ئامادەکردنی: میهربان رەوف پێشەکی  ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا لەمێژە رۆلێکی سەرەکی دەبینێت لە دارشتنی داینەمیکی ئەمنی لە سەرانسەری رۆژهەڵاتی ناوەراست ، یەکێک لە ئامرازەکانی بریتیە لە پشتیوانی سوپای هەندێک لە دەولەتەکان وهیزە ئەمنیە ناوخۆییەکان و ئەکتەرە نادەوڵەتیەکان. پشتیوانیەکان بریتیین لە تێکەڵەیەک لە ئامانجی ستراتیجی و سیاسی و بەرەنگاربەنەوەی تتیرۆر - کە زۆرجار دەکەوێتە چوارچێوەی ئەولەویاتەکانی سیاسیەتی دەرەوەی فراوانتری ئەمەریکادا، وەک سەقامگیری ناوچەیی و بەرەنگاربونەوەی تیرۆرو دەستەبەرگرتنی بەرژەوەندی ووزە. بەڵام ئەو پشتیوانیانە دەرەنجامی تێکەڵاویشی لێکەوتۆتەوە وەکو هۆگری پشت-پێبەستن و پارچەپارچەبوونی سترەکچەری ئەمنی و ئالەنگاری بۆ دیمۆکراسی. ئەم راپۆرتە بەدواداچوون دەکات بۆ مەودا و میکانیزم و دەرەنجامەکانی پشتیوانی ئەمەریکا بۆ ئەکتەرە ئەمنی و سەربازیەکان لە رۆژهەلاتی ناوەراست. لەهەمانکاتدا تێڕوانینێکی بەراوردکاری پێشکەش دەکات.  مەوداو میکانیزمەکانی پشتیوانی ئەمەریکا: پشتیوانیەکانی ئەمەریکا بۆ هێزە سەربازی و ئەمنیەکانی رۆژهەلاتی ناوەراست لەڕێگەی چەند میکانیزمێکی بەرفراوانەوە ئەنجامدەدرێت، بەم شێوەیەی خوارەوە:  ئەم چوارچێوە گشتگیرە ڕەنگدانەوەی ڕێبازی ئەمەریکایە بۆ بەهێزکردنی هاوبەشە ناوخۆییەکان بەمەبەستی دانانی کاریگەری لەسەریان ، لەهەمانکاتدا خۆبەدوورگرتن لە بڵاوەپێکردنی هیزەکانی ئەمەریکا بۆ ماوەیەکی درێژ لە ناوچەکەداکێش.  ئامانجە ستراتیژییەکانی پشتیوانی ئەمریکا چەندین ئامانجی پێکەوەگرێدراو هەیە بۆ تێوەگرانی ئەمەریکا، بۆ نمونە:   1- بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر: گرنگیدان بە سەرکوتکردنی هەڕەشە نێودەوڵەتییەکان لەڕێی پشتیوانیکردنی هێزەکانی سوریای دیمۆکرات و هێزە عێراقییەکان لە دژی داعش.  2. سەقامگیری ناوچەیی: پاراستنی هاوسەنگی هێز لەڕێگەی یارمەتیدانی میسر و ئیسرائیل و دەوڵەتانی کەنداو.  3. کۆنتڕۆڵکردنی ڕکابەران: سنووردارکردنی نفوزی ئێران و روسیا لە ڕووی مێژووییەوە.   4. دەستەبەرکردنی بەرژەوەندی وزە: پاراستنی دەستڕاگەیشتن بە یەدەگی نەوتی کەنداو و ڕێڕەوەکانی بازرگانی.  5- بنیاتنانی دەوڵەت و چاکسازی: هەوڵدانی (هەندێکجار سنووردار) بۆ بەپیشەییکردنی هێزە ئەمنییەکان لە عێراق و لوبنان و ئەفغانستان.  ئەم ئامانجانە ئەوە دەردەخەن کە چۆن هاوکارییە ئەمنییەکان هەم ئامرازێکە بۆ بەڕێوەبردنی دەستبەجێی قەیرانەکان و هەم ئامرازێکی درێژخایەنی سیاسەتی دەرەوەیە. ئالنگاریەکان لە کاتێکدا هاوکارییەکانی ئەمریکا سەرکەوتنی بەدەستهێناوە، بۆ نموونە ئەو پشتیوانیانە یارمەتیدەربوە بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی ئەو خاکانەی لەژێردەستی داعشدا بوون ، بەڵام چەندین کێشەش سەریهەڵداوە ، بۆ نمونە:  1.    پارچەپارچەبوونی هێزەکان: لە عێراق و سوریا پشتیوانی لە چەند گروپێک، کوتلەگەرایی بەهێزتر کردووە نەک هێزی نیشتمانی یەکگرتوو. 2.    وابەستەیی و نەبوونی سەروەری: پشتبەستنی زۆر بە مەشق و بودجەی ئەمریکا، خۆبەخاوەنکردنی ئاسایشی ناوخۆ لاوازدەکات. 3.    بەسیاسیترکردنی هێزە ئەمنیەکان: پشتیوانی دەرەکی تاڕآدەیەک پەیوەندی نیوان حیزب و سوپا بەهێزدەکات. 4.    کورتهێنانی شەرعیەت: زۆربەی جار پشتیوانی ئەمریکا بۆ هێزەکان، لەلایەن دانیشتوانی ناوخۆییەوە وەک خۆسەپاندنی دەرەکی دەبینرێت ، ئەمەش شەرعیەت کەمدەکاتەوە. 5.    بەهێزکردنی ئەکتەرە نا-دەوڵەتییەکان: لە هەندێک حاڵەتدا، یارمەتییەکانی ئەمریکا ئەو گروپانەی بەهێزتر کردووە کە دواتر بەرەنگاری حکومەتە ناوەندییەکان بوونەتەوە، ئەمەش حوکمڕانی دوای ململانێی ئاڵۆز کردووە. بەراوردکاری و هەڵسەنگاندن ئەزموونی بەریتانیا لە سەردەمی کێشەکانی لەگەل سوپای کۆماری ئیرلەندا (١٩٦٩-١٩٩٨) بەراوردێکی بەسوودە بۆ ئەم بابەتە. لە کاتێکدا کە کێشەکان گەشتنە لوتکە، بەریتانیا زیاتر لە ٢٠ هەزار سەربازی لە ئێرلەندای باکوور جێگیرکرد بۆ کۆنتڕۆڵکردنی یاخیبوونی سوپای کۆماری ئێرلەندا (IRA). ئەندامە چالاکەکانیی IRA لەنێوان ١٠٠٠ تا ١٥٠٠ چەکدار مەزەندە دەکران، ئەمەش قەبارەی ناهاوسەنگی نێوان هێزەکانی دەوڵەت و یاخیبووانی نیشاندەدا. ئەنجامی ئەو ململانێ ٢٩ ساڵیە بریتی بوو لە گیانلەدەستدانی زیاتر لە ٣٥٠٠ کەس و نزیکەی ٤٧٥٠٠ بریندار، کە زیاتر لە نیوەی کوژراوەکان خەڵکانی مەدەنی بوون. هێزەکانی بەریتانیا لە کاتێکدا لە ڕووی سەربازییەوە باڵادەستر بوون، بەڵام ڕووبەڕووی کێشەی هاوشێوەی دەستێوەردانەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوونەوە، بۆ نمونە : 1.    بەردەوامیی یاخیبوون: سەرەڕای هێزی زۆر، سوپای کۆماری ئیرلەندا بۆ سێ دەیە توانای خۆی پاراست. 2.    قەیرانی شەرعیەت: زۆرجار بوونی سەربازانی بەریتانیا گڕی زیاتری دەدا بە ناڕەزایی و هۆکاربوو بۆ زیادبوونی هەستی ناسیۆنالیستی - هاوشێوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق. 3.    نێوەندگیری لایەنی سێیەم: کێشەکە پێویستی بە دانوستانی سیاسی و بەشداری نێودەوڵەتی هەبوو، بەتایبەتی لەلایەن ئەمریکاوە، کە دەرەنجام بووە هۆی "ڕێککەوتنی هەینی پیرۆز" لە ساڵی 1998.  ئەم ئەزموونە ئەوە نیشان دەدات کە بەدەگمەن پشتیوانی سەربازی بەتەنیا، ململانێ قوڵە مێژوییە ڕەگداکوتاوەکان چارەسەر دەکات. بۆیە پێویستە هاوکارییە ئەمنییەکان لەگەڵ یەکلاکردنەوەی سیاسی و بنیاتنانی شەرعیەت و چاکسازیی دامەزراوەیی هاوتەریب بێت. وانە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە وەرگرتنی زانیاری لە هەردوو ئەزموونی ئەمریکا و بەریتانیا، چەندین وانە سەرهەڵدەدەن:  1- پاڵپشتی ئەمنی بەبێ چاکسازی سیاسی بەس نییە: یارمەتی سەربازی دەتوانێت بەشێوەیەکی کاتی توندوتیژی سەرکوت بکات بەڵام ڕەگ و ڕیشەی هۆکارەکان چارەسەر ناکات.  2- پشتبەستن بە یارمەتی دەرەکی هەمیشەیی نیە: وابەستەیی زۆر سەروەری ووڵات پەکدەخات و دامودەزگای دامەزراوەیی/حکومی لاواز بەرهەمدەهێنێت.  3- پارچەپارچەبوون : پشتیوانی دەرەکی یارمەتیدەرە بۆ ناسەقامگیری درێژخایەن؛ هەروەک لە عێراق و لە سوریا تێبینی دەکرێت، دابەشبونی هێزە چەکدارەکان یەکێتی نیشتمانی شێواندوە.  4- گرنگی یەکلاییکردنەوەی كێشەکان بەدانوستاندن: وەک چۆن لەگەڵ ئێرلەندای باکوور ڕوویدا، ئاشتییەکی بەردەوام پێویستی بە سازانی سیاسی هەیە، نەک تەنها بەردەوامی سەربازی. هەڵسەنگاندن و پێشنیار پشتیوانی ئەمریکا بۆ هێزە ئەمنییەکان و سوپاکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەرفراوانە و فرەلایەنە و لە ڕووی ستراتیژییەوە گرنگە. بەڵام دەرئەنجامەکان هەندێک دژبەیەکی تێدایە: لە کاتێکدا هاوبەشە ناوخۆییەکان توانای سەربازی بەدەستدەهێنن، بەڵام زیاتر پارچە پارچە دەبن و زیاتر بەسیاسی دەکرێن و هۆگری پشتیوانی دەرەکی دەبن. تێڕوانینێکی بەراوردکاری لە ئەزموونی ئەمەریکا لە عێراق و سوریا جەخت لەوە دەکاتەوە کە هێزی سەربازی بە پشتیوانی دەرەکی بەتەنها ناتوانێت ئاشتییەکی بەردەوام بەدەستبهێنێت، بەڵکو پێویستی بە تێکەڵکردنە لەگەڵ گشتگیری سیاسی و بنیاتنانی شەرعیەت و چاکسازیی دامەزراوەیی درێژخایەن. بۆیە ئەم پێشةیارانەی خوارەوە شایانی لەبەرچاوگرتنە:  1.    ئەولەویەتدان بە یەکخستنی هێزە پاڵپشتیکراوەکان لە چوارچێوەیەکی نیشتمانیدا، لەجیاتی بەهێزکردنی پێگەی کوتلەگەرایی. 2.    بەستنەوەی هاوکارییەکان بە چاکسازی سیاسی و هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی بۆ کەمکردنەوەی وابەستەیی و زیادکردنی شەرعیەت.  3.    هاندانی گفتوگۆ بە نێوەندگیری لایەنی سێیەم بەو پێیەی بەدەگمەن هەژموونی سەربازی بە تەنها کۆتایی بە یاخیبوون دەهێنێت. 4.    هاوسەنگکردنی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر وەکو ئامانجێکی کورتخایەن، بەڵام ئامانجی درێژخایەن بریتی بێت لە بنیاتنانی دەوڵەت بۆ دوورکەوتنەوە لە دووبارەبوونەوەی دەورانی ناسەقامگیری. *      *      *     *     *     * ڕاپۆرتی پشتیوانی ئەمەریکا بۆ هێزە ئەمنی و سەربازیەکان لە عێراق و سوریا بۆ ساڵی دارایی ٢٠٢٦  بودجەی ساڵی دارایی ٢٠٢٦ی وەزارەتی بەرگری ئەمەریکا بۆ پشتیوانی لە مەشق و ئامێر بۆ دژی-داعش لە عێراق و سوریا کە بە  Counter-ISIS Train and Equip Fund (CTEF) ناسراوە  ، ڕەنگدانەوەی ئیلتیزامی بەردەوامی واشتۆنە بۆ بەدەستهێنانی سەقامگیری لە عێراق و سوریا ، لەپاڵ شکستهێنان بەهەر پاشماوەیەکی داعش لەناوچەکەدا. ئەم ڕاپۆرتە شیکاریەک دەکات بۆ جۆرەکانی ئەو پشتیوانیانە و هۆکارەکانی بڕی یارمەتی تەرخانکراو و چۆنیەتی دابەشکاریەکان ؛ لەگەل ئەوهۆکارە سیاسی و جیۆسیاسیانەی کە پەیوەندیەکانی ئەمەریکا لەگەڵ ئەو هێزانە لەقاڵب دەدات. ئەو هێزانە تەنها ئەوانە دەگرێتەوە کە لەپشکنیندا دەرچون [ لە راپۆرتەکەدا بە Vetted Partner Forces ناویان هێنراوە] کە جەختکردنەوەی بنەڕەتی پشکنینەکە بریتیە لە پابەندبونی ئەخلاقی – واتە پابەندبون بە مافەکانی مرۆڤەوە. ئەم ڕاپۆرتە هەروەها بەکورتی هەڵسەنگاندن دەکات بۆ ئاستی جیاوازی پشتیوانیەکان و کاریگەریەکانیان بۆ داینەمیکی ئاسایشی عێراق و سوریا و لوبنان.  ئامانجەکانی پشتیوانیەکانی ئەمەریکا ناسراو بە CTEF ئامانجە سەرەکییەکانی CTEF لە ساڵی دارایی ٢٠٢٦دا بریتین لە: 1.    شکستی هەمیشەیی داعش: لەڕێگای بەهێزکردنی هێزە هاوبەشەکان بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن دژی پاشماوەکانی داعش و لقەکانی. 2.    بنیاتنانی توانای هاوبەش: لە ڕێگەی مەشق و پێدانی ئامێرو پشتگیری لۆجستی بۆ هێزە لۆکاڵەکان بەئامانجی بەرزکردنەوەی تواناکانیان بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن. 3.    باشترکردنی سەقامگیری ناوچەیی: بەهێزکردنی هێزە ئەمنییە لۆکاڵیەکان بەشێکە لەوهەوڵانەی کە دەدرێت بۆ ئاسایش و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لەناوچەکە بەگشتی.   تەرخانکردنی پشتیوانیەکان لەساڵی دارایی ٢٠٢٦ پشتیوانیەکان بەمشێوەیە تەرخانکراوە:  -    عێراق: 212.5 ملیۆن دۆلار (لەو بڕە 61 دۆلاری بۆ وەزارەتی کاروباری پێشـەرگە).  -    سوریا: 130 ملیۆن دۆلار  -    لوبنان: 15 ملیۆن دۆلار ئەم پارانە بۆ مەبەستی جۆراوجۆر تەرخانکراوە وەکو مەشق، ئامێر، بەردەوامیپێدان (استدامة - sustainment) و پشتگیری ژێرخان بۆئەوهێزە هاوبەشانە.  داینامیکی سیاسی و جیۆپۆلەتیکی  زەحمەتە لە پشتیوانیەکانی ئەمریکای ناسراو بە  CTEF 2026تێبگەین بەبێ تیگەیشتن لە  داینەمیکی سیاسی و جیوپۆلەتیکی ناوچەکە.     داینامیکی سیاسی 1.    گرژیەکانی بەغدا - کوردستان: پاڵپشتیکردنی وەزارەتی پێشمەرگە پێویستی بە ووریاییەکی زۆر هەیە، چونکە ڕەنگە دەسەڵاتدارانی فیدراڵی  ئەو پاڵپشتیکردنە وەکوهۆکار بۆبەهێزکردنی بزووتنەوەی نەتەوەیی/سەربەخۆیی کوردی ببینن، هەر لەبەر ئەوەشە کە بەرنامەی یارمەتییە داراییەکان بۆ موچەی ‌هێزەکانی وەزارەتی پێشمەرگە  قۆناغ بە قۆناغ کۆتایی پێهات. 2.    چاودێری و پشکنینی کۆنگرێس: یاسای ئەمریکا  - بۆ نموونە پشکنینی لیهی (Leahy Vetting) یارمەتی لەو یەکانە قەدەغە دەکات کە هەر پەیوەندیەکیان هەبێت بە ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە یانپێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ؛  ئەمەش  کۆتوبەندی یاسایی خۆی هەیە و بەتایبەت لە سوریا، بۆیە پێویستە زۆر بە ووریایەوە مامەڵە بکەن.  3.    نیگەرانی شەرعیەتی ناوخۆیی:  ڕەنگە ئەو هێزانەی لە لەلایەن ئەمەریکاوە هاوکاری دەکرێن – لەلایەن دانیشتوانەکەی خۆیانەوە وکو بریکاری بیانی ببینرێن، بۆیە پیویستە ئەمەریکا هەستیاری ئەو تێڕوانینە بەهەند وەربگرێت و ئیدارەی بدات.  داینامیکی جیۆپۆلیتیکی پشتیوانیەکانی ئەمەریکاهەرگیز تەنیا سەربازی یان تەکنیکی نیین،  بەڵکو بەتوندی گریدراوە بە هاوسەنگی سیاسیەوە، کە ئەمانەی خوارەوە بەشێکیەتی.  1.    کاریگەری ئێران لە عێراق و سوریا: ئەوە ڕوونە کە کاریگەری ئێران هەیە بەسەر هەندێک لە میلیشیاکانی عێراقەوە ، بەڵام پشتیوانی ئەمریکا بۆ حکومەتی ناوەندی و ئەو هێزانەی کە دڵنیایی "پشکنینی لێهی"یان هەیە تائاستێک هاوسەنگییە بۆ کاریگەریەکانی ئێران لەسەر عێراق.  2.    هەستیارییەکانی تورکیا: تورکیا  لەهەندێک  گروپی کوردی دەڕوانێت  وەکودرێژکراوەی پەکەکە  (بە تایبەتی لە سوریا) ، بۆیە پێویستە ئەمریکا ئیدارەی نارەزاییەتیەکانی تورکیا بدات لەپاڵ بەردەوامی پشتیوانیکردنی هێزەکانی سوریای دیموکرات.  3.    دەوڵەتی سوریا و سیاسەتی ئینتقالی: داڕمانی ڕژێمی ئەسەد و هەوڵەکانی دەسەلاتیئینتقالی هۆکارە بۆ ئاڵۆزترکردنی پەیوەندییەکانی ئەمریکا لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات؛ بۆیە ئەمریکا دەبێت پەیوەندییەکانی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی و ئۆپۆزسیۆن و حوکمڕانی ناوخۆیی سوریادا بەڕێوەببات. 4.    ئاڵۆزیەکانیلوبنان: ژینگەی ئەمنی لوبنان بەهۆی هێزە تائیفیەکان و هەژموونی حزبوڵڵا و کاریگەری سوریاوە لە قاڵب دراوە، بۆیە پیویستە ئەمەریکا بەووریاییەوە هەنگاوبنێت بۆ پشتیوانیکردنی هێزە چەکدارەکانی لوبنان. 5.    هاوپەیمانی و دابەشکردنی بارگرانی: بوونی هۆکارەکانی وەکو ئەولەویەتی ستراتیجی ئەمەریکا لە ناوچەکە وسنورداری سەرچآوەکان و کاریگەری ئەمریکا بەسەر هاوبەشەکانی، هەموویان بەیەکەوە کاردەکەنە سەر ئاستی پشتگیریەکان بۆ هەر هێزێک لەو هێزانە. ئەولەویەتی ستراتیژی و جیۆپۆلەتیکی لەبەرئەوی عێراق ناوەندی سیاسەتی ئەمەریکایە، بۆیە گەورەترین پشکی لەو پشتیوانیانە بەرەکەوێت؛ بەڵام بڕی تەرخانکراو بۆ سوریا کەمترە لەبەرئەوەی کاری بنچینەیی تێدا دەکرێت. بڕی تەرخانکراو بۆ لوبنانکەمێکە بەڵام ستراتیژییە - بە لەبەرچاوگرتنی  ئەوی کە دەسەڵاتی بەسەر سنورەکانیدا پچڕپچڕە و وەکو ڕێڕەوێکە بۆ هاتوچۆی ئەندامانی داعش.  جیاوازی پشتیوانیەکان چوارچێوەی ساڵی دارایی 2026 پێکهاتوە لەمۆدێلێکی فرە -قات ی یارمەتیی کە تێکەڵەیەکە لەمەشق و ئامێرو بەردەوامیپێدان و ژێرخان و هاندان. هۆکارەکەش ڕوونە کە بریتیە لە هێشتنەوەی فشار لەسەر داعش؛ هەروەها بۆ یارمەتیدانی هێزەکانبۆ ئەوەی سەرکردایەتی ئەرکەکانیان بگرنە ئەستۆ و بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەوناوچە ناجێگیرانە بپارێزن.   جیاوازی پشتیوانیەکان لەنێوان  ئەو هێزە هاوبەشانەدا ڕەنگدانەوەی  جۆری ئۆپەراسیۆنەکان و جیاوازی لە تواناکانیاندا و داینەمیکە سیاسی و جیۆپۆلەتیکیەکانە.دیمەنی سیاسی و جیۆپۆلەتیکی کاریگەرییەکی زۆری  لەسەر بڕە تەرخانکراوەکان هەیە.  پشتیوانیەکانی ئەمەریکا پیویستە نێوەندگیربێت لە نێوان داینامیکی کوتلە هاوبەشە ناوخۆییەکان و ڕکابەرە ناوچەییەکان و کۆتەبەندە یاساییەکانی کۆنگرێسەوە. لەڕاستیدا پشتیوانیەکانی CTEF تەنها ئامرازێکی ئەمنی نیین بەڵکو ئامرازێکی دەوڵەتی-دیپلۆماسی-سەربازیشە لە ناوچەیەکی ناسەقامگیری کێبڕکێکاردا. بۆ زیاتر ڕوونکردنەوەی ئەوەی کە بۆچی پشتیوانی هێزێک لە هێزێکی تر جیاوازە، بۆ نمونە:   1.    دژەتیرۆری عێراق CTS لە ژینگەیەکی مەترسیداری ناوشآرەکاندا کاردەکات (بۆ نموونە هەڵکوتانەسەر و بەرەنگاربونەوەی تیرۆر). ئەم چالاکیانە پێویستیان بە ئامیری پێشکەوتوتر و پشتیوانی بەردەوام هەیە. 2.     هێزە ئەمنیەکانی کوردستان و وەزارەتی کاروباری پێشمەرگە چآلاکیەکانیان لەسەر سنورەکان و ناوچە شاخاویەکانە، بۆیە پێویستیان بەجوڵەی تایبەتمەند و لۆجستیک و هەماهەنگی دولایەنە هەیە لەگەڵ هێزە عێراقییەکان.  3.    هەندێک لە یەکەکان خۆیان خاوەنی هەندێک سەروەت و سامانن -  بۆیە پشتگیری ئەمریکا بۆ پڕکردنەوەی  ئەو کەموکوڕیانەیە کە گرنگ وپیویستن وەکو ئامێر و ئامرازی پەیوەندیکردن و پارچەی یەدەگ و چاککردنەوە. 4.    بەپێێ یاداشتێکی لێکتێگەیشتن لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان، پرۆگرامی یارمەتیە داراییەکان بۆ موچەی پێشـمەرگە قۆناغبە قۆناغ کۆتایی پێدێت. بۆ هێزەکانی سوریاش، پابەندبونیان بە "یاساکانی پشکنینی لیهی" زۆر گرنگە ، بۆیە ئەرکی سەرەکیان بریتیە لەخۆبەدوورگرتن لە گروپی توندڕەو.  5.    تەرخانکردنی بڕی یارمەتیەکان و جۆری پشتیوانیەکان بۆ ساڵی ٢٠٢٦ بۆ ئەو هێزانە ، گرێدراوی جۆری ئەو ئۆپەراسیۆنانەیە کە ئەنجامی ئەدەن ، لەپاڵ دڵسۆزی سیاسی و ئەولەویاتی جیۆپۆلەتیکیەوە. ژمارە و جۆری یارمەتیەکانیش بەڵگەن لەسەر ئەوەی کە هەرچەندە سوریا و لوبنان بەهای ستراتیژی خۆیان هەیە بۆ ئەمەریکا، بەڵام عێراق  لە ئەولەویەتی ئەمەریکادا دەمێنێتەوە.   پێشنیارەکان 1.    دانان و جێبەجێکردنی میکانیزمی بەهێز بۆ هەڵسەنگاندنی کاریگەریەکانی پشتیوانی CTEF و ئەنجامدانی ڕێکخستنەوەی پێویست.  2.    بەستنەوەی بەردەوامی پشتیوانیەکان بە چاکسازی و بەرزکردنەوەی توانای پێکەوە کارکردن و ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن.  3.    ڕآهێنان لەسەر هەستیاری کولتووری  لەڕێی پێشکەشکردنی مەشق بە کارمەندانی ئەمریکی لەسەر ریتمە کولتووری و سیاسییەکانی هێزە هاوبەشەکان بۆ گەشەپێدانی پەیوەندی توندوتۆڵتر. 4.    هاندانی ئاشتەوایی و یەکگرتویی سیاسی لەڕێی جیاکردنەوەی پشتیوانیکردنی هێزی پێشمەرگە لە ناکۆکیەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵی وحکومەتی هەرێـم لەسەر خاک و نەوت و دەسەلاتی ئەمنی.  5.    هاندانی هێزەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان کە لەژێر پێکهاتەی فەرماندەییەکی یەکگرتودا کاربکەن. 6.      بەکارهێنانی کەناڵە دیپلۆماسییەکان بۆ بەڕێوەبردنی نیگەرانییەکانی تورکیا سەبارەت بەهێزەکانی سوریای دیمۆکرات.  7.     لەگەڵ بەرەوپێشەوەچونی چاکسازیەکان و پێگەیشتنی هێزە هاوبەشەکان، پشتیوانیەکان بگؤڕدرێن بۆ پشتیوانی ڕاوێژکاری و بنیاتنانی توانا سەربازیەکان. 8.    پەرەپێدانی ستراتیژی درێژخایەن بۆ بەردەوامیدان بە پارێزگاریکردن لەتوانای هێزە هاوبەشەکان لەدوای کۆتاییهاتنی پشتگیری CTEF. 9.    ڕێکخستن و توندوتۆڵترکردنی پشکنینی لێهی بۆ چاودێری و لێپرسینەوە لە ڕێی وردبینی زیاتر و شەفافیەت و چآودیری چڕوپڕ بۆ نەهێشتنی خراپ بەکارهێنانی ئەو هێزانە ودڵنیابوون لە پابەندبوونیان بە مافەکانی مرۆڤ.  هێزە پشکنێراوەکان بەپێی (پشکنینی لیهی) مانای چیە هێزە پشکنێراوەکان (The Vetted Forces) ئەو هێزانەن کە لەپشکنینی تایبەتی ئەمەریکا کە بە (پشکنینی یاسی لیهی ) ناسراوە دەرچوون – هەروەها بەردەوام لەژێر چاودیری و هەڵسەنگاندندا ئەمێننەوە. ئەو یەکە سەربازییە ناوخۆییە ئەمنیانە لەلایەن ئەمریکا و وڵاتانی هاوپەیمانەوە هەڵسەنگێندراون و پەسەندکراون بۆ پشتگیریکردن، هەروەها دڵنیابوونەتەوە لەوەی کە ستانداردە تایبەتەکانی هەڵسوکەوت و توانا و کاریگەرییان لە ئاستی پیویستدایە. پشکنینەکان بریتین لە پێداچوونەوەی پاشخان؛ پابەندبونیان بە مافەکانی مرۆڤ؛ هەبونی فەرماندەیی و کۆنترۆڵ بەڕوونی؛ دووربن لە هەر پەیوەندیەک بە ڕێكخراوە توندڕەوەکانەوە. ئەم پشکنینە لەژێر چاودیری یەکێک لە یاساکانی کۆنگرێسە کە بە (یاسای لیهی یان Leahy Law ) ناسراوە. یاساکانی لیهی پشتگیری ئەمریکا بۆ ئەو یەکانە قەدەغە دەکات کە سەلمێندراوە بەشدارن (یان لەوانەیە بەشداربن) لەپێشێلکردنی ماەکانی مرۆڤ.  ئامانج لەو پشکنینانە چیە:    1.    بۆ کەمکردنەوەی مەترسی لە بەکارهێنانی یارمەتیەکانی ئەمەریکا بەخراپی، یان لەکۆتاییدا سوود بەو گروپانە بگەیەنێت کە دوژمنایەتی بەرژەوەندەیەکانی ئەمەریکا دەکەن. 2.    دڵنیابونەوە و کارککردن لەگەل ئەو هێزانەی کە بتوانریت هەماهەنگیان لەگەڵدا بکرێت و پێکهاتەی فەرماندەیی و کۆنترۆڵ پەیڕەوبکەن و دیسپلین بپارێزن و ئەرکەکان بە یەکگرتوویی ئەنجامبدەن و یەکخستنی سیاسیان هەبێت (نەوەک یەکخستنی ئایدۆلۆجی) و ئەگەری ئەوەیان نەبێت لە ئەرکەکانیان لابدەن یا بە پێچەوانەی ئەرکەکانیانەوە مامەڵەبکەن. 3.    بۆ بەدەستهێنانی شەرعیەتی سیاسی لەلایەن دەسەڵاتە ناوخۆییەکان و هاوپەیمانان و ، لەوانەش گرنگتر دڵنیاییدان بە کۆنگرێس و چاودیری ئەمەریکا. واتە پشکنین یارمەتیدەرە بۆ لێپرسینەوەی یاسایی و سیاسی لە ناوچەکانی کارکردن ولە ناوخۆی ئەمەریکاش.  4.    بۆ پاراستنی ناوبانگی ئەمەریکا.  

راپۆرت: درەو ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماس لەسەر قۆناغی یەكەمی پلانەكەی ترەمپ لەبارەی غەززەوە گەیشتنە رێككەوتن، كە خۆی لە رێككەوتنی ئاگربەست و ئازادكردنی بارمتە ئیسرائیلییەكان دەبینێتەوەو؛ دەكرێت سەربكێشێت بۆ كۆتایهێنانی یەكجاری بەو جەنگە خوێناوییەی كە ماوەی دوو ساڵە بەردەوامەو نەك هەر غەززە، ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیشی بەگشتی لەگەڵ خۆی خستوەتە ناو گەردەلولەوە.  ئەمانە هەندێك وردەكاری زانراو و نەزانراون كە تائێستا لەبارەی رێككەوتنەكەوە لەبەردەستدان.  * چی لەبارەی رێككەوتنەكەوە دەزانین؟ رێككەوتنەكە لەچوارچێوەی قۆناغی یەكەمی ئەو كارانەیە كە ترەمپ پێشنیاری كردووەو لە 20 خاڵ پێكدێت، ئەمەش دوای گفتوگۆی ناڕاستەوخۆ لە میسرو پاش تەنیا رۆژێك لە یادی دوو ساڵەی هێرشەكەی حەماس بۆسەر ئیسرائیل بەدی هات، هێرشێك كە  هەڵمەتی سەربازی وێرانكەری ئیسرائیلی بۆسەر غەززە بەدوای خۆیدا هێنا.  ترەمپ رایگەیاند، ئیسرائیل و حەماس لەسەر قۆناغی یەكەمی پلانەكە گەیشتوونەتە رێككەوتن و ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی لە زوترین كاتدا هەموو بارمەتەكان (زیندوو بن یان مردو) ئازادبكرێن و هێزەكانی ئیسرائیل دەكشێنەوە بۆ ئەو ناوچەی كە لە غەززە پێی دەوترێت هێڵی زەرد. بەپێی قسەی سەرچاوەیەكی باڵای ئەمنی ئیسرائیل ئەمە سنوری یەكەم كشانەوەی ئیسرائیلە بەگوێرەی پلانەكەی ترەمپ.  بزوتنەوەی حەماسیش جەختی كردەوە گەیشتوەتە رێككەوتن بۆ كۆتایهێنان بە جەنگ، رێككەوتنەكە كشانەوەی ئیسرائیل لە غەززەو ئاڵوگۆڕی بارمتەو دەستگیركراوانی فەلەستینی لەخۆدەگرێت، بەڵام بزوتنەوەكە هاوكات داوای لە ترەمپ و وڵاتانی گەرەنتیكار كرد، گەرەنتی ئەوە بكەن ئیسرائیل بەتەواوەتی ئاگربەستەكە جێبەجێ دەكات.  * دیارترین ئەو شتانەی نایزانین چین؟  سەرەڕای هیواكان بۆ كۆتایهێنان بە جەنگ، هێشتا هەندێك وردەكاریی جەوهەری هەن كە روون نەكراونەتەوە. یەكێك لەو وردەكارییانە كات و ئیدارەدانی كەرتی غەززەیە دوای جەنگ، هەروەها چارەنوسی حەماس.  هیچ ئاماژەیەكی روون نییە لەبارەی ئەوەی دوای جەنگ كێ حوكمی غەززە دەكات. بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل و ترەمپ و وڵاتانی خۆرئاواو عەرەبی هەر چەشنە رۆڵێكیان بۆ حەماس لە غەززە دورخستوەتەوە، كە لە ساڵی 2007و دوای دەركردنی ركابەرە فەلەستینییەكانی، ئیدارەی ئەم ناوچەیەی بەدەستەوە بووە.  پلانەكەی ترەمپ كە 20 خاڵ لەخۆدەگرێت، ئاماژە بە رۆڵی دەسەڵاتی فەلەستینی دەكات، بەڵام ئەمەش تەنیا لە كاتێكدا دەبێت كە ئەو دەسەڵاتە ریفۆرمی زۆر لە خۆیدا ئەنجام بدات.  * دواتر چی روودەدات؟ ناتانیاهۆ وتی داوا لە حكومەتەكەی دەكات ئەمڕۆ كۆبوونەوەیەك بكات بۆ پەسەندكردنی رێككەوتنەكە.  سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بابەتەكە وتی، ئەم رێكارە تاڕادەیەكی زۆر شتێكی روكەشە، چونكە ئیسرائیل پێشوەختە رەزامەندی لەسەر دەبڕیوە. بەڵام سەرچاوە ئاگادارەكان لە گفتوگۆكان باسلەوە دەكەن هەندێك وردەكاری هێشتا پێویستیان بە گفتوگۆ هەیەو رەنگە كاتەكەی بگۆڕدرێت.  سەرچاوەكان ئاماژە بەوە دەكەن، حەماس بە یەك جارو دوای 72 كاتژمێر لە دەستپێكردنی ئاگربەست (20) كەسی بارمەتەی زیندوو ئازاد دەكات. بەرپرسێكی ئیسرائیلی دەڵێ: ئازادكردنی بارمتەكان رەنگە رۆژی یەكشەممە یاخود دوو شەممە رووبدات.  سەرچاوە فەلەستینییەكان باسلەوە دەكەن، پرۆسەی رادەستكردنی تەرمی بارمتە مردووەكان بەشێوەی قۆناغ بە قۆناغ دەبێت هاوكات لەگەڵ كشانەوەی سوپای ئیسرائیل. گال هیرش رێكخەری كاروباری بارمتە ئیسرائیلییەكان باسی لەوەكرد، هێزێكی نێودەوڵەتی دروستدەكرێت بۆ یارمەتیدان لە دۆزینەوەی هەر تەرمێك كە حەماس نەتوانێ شوێنەكەی دیاری بكات.  سەرچاوە فەلەستینییەكانیش پێشبینی ئەوە دەكەن ئیسرائیل نزیكەی 2 هەزار دەستگیركراوی فەلەستینی ئازاد بكات، لەنێویاندا زیاتر لە 200 كەس هەن حوكمی زیندانی هەتاهەتایی بەسەر دەبەن.  بزوتنەوەی حەماس دوێنێ رایگەیاند، لیستی بارمتەكانی لای خۆی و دەستگیركراوانی فەلەستینی لە زیندانەكانی ئیسرائیل رادەستكردووە، بەمەبەستی پرۆسەی ئاڵوگۆڕكردن.  بەرپرسێكی ئیسرائیلی رونیكردەوە، تەنیا دوای پەسەندكردنی رێككەوتنەكە، لەماوەی 24 كاتژمێردا دەبێت ئیسرائیل بكشێتەوە بۆ ئەو هێڵەی كە رێككەوتنی لەسەر كراوە، دوای ئەمە مۆڵەتە 72 كاتژمێرییەكە دەستپێدەكات. كۆشكی سپی پێشبینی دەكات رۆژی دوو شەممە بارمتەكان ئازاد بكرێن.  بەپێی پلانەكەی ترەمپ، یارمەتییە مرۆییەكان بۆ غەززە زیاد دەكات. بەقسەی بەرپرسێكی ئیسرائیلی بەمزوانە رۆژانە 600 بارهەڵگر دەچنە ناو غەززە. دوو سەرچاوەی فەلەستینی دەڵێن كەمترین ئاست 400 بارهەڵگری رۆژانە دەبێت و وردە وردە ژمارەكە زیاد دەكات.  پێشبینی دەكرێت لە رۆژانی ئایندەدا، ترەمپ بەرەو میسر بەڕێبكەوێت، كۆشكی سپی وتی ترەمپ بیر لەوە دەكاتەوە رۆژی هەینی سەردانی ناوچەكە بكات. ناتانیاهۆش لای خۆیەوە ترەمپی بانگهێشت كردووە بۆ ئەوەی لەبەردەم كنێست (پەرلەمانی ئیسرائیل) وتارێك پێشكەش بكات، ترەمپ بە ئەكسیۆسی راگەیاندووە ئامادەیە بۆ ئەو كارە.  بەڵام قۆناغی دواتری پلانەكەی ترەمپ دیدگایەك لەخۆدەگرێت بۆ دروستكردنی دەستەیەكی نێودەوڵەتی لەژێر ناوی "ئەنجومەنی ئاشتی"، ئەم ئەنجومەنە رۆڵی دەبێت لە بەڕێوەبردنی غەززە لەدوای جەنگەوە. بڕیارە ترەمپ خۆی سەرۆكایەتی بكات و تۆنی بلێری سەرۆك وەزیرانی پێشووی بەریتانیاش لەخۆدەگرێت.  * گەورەترین مەترسی چییە كە هەڕەشە لە پلانەكە دەكات؟  ئەگەر رێككەوتنەكە سەركەوتن بەدەستبهێنێت، دەبێت بە گەورەترین دەستكەوت لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكادا كە تاوەكو ئێستا لە ئیدارەی ترەمپدا بەدەستهاتبێت.  بزوتنەوەی حەماس تاوەكو ئێستا رەتیكردوەتەوە گفتوگۆ لەسەر داوای ئیسرائیل بۆ چەكدانان بكات. سەرچاوەیەكی فەلەستینی جەختی كرد حەماس بەردەوام دەبێت لە رەتكردنەوەی داوای چەكدانان تاوەكو سوپای ئیسرائیل لەناو غەززەدا بێت.   دوو سەرچاوەی تری ئاگادار لە گفتوگۆكان ئاشكرایانكرد، خاڵی ناكۆك خۆی لە میكانزیكی كشانەوەی ئیسرائیل دەبینێتەوە، حەماس دەیەوێت خشتەیەكی زەمەنیی روون هەبێت تایبەت بە ئازادكردنی بارمەتەكان و گەرەنتیكردنی كشانەوەی تەواوەتی هێزەكانی ئیسرائیل.  لەناو غەززە، ئیسرائیل پرۆسە سەربازییەكانی كەمكردوەتەوە، ئەمەش لەسەر بنەمای داوای ترەمپ، بەڵام بەتەواوەتی هێرشەكانی رانەگرتووە.  وڵاتانی عەرەبی كە پشتیوانی پلانەكە دەكەن دەڵێن. ئەمە دەبێت لە كۆتایدا دروستكردنی دەوڵەتێكی سەربەخۆی فەلەستینی لێ بكەوێتەوە، بەڵام ناتانیاهۆ دەڵێ: هەرگیز ئەمە روونادات.  حەماس دەڵێ بۆ حكومەتێكی تەكنۆكراتی فەلەستینی نەبێت كە دەسەڵاتدارێتی فەلەستین سەرپەرەشتی بكات و وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی پشتیوانی بكەن، دەستبەرداری دەسەڵات نابێت لە غەززە. هەروەها هەر جۆرە رۆڵێك بۆ (بلێر) یاخود دەسەڵاتدارێكی بیانی لە غەززە رەتدەكاتەوە.  پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن، لیستی دەستگیركراوانی فەلەستینی كە حەماس داوای ئازادكردنیان دەكات ژمارەیەك لە دیارترین زیندانیكراوانی ئیسرائیل لەخۆبگرێت، كە پرسی ئازادكردنیان لە گفتوگۆی ئاگربەستی پێشوودا هی ئەوە نەبوو تەنانەت دانوستانیشیان لەسەر بكرێت. سەرچاوەیەكی فەلەستینی نزیك لە گفتوگۆكان باسی لەوەكرد، لیستەكە (مەروان بەرغوسی) سەركردە لە بزوتنەوەی فەتح و (ئەحمەد سەعدات) سەركردە لە بەرەی میللی رزگاریی فەلەستین لەخۆدەگرێت كە هەردووكیان حوكمی جۆربەجۆری زیندانی هەتاهەتاییان بەسەردا سەپێندراوەو تاوانباركراون بەوەی هاوڵاتی ئیسرائیلییان كوشتووە.     سەرچاوە: ئاژانسی (رۆیتەرز)

(درەو):  كەمتر لە دوو رۆژی تر، سوریا یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانیی دوای روخانی ئەسەد بەڕێوەدەبات، ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی كوردو دروز بەشداری هەڵبژاردنەكە ناكەن، لەم هەڵبژاردنەكە خەڵك دوو لەسەر سێی پەرلەمان هەڵدەبژێرن، یەك لەسەر سێی تری كورسییەكان لەلایەن ئەحمەد شەرعەوە دادەنرێت. سیستەمی هەڵبژاردنەكە گومان و دوودڵی لەبارەی ئایندەی ژنان و كەمە نەتەوایەتییەكان لەو وڵاتە دروستكردووە.  رۆژی یەكشەممە سوریا دەنگدانی ناڕاستەوخۆ بەخۆوە دەبینێت بۆ دروستكردنی یەكەم پەرلەمان لەدوای لادانی بەشار ئەسەدەوە لە دەسەڵات، ئەمە هەنگاوێكی سەرەكییە لە پرۆسەی حوكمڕانی ئینتیقاڵی (راگوزەر)ی سوریا، بەڵام هاوكات مەترسیشی دروستكردووە لەبارەی دورخستنەوەو پەراوێزخستنی سیاسی لە سایەی سەركردایەتی نوێی ئەو وڵاتەوە.  دەنگدانەكە لە كاتێكدایە كە سەرۆك ئەحمەد شەرع هەوڵی ئەوە دەدات كۆنترۆڵی خۆی بەسەر وڵاتێكدا بەهێزتر بكات، وڵاتێك كە جەنگێكی 14 ساڵە لەبەریەك هەڵیوەشاندووەو بەمدواییەش شەپۆلی توندوتیژی تائیفی بەخۆوە بینیوە، ئەمەش كەمینەكانی لەبارەی ئەو حكومەتەوە نیگەران كردووە كە ئیسلامییەكان رێبەرایەتی دەكەن.  هەڵبژاردنەكە ناڕاستەوخۆیە، تێیدا دەستەی هەڵبژاردنی ناوچەكان، كە 6 هەزار دەنگدەر لەخۆدەگرێت، دوو لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان كە ژمارەیان 210 كەسە، هەڵدەبژێرن. ئەو لیژنەی كە ئەحمەد شەرع دروستیكردووە رەزامەندی لەسەر 1570 كاندید دەربڕیوە. یەك لەسەر سێیەكەی تر پەرلەمان لەلایەن ئەحمەد شەرع خۆیەوە دادەنرێن. شەرع سەرۆكی بەرەی نوسرە، لقی رێكخراوی قاعیدە بوو لە سوریا، دواتر لە 2016دا پەیوەندی لەگەڵ ئەو رێكخراوە توندڕەوە دابڕی و دەستەی تەحریر شامی دروستكرد، هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن لەژێر سەركردایەتی ئەودا لە كانونی یەكەمی ساڵی رابردوودا توانیان ئەسەد لە دەسەڵات لابدەن.  دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا دەڵێن لە بری دەنگدانی گشتیی، پەنایان بۆ ئەم سیستەمەی هەڵبژاردن بردووە، چونكە ملیۆنان هاوڵاتی سوری بەهۆی جەنگەوە ئاوارە بوون و  تۆماری متمانەپێكراوی دانیشتوان لەبەردەستدا نییە. بەهۆكاری (ئەمنی و سیاسی)، حكومەت بڕیاریداوە بە دواخستنی هەڵبژاردنەكە لە ناوچەكانی باكوری خۆرهەڵات، كە لەژێر كۆنترۆڵی كورددان، هەروەها لە پارێزگای (سوەیدا) كە بەشێوەیەكی فەرمی لەژێر كۆنترۆڵی گروپی چەكداری دروزەكاندایە، ئەمەش بەو واتایە دێت پێشبینی دەكرێت 19 كورسی پەرلەمان بەبەتاڵی بمێنێتەوە.  ترسی پەراوێزخستن ئەوانەی رەخنەیان لەم شێوازەی هەڵبژاردن هەیەو دەڵێن دەنگدانی بەشەكی و ناڕاستەوخۆ نوێنەرایەتی هەموو گەل ناكات، سەرباری ئەمەش پرۆسەكە بەشێوەیەكی تەواو مەركەزی ئیدارە دەدرێت.  شاری درێرزوور كە روباری فورات بەسەر دوو بەشدا دابەشیكردووە نمونەیەكی روونی ئەمەیە: بەشی خۆرئاوا كە حكومەت كۆنترۆڵی هەیە بەسەریدا و دەنگدانی تێدا بەڕێوەدەچێت، بەشی خۆرهەڵاتی كە لەژێر كۆنترۆڵی كورددایە هەڵبژاردنی تێدا بەڕێوەناچێت.  حەسەن محەمەد دالی كە دانیشتوویەكی كەناری خۆرهەڵاتی شارەكەیە، قسەی بۆ ئاژانسی (رۆیتەرز) كردووەو دەڵێ: رازی نیم بەوەی لەوێ هەڵبژاردن ئەكرێت و لێرە ناكرێت، شتێكمان ئەوێ كە خزمەتی هەموو ناوچەكە بكات، سوریایەكی یەكگرتوو. رەخنەگران دەڵێن ئەم پرۆسەیە شتێكی تریشی تێدا نییە، ئەویش بەشداری ژنان و كەمینە ئاینی و نەتەوەییەكانە.  ژنان تەنیا لانی كەمی 20%ی كاندیدەكان لە یەك لەسەر چواری بازنەیەكی هەڵبژاردن پێكدەهێنن. رێژەكە لە نیوەی بازنەكاندا 10% تێناپەڕێنێت، پشكی ژنان و نوێنەری كەمینەكان دیاری نەكراوە. لەسەردەمی حوكمی بنەماڵەی ئەسەدیشدا دۆخی ژنان باشتر نەبوو، ئەوكاتیش پشكی خۆیان لە پەرلەماندا نەبوو، لە ساڵی 1981وە تاوەكو روخانی بەشار ئەسەد، ژنان رێژەیەكی بچوكیان لەناو دەستەی یاساداناندا هەبووە كە لەنێوان 6% بۆ 13% بووە، ئەمە بەگوێرەی قسەی یەكێتیی نێودەوڵەتی پەرلەمانەكان، كە داتا لەسەر پەرلەمانە نیشتمانییەكان لەسەرتاسەری جیهان كۆدەكاتەوە.  لەسەردەمی ئەسەدا، ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمان تۆزێك زیاتر بوو كە 250 كورسی بوو، دوو لەسەر سێی ئەم كورسییانە بۆ ئەندامانی حزبی بەعس تەرخان كرابوو، نەیارانی ئەسەد دواین هەڵبژاردنیان بە گاڵتەجاڕی ناوبرد كە لە تەموزی 2024دا بەڕێوەچوو.  لێكۆڵەران دەڵێن سیستەمی دەنگدانی ئێستای سوریا كە پشت بە بنەمای "براوە هەموو شتێك دەبات" دەبەستێت، رەنگە سەر بۆ دەرەنجامێك بكێشێت كە پیاوانی سوننە وەكو زۆرینەی سوریا بەسەریدا زاڵ بن. شەرع چەندین جاری بەڵێنیداوە سیاسەتگەلێك جێبەجێ بكات كە كۆكەرەوەی هەمووان بێت، رەنگە بەرپرسیارێتی ئەمە لەرێگەی تەرخانكردنی كورسی بۆ ژنان و كەمینەكان لە رێژەی یەك لەسەر سێی پەرلەمان بگرێتە ئەستۆ، كە خۆی دیاریان دەكات. بەڵام چاودێران ترسیان هەیە لەوەی كەسانی دیاریكراو بەكاربهێنێت بۆ پتەوكردنی دەسەڵاتەكانی خۆی.  لە شیكارییەكدا بۆ پرۆسەی دروستكردنی پەرلەمانی نوێی سوریا، (حاید حاید) هاوكار لە دەستپێشخەری ریفۆرمی عەرەبی نوسیویەتی:" ئەگەر سەرۆك كەسانێكی هەڵبژارد كە لەژێر كاریگەریی خۆیدا بن، ئەوا ئەتوانێت لەرێگەی مەرسومی سەرۆكایەتییەوە یاساكان دەربكات بەبێ ئەوەی ئەنجومەن (پەرلەمان) دەسەڵاتی ئەوەی هەبێت تانەیان لێبدات یاخود هەمواریان بكاتەوە".  حاید باسلەوە دەكات" ئەم پرۆسەیە دەكرێت شەرعیەت بە قۆناغە ئینتیقالییە ناسكەكە ببەخشێت یاخود گومانەكان قوڵتربكاتەوەو دەرفەتی سەركەوتنی قۆناغەكە كەمتربكاتەوە".  

درەو: هەڵسەنگاندنێکی دەزگای هەواڵگری وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) کە بۆ ئەندامانی کۆنگرێس ئامادەکراوە، ئاشکرایکردووە: ئەوەی بەناوی سوپای نوێی سوریای سەر بە حکومەتی راگوزەر ناودەبرێت، خاوەن پەیكەرێكی رێکخراوەیی یەکگرتوو نییەو پشت بە هاوپەیمانییەکی فشۆڵ و پارچەپارچە دەبەستێت، کە سەرکردەکانی دەستەی تەحریری شام كە پێشتر بە بەرەی نوسرە ناسرابوو و چەند میلیشیایەکی توندڕەوی سوننە لەخۆدەگرێت. راپۆرتەکە دەریخستووە، ئەو گروپانەی کە واشنتۆن بە مەترسیدار ریزبەندی كردوون، وەک رێکخراوی (حراس الدین)، هەژمونێكی بەرچاوی لە دیمەشق بەدەستهێناوەتەوە، سەرەڕای بانگەشەی هەڵوەشاندنەوەی، دوای رووخانی رژێمی ئەسەد.  ئەم گروپانە تائێستا كاریگەرییان هەیە لە  لەسەر سیاسەتەکانی حکومەتی راگوزەر، سەرەڕای ناکۆکییەکانی پێشوییان لەگەڵ دەستەی تەحریری شام. راپۆرتە ، كە بەشێوەیەكی وردو تێروتەسەل ئامادەكراوەو نزیکەی (٧٠) لاپەڕەیە، ئاماژە بەوە دەکات: پنتاگۆن بە وریاییەوە لە فراوانبونی دەسەڵاتەکانی حکومەتی راگوزەر یان زیادکردنی سەرچاوەکانی روانیویەتی.  راشیگەیاندووە: پێدەچێت ئەم دۆخە هەژمونی هێزەکانی سوریای دیموکرات لە باکوری رۆژهەڵاتی ئەو وڵاتە بەهێزتر بکات و سەربەخۆیی زیاتریان پێببەخشێت لە جاران. راپۆرتەکە ئاماژە بۆ گۆڕانکاری لە هەڵوێستی ئەمریکا دەكات، لە پاڵپشتیکردنی بیرۆکەی یەکخستنی هێزەکانی سوریای دیموکرات لەگەڵ دیمەشق بۆ کەمکردنەوەی بارگرانی پاراستنی لە هەڕەشەکانی تورکیا، جەختیش دەکاتەوە، هێشتنەوەیان خزمەت بە بەرژەوەندی ئاسایشی نەتەوەيی ئەمریکا دەکات.  رونیشكردووەتەوە: ئیسرائیل مەیلی بەرەو فراوانکردنی ناوچەی پارێزراوی هەیە لەسەر سنورەکانی لەگەڵ سوریا، رەنگە بەشێک لە باشوری سوریاش کۆنترۆڵ بكات، كە ئیسرائیل لە دیمەشقی پایتەخت نزیک دەکاتەوە. راپۆرتەکە، نیگەرانییەکانی ناو کۆنگرێسی سەبارەت بە هەرچەشنە سوککردنێكی سزاکانی سەر دیمەشق وروژاندووە، ئەمەش وایکردووە بۆ ئیدارەی ئەمریکا قورس بێت بۆ نوێكردنەوەی لێخۆشبونەكان یان رێگەدان بە جێبەجێکردنی یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنی ئابوری، کە لەلایەن حکومەتی راگوزەرەوە لەگەڵ هەندێک وڵات واژۆ کراوە. راپۆرتەكە، کە لەلایەن ماڵپەڕی "ئەلمۆنیتۆرە"وە بڵاوکراوەتەوە: ئاشکرایکردووە، هەندێک لە شوێنکەوتوانی رێکخراوی (حراس الدین) بەدوای هەژموندا دەگەڕێن لەناو حکومەتی نوێی دیمەشقدا. بەگوێرەی هەڵسەنگاندنی بەرپرسانی دەزگای هەواڵگریی بەرگریی ئەمریکا، گروپەکانی پەیوەست بە قاعیدە بە جۆرێك لە سەربەخۆیی كاردەكەن لەژێر چاودێری دەستەی تەحریر شام و درێژە بە چالاکییەکانیان دەدەن، ئەوەش ئازادیی هاتوچۆ بە چەكدارانی پێشوی (حراس الدین) داوەو توانای پێداون کاریگەرییان لەسەر سیاسەتەکانی حکومەتی راگوزەر لە سوریا هەبێت. لە راپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە،  هێزی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکانی ئەمریکا لە ساڵی (٢٠١٦)ەوە کە ئەم گروپە دامەزراوە، لە دەیان چەكداری (حراس الدین) کوشتووە لەڕێی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە باکوری رۆژئاوای سوریا. هەرچەندە ئەو گروپە  دوای هاتنە سەرکاری شەرع لە دیمەشق لە کۆتاییەکانی ساڵی رابردوودا هەڵوەشاندنەوەی خۆیان راگەیاند، بەڵام سەرجەم ئەندامەکانی لە دەرەوەی کۆنترۆڵی ئۆپەراسیۆنی ئیدارەی نوێی سوریا ماونەتەوە، ئەوەش دواى نزیکەی حەوت مانگ لە رووخانی رژێمی سوریا. راپۆرتەکەدا جەختی لە بەردەوامی نیگەرانییەکانی واشنتۆن کردووەتەوە سەبارەت بە بازنەی ناوەوەی شەرع ، تەنانەت لە کاتێکدا سوپای ئەمریکا بوونی سەربازی خۆی لە سوریاو عێراق کەم دەکاتەوە.

راپۆرتی رۆژنامه‌وانی: هێمن خۆشناو له‌ پێناو گه‌ره‌نتیكردنه‌وه‌ی پۆستی سه‌ركۆماری (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان) ده‌خوازێ له‌ رێگای دادگا (جه‌هه‌په‌) بێكاریگه‌ر بكات و تووشی لێكترازانی بكات. له‌م هه‌ڵمه‌ته‌یدا ئه‌ردۆغان هه‌وڵده‌دات ده‌نگده‌ری كورد له‌ جه‌هه‌په‌ دووربخاته‌وه‌، وه‌كو یه‌ك كوتله‌ په‌لكێشی بكات به‌ره‌و (پارتی ده‌م). پارتی گه‌لی كۆمار (جه‌هه‌په‌) كه‌ كۆنترین پارتی سیاسیه‌ له‌ مێژووی كۆماری توركیا و له‌ ساڵی 1923 دامه‌زراوه‌، دوای شكستنی له‌ هه‌ڵبژاردنی گشتی له‌ (حوزه‌یرانی 2023) كۆنگره‌ی 38مینی نائاسایی له‌ 5 تشرینی دووه‌می هه‌مان ساڵدا ئه‌نجامدا. تیایدا (كه‌مال كلیچدارئۆغڵو) كه‌ به‌ره‌گه‌ز كوردێكی عه‌له‌ویه‌ له‌ سه‌رۆكایه‌تی پارته‌كه‌ دوورخرایه‌وه‌ و (ئۆزگور ئۆزه‌ل) جێگای گرته‌وه‌. دوای ده‌ستبه‌كاربوونی ئۆزه‌ل له‌ سه‌رۆكایه‌تیدا، ئه‌م پارته‌ له‌ رووی جه‌ماوه‌ریه‌وه‌ قه‌ڵه‌مبازی گه‌وره‌ی ئه‌نجامدا و له‌ هه‌ڵبژاردنه‌ خۆجێیه‌كانی ئه‌م وڵاته‌ له‌ (31 ئاداری 2024) له‌ زۆرینه‌ی شاره‌وانیه‌ گه‌وره‌كانی توركیا پارتی داد و گه‌شه‌پێدانی دووچاری شكست و پاشه‌كشێ كرد. له‌ناو سه‌رۆك شاره‌وانیه‌ گه‌وره‌كاندا ناوی سه‌رۆكی شاره‌وانی گه‌وره‌ی ئیستانبۆڵ (ئه‌كره‌م ئیمامئۆغڵو) وه‌كو كه‌سایه‌تیه‌ك ده‌ركه‌وت كه‌ بتوانێ، له‌ هه‌ڵبژاردنی داهاتووی سه‌ركۆماری توركیا كه‌ بڕیاره‌ 2028 ئه‌نجام بدرێت شكست به‌ ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان بێنێت. زۆربه‌ی ناوه‌نده‌كانی راپرسی و توێژینه‌وه‌ له‌ سه‌ره‌تای 2024 تا 19 ئاداری 2025 دا جه‌ختیان له‌‌ سه‌ركه‌وتنی ئه‌كره‌م ئیمائۆغڵو ده‌كرد له‌ هه‌ڵبژاردنی داهاتووی سه‌ركۆماریدا. هه‌ڵكشانی پشتگیری رای گشتی توركیا له‌ (ئه‌كره‌م ئیمائۆغڵو) پارتی ده‌سه‌ڵاتداری ئه‌م وڵاته‌ی ناچاركرد، بیر له‌ رێگایه‌ك بكه‌نه‌وه‌ تا به‌ر له‌ ئیمامئۆغڵو بگرن.  بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌، له‌ژێر ناوی گه‌نده‌ڵی، گرێبه‌ستی ناشه‌رعی، قازانجی نایاسایی و رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ تیرۆر پۆلیسی ئیستانبۆڵ له‌ به‌ره‌به‌یانی (19 ئادار) هه‌ڵیكوتایه‌ سه‌ر (ئه‌كره‌م ئیمائۆغڵو) و چه‌ند به‌رپرسێكی دیكه‌ی جه‌هه‌په‌. ئه‌م ئۆپاراسیۆنه‌ گه‌وره‌ترین كاردانه‌وه‌ی دژ به‌ سه‌ركۆمار و داروده‌سته‌كه‌ی لێكه‌وته‌وه‌ كه‌ له‌ ماوه‌ی 24 ساڵه‌ی ته‌مه‌نیدا ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ردۆغان تووشی كاردانه‌وه‌ی به‌م شێوه‌یه‌ نه‌بووه‌. كاردانه‌وه‌كانیش بووه‌ هۆی ئاوێته‌بوونی جه‌هه‌په‌ له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆنی شه‌قام كه‌ له‌ خوێندكارانی زانكۆ و توێژه‌ كاریگه‌ره‌كان پێكهاتووه‌، ئه‌مه‌ش ده‌نگ و پاڵپشتی بۆ جه‌هه‌په‌ ئه‌وه‌نده‌ی دیكه‌ زیاد كرد و بوێری به‌م پارته‌ به‌خشی، تا واز له‌ راڕایی و ئۆپۆرتۆنیزمی سیاسی بێنێت كه‌ چه‌ندین ساڵ بوو به‌ده‌ستیه‌وه‌ ده‌یناڵاند. به‌ گوێره‌ی ناوه‌نده‌كانی راپرسی له‌ به‌رواری ده‌ستگیركردنی ئیمائۆغڵو رۆژ له‌دوای رۆژی ده‌نگی پاڵپشتی بۆ جه‌هه‌په‌ و ئیمائۆغڵو زیاتر ده‌بێت و ده‌نگی پارتی ده‌سه‌ڵاتدار و ئه‌ردۆغانیش له‌ كوورتی ده‌دات. ناوه‌ندی (HBS) بۆ راپرسی  له‌ به‌رواری 21 ئاداری 2025 راپرسیه‌كی ئه‌نجامداوه‌ تیایدا رێژه‌ی ده‌نگی جه‌هه‌په‌ 33.8٪ بووه‌ له‌ به‌رامبه‌ردا ئاكه‌په‌ 28٪ ده‌نگه‌كانی به‌ده‌ستهێناوه‌. به‌ گوێره‌ی هه‌مان ناوه‌ند ده‌نگی هه‌ردوولا له‌ هه‌مان به‌رواری ساڵی 2024، به‌م شێوه‌یه‌ بووه‌، جه‌هه‌په‌: 28.4٪ و ئاكپارتی 32.3٪.  ئایا ئوزگور ئۆزه‌ل له‌ سه‌رۆكایه‌تی جه‌هه‌په‌ دوور ده‌خرێته‌وه‌؟ ده‌ستگیركردنی ئیمائۆغڵو تاكه‌ كاردانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات نه‌بوو له‌ به‌رامبه‌ر جه‌هه‌په‌، به‌ڵكو پێنج رۆژ دوای ده‌ستگیركردنی ئیمامئۆغڵو، (لوتفی سه‌ڤاش) سه‌رۆكی پێشووتری شاره‌وانی گه‌وره‌ی (هاتای) به‌ بیانووی نایاساییبوونی كۆنگره‌ی 38 مینی جه‌هه‌په‌ له‌ (4-5 تشرینی دووه‌می 2023) دادگای 42 مینی ئه‌نقه‌ره‌ی به‌سه‌ر كرده‌وه‌ و داوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كانی كۆنگره‌ی ناوبراوی كرد. له‌باره‌ی سكاڵاكه‌ی سه‌ر كۆنگره‌ی جه‌هه‌په‌، بڕیاره‌ دادگای پسپۆر له‌ رۆژی دووشه‌ممه‌ (30 حوزه‌یرانی 2025) بڕیاری خۆی ئاشكرا بكات، كه‌ ته‌نیا دوو ئه‌گه‌ر له‌خۆ ده‌گرێت. یه‌كه‌مینیان: دانانی قه‌یوم سه‌ر جه‌هه‌په‌، دووه‌مینیشیان: دوورخستنه‌وه‌ی ئوزگور ئۆزه‌ل و ستافه‌كه‌یه‌تی له‌ سه‌رۆكایه‌تی جه‌هه‌په‌ و دانانه‌وه‌ی (كه‌مال كلیچدارئۆغڵو) به‌ سه‌رۆك بۆ ماوه‌ی یه‌ك ساڵدا دوای ده‌رچوونی بڕیاری دادگا. زۆربه‌ی پێشبینیه‌كان، به‌ره‌و ئه‌وه‌ ده‌چن كه‌ دادگا بڕیاری دوورخستنه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تی جه‌هه‌په‌ ده‌دات، چونكه‌ ئۆزه‌ل دوای ده‌ستگیركردنی ئیمامئۆغڵو، نه‌یهێشت مه‌یدان بۆ ئه‌ردۆغان بمێنێته‌وه‌ و ئه‌و بۆشایه‌ی پڕ كرده‌وه‌ كه‌ چاوه‌ڕوان ده‌كرا دوای ده‌ستگیركردنی ئیمامئۆغڵو دروست بێت. جگه‌ له‌وه‌ش جه‌هه‌په‌ له‌ سایه‌ی سه‌رۆكایه‌تی ئۆزگور ئۆزه‌ل له‌ هه‌موو روویه‌كه‌وه‌ به‌هێز بوو. به‌رامبه‌ر به‌ توندی و سه‌ركوتكاری ته‌یب ئه‌ردۆغان مۆدێلێكی نوێی ئۆپۆزسیۆنی داهێنا و له‌ زۆرینه‌ی توێژ و لایه‌نه‌ سیاسیه‌كانی ناو توركیا پشتگیری لێكرا. بۆ ئه‌مه‌ چاوه‌ڕێ ده‌كرێت بڕیاری دادگا به‌ ئاراسته‌ی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تی پێشووتری جه‌هه‌په‌ بێت، نه‌وه‌كو دانانی قه‌یوم.  ئایا كلیچدارئۆغڵو پڵانه‌كه‌ی ئه‌ردۆغان قه‌بوڵ ده‌كات؟ له‌گه‌ڵ نزیكبوونه‌وه‌ی واده‌ی ئاشكرا كردنی بڕیاری دادگا له‌مه‌ڕ دۆسیه‌ی كۆنگره‌ی 38 مینی جه‌هه‌په‌، فشاره‌كان له‌ناو جه‌هه‌په‌ و له‌ شه‌قامیش بۆ ‌سه‌ر كه‌مال كلیچدارئۆغڵو زیاتر ده‌بن، تا گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ سه‌ر كوورسی سه‌رۆكایه‌تی پارته‌كه‌ی ره‌تبكاته‌وه‌. به‌ گوێره‌ی لێدوانه‌كه‌ی كلیچدارئۆغڵو بێت له‌ رۆژی (23 حوزه‌یران) كه‌ ده‌ڵێـت:" ئه‌گه‌ر نه‌گه‌ڕێمه‌وه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی جه‌هه‌په‌ دادگا قه‌یوم داده‌نێت" پێناچێت گوێ به‌ فشاره‌كان بدات و یاریه‌كه‌ له‌ ئه‌ردۆغان تێكبدات. گه‌ڕانه‌وه‌ی كلیچدارئۆغڵو چه‌ندین كاریگه‌ری نه‌رێنی ده‌بێت له‌سه‌ر جه‌هه‌په‌ و سوودی گه‌وره‌شی ده‌بێت بۆ ئه‌ردۆغان. گه‌ڕانه‌وه‌ی كلیچدارئۆغڵو، ده‌رفه‌تی خۆ كاندیدكردنی (ئه‌كره‌م ئیمائۆغڵو) بۆ سه‌ركۆماری به‌رته‌سك ده‌كاته‌وه‌، كه‌ ئه‌مه‌ش لابردنی گه‌وره‌ترین ئاسته‌نگ له‌به‌رده‌م ئه‌ردۆغان دێت و هه‌روه‌ها به‌ واتای پارچه‌بوونی جه‌هه‌په‌ دێت. به‌ گوێره‌ی زانیاریه‌ پشتڕاست نه‌كراوه‌كان، ئه‌گه‌ر كلیچدارئۆغڵو به‌ پڵانی ئه‌ردۆغان و بڕیاری دادگا رازی بێـت، (ئوزگور ئۆزه‌ل – ئه‌كره‌م ئیمائۆغڵو) پارتێكی سیاسی نوێ له‌سه‌ر مۆدێلی سه‌ركۆماری پێشووی توركیا تورگۆت ئۆزال (پارتی نیشتیمانی دایك ANAP) دروست ده‌كه‌ن. ده‌گووترێت به‌شێك له‌ سه‌رمایه‌دارانی توركیا هه‌وڵ بۆ ئه‌مه‌ ده‌ده‌ن و ده‌خوازن ئه‌كره‌م ئیمائۆغڵو له‌سه‌ر رێچكه‌ی ئۆزال درێژه‌ به‌ سیاسه‌ت بدات. چونكه پێیانوایه‌ ته‌نیا‌ ئه‌م مۆدێله‌ سه‌رمایه‌دارانی تورك له‌ چنگی قۆرخكاری رزگار ده‌كات و ده‌توانێ هه‌موو ئه‌تنیك، گرووپ و توێژه‌ جیاجیاكانی كۆمه‌ڵگای توركیا له‌باوه‌ش بگرێت. به‌ڵام سه‌ركه‌وتنی ئه‌م پارته‌ له‌ ئه‌گه‌ر دروستكردنیدا زۆر زه‌حمه‌ته‌ له‌ ئێستادا، به‌ تایبه‌تی له‌ ململانێی هه‌ڵبژاردنی سه‌ركۆماریدا، چونكه له‌‌ لایه‌ك رێكخستنی ئه‌م پارته‌ و ناساندنی به‌ كۆمه‌ڵگایه‌كی به‌رفراوانی وه‌كو توركیا پێویستی به‌ كاته‌، به‌ تایبه‌تی ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ ئه‌نجام بدرێت كاتی پێویستی له‌به‌رده‌مدا نیه‌، دووه‌میشیان به‌شێك له‌ ده‌نگده‌ری جه‌هه‌په‌ به‌ تایبه‌تی عه‌له‌وی و چه‌په‌كان كه‌ نزیكن له‌ كلیچدارئۆغڵو ئه‌و كاته‌ ده‌نگ بۆ ئیمائۆغڵو ناده‌ن،‌ ئه‌مه‌ش به‌ واتای پارچه‌بوونی ده‌نگی ئۆپۆزسیۆن دێت.  كورد له‌ كوێی ئه‌م ململانێیه‌ دایه‌؟  له‌ دوای ده‌ستپێشخه‌ری (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) له‌مه‌ڕ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد و وازهێنانی (په‌،كه‌،كه‌) له‌ چه‌ك له‌ 22 تشرینی یه‌كه‌می ساڵی 2024، جه‌هه‌په‌ به‌ ئاشكرا هیچ لێدوان و هه‌ڵوێستێكی دژ به‌م دۆخه‌ نیشاننه‌داوه‌، به‌ڵام ئاشكرایه‌ له‌ نێوان (باخچه‌لی – ده‌وڵه‌ت – ئه‌ردۆغان) له‌لایه‌ك و له‌گه‌ڵ جه‌هه‌په‌ له‌لایه‌كی دیكه‌وه‌ ده‌رباره‌ی كێشه‌ی كورد ناكۆكی هه‌یه‌. هه‌رچی لایه‌نی یه‌كه‌مه‌ راسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ (ئۆجا،لان و په‌،كه‌،كه‌) له‌ په‌یوه‌ندی دایه‌، به‌ڵام جه‌هه‌په‌ ده‌خوازێت باڵی سڤیلی بزوتنه‌وه‌ی كورد (ده‌میرتاش و پارتی ده‌م) به‌ بنه‌ما بگیرێت له‌ هه‌نگاونان بۆ چاره‌سه‌ری پرسی كورد. به‌م هه‌ڵوێسته‌ جه‌هه‌په‌ ده‌خوازێت له‌باره‌ی كێشه‌ی كورد خۆی له‌ ده‌سه‌ڵات جیابكاته‌وه‌. لێدوانه‌كه‌ی ئۆزگور ئۆزه‌ل له‌ (22 حوزه‌یران) دیارترین ئاماژه‌یه‌ به‌م راستیه‌ كه‌ ده‌ڵێـت:" :" ئه‌گه‌ر ئێمه‌ وه‌كو ده‌مپارتیش سه‌یری كێشه‌كان بكه‌ین، ئه‌وه‌ ناچارنین به‌سه‌ر هه‌مان رێگادا بڕۆین". كه‌واته‌ جه‌هه‌په‌ له‌مه‌ڕ كێشه‌ی كورد ده‌خوازێت رێگایه‌كی دیكه‌ تاقیبكاته‌وه‌‌. له‌مباره‌یه‌وه‌ شرۆڤه‌كاری سیاسی تورك (ئارنه‌وۆڵد سه‌لیم) ده‌ڵێت:" جه‌هه‌په‌ پێیوایه‌، ده‌مپارتی ناچاره‌ له‌سه‌ر ئه‌و هێڵه‌ سیاسیه‌ بڕوات كه‌ (عه‌بدولڵا ئۆجا،لان) دایڕشتووه‌". له‌ شاره‌ گه‌وره‌كانی توركیا ده‌نگده‌ری كورد زیاتر به‌لای جه‌هه‌په، به‌تایبه‌تی ش به‌لای (ئه‌كره‌م ئیمائۆغڵو) ده‌شكێته‌وه‌. لێره‌دا ناكۆكیه‌ گه‌وره‌كه‌ ده‌ست پێده‌كات. ئه‌م راستیه‌ بۆ ده‌سه‌ڵات ئاسته‌نگێكی گه‌وره‌ دروست ده‌كات. بۆیه‌ ده‌سه‌ڵات هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ پڵانه‌كه‌ی سه‌باره‌ت به‌ جه‌هه‌په‌ ده‌خوازێت ده‌نگده‌ری كورد وه‌كو یه‌ك كوتله‌ به‌ره‌و پارتی ده‌م بچێت و له‌ رێگای ئۆجا،لانیش كۆنتڕۆڵی پارتی ده‌م بكات. به‌ گوێره‌ی (ئارنه‌وۆڵد سه‌لیم):" له‌تبوونی ده‌نگده‌ری كورد له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌ڵاتدا نیه‌. ده‌سه‌ڵات ده‌خوازێت ده‌نگده‌ری كورد یه‌ك كوتله‌ بێت".  به‌ڵام ئه‌گه‌ر كه‌مال كلیچدارئۆغڵو بێته‌وه‌ سه‌ر ناوه‌ندی بڕیاری جه‌هه‌په‌ و ركابه‌رانی ره‌وتێكی سیاسی دروست نه‌كه‌ن و به‌شداری له‌ هه‌لبژاردن نه‌كه‌ن، ئه‌وه‌ ره‌نگه‌ ده‌نگده‌ری كورد له‌ شاره‌ گه‌وره‌كان كه‌ تا ئێستا ده‌نگی بۆ جه‌هه‌په‌ داوه‌، بایكۆتی ده‌نگدان بكات كه‌ ئه‌مه‌ش له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌ردۆغان دایه‌.     

  بڵند دلێر شاوەیس  لە پەراوێزی بەشداریکردنی لە لوتکەی ناتۆ لە لاهای، ڕۆژی ٢٠٢٥/٦/٢٥ لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا لەگەڵ سکرتێری گشتی ناتۆ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (ترامپ) ڕایگەیاند "ئیسرائیل و ئێران وەک دوو منداڵی قۆناغی ناوەندی جەنگیان لەگەڵ یەکتریدا کرد"، پێشتریش لە چەندین لێدواندا باسی لەوەکرد کە ئەم جەنگە بۆ ناچارکردنی ئێرانە تا بێتە سەر مێزی دانوستان، هەروەها بە ئاشکرا باسیشی لەوە کرد کە مەبەست لەم جەنگە ڕوخاندنی ڕژێمی ئێران نییە، جگە لەوەی سوپاسی ئێرانی کرد کە پێشتر لە کات و شوێنی بۆردومانکردنی بنکەکانی ئەمریکا ئاگادارکراونەتەوە... ئەم لێدوانانە ئەوە دەسەلمێنێت کە پەیوەندییەکانی نێوان (ئەمریکا و ئیسرائیل و ئێران) پەیوەندی قوڵ و فرە ڕەهەندن،  کێشەکانی نێوانیان سروشتێکی ئاڵۆز و تایبەتی هەیە، چەند ناکۆک بن هێندە هەماهەنگی و بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیە... هەرچەندە زۆر پرسی نهێنی و خاڵی شاراوە هەیە لەم جەنگە دوانزە ڕۆژەی نێوان ئێران و ئیسرائیلدا، بەڵام ئەنجامەکان کۆمەڵە ڕاستیەکیان دەرخست شایەنی ئەوەن باسیان لێوە بکرێت: یەکەم- جەنگەکە دەرخەری ڕاستی پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا و توانای هەواڵگری و دەزگای "مۆساد" و هێزی ئاسمانی ئیسرائیل بوو. بەتایبەتی دزەکردنی مۆساد بۆ ناو خاک و دامەزراوە هەستیارەکانی ئێران و وردی لە پێکانی ئامانجەکاندا. دووەم- لەناو جیهانی ئیسلامیدا تەنها "صدام حسين" بەوە ناسرابوو کە توانیویەتی (٣٩) موشەکی (Scud) بدات لە ئیسرائیل ئەوەش لە ساڵی ١٩٩١، بەڵام لە ئێستادا ئێران ئەو سەروەرییەی تۆمار کرد کە توانی سەدان موشەک و درۆن بنێت بە ئیسرائیل و چەندین ئامانجی گرنگ بپێکێت، لە نێویاندا نزیکەی بیست ئامانجی هەستیار هەیە کە ئیسرائیل ڕێگری کردووە لە باسکردنیان. سێیەم- ئیسرائیل سەرکەوتوو بوو لە پەکخستنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران، بەڵام ئەوەی شایانی باسە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ئەوەندە بەهێز و پێشکەوتوو بوو بە بێ هەماهەنگی ڕوسیا و بەشداری کردنی فڕۆکە جەنگیەکانی ئەمریکا لە بۆردومانکردنی بنکەی ئەتۆمی فۆردۆ و بردنەدەرەوەی یۆرانیۆمی پیتێندراوی ئێران بۆ ڕوسیا، هەروەها پاراستنی شارەزایانی ڕوس و زامنکردنی داواکارییەکانی ئێران یەکلا نەدەبووەوە. چوارەم- ئەگەرچی لەسەرەتای جەنگەکەدا باڵادەستی ئیسرائیل بەدی دەکرا، لەگەڵ یەکەم گورز وەشاندنی ئیسرائیل دژ بە ئێران چەندین سەرکردە و فەرماندەی سەربازی و هەواڵگری ئێران کوژران، بەڵام بە خێرایی جێگرەوەکانیان دانران و لە دوای هەفتەی یەکەمی جەنگەکەوە تواناکانی ئێران لە کۆنترۆڵکردن و ئیدارەدانی جەنگەکە بە ڕوونی ڕەنگی دایەوە، ئەمەش دەرخەری ئەزموونی ئێرانە لە جەنگ و پشوو درێژی لە بەرگری و خۆڕاگری، شەڕی هەشت ساڵەی ئێران و عێراق شاهیدی پشوو درێژی ئێرانە لە جەنگدا... هەروەها ئێران سەرکەوتوو بوو لە ڕاکێشانی هاوسۆزی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی بەلای خۆیدا، ئەمەش دەرخەری ئاستی بەرزی دبلۆماسیەتی ئێران بوو. لە هەموشی گرنگتر ئەم جەنگە هۆکارێک بوو بۆ یەکگرتوویی کۆمەڵگای ئێران و پتەوکردنی یەکڕیزی نیشتمانی و ڕەدکردنەوەی ئەجێندای دەرەکی.  ئەم جەنگە سەلماندی پرسی نیشتمان سازی لە ئێراندا بەهێزە و ڕەگ و ڕیشەی بە قوڵی داکوتیوە. پێنجەم- زیانەکانی ئێران و ئیسرائیل لەم جەنگەدا بە گوێرەی زانیاری میدیاکان و ڕاپۆرتی دامەزراوە فەرمییەکان بریتییە لە: * زیانەکانی ئێران  ١- گیان لەدەستدانی زیاتر لە (٦٢٧) کەس و (٤٨٧٠) بریندار، لە نێویاندا دەیان سەرکردەی سەربازی و هەواڵگری و زانای ئەتۆمی کە زیاتر لە (٣٠) فەرماندەی باڵا و (١٧) زانا لەناویاندا (١٤) زانای ئەتۆمی. ٢- ئیسرائیل(٥) هێرشی ئاسمانی گەورەی ئەنجامداوە بۆ سەر ئێران، زیاتر لە (٥٠٠) موشەک و بۆمبی وەشاندووە، (٣٠٠) ئامانجی دیاریکراوی لە ناو خاکی ئێران پێکاوە، جگە لە هێرشی درۆنی. ٣- بۆردومانکردن و وێرانکردنی وێستگە و دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران (ئاراک، نەتەنز، فۆردۆ، ئەسفەهان).  ٤- لەناوبردنی(٧) ڕاداری ستراتیجی. هەروەها لەناوبردنی(٤٠%) سەکۆی هاویشتنی موشەکی. ٥- لەناوبردنی سیستەمی موشەکی (S 300) کە ئێران لە روسیا کریبووی، (١) لە ئیلام، (١) لە هەمەدان، (١) لە تاران، (٢) لە ئەسفەهان. ٦- تەنها لە تاران نزیکەی (١٢٠) باڵەخانە بەتەواوی وێرانکراوە، لەگەڵ زیان گەیاندن بە نزیکەی(٥٠٠) باڵەخانەی دیکە. ٧- بە گوێرەی (The Wall Street Journal) زیانە مادییەکانی ئێران بە هۆی لەناوبردنی بنکە و بەرنامە ئەتۆمییەکەی بە (٥٠٠) ملیار دۆلار مەزەندە دەکرێت کە ماوەی چل وپێنج ساڵە هەوڵی دروستکردنی دەدات.  * زیانەکانی ئیسرائیل  ١- ئێران لەماوەی دوانزە ڕۆژی شەڕەکەدا نزیکەی(٥٥٠) موشەکی بالیستی و زیاتر لە (١٠٠٠) درۆنی ناوە بە ئیسرائیلەوە، لە نێوان(٥٠ - ٧٠) ئامانجی پێکاوە. ٢- نزیکەی(٣٠) کوژراو و (٣٢٣٨) بریندار لە هاووڵاتیانی ئیسرائیل هەیە. ٣- بۆردومانکردنی هەریەک لە چواردەوری وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل و بارەگای مۆساد، پەیمانگای وایزمان کە یەکێکە لە کۆڵەکە زانستی و تەکنەلۆژیاکانی ئاسایشی ئیسرائیل، بەندەری حەیفا، پاڵاوگەی نەوتی بازان .... ٤- بە گوێرەی پێگەی (The Financial Express) تێچووی ڕۆژانەی جەنگەکە لەسەر ئیسرائیل(٧٢٥) ملیۆن دۆلار بووە. ٥- زیان بەر سیستەمی بەرگری کڵاوەی ئاسنینی ئیسرائیل کەوتووە لە ئەنجامی چڕی هێرشە مووشەکییەکانی ئێران، هەروەها تێچووی ڕۆژانەی موشەکە ڕێگرەکانی کڵاوەی ئاسنینی ئیسرائیل بە (٢٠٠ ملیۆن دۆلار) مەزەندە دەکرێت. ٦- نزیکەی(٦٥٨) باڵەخانە و دامەزراوە زیانی بەرکەوتووە. بە گوێرەی ڕاپۆرتە ئیسرائیلیەکان تێچووی دوبارە بونیادنانەوەی ژێرخانی ئابووری و ئەوەی وێرانکراوە بریتییە لە (١،٣ - ١،٦ ملیار دۆلار ) . ٧- کۆی تێچووی خەرجییەکان لەسەر خەزێنەی ئیسرائیل بە نزیکەی(٦،٨ ملیار دۆلار) مەزەندە دەکرێت. * تێبینی: زیانە مادییەکانی هەردوو وڵات لە گۆڕاندایە.

راپۆرتی: درەو  🔻 ئیسرائیل لە جەنگی (12) ڕۆژەی لەگەڵ ئێران: 🔹 ئیسرائیل تەنها لە هەفتەی یەکەمی هێرشەکانی بۆ سەر ئێران نزیکەی (5 ملیار) دۆلاری خەرجکردووە، لەکاتێکدا خەرجییەکانی ڕۆژانەی شەڕەکە (725 ملیۆن) دۆلار بووە، لەو ژمارەیەش (593 ملیۆن) دۆلار بۆ هێرش و (132 ملیۆن) دۆلار بۆ ڕێوشوێنی بەرگری و کۆکردنەوەی سەربازی تەرخانکراوە. 🔹 بەپێی ئامارەکانی دەسەڵاتی باجی ئیسرائیل، ژمارەی ئەو ئیسرائیلیانەی لە هەفتەی یەکەمدا ماڵەکانیان چۆڵکردووە، (10 هەزار) کەسی تێپەڕاندووە و نزیکەی (36 هەزار و 465) کەس داوای قەرەبووکردنەوەیان تۆمارکردووە. 🔹 بەپێی ئامارەکانی دەسەڵاتی باج، لە سەرەتای شەڕەوە نزیکەی (53 هەزار) بیمەی نوێ کڕدراون. ئەمە لە کاتێکدایە قەرەبووی فەرمی ئیسرائیل سنووردارە بە زیانەکانی موڵک و ماڵ و ئۆتۆمبێل. 🔹 هێرشێک کە گەورەترین پاڵاوگەی نەوتی ئیسرائیلی داخست، کە پاڵاوگەی بازانە و بە پێی ڕاپۆرتی فاینانشیاڵ تایمز، بە مەزەندەکردنی (3 ملیۆن) دۆلار زیانی ڕۆژانەی لێکەوتەوە. 🔹 فڕۆکەخانەی بن گوریون کە بە شێوەیەکی ئاسایی ڕۆژانە نزیکەی (300 گەشت) و (35 هەزار) سەرنشینی تێدایە، لە کاردانەوە بە هێرشەکانی تۆڵەسەندنەوەی ئێران، کارەکانی ڕاگرت.  🔹 بەپێی ئامارەکانی دامەزراوەی ئارۆن بۆ سیاسەتی ئابووری کە بنکەکەی لە ئیسرائیلە، ئەگەر هێرشەکان بۆ ماوەی مانگێک بەردەوام بوایە، دەکرا کۆی تێچووەکەی (12 ملیار) دۆلارى تێپەڕاندبا. 🔹 بە گوێرەی زانیارییەکانی کەناڵی (12)ی ئیسرائیل، (29) ئیسرائیلی کوژران و(872)کەسیش بریندار بوون. خەرجییە ڕاستەخۆکانی جەنگ لەگەڵ ئەوەی کۆی گشتی خەرجییە ڕاستەخۆ و ناڕاستەخۆکانی جەنگ ڕوون نەبووەتەوە، بەڵام ئیسرائیل خەرجی گەورەی لە ڕووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ ئێراندا هەبووە. بەپێی زانیارییەکانی ماڵپەڕی فاینانشیاڵ ئێکسپرێس، ئیسرائیل تەنها لە هەفتەی یەکەمی هێرشەکانی بۆ سەر ئێران نزیکەی (5 ملیار) دۆلاری خەرجکردووە، لەکاتێکدا خەرجییەکانی ڕۆژانەی شەڕەکە (725 ملیۆن) دۆلار بووە، لەو ژمارەیەش (593 ملیۆن) دۆلار بۆ هێرش و (132 ملیۆن) دۆلار بۆ ڕێوشوێنی بەرگری و کۆکردنەوەی سەربازی تەرخانکراوە. ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ بڵاویکردەوە، تێچووی ڕۆژانەی سیستەمی بەرگری دژە مووشەکی بۆ ئیسرائیل لە نێوان (10 بۆ 200 ملیۆن دۆلاردا) بووە. بەپێی ئامارەکانی دامەزراوەی ئارۆن بۆ سیاسەتی ئابووری کە بنکەکەی لە ئیسرائیلە، ئەگەر هێرشەکان بۆ ماوەی مانگێک بەردەوام بوایە، دەکرا کۆی تێچووەکەی (12 ملیار) دۆلارى تێپەڕاندبا. هەروەها ڕۆژنامەی "یەدیعوت ئەحرۆنۆت" لە دووەمین ڕۆژی جەنگەکەدا ڕایگەیاند، بە پشت بەستن بە ڕاوێژکاری پێشووی دارایی سەرۆکی ئەرکانی سوپای ئیسرائیل، فەریق جەنەراڵ  ڕیم ئەمیناخ، ڕاپۆرتی دا، ڕووبەڕووبوونەوەی ئیسرائیل لەگەڵ ئێران نزیکەی (2.75 ملیار) شیگڵ (733.12 ملیۆن) دۆلار لە ڕۆژێکدا تەنها لە خەرجییە سەربازییە ڕاستەوخۆکاندا تێدەچێت. ئەم خەمڵاندنە زیانەکانی موڵک و ماڵی مەدەنی و کاردانەوەی ئابووری فراوانتر لەخۆناگرێت. بەشێک لە شارەزایانى کاروباری ئیسرائیل پێشبینی دەکەن ئیسرائیل لە بودجەی ساڵانی داهاتوودا تەرخانکردنی سەربازی زیاد بکات، لە ژێر ڕۆشنایی شکستی سیستمی بەرگری (قوبەى ئاسنین) لە ڕێگریکردن سیستەمەکانی تری ڕێگریکەر. چونکە پێویستی بە پێداچوونەوەی گشتگیری ئەم سیستمانە و هەوڵدان بۆ پەرەپێدانیان هەیە. ئیسرائیل ناتوانێت پێویستی زیادکردنی تەرخانکردنی سەربازی پشتگوێ بخات، چونکە پێشبینی ڕووبەڕووبوونەوەی داهاتوو دەکات کە تێیدا بە ناچاری پێویستی بە سیستەمی مووشەکی ڕێگریکەر و تەقەمەنی و فڕۆکەی زیاتر دەبێت. هاوکات تێچووی سەربازی ڕووبەڕووبوونەوەی ئێران لەوە زیاتر بووە کە چاوەڕوان دەکرا، ئەمەش بەهۆی بەکارهێنانی ژمارەیەکی زۆر لە مووشەکی ڕێگریکەر لە ماوەی دوانزە ڕۆژی جەنگدا. پێشبینی ئەوەش دەکرێت کە کورتهێنانی بودجەی ئیسرائیل بەڕێژەی 6% زیاد بکات، هەروەها قەرەبووکردنەوەی هاووڵاتیانی زیانلێکەوتوو، خراپتربوونی دارایی گشتی وڵاتەکە زیاتر دەکات. بەپێی ئامارەکانی دەسەڵاتی باجی ئیسرائیل، ژمارەی ئەو ئیسرائیلیانەی لە هەفتەی یەکەمدا ماڵەکانیان چۆڵکردووە، (10 هەزار) کەسی تێپەڕاندووە و نزیکەی (36 هەزار و 465) کەس داوای قەرەبووکردنەوەیان تۆمارکردووە. بۆیە حکومەتی ئیسرائیل بیر لە یەکێک لەم ڕێوشوێنانە دەکاتەوە بۆ دابینکردنی کورتهێنانی بودجە کە لە هەڵکشاندایە: -    کەمکردنەوەی خەرجییە گشتیەکان بۆ تەندروستی و پەروەردە. -    زیادکردنی باج. -    پەنابردن بۆ قەرزکردن، کە دەتوانێت ڕێژەی قەرزی گشتی بەرامبەر بە داهاتی نیشتمانی زیاتر لە ٧٥% بەرز بکاتەوە. ئەمانەش پاڵپشت بەوەی وەزارەتی دارایی ئیسرائیل ئاشکرای دەکات کە سەرچاوە داراییەکانی ئێستای وڵاتەکە بە خێرایی کەمدەبێتەوە و داوای گواستنەوەی (857 ملیۆن) دۆلاری بۆ وەزارەتی بەرگری کردووە، هاوکات داوای بڕینی (200 ملیۆن) دۆلاری لە وەزارەتەکانی تەندروستی و پەروەردە و خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان کردووە. ڕۆژنامەی دارایی ئیسرائیلی گڵۆبس بڵاویکردەوە، زۆربەی ئەو پارانە بۆ دابینکردنی خەرجییەکانی کارمەندانی سەربازی بەکاردەهێنرێن. نزیکەی (450 هەزار) سەربازی یەدەگ بانگهێشت کران بۆ خزمەتکردن وەک بەشێک لە هەوڵە بەرفراوانەکانی کۆکردنەوە لە کاتی جەنگدا. خشتە قەرەبووکردنەوە بەپێی ئامارەکانی دەسەڵاتی باج، لە سەرەتای شەڕەوە نزیکەی (53 هەزار) بیمەی نوێ کڕدراون. ئەمە لە کاتێکدایە قەرەبووی فەرمی ئیسرائیل سنووردارە بە زیانەکانی موڵک و ماڵ و ئۆتۆمبێل. ئەمەش وا لە خەڵک دەکات کە شتە بەنرخەکان وەک کارە هونەریەکان و مۆبیلیات و زێڕ لەگەڵ خودی دەسەڵاتی باج بیمە بکەن، بە پارەیەکی زیادە کە (0.3%)ی بەهای موڵکی بیمەکراو، تا زۆرترین یەک ملیۆن شیگڵ. یانیش دەتوانن ئەم شتانە لەگەڵ کۆمپانیا تایبەتەکانی بیمە بیمە بکەن بۆ دابینکردنی ئەو قەرەبووەی کە دەوڵەت بۆ زیانەکانی جەنگ دابینی نەکردووە. بە گوێرەی ڕۆژنامەی "یەدیعوت ئەحرۆنۆت"، بەهۆی ئەوەی شەڕ لەگەڵ ئێران زیاتر لە چاوەڕوانی بەردەوام بووە، وەزارەتی دارایی پلانێکی بۆ قەرەبووکردنەوەی کەرتی بازرگانی و کۆمپانیاکانی داڕشتووە بۆ سەدان هەزار کرێکار کە بەهۆی شەڕ لەگەڵ ئێران لە کاردا ڕاوەستاون. ڕۆژنامەکە بڵاویکردەوە، پلانەکە بریتی دەبێت لە قەرەبووکردنەوەی ئەو کۆمپانیایانە کە بەهۆی دابەزینی قەبارەی بازرگانییەوە کاریگەرییان لەسەرە بەلایەنی کەمەوە ٢٥%، قەرەبووکردنەوەی ٧٥%ی مووچەی فەرمانبەران، هەروەها گەڕاندنەوەی خەرجییەکان بەپێی پلەی دابەزینی قەبارەی بازرگانی. تا دابەزینەکە زیاتر بێت، قەرەبووکردنەوەکە زیاتر دەبێت. ئەمەش بە ملیارەها دۆلار لە گەنجینەی دەوڵەت دەخەمڵێندرێت. ترس و دڵەڕاوکێی وەبەرهێنەران شارەزایان هۆشداری دەدەن لەوەی کە ئەگەری هەیە ڕێژەی گەشەی ئیسرائیل خاو بێتەوە ڕووبەڕووبوونەوەکە بووەتە هۆی پێداچوونەوە بە پێشبینییە ئابوورییەکانی وڵات بەرەو دابەزین. وەزارەتی دارایی پێشبینی گەشەی ساڵی 2025ی لە 4.3% بۆ 3.6% دابەزاندووە، ئەمەش وا دەکات ڕێژەی بێکاری بەرزبێتەوە و ڕێژەی هەژاریش زیاد دەکات ئەگەر ململانێکان بەردەوام بێت. ئێران ژێرخانی گرنگی لە تەلئەبیب و حەیفا کردۆتە ئامانج، لەوانە هێرشێک کە گەورەترین پاڵاوگەی نەوتی ئیسرائیلی داخست، کە پاڵاوگەی بازانە و بە پێی ڕاپۆرتی فاینانشیاڵ تایمز، بە مەزەندەکردنی (3 ملیۆن) دۆلار زیانی ڕۆژانەی لێکەوتەوە. فڕۆکەخانەی بن گوریون کە بە شێوەیەکی ئاسایی ڕۆژانە نزیکەی (300 گەشت) و (35 هەزار) سەرنشینی تێدایە، لە کاردانەوە بە هێرشەکانی تۆڵەسەندنەوەی ئێران، کارەکانی ڕاگرت. یەکشەممەی ڕابردوو تەنیا بەشێکی کرایەوە بە مەبەستی گەڕاندنەوەی دانیشتووان بۆ ئیسرائیل و پێشبینی دەکرێت ئەم پەککەوتنە زیانێکی ئابووری زیاتری لێبکەوێتەوە. ڕاگرتنی گەشتە ئاسمانییەکان لە گەورەترین فڕۆکەخانەی ئەو وڵاتە هاوکات بوو لەگەڵ ڕاگرتن و گۆڕینی ڕێڕەوی گەشتەکان لەلایەن کۆمپانیای هەڵگری نیشتمانی ئیسرائیل، ئێل ئال، بە پێشبینی هێرشێکی ئەگەری. هەروەها بازاڕە داراییەکان بەهۆی مەترسی هێرشی مووشەکی ئێران بۆ ئاڵوگۆڕی ئەڵماسی ئیسرائیلی ڕاگرت، کەرتێک کە نزیکەی (8%)ی کۆی هەناردەکردنی ئیسرائیل پێکدەهێنێت. بەپێی ڕاپۆرتی دامەزراوەی ئەڵماسی ئیسرائیل، ئەو هێرشانە نیگەرانی بۆرسەی تەلئەبیبی لێکەوتەوە. لێدانەکانی بازاڕی بۆرسە بووە هۆی ترس و دڵەڕاوکێی وەبەرهێنەران و فرۆشتنی زۆری لێکەوتەوە و دابەزینی بازاڕی خێراتر کرد، ئەمەش سەقامگیری ئابووری کورتخایەنی خستە مەترسییەوە. زیانە گیانی مادییەکانی ئیسرائیل لە شەڕی (12) رۆژەی لەگەڵ ئێراندا بە گوێرەی زانیارییەکانی کەناڵی (12)ی ئیسرائیل، لە شەڕی (12) رۆژەی ئیسرائیل لەگەڵ ئێران، (29) ئیسرائیلی کوژران و(872)کەسیش بریندار بوون. هاوکات (31 هەزار) باڵەخانەو خانوو زیانیان بەرکەوتووە و چوار هەزار ئۆتۆمبێلیش تێكشكاون. ئێران (591) موشەکی بالیستی بۆ ئیسرائیل هاویشتووە، کە (67) موشەکیان توانا بەرگرییەكانی ئیسرائیلی تێپەڕاندووەو لەناو شارەكان كەوتووەتە خوارەوە. ئەوە لەكاتێكدایە، بەپێی ئامارێکی وەزارەتی تەندروستی ئێران كە دوێنێ‌  بڵاوکراوەیەوە، ئەو شەڕەی ئیسرائیل لە (13)ی حوزەیران دژی ئێران دەستیپێکرد، لانیکەم (610) کەس كوژراون و زیاتر لە (4) هەزار و (700) کەسیش برینداربوون.   بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە -    الجزیرة، الفاتورة القاسية.. إسرائيل تنزف المليارات في مواجهة إيران، 24/6/2025: https://shorturl.at/UPtuY -    الجزیرة، يديعوت أحرونوت: 1.5 مليار دولار تكاليف إسرائيل في مواجهتها مع إيران، 15/6/2025: https://short-link.me/15E6v -    الجزیرة، كلفة حرب إسرائيل وإيران وخسائرها.. مبان قيد الهدم وتعويضات بالمليارات، 24/6/2025: https://short-link.me/11u1y -    العربي الجدید، نفقات إسرائيل اليومية في الحرب مع إيران تتعدى 700 مليون دولار، 18/6/2025: https://short-link.me/11u1- -    الأناضول، تكاليف باهظة للعدوان على إيران تضع اقتصاد إسرائيل أمام تحديات صعبة (تقرير إخباري(، 23/6/2024: https://short-link.me/15E89 -    العربي الجدید، إسرائيل تنفق 5.7 مليارات دولار في حربها ضد إيران.. والعجز يتصاعد، 23/6/2025: https://short-link.me/15E8S  

درەو: (لیۆ جیۆن)، کۆنسوڵی گشتی چین لە هەرێمی کوردستان، لە چاوپێككەوتنێكی تایبەتی كونسوڵخانەی چین لە هەولێر باس لە پەیوەندییەكانی نێوان چین و ئەمریكا دەكات و دەڵێت:  بنەمای یەک چین بناغەی سیاسی پەیوەندییەکانی چین و ئەمریکا پێکدەهێنێت. ئەمریکا لە سێ بەیاننامە هاوبەشیدا کە لەگەڵ چین واژۆیان کردووە، بەڵێنی جددی لەبارەی پرسی تایوانەوە داوە. لایەنی ئەمریکی بە ڕوونی ئەوەی خستۆتە ڕوو کە حکومەتی ئەمریکا حکومەتی کۆماری میللی چین وەک تاکە حکومەتی شەرعی چین دەناسێت و دان بە هەڵوێستی چیندا دەنێت کە یەک چین هەیە لە جیهاندا و تایوان بەشێکە لە چین. ئەم پابەندبوونە سیاسییە بناغەی سیاسی پەیوەندییەکانی نێوان چین و ئەمریکا پێکدەهێنێت، و بریتییە لە جەوهەری سیاسەتی یەک چین کە ئەمریکا پەیڕەوی دەکات و بە تەواوی لەگەڵ ڕۆحی بڕیارنامەی 2758دا یەکدەگرێتەوە. لەم ساڵانی ڕابردوودا هەندێک کەس لە ئەمریکا هەڵوێستی خۆیان پێچەوانە کردۆتەوە و هەرایان لەسەر بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ناوەتەوە و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە بڕیارنامەکە ئاماژەی بە پێگەی سیاسی تایوانی نەکردووە. بەڵام ئەوەی پێی دەوترێت پێگەی دیارینەکراوی تایوان هیچی تر نییە جگە لە بوژانەوەی بابەتی "یەک چین، یەک تایوانی" ساڵی 1971. لە پشت ئەمەشەوە بیرکردنەوەی هەژمونگەرایی ئەمریکا و بیرکردنەوەی جەنگی ساردە کە چین وەک ڕکابەری ستراتیژی سەرەکی ئەمریکا و توندترین بەرەنگاری درێژخایەن دەبینێت. لە ژێر ڕۆشنایی ئەمەشدا، ئەمریکا بە بەکارهێنانی “کارتی تایوان” هەوڵی کۆنتڕۆڵکردن و سەرکوتکردنی چین دەدات. پرسیار١: بڕیارنامەی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ژمارە 2758 چییە؟ کۆنسوڵی گشتی چین: لە میانی بیست و شەشەمین کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی 1971، ئەلبانیا، جەزائیر و  21 وڵاتی دیکە ڕەشنووسی بڕیارنامەیەکیان پێشکەش کرد بۆ گەڕاندنەوەی مافە ڕەواکانی کۆماری میللی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکان و دەرکردنی دەستبەجێ نوێنەرانی گرووپی چیانگ کای شێک لە نەتەوە یەکگرتووەکان و هەموو ڕێکخراوەکانی پەیوەست بەوەوە. ئەم بڕیارنامەیە بە زۆرینەی رەهای دەنگ پەسەند کرا، ئەمە بڕیارنامەی ژمارە 2758 ی  ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانە. دەقی بڕیارنامەکەش بەم شێوەیەی خوارەوەیە:  ئەنجوومەنی گشتی،  بەبیرهێنانەوەی بنەماکانی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی گەڕاندنەوەی مافە ڕەواکانی کۆماری میللی چین زۆر گرنگە بۆ پاراستنی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەو پرسەی کە نەتەوە یەکگرتووەکان پێویستە خزمەتی بکات بەپێی میساقەکە. بە داننان بەوەی کە نوێنەرانی حکومەتی کۆماری میللی چین تاکە نوێنەری یاسایی چینن لە نەتەوە یەکگرتووەکان و کۆماری میللی چین یەکێکە لە پێنج ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایش، بڕیار دەدات هەموو مافەکان بۆ کۆماری میللی چین بگەڕێنێتەوە و نوێنەرانی حکومەتەکەی وەک تاکە نوێنەری شەرعی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکان بناسێنێت و دەستبەجێ نوێنەرانی چیانگ کای شێک لەو شوێنە دەربکات کە بە شێوەیەکی نایاسایی لە نەتەوە یەکگرتووەکان و لە هەموو ڕێکخراوەکانی پەیوەست بەوەوە داگیریان کردووە. ئەم بڕیارنامەیە هێزێکی یاسایی بەرفراوان و دەسەڵاتدار هەڵدەگرێت، و هەموو وڵاتان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان ڕێنمایی و پابەند دەکات بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ پرسە پەیوەندیدارەکانی تایوان بەپێی بنەمای یەک چین. پرسیار ٢: بۆچی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی 1971 بڕیارنامەی ژمارە 2758 ی پەسەند کرد؟ کۆنسوڵی گشتی چین:  نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی 1945 دامەزراوە، چین یەکێکە لە ئەندامی دامەزرێنەر و یەکێکە لە پێنج ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان. لە ساڵی 1949 حکومەتی کۆماری میللی چین دامەزرا، جێگەی حکومەتی کۆماری چینی گرتەوە وەک تاکە حکومەتی یاسایی کە نوێنەرایەتی تەواوی چین دەکات. ئەمەش بریتی بوو لە گۆڕینی حکومەت بەبێ گۆڕینی چین وەک بابەتێکی یاسای نێودەوڵەتی. سەروەری چین و سنوورە خاکییە سروشتییەکانی نەگۆڕا. بەدڵنیاییەوە حکومەتی کۆماری میللی چین سەروەری تەواوی بەسەر چیندا هەیە و بەکاریدەهێنێت، لەنێوانیاندا سەروەری بەسەر تایواندا.     لە چوارچێوەی سیستەمی نەتەوە یەکگرتووەکاندا، بابەتێکی ئاسایی بوو کە حکومەتی کۆماری میللی چین نوێنەر بۆ بەشداریکردن لە کارەکانی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوە پەیوەندیدارەکانی دەستنیشان بکات، و نوێنەرانی دەسەڵاتدارانی تایوان کە چیتر نەیانتوانی نوێنەرایەتی گەلی چین بکەن، دەربکات. بەڵام بەهۆی دەستوەردانی حکومەتی ئەمریکا، کورسی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکان بە شێوەیەکی نایاسایی لەلایەن دەسەڵاتدارانی تایوانەوە بۆ ماوەیەکی زۆر داگیرکرا.     دوای دامەزراندنی کۆماری میللی چین، حکومەتی چین و گەلی چین خەریکی خەباتێکی یەکلاکەرەوە بوون بۆ گەڕاندنەوەی کورسی شەرعی خۆیان لە نەتەوە یەکگرتووەکان و پشتیوانی زۆریان لەلایەن ژمارەیەکی زۆر لە گەلانی ئاشتیخواز و دادپەروەر بەدەستهێنا.     لە ساڵانی شەستەکاندا، لەگەڵ بەرزبوونەوەی پێگەی نێودەوڵەتی چین و چوونە ژوورەوەی بەردەوامی زۆرێک لە وڵاتانی تازە سەربەخۆ لە ئاسیا و ئەفریقا و ئەمریکای لاتین بۆ ناو نەتەوە یەکگرتووەکان، تا دەهات قورستر بوو بۆ ئەمریکا ڕێگری لە کۆماری میللی چین بکات لە وەرگرتنەوەی کورسی شەرعی خۆی لە نەتەوە یەکگرتووەکان.     وەک دەوترێت: “دۆزی دادپەروەرانە پشتگیری زۆری لێدەکرێت  لە کاتێکدا دۆزی نادادپەروەرانە پشتگیری زۆری لێناکرێت”. لە 25 ی تشرینی یەکەمی 1971دا، لە بیست و شەشەمین کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بە زۆرینەی ڕەهای دەنگ بڕیارنامەی ژمارە 2758 پەسەند کرا: بە  76 دەنگی بەڵێ،  35 دەنگی نەخێر و 17 لایەن کە دەنگیان نەدا. لە بڕیارنامەکەدا بڕیاردرا سەرجەم مافەکانی کۆماری میللی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکان بگەڕێنرێتەوە و نوێنەرانی حکومەتی کۆماری میللی چین وەک تاکە نوێنەری شەرعی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکان بناسرێت و نوێنەرایەتی و کورسی هەموو چین بە تایوانیشەوە بگەڕێندرێتەوە بۆ حکومەتی کۆماری میللی چین.     بۆ گەلی چین ئەمە دادپەروەرییەکی دواکەوتوو بوو، پرسی نوێنەرایەتی هەموو چین بە تایوانیشەوە لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا بە تەواوی چارەسەر کرا.     پرسیار ٣: گرنگی مێژوویی بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان چییە؟     کۆنسوڵی گشتی چین:  گرنگی مێژوویی بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لەوەدایە کە دەرئەنجامی هەوڵە بەکۆمەڵەکانی هەموو ئەو وڵاتانەیە کە ئاشتییان خۆشدەوێت و دادپەروەری لە سەرانسەری جیهاندا دەپارێزن. ئەوە ئاماژەیە بەوەی کە گەلی چین کە چارەکێکی دانیشتوانی جیهان پێکدەهێنن، گەڕانەوە سەر شانۆی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەمەش وایکرد نەتەوە یەکگرتووەکان بەڕاستی گشتگیرترین و نوێنەرایەترین و دەسەڵاتدارترین ڕێکخراوی نێودەوڵەتی حکومی بێت.      ئەمە سەرکەوتنێکە بۆ گەلی چین و بۆ گەلانی جیهان، هەڵگری مانایەکی گەورە و کاریگەریی قووڵە هەم بۆ چین و هەم بۆ جیهان.     گەڕاندنەوەی کورسی شەرعی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکان، لاپەڕەیەکی نوێی هەماهەنگی نێوان چین و نەتەوە یەکگرتووەکانی کردەوە. زیاتر لە 50 ساڵە کۆماری میللی چین بە بەردەوامی پابەندە بە بەڵێنەکانیەوە و جێبەجێی دەکات.     بەرپرسیارێتی و ئەرکەکانی وەک ئەندامێکی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لەئەستۆ گرتووە، بەرگری لە میساق و بنەماکانی نەتەوە یەکگرتووەکان کردووە، پارێزگاری لە دەسەڵات و پێگەی نەتەوە یەکگرتووەکان و پشتیوانی  لە ڕۆڵی ناوەندی نەتەوە یەکگرتووەکان لە کاروباری نێودەوڵەتیدا کردووە، هەروەها ئەزمونکردنی فرەلایەنی و قووڵکردنەوەی هەماهەنگی لەگەڵ نەتەوە یەکگرتووەکان. بەشدارییەکی بەرچاوی کردووە لە بەرزڕاگرتنی یەکسانی و دادپەروەری نێودەوڵەتی، بەرەوپێشبردنی ئاشتی و گەشەپێدانی جیهانی، بەهێزکردنی هەماهەنگی دۆستانە لە نێوان وڵاتان و پێشخستنی دۆزی پێشکەوتنی مرۆیی.          پرسیار٤: پەیوەندی نێوان بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان و بنەمای یەک چین چییە؟     کۆنسوڵی گشتی چین:  مانای سەرەکی بنەمای یەک چین سێ لایەن لەخۆدەگرێت: تەنها یەک چین لە جیهاندا هەیە، هەرێمی تایوان بەشێکی بێبەشنەکراوی خاکی چینە و حکومەتی کۆماری میللی چین تاکە حکومەتی شەرعییە کە نوێنەرایەتی تەواوی چین دەکات.     بنەمای یەک چین بنچینە و بنەمای سیاسی بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانە کە بە فەرمی بنەمای یەک چین دووپات دەکاتەوە و بە تەواوی بەرجەستەی دەکات. بڕیارنامەکە ئەوە ڕوون دەکاتەوە کە تەنها یەک چین لە جیهاندا هەیە و هەرێمی تایوان بەشێکە لە چین و وڵات نییە. دووپاتی دەکاتەوە کە چین یەک کورسی لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا هەیە و حکومەتی کۆماری میللی چین تاکە نوێنەری شەرعی تەواوی چینە، بە هەرێمی تایوانیشەوە. شتێک نییە بە ناوی “دوو چین” یان “یەک چین، یەک تایوان”.     دوای پەسەندکردنی بڕیارنامەی 2758، هەموو بەڵگەنامە فەرمییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بە "پارێزگایەکی چین" ئاماژەیان بە تایوان کرد. و لە بۆچوونە یاساییە فەرمییەکان کە لەلایەن بەشی کاروباری یاسایی سکرتاریەتی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بڵاوکراونەتەوە، بە ڕوونی باس لەوە دەکەن کە "نەتەوە یەکگرتووەکان تایوان بە پارێزگایەکی چین دەزانێت و هیچ  پێگەیەکی جیاوازی نییە". و "'دەسەڵاتداران' لە 'تایپە'دا هیچ جۆرە پێگەیەکی حکومییان نییە." ئەمە هەڵوێستی بەردەوامی نەتەوە یەکگرتووەکان بووە و ئەم هەڵوێستە بە ڕوونی پەسەند کراوە.     پەسەندکردنی بڕیارنامەی 2758 کاریگەری سیاسی بەرفراوان و قووڵی لەسەر پراکتیکی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان هەبوو. بە شێوەیەکی کاریگەر بنەمای یەک چینی کردە ستاندەرێکی بنەڕەتی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و کۆدەنگییەکی باو لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا. تا ئێستا 183 وڵات پەیوەندی دیپلۆماسییان لەگەڵ چین لەسەر بنەمای یەک چین دامەزراندووە و پەرەیان پێداوە.     پرسیار٥: پەیوەندی نێوان بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لەگەڵ بەڵگەنامە یاساییە نێودەوڵەتییەکانی وەک جاڕنامەی قاهیرە و جاڕنامەی پۆتسدام چییە؟     کۆنسوڵی گشتی چین:  سەبارەت بە دووپاتکردنەوەی بنەمای یەک چین، بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لەگەڵ ڕۆحی بەڵگەنامە یاساییە نێودەوڵەتییەکان وەک جاڕنامەی قاهیرە، جاڕنامەی پۆتسدام و ئامرازە یاساییە نێودەوڵەتییەکانی دیکەدا یەکدەگرێتەوە.     لە 1ی کانونی یەکەمی ساڵی 1943 حکومەتەکانی چین و ئەمریکا و بەریتانیا جاڕنامەی قاهیرەیان دەرکرد و تیایدا ئاماژەیان بەوەدا کە مەبەستیان ئەوەیە هەموو ئەو خاکانەی ژاپۆن لە چین داگیری کردووە وەک باکووری ڕۆژهەڵاتی چین و تایوان و دوورگەکانی پێنگو بگەڕێندرێنەوە بۆ چین. لە 26 ی تەمموزی 1945، جاڕنامەی پۆتسدام کە هەمان سێ وڵات واژۆیان کرد و دواتر یەکێتی سۆڤیەتیش واژووی کرد، دووپاتی کردەوە کە "دەبێت مەرجەکانی جاڕنامەی قاهیرە جێبەجێ بکرێت". لە ئەیلوولی ساڵی 1945 ژاپۆن واژۆ لەسەر بەڵگەنامەی خۆ بەدەستەوەدانی ژاپۆنی کرد و بەڵێنیدا "بە نیەتێکی باش بڕگەکانی جاڕنامەی پۆتسدام جێبەجێ بکات". ئەم بەڵگەنامە یاساییە نێودەوڵەتیانە لەوانەش جاڕنامەی قاهیرە، جاڕنامەی پۆتسدام و  بەڵگەنامەی خۆ بەدەستەوەدانی ژاپۆن هەموویان سەروەری چینیان بەسەر هەرێمی تایواندا پشتڕاستکردەوە. ئەم بەڵگەنامانە دەستکەوتی گەورەی شەڕی دژە فاشیستی جیهانین و وەک بەردی بناغەی یاسایی سیستەمی نێودەوڵەتی دوای جەنگ کاردەکەن.      پرسیار٦: زاراوەی "کۆماری چین" و "تایوان" لە بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکاندا ئاماژەی پێناکرێت، ئایا ئەمە مانای ئەوەیە بڕیارنامەکە پەیوەندی بە تایوانەوە نییە؟     کۆنسوڵی گشتی چین:  “حکومەتی کۆماری چین” ڕژێمێکی ڕووخێنراو بوو هەربۆیە چیتر حکومەتی شەرعی چین نەبوو. نەیدەتوانی نوێنەرایەتی چین بکات کە دەوڵەتێکی خاوەن سەروەرە لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا. بۆیە نابێت لە بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە ساڵی 1971 پەسەندکرا، زاراوەی "نوێنەرانی حکومەتی کۆماری چین" بەکاربهێنرێت. نەتەوە یەکگرتووەکان ڕێکخراوێکی نێودەوڵەتییە و لە دەوڵەتانی خاوەن سەروەر پێکهاتووە و تەنیا نوێنەری ئەو وڵاتانە وەردەگرێت. و لەبەر ئەوەی تایوان بەشێکە لە چین و دەوڵەتێکی خاوەن سەروەر نییە، جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕێگە بە تایوان نادات نوێنەر بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان بنێرێت. بۆیە دەستەواژەی "دەرکردنی نوێنەرانی چیانگ کای شێک" بەکارهێنراە. کە ئەمەش دەستەواژەیەکی ورد و دروستە.     پرسیار٧: بۆچی لۆژیکی نییە بڵێین بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان "هیچ پەیوەندییەکی بە تایوانەوە نییە"؟     کۆنسوڵی گشتی چین:  تایوان لە کۆنەوە خاکی چین بووە. مێژووی چین کە 10 هەزار ساڵ کولتوور و زیاتر لە 5 هەزار ساڵ شارستانیەت لەخۆدەگرێت، شایەدی ئەوە دەدات کە باوباپیرانمان بۆ ژیان و گەشەکردن ڕوویان لە تایوان کردووە؛ کە هاووڵاتییانمان لە هەردوو دیوی گەرووی تایوان بە هاوبەشی بەرەنگاری دەستدرێژی دەرەکی بوون و تایوانیان وەرگرتەوە، و هاووڵاتیانی هەردوولا پێکەوە کاردەکەن بۆ نوێبوونەوەی نیشتمانی.     بەهۆی شکستی یەکەمین جەنگی چین و ژاپۆن لە ساڵی 1895، حکومەتی شانشینی چینگ (1644- 1911) ناچار بوو دوورگەی تایوان و دوورگەکانی پێنگو ڕادەستی ژاپۆن بکات. تایوان بۆ ماوەی نیو سەدە لەلایەن هێزە بیانییەکانەوە داگیرکرا. جاڕنامەی قاهیرە لە ساڵی 1943 و جاڕنامەی پۆتسدام لە ساڵی 1945 بە ڕوونی ئاماژەیان بەو خاکانەی چین کردووە کە لەلایەن ژاپۆنەوە دەستی بەسەردا گیراوە، لەوانەش تایوان و دوورگەکانی پێنگو، کە پێویستە بگەڕێندرێتەوە بۆ چین. لە 2ی ئەیلوولی 1945، ژاپۆن بەڵگەنامەی خۆ بەدەستدانەوەی واژۆ کرد، و بەڵێنیدا بە دڵسۆزیەوە ئەو ئەرکانە جێبەجێ بکات کە لە بڕگەکانی جاڕنامەی پۆتسدامدا هاتووە. لە 25ی ئۆکتۆبەردا حکومەتی چین دەستپێکردنەوەی سەروەری بەسەر تایوان ڕاگەیاند و لە تایپە لە هەرێمی تایوان لە شانۆی جەنگی چینی زلهێزەکانی هاوپەیمانان مەراسیمی خۆ بەدەستدانەوەی ژاپۆن بەڕێوەچوو.  لەو کاتەوە چین لە ڕێگەی کۆمەڵێک بەڵگەنامە کە کاریگەری یاسایی نێودەوڵەتییان هەیە، تایوانی بە شێوەیەکی یاسایی و واقیعی وەرگرتەوە. تایوان جگە لەوەی بەشێکە لە چین هیچ پێگەیەکی دیکەی یاسایی نێودەوڵەتی نییە.     بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە ساڵی 1971 پەسەندکرا،  لەسەر بنەمای ئەوەی چین دەوڵەتێکی تەواو و تایوان بەشێکە لە چین، ئەو پرسیارەی یەکلاکردەوە کە کێ نوێنەری شەرعی چینە. بڕیارنامەکە بە ڕوونی ڕایگەیاند کە "دەستبەجێ نوێنەرانی چیانگ کای شێک لەو شوێنانە دەربکرێن کە بە شێوەیەکی نایاسایی لە نەتەوە یەکگرتووەکان و لە هەموو ڕێکخراوەکانی پەیوەست بەوەوە داگیریان کردووە." چیانگ کای شێک لەو کاتەدا سەرۆکی دەسەڵاتدارانی تایوان بووە و "نوێنەرانی چیانگ کای شێک" ئاماژەیان بە نوێنەرانی دەسەڵاتدارانی تایوان کردووە. لە میانی ئەو گفتوگۆیانەی کە بوونە هۆی ڕاگەیاندنی بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەمریکا لەگەڵ چەند وڵاتێکدا یەکیان گرتبوو بۆ ئەوەی هەوڵی دروستکردنی "دوو چین" یان "یەک چین، یەک تایوان" بدەن و پاڵنانی پێشنیارێکی "دوو نوێنەرایەتی" بکەن. زۆرێک لە وڵاتان هەنگاویان نا و دژایەتی ڕوونی خۆیان دەربڕی و جەختیان لەوە کردەوە کە ئەو پێشنیارە "نایاساییە و ناتەبایە لەگەڵ واقیع و دادپەروەری و بنەماکانی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان". لە کۆتاییدا ئەو پێشنیارە نەیتوانی بگاتە دەنگدان و ڕەتکرایەوە. هەروەها "نوێنەری چیانگ کای شێک" دانی بەوەدانا کە "وڵاتانی دیکە هەمیشە جەختیان لەوە کردووەتەوە کە تایوان بەشێکە لە خاکی چین، و منیش بە تەواوی بەگەڵ ئەم بۆچوونەدام"، هەروەها ئاماژەی بەوەشکردەوە کە "خەڵکی تایوان لە ڕووی ڕەگەز و مێژوو و کولتوورەوە چینین."     لە دەق و گفتوگۆکانی بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەوە ڕوون دەبێتەوە کە دانپێدانان بە نوێنەرانی حکومەتی کۆماری میللی چین و دەرکردنی "نوێنەرانی چیانگ کای شێک" لە یەک کاتدا لە چوارچێوەی یەک چیندا ڕوویداوە. هەندێک لە هێزەکان کە بانگەشەی ئەوە دەکەن کە بڕیارەکە "هیچ پەیوەندییەکی بە تایوانەوە نییە" دوورن لە ڕاستی، ئەمەش یان بەهۆی نەزانینی مێژووییەوە یان پاڵنەرە نهێنییەکان.     پرسیار٨: بڕیارنامەی 2758 دان بەوەدا دەنێت کە "نوێنەرانی حکومەتی کۆماری میللی چین تاکە نوێنەری شەرعی چینن لە نەتەوە یەکگرتووەکان". "تەنها نوێنەری شەرعی" واتای چییە؟     کۆنسوڵی گشتی چین: بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان، دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری تەنیا بە یەک حکومەتی ناوەندی دەتوانێت نوێنەرایەتی بکرێت. بڕیارنامەکەش ڕوونی دەکاتەوە کە لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا تەنها یەک کورسی بۆ چین هەیە، ئەویش کۆماری میللی چینە و لە جیهاندا تەنها یەک چین هەیە، بۆیە شتێک نییە بە ناوی “دوو چین” یان “یەک چین، یەک تایوان”. حکومەتی کۆماری میللی چین بە شێوەیەکی سروشتی سەروەری تەواوی بەسەر چیندا هەیە و بەکاریدەهێنێت، لەنێویاندا سەروەری بەسەر تایواندا.     پرسیار٩: بۆچی بەرەنگاری بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەرەنگارییە بۆ سیستەمی نێودەوڵەتی دوای جەنگی جیهانی دووەم و دەسەڵاتی نەتەوە یەکگرتووەکان؟ کۆنسوڵی گشتی چین:    بڕیارنامەی 2758 بە ڕوونی باس لەوە دەکات کە "بە ئاماژەدان بە بنەماکانی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان"، "گەڕاندنەوەی مافە ڕەواکانی کۆماری میللی چین زۆر گرنگە بۆ پاراستنی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەو پرسەی کە نەتەوە یەکگرتووەکان پێویستە خزمەتی بکات بەپێی میساقەکە."  ئەمەش ڕەنگدانەوەی هەڵوێستی ڕوونی بڕیارنامەکەیە سەبارەت بە بەرزڕاگرتنی دەسەڵاتی نەتەوە یەکگرتووەکان. نەتەوە یەکگرتووەکان ناوەندی نەزمی نێودەوڵەتی دوای جەنگی جیهانی دووەمە. گەڕاندنەوەی کورسی شایستەی کۆماری میللی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکان، گەڕانەوەی گەلی چین بوو کە نوێنەرایەتی چارەکێکی دانیشتوانی جیهان دەکەن بۆ سەر شانۆی نەتەوە یەکگرتووەکان. ئەم بابەتە گرنگییەکی گەورە و فراوانی هەیە بۆ سەر چین و جیهان. هەر هەوڵێک بۆ بەرەنگاری بڕیارنامەی  2758 نەک تەنها بەرەنگارییە بۆ سەروەری چین و یەکپارچەیی خاکی چین، بەڵکو بەرەنگارییە بۆ دەسەڵاتی نەتەوە یەکگرتووەکان و هەروەها نەزمی نێودەوڵەتی دوای جەنگی جیهانی دووەم. پێچەوانەکردنەوەی ڕەوتی مێژوو بە ئاشکرا شتێکی بێمانایە و زۆر مەترسیدارە.     پرسیار١٠: بۆچی هەندێک کەس لە ئەمریکا هەوڵ دەدەن بە شێوەیەکی زیانبەخش بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بە سیاسی بکەن؟   کۆنسوڵی گشتی چین:    ئەمریکا وەک واژۆکارێک لەسەر جاڕنامەی قاهیرە و جاڕنامەی پۆتسدام، بە تەواوی ئاگاداری ئەو ڕاستییە مێژوویی و یاساییە کە تایوان بەشێکە لە چین. بنەمای یەک چین بناغەی سیاسی پەیوەندییەکانی چین و ئەمریکا پێکدەهێنێت. ئەمریکا لە سێ بەیاننامە هاوبەشەکەیدا کە لەگەڵ چین واژۆیان کردووە، بەڵێنی جددی لەبارەی پرسی تایوانەوە داوە. لایەنی ئەمریکی بە ڕوونی ئەوەی خستۆتە ڕوو کە حکومەتی ئەمریکا حکومەتی کۆماری میللی چین وەک تاکە حکومەتی شەرعی چین دەناسێت و دان بە هەڵوێستی چیندا دەنێت کە یەک چین هەیە لە جیهاندا و تایوان بەشێکە لە چین. ئەم پابەندبوونە سیاسییە بناغەی سیاسی پەیوەندییەکانی نێوان چین و ئەمریکا پێکدەهێنێت، و بریتییە لە جەوهەری سیاسەتی یەک چین کە ئەمریکا پەیڕەوی دەکات و بە تەواوی لەگەڵ ڕۆحی بڕیارنامەی 2758دا یەکدەگرێتەوە. لەو کاتەوە هەموو ئیدارەکانی ئەمریکا بەڵێنی ڕوونیان لەسەر پرسی تایوان داوە و دانیان بەوەدا ناوە کە پابەندبوون بە بڕیارنامەی 2758 ئەرکێکە کە ئەمریکا پێویستە وەک ئەندامێکی نەتەوە یەکگرتووەکان جێبەجێی بکات.     لەم ساڵانی ڕابردوودا هەندێک کەس لە ئەمریکا هەڵوێستی خۆیان پێچەوانە کردۆتەوە و هەرایان لەسەر بڕیارنامەی 2758ی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ناوەتەوە و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە بڕیارنامەکە ئاماژەی بە پێگەی سیاسی تایوانی نەکردووە. بەڵام ئەوەی پێی دەوترێت پێگەی دیارینەکراوی تایوان هیچی تر نییە جگە لە بوژانەوەی بابەتی "یەک چین، یەک تایوانی" ساڵی 1971. لە پشت ئەمەشەوە بیرکردنەوەی هەژمونگەرایی ئەمریکا و بیرکردنەوەی جەنگی ساردە کە چین وەک ڕکابەری ستراتیژی سەرەکی ئەمریکا و توندترین بەرەنگاری درێژخایەن دەبینێت. لە ژێر ڕۆشنایی ئەمەشدا، ئەمریکا بە بەکارهێنانی “کارتی تایوان” هەوڵی کۆنتڕۆڵکردن و سەرکوتکردنی چین دەدات.     بەرەنگاری بڕیارنامەی 2758، ڕاستییە مێژوویی و یاساییەکان پشتگوێ دەخات و پێچەوانەی ئەو بەڵێنە سیاسییە جددیانەیە کە ئیدارەکانی ئەمریکا دوا بەدوای یەک لە سێ بەیاننامەی هاوبەشی نێوان چین و ئەمریکادا داویانە. ئەمەش دوو ستاندارد و کرداری هەژموونگەرانەی هەندێک لە هێزەکانی ئەمریکا ئاشکرا دەکات کە یاسای نێودەوڵەتی و بنەما سەرەتاییەکانی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان ئەو کاتەی بۆیان بگونجێت جێبەجێ دەکەن، و ئەو کاتەی لە بەرژەوەندی خۆیان نەبێت پشتگۆی دەخەن. سەردەمی هەژموون و دەسەڵاتی باڵادەست بەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا کۆتایی هاتووە، بەکارهێنانی "کارتی تایوان" و هەوڵدان بۆ بەکارهێنانی وەک ئامرازێک بۆ سەرکوتکردنی چین پێچەوانەی ڕەوتە جیهانییە بنەڕەتییەکانە و بەدڵنیایەوە شکست دەهێنێت.  

 سەرتیپ جەوهەر هێشتا دۆخی ژیان و حوكمڕانیی لەدیمەشق ئاسایی نەبۆتەوەو لێكەوتەو كاریگەری گۆڕانی سیستمی حوكمڕانیی بەروونی دیارەو ئەوانەی هاتووشن، هێشتا نەیانتوانیوە نەك سوریا بەڵكو بارودۆخی دیمەشق رێكبخەنەوە. دۆخی ئەمنی لەو ناوچانەی گروپی تەحریری شام (ئەحمەد شەرع) حوكمڕانیەتی بەتەواوی سەقامگیر نەبووە. لەو ناوچانەی پێكهاتەی عەلەوییەكانی لێیە واتە پارێزگاكانی تەرتوس و لازقیە و بەشێك لە حمس و حەما، هێشتا كوشتن و گرتن و رفاندن ماوە، لەبەرامبەردا چەند گروپ و كۆمەڵە چەكداری عەلەوییەكانیش كەپێناچێت ژمارەیان زۆر بێت لێرەو لەوێ‌ جموجۆڵیان هەیە.  لەناوخۆی دیمەشقیش سەرباری جۆرێك لەهێمنی باری ئەمنی، بەڵام ململانێیەكی بێدەنگ لەناوخۆی تەحریری شام هەیە. ترس هەیە ئەحمەد شەرع لەلایەن گروپ و باڵە جیاوازەكانی ئەو بەرەیە بكوژرێت، بۆیە بەپێی سەرچاوەیەك (هێشتا بەڕەسمیی پشتڕاستنەكراوەتەوە) ئەمریكاییەكان تیمێكی تایبەتی متمانەپێكراوی سەربازییان بۆ ئەحمەد شەرع دابینكردووە بۆ پارێزگاری لێكردن و دوورخستنەوەی هەر ئەگەرێكی نەخوازراو هەروەكچۆن لەدوای رووخانی رژێمی عیراق بۆ بەشێك لەبەرپرسانی باڵای عیراقیان دابینكردبوو. . تائێستا فەرمانگەكانی حكومەت لەدیمەشق بەتەواوی نەكەوتوونەتەوە كارو دەوڵەت نیمچە پەكیكەوتووە. فەرمانگە هەرە گرنگەكانی خزمەتگوزاریی و ژیانی خەڵك وەك فەرمانگەی تاپۆو پۆلیسی هاتوچۆو پاسپۆرت و..تد نەكەوتوونەتەوە كاركردن. ئەوەی هەیە سیمای چەكداریی و هەندێك كاروبار كە زیاتر لەمیدیاكان دەیبیستین، ئەگینا بەكردار هێشتا دەوڵەت نەكەوتۆتەوە كاركردن. لەرۆژهەڵاتی فورات ئەوەی پێی دەگوترێت فەرمانگەكانی دەوڵەت، بەتەواوی دەرگاكانیان داخراوە، بەڵام فەرمانگەو كارگێڕیی رێڤەبەری خۆسەر كاروبارەكانیان ئاساییەو خزمەتگوزاریی پێشكەش دەكەن. ماوەیەكیشە گفتوگۆو دانوستاندن لەنێوان دیمەشق و قامیشلۆ هەیە بۆ چارەسەركردنی پرسی خوێندن، بەڵام هێشتا هیچ رانەگەیەنراوە. هاوكات حكومەتی نوێی دیمەشق لەناوچەی دروزەكان نییەو كاروبارەكان لەلایەن دروزەكان خۆیانەوە دەكرێت. سەبارەت بەگوزەرانی خەڵك، گرانیەكی ئێجگار سەخت هەیە. ژیانی خەڵك زۆر زەحمەتتر بووە لەجاران. بازاڕەكانی سوریا پڕ بووە لەكاڵای بیانیی، بەڵام خەڵك پارەی لەگیرفان نییە. ئەوەی دەگوترا كە حكومەت لە 400% موچەی فەرمانبەرانی زیاتر كردووە تائێستا هیچ دیار نییە. ماوەی دوو مانگە موچە لەكاتی خۆی دەدرێت دەدرێت، بەڵام بەهۆی كەمی موچەو بێبەهایی لیرەی سوریا، فەرمانبەران سودی لێنابینن، ئەمە سەرباری ئەوەی ژمارەیەكی ئێجگار فەرمانبەر یان بۆخۆیان وازیانهێناوە یاخود بەتۆمەتی نزیكییان لەرژێمی پێشوو لەكارەكانیان دوورخراونەتەوە. بەپێی زانیاریی، بیانیەكانی ئیدارەی ئێستای حكومەتی سوریا كە ژمارەیان بە 3800 كەس دەخەمڵێنرێت و رەگەزنامەی سورییان پێدرا لەنەتەوەو رەگەزەكانی (ئیگۆریی، ئەلبانیی، چەچانیی، ئۆزبەكیی، توركستانیی، قەوقازیی) ئەمانە موچەیەكی زۆر جیاوازتر لەفەرمانبەرانی سوریا وەردەگرن. بەپێی ئەو زانیارییانە موچەكانیان مانگانە لەنێوان 3 بۆ 3500 دۆلار دەخەمڵێنرێت. هاوكات ئەو چەكدارانەی كە لەئیدلب بوون و لەگەڵ شەرع گەڕانەوە دیمەشق، ئەوانیش موچەكانیان لەنێوان 300 بۆ 600 دۆلارە، ئەمە لەكاتێكدا فەرمانبەرانی ئاسایی بەشێوەیەكی گشتیی موچەكانیان لەنێوان 20 بۆ 30 دۆلارێكە.  ئەوەی جێی سەرنجە، بەشێك لەخزمەتگوزارییەكان بەراورد بەچەند مانگی سەرەتای رووخانی بەعس باشتربوون، وەك ئاو و كارەبا، بەڵام بەهۆی گەڕانەوەی ژمارەیەكی ئێجگار زۆری خەڵك لەتوركیاو ئەوروپاو ئەوانەیشی لەناوخۆ بۆناوچەی دیكە ئاوارەببوون، نرخ و كرێی خانوبەرە لەدیمەشق زۆر گرانبووە، بەجۆرێك مێژووی دیمەشق بەخۆیەوەی نەبینیوە. بەپێی زانیارییەكان ماوەی دوو مانگێكە ژمارەیەكی زۆری ئەوانەی لەناوچە كوردستانیەكانی وەك عەفرین، سەرێكانیی، گرێ سپی لەلایەن توركیاوە نیشتەجێكرابوون بەلێشاو دەگەڕێنەوە ناوچەكانی خۆیان لەدیمەشق و حەلەب و شارەكانی دیكەی سوریا، هاوكات دانیشتوانە رەسەنەكەی ئەو شارە كوردیانە كە بۆ شارە كوردییەكانی دیكەی وەك قامیشلۆو عاموداو حەسەكە ئاوارەببوون، دووبارە دەگەڕێنەوە شوێنی خۆیان. ئەمەش جێی دڵخۆشییە بۆ كورد لەرۆژئاوای كوردستان. ماوەی دوو مانگێكە حكومەتەكەی ئەحمەد شەرع لەڕێی چەند وەزارەتێكەوە ژمارەیەكی زۆر گرێبەستی لەبوارە جیاوازەكانی خزمەتگوزاریی و پێداویستیی هەنوكەیی لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر كۆمپانیای بیانیی و ناوخۆیی ئیمزاكردووە.  بەپێی زانیاریی هیچ پرۆژەیەك یان گرێبەستێك لەهەر بوارێكدا بێت بەبێ‌ بەشداریپێكردن و پشكداركردنی بەرپرسان جێبەجێنابێت و سەرناگرێت. واتە بەرپرسانی نوێ‌ بەهەمان فەرهەنگ و تێگەیشتنی كۆن دەستیانكردووە بەگەندەڵیكردن و خۆدەوڵەمەندكردن و خۆگونجاندنن لەگەڵ بارودۆخی نوێ‌. دیوێكی دیكەی رووداوەكانی دیمەشق، پرسی جێبەجێكردنی شەریعەت و رووكارە ئیسلامییەكانە كە بارودۆخی دیمەشقی بەتەواوی گۆڕیوە. واتە پەچەو باڵاپۆشیی تەواوەتی ژنان و كچان بووە بەدیاردەو بەروونی لەجادەو شەقامەكان دەبینرێن. حوكمڕانانی نوێ‌، زنجیرەیەك رێكاری نوێیان راگەیاندووە بۆ نمونە سیماكانی كەنار دەریا لەشارەكانی لازقیەو تەرتوس هەڵگیراون و لەبەركردنی شۆرت و هەندێك جلوبەرگ بەتایبەت لەژنان قەدەغەكراوە. هێزێكی تایبەت بەناوی ئاسایشی گشتیی لە كوچەو شەقامەكانی دیمشق دەگەڕێن، لەهەندێك شوێن یەخەی هاوڵاتیان دەگرن و لێپێچینەوەیان لەگەڵ دەكەن، بەتایبەت پرسیار لەبەیەكەوە بوونی كوڕان و كچان دەكەن یاخود كاتێك جلوبەرگی مۆدەو سەردەمیانە لەبەردەكەن. سەرباری رووداوە جیاوازەكان لەدیمەشق و ناوچە جیاوازەكانی سوریا، بەڵام میدیای عەرەبی و رۆژئاوا لەم بارودۆخە بێدەنگن، هۆكارەكەی پشتیوانیی ئەمریكاو بەشێك لەوڵاتانی عەرەبیە لەحوكمڕانانی نوێی دیمەشق بۆیە میدیاكانیان نایانەوێ‌ تیشك بخەنە سەر واقعی نوێی سوریا.

درەو: بەپێی ڕاپۆرتی تایبەتی رێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو لە حەوت ڕۆژی رابردووی شەڕی نێوان ئێران و ئیسرائیل، (646) كەس كوژراون، لەو ژمارەیە(560) كەسیان لە هێزە ئەمنی و سەربارزییەكانی ئێرانن و (86) كەسیان هاوڵاتی مەدەنین، كە (35) ژن و (21) منداڵ لەناو هاوڵاتییەكاندان.     دەقی راپۆرتی حەوتەمی رێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو بەپێی ئەو زانیارییانەی لە سەرچاوە بڕواپێکراو و خۆجێییەکان لە تەواوی ئێران کۆ کراونەتەوە و بەدواداچوونیان بۆ کراوە، ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو پشتڕاستی دەکاتەوە کە لە ماوەی حەوت ڕۆژی یەکەم لە دەستپێکی شەڕی ڕاستەوخۆ لە نێوان کۆماری ئیسلامیی ئێران و وڵاتی ئیسرائیل، لانی کەم ٦٤٦ کەس کوژراون. لەم ژمارەیە، ٨٦ هاووڵاتیی سڤیل و ٥٦٠ کەس لە هێزە سەربازی، ئەمنی، ناوەندە پەیوەندیدارەکان بە سوپای پاسداران و یا کادری پسپۆڕی پەیوەندیدار بە ڕێکخراوە سەربازییەکانی ئێران بوون. هەنگاو هەروەها کوژرانی لانی کەم ٣٥ ژن و ٢١ منداڵ لە نێوان قوربانیانی سڤیلی ئەو شەڕە بەڵگەمەند کردووە. زیاتر لە ۸٥٪ی کوژراوانی سڤیل لە پارێزگای تاران تۆمار کراوە. کوژرانی ٨٦ کەس لە خەڵکی سڤیل لە حەوت ڕۆژی سەرەتای شەڕدا بەپێی ئاماری تۆمارکراو لە ناوەندی ئامار و بەڵگەکانی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو، لە ماوەی حەوت ڕۆژی ڕابردوودا لانی کەم ٨٦ کەس لە خەڵکی سڤیل لە ئەنجامی هێرشەکانی ئیسرائیلدا کوژراون کە ناسنامەی ٨٣ کەسیان هەتا کاتی داڕشتنی ئەم ڕاپۆرتە بۆ هەنگاو ئاشکرا کراوە. لەنێوان ئەو کەسانەدا ٣٥ ژن و ٢١ منداڵ قوربانی بوون. هەروەها جێگای ئاماژەیە یەکێک لەم قوربانیانە خەڵکی وڵاتی ئەفغانستان بووە. بە پێی لێکۆڵینەوەکانی هەنگاو لانی کەم ٢٦ کەس لە هاووڵاتییانی سڤیل کە کوژراون لە بنەماڵەی ئەندامانی باڵا و کادرەکانی سوپای پاسداران بوون. قوربانیانی سڤیل بەم شێوەن: پارێزگای تاران: ٧٣ حاڵەت پارێزگای ئیسفەهان: ٥ حاڵەت پارێزگای هەمەدان: ٤ حاڵەت پارێزگای کرماشان: ٢ حاڵەت پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژهەڵات: ٢ حاڵەت کوژرانی لانی کەم ٢١ منداڵ هەنگاو پشتڕاستی دەکاتەوە کە لە ئەنجامی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر پارێزگای تاران و ئیسفەهان لانی کەم ٢١ منداڵ گیانیان لەدەست داوە. لە نێوان ئەو منداڵانەدا، ۱١ منداڵ کچ و ١٠ منداڵ کوڕ بوون. دوو کەس لەو منداڵانە ۲ مانگان و ۷ مانگان بوون و گەورەترینیان ۱۷ ساڵی تەمەن بووە. ١٧ منداڵ لە پارێزگای تاران و ٤ منداڵ لە پارێزگای ئیسفەهان کوژراون. ناسنامەی منداڵانی کوژراو: ١. ڕایان قاسمیان _ ٢ مانگ ٢. زەهرا زاکریان ئەمیری _ ٧ مانگ ٣. ئەمیر عەلی ئەمینی _ ١٢ ساڵ ٤. پەرهام عەباسی _ ١٥ ساڵ ٥. فاتمە زاکریان ئەمیری _ ٥ ساڵ ٦. باران ئەشرەفی _ کەمتر لە ١٥ ساڵ ٧. مەهیا نیکزاد _٧ ساڵ ٨. سۆهەیل کەتوولی _ ١١ ساڵ ٩. ئیما زەینەلی _ ٧ ساڵ ١٠. هیدا زەینەلی _ ٤ ساڵ ١١. مۆتەهرە نیازمەند _ ٦ ساڵ ١٢. عەلی نیازمەند _ ١٠ ساڵ ١٣. فاتمە نیازمەند _ ١٢ ساڵ ١٤. محەممەدڕەزا سەدیقی سابر _ ١٧ ساڵ ١٥. مەتین سەفاییان _ ١٦ ساڵ ١٦. زەهرا بەرزێگەر _ ٣ ساڵ ١٧. تارا حاجی‌میری _ ٨ ساڵ ١٨. مۆجتەبا شەریفی _ ٧ ساڵ ١٩. فاتمە شەریفی _ ١١ ساڵ ٢٠. سەیدعەلی ساداتی _ ٦ ساڵ ٢١. ڕەیحانە سادات سادەتی _ ١٢ ساڵ کوژرانی ٣٥ ژن، بریتی لە دوو ئەندامی سوپای پاسداران تا کاتی داڕشتنی ئەم ڕاپۆرتە، ناسنامەی ٣٥ ژنی کوژراو بۆ هەنگاو ئاشکرا کراوە کە هەموویان لە پارێزگاکانی تاران و ئیسفەهان کوژراون. لەم نێوانەدا فاتمە باقری و ئێلهام فەرەحمەند لە ئەندامانی سوپای پاسداران بوون و ٣٣ کەسی دیکە سڤیل بوون. کوژرانی ٥٦٠ هێزی سەربازی لە تەواوی ئێران لە یەکەمین کاتژمێرەکانی بەرەبەیانی ڕۆژی هەینی، ۲۳ی جۆزەردانی ۲۷۲۵، هاوکات لەگەڵ دەستپێکی هێرشی ڕاستەوخۆی ئاسمانی و مووشەکی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران، ئاماری کوژراوانی سەربازی بەشێوەیەکی بەرچاو زیادی کردووە. زانیاری و بەڵگەکانی بەردەستی هەنگاو نیشان دەدەن کە تا کۆتایی ڕۆژی حەوتەمی شەڕ، لانی کەم ٥٦٠ کەس لە ئەندامانی ئەرتەش، سوپای پاسداران، هێزی ئینتزامی، بەسیج، زانایانی بواری ناوکی و بژاردەی فەننی یان فەرمانبەرانی ناوەندە پەیوەندیدارەکان بە ڕێکخراوە ئەمنییەکان کوژراون. هەنگاو تا ئێستا توانیویەتی ناسنامەی ٢١١ کەس بە تەواوی ئاشکرا بکات. زیاترین ئاماری کوژراوانی نیزامی لە پارێزگاکانی تاران، ئازەربایجانی ڕۆژهەڵات کرماشان و قۆم و ئیسفەهان تۆمار کراوە. جیاکردنەوەی کوژراوانی نیزامی بەپێی پارێزگاکان: پارێزگای تاران: ٢٣٥ کەس پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژهەڵات: ٦٣ حاڵەت پارێزگای کرماشان: ٥٠ حاڵەت پارێزگای قۆم: ٤٠ حاڵەت پارێزگای لوڕستان: ۳٥ حاڵەت پارێزگای ئیسفەهان: ٤٠ حاڵەت پارێزگای ئورمیە: ۲۰ حاڵەت پارێزگای ئەلبۆرز: ٢٠ حاڵەت پارێزگای زەنجان: ١٥ حاڵەت پارێزگای هەمەدان: ١٢ حاڵەت پارێزگای خووزستان: ٩ حاڵەت پارێزگای سنە: ۵ حاڵەت پارێزگای مەرکەزی: ١٠ حاڵەت پارێزگای فارس: ٦ حاڵەت لە پارێزگای تاران کە ناوەندی سەرەکی هێرشەکانی ئەرتەشی ئیسرائیل بووە، لانی کەم ٢٣٥ کەس لە هێزە سەربازییەکان کوژراون. لەنێوان ئەو کەسانەدا ناسنامەی ٦١ کەس بریتی لە ۱۰ فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران، ۱١ زانای بواری ناوکی و ۲ بژاردەی حکومەتی پەیوەندیدار بە سوپای پاسداران لە لایەن هەنگاو ئاشکرا کراوە. ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو وێڕای ئیدانەکردنی خەساردیتنی خەڵکی سڤیل و چڕبوونەوەی گرژییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل، داوا لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و ناوەندە مافی مرۆڤییەکان دەکات کە لە نێوان گۆڕانکارییە بەپەلەکانی ئەو شەڕەدا، گرینگی بە بارودۆخی جێی نیگەرانیی مافی مرۆڤ لە ئێران بدەن و دەستبەجێ بۆ پاراستنی لە خەڵکی سڤیل بەتایبەت ژنان و منداڵان کردەوەیان هەبێت.

راپۆرتی: درەو  🔹 گەرووی هورمز کەنداوی عەرەبی بە کەنداوی عومانەوە دەبەستێتەوە، پاشان زەریای هیندی.  🔹 (19%)ی پێویستی نەوتی جیهانی و (11.1%)ی بازرگانی دەریایی جیهانی لێوە تێدەپەڕێت. 🔹 گەرووەکە بە ڕێڕەوی سەرەکی نەوت و گاز لە ناوچەکەوە بۆ بازاڕە جیهانییەکان دادەنرێت. ڕۆژانە نزیکەی (20 ملیۆن) بەرمیل نەوت لەو گەرووەوە دەگوازرێتەوە، ئەمەش وایکردووە کە ببێتە یەکێک لە گرنگترین خاڵەکانی بازرگانی لە جیهاندا. 🔹 ڕۆژانە 20 تا 30 كەشتی نەوت هەڵگر پێیدا تێپەڕ دەبێت، بە جۆرێك هەر 6 خولەك بارهەڵگرێك لە لوتكەی تێپەڕبوندایە.  🔹 هەر پەککەوتنێک لە هاتوچۆی کەشتیوانی لە ڕێگەی گەرووی هوورمزەوە، کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر نرخی نەوتی جیهانی دەبێت. هەڕەشەکانی ئێران بۆ داخستنی گەرووی هورمز ئەمە یەکەم جار نییە ئێران هەڕەشەی داخستنی گەروی هورمز دەکات بۆ نمونە ئەکبەر هاشمی ڕەفسنجانی، سەرۆکی پەرلەمان و نوێنەری ڕێبەری ئێران لە شوورای باڵای بەرگری، ساڵی 1983 لە نوێژی هەینی تاراندا لەبارەی داخستنی گەرووی هورمزەوە گوتی: "ئێمە بە کەشتییەکانمان گەرووی هورمز داناخەین. ئێمە دیوارێکی ئاگرین درووستدەکەین بە تۆپەکانی 130 کە خۆتان دەزانن چەنێکمان هەیە. ئێمە کاتێک ڕۆژی دوو جار ئاگر لە گەرووی هورمزدا درووست بکەین، ئەگەر ئێمە تۆپە 175 ملیمەترییەکان کە مەودایان 48 کیلۆمەترە، دانێین و بە گولـلەکانی بۆردومانی ناوڕاستی گەرووەکە بکەین، کێ دەتوانێت بە گەرووەکەدا تێپەڕێت؟ ئێمە دەتوانین گەرووی هورمز بە کڵاشینکۆفیش داخەین...". گەروی هورمز شادەماری گواستنەوەی نەوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە بۆ بازاڕەكانی جیهان، بۆیە داخستنی ئەو ڕێگە گرنگە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی نەوت لە بازاڕەكانی جیهانداو بەرزبوونەوەی زۆری نرخەكەی. زۆربەی نەوتی هەناردەكراوی سعودیە و ئێران و ئیماڕات و كوەیت و عێراق لە ڕێگەی گەروی هورمزەوە هەناردەی بازاڕەكانی جیهان دەكرێت، هەروەها گەروی هورمز ڕێگەی سەرەكی گواستنەوەی گازی سروشتی قەتەڕە كە گەورەترین هەناردەكەری گازی سروشتی جیهانە. لە ناوەڕاستی ساڵی (2018)دا حەسەن ڕۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران لە بەرامبەر هەڕەشەی ئەمریکا بۆ سنووردارکردنی ڕێژەی کڕینی نەوتی ئێران لە بازاڕە جیهانییەکاندا، کاردانەوەیەی نیشانداو لە میانەی کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ ئێرانییەکانی دانیشووی وڵاتی سویسرا لە شاری بێرن گوتی "ئەمریکییەکان بانگەشەی ئەوەیان کردووە کە دەیانەوێت بە تەواوی ڕێگە لە هەناردەی نەوتی ئێران بگرن، ئەوان مانای ئەم دەربڕێنە نازانن، چونکە لە ڕاستیدا بێمانایە نەوتی ئێران هەناردە نەکرێت و لە هەمان کاتدا نەوتی ناوچەکە هەناردە بکرێت. ئەگەر ئێوە توانیتان، ئەو کارە بکەن بۆئەوەی دەرئەنجامەکەشی ببینن." ڕۆژی (14/6/2025) دوای هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران ئاژانسی هەواڵی تەسنیمی ئێران لە زاری جەنەراڵ ئیسماعیل کەوسەری، فەرماندەی سوپای پاسداران  رایگەیاند: وڵاتەكەی تاوتوێی داخستنی گەروی هورمز دەكات و دواتر باشترین بڕیار كەلە بەرژەوەندی تاران بێت لەبارەیەوە دەدات.  ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە، كۆماری ئیسلامی ئێران هەمو رێگایەك بۆ سزادانی ئیسرائیل دەگرێتەبەر، بۆ ئەو مەبەستەش هەمو ئەگەرێك لەبەردەمیاندا كراوەیە و سزای تەلئەبیبی پێدەدەن، یەكێكیش لە رێگەكان هێرشە سەربازییەكانە بۆسەر ئەم وڵاتە. پێگەی بازرگانی گەرووی هورمز لە ڕێڕەوە ئاوییەکاندا گەرووی هورمز لە نێو حەوت دیارترین ڕێڕەوی ئاوی یەکێکە لە ڕێڕەوە بازرگانییە پڕ بایەخەکان، لە قەبارەی بازرگانی نەوتدا لە پێش سەرجەمیانەوەیەو لە ڕووی قەبارەی بازرگانییەوە پلەی سێیەمی نێو ڕێڕەوە گرنگە جیهانیەکانی گرتووە، بەجۆرێک؛ 1.    گەرووی هورمز: کەنداوی عەرەبی بە کەنداوی عومانەوە دەبەستێتەوە، پاشان زەریای هیندی. پانی گەرووەکە 50 كیلۆمەترە (34 كیلۆمەتری دەكەوێتە تەنگەبەریی) و قوڵیەكەشی تەنها (60) مەترە، پانی چونە ناوەوە و دەرەوەی دوو میلی دەریاییە كە دەكاتە 10 كیلۆمەتر و نیو، (19%)ی پێویستی نەوتی جیهانی و (11.1%)ی بازرگانی دەریایی جیهانی لێوە تێدەپەڕێت. ڕۆژانە نزیکەی (20 ملیۆن) بەرمیل نەوت بە گەرووەکەدا تێدەپەڕێت، ڕۆژانە 20 تا 30 كەشتی نەوت هەڵگر پێیدا تێپەڕ دەبێت، بە جۆرێك هەر 6 خولەك بارهەڵگرێك لە لوتكەی تێپەڕبوندایە.  ئەمەش وایکردووە کە ببێتە یەکێک لە گرنگترین خاڵەکانی بازرگانی لە جیهاندا. هەر بۆیە گەرووەکە بە ڕێڕەوی سەرەکی نەوت و گاز لە ناوچەکەوە بۆ بازاڕە جیهانییەکان دادەنرێت.  بۆیە هەر پەککەوتنێک لە هاتوچۆی کەشتیوانی لە ڕێگەی گەرووی هوورمزەوە بەهۆی گرژییە جیۆپۆلەتیکییەکەوە، کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر نرخی نەوتی جیهانی هەیە، بەتایبەتی لەبەر ڕۆشنایی ئەو ئاڵنگارایانەی ڕووبەڕووی ناوچەکە دەبێتەوە، کە بەهۆی ململانێکانی ناوچەییەوە تووشی کێشە بووە. ئەمەش گرنگییەکەی زیاتر دەکات. 2.    گەرووی مالاکا: گەرووی مەلاکا زەریای هێمن و زەریای هیندی بەیەکەوە دەبەستێتەوە ئەم گەرووە ڕێڕەوێکی گرنگی ترانزێتی نەوتە، ڕۆژانە نزیکەی (15 ملیۆن) بەرمیل پێیدا تێدەپەڕێت. بەو مانایایەی (16%)ی پێویستی نەوتی جیهانی پێدا تێپەڕ دەبێت و یەکێکە لە گرنگترین ڕێڕەوی ئاوی بازرگانی جیهان کە (23.7%)ی بازرگانی دەریایی جیهانی پێکدەهێنێت. ئابوورییە گەورەکانی ئاسیا بە تایبەتی چین بۆ تێپەڕاندنی کاڵا جۆراوجۆرەکان پشتی پێدەبەستن. گەرووەکە (805 کیلۆمەتر) درێژ دەبێتەوە و خاڵێکی ترانزێتی ستراتیژی لە نێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوای ئاسیا پێکدەهێنێت. 3.    کەناڵی سوێس: کەناڵی سوێسی میسری، دەریای سوور و دەریای ناوەڕاست بەیەکەوە دەبەستێتەوە، ئەمەش کارئاسانی بازرگانی نێوان ئاسیا و ئەوروپا دەکات. ئەم کەناڵە (6%)ی پێویستی نەوتی جیهانی پێدا تێپەڕ دەبێت و (12%)ی کۆی قەبارەی بازرگانی دەریایی جیهانی بەو شوێنەدا تێدەپەڕێت، ساڵانە نزیکەی (20 هەزار) کەشتی بەو شوێنەدا تێدەپەڕن. بەگوێرەی ئامارەکانی دەسەڵاتی کەناڵی سوێس، داهاتی کەناڵەکە بۆ ساڵی دارایی 2023-2024 گەیشتووەتە (7.2 ملیار) دۆلار. 4.    گەرووی باب ئەلمەندەب: گەرووی باب ئەلمەندەب خاڵێکی ستراتیژییە کە دەریای سوور و کەنداوی عەدەن بەیەکەوە دەبەستێتەوە و بە یەکێک لە گرنگترین ڕێڕەوی دەریایی لە جیهاندا دادەنرێت. گەرووەکە نزیکەی (30 کیلۆمەتر) درێژ دەبێتەوە و ڕێڕەوێکی گرنگە بۆ بازرگانی نێوان ئەوروپا و ئاسیا. ئەم تێپەڕبوونە بۆ بازرگانی جیهانی گرنگە، نزیکەی 10%ی بازرگانی دەریایی جیهانی بەو گەرووەدا تێدەپەڕێت، لەنێویاندا هەناردەکردنی نەوت لە کەنداوی عەرەبیەوە بۆ بازاڕە جیهانییەکان. (5%)ی پێویستی نەوتی جیهان و ڕۆژانە نزیکەی 4.8 ملیۆن بەرمیل نەوتى پێدا تێدەپەڕێت. 5.    ساڵانە نزیکەی (10 هەزار) کەشتی پێیدا تێدەپەڕن، لەنێویاندا نزیکەی (4 هەزار) کەشتی نەوتهەڵگر. گەرووەکە بە هۆی ململانێکانی یەمەن و سۆماڵەوە بەرەوڕووی ئاستەنگە ئەمنییە بەرچاوەکان دەبێتەوە، ئەمەش مەترسی پچڕانی هاتوچۆی کەشتیوانی زیاتر دەکات. 6.    گەرووی دانیمارک: ئەمانە گەرووگەلێکن کە دەریای باڵتیک بە دەریای باکوورەوە لە ڕێگەی کاتێگات و سکاگێراکەوە دەبەستنەوە. (3%)ی پێویستی نەوتی جیهانی پێدا تێپەڕ دەبێت و (3.9%)ی کۆی بازرگانی دەریایی جیهانی بەواندا تێدەپەڕێت. 7.    گەرووی بوسفۆڕ: گەرووی بۆسفۆر گەروویەکی تەسکە کە دەریای ڕەش و دەریای مەڕمارا بەیەکەوە دەبەستێتەوە. بە ئیستانبوڵی تورکیادا تێدەپەڕێت و نزیکەی (30 کیلۆمەتر) درێژ دەبێتەوە و سنوورێکی سروشتی نێوان ئاسیا و ئەوروپا پێکدەهێنێت. ڕێڕەوێکی سەرەکییە بۆ هەناردەکردنی وزە لە ڕووسیا و ئاسیای ناوەڕاستەوە. (2%)ی پێویستی نەوتی جیهانی پێدا تێپەڕ دەبێت، (3.1%)ی بازرگانی دەریایی جیهانی پێیدا تێدەپەڕێت. گرنگی ئابووری گەرووەکە لە پێگەی خۆیدایە وەک خاڵێکی ترانزێتی سەرەکی بۆ هەناردەکردنی نەوت و گاز لە دەریای خەزەرەوە، کە ڕۆژانە نزیکەی (3 ملیۆن) بەرمیل نەوتی تێدەپەڕێت. هەروەها ئەم گەرووە ناوەندێکی گرنگە بۆ بازرگانی نێوان دەریای ڕەش و وڵاتانی دەریای ناوەڕاست، ساڵانە زیاتر لە (40 هەزار) کەشتی پێیدا تێدەپەڕن، ئەمەش وایکردووە ببێتە یەکێک لە قەرەباڵغترین ڕێڕەوی ئاوی جیهان. 8.    کەناڵی پەنەما: کەناڵی پەنەما بچووکترین ڕێڕەوی ئاوییە، کە زەریای ئەتڵەسی و زەریای هێمن بەیەکەوە دەبەستێتەوە. (1%)ی پێویستی نەوتی جیهانی پێدا تێپەڕ دەبێت (3%)ی کۆی بازرگانی دەریایی جیهانی بەڕێوەدەبات. کەناڵەکە لە ساڵی 1914 کرایەوە و نزیکەی (82 کیلۆمەتر) درێژ دەبێتەوە، ئەمەش ڕێگە بە کەشتییەکان دەدات خۆیان لە گەشتە دوور و درێژەکەی بە دەوری ئەمریکای باشووردا بپارێزن. ساڵانە (14 هەزار) کەشتی بەو کەناڵەدا تێدەپەڕن. بەپێی ئامارەکانی دەسەڵاتی کەناڵی پەنەما ساڵانە نزیکەی (4 ملیار دۆلار) داهاتی هەیە. ساڵی (2023) ئەم حەوت ڕێڕەوی ئاوە (6.5 ملیار) تۆن کەل و پەلیان لێوە پەڕیوەتەوە، کە بەهای زیاتر لە (8 تریلیۆن) دۆلار بووە، کە بریتی بوونە لە خۆارک، جلوبەرگ، پێڵاو، ئەلیکتۆنیات، مۆبیلیات، پۆڵا، نەوت و غازی سروشتی. ئەم کەناڵانە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە کەمکردنەوەی کات و تێچووی کەشتیوانی، ئەمەش کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ڕەوتی بازرگانی جیهانی و دەستڕاگەیشتن بە بازاڕەکان هەیە. خشتەوە چارتەکانی خوارەوە قەبارەی نەوت و بازرگانی نێو ئەو ڕێڕەوە بازرگانییانە ڕوندەکاتەوە. خشتەو چارتەکان   سەرچاوەکان؛ -    شاهر الأحمد، هرمز والسويس منها.. أهم 7 ممرات مائية تجارية عالمية، الجزيرة، 30/10/2024؛ https://shorturl.at/zPfYc -    الجزيرة، مضيق هرمز .. العنق الرئيسي للنفط في العالم، 28/12/2023؛  https://shorturl.at/txEMi -    زمان العربية، إغلاق مضيق هرمز .. ماذا قد يحدث إذا نفذت إيران تهديدها؟، 17/06/2025؛ https://shorturl.at/9crrl -    گۆریان هەڵەبجەیی، گەرووی هورمز لە ڕوانگەی جوگرافیەوە تا ستراتیژیەتی ئابوری، پەیسەرپرێس، 21/05/2019؛‌ https://shorturl.at/8wvFE  

  درەو:  ڕێکخراوی مافی مرۆڤ هەنگاو بە پشتبەستن بە زانیاری و داتای کۆکراوە و پشتڕاستکردنەوەی بە سەرچاوە باوەڕپێکراو و مەیدانییەکانی سەرتاسەری ئێران، بڵاویدەكاتەوە لە ماوەی پێنج ڕۆژی یەکەمی شەڕی ڕاستەوخۆی کۆماری ئیسلامی ئێران و دەوڵەتی ئیسرائیل لانیکەم (524) کەس گیانیان لەدەستداوە. لەو ژمارەیە (74) کەسیان مەدەنی بوون و (450) کەسیان ئەندامی سەربازی، هێزە ئەمنییەکان، دامەزراوەکانی پەیوەندیدار بە سوپای پاسداران، یان کارمەندانی تایبەتمەند بوون کە پەیوەندییان بە پێکهاتە سەربازییەکانی ئێرانەوە هەیە هەروەها کوژرانی لانیکەم (28) ژن و (19) منداڵی لە نێو قوربانییە مەدەنییەکان دۆكیۆمێنتكردووە. هاوکات زیاتر لە 89%ی قوربانیانی مەدەنی لە پارێزگای تاران تۆمار کراون. لە پێنج ڕۆژی یەکەمدا (74) هاوڵاتی مەدەنی گیانیان لەدەستدا بە پێی ئەو ئامارانەی لە ناوەندی ئامار و بەڵگەنامەی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران تۆمار کراون، لە ماوەی پێنج ڕۆژی ڕابردوودا لانیکەم (74) هاووڵاتیی مەدەنی لە هێرشەکاندا کوژراون و لەو ژمارەیەش تا کاتی نووسینی ئەم ڕاپۆرتە (64) کەسیان دەستنیشان کراون. لە نێو قوربانییەکان (28)  ژن و (19) منداڵ هەن. شایانی باسە کە یەکێک لەو قوربانیانە ڕەگەزنامەی ئەفغانییە. دابەشکردنی قوربانیانی مەدەنی لە پارێزگاکان بەم شێوەیەی خوارەوەیە: پارێزگای تاران: 66 تووشبوو پارێزگای حەمدان: 4 تووشبوو پارێزگای کرماشان (کرماشان): 2 حاڵەت پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژهەڵات: 1 حاڵەت پارێزگای ئیسفەهان: 1 تووشبوو لە ئەنجامی هێرشی ڕاستەوخۆی سوپای ئیسرائیل (19) منداڵ کوژران هەنگاو پشتڕاستی دەکاتەوە کە لانیکەم (19) منداڵ لە کاتی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر پارێزگای تاران گیانیان لەدەستداوە. لەو منداڵانە (10) منداڵیان کچ و (9) منداڵیان کوڕ بوون. دوو کەسیان تەمەنیان تەنها (2) مانگ و (7) مانگ بووە، گەورەترینیان تەمەنی (17) ساڵ بووە. هەموو حاڵەتە تۆمارکراوەکان لە پارێزگای تاران ڕوویانداوە. لیستی ئەو منداڵانەی کوژراون: 1.† ⁠ڕەیان غەسمیان – تەمەنی 2 مانگە 2.† ⁠زەهرا زەکەریان عامری – تەمەنی 7 مانگە 3.† ⁠ئەمیرالی ئەمینی – 12 ساڵ 4.† ⁠پەرهام عەباسی – تەمەنی 15 ساڵ 5.† ⁠فاتمە زەکەریان عامری – تەمەنی 5 ساڵ 6.† ⁠باران ئەشرەفی – خوار تەمەنی 15 ساڵ 7.† ⁠مەحیا نیکزاد – تەمەنی 7 ساڵ 8.† ⁠سۆهێل کاتولی – تەمەنی 11 ساڵ 9.† ⁠ئیما زەینەلی – تەمەنی 7 ساڵ 10.† ⁠هیدا زەینەلی – تەمەنی 4 ساڵ 11.† ⁠مەتاحرە نیمانداز – تەمەنی 6 ساڵ 12.† ⁠عەلی نیمانداز – تەمەنی 10 ساڵ 13.⁠ ⁠فاتیمە نیمانداز – 12 ساڵ 14.† ⁠محەمەدڕەزا سەددیقی سابر – تەمەنی 17 ساڵ 15.† ⁠مەتین سەفەیان – تەمەنی 16 ساڵ 16.⁠ ⁠زەهرا بەرزگار – تەمەنی 3 ساڵ 17.⁠ ⁠تارا حاجیمیری – 8 18.⁠ ⁠منداڵێکی نەناسراو – تەمەنی 6 ساڵ 19.⁠ ⁠منداڵێکی نەناسراو – 14 ساڵ (28) ژن کوژران، دوو ئەندامی سپای پاسداران تا کاتی نووسینی ئەم هەواڵە، ناسنامەی ئەو (28) ژنە کوژراوانە لەلایەن هێنگاو پشتڕاستکراوەتەوە و سەرجەمیان لە پارێزگای تاران گیانیان لەدەستداوە. لە نێویاندا فاتمە باغری و ئێلهام فەرەحمەند ئەندامی سپای پاسداران بوون و (26) کەسی دیکەش خەڵکی سڤیل بوون. (450) سەربازی سەربازی لە سەرانسەری ئێران کوژران لە کاتژمێرەکانی سەرەتای بەرەبەیانی ڕۆژی هەینی 13ی خەرمانانی 2021 کە سوپای ئیسرائیل هێرشی ڕاستەوخۆی ئاسمانی و مووشەکی بۆ سەر خاکی ئێران دەستپێکرد، ژمارەی قوربانییە سەربازییەکان بە شێوەیەکی بەرچاو زیادی کردووە. داتای مەیدانی و بەڵگەنامەکانی دەست هێنگاو ئاماژە بەوە دەکەن کە تا کۆتایی ڕۆژی پێنجەمی شەڕەکە، لانیکەم (450) ئەندامی سوپا، سپای پاسداران، پۆلیس، بەسیج، زانایانی ئەتۆمی و نوخبەی تەکنیکی یان کارمەندی دامودەزگاکانی پەیوەست بە پێکهاتە ئەمنییەکان کوژراون. هێنگاو تا ئێستا سەرکەوتوو بووە لە ناسینەوەی (158) کەس لەو کەسانە بە تەواوی. زۆرترین قوربانیی سەربازی لە پارێزگاکانی تاران، ئازەربایجانی ڕۆژهەڵات، کرماشان و لوڕستان تۆمارکراوە. قوربانییە سەربازییەکان بەپێی پارێزگا: پارێزگای تاران: 195 تووشبوو پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژهەڵات: 55 تووشبوو پارێزگای کرماشان: 45 حاڵەت پارێزگای قوم: 35 تووشبوو پارێزگای لوڕستان: 30 تووشبوو پارێزگای ئیسفەهان: 20 تووشبوو پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژئاوا: 20 تووشبوو پارێزگای ئەلبۆرز: 15 حاڵەت پارێزگای زەنجان: 8 حاڵەت پارێزگای هەمەدان: 7 حاڵەت پارێزگای خوزستان: 6 حاڵەت پارێزگای کوردستان (سنە): 5 تووشبوو پارێزگای مەرکەزی: 5 حاڵەت پارێزگای فارس: 4 تووشبوو لە پارێزگای تاران کە جێگای سەرەکی هێرشەکانی سوپای ئیسرائیل بوو، لانیکەم (195) کارمەندی سەربازی گیانیان لەدەستدا. لەو ژمارەیەش ناسنامەی تەواوی (47) کەس کە (10) فەرماندەی باڵای سپای پاسداران و (10) زانای ئەتۆمی و (2) نوخبەی حکوومەتی سەر بە سوپای پاسداران لە لایەن هێنگاو پشتڕاست کراوەتەوە.  

شیكاری: درەو 🔻 پاڵپشت بە پێگەی داتاکانی (Global Fire Power) بۆ ساڵی (2025) بەشێوەیەکی گشتی لە ڕووی هێز و توانای سەربازییەوە هەردوو وڵات نزیکن لە یەکترەوە، بە جۆرێک لەسەر ئاستی (145) وڵاتی جیهان ئێران لە ڕیزبەندی (16)یەم و ئیسرائیل ڕیزبەندی (15)ی گرتووە؛ 🔹 لە ڕووی توانای مرۆیی و هێزی وشکانییەوە ئێران لە پێش ئیسرائیلەوەیە. 🔹 لە ڕووی توانای دارایی و بودجەی بەرگریی و هێزی ئاسمانییەوە ئیسرائیل لە پێش ئێرانەوەیەوە. 🔹 لە ڕووی هێزی دەریاییەوە ئێران کە هەندێک کەل پەلی سەربازی لەپێش و لە هەندێکی دیکەدا ئیسرائیل لە پێشەوەیە. 🔹 لەم ڕاپۆرتەدا بە شێوەی گرافیک تواناو جیاوازییە سەربازییەکانی هەردوو وڵات بە وردی ڕونکراوەتەوە...  یەکەم؛ توانا مرۆییەکانی ئێران و ئیسرایل پاڵپشت بە پێگەی داتاکانی (Global Fire Power) بۆ ساڵی (2025) بەشێوەیەکی گشتی لە ڕووی هێز و توانای سەربازییەوە هەردوو وڵات نزیکن لە یەکترەوە، بە جۆرێک لەسەر ئاستی (145) وڵاتی جیهان ئێران لە ڕیزبەندی (16)یەم و ئیسرائیل ڕیزبەندی (15)ی گرتووە.  بەڵام جیاوازییەکی زۆر لە نێوان توانا مرۆییەکانی ئێران و ئیسرائیل هەیە لە ڕووی؛  1.    ژمارەی دانیشتوانی ئێران (88 ملیۆن و 386 هەزار و 937) کەسە، ڕیزبەندی (17)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە  ڕیزبەندی (92) ە بە بوونی (9 ملیۆن و 402 هەرزار و 617) کەس. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (78 ملیۆن و 984 هەزار و 320) کەسە. 2.    هێزی کاری بەردەست لە ئێران (49 ملیۆن و 496 هەزار و 685) کەسە، ڕیزبەندی (15)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە  ڕیزبەندی (91) ە بەبوونی (3 ملیۆن و 949 هەرزار و 99) هێزی کاری بەردەست. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (45 ملیۆن و 547 هەزار و 586) کەسە. 3.    ژمارەی ئەوانەی لە وڵاتی ئێران لەبارن بۆ خزمەتکردن بە (41 ملیۆن و 541 هەزار و 860) کەس مەزەندە دەکرێن، ڕیزبەندی (14)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە  ڕیزبەندی (89) ە بەبوونی (3 ملیۆن و 281 هەرزار و 513) کەس کە دەتوانن خزمەت بکەن. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (38 ملیۆن و 260 هەزار و 347) کەسە. 4.    ساڵانە لە ئێران تێکڕای ئەوانەی دەگەنە تەمەنی پێگەیشتن ژمارەیان (ملیۆنێک و 414 هەزار و 191) کەسە و لەم ڕووەوە ڕیزبەندی (16)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا تێکڕای ئەوانەی لە ئیسرائیل دەگەنە تەمەنی پێگەیشتن ژمارەیان (131 هەزار و 637) کەسە بە ڕیزبەندی (85)یەمین، واتە جیاوازی نێوان هەردوو وڵات (ملیۆنێک و 282 هەزار و 554) کەسە. 5.    ئەو هێزەی لەئێستادا چالاکن و کاردەکەن لە ئێران ژمارەیان بە (610 هەزار) کەس مەزەندە دەکرێن و لەم ڕووەوە ڕیزبەندی (8)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئەوانەی لە ئیسرائیلدا چالاکن ژمارەیان (170 هەزار) کەسە بە ڕیزبەندی (31)یەمین، واتە جیاوازی نێوان هەردوو وڵات (440 هەزار) کەسە. 6.    لە ڕووی هێزی کاری یەدەگەوە لە ئێران ژمارەیان بە (350 هەزار) کەس مەزەندە دەکرێن و لەم ڕووەوە ڕیزبەندی (20)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئەوانەی لە ئیسرائیلدا بە ‌هێزی کاری یەدەگ دێنە هەژمار (465 هەزار) کەسن بە ڕیزبەندی (16)یەمین، واتە جیاوازی نێوان هەردوو وڵات (115 هەزار) کەسە. 7.    هێزی نیمچە سەربازی لە ئێران ژمارەیان بە (220 هەزار) کەس مەزەندە دەکرێن و لەم ڕووەوە ڕیزبەندی (10)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئەوانەی لە ئیسرائیلدا بە ‌هێزی نیمچە سەربازی دێنە هەژمار (35 هەزار) کەسن بە ڕیزبەندی (26)یەمین، واتە جیاوازی نێوان هەردوو وڵات (185 هەزار) کەسە. توانای مرۆیی بە گرافیک دووەم؛ توانا داراییەکانی ئێران و ئیسرایل لەچەند ڕوویەکەوە هەریەک لە ئێران و ئیسرائیل توانای دارایی جیاوازیان هەیە بەجۆرێک؛  1.    بودجەی بەرگری ئێران ساڵانە (15 ملیار و 450 ملیۆن) دۆلارە، ڕیزبەندی (25)ی نێو (145) وڵاتی جیهانی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە ڕیزبەندی (17)یەمینە بە تەرخانکردنی بڕی (30 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلاری ساڵانە. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (15 ملیار و 50 ملیۆن) دۆلارە. 2.    قەرزی دەرەکی ئێران (4 ملیار و 136 ملیۆن و 926 هەزار) دۆلارە، ڕیزبەندی (23)ی نێو (145) وڵاتی جیهانی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە ڕیزبەندی (104)یەمینە بە بڕی قەرزی (148 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلار. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (144 ملیار و 365 ملیۆن و 74 هەزار) دۆلارە. 3.    یەدەگی دراوی بیانی ئێران (120 ملیار و 600 ملیۆن) دۆلارە، ڕیزبەندی (24)ی نێو (145) وڵاتی جیهانی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە ڕیزبەندی (17)یەمینە بە بڕی یەدەگی دراوی بیانی (204 ملیار و 661 ملیۆن) دۆلار. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (84 ملیار و 61 ملیۆن) دۆلارە. 4.    هێزی کڕینی ئێران بەراورد بە ئیسرائیل بەرزەو بە ڕیزبەندی (22)ەم و (ترلیۆنێک و 440 ملیار) دۆلار دێت لە کاتێکدا هێزی کڕینی ئیسرائیل (471 ملیار و 30 ملیۆن) دۆلار خەمڵیندراوە بە ڕێزبەندی (51)یەمین و جیاوازی نێوانیان (968 ملیار و 9070 ملیۆن) دۆلارە. توانای دارایی بە گرافیک سێیەم؛ هێزی ئاسمانی ئێران و ئیسرایل هەریەکە لە ئێران و ئیسرائیل توانای توانا چەکی ئاسمانی جۆراو جۆریان هەیە، بەڵام لە ڕووی توانای زۆربەی جۆرەکانی فڕۆکەو هێزی ئاسمانییەوە، ئیسرائیل تواناکانی لە پێش ئێرانەوەیە، بۆ نمونە؛ 1.    ئیسرائیل (611) فڕۆکەی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (551) دانەی هەیە. 2.    ئیسرائیل (240) فڕۆکەی جەنگی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (188) دانەی هەیە. 3.    ئیسرائیل (38) فڕۆکەی هێرشبەری تایبەتی هەیە، بەڵام ئێران (21) دانەی هەیە. 4.    ئێران (87) فڕۆکەی گواستنەوەی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئیسرائیل (13) دانەی هەیە. 5.    ئیسرائیل (159) فڕۆکەی مەشق و ڕاهێنانی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (103) دانەی هەیە. 6.    ئەو فڕۆکانەی ئەرکی تایبەت و هەستیار ئەنجام دەدەن، ئیسرائیل (19) فڕۆکەی هەیە بەڵام ئێران (10) دانەی هەیە. 7.    ئیسرائیل (14) فڕۆکەی تانکەری ئاسمانی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (6) دانەی هەیە. 8.    ئیسرائیل (147) هێلیکۆپتەری جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (128) دانەی هەیە. 9.    ئیسرائیل (48) هێلیکۆپتەری هێرشبەری جەنگی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (13) دانەی هەیە. توانای ئاسمانی بە گرافیک چوارەم؛ هێزی وشکانی ئێران و ئیسرایل وەک لە گرافیکەکەدا هاتووە، هەریەکە لە ئێران و ئیسرائیل توانای چەکی وشکانی جۆراو جۆریان هەیە، بەڵام لە ڕووی تواناوە زۆربەی جۆرو چەکەکانی وشکانییەوە، ئێران تواناکانی لە پێش ئیسرائیلەوەیە، بۆ نمونە؛ 1.    ئێران بە بوونی (403) تانکی جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (هەزار و 703) تانکی هەیە،  بەڵام ئیسرائیل (هەزار و 300) دانەی هەیە. 2.    ئێران بە بوونی (29 هەزار و 840) بارهەڵگری زریپۆشی جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (65 هەزار و 825) زریپۆشی هەیە، بەڵام ئیسرائیل (35 هەزار و 985) دانەی هەیە. 3.    ئێران بە بوونی (40) تۆپهاوێژی خودکاری جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (392) تانکی هەیە، بەڵام ئیسرائیل (352) دانەی هەیە. 4.    ئێران بە بوونی (هەزار و 899) تۆپهاوێژی ڕاکێشراوی جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (2 هەزار و 70) تۆپهاوێژی هەیە،  بەڵام ئیسرائیل (171) دانەی هەیە. 5.    ئێران بە بوونی (هەزار و 334) پرۆژیکتۆری موشەکی موبایلی جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (هەزار و 517) پرۆژیکتۆری موشەکی موبایلی هەیە،  بەڵام ئیسرائیل (183) دانەی هەیە. توانای وشکانی بە گرافیک پێنجەم؛ هێزی دەریایی ئێران و ئیسرایل وەک لە گرافیکەکەدا هاتووە، هەریەکە لە ئێران و ئیسرائیل توانای چەکی دەریایی جۆراو جۆریان هەیە، بەڵام لە ڕووی تواناوە دەریاییەوە، ئێران لە هەندێک توانادا لە پێش ئیسرائیلەوەیە، لە هەندێکی دیکەشدا ئیسرائیل لە پێش ئێرانەوەیە، بۆ نمونە؛ 1.    ئێران (107) هێزی کەشتیوانی هەیە، بەڵام ئیسرائیل (62) هێزی کەشتیوانی هەیە. 2.    ئێران (20) ژێر دەرایایی هەیە، بەڵام ئیسرائیل (5) ژێر دەریایی هەیە. 3.    ئێران (7) کەشتی جەنگی هەیە، بەڵام ئیسرائیل کەشتی جەنگی نیە. 4.    ئیسرائیل (7) کەشتی کورفیتات (جۆرێکی نوێی کەشتی جەنگییە) هەیە، بەڵام ئێران (3) دانەی هەیە. 5.    ئیسرائیل (46) کەشتی گەڕۆکی هەیە، بەڵام ئێران (21) دانەی هەیە. 6.    ئێران (1) کەشتی مین (الغام)ی هەیە، بەڵام ئیسرائیل کەشتی منیی نیە. توانای دەریایی بە گرافیک سەرچاوە: https://www.globalfirepower.com/countries-comparison-detail.php?country1=iran&country2=israel    

درەو: بەرەبەیانی ئەمڕۆ سوپای ئیسرائیل هێرشێكی فراوانی كردە سەر دامەزراوە ئەتۆمی و سەربازی و فەرماندە سەربازییەكانی ئێران، بەهۆی هێرشەكەوە (78) كەس كوژران و (329) كەسی دیكە برینداربوون، لەناو كوژراوەكاندا: - حسێن سەلامی فەرماندەی گشتی سوپای پاسداران - محەممەد باقری، سوپاسالاری ئێران - غوڵام عەلی فەرماندەی ناوەندی خاتەم ئەنبیا -  ئەمیر عەلی حاحی زادە، فەرماندەی هێزی ئاسمانی   محەمەد پاكپور وەک فەرماندەی گشتی سوپای پاسداران لە شوێنی حوسێن سەلامی دانراوە، کە لە هێرشەکەی بەیانی ئەمڕۆی ئیسرائیل کوژرا. دوای كوژرانی محەمەد باقری سوپاسالاری ئێران، عەبدولڕەحمان موسەوی شوێنی گرتەوەو بووە سوپاسالاری ئێران.       

درەو: جاڤین نیوزۆم، حاكمی ویلایەتی کالیفۆرنیا، بە فەرمی داوای لە ئیدارەی ترەمپ كرد فەرمانی ناردنی هێزەکانی پاسەوانی نیشتمانی بۆ لۆس ئەنجلۆس هەڵبوەشێنێتەوە. ئەوەش دوای ئەوەی سەربازانی پاسەوانی نیشتمانی ئەمریكا دوێنێ‌ گەیشتنە شارەکە، بەهۆی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی بەرامبەر هەڵمەتەکانی دژ بە کۆچبەران. ناردنی پاسەوانی نیشتمانی بۆ ولایەتی كالیفۆرنیا، بە یەكەم فەرمانی لەوشێوەیە دادەنرێت لە ماوەی ٦٠ ساڵی رابردودا، كە تێیدا سەرۆكی ئەمریکا بەبێ رەزامەندی حاكمی ویلایەتەكە، پاسەوانی نیشتمانی رەوانەی ویلایەتێك بكات. پێشتر کۆشکی سپی بڵاویكردەوە: ترەمپ رۆژی شەممەی رابردوو، یاداشتێکی واژۆکردووە بۆ رەوانەكردنی دوو هەزار سەربازی پاسەوانی نیشتمانی، بۆ چارەسەرکردنی ئەو ئاژاوەیەی کە رێگەی پێدراوە تەشەنە بسەنێت. حاكمی ویلایەتی كالیفۆرنیا لە نامەیەکدا دەڵێت: تا ئەو کاتەی ترەمپ دەستوەردانی نەکرد، کێشەیەکمان نەبوو، ئەمە پێشێلکارییەکی مەترسیدارە بۆ سەروەری ویلایەتەكە، گرژییەکان زیاتر دەوروژێنێت و  زیان بە سەرچاوەکان دەگەیەنێت، لەكاتێكدا كە زۆر  پێویستیان پێیەتی، دواشی لێكردووە فەرمانەکە هەڵبوەشێنێتەوەو دۆخی کالیفۆرنیا ئاسایی بكاتەوە. لای خۆیەوە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا رایگەیاند: هێزەکانی پاسەوانی نیشتمانی بۆ پاراستنی ئاسایش و جێبەجێکردنی یاساکان لە لۆس ئەنجلۆس جێگیر کراون، جەختیشی کرد: هەر هێرشێک بۆ سەر هێزەکانی پاسەوانی نیشتمانی لە لۆس ئەنجلۆس بە هێز روبەڕوی دەبێتەوە. ترەمپ رونیشکردەوە: دەسەڵاتداران لە لۆس ئەنجلۆس زۆر بەهێز دەبن بۆ پاراستنی سیستم، ئەگەر دۆخەكەش خراپتربێت هێزی مارێنز رەوانەی ویلایەتەكە دەكات. ترەمپ، هۆشداریدا لەوەی ئەگەر یاساک لە کالیفۆرنیا جێبەجێ نەکرێت، ئەوا ئیدارەکەی مامەڵە لەگەڵ ئەو بابەتەدا دەکات، وتیشی: ئەوەی لە لۆس ئەنجلۆس بینیمان توندوتیژییەکی زۆرە، لە سایەی بوونی حاكمێكی ناچالاك لە ولایەتەتەكە. ترەمپ باسی لەوەشكرد: ئەوەی پێویست بێت دەیکات و هەرچی پێویست بێت دەینێرێت بۆ دەستەبەرکردنی یاسا و سیستم لە لۆس ئەنجلۆس، ئەگەر نائارامییەکانی لۆس ئەنجلۆس فراوانتر بێت و ببێتە شێوەیەك لە یاخیبوون، ئەوا هێزی  یاسا جێبەجێ دەکات. لە رۆژی هەینی رابردووەوە، شاری لۆس ئەنجلۆس لە ویلایەتی کالیفۆرنیا، ناڕەزایەتیەكی بەرفراوان بەخۆوە دەبینێت دژی پرۆسەی دیپۆرتکردنەوەی زۆرەملێی کۆچبەران لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە، ئەوەش دوای ئەوە هات، کە ئەفسەرانی ئاژانسی  جێبەجێکردنی یاسای کۆچبەران و گومرگ لانیکەم (٤٤)کەسیان بە تۆمەتی سەرپێچیکردنی یاساكانی کۆچبەری دەستگیرکرد.