پرسی حیجاب كوژراو بەدوای خۆیدا شەپۆلێك ناڕەزایەتیی بێ پێشینەی لە ئێراندا دروستكرد.  پێدەچێت دەسەڵات و عەلی خامنەیی رابەری 85 ساڵەی ئێران بزانن كە توندكردنەوەی زیاتر لەبواری حیجابی زۆرەملێدا مەترسی هەیە. گەڵاڵەی پەسەندكراوی پەرلەمانی ئێران كە بە پرۆژەیاسای " عفاف و حجاب" ناسراوەو تا زیندانیكردن سزای بۆ پێشێلكردنی حیجاب داناوە، تائێستا لەلایەن ئەنجومەنی پاراستنی دەستورەوە پەسەندنەكراوە كە لەژێر چاودێری خامنەییدایە. پزیشكیان و پورمحەمەدی تەنیا كەسانێك بوون لەناو كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا كە رەخنەیان لەو پرۆژەیاسایە گرت و بەڵێنیاندا رێگری لێ بكەن. لەبارەی چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو كچ و ژنانەی كە حیجابی زۆرەملێ لەبەرچاوناگرن، پزیشكیان دەڵێ:" ئێمە كە ئەو هەموو پارەیەمان لە دروستكردنی ناوەندی ئاینیی و مەزهەبیدا بە خەرج داوەو نەمانتوانیوە تا ئەم تەمەنە ئەوان هیدایەت بدەین، ئایا دەتوانین بەم جۆرە راستیان بكەینەوە؟".  ئەوەی ماوەتەوە بوترێت ئەوەیە ئایا ئاغای پزیشكیان تا چەند دەتوانێت بەڵێنەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن جێبەجێ بكات و تا چ ئەندازەیەك دەستكراوە دەبێت.  سەرچاوەكان:  بی بی سی یۆرۆنیوز  

گۆران دوکانی - ئەمریكا درۆدەکەیت!...گەمژەیت!...شێتیت!...ئەمانەو چەندین دەستەواژەی دیکەی نامۆ کە بینەر هیچکات چاوەڕێی ئەو زمانە بازاڕیەی نەدەکرد لە دیبەیتی نێوان دوو بەربژێر بۆ پۆستی سەرۆکایەتی زلهێزترین ووڵاتی سەرئەم زەمینە کە (ئەمێریکا)یە! لە دیبەیتەکەی شەوی ڕابردوو بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمەریکا کە لە 5ی نۆڤەمبەری ئەمساڵدا ئەنجام دەدرێت، دۆناڵد ترەمپی بەربژێری کۆماریەکان کەهەمیشە لای بەشێک لە میدیا و لایەنگرانی دیموکراتەکان بەسەرۆکێکی شێت ناوی دەبرێت بەڕێژەیەکی بەرچاو سەرکەوتوبو بەرامبەر جۆ بایدنی بەربژێری دیموکراتەکان کە زۆربەی لایەنگرانی کۆماریەکان بە سەرۆکێکی نەخۆش ناوی دەبەن! کەناڵی CNN کە دیبەیتەکەی ڕێک خستبو، لەدوای دیبەیتەکە ڕاپرسیەکی لەسەر وێبسایتەکەی دانا بۆ وەرگرتنی بۆچوونی ئەو کەسانەی کە دیبەیتەکەیان بینیوە، ئەگەرچی کەناڵی CNN کە پشتگیری دیموکراتەکان و بایدن دەکات، تەنانەت هەندێکجار بەمیدیای دیموکراتەکان دەناسێندرێت کەچی دەنگدەرانی ڕاپرسیەکەی CNN بەجۆرێک دەنگیان داوە دیموکراتەکانی توشی شۆک کردوە و لە بەیانی ئەمڕۆوە دیبەیتەکە بۆتە باس و خواس و مشتومڕی چڕی شەقامی ئەمریکی، بینەرانی دیبەیتەکە لە ڕاپرسیەکەی کەناڵی CNNدا لە%67 دەنگیان داوە بە ترەمپ و لە%33 دەنگیان داوە بە بایدن. هەروەها لە ڕاپرسیەکی دیکەی کەناڵی CBSی نزیک لە دیموکراتەکان و بایدن کە بۆ سەربەخۆکانی ئەمریکا ئامادەیان کردوە ئەنجامەکەی بەم جۆرەیە: لە %41 دەنگیان داوە بە ترەمپ، لە%26 دەنگیان داوە بە بایدن، لە%33 دەنگیان داوە بە (دڵنیا نیم). دیبەیتەکە بەجۆرێک شکستی بایدنی نیشاندا کە هەموو ئەمریکیەک بەلایەنگرانی خودی بایدنیشەوە بەڕوونی هەستیان بەو شکستە کرد، لە دیبەیتەکەدا دۆناڵد ترەمپ وەک کەسێکی تاڕادەیەک ئاسایی دەردەکەوت و خۆی لە وەڵامە مەترسیدارەکان دەپاراست. جۆ بایدن لە سەرەتادا وەها خۆی نیشاندا کە غازی زۆر لەناو تانکییەکەیدا هەیەو بە یەقینەوە توانای هەیە بۆ چوار ساڵی داهاتوو سەرۆکایەتی ئەمەریکا بکات بە تەمەنی 86 ساڵی و نەخۆشیە درێژخایەنەکەیەوە (کە دواجار وادەرنەچوو!). ترەمپ بە تەواوی سەرکەوتوو بوو (هەرچەندە لە دیبەیتەکەدا بە توڕەیی چەندین درۆی کرد و زۆرجاریش ڕەتیدەکردەوە وەڵامی پرسیارە هەستیارەکان بداتەوە).   بایدن چەندین دەرفەتی لەدەستدا، چی بۆ پشکنینی ڕاستییەکانی ترەمپ و چی بۆ گەڕانەوەی وێرانکەر لەسەردەی ترەمپدا. بۆ نموونە: کاتێک ترەمپ باسی کوشتنی کچە 12 ساڵانەکانی کۆچبەرانی دەکرد، من لەسەر لێواری کورسیەکەم چاوەڕێی ئەوەم دەکرد بایدن زۆر بە سادەیی بڵێت: "ئەو مردنانە لەسەر ویژدانی تۆیە ترەمپ! تەنها تۆ بەرپرسیاریت! ئەوە من بوم پڕۆژە یاسایەکی دوولایەنەی ئاسایشی سنوورم لە کاتی خۆیدا هەبوو ئێوە کوشتتان، چونکە چەکی بەهێزی تۆ لە بانگەشەی هەڵبژاردندا لەسەر مردنی کۆچبەرانەو دروستکردنی دووبەرەکی و ڕەگەزپەرستیە بۆ دەنگدەرانت (بۆ سەلماندنی ئەم ڕاستیەش لە تێرمی یەکەمی سەرۆکایەتی تۆدا زۆربەی ناوەندەکانی هەڵسەنگاندن و سێرڤاکانی ئەمەریکا و جیهان سەلماندیان زۆرینەی دەنگدەرانی ترەمپ لەسەر لێدوانە توڕەو ئاگرینەکانی بوو کە بەئاشکراو بێ شەرمانە بانگەشەی دیپۆرت کردنەوەی موسوڵمانان و دروستکردنی دیوارێک لە نێوان ئەو سنوورە درێژەی مەکسیک ـ ئەمەریکا بۆ ڕێگریکردن لە کۆچبەرانی ولاتانی لاتین ئەمەریکا)، یان چاوەڕێ بوم زۆر بەسادەی بایدن بڵێت: "ئەوە تۆبویت لەسەردەمی چوار ساڵی حوکمڕانیت بە بڕیارێکی گەمژانە سەدان دایک و منداڵی کۆچبەرت لەیەک کرد کە بوە هۆی سەرلێشێوانی سەدان خێزان! کەچی بایدن نەک هەر ئەوانەی نەگوت بەڵکو دەستی کرد بە باسکردنی سەربازە دێرینەکان. هەندێک جار وەڵامەکەی لادەدا و دەچووە ناو باسی شاجوانی کارۆلاینای باشوورەوە!. بایدن ئەوەندە خراپ بوو کە لە نیوەی دیبەیتەکەدا کەمپەینی بایدن دەستی کرد بە تویتکردن کە بایدن لەژێر کەشوهەوادا سەرمای بووە!. تەنانەت لەپرسی دەرەوەشدا (شەڕی یۆکراین ڕووسیا، دۆسیەی غەزە، پرسی ئەتۆمی کۆریای باکوور...هتد) ترەمپ باڵاتربوو بەسەر بایدندا. لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە: ئایا دەتوانرێت بایدن بگۆڕدرێت؟ ئەی کێ جێگای بگرێتەوە؟ بەو پێیەی دوو مانگیتر کۆنفرانسی گشتی دیموکراتەکانە، گۆڕینی بایدن ئاسان دەبێت بە مەرجێک بایدن خۆی ڕەزامەندی دەربڕێت بۆ کاندیدکردنی کەسێکیتر. (یاساکانی بەڕێوەبردنی کۆنفرانسی دیموکراتەکان بەجۆرێکە کە ناتوانرێت بەبێ ڕەزامەندی خۆی کاندیدکردنی بایدن ڕەت بکرێتەوە). ئەگەر بایدن ئەو بڕیارە بدات کامالا هاریس دەبێتە جێگرەوەی، بەلام کێشە گەورەکە ئەوەیە کە بونی هاریس چارەسەری ئەم دەردە کتوپڕەی دیموکرات و لایەنگرەکانیان ناکات! تەنانەت هاریس زۆر کەمتر لە بایدن بەناوبانگە! دوو کەسایەتی دیکە بۆ جێگرەوەی بایدن کە لەناو شەقامی دیموکراتەکاندا لە بەیانی ئەمڕۆوە مقۆمقۆیان لەسەرە هەریەک لە (گرێچن ویتمەر) حاکمی بەناوبانگی ویلایەتی میشیگن و (جاش شەپیرۆ) حاکمی ویلایەتی پێنسیلڤانیایە.   ویتمەر ناوبانگێکی نیشتمانی هەیە و لە ئێستادا بایدن لە هەردوو ویلایەتی میشگن و پێنسیلڤانیا لەدوای خۆیەوەیەتی. هەروەها ڕۆی کۆپەر، حاکمی دەستلەکارکێشاوەی ویلایەتی کارۆلینای باکوور، بژاردەیەکی سەرنجڕاکێشی جێگری سەرۆکە، بەتایبەتی ئەگەر بایدن لای خۆیەوە دەستبەرداری بەربژێری ببێت و کامیلا هاریس ببێتە پاڵێوراو. بێگومان کێشە لە کاندیدکردنی ویتمەردا دروست دەبێت لەوانەش مەترسی دەنگ نەدانی هاوڵاتیە بەڕەگەز ئەمریکی/ئەفریقیەکانی لایەنگری دیموکراتەکان. كەسایەتیەکی دیکە کە قسەی لەبارەوە دەکرێت بۆ بەربژێری دیموکراتەکان لە جێگەی بایدن (میشێل ئۆبامای) خانمی یەکەمی سەرۆکی پێشوی ئەمەریکا باراک ئۆبامایە، هەرچەند کەمتر لە میدیاداو لەلایەن چاودێرانی سیاسی و بەرپرسانی پلە باڵای دیموکراتەکانەوە قسە لەسەر میشێڵ دەکرێت بۆ کاندید کردنی بەهێندەی لەلایەن کامپینی لایەنگرانی دیموکراتەکانەوە قسە لەسەر میشێڵ دەکرێت. هەموو ئەمانە تا ئێستا ئەگەرن بەلام بەدووریش نازانرێت ڕوو بدەن. پێدەچێت بایدن وەک پاڵێوراو بمێنێتەوە. ئەگەری کامێلا هارسی جێگریش قسەی لەسەرە، هێشتا کاتێکی زۆر لەبەردەستدایە کۆنفرانسی دیموکراتەکان حەوت هەفتەی ماوە. با چاوەڕێ بکەین ئەگەر بایدن بڕیارە قورسەکەی دەستلەکار کێشانەوەیدا بزانین بازی دیموکراتەکان لەسەر شانی کێ دەنیشێتەوە و شانس دەبێتە یاوەری ئەم شەڕەی کە خێر بەدوای خۆیدا دێنێت بۆ کاندیدی نوێی دیموکراتەکان؟!. سەرچاوە: ماڵپەڕی CNN ماڵپەڕی The New York Times ماڵپەڕی The Hill ماڵپەڕی Newsweek

(درەو):  ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا یەكەمین دیبەتی كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بەخۆوە بینی، جۆ بایدن سەرۆكی ئێستاو دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشوو لە دیبەیتێكدا كە تۆڕی (CNN) رێكیخست، روبەڕووی یەكتر بوونەوە. وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمریكا رۆژی 5ی تشرینی دووەمی ئەمساڵە، ئەمە یەكەمجار بوو دیبەتی كاندیدەكانی سەرۆكایەتی لەلایەن "لیژنەی دیبەیتەكانی سەرۆكایەتیی"ەوە رێكنەخرا، لیژنەیەك كە لە ساڵی 1988ەوە سەرپەرەشتی ئەم جۆرە چالاكییانە دەكات، هەروەك جاری یەكەمیش بوو لە مێژووی ئەمریكا دیبەتێك سەرۆكی ئێستاو پێشووی وڵاتەكە كۆبكاتەوە.  دیبەیتەكە شەڕی یەكتر تۆمەتباركردنی لەنێوان هەردوو كاندیدەكەدا بەخۆوە بینی، گفتوگۆكان لەسەر بابەتەكانی وەك (لەباربردنی كۆرپەلە، ئیدارەی ئابوری، كۆچبەران، ململانێكان لە ئۆكرایناو غەززە) چڕبووەوە.  دیبەیتەكە كە لە شاری (ئەتلەنتا)ی ویلایەتی جۆرجیا بەڕێوەچوو، بایدن لەگەڵ هاوسەرەكەی گەیشتە ئەتلەنتا، بەڵام هاوسەرەكەی ترەمپ نەبینرا، ئەم دیبەیتەكە كە پێشبینی دەكرێت رۆڵێكی كاریگەریی لەسەر دەرەنجامەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمریكا هەبێت، بەبێ تەوقەكردنی نێوان دوو كاندیدەكە دەستیپێكرد.  بایدنی (81 ساڵ) و ترەمپی (78 ساڵ) هەردووكیان روبەڕووی كۆمەڵێك ئاڵنگاری دەبنەوە بۆ سەلماندنی توانای خۆیان لە مامەڵەكردن لەگەڵ پرسە جیاوازەكان و خۆبەدورگرتن لەجۆرە هەڵەیەكی زمانەوانیی، هەروەك هەردووكیان هەوڵی ئەوە دەدەن پۆینتێكی زیاتر لە راپرسییەكاندا كۆبكەنەوە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا بەپێی راپرسییەكان ئاستی جەماوەرییان لە یەكترەوە نزیكە.  بنەماكانی دیبەیتەكە چین ؟ ماوەی دیبەیتەكە بە (90 خولەك) دیاریكردوە، ئەمە لەگەڵ دوو ناوبڕی ریكلام، ئەمەش خاڵێكە كە جێگای تێبینییە، چونكە دیبەتی خولەكانی پێشووی هەڵبژاردن كە لیژنەی دیبەیتەكانی سەرۆكایەتیی سەرپەرەشتی دەكرد، نەك دامەزراوەیەكی میدیایی، ناوبڕی ریكلامكردنی تێدا نەبوو.  هەروەك رێگا بە كاندیدەكان نادرێت لە ناوبڕەكاندا لەگەڵ یاردەدەرەكانیان قسە بكەن، بەڵام دەرفەتی ئەوەیان دەبێت لەم ناوبڕانەدا هەناسەیەك هەڵمژن و هەندێك خۆیان كۆبكەنەوە، ئەمەش بابەتێكە كە لە دیبەتی خولەكانی تری هەڵبژاردندا نەبووە. هەریەكێك لە كاندیدەكان پێنوسێك و دەفتەرێك و بوتڵێك ئاویان پێدەدرێت، لەسەر سەكۆی دیبەیتەكە رێگا بە هیچ ئامرازێكی یارمەتیدان یان تێبینی نوسراو نادرێت.  دیبەیتەكە لەناو ستۆدیۆی (CNN) بەڕێوەدەچێت بەبێ ئامادەبوونی جەماوەر، ئەمەش بەبەراورد بە هەموو دیبەیتەكانی تر گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، پێشتر جەماوەر بەشێوەی راستەوخۆ بەشداری دیبەیتەكانی دەكرد، ساڵی 2020 بەهۆی پەتای كۆرۆناوە، رێگا بە خەڵكێكی كەم درا بچنە ناو هۆڵی دیبەیتەكەوە.  بایدن و ترەمپ لەسەر دوو مینبەر لە تەنیشتی یەكتردا راوەستان، بە شێرو خەت شوێنی هەریەكەیان لەسەر سەكۆكە دیاریكرا.  تەنانەت قسەكردنیش بە تیروپشك رێكخرا، بایدن سەرەتای قسەكردنی بەركەوت، قسەی كۆتایش بەر ترەمپ كەوت، رێگا بە وتنی پێشەكی نەدرا. (CNN) بۆ وەڵامدانەوەی هەر پرسیارێك ماوەی 2 خولەك و بۆ هەر وەڵامدانەوەو رەتكردنەوەیەك ماوەی یەك خولەكی دیاریكرد،  جەیك تاپر و دانە باش كە سەرپەرەشتی دیبەیتەكان دەكەن، مافی ئەوەیان پێدراوە بەگوێرەی خەمڵاندنی خۆیان كاتی زیاتر بە هەریەكێك لە كاندیدەكان بدەن.  بۆ رێگریكردن لەوەش كاندیدەكان قسە بە یەكتر ببڕن، دەنگی میكرۆفۆنی هەریەكێك لە كاندیدەكان رادەگیرێت كاتێك ئەوی تریان قسە دەكات، ئەمەش داواكاری بایدن بوو، چونكە ترەمپ حەزی بەوەیە لە دیبەیتەكاندا قسە بە نەیارەكانی ببڕێت.  لەسەر جەنگی غەززە چییان وت؟  جۆ بایدن وتی:" تاكە لایەن كە ئەیەوێت جەنگ بەردەوام بێت حەماسە"، جەختی لەسەر ئەوە كرد ئەمریكا "گەورەترین سەرچاوەی پاڵپشتی ئیسرائیلە لە جیهاندا"و رایگەیاند" بەردەوام دەبین لە ناردنی شارەزاو پیاوانی هەواڵگریمان بۆ ئەوەی بزانین ئایا چۆن دەكرێت حەماس لەناو ببەین هاوشێوەی ئەوەی لەگەڵ بن لادن كردمان".  لە وەڵامی پرسیارێكیشدا سەبارەت بەوەی حەماس و ئیسرائیل تتائێستا پابەندی ئەو پێشنیازە نەبوون كە خستویەتییەڕوو، بایدن وتی: هەمووان پشتیوانی پلانەكەیان كرد، لە ئەنجومەنی ئاسایشی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بۆ گروپی حەوت وڵاتە گەورەكەو ئیسرائیل و ناتانیاهۆ خۆشی، حەماسە كە رێككەوتنەكەی ناوێت. "چی روویدا. لە ئیسرائیل تاكە شتێك كە هەڵپەسێردرا ئەو بۆمبانە بوو كە كێشیان 2000 پاوندە. ئەوانە لەناوچەی دانیشتواندا بە باشی كارناكەن، خەڵكێكی زۆری بێتاوان دەكوژن" بایدن وای وت.  بایدن رایگەیاند" ئێمە هەموو ئەو چەكانە بە ئیسرائیل دەدەن كە پێویستی پێیەتی هەر كاتێك بیەوێت. بەوبۆنەیەشەوە، من ئەو پیاوە بوو كە جیهانم دژی ئێران رێكخست كاتێك هێرشی موشەكیی كردەسەر ئیسرائیل، هێرشەكە هیچ زیانێكی نەبوو. هیچ ئیسرائیلییەكی بەهەڵە نەكوشت و هێرشەكە راگیرا. ئیسرائیلمان رزگاركرد".  بایدن جەختی كرد" ناكرێت رێگە بە بەردەوامبوونی حەماس بدرێت، بەوبۆنەیەوە، حەماس زۆر لاواز بووەو دەبێت لەناوببرێت، بەڵام دەبێت وریای بەكارهێنانی هەندێك چەك بین لەناو ناوچەكانی دانیشتواندا".  ئەمە لەكاتێكدا بوو كە دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشووی ئەمریكا دەڵێ ئیسرائیل تاكە لایەنە كە دەیەوێت بەردەوام بێت لە جەنگ، ئەمەش لە وەڵامی قسەی بایدندا كە حەماس بە تاكە لایەن بۆ بەردەوامیدان بە جەنگ ناودەبات.  ترەمپ ئاماژەی بەوەكرد" پێویستە بایدن ئیسرائیل بەجێبهێڵێت بۆ ئەوەی ئەركەكەی تەواو بكات، بەڵام نایەوێت ئەو كارە بكات". ترەمپ؛ بایدنی ركابەری بەوە وەسفكرد كە " بووە بە فەلەستینی، بەڵام خۆشیان ناوێت، چونكە فەلەستینییەكی زۆر خراپ و لاوازە". لە وەڵامی ئەوەشدا "ئایا پشتیوانی دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی فەلەستین دەكات لەپێناو ئاشتی لە ناوچەكەدا؟". ترەمپ وەڵامی دایەوە:" دەبێت بزانم"، بەر لەوەی قسەكەی بگۆڕێت بۆ باسكردن لە رێككەوتنەكان لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپادا.  بایدن رووی بەلای ترەمپدا وەرگێڕاو پێی وت:" تۆ ئەخلاقی پشیلەی كۆڵانت هەیە"، لەكاتێكدا ترەمپ رەتیكردەوە سێكسی لەگەڵ كچە ئەستێرەیەكی پۆرندا كردبێت.  لە دیبەیتەكەدا، ترەمپ وتی لە هەموو راپرسییەكان ئەو لە پێشەوەیە، جەختی كرد تەنیا لەكاتێكدا ئەنجامی هەڵبژاردنەكان قبوڵ دەكات كە دادپەروەرانە بێت. ئاماژەی بەوەكرد هەڵاوسان وڵات دەكوژێت، بایدنی تۆمەتبار كرد بەوەی سنوری بەكراوەیی بەجێهێشووە بۆ ئەوەی ئەمریكا وێران بێت، جەختی لەسەر ئەوەكرد، سەركەوتنی لە هەڵبژاردن تاكە دەرفەتە بۆ دەربازكردنی ئەمریكا لەو قوڕەی تێی كەوتووە. ترەمپ باسی لەوەكرد ئەگەر ئەمریكا سەركردەیەكی راستەقینەی هەبوایە، جەنگی ئۆكراینا رووی نەدەدا، بایدنی بە بەرپرس زانی لە بەرزبوونەوەی ئاستی هەڵاوسان و كوژرانی هاوڵاتیانی رەشپێست، هەروەك هۆشداری دا لە نزیكبوونەوەی جیهان لە جەنگی سێیەمی جیهانیی بەهۆی سیاسەتەكانی بایدنەوە، وتی: بەهۆی بێڕێزی ئەمریكاوە لەسەردەمی بایدندا، جیهان بەرەو تەقینەوە دەچێت.  راپرسی دوای دیبەیتەكە ئەو راپرسییەی كە (CNN) دوای تەواوبوونی دیبەیتەكە بڵاویكردەوە، دەریخست نزیكەی 8 كەس لە هەر 10 دەنگدەرێكی تۆماركراو دیبەیتەكەیان بینیوە (واتا 81%) دەڵێن دیبەیتەكە هیچ كاریگەرییەكی لەسەریان نەبووە لە هەڵبژاردنی سەرۆكدا، 14%ی تر وتوویانە دیبەیتەكە وای لێكردوون چاوخشاندنەوەی بە بڕیاری خۆیاندا بكەن، بەڵام بڕیاری خۆیان نەگەڕیوە، رێژەی 5% وتویانە بۆچوونیان گۆڕاوە لەبارەی ئەوەی دەنگ بە كێ بدەن. دوای دیبەیتەكە، بۆچوونی چاودێران لەسەر بایدن هەندێك گۆڕانكاری بەسەردا هات، تەنیا 31% بەشێوەیەكی ئەرێنیی لێیان روانی، ئەمە بەراورد بە 37% كە بەر لە راپرسییەكە لەگەڵ هەمان دەنگدەران ئەنجام درابوو، لەبەرامبەردا 43%ی چاودێرانی دیبەیتەكە بەشێوەی ئەرێنی لە ترەمپ دەڕوانن، ئەمە لەكاتێكدا بووە بەر لە راپرسییەكە 40%ی دەنگدەرانی بۆچوونی ئەرێنییان لەسەر هەبوو.  48%ی چاودێرانی دیبەیتەكە دەڵێن ترەمپ بەشێوەیەكی باشتر چارەسەری ئەو مەترسییانەی كردووە كە لەبارەی توانای لە مامەڵەكردنی لەگەڵ سەرۆكایەتیدا هەبووە، ئەمە لەكاتێكدایە 23% وتویانە بایدن كاری باشتری كردووەو 22% پێیانوا بووە هیچ یەكێك لە كاندیدەكان كاری باشیان نەكردووە. 7%ی تر پێیوایە هەردوو كاندیدەكە بە هەمان ئەندازە كاری باشیان كردووە بۆ رەواندنەوەی مەترسییەكان.  لەناو ئەوانەی دیبەیتەكەیان بینیوە، 48% وتویانە بیر لەوە دەكەنەوە تەنیا دەنگ بە ترەمپ بدەن. 40% وتویانە تەنیا بیر لەوە دەكەنەوە دەنگ بە بایدن بدەن. 2% وتویانە بیر لە هەردوو كاندیدەكە دەكەنەوە، 11% وتویانە بیر لەوە ناكەنەوە دەنگ بەو دوو كاندیدە بدەن.  كاردانەوەی دیبەیتەكە كلیر مكاسكیل سیناتۆری پێشووی دیموكراتەكان لە ئەنجومەنی پیران لەسەر ویلایەتی میسوری دەڵێ:" تاكە شتێك هەبوو كە دەبوو بەدی بهێنێت، ئەوەش ئەوە بوو ئەمریكا دڵنیا بكاتەوە لەوەی لەو تەمەنەدا لە ئاست ئەركەكەیدایە، بەڵام ئەمشەو لەمەدا شكستی هێنا".  گاڤین نیوسەم پارێزگاری كالیفۆرنیا كە لایەنگرێكی سەرسەختی بایدنە دەڵێ:" نابێت هیچ نیگەرانییەك هەبێت، ئەم سەرۆكە كاری خۆی كردووە. پێویستمان بەوەیە لەپێناویدا پابەندی بەڵێنەكانمان بین".  لایخۆیەوە، كاتی بیدینگفیڵد بەڕێوەبەری پێشووی پەیوەندییەكانی ئیدارەی بایدن بە كەناڵی (CNN)ی راگەیاند" دوای دیبەیتە سەرۆكایەتییەكە، ئاستی سەرۆك بایدن بێومێدكەر بوو"، فرانك لۆنتز سیاسەتمەداری ئەمریكیش دیبەیتەكە بە "بومەلەرزەیەكی سیاسی"و بە "كارەساتێكی بێ پێشینە" بۆ دیموكراتەكان ناو دەبات. بەڵام سەرۆك بایدن خۆی، كە دوای دیبەیتەكە كاتێك بەڕێوەبوو بەرەو كافێیەك، كاتێك رۆژنامەنوسان رایانگرت، وتی:" لەوباوەڕەدام كاری باشمان كرد".  مایك جۆنسۆن سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكاش لە تۆڕی كۆمەڵایەی (X) پشتیوانی توندی خۆی بۆ دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشوو راگەیاند، ئەوەی بە تاكە كاندید ناوبرد كە "شایستەو بەتوانا"یە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتیی وڵات.  جۆنسۆن ئاماژەی بەوەكرد" ئەمە گەورەترین نابەرامبەرییە لە مێژووی دیبەیتەكانی سەرۆكایەتیدا" بەوپێیەی بەوتەی ئەو ترەمپ ئاستی لە ركابەرەكەی باشتر بووە. سەرچاوە: بی بی سی   

راپۆرت: درەو ئەگەر هێرش كرایەسەر هەریەكێكمان، هەردووكمان بەیەكەوە بەرگری دەكەین، ئەمە دەكەین بە بنەمای جیهانێكی نوێی فرەجەمسەر، لەپاڵ ئەمەشدا میكانیزم بۆ بازرگانی بەدیل ئەدۆزینەوە، ئەمە كورتەی رێككەوتنی ئەمڕۆی نێوان ڤلادیمیر پوتینی سەرۆكی روسیاو كیم جۆنگ ئون سەرۆكی كۆریای باكور بوو. وردەكارییەكەی لەم راپۆرتەدا. پشتیوانی كیم بۆ جەنگی ئۆكراینا سەرۆكی روسیاو كۆریای باكور رێككەوتنێكیان بۆ قوڵكردنەوەی هاوكاری سەربازی نێوانیان ئیمزاكرد، رێككەوتنێك كە وا دەكات لە حاڵی هێرش بۆسەر هەریەكێكیان، هەردووكیان پێكەوە بەرگری بكەن.كیم جۆنگ ئون سەرۆكی كۆریای باكور پەیوەندییە نوێیەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ روسیا وەكو "هاوپەیمانی" ناوهێنا. لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی دەگمەندا لەگەڵ ڤیلادیمیر پوتینی سەرۆكی روسیا، لە پیۆنگ یانگی پایتەختی وڵاتەكەی، كیم جۆنگ ئون ئیمزاكردنی رێككەوتنی "شەراكەتی ستراتیژی گشتگیر"ی لەگەڵ روسیا راگەیاند، پوتینی سەرۆكی روسیاش وتی: رێككەوتنەكە بوارەكانی بەرگریش لەخۆدەگرێت. پوتین كە لەماوەی 24 ساڵی رابردوودا یەكەمجارە سەردانی كۆریای باكور دەكات، رایگەیاند، بەپێی ئەو رێككەوتنی شەراكەتە گشتگیرەی ئەمڕۆ ئیمزا كرا، روسیاو كۆریا هەر كامێكیان روبەڕووی دەستدرێژی بوونەوە، دەبێت هاوكاری یەكتر بكەن. سیئۆل و واشنتۆن بەچڕی چاودێری سەردانەكەی پوتین دەكەن، كە پێدەچێت پەیوەندی دەیان ساڵەی نێوان روسیاو كۆریای باكور رێكبخاتەوە، ئەمەش لەكاتێكدا هەردوو وڵات لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیی روبەڕووی پەراوێزخستن بوونەتەوە، كۆریای باشورو ئەمریكا نیگەرانن لە پەرەسەندی پەیوەندییە سەربازییەكانی نێوان مۆسكۆو پیۆنگ یانگ. چین كە پاڵپشتیكاری سیاسی و ئابوری سەرەكی كۆریای باكورو هاوكاتییش هاوپەیمانێكی گرنگی مۆسكۆیە، هیچ كاردانەوەیەكی نییەو بێدەنگە، ئەمە لەكاتێكدایە كیم جۆنگ ئون وتی: رێككەوتنەكە دەكرێت هاوكاری روسیاو كۆریای باكور فراوانتر بكات بۆ بوارەكانی سیاسەت و ئابوری و بەرگریی و سروشتی رێككەوتنەكە "ئاشتیخوازانەو بەرگریكارانە"یە. پەیوەندییەكانی نێوان كۆریای باكورو روسیا گەیشتوەتە بەرزترین ئاستی نوێی هاوپەیمانێتیی. لەسەرەتای كۆبونەوەی لوتكەكەیان، كیم "پشتیوانی بێ مەرج"ی خۆی بۆ "سەرجەم سیاسەتەكانی روسیا" راگەیاند لەناویدا "پاڵپشتی تەواوەتی و هاوپەیمانی بەهێز" بۆ جەنگەكەی پوتین دژ بە ئۆكراینا. پوتین وتویەتی: مۆسكۆ دژی سیاسەتی هەژمونخوازانەو ئیمپریالی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی دەجەنگێت. ئەمە بەگوێرەی قسەی میدیاكانی روسیا. بەپێی ئاژانسی فەرمی هەواڵەكانی روسیا، پوتین لە سەرەتای گفتوگۆكانیدا لەگەڵ كیم جۆنگ ئون رایگەیاندووە" پشتیوانی چەسپاو و بەردەوامی ئێوە بۆ سیاسەتەكانی روسیا لەناویاندا سیاسەتی روسیا لە ئۆكراینا، بەرز دەنرخێنین". وڵاتانی خۆرئاوا بە سەرۆكایەتی ئەمریكا سزایان بەسەر روسیا سەپاند، بەهۆی لەشكركێشی بەرفراوانی پوتین بۆسەر ئۆكراینای دراوسێ لە شوبانی 2022دا، ئەمە لەكاتێكدا بوو مۆسكۆ هێرشەكەی بە "ئۆپراسیۆنێكی سەربازی تایبەت" ناودەبرد. "پشتیوانی بێ مەرج" پوتین كە لە لوتكەی ئەیلولدا لە ئەوپەڕی خۆرهەڵاتی روسیا میوانداری كیم-ی كردو بەم میواندارییە هاریكاری سەربازی نێوان هەردوو وڵاتی خێرا كرد، ئەمڕۆ لە پیۆنگ یانگ پێشوازییەكی گەورەی لێ كرا. پاسەوانی شەرەف لەناویشیاندا سەربازە سوارەكان و ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی مەدەنی لە گۆڕەپانی (كیم ئیل سۆنگ) لە كەناری روباری (تایدۆنگ) كە بەناو پایتەختدا تێدەپەڕێت، كۆبونەوە بۆ پێشوازیكردن لە پوتین، دیمەنەكە منداڵیشی تێدا بوو كە باڵۆن و وێنەی گەورەی هەردوو سەرۆكەكەیان هەڵگرتبوو، لەگەڵ رازاندنەوەی گۆڕەپانەكە بە ئاڵای وڵاتەكەیان. پاشان كیم و پوتن بەرەو كۆشی (كومسوسان) بەڕێكەوتن بۆ دەستپێكردنی گفتوگۆی لوتكە، پێشترو بەر لە كۆبوونەوەی لەگەڵ پوتین، كیم جۆنگ ئون وتی: ژینگەی ئەمنیی لەسەرتاسەری جیهان بەشێوەیەكی بەردەوام تادێت ئاڵۆزتر دەبێت، ئەمە پێویستی بە دیالۆگێكی ستراتیژی بەهێزتر هەیە لەگەڵ روسیا. كیم بە پوتنی وت:" ئەمەوێ جەخت بكەم لەوەی كە ئێمە بەبێ هیچ كۆت و مەرجێك پشتیوانی لە سەرجەم سیاسەتەكانی روسیا دەكەین". باسی لەوەكرد" كۆریای باكور پشتیوانی و هاوسۆزی تەواوەتی خۆی بۆ سوپاو گەلی روسیا نیشان دەدات لە ئۆپراسیۆنە سەربازییە تایبەتەكانیاندا لە ئۆكراینا بۆ پارێزگاریكردن لە سەروەریی و بەرژەوەندییە ئەمنییەكانیان، ئەمە لەپاڵ پاراستنی سەلامەتی خاكەكەیان". پوتین ئەمڕۆ گەیشتە فڕۆكەخانەی پۆنگ یانگ، كیم بۆ پێشوازیكردن باوەشی بۆ كردەوە، لەكاتی گەشتەكەیان بۆ میوانخانە فەرمییەكە، هەردووكیان "قسەی ناو دڵی خۆیان" كرد، ئەمەش بەگوێرەی هەواڵی ئاژانسی فەرمی كۆریای باكور. ئاژانسەكە رایگەیاند" شەراكەتی نێوان هەردوو وڵات بزوێنەری خێراكردنی بنیادنانی جیهانێكی فرەجەمسەری نوێیە"، سەردانەكەی پوتینیش بەهێزی ئەو دۆستایەتی و یەكێتیی نێوانیانی پیشاندا. روسیا پەیوەندییە گەرم و گوڕەكەی لەگەڵ كۆریای باكور بەكارهێناوە بۆ بێزاركردنی واشنتۆن، ئەمە لەكاتێكدایە كۆریای باكور كە ژێر گەمارۆیەكی تونددایە، پاڵپشتی سیاسی و بەڵێنی پاڵپشتی ئابوری و بازرگانی لە مۆسكۆ وەرگرتووە. ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی ترسیان هەیە لەوەی روسیا یارمەتی پێشكەشی بەرنامە موشەكی و ئەتۆمییەكەی كۆریای باكور بكات، كە بڕیاڕی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان ئەم كارەی قەدەغەكردووە، سەرباری ئەمە پیۆنگ یانگ تۆمەتبار دەكەن بەوەی موشەكی بالیستی و تۆپخانەی بە روسیا داوەو روسیاش ئەو چەكانەی ئۆكراینا بەكارهێناوە، بەڵام مۆسكۆو پیۆنگ یان هەردووكیان گواستنەوەی چەك لەنێوانیاندا رەتدەكەنەوە. "میكانیزمی بازرگانی جێگرەوە" دوای ئەوەی هاتنی پوتین بۆ پیۆنگ یان چەند كاتژمێرێك دواكەوت، لە كاتژمێری پێش بەرەبەیانیدا فڕۆكەكەی دەركەوت و كیم بەتەنیا لەسەر فەرشی سور پێشوازی لێكرد، بەڵام بێ ئەو ئاهەنگە گەورەی كە كۆریای باكور لە ساڵی 2019دا بەبۆنەی سەردانەكەی (شی جین بیگ)ی سەرۆكی چینەوە رێكیخست. دواتر هەردووكیان سواری ئۆتۆمبیلی (لیمۆزینی ئاوروس)ە روسییەكەی پوتین بوون و بەرەو میوانخانەی (كۆمسۆسان)ی دەوڵەت بەڕێكەوتن. میدیاكان وێنەی شەقامەكانی پیۆنگ یانگ-یان گواستەوە كە بە وێنەی پوتین رازێندراوەتەوە، لەگەڵ دیمەنی روخساری هۆتێل (ریو جیونگ) كە تەواو نەكراوەو لە 101 نهۆم پێكدێت و بە پەیامێكی گەورە لەسەری نوسراوە " بەخێربێیت پوتین". وەكو ئاماژەیەك بۆ ئەوەی روسیا ئەندامێكی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییە كە مافی ڤیتۆی هەیەو هەڵسەنگاندن بۆ نزیكبوونەوەی خۆی لەگەڵ كۆریای باكور دەكات، پوتین بەر لە گەیشتنی ئاماژەی بە بەرەنگاری پیۆنگ یانگ كرد بۆ هەڕەشەو فشارە ئابورییەكانی ئەمریكا. لە وتارێكدا كە رۆژنامەی فەرمی حزبی دەسەڵاتداری كۆریای باكور بڵاویكردەوە، كیم بەڵێنیدا " پەرە بە میكانیزمەكانی بازرگانی جێگرەوە بدات، میكانیزمێك كە ملكەچ نەبێ بۆ كۆنترۆڵی خۆرئاوا" ئەمە لەپاڵ "بنیادنانی ژێرخانێكی ئەمنیی یەكسان و دابەشنەكراو لە ئۆراسیا". سەرچاوە: ئاژانسی رۆیتەرز  

درەو:   🔹 ئێرانییەکان بەرەو چواردەهەمین خولی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار هەنگاو دەنێن، رۆژی ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٤، نۆیەم سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە هەڵدەبژێرن. 🔹 لە نێو (6) پاڵێوراودا، دوو پاڵێوراویان بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ، پاڵێوراوێکیش بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ، پەیوەستن بە سوپای پاسداران و ناوەندەکانی ژێر هەژمونی سوپاوە. 🔹 ڕابەری شۆڕشی ئیسلامی و ڕێبەرانی سەرەکی ڕێژیم پێیان وایە ئەو دەستکەوتانەی لە ئێراندا بەدەست هاتوون، وەک خۆیان بانگەشەی بۆ دەکەن، لەو شوێن و ناوچانەیە کە سوپای پاسداران تێیدا چالاکییە. 🔹 رژێم هەوڵدەدات پۆستی زیاتر ڕادەستی سوپای پاسداران بکات. 🔹 پێدەچێت خواستی ڕژێم زیاتر مەیلی بەرەو سپاردنی پۆستی سەرۆکایەتی بە کەسێکی وەک (قالیباف) بێت، بۆ ئەوەی ڕێگە خۆشبکات بۆ هێنانە پێشەوەی کەسایەتییەکی وەک موجتەبا خامنەئی (کوڕی ڕێبەر) وەک سێیەم سەرکردەی ئێران دوای (ڕێبەر و سەرۆکی کۆمار). پاڵێوراوەکانی چواردەیەمین خولی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار لە ئێران ئێرانییەکان بەرەو چواردەهەمین خولی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار هەنگاو دەنێن، رۆژی ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٤، نۆیەم سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە هەڵدەبژێرن. لەدوای ڕووداوی کەوتنەخوارەوەی هێلیکۆپتەرەکەی سەرۆک کۆمار (ئیبراهیم ڕەئیسی) لە مانگی ئایاری ٢٠٢٤ و گیانلەدەستدانی خۆی و سەرنشینەکان،  ئێرانی خستە بەردەم جۆرێک لە ئاڵنگاری ناوخۆیی و دەرەکی، پەیوەست بە پرۆسەی گواستنەوە و چۆنیەتی بەڕێوەبردنی دۆسییە ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتیەکان. ئەنجومەنی پاراستنی دەستوریش ناوی شەش پاڵێواوی پەسەند کرد کە ڕکابەری دەکەن بۆ پڕکردنەوەی کورسی سەرۆک کۆمار، ئەوانیش: 1.    عەلیرەزا زاکانی: (بناژوخواز)، لە ئێستادا پۆستی سەرۆکی شارەوانی تاران بەدەستەوەیە، پێشتر سەرۆکی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ئەنجومەنی شورا بووە، پێشتریش نوێنەری شاری تاران بووە لەو ئەنجومەنەدا. 2.    سەعید جەلیلی: (بناژوخواز)، ئەندامی ئەنجومەنی ستراتیژی پەیوەندییەکانی دەرەوە، ئەندامی ئەنجومەنی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی نیزام. ئەو وەک ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی کاری کردووە، هەروەها سەرۆکایەتی تیمی دانوستانکاری دانوستانەکانی ئەتۆمی کردووە لە سەردەمی (ئەحمەدی نەژاد)دا. 3.    ئەمیرحوسێن قازیزادە هاشمی: (بناژوخواز)، پزیشک و سیاسەتمەدار، وەک یاریدەدەری سەرۆکی کۆمار و بەرپرسی دەزگای شەهید کاری کردووە. 4.    حوجتولئیسلام مستەفا پورمحەمەدی: (بناژوخوازی میانڕەو)، سیاسەتمەدار، پێشتر پۆستی وەزیری دادی هەبووە، پێش ئەوەش یاریدەدەری وەزیری ئیتلاعات بووە لە وەزارەتەکەی (عەلی فەلاحیان)، لە خولی یەکەمی حکومەتەکەی (مەحمود ئەحمەدی نژاد)یشدا بووە وەزیری ناوخۆ. ئێستا وەک ڕاوێژکاری سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەری و ئەمینداری گشتی کۆمەڵەی پیاوانی باڵای ئاینی کاردەکات. 5.    محەمەد باقر قالیباف: (بناژوخواز)، بۆ جاری دووەمە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی شورا دەکات. 6.    مەسعوود پزشکیان: (ریفۆرمخواز)، وەک وەزیری تەندروستی لە حکومەتەکەی (محەمەد خاتەمی)دا کاری کردووە. هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری ئێران لە ژێر ڕۆشنایی دروشمەکانی هەڵبژاردن تاکە کاندیدی ڕیفۆرمخوازەکان (پزشکیان)، دروشمێکی هەمەلایەنە و کورتی دوو وشەیی (لەپێناو ئێران)ی بەکارهێنا، دروشمێک کە هەم بەڵێن و هەم ڕەخنەی تێدایە. هاوکات دروشمی (سەعید جەلیلی) درێژترەو گوزارشت لە کەسایەتییەکەی دەکات، لە کاتێکدا باقی کاندیدەکان سەرنجیان لەسەر خزمەتگوزاری، دادپەروەری، خێزان، نیگەرانییەکان و بژێوی خەڵکە. دروشمی سەرەکی شەش کاندیدەکە بەم شێوەیە یە: 1.    پزشکیان: لە پێناو ئێراندا. 2.    پور محەمەدی: حکومەتی سەقامگیر؛ دادپەروەری سەروەت و سامان، هێز. 3.    جەلیلی: جیهانێک لە دەرفەت، ئێران باز دەدات؛ هەموو ئێرانییەک ڕۆڵێکی گەورەی هەیە. 4.    زاکانی: حکومەتی خزمەت. 5.    قازی زادە: حکومەتی گەل و خێزان. 6.    قالیباف: خزمەت و پێشکەوتن. لە خولەکانی پێشوودا محەممەد عەلی ڕەجائی (لە ئابی 1981 لە بۆردومانی باڵەخانەی سەرۆکایەتیدا کوژرا) تاکە کەس بوو کە دروشمی هەڵبژاردنی نەخستەڕوو، بەڵام شێوازی ژیانی و خۆنەویستی و سادەیی ژیان و سیماکەی ڕەنگدانەوەی گەورەی لەسەر بانگەشەی هەڵبژاردن هەبوو، ئەو مۆدێلە تا ئەمڕۆش لە زهنی ئێرانییەکاندا ماوەتەوە، لایەنگرانی ئەحمەدی نژادیش بەو کەسایەتییە دەشوبهێنن. پێش (ڕەجائی)یش (بەنی سەدر) دادپەروەری کۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسیەتی کردە دروشمی خۆی کە بەگشتی ئەو دروشمانە دروشمی شۆڕشە سەرکەوتووکەی وڵاتەکە بوو، (بەنی سەدر)یش یەکەم سەرۆک کۆماری دوای شۆڕشە سەرکەوتووەکەی ئێران هاتە سەر کوردسی سەرۆک کۆمار. خامنەئی تیشکی خستە سەر حکومەتێکی ئیسلامی کە توانای بانگهێشتکردنی خەڵکی هەیە بۆ بیرکردنەوە. سەبارەت بە ڕەفسنجانی، دروشمەکەی لە ژێر کاریگەری هاتنە دەرەوەی ئێران بوو لە جەنگی (8 ساڵ)ەی لەگەڵ عێراق بوو: با پێکەوە کاربکەین بۆ ئاوەدانکردنەوەی ئێران و تیشکی خستە سەر(ئابووری و پەرەپێدان). خاتەمی دروشمی (گرنگیدان بە گەشەسەندنی سیاسی) بەرزکردەوە، کە لە سەردەمی ڕەفسەنجانیدا لە ڕێگەی "سبەینێیەکی باشتر بۆ ئێرانی ئیسلامی" پشتگوێ خرابوو، خرانەڕوو. ئەحمەدی نژاد بە ڕوونی باسی لە پێویستییە ئابوورییەکانی خەڵک کرد، دوای شکستی حکومەتەکانی پێشوو لە دابینکردنی چارەسەری پێویست بۆی، بەڵێنیدا کە "داهاتی نەوت بخاتە سەر سفرەی ئێرانییەکان". ڕوحانی دووبارە جەختی لە (گەشەپێدانی ئابووری و دیپلۆماسییەتی کارا) کردەوە، تیری ڕەخنەی ئاراستەی سیاسەتی دەرەوەی (ئەحمەدی نەژاد) کرد، پرسی سەقامگیری سیاسی و ئابووری لە دروشمی ئیبراهیم ڕەئیسیدا بە ڕوونی دەرکەوت، لەگەڵ بەڵێنی ڕەخساندنی هەلی کار: ئێرانێکی بەهێز و بەرزکردنەوەی بەرهەمهێنان . ئێران سیانزە خولی هەڵبژاردنی تەواو کردووە و بەرەو چوادەیەمین خۆل هەنگاو دەنێت، نوخبەی سیاسی وڵاتەکە لە تاقیکردنەوەیەکی سەختتردا لە بەردەم دەنگدەرێکی ئێرانی کە دڵخۆشکردنی ئاسان نییە، ئەزموون و تاقیکردنەوە دەکەن. ڕەنگە دابەزینی ڕێژەی دەنگدان ئاماژەیەک بێت بۆ هەڵوێستی ئەم دەنگدەرانە بەرامبەر بە حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی ئێران. تایبەت بە مێژووی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار و ڕێژەی بەشداری دەنگدەران بڕوانە (خشتەی یەکەم).     دۆخی کێبڕکێ لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار خولەکانی پشووی هەڵبژاردن، ڕەنگدانەوەی جۆرێک لە کێبڕکێ بووە، کە ئێران لەگەڵ هەر خولێکی هەڵبژاردندا رووبەڕووی بووەتەوە، هەندێک خول پەسەندکردنی ژمارەیەکی زۆر لە کاندیدەکان نیشان دەدات، هەندێکجاریش سنووردار کراون بە ژمارەیەکی کەمی کاندید بەپێی ئەو سیاسەتەی کە ئەنجومەنی پاراستنی دەستور پەیڕەوی کردووە. بەشێوەیەکی گشتی دەکرێت بەجۆرێک باس لە پڕۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کۆمار بکرێت کە ئاستێکی کێبڕکێ لە خولێکدا زیاد دەکات و لە خولێکی تردا دادەبەزێت، ئەمەش بەندە بە میکانیزمەکانی کێبڕکێی ناوخۆیی و سەرهەڵدانی هێز و کۆتلەی دیکە لەسەر حیسابی کوتلەیەکی تر. زۆر جاریش بۆ ڕاگرتنی بەرژەوەندییەکان کاندیدێک یان چەند کاندیدێک بۆ بەرژەوەندی بەرەیەکی سیاسی دەکشێنەوە، ئەمەش کاریگەری لەسەر داینامیکی و ڕەوتەکانی هەر هەڵبژاردنێك دەبێت. بە گشتی (خشتەی دووەم) تێڕوانینێکی گشتی لەبارەی کێبڕکێی سیاسی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار لە هەڵبژاردنەکاندا دەخاتە ڕوو.     سوپای پاسداران و پۆستە سیادییەکان ئاماژەگەلێک هەن کە وا نیشان دەدەن ڕژێمی ئیسلامی ئێران بەرەو ڕادەستکردنی زیاتری پۆستە هەستیار و پێگە سیادییەکانی وڵاتەکە بە سوپای پاسداران بسپێرن لە نێویشیاندا پۆستی سەرۆکایەتی کۆمار. لە نێو (6) پاڵێوراوەکەدا، دوو پاڵێوراویان بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ، پاڵێوراوێکیش بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ، پەیوەستن بە سوپای پاسداران و ناوەندەکانی ژێر هەژمونی سوپاوە، ئەوانیش؛ (محەمەد باقر قالیباف) کە یەکێک بووە لە فەرماندە باڵاکانی سوپای پاسداران، و (عەلی ڕەزا زاکانی) سەرۆکی شارەوانی تاران کە پێشتر لە سوپای پاسداران پۆستی باڵای هەبووە، هەروەها (سەعید جەلیلی) کە لەلایەن "بەرەی خۆڕاگری" بە سەرۆکایەتی (سدیق مەحصولی) فەرماندەی پێشووی فەیلەقی شەشی سوپای پاسداران پشتیوانی لێدەکرێت. پرسیارەکە ئەوەیە ئایا کۆماری ئیسلامی ئێران بە نیازی ئەوەیە، بۆ یەکەمین جار، پۆستی سەرۆکایەتی کۆمار ڕادەستی سوپای پاسداران بکات؟ تا ئەم ساتە ژمارەیەکی زۆر بواری بەرفراوان لە ژێر کۆنترۆڵی سوپای پاسداراندایە، ڕێژەیەکی زۆر لە میدیا و دەزگاکانی هەواڵ و ئاژانس و ڕۆژنامە و تەنانەت سیاسەتی دەرەوەشی کۆنترۆڵ کردووە، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەستە بە ڕۆڵی ناوچەیی ڕژێمی ئیسلامی ئێرانەوە، ئەوە جگە لە کۆنترۆڵکردنی دەزگا گەورەکانی ئابووری و بوارەکانی وەرزش _بە تایبەتیش تۆپی پێ_، هەروەها دەستی گرتووە بەسەر دامەزراوە کولتوورییە بەهێزەکانی وەک سینەما، زۆر بە کورتی دەکرێت ئاماژە بەوە بکەین سوپا کاریگەریی لەسەر چوار بوارى سەرەکیی هەیە، ئەوانیش: چەک، هەواڵگری، پارە و میدیا. جگە لەوەش سوپای پاسداران پۆستە بنەڕەتی و گرنگەکانی وەک سەرۆکایەتی پەرلەمان کۆنترۆڵ کردووەو ئەم پۆستە ماوەی (16) ساڵە لەلایەن سەرکردەکانی سوپاوە قۆرغ کراوە، کە لە ئێستادا (محەمەد باقر قالیباف)ەوە سەرۆکایەتی دەکات، لەکاتێکدا پێشتر لەلایەن (عەلی لاریجانی) سەرکردەیەکی پێشووی سوپای پاسدارانەوە بەڕێوە دەبرا. ئەم هەنگاوانە نیازی ڕێژیم بۆ ڕادەستکردنی پۆستە سیادییە گرنگەکان بە سوپای پاسداران ئاشکرا دەکات و بەشێک لە چاودێران پێیان وایە پۆستی سەرۆکایەتی کۆماریش بە سوپای پاسداران دەستپێردرێت. ئەمە شتێکی سەیر نییە؛ وەک چۆن لە ئێستادا سوپای پاسداران زۆرینەی پۆستە گرنگەکانی کۆنترۆڵ کردووە، وەک؛ -    پۆستی ئەمیندارێتی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانی (عەلی ئەکبەر ئەحمەدیان -  سەرکردە لە سوپای پاسداران). -    سەرۆکی پەرلەمان (محەمەد باقر قالیباف – سەرکردە لە سوپای پاسداران). -    سەرۆکی ئەنجومەنی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی رژێم (محەمەد باقر زولقەدر - سەرکردە لە سوپای پاسداران). -     سەرۆکی شارەوانی تاران (عەلی ڕەزا زاکانی - سەرکردە لە سوپای پاسداران). -    ئەمینداری کۆمیتەی سیاسی و ئەمنی لە ئەنجومەنی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی رژێم و بەرپرسی ڕاستەقینەی دۆسییەی ئەتۆمی ئێران (عەلی شەمخانی) کە هاوکات سەرکردەیەکی پێشووی سوپای پاسداران بووە. -     فەرماندەی پۆلیسی ئێران (ئەحمەد ڕەزا رادان) سەرکردە لە سوپای پاسداران و سەرۆکی سێ دەزگای هەواڵگری، ئەوانیش؛ ڕێکخراوی ئیتلاعاتی سوپای پاسداران کە (محەمەد کازمی – سەرکردە لە سوپای پاسداران) بەڕێوەی دەبات، هەروەها وەزارەتی ئیتلاعات (ئیسماعیل خەتیب)، ڕێکخراوی ئیتلاعات و پۆلیس (غوڵام ڕەزا ڕەزاییان). -    وەزیری ناوخۆ (ئەحمەد وەحیدی). -    سەرۆکی ئاسایشی ناوخۆ (مەجید میر ئەحمەدی). -    فەرماندەی بارەگای (ساروڵڵا) وەک گرنگترین بارەگای ئەمنی و بەرپرسی ئاسایشی پایتەخت، سەرکردە لە سوپای پاسداران (حسێن نەجات). -    فەرماندەی پاسەوانانی ڕێبەر (حەسەن مەشروعی فەر) -    وەزیری جەنگ (ئیسماعیل قائانی) فەرماندەی سوپای قودس ی سەر بە سوپای پاسداران. بەم شێوەیە تێبینی دەکرێت کە سەرکردایەتی زۆربەی پێگە هەستیار و گرنگەکان لەلایەن سوپای پاسداران و سەرکردەکانیەوە کۆنترۆڵ کراوەو سەرکردەکانی سوپای پاسداران لە یەک کاتدا چەندین پۆستیان هەیە، وەک پۆستی سەرۆکی دەستی ئەرکانی گشتی هێزە چەکدارەکان (محەمەد باقری) سەرۆکایەتی دەکات. بەرپرسی بارەگای (خاتەم ئەلئەنبیا) کە گرنگترین بارەگای سەربازییە لە وڵاتدا لە دەستی فەرماندەی سوپای پاسداران (غولام عەلی ڕەشید)دایە، بەرپرسی توانای مووشەکی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان (ئەمیر عەلی حاجی زادە)یە. سێ هەڵبژاردنی ڕابردووی ئێران شاهیدی ئەوە بووە، ڕژێم بەم ئاراستەیە کاردەکات و هەوڵی بە سەربازی کردنی دەسەڵات و قەتیسکردنی پێگە سیادی و هەستیارەکان لە سەرکردایەتی سوپای پاسداران دەدات. لە ڕووی دەروونیشەوە بۆمان دەردەکەوێت کە ڕژیم بۆ ئەم بیرۆکەیە ئامادەیە. ڕابەری شۆڕشی ئیسلامی و ڕێبەرانی سەرەکی ڕێژیم پێیان وایە ئەو دەستکەوتانەی لە ئێراندا بەدەست هاتوون، وەک خۆیان بانگەشەی بۆ دەکەن، لەو شوێن و ناوچانەیە کە سوپای پاسداران تێیدا چالاکییە. خامنەئی و دامودەزگاکانی دەسەڵای پێیان وایە کە هێزی ئێران لە مەیدانەکانی سەربازی، فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان و میلیشیاکانی سەر بە ئێران، دەرئەنجامی هەوڵ و کردەوەکانی سوپای پاسدارانە لەسەر ئەم بنەمایە، ڕژێم بەو ئەنجامە گەیشتووە کە ڕادەستکردنی پۆستە هەستیارەکان بە سوپای پاسداران بڕیارێکی دروست بووو، هەربۆیە باوەڕایان وایە بازنەیەی ڕادەستکردنی پۆستە باڵاکان بە سوپای پاسداران فراوانتر بکرێت بۆ ئەوەی پۆستی نوێ بگرێتەوە، لەوانەش پۆستی سەرۆکایەتی کۆمار. ئەو بیرۆکەیە تەنها لەوەوە سەرچاوە ناگرێت کە سوپای پاسداران لە دەرەوە وڵاتەکەی پاراستووە، بەڵکو بەو قەناعەتە گەیشتوون کە ئەوە سوپای پاسداران بووە توانیوویەتی سەرکوتی ناڕزایەتییە جەماوەرییەکانی ناوخۆ بکات لە ساڵانی: (٢٠٠٩، ٢٠١٧، ٢٠١٩ و ٢٠٢٢)، ئەوەی کە ڕژێمی لە کەوتن ڕزگار کرد لە ڕێگەی سەرکوتکردنی خەڵکەوە، سوپای پاسداران بوو. ئێستا کە مەترسی دووبارەبوونەوەی ئەم ناڕەزایەتییە جەماوەرییە گەورانە هەیە، دەبێت پشتی پێ ببەسترێت بۆ مانەوە و پاراستنی ڕژێمەکە. چاودێران پێیان وایە دەسەڵات دڵنیا بووەتەوە لەوەی ئەو ئۆرگانە سەرەکییەی کە دەتوانرێت پشتی پێ ببەسترێت لە مەسەلەی جێنشینی (عەلی خامنەئی)، و ڕێگری لە گۆڕینی بۆ قەیرانێکی گەورە، تەنیا سوپای پاسداران و سەرەڕای گرنگی دامودەزگاکانی دیکە، وەک ئەنجومەنی پاراستنی دەستوە، ئەنجومەنی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی رژێم، ئەنجومەنی پسپۆڕان و ڕادیۆ و تەلەفزیۆن، سوپای پاسداران وەک فاکتەری سەرەکی دەمێنێتەوە بۆ ڕێگریکردن لە قەیرانێکی گەورە کە ڕووبەڕووی ڕژێم دەبێتەوە دوای کۆتایی هاتنی خامنەئی. پێدەچێت ڕێژیم لە هەلومەرجێکی وادا، بە لەبەرچاوگرتنی ئەزموونەکانی پێشووی، و پەیڕەوکردنی مۆدێلەکانی چین و ڕووسیا و پاکستان، هەوڵی زیاتر دەدات پۆستی زۆرتر ڕادەستی سوپای پاسداران بکات. ڕژیم لە چینەوە بیرۆکەی گەشەپێدانی زۆرەملێی فێربوو، لە پاکستانەوە بیرۆکەی بۆمبی ئەتۆمی و هاوکاری سەربازی لەگەڵ پیاوانی ئایینی فێربوو، لە ڕووسیاشەوە بیرۆکەی مافیای پارە و سامانی لە بواری نەوت و غازدا وەرگرت، هەموو ئەوانەشی بەستەوە بە بەرپرسانی ئەمنی و بازنەی دەسەڵاتەوە. هەرچەندە سەرکەوتنی هەرکام لە شەش پاڵێوراوەکەی هەڵبژاردنی سەرکۆمار لە ئێران نابێتە مەترسی بۆ سەر ڕژێم، بەڵام پێدەچێت دەسەڵات لەگەڵ سەرکەوتنی کەسایەتییەکی وەک (قالیباف) بۆ ئیدارەکردنی پرسی ناڕەزایەتییەکان و جێنشینی (خامەنەئی) بێت، هەروەها بیرۆکەی ڕووبەڕووبوونەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا و مامەڵەکردنی زیاتر لەگەڵ ڕووسیا و چین و هیندستان کە ئێران بە بنەمای دەزانێت بۆ سیستمی نوێی جیهانی. بەڵام گەورەترین ئاڵنگاری بەردەم هەوڵەکانی ڕژێم بۆ دیزینکردنی دەرئەنجامی هەڵبژاردن بوونی خەڵکە، کە بۆ چاودێران وا دەردەکەوێ کە ڕژێم بوونی ئەوان پشتگوێ دەخات و مەترسییەکانیان بە کەم دەزانێت. زۆربەی خەڵکی ئێران ڕژێم بە بێ شەرعیەت و بە شکستی ئابووری و ناتەبا لەگەڵ شێوازی ژیانی هاووڵاتیان دەزانن. نەبوونی ئیرادەی ڕێژیم بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و گوشار و ئاڵنگارییە نێودەوڵەتییەکان لاوازە، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەو ئاڵنگارییانە، پێدەچێت خواستی ڕژێم زیاتر مەیلی بەرەو سپاردنی پۆستی سەرۆکایەتی بە کەسێکی وەک (قالیباف) بێت، بۆ ئەوەی ڕێگە خۆشبکات بۆ هێنانە پێشەوەی کەسایەتییەکی وەک موجتەبا خامنەئی (کوڕی ڕێبەر) وەک سێیەم سەرکردەی ئێران دوای (ڕێبەر و سەرۆکی کۆمار)، حکومەتیش لە ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکان ڕزگاری بکات. سەرچاوەکان -    فاطمة الصمادي، الانتخابات الرئاسية الإيرانية الرابعة عشرة (قراءة أولية)، مرکز الجزیرة للدراسات، 13  يونيو 2024؛ https://studies.aljazeera.net/ar/article/5947 -    مراد ويسي، هل يستعد النظام الإيراني لتسليم رئاسة الجمهورية إلى الحرس الثوري؟، ایران اینترنشنال، 16/6/2024؛ https://www.iranintl.com/ar/202406160399 -    العربية.نت، بالأسماء والتفاصيل.. قائمة المرشحين النهائية لخوض انتخابات الرئاسة في إيران، 9/6/2024؛ https://shorturl.at/Zcgxg  

راپۆرت: دره‌و رۆژی یه‌كه‌می ناونوسین كۆتایی هات، (5) كه‌س ناوی خۆیان بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی ئێران تۆماركرد، نزیكه‌ی 30 كه‌سیش كه‌ بۆ ناونوسین رۆیشتن، هه‌ر له‌ بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ به‌هۆی ئه‌وه‌ی مه‌رجه‌كانیان تێدا نه‌بوو، ناویان تۆمار نه‌كرا، دیارترین ئه‌وانه‌ی ئه‌مڕۆ ناوی خۆیان نوسی (سه‌عید جه‌لیلی) بوو، سه‌رباری پێشبینییه‌كان بۆ دابه‌زینی ئاستی به‌شداری ده‌نگده‌ران له‌ هه‌ڵبژاردندا، به‌رپرسێكی ئێران ده‌ڵێ ئه‌مجاره‌ ئاستی به‌شداری له‌سه‌روو 70% ده‌بێت، له‌پاڵ ئه‌و مه‌رجانه‌ی كه‌ ده‌ستور بۆ كاندیدی سه‌رۆكایه‌تیی دیاریكردووه‌، ئه‌مجاره‌ مه‌رجی به‌شدارنه‌بوون له‌ "فیتنه‌كه‌ی 2009" بۆ كاندیده‌كان زیاد كراوه‌. ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا.    كردنه‌وه‌ی ده‌رگای ناونوسین له‌ به‌یانی ئه‌مڕۆوه‌ تۆماركردنی ناوی كاندیده‌كانی بۆ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی ئێران ده‌ستیپێكردووه‌و ماوه‌ی (5) رۆژ ناونوسین به‌رده‌وام ده‌بێت.ئه‌مه‌ چوارده‌یه‌مین خولی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تییه‌ له‌ ئێران، ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ ده‌بوو له‌ 14ی حوزه‌یرانی 2025 به‌ڕێوه‌بچێت، به‌ڵام به‌هۆی مردنی ئیبراهیم ره‌ئیسی سه‌رۆكی وڵاته‌وه‌ له‌ رووداوی هێلیكۆپته‌ره‌كه‌دا له‌ رۆژی 19ی ئه‌م مانگه‌دا، واده‌ی هه‌ڵبژاردن پێشخرا.  به‌گوێره‌ی ده‌ستوری كۆماری ئیسلامی، ئه‌گه‌ر سه‌رۆكی وڵات گیانی له‌ده‌ستدا، ده‌بێت له‌ماوه‌ی 50 رۆژدا هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی بكرێت.  دوای ته‌واوبوونی پرۆسه‌ی ناو تۆماركردن بۆ هه‌ڵبژاردن، ئه‌نجومه‌نی پاراستنی ده‌ستور، وردبینی له‌ناوی كاندیده‌كان ده‌كات، رۆژی 11ی مانگی داهاتوو لیستی كۆتایی ناوی كاندیده‌كان راده‌گه‌یه‌نێت و رۆژی 12ی مانگی داهاتوو تاوه‌كو 26ی مانگ پرۆسه‌ی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن به‌ڕێوه‌ده‌چێت، له‌ 28ی مانگدا ده‌نگدانی گشتیی بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی نوێ ده‌كرێت، به‌پێی ئه‌م خشته‌یه‌، كه‌ وه‌زاره‌تی ناوخۆ دایناوه‌، كاندیده‌كان ته‌نیا 15 رۆژ مۆڵه‌تیان له‌به‌رده‌مدایه‌ بۆ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن. كاندیده‌كانی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی له‌ ئێران، به‌گوێره‌ی مه‌رجه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پاراستنی ده‌ستور رێگه‌یان پێده‌درێت به‌شداری پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن بكه‌ن،‌ ره‌خنه‌گران ده‌ڵێن ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی رابردوودا به‌پێی "حه‌ز"ی خۆی و به‌سودی گروپێكی سیاسی دیاریكراو ناوی كاندیده‌كانی پشتڕاست یاخود ره‌تكردوه‌ته‌وه‌.  عیزه‌توڵا زرغامی وه‌زیری رۆشنبیری و گه‌شتوگوزار دوێنێ قسه‌ی بۆ رۆژنامه‌نوسان كرد، هیوای خواست ئه‌نجومه‌نی پاراستنی ده‌ستور "بیر ته‌سك" نه‌بێت، بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنێكی "گه‌رم و گوڕ" به‌ڕێوه‌بچێت.  له‌ دواهه‌مین هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی ئێراندا كه‌ ساڵی 2021 به‌ڕێوه‌چوو، ئه‌نجومه‌نی پاراستنی ده‌ستور كاندیدبوونی ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ روخساره‌ سیاسییه‌ دیاره‌كانی ره‌تكرده‌وه‌، له‌وانه‌ مه‌حمود ئه‌حمه‌دی نه‌ژادی سه‌رۆكی پێشووی وڵات، ئیسحاق جهانگیری جێگری یه‌كه‌می سه‌رۆك كۆماری ئه‌وكاته‌و عه‌لی لاریجانی سه‌رۆكی پێشووی په‌رله‌مان، به‌وهۆیه‌وه‌ هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ ركابه‌رێتیی تێدا نه‌بوو، دوای ئیبراهیم ره‌ئیسی، ده‌نگی پوچه‌ڵ له‌ ده‌نگی كاندیده‌كانی تری هه‌ڵبژاردن زیاتر بوو، ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌و دواین هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانیی له‌ ئێران كه‌مترین ئاستی به‌شداریی ده‌نگده‌ریانیان تێدا تۆماركراوه‌.  یه‌كه‌م كه‌س كه‌ ئه‌مڕۆ ناوی خۆی بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی وه‌كو كاندید تۆمار كرد (محه‌مه‌ڕه‌زا سه‌باغیان بافقێ) بوو، كه‌ نوێنه‌ری گه‌وره‌ترین بازنه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌ له‌ په‌رله‌مانی ئێران، ئه‌م پیاوه‌ دوای ناونوسین قسه‌ی بۆ میدیاكان كرد، وتی: ئه‌وله‌ویه‌تم چاكسازیكردنه‌ له‌ په‌یكه‌ری ئیداری و سیاسی ئێراندا.  دووه‌م كه‌س كه‌ ناوی خۆی تۆمار كرد، (مسته‌فا كه‌واكبیان) سكرتێری حزبی (مردم سالاری) واتا حزبی دیموكراتی بوو، ئه‌میش دوای ناونوسین قسه‌ی بۆ میدیاكان كردو وتی ئه‌گه‌ر له‌ هه‌ڵبژاردندا سه‌ركه‌وێت، حكومه‌ته‌كه‌ی "حكومه‌تێكی دیموكراتی" ده‌بێت به‌ دروشمی "راستگۆیی له‌گه‌ڵ خه‌ڵك"دا. عه‌باس موقته‌دایی نوێنه‌ری خه‌ڵكی ئه‌سفه‌هان له‌ په‌رله‌مان، به‌هه‌مان شێوه‌ له‌ یه‌كه‌م رۆژدا ناوی خۆی نوسی، له‌دوای ئه‌ویش قودره‌تعه‌لی حیشمه‌تیان سه‌رۆكی خانه‌ی حزبه‌كان، ئاغای حیشمه‌تیان كه‌ له‌دایكبووی ساڵی 1953ی شارۆچكه‌ی (سنقر)ی پارێزگای كرماشانه‌، ئه‌ندامی خولی پێنجه‌می په‌رله‌مانی ئێرانه‌.  هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای كردنه‌وه‌ی ده‌رگای خۆكاندیدكردنه‌وه‌، 30 كه‌س سه‌ردانی لیژنه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانیان كردووه‌، به‌ڵام موحسین ئیسلامی وته‌بێژی لیژنه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان رایگه‌یاند، دوای وردبینیكردن له‌ به‌ڵگه‌نامه‌كانیان مه‌رجی ئه‌وه‌یان تێدا نه‌بووه‌ ناوی خۆیان بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی تۆماربكه‌ن.  جه‌لیلی خۆی كاندید كرد له‌ یه‌كه‌م رۆژی ناونوسین و ئه‌م ئێواره‌یه‌، سه‌عید جه‌لیلی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی دیاریكردنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی رژێم، ناوی خۆی وه‌كو كاندید بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی تۆماركرد.  جه‌لیلی ئێستا ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ستراتیژی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئێرانه‌، ئه‌و پێشتر ئه‌مینداری ئه‌نجومه‌نی باڵای ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی بووه‌، له‌ماوه‌ی ساڵانی 2007 بۆ 2013 سه‌رۆكایه‌تی تیمی دانوستانكاری ئه‌تۆمی ئێرانی كردووه‌، ئاغای جه‌لیلی پیشتر دووجاری تر خۆی بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی ئێران كاندید كردووه‌، له‌ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی 2013 به‌ دروشمی "حیات گیبه " واتا ژیانێكی باش به‌شداری كرد، زیاتر له‌ 4 ملیۆن ده‌نگی به‌ده‌ستهێناو سێیه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ بوو، به‌ڵام له‌ دواین هه‌ڵبژاردنی ساڵی 2021دا تا كۆتایی نه‌ڕۆیشت و له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئیبراهیم ره‌ئیسی سه‌رۆكی كۆچكردوو له‌ ركابه‌رێتیی هه‌ڵبژاردن كشایه‌وه‌. مه‌رجی كاندیدبوون چییه‌؟ لیژنه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌ربه‌ وه‌زاره‌تی ناوخۆی ئێران ئه‌مڕۆ داوای كرد ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ "مه‌رجی یاساییان تێدایه‌"، ئه‌گه‌ر ده‌یانه‌وێت خۆیان بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی كاندید بكه‌ن، سه‌ردان بكه‌ن بۆ تۆماركردنی ناوه‌كانیان.  به‌گوێره‌ی ده‌ستوری ئێران، ئه‌وانه‌ی خۆیان بۆهه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی كاندید ده‌كه‌ن، ده‌بێت (دیندار، سیاسیی، به‌ڕه‌چه‌ڵه‌ك ئێرانی، هه‌ڵگری ره‌گه‌زنامه‌ی كۆماری ئیسلامی، به‌ڕێوه‌به‌رو كارزان بن، پێشینه‌یان باش بێت، به‌ باوه‌ڕو ئه‌مانه‌ت پارێز بن و باوه‌ڕیان به‌ بنه‌ماكانی كۆماری ئیسلامی و مه‌زهه‌بی فه‌رمی وڵات هه‌بێت). له‌پاڵ ئه‌مانه‌دا، مه‌رجی ته‌مه‌نیش بۆ كاندیده‌كان دیاریكراوه‌و ده‌بێت ته‌مه‌نیان له‌نێوان 40 بۆ 75 ساڵ بێت.  رۆژی 27ی ئه‌م مانگه‌، لیژنه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئێران چه‌ند مه‌رجێكی تریشی خسته‌ پێش چاوی ئه‌وانه‌ی به‌نیازی خۆكاندیدكردنن، رایگه‌یاند" وابه‌سته‌ نه‌بوون به‌ گروپه‌ نایاساییه‌كان و نه‌بوونی دۆسیه‌ی ئه‌منیی له‌نمونه‌ی به‌شداریكردن له‌ فیتنه‌كه‌ی ساڵی 2009" له‌و مه‌رجانه‌ن كه‌ بۆ خۆكاندیدكردن دانراون.  سه‌رباری ئه‌مه‌ش، هێشتا هه‌ندێك له‌ سیاسه‌تمه‌داران و چالاكانی سیاسی ئێران پێیانوایه‌ به‌له‌به‌رچاوگرتنی دابه‌زینی ئاستی به‌شداری خه‌ڵك له‌دواین هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی و هه‌ڵبژاردنی ئه‌مدواییه‌ی په‌رله‌مان كه‌ هاوكات له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی شاره‌زایان به‌ڕێوه‌چوو، ره‌نگه‌ ئه‌مجاره‌یان حكومه‌ت به‌مه‌به‌ستی زیادكردنی رێژه‌ی به‌شداریی، رێگه‌ به‌ كاندیدبوونی هه‌ندێك كه‌س بدات كه‌ پێشتر كاندیدبوونیان ره‌تكراوه‌ته‌وه‌. مه‌حمو‌د ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد كه‌ پێشترو له‌ هه‌ردوو هه‌ڵبژاردنی 2016و 2021 كاندیدبوونی ره‌تكراوه‌ته‌وه‌، ئه‌مجاره‌ش به‌نیازه‌ خۆی كاندید بكاته‌وه‌و وه‌كو خۆی ده‌ڵێ جارێ بیری لێ ئه‌كاته‌وه‌.  عه‌لی لاریجانی یه‌كێك له‌و كه‌سانه‌ی تره‌ كه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی 2021دا كاندیدبوونی ره‌تكرایه‌وه‌، به‌پێی قسه‌ی كه‌سه‌ نزیكه‌كانی، ئه‌مجاره‌ به‌نیازه‌ سه‌رله‌نوێ خۆی كاندید بكاته‌وه‌. له‌سه‌رده‌می هه‌ڵبژاردنه‌ سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی 2009دا كه‌ ناكۆكی لێكه‌وته‌وه‌و بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز له‌ ئێران سه‌ریهه‌ڵدا، ئاغای لاریجانی سه‌رۆكی په‌رله‌مان بوو، ماوه‌ی 12 ساڵ بوو ئه‌م پۆسته‌ی به‌ده‌سته‌وه‌ بوو، هه‌ندێك له‌ جوڵانه‌وه‌ سیاسییه‌كان، ئه‌و سه‌رده‌مه‌ لاریجانییان تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن به‌وه‌ی پشتیوانی له‌ "فیتنه‌كه‌ی ساڵی 2009"  كردووه‌، له‌ ئه‌ده‌بیاتی سیاسی كۆماری ئیسلامی ئێراندا مه‌به‌ست له‌ "فیتنه‌كه‌" ئه‌و ناڕه‌زایه‌تییانه‌ بوو كه‌ به‌هۆی ده‌ره‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن و سه‌ركه‌وتنی مه‌حمود ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كه‌دا سه‌ریهه‌ڵدا، كه‌ ناڕه‌زایه‌تی له‌و شێوه‌یه‌ له‌ ئێراندا، تا ئه‌و سه‌رده‌مه‌ بێ پێشینه‌ بوو، ئه‌وكات محه‌مه‌د خاته‌می سه‌رۆكی پێشووی ئێران ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی وه‌كو "كوده‌تای هه‌ڵبژاردن به‌سه‌ر خه‌ڵك"دا ناوبرد. له‌وكاته‌وه‌ تائێستا (میر حسێن موسه‌وی)و (مه‌هدی كه‌ڕوبی) كه‌ دوو كاندیدی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی بوون، ماڵبه‌ند كراون، واتا له‌ ماڵه‌كه‌ی خۆیاندا ده‌ستبه‌سه‌رن.  سه‌ید مه‌جید میرئه‌حمه‌دی سه‌رۆكی لیژنه‌ی ئاسایشی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئێران، له‌دواین ساته‌كانی ناونوسینی ئه‌مڕۆی كاندیده‌كانی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی ئێران قسه‌ی بۆ میدیاكان كرد، له‌باره‌ی ئاستی ئاماده‌یی وه‌زاره‌تی ناوخۆ بۆ پرۆسه‌ی ده‌نگدان به‌شێوه‌ی ئه‌لیكترۆنی وتی: ئێمه‌ له‌ڕووی ئه‌منییه‌وه‌ هیچ كێشه‌یه‌كمان بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن به‌شێوه‌ی ئه‌لیكترۆنی نییه‌و ژێرخانمان هه‌یه‌، به‌ڵام ئه‌م بابه‌ته‌ په‌یوه‌ندی به‌ رێككه‌وتنی نێوان وه‌زاره‌تی ناوخۆو ئه‌نجومه‌نی پاراستنی ده‌ستوره‌وه‌ هه‌یه‌.  میرئه‌حمه‌دی باسی له‌وه‌كرد، وه‌زاره‌تی ناوخۆ كێشه‌ی نییه‌ له‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن به‌شێوه‌ی ئه‌لیكترۆنی به‌ڕێوه‌بچێت، بڕیاربوو هه‌ڵبژاردنی 2025 به‌ته‌واوه‌تی به‌ ئه‌لیكترۆنی بكرێت، به‌ڵام وه‌كو ئاغای شاهچراغی سه‌رۆكی لیژنه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان رونیكرده‌وه‌، به‌و ژێرخانه‌ ئه‌لیكترۆنییه‌ی ئێستا هه‌یه‌، وه‌زاره‌تی ناوخۆ ئاماده‌ نییه‌ هه‌ڵبژاردنی به‌شێوه‌ی ئه‌لیكترۆنی به‌ڕێوه‌ببات.  به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌وانه‌ی كه‌ پێشبینی ده‌كه‌ن ئه‌مجاره‌ش ئاستی به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی ئێران دابه‌زین به‌خۆوه‌ ببینێت، ئاغای میرئه‌حمه‌دی ده‌ڵێ: به‌گوێره‌ی دواین راپرسی كه‌ به‌ر له‌ سێ رۆژ له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی ئیرشاده‌وه‌ بۆمان نێردراوه، ئاستی به‌شداری گه‌یشتوه‌ته‌ سه‌روو 70%.   

درەو: ئاژانسی هەواڵی "رۆیتەرز", راپۆرتێكی بە ناونیشانی (ئاگایان دەڵێن مردنی رەئیسی رەنگە كێبڕكێ‌ لەسەر جێگرەوەی خامەنەیی بوروژێنێت ) بڵاوكردووەتەوە, كە لەلایەن (Parisa Hafezi) نوسراوە: 🔹مردنی ئیبراهیم  رەئیسی, سەرۆك كۆماری ئێران لە روداوی تێكشكاندنی فرۆكەكەیدا, پلانی توندڕەوەكانی تێكدا, كە دەیانویست جێگەی ئایەتوڵا عەلی خامنەیی رابەڕی باڵا بگرێتەوە, هاوكات ململانێش لە سەربازگەكەیان دەخولقێنێت سەبارەت بەوەی كێ‌ دەبێتە سەرۆك كۆمار. 🔹رەئیسی (63) ساڵ, یەكێك لە خوێندكارەكانی خامنەیی بوو, بە ریزەكانی رژێمی ئاینی ئێراندا سەركەوت, لە ئاستێكی فرواندا وا تەماشای دەكرا, كاندیدی سەرەكیە بۆ جێگرتنەوەی رابەڕی باڵای ئێرانی تەمەن (85) ساڵ. 🔹سەركەوتنی بۆ سەرۆكایەتی كۆمار, بەشێك بوو لە پتەوكردنی دەسەڵات لە دەستی توندڕەوەكان, ئەوانەی هەوڵەكانیان چڕكردەوە بۆ بەهێزكردنی پایەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران, بۆ روبەڕوبونەوەی ئەو مەترسیانەی ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆو دوژمنەكانیان لە ناوچە دەیخولقێنن.    🔹رەئیسی پشتیوانیەكی بەهێزی لێدەكرا لەلایەن خامنەییەوە, كە لە ساڵی (1989)دا, سەرۆك كۆماری ئێران بوو, كە دوای مردنی ئایەتوڵا خومەینی, دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران, بووە رابەڕی باڵا. 🔹رابەڕی باڵا دەسەڵاتێكی رەهای هەیە لە ئێران, فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانە و بڕیاڕ لە ئاڕاستەی سیاسەتی دەرەوە دەدات, كە تا ئاستێكی زۆر بڕیار لە روبەڕوبونەوە دەدات لەگەڵ ئەمریكاو ئیسرائیل. 🔹لەكاتێكدا خامنەیی پشتیوانی جێگرەوەیەكی نەكردووە بۆخۆی, چاودێرانی كاروباری ئێران دەڵێن, رەئیسی یەكێك بووە لەو دوو ناوەی زۆربەی كات باسكراون, ناوی دووەمیشیان كوڕی دووەمی خامنەییە, موجتەبا, كە دەوترێت لە پشتی پەردەوە خاوەنی دەسەڵاتێكی فراوانە. 🔹فالی نەسر, مامۆستا لە دیراسانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و كاروباری نێودەوڵەتی لە زانكۆی جۆن هۆبكینز دەڵێت: رەئیسی لەلایەن كۆمەڵێكەوە پشتیوانی لێدەكرا كە دەیانویست ببێت بە رابەڕی باڵا, ئێستا هیچ كاندیدێكیان نیە, ئەوەش دەرگا بەڕووی دەركەوتنی گروپ و كەسایەتی تر دەكاتەوە وەك كێبڕكێكاری جدی. 🔹رەئیسی بۆچونەكانی خامەنەیی دووبارە كردووەتەوە لە هەموو بابەتێكی سەرەكیدا, سیاسەتەكانی رابەڕی داڕشتووە, كە ئامانجی چەسپاندنی دەسەڵاتی پیاوانی ئاینی و سەركوتكردنی ئۆپۆزسیۆن بووە, پیادەی هێڵی توندڕەوەكانی كردووە لە بارەی پرسە سیاسیە دەرەكیەكان, لەنمونەی, گفتوگۆ ئەتۆمیەكان لەگەڵ ئەمریكا. 🔹توندڕەوەكان پارێزگاریان لە هەژموونی خۆیان كرد لە هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكەی كە مانگی ئازاری رابردوو بەڕێوەچوو, بەڵام رێژەی بەشداری هاتە نزمترین هات لەسەرەتای سەرهەڵدانی شۆڕشەوە.   🔹لەگەڵ ئەوەی زۆربەی كات ناوی دەهێنرێت, بەڵام گومان هەیە لەبارەی كاندیدكردنی موجەتەبا, كە پیاوێكی ئاینی پلە مامناوەندەو سەرقاڵی خوێندنی زانستی ئاینیە لە پەیمانگای ئاینی, لە شاری قومی پیرۆز بەلای شیعەكانەوە. 🔹سەرچاوەیەكی نزیك لە نوسینگەی خامەنەیی دەڵێت: رابەڕی باڵا دژایەتی خۆی پیشانداوە بۆ كاندیدكردنی كوڕەكەی, چونكە نایەوێت وڵات بەرەو حوكمی پشتاوپشت بگەڕێنەوە دوای ئەوەی دەسەڵاتی پاشایەتیان لە ئێران رووخاندووە لە ساڵی (1979)دا. 🔹سەرچاوەیەكی ئاگادار دەڵێت: دژایەتی خامنەیی بۆ حكومی پشتاوپشت, هەریەك لە موجتەبای كوڕی و  عەلی خومەینی نەوەی دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران  دوردەخاتەوە. 🔹بەرپرسێكی پێشوی ئێران دەڵێت: چاوەڕوان دەكرێت لایەنە بەهێزەكانی ناو ئێران, بە سوپای پاسداران و پیاوە ئاینیە كاریگەرەكانی قومیشەوە, هەوڵەكانیان چڕبكەنەوە بۆ پێكهێنانی پرۆسەیەك, كە لەڕێیەوە رابەڕی باڵای داهاتوو هەڵبژێرن. 🔹مردنی رەئیسی بە گورزێك دادەنرێت بۆ ئەو دامەزراوەیە كە هیچ كاندیدێكی تری نیە, لەكاتێكدا دەشوترێت كە رەئیسی ئامادەكراوە بۆ جێگرتنەوەی خامنەیی, بەڵام تائێستا كەس بەدروستی نازانێت خامەنەیی بەنیازی چیە. 🔹خامەنەیی لە ساڵی (1989) خاوەنی زۆرترین چانس نەبوو بۆ ئەوەی ببێتە رابەڕی باڵای ئێران, دەریشنەكەوت تا دوای مامەڵەكانی پشت پەردەی دەستەبژێری ئاینی. 🔹بەگوێرەی دەستوری ئێران, رابەڕی باڵا لەلایەن ئەنجومەنی شارەزایانەوە دادەنرێت, كە دەستەیەكی ئاینیە لە (88) ئەندام پێكدێت و, سەرپەرشتی رابەڕ دەكات و لەڕووی تیۆریەوە دەتوانێت رابەڕ لەكاربخات. 🔹دوو سەرچاوەی ئاگادار رایگەیاندووە, ئەنجومەنی شارەزایان شەشە مانگ لەمەوبەر, رەئیسی لە لیستی جێگرەوەكانی رابەڕی باڵای دورخستبووەوە, بەهۆی پاشەكشێكردنی ئاستی جەماوەری, كە ئەوەش رەنگدانەوەی قەیرانی ئابوریە بەهۆی سزاكانی ئەمریكاو خراپی ئیدارەدان. 🔹پیاوە ئاینیە كاریگەرەكانی پشتیوانی رەئیسی, فشارەكانیان چڕكردبووەوە بۆ ئەوەی ناوی بیگەڕێننەوە ناو لیسی كاندیدەكان بۆ جێگرتنەوەی رابەڕی باڵا.