درەو: حکومەتی عێراق حزبوڵای (لوبنان) و ئەنساروڵای حوسییەکانی لە یەمەن وەک قەوارەی تیرۆریستی لەناوخۆی وڵاتدا پۆلێن کرد، هەروەها فەرمانی بلۆككردنی سەرجەم سامان و سەروەت و سامانەکانیانیشی دەرکرد. رۆژنامەی وەقائعی عێراق لە ژمارە 4848ی خۆی لە 17ی تشرینی دووەمی 2025، بڕیارێکی دەركردووە لە ( لیژنەی بلۆككردنی سامانی گروپە تیرۆریستییەکان) ژمارە 61ی لە بەرواری 28ی تشرینی یەکەمی 2025 بڵاوکردووەتەوە و بڕیاریبلۆككردنی  سەروەت و سامانی 24 قەوارەی دەرکردووە، کە وەک رێکخراوی تیرۆریستی پۆلێنیکردووە. لەوانە: - لە زنجیرەی ١٨: حزبوڵا، لوبنانـ تۆمەت: بەشداریکردن لە کردەوەی تیرۆریستی. - لە زنجیرەی ١٩: حوسییەکان (ئەنساروڵا) یەمەن، تۆمەت: بەشداریکردن لە کردەوەی تیرۆریستی. لیژنەی بەستنی پارەی تیرۆریستی، لیژنەیەکە لە لایەن ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی وەزیرانەوە بە سەرۆکایەتی پارێزگاری بانکی ناوەندی و جێگرەکەی، بەڕێوەبەری بەرەنگاربونەوەی سپیکردنەوەی پارە و بەرەنگاربونەوەی پارەدارکردنی تیرۆر پێکهێنراوە، هاوکات ئەو نوێنەرانە لەخۆدەگرێت کە ناونیشانی کارەکەیان کەمتر نییە لە بەڕێوەبەری گشتی یان راگر لە وەزارەتەکانی: دارایی، ناوخۆ، کاروباری دەرەوە، داد، بازرگانی،  پەیوەندییەکان، زانست و تەکنەلۆژیا، کۆمیسیۆنی دەستپاکی، دەزگای بەرەنگاربونەوەی تیرۆر، و دەزگای هەواڵگری.  

(درەو): وەزارەتی نەوتی عێراق كێڵگەی (خۆرئاوای قورنە-2) لە كۆمپانیا (لوك ئۆیڵ)ی روسی وەردەگرێتەوەو، دەیدات بە كۆمپانیایەكی ئەمریكی.  وەزارەتی نەوتی عێراق راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو، تێیدا بانگهێشتی (راستەوخۆ)و (تایبەت)ی ئاڕاستەی ژمارەیەك لە گەورە كۆمپانیاكانی ئەمریكا كرد، بێتە ناو دانوستانی راستەوخۆ بەمەبەستی پێشكەشكردنی پێشنیارو كێبركێی خۆیان بۆ (گواستنەوەی بەڕێوەبردنی كێڵگەی خۆرئاوای قورنە-2) بۆ یەكێك لەو كۆمپانیایانەی؛ كە بەگوێرەی كێبركێ و پێوەرەكان گرێبەستەكە دەباتەوە بۆ پەرەپێدانی كێڵگەكە.  وەزارەتی نەوت ئاماژەی بەوەكردووە، گواستنەوەی ئیدارەی كێڵگەی خۆرئاوای قورنە-2 بۆ یەكێك لە كۆمپانیا ئەمریكییەكان لەتوانایدایە خزمەت بە بەرژەوەندییە هاوبەشەكان بكات و، سەقامگیری بازاڕی جیهانیش نەوتیش بەهێز بكات، ئەمە لەپاڵ زامنكردنی بەردەوامی پرۆسەی بەرهەمهێنانی نەوتی عێراق و پشكی خۆی لە بازاڕدا، هەروەها بەهێزكردنی پەیوەندییە ئابورییە هاوبەشەكانی نێوان عێراق و ئەمریكاو گواستنەوەی تەكنەلۆژیای پێشكەوتوو.  كۆمپانیای (لوك ئۆیڵ) كە دووەم گەورە كۆمپانیای نەوتە لە روسیا، بەمدواییە لەلایەن ئەمریكاو بەریتانیاوە سزای بەسەردا سەپێندرا، بەوهۆیەوە كۆمپانیاكە كارەكانی لە كێڵگەی خۆرئاوای قورنە-2 لە عێراق پەكیكەوت. بەهۆی سزاكانەوە حكومەتی عێراق پێدانی پارەی كاش و نەوتی خاوی بە كۆمپانیا روسییەكە راگرت.  سەرباری راگرتنی پێدانی پارە، باركردنی نەوتی كێڵگەی خۆرئاوای قورنە-2 لەلایەن كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)وە راگیرا، ئەمەش دواجار كۆمپانیا روسییەكەی ناچار كرد لە كێڵگەكە بكشێتەوە.   

وەزارەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (ڕاپۆرتی بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە) بۆ ساڵی ٢٠٢٥ بڵاوکردووەتەوە، ئەمە دەقی ئەو بەشەی ڕاپۆرتەکەیە کە تایبەتە بە عێراق. عێراق: ئاستی 2 حکومەتی عێراق بەتەواوی پابەند نییە بە کەمترین ستانداردەکان بۆ نەهێشتنی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، بەڵام هەوڵی بەرچاو دەدات بۆ ئەنجامدانی ئەمە. حکومەتی عێراق دەریخستوە کە هەوڵی زیاتری داوە، بەراورد بە ماوەی راپۆرتدانی پێشوو؛ لەبەرئەوە عێراق لە ئاستی (2) ماوەتەوە. ئەم هەوڵانە بریتی بوون لە لێکۆڵینەوەو دادگاییکردنی زیاتری تاوانەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، بەتایبەتی سواڵکردنی زۆرەملێ، هەروەها حوکمدانی بازرگانی زیاتر. هێزەکانی جێبەجێکردنی یاسا بەشدارییان کرد لە لێکۆڵینەوە نێودەوڵەتییەکان، کە بووە هۆی دەستگیرکردنی تۆمەتبارانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. حکومەت راهێنانی پێشکەشکرد بە بەرپرسان لەسەر دەستنیشانکردن قوربانی و رەوانەکردنی بۆ چاودێری. حکومەت سەرچاوەکانی تەرخانکرد بۆ لیژنەی ناوەندیی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، هەروەها بەردەوام هەوڵ دەدات بۆچوونی رزگاربووان وەربگرێت لە هەوڵەکانی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. بەڵام حکومەت لە چەندین بواری سەرەکییدا کەمترین ستانداردەکانی بەدینەهێناوە. حکومەت ژمارەیەکی کەمتر گومانلێکراوی بازرگانیکردن بە مرۆڤی دادگایی کردوە و ژمارەیەکی کەمتر قوربانی دەستنیشانکردوە بەراورد بە ساڵی رابوردو. حکومەت راپۆرتی نەداوە دەربارەی هەوڵەکانی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ راپۆرتەکان لەسەر تێوەگلانی بەرپرسان، لەوانە ئەو بەرپرسانەی گومان دەکرێت ئەو منداڵانەی تۆمەتبارن بە پەیوەستبوون بە داعش لەگەڵ خێزانەکانیان ئیستغلال کردوە بەرامبەر پێدانی بەڵگەنامەی شارستانی پێویست بۆ وەرگرتنی خزمەتگوزارییە حکومییەکان. داوەرانی لێکۆڵینەوە هێشتا تاکە دەسەڵاتن بۆ دەستنیشانکردنی قوربانی بەفەرمیی و رەوانکردنیان بۆ چاودێری، ئەمەش بۆتە هۆی سنوردارکردنی هەوڵەکانی دەستنیشانکردن و پاراستنی قوربانی. لەئەنجامی ناتەبایی پشکنین لەناو دانیشتوانە لاوازەکان، دەسەڵاتەکان رێکاری کاریگەرییان پەیڕەو نەکردوە بۆ رێگرتن لە سزادانی نادروستی قوربانییەکان بەهۆی ئەو کردارە نایاساییانەی کردوویانە راستەوخۆ لە ئەنجامی ئەوەی بازرگانیان پێوە کراوە. حکومەت پەناگەی تەرخانکراوی نییە بۆمنداڵی قوربانی بازرگانیکردن بەمرۆڤ و دەستگەیشتن بە پەناگە سنووردارە بۆ هەندێک دانیشتوانی لاواز بەرامبەر بازرگانیکردن بە مرۆڤ.   راسپاردە لەپێشەکان: • بەفەرمی رێگەدان بە دەسەڵاتە پەیوەندارەکان، نەک تەنها دادوەرانی لێکۆڵینەوە بەپێی بڕیاری دادگا، بۆ دەستنیشانکردنی قوربانی ئەگەریی بازرگانیکردن بەمرۆڤ و رەوانەکردنی بۆ چاودێری، لەوانە، پەناگە (شێڵتەر). • دڵنیاییکردن لەوەی قوربانیانی بازرگانیکردن بەمرۆڤ بە ناڕەوا سزا نادرێن تەنها لەسەر کرداری نایاسایی ئەنجامدراو راستەوخۆ لە ئەنجامی ئەوەی بازرگانیان پێوەکراوە. • زیادکردنی دەستگەیشتنی بێبەربەست بە خزمەتگوزارییەکانی پاراستن بۆ هەموو قوربانیانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ و منداڵەکانیان – بە بیانییەکان و دانیشتوانە لاوازەکانەوە، وەک پەناگە،راوێژی دەروونی، چاودێری تەندروستی، یارمەتی یاسایی، خزمەتگوزارییەکانی وەرگێڕانی نوسین و زارەکیی، خزمەتگوزارییەکانی تێکەڵکردنەوە، راهێنانی کار و هاوکاریی دارایی. • چارەسەرکردنی گرفتی شرۆڤەکردنی یاسای سزادانی عێراق، کە لەوانەیە توانای حکومەت سنوردار بکات بۆ پاراستنی قوربانییەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ یان سزادانی بازرگانان بە مرۆڤ. • پێشکەشکردنی راهێنان بە بەرپرسان لەسەر بەکارهێنانی رێکارە ستانداردەکانی کارکردن (SOPs) بۆ دەستنیشانکردنی چالاکانەی قوربانیان لەناو دانیشتوانە لاوازەکان، ئاوارەگەڕێنراوەکان لە ئەلهۆل. • زیادکردنی هەوڵەکانی لێکۆڵینەوەو دادگایکردنی تاوانەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ و سەپاندنی سزای گونجاو بەسەر بازرگانانی حوکمدراو و بەرپرسە تێوەگلاوەکان، کە پێویستە پێکبێت لەماوەی بەرچاوی بەندکردن و راپۆرتدان لەسەر سزادانەکان. • جێبەجێکردنی تەبای رێنماییە پتەوەکان و چاودێریکردنی کۆمپانیاکانی بەکارخستنی کرێکار، لەوانە لەڕێگەی نەهێشتنی رسومی بەکارخستن کە لە کرێکارانی بیانیی وەردەگیرێن و لێپرسینەوەی تاوان لە بەکارخەرانی کرێکاری ساختەکار. • دڵنیاییکردن لە پەیڕەوکردنی رێبازێکی قوربانی-ناوەند و هۆشیار بەرامبەر بە زەبری دەروونیی بۆ دەسنتیشانکردنی قوربانی و دابینکردنی هاوکاریی بۆ هەموو قوربانییەکان بەبێ لەبەرچاوگرتنی بەشداریکردنیان لە رێکارەکانی لێکۆڵینەوەی تاوان یان دادگاییکردنی بازرگانان بە مرۆڤ. • دانانی چوارچێوەی یاسایی، لەڕێگەی هەموارکردنی یاساکە یان لەڕێگەی رێنماییەکی وەزاریی، بۆ ئەوەی رێکخراوە ناحکومییەکان بتوانن پەناگەی قوربانیان بەڕێوەببەن، هەروەها پێشکەشکردنی سەرچاوەی دارایی و شوێن و کارمەندی راهێنراو بەم رێکخراوانە. • هەموارکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی بازگانیکردن بەمرۆڤ بۆ دڵنیابوون لەوەی نیشاندانی بەکارهێنانی هێز، ساختەکاری یان ناچارکردن مەرجی پێویست نییە بۆ سەلماندنی تاوانی بازرگانیکردنی سێکس بە منداڵ، تەبا لەگەڵ پرۆتۆکۆلی بازرگانیکردن بە مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکانی ساڵی 2000. دادگاییکردن حکومەتی عێراق هەوڵەکانی زیادکردوە بۆ جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. یاسای عێراق بۆ بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ ساڵی 2012 هەندێک لە جۆرەکانی بازرگانیکردن بە کرێکار و هەندێک لە جۆرەکان بازرگانیی سێکس وەک تاوان دەناسێنێت. یاساکە سزای تا 15 ساڵ زیندانیکردن و پێبژاردنی داناوە بۆ تاوانەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، ئەگەر قوربانی نێرینەی پێگەیشتوو بوو، و سزای زیندانی هەتاهەتایی و پێبژاردنی داناوە، ئەگەر قوربانی مێینەی پێگەیشتوو یان منداڵ بوو. ئەم سزایانە وەک پێویست قورسن، سەبارەت بە بازرگانیکردنی سێکس، هاوتان لەگەڵ ئەو سزایانەی بۆ تاوانە گەورەکان دانراون، وەک تاوانی لاقەکردن. ماددەی 399 لە یاسای سزادان لەشفرۆشی منداڵی بە تاوان داناوە و سزای 10 ساڵ بەندکردنی بۆ داناوە، ئەمەش وەک پێویست قورسە، ئەگەرچی هاوتا نییە لەگەڵ سزا دانراوەکان بۆ لاقەکردن. ناتەبا لەگەڵ پێناسەی بازرگانیکردن بەپێی یاسای نێودەوڵەتی، یاسای بەرەنگاربوونەوەی بازگانیکردن بەمرۆڤ نیشاندانی بەکارهێنانی هێز، ساختەکاری یان ناچارکردن وەک مەرج داناوە بۆ سەلماندنی تاوانی بازرگانیکردنی سێکسیی بە منداڵ، لێرەوە هەموو جۆرەکانی بازرگانیکردنی سێکسی منداڵی بەتاوان نەکردوە. یاسای سزادانی عێراق لەشفرۆشی منداڵی بەتاوان کردوە و سزای تا دە ساڵ بەندکردنی بۆ داناوە، کە وەک پێویست قورسە، ئەگەرچی هاوتا نین لەگەڵ سزا دیاریکراوەکان بۆ لاقەکردن. لیژنەی ناوەندیی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ بەردوام بوو لە ئامادەکردنی رەشنووسی هەموارکردنی یاسای ساڵی 2012 بەمەبەستی لابردنی مەرجی نیشاندانی بەکارهێنانی هێز، ساختەکاری یان ناچارکردن بۆ سەلماندنی تاوانەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ؛ هەموارەکە هێشتا چاوەڕوانی پەسەندکردنە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە. رێنمایی جێبەجێکردنی یاسای بازرگانیکردن بە مرۆڤ ئەرک و بەرپرسیارێتیەکانی جێبەجێکردنی یاساکە بۆ وەزارەتەکان روون دەکاتەوە کە ئەندامن لە لیژنەی ناوەندیی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. حکومەتی هەرێمی کوردستان راپۆرتی نەداوە لەسەر داڕشتنی چوارچێوەی یاسایی و جێبەجێکردنی پێویست بۆ جێبەجێکردنی یاسای 2012ی عێراق بۆ بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، کە پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی 2018 پەسەندی کردوە. بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لە وەزارەتی ناوخۆ لێکۆڵینەوەی دەستپێکرد لە 3,182 کەس لە ژمارەیەکی نەزانراوی کەیسدا، لەوانە 523 تۆمەتباری بازرگانیکردنی سێکس و 2,695 تۆمەتباری بازرگانیکردنی کاری زۆرەملێ، لەمانە 2,291 تاوانی سواڵکردنی زۆرەملێ بوون. ئەمە بەرزبوونەوەیەکی بەرچاو بوو بەراورد بە 1,698 کەس کە لێکۆڵینەوەیان لەگەڵ کرا لە ساڵی 2023. حکومەت راپۆرتیدا لەسەر 410 لێکۆڵینەوە لە بازرگانیکردنی سێکس کە لە ساڵی پێشوو دەستیانپێکرد و هێشتا بەردەوامن. دەسەڵاتەکان دادگاییکردنی 543 کەسیان دەستپێکردوە، لەوانە 202 کەس لەسەر بازرگانیکردنی سێکس و 341 کەس لەسەر بازرگانیکردنی کاری زۆرەملێ، لەمەش 205 لەسەر سواڵکردنی زۆرەملێ بوو. ئەمەش نزمبوونەوەیە بەراورد بە 1،270 دادگاییکردنی دەستپێکراو لە 2023. حکومەت راپۆرتیدا کە 151 دادگاییکردن کە لە ساڵانی پێشتر دەستیانپێکرد هێشتا بەردەوامن. حکومەت حکومی سەپاند بەسەر 388 بازرگان، لەوانە 197 بازرگانی سێکس و 191 بازرگانی کارپێکردن؛ دادگاکان 252 کەسیان حوکمدا بەپێی یاسای بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤی ساڵی 2012 و 136 کەس بەپێی یاساکانی تری وەک یاسای سزادان و یاسای نشینگە، هەندێک سەرباری یاسای بازرگانیکردن. ئەمەش بەرزبوونەوە بوو بەراورد بە 295 حوکمدان لە ساڵی 2023. حکومەت راپۆرتی نەدا لەسەر داتاکانی سزادانی بازرگانە حوکمدراوەکان؛ بەڵام حکومەت راپۆرتیدا لەسەر مەودای سزاکان لەنێوان پێنج ساڵ بەندکردن تا بەندکردنی هەتاهەتایی. دەشێت ئامارە بڵاوکراوەکان لەلایەن هێزەکانی جێبەجێکردنی یاسای ئەو تاوانانەش لەخۆبگرن کە دەکەونە دەرەوەی مەودای پێناسە نێودەوڵەتییەکەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. لە ساڵی 2024 بەرپرسانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لێکۆڵینەوەیان کرد لە 13 کەیسی گومانلێکراوی بازرگانیکردن بە مرۆڤ (10 لەسەر بازرگانکردنی سێکس و دوو لەسەر کاری زۆرەملێ و یەکێک لەسەر جۆرێکی دیارینەکراوی بازرگانیکردن بە مرۆڤ). بەرپرسانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەستیانکرد بە یەک دادگاییکردنی نوێ لەسەر کاری زۆرەملێ، هەروەها 33 دادگاییکردنی ساڵی 2023 هێشتا بەردەوامن. دادگاکانی هەرێمی کوردستانی عێراق حوکمیان سەپاند بەسەر چوار بازرگان بە مرۆڤ (سێ بازرگانی سێکس و یەک بازرگانی کاری زۆرەملێ)، بەراورد بە هەشت حوکمدان لە ساڵی 2023. حکومەتی هەرێمی کوردستان داتای دابین نەکرد دەربارەی بازرگانە حوکمدراوەکان. حکومەت راپۆرتی نەداوە لەسەر لێکۆڵینەوە، دادگاییکردن یان حوکمدانی فەرمانبەرانی حکومەت کە تێوەگلاون لە تاوانەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ؛ بەڵام هێشتا گەندەڵیی و تێوەگلانی فەرمیی لە تاوانەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ نیگەرانیەکی گەورەیە و جێبەجێکردنی یاسای پەکخست لەماوەی ساڵەکەدا. راپۆرتەکان ئاماژەیاندا بەوەی ئەفسەرانی پلە نزمی پۆلیس و کارگێڕیی بەرتیل وەردەگرن بەرامبەر چاوپۆشین لە تاواکانەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. چاودێران راپۆرتیانداوە هەندێک بەرپرسی جێبەجێکردنی یاسا رێخۆشکەر بوون بۆ بازرگانیکردنی سێکس بە منداڵ لە بەندیخانەکان. پێشتر رێکخراوێکی نێودەوڵەتی راپۆرتیدا لەسەر خێزانەکان – لەگەڵ منداڵان – کە تۆمەتبارن بە وابەستەبوون بە داعش – پاش ئازادکردنیان لە بەندکردن، لەلایەن بەرپرسانەوە ئیستیغلالی سێکسی کراون لەڕێگەی ناچارکردنیان بە ئەنجامدانی کردەی سێکس بەرامبەر بەدەستهێنانی رێگەپێدانی ئاسایش یان دەستگەیشتن بە بەڵگەنامە شارستانییەکان کە پێویستن بۆ وەرگرتنی خزمەتگوزارییە حکومەییەکان. بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لە وەزارەتی ناوخۆ سەرپەرشتی لێکۆڵینەوەکان لە بازرگانیکردن بە مرۆڤ دەکات و 16 یەکەی تایبەتمەندی پۆلیسی هەیە، دوو لە بەغدادو یەکێک لەهەر یەکێک لە پارێزگاکان؛ لە ساڵی 2024 حکومەت سەرچاوەی زیاتری تەرخانکرد بۆ بەڕێوەبەرایەتییەکە. دەسەڵاتی دادوەریی عێراق بەرپرسە لە دامەزراندنی دادوەری پسپۆڕ لە هەموو پارێزگاکان؛ ئەو دادوەرانەی تەنها کەیسەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ بەڕێوەدەبەن و بەرپرسیارن لە بەفەرمی دەستنیشانکردنی قوربانی و رەوانەکردنی بۆ چاودێری. بەپێی راپۆرتەکان داواکارانی گشتی بازرگانیکردن بە مرۆڤ وەک تاوانی بچووکتر سەیردەکەن، بۆ نموونە وەک تاوانی لەشفرۆشی یان پێشێلکردنی یاساکانی کار، لەجیاتی سەیرکردنیان وەک بازرگانیکردن بە مرۆڤ، لە ئەنجامدا سزاکان سووکترن و رەنگدانەوەی گەورەیی تاوانەکە نین. لە هەرێمی کوردستان، بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تاوانە رێکخراوەکان هەشت یەکەی چالاکی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤی هەیە لە هەموو پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکان؛ بەڵام چاودێران راپۆرتیانداوە کە ئەم یەکانە سەرچاوە و کارمەندی پێویستیان نییە. لە هەرێمی کوردستانی عێراق، کەیسەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ سەرەتا لە دادگای لێکۆڵینەوە دەبینران، کە دادوەر بڕیاری دەدا لە رەوانەکردنی کەیسەکە بۆ دادگای تاوان، مەدەنیی یان نەوجەوانان. چاودێران تێبینیان کردوە کە هەندێک دادوەر کەیسەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤیان رەوانە نەکردوە بۆ لێکۆڵینەوەی پۆلیس بەهۆی نەبوونی زانیاری لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. لە هەندێک کاتی تردا، قوربانیان بەبێ نوێنەرایەتی یاسایی نەیانتوانیوە بەڵگەی پێویست پێشکەش بکەن لەسەر روودانی تاوانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، لەبەرئەوە دادوەران کەیسەکەیان رەوانە نەکردوە بۆ لێکۆڵینەوەی زیاتر، لەجیاتی ئەوە بەشێوەی هەمیشەیی یان کاتیی کەیسەکەیان داخستوە. حکومەت، بەهاوبەشی لەگەڵ رێکخراوە ناحکومییەکان، راهێنانی بازرگانیکردن بە مرۆڤی پێشکەشکردوە بە دادوەران، هێزەکانی جێبەجێکردنی یاسا، بەرپرسان لە لیژنەی ناوەندیی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، بەرپرسانی سنوور، کارمەندانی تەندروستی، ئاسایش، وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی، ئەنجومەنی باڵای دادوەری، وەزارەتی داد و دپلۆماتکاران دەربارەی هاوکاریکردنی قوربانی، رێکارە ستانداردەکانی کارکردن بۆ دەستنیشانکردنی قوربانی، تەکنیکەکانی لێکۆڵینەوە و بازرگانیکردن بە مرۆڤ لە ئۆنلاین. حکومەت، بە هاوبەشیی لەگەڵ رێکخراوێکی نێودەوڵەتی، رێبەرێکی راهێنانی ئامادەکرد و بڵاوکردەوە بۆ رێنماییکردنی لێکۆڵینەوەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. حکومەتی هەرێمی کوردستان رێکارە ستانداردەکانی کارکردن (SOPs)ی بڵاوکردەوە بۆ لێکۆڵینەوە و دادگاییکردنی کەیسەکان و راهێنانی پێشکەش کرد بە لێکۆڵەرەوەکان لەسەر ئەم رێکارانە. هێزەکانی جێبەجێکردنی یاسا هاوکارییان کرد لەگەڵ دەسەڵاتەکان لە پاکستان، بەنگلادیش، سوریا و ئینتەرپول لە بواری لێکۆڵینەوەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، کە بووە هۆی دەستگیرکردنی تۆمەتباران بە بازرگانیکردن بە مرۆڤ و دەستنیشانکردنی قوربانییەکان. حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراقی فیدراڵ بەردەوامن لە هاوکارییکردن لە بواری لێکۆڵینەوەکان. پاراستن هەوڵەکانی حکومەت بۆ پاراستنی قوربانیان بەشێوەیەکی نایەکسان بەردەوام بوو. لە ساڵی 2024 وەزارەتی ناوخۆ راپۆرتیدا لەسەر دەستنیشانکردنی 223 قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، بەراورد بە 335 قوربانی دەستنیشانکراو لە 2023. لەم 223 قوربانییە دەستنیشانکراوە، 106 کەسیان عێراقی قوربانی بازرگانیکردنی سێکس بوون (83 ئافرەت، 22 کچ و یەک کوڕ) و 117 کەسیان قوربانی بازرگانی کاری زۆرەملێ بوون، لەوانە 48 سواڵکەری زۆرەملێ. قوربانییە بیانییەکان خەڵکی ئەسیوبیا، لوبنان، بەنگلادیش، ئۆگەندا، کینیا، فلیپین، پاکستان و وڵاتانی تر بوون. لە ساڵی 2024 حکومەتی هەرێمی کوردستان راپۆرتیدا لەسەر دەستنیشانکردنی 73 قوربانی، لەوانە 25 ئافرەتی پێگەیشتووی قوربانی بازرگانیکردنی سێس، 48 قوربانی بازرگانیکردنی کاری زۆرەملێ، لەمانە دوو قوربانی سواڵکردنی زۆرەملێ هەبوون (هەموویان هاووڵاتی بیانیی بوون)؛ بەراورد بە 121 قوربانی دەستنیشانکراو لە ساڵی 2023. لە ساڵی 2024 حکومەتی هەرێمی کوردستان هیچ قوربانییەکی منداڵی بازرگانیکردنی سێکسی دەستنیشان نەکرد، بەراورد بە 11 لە ساڵی 2023. حکومەت رێکارە ستانداردەکانی کارکردن (SOPs)ی جێبەجێکرد، لەگەڵ پرسیارنامەی پشکنین و نیشاندەرەکان بۆ گروپە مەترسیی بەرزەکان، بۆ مەبەستی دەستنیشانکردنی قوربانی و رەوانەکردنی بۆ چاودێری، بەڵام چاودێران راپۆرتیاندا لەسەر ناتەبایی بەکارهێنانی رێکارە ستاندارەکانی کارکردن لەلایەن بەرپرسانەوە، بەتایبەتی لە ناوچە گوندییەکان. چاودێران راپۆرتیاندا کە خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان و پشکنەرانی کار پێویستیان بە راهێنانی زیاتر هەیە لەسەر رێکارە ستانداردەکانی کارکردن، بۆ زامنکردنی جێبەجێکردنی دروست لەسەر ئاستی خۆجێی. دادوەرانی لێکۆڵینەوە هێشتا تاکە بەرپرسی فەرمیین کە دەسەڵاتی یاساییان هەیە بۆ دەستنیشانکردنی قوربانی و رەوانەکردنی بۆ لای خزمەتگوزارییەکانی پاراستن بەپێی بڕیاری دادگا. بەپێی یاسا قوربانییەکان دەتوانن دەستیان بگات بە خزمەتگوزارییەکان بەبێ ئەوەی پێویست بکات هاوکاریی هێزەکانی جێبەجێکردنی یاسا بکەن، بەڵام چاودێران تێبینیان کردوە، کە لە کرداردا، زۆرجار چاوەڕوان دەکرێت لە قوربانی لەگەڵ هێزەکانی جێبەجێکردنی یاسا قسەبکات پێش ئەوەی رەوانە بکرێت. ئەگەرچی داواکراو نییە لە قوربانییەکان لە دادگا وتە پێشکەش بکەن، بەڵام وتەکانیان پێشمەرجە بۆ دەستپێکردنی لێکۆڵینەوەی تاوان. ئەگەر قوربانییەکان وتەیان پێشکەش نەکرد، یان دادوەر بڕیاریدا کە بەڵگەی پێویست نییە، دەکرێت کەسێک بێبەش بکرێت لە پێگەی قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، بەمەش بێبەش دەبێت لە دەستگەیشتن بە خزمەتگوزارییەکانی پاراستن. لە هەرێمی کوردستانی عێراق، بەرپرسانی بەرەی پێشەوە پرسیارنامە و ئامرازەکان بەکاردەهێنن بۆ دەستنیشانکردن و رەوانەکردنی قوربانی؛ بەڵام چاودێران تێبینیان کردوە کە دەسەڵاتەکان بەشێوەیەکی کارا یان چالاک پشکنینیان ئەنجام نەداوە بۆ نیشاندەرەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لەناو هەندێک گروپی لاواز، لەوانە ئاوارە گەڕانەوەکانی کەمپی ئەلهۆل لە باکوری رۆژهەڵاتی سوریا. دادوەرانی لێکۆڵینەوە لە هەرێمی کوردستانی عێراق تاکە دەسەڵاتن بۆ رەوانەکردنی قوربانیان بۆ پەناگە حکومەییەکان بەپێی بڕیاری دادگا؛ چاودێران راپۆرتیانداوە لەسەر سنوورداری دەستنیشانکردنی قوربانی یان دەستگەیشتن بە خزمەتگوزارییەکان، ئەگەر دادوەران بەفەرمی وەک قوربانی نەیانناسێنن. پەناگە حکومییەکان پێویستیان بە بڕیاری دادگایە بۆ وەرگرتنی قوربانی، بەڵام ئەگەر قوربانیەک راستەوخۆ داوای یارمەتی بکات لە پەناگەیەکی ناحکومیی ئەوا بڕیاری دادگا پێویست نییە. چاودێران تێبینیان کردوە کە پێداویستی زۆر هەیە بە وەرگێر بۆ مەبەستی ئەنجامدانی چاوپێکەوتن بە زمانی رەسەنی قوربانی بۆ ئەوەی پرۆسەی دەستنیشانکردنی قوربانی باشتر بکرێت. حکومەت 223 قوربانی دەسنتیشانکراوی رەوانە کرد بۆ چاودێری و خزمەتگوزاری تەندروستی، پەناگەو یارمەتی یاسایی پێشکەش کردن، بەراورد بە 137 قوربانی رەوانەکراو بۆ چاودێری لە ساڵی 2023. حکومەت راپۆرتیدا لەسەر پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکان بە 37 قوربانی کە لەجیاتی ئەوە بژاردەی گەڕانەوەیان هەڵبژارد بۆ وڵاتی خۆیان یان هاوکارییان وەرگرت لەڕێگەی رێکخراوە ناحکومییەکان یان باڵوێزخانە بیانییەکان. حکومەتی هەرێمی کوردستان راپۆرتیدا لەسەر دەستنیشانکردنی 73 قوربانی، هەشت رەوانەکران بۆ پەناگەیەک کە رێکخراوێکی ناحکومی بەڕێوەی دەبات، بەڵام حکومەت راپۆرتی نەدا لەسەر ئەوەی ئایا 65 قوربانییەکەی تر رەوانەکراون یان خزمەتگوزارییان وەرگرتوە. چاودێرێک راپۆرتیدا لەسەر دابینکردنی خزمەتگوزارییەکان بە 94 قوربانی بەبێ پاڵپشتیی حکومەتی هەرێمی کوردستان. وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی سەرپەرشتی پەناگەیەک دەکات لە بەغداد بە توانای نیشتەجێکردنی 80 قوربانی ئافرەتی پێشگەیشتوو و منداڵانی قوربانییەکان، هەروەها پەناگەیەکی پیاوان لە بەغداد بە توانای نیشتەجێکردنی 50 قوربانی پیاوی پێگەیشتوو، تائێستا خزمەتگوزارییەکانی پێشکەش کردوە بە 51 قوربانی. هاوکات حکومەت سەرپەرشتی پەناگەکان دەکات لە دیوانیە و کەرکوک، کە قوربانیانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ نیشتەجێ دەکەن. یاسای عێراقی قەدەغەی کردوە رێکخراوە ناحکومییەکان پەناگە بەڕێوەببەن لە عێراقی فیدراڵ، ئەگەرچی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و رێکخراوە ناحکومییەکان دەتوانن قوربانییە دەستنیشانکراوەکان رەوانە بکەن بۆ پەناگە حکومەییەکان. رێکخراوە ناحکومییەکان راپۆرتیاندا لەسەر سنوورداری بەردەستبوونی پەناگەکان لە ناوچە دوورەدەستەکان و بۆ هەندێک گروپی قوربانی وەک منداڵان، پیاوان، ئەو کەسانەی وەک هاوڕەگەزخواز یان جووت رەگەزخواز ناسراون، هەروەها کرێکارانی بیانیی. بە لەبەرچاوگرتنی سنوورداری بەردەستبوونی خزمەتگوزارییەکان بۆ پیاوانی قوربانی، هەندێک کات حکومەت قوربانییە ئەگەرییەکانی لە بەندیخانەکان هێشتۆتەوە. لە 2024 حکومەت دەستگەیشتن بە پەناگەی سنووردار کرد، لەوانە بۆ قوربانییە ئەگەرییەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، لەڕێگەی جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتانە کە بەپێی راپۆرتەکان قەدەغەی دەکەن رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنیی خزمەتگوزارییەکان دابین بکەن بۆ هەندێک گروپی دیاریکراو. چاودێران تێبینیان کردوە کە پێداویستی هەیە بۆ پەناگەی تایبەتمەند بۆ منداڵانی قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، لەبەرئەوەی بەگشتی بەرپرسان منداڵان رەوانە دەکەن بۆ خانەکانی بێسەرپەرشتان، پەناگەکانی کەسانی بێلانە یان بەندیخانەکان. وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی بڕی 1.1 ملیار دیناری عێراقی ($797,122) تەرخانکرد بۆ پەناگە حکومییەکان و پاراستنی قوربانیانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، لەم بڕە 250 ملیۆن دیناری عێراقی ($190,985) تەرخانکرا بۆ پەناگەی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی لە بەغداد، لەکاتێکدا بۆ پارێزگاکانی دەرەوەی پایتەخت ساڵانە 150 ملیۆن دیناری عێراق ($114,591) تەرخانکرا بۆ هاوکاریی قوربانیانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی – لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی– راپۆرتیاندا لەسەر دابینکردنی پەناگە و خزمەتگوزارییە دەروونیی و کۆمەڵایەتییەکان، یارمەتی یاسایی، خزمەتگوزارییەکانی تێکەڵکردنەوە، راهێنانی پیشەیی و چاودێری تەندروستییەکان بۆ قوربانیان. چاودێران راپۆرتیاندا کە خزمەتگوزارییەکان بەگشتی لەم چەند ساڵەی رابوردودا بەرەوپێشچوون؛ بەڵام کەمیی سەرچاوە، کارمەند، توانای تەکنیکیی، راهێنان و بەڕێوەبردنی کەیس بوونەتە هۆی سنووردارکردنی توانای پەناگەکان بۆ دابینکردنی یارمەتی یاسایی، خزمەتگوزاری دەروونیی کۆمەڵایەتی و بایەخدەر بە زەبرە دەروونییەکان و چاودێری تەندروستی. ئەگەرچی یاساکە ماف دەدات بە قوربانیانی بیانیی بازرگانیکردن بە مرۆڤ بۆ دەستگەیشتن بە هەمان سوودەکان هاوشێوەی قوربانییە عێراقییەکان، لە کرداردا، زۆرجار بەرپرسان قوربانی بیانیی رەوانە دەکەن بۆ لای رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بۆ هاوکاریی و پەناگە یان ناردنەوە بۆ وڵاتی خۆیان، لەجیاتی دابینکردنی خزمەتگوزارییەکان لە پەناگە حکومەییەکان. داکۆکیکاران راپۆرتیانداوە کە هەندێک قوربانی، بەتایبەتی ئەوانەی بەشێوەیەکی نایاسایی لە عێراقن یان کێشەی زمانەوانیان هەیە، گرفتیان هەبووە لە دەستگەیشتن بە خزمەتگوزارییە حکومییەکان. بەپێی راپۆرتەکان قوربانییە بیانییەکان پشت دەبەستن بە باڵوێزخانەکانی خۆیان بۆ هاوکاریی. حکومەتی هەرێمی کوردستان پێنج پەناگەی توندوتیژی خێزانی بەڕێوەدەبات، کە دەتوانن هەندێک خزمەتگوزاری پێشکەش بکەن بە ئافرەتی قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ؛ بەڵام شوێن لە پەناگەکان سنووردارە. بەرپرسان داوا لە قوربانی دەکەن بڕیاری دادگا وەربگرن بۆ ئەوەی بتوانن پەناگە بەجێبەجبهێڵن، ئەمەش جووڵەیان سنووردار دەکات. حکومەتی هەرێمی کوردستان زانیاری نەداوە لەسەر ئەوەی چەند قوربانی خزمەتگوزارییەکان وەردەگرن لە پەناگەکان. حکومەتی هەرێمی کوردستان بەردەوامە لە ڕێگەدان بە رێکخراوێکی ناحکومیی بۆ بەڕێوەبردنی تاکە پەناگەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لە هەرێمی کوردستانی عێراق. پەناگەکە خزمەتگوزاری هەمەلایەنی بەڕێوەبردنی کەیس و خزمەتگوزاری یاسایی و تەندروستی و دەروونی پێشکەش دەکات و توانای نیشتەجێکردنی تا 38 قوربانی هەیە، هەروەها هەمیشە پڕبووە. چاودێران راپۆرتیاندا لەسەر نەبوونی پەناگەی گونجاو بۆ قوربانی منداڵ لە هەرێمی کوردستانی عێراق، حکومەتی هەرێمی کوردستان پەناگەی تایبەتمەندی نییە بۆ منداڵی قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. حکومەتی هەرێمی کوردستان یاداشتێکی لێکتێگەیشتنی واژۆکرد لەگەڵ رێکخراوێکی ناحکومیی بۆ کردنەوەی پەناگەیەکی ئافرەتانی قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لەکاتێکدا کە هێشتا کەیسەکانیان یەکلایی نەبۆتەوە؛ بەڵام ئەمە هێشتا کارا نەبووە. حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاسانکاری کرد بۆ ئازادکردنی ئێزیدییە بەندکراوەکان لای داعش، لەناویاندا قوربانیانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، هەروەها راپۆرتیداوە لەسەر هەماهەنگی کردن لەگەڵ رێکخراوێکی ناحکومیی و رێکخراوێکی نێودەوڵەتی بۆ دابینکردنی هاوکاریی دەروونیی و کۆمەڵایەتی و پاراستن بۆ قوربانیان. حکومەتی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان هەندێک جۆری پاراستن دابین دەکەن بۆ قوربانیان یان ئەو شایەتحاڵانەی بەشداری دەکەن لە رێکارەکانی دادوەری تاوان. حکومەت راپۆرتیداوە لەسەر 42 قوربانی دەستنیشانکراو کە خۆبەخشانە هاوکاریی هێزەکانی جێبەجێکردنی یاسایان کردوە لە کاتی لێکۆڵینەوە و دادگاییکردنی بازرگانان. حکومەت راپۆرتیداوە لەسەر دابینکردنی یارمەتی یاسایی و خزمەتگوزارییەکانی  وەرگێڕانی نووسین و زارەکیی بۆ قوربانیان، هەروەها بژاردەی پێشکەشکردنی وتە لەڕێگەی ڤیدیۆ، چاوپێکەوتن لەدوور، یان وتەی نووسراو؛ بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان راپۆرتیداوە کە ئەم رێوشوێنانە هەمیشە بەردەست نین. حکومەت رێگەیداوە بە قوربانیانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ بەردەوامبن لە کارکردن، ئازادانە هاتوچۆ بکەن و وڵات بەجێبهێڵن لەکاتی دادگاییکردنەکان، مەگەر قوربانییەکان لە پەناگە حکومییەکان نیشتەجێ بن، کە لەم بارەدا بڕیاری دادگا پێویستە بۆ جێهێشتنی پەناگە. حکومەت پاراستنی قوربانی-شایەت بەپێی پێویست پێشکەش دەکات، وەک شوێنی نیشتەجێکردنی پارێزراو، ئاسایش و نهێنیپارێزی، بۆ دڵنیابوون لە سەلامەتی جەستەیی و تایبەتمەندی لە میانەی رێکارە یاساییەکان؛ بەڵام چاودێران راپۆرتیانداوە کە ئەو بازرگانانەی کاریگەریی کۆمەڵایەتیان هەیە هەندێک کات هەڕەشەیان لە قوربانییەکان یان دادوەران کردوە، ئەمەش بۆتە ئاستەنگ بۆ هەوڵەکانی پاراستن. لە هەرێمی کوردستانی عێراق، دادگاکان خزمەتگوزاری وەرگێڕان پێشکەش ناکەن بە کرێکاری بیانیی قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، قوربانییەکان پشت دەبەستن بە رێکخراوە ناحکومییەکان بۆ دابینکردنی ئەم جۆرە خزمەتگوزارییانە. چاودێران تێبینیان کردوە کە بەردەستبوونی وەرگێڕ سنووردارە بۆ هەندێک زمان لە هەرێمی کوردستان، هەروەها پێداویستی هەیە بە پیادەکردنی چاودپێکەوتنی هۆشیار بەرامبەر زەبرە دەروونییەکان لەمیانەی رێکارەکانی دادبینیی. ئەگەرچی بەپێی یاسا خاوەنکار بەرپرسە لە پارەدانی رسومی بەکارخستنی کرێکاری بیانیی بەپێی سیستمی پاڵپشتیی عێراق، هەندێک لە دەسەڵاتەکان سزای کرێکاران دەدەن، لەناویاندا قوربانیانی بازرگانیکردن بە مرۆڤی دەستنیشانکراو و دەستنیشان نەکراو، لەسەر نەدانی رسومی کۆچ. چاودێران بەردەوامن لە راپۆرتدان لەسەر ئەوەی هەندێک کات بەرپرسان لێخۆشبوون دەکەن بۆ رسومی نشینگە، بەڵام پرۆسەی بڕیاردان هەڕەمەکییە و دەوەستێتە سەر کەسی بەرپرس. وەزارەتی ناوخۆ راپۆرتی نەداوە لەسەر ژمارەی ئەو قوربانیانەی مۆڵەتی نشینگەی کاتییان وەرگرتووە، هەروەها بەپێی راپۆرتەکان دەرکردنی مۆڵەت دەوەستێتە سەر بەشداریکردنی قوربانی لە رێکارەکانی دادوەری تاوان. حکومەتی هەرێمی کوردستان هەندێک کات لێخۆشبوون دەدات لە رسوم کە بەپێچەوانەوە قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ دەبێت بیدات ئەگەر لە هەرێمی کوردستان کاربکات بەبێ بەڵگەنامەی یاسایی، بەڵام ئەم پرۆسەیە نافەرمییە و بەشێوەیەکی ناتەبا جێبەجێ دەکرێت. لە ساڵی 2024، حکومەتی هەرێمی کوردستان راپۆرتیداوە لەسەر لێخۆشبوون لە رسوم بۆ 13 قوربانی بەهاوکاری رێکخراوێکی ناحکومیی و رێکخراوێکی نێودەوڵەتی. چاودێران راپۆرتیانداوە لەسەر گرفتەکانی لێخۆشبوون لە رسوم یان نوێکردنەوەی مۆڵەتی نشینگە، لەبەرئەوەی زۆرجار بازرگانەکان دەستدەگرن بەسەر بەڵگەنامە فەرمییەکانی قوربانیان، هەروەها هەندێک قوربانی بیانیی ناتوانن هەرێمی کوردستان بەجێبهێڵن بەبێ پاسپۆرتەکانیان یان بەهۆی نەدانی روسومی نشینگە. چاودێران راپۆرتیانداوە کە دەسەڵاتەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان سزای پێبژاردن یان بەندکردنیان سەپاندوە بەسەر قوربانی شیاوی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لەسەر پێشێلکارییەکانی کۆچ لە هەرێمی کوردستانی عێراق، بەبێ پشکنین بۆ نیشاندەرەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ یان بەپێی راپۆرتەکان داوایان لە هەندێک قوربانی ئەگەریی کردووە پاڵپشت (سپۆنسەر)ێکی خۆجێی بهێنن بۆ ئەوەی ئازاد بکرێن. یاسای بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ رێگەدەدات بە حکومەت سوودەکانی باری نشینگەی تایبەت پێشکەش بکات بە قوربانیانی بیانیی بازرگانیکردن بە مرۆڤ؛ وەزارەتی ناوخۆ راپۆرتی نەداوە لەسەر دابینکردنی ئەمە بۆ هیچ قوربانییەکی دەستنیشانکراو. حکومەتی هەرێمی کوردستان باری نشینگەی تایبەت پێشکەش ناکات بە قوربانیان. حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەتوانن لێخۆشبوون پێشکەش بکەن بە قوربانی بیانی بۆ گەڕانەوە بۆ وڵاتی خۆیان یان ر‌ێگەی تری یاسایی پێشکەش بکەن لەجیاتی ناردنیان بۆ ئەو وڵاتانەی لەوانەیە رووبەڕووی سەختیی یان تۆڵە ببنەوە. بەپێی راپۆرتەکان حکومەتی عێراق 51 قوربانی گەڕاندۆتەوە، و رێکخراوێکی ناحکومیی راپۆرتیدا کە حکومەتی هەرێمی کوردستان 78 قوربانی ناردۆتەوە، بە کۆمەکی دارایی رێکخراوە ناحکومییەکان یان حکومەتە بیانییەکان. ئەگەرچی قوربانیان دەتوانن ساڕێژکردنەوە و قەرەبووکردنەوە وەربگرن لە عێراقی فیدراڵ، بەڵام حکومەت راپۆرتی نەداوە لەسەر پێدانی هیچ قەرەبوویەک بە قوربانییەکان لە ساڵی 2024. دەسەڵاتەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان راپۆرتیاندا لەسەر فەرماندان بە نووسینگەکانی بەکارخستن بۆ قەرەبووکردنەوەی چوار قوربانیی ئەگەریی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لە ساڵی 2024. هەروەها لە ساڵی 2024 پێنج قوربانی تر قەرەبوویان وەرگرت پاش رێکارەکانی دادگا لەدژی نووسینگەکانی بەکارخستن کە تۆماتبار کرابوون. بەهۆی نەبوونی پشکنینی کارا، حکومەت رێوشوێنی گونجاوی نەگرتەبەر بۆ رێگرتن لە سزادانی نەگونجاوی قوربانیانی بازرگانیکردنی کاری زۆرەملێ، تەنها بەهۆی ئەو کردارە نایاساییانەی کردوویان راستەوخۆ لە ئەنجامی ئەوەی بازرگانیان پێوە کراوە، لەوانە پێشێلکارییەکانی کۆچ و نشینگە، هەروەها حکومەت هەندێک قوربانی دەستنیشان نەکراوی گەڕاندەوە یان بەندکرد. راپۆرتەکانی پێشوو ئاماژەیان دەدا بەوەی دەسەڵاتەکانی حکومەتی عێراقی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان منداڵانی تۆمەتبار بە وابەستبەبوون بە داعشیان بەند و دادگایی کردوە، بەبێ نوێنەرایەتی یاسایی – هەندێک لەمانە قوربانی چەکدارکردنی زۆرەملێ یان بەکارهێنان بوون، یان قوربانی هاوسەرگیری بەزۆر و منداڵ بوون و هەندێکیان قوربانی بازرگانیکردنی سێکس بوون – هەروەها بەپێی راپۆرتەکان تەکنیکی لێکۆڵینەوەی توندوتیژ و ئەشکەنجەیان بەکارهێناوە بۆ وەرگرتنی دانپیانان. حکومەتی عێراق راپۆرتی نەدا لەسەر پشکنینی ئەم منداڵانە وەک قوربانی ئەگەریی بازرگانیکردن بە مرۆڤ یان رەوانەکردنیان بۆ خزمەتگوزارییەکانی پاراستن. راپۆرتەکان پێداگریان کرد لەوەی حکومەت نزیکەی 700 منداڵی بەندکردوە کە تۆمەتبارن بە وابەستبەبوون بە گروپە چەکدارەکان، لەناویاندا داعش. لە ساڵی 2024 حکومەتی عێراق راپۆرتیدا لە پێشکەشکردنی هەندێک خزمەتگوزاری پاراستن یان تێکەڵکردنەوە بە حەوت منداڵی چەکداری لەچەکداماڵراوی وابەستە بە داعش و گەڕێنراوە لە سوریاوە. ڕێگرتن حکومەت هەوڵەکانی زیادکردوە بۆ ڕێگرتن لە بازرگانیکردن بە مرۆڤ. وەزارەتی ناوخۆ بەردەوام بوو لە سەرکردایەتیکردنی لیژنەی ناوەندیی بۆ بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ (CCCHT)، کە پێکهاتووە لە نوێنەرانی وەزارەتە فیدراڵییەکانی تر و سێ نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان. لە ساڵی 2024 لیژنەکە هەشت کۆبوونەوەی ئەنجامدا، لەکاتێکدا لیژنە لاوەکییەکان کۆبوونەوەی زیاتریان ئەنجامدا. لە حکومەتی هەرێمی کوردستان، لیژنەی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لەلایەن وەزارەتی ناوخۆوە سەرکردایەتی دەکرێت و پێکهاتووە لە نوێنەری 19 وەزارەتی حکومەت، وەک کۆی لیژنەکە یەک جار کۆبوونەوەی ئەنجامدا، بەڵام لیژنە لاوەکییەکانی پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکان 17 کۆبوونەوەیان ئەنجامدا. حکومەت پلانی کاری نیشتیمانیی 2023-2026 تەواوکرد و چاودێڕی پێشکەوتنەکانی دەکات. هاوکات حکومەتی فیدراڵ پلانی کاری نیشتیمانیی (2025)ی تەواوکرد. حکومەت بڕی 250 ملیۆن دیناری عێراقی ($190,985) تەرخانکرد بۆ هەڵمەتەکانی هۆشیارکردنەوە، توێژینەوە، هەروەها پلانی کاری نیشتیمانیی رێوشوێنی نوێی دابینکرد بۆ لیژنەی ناوەندیی بۆ بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. حکومەت بەشێوەیەکی رێکخراو هەوڵی وەرگرتنی بۆچوونی رزگاربووان دەدات وەک بەشێک لە هەوڵەکانی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ و هانی بەشداریکردنیان دەدات لە چالاکییەکانی بەرزکردنەوەی هۆشیاریی. حکومەتی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان، لەگەڵ کۆمەڵگەی مەدەنیی، چەندین هەڵمەتی هۆشیارکردنەوەیان ئەنجامدا، بەتایبەتی بۆ کاربەدەستانی حکومەت، کرێکارانی بیانیی، دیپلۆماتەکان، قوتابیان و جەماوەری گشتی. حکومەت کۆمەکی دارایی توێژینەوەی کرد دەربارەی مەترسییەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ بۆ عێراقییەکانی دەرەوەی وڵات. وەزارەتی ناوخۆ بەردەوام بوو لە بەڕێوەبردنی هێڵی گەرمی 24 کاژمێریی بازرگانیکردن بە مرۆڤ و ئیمەیڵێکی گشتی بۆ وەرگرتنی زانیاری لەسەر بازرگانیکردن بە مرۆڤ؛ حکومەت راپۆرتیدا پەیوەندییە تەلەفۆنیەکان لەماوەی ساڵی 2024 بوونە هۆی 51 رەوانەکردنی قوربانی ئەگەریی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. هێڵە گەرمەکە تەنها بە زمانی عەرەبی بەردەست بوو، ئەمەش بووە هۆی سنووردارکردنی دەستگەیشتنی قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤی بیانیی و کوردزمان. حکومەتی هەرێمی کوردستان هێڵی گەرمی نییە بۆ هەواڵدان لە کەیسەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ، بەڵام ژمارە تەلەفۆنەکانی یەکەکانی پۆلیسی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لە بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تاوانی رێکخراو بۆ خەڵک بەگشتی بەردەستن، هەروەها رێکخراوێکی ناحکومیی هێڵێکی خزمەتی گشتی هەیە، کە کراوەیە بۆ قوربانیانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ.  حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان سیستمی ڤیزەی ئەلەکترۆنی (ئۆنلاین) بەڕێوەدەبەن بۆ بەدواداچوونی کرێکارانی بیانی و کۆمپانیا پاڵپشتەکانیان (سپۆنسەر)، بەمەبەستی رێگرتن لە پێشێلکاری یاسای کار و کارپێکردنی زۆرەملێ. چاودێران راپۆرتیانداوە لەسەر گرفتەکانی چاودێریکردنی کەرتی نافەرمیی. حکومەتی هەرێمی کوردستان راپۆرتیداوە لەسەر ئاستەنگەکانی بەدواداچوونی کرێکارە بیانییەکان کە لەلایەن خاوەنکارەکان و کۆمپانیاکانەوە بەکارخراون و تۆمارکردنی ساختە یان ساختەکراو بەکاردەهێنن و ئەوانەی تر کە وەک نووسینگەی بەکارخستن کاردەکەن و پاڵپشتی ڤیزەی کرێکاری بیانیی دەکەن پێش بەکارخستنیان لای لایەنی سێیەم بۆ مەبەستی قازانج بۆ کۆمپانیاکانیان. بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان بەردەوام بوو لە داواکردن لە کۆمپانیاکان کە دەبێت پێشەکییەک دابنێن لە وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی بەکاربهێنرێت بۆ پێبژاردن ئەگەر پێشلی یاسای کاریان کرد. ئەگەرچی حکومەتی هەرێمی کوردستان "پارەدانی پێشوەختی کار"ی قەدەغەکردوە، بەڵام نوسینگەکانی بەکارخستن توانیویانە 25 لەسەدی یەکەم موچەی کرێکار ببڕن بەرامبەر کرێی دۆزینەوەی کار. چاودێران تێبینیان کرد کە رێنماییەکانی کرێکاری بیانیی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان ناکۆکە لەگەڵ یاسای بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤی ساڵی 2018، بەتایبەتی لە کەیسی کریکار کە ئەگەری هەیە قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ بێت، ئەگەرچی لەوانەیە وەک قوربانی بناسێنرێن بەپێی یاسای بازرگانیکردن بە مرۆڤ، بەڵام لەوانەیە رووبەڕووی سزا ببنەوە بەهۆی دۆخی نایاساییان بەپێی رێنمایی کرێکاری بیانیی لە هەرێمی کوردستانی عێراق. حکومەتی هەرێمی کوردستان رەشنووسی هەمواری یاسای کاری ئامادەکردوە بۆ لەخۆگرتنی کۆمەڵێک بڕگە بۆ باشترکردنی پاراستنی کرێکارانی عێراقی و بیانیی؛ هێشتا یاساکە چاوەڕوانی پەسەندکردنە لە پەرلەمانی هەرێمی کوردستانی عێراق. هەروەها هەموارێکی جیا بۆ رێنماییەکان کە چاودێریکردنی کرێکاری بیانیی و سەرپەرشتیکردنی نووسینگەکانی بەکارخستن دەکات، هێشتا لەژێر پێداچوونەوەدایە بۆ ساڵی دووەمی یەک لەدوای یەک. حکومەت بەکارخستن و کارپێکردنی کرێکاری بیانیی رێکخستوە لەڕێگەی فەرمانگەی نشینگەی وەزارەتی ناوخۆ و وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی. کرێکارانی بیانی ناتوانن خاوەنکار بگۆڕن پێش تەواوکردنی دوو ساڵ کارکردنی بە پاڵپشتیی، تەنها لەو کەیسانەدا نەبێت کە کرێکار سکاڵای مامەڵەی خراپ یان پێشێلکاری هەبێت لەسەر خاوەنکار. بەڵام تەنانەت ئەگەر کرێکارەکان سکاڵای رەوایان هەبێت لەسەر خاوەنکار، دەگوێزرێنەوە بۆ کاری نوێ و دەسەڵاتەکان بەدەگمەن لێپرسینەوە لە خاوەنکاری پێشێلکار دەکەن. نووسنیگەکانی بەکارخستن کە لەلایەن حکومەتەوە خراونەتە لیستی رەشەوە، زۆرجار ناوەکانیان دەگۆڕن بۆ ئەوەی بتوانن بەردەوام بن لە کارکردن، هەروەها لەو کەیسانەدا کە حکومەت خاوەنکاری لەسەر پێشێلکاری یاسای کار سزاداوە، بەشێوەیەکی بەربڵاو تەنها یەک پێشێلکار سزادراوە، نەک کۆی نووسینگەی بەکارخستن. وەزارەتی ناوخۆ و وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی لیژنەیەکی هاوبەشیان هەیە بۆ ئەنجامدانی پشکنین بۆ نووسینگە مۆڵەپێنەدراوەکانی بەکارخستن وەک هەوڵێک بۆ دابینکردنی چاودێری و لێپرسینەوەی زیاتر لە پابەندبوونەکان؛ بەڵام حکومەت راپۆرتی نەدا لەسەر داخستنی هیچ نووسینگەیەک لە ئەنجامی ئەم پشکنینانە لە ساڵی 2024. حکومەت راهێنانی دەربارەی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ پێشکەش کرد بە پشکنەرانی کار لە عێراقی فیدراڵ، بەڵام چاودێران راپۆرتیانداوە لەسەر کەمیی سەرچاوە تەرخانکراوەکان بۆ پشکنەرانی کار ئەمەش هەوڵەکانیان ئاستەنگ دەکات بۆ دەستنیشانکردنی کەیسەکانی بازرگانیکردن بە کرێکار. حکومەتی هەرێمی کوردستان راپۆرتیدا لەسەر داخستنی 172 کۆمپانیا بەهۆی پێشێلکردنی مافەکانی کار یان کاری زۆرەملێ لە ساڵی 2024، هەروەها لەگەڵ رێکخراوێکی ناحکومیی، راهێنانیان پێشکەش کرد بە پشکنەران لەسەر دەستنیشانکردنی قوربانی. سەرەڕای ئەم هەوڵانە، چاودێران راپۆرتیاندا کە حکومەتی هەرێمی کوردستان نەیتوانیوە لێپرسینەوە بکات لە هەندێک لە نووسینگەکان لەسەر بەکارخستنی ساختەکارانە. حکومەتی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان راپۆرتیاندا لەسەر هەوڵەکانیان بۆ کەمکردنەوەی خواست لەسەر بازرگانیی سێکس لەڕێگەی چاودێریکردن یان داخستنی وێبسایتەکانی کردەی سێکسی بازرگانی و ئەنجامدانی هەڵمەتەکانی هۆشیاریی، لەوانە دەربارەی سزاکانی کڕینی سێکسی بازرگانی یان ناچارکردنی منداڵ بە هاوسەرگیری زوو بۆ مەبەستی سێکسی بازرگانی. لە ساڵی 2025، حکومەت هەمواری یاسای باری کەسیی تێپەڕاند، کە رێگەدەدات بە هاوسەرگیری کچانی هەندێک گروپی ئاینیی کە تەمەنیان کەمترە لە 15 ساڵ، هەروەها هاوسەرگیریی دەرەوەی دادگا بەیاسایی دەکات؛ چاودێران نیگەرانیان دەربڕی لەوەی ئەم گۆڕانکارییانە لەوانەیە ببنە هۆی لاوازترکردنی کچان بەرامبەر مەترسییەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ و ئاستەنگ دروست بکات بۆ تواناکانی حکومەت بۆ چارەسەرکردنی رووداوەکانی هاوسەرگیریی زۆرەملێ لە کەیسەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ. یاسای عێراقی قەدەغەی کردوە کە کەسانی خوار تەمەن 18 ساڵ بە ناچارکردن یان خۆبەخشانە بەکاربخرێن لەهەر هێزێکی چەکداری حکومیی، لەناویاندا هێزە نیمچە-سەربازییەکان، گروپە میلیشیاکان و گروپە چەکدارەکانی تر. حکومەت پێشتر پلانێکی کاری داڕشت بە هەماهەنگی لەگەڵ رێکخراوێکی نێودەوڵەتی بۆ چارەسەرکردنی بەکارخستن و بەکارهێنانی منداڵان لەلایەن هێزەکانی حەشدی شەعبیەوە لە ئەرکی شەڕکردن، بەڵام راپۆرتی نەدا لەسەر جێبەجێکردنی پلانەکە. کارنامە (پرۆفایل)ی بازرگانیکردن بە مرۆڤ: بازرگانیکردن بە مرۆڤ کاریگەریی هەیە لەسەر هەموو کۆمەڵگەکان. ئەم بەشە پوختەیەک پێشکەش دەکات لەسەر راپۆرتدانی حکومەت و کۆمەڵگەی مەدەنیی لەسەر سروشت و مەودای بازرگانیکردن بە مرۆڤ لە ماوەی پێنج ساڵی رابوردو. بازرگانان بە مرۆڤ ئستیغلالی قوربانیانی ناوخۆیی و بیانی دەکەن لە عێراق، هەروەها بازرگانان ئیستیغلالی قوربانی عێراقییان کردوە لە دەرەوەی وڵات. تا کانونی دووەمی 2025 یەک ملیۆن عێراقی هێشتا ئاوارەن لە سەرانسەری عێراق و نزیکەی 112،000 ئاوارەی ناوخۆیی لە 20 کەمپی فەرمیی دەژین لە هەرێمی کوردستانی عێراق، لەکاتێکدا کە هیچ کەمپێکی فەرمیی ئاوارە ناوخۆییەکان نەماوە لە عێراقی فیدراڵ. هاوکات عێراق میوانداری نزیکەی 340،000 پەنابەر و پەناخواز دەکات، کە زۆرینەیان لە هەرێمی کوردستانی عێراق دەژین. پەنابەران و ئاوارە ناوخۆییەکان لەژێر مەترسی گەورەدان بۆ کاری زۆرەملێ و بازرگانیکردنی سێکس بەهۆی دۆخناسکی کۆمەڵایەتی و ئابوورییان، نەبوونی ئاسایش و پاراستن و تۆمەتی وابەستبوونیان بە گروپە تووندڕەوەکان. ژنان و کچان لە کەمپەکانی ئاوارە ناوخۆییەکان کە ئەندامانی خێزانەکانیان تۆمەتبارن بە پەیوەندی لەگەڵ داعش، لەوانەیە بەردەوام رووبەڕووبن لەگەڵ سیستمێکی ئاڵۆزی ئەگەری ئیسیغلالی سێکسی، بازرگانیکردن سێکس و تووندوتیژی و خراپەکاری لەلایەن کاربەدەستانی ئاسایش و سەربازییەوە. بەپێی راپۆرتەکان، گروپە تاوانکارەکان بەردەوامن لە ئیستیغلال کردنی ئافرەتان لە بازرگانیکردنی سێکس و کوڕان و کچان بەکاردەهێنن لە سواڵکردنی زۆرەملێ. پێشتر چاودێران تێبینیان کرد کە منداڵی ئاوارە ناوخۆییەکان و پەنابەران و منداڵی خاوەن کەمئەندامی، بەتایبەتی لە شارەکان، لەژێر مەترسی زۆردان بۆ سواڵکردنی زۆرەملێ لە هەرێمی کوردستان. چاودێران بەردەوامن لە راپۆرتدان لە بەرزبوونەوەی بەکارهێنانی منداڵی 8-15 ساڵان لەلایەن باندە تاوانکارییەکانەوە بۆ بڵاوکردنەوەی ماددە هۆشبەرەکان. هاوکات رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنیی راپۆرتیاندا لەسەر بازرگانان کە منداڵان، لەناویاندا منداڵی ئاوارەکان، بەکاردەهێنن بۆ کاری زۆرەملێ لە کارگە کیمیاییەکان لە هەولێر و فرۆشگەکان لە شنگال. پاش داخستنی کەمپەکانی ئاوارە ناوخۆییەکان، رێکخراوە ناحکومییەکان راپۆرتیاندا کە ئاوارە ناوخۆییەکان رووبەڕووی ئاستەنگی زیاتر دەبنەوە لە بەدەستهێنانی بەڵگەنامەی شارستانیی و ئاوارەبوونی دووەمیی، ئەمەش دەبێتە هۆی زیادکردنی مەترسییە بەرزەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ لەسەر ئەم گروپەی دانیشتوان. پێشتر رێکخراوێکی نێودەوڵەتی راپۆرتیدا کە دەیان هەزار منداڵی ئاوارەی ناوخۆیی خاوەنی بەڵگەنامەی شارستانی نین، بەتایبەتی ئەوانەی لەو ناوچانە لەدایکبوون یان نیشتەجێن کە پێشتر لەژێر دەسەڵاتی داعش بوون، هەروەها ناتوانن دەستیان بگات بە خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەکان. بەپێی راپۆرتەکان هەندێک بەرپرس ئیستیغلالی ئەو خێزانانەیان کردوە کە تۆمەتبارن بە پەیوەندیی لەگەڵ داعش – لەگەڵ منداڵەکانیان – بۆ بازرگانیکردنی سێکس، ئەمەش پاش رزگارکردنیان لە بەندیخانە؛ لە 2024 رێکخراوێکی نێودەوڵەتی راپۆرتیدا کە بەرپرسان ئەندامانی خێزانی منداڵانی پێشتر دەستبەسەرکراویان ناچار کردوە کردەی سێکس ئەنجام بدەن بەرامبەر وەرگرتنی رێگەپێدانی ئاسایش یان دەستگەیشتن بە بەڵگەنامە شارستانییەکان کە پێویستن بۆ وەرگرتنی خزمەتگوزارییە حکومییەکان. چاودێران تێبینیان کرد کە هەندێک کات بازرگانان ئیستیغلالی منداڵی ئاوارە ناوخۆییە عێراقییەکان و منداڵی پەنابەرە سورییەکان دەکەن، کە تەمەنیان لەنێوان 10-18 ساڵە بۆ کاری زۆرەملێ وەک فرۆشیاری سەرشەقام و خزمەتکردن لە چێشتخانە و هۆتێلەکان یان لە ماڵان. کچان و ژنانی ئێزیدی و ئاوارە ناوخۆییەکان، کە پێشتر ئیستغلال کرابوون بۆ کاری زۆرەملێ و بازرگانیکردنی سێکس لەلایەن چەکدارانی داعش لە عێراق و سوریا، هێشتا زۆر لاوازن بەرامبەر چەندین جۆری ئیستیغلال کردن، لەوانە دووبارە بازرگانیی پێکردنەوە. راپۆرتەکان مەزەندە دەکەن سەدان ئێزیدی هێشتا لە کەمپی ئاوارەکان لە باکوری رۆژهەڵاتی سوریا ماون، لەکاتێکدا کەسانی تر هێشتا دەستبەسەرن لە بەندیخانەکانی دەرەوەی کەمپەکان. هەندێک لەم ئێزیدیانە هێشتا گیریانخواردوە لە دۆخی ئیسیغلال کردن، لەوانە بازرگانیکردن بە مرۆڤ. تاکەکەسەکان، لەگەڵ منداڵان، کە گەڕێنراونەتەوە لەباکوری رۆژهەڵاتی سوریا، هێشتا زۆر لاوازن بەرامبەر بازرگانیکردن بە مرۆڤ. منداڵان زۆر لاوازن بۆ بەکارخستنی بەزۆر و بەکارهێنانیان لەلایەن چەندین گروپی چەکدارەوە کە لە عێراق کاردەکەن، لەوانە داعش، هێزە خێڵەکییەکان، پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، هەروەها گروپە میلیشاکانی دەرەوەی حەشدی شەعبی کە سەر بە ئێرانن. دوا راپۆرتی متمانەپێکراو دەربارەی بەکارخستنی سەربازی گەنجتر لە تەمەنی 18 ساڵ لەلایەن هێزەکانی حەشدی شەعبی لە ساڵی 2020 بووە. پەکەکە و هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە) پێشتر منداڵیان وەک سەرباز بەکارخستوە و بەکارهێناوە. بەپێی راپۆرتەکانی پێشوو، داعش منداڵانی رفاندوە و بەزۆر بەکاریخستوون و بەکاریهێناون لە ئەرکی شەڕکردن و پاڵپشتیی، لەوانە وەک قەڵغانی مرۆیی، هەواڵدەر، دروستکەری تەقینەوە، بکوژ، و خۆکوژ؛ هەندێک لەم منداڵانە تەمەنیان 8 ساڵان بوو و هەندێک کەمئەندامی مێشکییان هەبوو. چاودێران راپۆرتیاندا کە کەسانی هاوڕەگەزخواز و جووتڕەگەزخواز لە هەرێمی کوردستانی عێراق و عێراقی فیدراڵ، بەتایبەتی لەژێر مەترسیی بازرگانیکردن بە مرۆڤدان. داب و نەریتەکان، لەناویاندا خۆێنبایی (فصلیە) – بەخشینی ئەندامێکی خێزان بەرامبەر کۆتاییهێنان بە ناکۆکیی خێڵەکیی – هەروەها هاوسەرگیری بەزۆر و "کاتیی" منداڵان، ژنان و کچان دەخەنە مەترسی زیاتری بازرگانیکردن بە مرۆڤ لەناو وڵات. ژنان و کچان هاوکات ئیستیغلال دەکرێن لە بازرگانیکردنی سێکس لەڕێگەی هاوسەرگیری کاتیی چاودێران تێبینیان کردوە کە سعودی و کوەیتییەکان ئیستیغلالی منداڵانیان کردوە لە بازرگانیکردن بە مرۆڤ، لەکاتی گەشتی راوکردندا لەو ناوچانەی کە دانیشتوانەکەی خێڵی کۆچەرین. پێشتر چاودێران راپۆرتیاندا کە بازرگانان بە مرۆڤ سەنتەری مەساج بەڕێوەدەبەن لە هۆتێلە پێنج ئەستێرەکانی عێراق، هەندێک لەم هۆتێلانە لەلایەن دەوڵەتەوە خاوەندارێتی دەکرێن و ئەگەری کەمترە چاودێری ورد بکرێن لەلایەن دەسەڵاتەکانەوە. مەساج، کافتریا، بار و یانە شەوانەییەکان هێشتا شوێنی باون بۆ بازرگانیکردنی سێکس. ئافرەتانی عێراقی، ئێرانی و سوری و کرێکارانی کۆچبەر بەتایبەتی لەژێر مەترسیی بازرگانیکردنی سێکسدان. بازرگانان تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەکاردەهێنن بۆ دۆزینەوەی قوربانییەکانیان. بازرگانان، کۆچبەری یاسایی و نایاسایی ئاسیا و ئەفریکییان رووبەڕووی کاری زۆرەملێ کردۆتەوە، وەک کرێکاری بیناسازی، پاسەوان، خاوێنکەرەوە، بەردەست، و خزمەتکاری ماڵان لە عێراق. لە هەرێمی کوردستان بازرگانان کرێکارانی بیانیی ئیستیغلال دەکەن، بەتایبەتی لەکاری ماڵان، یان لە هۆتێل، مەساج، باڕ، چێشتخانە، بیناسازی یان کاری کشتوکاڵ. لەوانەیە بازرگانان ئیستیغلال قوربانییەکان بکەن لە کاری کانزاکاری، هەروەها کەسانی پێشتر بەندکراو لاوازن بەرامبەر مەترسییەکانی کارپێکردنی زۆرەملێ. چاودێران تێبینی بەرزبوونەوەی ژمارەی کرێکاری ماڵانییان کردوە کە خەڵکی گانا، ئیندۆنوسیا و نەیجیریان و وەک قوربانی بازرگانیکردن بە مرۆڤ دەستنیشانکراون. رێکخراوە ناحکومییەکان راپۆرتیانداوە کە هەندێک خاوەنکار و نووسینگەی بەکارخستن هاووڵاتیانی بیانیی ئیستیغلال دەکەن لەڕێگەی دەستبەسەراگرتنی موچە، پاسپۆرت و ناچارکردنیان بە هەلومەرجی ژیانی کولەمەرگی لەڕێگەی هەڕەشەی گەڕاندنەوەیان بۆ وڵاتی خۆیان یان بەندکردن. هەندێک کات بازرگانان ساختەکارانە هەندێک کرێکاری کۆچبەری بیانیی بەکاردەخەن لە وڵاتانی تر بەڵام دواجار ناچاریان دەکەن یان زۆریان لێدەکەن بۆ کارکردن لە عێراقی فیدراڵ یان لە هەرێمی کوردستانی عێڕاق. بەپێی راپۆرتەکان کۆچبەران لە هەرێمی کوردستانی عێراق مامەڵەی تووندتریان لەگەڵ دەکرێت بەراورد بە کرێکاری خۆجێی، لەوانە توندوتیژی جەستەیی و دەروونی، هەروەها بەردەوام لاوازن بەرامبەر بێکاریی یان کەمکاریی یان موچەی کەم و بێبەشکردن لە خۆراک – هەموو ئەمانە نیشاندەرەکانی بازرگانیکردنن بە مرۆڤ. بازرگانەکان ئیستیغلالی عێراقییەکان دەکەن لە دەرەوەی وڵات، لەوانە لە ئەوروپا.  

راپۆرت: درەو  بەگشتی خشتەی زەمەنی بۆ پێكهێنانی حكومەت لە عێراق، لەدوای تەوابوونی هەڵبژاردنەوە لانی كەم پێویستی بە (130 رۆژ) هەیە. بەگشتی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لە عێراق، بەگوێرەی دەستور بە (4) قۆناغدا تێپەڕ دەبێت كە ئەمانەن:  -    قۆناغی تانەكانی هەڵبژاردن و پەسەندكردنی ئەنجامەكان لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە -    قۆناغی بانگەوازی سەرۆك كۆمار بۆ دانیشتنی یەكەمی پەرلەمانی نوێ و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان -    قۆناغی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارو راسپاردنی كاندیدی كوتلەی گەورە -    قۆناغی گفتوگۆی نێوان هێزە براوەكانی هەڵبژاردن و پێشكەشكردنی كابینەی وزاریی لەبەردەم پەرلەماندا قۆناغی یەكلاكردنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن  بەگوێرەی رێكارەكان، لە رۆژی دەنگدانەوە بۆ ماوەی 48 كاتژمێر، حزب و كاندیدەكان بۆیان هەیە لە كۆمسیۆن سكاڵا لەسەر پرۆسەكە تۆمار بكەن. دواتر كۆمسیۆن بەگوێرەی جۆرەكانیان (زەرد، سەوز، سور) سكاكان پۆلێن دەكات و لەماوەی (10 بۆ 20) رۆژدا بڕیاریان لەسەر دەدات، دوای بڕیاردان لەسەر سكاڵاكان، سەرلەنوێ ماوەی (3 رۆژ) دەرفەت هەیە بۆ ئەوەی حزب و كاندیدەكان لەبەردەم (ئەنجومەنی دادوەریی هەڵبژاردن)دا تانە لە بڕیاری ئەنجومەنی كۆمسیاران بدەن سەبارەت بە سكاڵاكان.  هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كۆتایی هات، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی راگەیاندوە، ماوەتەوە یەكلابوونەوەی تانەكانی هەڵبژاردن، چونكە تاوەكو چارەنوسی ئەم تانانە یەكلانەبنەوە، ئەنجامی كۆتایی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە پەسەند ناكرێت.  دوای تانەكان لە بڕیارەكانی كۆمسیۆن تایبەت بە سكاڵاكان، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان دەبێت لەماوەی (7 رۆژ)دا وەڵامی (ئەنجومەنی دادوەریی هەڵبژاردن) بداتەوە، پاشان دەستەی دادوەریی هەڵبژاردن دەبێت لەماوەی (١٠رۆژ)دا لە ڕۆژی وەرگرتنی وەڵامی کۆمیسیۆنەوە، وەڵامی تانەکان بداتەوە بڕیاری کۆتاییان لەبارەوە بدات. هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كۆتایی هات، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی راگەیاندوە، ماوەتەوە یەكلابوونەوەی تانەكانی هەڵبژاردن، چونكە تاوەكو چارەنوسی ئەم تانانە یەكلانەبنەوە، ئەنجامی كۆتایی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە پەسەند ناكرێت.  بڕیارەكانی دەستەی دادوەریی هەڵبژاردن لەبارەی تانەكانەوە بنبڕن، بە یەكلاكردنەوەی تانەكان، ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن رادەگەیەندرێت و لیستی ناوی (329) پەرلەمانتاری نوێ رەوانەی (دادگای باڵای فیدراڵی) دەكرێت بەمەبەستی پەسەندكردنی، ئەم دادگایەش لەماوەی (3) رۆژدا بڕیار لەسەر دروستی ئەنجامی هەڵبژاردن دەدات و بە نوسراو هەرسێ سەرۆكایەتییەكەی تری لێ ئاگادار دەكاتەوە.  بە پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای فیدراڵی و راگەیاندنی ئەنجامەكە لەلایەن كۆمسیۆنەوە، ئیتر هەنگاوە دەستورییەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ لە عێراق دەستپێدەكەن، كە خۆی لەم هەنگاوانەدا دەبینێتەوە:  بانگەواز بۆ دانیشتنی پەرلەمان لەم قۆناغەدا، سەرۆك كۆمار (ئێستا لەتیف رەشیدە) داوای لە خولی نوێی پەرلەمان (خولی شەشەم) دەكات لەماوەی 15 رۆژدا یەكەم دانیشتنی خۆی سازبدات (ئەمە بەگوێرەی ئەوەی لە ماددەی 54ی دەستوردا هاتووە، بەپێی ئەم وادەیە نابێت ماوەی سازدانی دانیشتنەكە لە 15 رۆژ زیاتر درێژبكرێتەوە). یەكەم دانیشتنی پەرلەمان بە سەرۆكایەتیی بەتەمەنترین ئەندام بەڕێوەدەچێت، پەرلەمانتاران سوێندی یاسایی دەخۆن، بەمەش بەپێی ماددەی (56ی دەستور) ئیتر یەكەم رۆژی خولی نوێی پەرلەمان دەستپێدەكات.  هەر لە دانیشتنی یەكەمدا، بەزۆرینەی دەنگی زۆرینەی رەها (واتا 50+1ی تێكڕای ژمارەی ئەندامانی پەرلەمان) سەرۆكی پەرلەمان و دوو جێگرەكەی هەڵدەبژێرێت، دەنگدان نهێنی و راستەوخۆ دەبێت، (ئەمە بەگوێرەی ماددەی 55ی دەستور). بەگوێرەی ئەو نەریتە سیاسییەی كە لەدوای كەوتنی رژێمی سەددامەوە لە عێراقدا داكەوتووە، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان پشكی پێكهاتەی سوننەیە.  براوەی یەكەمی سوننەكان لە هەڵبژاردنی ئەمجارەشدا هەر (محەمەد حەلبوسی)و حزبەكەیەتی (تەقەدوم)، بەڵام مەرج نییە ئەوان پۆستەكە پڕ بكەنەوە، ئەمە لەسەر پرسی پێكهێنانی هاوپەیمانێتیی و كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان و ئیئتیلافی پێكهێنەری حكومەتی نوێ راوەستاوە.  هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار  لەدوای دانیشتنی یەكەم و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانەوە، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت لەماوەی (30 رۆژ)دا؛ بەدەنگی (دوو لەسەر سێ) واتا لە كۆی (329 كورسی) بە دەنگی (220) كورسی، سەرۆك كۆماری نوێ هەڵبژێرێت (ئەمە بەگوێرەی ماددەی 72ی دەستور). خۆ ئەگەر لە خولی یەكەمی دەنگدان هیچ یەكێك لەوانەی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار كاندید كردبوو دەنگی (دوو لەسەر سێ)یان نەهێنا، ئەوا بەگوێرەی ماددەی (70ی دەستور)، لە گەڕی دووەمی دەنگداندا هەر كاندیدێك زۆرترین دەنگی بەدەستهێنا دەبێت بە سەرۆك كۆمار.  لە پرسی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا، ساڵی 2022 پەرەسەندنێكی نوێ روویدا، لەم ساڵەدا و بە دیاریكراوی لە (3ی شوبات)دا دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاریدا لەسەر ئەوەی نیسابی دانیشتنی پەرلەمان تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار بریتییە لە (دوو لەسەر سێ)، واتا دەبێت لە كۆی 329 ئەندام، 220 ئەندام ئامادە بن ئەوكاتە دانیشتنی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دەست بەكارەكانی بكات. دیاریكردنی دوو لەسەر سێ وەكو نیسابی دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، لە 2022دا كێشەی بۆ هاوپەیمانێتی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) دروستكرد، بەوهۆیەوە نەیانتوانی بەبێ لایەنەكانی تر پۆستی سەرۆك كۆمار یەكلابكەنەوەو ئەمەش دواجار سەریكێشا بۆ كشانەوەی سەدر لە پرۆسەی سیاسی و هەڵوەشانەوەی هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ (بارزانی و حەلبوسی)دا. بەگوێرەی ئەو نەریتە سیاسییەی كە لە عێراقی دوای سەددامەوە داكەوتووە، پۆستی سەرۆك كۆماری پشكی كوردە، تائێستا لەناو كورددا ئەم پۆستە لای یەكێتیی نیشتمانی بووە، ئەمجارەش پارتی و یەكێتیی وەكو دوو هێزی سەرەكی ناكۆكن و هیچ رێككەوتنێك بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی هەرێم و بەغداد لە نێوانیاندا نییە، بۆیە هێشتا دیار نییە ئایا ئەمجارە بازی پۆستی سەرۆك كۆمار لەسەر شانی كێ دەنیشێتەوە.  دیاریكردنی كوتلەی گەورە لەدوای هەڵبژاردنییەوە، سەرۆك كۆمار دەبێت لەماوەی 15 رۆژدا داوا لە پەرلەمان بكات (كوتلەی گەورە) واتا ئەو كوتلەی كە زۆرترین پەرلەمانتار لەخۆدەگرێت دیاری بكات، سەرۆك كۆمار كاندیدی ئەم كوتلەیە رادەسپێرێت بە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت (ئەم بابەتە لە ماددەی 76ی دەستوردا باسی لێوەكراوە). لە سەرەتای خولی پێنجەمی پەرلەماندا، بەهۆی ئەو ململانێیەی كە لەنێوان دوو جەمسەرەكەی شیعە (موقتەدا سەدرو لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی) روویدا، لە دانیشتنی یەكەمدا چوارچێوەی هەماهەنگیی بە پەلە لیستی ناوی پەرلەمانتارانی خۆی وەكو (كوتلەی گەورە) پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان كرد، ئەمە كێشەی دروستكرد، رۆژی 3ی شوباتی 2022 لەوەڵامی تانەیەكدا رایگەیاند، بەگوێرەی دەستور كوتلەی گەورە لەدوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دیاری دەكرێت، ئەم بڕیارەش لە بەرژەوەندی هاوپەیمانی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)‌ شكایەوە.  پێشكەشكردنی كابینە بەگوێرەی ماددەی (76ی دەستور)، دوای راسپاردنی بە پێكهێنانی حكومەت لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە، دەبێت كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران لەماوەی (30 رۆژ)دا كابینە وزارییەكەی بخاتە بەردەم پەرلەمان بەمەبەستی وەرگرتنی متمانە، خۆ ئەگەر كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران لەماوەی ئەو 30 رۆژەدا نەیتوانی كابینەی وزاریی پێشكەش بكات، ئەوكاتە سەرۆك كۆمار بۆی هەیە لەماوەی 15 رۆژدا كاندیدێكی تر راسپێرێت بە پێكهێنانی حكومەت.  بەگوێرەی دەستور، كابینەی حكومەت لە عێراق چ بەر نامەكەی چ وەزیرەكان دانە دانە لەلایەن پەرلەمانەوە متمانەیان پێدەدرێت و نەك بە كۆمەڵ، هەروەها پێدانی متمانە بە حكومەت بە دەنگی زۆرینەی رەهایە (واتا 50+1ی كۆی ئەندامانی پەرلەمان). 

(درەو): سەرچاوەكانی نزیك لە هاوپەیمانێتییەكەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بە ئاژانسی (فرانس پرێس)یان راگەیاندووە، لیستەكەی سەرۆك وەزیران "سەركەوتنێكی گەورە"ی لە هەڵبژاردنی دوێنێی پەرلەماندا بەدەستهێناوە. بەرپرسێكی نزیك لە سودانی تویەتی: لیستی (گەشەپێدان و ئاوەدانكردنەوە) سەركەوتنێكی زۆر گەورەی بەدەستهێناوە. دوو سەرچاوەی تری نزیك باسیان لەوە كردووە، پێدەچێت لیستەكەی سودانی "كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان" بە (50 كورسی)و زیاتر بۆخۆی مسۆگەر بكات.  سودانی بەر لە سێ ساڵ و، دوای گەیشتنی بە پۆستی سەرۆك وەزیران بە پشتیوانی هاوپەیمانی (چوارچێوەی هەماهەنگیی) وەكو هێزێكی سیاسی نوێ دەركەوت.  هەڵبژاردنی پەرلەمانیی دەرگای لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارێكی نوێ لە عێراق كردەوە، ئەم پۆستە بەپێی ئەو نەریتە سیاسییەی لە عێراقی دوای سەدامەوە داكەوتووە، پشكی كوردە، دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماریش قسە دێتە سەر هەڵبژاردنی سەرۆك وەزیرانێكی نوێ، ئەم دوو پرۆسەیە كە بە كۆدەنگی هەڵدەبژێردرێن پێویستیان بە چەند مانگێك كات هەیە.  سودانی ساڵی 2022 گەیشتە پۆستی سەرۆكایەتیی حكومەت، ئەمە دوا چەقبەستنێك كە زیاتر لە ساڵێكی خایاند؛ لەبەرەنجامی ناكۆكی سیاسی نێوان رەوتی سەدرو (چوارچێوەی هەماهەنگیی) كە خاوەنی گەورەترین كوتلەی پەرلەمان بوو لە خولی پێنجەمدا.  سەرباری ئەوەی هەریەكەیان بە جیا چوونە ناو هەڵبژاردنەوە، بەڵام پێشبینی دەكرێت لایەنە شیعەكانی ناو (چوارچێوەی هەماهەنگیی) ئێستاو لەدوای هەڵبژاردنەوە جارێكی تر لەناو هاوپەیمانێتییەكەیاندا كۆببنەوە بۆ پێكهێنانەوەی كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان.  هەروەك پارتە سیاسییەكانی سوننەی بەشێوەی جیا جیا چونەتە ناو هەڵبژاردن و پێشبینی دەكرێت زۆرترین دەستكەوت بۆ محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پێشووی پەرلەمان بچێت. لە كوردستانیش ركابەری مێژوویی هەر لەنێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانی كوردستاندا مایەوە.  بەپێی قسەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، ئاستی بەشداری لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی عێراق رێژەی 55%ی تێپەڕاندووە، ئەمەش رێژەیەكی بەرزە، بە لەبەرچاوگرتنی بایكۆتكردنی پرۆسەی هەڵبژاردن لەلایەن موقتەدا سەدرو؛ هەستیاری بارودۆخەكە لەسەر ئاستی ناوخۆو دەرەوەی عێراق.  هەڵبژاردنەكە لەكاتێكدا بەڕێوەچوو، عێراق سەقامگیرییەكی رێژەیی بەخۆوە بینی، ئەمەش دوای چەند دەیەیەك لە ململانێ كە ژێرخانی عێراقی وێران كردو لەدوای خۆی گەندەڵییەكی بەربڵاوی بەجێهێشت. 

(درەو): كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق: 🔹دوای گەیشتنی ئەنجامی رێژەی 99.7%ی وێستگەكانی دەنگدانی گشتیی، رایدەگەیەنین: 🔸لە كۆی (20.63.733)ی دەنگدەر، ژمارەی ئەوانەی دەنگیانداوە گەیشتوەتە (10.898.327) دەنگدەر، بەمەش رێژەی بەشداری گەیشتوەتە (54%). 🔸رێژەی بەشداری لە دەنگدانی تایبەتدا گەیشتوەتە (82.5%). 🔸بەگشتی بە دەنگدانی تایبەت و گشتییەوە لەكۆی (21.404.291) دەنگدەر، (12.003.143) دەنگدەر دەنگیانداوەو بەمەش ئاستی بەشداری گشتیی (55%)ی تێپەڕاندووە.

هەڵبژاردنی 11/11/2025 🔹 ئەمڕۆ عێراق بە بەشداری (31) هاوپەیمانی و (38) پارتی سیاسی و (75) لیستی تاکەکەسی سەبەخۆ شەشەمین خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی بەڕێ کرد. 🔹 دوو گەورەترین هاوپەیمانێتی بریتین لە، هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالیکی گەورەترینە لە ڕووی ژمارەی پارت و لایەنەکان کە پێکهاتووە، چواردە حزب و لایەنی سیاسی. 🔹 محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لەڕێگەی هاوپەیمانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانەوە بەشداری کردووە، کە (470) کاندیدی هەیە، هاوکات بەربڵاوترین هاوپەیمانیشە، لە کۆی 18 پارێزگا لە 12 پارێزگا کاندیدەکانی هەیە. 🔹 لەسەر ئاستی حزبی، 38 حزب، ڕێکخراوی بەدر بە سەرۆکایەتی هادی عامری گەورەترین پارتی بەشدارە و 442 کاندیدی لە سەرانسەری 12 پارێزگاکەدا هەیە، بەمەش دەبێتە دووەم گەورەترین بەشداربوو لە دوای هاوپەیمانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان. 🔹 837 کاندید لە کێبڕکێی هەڵبژاردن دوورخرانەوە بە هۆکاری جیاواز، دیارترینیان بەهۆی لێپرسینەوە و دادپەروەری بووە، هەروەها پێشینەی تاوانی کاندیدەکان کە بووە هۆی دورخستنەوەی (90) کاندید، هاوکات لایەنەکان 183 کاندیدیان لە لیستی کاندیدەکانیان دوورخستووەتەوە.  

هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 🔹 بەپێی ئامارەکانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبووە لە عێراق (29 ملیۆن و 262 هەزار و 588) کەس بوونە، لەنێویاندا (21 ملیۆن و 404 هەزار و 291) دەنگدەری گشتی و (ملیۆنێک و 313 هەزار و 980) دەنگدەری تایبەت کارتی بایۆمەترییان نوێکردۆتەوە. 🔹 (7 هەزار و 754) کاندید لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق، کە (5 هەزار و 504) کاندیدی نێرو (2 هەزار و 250) کاندیدی ژنن، ڕکابەری لەسەر (329) کوردسی ئەنجومەنی نوێنەران دەکەن. 🔹 (31) هاوپەیمانی و (38) حزبی سیاسی بە شێوەی سەربەخۆ و (75) کاندید فەردی ڕکابەری لەسەر کوردسییەکان دەکەن. 🔹 (54) کاندیدی پێکهاتەکان ڕکابەری لەسەر (9) کوردی دەکەن.  

(درەو):  ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری دوو سەرچاوەوە ئاشكرایكرد" لەم مانگەدا عێراق سێ بار نەوتی خاوی كۆمپانیای (لۆك ئۆیڵ)ی روسی هەڵوەشاندوەتەوە، ئەمەش بەهۆی مەترسییەكانی تایبەت بە سزاكانی ئەمریكاو بەریتانیا دژ بەو كۆمپانیایە.  بەقسەی سەرچاوەكان، كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، بارەكانی نەوتی بەرهەمی كۆمپانیای (لۆك ئۆیڵ)ی لە كێڵگەی (خۆرئاوای قوڕنە-2) هەڵوەشاندوەتەوە. ئەم بڕە نەوتانە بڕیار بووە لە رۆژانی 11و 18و 26ی ئەم مانگەدا باربكرێن. هیچ یەكێك لە كۆمپانیای (سۆمۆ)و (لۆك ئۆیڵ) كۆمێنتیان لەسەر ئەم بابەتە نەداوە.  لەم هەفتانەی دوایدا، هەریەكە لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو بەریتانیا سزایان بەسەر كۆمپانیای (لۆم ئۆیڵ)دا سەپاند، كە دووەم گەورەترین كۆمپانیای نەوتی روسییە؛ ئەمە وایكردووە سەخت بێت كۆمپانیاكە بتوانێت بەشێوەیەكی ئاسایی درێژە بە كارەكانی بدات.  وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكاا تاوەكو رۆژی 21ی ئەم مانگە مۆڵەتی بە كۆمپانیاكان داوە بۆ كۆتایهێنان بە هەر جۆرە مامەڵەیەكیان لەگەڵ (لوك ئۆیڵ)و (روسنەفت) كە گەورەترین بەرهەمهێنەكانی نەوتن لە روسیادا.  لەدوای سزاكانی ئەمریكاوە (لوك ئۆیڵ) هەوڵی فرۆشتنی موڵكەكانی دەدات لە دەرەوە، هەفتەی رابردوو ئاشكرایكرد، لە كۆمپانیای (گونڤۆر)ی جیهانییەوە بۆ بازرگانی كاڵا ئۆفەرێكی پێگەیشتووە بۆ كڕینی سەروەت و سامانەكانی لە دەرەوە.   

(درەو): مەنار عوبێدی- پسپۆڕی ئابوری داتای ورد لەبارەی قەبارەی راستەقینەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن لە عێراق لەبەردەستدا نییە، بەڵام خەمڵاندنە بەراییەكان بە پشتبەستن بە ژمارەی كاندیدەكان و قەبارەی ریكلامی كلاسیكی و دیجیتاڵی ئاماژە بەوە دەكات تێكڕای خەرجی هەڵبژاردن ناكرێت لە (3 بۆ 4 ترلیۆن) دیناری عێراقی كەمتر بێت، ئەمە بە خۆبواردنێكی زۆرەوە لە خەمڵاندندا، رەنگە لە راستیدا خەرجییەكە ئەم ژمارەیەش تێپەڕێنێت.  لێرەدا پرسیارە گەوهەرییەكە دەردەكەوێت: رۆڵی لایەنەكانی چاودێریكردن لە بەدواداچوون بۆ ئەم پارانەی هەڵبژاردن لە كوێدایە؟  پێدەچێت دیمەنی دارایی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن لە كۆنترۆڵ دەرچووبێت، سەرباری جەنجاڵی میدیایی و جەرجییە زۆرەكان، ئاماژەكان لەبارەی سەرچاوەكانی پارەداركردن و، شێوازی خەرجكردن و لایەنی تەمویلكەر ونە.  هەریەكە لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، نوسینگەی روبەڕووبونەوەی سپیكردنەوەی پارەو تەمویلی تیرۆری سەربە بانكی ناوەندیی، دەستەی دەستپاكی، دیوانی چاودێریی دارایی فیدراڵ، دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكان، دیارترین لایەنی چاودێریكەری بەرپرسن لە چاودێری ئەم دۆسیە هەستیارە.  كۆمسیۆن، بەگوێرەی یاسای هەڵبژاردنەكان ژمارە (9)ی ساڵی 2020 پابەندە بە وردبینی لە سەرچاوەی دابینكردنی دارایی كاندیدەكان و چۆنیەتی خەرجییەكانیان،  لەكاتێكدا نوسینگەی روبەڕووبونەوەی سپیكردنەوەی پارەو تەمویلی تیرۆر ئەركی شیكردنەوەو بەدواداچوونیان هەیە بۆ هەر پارەیەك كە گومانی نایاسایبوون یاخود سەرچاوەی نادیاری لەسەر بێت، پشتبەست بە یاسای روبەڕووبونەوەی سپیكردنەوەی پارەو تەمویلی تیرۆر ژمارە (39)ی ساڵی 2015، كە لە ماددەی (4/ سێیەم) نوسیویەتی ئەركی نوسینگەكە بریتییە لە:  "وەرگرتن و شیكردنەوەی ئاگاداركردنەوەو زانیارییەكان تایبەت بەو پرۆسانەی كە گومانیان لەسەرە پەیوەندیدار بن بە سپیكردنەوەی پارەو تەمویلی تیرۆر یان هەر تاوانێكی تری پەیوەندیدار، هەروەها گرتنەبەری رێكاری گونجاو لەبارەیەوە؛ بە هەماهەنگیی لەگەڵ لایەنە دادوەریی و ئەمنی و چاودێریكارە تایبەتمەندەكان". لەپاڵ ئەمەدا، دەستەی دەستپاكی و دیوانی چاودێریی دارایی رۆڵی چاودێرییان هەیە لە بەدواداچوون بۆ سامانە گشتییانەی كە رەنگە بەمەبەستی سیاسی بەكاربهێنرێن، دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكانیش چاودێری هەڵمەتە میدیاییەكان و ریكلام دەكات بەمەبەستی زانینی شەفافیەت لە تەمویلكردن و بەكارنەهێنانی سەرچاوەكانی دەوڵەت تێیاندا.  لەگەڵ هەموو ئەم لایەنە چاودێریكارانەدا، پرسیارێكی گرنگ دەمێنێتەوە:  ئایا ئەم دامەزراوانە هەماهەنگییەكی كاراو روانگەیەكی یەكگرتوویان هەیە بۆ كۆنترۆڵكردنی دارایی هەڵبژاردن، یاخود ئەمڕۆ خەرجی سیاسی لە دەرەوەی چوارچێوە یاسایی و چاودێرییەكاندایە؟  ئەوەی روودەدات پێویستی بە هەڵوەستەیەكی جددی و بەرپرسانە هەیە بۆ گەڕاندنەوەی كاروبارەكان بۆ رێڕەوی سروشتی خۆیان، ئەمەش لەرێگەی یاسایەكی روونەوە كە پارت و لایەنە سیاسییەكان پابەند بكات بە ئاشكراكردنی سەرچاوەی دارایی و میكانیزمی خەرجییەكانیان بۆ هەڵبژاردن، لەگەڵ گەرەنتیكردنی ملكەچبوونیان بۆ چاودێریی دارایی و یاسایی كە زامنی شەفافیەت بكات و رێگر بێت لەبەردەم بەكارهێنانی دارایی سیاسی بۆ دروستكردنی كاریگەریی لەسەر ئیرادەی دەنگدەران. 

(درەو): خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق لە چوار ساڵدا تەنیا (294:42) كاتژمێر كاریكردووە، هەموو دانیشتنێك بەردەوام لە كۆی (329) پەرلەمانتار (156) پەرلەمانتار ئامادەی دانیشتنەكان نەبوون؛ (76) پەرلەمانتار لە دانیشتنەكاندا تەنیا یەك قسەشیان نەكردووە. لەكاتێكدا عێراق و هەرێمی كوردستان سەرقاڵی بانگەشەن بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان، نوێترین داتاكان دەریدەخەن خولی پێنجەمی پەرلەمان بەراورد بە پێش خۆی لەبوارەكانی (ژمارەی دانیشتنەكان، دەرچواندنی یاساكان، میوانداریكردنی وەزیرو بەرپرسان، ئامادەگیی پەرلەمانتاران لە دانیشتنەكان و كاتژمێرەكانی كاركردن) پاشەكشێی بەخۆوە بینیوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدایە.  هەڵسەنگاندنێكی نوێ دامەزراوەی (مدارك) كە دامەزراوەیەكی عێراقی قازانج نەویستەو لە ساڵی 2004وە دامەزراوە، راپۆرتی كۆتایی خۆی لەبارەی چاودێریكردنی كارەكانی (خولی پێنجەم)ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڵاوكردەوە.  ئەم راپۆرتە چەند رۆژێكە میدیاكانی عێراقی بەخۆیەوە سەرقاڵكردووە، بەتایبەتیش لەكاتێكدایە كە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ (خولی شەشەم)ی ئەنجومەنی نوێنەران بەڕێوەدەچێت و رۆژی 11/11ی ئەمساڵ هەڵبژاردنەكە بەڕێوەدەچێت.  ئەم راپۆرتە ژمارەیەك پێوەری دیاریكردووە بۆ ئاستی پەرلەمانتارانی خولی پێنجەم و لەسەر ئەم بنەمایانە هەڵسەنگاندنی بۆ كردوون و باشترین و خراپترینەكانی دەستنیشان كردووە.  پێوەرەكانی هەڵسەنگاندنی پەرلەمانتار لە خولی پێنجەم، ئەمانە بووە:  -    گفتوگۆی یاساكان لە خوێندنەوەی یەكەم و دووەمدا -    بەشداریكردن لە گفتوگۆی بابەتە گشتییەكاندا كە لە دانیشتنەكانی پەرلەماندا خراونەتەڕوو -    راستكردنەوەی دانیشتنەكان لەرێگەی خاڵی پەیڕەوییەوە (نوقتەی نیزامی) -    پێشكەشكردنی پرۆژە یاساكان -    لێپرسینەوەو پرسیاری زارەكی كورتەیەك لەبارەی سیستەمی هەڵبژاردنەوە راپۆرتەكە بەر لە خستنەڕووی وردەكاری ئەدای كاركردنی خولی پێنجەم، تیشكی خستوەتە سەر سیستەمی هەڵبژاردنی ئەم خولەو باسی لەوەكردووە بەهۆی خۆپیشاندانەكانی نێوان ساڵانی 2019 تا 2021 كە ژمارەیەك داواكاری هەبوو لەوانە گۆڕینی سیستەمی هەڵبژاردن، ئەو سیستەمی هەڵبژاردن كە 2018 پشتی پێبەسترا هەڵوەشێندرایەوە كە شێوازی (سانت لیگۆ) بوو لەپاڵ ئەمەدا هەر پارێزگایەكی كردبوو بە بازنەیەكی هەڵبژاردن، لەبری ئەمە یاسایەكی هەڵبژاردنی نوێ پەسەندكرا كە پشتی بە سیستەمی (فرە بازنەیی)و خۆكاندیدكردنی (سەربەخۆ)كان دەبەست.  لەسەر بنەمای یاسا نوێیەكە، عێراق دابەشكرا بەسەر (83) بازنەی هەڵبژاردندا، یەك لەسەر چواری كورسییەكان بۆ ژن و (9) كورسیش بۆ كەمینەكان دیاریكرا، رۆژی 10/10/2021 هەڵبژاردنی پێشوەختەی خولی پێنجەمی پەرلەمان بەرێوەچوو، (3225) كاندیدی ژن و پیاو كە دابەشبووبوون بەسەر (108) حزب و (21) هاوپەیمانی بەشدارییان تێدا كرد، (789) كەسی تر وەكو كاندیدی (سەربەخۆ) بەشداربوون.  رۆژی 30/11/2021 كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان رایگەیاند لە كۆی  (22.116.368) كەس كە مافی دەنگدانیان هەبووە (9.629.601) كەس بەشداریی دەنگدانیان كردووە، واتا رێژەی 44%ی كۆی دەنگدەران.  ئەنجامی هەڵبژاردن بەشێوەیەك بوو لە كۆی (329) كورسی پەرلەمان، ئەو حزبانەی لەناو هاوپەیمانێتیدا بوون (137) كورسییان برد، ئەو حزبانەی بە سەربەخۆ بەشداربوون (148) كورسییان برد، (44) كورسیش بۆ كاندیدە سەربەخۆكان رۆیشت.  دوای پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە، ئەو هاوپەیمانێتیانەی زۆرترین دەنگیان هێنابوو ئەمانە بوون:    ئەوانەی وەكو حزب بەشداربوون و زۆرترین كورسییان برد ئەمانە بوون:    بەهۆی ئەو تانانەی هەڵبژاردن كە پێشكەش كرابوون، لەكۆی (59711) وێستگەی دەنگدان، كۆمسیۆن ئەنجامی دەنگدانی لە (33) وێستگە هەڵوەشاندەوە بەهۆی سەلماندنی بوونی سەرپێچی لەو وێستگانەدا، ژماردنەوەی دەستیی دەنگەكان بووە هۆی گۆڕینی (5) كاندید كە بە ژماردنی ئەلیكترۆنی دەرچووبوون بۆ پەرلەمان، لەبری ئەوان كاندیدی سەركەوتووی نوێ دانران كە بە ژماردنەوەی دەستیی دەنگەكان سەركەوتنیان مسۆگەر كردبوو، ئەوانە بە ژماردنەوەی دەستیی سەركەوتن لەگەڵ ئەوانەی لادران ئەمانە بوون:    دەرەنجامی هەڵبژاردنەكە دەریخست كە لەكۆی (329) كورسی پەرلەمان، (217) كورسییان لەلایەن پەرلەمانتاری نوێوە پڕكراونەتەوە بەرێژەی 66%، ئەوانەی كە بۆ دوو خولی پەرلەمان سەركەوتنەوە ژمارەیان (68) پەرلەمانتار بوو بەرێژەەی 19%، ئەوانەشی كە بۆ سێ خولی پەرلەمان سەركەوتوو بوون و مانەوە ژمارەیان (35) پەرلەمانتار بوو بەرێژەی 10%، بەڵام ئەوانەی كە بۆ پێنج خولی پەرلەمان سەركەوتوو بوون، تەنیا دوو كەس بوون، وەكو ئەوەی لەم خشتەی خوارەوەدا دەردەكەوێت:    پەرلەمانتارە چوار خول و پێنج خولەكان ئەمانە بوون كە لەم خشتەیەدا دەردەكەون:   پەرلەمانتارانی خولی پێنجەم لەڕووی تەمەنەوە بەمشێوەیە دابەشبوو بوون، كە دەردەكەوێت بەراورد بە خولی چوارەم، ئەو پەرلەمانتارانەی كە تەمەنیان لە خوار 40 ساڵ بووە، هەندێك ژمارەیان زیادی كردووە:    ئەوانەی زۆرترین دەنگیان هێنا بوو بۆ سەركەوتن بۆ خولی پێنجەمی پەرلەمان، 10 پەرلەمانتاری پیاو بوون كە (6) كەسیان كاندیدی پارتی دیموكراتی كوردستان بوون لە (هەولێرو دهۆك و كەركوك):   لەناو ژنانیشدا، ئەو كاندیدانەی كە لەسەر ئاستی عێراق زۆرترین دەنگیان هێنا بوو، یەكەمەكەیان (سروە عەبدولواحید) بوو لە جوڵانەوەی نەوەی نوێ، لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێكی تری كورد وەكو ئەوەی لە خشتەی خوارەوەدا دەردەكەوێت:    ئەوانەشی كە بەكەمترین دەنگ لەسەر ئاستی عێراق سەركەوتن بۆ خولی پێنجەمی پەرلەمان ئەمانە بوون:   دانیشتنەكانی پەرلەمان یەكەم دانیشتنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق لە رۆژی (9/1/2022)دا بەڕێوەچووە، (محەمەد حەلبوسی) بە (200) دەنگ بە سەرۆكی پەرلەمان هەڵبژێرا. حاكم زاملی لە رەوتی سەدر بە (182) دەنگ بە جێگری یەكەم و شاخەوان عەبدوڵا لە پشكی كورد (پارتی) بە (180) دەنگ بە جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمان هەڵبژێردران.  لە دانیشتنی یەكەمدا پەرلەمانتار حەسەن عەزاری لە رەوتی سەدر ئیمزای لیستێك ناوی پێشكەشی سەرۆكی پەرلەمان كرد وەكو كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان، دانیشتنەكە چەند شتێكی بەخۆوە بینی كە گومان لەسەر یاسایبوونی دروستكرد، لەسەر دروستی ئەم دانیشتنە پەرلەمانتارێك (4) سكاڵای لە دادگای باڵای فیدراڵی تۆماركرد.  لەسەر بنەمای سكاڵاكان، دادگای فیدراڵی هەموو رێكارەكانی پەرلەمان راگرت و دانیشتنەكان بۆ ماوەی 12 رۆژ پەكیان كەوت. 12/6/2022 ئەندامانی رەوتی سەدر لە پەرلەمان لەگەڵ حاكم زاملی جێگری سەرۆكی پەرلەمان پێكەوە دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەش كرد.  23/6/2022 شوێنگرەوەی پەرلەمانتارانی سەدر بە پەرلەمانتاری لایەنەكانی تر دیاریكراو؛ رۆژی 28/6/2022 جارێكی تر متمانە بە محەمەد حەلبوسی درایەوە وەكو سەرۆكی پەرلەمان، (موحسین مەندەلاوی) بە جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان بۆ شوێنەكەی (حاكم زاملی) هەڵبژێردرا.  ئیتر لێرەوە وەكو وەكو لە راپۆرتەكەی دامەزراوەی (مدارك)دا ئاماژەی بۆ كردووە، بۆ ماوەی 25 رۆژ پەرلەمان هیچ دانیشتنێكی نەكرد، بەهۆی خۆپیشاندانەكان (سەدرییەكان)و پەلاماردانی بینای پەرلەمان و رووداوەكانی ناوچەی سەوزەوە، تاوەكو رۆژی 13/10/2022 كە سەرۆك كۆماری هەڵبژێردراو (لەتیف رەشید)و ئەویش (محەمەد شیاع سودانی) راسپارد بە پێكهێنانی حكومەت.  رۆژی 27/10/2022 لە دانیشتنی حەوتەمی خولی دووەمی ساڵی یەكەمی یاساداناندا، ئەنجومەنی نوێنەران متمانەی بەخشی بە بەرنامەی حكومەت و وەزیرەكانی كابینەكە جگە لە هەردوو پۆستی وەزیری (ئاوەدانكردنەوە)و (ژینگە) كە ئەم دوو پۆستە بەر كورد كەوتبوون.  ئەدای كاركردنی پەرلەمان بەگوێرەی راپۆرتەكەی دامەزراوەی (مدارك)، بەراورد بە خولەكانی پێشوو، خولی پێنجەم پەرلەمانی عێراق لە چەند بوارێكدا پاشەكشێی بەخۆوە بینیوە، لەوانە ژمارەی دانیشتنەكان، دەرچواندنی یاساكان، میوانداریكردنی وەزیرو بەرپرسان، ئامادەگیی پەرلەمانتاران لە دانیشتنەكان و كاتژمێرەكانی كاركردن وەكو ئەوەی لە خشتەی خوارەوەدا دەردەكەوێت:   خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق لەماوەی چوار ساڵی تەمەنی خۆیدا، (20) جار دانیشتنەكانی دواخستووە، ئەمە دوای ئەوەی كە بەرنامەی كاری بڵاوكردوەتەوە:   خولی پێنجەم، بەهۆی دەستلەكاركێشانەوە یاخود وەرگرتنی پۆست لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن، ژمارەیەك جێگۆڕكێی پەرلەمانتاری بەخۆوە بینیوە، ئەمە لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی (73) پەرلەمانتارەكەی سەدرەوە روویداوە، وەكو ئەوەی لە خشتەی خوارەوەدا دەردەكەوێت:    چالاكی ئەندامانی پەرلەمان بەگوێرەی ئەو پێوەرانەی كە لەسەرەتای ئەم راپۆرتەكە ئاماژەی بۆ كردووە، دامەزراوەی (مدارك) بەمشێوەیە ناوی پەرلەمانتارە چالاكەكانی دیاریكردووە: -    پەرلەمانتار (عادل حاشوش حاتەمی) زۆرترین جار لە دانیشتنەكاندا قسەی كردووە كە (80) جار بووە، لەدوای ئەویش پەرلەمانتار (فالح حەسەن خەزعەلی) كە (66) جار قسەی كردووە، لە پلەی سێیەمدا پەرلەمانتار (رائید حەمدان عاجب) هەیە كە (55) جار قسەی كردووە.  -    ژمارەی ئەو پەرلەمانتارانەی كە لە دانیشتنەكانی خولی پێنجەمدا نە قسەیان كردووەو نە خاڵی پەیڕەوییان پێشكەش كردووە بریتییە لە (76) پەرلەمانتار، كە پەرلەمانتاری كوردیشیان تێدایەو ئەمانەن:   -    ژمارەی ئەو پەرلەمانتارانەی كە لە چوار ساڵدا تەنیا یەك جار قسەیان كردووە (48) پەرلەمانتارە، (48) پەرلەمانتاری تریش تەنیا دوو جار قسەیان كردووە، (25) پەرلەمانتار تەنیا سێ جار قسەیان كردووە، (18) پەرلەمانتاری تر تەنیا چوار جار قسەیان كردووە.  خشتەی ئەو پەرلەمانتارانەی زۆرترین بەشدارییان هەبوو لە دانیشتنەكاندا، كە دوانیان كوردن و لە فراكسیۆنی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانن:   خشتەی ئاستی بەشداری پەرلەمانتاران و قسەكردنیان لە دانیشتنەكان بەگوێرەی حزبە سیاسییەكانیان، لێرەدا مەبەست لەوەیە حزبە سیاسییەكە چەند پەرلەمانتاری هەبوو و چەندیان لە دانیشتنەكاندا قسەیان كردووە:   رۆڵی چاودێریكردن لە خولی پێنجەمدا هەموو رۆڵی چاودێریكردنی پەرلەمانی عێراق لەم خشتەیەدا كورتبووەتەوە، كە لە كۆنوسەكاندا تۆماركراوەو خۆی لە داوای لێپرسینەوەو پرسیاری زارەكی پەرلەمانتاران لە بەرپرسانی دەسەڵاتی جێبەجێكردن دەبینێتەوە:    ئامادەیی پەرلەمانتار لە دانیشتنەكاندا بەگوێرەی راپۆرتەكەی دامەزراوەی (مدارك)، تێكڕای ئامادەیی پەرلەمانتارانی خولی پێنجەم لە دانیشتنەكانی ئەم خولەدا بریتی بووە لە ئامادەیی (173) پەرلەمانتار لە كۆی (329) كورسی پەرلەمان، ئەمەش بەو واتایە دێت كە بەردەوام و بەتێكڕا لە هەر دانیشتنێكی پەرلەماندا (156) پەرلەمانتار ئامادە نەبوون.    لەم خولەدا، بە تێكڕا پەرلەمان (294:42) كاتژمێر كاریكردووە، واتا (2.2) كاتژمێر بۆ هەر دانیشتنێك ئەگەر بێتوو تێكڕای كاتی كاركردن دابەشبكرێت بەسەر (132) دانیشتن دا:     

(درەو): وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، بەهۆی كاركردنیان بۆ "تێكدانی سەروەریی عێراق"، ویلایەتە یەكگرتووەكان هەریەكە لە (كەتیبەكانی حزبوڵا، گروپی عەسائیبی ئەهلی حەق) دەكاتە ئامانج.  تۆمی پیگۆت جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (X) نوسی: ئەمریكا هەوڵ دەدات ئەوپەڕی فشار لەسەر ئێران توند بكات.  "فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسداران دەكەینە ئامانج، كە پشتیوانی هاوبەشە تیرۆریستەكانی ئێران و بریكارەكانی دەكات لە ناوچەكە، لەگەڵ هەردوو گروپی كەتیبەكانی حزبوڵاو عەسائیبی ئەهلی حەق كە لە عێراقدان" وتەبێژەكە وادەڵێ.  پیگۆت باسلەوە دەكات، ئەم میلیشیایانە بەشێوەیەكی چالاك كار دەكەن بۆ تێكدانی سەروەریی عێراق و لاوازكردنی ئابورییەكەی، هەروەها ئەنجامدانی هێرش بۆسەر خەڵك و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لەسەرتاسەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.  هاوكات جۆ ویڵسۆن كۆنگرێسمانی پارتی كۆماری داوای لە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ كرد "فەیلەقی بەدر"ی هادی عامری و بانكی رافیدەینی حكومی بخاتە ناو لیستی گروپە چەكدارە بەئامانجگیراوەكان، لەرێگەی سەپاندنی سزا بەسەریاندا.  كۆنگرێسمانەكە ئەم قسانەی لە جریوەیەكی تۆڕی كۆمەڵایەتی (X)دا كرد، وەكو وەڵامێك بۆ راگەیەندراوەكەی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوە، لەمەش زیاتر كۆنگرێسمانەكە داوای ئەوە دەكات "عێراق لەدەستی ئێران رزگار بكرێت".  ئەم لێدوانانە تەنیا دوای یەك رۆژ دێت لە سەپاندنی سزانی نوێ لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكاوە بەسەر ژمارەیەك كەسایەتی و بانك و كۆمپانیای عێراقیدا، بەهۆی پەیوەندییان لەگەڵ سوپای پاسداران و كەتیبەكانی حزبوڵا.  یەكێك لەوانەی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا سزای بەسەردا سەپاند، (كۆمپانیای موهەندیس)ە كە باڵی ئابوری حەشدی شەعبییە، ئەمەش لە هەنگاوێكدا كە ئەمریكا دەڵێ "ئامانج لێی هەڵوەشاندنەوەی تۆڕەكانی گەندەڵی و سپیكردنەوەی پارەی گروپە چەكدارەكانە لەناوخۆو دەرەوەی عێراق". وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند: نوسینگەی چاودێری سەروەرت و سامانی بیانی (OFAC) رێكاری گرتوەتەبەر دژ بەو كەس و كۆمپانیایانەی كە "یارمەتی رژێمی ئێران دەدەن بۆ خۆدزینەوە لە سزاكانی ئەمریكاو، ئاودیوكردنی چەك و تێوەگلان لە گەندەڵی بەرفراوان لەناو ئابوری عێراقدا.  بەگوێرەی بەیاننامەكە، ئەم گروپانە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن و بەرپرسن لە كوشتنی هاوڵاتیانی ئەمریكی و هێرش بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی لەناوچەكە، هەروەها بەردەوامن لە لاوازكردنی ئابوری عێراق و قۆرخكردنی سەرچاوە گشتییەكانی لەرێگەی كۆكردنەوەی نایاسایی پارەو گەندەڵییەوە.  سزا نوێیەكانی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا دوو بانك و كۆمپانیایەكی بازرگانی و، قەوارەیەكی گەورەی ئابوری دەگرێتەوە كە پەیوەستە بە حەشدی شەعبییەوە، ئەمە لەپاڵ ژمارەیەك كەسایەتی ئەمنی كە تۆڕی سیخوڕی بۆ سوپای پاسدارانی ئێران لەناو عێراقدا بەڕێوەدەبەن.  ئەوانەی ناویان لە لیستی سزاكاندا هاتووە ئەمانەن: 🔹كەتیبەكانی حزبوڵا كە یەكێك لە دیارترین گروپەكانی حەشدی شەعبییەو، كۆمپانیایەكی بەناوی (كۆمپانیای موهەندیس) بۆ بەڵێندەرایەتی گشتی و كشتوكاڵ و پیشەسازی دروستكردووە، بۆ ئەوەی ئەم كۆمپانیایە بكات بە كەڤەری چالاكییە ئابورییەكانی خۆی. بەپێی وەزارەتی گەنجینە، ئەم كۆمپانیایە لەژێر كۆنترۆڵی (عەبدولعەزیز محەمەداوی)دایە كە بە "ئەبو فەدەك" ناسراوە، گرێبەستە حكومییەكانی قۆستوەتەوە بۆ گواستنەوەی پارە لە دامەزراوەكانی دەوڵەتەوە بۆ كەڤەرە بازرگانییەكان، لەناویاندا كۆمپانیای (بلدنا للاستپمارات الزراعیە)، بە ئامانجی پارەداركردنی چالاكی گروپە چەكدارەكان و بەقاچاخبردنی چەك بە هەماهەنگی لەگەڵ سوپای پاسدارانی ئێران. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا جەخت لەوە دەكات هەریەكە لە (كۆمپانیای موهەندیس)و (كۆمپانیای بلدنا)ی خستوەتە لیستی سزاكانییەوە بەگوێرەی فەرمانی ژمارە 13224و بەهۆی پاڵپشتی ماددی و دارایی ئەم دوو كۆمپانیایە بۆ سوپای پاسداران و كەتیبەكانی حزبوڵا.  🔹سزاكان سێ بەڕێوەبەری جێبەجێكاری لە بانكە عێراقییەكان گرتوەتەوە، كە تۆمەتباركراون بە خراپ بەكارهێنانی پۆستەكانیان بۆ بەرژەوەندی سوپای پاسداران و عەسائیبی ئەهلی حەق، لەمەشدا سودیان لە سیستەمی دارایی عێراق وەرگرتووە بۆ سپیكردنەوەی پارەو ئاودیوكردنی دراو و دروستكردنی داهات بۆ بەرژەوەندی ئەو گروپە تیرۆرسییانەی كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن. یەكێك لەوانەی لەسەر ئەم بابەتە سزا دراوە بریتییە لە (عەلی محەمەد غوڵام حسێن ئەنساری) كە كابرایەكی سەرمایەدارەو وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا دەڵێ هەژموونی خۆی لە ژمارەیەك بانكی عێراقی بەكارهێناوە بۆ كۆكردنەوەی ملیۆنان دۆلار بۆ سوپای پاسداران و كەتیبەكانی حزبوڵاو، خزمەتی دارایی پێشكەشی عەسائیبی ئەهلی حەق كردووە، لەوانە كڕینی دۆلارو شتنەوەی پارە لەرێگەی بەڵگەنامەی ساختەوە بەمەبەستی خۆپاراستن لە چاودێریی حكومەت. 🔹سزاكانی گەنجینەی ئەمریكا هەردوو برا (عەلی مفتن بەیدانی)و (عەقیل مفتن بەیدانی)ی گرتوەتەوە، ئەم دوو برا كە یەكێكیان (عەقیل مفتن) سەرۆكی لیژنەی ئۆڵۆمپی عێراق بانكێكی بازرگانی بەڕێوەدەبەن كە وەزارەتی گەنجینە دەڵێ پەیوەستە بە سوپای پاسدارانەوە، ئەم دوو برایە تۆمەتبار دەكات بەوەی دەیان ملیۆن دۆلاریان سپیكردوەتەوەو نەوت و ماددەی هۆشبەریان بە قاچاخ بردووە. لەپاڵ ئەمەدا گەنجینەی ئەمریكا باسی لەوە كردووە كە (عەقیل مفتن) پۆستەكەی وەكو سەرۆكی لیژنەی ئۆڵۆمپی قۆستوەتەوە بۆ مەبەستی دارایی ناسایی.  🔹گەنجینەی ئەمریكا باسی لەوەشكردووە كە لە سەرەتای ئەمساڵەوە كەتیبەكانی حزبوڵاو سوپای پاسداران ئۆپراسیۆنی هەماهەنگییان ئەنجامداوە بۆ كۆكردنەوەی زانیاری هەواڵگریی لەسەر هێزەكانی ئەمریكا لەناو عێراقدا. حەسەن قەحتان سەعیدی كە سەركردەیەكی حزبوڵایە سەرۆكایەتی تۆڕێكی سیخوڕی دەكات كە لە بەغداد كاردەكات و، ژمارەیەك كەسی حەشدی شەعبی لەخۆدەگرێت، ئەمانە زانیاری لەباری جموجوڵەكانی سوپای ئەمریكا بۆ بەرژەوەندی سوپای پاسداران كۆدەكەنەوە.   

🔻 لە دوای جێبەجێكرنی یاسای جەعفەری (800) ژن بە منداڵەكانیانەوە لە بەغدادو شارەكانی ترەوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون 🔻 مافی بەخێوكردنی منداڵ لە نزیكەی (4400) دایك سەندراوەتەوە 🔻هەزاران پیاو داوای گۆرینی گرێبەستی هاوسەرگیرییان پێشكەش بە دادگاكان كردووە " بۆ بێبەشكردنی هاوسەرەكانیان لە نەفەقەو میرات و مافەكانی تر"  درەو: دوای چل رۆژ لە جێبەجێكردنی یاسی باری كەسێتی (هاوپێچی تۆماری جەعفەری) كە بەم دواییە پەرلەمانی عێراق پەسەندیكرد، زیاتر لە (800) ژن لە بەغدادو شارەكانی ترەوە  بە منداڵەكانییانەوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون. حسام الحاج، رۆژنامەنوس و پێشكەشكار لە كەناڵی "سۆمرییە" ئاشكرایدەكات: بەگوێرەی ئامارەكان لە دوای تێپەڕبونی (40) رۆژ بەسەر پەسەندكردنی یاساكە، سەدان و هەزاران داوای پێشكەشی دادگاكان كراون لەلایەن پیاوانی خێزاندارەوە، بۆ گۆڕینی گرێبەستی هاوسەرگیرییان یان جیابونەوەیان بۆ یاسای جەعفەری، كە ژن بێبەش دەكات لە دابینكردنی خەرجی (نفقە) و میراتی و زۆرینەی ئەو مافانەی تری لە یاسادا هەبوون، بەتایبەت كە یاساكە مافی داوە بە یەكێك لە هاوسەرەكان ژن یان پیاو بە گۆڕینی گرێبەستی نێوانیان بەبێ‌ رەزامەندی ئەوی تریان یان تەنانەت ئاگاداریشی. بەوتەی ئەو رۆژنامەنوسە، لێكەوتەیەكی تری یاساكە، سەندنەوەی مافی بەخێوكردنی منداڵە لە نزیكەی (4400) دایك، ئەم پرسەش بووەتە هۆكاری سەرهەڵدانی شەپۆلێكی ئاوارەبوون و زیاتر لە (800) دایك لەگەڵ منداڵەكانیان بەغدادو شارەكانی تریان بەجێهێشتووە بەرەو هەرێمی كوردستان، لە ترسی جێبەجێكردنی یاساكەو بێبەشكردنی دایكان لە مافی بەخێوكردنی منداڵەكانیان، كە بەوتەی حسام الحاج، خۆشیان و منداڵەكانیشیان روبەڕوی چارەنوسێكی نادیار بونەتەوە، بەوپێیەی هیچ كارو سەرچاوەیەكی بژێوییان نابێت. پرسیاری ئەوەش دەكات ئەگەر لەماوەی (40) رۆژدا ئەم لێكەوتانەی بەدوای خۆیدا هێنابێت دەبێت لەدوای سالێك و دوانی تر چی روودەدات. لێرەوە بوونی پەرلەمانێكی بەرپرسیاربە زانێت و هۆشیاری ئەوەی هەبێت چی یاسایەك دادەڕێژێت بەتایبەت كە لەئێستادا عێراق لە بەردەم هەڵبژاردنی پەرلەماندایە.

(درەو): وەزارەتی نەوتی عێراق داتای كۆتایی هەناردەو داهاتی بەدەستهاتووی نەوتی بۆ مانگی تەموزی رابردوو راگەیاند. بەگوێرەی ئەم داتایە كە لەلایەن كۆمپانیای بە بازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) دەرچووە، مانگی رابردوو:  •    بڕی هەناردەی نەوت بە (كۆندێنسەیت)ەوە  گەیشتووەتە (104 ملیۆن و 750 هەزارو 788) بەرمیل. •    داهاتی نەوت لەم مانگەدا (تەموز) بریتی بووە لە زیاتر لە (7 ملیارو 184 ملیۆن و 804 هەزار) دۆلار.  هەناردەی نەوتی عێراق، مانگی رابردوو بەمشێوەیە دابەشبووە بەسەر ناوچەی كێڵگە نەوتییەكاندا:  -    هەناردەی نەوت لە كێڵگەمانی ناوەڕاست و باشوری عێراق بریتی بووە لە (104 ملیۆن و 255 هەزارو 143) بەرمیل.  -    هەناردەی نەوت لە كێڵگەی (گیارە)وە بریتی بووە لە (495 هەزارو 645) بەرمیل.

نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری نەوت = موچە 45 ترلیۆن نەوت = 45 ترلیۆن موچە بەگوێرەی ئەو ژمێریارییە داراییەی كە وەزارەتی دارایی لەسەر سایتی ئەلیكترۆنی خۆی، بۆ نیوەی یەكەمی 2025 بڵاویكردوەتەوە: قەرەبووی فەرمانبەران = 30.025 ترلیۆن دینار بەخشین و كرێ رۆژانەو موچە = 2.467 ترلیۆن دینار موچەی خانەنشینی= 9.304 ترلیۆن دینار موچەی مۆڵەتی بەخێوكردن= 367 ملیار دینار تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتی= 2.783 ترلیۆن دینار كۆی موچەی خەرجكراو= 44.946 ترلیۆن دینار داهاتەكانی هەناردەی نەوتی خاو= 45.283 ترلیۆن دینار رێژەی دابینكردنی كۆی موچە لە هەناردەی نەوتی خاو= 99.2% واتا نزیكەی هەموو داهاتی نەوتی خاو (پاش لێدەركردنی خەرجی كۆمپانیاكان و تێچووی رێككەوتنی چین) بەتەنیا چووە بۆ دابینكردنی موچە. بۆ چارەسەری لێككەوتەكانی ئەم دۆخە مەترسیدارە، كە توانای پەرەپێدانی ئابوری و فەراهەمكردنی خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەكان بۆ دانیشتووان لەناودەبات، تەنیا دوو رێگاچارەی تاڵ هەیە: یان كاركردن بۆ زیادكردنی داهاتە گشتییەكان چ داهاتی نەوتی یاخود نانەوتی، یان چاكسازیكردن لە سیستەمی موچەو داڕشتنەوەی سیستەمی موچە، بەچارەسەركردنی موچەی تایبەت و دوو موچەیی و روبەڕووبونەوەی گەندەڵی و كۆنترۆڵی دارایی گشتی و كەمكردنەوەی خەرجییەكان. بەپێچەوانەوە حكومەتی داهاتوو لەبەردەم بژاردەی تری تاڵدا دەبێت لەوانە كەمكردنەوەی نرخی دینار لەبەرامبەر دۆلار یان چاوخشاندنەوە بە پاڵپشتیی حكومەت، هەموو ئەم بڕیارانەش ئەو كەسانە باجە ئابوری و كۆمەڵایەتییەكانی دەدەن، كە خاوەن داهاتی جێگیرو خەڵكە هەژارەكەن.