راپۆرت: درەو بەهۆی ئەوەی (ئەبو فەدەك)و (ئەبو زەینەب) خانەنشین دەكات، یاسای حەشدی شەعبی ناكۆكی خستوەتە ناو ماڵی شیعەكانی نزیك لە ئێرانەوە، ئەمڕۆ دانیشتنی پەرلەمان هەڵوەشایەوە، حاجی عامری خۆی چووە پەرلەمان، بەڵام هێشتا چارەسەر نەبووە، هەندێك لە شیعەكان گومانیان هەیە حكومەتی سودانی لەپەنای ئەم یاسایەوە، حەشد پاكتاو بكات و بێ دەسەڵاتیان بكات، تارانیش تەماشای دۆخەكە دەكات، ئایەتوڵا خامنەیی بەر لە مانگێك سودانی لەوە ئاگاداركردەوە كە دەبێت پارێزگاری لە حەشد بكات، وردەكاریی زیاتر لەم راپۆرتەدا.  پەرلەمان دانیشتنی خۆی هەڵدەوەشێنێتەوە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەرنامەی كاری دانیشتنی ئەمڕۆی خۆی كشاندەوەو دانیشتنەكەشی هەڵوەشاندەوە. بەپێی قسەی سەرچاوەكان، هەڵوەشاندنەوەی دانیشتنی ئەمڕۆ، دوای سەردانی هادی عامری سەرۆكی رێكخراوی (بەدر) هاتووە بۆ ناو بینای پەرلەمان؛ بۆ یەكلاكردنەوەی ئەو ناكۆكییانەی لەسەر یاسای حەشدی شەعبی دروستبووە، عامری لەگەڵ موحسین مەندەلاوی جێگری سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی كوتلە پەرلەمانییەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی (لایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێران) كۆبوەتەوە.  لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی (مالیكی+ عامری+ غەزعەلی+ فالح فەیاز+ عەبادی+ عەممار حەكیم) لەناوخۆیاندا لەبارەی یەكێك لە ماددەكانی (یاسای خزمەت و خانەنشینیی حەشدی شەعبی) ناكۆكن، وەكو پەرلەمانتار (عەباس جبوری) دەڵێ: ئەو ماددەیە دەبێتە هۆی خانەنشینكردنی نزیكەی (4 هەزار) كەس لە جەنگاوەرانی نەوەی "ئەبو مەهدی موهەندیس"، ئەمە بوەتە هۆی پەكخستنی پرۆسەی دەنگدان لەسەر یاساكە، ئەبو مەهدی لەگەڵ قاسمی سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران لە هێرشێكی ئەمریكادا لەنزیك فڕۆكەخانەی بەغداد كوژرا، ئەمە یەكەم گورز بوو كە بەر حەشدو هەژموی ئێران كەوت لەناوخۆی عێراقدا.  هەڵوەشاندنەوەی دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمان لەكاتێكدایە، بەر لە چەند رۆژێك هادی عامری و فالح فەیازی سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی كۆبوونەوەیەكیان بە فەرماندەكانی حەشد كرد بۆ گفتوگۆ لەبارەی ئەو گۆڕانكارییانەی بەهۆی خانەنشینبوونەوەی رووبەڕووی حەشد دەبێتەوە، بەڵام وادیارە لەم كۆبوونەوەیەكدا بە هیچ رێككەوتنێك نەگەیشتوون.  ئەبو فەدەك و ئەبو زەینەب! وەكو باسدەكرێت، ئەگەر ئەو ماددەیە لە یاساكەدا تێپەڕیت، تەنانەت دەبێت (فالح فەیاز)ی سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبیش رەوانەی خانەنشینیی بكرێت. هەندێك لە فەرماندەكانی حەشد زیاتر دەڕۆن و پێیانوایە خانەنشینكردنی ئەو (4 هەزار) كەس لە حەشدی شەعبی لەرێگەی هەمواری یاسای حەشدەوە، دەچێتە چوارچێوەی هەوڵەكانی حكومەت بۆ هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكان كە ناوكی (حەشد)ن، ئەمەش هاوتەریبە لەگەڵ فشارەكانی ئەمریكا بەو ئاڕاستەیەدا.  لیژنەی ئاسایش و بەرگریی لە پەرلەمان دەڵێ پرۆژە یاساكە پێشتر ئامادە بووە بۆ ئەوەی دەنگی لەسەر بدرێت، بەڵام ئەو پێشنیارانەی كە هەندێك لە پەرلەمانتاران پێشكەشیان كردووە بوەتە هۆی ئەوەی یاساكە لەلایەن حكومەت و دەستەی حەشدی شەعبییەوە بكێشرێتەوە بەمەبەستی سەرلەنوێ داڕشتنەوەی، بەر لەوەی بخرێتە دەنگدانەوە.  عەلی بەنداوی ئەندامی ئەم لیژنەیە رایگەیاند" یاساكە گرنگەو خزمەت بە رۆڵەكانی حەشدی شەعبی دەكات، هەروەكو پاڵپشتی خێزانی شەهیدان و بریندارەكانیش لەخۆدەگرێت، ئەمە جگە لە فەراهەمكردنی مافی ئەوانەی لەناو حەشددا كاردەكەن". بەڵام (ئەبو میساق مەساری) كە یەكێكە لە فەرماندەكانی رێكخراوی (بەدر) كە گروپێكی چەكداری شیعەیە بە رێبەرایەتی حاجی هادی عامری باسلەوە دەكات، بەهۆی ئەوەی تەمەنی یاساییان تێپەڕاندووە، یاساكە ژمارەیەكی زۆر لە دەستەبژێری حەشد رەوانەی خانەنشینیی دەكات، كە ژمارەیان لە (3 هەزارو 500) كەس زیاترە، لەنێویاندا هەریەكە لە (ئەبو فەدەك محەمەداوی) سەرۆكی ئەركانی حەشدو (ئەبو زەینەب لامی) سەرۆكی دەزگای ئاسایشی حەشد هەن.  بە بۆچوونی ئەم فەرماندەی رێكخراوی بەدر، حەشدی شەعبی بەبێ ئەم "حاجی"یانە كە مەبەستی لە (ئەبو فەدەك)و (ئەبو زەینەب) هیچی نامێنێتەوە، بۆیە پێشنیارێك هەیە بۆ ئەوەی ئەم حاجیانە رەوانەی خانەنشینیی بكرێن و دواتر بە گرێبەست بیانگەڕێننەوە بۆ ناو حەشد، بەڵام ئەم چارەسەرەش هێشتا ناكۆكی لەسەرە لەناو لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیدا، ئەوانەی لایەنگریی مانەوەی ئەم كەسانە دەكەن دەڵێن لە حاڵەتی مانەوەیاندا بەشێوەی گرێبەست هیچ دەسەڵاتێكیان نامێنێت، بۆیە دەبێت پارێزگاریی لە مانەوەی هەمیشەییان بكرێت. سەرچاوەكان باسلەوە دەكەن، حكومەت سورە لەسەر ئەوەی بڕگەی تەمەنی یاسایی بۆ خانەنشینبوون وەكو خۆی جێبەجێ بكرێت كە 60 ساڵە، ئەمەش بەواتای گۆڕینی هێڵی یەكەمی فەرماندەكانی حەشدی شەعبی دێت، بەڵام پێشنیارێكی حكومیی هەیە بۆ رازیكردنی حەشد، ئەویش ئەوەیە فەرماندە خانەنشینەكان پۆستی راوێژكاریان پێبدرێت، بەڵام وادیارە ئەم پێشنیارەش ئەو فەرماندانەی قایل نەكردووە كە سەرباری تێپەڕینی تەمەنی یاساییان هێشتا چاویان لەوەیە پارێزگاری لە رۆڵ و دەستڕۆیشتوویی سیاسی و مەیدانیی خۆیان بكەن.  ئەمە لەكاتێكدایە، هەندێك لە سەرچاوەكان باسلەوە دەكەن، حكومەتی محەمەد شیاع سودانی لەڕێگەی ئەم یاسایەوە دەیەویت دۆسیەی حەشد پاكتاو بكات و دواتر بەتەواوەتی تێكەڵ بە دامەزراوەی ئەمنیی عێراقیان بكات و لەم رێگەیەوە بەتەواوەتی كۆنترۆڵی جموجوڵیان بكات، دۆخەكەش لەئێستادا بە جۆرێكە فەرماندەكانی حەشد جگە لە قبوڵكردن هیچ بژاردەیەكی تریان لەبەردەستدا نییە. پەیامی خامنەیی بۆ سودانی  حەشدی شەعبی چەتری كۆكەرەوەی زیاتر لە (70) گروپی چەكدارە شیعەو لایەنگرانی ئێرانە، هەربۆیە پرسەكە رەهەندی دەرەكیشی (دەرەرەوەی سنوری عێراق) وەرگرتووەو هەر جۆرە مامەڵەیەك لەوبارەیەوە دەبێت چاوەڕوانی كاردانەوەی تارانی لێ بكریت.  بەر لە مانگێك سودانی سەردانی تارانی كرد، لەوێ عەلی خامنەیی رابەری باڵای كۆماری ئیسلامی ئێرانی بینی، خامنەیی داوای لێكرد پارێزگاری لە هێزەكانی حەشدی شەعبی بكات و بەهێزتریان بكات، ئەم قسەیە چاوەڕوان نەكراو بوو، بەتایبەتیش لەكاتێكدا بەر لە سەردانی سودانی بۆ تاران، ئیسماعیل قائانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی سەردانی بەغدادی كردو سەرچاوەكان لەناو ماڵی شیعەوە باسیان لەوە دەكرد، لەچوارچێوەی ئەو دۆخە نوێیەی كە لەوای جەنگی ئیسرائیل و حەماسەوە لە ناوچەكە هاتووەتە ئاراوە، ئێران دەیەوێت پارێزگاری لە هەژموونی خۆی بكات لە عێراق و بۆ ئەمەش دەیەوێت ژمارەیەك لە گروپە چەكدارەكان هەڵوەشێنێتەوەو حزبی سیاسییان بۆ دروستبكات بەمەبەستی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی ئایندەی عێراقدا، ئەمەش بۆ ئەوەی لە مەترشی هێرشی سەربازی ئیسرائیل یاخود ئەمریكا لەم قۆناغەدا بەدووریان بگرێت.  بەر لە توندبوونەوەی ناكۆكییەكان لەسەر یاسای حەشدی شەعبی، مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بەمدواییە سەردانی تارانی كردو یەكێك لە پرسەكانی سەردانەكەی تایبەت بوو بە چارەنوسی حەشدەوە، ئەم رۆژانەش بەرپرسانی ئێرانی بەردەوامن لە جموجوڵەكانیان لە بەغداد.  كورتەیەك لەبارەی حەشدەوە هێزەکانی حەشدی شەعبی دوای دەرکردنی فەتوای (جیهادی کفائی) لەلایەن مەرجەعی باڵای شیعە "عەلی سیستانی"یەوە، لە ساڵی (2014)، لە کاتی کۆنترۆڵکردنی سێیەکی خاکی عێراقدا لەلایەن "داعش"ەوە پێکهێنرا. دواتر یاسای هێزەکانی حەشدی شەعبی پەسەندکرا دوای ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران لە 26ی تشرینی دووەمی 2016 دەنگی لەسەردا و کردی بە هێزێکی فەرمی ژێر فەرمانی سەرۆک وەزیرانی عێراق.  بەپێی ئامارەکانی ناوەندی داڕشتنی سیاسەت، پێکهاتەی شیعە 85%ی ئەندامانی هێزەکانی حەشدی شەعبی و 15%ی پێکهاتەی سوننە پێکیدەهێنێت. سەبارەت بە ئاستی سەرکردایەتیش پێکهاتەی شیعە بە ڕێژەی 100% کۆنتڕۆڵی هێزەکانی کردووە. هیشام هاشمی توێژەری ئەمنیی و شارەزای گروپە ئیسلامییەكان كە سەرەتاكانی تەموزی 2020 لە بەغداد تیرۆر كرا، بەر لە تیرۆركردنی توێژینەوەیەكی وردی لەبارەی حەشدی شەعبی بڵاوكردەوە، تێیدا وردەكاریی ناكۆكییەكانی ناو ئەم هێزەی لەنێوان هەردوو بەرەی (خامنەیی)و (عەلی سیستانی)دا ئاشكراكردبوو.  لە توێژینەوەكەیدا هاشمی باسی لەوەكردبوو، حەشد پێكدێت لە (67) گروپی شیعە، (43) گروپی سوننی‌و، (9) گروپی سەربە كەمینەكان لە ناوچەكانی باكوری وڵات، دەكرێت ئەو گروپە شیعانە لەڕووی پەیڕەویكردنیان لە فیقهی مەزهەبییەوە دابەشبكرێن بۆ (44) گروپی پەیڕەوكار لە خامنەیی‌و، (17) گروپی پەیڕەوكار لە سیستانی، (6) گروپی پەیڕەوكار لە مەرجەعەكانی تری شیعە لەناوخۆو دەرەوەی عێراق. ئەوكات هاشمی نوسیبووی: ژمارەی توانای مرۆیی كۆی هێزەكانی حەشدی شەعبی دەگاتە (164 هەزار) كارمەندو هێزی شەڕكەرو لۆجستی، یاسای ژمارە (40)ی ساڵی 2016 دەیپارێزێت‌و پشت بە پەیكەرێكی رێكخراوەیی دەبەستێت كە چەند فەرمانێكی دیوانیی لە ساڵی 2019دا بۆی داناوە، كە ئەوانیش فەرمانەكانی ژمارە (237)‌و (328)‌و (331)ن، ژمارەی توانای مرۆیی سەربە پێكهاتەی شیعە نزیكەی (110 هەزار) كەسە، پێكهاتەی سوننەش نزیكەی (45 هەزار) كەسە، پێكهاتەی كەمینەكانیش نزیكەی 10 هەزار كەسن.  

(درەو): ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری دوو سەرچاوەی ئاگادارەوە ئاشكرایكرد، بانكی ناوەندیی عێراق مامەڵەكردن بە دۆلار لە (5) بانكی تری ناوخۆیی قەدەغە دەكات.  ئەم هەنگاوە دوای كۆبوونەوەكانی هەفتەی رابردووی بەرپرسانی بانكی ناوەندیی عێراق دێت لەگەڵ بەرپرسانی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا لە (دوبەی). بڕیارەكەی بانكی ناوەندیی عێراق لەچوارچێوەی هەوڵەكانی رووبەڕووبوونەوەی (سپیكردنەوەی پارە)و (بەقاچاخبردنی دۆلار)و پێشێلكارییەكانی تردایە. ساڵی رابردوو، بانكی ناوەندیی عێراق مامەڵەكردنی بە دۆلار لە (8) بانكی ناوخۆیی قەدەغەكرد.   

منار عوبێدی- سەرۆكی دامەزراوەی (عێراقی ئایندە) بۆ شیكاریی ئابوریی لەماوەی یەك ساڵدا، قەرزی ناوخۆیی عێراق بەڕێژەی (13 ترلیۆن) دینار زیادبوونی بەخۆوە بینیوە، كە ئەمەش زیادبوونێكی گەورەیەو رێژەی 40%ی بەرهەمی ناوخۆیی پێكدەهێنێت. ئەم زیادبوونەی قەرزی ناوخۆیی كە تەنیا لە ساڵێكدا روویداوە، زیاترە لە قەبارەی تۆماركراوی زیادبوونی قەرز لەماوەی چوار ساڵی تەواودا لە 2024 بۆ 2023، لەو ماوەیەدا بەسەریەكەوە تەنیا 6 ترلیۆن دینار قەرزی ناوخۆیی زیادی كردووە كە دەكاتە رێژەی 2%ی بەرهەمی ناوخۆیی. ئەوەی جێگەی سەرەنجە، بەرزبوونەوەی قەرزی ناوخۆیی عێراق لەكاتێكدا روویداوە كە بەراورد بە چوار ساڵی پێشتر، لە ساڵی 2024دا نرخی نەوت بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینوە، كە دەبوو قەرزی ناوخۆیی كەمبكاتەوە، بەڵام زیادبوونی قەرزی بەرامبەر بە تێكڕای بەرهەمی ناوخۆیی بۆ رێژەی 25% بەرزكردوەتەوە.  سەرباری ئەوەی ئەم رێژەیە هێشتا لەچوارچێوەی قبوڵكراوی ئابوریدا، بەڵام بەردەوامی گەشەی ساڵانەی قەرز بە هەمان ئاست و، ئەگەری دابەزینی نرخی نەوت لە ئایندە، رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی قەرز رێژەی 60%ی بەرهەمی ناوخۆیی تێپەڕێنێت، كە ئەمەش ئاستێكی مەترسیدارەو دەكرێت كاریگەریی نەرێنی لەسەر ریزبەندی عێراق هەبێت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیی.   مەترسییەكە لەوەدایە بە چ شێوەیەك قەرزی ناوخۆیی ئاڕاستە دەكرێت، چونكە زۆرینەی ئەو پارانە بۆ خەرجی بەكاربردن خەرجدەكرێن نەك ئاڕاستەكردنیان بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان، خەرجییەكانی بەكاربردنیش هیچ بەهایەكی زیادە بۆ ئابوری نیشتمانی ناخولقێنن و هۆكار نابن بۆ باشكردنی بەرهەمی ناوخۆیی، ئەمەش وادەكات پرۆسەی دانەوەی ئەم قەرزانە لە ئایندەدا ئاڵۆزتر ببێت.   13 ترلیۆن دینار زیادبوونی ساڵانەی قەرزی ناوخۆیی عێراق تەنیا ژمارە نییە، بەڵكو زەنگی ئاگاداركردنەوەیە كە لە بڕیاربەدەستان دەخوازێت چاوبە ستراتیژیەتی خەرجكردندا بخشێننەوە، گرنگە ئەم پارانە ئاڕاستەی پرۆژەكانی وەبەرهێنان بكرێن كە دەتوانن ئابوری نیشتمانی بەهێز بكەن و بەرهەمی ناوخۆیی بەرزبكەنەوە، لەبری ئەوەی پشت بەو قەرزانە ببەسترێت بۆ پرۆسەی تەرخانكردنی خەرجی زیاتری بەكاربردن. هەموو ئەم ئاڵنگارییە ئابورییانە بۆ بەرزبوونەوەی خەرجییە گشتییەكان دەگەڕێتەوە، ئەمەش پێویستی بە كەمكردنەوەی خەرجییەكان و ئاڕاستەكردنیان هەیە بەشێوەیەكی دروست. ئەگەر هەنگاوی دەستبەجێ بۆ كۆنترۆڵی خەرجییەكان نەگیرێتەبەر، لەئایندەیەكی نزیكدا رووبەڕووی ئاستێكی پێشبینی نەكراوی قەرز دەبینەوە، ئەمەش ئابوری عێراق دەخاتە دۆخێكی نەخوازراوەوە.  چارەسەری كێشەی قەرزی ناوخۆیی پێویستی بە ئیرادەیەكی سیاسی بەهێزو پلانێكی بەردەوامی ئابوریی هەیە، چونكە بەردەوامبوونی دۆخی ئێستا رەنگە سەربكێشێت بۆ تەنگژەیەكی ئابوری قوڵتر كە دەرچوون لێی ئاسان نییە.   

راپۆرتی: درەو 🔻 رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی 2024 بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە  زۆرتر لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (119 ترلیۆن و 33 ملیار) دیناری بە رێژەی (88%) داهاتی نەوت و پتر لە (16 ترلیۆن و 289 ملیار) دیناری بە رێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، زۆرتر لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار) دینار بووە، کە (87%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (13%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (1.6%) داهات لە خەرجی کەمتر بووە و زۆرتر لە (ترلیۆنێک و 108 ملیار) دینار کورتهێنان ڕویداوە. 🔹 نزیکەی (10 ترلیۆن) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زۆرتر لە (544 ملیار و 513 ملیۆن) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار زیاتر لە (55 ملیار و 548 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران نزیکەی (9 ترلیۆن و 346 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە یانزە مانگی یەکەمی (2024)دا رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ مانگەکانی تشرینی دووەمی ساڵی (2024) لە (9ی شوباتی 2025) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (119 ترلیۆن و 33 ملیار و 253 ملیۆن و 845 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (16 ترلیۆن و 289 ملیار و 462 ملیۆن و 848 هەزار) دیناری بەڕێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی یانزەی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (113 ترلیۆن و 564 ملیار و 500 ملیۆن و 888 هەزار) دیناری بەڕێژەی (87%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (22 ترلیۆن و 886 ملیار و 559 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یانزە مانگی یەکەمی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە تاکۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (22 ترلیۆن و 866 ملیار و 599 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (178 ملیار و 448 ملیۆن و 516 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1%) بۆخەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (12 ترلیۆن و 820 ملیار و 656 ملیۆن و 704 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (56%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 668 ملیار و 634 ملیۆن و 311 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (12%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (6 ترلیۆن و 96 ملیار و 689 ملیۆن و 396 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (27%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (ترلیۆنێک و 102 ملیار و 170 ملیۆن و 471 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار. واتە بڕی (ترلیۆنێک و 108 ملیار و 383 ملیۆن و 593 هەزار) دیناری بەڕێژەی (1%) لە داهاتی گشتی کورتهێنان ڕویداوە. سەبارەت بە وردەکاری 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 946 ملیار و 48 ملیۆن و 274 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (544 ملیار و 513 ملیۆن و 723 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (126 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (55 ملیار و 548 ملیۆن و 735 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (9 ترلیۆن و 345 ملیار و 985 ملیۆن و 815 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (7 ترلیۆن و 509 ملیار و 798 ملیۆن و 453 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 836 ملیار و 187 ملیۆن و 361 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أب لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أیلول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الاول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx  

درەو: راپۆرتی رۆژنامەی (العربي الجدید): حکومەتی عێراق جەختدەكاتەوە، لە ساڵی (2028)دا، دەگاتە ئاستی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ لە بەرهەمهێنانی غازو راگرتنی هاوردەکردنی لە ئێرانەوە، بۆ کارپێکردنی وێستگەکانی کارەبا، لە دووەم بەڵێنیدا كە حكومەت لەماوەی مانگێكدا رایبگەپەنێت.  ئەم جەختكردنەوەیە لە دوای بڕیارەکانی ئیدارەی نوێی ئەمەریکا دێت بەرامبەر ئێران و، هەڵپەساردنی ئەو لێخۆشبونەی بە عێراق دراوە بۆ هاوردەکردنی غاز لە تارانەوە، دەستنیشانكردنی ساڵی (2028) وەك وادەی كۆتایهێنان، بێ ئاماژەکردنە بەو ئەگەرەی پرۆسەكەكانی بەستنەوەی کارەبای نێوان عێراق و وڵاتانی کەنداو و تورکیا و ئوردن کە ئێستا بەڕێوە دەچێت، یارمەتیدەر دەبێت بۆ کەمکردنەوەی هاوردەکردنی غازی ئێران بۆ عێراق. رۆژی شەممەی رابردوو، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند: وڵاتەکەی تا ساڵی (2028) بە تەواوی هاوردەکردنی غاز ڕادەگرێت، ئاماژەی بەوەدا، غاز لە ئێرانەوە هاوردە دەکرێت بۆ کەمکردنەوەی قەیرانی کارەبا بەتایبەتی لە هاویندا، سودانی وتیشی: ئیدارەی پێشوی ئەمەریکا مۆڵەتی هاوردەکردنی غازی لە ئێرانەوە دەدا کە سزای بەسەردا سەپێنراوە، وڵاتیش پێویستی بەوەیە ئیدارەی نوێی ئەمەریکا بە سەرۆکایەتی دۆناڵد ترەمپ، بەردەوامبێت لەو لێخۆشبونە. بەگوێرەی داتاکانی بانکی جیهانی، عێراق سێیەم وڵاتە لە سوتاندنی زۆرترین رێژەی غازی هاوەڵ لە جیهاندا، بەگوێرەی داتاکانی بانکی جیهانی، بەجۆرێك کۆی گشتی ئەو غازی عێراق لە ساڵی  (2023) سوتاندویەتی نزیکەی (18) ملیار مەتر سێجا بووە. جێبەجێکردنی ڕێککەوتننامەی پاریس عیزەت سابیر، بریکاری وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ کاروباری غاز بە ڕۆژنامەكەی راگەیاندووە: عێراق پابەندە بە جێبەجێکردنی مەرجەکانی ڕێککەوتننامەی پاریس کە لە ساڵی (2015)ئیمزا کراوە، پابەندكراوە بە کۆتاییهێنان بە سوتاندنی غازی پەیوەست بە پرۆسەكانی دەرهێنانی نەوت و چوونە بواری وزەی پاک تا ساڵی(2030) .  عیزەت سابیر، ئاماژەی بەوەداوە حکومەتی عێراق بەردەوام کار دەکات بۆ بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ لەڕێگەی وەبەرهێنانی غازی خۆماڵییەوە، بەجۆرێك ڕێژەی بەرهەمهێنانی غازی سوتاو گەیشتووەتە (70٪)، لەكاتێكدا پێش ئەوەی حکومەتی ئێستا دەسەڵات بگرێتە دەست(53٪)بوو. ئاشکرای کرد، لە ساڵی (2025)زیاتر لە (300) ملیۆن مەتر سێجا وەبەرهێنان لە کێڵگەکانی بەسرە و میسان و ناسریە و غەراف دەکرێت، تا کۆتایی ئەمساڵ بەرهەمهێنان دەگاتە (78٪.)، وتیشی: خواستی جیهان لەم چەند ساڵەی دواییدا رویكردووەتە غاز وەک وزەی پاک، عێراق پلان و بەرنامەی هەیە کە دەتوانێت لە ساڵی (2028) دا هیچ غازێکی هاوەڵ نەسوتێنێت و بگاتە قۆناغی سفری غازی سوتاو. ئاماژەی بەوەشکرد، وەزارەتی نەوت خولی پێنجەم و شەشەمی کێڵگە نەوتییەکانی داوە بە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان و پابەندیان کردون بە وەبەرهێنانی غازیش، لە کاتێکدا عێراق (127) تریلیۆن پێ سێجا غازی یەدەگی هەیە، کە دەیکاتە یەکێک لە وڵاتانی بەرهەمهێنەرو رکابەری جیهانی کە (75٪)غازەكەی هاوەڵ و (25٪)غازی ئازادی هەیە. باسی ئەوەشیكردووە،  تێچوی وەبەرهێنانكردن لەغازی هاوەڵ بەرزترە، چونکە پێویستی بە پڕۆژەی زیاترە، هەروەها پێویستی بەئامێری زیاتر هەیە و وێڕای جیاکردنەوەی شلەکانیش، پێویستی بە چەندین کەرەستە هەیە، بەجۆرێك سەرمایەی وەبەرهێنان لەکەرتی غاز لەعێراق لە سنوری (15)ملیار دۆلار دایە و لەساڵانی داهاتوودا (7)ملیار دۆلاری دیکەش خەرج دەکرێت. دواکەوتنی عێراق لە وەبەرهێنانی غاز باسم نغمیش غریباوی، ئەندامی لیژنەی نەوت و غازی پەرلەمانی عێراق دەڵێت: عێراق زۆر درەنگ کەوتووە لە وەبەرهێنانی غازی هاوەڵ، چونکە گرێبەستەکانی مۆڵەپێدان کێشەی سوتاندن و چارەسەرکردنی غازیان لەبەرچاو نەگرتووە لەبری سوتاندن و بەفیڕۆدان. غریباوی بە ڕۆژنامەكەی وتووە: حکومەتی عێراق لەم دواییانەدا رویكردووەتە وەبەرهێنانی غاز بۆ بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ، بەتایبەت دوای ئەو دۆخە خراپەی تێكەوتووە، بەهۆی وەستانی دابینکردنی غاز و فشارەکانی ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی لێخۆشبونی هاوردەكردنی غاز لە ئێرانەوە. راشیگەیاندووە: گرێبەستەكانی تەواوکاری ئەم دواییەی بۆ خولی پێنجەم و شەشەمی خولی مۆڵەت پێدان لە وەبەرهێنانی نەوتی کۆمپانیاکانی پابەندكرد غاز لە کێڵگەکانی نەوت وەبەربهێنن، وەبەرهێنانی غازی ناوخۆیی هەنگاوێکە بە ئاراستەیەکی دروست لەپێناو بەدەستهێنانی دەستکەوتی ئابوری و بەدەستهێنانی زۆرترین داهاتی دارایی و بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ بۆ رێگەگرتن لە خوێنبەربونی درایی بۆ هاوردەکردنی غاز. ئاماژەی بەوەشەكردووە: بەگوێرەی ئەو ڕاپۆرت و داتا و لێدوانانەی بەرپرسانی وەزارەتی نەوت لەکاتی میوانداریکردنیان لە پەرلەمانی عێراق رایانگەیاندووە، ئاماژە بەوە دەکەن ساڵی (2030) پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ لە وەبەرهێنانی تەواوی غازی نیشتمانی و ڕاگرتنی هاوردەكرن بەیەکجاری دێتەدی. بەرهەمهێنان دوای زیادبونی خواست دەکەوێت لای خۆیەوە،  ئه حمه د سه دام پسپۆڕی ئابوری وزه دەڵێت: عێراق ده توانێت له غازدا پێداویستیەكانی خۆی پڕبكاتەوە، ئه گه ر بتوانێت ڕۆژانه (1600) ملیۆن پێ سێجا غازی ستاندارد به رهه م بهێنێت، که هاوتای بڕی هاورده کراوی ئێرانه، زیادبونی خواست لەسەر غاز، بەهۆی گەشەکردنی بەکارهێنانی کارەبایە لە عێراق بە ڕێژەی (10٪)ساڵانە، كە پێویستی بە زیادکردنی بەرهەمهێنانی کارەبا بە بڕی (2000)مێگاوات لە ساڵێکدا. ئەو پسپۆڕە ئابوریە ئاماژەی بەوەداوە، ئەگەری بەدەستهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ تەنیا پەیوەندی بە زیادکردنی بەرهەمهێنانی غازەوە نییە، بەڵکو پەیوەستە بە سیاسەتی كەمكردنەوەی بەکارهێنانی کارەبا و غازی بەکارهاتوو، بە زەحمەتیشی دەزانێت پێش (2030) عێراق بگاتە ئاستی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی، بەڵام لەگەڵ هاتنی ساڵی (2028)دا، رەنگە گەشەسەندنێکی بەرچاو لە بواری غازدا بەدی بهێنرێت نەک پڕكردنەوەی تەواو.  ئەوەشی وتووە: عێراق بۆ بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی، پێویستی بە خێراكردنی جێبەجێکردنی گرێبەستەکان لەگەڵ کۆمپانیاکانی وەبەرهێنان لەبواری غازدا، بەدیاریكراویش، لەخولی مۆڵەتپێدانی ئەم دواییەدا کە بایەخەكانی خستووەتە سەر غاز لەگەڵ پێدانی هەموو ئاسانکاری و ڕێوشوێنەکان بەو کۆمپانیایانە. رونیشكردەوە: گوشار و سزاکانی ئەم دواییەی ئەمەریکا و نوێنەکردنەوەی ئەو لێبوردنەی  بە عێراق دراوە بۆ هاوردەکردنی غاز لە ئێرانەوە، هاندەرێکی گرنگ دەبێت کە پاڵ بە حکومەت دەنێت بۆ خێراکردنی ئەرکی کۆمپانیاکانی وەبەرهێنان لە عێراق و، ناچارکردنی حکومەت بۆ ئەوەی وردە وردە بەرەو سەربەخۆیی وزە بڕوات. جەختی لەوەش کردەوە: هیچ بژاردەیەکی جێگرەوە نییە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کەمی غاز جگە لە وەبەرهێنانی ناوخۆیی، لێدوانەکانی حکومەت لەبارەی بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكان ئەو پەیامە دەگەیەنێت، کە بەرەو سەربەخۆیی وزە دەڕوات و پلانی هەیە بۆ ئەوە، هەروەها دەیەوێت خۆی لەو تۆمەتانە بە دووربگرێت کە واشنتۆن ئاڕاستەی عێراق دەكات، سەبارەت بە پەیوەندییە ئابورییەکانی نێوان عێراق و ئێران.

درەو: مەنارعوبەیدی، سەرۆكی دامەزراوەی عێراقی ئایندە: 🔹 (46)  ملیۆن كەس دانیشتوی عێراقن، بەپێی سەرژمێری گشتی وەزارەتی پلاندانان، کە ئەنجامە وردەکارییەکان جەختی لێكردووەتەوەو لە (24)ی شوبات بڵاودەکرێنەوە. 🔹رێژەی گەشەی ساڵانەی دانیشتوان گەیشتووەتە(2.53٪) واتە ژمارەی دانیشتوانی عێراق ساڵانە زیاتر لە یەک ملیۆن کەس زیاد دەکات،  ئەمەش وادەکات لە ساڵی (2030) دا ژمارەکە (50)ملیۆن کەس تێبپەڕێنێت و پێشبینی دەکرێت لە ساڵی (2040)دا بگاتە زیاتر لە 70 ملیۆن کەس. 🔹سەبارەت بە ڕێژەی هەژاری وەزارەت ڕایگەیاندووە: (17.5٪)ە، واتە لە هەر (30)عێراقییەک (5)کەسیان لە ژێر هێڵی هەژاریدان، ئەم رێژەیە لە پارێزگاکان جیاوازە و لە پارێزگای موسەنا دەگاتە (40%)، واتە لە هەر(5)کەس لە سەماوا(2)کەس لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژین. 🔹کێشەی ڕاستەقینە لە عێراق تەنها نرخی نەوت و گرژی جیۆپۆلەتیکی نییە، بەڵکو مەترسی دیمۆگرافی خێرایە. ئەگەر بودجەی ئێستای عێراق کە (160) تریلیۆن دینارە نەتوانێت هەژاری لە خوار(17٪) کەمبکاتەوە، ئەوا گەیشتن بە ڕێژەی هەژاری كە لە سەدا (5)کەمتر بێت و ژمارەی دانیشتوانەکەی (70) ملیۆن کەس بێت لە ساڵی (2040) دا، پێویستی بە بودجەی ساڵانەی زیاتر لە (300) تریلیۆن دینار هەیە. 🔹بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی پێشبینی دەکرێت نرخی هەر بەرمیلێک نەوت لە ساڵی 2040 دا نزیکەی (50) دۆلار بێت، عێراق پێویستی بە هەناردەکردنی (12.5)ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا هەیە بۆ ئەوەی بتوانێت پارەی ئەو خەرجیانە دابین بكات. 🔹ئەگەر دۆخی ئێستا لە ڕووی بەرهەمهێنان و داهاتەوە نەگۆڕێت و بودجە وەک خۆی بمێنێتەوە، ئەوا ئەگەر نرخی نەوت دابەزێت و ڕێوشوێنی توند نەگیرێتەبەر، ڕێژەی هەژاری تا ساڵی (2030) بۆ (23٪) بەرزدەبێتەوە، لە (2040)دا دەگاتە (84٪) ئەگەر نرخی نەوت دابەزێت و رێوشوێنی توند نەگیرێتەبەر. 🔹ئێمە لەبەردەم بۆمبێکی چێندراوداین کە پێویستی بە دەستبەجێ پوچەڵكردنەوە هەیە، پێویستە هەڵمەتی هۆشیاری دەستپێبکرێت بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی گەشەی دانیشتوان، لەگەڵ کاركردن بۆ زیادکردنی داهاتی حکومەت و هەمەجۆرکردنی ئابووری. 🔹ئەگەر وانەبێت ئەوا عێراق روبەڕوی مەترسییەکی گەورە بەدەست هاوشێوەی قەیرانی ئەو وڵاتانەی ئەفریكا كە بەدەستیەوە دەناڵێنن، لەگەڵ بڵاوبونەوەی هەژاریش، ناکۆکی خێڵەکی و قاتوقڕی و تاوان بەشێوەیەكی فراوان بڵاودەبێتەوە.

(درەو): دوای ئەو ناڕەزایەتییەی لە شەقامی سوننەكان و ئەو مشتومڕەی لەبارەی (فەرمانسالاریی) دروستبوو، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق هەموو ئەو سكاڵایانەی رەتكردەوە كە لەسەر هەرسێ یاسای یاسای (لێبوردن- گەڕاندنەوەی موڵكەكان- هەمواری باری كەسێتیی) تۆماركرابوون، بەمەش یاساكان دەكەونە بواری جێبەجێكردنەوە.  دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاری خۆی لەبارەی ئەو سكاڵایانە راگەیاند كە لەسەر هەر سێ یاسای (لێبوردن- گەڕاندنەوەی موڵكەكان- هەمواری باری كەسێتیی) تۆماركرابوون، هەموو سكاڵاكانی رەتكردەوە. سكاڵاكارەكان لەم كەیسەدا بریتی بوون لە (5) پەرلەمانتار، كە تانەیان دابوو لە دانیشتنی رۆژی 21ی مانگی رابردووی پەرلەمانی عێراق، دانیشتنێك كە تێیداو بەیەكەوە دەنگ لەسەر سێ یاساكە درا. ئەوانەی سكاڵایان لەسەر یاساكان تۆماركردووە باس لەوە دەكەن هەندێك لە یاساكان نادەستوریین، هەندێكی تر سكاڵایان لەسەر دانیشتنی رۆژی 21ی مانگی رابردووی پەرلەمان هەیەو دەڵێن لەڕووی پەیڕەوییەوە نابێت سێ یاسا لە یەك كاتداو بەیەكەوە دەنگدانیان بۆ بكرێت. ئەم سێ یاساكان ماوەیەكی زۆر بوو لەنێوان شیعەو كوردو سوننەدا مشتومڕیان لەسەر بوو، هەندێك لەم یاسایانە كرابوون بە بەشێك لە بەرنامەی كاری كابینەی محەمەد شیاع سودانی.  یاساكان ئەمانەن:  -    یاسای لێبوردنی گشتیی: ئەمە خواستی پێكهاتەی سوننەی لەسەر بوو، بەوپێیەی هەزاران كەس لە خەڵكی ئەم پێكهاتەیەك لەساڵانی رابردوودا لەلایەن دادگاكانی عێراقەوە بەتاوانی تیرۆر حوكمدرابوون، بەشێك لەمانە تەنیا راپۆرتی هەواڵدەری نهێنیان لەسەر بووەو سەركردەكانی سوننە دەڵێن بەزۆر دانپێدانانیان لێوەرگیراوە، بۆیە سوننە بە دەرچوونی ئەم یاسایە دەستكەوتێكی سیاسی گەورەی دەستكەوت.  -    یاسای گەڕاندنەوەی موڵكەكان بۆ خاوەنەكانیان: ئەم یاسایە خواستی كوردی لەسەر بوو، بۆ گەڕاندنەوەی هەموو ئەو موڵكانەی كوردو پێكهاتەكانی تری وەكو توركمانە لە ناوچە جێناكۆكەكان بەهۆی هەندێك لە بڕیارەكانی ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی هەڵوەشاوە (بەعس)، بەشێك لە شیعەكان لەم یاسایە ناڕازین و دەڵێن بەهۆی ئەم یاسایەوە بەشێكی زۆر لە "تیرۆرستان" ئازاد دەكرێن كە بەوتەی ئەوان خەڵكیان كوشتووە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەوەیە چەند رۆژی رابردوو پەرلەمانتارێكی شیعە ئەوەی ئاشكراكرد بەهۆی ئەم یاسایەوە ئەو فەرمانی دەستگیركردنەش هەڵدەوەشێتەوە كە دادگای عێراق لەسەر كەیسی كوشتنی هەریەكە لە قاسم سولەیمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس بۆ (دۆناڵد ترەمپ)ی سەرۆكی ئەمریكا دەریكردووە.  -    یاسای هەمواری باری كەسێتیی: ئەم یاسایە لەسەر داوای شیعەكان داواكرا، یاساكە رێگە بە جێبەجێكردنی فیقهی جەعفەری دەدات و بەپێی ئەوەش دەرگا دەكاتەوە لەبەردەم بەشوودانی كچانی خوار تەمەن، ئەمە بەلای شیعەكانەوە گرنگ بوو لەو ڕوانگەی مەزهەبی شیعە بەسەر ناسنامەی عێراقدا زاڵ ببێت، بەڵام یاساكە رووبەڕووی ناڕەزایەتیی زۆری هێزو گروپە مەدەنییەكان بووەوە.     رۆژی 4ی ئەم مانگە، لەسەر بنەمای سكاڵاكان، دادگای باڵای فیدراڵی فەرمانسالارییەكی (امر ولائی) دەركرد بۆ راگرتنی كاركردن بە هەرسێ یاساكە تا ئەوكاتەی چارەنوسی سكاڵاكان یەكلادەكرێتەوە.  فەرمانسالارییەكەی دادگای ناڕەزایەتیی سونەكانی بەدوای خۆیدا هێنا، رۆژی 5ی ئەم مانگە لە پارێزگا سوننەنشینەكان دەوام راگیراو ناڕەزایەتیی رێكخرا، سەرباری ئەمە ناكۆكیی لەبارەی (فەرمانسالاریی) لەنێوان دادگای فیدراڵی و ئەنجومەنی باڵای دادوەریی دروستبوو.  رۆژی 5ی ئەم مانگە، بەپێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدراڵییەوە، ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق دادگاكانی پابەندكرد بە جێبەجێكردنی هەر سێ یاسای (لێبوردن- گەڕاندنەوەی موڵكەكان- هەمواری باری كەسێتیی)، بەمەش جارێكی تر دادگای فیدراڵی و ئەنجومەنی دادوەریی دەكەونەوە بەرامبەر یەكتر.  ئەنجومەنی باڵای دادوەریی رایگەیاند: بڕیارە سالارییەكان بڕیاری كاتین و هێزی كۆتایی و پابەندكەریان نییە، كە ئەمە سیفەتی هاوەڵە لە هەموو حوكمە بنبڕەكاندا، بۆ ئەمەش ئەنجومەنی دادوەریی پەنای بۆ ماددەی (129)ی دەستور برد كە رێگری دەكات لە پەكخستنی جێبەجێكردنی یاساكان ئەگەر هاتوو بڕیارێكی بنبڕ دەرنەچوو بوو لەبارەی نادەستورییبوونیان یاخود هەڵوەشاندنەوەیان لەلایەن ئەو لایەنەی كە دەریكردوون.  لەدوای پەسەندكردنی ئەم سێ یاسایەوە، تەنیا (یاسای لێبوردنی گشتیی) چووە بواری جێبەجێكردن، چونكە لە دەنگداندا وا دانراوە ئەم یاسایە لە رۆژی پەسەندكردنەوە دەچێتە بواری جێبەجێبەكردنەوە، دوو یاساكەی تر لە رۆژنامەی وەقایعی عێراق بڵاونەكراونەتەوەو نەچونەتە بواری جێبەجێكردنەوە.   

  درەو: راپۆرتی كەناڵی (الحرة) "تۆڕە ئاڵۆزەکان"... ئێران چۆن سیستەمی دارایی عێراق دەقۆزێتەوە؟. پێکهاتەی ئابوری عێراق دەرفەت دەڕخسێنێت ساڵانە ملیارەها دۆلار بڕژێتە ناو ئێرانەوە، ئەوەش لە ئامارە زەبەلاحەکانی مەزادی دراوی قورسی بانکی ناوەندیدا دەرکەوتووە، کە لە ساڵی (٢٠٢٤)دا، زیاتر لە (٨١)ملیار دۆلار بووە. ئاماری فرۆشی دراو زیادبونێكی گەورە ئاشکرادەکات بە بەراورد بە ساڵی  (٢٠٢٣) کە ئەوکات نزیکەی (٤١)ملیار دۆلار بووە. زۆرینەی ئەو بڕە پارانەش بۆ دابینکردنی پارەدارکردنی بازرگانی دەرەکی چووە، نرخی هەر دۆلارێک بە هەزار و  (٣٠٥)دینارە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، رۆژی چوارشەممە یاداشتێکی سەرۆکایەتیی واژۆکرد، بۆ گرتنەبەری ڕێوشوێنی دەستبەجێی دەزگا فیدراڵیەکان بۆ ڕێگریکردن لە ئێران لە بەکارهێنانی سیستەمی دارایی عێراق. ئێران چۆن سیستەمی دارایی عێراق دەقۆزێتەوە؟ شارەزایانی ئابوری عێراقی دەڵێن: وڵات لە بەردەم "تاقیکردنەوەیەکی سەخت"دایە. بەغداد دەیەوێت گەمارۆکانی ئەمریکا جێەجێبكات، لەهەمان کاتدا هەوڵدەدات سەقامگیری ئابوری وڵات بپارێزێت و نەیخاتە ناو قەیرانی نوێوە. "بازرگانی" کلیلی بەقاچاغبردنە ئێران سیستەمی دارایی عێراق دەقۆزێتەوە بۆ دەربازبون لە سزا نێودەوڵەتییەکان و دروستکردنی دەرچەیەکی گرنگ بۆ بەدەستهێنانی دراوی قورس و بە قاچاغبردنی بۆ تاران. عەبدولڕەحمان مەشهەدانی، پرۆفیسۆری پەیوەندییە ئابورییە نێودەوڵەتییەکان دەڵێت: قۆستنەوەی سیستەمی دارایی عێراق لەلایەن ئێرانەوە کێشەیەکە ساڵانێکە هۆشداریمان داوە لەبارەیەوە. مەشهەدانی کۆمەڵێک شێوازی دەستنیشان کرد کە ئێران لە عێراق پەیڕەوی دەکات، کە بە روونی لە هاوسەنگی بازرگانیدا دیارەو لە بەرژەوەندی تاراندایە، چونکە بەغداد کەمتر لە ملیارێک دۆلار هەناردەی ئەم وڵاتە دراوسێیە دەکات. جۆ ویلسۆن، نوێنەری کۆمارییەکان ئاشکرایکرد، ترەمپ ڕێنمایییەکی بڵاوکردەوە و داوای لە وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا و دەزگاکانی دیکەی ئەمریکا کردووە هەنگاوی خێرا بنێن بۆ دڵنیابون لەوەی سیستەمی دارایی عێراق لەلایەن ئێرانەوە بۆ خۆدزینەوە یان بەدەربازبون لە سزاکان بەکارنەهێنرێت. هاوكات ڕێنماییشی دەركردووە بۆ ئەوەی وڵاتانی کەنداو وەک خاڵی سەرلەنوێ باركردن بەکارنەهێنرێن بۆ ئەوەی خۆیان لە سزاکان بدزنەوە. ویڵسن، لە پۆستێکدا لەسەر پلاتفۆرمی ئێکس، کە هاوپێچی وێنەیەکی بڕیارەکەی ترەمپی کردووە، ڕوونیکردووەتەوە، ئەم هەنگاوانە دەبێت زامنی ئەوە بكات ئێران سیستەمی دارایی عێراق بۆ خۆدزینەوە یان بەدەربازبون لە سزاکان بەکارنەهێنرێت، هەروەها دەوڵەتانی کەنداو وەک خاڵی سەرلەنوێ باركردن بۆ تاران بەکارنەهێنرێن. نەبیل مەرسومی، ئەکادیمیست و مامۆستای ئابوری، رایگەیاند: ئێران بە فەرمی ساڵانە بە بەهای نزیکەی (12)ملیار دۆلار هەناردەی عێراق دەکات، هەموو ئەو داهاتانەش تاران بە دۆلار دەستیکەوتووە. ئەم ژمارانە تەنها ڕەنگدانەوەی ئەوەیە کە لە رووی بازرگانییەوە ئەنجامدەدرێت، بەڵام بڕە پارەیەکی زۆر هەیە کە لە ڕێگەی تۆڕە ئاڵۆزەکانەوە بە قاچاغ دەبرێت. مەرسومی هاوڕایە کە کۆمەڵێک هاوردەکار و بانک و فەرمانگەی گواستنەوەی پارە هەن کە تۆڕێک پێکدەهێنن کە پشت بە بەڵگەنامەی دروستکراو دەبەستن، جا چ لە ڕووی بڕبێت یان بەها، بۆ حەواڵەكردنی ملیارەها دۆلار بەشێوەیەكی ساڵانە. ناوبراو بوونی دوو جۆر قاچاغی دۆلار لە عێراق دووپات كردەوە، یەکێکیان بۆ هێنانی دراوی قورس بۆ ناو بازاڕی عێراق ، دووەمیشیان بۆ دووبارە بەقاچاغبردنەوەی بۆ ئێران. لە مانگی ئابی(2023)، دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عێراق لە بەیاننامەیەکدا هەڵوەشاندنەوەی دیارترین تۆڕەکانی قاچاغچێتی دراوی ڕاگەیاند، کە کۆمەڵێک تۆمەتباریان لەخۆگرتبوو، چالاکی دارایی و بانکی گوماناوییان ئەنجامداوە و دانیان بەوەدا ناوە کۆمپانیا ساختەکانیان بەکارهێناوە وەک روپۆشێك بۆ پرۆسەی قاچاغچێتی دراو بۆ دەرەوەی وڵات. هێزە ئەمنییەکان (11)تۆمەتباریان لە عێراق دەستگیرکرد، ئەو شوێنانەشیان ئاشکرا کرد کە پارەکەی تێدا هەڵگیراوە و  دەستیشیانگرت بەسەر(14) ملیۆن دۆلاردا. ئێران پێویستی بە دۆلار هەیە بۆ سەقامگیرکردنی ئابورییە داڕماوەكەی، کە بەهۆی سزاکانی ئەمریکاوە زیانێکی زۆری بەرکەوتووە، لە کاتێکدا دراوی ئێرانی بەشێکی زۆری بەهای خۆی لەدەست داوە. ئەو میکانیزمانەی تاران لە عێراق پەیڕەوی دەکات، دامودەزگا فەرمییەکانی وەک بانکی ناوەندی، یان بانکە ئەهلیەکان دەکاتە ئامانج، کە بەشێکیان بە روكاری لایەنە سیاسییەکانی عێراق هەژمار دەکرێن، وەک ئەوەی جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمان جەختی لێكردووە. ستراتیجەکانی بەقاچاغبردنی دراو بۆ دەرەوەی عێراق بۆ دڵنیابون لە پابەندبون بە پێوەرەکانی ئەمەریکا سەبارەت بە سپیکردنەوەی پارە و سزاکانی سەر ئێران، زیاتر لە(20) بانکی عێراقی لە مامەڵەكردن بە دۆلار قەدەغە کراون، بەڵام هێشتا لە عێراق بە بەکارهێنانی دینار کاردەکەن. کۆچەر ئاماژەی بەوەشکرد، یەکێک لە دیارترین ئەو ڕێگایانەی بەكاردەهێنرێت بۆ قۆستنەوەی بازرگانی، لەكاتی هاوردەکردنی کاڵاکاندا فاکتورەکانیان زیاد دەكرێت، بۆ نمونە، ڕەنگە گرێبەستێک بەهای یەک ملیۆن دۆلار بێت، بەڵام لەسەر کاغەز دەبێتە چوار ملیۆن دۆلار.  وتیشی: شێوازی دووەم کە دەستیکردووە بە بڵاوبوونەوە، بریتییە لە دامەزراندنی کارگەی ئێرانی لە ناوخۆی عێراق، بەرهەمەکانیان لە بازاڕدا دەفرۆشرێن و داهاتەکانیش لە رێگەی تۆڕی تایبەتمەندەوە دەگوازرێنەوە بۆ ئێران. تەنانەت بەشێک لەو پارە نەختینەیە راستەوخۆ لەلایەن کەسانێکەوە دەنێردرێت لەڕێی سنورەکان بۆ ناو ئێران، بەتایبەتی بەهۆی چاوپۆشیكردنی دەروازە سنورییەکان لە بەدواداچوون یان ڕێگریکردن لە بە قاچاغبردنی دراوەکان. مەشهەدانی ئاماژە بەوەدەكات: کەرتی تایبەتی عێراق کە بە بەهای ملیارەها دۆلار كاڵا لە ئێرانەوە هاوردە دەکات، بە زۆری پشت بە کۆکردنەوەی دۆلار دەبەستێت لە بازاڕی رەش، لە ڕێگەی تۆڕی ئاڵوگۆڕی تایبەتەوە یان تەنانەت راستەوخۆ لەلایەن كەسەكانەوە. ناوبراو جەختی کرد، ئەم مامەڵە داراییانە لەگەڵ ئێران بە گشتی لە ڕێگەی بانکی ناوەندیەوە ئەنجام نادرێن، بە تایبەت دوای ئەوەی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی لە ماوەی رابردودا سەپێنرا. بەوتەی مەشهدانی، زانیاری هەیە دەیسەلمێنێت، دراوی ساختەی عێراقی لە ئێران چاپ دەکرێت، بۆ بەدەستهێنانی دۆلار دەخرێتە بازاڕی عێراقەوە.   ئاماژەی بەوەشکرد، لە عێراقدا گروپی لایەنگری ئێران هەیە، هەندێکیان کۆمپانیای وەبەرهێنانیان دامەزراندووە، کە ڕاستەوخۆ ملیارەها دۆلار دەگوازنەوە بۆ ئێران. سەرەڕای ئەوەی باس لە ئاڵوگۆڕی عێراق و ئێران دەکرێت کە بە تمەنی ئێرانی، بەڵام بەشێکی زۆری گرێبەستەکان بە دۆلاری ئەمریکی ئەنجام دەدرێن. مەشهەدانی پرسیاری ئەوەی کرد، چۆن ڕۆژانە پرۆسەی كڕینی كەرەستە بە بەهای (٢٥)ملیۆن دۆلار لە ئێران ئەنجامدەدرێت؟.  لەنێو ئەو ئامرازانەی کە تاران بەغداد دەقۆزێتەوە، بە وتەی مەشهەدانی، گواستنەوە یان فرۆشتنی نەوتی ئێرانە وەک نەوتی عێراق، کە ئاڵوگۆڕەکان لە ئاوە هەرێمیەكان ئەنجام دەدرێن، لە هەنگاوێکدا بۆ خۆدزینەوە لە سزا نێودەوڵەتییەکان. ناوبراو میکانیزمەکەی دەستنیشانكرد كە پسوڵەی شوێنی بەرهەمهێنانی نەوتەكە ساختەدەكرێت و بەجۆرێك هەناردە دەكرێت وەک ئەوەی لە عێراقەوە كرابێت، دووبارە هەناردە دەکرێتەوە بۆ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، کە دووبارە دەیفرۆشنەوە. ئەمریکا ڕۆژی پێنجشەممە، سەپاندنی سزای دارایی راگەیاند، کە یەکەمجارە لە دوای دەستبەکاربونی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆک کۆماری ئەمریکا، "تۆڕێکی نێودەوڵەتی"ی کردە ئامانج، تۆمەتبارە بە گواستنەوەی نەوتی ئێران بۆ چین بۆ دابینکردنی دارایی چالاکییە سەربازییەکانی تاران. وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەکرد، سزاکان تۆڕێکی نێودەوڵەتی دەکەنە ئامانج کە ئاسانکاری بۆ گواستنەوەی ملیۆنان بەرمیل نەوتی خاوی ئێران دەکات، بە بەهای سەدان ملیۆن دۆلار بۆ چین. پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی لە سەرەتای ساڵی (٢٠٢٣)، بانکی ناوەندی عێراق پەسەندکردنی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی بۆ چاودێریکردنی فرۆشتنی دۆلار و کارەکانی سپیکردنەوەی پارە راگەیاند. نەبیل مەرسومی ئەکادیمی و پرۆفیسۆری ئابوری، رایگەیاند، ئەو میکانیزمانەی لە ماوەی ڕابردودا بۆ سنوردارکردنی قاچاغچێتی دراو بۆ عێراق و لە عێراقەوە خراونەتە بواری جێبەجێکردنەوە، بەتایبەتی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی، سەرکەوتوو نەبوون. ئاماژەی بەوەشکرد، لە بەشێک لە بازاڕەکانی عێراقدا مامەڵە بە تمەنی ئێرانی دەکرێت، بەڵام ئەو بڕە پارانە دووبارە لە ناوخۆی عێراق بە دۆلار دەگۆڕدرێنەوە. لەسەرەتای ئەمساڵدا، بانکی ناوەندی عێراق، میکانیزمەکانی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی پەیوەست بە فرۆشتنی دۆلاری راگرت، هاوکات بەردەوامبونی میکانیزمی پێدانی دۆلار بە گەشتیاران لە فڕۆکەخانەکان. مەرسومی وتی: پلاتفۆرمەکە ئامانجی خۆی نەپێكاوە، چونکە فرۆشی دۆلاری بانکی ناوەندی لە ماوەی دوای کردنەوەی پلاتفۆرمەکە زیادی کردووە، هاوردەکاران تەنها فاکتوری دروستکراویان پێشکەش دەکرد و تەنانەت ئەگەر بە شێوەیەکی دروستیش بەدواداچوونیان بۆ بکرێت، ساختەکارییەکان ئاشكرا نەدەکرا. جەمال کۆچەر، هاوڕایە کە پلاتفۆرمی گواستنەوەی پارەی ئەلیکترۆنی نەیتوانیوە قاچاغی دراوی قورس لە عێراقەوە بۆ ئێران رابگرێت و، تۆڕەکان چالاکن لە گواستنەوەی ئەو دۆلارە کاشانەی کە لە بازاڕە رەشەكانداهەن. غازی ئێران وێستگەکانی کارەبای عێراق زۆر پشت بە غازی ئێران دەبەستن، بەڵام بەهۆی سزاکانی ئەمریکا بۆ سەر تاران، بەغدا ناتوانێت راستەوخۆ پارەی هاوردەکردنی غاز بە ئێران بدات، بەڵکو دەبێت تاران ئەو پارەیە بۆ کڕینی خۆراک یان كەرەستەی تەندروستییەکان بەکاربهێنێت. مەشهەدانی ترسی ئەوەی هەبوو کاریگەرییەکانی سزا نێودەوڵەتییەکان لەسەر ئێران بگاتە بەغداد، بەهۆی ئەوەی بڕیارەکانی ئەم دواییەی واشنتۆن بریتین لە وەستاندنی هاوردەکردنی غازی ئێرانی بۆ عێراق. ئاماژەی بەوەشکرد، ڕەنگە ئابوری عێراق روبەڕوی هەژاندن ببێتەوە بەهۆی ئەو بڕیارانەوە، بەتایبەتی کە عێراق پشت بە غازی ئێرانی دەبەستێت بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا، رەنگە قەیران روبدات ئەگەر بەدیلێک بۆ غازی ئێرانی نەدۆزرێتەوە. کێشەی کارەبا لە عێراق هەستیارە، بەو پێیەی دانیشتوانەکەی کە(43)ملیۆن کەسن، بەدەست پچڕانی کارەبای بەردەوامەوە دەناڵێنن، کە ڕەنگە ڕۆژانە تا(10) کاتژمێر بخایەنێت، دۆخەکە خراپتر دەبێت بەهۆی بەرزبونەوەی پلەی گەرما بۆ پەنجا پلە لە وەرزی هاویندا. ئەگەر گەمارۆکان فراوان بکرێن و سیستمی بانکیش بگرێتەوە، ئەوە دەبێتە هۆی زیانی زیاتری ئابوری، بەتایبەتی کە(28) بانک لە کۆی(62) بانک لە عێراقدا سزایان بەسەردا سەپێنرێنراوە. کۆچەر پێیوایە، عێراق ناتوانێت پەیوەندییە ئابورییەکانی لەگەڵ ئێران بپچڕێنێت، بەتایبەت كە پشتبەستنێکی زۆری هەیە بە هاوردەکردنی غاز بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا لە پارێزگاکان. ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە حکومەتی عێراق لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەمریکا قسە بکات، بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لە وەرگرتنی جیاكاری بۆ دڵنیابون لە بەردەوامی هاتنی غاز. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە مێژە عێراقی لە سزاکان بەخشیوە بە پێدانی پارە بە ئێران بۆ دابینکردنی کارەبا، بەومەرجەی تاران تەنها ئەو پارەیە بۆ ئەو مامەڵانە ئەنجامبدات كە گەمارۆ نایانگرێتەوە، وەک کڕینی کەلوپەلی مرۆیی، لەوانە خۆراک و بەرهەمە کشتوکاڵیەکان. رۆژی چوارشەممە، ترەمپ ئەو لێخۆشبونەی هەڵوەشاندەوە کە بە عێراق دراوە بۆ هاوردەکردنی کارەبا و غاز لە ئێرانەوە، هاوکات بڕیاریدا ڕێگری لە تاران بكات لە قۆستنەوەی پارەی بەغداد. کۆچەر ئاماژەی بەوەشکرد، هاوکێشەکە لە عێراق ئاڵۆزە، بەو پێیەی زۆرێک لە هێزە سیاسییەکان پەیوەستن بە ئێرانەوە و هەر پچڕانێکی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تاران ڕوبەڕوی ڕەتکردنەوەی گەورە دەبێتەوە. سەرەتای ساڵی (2023)، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق دانی بەوەدانا کە گواستنەوەی دۆلار بۆ دەرەوەی وڵات رویداوە. رونیشیکردەوە، ئەو دراوە بە قاچاغ دەبرا بۆ دەرەوەی وڵات بە پشتبەستن بە فاکتوری ساختە بۆ هاوردەکردن کە نرخەکانیان زیادكراوە. سەرەڕای دانپێدانانی فەرمی لەلایەن دەسەڵاتدارانی عێراقەوە بە بوونی قاچاغی دراوی بیانی، بەڵام جێبەجێکردنی سیاسەتی دارایی و دراوی یەکگرتوو بۆ وەستاندنی ئەم خوێنبەربونە لە ئابوری عێراقدا نییە، وەک ئەوەی  مەرسومی وتی  لە کۆتایی قسەکانیدا.

راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق و کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی (سۆمۆ) لە ساڵی 2024دا؛ 🔹 هەناردەی نەوتی بەسرە گەیشتووە بە سەروو (ملیارێک و 223 هەزار) بەرمیل نەوت و زیاتر لە (94 ملیار و 470 ملیۆن) دۆلار داهاتەکەی بووە. 🔹 لە کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک نزیکەی (7 ملیۆن) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی نەوتی گەیارەو زۆرتر لە (3 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل هەناردەی ئوردن کراوە، داهاتەکەشیان لە (700 ملیۆن) دۆلار زیاتر بووە. 🔹 بەگشتی لە ساڵی (2024)دا عێراق، زیاتر لە (ملیارێک و 234 ملیۆن و 294 هەزار) بەرمیل نەوتی بە بەهای زۆرتر لە (95 ملیار و 175 ملیۆن) دۆلار و بە تێکرای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 372 هەزار و 559) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕا هەر بەرمیلێک نەوتی بە پتر لە (77) دۆلار فرۆشتووە. هەناردەو داهاتی نەوتی عێراق لە ساڵی 2024 پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق و بەڵگەنامەکانی کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، لە  (12) مانگی ساڵی ڕابردوودا؛ هەناردەی نەوتی بەسرە (ملیارێک و 223 ملیۆن و 742 هەزار و 283) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (94 ملیار و 470 ملیۆن و 837 هەزار و 334) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (6 ملیۆن و 951 هەزار و 660) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (3 ملیۆن و 600 هەزار و 209) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. ئەگەر بە هەمان نرخی نەوتی بەسرە فرۆشرابێت کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (704 ملیۆن و 847 هەزار و 607) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە (12) مانگی ساڵی 2024 دا بڕی (ملیارێک و 234 ملیۆن و 294 هەزار و 152) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 372 هەزار و 559) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (77 دۆلار و 7 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (95 ملیار و 175 ملیۆن و 684 هەزار و 941) دۆلار. ئەگەر داتاکان وردتر بکەینەوە بە پێی هەر مانگەکانی ئەمساڵ، ئەوا؛ 1.    مانگی کانونی دووەمی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (102 ملیۆن و 25 هەزار) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 939 ملیۆن و 748 هەزار و 209) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (ملیۆنێک و 19 هەزار و 132) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (464 هەزار و 306) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (95 ملیۆن و 660 هەزار و 433) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی 2024دا بڕی (103 ملیۆن و 508 هەزار و 438) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 338 هەزار و 982) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (77 دۆلار و 63 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 35 ملیۆن و 408 هەزار و 642) دۆلار. 2.    مانگی شوباتی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (98 ملیۆن و 183 هەزار و 554) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 658 ملیۆن و 921 هەزار و 35) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە، بەڵام (975 هەزار و 631) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (433 هەزار و 126) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (91 ملیۆن و 363 هەزار و 742) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی شوباتی (2024)دا بڕی (99 ملیۆن و 592 هەزار و 311) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 434 هەزار و 218) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (77 دۆلار و 82 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 750 ملیۆن و 284 هەزار و 797) دۆلار. 3.    مانگی ئازاری 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (104 ملیۆن و 680 هەزار و 93) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 510 ملیۆن و 793 هەزار و 517) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (967 هەزار و 492) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (464 هەزار و 453) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (95 ملیۆن و 328 هەزار و 808) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئازاردا بڕی (106 ملیۆن و 112 هەزار و 38) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 422 هەزار و 969) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (81 دۆلار و 10 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 606 ملیۆن و 122 هەزار و 325) دۆلار. 4.    مانگی نیسانی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (100 ملیۆن و 921 هەزار و 250) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 561 ملیۆن و 304 هەزار و 594) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (ملیۆنێک و 16 هەزار و 962) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (448 هەزار و 606) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (107 ملیۆن و 179 هەزار و 984) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی نیساندا بڕی (102 ملیۆن و 386 هەزار و 818) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 412 هەزار و 894) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (84 دۆلار و 66 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 668 ملیۆن و 484 هەزار و 578) دۆلار. 5.    مانگی ئایاری 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (104 ملیۆن و 130 هەزار و 292) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 290 ملیۆن و 69 هەزار و 458) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردە نەکراوە، بۆیە هیچ داهاتێکیشی نەبووە. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئایاری (2024)دا بڕی (104 ملیۆن و 130 هەزار و 292) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 359 هەزار و 42) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (79 دۆلار و 61 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 290 ملیۆن و 69 هەزار و 458) دۆلار. 6.    مانگی حوزەیرانی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (102 ملیۆن و 11 هەزار و 928) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 307 ملیۆن و 289 هەزار و 218) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (302 هەزار و 620) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (20 ملیۆن و 156 هەزار و 913) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی حوزەیراندا بڕی (102 ملیۆن و 314 هەزار و 548) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 410 هەزار و 485) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (81 دۆلار و 39 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 327 ملیۆن و 446 هەزار و 131) دۆلار. 7.    مانگی تەموزی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (106 ملیۆن و 125 هەزار و 200) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 669 ملیۆن و 915 هەزار و 902) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و وڵاتی ئوردن و نەکراوە، بەڵام (ملیۆنێک و 928 هەزار و 156) بەرمیل هەناردەی کێڵگەی گەیارە کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (157 ملیۆن و 521 هەزار و 26) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی تەموزدا بڕی (108 ملیۆن و 53 هەزار و 356) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 485 هەزار و 592) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (81 دۆلار و 70 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 827 ملیۆن و 436 هەزار و 927) دۆلار. 8.    مانگی ئابی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (105 ملیۆن و 559 هەزار و 525) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 118 ملیۆن و 72 هەزار و 863) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (286 هەزار و 74) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (22 ملیۆن و 569 913) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئابدا بڕی (105 ملیۆن و 845 هەزار و 599) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 414 هەزار و 374) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76 دۆلار و 90 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 140 ملیۆن و 73 هەزار و 432) دۆلار. 9.    مانگی ئەیلولی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (99 ملیۆن و 4 هەزار و 320) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (6 ملیار و 986 ملیۆن و 256 هەزار و 342) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (306 هەزار و 787) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (21 ملیۆن و 648 هەزار و 476) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئەیلولدا بڕی (99 ملیۆن و 311 هەزار و 107) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 310 هەزار و 370) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (79 دۆلار و 4 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 7 ملیۆن و 904 هەزار و 817) دۆلار. 10.    مانگی تشرینی یەکەمی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (102 ملیۆن و 302 هەزار و 862) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 383 ملیۆن و 726 هەزار و 115) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە، بەڵام (524 هەزار و 356) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (318 هەزار و 7) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (38 ملیۆن و 163 هەزار و 489) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی تشرینی یەکەمی (2024)دا بڕی (103 ملیۆن و 145 هەزار و 225) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 327 هەزار و 265) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (72 دۆلار و 17 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 421 ملیۆن و 889 هەزار و 604) دۆلار. 11.    مانگی تشرینی دووەمی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (98 ملیۆن و 603 هەزار و 109) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (6 ملیار و 990 ملیۆن و 483 هەزار و 846) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (266 هەزار و 175) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (18 ملیۆن و 908 هەزار و 804) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی تشرینی دووەمدا بڕی (98 ملیۆن و 869 هەزار و 824) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 295 هەزار و 661) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (70 دۆلار و 89 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 9 ملیۆن و 392 هەزار و 651) دۆلار. 12.    مانگی کانونی یەکەمی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (100 ملیۆن و 195 هەزار و 150) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 54 ملیۆن و 256 هەزار و 235) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە، بەڵام (519 هەزار و 931) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (309 هەزار و 515) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (36 ملیۆن و 915 هەزار و 344) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی کانونی یەکەمی (2024)دا بڕی (101 ملیۆن و 24 هەزار و 596) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 258 هەزار و 858) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (70 دۆلار و 40 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 91 ملیۆن و 171 هەزار و 579) دۆلار. تێبینی؛ لە نیوەی دووەمی ساڵی (2024) واتە لە شەش مانگی (تەموز، ئاب، ئەیلول، تشرینی یەکەم، تشرینی دووەم و کانونی یەکەم)، تەنها زانیاری لەبارەی بڕو قەبارەی هەناردەی نەوتی عێراق بەردەستە، بۆیە تایبەت بە نرخی نەوتی فرۆشراوی عێراق و کۆی داهات پشت بە (تێکڕای نرخی نەوتی برێنت) بەستراوە، بەجۆرێک لە شەش مانگی یەکەمی ساڵەکەدا عێراق هەر بەرمیلێک نەوتی بە (3 دۆلار و 45 سەنت) هەرزانتر لە نەوتی برێنت فرۆشتووە، بۆیە  لە شەش مانگی کۆتایی ساڵدا نرخی نەوت و کۆی داهاتی عێراق لەسەر بنەمای ئەو پێوەرە وەرگیراوە. بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانە خشتە و چارەتەکانی هاوپێچی ئەم ڕاپۆرتە؛ خشتە چارتەکان    

(درەو): بەپێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدراڵییەوە، ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق دادگاكانی پابەندكرد بە جێبەجێكردنی هەر سێ یاسای (لێبوردن- گەڕاندنەوەی موڵكەكان- هەمواری باری كەسێتیی)، بەمەش جارێكی تر دادگای فیدراڵی و ئەنجومەنی دادوەریی دەكەونەوە بەرامبەر یەكتر.  ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق كۆبووەوە، تاوتوێی پرسی بڕیارە سالارییەكەی (ولائی)ی دادگای باڵای فیدراڵی كرد سەبارەت بە راگرتنی كاركردن بە هەرسێ یاسای (لێبوردنی گشتیی- هەمواری باری كەسێتیی- گەڕاندنەوەی موڵكەكان) كە بەمدواییە لە پەرلەمان پەسەندكرا.  ئەنجومەنی باڵای دادوەریی دەڵێ: بڕیارە سالارییەكان بڕیاری كاتین و هێزی كۆتایی و پابەندكەریان نییە، كە ئەمە سیفەتی هاوەڵە لە هەموو حوكمە بنبڕەكاندا.  لەسەر بنەمای ئەم شیكردنەوەیە بۆ بڕیاری سالاریی، ئەنجومەنی باڵای دادوەریی دادگاكانی عێراق پابەند دەكات بە جێبەجێكردنی ئەو سێ یاسای كە رۆژی 21ی مانگی رابردوو پەرلەمانی عێراق پەسەندی كردووە، بۆ ئەمەش پەنای بۆ ماددەی (129)ی دەستور بردووە كە رێگری دەكات لە پەكخستنی جێبەجێكردنی یاساكان ئەگەر هاتوو بڕیارێكی بنبڕ دەرنەچوو بوو لەبارەی نادەستورییبوونیان یاخود هەڵوەشاندنەوەیان لەلایەن ئەو لایەنەی كە دەریكردوون.  بەم بڕیارە جارێكی تر ناكۆكی نێوان دادگای فیدراڵی و ئەنجومەنی باڵای دادوەریی دەركەوت.  رۆژی 21ی مانگی رابردوو، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە یەك دەنگدان هەر سێ یاسای پەسەندكرد، یاساكان ماوەیەكی زۆر بوو لەنێوان شیعەو كوردو سوننەدا مشتومڕیان لەسەر بوو، بۆیە هەندێكیان كرابوون بە بەشێك لە بەرنامەی كاری كابینەی محەمەد شیاع سودانی.  یاساكان ئەمانەن:  -    یاسای لێبوردنی گشتیی: ئەمە خواستی پێكهاتەی سوننەی لەسەر بوو، بەوپێیەی هەزاران كەس لە خەڵكی ئەم پێكهاتەیەك لەساڵانی رابردوودا لەلایەن دادگاكانی عێراقەوە بەتاوانی تیرۆر حوكمدرابوون، بەشێك لەمانە تەنیا راپۆرتی هەواڵدەری نهێنیان لەسەر بووەو سەركردەكانی سوننە دەڵێن بەزۆر دانپێدانانیان لێوەرگیراوە، بۆیە سوننە بە دەرچوونی ئەم یاسایە دەستكەوتێكی سیاسی گەورەی دەستكەوت.  -    یاسای گەڕاندنەوەی موڵكەكان بۆ خاوەنەكانیان: ئەم یاسایە خواستی كوردی لەسەر بوو، بۆ گەڕاندنەوەی هەموو ئەو موڵكانەی كوردو پێكهاتەكانی تری وەكو توركمانە لە ناوچە جێناكۆكەكان بەهۆی هەندێك لە بڕیارەكانی ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی هەڵوەشاوە (بەعس)، بەشێك لە شیعەكان لەم یاسایە ناڕازین و دەڵێن بەهۆی ئەم یاسایەوە بەشێكی زۆر لە "تیرۆرستان" ئازاد دەكرێن كە بەوتەی ئەوان خەڵكیان كوشتووە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەوەیە چەند رۆژی رابردوو پەرلەمانتارێكی شیعە ئەوەی ئاشكراكرد بەهۆی ئەم یاسایەوە ئەو فەرمانی دەستگیركردنەش هەڵدەوەشێتەوە كە دادگای عێراق لەسەر كەیسی كوشتنی هەریەكە لە قاسم سولەیمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس بۆ (دۆناڵد ترەمپ)ی سەرۆكی ئەمریكا دەریكردووە.  -    یاسای هەمواری باری كەسێتیی: ئەم یاسایە لەسەر داوای شیعەكان داواكرا، یاساكە رێگە بە جێبەجێكردنی فیقهی جەعفەری دەدات و بەپێی ئەوەش دەرگا دەكاتەوە لەبەردەم بەشوودانی كچانی خوار تەمەن، ئەمە بەلای شیعەكانەوە گرنگ بوو لەو ڕوانگەی مەزهەبی شیعە بەسەر ناسنامەی عێراقدا زاڵ ببێت، بەڵام یاساكە رووبەڕووی ناڕەزایەتیی زۆری هێزو گروپە مەدەنییەكان بووەوە.     لەدوای پەسەندكردنی ئەم سێ یاسایەوە، تەنیا (یاسای لێبوردنی گشتیی) چووە بواری جێبەجێكردن، چونكە لە دەنگداندا وا دانراوە ئەم یاسایە لە رۆژی پەسەندكردنەوە دەچێتە بواری جێبەجێبەكردنەوە، دوو یاساكەی تر لە رۆژنامەی وەقایعی عێراق بڵاونەكراونەتەوەو نەچونەتە بواری جێبەجێكردنەوە.  دوێنێ لەسەر بنەمای پێنج تانە كە لەلایەن پەرلەمانتارانەوە تۆماركراون، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بە فەرمانێكی سالاریی كاركردنی بە هەرسێ یاساكە راگرت تا ئەوكاتەی ئەنجامی سكاڵاكان یەكلادەبنەوە، ئەمەش بەشێوەیەكی راستەوخۆ كاردانەوەی توندی سوننەكانی بەدوای خۆیدا هێنا، تا ئەو رادەی كەسێكی وەكو محەمەد حەلبوسی سەرۆكی حزبی تەقەدوم دادگای فیدراڵی بەوە تۆمەتباركرد بە سیاسی كراوە. ئەوانەی سكاڵایان لەسەر یاساكان تۆماركردووە باس لەوە دەكەن هەندێك لە یاساكان نادەستوریین، هەنێكی تر سكاڵایان لەسەر دانیشتنی رۆژی 21ی مانگی رابردووی پەرلەمان هەیەو دەڵێن لەڕووی پەیڕەوییەوە نابێت سێ یاسا لە یەك كاتداو بەیەكەوە دەنگدانیان بۆ بكرێت.   

راپۆرت: درەو 🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، ئامارەکانی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق، تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) مانگانە بڵاو دەکاتەوە، دواترینیانی بۆ مانگی کانونی یەکەمی (2024) لە (21/1/2025) بڵاوکردەوە، پاڵپشت بە کۆی ئەو ئامارانەی کە بۆ (12) مانگی ساڵی (2024) بڵاوی کردوونەتەوە،؛ 🔹 لە ساڵی (2024)دا ئامارەکان دەگاتە (320 هەزار و 459) حاڵەتی هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (287 هەزار و 949) گرێبەستیان بە ڕێژەی (90%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 510) حاڵەتیان بە ڕێژەی (10%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 (72 هەزار و 842) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. (75%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە! کە (54 هەزار و 846)ی کۆی حاڵەتەکان بوە! تەنها (25%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە ژمارەیان (17 هەزار و 996) کەیس بووە. 🔹 دادگای تێهەڵچوونەوەی رەسافە لە پارێزگای بەغداد زۆرترین رێژەی هاوسەرگیری و دادگای تێهەڵچوونەوەی کەرخ هەر لە پارێزگای بەغداد، بەرزترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە. 🔹 دادگای تێهەڵچوونەوەی پارێزگای موسەننا لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق کەمترین رێژەی هاوسەرگیری و کەمترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە.    یەکەم؛ ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە (15) پارێزگاکەی عێراق لە ساڵی 2024 رۆژی (21/1/2025) ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی؛ # کانونی یەکەمی (2024) بڵاو کردەوە، تێیدا هاتووە؛ (28 هەزار و 980) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە، هاوکات ژمارەی جیابوونەوە کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە (5 هەزار و 99) حاڵەتی جیابوونەوە. بە گەڕانەوە بۆ ئامارەکانی مانگەکانی پێشووتری ساڵی 2024 حاڵەتەکان لە تەواوی ساڵەکەدا دەگاتە (320 هەزار و 459) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (72 هەزار و 842) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران. بە جۆرێک؛ # لە کانونی دووەمی 2024 دا، (30 هەزار و 895) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (27 هەزارو 295) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 600) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە هەمان ماوەدا (7 هەزار و 453) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە، کە (هەزارو 843) حاڵەتیان لە دادگاکان و (5 هەزار 610) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە کانونی شوباتی 2024 دا، (29 هەزار و 119) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 793) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 326) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (6 هەزار و 324) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 764) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 560) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئازاری 2024 دا، (24 هەزار و 88) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (21 هەزارو 215) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 873) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 222) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە، کە (هەزارو 805) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 417) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی نیسانی 2024 دا، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی ساڵی 2024، بەجۆرێک؛ (21 هەزار و 851) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (19 هەزارو 386) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 465) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە کاتێکدا (4 هەزار و 537) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 360) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 177) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئایاری 2024 دا، (28 هەزار و 505) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 534) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 971) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ئامارەکانی جیابوونەوە، کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 666) حاڵەتی جیابوونەوە کە (هەزارو 643) حاڵەتیان لە دادگاکان و (5 هەزار و 23) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئاماری حوزەیرانی 2024 دا، هاتووە؛ (23 هەزار و 324) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (21 هەزارو 168) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 156) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (4 هەزار و 779) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 251) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 528) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئاماری تەموزی 2024 دا، هاتووە؛ (26 هەزار و 62) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (23 هەزارو 302) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 760) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (6 هەزار و 344) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 782) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 562) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئابی 2024 دا، (16 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 608) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 79) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ئامارەکانی جیابوونەوە، کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە؛ (5 هەزار و 402) حاڵەتی جیابوونەوە کە (هەزارو 661) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 741) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئاماری مانگی ئەیلولی 2024 دا، هاتووە؛ (29 هەزار و 909) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (26 هەزارو 91) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 818) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە مانگی ناوبراودا ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (6 هەزار و 586) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 680) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 906) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە تشرینی یەکەمی 2024 دا، هاتووە؛ (34 هەزار و 951) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (31 هەزارو 456) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 495) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (6 هەزار و 696) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 667) حاڵەتیان لە دادگاکان و (5 هەزار و 29) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئاماری مانگی تشرینی دووەمی 2024 دا، هاتووە؛ (26 هەزار و 88) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (23 هەزارو 121) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 967) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ڕێژەی جیابوونەوە بریتی بووە لە (5 هەزار و 734) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 540) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 194) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. کەواتە کۆی حاڵەتەکان (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە ساڵی (2024)دا دەگاتە (320 هەزار و 459) هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (287 هەزار و 949) گرێبەستیان بە ڕێژەی (90%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 510) حاڵەتیان بە ڕێژەی (10%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (72 هەزار و 842) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. ئەوەی جێگەی تێڕامانە (75%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە کە (54 هەزارو 846)ی کۆی حاڵەتەکان بوەوە تەنها (25%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە (17 هەزار و 996) حاڵەت بووە. (بڕوانە خشتە و چارتی ژمارە (1)) خشتە و چارتی ژمارە (1)   دووەم؛ ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە دادگاکانی تێهەڵچوونەوەی پارێزگاکانی عێراق بۆ ساڵی 2024 لەسەر ئاستی پارێزگاکانی کە (بەغداد)ی پایتەخت دابەش بووە بەسەر دادگاکانی تێهەڵچوونەوەی (رەسافە و کەرخ) لەگەڵ (14) پارێزگاکەی دیکەی عێراق جگە لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان وەک لە چارت و خشتەی ژمارە (2) رونکراوەتەوە؛ دادگای تێهەڵچوونەوەی رەسافە لە پارێزگای بەغداد زۆرترین رێژەی هاوسەرگیری و دادگای تێهەڵچوونەوەی کەرخ هەر لە پارێزگای بەغداد، بەرزترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە، بەراورد بە تەواوی دادگاکانی دیکەی عێراق. هاوکات دادگای تێهەڵچوونەوەی پارێزگای موسەننا کەمترین رێژەی هاوسەرگیری و کەمترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە، بەراورد بە تەواوی دادگاکانی دیکەی عێراق.    خشتەو چارتی ژمارە (2) سەرچاوەکان؛ •    ڕاگەیەیندراوەکانی (ئەنجومەنەی باڵای دادوەری عێراق) مانگانە لە ساڵی 2024؛ https://sjc.iq/statistics/  

(درەو):  كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق پلانی ئەوەیە تەنیا لەمساڵدا، پرۆسەی هەڵكەندن و نۆژەنكردنەوە بۆ (194) بیرە نەوت بكات.   كازم حەبەش خلێف جێگری بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق ئاشكرایكرد، لە ساڵی 2024دا كۆمپانیاكەیان (51) بیری نەوتی لێداوەو (137) بیری لە كێڵگە نەوتییە جیاجیاكانی عێراقدا نۆژەنكردوەتەوە، لەوانەش (زوبێر، مەجنون، خۆرئاوای قورنە، بزورگان، خۆرهەڵاتی بەغداد، زیقار، كەركوك). ئەم كارانەی كۆمپانیای هەڵمەندی عێراق لەچوارچێوەی پابەندییەكانیدا بووە بە پاڵپشتیكردن لە پرۆسەی بەرهەمی نیشتمانی و بەهێزكردنی توانای كاركردن. كازم حەبەش كە قسەی بۆ ئاژانسی دەنگوباسەكانی عێراق كردووە، دەڵێ: كۆمپانیاكەمان لە ساڵی 2024دا بەرزترین پۆلێنی لە بواری سەلامەتیدا لە كێڵگەی نەوتی مەجنون بەدەستهێناوە، ئەمەش بەهۆی جێبەجێكردنی كاریگەرانەی سیستەمی بەڕێوەبردنی یەكگرتوو (IMS)و پابەندبوونی توند بە پێوەرەكانی تەندروستیی و ژینگەیی و سەلامەتییەوە، لەپاڵ جێبەجێكردنی پرۆگرامی چڕی راهێنان و بۆ پەرەپێدانی توانای كارمەندان بەگوێرەی نوێترین تەكنەلۆژیای جیهانیی.  لەچوارچێوەی روانگەی ئایندەدا، جێگری بەڕێوەبەری كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق باس لەوە دەكات پلانیان بۆ ئەمساڵ (2025) ئەوەیە (64) بیری نەوت لێبدەن و 130 بیری تر نۆژەن بكەنەوە، ئەمەش لەپێناو بەرزكردنەوەی توانای بەرهەمهێنانی كەرتی نەوت لە عێراقدا، ئەم پلانەش وەكو خۆی باسی دەكات بەوە بەهێز دەبێت گرێبەستی ستراتیژی نوێ لەگەڵ گەورە كۆمپانیاكانی جیهان لە نمونەی (BP ، ENI، CNOOC، Total) بكرێت، كە رەنگدانەوەی دەبێت لەسەر متمانەی گەورە بە تواناكانی كۆمپانیاكەو كارایی لە پرۆسە هونەرییەكانیدا. 

درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق، دۆزینەوەی یەدەگێكی نەوتیی زەبەلاح لە ناوەڕاستی وڵات ئاشكرادەكات، كە بڕەكەی بە دوو ملیار بەرمیل نەوت مەزەندە دەكرێت، ئەوەش بە گەورەترین پرۆسەی دۆزینەوەی دادەنرێت لەم دە ساڵەی دوایدا. كۆمپانیای نەوتی ناوەڕاست، كە لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە خاوەنداری دەكرێت، لەبەیەننامەیەكدا رایگەیاندووە: بەهاوكاری لەگەڵ كۆمپانیای (EBS)ی چینی، توانیویانە دۆزینەوەیەكی نەوتیی گەورە بەدیبهێنن لە كێڵگەیەك لە رۆژهەڵاتی بەغداد، كە بایەخێكی ستراتیجی هەیە بەوپێیەی دەچێتە سەر باڵانسی یەدەگی نەوتی عێراق. عێراق بە خاوەنی پێنجەم گەورەترین یەدەگی نەوتی سەلمێنراو دادەنرێت لەسەر ئاستی جیهان، كە بڕكەی دەگاتە (140) ملیار بەرمیل، تێكڕای مامناوەندی هەناردەكردنی رۆژانەشی (3) ملیۆن و (640) هەزار بەرمیلە. پسپۆڕانی بواری وزە دەڵێن، ئەو دۆزینەوەیە بەشدار دەبێت لە پشتیوانیكردنی پلانەكانی عێراق بۆ زایدكردنی بەرهەمی نەوتی بۆ (6) ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە لە ساڵی (2027)، كە ئەوەش رەنگدانەوەی دەبێت لەسەر داهاتی نیشتمانی و هاوكاری دابینكردنی دارایی دەكات بۆ پرۆژەكانی گەشەپێدان كە وڵاتەكە پێویستی پێیەتی.

درەو: بەپێی نوێترین توێژینەوەی گۆڤارێكی ئەمریكی، ژمارەیەك وڵاتی دەستنیشانكردووە بۆ ساڵی 2025 كە مەترسیدارن بۆ گەشتكردن لەناویاندا عێراق پلەی نۆیەمینی گرتووە، لەدوای سوریا، یەمەن، فەلەستینەوەیە، ژمارەیەك وڵاتیشی دەستنیشانكردووە كە سەلامەتترینن بۆ گەشتكردن لە 2025دا. گۆڤاری (CEOWORLD)ی ئەمریکی، کە تایبەتە بە ریزبەندی و پۆلێنكارییە جیهانییەكان لە بوارە جیاوازەكاندا، لە نوێنترین توێژینەوەو پۆلێنكاریدا لیستی مەترسیدارترین وڵاتانی جیهانی بڵاوكردووەتەو كە نابێت سەردانیان بكرێت و ئەو وڵاتانەش كە لە 2025دا سەلامەتن بۆ گەشتكردن: ئەو وڵاتانەی مەترسیدارن بۆ گەشتكردن لە 2025دا: 1-    سوماڵ 2-    باشوری سودان 3-    ئۆكراینا 4-    لیبیا 5-    سودان 6-    پاكستان 7-    ئەفغانستان 8-    میانمار 9-    عێراق 10-    لوبنان 11-    فەلەستین 12-    یەمەن 13-    سوریا 14-    بیلاروسیا 15-    كۆریای باكور بەپێی ریزبەندییەكە (سوماڵ) مەترسیدارترین وڵاتی جیهانە بۆ گەشتكردن لە 2025دا و (عێراق)یش نۆیەمین وڵاتی جیهانە بۆ گەشتكردن لە 2025دا، لەپێش (سوریا و لوبنان و فەلەستین و كۆریای باكور)ەوەیە، واتا لەو وڵاتانەش مەترسیدارترە بۆ گەشتكردن. لەبەرامبەردا ئەو وڵاتانەی كە سەلامەترینن بۆ گەشتكردن لە 2025دا: 1-    كەنەدا 2-    ئەمریكا 3-    بەریتانیا 4-    ئیسپانیا 5-    فەرەنسا 6-    مەغریب 7-    ڤێتنام   لینكی گۆڤاری (CEOWORLD)ی ئەمریکی

(درەو):  وەزارەتی نەوتی عێراق رەتیدەكاتەوە هیچ گرێبەستێك لەنێوان عێراق و سوریا هەبێت بۆ پێدانی نەوتی خاو، بۆیە ناچێتە ژێر باری ئەو زانیارییانەوە كە باس لە راگرتنی هەناردەی نەوت و هەوڵی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بۆ سوریا دەكەن.  وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو زانیارییانە رەتدەكاتەوە كە لەبارەی راگرتنی هەناردەی نەوتی خاو بۆ سوریا بڵاوكراونەتەوە. وەزارەت لە راگەیەندراوێكدا لەزاری كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"وە دەڵێ:" هیچ جۆرە گرێبەستێك لەگەڵ لایەنی سوریادا نییە بۆ پێدانی نەوتی خاو، بۆیە هیچ جۆرە هەناردەیەكی نەوت بۆ ئەو وڵاتە رانەگیراوە.  سەرچاوەكان لە وەزارەتی نەوتەوە لە چەند رۆژی رابردوودا میدیاكانی عێراقیان ئاگاداركردەوە لەوەی حكومەتی عێراق لەسەر داوای ئەمریكاو توركیا بڕیاریداوە دەست بە هەناردەكردنەوەی نەوت بكات بۆ سوریا.  بەگوێرەی قسەی ئەو سەرچاوانە، بەر لە كەوتنی رژێمی ئەسەد، حكومەتی عێراق رۆژانە نزیكەی 33 هەزار بەرمیل نەوتی خاو و 120 هەزار تەن نەوتی رەشی رەوانەی توركیا كردووە، ئەمە زانیارییەكی نوێ بوو بۆ رایگشتی لە عێراق، چونكە وەزارەتی نەوت پێشتر لە راگەیەندراوەكانی خۆیدا سەبارەت بە فرۆشی نەوت، بە هیچ جۆرێك باسی لە ناردنی نەوت بۆ سوریا نەكردبوو. سوریا پشت بە هاوردەكردنی بڕی 5 ملیۆن بەرمیل نەوت دەبەستێت بەشێوەی مانگانە، واتا زیاتر لە 160 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا، ئەمەش لەكاتێكدایە بەر لە 2011و راپەڕینی خەڵكی ئەو وڵاتە دژ بە رژێمی ئەسەد، سوریا رۆژانە خۆی نزیكەی 150 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەم دەهێنا.  هەفتەی رابردوو، وەزیری وزەی توركیا باسی لەوەكرد، بەشێكی زۆری وێستگەكانی كارەبا لە سوریا لەكاركەوتوون، توركیا بیر لە هەناردەكردنی كارەبا دەكاتەوە بۆ سوریا. ئێستا كە وەزارەتی نەوت بەفەرمی رەتیدەكاتەوە عێراق نەوتی رەوانەی سوریا كردبێت، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا عێراق دەبێت بە جێگرەوەی نەوتی ئێران بۆ سوریا، چونكە تاوەكو بەر لە كەوتنی رژێمی ئەسەد، ئێران پێداویستی نەوتی سوریای پڕدەكردەوە.