راپۆرتی: درەو 🔻 شمەک و کاڵای هاوردەکراو بۆ عێراق لە ساڵی (2024)دا؛ 🔹 عێراق بە بەهای نزیکەی (65 ملیار و 293 ملیۆن) دۆلار کاڵاو شمەکی لە وڵاتانی (ئیمارات، چین، تورکیا، هند، بەرازیل و ئەمریکا)ەوە هاوردە کردووە. 🔹 زۆرترین بەهای کاڵاو شمەک بۆ عێراق لە ئیماراتەوە هاوردە کراوەو بەهاکەی نزیکەی (31 ملیار و 197 ملیۆن) دۆلار بووە، کە بەرامبەرە بە (48%)ی کۆی هاوردەی وڵاتانی ناوبراو. 🔹 زۆرترین بەهای کاڵاو شمەکی هاوردەکراو بۆ عێراق زێڕو کانزا بەنرخەکان بووەو بەهاکەی (12 ملیار) دۆلاری تێپەڕاندووە، بەهای نزیک لە (11 ملیار) دۆلاری بە ڕێژەی (91.5%)ی زێڕەکەش لە ئیماراتەوە هاوردەکراوە. سەرەتا عێراق لە ساڵی (2024)دا، بە بەهای نزیکەی (65 ملیار و 293 ملیۆن) دۆلار کاڵاو شمەکی لە وڵاتانی (ئیمارات، چین، تورکیا، هند، بەرازیل و ئەمریکا)ەوە هاوردە کردووە، زۆرترین بەهای کاڵاو شمەک بۆ عێراق لە ئیماراتەوە هاوردە کراوەو بەهاکەی نزیکەی (31 ملیار و 197 ملیۆن) دۆلار بووە، کە بەرامبەرە بە (48%)ی کۆی هاوردەی وڵاتانی ناوبراو. زۆرترین بەهای کاڵاو شمەکی هاوردەکراو بۆ عێراق زێڕو کانزا بەنرخەکان بووەو بەهای (12 ملیار) دۆلاری تێپەڕاندووە، بەهای نزیک لە (11 ملیار) دۆلاری بە ڕێژەی (91.5%)ی زێڕەکەش لە ئیماراتەوە هاوردەکراوە. لە نێو ئەو وڵاتانەشدا هندستان گەورە هەناردەکاری دانەوێڵەو گوشت بووە بۆ عێراق و پلەی یەکەمی گرتووە، لەم ڕاپۆرتەدا وردەکاری زیاتر خراوەتەڕوو. یەکەم؛ قەبارەی شمەک و کاڵای هاوردەکراوی عێراق لە (ئیمارات)ەوە لە ساڵی 2024 ئیمارات زۆرترین شمەک و کاڵای هەناردەی عێراق کردووە، بە بەهای زۆرتر (31 ملیار 196 ملیۆن) دۆلار، (48%)ی هاوردەکراوی عێراقی لە چوارچێوەی وڵاتانی (چین، تورکیا، ئەمریکا، بەرازیل و هند) پێکهێناوە. قەبارەی هاوردەش بۆ عێراق لە ئیماراتەوە بە پلەی یەکەم زێڕ و کانزا بەنرخەکانی گرتووەتەوە، بەهاکەی نزیکەی (10 ملیار و 398 ملیۆن) دۆلارو سەرو ڕێژەی (35%)ی کۆی کاڵا هاوردەکراوەکانی ئیماراتی پێکهێناوە. لە دوای ئەویشەوە هاوردەی ئامێرە ئەلکترۆنییەکان بەهای زۆرتر لە (6 ملیار و 397 ملیۆن) دۆلاری بەڕێژەی (20.5%)ی شمەکە هاوردەکراوەکانی ئیماراتی لەخۆگرتووە، هەر لە ئیماراتەوە بە بەهای سەروو (5 ملیار و 139 ملیۆن) دۆلار بەڕێژەی (16.5%) ئۆتۆمبێل هاوردەکراوە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەو چارتەکان. دووەم؛ قەبارەی شمەک و کاڵای هاوردەکراوی عێراق لە (چین)ەوە لە ساڵی 2024 لە دوای ئیماراتەوە چین زۆرترین شمەک و کاڵای هەناردەی عێراق کردووە، (24%)ی هاوردەکراوی عێراقی لە چوارچێوەی وڵاتانی (ئیمارات، تورکیا، ئەمریکا، بەرازیل و هند) پێکهێناوە، بەپێی داتا فەرمییەکانی دەستەی گومرگی چین، هەناردەی چین بۆ عێراق لە ساڵی (2024)دا گەیشتووەتە نزیکەی (16 ملیار) دۆلار. قەبارەی هاوردەش بۆ عێراق بە پلەی یەکەم ئامێرە میکانیکییەکانی گرتووەتەوە، بەهاکەی (3 ملیار و 176 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووەو نزیکەی ڕێژەی (20%)ی کۆی کاڵا هاوردەکراوەکانی چینی پێکهێناوە. لە دوای ئەویشەوە هاوردەی ئامێرە ئەلکترۆنییەکان بەهای (2 ملیار و 234 ملیۆن) دۆلاری بەڕێژەی (14%)ی شمەکە هاوردەکراوەکانی چینی لەخۆگرتووە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەو چارتەکان. سێیەم؛ قەبارەی شمەک و کاڵای هاوردەکراوی عێراق لە (تورکیا)ەوە لە ساڵی 2024 تورکیا لە ساڵی (2024) لە دوای ئیمارات و چینەوە زۆرترین شمەک و کاڵای هەناردەی عێراق کردووە، (17%)ی هاوردەکراوی عێراقی لە چوارچێوەی وڵاتانی (ئیمارات، چین، ئەمریکا، بەرازیل و هند) پێکهێناوە، بەجۆرێک هەناردەی تورکیا بۆ عێراق لە ساڵی (2024)دا گەیشتووەتە سەروو (11 ملیار و 249 ملیۆن) دۆلار. قەبارەی هاوردەش بۆ عێراق بە پلەی یەکەم زێڕو کانزا بەنرخەکانی گرتووەتەوە، بەهاکەی (ملیارێک و 7 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە بە ڕێژەی (9%)ی کۆی کاڵا هاوردەکراوەکانی تورکیای پێکهێناوە. لە دوای ئەویشەوە هاوردەی کەلوپەلی میکانیکی بەهای نزیکەی (620 ملیۆن) دۆلاری بەڕێژەی (5.5%)ی شمەکە هاوردەکراوەکانی تورکیای لەخۆگرتووە، پاشان کەلوپەلی ناوماڵی هاوردەکراو لە دوای زێڕ و پیداویستییە میکانیکییەکان لە تورکیاوە بە بەهای زیاتر لە (608 ملیۆن) دۆلار بە ڕێژە (5.4%)ی شمەکە هاوردەکراوەکانی تورکیا لەخۆگرتووە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەو چارتەکان. چوارەم؛ قەبارەی شمەک و کاڵای هاوردەکراوی عێراق لە (هندستان)ەوە لە ساڵی 2024 هندستان لە ساڵی (2024) لە دوای ئیمارات و چین و تورکیاوە زۆرترین شمەک و کاڵای هەناردەی عێراق کردووە، (5%)ی هاوردەکراوی عێراقی لە چوارچێوەی وڵاتانی (ئیمارات، چین، تورکیا، ئەمریکا و بەرازیل) پێکهێناوە، بەجۆرێک هەناردەی هندستان بۆ عێراق لە ساڵی (2024)دا گەیشتووەتە سەروو (3 ملیار و 313 ملیۆن) دۆلار. قەبارەی هاوردەش بۆ عێراق بە پلەی یەکەم لە هندەوە دانەوێڵەی گرتووەتەوە، بەهاکەی (935 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە بە ڕێژەی (28%)ی کۆی کاڵا هاوردەکراوەکانی هندستانی پێکهێناوە. لە دوای ئەویشەوە هاوردەی سوتەمەنی کانزایی بەهای سەروو (467 ملیۆن) دۆلاری بەڕێژەی (14%)ی شمەک و کاڵا هاوردەکراوەکانی هندستانی لەخۆگرتووە، پاشان گۆشتی هاوردەکراو لە دوای دانەوێڵەو سوتەمەنی لە هندەوە بە بەهای (377 ملیۆن) دۆلار بە ڕێژەی (11.4%)ی شمەکە هاوردەکراوەکانی هندستانی لەخۆگرتووە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەو چارتەکان. پێنجەم؛ قەبارەی شمەک و کاڵای هاوردەکراوی عێراق لە (بەرازیل)ەوە لە ساڵی 2024 بەرازیل لە ساڵی (2024) لە دوای ئیمارات، چین، تورکیاو هندستانەوە زۆرترین شمەک و کاڵای هەناردەی عێراق کردووە، (3%)ی هاوردەکراوی عێراقی لە چوارچێوەی وڵاتانی (ئیمارات، چین، تورکیا، هندستان و ئەمریکا) پێکهێناوە، بەجۆرێک بەهای هەناردەی بەرازیل بۆ عێراق لە ساڵی (2024)دا گەیشتووەتە سەروو (ملیارێک و 886 ملیۆن) دۆلار. قەبارەی هاوردەش بۆ عێراق بە پلەی یەکەم لە "بەرازیل"ەوە شەکرو بەرهەمە شیرینییەکانی گرتووەتەوە، بەهاکەی سەروو (669 ملیۆن) دۆلار بووە بە ڕێژەی (35.5%)ی کۆی شمەک و کاڵا هاوردەکراوەکانی بەرازیلی پێکهێناوە. لە دوای ئەویشەوە هاوردەی گۆشت بەهای نزیکەی (432 ملیۆن) دۆلاری بەڕێژەی نزیک لە (23%)ی شمەک و کاڵا هاوردەکراوەکانی بەرازیلی لەخۆگرتووە، پاشان ئاسنی هاوردەکراو لە دوای شەکر و گۆشتەوە لە بەرازیل بە بەهای نزیکەی (83 ملیۆن) دۆلار بە ڕێژەی (4.4%)ی شمەکە هاوردەکراوەکانی بەرازیلی لەخۆگرتووە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەو چارتەکان. شەشەم؛ قەبارەی شمەک و کاڵای هاوردەکراوی عێراق لە (ئەمریکا)ەوە لە ساڵی 2024 ئەمریکا لە ساڵی (2024) لە دوای ئیمارات، چین، تورکیاو هند و بەرازیلەوە زۆرترین شمەک و کاڵای هەناردەی عێراق کردووە، (3%)ی هاوردەکراوی عێراقی لە چوارچێوەی وڵاتانی (ئیمارات، چین، تورکیا، هندستان و بەرازیل) پێکهێناوە، بەجۆرێک بەهای هەناردەی ئەمریکا بۆ عێراق لە ساڵی (2024)دا گەیشتووەتە سەروو (ملیارێک و 660 ملیۆن) دۆلار. قەبارەی هاوردەش بۆ عێراق بە پلەی یەکەم لە "ئەمریکا"ەوە ئۆتۆمبێلی گرتووەتەوە، بەهاکەی سەروو (513 ملیۆن) دۆلار بووە بە ڕێژەی نزیک لە (31%)ی کۆی شمەک و کاڵا هاوردەکراوەکانی ئەمریکای پێکهێناوە. لە دوای ئەویشەوە هاوردەی کەلوپەلی میکانیکی بەهای سەروو (271 ملیۆن) دۆلاری بەڕێژەی سەروو (16%)ی شمەک و کاڵا هاوردەکراوەکانی ئەمریکای لەخۆگرتووە، پاشان کەلوپەلی ئەلیکترۆنی هاوردەکراو لە دوای ئۆتۆمبێل و ئامێرە میکانیکییەکانەوە لە ئەمریکا بە بەهای سەروو (128 ملیۆن) دۆلار بە ڕێژەی (7.7%)ی شمەکە هاوردەکراوەکانی ئەمریکای لەخۆگرتووە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەو چارتەکان. خشتەو چارتەکان    

د. یاسین تەها-  پسپۆڕ لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق دەسپێك لە ساڵی هەڵبژاردن و لەنێو پێشهاتی گوشارو هەڕەشەكانی ئیدارەی ترەمپدا، ململانێی هێزە شیعەكان لەبارەی یاسایەكی تایبەت بە هێزەكانی “حەشدی شەعبی” توند بووەتەوە. ئامانجی راگەیەنراوی یاساكە رێكخستنی خزمەت و خانەنشینی و مافە دارایییەكانی حەشدی شەعبییە، بەڵام لە ناواخندا لێكەوتەو كاریگەریی لەسەر شوناس (ناسنامە)و سروشت و داڕشتنەوەی ئەم قەوارە ئەمنییە دەبێت، كە رۆڵی دامەزراوەیەكی سێبەرو هاوئاستی سوپاو هێزە ئەمنییەكانی دیكە دەبینێت. ئەم شرۆڤەیە لەبارەی وردەكاریی ناكۆكییەكان و سیماكانی یاسا پێشنیاركراوەكە هەڵوێستە دەكات، لەگەڵ هەڵوێستەكردن لەسەر ئەو دۆخەی، كە مشتومڕەكانی پەیوەست بە یاساكەی تێدا دەگوزەرێت. یاسای حەشدو یاسای خزمەت و خانەنشینی ئەگەرچی بەشێك لە هێزەكانی حەشدی شەعبی پێش 2014 وەك گروپ یان باڵی چەكداری هێزە سیاسییەكانی شیعە لە عێراقدا چالاك بوون، بەڵام فەتوای مەرجەعی باڵای شیعە، عەلی سیستانی، لە 13ی حوزەیرانی 2014 بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش و بانگەوازكردن بۆ هاوكاریكردنی هێزە ئەمنییەكان لەلایەن “خۆبەخشان”ەوە (الكفائی)، زەمینەی شەرعییەتپێدانی ئەم هێزەی رەخساند، لەكاتێكدا كە موسڵ و سەڵاحەددین لە كۆنترۆڵی دەوڵەت دەرچوبوو[1]. لەپاش ئەم فەتوایەی مەرجەعییەت كە دەنگدانەوەو بەدەمەوەچوونی زۆر بوو، نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەوكات، بەفەرمانێكی دیوانی (47ی 2014) شەرعییەتی یاسایی بەم هێزە بەخشی و لەوكاتەدا بەڕێوەبەرایەتییەك بە ناوی “بەڕێوەبەرایەتیی حەشدی شەعبی” كرایەوەو پەیوەست كرا بە “فالح فەیاز”ی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراقەوە[2]؛ دواتر فەیاز بوو بە سەرۆكی “دەستەی حەشدی شەعبی” كە وەك دەستەیەكی سەربەخۆ ناسێنراو تائێستاش لەم پۆستەدایە. لە ساڵانی جەنگی داعشدا (2014-2018) كە حەشد پەلی هاوێشت و گەورەتر بوو، پێویستی بە كەڤەری یاسایی زیاتر هەبوو؛ بۆ پڕكردنەوەی ئەمەش لە ساڵی 2016دا یاسایەكی لە پەرلەمان بۆ دەركرا كە كورت و گشتییە. ئەمەش لەگەڵ پەلهاوێشتنی ئێستای حەشددا ناگونجێت، چونكە پاش ئەوەی لە دەمی دامەزراندندا لە 2014دا ژمارەی میلاكی 60 هەزار كەس بووە، لە 2021دا هەڵكشاوە بۆ 100 هەزار كەس. بەپێی زانیاریی پەرلەمانتارانیش، ئێستا ژمارەیان لە سەروو 200 هەزار كەسەوەیەو باس لە 236 هەزار كەسیش هەیە بە بودجەی ساڵانەی سێ ترلیۆن دینار[3]. ئەمەش راستییەك دەردەخات كە ئەركی حەشد تەنیا بەرەنگاربوونەوەی داعش نییەو رۆڵی دامەزراوەیەكی هاوئاست دەبینێت لەگەڵ هێزە ئەمنییە فەرمییەكان؛ جیاوازیشی ئەوەیە ئەم، هێزێكی عەقیدەییەو زیاتر جێگە متمانەی شیعە دەسەڵاتدارەكانە تا هێزە ئەمنییە ئاساییەكان كە تێكەڵن و زیاتر وەك موچەخۆر تەماشا دەكرێن. لە یاسای حەشدی شەعبیدا (40ی 2016) ئەم دامەزراوەیە بە خاوەن “كەسایەتیی مەعنەوی” ناسێنراوە كە “بەشێكە لە هێزە سەربازییەكانی عێراق”. جەخت لەوەش كراوەتەوە، پەیوەستە بە “فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكان” كە دەكاتە سەرۆك وەزیران. هەروەها ئەوەشی تێدا هاتووە كە حەشد لە سەركردایەتی و هەیئەی ئەركان و لیوا شەڕكەرەكان پێكدێت، ملكەچی سیاقە سەربازییەكانە، موچەو دەرماڵەو ئەرك و فەرمانیشی بە هەمان شێوە، هاوشێوەی تەشكیلە سەربازییەكانە. ئەوەشی جێگەی هەڵوێستەیە یاساكە جەخت لەوە دەكاتەوە، دەبێت حەشد داماڵراو بێت لە چوارچێوە سیاسی و حزبی و كۆمەڵایەتییەكان؛ بەو مانایەی پاشكۆو باڵی هێزە سیاسییەكان نەبێت، رێگەش بە كاری سیاسی لە ریزەكانیدا نەدات، هەروەها لە پێكهاتەكانی گەلی عێراق پێكبێت، پشتئەستور بە ماددەی 9ی دەستور كە باس لە هاوسەنگیی هێزە سەربازییەكان دەكات و بەجۆرێك لە پێكهاتەكانی گەلی عێراق پێكبێت و رەچاوی هاوسەنگییان بكات بەبێ جیاكاری و هەڵاواردن و ملكەچی دەسەڵاتی مەدەنی بێت، بەرگری لە عێراق بكات و ئامرازێك نەبێت بۆ سەركوتكاریی گەلی عێراق و، دەستوەردانیش لە كاروباری سیاسی و دەستاودەستیی دەسەڵات نەكات[4]. لەبارەی هۆكاری دەرچواندنی یاساكەی حەشدیشەوە وتراوە: بۆ رێزگرتنە لە “خۆبەخشانی رۆڵەكانی گەلی عێراق” كە بەرگرییان لە دەوڵەت كردووە بەرامبەر هێرشی داعش و “ئەوانەی دژی سیستەمی نوێی عێراقن”.[5] لەمەشدا رێگە بە بەردەوامبوونی دراوە، وەك دەزگایەكی سەربازیی. لە ساڵی 2024دا حكومەتی سودانی و هێزە شیعەكان كاریان لەسەر گەڵاڵەكردنی یاسایەك كرد بە ناوی “خزمەت و خانەنشینیی حەشد”. ئەم پرۆژەیاسایە لە 78 ماددە پێكدێت و هەندێ نوسخەیشی زیاترە لە 80 ماددە. ئەوەی جێگەی سەرنجە پرۆژەكە كارمەندی حەشد بە “موجاهید” دەناسێنێت؛ ئیتر چ چەكدار بێت یان ئەفسەر، یان فەرمانبەرانی مەدەنی و پیاوە ئایینییەكانی نێو حەشد كە كاریان رێنوێنی و بانگخوازییەو، ئەمەش جگە لەوەی مۆركێكی ئایینی و مەزهەبییە، جیاكارییە لە سەربازانی سوپا. پرۆژەكە بەگشتی موچە و دەرماڵەی حەشد رێكدەخات و مافی بریندارو بێسەروشوێنان و خانەنشینەكانی دیاریدەكات، لەگەڵ مینحەو پلەبەرزكردنەوەو مۆڵەت و بیمەی تەندروستی. بۆ تەمەنی كاركردنیش لەنێو حەشدی شەعبی پرۆژەكە ئەوپەڕی بە 63 ساڵ دیاریی كردووە بۆ فەریق ئەوەل و 50 ساڵیش بۆ پلەی نەقیب؛ لەگەڵ ئەوەشدا دەسەڵاتی درێژكردنەوەی پێنج ساڵی داوە بەوانەی بەر لە دەرچوونی ئەم یاسایە چوونەتە ریزەكانی حەشدی شەعبی[6]. یاسا پێشنیاركراوە نوێیەكە جگە لە مافی خانەنشینی، پەیكەری هێزەكە جارێكی دیكە دادەڕێژێتەوە؛ جگە لەوەش دامەزراندنی ئەكادیمیایەكی سەربازی لەخۆدەگرێت كە دیسان حەشدو چۆنێتیی بەخشینی پلە سەربازییەكانی رێكدەخاتەوە[7]. بە قسەی فالح فەیازی سەرۆكی دەستەكەش، یەكێك لە هۆكارەكانی هەوڵدان بۆ دەرچوواندنی ئەوەیە دەزگاكانی دەوڵەت گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی ئەو یاسایەی پێشوو (40ی 2016) كرچوكاڵ و كەمەو دۆخی حەشدی شەعبی پڕناكاتەوە، بەتایبەت مەسەلەی خزمەت و خانەنشینی و ماف و شایستە داراییەكانی؛ بەو پێیەی تەنیا سێ ماددەیەو دەرفەتی ئەوەی نییە هەموار بكرێتەوە[8]. لە دەرەوەی لایەنە یاساییەكەی، ئەم یاسا پێشنیاركراوە نوێیەش لەكاتێكدایە، هێشتا هەندێك بڕگەی یاساكەی پێشوو جێبەجێ نەكراوە، وەك: ئینتیمای سیاسیی گروپە چەكدارەكانی ناو حەشدو بابەتی باڵانسی پێكهاتەیی لە ریزەكانیدا، هێشتا لیواكانی حەشد سەر بە هێزە سیاسییەكان و مۆركی زاڵ و باوی سەر دەزگاكەش شیعییەو فرەچەشنییەكەی (حەشدی مەسیحی و عەشایەری و پێكهاتەكانی دی) زیاتر رووكەشە. ئەم پرۆژەیاسایەش لە دۆخێكدا خراوەتەڕوو كە دوو كارتێكەریی گەورە سێبەریان بەسەر رەوشی عێراقەوە كردووە: یەكەمیان گوشارەكانی ئیدارەی ترەمپە لەسەر عێراق و باڵە چەكدارە شیعەكان، بە حەشدی شەعبیشەوە. دووەمیشیان نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنی گشتیی چاوەڕوانكراوی عێراقە لە مانگی تشرینی یەكەمی 2025 كە لیست و جەمسەرە شیعەكانی بەسەر ئاڕاستەی جیاجیادا دابەشكردووە. ئەم دوو كارتێكەرە دەشێت بەم جۆرە كاریگەرییان لەسەر ناكۆكییەكانی پەیوەست بە یاساكەوە هەبێت: كاریگەریی گوشارە ئەمریكییەكان پێش ئەوەی ئیدارەی بایدن كۆشكی سپی جێبهێڵێت، هەواڵی ئەوە بڵاوبووەوە كە لەڕێگەی “بلینكن”ی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە پاش كەوتنی ئەسەد، بە “محەمەد شیاع سودانی” راگەیاندووە ئێران ئێستا لە لاوازترین دۆخی خۆیدایە؛ عێراقیش چانسی هەیە لەڕێگەی گرتنەبەری رێوشوێنی توند بەرامبەر گروپە شیعە عێراقییەكان، دەستڕۆیشتوویی (نفوز)و هەژمونی تاران لەنێوخۆی خۆیدا كەمتر بكاتەوە[9]. دوای دەستبەكاربوونی ئیدارەی نوێی “ترەمپ”یش لە سەرەتای 2025 هەندێك زانیاری دزەیان كرد كە تیمی نوێی ترەمپ پەیامی ئەوەیان گەیاندووەتە حكومەتی سودانی، كە دەبێت پەیكەری هێزەكانی حەشدی شەعبی رێكبخاتەوە. هەندێكیش زیاتر دەڕۆن و باس لە پلانی ئیدارەی ترەمپ بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم هێزە عەقیدەییە مەزهەبییە هاوئاستەی سوپای عێراق دەكەن[10]. هەندێك بەرپرسی تری باڵای شیعە نایشارنەوە، داوا كراوە هێزی حەشدی شەعبی بەسەر دامەزراوە ئەمنییەكانی دیكەدا دابەش بكرێت و وەك قەوارەی ئێستا نەمێنێتەوە[11]، بەڵام تێكڕای بەرپرسە شیعەكان ئەوە رەتدەكەنەوە پابەندی ئەم داوایە بن؛ هەر لە سەرۆك وەزیرانەوە تا سەركردەی هێزە سەرەكییەكانی چوارچێوەی شیعی لە عێراق. لەدەرەوەی وڵاتیش ئەوە پێداگری و جەختكردنەوەی عەلی خامنەیی، رێبەری شۆڕشی ئێران بوو لە دیدار لەگەڵ سودانی كە پارێزگاری لە حەشد بكرێت[12]. ئەو خواست و گوشارانەی لە ئێستادا لەبارەی چارەنوسی حەشدی شەعبییەوە هەن، دەشێت بەم جۆرە پۆلێن بكرێن: هەڵوەشاندنەوەی تەواوەتیی حەشدی شەعبی. ئەمەش گێڕانەوەو باسوخواستی نێو میدیا راستڕەوە ئیسرائیلییەكانە؛ گوایە ئیدارەی ترەمپ داوای ئەوەی لە عێراق كردووە[13]، بەتایبەت هەندێك لە پێكهاتەكانی نێو حەشد لە لیستی سزاكانی ئەمریكا یان تیرۆردان و لەپاش 7ی ئۆكتۆبەری 2023 بەشدارییان لە هێرشەكانی سەر ئیسرائیل كردووەو، دەبێت هاوشێوەی حزبوڵڵای لوبنان و كۆمەڵی ئەنساروڵڵای یەمەنی باج بدەن. ئاوێتەكردنی هێزەكانی حەشد لەگەڵ سوپای عێراق و دانانی ئەفسەرێكی باڵا لە سەروو هەیكەلی حەشدەوە (عەبدولئەمیر یارەڵڵا بە نموونە). گوایە ئەمەش پێشنیاری فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران “ئیسماعیل قائانی” بووە لە 7ی كانوونی دووەمی 2025 بۆ گروپەكانی حەشد. ئامانج لەمەش شاردنەوەی حەشدو پاراستنییەتی لە بەئامانجگرتنی دەرەكی لەڕێگەی پۆشینی جلی سەربازیی سوپای عێراق لەلایەن هێزەكانی حەشدەوە[14]. زانیارییەكیش هەیە كە لەنێوخۆی هێزە شیعەكاندا بۆچونێك هەیە پشتیوانی لە ئاوێتەكردنی حەشدو دەزگا ئەمنییە نیزامییەكانی دیكە دەكەن، لە پێناو ئەوەی نەبنە ئامانجی سزاو بلۆككردن و هێرشی ئەمریكا[15]؛ بەڵام ئەم بۆچوونە هی ئەو لایەنانەیە كە كاریگەریی كەمیان لەسەر بڕیارەكانی حەشد هەیە. دەركردنی یاسایەكی نوێ بۆ حەشد لە پەرلەمان. ئەم بەیاساییكردنەش ببێتە لەمپەر لە بەردەم بەئامانجكردنیدا. ئەمەش ئەو بژاردەیە شیعەكان كاری لەسەر دەكەن و رەشنوسێكیان بۆ ئامادە كردووە (یاسای خزمەت و خانەنشینی). بەپێی ئاماژەكانیش سیاسەتی ترەمپ بەرامبەر عێراق هانی زیاتری شیعەكان بۆ كاركردن لەسەر یاساكە دەدات، بەئامانجی وەرگرتنی شەرعییەتی زیاترو چەسپاندنی دەزگاكە لەنێو پەیكەری یاسایی عێراقدا و دیاریكردنی رێوشوێنەكانی خانەنشینبوون و پلەبەرزكردنەوەی چەكدارو كارمەندانی كە مافەكانیان دەستەبەر دەكات. ناكۆكییە ناوخۆیییەكانی شیعە بژاردەی لایەنە شیعەكان بۆ پاراستن و پەرەپێدانی حەشدی شەعبی، دەركردنی یاسایەكی نوێیە بۆ رێكخستنەوەی. لە یاساكەشدا ئاڵۆزترین پرس دیاریكردنی تەمەنی خانەنشینییە. ئەمەش ئەگەر تێپەڕێت شوناسی حەشد دەگۆڕێت، چونكە جگە لەوەی سەرۆكی ئێستای دەستەكە “فالح فەیاز” خانەنشین دەبێت (68 ساڵ)، زۆر لە فەرماندەكانی ریزی یەكەمیش بە هەمان شێوە دەگرێتەوە. لەم نێوەندەشدا باس لە چوار هەزار فەرماندە و كادیری پێشكەوتوو هەیە كە بەر خانەنشیبوون دەكەون؛ ئەمەش لەناوخۆی چوارچێوەی شیعیدا ناكۆكییەكی زۆری دروستكردووە چونكە كاریگەری لەسەر چۆنێتیی داڕشتنەوەی حەشدی شەعبی دروستدەكات. دەكرێت گرنگترین ناكۆكییە شیعییەكان لەمبارەیەوە بەمجۆرە بخرێنەڕوو: نوری مالیكی سەرۆكی دەوڵەتی یاسا، كە خۆی بە دامەزرێنەری حەشد دەزانێت، سورە لەسەر رەتكردنەوەی گوشاری دەرەکی بۆ هەڵوەشانەوەی حەشدی شەعبی و تەنانەت تێكەڵكردنیشی لەگەڵ دامەزراوە ئەمنییەکانی دیکەدا، چونكە بە بۆچوونی ئەو “ئەگەر تێکەڵ بە دەزگا ئەمنییەکانی دیکە بکرێت، واتە “کۆتایهاتنی حەشد”. لەگەڵ ئەوەشدا مالیكی مشتومڕێكی گەورەی دروستكرد كاتێك بەئاشكرا دانی بەوە دانا كە لەنێو حەشد “بندیوار” هەن و بەپێویستی دەزانێت حەشدی شەعبی لە کەسانی بندیوارو ئەوانەی دەرەوەی دامەزراوەکەن پاکبکرێتەوە[16]. بەم پێیەش مالیكی پشتیوانی لە دەرچواندنی یاساكە دەكات بە هەر نرخێك بووە. بزوتنەوەی عەسائیب، پێداگرە لەسەر پارێزگاریكردن لە حەشدو دەركردنی یاسا نوێیەكەو گۆڕینی سەرۆكەكەی، فالح فەیاز[17]. لەمەشدا لەگەڵ نوری مالیكی بەرژەوەندییان یەكدەگرێتەوە؛ هەروەها زۆر دەگوترێت عەسائیب بەدیلیان بۆ “فالح فەیاز” هەیەو چاویان لەسەر پۆستەكەیەتی. رێكخراوی بەدری هادی عامری و رەوتی حیكمەی حەكیم و حەیدەر عەبادی، لەگەڵ ئەوە نین سەرۆكی حەشد، فالح فەیاز، بگۆڕدرێت، كە یاساكە بقۆزرێتەوە بۆ گۆڕانكاریكردن لە سەركردایەتیی ئێستای حەشد[18]. ئەم لایەنانە ترسی ئەوەیان هەیە حەشد بكەوێتە دەست توندڕەوەكان. ئەمەش زیاتر عێراق دەكاتە ئامانج[19]. هەندێك لە هێزە شیعەكان دەستی ئێرانیان هێناوەتە نێو ململانێكانی پەیوەست بە حەشد، بەتایبەت كە بەرژەوەندیی ئێران ئەوەیە كەسایەتییەكانی نزیك لە تاران لە سەركردایەتیی حەشددا بمێننەوە. ئەگەر ئەوانە لەم یاسا نوێیەدا بەر خانەنشینی بكەون، گرفت بۆ پەلكێشانی نفوزی ئێران دروستدەكات. بۆ چارەسەری ئەمەش قسە لەسەر درێژكردنەوەی تەمەنی خانەنشینی هەیە[20]، لە كاتێكدا ئەمە بۆ دەزگا ئەمنییەكانی دیكە وا نییەو لە كات و ساتی خۆیاندا خانەنشین دەبن و لە یاساكەی پێشووشدا (40ی 2016) جەخت لەوە كراوەتەوە حەشد پابەندی رێوشوێنە سەربازییەكان بێت. هەر لەم بەینەشدا فالح فەیاز، سەرۆكی حەشدی شەعبی، سەردانی تارانی كردو بەپێی سەرچاوەكان ویستویەتی لە ڕێگەی تارانەوە گەرەنتیی مانەوەی لە پۆستەكەی بكات[21]. سەرۆكی دەستەی حەشد كە شەڕ لەسەر مانەوەی لە پۆستەكەی دەكات، پێیوایە هێزە سیاسییەكان خۆیان ئاڵاندوەتە یاسای حەشدی شەعبی و دەیانەوێت بەقازانجی خۆیان دایڕێژنەوە. فەیاز پێیوایە حەشد پارێزەری سیستەمی سیاسی بووە بەرامبەر ئەوانەی ویستویانە لە دەرەوەی سندوقەكانی دەنگدان بیگۆڕن (تشرینییەكان بۆ نموونە)؛ هەروەها شەڕیش بۆ یەكڕیزیی دەوڵەتی عێراق دەكات و دژی دابەشكردنی دەبێت[22]. ئەمەش شوناسێكی نوێیە كە فەیاز لە دەرەوەی یاسای 40ی 2016 بە حەشدی دەدات كە زیاتر جەخت لە بەرەنگاربوونەوەی داعش دەكاتەوە. محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران، كە جەمسەرێكی سەرەكیی پەیوەندیدارە بە حەشدو لەگەڵ سەرۆكەكەی بەنیازی هاوپەیمانیی سیاسییە بۆ هەڵبژاردن، یاساكەی حەشدی لە پەرلەمان كشاندەوە. بەمەش لەئێستادا گرەوی لە مالیكی و قەیس خەزعەلی بردەوە كە دەیانویست لە پەرلەمان بە جۆرێك تێپەڕێت لە بەرژەوەندیی ئەواندا بێت. سودانی لەگەڵ درێژكردنەوەی تەمەنی خانەنشینییە بۆ چەكداران و كارمەندانی حەشد[23]. ناكۆكییەكانی پەیوەست بە یاسای حەشدی شەعبی، هاوپەیمانێتیی هێزە شیعەكانی هەڵوەشاندوەتەوە. هەر چەشنە گۆڕانكارییەكەیش لە سەرۆكایەتیی ئەم دەستەیە، كاریگەریی لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیران، یان چانسی سەرۆك وەزیرانی ئێستا، محەمەد شیاع سودانی دەبێت؛ بەتایبەت دەنگۆیەك هەیە سەرانی چوارچێوەی شیعی هاوڕا بن لەسەر خانەنشینكردن و لادانی[24]. پاساویش بۆ ئەمە بەردەستە چونكە ناوبراو جگە لەوەی تەمەنی تێپەڕیوە، لە هەڵبژاردنەكانی پێشوودا لیستی هەبووە بۆ هەڵبژاردن و، ئەمەش پێچەوانەی یاسای حەشدە. ئەگەرێكی بەهێز هەیە لە پرۆژەیاساكەدا دەسەڵات بە سودانی بدرێت تەمەنی فەرماندەكانی حەشد درێژبكاتەوە؛ ئەمەش مشتومڕەكانی ئێستا بۆ پاش هەڵبژاردنەكان دوادەخات. بۆ تێپەڕاندنی بێكێشەی یاساكەی حەشدی شەعبیش، پێویستە لایەنە سوننی و كوردییەكان هاوكار بن. بۆ چارەسەری ئەمەش باس لە ئامادەكردنی سەبەتەیەكی یاسایی هەیە كە لە پەنا یاسای حەشدی شەعبیدا یاسای “لێپرسینەوەو دادگەریی” لەخۆ بگرێت كە تایبەتە بە بەعسییەكان و زیاتر سوننەن، لەگەڵ یاسای بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە كە لە بەرژەوەندیی لایەنە كوردییەكانە [25]. كۆبەند لەكاتێكدا كە عێراق لەژێر گوشاری ئیدارەی نوێی ترەمپدایە، بەتایبەت لەبارەی گروپە شیعەكان و حەشدی شەعبی، هەروەها بە ساڵی هەڵبژاردنیشدا تێپەڕ دەبێت، دەركردنی یاسایەك بۆ چەسپاندنی پێگەی حەشدی شەعبی، “چوارچێوەی هەماهەنگی”ی شیعەی پەرتكردووە. ئەم یاسا نوێیەی كە بەدەستەوەیە، رۆڵی دەبێت لە گۆڕینی شوناسی حەشدو داڕشتنەوەی پایەكانی و، ئەمەش لەنێوان هێزە توندڕەوەكانی حەشد لە لایەك و محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران و لە پشت ئەویشەوە هێزە شیعەكانی دیكەی وەك رەوتی حیكمەو عەبادی و رێكخراوی بەدر، جێگەی مشتومڕو ململانێیە. یاسا پێشنیاركراوەكە لێكەوتەی زۆری هەیەو پێویستیی بە رەزامەندیی سوننەو كورد هەیە بۆ ئەوەی مۆركێكی نیشتمانی وەرگرێت و بەئاسانیش لە پەرلەمان تێپەڕێت. ئەمەش دەرچەیەكە، دەكرێت هێزەكانی دەرەوەی شیعە كەڵكی لێوەرگرن بۆ جێكردنەوەی داواكارییەكانیان یان تێپەڕاندنی ئەو یاسایانەی لە بەرژەوەندییانە. بۆ هەرێمی كوردستان، دەشێت بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە، یان یاسای نەوت و گاز، یان ماف و شایستەییەكانی پێشمەرگە، بكرێنە كارتی گوشار؛ بەوپێیەی یاسای حەشد جێگەی بایەخ و گرنگیدانی زۆری هێزە شیعەكانەو، ئامادەن بۆ ئەو سەبەتەی ئامادە دەكرێت گفتوگۆی لەبارەیەوە بكەن. سەرچاوەكان [1]  https://2h.ae/Dhld [2]  https://2h.ae/ZpwS [3]  https://2h.ae/HBdR [4]  https://2h.ae/IswR [5]  https://2h.ae/zWxD [6]  https://2h.ae/tfJr [7]  https://2h.ae/Fdtn [8]  https://2h.ae/Fdtn [9]  https://2h.ae/JwYU [10]  https://2h.ae/esJV [11]  https://2h.ae/shcm [12]  https://2h.ae/tmmh [13]  https://bit.ly/3QpZds0 [14]  https://2h.ae/frYl [15]  https://2h.ae/vXgc [16]  https://2h.ae/shcm [17]  https://2h.ae/vXgc [18]  https://2h.ae/vXgc [19]  https://2h.ae/TuNz [20]  https://2h.ae/SzvJ [21]  https://2h.ae/TuNz [22]  https://2h.ae/Fdtn [23]  https://2h.ae/HPQy [24]  https://2h.ae/FcZp [25]  https://2h.ae/OKwP ئەم بابەتە بۆ (خانەی هزریی كوردستان) نوسراوە

راپۆرتی: درەو 🔹 هەناردەی ئەمەریکا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە بەراورد بە ساڵی 2023، چونکە بەهای قەبارەی هەناردە لە (2 ملیار و 257 ملیۆن) دۆلارەوە، دابەزیوە بۆ (ملیارێک و 662 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بەهای قەبارەی هەناردە بە ڕێژەی (26.4%) و بڕی (595 ملیۆن) دۆلار کەمی کردووە. 🔹 هەناردەی ئۆتۆمبێل و کەرەستەی گواستنەوەی ئەمریکی بۆ عێراق بە ڕێژەی (42%) زیادی کردووە و گەیشتووەتە (513 ملیۆن) دۆلار لە ساڵی (2024)دا لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) کاڵای ناوبراو بە بەهای (361 ملیۆن) دۆلار هەناردەی عێراق کرابوو. 🔹 هەناردەی عێراق بۆ ئەمەریکا بەراورد بە ساڵی 2023 بەڕێژەی (12%) دابەزیوە و لە (8.4 ملیار) دۆلارەوە بۆ (7.4 ملیار) دۆلار دابەزیوە و نەوتی خاویش پشکی شێری ئەو هەناردەکردنە پێکدەهێنێت. 🔹 قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و ئەمریکا لە ساڵی 2024دا گەیشتووە بو نزیکەی (9 ملیار) دۆلار، بەڵام ساڵی (2023) (10.7 ملیار) دۆلار بوو. بەڵام هاوسەنگی بازرگانی بە بڕی (5.7 ملیار) دۆلار لە بەرژەوەندی عێراق بووە. شمەک و کاڵای هەناردەکراوی ئەمریکا بۆ عێراق لە نێوان 2023 و 2024 هەناردەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە بەراورد بە ساڵی 2023، چونکە بەهای قەبارەی هەناردە لە (2 ملیار و 257 ملیۆن) دۆلارەوە، دابەزیوە بۆ (ملیارێک و 662 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بەهای قەبارەی هەناردە بە ڕێژەی (26.4%) و بڕی (595 ملیۆن) دۆلار کەمی کردووە. سەرەڕای ئەم دابەزینە، هەناردەی ئۆتۆمبێل و کەرەستەی گواستنەوەی ئەمریکی بۆ عێراق بە ڕێژەی (42%) زیادی کردووە و گەیشتووەتە (513 ملیۆن) دۆلار لە ساڵی (2024)دا لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) کاڵای ناوبراو بە بەهای (361 ملیۆن) دۆلار هەناردەی عێراق کرابوو. بەڵام ئەم گەشەکردنە ڕاست نیە بۆ دابەزینی هەناردەکردنی کەرەستەکانی فڕۆکە و پارچەی یەدەگ و هەروەها دانەوێڵە، کە بووەتە هۆی دابەزینی بەرچاوی کۆی هەناردەکردنی ئەمریکا بۆ عێراق. لەبەرامبەردا هەناردەی عێراق بۆ ئەمەریکا بەراورد بە ساڵی 2023 بەڕێژەی (12%) دابەزیوە و لە (8.4 ملیار) دۆلارەوە بۆ (7.4 ملیار) دۆلار دابەزیوە و نەوتی خاویش پشکی شێری ئەو هەناردەکردنە پێکدەهێنێت. بەم شێوەیە قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و ئەمریکا لە ساڵی 2024دا گەیشتووە بو نزیکەی (9 ملیار) دۆلار، ئەمەش لە ئاستی ساڵی (2023) دابەزینی بەخۆوە بینیوە کە (10.7 ملیار) دۆلار بوو. بەڵام هاوسەنگی بازرگانی بە بڕی (5.7 ملیار) دۆلار لە بەرژەوەندی عێراق بووە، ئەمەش گوزارشتە لە بەردەوامی باڵادەستی هەناردەی عێراق سەرەڕای دابەزینی کۆی گشتی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەردوو وڵات. بۆ وردەکاری قەبارە و شمەک کاڵای هەناردەکراوی عێراق، بڕوانە خشتەو چارتی ژمارە (1). خشتەو چارتی ژمارە (1) ژمارەو بەهای ئۆتۆمبێلی هەناردەکراوی ئەمریکا بۆ عێراق لە 2020 - 2024 لە ساڵی 2024دا ژمارەی ئۆتۆمبێلی بەکارهێنراوی هاوردەکراو لە ئەمریکاوە بۆ عێراق زیادکردنێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە و گەیشتووەتە زیاتر لە (22 هەزار 450) ئۆتۆمبێل، کە بەهای کۆی گشتییان سەروو (255 ملیۆن) دۆلار بووە. ئەم ژمارەیە بازدانێکی بەرچاوە بەراورد بە ساڵی 2023 کە سەروو (12 هەزار 600) ئۆتۆمبێل بە بەهای (133 ملیۆن 470 هەزار) دۆلار هاوردەکراون. بەرزبوونەوەی ئاستی ئۆتۆمبێلی هاوردەکراوی بەکارهاتووی ئەمریکی بۆ عێراق دوو هۆکاری سەرەکی دەگەڕێتەوە. یەکەمیان هەموارکردنەوەی یاساکانی عێراقە، کە ڕێگە بە هاوردەکردنی ئۆتۆمبێلی بەکارهێنراو و چاککردنەوەیان لە ناوخۆی عێراق دەدات، ئەمەش کارێکە کە پێشتر قەدەغەکرابوو. لە ماوەی ڕابردوودا زۆربەی ئۆتۆمبێلە بەکارهێنراوەکانی ئەمریکی دەگوازرانەوە بۆ ئیمارات و ئوردن بۆ چاککردنەوە و دواتر هەناردەی عێراق دەکرانەوە. هۆکاری دووەم پەیوەندی بە زیادبوونەوەی خواستە لەسەر ئۆتۆمبێلی ئەمریکی لە بازاڕی عێراقدا، ئەمەش بووەتە هۆی زیادبوونی بەرچاوی قەبارەی هاوردەکردن. بۆ وردەکاری هاوردەی ژمارەو بەهای ئۆتۆمبێلی بەکارهاتووی ئەمریکی بۆ عێراق لە ساڵانی (2020 - 2024)، بڕوانە خشتەو چارتی ژمارە (2). خشتەو چارتی ژمارە (2)

راپۆرتی: درەو 🔹 هەناردەی تورکیا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا گەیشتووەتە (11.2 ملیار) دۆلار، بەراورد بە ساڵی (2023) کە هەناردەی تورکیا بۆ عێراق گەیشتبووە (11 ملیار) دۆلار، واتا بەڕێژەی (2.33%) زیادیکردووە. 🔹 هەناردەکردنی زێڕی تورکیا بۆ عێراق بەڕێژەی (36%) دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە، لە ساڵی (2023) بە بەهای (ملیارێک و 580 ملیۆن) دۆلار زێڕ هەناردەی عێراق کراوە، کەچی لە ساڵی (2024) بۆ تەنها (ملیارێک و 7 ملیۆن) دۆلار دابەزیوە. 🔹 هەناردەی عێراق بۆ تورکیا لەساڵی (2024)دا تەنها (548 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە، لەکاتێکدا لەساڵی (2023)دا (693 ملیۆن) دۆلار بووە، کە زۆربەی هەناردەکردنی عێراق لە لێگیراوەکانی نەوت و سووتەمەنی کانزایی پێکهاتووە. 🔹 ئەم جیاوازییە گەورەیەی نێوان هەناردەکردن و هاوردەکردن بە ڕێژەی (95%)، هاوسەنگی بازرگانی عێراق توشی کورتهێنانێکی گەورەی (10.7 ملیار) دۆلاری کردووەتەوە لەگەڵ تورکیا. یەکەم؛ بەهای هەناردەی شمەک و کاڵای تورکیا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا لەساڵی (2024) تورکیا بەبەهای زیاتر لە (11 ملیار و 276 ملیۆن و 17 هەزار) دۆلار دەیان جۆر شمەک و کاڵاو کەلوپەلی کاڵای جۆربەجۆری هەناردەی عێراق کردووە، هەناردەکردنی زێڕ لە سەرووی ڕیزبەندی ئەو کەلوپەلانەیە کە لە تورکیاوە هەناردەی عێراق کراوەو بەهاکەی بریتی بووە لە سەروو (ملیارێک و 7 ملیۆن) دۆلار و بە نزیکەی ڕێژەی (9%) کۆی بەهای ئەو کەلوپەلانەیە کە هەناردەی عێراقی کردووە. لە دوای زێڕیشەوە ئامێرە کارەباییەکان دێت کە کۆی بەهاکەیان (650 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە بەڕێژەی (5.77%)ی بەهای کەلوپەلە هەناردەکراوەکان، دواتریش کەلوپەلی میکانیکییەکان پلەی سێیەمی هەناردەکردنی ئەو وڵاتەی بۆ عێراق گرتووە بە بەهای نزیک لە (620 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (5.5%)ی کۆی بەهای ئەو کاڵایانەی هەناردەی کردووە پێکدەهێنێت. (وەک لە خشتەکەی خوارەوەدا ڕونکراوەتەوە) ئەمە لە کاتێکدایە، هەناردەی عێراق بۆ تورکیا لەساڵی (2024)دا تەنها (548 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە، کە زۆربەی هەناردەکردنی عێراق لە لێگیراوەکانی نەوت و سووتەمەنی کانزایی پێکهاتووە. بەم پێیە هەناردەی تورکیا بۆ عێراق (10 ملیار و 728 ملیۆن) دۆلاری بە ڕێژەی (95%) زیاترە لەوەی عێراق هەناردەی تورکیای کردووە. دووەم؛ بەهای هەناردەی شمەک و کاڵای تورکیا بۆ عێراق لە ساڵی 2023دا لەساڵی (2023) تورکیا بەبەهای زیاتر لە (11 ملیار و 19 ملیۆن و 618 هەزار) دۆلار دەیان جۆر شمەک و کاڵاو کەلوپەلی کاڵای جۆربەجۆری هەناردەی عێراق کردووە، هەناردەکردنی زێڕ لە سەرووی ڕیزبەندی ئەو کەلوپەلانەیە کە لە تورکیاوە هەناردەی عێراق کراوەو بەهاکەی بریتی بووە لە سەروو (ملیارێک و 580 ملیۆن و 628 هەزار) دۆلار و ڕێژەی (14.34%) کۆی بەهای ئەو کەلوپەلانەیە کە هەناردەی عێراقی کردووە. لە دوای زێڕیشەوە بەرهەمە پیشەسازییەکانی ئارد دێت کە کۆی بەهاکەیان (603 ملیۆن و 671) دۆلاری تێپەڕاندووە بەڕێژەی (5.48%)ی بەهای کەلوپەلە هەناردەکراوەکان، دواتریش کەلوپەلە میکانیکییەکان پلەی سێیەمی هەناردەکردنی ئەو وڵاتەی بۆ عێراق گرتووە بە بەهای سەروو (595 ملیۆن و 429 هەزار) دۆلار و بە ڕێژەی (5.4%)ی کۆی بەهای ئەو کاڵایانەی هەناردەی کردووە پێکدەهێنێت. دوای ئەویش ئامێرە کارەباییەکان دێت بە بەهای سەروو (566 ملیۆن و 316 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (5.14%)ی کۆی بەهای شمەکە هەناردەکراوەکان (وەک لە خشتەکەی خوارەوەدا ڕونکراوەتەوە) ئەمە لە کاتێکدایە، هەناردەی عێراق بۆ تورکیا لەساڵی (2023)دا تەنها (693 ملیۆن) دۆلاربووە، کە زۆربەی هەناردەکردنی عێراق لێگیراوەکانی نەوت و سووتەمەنی کانزایی پێکیهێناوە. بەم پێیە هەناردەی تورکیا بۆ عێراق زۆرتر لە (10 ملیار و 326 ملیۆن 618 هەزار) دۆلاری بە ڕێژەی (93%) زیاتربووە لەوەی عێراق هەناردەی تورکیای کردووە. سێیەم؛ بەهای هەناردەی شمەک و کاڵای تورکیا بۆ عێراق لە نێوان ساڵانی 2023 و 2024 هەناردەی تورکیا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا بەراورد بە ساڵی (2023) گەشەیەکی کەمی بەخۆیەوە بینیوە و گەیشتووەتە (11.2 ملیار) دۆلار، ئەمەش بە بەراورد بە ساڵی (2023) کە هەناردەی تورکیا بۆ عێراق گەیشتووەتە (11 ملیار) دۆلار، بەڕێژەی (2.33%) زیادیکردووە. سەرەڕای ئەم گەشەسەندنە، هەناردەکردنی زێڕی تورکیا بۆ عێراق بەڕێژەی (36%) دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، لە ساڵی (2023) بە بەهای بڕی (ملیارێک و 580 ملیۆن) دۆلار زێڕ هەناردەی عێراق کراوە، کەچی لە ساڵی (2024) بۆ تەنها (ملیارێک و 7 ملیۆن) دۆلار دابەزیوە، پێشتر زێڕ (14%)ی کۆی هەناردەی تورکیا بۆ عێراق پێکدەهێنا، بەڵام ئەو پشکە لە ساڵی 2024دا بۆ تەنها (9%) دابەزیوە. بەڵام بە هەناردەکردنی کاڵاو شەمەکی دیکە توانیویەتی ئەم دابەزینە پڕبکاتەوە بکاتەوە، ئامێرە کارەبایی و میکانیکییەکان، مۆبیلیات، جلوبەرگ و فەرش گەشەیەکی بەرچاویان تۆمارکردووە، ئەمەش یارمەتیدەر بوو بۆ ئەوەی کۆی هەناردەی تورکیا لە ئاستێکی بەرزدا بمێنێتەوە. لەبەرامبەردا هەناردەی عێراق بۆ تورکیا لەساڵی (2024)دا تەنها (548 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە، لەکاتێکدا لەساڵی (2023)دا (693 ملیۆن) دۆلار بووە، کە زۆربەی هەناردەکردنی عێراق لە لێگیراوەکانی نەوت و سووتەمەنی کانزای پێکهاتووە. لە ئەنجامی ئەم جیاوازییە گەورەیەی نێوان هەناردەکردن و هاوردەکردن، هاوسەنگی بازرگانی عێراق توشی کورتهێنانێکی گەورەی (10.7 ملیار) دۆلاری بووەتەوە لەگەڵ تورکیا، ئەمەش وایکردووە ببێتە یەکێک لەو سێ وڵاتە گەورە کە عێراق کورتهێنانی بازرگانی گەورەی لەگەڵدا هەبێت، هاوشانی ئیمارات و ئێران. خشتەی قەبارەی هەناردەی شمەک کاڵای تورکی بۆ عێراق لە ساڵی 2023 و 2024

راپۆرتی: درەو 🔹 توانای خودی وێستگەکانی کارەبای عێراق لە دەوروبەری (30 گیگاوات)ە لەسەر کاغەز دوور نییە لە دابینکردنی لوتکەی خواست، بەڵام لە ڕاستیدا توانای ڕاستەقینەی وێستگەکانی کارەبا  بە کەمتر لە (60%) ی زۆرترین توانای مەزەندە دەکرێت، 🔹 جگە لە کەمی کارایی وێستگەکانی کارەبا، (58.5%)ی کارەبای بەرهەم هێنراو پێش ئەوەی بگاتە دەستی بەکارهێنەری کۆتایی لەدەست دەچێت. ئەم دۆخە دەگەڕێتەوە بۆ کێشەی تەکنیکی کە لە ئەنجامی خراپی چاککردنەوە و زیانەکانی شەڕ و دزییەوە دروست دەبێت. 🔹 ئەگەر دابینکردنی غازی ئێرانی بوەستێنرێت، دەبێتە هۆی لەدەستدانی زیاتر لە (10 هەزار) مێگاوات توانای بەرهەمهێنان لە سیستەمی کارەبادا. 🔹 باسم خەزرەجی بانگەشەی ئەوەی کردووە کە نوری مالیکی، سەرۆکوەزیرانی پێشووی عێراق "بە ئەنقەست دوو وێستگەی کارەبای غازی لە نزیک ئێران دروستکرد بۆ ئەوەی چارەنووسی پێداویستییەکانی وزەی عێراق بە تارانەوە ببەستێتەوە" 🔹 بەئامانجگرتنی ئێران بە گوشار خستنە سەر عێراق ئەگەری زۆرە بە پلەی یەکەم ئەو دەستکەوتە ناسکە ئابووری و ئەمنییانەی بەغدا لە ساڵانی ڕابردوودا بەدەستی هێناوە بخاتە مەترسییەوە. سەرەتا ئیدارەی دۆناڵد ترامپ ڕەتیکردەوە دەستبەرداربوون لە سزاکانی سەر هاوردەکردنی کارەبای عێراق لە ئێرانەوە نوێ بکاتەوە، ئەمەش ترسی قەیرانی وزەی لە بەغدا بەرزکردوەتەوە. لە چوارچێوەی سیاسەتی "زۆرترین فشار"ی ترامپ بەرامبەر بە کۆماری ئیسلامی و لەگەڵ ئەوەی کەرتی بانکی عێراقیش لە چوارچێوەی فشارەکانی واشنتۆندایە، ئەم هەنگاوە مەترسی ئەوەی دروستکردووە کە ڕەنگدانەوەی هەبێت لەسەر دەستکەوتە هەستیارەکانی ئابووری و ئاسایشی عێراق، بەتایبەتیش وا بڕیارە لە ئەمساڵدا وڵاتەکە بەرەو هەڵبژاردن هەنگاوبنێت. هەرچەندە هاوردەکردنی کارەبا تەنیا بەشێکی کەم لە بەکاربردنی عێراق دابین دەکات، بەڵام لە ئەگەری بەئامانجگرتنی غازی سروشتی ئێران لەلایەن ئەمریکاوە دەتوانێت لێکەوتەی دوور مەودای هەبێت. هاوکات بەهۆی کەمی غازی ناوخۆیی لە ئێران لە چەند مانگی ڕابردوودا وایکردووە هەناردەی غاز کەم بکاتەوەو چاوەڕوان دەکرێت تاران لە هاوینی ئەمساڵدا خۆی بۆ پچڕانی کارەبا ئامادە بکات و سزاکانی ئەمریکا بۆ هەموو جۆرەکانی هەناردەکردنی وزە بۆ عێراق بگرێتەوە. بۆ چارەسەرکردنی ئەو گرفتەی چاوەڕوان دەکرێت ڕوبەڕووی عێراق ببێتەوە، حکومەتی عێراق لەگەڵ دوو وڵاتی عەرەبی دانوستان دەکات بۆ تەواوکردنی دوو گرێبەستی غازی شل بەشێوەی گرێبەستی درێژخایەن، ئەمەش لە چوارچێوەی کۆمەڵێک چارەسەر کە بەغدا دوای قەیرانی وەستاندنی غازی ئێرانی پەنای بۆ بردووە. ئێران لە 24ی تشرینی دووەمی ساڵی ڕابردوو، بە بیانووی ئەنجامدانی چاکسازی پێویست بۆ ماوەی 15 ڕۆژ پەمپکردنی غازی بۆ عێراق ڕاگرتبوو، بەڵام لەو کاتەوە پێداویستییەکان بە پچڕاوی ماونەتەوە. بەپێی زانیارییەکان لە ئێستادا گفتوگۆ لەگەڵ هەردوو وڵاتی قەتەر و جەزائیر هەیە بۆ هاوردەکردنی غازی شل. ڕۆژی 7ی شوباتی 2022، عادل کەریم، وەزیری پێشووی کارەبای عێراق، دانوستانەکانی لەگەڵ قەتەر بۆ هاوردەکردنی غازی شل بەشێوەی گرێبەستی درێژخایەن ڕاگەیاند. لە لێدوانێکی تایبەتدا لە 24ی هەمان مانگدا، وتەبێژی وەزارەتەکە، ئەحمەد موسا، بە پلاتفۆرمی وزەی ڕاگەیاندووە؛ کە بەپێی ڕێککەوتنێکی سەرەتایی قەتەر ئامادەیی خۆی دەربڕیوە، بۆ ئەوەی ساڵانە (1.5 تەن) لە غازی پاڵەپەستۆکراوی شل هەناردەی عێراق بکات. بەپێی لێدوانی بەرپرسێکی وەزارەتی کارەبای عێراق ڕۆژی سێشەمە 11ی ئازاری 2025 بە پلاتفۆرمی ئینێرجیی ڕاگەیاندووە: پشتڕاستی دەکاتەوە کە وەزارەتی کارەبا پابەندە بە ڕێنماییەکانی حکومەت سەبارەت بە هاوردەکردنی غاز، ناوبراو ئەوەشی وتووە: ئەگەر دابینکردنی غازی ئێرانی بوەستێنرێت، دەبێتە هۆی لەدەستدانی زیاتر لە 10 هەزار مێگاوات توانای بەرهەمهێنان لە سیستەمی کارەبادا. لەم چوارچێوەیەدا حکومەت هەوڵی زۆر دەدات بۆ چارەسەرکردنی ئەم ئاستەنگانە وەزارەتی نەوت کاردەکات بۆ تەواوکردنی سەکۆیەک لە بەندەری بەسرە بۆ هاوردەکردنی غازی سروشتی شل لەڕێگەی کەشتیەکانەوە. هاوکات عێراق و تورکمانستان ڕێککەوتنێکیان هەیە بۆ هاوردەکردنی غاز لە ڕێگەی ئێرانەوە، بە کۆی گشتی (20 ملیۆن) مەتر سێجا لە ڕۆژێکدا، بەڵام تا ئێستا ڕێککەوتنەکە نەچووەتە بواری جێبەجێکردنەوە، بەهۆی ڕێکنەکەوتن لەسەر ئەو کۆمپانیا نێوەندگیرەی کە ئەو ئەرکە ڕادەپەڕێنێت. زیادبوونی فشارەکانی سەر عێراق ترامپ لە ماوەی یەکەم خولی سەرۆکایەتیدا، لە ساڵی 2017 تا 2021، بە بەردەوامی بڕیاری لێخۆشبوونی بۆ عێراق دەردەکرد بۆ هاوردەکردنی کارەبا و غاز لە ئێرانەوە. ئەم سیاسەتە لە سەردەمی جۆبایدن (2021 - 2025) بەردەوام بوو. بەڵام یاداشتنامەی ئاسایشی نیشتمانی سەرۆکایەتی کە ترامپ تەنها چەند هەفتەیەک دوای دەستبەکاربوونی لە مانگی یەکدا واژۆی کرد، ڕێگەی خۆشکرد بۆ ئەو گۆڕانکارییە. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕاگەیاندنی گۆڕانکارییەکەدا پشتڕاستی کردەوە کە "پێداچوونەوە" بۆ هەموو ئەو دەستبەرداربوونانەی سزاکانی ئێستا دەکات کە "هەر پلەیەک لە یارمەتی ئابووری یان دارایی بە ئێران دەبەخشن". میدیا عێراقییەکان ئەم پێشهاتەیان وەک "ئاڵنگارییەکی گەورە بۆ عێراق لە دەستەبەرکردنی سەرچاوەی وزەی بەدیل" نیشان دا، تیشکیان خستە سەر هەوڵەکان بۆ هاوردەکردنی غاز لە تورکمانستانەوە، پڕۆژەیەک کە بەهۆی ئاستەنگی دارایی و لۆجستییەوە کۆسپی بۆ دروست بووە. دەزگا عەرەبییە هەرێمییەکان ئەو بڕیارەیان بە هەڕەشەیەک بۆ سەر عێراق زانی و دەیانگوت ترەمپ "لە پاڵ ئێران سزای عێراق دەدات" و هۆشداریشیان دا لە "بەغدا لە چاوەڕوانی قەیرانی کارەبادایە". چارتی ژمارە (1) بەکاربردن و بەرهەمهێنان و هاوردەکردنی غازی شل لە ماوەی (2017 بۆ 2023) لە عێراق نیشان دەدات. چارتی ژمارە (1) لە هەفتەکانی پێش ئەم گۆڕانکارییەدا، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق داوای لە ئەمریکا کرد کە ڕێگە بدات دەستبەرداربوونەکان تا ساڵی 2028 بەردەوام بێت، ئەو ساڵەی عێراق پێشبینی دەکات "سەربەخۆیی وزە" بەدەستبهێنێت. بەڵام لەگەڵ کۆتایی هاتنی دەستبەرداربوونی پێشووی ئەمریکا لە 8ی ئازار، بەپێی زانیارییەکان سودانی ڕایگەیاندووە کە عێراق پابەند دەبێت بە سزاکانی ئەمریکاوە. هەروەها ترسی قەیرانی وزەی لەماوی نزیکدا لە سۆشیال میدیای عێراقیش ڕەنگدانەوەی هەبوو، یەکێک لە شرۆڤەکاران بە ناڕەزایی دەربڕی کە عێراق "چاوەڕوانی هاوینێکی گەرم دەکات بەبێ کارەبا". هەندێکی تریش هەوڵیاندا تیشک بخەنە سەر ئەوەی کە تا چەند کێشەکانی وزەی عێراق لە تەنها ململانێ لەسەر هاوردەکردنی گاز و کارەبا زیاتر درێژدەبێتەوە. هەندێکی دیکەش باسیان لەوە کردووە ئەو قەیرانی وزەیەی کە لە ئارادایە، بە مەبەست و هەوڵی هاوبەشی هاوپەیمانانی ئێرانە لە عێراق بۆ ئەوەی بەغدا وابەستەی تاران بێت. هاوکات لەگەڵ تەواوبوونی ماوەی لێخۆشبوونی هاوردەکردنی کارەبا، بەرپرسانی ئەمریکا هانی عێراقیان دا کە لە هەرێمی کوردستانی عێراقەوە غازی سروشتی هاوردەبکات ئەو بەرپرسە ئەمریکییە ڕایانگەیاندووە؛ "دەرفەتێک دەبێت بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکانی ناوخۆی عێراق".  چارتی ژمارە (2) هاوردەکردنی کارەبا لە ئێرانەوە لە ساڵانی (2004 بۆ 2023) بۆ عێراق نیشان دەدات. چارتی ژمارە (2) هاوکات داوای سزادانی زیاتری ئەمەریکا بۆ سەر بانکی ڕافیدەین کە سەر بە دەوڵەتە، بووەتە هۆی دروستبوونی جەنجاڵی لە کەرتی بانکی عێراقدا. لە 30 کانونی دووەم، کۆنگرێسمانێکی ئەمریکی ئیدعای کرد کە ئەو دامەزراوەیە بووەتە "ئامێری سپیکردنەوەی پارە بۆ ڕژێمی ئێران و بریکارەکانی بۆ دەستڕاگەیشتن بە دۆلاری ئەمریکی". لە مانگی شوباتدا، ڕاپۆرتی دواتر دەرکەوت کە بانکی ناوەندی عێراق، دوای کۆبوونەوەکانی نێوان بەرپرسانی عێراق و نوێنەرانی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا، هەنگاوی ناوە بۆ قەدەغەکردنی مامەڵەکردن لەگەڵ پێنج بانکی ناوخۆیی بە دۆلاری ئەمریکی و سنووردارکردنی دەرهێنانی دۆلار. شکستهێنان لە هەمەچەشنکردن عێراق لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا بە شێوەیەکی زۆر پشتی بە هاوردەکردنی وزە لە ئێرانەوە بەستووە، دوای چەندین ساڵ لە ململانێ و سزا نێودەوڵەتییەکان کە بەشێکی زۆری ژێرخانی وزەی وڵاتەکەی لەناوبرد. سەرەڕای ئەوەی عێراق خاوەنی یەکێک لە گەورەترین یەدەگی نەوتی جیهانە، بەڵام دامەزراوەی پێویستی پرۆسێسکردنی غاز و توانای بەرهەمهێنانی کارەبای نییە بۆ دابینکردنی پێداویستییە ناوخۆییەکان. ئەم واقیعە وایکردووە هاوردەکردنی وزەی ئێران بۆ ڕێگریکردن لە پچڕانی بەربڵاوی کارەبا، بەتایبەتی لە مانگەکانی هاویندا کە پلەکانی گەرما 50 پلەی سەدی تێدەپەڕێنن، وایکردووە کە هاوردەکردنی وزەی ئێران پێویست بێت. ئێران لە ڕووی دابینکردنی ڕاستەوخۆی کارەباوە یاریزانێکی سەرەکی نییە، بە تێکڕا تەنها (1.2 گیگاوات) هەناردەی عێراق دەکات، کە بەشێکی کەمی داواکارییەکان پڕدەکاتەوە. بەڵام گازی سروشتی ئێران سووتەمەنی بە چەندین وێستگەی کارەبا لە باشووری وڵات و هەروەها دامەزراوەی بیسمایە بە توانای (3 گێگاوات) لە بەغدا سووتەمەنی دابین دەکات. سەرچاوەیەکی باڵای پیشەسازی عێراق پێشتر بە ئەمواج میدیای ڕاگەیاندبوو، قەبارەی هاوردەکردنی غازی گرێبەستکراو کە (50 ملیۆن) مەتر سێجایە، دەتوانرێت کەمێک زیاتر لە یەک لەسەر سێی دابینکردنی غاز کەڵک وەربگیرێت. وەزارەتی کارەبای عێراق بە ڕاشکاوی تیشکی خستە سەر ئەم بابەتە دوای ڕاگەیاندنی ئەمەریکا لە قەدەغەکردنی کارەبای ئێران. چارتی ژمارە (3) پشت بەستنی عێراق بە وزەی ئێران لە ساڵانی (2010 بۆ 2023) نیشان دەدات. چارتی ژمارە (3) بەڵام ڕاستییەکی دیکە هەیە کە دەبێت لەبەرچاو بگیرێت: هەناردەی غازی ئێران بە شێوەیەکی ڕۆتینی لە خوار قەبارەی گرێبەستکراوەوە دابەزیوە بە هۆکاری جۆراوجۆر، لەوانەش خواستی زۆری ناوخۆیی لە ئێران و نەدانی پارەی لەلایەن عێراق و کەڵەکەبوونی قەرزەکان. وەزارەتی کارەبای عێراقیش ئەمەی پشتڕاست کردەوە و ئاماژەی بەوەداوە کە تاران پێشتر هەناردەکردنی بۆ بسمایە ڕاگرتبوو و وێستگەکانی کارەبای باشووریش کاریگەرییان لەسەر بوو. ماوەی چەند مانگێکە ئێران ڕووبەڕووی کەمیی بەرهەمی ناوخۆیی بووەتەوە. بەپێی زانیارییەکان، لە مانگەکانی هاوینی داهاتوودا، وەزارەتی وزەی ئێران پێشبینی کورتهێنانی دابینکردنی (25 هەزار مێگاوات) دەکات، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە بە دوور نازانرێت هەناردەی غاز بە دەستبەرداربوون لە سزاکانی ئەمریکا یان بەبێ دەستبەرداربوون لە سزاکان بەدی بهێنرێت. بەم شێوەیە، چاودێرانی ئاگادار بە تایبەتی ئاماژە بەوە دەکەن کە قەدەغەکردنی تەواوەتی ئەمریکا بۆ هەناردەکردنی وزەی ئێران بۆ عێراق، لانیکەم لە ڕووی سیاسی و مامناوەندەوە دەتوانێت ببێتە مایەی خێر و بەرەکەت بۆ تاران و ڕێگەی پێدەدات واشنتۆن تاوانبار بکات بەهۆی هەر شکستهێنانێک لە جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی. گومانی تێدا نییە کە هەناردەکردنی وزە داهاتی زۆر پێویستی دراوی قورس بۆ ئێران دابین دەکات. بەڵام گەمارۆ بانکییە جیاجیاکانی ئەمەریکا لەمێژە ئاستەنگیان لە توانای ئێران بۆ دەستڕاگەیشتن بەو جۆرە داهاتانە خستووەتە بەردەم، لەوانەش سنووردارکردنی بە چالاکییە سزانەدراوەکانی وەک هاوردەکردنی خۆراک. چارتی ژمارە (4) هاوردەکردنی کارەبای ئێران لە ساڵانی (2004 بۆ 2023) بۆ عێراق نیشان دەدات. چارتی ژمارە (4) هەروەها ڕەهەندێکی سیاسی عێراقیش هەیە کە پێویستە لەبەرچاوی بگرێت کە لە مێژە تۆمەتەکان باس لەوە دەکەن کە پشتبەستنی بەغدا بە وزەی ئێران زیاتر بە هۆی هاوپەیمانی نوخبە و سیاسییەکانی شیعەی وڵاتەوەیە نەک واقیعی ماددی. لەم چوارچێوەیەدا، شرۆڤەکاری عێراقی باسم خەزرەجی، دوابەدوای کۆتایی هاتنی وازهێنان لە سزاکان لەسەر هاوردەکردنی کارەبا لە ئێرانەوە، بانگەشەی ئەوەی کرد کە نوری مالیکی، سەرۆکوەزیرانی پێشووی عێراق (2006 - 2014) "بە ئەنقەست دوو وێستگەی کارەبای غازی لە نزیک ئێران دروستکرد بۆ ئەوەی چارەنووسی پێداویستییەکانی وزەی عێراق بە تارانەوە ببەستێتەوە". وێنەی گەورەتر ئەوەیە کە بە جێبەجێنەکردنی ئەرکە گرێبەستییەکانی ئێران بە شێوەیەکی ڕۆتینی تۆمەتی زیانبەخشی لێکەوتەوە کە کەمکردنەوەی هەناردەکردن وەک ئامرازێکی سیاسەتی دەرەوە بەکاردەهێنرێت. لە کاتێکدا بڕیارە لە کۆتایی ئەمساڵدا عێراق هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەنجام بدات، پێدەچێت پچڕانی کارەبا لە مانگەکانی هاوینی داهاتوودا فشار بخاتە سەر سودانی کە پێدەچێت داوای خولی دووەمی پۆستەکەی بکات. بەڵام ئەگەری هەڵگیرسانی ناڕەزایەتی جەماوەری لەسەر پچڕانی کارەبا گەرەنتی نییە کە سوودی بۆ نەیارانی ئێران لە عێراقدا هەبێت. ئەم داینامیکییانە ئەوە دەردەخەن کە تاکە نەگۆڕ ئەوەیە کە بەئامانجگرتنی ئێران بە گوشار خستنە سەر عێراق ئەگەری زۆرە بە پلەی یەکەم ئەو دەستکەوتە ناسکە ئابووری و ئەمنییانەی بەغدا لە ساڵانی ڕابردوودا بەدەستی هێناوە بخاتە مەترسییەوە. بە هەمەچەشنیکردن ئامادەیە، بەڵام درەنگ وەختە حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عێراق چاوپۆشییان لە پێویستی بەپەلە نەکردووە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی و هەمەچەشنکردنی دابینکەرانی وزە، بەتایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی فشارە بەردەوامەکانی ئەمریکادا. لە ڕاستیدا بەرپرسانی عێراقی لە مێژە پێیان وایە پشتبەستن بە ئێران بۆ وزە بابەتی پێویستییە نەک پەسەندکردنی سیاسی، بەو پێیەی سەرچاوەی بەدیل پێویستیان بە پەرەپێدانی ژێرخانی کات بەفیڕۆدەر هەیە. تا ئێستا ئەم داواکارییەی دوایی پێویستی بە گۆڕانکاری بەرەو دەوڵەتانی کەنداوی عەرەبی هەبووە. عێراق لە ساڵی 2022 ڕێککەوتنێکی لەگەڵ دەسەڵاتی پەیوەندییەکانی ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو واژۆکرد بۆ بەستنەوەی پارێزگاری بەسرە باشووری وڵات بە تۆڕەکانی کارەبای وڵاتانی دراوسێ. هەر لەو ساڵەدا لەگەڵ سعودیە ڕێککەوتنێک بۆ (435 کیلۆمەتر) بەرامبەر (270 میل) هێڵی کارەبای نوێ بە توانای (1 گیگاوات) واژۆ کرا، کە عەرعەر لە باکووری سعودیە بە یوسفیە لە نزیک بەغدا دەبەستێتەوە. دەسەڵاتداران و بەرپرسانی سعودیە ئەو پڕۆژەیەیان بە بەشێک لە دیدگای 2030ی ڕیاز و هەنگاوێک بۆ دروستکردنی بازاڕی کارەبای ناوچەیی وەسف کرد. لەو چوارچێوەیەشدا عێراق ساڵی ڕابردوو گرێبەستی هاوردەکردنی کارەبای لە ئوردنەوە واژۆکرد. چارتی ژمارە (5) پشت بەستنی عێراق بە کارەبای ئێران لە ساڵانی (2004 بۆ 2023) نیشان دەدات. چارتی ژمارە (5) تەنها چەند هەفتەیەک پێش ئەوەی ئەمریکا ڕایبگەیەنێت کە ئەو دەستبەرداربوونە نوێ ناکاتەوە، کە ڕێگە بە عێراق دەدات کارەبای ئێرانی بکڕێت، بەغدا بانگەشەی ئەوەی کرد کە "پلانێکی فریاگوزاری بۆ هاوین" لە شوێنی خۆیدا هەیە، ئاماژەی بەوەدا کە تاران دەتوانێت سێیەکی ئەو (3 گیگاوات)ە چاوەڕوانکراوە لە توانای هاوردەکراو دابین بکات. بەگوێرەی ئەو پلانە، تورکیا دابینکردنەکەی دوو هێندە دەکات بۆ (600 مێگاوات) و (500 مێگاوات)یش لە تۆڕی عەرەبی کەنداو کە تاڕادەیەکی زۆر تەواو بووە و (150 مێگاوات)یش لە ئوردنەوە دابین دەکرێت. بەڵام بەو پێیەی کورتهێنان لە مانگەکانی هاویندا بە شێوەیەکی ئاسایی دەگاتە (5000 مێگاوات)، پێدەچێت پچڕانی کارەبا ڕووبدات. سەبارەت بە وزەی نوێبووەوە، بەغدا گرێبەستی دروستکردنی وێستگەی وزەی خۆر لەگەڵ کۆمپانیای زەبەلاحی وزەی تۆتاڵی فەرەنسی و کۆمپانیای ACWA Power ی سعودیە و مەسدەری ئیماراتی واژۆ کردووە. بەڵام پێشبینی ناکرێ هیچ کام لەم پڕۆژانە بۆ ساڵانێک بێتە سەرهێڵ، هەرچەندە پێشبینی دەکرێت بە کۆی گشتی نزیکەی (7.5 گیگاوات) بەشداری لە تۆڕەکەدا بکەن. بەهەمان شێوە لە کاتێکدا دەرهێنانی غاز لە کوردستانی عێراقدا توانای بەرچاوی هەیە، بەڵام بەدیهێنانی دەرئەنجامێکی ئاسان نییە، پێشبینی دەکرێت ساڵانێکی زۆری بخایەنێت. چارتی ژمارە (6) هاوردەکردنی غازی سروشتی ئێران لە ساڵانی (2017 بۆ 2023) بۆ عێراق نیشان دەدات. چارتی ژمارە (6) هەرچەندە "توانای خودی" وێستگەکانی کارەبای عێراق لە دەوروبەری (30 گیگاوات)ە، لەسەر کاغەز دوور نییە لە دابینکردنی لوتکەی خواست، بەڵام هەندێک لە پسپۆڕان بەرهەمی ڕاستەقینە بە زۆر کەمتر لەم ژمارەیە مەزەندە دەکەن. لە ڕاستیدا توانای ڕاستەقینەی وێستگەکانی کارەبا کە بە کەمتر لە (60%) ی زۆرترین توانای مەزەندە دەکرێت، هۆکاری ئەوەش بە شێوەیەکی سەرەکی دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی دەستڕاگەیشتن بە سووتەمەنی گونجاو. جگە لە کەمی کارایی وێستگەکانی کارەبا، هەندێک لە شارەزایان پشتڕاستیان کردووتەوە کە (58.5%)ی کارەبای بەرهەم هێنراو پێش ئەوەی تەنانەت بگاتە دەستی بەکارهێنەری کۆتایی لەدەست دەچێت. ئەم دۆخە دەگەڕێتەوە بۆ کێشەی تەکنیکی کە لە ئەنجامی خراپی چاککردنەوە و زیانەکانی شەڕ و دزییەوە دروست دەبێت. لە بەرامبەر ئەم پاشخانەدا، چڕکردنەوەی هەوڵەکان بۆ زیادکردنی کارایی، ڕەنگە ڕێگایەک بێت کە بەغدا کۆنترۆڵی زیاتری بەسەردا بێت. سەرچاوەکان -    امواج میدیا؛ تحليل معمق: العراق بين الأزمة والفرصة بعد إنهاء أميركا إعفاءه من شراء الكهرباء الإيرانية، 10/3/2025؛ https://shorturl.at/7Sjso -    عبدالرحمن صلاح، حصري - العراق يتفاوض مع دولتين عربيتين لاستيراد الغاز المسال 11/3/2025؛ https://shorturl.at/3WaKm  

(درەو): دوای نزیكەی (10) مانگ لە دەستبەكاربوونی، كۆتایی بە كاركردنی (خزەیر عەباس) بەڕێوەبەری گشتیی كۆمپانیای بەبازاخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" هات و گواسترایەوە بۆ كۆمپانیای پاڵاوگەكانی ناوەڕاست. لە شوێنی (خزەیر عەباس)، بەگوێرەی نوسراوی كۆمپانیای "سۆمۆ" (عەلی نزار فایەق) لە پۆستی بەڕێوەبەری كۆمپانیاكە دانراوە، لە دوێنێ 26ی شوباتەوە بەڕێوەبەرە نوێیەكە دەستبەكاربووە، عەلی نزار پێشتر جێگری بەڕێوەبەری گشتیی كۆمپانیاكە بووە. خزەیر عەباس جێگری بەڕێوەبەری گشتیی سۆمۆ بوو بۆ كاروباری نەوتی خاو و غاز، لە رۆژی 7ی ئایاری 2024دا بە فەرمی لە پۆستی سەرۆكی كۆمپانیاكە دەستبەكاربوو. گۆڕانكارییەكە هاوكات لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، كە رۆژانە 300 هەزار بەرمیلەو بەگوێرەی یاسای بودجەی گشتیی دەبێت كۆمپانیای (سۆمۆ) نەوتەكە بفرۆشێت.   

راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت به‌ ڕاپۆرته‌كانی فه‌رمانگه‌ی توێژینه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق: 🔹 ئیمارات لە پێشەنگی وڵاتانی عەرەبی و پلەی (٥٣)ی جیهانیی بەدەستهێناوە لە پێوەرەکانی ئەدای ژینگەیی بۆ ساڵی 2024، بە بەدەستهێنانی نمرەی (51.6)، لە دوای ئەویش عومان لە پلەی دووەمدایە لەسه‌ر ئاستی وڵاتانی عەرەبی و پلەی (٥٥) جیهانی گرتووە بە نمرەی (51.3). لە بەرامبەردا، عێراق لە پلەی کۆتایی وڵاتانی عەرەبیدا هاتووەو لە پلەی (177)ی جیهاندایه‌. 🔹 له‌ بواری گه‌شتو گوزاردا ئیمارات لە پلەی یەکەمدا هاتووە لە وڵاتانی عەرەبیدا، له‌ پلەی (18)ی جیهاندایە لە کۆی (119) وڵات و نمرەی (4.62)ی بەدەستهێناوە. پاشان سعودییەو دوای ئەویش دەوڵەتی قەتەر لە پلەی سێیەمی جیهانی عەرەبیدا هاتووەو لە پلەی (53)ی جیهاندایه‌ بە کۆکردنەوەی نمرەی (4.02)، هەریەک لە وڵاتانی جەزائیر، کوەیت و تونس یش لە دواوەی ڕیزبەندییەکەن. 🔹 له‌ بواری گه‌شتو گوزاردا، عێراق لەم پێوانەیەدا نەخراوەتەڕوو، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کەرتی گەشتیاری هێشتا بە دەست لاوازی و ئاستەنگەوە دەناڵێنێت، کە ڕێگرن لە گەشەپێدانی ئەم کەرتە گرنگە، بەوپێیەی ئەم وڵاتە تا ئێستاش بەدەست بارودۆخێکەوە دەناڵێنێت کە بۆ پەرەپێدانی گەشتوگوزار گونجاو نییە. یه‌كه‌م: ڕاستییەکان دەربارەی پێوەرەکانی نواندنی ژینگەیی لە ساڵی 2024 پێوەرو ئاماژەکانی ئەداو نواندنی ژینگەیی پێوەرێکی ساڵانەیە کە لەلایەن زانکۆی "یێڵ و زانکۆی کۆڵۆمبیا" بە هاوکاری "کۆڕبەندی ئابووری" جیهانی ئامادە دەکرێت. بۆ یەکەمجار لە ساڵی 2002 بۆ تەواوکردنی ئەو ئامانجە ژینگەییانەی کە لە ئامانجەکانی گەشەپێدانی هەزارەی نەتەوە یەکگرتووەکاندا هاتووە، دەرچووە. ئامانجی ڕاپۆرتی پێوەرەکانی نواندن و ئەدای ژینگەیی هەڵسەنگاندنی ئەدای وڵاتان و ڕیزبەندیکردنیانە بەپێی ئەو شتانەی کە بەدەستیان هێناوە. ئیندێکسەکە بە پشت بەستن بە داتاو ئامار بۆ دۆخی بەردەوامیی لە سەرانسەری جیهاندا ئامادە دەکات. بەکارهێنانی لە (58) نیشاندەری ئەدای کارکردن کە (11) تەوەری لاوەکی دەگرێتەوە، کە (180) وڵات لەخۆدەگرێت لەناو تەوەرە سەرەکییەکاندا: تەندروستی ژینگەیی؛  پاراستنی ئیکۆسیستەمەکان لەسەرو هەموشیانەوە گۆڕانی کەشوهەوا، ئەم تەوەرە لە ڕاپۆرتی ئەمساڵدا جیاکراوەتەوە لەوەی کە لە ڕاپۆرتەکانی پێشوودا لە ژێر تەوەری تەندروستی ژینگەدا هاتووە. پێوەرەکانی ئیندێکسەکە لە نێوان (0 بۆ 100) (کە 0 خراپترین ئەدای کارکردنە و 100 باشترین ئەدای کارکردنە). پێوەرەکە پێشکەوتنی وڵاتان بەرەو گەیشتن بە ئامانجە نێودەوڵەتییەکانی سیاسەتی ژینگەیی هەڵدەسەنگێنێت، لەوانە: ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوامی نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕێککەوتنی کەشوهەوای پاریس (2015)، و چوارچێوەی جیهانی جۆراوجۆری زیندەوەران لە کونمینغ-مۆنتریال. ئامادەکردنی پێوەرەکانی ئەدای ژینگەیی پەیوەستە بە داتاکانی چەندین سەرچاوەی جیاوازی وەک؛ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، ناوەندەکانی توێژینەوە، دەزگا زانستی و ئابووری و ئەکادیمییەکان، توێژینەوە زانستییەکان و داتاکانی دامەزراوە حکومییەکان کە لەسەر پلاتفۆرمە نیشتمانییەکان بڵاودەکرێنەوە یان ئەوانەی لەسەر پلاتفۆرمی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بەردەستن. ڕاپۆرتەکە هەر دوو ساڵ جارێک بە کۆکردنەوە و شیکردنەوەی داتاکان لەسەر ئەم تەوەرانەی بۆ هەر وڵاتێک ئامادە دەکرێت، پاشان هەڵسەنگاندنی ئەدای خۆی لەڕووی ئەوەی بەدەستی هێناوە بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتەکان بۆ کەرتە سەرەکییەکان بەپێی پێوەرەکانی پێوانەکراو، هەروەها لەڕێگەی ئەو خاڵانەی کە بە ئەنجامی شیکردنەوەی داتاکانی ئەدای کارکردن بۆ هەر وڵاتێک بەدەستی هێناوە بەپێی نزیکییەکەی لە گەیشتن بە ئامانجەکان، وڵاتەکان بەپێی ڕێزبەندی دابەزین بەپێی ستانداردە ژینگەییەکان ڕێکدەخرێن ئامانج و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان، لە ئەگەری ئەوەی هیچ ستانداردێکی جیهانی ڕێککەوتوو بۆ یەکێک لە پێوەرەکان نەبێت، پێوەرەکە چاودێری پێشکەوتن یان دابەزین دەکات بە بەراورد لەگەڵ ئەو کۆمەڵە وڵاتانەی کە ستانداردیان هەیە. تا ئەو خاڵانەی وڵاتان بەدەستی بهێنن لە (50) زیاتر بێت. بەڵام وڵات لە ڕووی ئەو نیشاندەر، کەرت یان تەوەرەوە "گۆڕانی کەش، تەندروستی ژینگەیی، زیندویی سیستمی ژینگەیی" باشترە ئەگەر خاڵە بەدەست هێنراوەکان کەمتر بن لە (50)، ئەمە پێویستی بە وڵاتان هەیە کە کار لەسەر چارەسەرکردن و باشترکردنی خاڵە لاوازەکان بکەن ڕاپۆرتەکە هاندەرێک دەبێت بۆ باشترکردنی پابەندبوونیان بۆ بەدەستهێنانی بەردەوامیی ژینگەیی لە جیهاندا لە هەوڵێکدا بۆ هەڵسەنگاندنی وردتر لە ڕووی تواناسازی وڵاتان بۆ دەستنیشانکردنی لاوازییەکان یان کەموکوڕییەکان لە جێبەجێکردنی سیاسیاتەکان بۆ کەرتە سەرەکییە ژینگەییەکان. خشته‌ی ژماری (1)      وەک لە خشتەی یەکەم دەردەکەوێت، نایەکسانییەکی ڕوون لە ئاستی وڵاتانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تۆمارکراوە، لە ڕادەی بەدەستهێنانی پێشکەوتن لە سێ تەوەرە سەرەکییەکەی پێوەرەکانی کاریگەریی ژینگەیی کە لە ڕاپۆرتەکەدا دیاریکراون هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ دۆخی دارایی و سەقامگیری ئابووری و سیاسی وڵاتەکان، هەروەها ڕادەی ئارەزووی ئەوان بۆ خستنەڕووی پرسەکانی ژینگەیی لە سیاسەتەکانی گەشەپێدانیاندا، هەروەها، پۆلێنکردنی ئەدای وڵاتانی عەرەبی کە لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، زیاتر یان لە مەودای قبوڵکراودایە یان لاوازە، جگە لە ئیمارات، بەو پێیەی ئیمارات لە پێشەنگی جیهانی عەرەبی و پلەی (53)ی جیهانیی بەدەستهێناوە لە پێوەرەکانی ئەدای ژینگەیی بۆ ساڵی 2024، بە بەدەستهێنانی نمرەی (51.6)، لە دوای ئەویش عومان لە پلەی دووەمدایە لە جیهانی عەرەبیدا و پلەی (55) جیهانی گرتووە بە نمرەی (51.3). لە بەرامبەردا، عێراق لە پلەی کۆتایی جیهانی عەرەبیدا هاتووەو لە پلەی (177)ی جیهانیدا بووە لەم پێوەرەدا. لە ڕووی گرنگیدان بە پرسە ژینگەییەکان، سەرەڕای هەموو ئەو هەوڵانەی لە ساڵانی ڕابردوودا دراون، داوا لە وڵاتانی ناوچەکە بە گشتی و عێراق بەتایبەتی دەکرێت، کە بابەتی ژینگە بە جددی وەربگرن و پاراستنی ژینگە و بەڕێوەبردنی باش بخەنە ئەولەویەتی سیاسەتی گەشەپێدانەوە، ئەگەر بیانەوێت پێشکەوتنی ئابووری و کۆمەڵایەتی بەدەستبهێنن و سەرچاوەکان بپارێزن و خۆشگوزەرانی بۆ نەوەکانی داهاتوو دابین بکەن. چارت دووه‌م: عێراق لە ساڵی (2024) لە پێوەرەکانی گەشەپێدانی گەشتوگوزار دەرچووە ڕاپۆرتی گەشەپێدانی گەشتوگوزار هەر دوو ساڵ جارێک لەلایەن کۆڕبەندی ئابووری جیهانییەوە بڵاودەکرێتەوە کە بارەگا سەرەکییەکەی لە شاری جنێڤی سویسرایە. ڕاپۆرتەکە بۆ یەکەمجار لە ساڵی 2007 دەرچووە و کۆمەڵێک هۆکار و سیاسەت دەپێوێت کە بەشدارن لە ژینگەیەکی بەردەوام و خۆڕاگر بۆ کەرتی گەشتوگوزار، کە لە بەرامبەردا بەشدارە لە پرۆسەی گەشەپێدانی وڵاتان. ڕاپۆرتەکە (119) وڵات لە ڕێگەی (5) پێوەری لاوەکییەوە دەپێوێت، کە لقیان لێدەبێتەوە بۆ (17) تەوەرو (102) پێوەر. پێوەرە لاوەکییەکان بریتین لە: (ژینگەی گونجاو، سیاسات و هەلومەرجی گونجاو بۆ گەشتوگوزار، ژێرخانی وڵات، بەرزکردنەوەی خواستی گەشتوگوزار، بەردەوامییدان بە کەرتی گەشتوگوزار). خشته‌ی ژماری (2) وەک لە خشتەی ژمارە (2)دا هاتووە، پێوەرەکانی گەشەپێدانی گەشتوگوزاری هەر وڵاتێک هەڵدەسەنگێنێت بە پێدانی نمرەکانی لە نێوان (1 بۆ 7)، واتە لە خراپترینەوە بۆ باشترین، ئاماژە بەوە دەکرێت کە ئیمارات لە پلەی یەکەمدا هاتووە لە جیهانی عەرەبیدا، و پلەی (18)ی جیهاندایە لە کۆی (119) وڵات و نمرەی (4.62)ی بەدەستهێناوە، پاشان سعودییەو دوای ئەویش دەوڵەتی قەتەر لە پلەی سێیەمی جیهانی عەرەبیدا هاتووەو لە پلەی (53)ی جیهاندایه‌ بە کۆکردنەوەی (4.02) نمرە، هەریەک لە وڵاتانی جەزائیر، کوەیت و تونس یش لە دواوەی ڕیزبەندییەکەن وەک سەرەوەدا دەرکەوتووە. سەبارەت بە عێراقیش ئاماژە بەوە دەدرێت کە لەم پێوانەیەدا نەخراوەتە ڕوو، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کەرتی گەشتیاری هێشتا بە دەست لاوازی و ئاستەنگەوە دەناڵێنێت کە ڕێگرن لە گەشەپێدانی ئەم کەرتە گرنگە، بەوپێیەی ئەم وڵاتە تا ئێستاش بەدەست بارودۆخێکەوە دەناڵێنێت کە بۆ پەرەپێدانی گەشتوگوزار گونجاو نییە. ئەمەش بەهۆی نەبوونی ژینگەی باشی بازرگانی و سیاسەتی گەشتوگوزاری کراوە و ژێرخانی بەهێزی گواستنەوە و گەشتیاری و سەرنجڕاکێشانی پێشکەوتووی سروشتی و کولتووری و کات بەسەربردن بۆیە دەبێت ڕێبازێکی ستراتیژی و هەمەلایەنە هەبێت کە وەبەرهێنانی گەورەو هەوڵدان بۆ پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییە و بەرزکردنەوەی واقیعی کەرتی گەشتیاری لە عێراقدا بۆ بەشداریکردنی لە ڕیزەکانی وڵاتانی پێشکەوتوودا.   سەرچاوەکان -    د.حنان جمیل عاشور، العراق خارج مؤشر تنمية السياحة والسفر للعام  2024، مجلس النواب، دائرة البحوث والدراسات النيابية، قسم البحوث، شباط 2025؛ https://shorturl.at/qgKBf -    د.حنان جمیل عاشور، العراق الادنى درجة في مؤشر الأداء البيئي للعام 2024، مجلس النواب، دائرة البحوث والدراسات النيابية، قسم البحوث، کانون الثاني 2025؛ https://shorturl.at/sUR9K  

د. یاسین تەها-  پسپۆڕ لە مێژووی ئاینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق لەگەڵ دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپدا لە كۆشكی سپی لەسەرەتای 2025، سیاسەتی ئیدارەی نوێی ئەمریكا بەرامبەر عێراق، بوو بە یەكێك لە تەوەرەكانی پێشبینی و بابەتی خوێندنەوەی پەیام و ئاماژە بەردەستەكان. ئەم شرۆڤەی بەردەست، بەدواداچوونێكە لەسەر گرنگترین ئەو ئاماژەو مەترسییانەی لە سایەی ئیدارەی نوێی ئەمریکا لەسەر حكومەتی عێراق هەن و تێڕوانین و ئامادەكارییە راگەیەنراوەكانی چوارچێوەی شیعیی حوكمڕان لە بەغدا بۆ قۆناغی نوێی پەیوەندییەكانی هەردوولا دەخاتەڕوو. پەیام و مەترسییەكان –  بەپێی ئەو زانیارییانەی لە بەغداد دەستاودەستییان پێ دەكرێت، تیمی نوێی ترەمپ پەیامی ئەوەیان گەیاندووەتە حكومەتی سودانی، كە دەبێت پەیكەری هێزەكانی حەشدی شەعبی رێكبخاتەوە. هەندێكیش زیاتر دەڕۆن و باس لە هەڵوەشاندنەوەی ئەو هێزە هاوئاستەی سوپا دەكەن[1]، لەكاتێكدا ئەو هێزە یاسای تایبەتی بۆ دەركراوە (40ی 2016)؛ بەڕواڵەتیش بەشێكە لە هێزە چەكدارەكانی سەر بە فەرماندەی گشتی كە دەكاتە سەرۆك وەزیران. لە سایەی ئەم دۆخەشدا مەترسیی ئەوە لەئارادا دەبێت كە ترەمپ بیخاتە لیستی تیرۆرەوە یان سزای سەركردەكانی حەشدو ئەوانەی چوارچێوەی شیعییش بدات، كە پەیوەندییان بە حەشدەوە هەیە. –  بە گوێرەی ئاماژەو زانیارییە دزەپێكراوەكان، عێراقییەكان چاوەڕێی ئەوە دەكەن ئیدارەی نوێی ئەمریكا داوای هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكان (میلشیاكان)یان لێ بكات. ئەو گروپانەش لە دەرەوەی بازنەی “حەشدی شەعبی”ن؛ هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا داماڵینیان لە درۆن (فڕۆكەی بێفڕۆكەوان)و ئەو موشەكانەی مەودایان مامناوەندە (80_200 كم)، بەتایبەت ئەوانەی لە هێرشكردنە سەر ئیسرائیلدا بەكارهاتوون لە جۆلان و سوریا لەلایەن ئەو گروپانەی لەژێر چەتری “موقاوەكەی ئیسلامی”دا كۆبوونەتەوە (كەتیبەكانی حزبوڵڵا، بزووتنەوەی عەسائیب، بزوتنەوەی نوجەبا، ئەنساروڵڵای ئەوفیا، سەیدولشوهەدا، ئیمام عەلی، تفوف)[2]. "عەممار حەكیم"ی سەركردەی دیاری شیعە بەئاشكرا رایگەیاند، لەبارەی گروپە شیعەكان پەیام لە تیمی ترەمپەوە گەیشتووە بە بەغداد؛ بەئامانجگرتنی ئەوانەش لەبەر ئەوە نییە كە شیعەن، بەڵكو لەبەر ئەوەیە بەشێكن لە پرۆژەی ئێران[3]. –  لە دۆسیەی سوپای ئەمریكادا زانیاریی دژیەك هەن؛ لەلایەك هەواڵەكان باس لەوە دەكەن عێراقییەكان و هێزە شیعەكان پاش روخانی رژێمی ئەسەد لەگەڵ مانەوەی هێزەكانی ئەمریكادان لە عێراق بۆ شەڕی داعش، ئەمەشیان بە شێوازی جۆراوجۆر گەیاندووە بە واشنتۆن، بەڵام هێشتا ئەوە یەكلایی نەبووەتەوە ئاخۆ لەسەر رەزامەندیی تاران ئەوەیان كردووە یان نا[4]؛ پێشناچێت حكومەتی عێراق بڕیاری هاوشێوە بەبێ ئێران بدات، چونكە لە سەرجەم دیداری بەرپرسانی عێراق لەگەڵ رێبەری باڵای شۆڕشی ئێرانی، هانی داون هێزەكانی ئەمریكا بكەنە دەرەوە. هاوتای ئەمەش سەرچاوەی دیكە هەن باس لەوە دەكەن ئەمریكییەكان بە عێراقییەكانیان راگەیاندووە، مانەوەیان تا 2028 پێویستییە؛ بەهۆی ڕووداوەكانی سوریاوەو كشانەوەی ئەمساڵیش (2025)، رەنگە لە وادەی خۆیدا روو نەدات[5]. ئەگەر ئەمریكاش بەتۆپزی بمێنێتەوە، ئەوە كێشەیەكی گەورە بۆ گوتاری سیاسیی هێزەكانی شیعە دروستدەبێت، كە لە 2020 لە پەرلەمانی عێراق بڕیاری دەركردنیان بۆ هێزەكانی ئەمریكا داو لەو كاتەشەوە داواكاری و پێداگریی یەكەمیان، كردنەدەرەوەی سوپای ئەمریكایە؛ ئەمەش لە كاتێكدا كە عێراق چووەتە ساڵی هەڵبژاردنەوە.  –  لە تیمی ترەمپەوە هۆشداریی ئەوە دراوە، “میلیشیاكانی عێراق” مەترسین لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا؛ هەروەها باس لەوە دەكەن ئیدارەكە پلانی هەیە بەرەنگاریان ببێتەوەو یەكێك لەوانەش وتوویەتی: “ئەگەر سودانی توانای نییە كارە دوژمنكارییەكانی ئەو گروپانە راگرێت، ئەوە ترەمپ خۆی دەستوەردانی بەپەلە دەكات[6].” –  مەترسییەكی تری گەورەی شیعە، ئەگەری پشتیوانیكردنی ئەمریكایە لە گۆڕانكارییەكی هاوشێوەی سوریا لە عێراق؛ ئیتر ئەمە چ لەڕێگەی هاندانی خۆپیشاندانەوە بێت، یان جموجۆڵی تری هەرێمایەتی[7] بە بەشداریی توركیاو وڵاتانی كەنداو. ئەم دڵەخورتێیەش لە پاش كەوتنی ئەسەدەوە لە سوریا لە كۆتایی 2004دا بەڕوونی هەیە؛ لە هەموو بۆنەكاندا سەركردە شیعەكان جەخت لەوە دەكەنەوە چیرۆكی سوریا لە عێراق دووبارە نابێتەوەو لە جموجۆڵەكانی دەوروبەر بەگومانن. بەهۆی ئەوەشی ئێران و روسیا دەرفەتی جموجوڵیان لە سوریادا نەما، عێراق و گروپەكانی، هیچیان پێناكرێت دەربارەی سوریا؛ بەتایبەت زانیاریی ئەوەش هەیە كە ئەمریكا هۆشداریی بە حكومەتی عێراق دابێت كە خۆی لە رەوشی سوریا بەدوور بگرێت[8]. –  هێزە شیعەكانی عێراق ترسی ئەوەیان هەیە، پەیوەندیی ئەمریكاو ئێران بگاتە پێكدادان؛ ئەمەش عێراق دەخاتە بەرداشێكی سەختەوە. ئەمە هانی بەرپرسانی عێراقیشی داوە، كە لە دیدارە دووقۆڵییەكانی ئەمدواییەدا خوازیاری رێككەوتنی تاران و واشنتۆن بن لەسەر دۆسیەی ئەتۆم[9]. هەر جەنگێكی ئەمریكاو ئێران بە واتای تێوەگلانی عێراقش دێت، بەتایبەت كە باڵە ئێرانییەكان هەروا دەستەوەستان دانانیشن. لە نوێترین پێشهاتیشدا “بزوتنەوەی نوجەبا” كە هێزێكی پڕۆ- ئێرانییە، هێزێكی نوێی بە ناوی “هێزی بورهان” راگەیاندووە؛ ئەركە سەرەكییەكەشی بە “بەرەنگاربوونەوەی ئەمریكا لە عێراق دیاری كردووە [10]. ئەمەش ئاماژەیەكی روونە كە عێراق لەو پێكدادانە گریمانكراوەدا ناتوانێت باڵانس راگرێت. –  خۆلادانی ترەمپ لە باسكردنی عێراق بە باش و خراپ لەپاش دەستبەكاربوونی، دەرگای بۆ لێكدانەوەی جۆراوجۆر كردوەتەوە. هەندێك پێیانوایە ئەمە ئامادەكارییە بۆ چەند هەنگاوێكی گەورەتر لەماوەی داهاتوودا، بەتایبەت كە سەرچاوە عێراقییەكان باسلەوەدەكەن حكومەتی عێراق لەڕێگەی جۆراوجۆرەوە هەرچی هەوڵیداوە هێڵێك لەگەڵ ئیدارەی ترەمپ بكاتەوە، بەڵام تائێستا سەركەوتوو نەبووە؛ ئەمە لە كاتێكدا دەگوترێت ئیدارەی ترەمپ، توڕەیە لە دەستیدەستیكردنی عێراقییەكان لە پرسەكانی چەكی گروپەكان و هەژموون و دەستڕۆیشتوویی ئێرانی و دۆسیەی دۆلار[11]. ئەوەشی نیگەرانییەكانی شیعەی عێراق زیاتر دەكات، گەڕانەوەی سودانییە لە “كۆنگرەی میونشن”ی ئەڵمانیا بەبێ دیداری گەورەی ئەوتۆ لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریكا. –  بەپێی میدیاكانی ئەمریكا، ژمارەیەك كۆنگرێسمان لە واشنتۆن هەڵمەتێك بەڕێوە دەبەن بۆ ناچاركردنی كۆشكی سپی “بە پێداچوونەوەی پەیوەندی” لەگەڵ حكومەتی عێراق، لەوانەش هاریكاریی ئەمنی و ئابوریی واشنتۆن لەگەڵ بەغداد. ئەم هەڵمەتەش لە تویتەكانی “جۆ ویلسۆن”دا دیارە كە هاندانە بۆ راگرتنی هاوكاریی سەربازیی، هەروەها سەپاندنی سزا. بەشدارانی ئەم هەڵمەتە داوای ئەوەش دەكەن گروپە چەكدارەكان و هەندێك لە حزبە عێراقییەكان بخرێنە لیستی تیرۆرەوەو، حكومەتی عێراق كاری سیاسی و سەربازییان لێ قەدەغە بكات[12]. لە یەكێك لەو بڵاوكراوانەدا “جۆ ویلسۆن”، ئەندامی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكاو كەسایەتیی نزیك لە دۆناڵد ترەمپ، وێنەیەكی داناوە، كە ژمارەیەك هاوڵاتیی عێراق لە یەكێك لە شەقامەكان وێنەی ترەمپ و بنیامین نەتانیاهۆ و ئاڵای وڵاتەكانیان دەخەنە ژێر پێیان و، لەسەر وێنەكە نوسیویەتی: میلیشیاکانی سەر بە ئێران، عێراق بەڕێوەدەبەن و دەسەڵاتی دادوەریی و سوپاو حکومەتیان کۆنترۆڵكردووەو لە دەوڵەت بەهێزترن. ئەمریکا ملیۆنان دۆلار دەداتە عێراق؛ ئەمڕۆ ڕێپێوانێکیان رێکخستووە بۆ رۆیشتن بەسەر ئاڵاکەمان و وێنەی سەرۆک ترەمپدا. سەرۆك ترەمپ، هەرگیز لەبیری ناکات[13]. –  لە دۆسیەی بارمتەی ئیسرائیلی- روسی “ئیلیزابێس تسورکۆڤ” لای گروپە چەكدارەكانی عێراق، حكومەتی سودانی توشی گوشارو رووگیریی (ئیحراجی)یەكی زۆر بووەتەوە. لەم نێوەندەشدا نێردەی تایبەتی دۆناڵد ترەمپ بۆ کاروباری بارمتەکان رایگەیاندووە، “ئێستا دەرفەتێك لە بەردەم محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراقدایە بۆ ئەوەی بە جیهانی نیشان بدات كە سەرۆك وەزیرانە یان نا؟” ئەوە یەكەم جاریش نییە كە نێردەكەی ترەمپ لەبارەی سودانییەوە قسە بكات؛ پێشتریش رایگەیاندبوو، “ئیلیزابێس تسورکۆڤ، خوێندکارێکی زانكۆی پرینستۆنەو لە عێراق بەبارمتە گیراوە. محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق بەڵێنی درۆی داوە لەبارەی ئازادكردنی و، ئەمەش بۆ سەرۆك ترەمپ دەركەوتووە.” ئەم بارمتەیە لە سەرەتای 2022دا بە پاسپۆرتی روسی گەشتی بۆ عێراق كردووەو بەمەبەستی  ئامادەکردنی دکتۆرانامەیەك و توێژینەوەی ئەکادیمی بە ناوی زانکۆی پرینستۆن لە ئەمریكا، بەڵام لە عێراق لەلایەن گروپە چەكدارەكانەوە دەستگیركرا.[14] –  لە دۆسیەی وزەو داراییدا عێراق لەبەردەم مەترسی و گوشارو سیناریۆی جۆراوجۆردایە لە سایەی ئیدارەی ترەمپ، لەوانەش: 1-    ئیدارەی ئەمریكا داوا لە عێراق دەكات بە زووترین کات کۆتایی بە پشتبەستن بە وزەی ئێرانی بهێنێت؛ ئەوەشی راگەیاندووە كە پێداچوونەوە بە هەموو ئەو چاوپۆشییانە دەکات کە یارمەتیی ئابوریی ئێران دەدەن. مەبەست لەمەش پشتبەستنی عێراقە بە وزەی ئێرانی بۆ وەگەڕخستنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا كە ساڵانە بایی نزیکەی شەش ملیار دۆلارەو لەشێوەی شمەكی پزیشكیدا پارەی هەندێكی دەدرێتەوە بە ئێران[15]. كۆتایهێنان بەم مۆڵەتدانەی عێراق لەلایەن ترەمپەوە لە چوارچێوەی چەند سزایەكدا دژی ئێران، كراوە بە فەرمان[16]. ئەم بڕیارەش دەرگا بۆ هاوینێكی گەرم و سەخت لە عێراق دەكاتەوەو، ناچاری دەكات روو بكاتە توركیاو وڵاتانی كەنداو و ئوردن بۆ چارەسەری وزە و تۆڕی كارەبا. ئەوانەش چارەسەری بەردەستی خێرا نین و كاتیان پێویستە. بەپێی راپۆرتەكان بە وەستاندنی غازی ئێرانی، بڕی 6100 مێگا كارەبا توشی مەترسیی پەككەوتن دەبێتەوە؛ ئەمەش بە واتای پەكخستن (ئیفلیجكردن)ی توانایەكی زۆری عێراقە لە بەرهەمهێنانی كارەبا، كە بڕی پێداویستییەكەی دەگاتە 32_40 هەزار مێگاوات لە هاویندا[17]. هەر لەم بارەشەوە ئەندامێكی تیمی ترەمپ “گابرێك سۆما” رایگەیاندووە، “ئەمریكا توندە لەبارەی پەیوەستبوونی كارەبای عێراق بە گازی ئێرانەوە. بڕیاری ترەمپیش بۆ ڕاگرتنی ئەمە، گۆڕانێكی گەورەیە لە سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر هەردوو وڵاتی دراوسێ. مەبەست لەمەش ئێرانە كە تا ساڵی 2029 گرێبەستی لەگەڵ عێراقدا هەیە بۆ فرۆشتنی غاز بە بڕی 50 ملیۆن مەتری سێجای رۆژانە[18]. –  لە بازاڕی عێراقدا مەترسیی ئەوە هەیە هەر سزایەكی دارایی و ئابوریی ئەمریكی، نرخی دۆلار بە ڕادەی زۆر بباتە سەرەوە، بەتایبەت كە لیژنەی دارایی پەرلەمان دەڵێن: حكومەت تائێستا نەیتوانیوە سیاسەتێكی نەختینەیی روونی هەبێت؛ بێتواناشە لە كۆنترۆڵكردنی نرخی دۆلار[19]. هەر لەم نێوەندەشدا ئەو شاندە عێراقییانەی لە واشنتۆن گەڕاونەتەوە، باس لەوە دەكەن عێراق لە بەردەم هەندێك بڕیاری ئەمریكیدایە؛ چ سیاسی یان دارایی. ئەمەش بە قەدەغەكردنی دۆلار لە بانكی زیاتری عێراقی لێكدەدرێتەوە[20]. 2-    هەشت سەرچاوەی ئاگادار بە ئاژانسێكی نێودەوڵەتییان راگەیاندووە، ئیدارەی ترەمپ گوشار لە بەغدا دەكات بۆ ئەوەی رێگە بە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت لە هەرێمی كوردستانەوە بدات. ئەم سەرچاوانە باس لەوە دەكەن، ئیدارەی ئەمریكا هەڕەشەی ئەوەی لە حكومەتی بەغدا كردووە ئەگەر رێگە بە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان نەدات، ئەوا دەبێت لە پاڵ ئێراندا ئەویش رووبەڕووی سزاكان ببێتەوە. ئاژانسەكە باسی لەوە كردووە، دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان ڕەنگە یارمەتیدەر بێت بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەگەری دابەزینی هەناردەی نەوتی ئێران، كە واشنتۆن بەڵێنی داوە بۆ ئاستی سفر كەمی بكاتەوە. ئەمەش لەچوارچێوەی سیاسەتی “ئەوپەڕی گوشار”دایە بەرامبەر تاران كە ئەمریكا پەیڕەوی دەكات[21]. سەرچاوەیەكی نێو سەرۆكایەتیی وەزیرانی عێراق ئەم زانیارییەی رەتكردەوە[22]، بەڵام دەستوبردكردنی بەغداد لەبارەی هەناردەی نەوتی كوردستانەوە، نیشانەی ئەوەیە كە گوشار هەیە. زیاتر لە پەرلەمانتارێكی شیعەش باسیان لەوە كرد لەژێر گوشارو هەڕەشەو لۆبیی ئەمریكیدا هەمواری بودجەی عێراق لە پەرلەماندا تێپەڕیوە، بەتایبەت بڕگەی هەمواركردنی هەقدەست و كرێی كۆمپانیا بیانییەكان و زیادكردنی لە 6 دۆلاری هەر بەرمیلێكەوە بۆ 16 دۆلار[23]؛ زۆر لەو كۆمپانیایانەش ئەمریكین. تێڕوانین و كاردانەوەی هێزە شیعەكان لە ئاست ئەو دۆخانەی چاوەڕێی عێراق دەكەن، عێراقی فەرمی كە حكومەتی چوارچێوەی شیعییە، بژاردەكانی زۆرو كراوە نین، چونكە لەلایەك سروشتی ترەمپ وایە دەرفەتی زۆر لەگەڵیدا بەردەست نییە، لە لاكەی تر لە ساڵی هەڵبژاردندا ململانێ و كێبركێی سیاسی بەسەر كەشی سیاسیدا زاڵترەو هەر هێزێكی شیعی لە هەڵمەتەكاندا دەستپێشخەری بكات باجی دەبێت. تائێستاش گرنگترین ئەو كاردانەوانەی لە هێزە شیعەكانەوە دەرچوون بۆ چۆنێتیی مامەڵە لەگەڵ ترەمپ، دەشێت ئەمەی خوارەوە بن: – لە سەردانەكەی سودانیدا بۆ تاران لە سەرەتای 2025و لەپاش دیداری ڕێبەری شۆڕش “عەلی خامنەیی”، پێداگری لەسەر مانەوە و پەرەپێدانی “حەشدی شەعبی” دووپاتكرایەوە[24]؛ ئەمەش وەڵامێكی بەرایی بوو بۆ واشنتۆن. هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا كۆدەنگییەكی شیعی هەیە لەسەر دەستگرتن بە حەشدی شەعبییەوە، چونكە ئەركی ئەم هێزە تەنیا ئەمنی نییەو هێزێكە بۆ پاراستنی سیستەمی حوكمڕانیی شیعی، هاوشێوەی سوپای پاسدارانی ئێران. –  محەمەد شیاع سودانی لە سەردانی لەندەن و لە سەروبەندی كۆبوونەوەیەكی تایبەتدا لەگەڵ چەند كەسایەتییەكی عێراقی لە شاری لەندەن (ناوەڕاستی یەنایەری 2025) باسی لەوە كردبوو كە ترەمپ سەرقاڵی كێشەكانی خۆیەتی؛ وڵاتانیش پێگەی سەربەخۆی خۆیان هەیە[25]. لێكدانەوەكەی سودانی لەچوارچێوەی كەمكردنەوەی ئەو مەترسییانەدایە كە لەگەڵ گەڕانەوەی ترەمپدا بۆ كۆشكی سپی لەسەر دۆخی عێراق باسدەكرێن و دەخرێنەڕوو. –  گروپە چەكدارە شیعەكان لەبارەی چارەنوسی خۆیانەوە بێدەنگن و لە حاڵەتی چاودێریی دۆخەكەدان، بەڵام هەندێك لە سەركردەكانیان باس لەوە دەكەن تاكە شت كە بە لای ئەوانەوە گرنگە، مانەوەی “حەشدی شەعبی”یەو، شتەكانی دیكە قابیلی گفتوگۆن[26]؛ بەتایبەت كە سیستانی دووجار لەسەریەك لەماوەیەكی كورتدا لە كۆتاییەكانی 2024 جەختی لەوە كردەوە “دەبێت چەك تەنیا لەدەستی دەوڵەتدا بێت[27].” لەسەر ئاستی فەرمیش عێراق رایگەیاندووە كە لەگەڵ گروپە چەكدارەكاندا لە هەوڵدایە بۆ دەستبەرداربوون لە چەك و، چوونە نێو دەزگا فەرمی و ئەمنییەكانی دەوڵەت[28]؛ بەڵام هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا سەرچاوە سیاسییە عێراقییەكان باس لەوە دەكەن گروپە چەكدارەكان بۆ هەڵوەشانەوەی خۆیان، داوای كۆمەڵێك پۆست و گەرەنتی لە حكومەتی عێراق دەكەن كە كێشەی گەورەتری بۆ دروستدەكات، لەوانەش: راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی، دەزگای هەواڵگریی، سەرۆك ئەركانی سوپاو هەندێك جومگەی تری حەشد لەگەڵ پۆستی دیكەی دیپلۆماسی[29]. ئەمەش بە واتای ئەوە دێت، گەیشتن بە چارەسەر ئاسان نییە. – لە سەردانی لەندەنی سودانیدا حكومەتی عێراق ژمارەیەك گرێبەست و یاداشتنامەی لێكگەیشتنی واژۆ كرد؛ دەشێت ئەمەش وا لێكبدرێتەوە گەڕانی عێراقە بۆ پاڵپشتی لە ئەوروپاو وڵاتانی تر بۆ كەمكردنەوەی گوشاری چاوەڕوانكراوی ئەمریكا. –  ئەمینداری گشتیی بزوتنەوەی عەسائیب كە یەكێكە لە راگرە شیعەكانی حكومەتی سودانی، باسی لەوە كردووە كە ئەوەی دەربارەی ترەمپ و عێراق دەوترێت، “زیادەڕۆییەكی گەورەیە”و زۆر لە سیاسییە عێراقییەكانیش “فۆبیای ترەمپ”یان هەیە؛ گوایە حەشد هەڵدەوەشێنێتەوەو “كۆتایی بە موقاوەمە دەهێنێت.” هەروەها “سێ ترلیۆن دۆلاری لە عێراق دەوێت وەك قەرەبوو”؛ بەڵام بە بۆچوونی ئەو “ترەمپ تەنیا لای ئەوانە كاریگەرە كە بڕوایان پێی هەیەو لێی دەترسن.” جەختی لەوەشكردەوە ” ترەمپ ئەزمونێكی سواوی تاقیكراوەیە”[30]؛ ئەمەش بە مانای گوێپێنەدان دێت. هاوشێوەی ئەمە هادی عامری، سەرۆكی رێكخراوی بەدر، كە یەكێكی دیكەیە لە كۆڵەكەكانی حكومەتی سودانی، باسی لەوە كردووە خەڵكێك هەن “وەك خوداوەند” وێنای ترەمپ دەكەن. لە وەڵامی ئەمەشدا ئاماژەی بە وەڵامێكی رابەری شۆڕشی ئێرانی “عەلی خامنەیی” كردووە كە وتویەتی، پلانەكانی ترەمپ “تەنیا مەرەكەبی سەر كاغەزن”. ئەم وەڵامەشی بە هی “رێبەری ئازا” لە قەڵەمداوە[31]. ئەمە بە واتای ئەوە دێت عێراق و ئێران لە یەك سەنگەردان سەبارەت بە سیاسەتی نوێی ئەمریكاو چۆنێتیی بەرەنگاربوونەوەی سیاسەتە نوێیەكانی ترەمپ. –  عێراق لە كەناڵە دیپلۆماسییەكانەوە رایگەیاندووە خوازیاری پەیوەندیی باشە لەگەڵ ئیدارەی ترەمپ؛ ئەمەش لە پیرۆزبایی سودانی و لێدوانەكانی وەزارەتی دەرەوەدا ڕوونە[32]. هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا عێراق گرەو لەسەر رێككەوتننامەی دووقۆڵیی ستراتیژیی (2008) دەكات كە چوارچێوەیەكی یاساییە بۆ رێكخستنی پەیوەندیی هەردوو وڵات لەبوارە جیاجیاكانی ئابوریی و كۆمەڵایەتیی و كەلتوریی؛ بەڵام روون نییە تا چەند ترەمپ بەو كڵێشە دیپلۆماسییانەوە پەیوەست دەبێت كە پێشتر هەبوون. –  بۆ خۆڕزگاركردن لە وزەی ئێرانی، عێراق هەوڵی پەیوەستنی كارەبایی لەگەڵ وڵاتانی كەنداو دەدات؛ هەروەها پلانی هەیە گازی سروشتی لە توركمانستان هاوردە بكات[33]. ئەمەش دەشێت بەشێك لە داواكارییەكانی ئەمریكا جێبەجێ بكات. –  بەشێك لە ماشێنی میدیایی هێزە شیعەكان باس لەوە دەكەن ئەو گوشارانەی لە ئەمریكاوە لەسەر عێراقن، زیاتر كەمپینی كۆنگرێسمانن و هی ژوورەكانی بڕیاردان نین؛ هەروەها لۆبیی هەرێمی کوردستان لە واشنتۆن و هەندێک کارەکتەری سیاسیی بەرهەڵستکاری شیعە لە تاراوگە. كۆبەند لە سایەی ئیدارەی نوێی ترەمپدا دۆخی عێراق بەڕووی چەند ئەگەرو بژاردەو سیناریۆیەكی جۆراوجۆردا كراوەیە، بەتایبەت پەیوەست بە دۆسیەكانی ئاسایش و دارایی و جۆری پەیوەندیی لەگەڵ ئێران و گۆڕانكارییەكانی سوریا. بەهۆی ئەوەشی بنكەی سیاسیی حكومەتی عێراق چوارچێوەی شیعییە و پەیوەندییەكانی ئێران و سوریاش لێكەوتەی سەرەكیی لەسەر ئەوانە، هێزە شیعەكان پەیوەندیداری یەكەمن بەو دۆخە نوێیەی كە چاوەڕوان دەكرێت بێتە پێشەوەو پاشان لێكەوتەی لەسەر پێكهاتەكانی دیكەی حوكمڕانی لە عێراق، كە كوردو سوننەن، دەبێت. بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسی و گۆڕانكارییە گریمانكراوەكانی ئیدارەی نوێی ئەمریكاش، بژاردەكانی دەستی حكومەتی بەغداد زۆر نین و كاردانەوەو ئامادەكارییەكانی حكومەت و هێزە سیاسییە شیعەكانیش زیاتر بریتین لە: گوێپێنەدان، كەمكردنەوەی بایەخ و هەنگاوی سنورداری دیپلۆماسی. سەرچاوەكان: [1]  https://2h.ae/esJV [2]  https://2h.ae/vHcN [3]  https://2h.ae/hBCC [4]  https://2h.ae/TWit [5]  https://2h.ae/XlGk [6]  https://2h.ae/bDRh [7]  https://2h.ae/toVP [8]  https://2h.ae/ZcFE [9]  https://2h.ae/PMuX [10]  https://2h.ae/MBXJ [11]  https://2h.ae/fqaa [12]  https://2h.ae/ASrT [13]  https://2h.ae/fbAJ [14]  https://2h.ae/uzYY [15]  https://2h.ae/ufVo [16]  https://2h.ae/pDDk [17]  https://2h.ae/czVz [18]  https://2h.ae/czVz [19]  https://2h.ae/vgiE [20]  https://2h.ae/GnxX [21]  https://2h.ae/akzF [22]  https://2h.ae/myVG [23]  https://2h.ae/Mhwi [24]  https://2h.ae/zFEC [25]  https://2h.ae/EAfo [26]  https://2h.ae/iMEA [27]  https://2h.ae/rQnY [28]  https://2h.ae/ilYk [29]  https://2h.ae/RGka [30]  https://2h.ae/pRnB [31]  https://nz.sa/JBHfz [32]  https://2h.ae/DYIG [33] https://2h.ae/nKrp ئەم بابەتە بۆ (خانەی هزریی كوردستان) نوسراوە

راپۆرتی: درەو 🔻 ڕێژەو گەشەی "داهاتی باج" لە عێراق 2004 – 2024؛ 🔹 لە ساڵی 2024 عێراق بەرزترین ئاستی "داهاتی باج"ی لە ماوەی زیاتر لە بیست ساڵی ڕابردوودا بەخۆیەوە بینیوە، بەجۆرێک بەربەستی (7.6 تریلیۆن) دیناری عێراقی تێپەڕاندووە. 🔹 ڕێژەی ئەم داهاتە لە کۆی داهاتی گشتی حکومەت بەرزترین نەبووە لە ڕووی مێژووییەوە، چونکە گەیشتووەتە تەنها (5.2%)ی کۆی داهاتی گشتی. لە کاتێکدا ساڵی 2017 داهاتی باج بەرزترین ڕێژەی لە چوارچێوەی داهاتی گشتیدا تۆمارکردووەو گەیشتووە بە ڕێژەی (8%). 🔹 "داهاتی باج" لە نێوان هەردوو ساڵی (2004) و (2024) لە نزیکەی (160 ملیار) دینارەوە بەرزبووەتەوە بۆ (7.68 ترلیۆن) دینار، واتە بە بڕی (7.52 ترلیۆن) و بەڕێژەی (4711%) گەشەی کردووە. 🔹 ئەو بڕەی لە ساڵی (2004) تۆمار کراوە نزیکەی ڕێژەی (0.5)ی داهاتی گشتی پێکهێنابوو، بەڵام داهاتی باج لە ساڵی (2024) ڕێژەی (5.2%)ی داهاتی گشتی پێکهێناوە. ڕێژەی گەشە و داهاتی گشتی "باج"... ڕێژەی داهاتی باج لە داهاتی گشتی عێراق لە ساڵی 2004 - 2024   لە ساڵی 2024 عێراق بەرزترین ئاستی داهاتی "باج"ی لە ماوەی زیاتر لە بیست ساڵی ڕابردوودا بەخۆیەوە بینیوە، بەجۆرێک بەربەستی (7.6 تریلیۆن) دیناری عێراقی تێپەڕاندووە، ئەمەش بەرزترین ئاستی داهاتی باجە لە ساڵی 2003ەوە تۆماری کردبێت، سەرەڕای ئەم دەستکەوتە، بەڵام ڕێژەی ئەم داهاتە لە کۆی داهاتی گشتی حکومەت بەرزترین نەبووە لە ڕووی مێژووییەوە، چونکە گەیشتووەتە تەنها (5.2%)ی کۆی داهاتی گشتی. لە کاتێکدا ساڵانی 2016 و 2017 داهاتی باج بەرزترین ڕێژەی لە چوارچێوەی داهاتی گشتیدا تۆمارکردووەو گەیشتووە بە ڕێژەی (7% و 8%). بەرزترین ئاست بۆ داهاتی باج لە عێراق لە ساڵی (2017) تۆمارکرابوو، ئەو کاتە گەیشتبووە بڕەکەی گەیشتبوو بە (6.3 ترلیۆن) دیناری عێراقی، بەڵام دواتر دابەزی بەخۆوە بینیوە بۆ (3.9 ترلیۆن) دینار لە ساڵی 2022، دواتر لە ساڵی 2023 و 2024 دووبارە بەرزبووەتەوە، بەرزبوونەوەی بەرچاوی بەخۆوە بینیوە. لەم بارەیەوە بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتە چارتی ژمارە (1) ئەگەر زیاتر ورد ببینەوەو لە بەراوردی "داهاتی باج" بکەین لە نێوان هەردوو ساڵی (2004) و (2024)، ئەوا بۆمان دەردەکەوێت کە داهاتی گشتی باج لە نزیکەی (160 ملیار) دینارەوە بەرزبووەتەوە بۆ (7.68 ترلیۆن) دینار، واتە بە بڕی (7.52 ترلیۆن) و بەڕێژەی (4711%) گەشەی کردووە. بەڵام ئەو بڕەی لە ساڵی (2004) تۆمار کراوە نزیکەی ڕێژەی (0.5)ی داهاتی گشتی پێکهێنابوو، بەڵام داهاتی باج لە ساڵی (2024) ڕێژەی (5.2%)ی داهاتی گشتی پێکهێناوە، لەم بارەیەوە (بڕوانە چارتی ژمارە (2)). چارتی ژمارە (2) هەرچەندە ئەم زیادبوونەی داهاتی باج هەنگاوێکی ئەرێنییە بۆ هەمەچەشنکردنی ئابووری و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە نەوت، بەڵام هێشتا دوورە لە توانای ڕاستەقینەی ئابووری عێراق. بەدەستهێنانی گەشەی بەردەوام لە داهاتە نانەوتییەکان پێویستی بە چاکسازی قووڵتری باج و باشترکردنی کارایی کۆکردنەوەی باج و فراوانکردنی بنەمای باج هەیە بۆ ئەوەی ڕەنگدانەوەی چالاکییە ئابوورییە ڕاستەقینەکانی وڵاتەکە بێت. سەرچاوەکان -     البنک المرکزي العراقي، الارادات الضریبیة؛ https://www.cbiraq.org/SeriesChart.aspx?TseriesID=423 -    المهندس منار العبيدي، 19/2/2024؛ https://www.facebook.com/photo?fbid=1174266288043134&set=a.515990400537396 -    درەو میدیا، داهاتی باج لە عێراق و هەرێمی کوردستان (2012 - 2023)، 31/8/2024؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=15576  

راپۆرت: درەو بەهۆی ئەوەی (ئەبو فەدەك)و (ئەبو زەینەب) خانەنشین دەكات، یاسای حەشدی شەعبی ناكۆكی خستوەتە ناو ماڵی شیعەكانی نزیك لە ئێرانەوە، ئەمڕۆ دانیشتنی پەرلەمان هەڵوەشایەوە، حاجی عامری خۆی چووە پەرلەمان، بەڵام هێشتا چارەسەر نەبووە، هەندێك لە شیعەكان گومانیان هەیە حكومەتی سودانی لەپەنای ئەم یاسایەوە، حەشد پاكتاو بكات و بێ دەسەڵاتیان بكات، تارانیش تەماشای دۆخەكە دەكات، ئایەتوڵا خامنەیی بەر لە مانگێك سودانی لەوە ئاگاداركردەوە كە دەبێت پارێزگاری لە حەشد بكات، وردەكاریی زیاتر لەم راپۆرتەدا.  پەرلەمان دانیشتنی خۆی هەڵدەوەشێنێتەوە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەرنامەی كاری دانیشتنی ئەمڕۆی خۆی كشاندەوەو دانیشتنەكەشی هەڵوەشاندەوە. بەپێی قسەی سەرچاوەكان، هەڵوەشاندنەوەی دانیشتنی ئەمڕۆ، دوای سەردانی هادی عامری سەرۆكی رێكخراوی (بەدر) هاتووە بۆ ناو بینای پەرلەمان؛ بۆ یەكلاكردنەوەی ئەو ناكۆكییانەی لەسەر یاسای حەشدی شەعبی دروستبووە، عامری لەگەڵ موحسین مەندەلاوی جێگری سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی كوتلە پەرلەمانییەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی (لایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێران) كۆبوەتەوە.  لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی (مالیكی+ عامری+ غەزعەلی+ فالح فەیاز+ عەبادی+ عەممار حەكیم) لەناوخۆیاندا لەبارەی یەكێك لە ماددەكانی (یاسای خزمەت و خانەنشینیی حەشدی شەعبی) ناكۆكن، وەكو پەرلەمانتار (عەباس جبوری) دەڵێ: ئەو ماددەیە دەبێتە هۆی خانەنشینكردنی نزیكەی (4 هەزار) كەس لە جەنگاوەرانی نەوەی "ئەبو مەهدی موهەندیس"، ئەمە بوەتە هۆی پەكخستنی پرۆسەی دەنگدان لەسەر یاساكە، ئەبو مەهدی لەگەڵ قاسمی سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران لە هێرشێكی ئەمریكادا لەنزیك فڕۆكەخانەی بەغداد كوژرا، ئەمە یەكەم گورز بوو كە بەر حەشدو هەژموی ئێران كەوت لەناوخۆی عێراقدا.  هەڵوەشاندنەوەی دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمان لەكاتێكدایە، بەر لە چەند رۆژێك هادی عامری و فالح فەیازی سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی كۆبوونەوەیەكیان بە فەرماندەكانی حەشد كرد بۆ گفتوگۆ لەبارەی ئەو گۆڕانكارییانەی بەهۆی خانەنشینبوونەوەی رووبەڕووی حەشد دەبێتەوە، بەڵام وادیارە لەم كۆبوونەوەیەكدا بە هیچ رێككەوتنێك نەگەیشتوون.  ئەبو فەدەك و ئەبو زەینەب! وەكو باسدەكرێت، ئەگەر ئەو ماددەیە لە یاساكەدا تێپەڕیت، تەنانەت دەبێت (فالح فەیاز)ی سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبیش رەوانەی خانەنشینیی بكرێت. هەندێك لە فەرماندەكانی حەشد زیاتر دەڕۆن و پێیانوایە خانەنشینكردنی ئەو (4 هەزار) كەس لە حەشدی شەعبی لەرێگەی هەمواری یاسای حەشدەوە، دەچێتە چوارچێوەی هەوڵەكانی حكومەت بۆ هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكان كە ناوكی (حەشد)ن، ئەمەش هاوتەریبە لەگەڵ فشارەكانی ئەمریكا بەو ئاڕاستەیەدا.  لیژنەی ئاسایش و بەرگریی لە پەرلەمان دەڵێ پرۆژە یاساكە پێشتر ئامادە بووە بۆ ئەوەی دەنگی لەسەر بدرێت، بەڵام ئەو پێشنیارانەی كە هەندێك لە پەرلەمانتاران پێشكەشیان كردووە بوەتە هۆی ئەوەی یاساكە لەلایەن حكومەت و دەستەی حەشدی شەعبییەوە بكێشرێتەوە بەمەبەستی سەرلەنوێ داڕشتنەوەی، بەر لەوەی بخرێتە دەنگدانەوە.  عەلی بەنداوی ئەندامی ئەم لیژنەیە رایگەیاند" یاساكە گرنگەو خزمەت بە رۆڵەكانی حەشدی شەعبی دەكات، هەروەكو پاڵپشتی خێزانی شەهیدان و بریندارەكانیش لەخۆدەگرێت، ئەمە جگە لە فەراهەمكردنی مافی ئەوانەی لەناو حەشددا كاردەكەن". بەڵام (ئەبو میساق مەساری) كە یەكێكە لە فەرماندەكانی رێكخراوی (بەدر) كە گروپێكی چەكداری شیعەیە بە رێبەرایەتی حاجی هادی عامری باسلەوە دەكات، بەهۆی ئەوەی تەمەنی یاساییان تێپەڕاندووە، یاساكە ژمارەیەكی زۆر لە دەستەبژێری حەشد رەوانەی خانەنشینیی دەكات، كە ژمارەیان لە (3 هەزارو 500) كەس زیاترە، لەنێویاندا هەریەكە لە (ئەبو فەدەك محەمەداوی) سەرۆكی ئەركانی حەشدو (ئەبو زەینەب لامی) سەرۆكی دەزگای ئاسایشی حەشد هەن.  بە بۆچوونی ئەم فەرماندەی رێكخراوی بەدر، حەشدی شەعبی بەبێ ئەم "حاجی"یانە كە مەبەستی لە (ئەبو فەدەك)و (ئەبو زەینەب) هیچی نامێنێتەوە، بۆیە پێشنیارێك هەیە بۆ ئەوەی ئەم حاجیانە رەوانەی خانەنشینیی بكرێن و دواتر بە گرێبەست بیانگەڕێننەوە بۆ ناو حەشد، بەڵام ئەم چارەسەرەش هێشتا ناكۆكی لەسەرە لەناو لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیدا، ئەوانەی لایەنگریی مانەوەی ئەم كەسانە دەكەن دەڵێن لە حاڵەتی مانەوەیاندا بەشێوەی گرێبەست هیچ دەسەڵاتێكیان نامێنێت، بۆیە دەبێت پارێزگاریی لە مانەوەی هەمیشەییان بكرێت. سەرچاوەكان باسلەوە دەكەن، حكومەت سورە لەسەر ئەوەی بڕگەی تەمەنی یاسایی بۆ خانەنشینبوون وەكو خۆی جێبەجێ بكرێت كە 60 ساڵە، ئەمەش بەواتای گۆڕینی هێڵی یەكەمی فەرماندەكانی حەشدی شەعبی دێت، بەڵام پێشنیارێكی حكومیی هەیە بۆ رازیكردنی حەشد، ئەویش ئەوەیە فەرماندە خانەنشینەكان پۆستی راوێژكاریان پێبدرێت، بەڵام وادیارە ئەم پێشنیارەش ئەو فەرماندانەی قایل نەكردووە كە سەرباری تێپەڕینی تەمەنی یاساییان هێشتا چاویان لەوەیە پارێزگاری لە رۆڵ و دەستڕۆیشتوویی سیاسی و مەیدانیی خۆیان بكەن.  ئەمە لەكاتێكدایە، هەندێك لە سەرچاوەكان باسلەوە دەكەن، حكومەتی محەمەد شیاع سودانی لەڕێگەی ئەم یاسایەوە دەیەویت دۆسیەی حەشد پاكتاو بكات و دواتر بەتەواوەتی تێكەڵ بە دامەزراوەی ئەمنیی عێراقیان بكات و لەم رێگەیەوە بەتەواوەتی كۆنترۆڵی جموجوڵیان بكات، دۆخەكەش لەئێستادا بە جۆرێكە فەرماندەكانی حەشد جگە لە قبوڵكردن هیچ بژاردەیەكی تریان لەبەردەستدا نییە. پەیامی خامنەیی بۆ سودانی  حەشدی شەعبی چەتری كۆكەرەوەی زیاتر لە (70) گروپی چەكدارە شیعەو لایەنگرانی ئێرانە، هەربۆیە پرسەكە رەهەندی دەرەكیشی (دەرەرەوەی سنوری عێراق) وەرگرتووەو هەر جۆرە مامەڵەیەك لەوبارەیەوە دەبێت چاوەڕوانی كاردانەوەی تارانی لێ بكریت.  بەر لە مانگێك سودانی سەردانی تارانی كرد، لەوێ عەلی خامنەیی رابەری باڵای كۆماری ئیسلامی ئێرانی بینی، خامنەیی داوای لێكرد پارێزگاری لە هێزەكانی حەشدی شەعبی بكات و بەهێزتریان بكات، ئەم قسەیە چاوەڕوان نەكراو بوو، بەتایبەتیش لەكاتێكدا بەر لە سەردانی سودانی بۆ تاران، ئیسماعیل قائانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی سەردانی بەغدادی كردو سەرچاوەكان لەناو ماڵی شیعەوە باسیان لەوە دەكرد، لەچوارچێوەی ئەو دۆخە نوێیەی كە لەوای جەنگی ئیسرائیل و حەماسەوە لە ناوچەكە هاتووەتە ئاراوە، ئێران دەیەوێت پارێزگاری لە هەژموونی خۆی بكات لە عێراق و بۆ ئەمەش دەیەوێت ژمارەیەك لە گروپە چەكدارەكان هەڵوەشێنێتەوەو حزبی سیاسییان بۆ دروستبكات بەمەبەستی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی ئایندەی عێراقدا، ئەمەش بۆ ئەوەی لە مەترشی هێرشی سەربازی ئیسرائیل یاخود ئەمریكا لەم قۆناغەدا بەدووریان بگرێت.  بەر لە توندبوونەوەی ناكۆكییەكان لەسەر یاسای حەشدی شەعبی، مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بەمدواییە سەردانی تارانی كردو یەكێك لە پرسەكانی سەردانەكەی تایبەت بوو بە چارەنوسی حەشدەوە، ئەم رۆژانەش بەرپرسانی ئێرانی بەردەوامن لە جموجوڵەكانیان لە بەغداد.  كورتەیەك لەبارەی حەشدەوە هێزەکانی حەشدی شەعبی دوای دەرکردنی فەتوای (جیهادی کفائی) لەلایەن مەرجەعی باڵای شیعە "عەلی سیستانی"یەوە، لە ساڵی (2014)، لە کاتی کۆنترۆڵکردنی سێیەکی خاکی عێراقدا لەلایەن "داعش"ەوە پێکهێنرا. دواتر یاسای هێزەکانی حەشدی شەعبی پەسەندکرا دوای ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران لە 26ی تشرینی دووەمی 2016 دەنگی لەسەردا و کردی بە هێزێکی فەرمی ژێر فەرمانی سەرۆک وەزیرانی عێراق.  بەپێی ئامارەکانی ناوەندی داڕشتنی سیاسەت، پێکهاتەی شیعە 85%ی ئەندامانی هێزەکانی حەشدی شەعبی و 15%ی پێکهاتەی سوننە پێکیدەهێنێت. سەبارەت بە ئاستی سەرکردایەتیش پێکهاتەی شیعە بە ڕێژەی 100% کۆنتڕۆڵی هێزەکانی کردووە. هیشام هاشمی توێژەری ئەمنیی و شارەزای گروپە ئیسلامییەكان كە سەرەتاكانی تەموزی 2020 لە بەغداد تیرۆر كرا، بەر لە تیرۆركردنی توێژینەوەیەكی وردی لەبارەی حەشدی شەعبی بڵاوكردەوە، تێیدا وردەكاریی ناكۆكییەكانی ناو ئەم هێزەی لەنێوان هەردوو بەرەی (خامنەیی)و (عەلی سیستانی)دا ئاشكراكردبوو.  لە توێژینەوەكەیدا هاشمی باسی لەوەكردبوو، حەشد پێكدێت لە (67) گروپی شیعە، (43) گروپی سوننی‌و، (9) گروپی سەربە كەمینەكان لە ناوچەكانی باكوری وڵات، دەكرێت ئەو گروپە شیعانە لەڕووی پەیڕەویكردنیان لە فیقهی مەزهەبییەوە دابەشبكرێن بۆ (44) گروپی پەیڕەوكار لە خامنەیی‌و، (17) گروپی پەیڕەوكار لە سیستانی، (6) گروپی پەیڕەوكار لە مەرجەعەكانی تری شیعە لەناوخۆو دەرەوەی عێراق. ئەوكات هاشمی نوسیبووی: ژمارەی توانای مرۆیی كۆی هێزەكانی حەشدی شەعبی دەگاتە (164 هەزار) كارمەندو هێزی شەڕكەرو لۆجستی، یاسای ژمارە (40)ی ساڵی 2016 دەیپارێزێت‌و پشت بە پەیكەرێكی رێكخراوەیی دەبەستێت كە چەند فەرمانێكی دیوانیی لە ساڵی 2019دا بۆی داناوە، كە ئەوانیش فەرمانەكانی ژمارە (237)‌و (328)‌و (331)ن، ژمارەی توانای مرۆیی سەربە پێكهاتەی شیعە نزیكەی (110 هەزار) كەسە، پێكهاتەی سوننەش نزیكەی (45 هەزار) كەسە، پێكهاتەی كەمینەكانیش نزیكەی 10 هەزار كەسن.  

(درەو): ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری دوو سەرچاوەی ئاگادارەوە ئاشكرایكرد، بانكی ناوەندیی عێراق مامەڵەكردن بە دۆلار لە (5) بانكی تری ناوخۆیی قەدەغە دەكات.  ئەم هەنگاوە دوای كۆبوونەوەكانی هەفتەی رابردووی بەرپرسانی بانكی ناوەندیی عێراق دێت لەگەڵ بەرپرسانی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا لە (دوبەی). بڕیارەكەی بانكی ناوەندیی عێراق لەچوارچێوەی هەوڵەكانی رووبەڕووبوونەوەی (سپیكردنەوەی پارە)و (بەقاچاخبردنی دۆلار)و پێشێلكارییەكانی تردایە. ساڵی رابردوو، بانكی ناوەندیی عێراق مامەڵەكردنی بە دۆلار لە (8) بانكی ناوخۆیی قەدەغەكرد.   

منار عوبێدی- سەرۆكی دامەزراوەی (عێراقی ئایندە) بۆ شیكاریی ئابوریی لەماوەی یەك ساڵدا، قەرزی ناوخۆیی عێراق بەڕێژەی (13 ترلیۆن) دینار زیادبوونی بەخۆوە بینیوە، كە ئەمەش زیادبوونێكی گەورەیەو رێژەی 40%ی بەرهەمی ناوخۆیی پێكدەهێنێت. ئەم زیادبوونەی قەرزی ناوخۆیی كە تەنیا لە ساڵێكدا روویداوە، زیاترە لە قەبارەی تۆماركراوی زیادبوونی قەرز لەماوەی چوار ساڵی تەواودا لە 2024 بۆ 2023، لەو ماوەیەدا بەسەریەكەوە تەنیا 6 ترلیۆن دینار قەرزی ناوخۆیی زیادی كردووە كە دەكاتە رێژەی 2%ی بەرهەمی ناوخۆیی. ئەوەی جێگەی سەرەنجە، بەرزبوونەوەی قەرزی ناوخۆیی عێراق لەكاتێكدا روویداوە كە بەراورد بە چوار ساڵی پێشتر، لە ساڵی 2024دا نرخی نەوت بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینوە، كە دەبوو قەرزی ناوخۆیی كەمبكاتەوە، بەڵام زیادبوونی قەرزی بەرامبەر بە تێكڕای بەرهەمی ناوخۆیی بۆ رێژەی 25% بەرزكردوەتەوە.  سەرباری ئەوەی ئەم رێژەیە هێشتا لەچوارچێوەی قبوڵكراوی ئابوریدا، بەڵام بەردەوامی گەشەی ساڵانەی قەرز بە هەمان ئاست و، ئەگەری دابەزینی نرخی نەوت لە ئایندە، رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی قەرز رێژەی 60%ی بەرهەمی ناوخۆیی تێپەڕێنێت، كە ئەمەش ئاستێكی مەترسیدارەو دەكرێت كاریگەریی نەرێنی لەسەر ریزبەندی عێراق هەبێت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیی.   مەترسییەكە لەوەدایە بە چ شێوەیەك قەرزی ناوخۆیی ئاڕاستە دەكرێت، چونكە زۆرینەی ئەو پارانە بۆ خەرجی بەكاربردن خەرجدەكرێن نەك ئاڕاستەكردنیان بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان، خەرجییەكانی بەكاربردنیش هیچ بەهایەكی زیادە بۆ ئابوری نیشتمانی ناخولقێنن و هۆكار نابن بۆ باشكردنی بەرهەمی ناوخۆیی، ئەمەش وادەكات پرۆسەی دانەوەی ئەم قەرزانە لە ئایندەدا ئاڵۆزتر ببێت.   13 ترلیۆن دینار زیادبوونی ساڵانەی قەرزی ناوخۆیی عێراق تەنیا ژمارە نییە، بەڵكو زەنگی ئاگاداركردنەوەیە كە لە بڕیاربەدەستان دەخوازێت چاوبە ستراتیژیەتی خەرجكردندا بخشێننەوە، گرنگە ئەم پارانە ئاڕاستەی پرۆژەكانی وەبەرهێنان بكرێن كە دەتوانن ئابوری نیشتمانی بەهێز بكەن و بەرهەمی ناوخۆیی بەرزبكەنەوە، لەبری ئەوەی پشت بەو قەرزانە ببەسترێت بۆ پرۆسەی تەرخانكردنی خەرجی زیاتری بەكاربردن. هەموو ئەم ئاڵنگارییە ئابورییانە بۆ بەرزبوونەوەی خەرجییە گشتییەكان دەگەڕێتەوە، ئەمەش پێویستی بە كەمكردنەوەی خەرجییەكان و ئاڕاستەكردنیان هەیە بەشێوەیەكی دروست. ئەگەر هەنگاوی دەستبەجێ بۆ كۆنترۆڵی خەرجییەكان نەگیرێتەبەر، لەئایندەیەكی نزیكدا رووبەڕووی ئاستێكی پێشبینی نەكراوی قەرز دەبینەوە، ئەمەش ئابوری عێراق دەخاتە دۆخێكی نەخوازراوەوە.  چارەسەری كێشەی قەرزی ناوخۆیی پێویستی بە ئیرادەیەكی سیاسی بەهێزو پلانێكی بەردەوامی ئابوریی هەیە، چونكە بەردەوامبوونی دۆخی ئێستا رەنگە سەربكێشێت بۆ تەنگژەیەكی ئابوری قوڵتر كە دەرچوون لێی ئاسان نییە.   

راپۆرتی: درەو 🔻 رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی 2024 بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە  زۆرتر لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (119 ترلیۆن و 33 ملیار) دیناری بە رێژەی (88%) داهاتی نەوت و پتر لە (16 ترلیۆن و 289 ملیار) دیناری بە رێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، زۆرتر لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار) دینار بووە، کە (87%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (13%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (1.6%) داهات لە خەرجی کەمتر بووە و زۆرتر لە (ترلیۆنێک و 108 ملیار) دینار کورتهێنان ڕویداوە. 🔹 نزیکەی (10 ترلیۆن) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زۆرتر لە (544 ملیار و 513 ملیۆن) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار زیاتر لە (55 ملیار و 548 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران نزیکەی (9 ترلیۆن و 346 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە یانزە مانگی یەکەمی (2024)دا رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ مانگەکانی تشرینی دووەمی ساڵی (2024) لە (9ی شوباتی 2025) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (119 ترلیۆن و 33 ملیار و 253 ملیۆن و 845 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (16 ترلیۆن و 289 ملیار و 462 ملیۆن و 848 هەزار) دیناری بەڕێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی یانزەی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (113 ترلیۆن و 564 ملیار و 500 ملیۆن و 888 هەزار) دیناری بەڕێژەی (87%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (22 ترلیۆن و 886 ملیار و 559 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یانزە مانگی یەکەمی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە تاکۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (22 ترلیۆن و 866 ملیار و 599 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (178 ملیار و 448 ملیۆن و 516 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1%) بۆخەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (12 ترلیۆن و 820 ملیار و 656 ملیۆن و 704 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (56%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 668 ملیار و 634 ملیۆن و 311 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (12%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (6 ترلیۆن و 96 ملیار و 689 ملیۆن و 396 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (27%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (ترلیۆنێک و 102 ملیار و 170 ملیۆن و 471 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار. واتە بڕی (ترلیۆنێک و 108 ملیار و 383 ملیۆن و 593 هەزار) دیناری بەڕێژەی (1%) لە داهاتی گشتی کورتهێنان ڕویداوە. سەبارەت بە وردەکاری 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 946 ملیار و 48 ملیۆن و 274 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (544 ملیار و 513 ملیۆن و 723 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (126 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (55 ملیار و 548 ملیۆن و 735 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (9 ترلیۆن و 345 ملیار و 985 ملیۆن و 815 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (7 ترلیۆن و 509 ملیار و 798 ملیۆن و 453 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 836 ملیار و 187 ملیۆن و 361 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أب لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أیلول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الاول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx  

درەو: راپۆرتی رۆژنامەی (العربي الجدید): حکومەتی عێراق جەختدەكاتەوە، لە ساڵی (2028)دا، دەگاتە ئاستی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ لە بەرهەمهێنانی غازو راگرتنی هاوردەکردنی لە ئێرانەوە، بۆ کارپێکردنی وێستگەکانی کارەبا، لە دووەم بەڵێنیدا كە حكومەت لەماوەی مانگێكدا رایبگەپەنێت.  ئەم جەختكردنەوەیە لە دوای بڕیارەکانی ئیدارەی نوێی ئەمەریکا دێت بەرامبەر ئێران و، هەڵپەساردنی ئەو لێخۆشبونەی بە عێراق دراوە بۆ هاوردەکردنی غاز لە تارانەوە، دەستنیشانكردنی ساڵی (2028) وەك وادەی كۆتایهێنان، بێ ئاماژەکردنە بەو ئەگەرەی پرۆسەكەكانی بەستنەوەی کارەبای نێوان عێراق و وڵاتانی کەنداو و تورکیا و ئوردن کە ئێستا بەڕێوە دەچێت، یارمەتیدەر دەبێت بۆ کەمکردنەوەی هاوردەکردنی غازی ئێران بۆ عێراق. رۆژی شەممەی رابردوو، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند: وڵاتەکەی تا ساڵی (2028) بە تەواوی هاوردەکردنی غاز ڕادەگرێت، ئاماژەی بەوەدا، غاز لە ئێرانەوە هاوردە دەکرێت بۆ کەمکردنەوەی قەیرانی کارەبا بەتایبەتی لە هاویندا، سودانی وتیشی: ئیدارەی پێشوی ئەمەریکا مۆڵەتی هاوردەکردنی غازی لە ئێرانەوە دەدا کە سزای بەسەردا سەپێنراوە، وڵاتیش پێویستی بەوەیە ئیدارەی نوێی ئەمەریکا بە سەرۆکایەتی دۆناڵد ترەمپ، بەردەوامبێت لەو لێخۆشبونە. بەگوێرەی داتاکانی بانکی جیهانی، عێراق سێیەم وڵاتە لە سوتاندنی زۆرترین رێژەی غازی هاوەڵ لە جیهاندا، بەگوێرەی داتاکانی بانکی جیهانی، بەجۆرێك کۆی گشتی ئەو غازی عێراق لە ساڵی  (2023) سوتاندویەتی نزیکەی (18) ملیار مەتر سێجا بووە. جێبەجێکردنی ڕێککەوتننامەی پاریس عیزەت سابیر، بریکاری وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ کاروباری غاز بە ڕۆژنامەكەی راگەیاندووە: عێراق پابەندە بە جێبەجێکردنی مەرجەکانی ڕێککەوتننامەی پاریس کە لە ساڵی (2015)ئیمزا کراوە، پابەندكراوە بە کۆتاییهێنان بە سوتاندنی غازی پەیوەست بە پرۆسەكانی دەرهێنانی نەوت و چوونە بواری وزەی پاک تا ساڵی(2030) .  عیزەت سابیر، ئاماژەی بەوەداوە حکومەتی عێراق بەردەوام کار دەکات بۆ بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ لەڕێگەی وەبەرهێنانی غازی خۆماڵییەوە، بەجۆرێك ڕێژەی بەرهەمهێنانی غازی سوتاو گەیشتووەتە (70٪)، لەكاتێكدا پێش ئەوەی حکومەتی ئێستا دەسەڵات بگرێتە دەست(53٪)بوو. ئاشکرای کرد، لە ساڵی (2025)زیاتر لە (300) ملیۆن مەتر سێجا وەبەرهێنان لە کێڵگەکانی بەسرە و میسان و ناسریە و غەراف دەکرێت، تا کۆتایی ئەمساڵ بەرهەمهێنان دەگاتە (78٪.)، وتیشی: خواستی جیهان لەم چەند ساڵەی دواییدا رویكردووەتە غاز وەک وزەی پاک، عێراق پلان و بەرنامەی هەیە کە دەتوانێت لە ساڵی (2028) دا هیچ غازێکی هاوەڵ نەسوتێنێت و بگاتە قۆناغی سفری غازی سوتاو. ئاماژەی بەوەشکرد، وەزارەتی نەوت خولی پێنجەم و شەشەمی کێڵگە نەوتییەکانی داوە بە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان و پابەندیان کردون بە وەبەرهێنانی غازیش، لە کاتێکدا عێراق (127) تریلیۆن پێ سێجا غازی یەدەگی هەیە، کە دەیکاتە یەکێک لە وڵاتانی بەرهەمهێنەرو رکابەری جیهانی کە (75٪)غازەكەی هاوەڵ و (25٪)غازی ئازادی هەیە. باسی ئەوەشیكردووە،  تێچوی وەبەرهێنانكردن لەغازی هاوەڵ بەرزترە، چونکە پێویستی بە پڕۆژەی زیاترە، هەروەها پێویستی بەئامێری زیاتر هەیە و وێڕای جیاکردنەوەی شلەکانیش، پێویستی بە چەندین کەرەستە هەیە، بەجۆرێك سەرمایەی وەبەرهێنان لەکەرتی غاز لەعێراق لە سنوری (15)ملیار دۆلار دایە و لەساڵانی داهاتوودا (7)ملیار دۆلاری دیکەش خەرج دەکرێت. دواکەوتنی عێراق لە وەبەرهێنانی غاز باسم نغمیش غریباوی، ئەندامی لیژنەی نەوت و غازی پەرلەمانی عێراق دەڵێت: عێراق زۆر درەنگ کەوتووە لە وەبەرهێنانی غازی هاوەڵ، چونکە گرێبەستەکانی مۆڵەپێدان کێشەی سوتاندن و چارەسەرکردنی غازیان لەبەرچاو نەگرتووە لەبری سوتاندن و بەفیڕۆدان. غریباوی بە ڕۆژنامەكەی وتووە: حکومەتی عێراق لەم دواییانەدا رویكردووەتە وەبەرهێنانی غاز بۆ بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ، بەتایبەت دوای ئەو دۆخە خراپەی تێكەوتووە، بەهۆی وەستانی دابینکردنی غاز و فشارەکانی ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی لێخۆشبونی هاوردەكردنی غاز لە ئێرانەوە. راشیگەیاندووە: گرێبەستەكانی تەواوکاری ئەم دواییەی بۆ خولی پێنجەم و شەشەمی خولی مۆڵەت پێدان لە وەبەرهێنانی نەوتی کۆمپانیاکانی پابەندكرد غاز لە کێڵگەکانی نەوت وەبەربهێنن، وەبەرهێنانی غازی ناوخۆیی هەنگاوێکە بە ئاراستەیەکی دروست لەپێناو بەدەستهێنانی دەستکەوتی ئابوری و بەدەستهێنانی زۆرترین داهاتی دارایی و بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ بۆ رێگەگرتن لە خوێنبەربونی درایی بۆ هاوردەکردنی غاز. ئاماژەی بەوەشەكردووە: بەگوێرەی ئەو ڕاپۆرت و داتا و لێدوانانەی بەرپرسانی وەزارەتی نەوت لەکاتی میوانداریکردنیان لە پەرلەمانی عێراق رایانگەیاندووە، ئاماژە بەوە دەکەن ساڵی (2030) پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ لە وەبەرهێنانی تەواوی غازی نیشتمانی و ڕاگرتنی هاوردەكرن بەیەکجاری دێتەدی. بەرهەمهێنان دوای زیادبونی خواست دەکەوێت لای خۆیەوە،  ئه حمه د سه دام پسپۆڕی ئابوری وزه دەڵێت: عێراق ده توانێت له غازدا پێداویستیەكانی خۆی پڕبكاتەوە، ئه گه ر بتوانێت ڕۆژانه (1600) ملیۆن پێ سێجا غازی ستاندارد به رهه م بهێنێت، که هاوتای بڕی هاورده کراوی ئێرانه، زیادبونی خواست لەسەر غاز، بەهۆی گەشەکردنی بەکارهێنانی کارەبایە لە عێراق بە ڕێژەی (10٪)ساڵانە، كە پێویستی بە زیادکردنی بەرهەمهێنانی کارەبا بە بڕی (2000)مێگاوات لە ساڵێکدا. ئەو پسپۆڕە ئابوریە ئاماژەی بەوەداوە، ئەگەری بەدەستهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ تەنیا پەیوەندی بە زیادکردنی بەرهەمهێنانی غازەوە نییە، بەڵکو پەیوەستە بە سیاسەتی كەمكردنەوەی بەکارهێنانی کارەبا و غازی بەکارهاتوو، بە زەحمەتیشی دەزانێت پێش (2030) عێراق بگاتە ئاستی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی، بەڵام لەگەڵ هاتنی ساڵی (2028)دا، رەنگە گەشەسەندنێکی بەرچاو لە بواری غازدا بەدی بهێنرێت نەک پڕكردنەوەی تەواو.  ئەوەشی وتووە: عێراق بۆ بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی، پێویستی بە خێراكردنی جێبەجێکردنی گرێبەستەکان لەگەڵ کۆمپانیاکانی وەبەرهێنان لەبواری غازدا، بەدیاریكراویش، لەخولی مۆڵەتپێدانی ئەم دواییەدا کە بایەخەكانی خستووەتە سەر غاز لەگەڵ پێدانی هەموو ئاسانکاری و ڕێوشوێنەکان بەو کۆمپانیایانە. رونیشكردەوە: گوشار و سزاکانی ئەم دواییەی ئەمەریکا و نوێنەکردنەوەی ئەو لێبوردنەی  بە عێراق دراوە بۆ هاوردەکردنی غاز لە ئێرانەوە، هاندەرێکی گرنگ دەبێت کە پاڵ بە حکومەت دەنێت بۆ خێراکردنی ئەرکی کۆمپانیاکانی وەبەرهێنان لە عێراق و، ناچارکردنی حکومەت بۆ ئەوەی وردە وردە بەرەو سەربەخۆیی وزە بڕوات. جەختی لەوەش کردەوە: هیچ بژاردەیەکی جێگرەوە نییە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کەمی غاز جگە لە وەبەرهێنانی ناوخۆیی، لێدوانەکانی حکومەت لەبارەی بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكان ئەو پەیامە دەگەیەنێت، کە بەرەو سەربەخۆیی وزە دەڕوات و پلانی هەیە بۆ ئەوە، هەروەها دەیەوێت خۆی لەو تۆمەتانە بە دووربگرێت کە واشنتۆن ئاڕاستەی عێراق دەكات، سەبارەت بە پەیوەندییە ئابورییەکانی نێوان عێراق و ئێران.

درەو: مەنارعوبەیدی، سەرۆكی دامەزراوەی عێراقی ئایندە: 🔹 (46)  ملیۆن كەس دانیشتوی عێراقن، بەپێی سەرژمێری گشتی وەزارەتی پلاندانان، کە ئەنجامە وردەکارییەکان جەختی لێكردووەتەوەو لە (24)ی شوبات بڵاودەکرێنەوە. 🔹رێژەی گەشەی ساڵانەی دانیشتوان گەیشتووەتە(2.53٪) واتە ژمارەی دانیشتوانی عێراق ساڵانە زیاتر لە یەک ملیۆن کەس زیاد دەکات،  ئەمەش وادەکات لە ساڵی (2030) دا ژمارەکە (50)ملیۆن کەس تێبپەڕێنێت و پێشبینی دەکرێت لە ساڵی (2040)دا بگاتە زیاتر لە 70 ملیۆن کەس. 🔹سەبارەت بە ڕێژەی هەژاری وەزارەت ڕایگەیاندووە: (17.5٪)ە، واتە لە هەر (30)عێراقییەک (5)کەسیان لە ژێر هێڵی هەژاریدان، ئەم رێژەیە لە پارێزگاکان جیاوازە و لە پارێزگای موسەنا دەگاتە (40%)، واتە لە هەر(5)کەس لە سەماوا(2)کەس لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژین. 🔹کێشەی ڕاستەقینە لە عێراق تەنها نرخی نەوت و گرژی جیۆپۆلەتیکی نییە، بەڵکو مەترسی دیمۆگرافی خێرایە. ئەگەر بودجەی ئێستای عێراق کە (160) تریلیۆن دینارە نەتوانێت هەژاری لە خوار(17٪) کەمبکاتەوە، ئەوا گەیشتن بە ڕێژەی هەژاری كە لە سەدا (5)کەمتر بێت و ژمارەی دانیشتوانەکەی (70) ملیۆن کەس بێت لە ساڵی (2040) دا، پێویستی بە بودجەی ساڵانەی زیاتر لە (300) تریلیۆن دینار هەیە. 🔹بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی پێشبینی دەکرێت نرخی هەر بەرمیلێک نەوت لە ساڵی 2040 دا نزیکەی (50) دۆلار بێت، عێراق پێویستی بە هەناردەکردنی (12.5)ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا هەیە بۆ ئەوەی بتوانێت پارەی ئەو خەرجیانە دابین بكات. 🔹ئەگەر دۆخی ئێستا لە ڕووی بەرهەمهێنان و داهاتەوە نەگۆڕێت و بودجە وەک خۆی بمێنێتەوە، ئەوا ئەگەر نرخی نەوت دابەزێت و ڕێوشوێنی توند نەگیرێتەبەر، ڕێژەی هەژاری تا ساڵی (2030) بۆ (23٪) بەرزدەبێتەوە، لە (2040)دا دەگاتە (84٪) ئەگەر نرخی نەوت دابەزێت و رێوشوێنی توند نەگیرێتەبەر. 🔹ئێمە لەبەردەم بۆمبێکی چێندراوداین کە پێویستی بە دەستبەجێ پوچەڵكردنەوە هەیە، پێویستە هەڵمەتی هۆشیاری دەستپێبکرێت بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی گەشەی دانیشتوان، لەگەڵ کاركردن بۆ زیادکردنی داهاتی حکومەت و هەمەجۆرکردنی ئابووری. 🔹ئەگەر وانەبێت ئەوا عێراق روبەڕوی مەترسییەکی گەورە بەدەست هاوشێوەی قەیرانی ئەو وڵاتانەی ئەفریكا كە بەدەستیەوە دەناڵێنن، لەگەڵ بڵاوبونەوەی هەژاریش، ناکۆکی خێڵەکی و قاتوقڕی و تاوان بەشێوەیەكی فراوان بڵاودەبێتەوە.