نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان (APIKUR) پێشوازی لە پێشنیازی هەمواری ماددەی 12ی یاسای بودجە كرد، بەڵام پێیوایە "لە رەشنوسی ئێستادا بوارێكی تەواو هەیە بۆ داپۆشینی داواكارییەكانی پێشووی، پەیوەست بە مەرجە بازرگانییەكان و گەرەنتیكردنی وەرگرتنی پارەی هەناردەی پێشوو و داهاتوو لەرێگەی بۆری نەوتی عێراق- توركیاوە". لە هەموارەكەدا هاتووە، وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە خەرجییە سیادییەكان قەرەبووی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی حكومەتی كوردستان بكاتەوە، بۆ ئەو بڕە نەوتەی كە لە هەرێمی كوردستان بەرهەمدەهێنرێت و لەلایەن (سۆمۆ) یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵەوە وەردەگیرێت، بەمەرجێک لەلایەن دەزگایەكی راوێژكاری تەكنیكی نێودەوڵەتیی تایبەتمەندەوە، تێچووی دادپەروەرانەی خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بۆ هەر کێڵگەیەک بە جیا حیساب بکرێت. ئەو دەزگایەش لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدراڵەوە بە رێككەوتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم دیاری دەكرێت، تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵەوە بەشێوەی پێشینە دابین دەكرێت بە بڕی (16 دۆلار) بۆ هەر بەرمیلێك، ئەم پارەیەش دواترو پاش تەواوبوونی كاری ئەو دەزگا راوێژكارییەی كە لەسەرەوە باسكراوە پاكتاو دەكرێت، ئەمەش بە گەڕانەوە بۆ ئەو رۆژەی كە دەستكراوە بە رادەستكردنی نەوتەكە. بەگوێرەی دەرەنجامەكانی وردبینی كۆمپانیای (دیلۆیت) بۆ ساڵانی پێشوو، هەرێمی كوردستان تەنیا 44%ی داهاتی نەوتی دەستدەكەوێت، ئەوەی دەمێنێتەوە دەچێت بۆ كۆمپانیا بیانییەكانی نەوت بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەو بە بازاڕخستن و قازانجی كۆمپانیا بیانییەكان، كە لە زۆرینەی گرێبەستەكاندا بە بڕی 20%ی قازانجی نەوت دیاریكراوە دوای داشكاندنی 40%ی خەرجییەكان لە نرخی هەر بەرمیلێك نەوت، بەمەبەستی گەڕاندنەوەی بەشێك لەو خەرجییانەی كە كۆمپانیا بیانییەكان لەكاتی وەبەرهێنان لە كەرتی نەوتی كوردستان كردویانە.  لەبەر رۆشنایی ئەم راستیانەو بەهۆی پابەندبوونی عێراق بە كۆتوبەندەكانی ئۆپێك پڵەس، بڕی هەناردەی نەوتی كوردستان كە رۆژانە دەگاتە 400 هەزار بەرمیل، پێویستی بە كەمكردنەوەی هەمان بڕ هەیە لە كێڵگەكانی ناوەڕاست و باشور، ئەمەش دەبێتە هۆی پاشەكشێی داهاتە نەوتییەكان بەنزیكەی 5 ملیار دۆلاری ساڵانەو بەواتای بەرزبوونەوەی كورتهێنانی بودجە دێت بەهەمان بڕی پارە، بەهۆی جیاوازییەكان لە خەرجی و قازانجی كۆمپانیا بیانییەكان و جۆری نەوتە بێ كوالیتییەكەی كوردستان. بۆ ئەوەی دەستێپكردنەوەی هەناردەی نەوتی لە كوردستانەوە كەڵكی ئابوری هەبێت، چارەسەر ئەوەیە عێراق داوا لە ئۆپێك پڵەس بكات بیبەخشێت لەو كەمكردنەوە ئیجباری و خۆبەخشانەی كە بەسەر پشكی وەبەرهێنانی نەوتدا سەپێندراوە.     

(درەو):  حكومەتی عێراق بۆ ساڵی چوارەم لەسەر یەك، رەزامەندی نیشاندا لەسەر نوێكردنەوەی رێككەوتنی سوتەمەنی لەگەڵ لوبنان، رێككەوتنێك كە ناوی لێنراوە "نەوت لەبەرامبەر خزمەتگوزاریی"و ئەمجارە بڕەكەی بۆ (2 ملیۆن) تەنی ساڵانە زیادكراوەو وەكو هەنگاوێك تەماشا دەكرێت بۆ چارەسەركردنی قەیرانی كارەبا لە بەیروت.  حكومەتی عێراق هاوكات رەزامەندی نیشانداوە لەسەر درێژكردنەوەی كاركردن بە رێككەوتنی ئێستا بۆ ماوەی مانگێكی تر، واتا تا كۆتایی 2024، ئەمەش بەمەبەستی تەواوكردنی ئەوەی لە دەقی گرێبەستەكە هاتووە.  وەلید فەیاز وەزیری وزەو ئاوی لوبنان رایگەیاند، ئەمڕۆ ئاگاداركراینەوە لەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق رەزامەندی نیشانداوە لەسەر داواكارییەكەمان بۆ درێژكردنەوەی گرێبەستی فیول ئۆیڵ (رۆنی سوتەمەنی كە گۆگردەكەی بەرز بێت)، تاوەكو كۆتایی ساڵی 2025. ماوەی گرێبەستەكەی نێوان عێراق و لوبنان لە كۆتایی مانگی رابردوو كۆتایی هات، بەڵام تا كۆتایی ئەمساڵ درێژكراوەتەوەو پاشان بۆ ساڵی داهاتووش گرێبەستەكە درێژكراوەتەوە.  بەگوێرەی گرێبەستە درێژكراوەكە، لوبنان دەتوانێت تەواوی ئەو بڕە سوتەمەنییە باربكات كە لە گرێبەستەكەدا هاتووە واتا بڕی (1.5 ملیۆن) تەن، ئەمەش لەرێگەی فەراهەمكردنی توانای باركردنی سوتەمەنی بەبڕی 125 هەزار تەن لەماوەی مانگێكدا بەدرێژایی ساڵی ئایندە.  رێككەوتنی نەوت بەرامبەر بە خزمەتگوزاریی حكومەتی عێراق بۆ ساڵی چوارەم، رەزامەندی لەسەر داوای وەزیری وزەی لوبنان نیشانداوە، بۆ نوێكردنەوەی گرێبەستی دابینكردنی پێداویستی سوتەمەنیی بۆ لوبنان بە هەمان مەرجەكانی ساڵانی پێشوو، لەگەڵ ئەگەری زیادكردنی بڕی سوتەمەنی هەناردەكراوی عێراق بۆ لوبنان بۆ بڕی (2 ملیۆن) تەنی ساڵانە، لەبری تەنیا 1.5 ملیۆن تەنی ساڵانی پێشوو.  تەموزی 2012 عێراق گرێبەستێكی لەگەڵ لوبنان كرد، بەمەبەستی دابینكردنی سوتەمەنی وێستگەكانی كارەبای ئەو وڵاتە، لەبەرامبەر ئەمەدا لوبنان بە بەهای سوتەمەنییە هەناردەكراوەكە پێداویستییەكانی عێراق لە بواری خزمەتگوزاریی و كاڵای بەردەست لە بەیروت پڕبكاتەوە.  رێككەوتنی نەوت بەرامبەر بە خزمەتگوزاریی دووجارو لە ساڵانی 2022و 2023دا درێژكراوەتەوە، رێككەوتنەكە دەڵێ لوبنان یەك ملیۆن تەن رۆنی سوتەمەنی كە ئاستی گۆگردەكەی بەرز بێت بۆ ماوەی ساڵێك هاوردە دەكات و لەرێگەی تەندەری مانگانەوە (لەنێوان 75 هەزار بۆ 85 هەزار) تەن دەدرێت بە دامەزراوەی كارەبا لە لوبنان.  لەسەر بنەمای ئەم رێككەوتنە، حكومەتی عێراق حسابێكی لە (بانكی لوبنان) كردوەتەوە، ئەم حسابە لەلایەن وەزارەتی دارایی عێراقەوە بەڕێوەدەبرێت بۆ كڕینی خزمەتگوزاری لەناوخۆی لوبنان بە لیرەی لوبنانی. كارەبا لە لوبنان وەزیری وزەی لوبنان سوپای گەل و سەركردایەتیی عێراق دەكات كە بەردەوامن لە یارمەتیدان و پاڵپشتی لوبنان لە هەموو ئەو بارودۆخە سەختەی كە بەسەریدا هاتووە، چاوی لەوەیە بەشێوەیەكی خێرا گرێبەستە نوێكراوەكە بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە.  ئەو بڕە سوتەمەنییەی كە ئێستا عێراق بە لوبنانی دەكات واتا (1.5 تەن) هاوكارە بۆ دابینكردنی كارەبا بۆ ماوەی 4 تا 6 كاتژمێر لە رۆژێكدا، بەڵام ئەگەر وەكو ئەوەی لە گرێبەستە نوێیەكەدا هاتووە ساڵی ئایندە بڕەی سوتەمەنییەكە بۆ (2 ملیۆن) تەن زیاد بكرێت ئەوكاتە سوتەمەنییەكەی عێراق توانای ئەوەی دەبێت رۆژانە 5 بۆ 8 كاتژمێر كارەبا بۆ لوبنان دابین بكات.  نزیكەی 30 ساڵە لوبنان بەدەست قەیرانی كارەباوە دەناڵێنێت، بەڵام ئەم چوار ساڵەی دوایی زیاتر قەیرانەكە قوڵبووەتەوە، ئەمەش دوای ئەو تەنگژە داراییە هات كە لوبنانی گرتەوەو وای لە حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی ئەو وڵاتە كرد توانای بەگەڕخستنی وێستگەكانی كارەبایان نەمێنێت. 

(درەو): وەزارەتی نەوتی عێراق 11 گرێبەستی بۆ پەرەپێدانی كێڵگە نەوتییەكان لەگەڵ كۆمپانیا بیانی و ناوخۆییەكان ئیمزا كرد، سیان لە گرێبەستەكان دراون بە كۆمپانیای (كار) لە هەرێمی كوردستان. وەزارەتی نەوتی عێراق رەشنوسی كۆتایی گرێبەستەكانی تەواوكەری گەڕی پێنجەم و گەڕی شەشەمی مۆڵەتپێدانی لەگەڵ كۆمپانیا براوەكان ئیمزا كرد. حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت كە هاوكات جێگری سەرۆك وەزیرانیشە بۆ كاروباری وزە، سەرپەرەشتی پرۆسەی ئیمزاكردنی گرێبەستەكانی كردو، لە وتارێكدا رایگەیاند، ئەو گرێبەستانەی كە ئەمڕۆ ئیمزا كراون بۆ پەرەپێدانی بلۆكە نەوتی و غازییەكان و ناوچەكانی گەڕان بەدوای نەوتدا، دەكەونە ژمارەیەك لە پارێزگان. وەزیر وتی: گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵكەكان توانای بەرهەمهێنانی (800 بۆ 850) مەقمەق غازو (750 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو زیاد دەكەن و، ئەمە لەچوارچێوەی بەرنامەی حكومەت و رێنمایی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانە بۆ زیادكردنی ئاستی وەبەرهێنان لە كەرتی غازو بەدیهێنانی پەرەپێدانی بەردەوام.  گرێبەستە ئیمزاكراوەكانی ئەمڕۆ ئەمانەن:  •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی فاو لەگەڵ (UEG)ی چینی •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی "جبل سنام" لەگەڵ كۆمپانیای (Geo -Jade)  •    گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەی (دیمە) لەگەڵ كۆمپانیای (كار)ی عێراقی (هەرێمی كوردستان) •    گرێبەستی كێڵگەكانی عەلان و ساسان لەگەڵ كۆمپانیای (كار)ی عێراقی •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی (سۆمەر)و (عەدان) لەگەڵ كۆمپانیای (Sinopec) •    گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەی (ابوخیمە) لەگەڵ كۆمپانیای (Zhenhue)ی چینی •    گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەی خۆرهەڵاتی بەغدادو كێڵگەكانی فوراتی ناوەڕاست لەگەڵ كۆمپانیای (ZEPC)ی چینی •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی (الخلیصیە) لەگەڵ كۆمپانیای (كار)ی عێراقی •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی (القرنین) لەگەڵ كۆمپانیای (Zhenhue)ی چینی.  •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی (زڕباتیە) لەگەڵ كۆمپانیای (Geo -Jade)ی چینی •    گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەی (الظفرية) لەگەڵ كۆمپانیای (Anton oil) ئایاری رابردوو وەزارەتی نەوتی عێراق كارەكانی تەواوكاری گەڕی پێنجەم و شەشەمی مۆڵەتپێدانی راگەیاند، لەم گەڕەدا (29) كێڵگەو ناوچەی دۆزینەوەی نەوت خرایە بەردەم كۆمپانیا ناوخۆیی و جیهانییەكان بەمەبەستی كێبركێكردن لەسەر وەرگرتنی گرێبەستەكان، 14 لەوانە رادەستی ئەو كۆمپانیایانە كران كە شایستەی بەشداریكردن بووم لەم گەڕەدا.  دوای ئیمزاكردنی گرێبەستەكان، وەزیری نەوت سەردانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی كرد، بەگوێرەی راگەیەندراوی وەزارەتی نەوت، لەم دیدارەدا سودانی باسی لە پلانی حكومەت كردووە بۆ گەشەپێدانی هەردوو كەرتی نەوت و غاز، ئەمەش لەرێگەی گەڕەكانی مۆڵەتپێدان و وەبەرهێنان لە پرۆژەكانی غازی هاوەڵ و پرۆژەكانی بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەكان.  سودانی لەگەڵ وەزیری نەوتدا جەختی لەسەر هاوكاری عێراق لەگەڵ گروپی "ئۆپێك پڵەس" كردووە بەمەبەستی پارێزگاریكردن لە سەقامگیری و هاوسەنگیی بازاڕی جیهانی نەوت و پابەندبوونی عێراق بەوەی لەگەڵ ئۆپێك پڵەسدا رێككەوتنی لەسەر كراوە، لەوانە كەمكردنەوەی خۆبەخشانەی بەرهەمهێنانی نەوت بەپێی نوێترین خشتە كە وەزارەتی نەوتی عێراق ئاڕاستەی رێكخراوەكەی كردووە. 

(درەو):  مانگی ئەیلولی رابردوو هەناردەی نەوتی عێراق رۆژانە بڕی (114 هەزار) بەرمیل دابەزیوە، لە ئازاری رابردووەوە وەزارەتی نەوتی عێراق ئاشكراكردنی داهاتەكانی داهاتی نەوتی راگرتووەو تەنیا بڕی هەناردەی نەوت بڵاودەكاتەوە. هەناردەی نەوتی عێراق مانگی رابردوو بریتی بووە لە نزیكەی (3.310) ملیۆن بەرمیلی رۆژانە، ئەمە لەكاتێكدایە مانگی پێشتر (واتا مانگی ئاب) ئاستی هەناردە گەیشتوەتە (3.414) بەرمیلی رۆژانەو بەبەراورد بە ئاستی هەناردە لە مانگی تەموزدا، نزیكەی 71 هەزار بەرمیلی رۆژانە دابەزیوە. هەناردەی نەوتی عێراق لە تەموزی ئەمساڵدا گەیشتە (3.485) ملیۆن بەرمیلی رۆژانە، بەوهۆیەوە ئاستی هەناردە لەم مانگەدا بە بڕی نزیكەی 75 هەزار بەرمیلی رۆژانە بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینی، ئەمە بەراورد بە ئاستی هەناردە لە مانگی حوزەیراندا كە نزیكەی (3.410 ملیۆن) بەرمیلی رۆژانەی تۆماركردبوو.   پێشتر سایتی (عێراق ئۆیل ریپۆرت) رایگەیاند، هەناردەی نەوتی عێراق لە مانگی رابردوودا بە بڕی (100 هەزار) بەرمیلی رۆژانە كەمیكردووە، ئەمە بەهۆی فشارەكانی هاوپەیمانی ئۆپێك پڵەس لەسەر بەغداد بەمەبەستی پابەندكردنی بە كەمكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت. بەگوێرەی داتای كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"، ئاستی هەناردەی نەوت لە مانگی ئەیلولی 2024دا گەیشتوەتە نزیكەی (99 ملیۆن و 311 هەزارو 107) بەرمیل، ئەمە لەكاتێكدایە ئاستی هەناردە لە مانگی ئابی 2024دا بریتی بووە لە (105 ملیۆن و 845 هەزارو 599) بەرمیل. لە مانگی ئەیلولی رابردوودا هەناردەی نەوت لە كێڵگەكانی ناوەڕاستی عێراقەوە نزیكەی 99 ملیۆن و 4 هەزارو 320 بەرمیل بووە، ئەمە لەكاتێكدا كە هەناردەی نەوت بۆ ئوردن بریتی بووە لە نزیكەی (306 هەزارو 787) بەرمیل.  ئەم داتایە بۆ مانگی ئاب بەجۆرێكی ترە، هەناردەی نەوت لە كێڵگەكانی ناوەڕاستەوە بریتی بووە لە نزیكەی (105 ملیۆن و 559 هەزارو 525) بەرمیل، هەناردەی نەوت بۆ ئوردن نزیكەی (286 هەزارو 74) بەرمیل.  هەناردەو داهاتی نەوت لە 2024دا قەبارەی هەناردەی نەوتی عێراق لە مانگی حوزەیرانی رابردوودا نزیكەی (102 ملیۆن و 314 هەزارو 548) بەرمیلی تۆماركردووە، لەكاتێكدا لە مانگی ئایاردا نزیكەی (104 ملیۆن و 130 هەزارو 292) بەرمیلی تۆماركردووە، ئەمە لەبەرامبەر هەناردەی مانگی نیساندا كە گەیشتووەتە نزیكەی (102 ملیۆن و 386 هەزارو 818) بەرمیل.  هەناردەی نەوت لە مانگی ئازاری 2024دا لەنزیكەی (106 ملیۆن و 112 هەزارو 38) بەرمیلدا راوەستاوە، ئەمەش ئەو مانگەیە كە تێیدا وەزارەتی نەوتی عێراق ئیتر بڕیاریدا پرۆسەی راگەیاندنی قەبارەی داهاتەكانی نەوت رابگرێت و ئیتر تەنیا بڕی هەناردەی رۆژانەو مانگانەی نەوت رابگەیەنێت. لە چارەكی یەكەمی ئەمساڵدا، تێكڕای هەناردەی نەوتی عێراق لەسەر ئاستی ساڵانە بە بڕی نزیكەی 430 هەزار بەرمیلی رۆژانە زیادی كردووە، ئەم زیادكردنە لەكاتێكدا بوو كە حكومەتی عێراق پابەندبوونی خۆی بە كەمكردنەوەی خۆبەخشانەی بەرهەمهێنانی نەوت بە بڕی (223 هەزار) بەرمیل لە نیوەی یەكەمی 2024دا راگەیاندبوو.  تێكڕای هەناردەی رۆژانەی نەوت و بەرهەمە نەوتییەكان نزیكەی (3.92 ملیۆن) بەرمیلی رۆژانەی تۆماركرد، ئەمە لەبەرامبەر (3.49) ملیۆن بەرمیلی رۆژانە لە هەمان ماوەدا (چارەكی یەكەم) لە ساڵی 2023. بە كۆتایهاتنی چارەكی یەكەم، ئیتر قەبارەی هەناردەی نەوتی عێراق لە چارەكی دووەمی ئەمساڵەوە دەستی بە پاشەكشێ كردووە، بەدیاریكراویش لە مانگی نیسانەوە كە ئاستی ئەم پاشەكشێیە گەیشتوەتە (11 هەزار) بەرمیلی رۆژانەو بەگشتی ئاستی هەناردەی (3.412) ملیۆن بەرمیلی تۆماركردووە، بەراورد بە (3.423) ملیۆن بەرمیلی رۆژانە لە مانگی ئازاری 2024دا، تا دەگات بە ئاستی ئەو پاشەكشێیەی كە مانگی ئابدا روویداوە كە بڕەكەی (71 هەزار) بەرمیلی رۆژانە بووە. 

(درەو):  نەوتی عێراق نزیكبووەتەوە لەوەی بگاتە یەكێك لە وڵاتانی تری یەكێتی ئەوروپا، وڵاتێك كە دەیەوێت پەیوەندی بە ریزی ئەو وڵاتانەی ترەوە بكات كە وەكو سزایەك بۆ هێرشی روسیا بۆسەر ئۆكراینا، هاوردەی نەوتی خاوی مۆسكۆ قەدەغە بكات.  رۆژی 18ی ئەم مانگە، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی هاوبەشدا لەگەڵ (یان لیباڤسكی) وەزیری دەرەوەی چیك وتی: لە ساڵی داهاتووەوە، لە چیك نەوتی عێراق شوێنی نەوتی روسیا دەگرێتەوە . نەوتی عێراق لەرێگەی كەشتییەكانەوە دەگاتە وڵاتانی ئەوروپا، دواتر لەرێگەی هێڵی بۆری "تال" كە لە ئیتالیاوە درێژدەبێتەوە بۆ ئەڵمانیاو تێكەڵ دەبێت لەگەڵ هێڵی (IKL) كە نەوت بە چیك دەدات.  هەناردەكردنی نەوتی عێراق بۆ چیك لە ساڵی ئایندەوە لەكاتێكدایە تائێستا چیك پشت بە هاوردەی نەوتی روسی دەبەستێت و، ئەم نەوتە لە چارەكی یەكەمی ئەمساڵدا رێژەی 49%ی تێكڕای هاوردەی چیكی پێكهێناوە، لە ساڵی 2023دا رێژەی 60%و لە ساڵی 2022دا رێژەی 56%ی هاوردەی چیكی پێكهێناوە.  بۆ كۆتایهێنان بە هاوردەی نەوت لە روسیاوە، چیك گرەو لەسەر هێڵی بۆری "تال" دەكات. ساڵی رابردوو پراگ زیاتر لە 4.3 ملیۆن تەن (واتا 30.5 ملیۆن) بەرمیل نەوتی لە روسیاوە هاوردە كردووە لەگەڵ (14.3 ملیۆن بەرمیل) لە ئازەربایجان و (3.9 ملیۆن بەرمیل) نەوت لە كازاخستانەوە. (1 تەن نەوت = 7.1 بەرمیل) چیك و هەنگاریاو سلۆڤاكیا پێویستیان بەكاتی زیاتر هەیە بۆ ئەوەی بچنە ریزی ئەو وڵاتانەی تری یەكێتیی ئەوروپا كە لەدوای جەنگی ئۆكرایناوە هاوردەی نەوتی روسیایان قەدەغەكردووە. بەر لە كۆتایی 2023، نیكۆلای تۆكاریڤ سەرۆكی كۆمپانیای ((Transneft)ی روسی رایگەیاند، چیك و سلۆڤاكیا داوایان لە یەكێتی ئەوروپا كردووە رێگە بدات بەردەوام بن لە هاوردەكردنی نەوتی روسیا، چونكە ئەوان دوو وڵاتی ئابلۆقەدراون و دەرفەتی تریان نییە بۆ هاوردەكردنی نەوت لە سەرچاوەی ترەوە.  چیك لەرێگەی هێڵی بۆری دروژبا (Druzhba)وە نەوتی روسیا هاوردە دەكات، ئەم هێڵە بواردنی بۆ كراوە لەو سزایانەی كە وڵاتانی خۆرئاوا بەسەر روسیایاندا سەپاندووە، ئەم هێڵە یەكێكە لە گەورەترین تۆڕەكانی بۆری نەوت لەسەر ئاستی جیهان؛ نەوتی خاو لە نزیكەی 4 هەزار كیلۆمەتری خۆرهەڵاتی روسیاوە بە دیاریكراوە لە شاری (ئەلمێتیڤسک)ەوە دەگوازرێتەوە بۆ ئۆكرایناو بیلاروسیاو پۆڵەنداو هەنگاریاو سلۆڤاكیاو چیك و ئەڵمانیا. ئۆكراینا بڕیاریداوە لەسەرەتای ساڵی ئایندەوە، لەناو خاكەی خۆیدا، هەناردەی نەوتی خاوی روسیا بەم بۆرییەدا رابگرێت.  

د. یاسین تەها-  پسپۆڕ لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق بەپێی ڕاگەیەنراوە فەرمی و دزەپێكراوەكان، بڕیارە لەماوەی دوو ساڵی ئایندەدا (تا كۆتایی 2026) هێزەكانی هاوپەیمانان و ئەمریكا لە عێراق بە چەند قۆناغێك بكشێنەوەو كۆتایی بە ڕۆڵی "هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتیی دژی داعش" بهێنرێت، كە دەوروبەری 10 ساڵە دەستبەكارە. ئەم شرۆڤەیە لەبارەی وردەكاری و لێكەوتەكانی ئەم پلانە هەڵوێستە دەكات. پەرەسەندنەكانی پلانی كشانەوە بەپێی بڕگە سەرەكییەكانی پلانی ئاشكراكراوی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، تا ئەیلولی ساڵی داهاتوو (2025) سەدان سەربازی هێزەكانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی كە لەژێر فەرماندەیی سوپای ئەمریكادان، لە عێراق دەكشێنەوە؛ ئەوانەش كە دەمێننەوە، تا كۆتایی 2026 عێراق بەیەكجاری بەجێ دەهێڵن. زانیارییە بەردەستەكانیش ئاماژە بەوە دەكەن ئەم پلانە ڕێككەوتنی كۆتایی لەسەر كراوەو تەنیا هەنگاوەكانی كۆتایی ماون. لەئێستایشدا بەهۆی بارودۆخی جەنگی غەززەوە ڕاگەیاندنی دوا كەوتووە[1]، بۆ ئەوەی نەبنە دەستكەوت بۆ گروپەكانی دژ بە ئەمریكا؛ جگە لەوەش هەندێك وردەكاریی پلانەكە هێشتا یەكلایی نەبوونەتەوەو لە قۆناغی دانوستاندان. زانیارییە فەرمییەكان باس لەوە دەكەن ژمارەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق 2500 سەربازن، جگە لەوە 900 سەربازیش لە سوریان و بۆ پشتیوانیی "هێزەكانی سوریای دیموكرات" دژ بە داعش لە ئەركدان؛ چالاكییەكانی سوپای ئەمریكاش لە هەردوو وڵات لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعشدایە كە ساڵی 2014 پێكهێنراوە[2]. بەڵام ئێستا سەرۆك وەزیرانی عێراق محەمەد شیاع سودانی دەڵێت "هیچ پێویستییەك بۆ هەبوونی ئەو هێزە ئەمریكییە لە عێراقدا نەماوە لە پاش شكستی داعش"، بەتایبەت كە عێراق خۆی "توانای مامەڵەكردنی لەگەڵ پاشماوەكانی داعش هەیە" بە قسەی سەرۆك وەزیران؛ هەروەها دڵنیایی دەدات لەوەی عێراق لە قۆناغی جەنگەوە، چووەتە دۆخی ئۆقرەیی و چیتر "داعش مەترسییەكی جددی نییە بۆ عێراق" [3]. بەپێی پلانە ئاشكراكراوەكە، كشانەوەكە بە دوو قۆناغ دەبێت: قۆناغی یەكەم لە ئەیلول/ سێپتەمبەری ئەمساڵ (2024) دەست پێ دەكات و تا ئەیلول/ سێپتەمبەری ساڵی داهاتوو (2025) دەخایەنێت؛ قۆناغی دووەمیش، دەبێت تا ئەیلول/ سێپتەمبەری 2026 كۆتایی پێ بێت كە تێكڕا دەكاتە دوو ساڵ.[4] هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا بەرپرسێكی ئەمریكی ئەوەی دركاندووە كە ڕێككەوتنی كشانەوە لە عێراق ڕێگە بە ئەمریكا دەدات لە عێراقەوە هاوكاری پێشكەش بە سوپاكەی بكات لە سوریا (900 سەرباز)[5]؛ واتە كشانەوەكە لێكەوتەی لەسەر كانتۆنەكانی ڕۆژهەڵاتی فورات (ڕۆژاوا) نابێت. پاڵنەرەكانی سەرهەڵدانەوەی كشانەوە كۆدەنگییەكی شیعی هەیە لەبارەی پێویستی و گرنگیی كشانەوەی سوپای ئەمریكا لە عێراق؛ ئەمەش لەوەوە سەرچاوە دەگرێت كە بڵاوبوونەوەی سوپای ئەمریكا لە عێراق، ڕێگرە لە سەربەخۆیی و سەروەری و، مەترسییە بۆ سەر دراوسێكانیش (ئێران). لە ئۆكتۆبەری 2023 بەدواشەوە گروپە شیعەكانی عێراق و هێزەكانی ئەمریكا دوژمنایەتییەكی نوێیان بۆ دروست بووەو عێراق بووەتە بەشێك لە بەرەی جەنگ دژی ئەمریكاو ئیسرائیل و، هێزە پەڕگیرە شیعەكان سورن لەسەر ئەوەی "واشنتۆن كۆتایی بە دەستیدەستیكردن لە دۆسیەی كشانەوە لە بنكە سەربازییەكان بهێنێت و، هەژموونی خۆشی لەسەر گرێبەستەكانی پڕچەككردنی عێراق هەڵگرێت"[6]. باوەڕی زاڵیش ئەوەیە حكومەتی عێراق لەژێر گوشاری گروپە شیعە چەكدارەكان و لێكەوتەكانی جەنگی غەززەدا سەرەتای ئەمساڵ (2024) ناچار بووە لەگەڵ ئەمریكا دەست بە دانوستان بكات بۆ گەیشتن بە خشتەیەكی كاتیی كە كۆتایهاتنی ئەركی "هاوپەیمانێتیی نێودەوڵەتیی دژی داعش" لەخۆ بگرێت[7]. لە لایەكی دیكەوە شرۆڤەكارو ئاگادارانی ڕەوشی ئێران باس لەوە دەكەن هاتنی "مەسعود پزیشكیان"ی سەرۆك كۆماری ئێران بۆ عێراق بەشێكی بۆ ئاسانكاریكردنی كشانەوە بووە؛ بەو پێیەی ئێران یارمەتیی چارەسەركردنی كێشە ناوخۆیییەكانی عێراق بدات و كورد لە بەغدا نزیك بكاتەوە، بۆ ئەوەی دانانی خشتەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا خێراتر بكرێت و لەمپەری بۆ دروست نەبێت[8]. ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆستیش ئەوەی دركاندووە ئەمریكییەكان نیگەرانن كە ئێران، عێراقی كردووە بە یەكەم وێستگەی سەردانە دەرەكییەكانی پزیشیكان كە ژمارەیە بۆ هەڵكشانی نفوزی ئێران و باڵەكانی لەم وڵاتە.[9] دۆخی هەرێمی كوردستان لێدوانە فەرمییەكانی هەرێم هێشتا داعش بە مەترسی دەبینن؛ ڕۆڵی هێزەكانی هاوپەیمانانیش بە گرنگ دەبینن بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش و مەترسیی تیرۆر. وەزیری دەرەوەی عێراقیش، فوئاد حسێن، كە كوردە،  لە یەكێك لە سەردانەكانیدا بۆ واشنتۆن ڕاشكاوانە ڕایگەیاند: كوردو سوننەو بەشێك لە شیعە لەگەڵ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكادا نین؛ بۆ ئەمەش پاساو و هاندەریان هەیە؛ بەڵام شیعەكان ئەمەیان بەئاشكرا نەوتووە[10]. بەپێی ڕاپۆرتی "واشنتۆن پۆست"یش لێكگەیشتنی بنەڕەتیی نێوان بەغداو واشنتۆن لەبارەی سوپای ئەمریكاوە، دەرفەت دەدات بەجێهێشتنی هێزێكی بچوك لە هەرێمی كوردستان كە ئەركی پاراستنی هەرێمە لە هێرشی باڵەكانی سەر بە ئێران. میدیا ئەمریكییەكە ئەم زانیارییەی لە زاری بەرپرسێكی عێراقییەوە گواستووەتەوە بەبێ باسكردنی وردەكاریی زیاتر؛ بەڵام ڕۆژنامە ئەمریكییەكە بەگشتی هۆشداریی داوە لە دووبارەبوونەوەی سیناریۆی 2011ی كشانەوەی ئەمریكا كە عێراقێكی لەرزۆكی بەجێهێشت كە گیرۆدەی ناكۆكیی ئیتنی و گەندەڵی و لاوازی بوو. ئەمەیش دەرفەتی ڕەخساند بۆ دەركەوتن و پەرەسەندنی داعش لەسەر خاكەكەی. لەم بارەیشەوە "دانا سترۆل" بەرپرسی توێژینەوەكانی پەیمانگەی واشنتۆن جەخت لەوە دەكاتەوە كە دەبێت كشانەوەكەی سوپای ئەمریكا گەرەنتیی ئەوەیشی لەگەڵدا بێت وڵات نەبێتە گۆڕەپانێك بۆ ئێران و، چارەسەری بڵاوبوونەوەی بەربڵاوی گەندەڵی لەخۆبگرێت و یارمەتیی هێزە ئەمنییەكانیش بدرێت لە ئەركی خۆیان[11]. جۆری پەیوەندییەكانی پاش كشانەوە ژمارەیەك لە كۆنگرێسمانە ئەمریكییەكان باوەڕیان وایە هەر كشانەوەیەكی بێ بەرنامەی ئەمریكا لە عێراق، ڕێگە بە داعش دەدات خۆی ڕێكبخاتەوە یان دەرفەتی ئەوە بە ئێران دەدات بۆشاییەكەی ئەمریكا پڕ بكاتەوە[12]. بەڵام وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا جەخت دەكاتەوە ئەوان كار بۆ "گواستنەوەیەكی ڕێكخراو"ی "هاوبەشی ئەمنیی دووقۆڵیی هەمیشەیی" دەكەن لەپاش كشانەوە[13]، كە ئەمەیش ئاماژەیە بۆ گەڕانەوە بۆ ڕێككەوتننامەی ستراتیژیی عێراق- ئەمریكا  كە ساڵی 2008 واژۆ كراوە. لە دیمانەكەی "بلومبێرگ"یشدا سودانی هەر جەختی لەوە كردووەتەوە كە پاش كشانەوە، عێراق و ئەمریكا بەردەوام دەبن لە هەماهەنگی لەبوارە ئەمنی و ئابورییەكاندا. لەبارەی شێوازی ئەو هەماهەنگیەشەوە ڕاپۆرتە ئەمریكییەكان باس لەوە دەكەن لە چوارچێوەی نێردە دیپلۆماسییەكانی ئەمریكا دەبێت لە عێراق، بەبێ ئەوەی پێویست بكات ئەمریكییەكان بەشداریی ڕاستەوخۆی شەڕ بكەن"[14]. لەمپەرەكانی بەردەم كشانەوە ئەگەرچی ڕێككەوتنی كشانەوە بە شێوەیەكی بەرایی و بنەڕەتی گەڵاڵە كراوە بەپێی ڕاگەیەنراوە فەرمییەكان، بەڵام بەپێی ئاماژە بەردەستەكان كۆمەڵێك لەمپەر و ڕێگر لە بەردەم پرۆسەكەدا هەن كە گومان لەسەر گەرەتنیی پلانەكە دەكەن و دەشێت بەم شێوەیە گەڵاڵە بكرێن: -    بەپێی ڕاپۆرتێكی دەزگەی “Century foundation”ی ئەمریكا خشتەی كشانەوەی هێزەكانی واشنتۆن لە عێراق، مەرجدارە بە ڕاگرتنی هێرشی باڵە ئێرانییەكان؛ ئەمەش كارێكە لە توانای حكومەتی عێراقدا نییە گەرەنتی بكات[15]. -    ئیدارەی بایدن نایەوێ تا كۆتایهاتنی هەڵبژاردن (نۆڤەمبەری 2024) هیچ هەنگاوێك بنێت لەبارەی كشاندنەوەی سوپاكەی، بەتایبەت كە ئێستا دۆسیەی كشانەوە لە ئەفغانسان بەشێكە لە هەڵمەتی گەرمی هەڵبژاردن. لەبەرامبەریشدا حكومەتی عێراق نایەوێت تاكلایەنە هێزەكانی ئەمریكا دەربكات لەترسی لێكەوتەی دارایی و، خوازیارە پرۆسەكە بە لێكگەیشتن بڕوات. -    زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن فەرماندەیی هێزەكانی ئەمریكاو ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا ئامادە نین دەستبەرداری عێراق ببن؛ لەو سۆنگەیەی پێگەیەكی گونجاوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئێران. لەسەر زەمینیش هیچ هەنگاوێك نەنراوە بۆ جموجۆڵی هێزەكانی ئەمریكاو، دیارە وڵاتە یەكگرتووەكان خاوەخاو دەكات چونكە دەزانێت عێراق گرنگە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئێران[16]. -    شارەزایانی سەربازی باس لەوە دەكەن هێشتا هێزەكانی عێراق لەڕووی هێزی ئاسمانییەوە پێویستیان بە یارمەتیی ئەمریكی و نێودەوڵەتی هەیە، بەتایبەت ئەوەی كە پەیوەستە بە سیستەمی ڕادار یان بەرەنگاربوونەوەی ئامانجە دیاریكراوەكان [17]. بەپێی زانیارییەكانیش لە دانوستانەكاندا هێشتا یەكلایی نەكراوەتەوە ئایا ئەمریكا یارمەتیی ئاسمانی پێشكەش بە عێراق دەكات یان نا[18]. -    لایەنی ئەمریكی نایشارێتەوە زۆر وردەكاریی دۆسیەی كشانەوە هەن، بە وڵاتانی بەشدار لە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتییەوە پەیوەستن؛ ئەوەش هێشتا یەكلایی نەكراونەتەوە[19]. -    بەردەوامیی جەنگی غەززەو كردنەوەی بەرەی جەنگ لە لوبنان و ئاسایشی ئیسرائیل و ئاسایشی هاوپەیمانەكانی تری ئەمریكا لە ناوچەكە (ئوردن و كوێت و سعودیەو وڵاتانی تری كەنداو)، ڕێگرن لە كشاندنەوەی كتوپڕی سەربازەكانی ئەمریكا لە عێراق و بەجێهێشتنی بۆ باڵە ئێرانییەكان. -    زۆربەی سیستەم و كەرەستە سەربازییەكانی عێراق، ئەمریكین و بەبێ ڕاوێژكاری ئەمریكی و بەبێ ئەپدەیتی ئەمریكی دووچاری كێشەو تەنگژەی زۆر دەبنەوەو، عێراقیش ناتوانێت لەوبارەیەوە پێداگریی زۆر بكات[20]. -    بە كشانەوەی ئەمریكا بەبێ ڕێككەوتنێكی گشتگیری پێشوەختە، عێراق لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپی و ئەندامانی ناتۆ دەكەوێتە دابڕانەوە، چونكە هیچیان بەبێ ئەمریكا ئامادەی هاوكاری و مانەوە نین لە جەنگی داعش. -    گومانی زۆر لەسەر توانای سوپای عێراق و سیستەمی ئەمنیی وڵاتەكە هەیە لە توانای بەرەنگاربوونەوەی مەترسییە دەرەكییەكان بەبێ پشتیوانیی ئەمریكا[21]، بەتایبەت كە لە ئابی ڕابردوودا ئەمریكا كوشتنی 15 چەكداری داعشی لە ڕۆژاوای عێراق ڕاگەیاند[22]. -    بەپێی لێدوانە فەرمییەكان پێكهاتەی كوردو سوننەو بەشێك لە شیعە لەگەڵ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكادا نین لە ئێستادا و، بۆ ئەمەش پاساو و هاندەریان هەیە؛ بەڵام شیعەكان بەئاشكرا هیچ ناڵێن[23]. -    سەرەتای ئەمساڵیش باڵیۆزە بەهێزەكەی ئەمریكا لە عێراق، "ئیلینا ڕۆمانۆڤسكی"، پێش سەردانی سودانی بۆ واشنتۆن هۆشداریی دا لەوەی داعش هێشتا مەترسییە، هەروەها ئەوەیشی ڕاگەیاند باسی كۆتایهاتنی هاوپەیمانیی داعش لە ئارادا نییە![24]؛ هاوكات لەگەڵ ئەمەیشدا "ئیان ماکاری"، نوێنەری ئەمریکی لە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بۆ جەنگی داعش بەڕوونی ڕای گەیاندووە "لە ئێستادا هیچ پلانێک بۆ کشانەوەی هێزەکانی لە عێراق نییە"[25]. سیناریۆ بەردەست و ئەگەرە ڕێتێچووەكان: یەكەم: كشانەوەی تەواوەتیی هێزەكانی ئەمریكا بەو شێوەی گروپە شیعەكان پێداگریی لەسەر دەكەن وەك بەشێك لەپاكتاوی حیسابات لەگەڵ ئەمریكا لە ناوچەكە. ئەمەش لێكەوتەو لەمپەری زۆری لە بەردەمدایە و جێبەجێكردنی زۆر قورسە ئەگەر مەحاڵ نەبێت لە مەودای نزیكدا. دووەم: مانەوەی سوپای ئەمریكا بە هەمان شێوەی خۆی كە 2500 سەربازە لە عێراق و گوێنەدان بە پێداگرییە عێراقییەكان لەو بارەیەوە. ئەم سیناریۆیەش شانسی سەركەوتنی زۆر نییە چونكە جگە لەوەی كشانەوەی ئەمریكا كۆدەنگییەكی شیعیی لەسەرە كە زۆرینەی حوكمڕانن، لە ئەمریكاش خواست زۆرە بۆ دووركەوتنەوە لە گێژاوی جەنگە بێكۆتایییە بەردەوامە تێچوو زۆرەكان، بەتایبەت لە عێراق كە ئەزموونێكی تاڵە بۆ ئەمریكا. سێیەم: سیناریۆی نزیك و ڕێتێچوو ئەوەیە تا كۆتایی ئەمساڵ گۆڕانێكی گەورە لە دۆخی سوپای ئەمریكادا ڕوو نادات؛ لە پاش ئەوەش ئەگەر هەردوولا لەسەر وردەكاریی كشانەوە ڕێككەوتن و یەكلایی كرایەوە، ئەوە جۆری پەیوەندییەكە دەگۆڕێت بۆ بەركاركردنی "ڕێككەوتننامەی چوارچێوەی ستراتیژیی 2008" كە پەیوەندیی هەردوولای لە بواری ئاسایش و بەرگریدا كردووەتە دوورمەوداو درێژخایەن.    پەراوێز و سەرچاوەكان [1]  https://2h.ae/qBnA [2]  https://2h.ae/OjdP [3]  https://2h.ae/aTUP [4]  https://2h.ae/iXbW [5]  https://2h.ae/KslQ [6]  https://bit.ly/49fb6rB [7]  https://bit.ly/4afdorS [8]  https://2h.ae/jSuB [9]  https://2h.ae/wFdD [10]  https://bit.ly/3TATujZ [11]  https://2h.ae/wFdD [12]  https://2h.ae/aTUP [13]  https://2u.pw/4utvqpno [14]  https://2h.ae/PamG [15]  https://2h.ae/rZZm [16]  https://2h.ae/rZZm [17]  https://2u.pw/sVx8aZqx [18]  https://2h.ae/KslQ [19]  https://2h.ae/KslQ [20]  https://bit.ly/49gURKC [21]  https://bit.ly/4aCk4Ap ؛ https://bit.ly/43FPWBK https://bit.ly/43EdR4u [22]  https://2h.ae/KslQ [23]  https://bit.ly/3TATujZ [24] https://bit.ly/3TFUeoh [25]  https://bit.ly/3vwD0S5   ئەم بابەتە بۆ (خانەی هزریی كوردستان) نوسراوە

(درەو): هەناردەی عێراق لە چارەكی یەكەمی ئەمساڵدا بەرێژەی 15.7% پاشەكشێی بەخۆوە بینیوە، تەنانەت نەوت كە رێژەی 96.7%ی تێكڕای هەناردەی پێكهێناوە، ئەویش بەرێژەی 16.4% پاشەكشێی كردووە.  بانكی ناوەندیی عێراق لە راپۆرتێكدا ئاشكرایكرد، هەناردەی كاڵای عێراق لە چارەكی یەكەمی ئەمساڵدا بریتی بووە لە بڕی (23 ملیارو 474 ملیۆن) دۆلار، ئەمە لەكاتێكدایە لە هەمان ماوەی ساڵی رابردوودا بەهای هەناردە بریتی بووە لە (27 ملیارو 847 ملیۆن) دۆلار.  بە بەراوردكردنی ئاستی هەناردە لە چارەكی یەكەمی ئەمساڵ و چارەكی یەكەمی ساڵی رابردوو، دەردەكەوێت لە 2024دا ئاستی هەناردەی عێراق بە رێژەی 15.7% دابەزیوە. نەوت كە رێژەی 96.7%ی تێكڕای هەناردەی كاڵای عێراقی لە چارەكی یەكەمی ئەمساڵدا پێكهێناوە، ئەویش لە چارەكی یەكەمی ئەمساڵدا بەرێژەی 16.4% پاشەكشێی كردووە، بانكی ناوەندی هۆكاری ئەمە بۆ دابەزینی نرخی نەوت بەرێژەی 10.7% دەگەڕێنێتەوە.  "هەناردەی بەرهەمە نەوتییەكانیش كە نەفتاو گازوایل و بەرهەمەكانی تر دەگرێتەوە، لە چارەكی یەكەمی ئەمساڵدا رێژەی 2.5%ی هەناردەی كاڵای عێراقی پێكهێناوە" راپۆرتەكەی بانكی ناوەندیی وا دەڵێ.  هەرچی كاڵاكانی ترە، بەهەموویانەوە رێژەی 0.6%ی تێكڕای هەناردەی چارەكی یەكەمی ئەمساڵی عێراقیان پێكهێناوە، كە رێژەیەكی زۆر كەمەی خۆی دەبینێتەوە كە هەندێك كەلوپەلی پیشەسازی و خۆراك و خواردنەوە سەرەتاییەكانی تایبەت بە خێزان.

درەو: رۆژنامەی "نیویۆرك تایمز"ی ئەمریكی، راپۆرتێكی بە ناونیشانی (حەماس و حوسیەكان نوسینگەیان لە بەغداد كردووەتەوە، كە رەنگدانەوەی بەرەوپێشچوونی پەیوەندی ئەو دوو گروپەیە لەگەڵ عێراق، لەكاتێكدا تاران كاردەكات لەسەر بونیادنانی هێزێكی هەرێمایەتی) كە لەلایەن  (Alissa J. Rubin) نوسراوە: 🔹هیچ لافیتەیەك لەسەر دەرگای بارەگای نوێی مەكتەبی سیاسی حەماس لە بەغداد هەڵنەواسراوە، شوێنەكەش لەژێر چاودێرییەكی توندایە، رێوشوێنێكی هاوشێوەش لە نوسینگە نوێیەكی حوسیەكان گیراوەتەبەر، كە مەودایەكی كورتیان لەنێواندایە بە ئۆتۆمبیل.   🔹بەرپرسە حكومییەكانی عێراق لەسەرەتای ئەم هاوینەدا، بە بێدەنگی رێگەیان داوە بە دوو گروپە چەكدارە ، كە ئێران پشتیوانیان دەكات، بوونیان لەبەغداد هەبێت، دوای ساڵانێك لەسەردانیكردنی نوێنەرەكانیان. 🔹ئەم پێشهاتە لەكاتێكدایە، بەرپرسانی عێراق بە ئاشكرا رەتیدەكەنەوە، سەرەڕای ئەوەی وێنەی ئەو گروپانە لە عێراق لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان بڵاودەكرێنەوە. 🔹كردنەوەی ئەو نوسینگە نوێیانە، رەنگدانەوەی پەرەسەندنی رۆڵی عێراقە، لە جەنگی شاراوەی نێوان ئێران و ئیسرائیل و ویلایەتە یەكگرتووەكان.   🔹ماوەی زیاتر لە (20)ساڵ و لە دوای هێرشی ئەمریكا بۆسەر عێراق و روخاندنی دیكتاتۆریەت، عێراق تێكۆشا بۆ پاراستنی هاوسەنگی لەنێوان ئێران و ئەمریكا. 🔹تەرازووەكە وردە وردە لە بەرژەوەندی ئێران كەوت بەلادا، تاران بەشێوەیەكی چڕ كاریكرد بۆ بەهێزكردنی هەموونی خۆی لەڕێی گروپەكانی هاوپەیمانی. 🔹ئەوەش بەشێكە لە هەوڵێكی گەورەتر كە تاران دەیدات بۆ بونیادنانی كوتلەیەكی هەرێمایەتی لە هێزە شیعیەكان، كە درێژدەبێتەوە بۆ لوبنان لەگەڵ حزبوڵا، تا دەگاتە یەمەن لەگەڵ حوسیەكان. 🔹لەم ساڵانەی دوایدا ئێران هانی حكومەتی عێراقیدا بۆ دەستەبەركردنی بەرگێكی شەرعی بۆ میلیشیا چەكدارەكان لەوڵات، كە هەندێكیان هاوپەیمانی ئێرانن، وێڕای گروپە چەكدارە سوننی و مەسیحی و ئێزدیەكان سەربەوان، لەڕێی ئەوە بكرێن بە بەشێك لە دەزگا ئەمنیەكانی عێراق. 🔹بەهۆی زیادبونی هەژموونی ئێران، سەركردەكانی عێراق رازیبوون كاتێك حوسیەكان و حەماس خواستی كردنەوەی نوسینگەیان هەبووە. 🔹هەندێك لە بەرپرسانی حكومەتی عێراق دەڵێن: خۆشحاڵ نین بە هاتنی میوانە تازەكانیان، بەڵام توانای ئەوەیان نیە رێگەیان لێبگرن، بەهۆی بەهێزی حزبە سیاسیەكانی نزیك لە ئێران. 🔹ئامانجی دانانی ئەو نوسینگانە بەشێوەیەكی سەرەكی بۆ بەهێزكردنی رایەڵەكانی پەیوەندییانە لە عێراق. 🔹كردنەوەی دوو نوسینگەی نوێ‌، یەكێكیان بۆ حەماس كە گروپێكی سوننەیە، نوسینگەیەكیش بۆ حوسیەكان، كە گروپێكی شیعەیە، رەنگدانەی ئاستی ئەو گۆڕانەیە كە بەسەر سیاسەتی عێراقدا هاتووە لە دوای سەدام حسێنەوە. 🔹حزبە شیعییەكان هەژموونیان بەسەر سیاسەتی عێراقی ئەمڕۆدا كردووە، كە پەیوەندی بەهێزیان هەیە بە ئێرانەوە، ئەو گۆڕانكاریە دەرفەتی بەرەوپێشچوونی بۆ گروپانە رەخساندووە، لەگەڵ بەهێزكردنی ئەوەی ناسراوە بە بەرەی بەرهەڵستكاران، كە تۆڕی چەكداریی ئێرانە لەسەرانسەری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و، تەرخانكراوە بۆ روبەڕوبونەوەی هەژموونی ئەمریكاو ئیسرائیل لە ناوچەكە.   🔹یەكێك لە مەترسیەكان بوونی ئەو ژمارە زۆرەی گروپەكانی هاوپەیمانی ئێرانە لە عێراق، كە رەنگە پاڵ بە ئیسرائیلەوە بنێت ناوخۆی عێراق بۆردومان بكات، ئەوەش ببێتە هۆی شڵەژاندی زیاتری سەقامگیری ناوچەكە. 🔹لەهەمان كاتدا، ترسی ئەوەش لە گروپە چەكدارە عێراقیەكان هەیە، هاوكاری بەردەوامی گروپەكانی تری هاوپەیمانی ئێران بكەن و، هەماهەنگی بكەن بۆ هێرشكردنە سەر ئیسرائیل. 🔹گروپە عێراقیەكان هاوشانی حوسیەكان رایانگەیاندووە، بەشێوەیەكی هاوبەش لەمانگی حوزەیراندا هەشت هێرشیان بۆ سەر ئیسرائیل ئەنجامداوەو مانگی تەمموزیش سێ‌ هێرش. 🔹حەماس نوسینگەكەی لە بەغداد لە گەڕەكی (عرصات) كردووەتەوە، كە گەڕەكێكی چینی مامناوەندەو تێكەڵەیەك لەخانونی دوو نهۆمی لەخۆدەگرێت، كە لە حەفتاكانی سەدەی رابردوودا بونیادنراوە. 🔹كۆنتڕۆڵی بەشێكی ئەو ناوچەیە لەژێر دەستی كەتیبەكانی حزبوڵادایە، كە دیارترین گروپی چەكداری  شیعەی عێراق و هاوپەیمانی ئێرانەو نهێنی ترینیشانە. 🔹محەمەد حافی، ئەندامی مەكتەبی سیاسی حەماس بۆ پەیوەندییە عەرەبی و ئیسلامیەكان، نوێنەری حەماسە لە بەغداد، مانگی رابردوو لە پەیوەندیەكی تەلەفونیدا لەگەڵ رۆژنامەی نیویۆرك تایمز، رەتیكردەوە قسەبكات و وتی: رێگەی قسەكردنم پێنەدراوە لەگەڵ میدیاكان. 🔹حافی، كە كەتیبەكانی حزبوڵا بەرپرسیارێتی رێوشوێنە ئەمنیەكانی لە ئەستۆ دەگرن، چاویكەوتووە بە ژمارەیەك لە گروپ و كەسایەتیە عێراقیەكان لە شیعەو سوننە.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت وەزیری نەوتی عێراق لە ئەمریكایەو نەشتەرگەیی قەستەرەی دڵی بۆ كراوە، لە بەغداد پەرلەمانتارانی سەربە حزبەكەی خۆی (دەوڵەتی یاسای نوری مالیكی) هەوڵەكانیان بۆ پرساندن و وەرگرتنەوەی متمانە لێی چڕكردوەتەوە، حەیان عەبدولغەنی هەر لەناو حزبەكەی خۆی نا، لەلای حكومەتی هەرێم و كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێمیش خۆشەویست نییە، تەنانەت كۆنگرێسمانەكانی ئەمریكاش لێی ناڕازین. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  پرساندنی وەزیری نەوت ئەحمەد سەلال بەدری پەرلەمانی عێراق لە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند، قۆناغی داهاتوو چەند پرۆسەیەكی پرساندنی وەزیرەكان لەژێر چەتری پەرلەماندا بەخۆوە دەبینێت. بەپێی قسەی ئەم پەرلەمانتارەی سەربە نوری مالیكی، یەكەمین وەزیر كە رووبەڕووی پرساندنی پەرلەمان دەبێتەوە (حەیان عەبدولغەنی) وەزیری نەوتە. حەیان عەبدولغەنی لەسەر پشكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا پۆستی وەزیری نەوتی وەرگرتووە، قسەكردن لەبارەی پرساندنی ئەم وەزیرە لەلایەن پەرلەمانتارێكی سەربە دەوڵەتی یاسا، لەكاتێكدایە ئێستا وەزیری نەوت بەسەردانێك لە ئەمریكایەو لەوێ دۆخی تەندروستی تێكچووەو قەستەرەی دڵی بۆ كراوە.  لەسەرەتای دەستبەكاربوونی كابینەی محەمەد شیاع سودانییەوە (ئۆكتۆبەری 2022)، مالیكی لە حەیان عەبدولغەنی بەگومانەوەو فشار دەكات بۆ ناچاركردنی بە دەستلەكاركێشانەوە، بۆیە لەوكاتەوە تائێستا زیاتر لە سێ جار هەواڵی دەستلەكاركێشانەوەی بڵاوكراوەتەوەو حەیان عەبدولغەنی رەتیكردوەتەوە، دواینجار رۆژی 28ی ئابی رابردوو بوو كە وەزارەتی نەوت دەنگۆیەكی تری دەستلەكاركێشانەوەی وەزیرەكەی رەتكردەوە.  لەسەرەتاوە هۆكاری فشارەكانی نوری مالیكی بۆ گۆڕینی وەزیری نەوت بۆ ئەوە دەگەڕێندرایەوە، گوایا حەیان عەبدولغەنی كەوتووە بەلای (قەیس خەزعەلی) ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی حەق و پرۆژەكانی ئەو لە وەزارەتی نەوت رایی دەكات، هەندێكی تریش باسیان لەوە دەكرد كەسە نزیكەكانی مالیكی لەوانە (یاسر سخێڵ)و (سنێد) هەر لەسەرەتاوە وەزارەتی نەوتیان كردووە بە مەزادخانە بۆ دامەزراندن و گواستنەوەی بەڕێوەبەرە گشتییەكان و دەستوەردانیان لە پشكە داراییەكانی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"دا كردووە، ئەمە چەند جارێك وەزیری نەوتی وا لێكردووە دەستلەكاركێشانەوە پێشكەش بكات.  بەپێی قسەی ئەحمەد بەدری پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا، مانەوەی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بە بەتاڵی كە ماوەی چەند مانگێكە بەردەوامە، كاری لە لایەنی چاودێریی پەرلەمان كردووە، بەتایبەتیش لە دۆسیەی پرساندنی وەزیرەكانی حكومەتدا، بۆیە داوا دەكات پۆستی سەرۆكی پەرلەمان یەكلابكرێتەوە بۆ ئەوەی پەرلەمان بتوانێت كارەكانی خۆی ئەنجام بدات.  دەوڵەتی یاسا زۆر بە پەلەیە بۆ پرساندنی وەزیری نەوت، چونكە پرساندن سەردەكێشێت بۆ سەندنەوەی متمانە لە وەزیرەكان، (زورغام مالیكی) كە پەرلەمانتارێكی تری ئیئتلافی دەوڵەتی یاسایە، دۆسیەی بۆ وەزیری نەوت كۆكردوەتەوەو بە ئیمزای ژمارەیەك پەرلەمانتاریشەوە داواكاری بۆ سەرۆكایەتیی پەرلەمان سەبارەت بە پرساندنی حەیان عەبدولغەنی بەرزكردوەتەوە.  دەوڵەتی یاسا زیاتر لە (60) ئیمزت بۆ پرساندنی وەزیری نەوت كۆكردوەتەوە، هاوكات ئیمزا بۆ میوانداریكردنی وەزیری گەیاندن و سەرۆكی ژمارەیەك لە دەستەكان كۆكراوەتەوە. پرساندن یان گۆڕانكاری وزاریی؟ فشاری پەرلەمانتارانی دەوڵەتی یاسا بۆ پرساندنی وەزیری نەوت لەكاتێكدایە، جارێكی تر قسەوباس لەناو لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی (كوتلەی گەورەی شیعەكان لەناو پەرلەمان) دەستیپێكردووە سەبارەت بە پێویستیی ئەنجامدانی گۆڕانكاری وزاریی لە كابینەی سودانی.  موختار موسەوی یەكێك لە پەرلەمانتارانی سەربە چوارچێوەی هەماهەنگیی باسلەوە دەكات، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران تیم و لیژنەی پیشەیی خۆی هەیە بۆ هەڵسەنگاندن و چاودێری كاری سەرجەم وەزیرەكان، سەرباری ئەمە خۆشی بە تایبەتی چاودێری كاری وەزیرەكان دەكات بۆ ئەوەی بزانێت ئایا وەزارەتەكان تا چ ئەندازەیەك بەرنامەی حكومەتیان جێبەجێ كردووە.  وەكو ئەم پەرلەمانتارە ئاماژەی بۆ كردووە، سەرباری هەڵسەنگاندنە تایبەتەكەی سودانی خۆی، پەرلەمانیش هەڵسەنگاندنی خۆی بۆ وەزیرەكان هەیەو ئەمە دەبێت بە بنەمای هەڵسەنگاندن و ئەنجامدانی گۆڕانكارییە وزارییە چاوەڕوانكراوەكە.  "راپۆرتەكانی چاودێری كاری وەزیرەكان، پیشەییەو هیچ بەئامانجگرتنێكی سیاسی تێدا نییە، سودانی خۆشی وەزیرە باشەكان و ئەوانەشیان كە كەمتەرخەمن لە كارەكەیاندا دەناسێت، بۆیە لە گۆڕینی هەر وەزیرێكدا خۆی سەرپشكە" موسەوی وا دەڵێ. پێشتر سودانی خۆشی جارێك ئاماژەی بە ئەگەری ئەنجامدانی گۆڕانكاری وزاری كرد، كاتێك وتی: بەڕوونی لەگەڵ وەزیرەكان قسەم كردووە لەبارەی هەڵسەنگاندنی كارەكانیان، دەستور دەسەڵاتی ئەوەی بە سەرۆك وەزیران بەخشیوە وەزیری كەمتەرخەم لەكارەكەی ببەخشێت، بۆیە دەمەوێت گۆڕانكاری وزاریی ئەنجام بدەم و بۆ ئەمەش كاتێكی گونجاو دیاری دەكەم. ئەوانەی لە بۆسەدان بۆ وەزیرەكان، خوازیارن لەم چەند مانگەدا سودانی گۆڕانكارییە وزارییەكەی بكات، پێیانوایە دەبوو گۆڕانكاریی وزاریی ساڵی رابردوو بكرایە، واتا دوای 6 مانگ لە دەستبەكاربوونی حكومەت، لەمەشدا تەمەنی حكومەتەكەی سودانی لە كانونی یەكەمی 2022وە ئەژمار دەكەن كە بەرنامە حكومییەكەی پەرلەمان پەسەندكراوە، نەك وادەی وەرگرتنی ئەركەكەی لە ئۆكتۆبەری 2022دا.  هەندێك لە لایەنە شیعەكان دەڵێن بەهانەی سودانی بۆ دواخستنی گۆڕانكاری وزاری ئەوە بووە گوایە وەزیرەكان بودجەیان لەبەردەستدا نەبووە بۆ ئەنجامدانی ئەركەكانیان، بەڵام حوزەیرانی 2023 یاسای بودجەی سێ ساڵی پەسەندكراوەو دەبوایە لەدوای 6 مانگ و بە دیاریكراوی لەسەرەتا ئەمساڵدا سودانی لەبەر رۆشنایی هەڵسەنگاندنی بۆ كاری وەزیرەكان، گۆڕانكاری وزاریی بكردایە.  كوردو حەیان عەبدولغەنی حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت تەنیا لەلایەن ئیئتیلافەكەی خۆیەوە (دەوڵەتی یاسا) رووبەڕووی فشار نەبوەتەوە، حكومەتی هەرێم و كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێمیش لە مامەڵەی ئەم پیاوە ناڕازین. لەسەردەمی ئەم وەزیرەداو لە دیاریكراوی لە بەرەبەیانی رۆژی 25ی ئازاری 2023 هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بە بۆری بۆ بەندەری جەیهانی توركیا راوەستا، ئەمەش لەسەر بنەمای سكاڵایەكی كۆنی وەزارەتی نەوتی عێراق لەسەر توركیا سەبارەت بە بەكارهێنانی بۆری نەوتی عێراق لەناو خاكی توركیا بۆ گواستنەوەی نەوتی هەرێم بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی حكومەتی بەغداد، لەسەر ئەم سكاڵایە دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس لەبەرژەوەندی عێراق بڕیاریداو ئەمە توركیای ناچاركرد هەناردەی نەوتی هەرێم رابگرێت، لەوكاتەوە ئیتر حكومەتی هەرێم رێژەی نزیكەی 80%ی داهاتی خۆی لەدەستداو ئەمە ناچاری كرد لە بودجەی 2023دا مل بدات بۆ رادەستكردنی داهاتی نەوت و نانەوتیی خۆی بەشێوەی كاش بە بەغداد، تەنیا لەبەرامبەر زامنكردنی موچەی موچەخۆرانیدا. لەماوەی رابردوودا، چەند جارێك كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم نامەی ناڕەزایەتییان ئاڕاستەی كۆنگرێسی ئەمریكا كردووە سەبارەت بە راوەستانی هەناردەی نەوت، لەسەر ئەم بابەتە ئەمریكییەكان چەند جارێك داوایان لە وەزیری نەوتی عێراق كردووە گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی هەرێم و كۆمپانیاكان بكات لەپێناو دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت، بەڵام تائێستا هەموو گفتوگۆكان بێ ئاكام بوون.  بەر لە سەردانی ئەمدواییەی حەیان عەبدولغەنی بۆ ئەمریكا، ژمارەیەك لە ئەندامانی كۆنگرێسی ئەمریكا نامەیەكیان ئاڕاستەی جۆ بایدنی سەرۆكی وڵاتەكەیان كرد، تێیدا حەیان عەبدولغەنییان تۆمەتباركرد بەوەی تێوەگلاوە لە یارمەتیدانی ئێران لە خۆدزینەوەی لە سزاكانی ئەمریكا، ئەمەش لەرێگەی تێكەڵكردنی نەوتی ئێران لەگەڵ نەوتی عێراق لە دەریادا. ئەم نامەی كۆنگرێسمانەكان وەزارەتی نەوتی عێراقی ناچاركرد رونكردنەوەیەك بۆ رەتكردنەوەی هەموو ئەو تۆمەتانە بڵاوبكاتەوە، كە لە نامەكەدا بۆ بایدن نوسرا بوو.  حەیان عەبدولغەنی كێیە ؟ ناوی تەواوەتیی (حەیان عەبدولغەنی عەبدولزەهرە)یە، لەدایكبووی 1958ی بەسرەیە، ساڵی 1979 بەكالۆریۆسی لە ئەندازیاریی میكانیكی لە زانكۆی بەسرە بەدەستهێناوە، دواترو لە هەمان زانكۆ بڕوانامەی ماستەری لە ئەندازیاریی میكانیزی بەدەستهێناوە.  بەر لەوەی پۆستی وەزیری نەوت وەربگرێت، حەیان عەبدولغەنی ئەم پۆستانەی بەدەستەوە بووە:  •    بەڕێوەبەری بەشی دیزاین لە كۆمپانیای نەوتی باشوری (ساڵی 2000) •    بەڕێوەبەری دەستەی پرۆژەكان لە كۆمپانیای نەوتی باشور (2008- 2003) •    بەڕێوەبەری دەستەی پرۆژەكان، بریكاری یەكەمی بەڕێوەبەری گشتیی كۆمپانیای نەوتی باشور (2012- 2008) •    یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی كاروباری مۆڵەتپێدان، بریكاری بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای نەوتی باشور ( 2012- 2015) •    بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای نەوتی باشور (2015- 2017) •    بەرێوەبەری گشتی كۆمپانیای غازی باشور و سەرۆكی ئەنجومەنی ئیدارە (2017) •    سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئیدارەی كۆمپانیای غازی بەسرە (2017)

د. یاسین تەها-  پسپۆڕ لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق كابینەی محەمەد شیاع سودانی كە حكومەتی چوارچێوەی شیعییە، مانگێكی دی پێ دەنێتە كۆتا ساڵی تەمەنی دەستوریی خۆی، كەچی بەشێوەیەكی پێشوەختەو بەر لە گەیشتن بە ئۆكتۆبەری 2025 گیرۆدەی چەند دۆسیەیەكی هەستیارو ئاڵۆز بووە كە شەقامی سیاسی و میدیایی عێراقی بەگەرمی سەرقاڵ كردووە. دیارترین ئەو دۆسیانەیش سیخوڕیكردن بەسەر بەرپرسان و لێكەوتەو درێژكراوەكانی "دزیی سەدە"یە. بەپێی ئەو زانیارییانەی بەردەستن، ڕكابەرانی سودانی لەوانەش مالیكی دەیانەوێت ئەمە بقۆزنەوە بۆ ناچاركردنی حكومەت بە دەستلەكاركێشانەوە یان سازكردنی هەڵبژاردنی پێشوەختە. لەدوا دەركەوتنیشیدا (8ی سێبتەمبەر) سەرۆك وەزیران بەرگری لە حكومەتەكەی كردو هێمای بۆ ئەوە كرد، لە دەرەوەی هێزە شیعەكانیش بنكەی سیاسیی ئەو "هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت"ە كە هیی نوێنەرانی هەر سێ پێكهاتەكەی عێراقە.  ئەم شرۆڤەیە هەوڵ دەدات تیشك بخاتە سەر ئەو پەرەسەندنانەو، لێكەوتە گریمانكراوەكانی لەسەر دۆخی گشتیی عێراق تاوتوێ بكات. تۆڕی سیخوڕیكردن لەسەر مۆبایلی بەرپرسان بەپێی زانیارییە ڕاگەیەنراوەكان بەمدواییانە تۆڕێكی تایبەت بە ئاسایشی ئەلیكترۆنی لەناو ئەنجومەنی وەزیراندا دەستگیر كراون؛ هەندێك لەوانەیش پلەیان ئەفسەرە. تۆڕەكە گوێیان لە مۆبایلی بەرپرسان گرتووەو سیخوڕییان كردووە بەسەریانەوە؛ بەوەیش تۆمەتبارن كە لەپشتەوە سوپای ئەلیكترۆنییان هەیە بۆ هەراسانكردن و دزەپێكردنی زانیاریی تایبەت. لە پەنا ئەوەیشدا هەڕەشە لە كەسایەتییەكان دەكەن كە دەبێت ملكەچیان بن ئەگەرنا نهێنییەكانیان ئاشكرا دەكەن. سەرۆكی تۆڕەكەش كەسێكە بە ناوی "محەمەد جوحی" كە جێگری بەڕێوەبەری كارگێڕیی ئۆفیسی سەرۆك وەزیران، محەمەد شیاع سودانییەو سكرتێری تیمی حكومەت و بەرپرسی پەیوەندیكردنە لەگەڵ پەرلەمانتاران[1].  ئەو زانیارییانەی لەناوەندی سیاسیدا بڵاوە، ئاماژە بەوە دەكەن، ئامانجی ئەم تۆڕە بە پلەی یەكەم، سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەریی "فایەق زێدان"و ژمارەیەك بەرپرسی دیكەی باڵای شیعە بووە[2]؛ جگە لە زێدانیش ئەوانەی كراونەتە ئامانج لە سیخوڕییە ئەلیكترۆنییەكە، بریتین لە: نوری مالیكی و یاسر سخێلی زاوای و بریكارە بازرگانییەكەی، هادی عامری، موحسین مەندەلاوی، محەمەد حەلبوسی، حەیدەر عەبادی، هەروەها كۆمەڵێك كەسایەتیی سیاسی و ڕاوێژكارو بەرپرسی دیكەی ئەمنی[3]. ژمارەیەك لە ئەندامەكانی تۆڕەكەیش فەرمانبەری ئۆفیسی سودانی و ئەفسەری دەزگای هەواڵگریی عێراقن، لەوانەش: عەبدولكەریم سودانی، سكرتێری سەربازیی سەرۆك وەزیران، خالید یەعقوبی، ڕاوێژكاری ئەمنیی سودانی، ئەحمەد سودانی خزمی سەرۆك وەزیران و سەرۆكی دەزگای هەواڵگری بەوەكالەت، لەگەڵ 11 كەسی تەكنیكی لە دەزگای هەواڵگری كە سەر بە هۆبەی مۆنیتەرینگی هونەرین لە دەزگای هەواڵگریی عێراقی، لەگەڵ وێنەگرێكیش لە ئەنجومەنی وەزیران؛ سەرجەمیان تواناو ئامێرەكانی دەزگای هەواڵگرییان لە كارەكەیان بەكار هێناوە[4]، بەتایبەت ئەپی تایبەت بە گوێگرتن كە لە بنەڕەتدا پێویستی بە فەرمانی دادگا هەیە. ئەوەش بڵاوە، كە ئاشكرابوونی تۆڕەكە بەهۆی هەڵەی تەكنیكیی یەكێك لە ئەندامەكانییەوە بووە. دەنگدانەوەی ئەم هەواڵە كە لە هەندێك میدیا پێی دەوترێت "سودانی- گێت" وەك ئاماژەیەك بۆ "ریسوایی واترگێت"ی ئەمریكا (1968) كە "ڕیچارد نیكسۆن"ی لە كورسیی سەرۆكایەتیی ئەمریكا داگرت، سەرۆك وەزیرانی عێراقی بەچڕی خستوەتە خانەی تۆمەتباركردن و، لەگەڵ بنكە سیاسییەكەی كە هێزە شیعەكانن توشی كێشەی كردووە. ئەگەری ئەوەش هەیە لێكەوتەی ئەمە درێژ ببێتەوە بۆ ئەو وڵاتانەی كە پشتیوانی و هاوكاریی دەزگای هەواڵگریی دەكەن وەك دامەزراوەیەكی ئەمنیی عێراقی، لەپێش هەموویانەوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا؛ چونكە "مایكل نایتس" كە توێژەرێكی دێرینی "پەیمانگای واشنتۆن"ە، لە وتارێكدا باسی لەوە كردووە كە، ئەوەی ئاشكرا بووە "تەقینەوەی گەندەڵی سیاسییە لە باشترین دەزگای هەواڵگریی عێراقیدا كە لە نوسینگەی سەرۆك وەزیرانەوە ئاڕاستە كراوە". ناوبراو جەخت لەوە دەكاتەوە پێشهاتەكە ئەوە دەخوازێت ئەمریكا پرۆسەی زانیاریگۆڕینەوەی خۆی لەگەڵ دەزگای هەواڵگری هەموار بكاتەوە؛ ئەگەریش ئەوە سەلمێنرا كە سودانی ئاگادار بووە یان لەگەڵ بزوتنەوەی عەسائیب كە لە لیستی تیرۆری ئەمریكادایە، هەماهەنگیی هەبووە بۆ سیخوڕییەكە، ئەوە "پێویستە ئەمریكا هەڵوێستی خۆی لە سودانی بگۆڕێت"[5]. بەپێچەوانەی ئەمەشەوە بزوتنەوەی عەسائیب لەئێستادا هەڵمەتێكی میدیایی لە دژی نوسینگەی سەرۆك وەزیران بەڕێوە دەبەن و پەرلەمانتارێكی ئەم حزبە (عەلی جەمالی) لە میدیای فەرمیی عەسائیبەوە باسی لەوە كردووە، گوێگرتن لە مۆبایلی بەرپرسان مەرجەعە ئایینییەكان و باڵیۆزخانەی ئێرانیشی گرتووەتەوە. ناوبراو جەختی لەوەش كردووەتەوە سیخوڕییەكە لە باڵیۆزخانەی ئەمریكاوە ئاڕاستە كراوەو درۆنیشی تێدا بەكار هاتووە[6]. بەپێی ئاماژەكانی میدیای عەسائیب بێت، ئەمینداری حزبەكە (قەیس خەزعەلی) نیگەران و قەڵسە لە سودانی، چونكە پێیانوایە ئەوان ڕێگەیان خۆش كردووە ببێتە سەرۆك وەزیران، كەچی ئێستا تیمەكانی، سیخوڕییان بەسەرەوە دەكەن! لەماوەی چەند ڕۆژێكی كەمیشدا باڵیۆزی ئەمریكا لە عێراق "ئیلینا رۆمانۆڤسكی" جگە لە سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی، چاوی بە ژمارەیەك لە سەركردەكانی چوارچێوەی شیعی كەوت (حەكیم و مالیكی و عەبادی)[7]. یەكانگیربوونی وادەی دیدارەكانیش لەگەڵ ئەم قەیرانە، دەشێت ئەوەی لێ بخوێنرێتەوە، بۆ تاوتوێكردنی ئەم دۆسیەیەو لێكەوتەكانی ئاشكرابوونی دۆسیەی تری گەورەی گەندەڵی بێت.  دەزگای هەواڵگریی عێراق كە لە بازنەی تۆمەتباركردندایە، لە بەیاننامەیەكدا پاكانە بۆ خۆی دەكات و هەڕەشەی پەنابردنە بەر تۆماركردنی سكاڵای كردووە[8].  لایخۆیشییەوە "محەمەد شیاع سودانی" لە كۆبوونەوەی سەركردەكانی "چوارچێوەی شیعی"دا "چووەتە ژێر باری لێپرسینەوە لە هەر کەسێک کە بسەلمێنرێت کەمتەرخەم بووە"[9]. بەڵام هیچ لەمانە ئەو ڕاستییە ناگۆڕن كە ئەم دۆسیەیە كاریگەریی زۆری لەسەر پێشڕەویی سودانی و حكومەتەكەی داناوە، بە بەڵگەی تۆنی توندی بەیاننامەكانی حكومەت و حزبەكەی سودانی (تیار الفراتین) كە میدیاكان بە گەورەكردنی دۆسیەكە تۆمەتبار دەكەن؛ هەروەها هەندێك زانیاریی تایبەتیش باس لەوە دەكەن كێشەو بێنەوبڕۆی زۆر ڕوویداوە لە رادەستكردنی تۆمەتباری سەرەكیی دۆسیەی تۆڕی گوێگرتنەكە (محەمەد جوحی) لەلایەن ئۆفیسی سودانییەوە[10]. هەندێك لە ڕاوێژكارەكان نایشارنەوە كە "گروپێك لە فەرمانبەرانی سەرۆك وەزیران، دەشێت گروپێكی فشاریان دروستكردبێت و ئەگەری ئەوەش هەیە زیادەڕۆیی ڕوویدابێت، بەڵام بەبێ ئاگاداریی سەرەوە[11]. هەر ئەمەش بەسە ببێتە چەكێك بەدەست ركابەرەكانی سودانییەوە بۆ قۆناغی داهاتوو، بەتایبەت كە گروپەكە لەناو لوتكەی هەڕەمی دەوڵەت و لە ئۆفیسی سەرۆك وەزیران و فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكاندان. هەراوزەنای سەرۆكی دەستپاكیی عێراق لە هەولێر هاوكات لەگەڵ پەرەسەندنی دۆسیەی "سیخوڕیكردن"، ڕۆژی 4ی سێپتەمبەر سەرۆكی دەستەی دەستپاكیی عێراق، حەیدەر حەنون، لە شاری هەولێرو لە سەروبەندی كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیی هاوبەشدا لەگەڵ دەستەی دەستپاكیی هەرێم، كۆمەڵێك بۆمبی میدیایی تەقاندەوە؛ بەشێك لەوانەش درێژكراوەی ئەوەیە كە پێی دەوترێت "دزیی سەدە"و بردنی 3.7 ترلیۆن دینار (2.5 ملیار دۆلار) پارەی سپاردەی باجی كۆمپانیا بیانییەكان. حەنون بەتوڕەیی و هەڵچوونی زۆرەوە باسی لەوە كرد، هەڕەشەی لەسەرەو  كۆمەڵێك كەیسیشی ئاشكرا كرد لەوانە: -    نور زوهێر كە تۆمەتباری سەرەكیی "دزیی سەدە"یە، 114 چەكی بانكیی تەزویر كردووە؛ لە ڕێگەی هەر چەكێكیشەوە بڕێك پارەی "سپاردەكانی باج"ی لاداوە بۆ خۆی. دەبوو لە لێكۆڵینەوەكاندا 114 ماددەی یاسایی بۆ بكرێتەوە، كەچی لە دادگای دەستپاكی، تەنیا یەك تۆمەتی ئاڕاستە كراوە؛ ئەو 113 دۆسیەكەی تری لەلایەن دادوەری دەستپاكییەوە كە ناوی "زیا جەعفەر"ە، فەرامۆش كراوە! سەرۆكی دەستەی دەستپاكیی لە كاتێكدا كە توڕەیی لێدەباری، ئەوەشی دركاند كە لە سەردەمی حكومەتی كازمیدا ئەندامانی ئەنجومەنی دادوەریی و دادگای فیدراڵی هەر یەك 600 مەتر زەوییان وەرگرتووە؛ ئامانج لەمەش "بۆ كڕینی پاڵپشتییان" بووە. -    نور زوهێر 724 دۆنم زەویی لە شەتولعەرەب بردووە كە موڵكی وەزارەتی دارایین و بەهایەكی بەرزیان هەیە. ئەم زەوییانە بەناوی خوازراوەوە تۆمار كراون، پاشان كراون بە موڵكی زوهێر (دۆسیەی 2175/ ق/ 1/ 2023). سەرباری دەرچوونی فەرمانی گرتنیشی، كەچی ناوبراو لە بەسرەوە براوە بۆ بەغدا، لەوێیشەوە بزر بووە! ئێستاش لە دوبەی و لوبنان دەردەكەوێت و لە دەرەوەی عێراق دەژی. -     لە دۆسیەی ژمارە 1293ی دەستپاكیشدا "نور زوهێر" تۆمەتباری یەكەمە لە بردنی سپاردەكانی باج، كەچی چاوپۆشیی لێ كراوە. زیاتر لە 30 تۆمەتباری ئەو دۆسیەیە هەن، كەچی چارەنوسی دۆسیەكان نادیارن و نازانرێت بۆ دادگەیی ناكرێن؟! -    گرێبەستێك لەگەڵ نور زوهێر كراوە بۆ ڕاكێشانی هیڵی ئاسن لە عێراق بایی 18 ملیار دۆلارە. ئەوەی گرێبەستی كردووە لەگەڵی، بەڕێوەبەرێكی گشتییە. دەستەی دەستپاكیی، ئەمەی ڕەوانەی دادگا كردووە، بەڵام لەوێش بێدەنگیی لێ كراوە[12]. لە وەڵامی ئەم دۆسیە ئاشكراكردنانەی حەنون و كۆنگرە ڕۆژنامەوانییەكەیدا كە دیارە بەمەبەست دەرەوەی بەغدای هەڵبژارد بۆ سازكردنی (هەولێر)، راوێژكاری سیاسیی سەرۆك وەزیران، "فادی شەممەری"، دانی بەوەدا نا  "هەرچەندە نور زوهێر لە دۆسیەیەکی گەورەدا تۆمەتبارە، بەڵام هێشتا بەئازادی و بەناوی کۆمپانیاو ناونیشانی جیاوازەوە بەردەوامە لە كاركردن." لەبارەی گەندەڵییەكانی پڕۆژەی هێڵی ئاسنیشەوە راوێژكارەكەی سودانی باسی لەوە كرد، ئەوە دەرفەتێکی وەبەرهێنانە بۆ گۆڕینی هێڵی ئاسنی ئێستای عێراق بۆ شەمەندەفەری خێرا. سەرۆک وەزیران لە مانگی نیسانی ساڵی ڕابردووەوە (2023) هەنگاوی ناوە بۆ لێکۆڵینەوە لەبارەیەوە؛ لە مانگی تەممووزی رابردووشدا فەرمانی داوە بەتەواوەتی پرۆژەکە رابگیرێت و، بەڕێوەبەری کۆمپانیای شەمەندەفەرەکەش رەوانەی دادگای دەستپاکی کراوە[13]. بەپێی لێدوانی بەرپرسانی نزیك لە سودانی، ناوبراو هەوڵیداوە سەرۆكی دەستپاكیی پەشیمان بكاتەوە لە كۆنگرەكەی و، ڕازی نەبووە لەسەر دەركەوتنی، بەڵام سەركەوتوو نەبووە[14]. ئەوانەشی لەگەڵ سەرۆك وەزیران كار دەكەن، جەخت لەوە دەكەنەوە "كارەكەی حەنون هەڵەیەو سودانی پێی ڕازی نییە؛ نەدەبوو لە هەولێر كاری وا بكات"[15]. بەڵام پەرلەمانتارێكی دیاری عەسائیب جەخت دەكاتەوە كۆنگرەكەی حەیدەر حەنون لە هەولێر بۆ پەردەپۆشكردنی دۆسیەی سیخوڕی و گوێگرتنە تەلەفۆنییەكە بووە؛ هەڵچوونەكانیش دروستكراو و بەرنامەبۆداڕێژراو و كاری هەندێك لە ڕاوێژكارانی سودانییە بۆ شاردنەوەی دۆسیە هەستیارەكەی تۆڕە سیخوڕییەكەی ناو سەرۆكایەتیی وەزیران[16]. لەبەرامبەر ئەو فشارانەش کە لەسەر حكومەتەكەی هەن، سودانی لە وتارێكی تۆماركراودا (8ی سێبتەمبەر) بەتوڕەیی جەختی لەوە كردەوە ڕكابەرەكانی چەند شتێك بەكاردەهێنن لەبەرامبەری؛ تەشویش، خۆڵلەچاوكردن، چەواشەكاریی، تۆمەتباركردن و چاوپۆشی لە گەندەڵی بەكار دەهێنن، هەوڵیدا پێش لایەنە شیعەكانیش بكەوێت بە داواكردنی هەموار لە كابینەكەی بێئەوەی بچێتە وردەكارییەوەو داوای لە پەرلەمانیش كرد، سەرۆكی خۆی هەڵبژێرێت. ئەگەرو پێشهات و سیناریۆ بەردەستەكان لە پاش گەورەبوون و دەنگدانەوەی هەردوو دۆسیەی "گوێگرتن لە پەیوەندییەكانی بەرپرسان"، ئاشكرابوونی چەند دۆسیەیەكی تری گەندەڵی، لەوانەش 18 ملیار دۆلاری هیڵی شەمەندەفەرو تێوەگلانی سیستەمی دادوەریی لە وەرگرتنی زەویی 600 مەتری، چەند ئەگەرو پێشهاتێك ڕووبەڕووی دۆخە سیاسییەكە بوونەتەوە كە دیاترینیان ئەمانەن: 1-    هەرەسی سیستەمە سیاسییەكە: بەپێی هەندێك سەرچاوە، چوارچێوەی شیعی بەكردەیی ترسی ئەوەیان هەیە كەڵەكەبوونی ئەم دۆسیانە ببێتە هۆی هەرەسی سیستەمی سیاسیی عێراق[17]، بەتایبەت كە دەركەوت جگە لە حكومەت، دەسەڵاتی دادوەرییش چوونەتە بازنەی تۆمەتەوە بە چاوپۆشی لە گەندەڵكاران و وەرگرتنی زەویی گرانبایی. لەئێستادا ئەم سیناریۆیە تاڕادەیەك بەدوور دەزانرێت چونكە سەرجەم لایەنە تۆمەتبارو پەیوەندیدارەكانی حوكمڕانی، ئەزمونیان هەیە لە گۆڕینەوەی بەرژەوەندی و بێدەنگیكردن لە یەكتر. ئەگەر بەر لەم قەیرانانەی ئێستاش نەگرن كە دووچاریان بووەتەوە، ئەوكات هێزی تری وەك موقتەدا سەدرو ڕەوتەكەی، هەوڵ دەدەن ببنە جێگرەوەی هێزە شیعەكانی ئێستاو هەوڵدەدەن حوكمڕانییەكی تاكڕەو لە عێراق بەرپابكەن.  2-    مەرگی بنەماكانی دەوڵەتداری: بەهۆی گەورەیی و قورسیی دۆسیەكان و بێدەنگمانەوەی لایەنە پەیوەندیدارە سەرەكییەكانەوە، بۆچونێك هەیە پێیوایە لەمە بەدوا قۆناغی "مەرگی دەوڵەت لە بەرژەوەندیی نا- دەوڵەت" دەستپێدەكات[18]. لەم قۆناغە گریمانكراوەدا دەستەو گروپ و تاقمەكان، دەست بەسەر تواناكانی دەوڵەتدا دەگرن؛ بەهێزەكان لاوازەكان پەراوێز دەخەن و پێشڕەوییش بۆ ئەوانە دەبێت كە پێگەو چەك و پارەیان زیاترە. ئەم سیناریۆیەش زیاتر لە ئەزمونی لیبیاو سوریاو لوبنان دەچێت و تێیدا دەوڵەت لە پرۆژەیەكی كۆكەرەوەی ناوەندییەوە، دەبێتە چەند جەمسەرێكی كاریگەری ڕكابەر كە دەوڵەت و بەڕێوەبردن لە مانا ڕاستەقینەكەی خۆی بەتاڵ دەكەنەوە. ئەم ئەگەرە بۆ تەقینەوەی جەماوەری یان قۆستنەوەی لەلایەن هێزی ڕكابەرەوە مەترسیدارە؛ لەمەشدا چاوەكان و ئاماژەكان هەر لەسەر ڕەوتی سەدرن. 3-    گۆڕانی هاوكێشەی هێز لەنێوان سودانی و مالیكی دوو سەرەكیترین ڕكابەری نێو چوارچێوەی شیعیی ئیئتلافی دەوڵەتی یاسای نوری مالیكی و باڵە جیابووەوەكەی حزبی دەعوەن كە ڕەوتەكەی سودانییە، چونكە هەردووكیان بنكەیان هاوبەشەو دەنگدەرەكانیان خەڵكی ناو دامەزراوەكانی دەوڵەتن. لەپاش كەڵەكەبوونی قەیرانەكانی ئەم دواییەش عەسائیب لە سودانی كەوتوونەتە تەقەو پشتیوانیی جارانی ناكەن و بگرە هەڵمەتیشی دەكەنە سەر. لە سایەی ئەم دۆخەشدا ئەگەری زاڵ ئەوەیە، گروپی مالیكی و ڕكابەرەكانی تری سودانی ئەم دەرفەتانە بقۆزنەوە بۆ لاوازكردنی ناوبراو و سەپاندنی كۆتوبەندی زیاتر بەسەریدا، بەتایبەت پاش ئاشكرابوونی تێوەگلانی بەرپرسانی باڵای ئەمنی لە عەشیرەتی سودانی لە دۆسیەی "گوێگرتنی مۆبایل". ئەمەش بەڕوونی لە هەندێك لێدوانی بەرپرسانی هاوپەیمانییەكەی مالیكیدا ئاماژەی پێكراوە كە حكومەتی ئێستا شكستخواردووە[19]؛ هەمان شتیش لە گوتاری فەرمیی عەسائیبدا هەیە. 4-    ئاوابوونی خۆری سودانی: لە چەند مانگی رابردوودا ئەستێرەگەشەی ئاسمانی سیاسی لە عێراق كەسایەتیی سەرۆك وەزیران و پرۆژە ئاواكارییەكانی بوو لە بەغدای پایتەخت (پردو شاری نیشتەجێبوون و میترۆ و هتد)[20]، بەڵام لەپاش كەڵەكەبوونی قەیرانەكان و تەقینەوەی لە فەزای میدیاییدا، باوەڕی زاڵ ئەوەیە كە سودانی باجی گەورەی قەیرانەكان بدات و لانی كەم بێبەش بێت لە ویلایەتی دووەم. لەئێستایشدا چارەنوسی سودانی پرسیاری سەرەكی و گەورەی قۆناغەكەیە، بەتایبەت پاش ئەوەی ئەوەش ئاشكرا بووە كە جگە لە مالیكی، قەیس خەزعەلی، ئەمینداری بزووتنەوەی عەسائیب، دژایەتیی دەكات. هۆكاری ئەمەش دۆسیەی سیخوڕیكردنەكەیە، چونكە عەسائیب پێیانوایە بە ئاگاداریی سودانی خۆی بووەو درۆنی ئەمریكاش تێیدا بەشدار بووە[21]؛ بەڵام ڕاوێژكارەكانی سودانی جەخت لەوە دەكەنەوە مەسەلەكە "خراپ لەیەكگەیشتنەو دەڕەوێتەوە”[22]. هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا هەندێك دۆسیەی تر هەن، دەكرێت ببنە هۆی لاوازكردنی سودانی، لەوانەش: دابەزینی نرخی نەوتی عێراق بۆ خوار 70 دۆلار/ بەرمیل؛ لە حاڵەتی بەردەوامیی ئەمەشدا شارەزایانی ئابوری پێیانوایە لە ماوەی دوو مانگدا دواكەوتنی موچەی بەدوادا دێت (مانگانە 7.5 ترلیۆن دیناری پێوستە) چونكە هەناردە كەمبووەتەوە بۆ ڕۆژانەی 3.3 ملیۆن بەرمیل و لە داهاتەكەشی (9 ترلیۆن دینار) موچەو كرێی كۆمپانیاكان و پارەی كۆبوونی خۆراك دابین دەكرێت و، ئەو بڕە پارەیە بەشی ئەمانە ناكات[23]. 5-    گەڕانەوەی خۆپیشاندانەكانی تشرین پێنجەم ساڵیادی خۆپیشاندانە جەماوەری و گەنجانەكانی تشرینی لەسەر دەرگایە كە داوای گۆڕینی سیستەمی دەكردو كوژراو و برینداری زۆری لێكەوتەوە. هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا هەندێك هۆشداری باس لەوە دەكەن سەرهەڵدانی "دووەم تشرین" لە 2024دا ئەگەری زۆرە؛ ئەمەش دەدەنە پاڵ زانیاریی هەواڵگری و راپۆرتی ئەمنیی[24]. ئەوەشی پشتیوانی ئەم ئەگەرەیە، دەركەوتنی ئەم دۆسیانەی گەندەڵی و، هەروەها هەڕەشەی گەنجان و بێكارەكانی شاری بەسرەیە كە تشرین دووبارە دەكەنەوە[25]. لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا خۆپیشاندانی دەرچووانی بەشە پزیشكییەكان لە نزیك ناوچەی سەوزی بەغدا، گرژی و برینداربوون و پەلاماردانی تێكەوت [26]؛ ئەمەش لە تشرینی 2019 دەچوو. ئەوانەی باس لە سیناریۆی تشرینێكی تر دەكەن كە سیستەمی سیاسیی هێنایە لەرزە، باس لەوەش دەكەن وڵاتانێك پشتیوانی لە خۆپیشاندەران دەكەن و لەئێستاوە كۆمەكی پەیج و چالاكییەكانیان دەكەن[27]. نوێنەرانی كۆمەڵێك چالاكی مەدەنیش لای خۆیانەوە سەرقاڵی تاوتوێكردنی چۆنێتیی زیندووكردنەوەی ساڵیادەكەن، كە دەشێت بە خۆپیشاندان و مانگرتن بێت[28]، بەڵام لایەنی حكومی پێیوایە ئەم هۆشدارییانە زیاتر بۆ ترساندن و گەورەكردنی میدیاییە، ئەگەرنا هیچ مەترسییەكی گەڕانەوەی تشرین لە گۆڕێ نییەو زەمینەكەی لەبار نییە[29]. لە حاڵەتی گەڕانەوەی تشرینیشدا زەقترین یادەوەریی جگە لە كوشتن و بڕین، كەوتنی حكومەتی عەبدولمەهدی بوو لەژێر فشاری خۆپیشاندەران و، ئەمەش ئەگەرێكە لە بەردەم حكومەتی سودانی. 6-    كپكردنەوەی گرژییەكان بەشێوەی كاتیی ئەم سیناریۆیە كە زیاتر ڕێتێچووە، هێوركردنەوەی گرژییەكانی چەند هەفتەی ڕابردووە تا ئەو كاتەی شێوازی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2025 ڕوون دەبێتەوە، ئەگەر هاتو لەناو چوارچێوەی شیعی وادەكەی پێشنەخرێت. لەم دۆخی هێوركردنەوەیەدا ئەگەر سودانی لەژێر باڵی چوارچێوەی شیعیدا بمێنێت و ڕازی بێت وەك ژمارەیەكی مامناوەند لە ڕیزی هێزە شیعەكاندا درێژە بە كاری سیاسی بدات و لەئێستاوە لەسەر ویلایەتی دووەم پێداگر نەبێت، ئەو فشارو هەڕەشانەی ئێستای لەسەر نامێنێت، بەڵام ئەگەر پشتئەستور بە پێگەو دەستكەوتەكانی، بیەوێت ڕكابەریی مالیكی بكات یان عەسائیب لە دژی بەردەوام بن، ئەوكات دۆخی سیاسیی شیعی دەكەوێتە بەردەم كێبركێ و ململانێیەكی نوێی توندەوە كە جەمسەرە سەرەكییەكانی، مالیكی و سودانی لەلایەك و هێزە چەكدارەكانی شیعە لەلاكەی ترو سەدریش لە دەرەوەی ئەم بازنەیەوە دەبێت. ئەوەشی سیناریۆی هێوركردنەوەی كاتیی بەهێزتر دەكات، هاتنەسەرخەتی زیاتر لە لایەنێكە بە ئاڕاستەی هێوركردنەوەی گرژی و پێكدادانەكانی ئەمدوایییە، لەوانەش: سەرۆكایەتیی كۆمارو سەركردایەتیی باڵای چوارچێوەی شیعی و دەسەڵاتی دادوەریی؛ ئەمەی كۆتایی (دادوەریی) لە ڕێگەی بەیاننامەیەكەوە جەختی كردەوە لەوەی زۆر لەو شتانەی لەبارەی سیخوڕیكردنەكەوە دەگوترێن، زیاتر شرۆڤەو لێكدانەوەن و لە زانیاریی وردەوە سەرچاوە ناگرن[30]. لە چەند ڕۆژی ڕابرووشدا بەریەككەوتنە میدیاییەكان لەنێو ماڵی شیعیدا هێورتر بوونەتەوەو، باڵیۆزی ئێرانیش لە عێراق لە میدیا ناوخۆیییەكاندا جەخت لە پاراستنی ئۆقرەیی دەكاتەوەو نەیشاردەوە ئەوان تەنانەت هاوكار بوون بۆ ئەوەی گروپە چەكدارەكانی عێراق و ئەمریكاش بچنە دۆخی ئاگربەست؛ ئەمەش لە بەرژەوەندیی حكومەتی سودانییە لە سایەی جەنگی غەززەدا[31].   كۆبەند سەركردایەتی و ڕێبەرایەتیی حكومی و سیاسیی سودانی و مانەوەی بۆ خولی ئایندە، لەبەردەم تاقیكردنەوەی قورسدایە؛ كۆی كابینەكەشی لەبەردەم ئالنگاری و ئەگەری جۆراوجۆردان. جیاواز لە هەڵكشانی بەرچاوی سەرۆك وەزیرانیش لە چەند مانگی رابردوودا لە دۆسیەكانی ئاواكاری و بنیاتنان و سەردانی وڵاتان، شانسی بەرەو داكشانی بەرچاو چووەو قەیرانە گەورەكان خستوویانەتە بەردەم كۆمەڵێك ئەگەرو پێشهات كە هەندێكیان سەختن. جگە لە دۆسیە ئابڕووبەرەكانی گەندەڵی و ئاڵۆزبوونی قەیرانەكانی سیخوڕیكردنیش، حكومەت لەژێر هەڕەشەی پاشەكشەی نرخی نەوتدایە. سەرجەم ئەمانەش لێكەوتەیان لەسەر نەخشەی سیاسیی قۆناغی داهاتووی عێراق دەبێت، بە هەرێمی كوردستانیشەوە، كە ئێستا سەرچاوەی داهاتەكەی لە بەغدایەو خۆشی لە دابەشبوون و كێبركێی سەختی قۆناغی پێش هەڵبژاردندایە. بۆ تێگەیشتن و ئایندەبینیی قۆناغەكە، پێویستە لایەنە كوردییەكان شەڕی ناوخۆی هەڵبژاردن، سەرقاڵیان نەكات لە بەدواداچوون و چاودێریی بەردەوامی پەرەسەندنی ڕەوش لە بەغدا.  سەرچاوە و پەراوێزەكان: [1]  https://bit.ly/4gugGLJ [2]  https://bit.ly/4gcMCE3 [3]  https://bit.ly/3MBFCCZ [4] https://bit.ly/3MBFCCZ [5]  https://bit.ly/3ZdIIVm [6]  https://bit.ly/3XkVwH1 [7]  https://bit.ly/3XyuKvW [8]  https://inis.gov.iq/ [9]  https://bit.ly/4efBhRW [10]  https://2u.pw/y7d3iwx4 [11]  https://bit.ly/3AVpfyD [12]  https://bit.ly/3Zfv2sP [13]  https://bit.ly/4dRGu2h [14]  https://bit.ly/4gcaGa1 [15]  https://bit.ly/3Tjcrsa [16]  https://bit.ly/47jDLMP [17]  https://bit.ly/3MB04UB [18]  https://bit.ly/3MDmZ1E [19]  https://bit.ly/3TkANlf [20]  بڕوانە: https://penus.krd/?p=3905 [21]  https://bit.ly/47j2T6k [22] https://bit.ly/4dURPia [23]  https://bit.ly/3MCKWGo [24]  https://bit.ly/4dQe7BN [25]  https://bit.ly/47gL3km [26]  https://bit.ly/4gi62HO [27]  https://bit.ly/4dQe7BN [28]  https://bit.ly/3Zh7wM5 [29] https://bit.ly/4dURPia [30]  https://bit.ly/3Tg6Ra7 [31]  https://bit.ly/3ZbNgM3 ئەم بابەتە بۆ (خانەی هزریی كوردستان) نوسراوە

راپۆرت: درەو نامەی ژمارەیەك لە ئەندامانی كۆنگرێسی ئەمریكا بۆ جۆ بایدنی سەرۆكی وڵاتەكەیان، وەزارەتی نەوتی عێراقی ناچار بە وەڵامدانەوە كردووە، نامەی كۆنگرێسمانەكان باس لە رۆڵی عێراق لە خۆدزینەوەی ئێران لە سزا ئابورییەكان و تێوەگلانی بەرپرسانی عێراقی لە قاچاغی نەوت و تێكەڵكردنی نەوتی ئێران بە نەوتی عێراق لە دەریادا دەكات، وەزیری نەوتی عێراق بەنیازە سەردانی واشنتۆن بكات، داوا دەكرێت ڤیزای گەشتكردنی پێ نەدرێت.  نامەكە باسی چی دەكات ؟ لەكاتێكدا ئەم رۆژانە پەیوەندییەكانی نێوان عێراق و ئەمریكا بە دۆخێكی هەستیاردا تێپەڕ دەبێت، ژمارەیەك ئەندامی كۆنگرێس نامەیەكیان بۆ جۆ بایدن نوسیوەو تێیدا هەندێك لایەنی عێراقی لەوانە وەزارەتی نەوت و وەزارەتی گواستنەوەو كۆمپانیای "سۆمۆ"و هەندێكی لایەنی تری وەكو میلیشیا شیعەكان تۆمەتبار دەكەن بەوەی نەوتی عێراقیان قۆستوەتەوەو لە بەرژەوەندی خەزێنەی ئێران و سوپای پاسداران قاچاغچێتیی پێوە دەكەن.  ئەم كۆنگرێسمانانە داوا لە سەرۆكی ئەمریكا دەكەن سزای نوێی ئەمریكا بسەپێنێت بەسەر ئەوانەی لەم كەیسەدا تێوەگلاون، رەخنەیان هەیە لەوەی هێڵی بۆری نەوتی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا بەكارنەخراوەتەوە، كە لە رۆژی 25ی ئازاری 2023وە راوەستاوە.  ئەم نامەیە رۆژی 4ی ئەم مانگە نوسراوە، پێنج ئەندامی كۆنگرێس ئیمزایان لەسەر كردووە كە بریتین لە هەریەكە لە (جۆن ویڵسۆن- فرینش هیل- مایكڵ لولیر- مەیكڵ ووڵتز- كیڤیم هیم). لە نامەكەدا بۆ جۆ بایدن، كۆنگرێسمانەكان دەڵێن: حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق بەمزوانە سەردانی ئەمریكا دەكات، راپۆرتەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە وەزیرو ژمارەیەك بەرپرسی تر تێوەگلاون لە خۆدزینەوە لە سزاكانی ئەمریكا بە نوێنەرایەتیی رژێمی ئێران.  داوا لە بایدن دەكەن رێگری بكات لە بەشداری وەزیری نەوتی عێراق، لەو چالاكیانەی كە لە ئەمریكا بەڕێوەدەچن تا ئەوكاتەی لێكۆڵینەوە لەو تۆمەتانە دەكرێت و دەرەنجامەكانی دەخرێتەوە بەردەم كۆنگرێس، ئەگەر دەركەوت پێشلكاریی رویداوە، دەبێت سزای ئەمریكا بەسەر ئەو كەس و قەوارانەدا بسەپێندرێت كە تێوەگلاون.  كۆنگرێسمانەكان نیگەرانی خۆیان نیشانداوە لەوەی "كەرتی نەوتی عێراق بكرێت بە ئامرازێكی بەهێزو بەردەوام بەدەست گروپە میلیشیاكانی هاوپەیمانی ئێران و سوپای پاسداران بۆ پارەداركردنی تیرۆر"، لەم روانگەیەوە باسیان لەوە كردووە بەگوێرەی خەمڵاندنەكان بڕی ئەم پارەیە ساڵانە دەگاتە یەك ملیار دۆلار.  لە نامەكەدا ئاماژە بەوە دەكەن، ئەم هەڵسوكەوتانە بەشدارن لە خۆدزینەوە لە سزاكان، ئەمەش لەرێگەی هەناردەی نەوتی ئێران و گەیشتنی بە بازاڕەكانی جیهان لەژێر پەردەی ئەوەی گوایە ئەمە نەوتی عێراقە، ئەمە لەپاڵ خراپ بەكارهێنانی میكانیزمی دەستڕاگەیشتنی عێراق بە دۆلاری ئەمریكی لەرێگەی فرۆشی نەوت، كە وا دەكات ئێران بەشێوەیەكی نایاسایی دەستی بە دۆلاری ئەمریكی بگات.  نامەی كۆنگرێسمانەكان بۆ بایدن، نیگەرانیی نیشان دەدات لەوەی "گەورە بەرپرسانی عێراقی و خانەوادەكانیان، لەناویاندا ئەوانەیان كە لە وەزارەتی نەوت و وەزارەتی پیشەسازی و كانزاكانی عێراق كاردەكەن، رەنگە بەشێوەی راستەوخۆ لەم مامەڵانەدا تێوەگلابن" ئەمەش لەرێگەی دەستكاریكردنی تەرخانكراوەكان و ئاودیوكردنی نەوت لەلایەن ئەو كۆمپانیایانەی كە خاوەندارێتی دەكەن و لەژێر كۆنترۆڵی (عەسائیبی ئەهلی حەق)دان، لەكاتێكدا راپۆرتی تر هەیە لەبارەی ئەوەی كە نەوتی عێراق لە بەكارهێنانە پیشەسازییە مەبەستدارەكانەوە بە قاچاغ رەوانەی بازاڕە جیهانییەكان بكرێت، بۆ ئەوەی بە سود بۆ سوپای پاسداران و بریكارەكانی ئێران لە عێراق بگەڕێتەوە.  لەمەش زیاتر، راپۆرتەكە باسی لەوەكردووە ئەوەی جیگەی نیگەرانییە ئەوەیە حكومەت عێراق رەنگە ئاسانكاری بۆ پرۆسەی خۆدزینەوەی ئێران لە سزاكان بكات، ئەمەش بەوەی رێگە بە نەوتی ئێران بدات بگاتە ناوچەی باكردنی نەوتی عێراق لە دەریادا، لەوێش لەلایەن "تیرۆرستان"ەوە نەوتی ئێران تێكەڵ بە نەوتی بەقاچاغبراوی عێراق دەكرێت و وای ناو لێ دەنرێت كە ئەمە بەرهەمی عێراقییە.  "بە ئەگەرێكی زۆرەوە بەرپرسان لە نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق و وەزیری نەوت و كۆمپانیا سۆمۆ و وەزارەتی گواستنەوەی عێراق ئاگاداری میكانیزمی ئەم خۆدزینەوەیە بن و هاوبەش بن تێیدا" راپۆرتەكە وا دەڵێ.  داوا لە بایدن دەكەن "بەدواداچوون و هەڵسەنگاندن بكات بۆ ئەوەی ئایا وەزارەتی نەوت، دامەزراوەی حكومی بە بازاڕخستنی نەوت و كۆمپانیای دابەشكردنی بەرهەمە نەوتییەكان و كۆمپانیای گشتی بەندەرەكانی عێراق و كۆمپانیا حكومییەكانی بواری پیشەسازی كانزا یاخود هەر گەورە بەرپرسێك لەو دامودەزگایانە لەناویشیاندا حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت لەو مامەڵانەدا تێوەگلاون كە دەكەونە ژێر سزاكانی ئەمریكا یاخود نا.  نامەكە هێمای بۆ ئەوە كردووە رەنگە یاریكردن بەم بابەتەوە لەسەردەمی ولایەتی حەیان عەبدولغەنی پەرەی پێدرابێت و فراوانتر كرابێت، بەهۆی شارەزایی ئەو لە بوارەكەدا بەوپێیەی پێشتر بەڕێوەبەری كۆمپانیای نەوتی بەسرە بووە.  حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت سەربە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسایە كە نوری مالیكی سەرۆكایەتیی دەكات، ئەم پیاوە هەر لەسەر ئاستی ئامریكا كێشەی بۆ دروست نەبووە، لەدوای دەستبەكاربوونی چەندجارێك هەواڵی لادان و دەستلەكاركێشانەوەی لە پۆستەكەی بڵاوبووەتەوە، دواینجار لە چەند رۆژی رابردوودا هەواڵی دەستلەكاركێشانەوەیەكی نوێی خۆی رەتكردەوە، سەرچاوەكان لەناو ماڵی شیعە باسلەوە دەكەن نوری مالیكی توڕەیە لە وەزیر، پێیوایە لەدوای ئەوەی پۆستی وەزارەتی نەوتی وەرگرتووە لە قەیس غەزعەلی ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی حەق نزیكبووەتەوەو پرۆژەكانی ئەو لە وەزارەتی نەوت تێدەپەڕێنێت.  نەوتی كوردستان لە نامەكەدا ئەو پێنج كۆنگرێسمانە كە نامەكەیان بۆ جۆ بایدنی سەرۆكی ئەمریكا نوسیوە، لە بەشێكی تری نامەكەیاندا باسیان لە راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان كردووە، لەوبارەیەوە دەڵێن: ئەم بەقاچاغبردنەی نەوتی عێراق لە كاتێكدا روودەدات كە هێشتا هێڵی نەوتی عێراق- توركیا بە داخراوی ماوەتەوەو وەزارەتی نەوتی عێراق رەتیدەكاتەوە بۆرییەكە بكاتەوە، ئەمەش بەشێوەیەكی راستەوخۆ كاریگەریی لەسەر هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان هەیەو كاریگەریشی لەسەر (5 ملیار) دۆلار وەبەرهێنانی ئەمریكی دەبێت.  لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتی كوردستانەوە لە 25ی ئازاری 2023 بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریسەوە، لەسەر داوای حكومەتی هەرێم و كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم، چەند جارێكی تر كۆنگرێسمانەكانی ئەمریكا نامەیان بۆ جۆ بایدن نوسیوەو داوایان لێكردووە فشار بخاتەسەر حكومەتی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، بەڵام نامەكان بێ كەڵك بوون و حكومەتی سودانی سورە لەسەر هەڵوێستی خۆی لەبارەی نەوتی هەرێم، كە ئەویش هەمواركردنەوەی گرێبەستە نەوتییەكانی هەرێم و گونحاندنیانە لەگەڵ گرێبەستەكانی عێراق، سەرباری ئەمە لەبارەی نرخی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت هەردوو حكومەتی هەولێرو بەغداد هێشتا ناكۆكن و نەگەیشتونەتە رێككەوتن. سێ هەڵسەنگاندن بۆ ئەم تۆمەتانە ! كۆنگرێسمانەكان داوا دەكەن لەسەر ئەو تۆمەتانەی كە لە راپۆرتەكەیاندا باسیان كردووە، سێ هەڵسەنگاندنی سەرەكی بكرێت كە ئەمانەن: •     ئایا ئەم كەس و قەوارانە تێوەگلاون لە پێشێلكردنی ئەو سزایانەی كە بەسەر ئێراندا سەپێندراون "یاسای سزاكانی ئێران" یان هەر رێوشوێنێكی تر.  •    ئایا تێوەگلان هەیە لە هەڵسوكەوتی تاوانكاریی دیاریكراو بەو سزایانەی كە تایبەتن بە تیرۆرەوە.  •    ئایا یاساكەی ئەمدوایەی  پێشێل كراوە كە ناوی Stop Harboring Iranian Petroleum (SHIP)   Act  لێنراوەو هەڕەشەی سەپاندنی سزا بەسەر بەندەرو ئەو لایەنانە دەكات كە بەندەرو پاڵاوگەو كەشتییەكانی باركردنی نەوت بەڕێوەدەبەن، ئەگەر هاتوو ئاسانكارییان كرد بۆ بازرگانی نەوت و بەرهەمە پترۆكیمیاوییەكان كە سەرچاوەكەیان ئێرانە، لەم نێوەندەشدا ئاماژە بە بەندەری (خور زوبێر)و (ئوم قەسر)و ئیدارەی بارەكان لە بەندەرەكانی عێراق كراوە.  كۆنگرێسمانەكان تاوەكو رۆژی 30 ئەم مانگە دەرفەتیان بە جۆ بایدنی سەرۆكی وڵاتەكەیان داوە تەماشای نامەكەیان بكات و وەڵامیان بداتەوە، داوایان لێكردووە ڤیزا بە حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق نەدات ئەگەر هاتوو لێكۆڵینەوەكان لە هەڵسوكەوتی ئەو وەزیرە هێشتا هەر بەردەوام بوون.  وەزارەتی نەوت وەڵام دەداتەوە وەزارەتی نەوتی عێراق لە وەڵامی نوسراوی كۆنگرێسمانەكانی ئەمریكادا، بە چەند خاڵێك وەڵام دەداتەوەو دەڵێ:  •    هەموو ئەوەی لەو نامەیەدا هاتووە هیچ بنەمایەكی راستیی تێدا نییەو ئەوەی لە پەیامەكەدا راستە تەنیا ئەوەیە كە دەڵێ ئەمانە (دەنگۆ)ن و ناگەن بە ئاستی زانیاریی.  •    عێراق پابەندە بە بەرزترین پێوەرەكانی شەفافیەتەوە لە بابەتی بەرهەمهێنانی نەوت و هەناردەكردنی، هەموو داتاكانی تایبەت بەم دۆسیەیە بەشێوەی سیستەماتیك و بە وردكارییەوە لەرێگە كەناڵە فەرمییەكانەوە بڵاودەكرێنەوە. •    وەزارەتی نەوت تەنیا لەگەڵ ژمارەیەك كۆمپانیای بەناوبانگی جیهانیدا مامەڵە دەكات لەوانە كۆمپانیا ئەمریكییەكانی بواری بەرهەمهێنان و بە بازاڕخستنی نەوت و پەیوەندی و شەراكەتی بەهێزی لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانە كە بۆ دەیان ساڵ دەگەڕێتەوە لە بواری وەبەرهێنان لە كێڵگە نەوتییەكانی لە ناوچە جیاوازەكانی عێراق و بەگوێرەی ستانداردەكانی شەفافیەتی نێودەوڵەتییەكان لە بەبازاڕخستنی نەوتی خاوی عێراق.  •     ئەوەی لە پەیامەكەدا سەبارەت بە رۆڵی عێراق لە یارمەتیدانی ئێران بۆ خۆدزینەوە لە سزاكان باسكراوە، تەنیا تۆمەت و بوختانەو هیچ بنەمایەكی نییە، عێراق لە كەرتی وزەدا مامەڵە لەگەڵ ئێران دەكات و غازو كارەبا هاوردە دەكات، ئەمەش بە هەماهەنگیی و لێكتێگەیشتنە لەگەڵ دۆستان لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو بە رۆژی رووناك و بەگوێرەی گرێیبەستی شەفاف و ئاشكرا كراوە چ لە هاوردەكردن و چ بە پێدانی شایستەكانی لایەنی ئێرانی، عێراق رێز لە پابەندییە نێودەوڵەتییەكانی دەگرێت و پابەندە بە یاسای نێودەوڵەتیی و لەسەر بنەمای رێزگرتن و ئاڵوگۆڕی بەرژەوەندیی گونجاو لەگەڵ یاسا نێودەوڵەتییەكان و دور لە هەرجۆرە بەشداریكردنێك لەو كارانەی كە پێشێلی دەكەن، پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ دەبەستێ. •    كەرتی نەوتی عێراق لەلایەن دامەزراوەكانی چاودێریی و رێكارە توندەكانی وردبینییەوە چاودێری دەكرێت، لەناویاندا گرێبەستەكانی هەناردەی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەكان بە نەوتی رەشیشەوە كە بەگوێرەی كۆمەڵێك میكانیزم ئەنجام دەدرێت كە لەوپەڕی شەفافیەتدایەو پشت بە یاساو رێنماییە حكومییەكان دەبەستێت، ئەمە بانگەشەی ساختەكاریی و تەمویلی بەناو میلیشیاكان پوچەڵ دەكاتەوەو پەیوەندی وەزارەتی نەوت بە لایەنە ئەمنییەكانەوە بەپێی دەقە یاسایی و دەستورییەكان رێكدەخرێت و هیچ لایەنێك ناتوانێت فشار بخاتە سەر وەزارەت.  •    وەزارەتی نەوت سەرسوڕمان و ناڕەزایەتیی خۆی نیشان دەدات لەبارەی ئەوەی لە پەیامەكەدا هاتووە سەربارەت بە رۆڵی هەندێك لە بەرپرسانی لە بەقاچاغبردنی نەوت و دەستكاریكردنی تەرخانكراوەكان، بەناوی عێراقەوە تەواوی ئەم بانگەشانە رەتدەكەینەوەو تەحەدای هەر بەڵگەیەك دەكەین كە بتوانێت ئەم تۆمەتانە پشتڕاست بكاتەوە.   •    وەزارەتی نەوت بە سەرۆكایەتیی وەزیرەكەی كە حەیان عەبدولغەنییە بەگوێرەی ئەو میكانیزمانە كاردەكات كە لەوپەڕی خاوێنی و شەفافیەتدان، پرۆسەكانی هەناردەكردن لەرێگەی بەندەرە فەرمییە باوەڕپێكراوە نێودەوڵەتییەكان ئەنجامدەدرێت كە بریتین لە بەندەری بەسرە لە عێراق و بەندەری جەیهانی توركیا، ئەمەش بە چاودێری و بەدواداچوونی دامەزراوە جیهانییەكان (KPLER) كە داتای ورد لەسەر بڕو جۆرو كەشتییەكان دەخاتەڕوو، هەر لایەنێك دەتوانێت شیكاری بۆ ئەو داتایانە بكات و بەراوردیان بكات، ئەمەش بانگەشەكانی بەقاغبردنی نەوتی ئێران و بەبازاڕخستنی وەكو نەوتی عێراق رەتدەكاتەوە، هەروەك بانگەشەكانی پرۆسەی تێكەڵكردن و ئاودیوكردنی لەرێگەی دەروازە نەوتییەكانی عێراقەوە رەتدەكاتەوە، كە سەرجەم جوڵەو چالاكییە نەوتییەكان تێیدا دەكەونە ژێر سەرپەرەشتی ئەو پشكنەرە نێودەوڵەتییانەی كە گرێبەستیان لەگەڵ وەزارەتی نەوتدا كردووە، هاوكات ئاوە هەرێمایەتییەكانی عێراق لەلایەن هێزی دەریایی عێراقەوە بەتوندی چاودێری دەكرێت، عێراق بەرپرسیارێتیی هیچ شتێك ناگرێتە ئەستۆ كە لە دەرەوەی ئاوە هەرێمایەتییەكانی رووبدات، بۆیە گرێبەستەكانی نەوتی عێراق لەسەر بنەمای (FOB) رێكخراون و بەرپرسیارێتی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە كوێدا كۆتایی دێت كە نەوتەكە باردەكرێتە سەر پشتی نەوتهەڵگرەكان.  •    ئەو تۆمەتانەی لەبارەی بەستنەوەی نەوت و دۆلار لە قازانجی ئێران باسكراون، عێراق لەو وڵاتانەیە كە زۆر پابەندی ئەو رێسا نێودەوڵەتییانەیە كە بازرگانی نەوت و دراو رێكدەخەن، بوونی هەر جۆرە مامەڵەیەكی نهێنیی یاخود نایاسایی رەتدەكەینەوە كە لایەنی تر بتوانن لەرێگەی عێراقەوە خۆیانی لێ بدزنەوە، ئەوە زانراو و ئاشكرایە كە سەرجەم داهاتە نەوتییەكانی عێراق لەرێگەی بانكی فیدراڵی ئەمریكاوە دەكرێت. •    لە كۆتاییدا وەزارەتی نەوت جارێكی تر سەرسوڕمانی خۆی لە دووبارە بوونەوەی ئەو تۆمەتانە نیشاند دەدەت و پێیوایە زۆرجار لەگەڵ وادەی سەردانی بەرپرسێكی باڵای عێراقی بۆ ئەمریكا ئەم بابەتانە بڵاودەكرێنەوە،  وەكو ئەوەیە ئەوانەی ئەم پەیامانە دەنوسن دڵخۆش نەبن بە پەیوەندی بەهێزو هاریكاری نێوان هەردوو وڵاتی دۆست، كە رێككەوتنی چوارچێوەیی گرنگ بەیەكیانەوە دەبەستێت و هەموو بوارەكان دەگرێتەوە. 

درەو:   پەیمانگای واشنتۆن لە راپۆرتێكدا، باسی وردەكاری ئەو تۆڕە سیخوڕییە دەكات كە لە نوسینگەكەی سەرۆك وەزیرانی عێراقەوە ئاڕاستەكراون و، دزەیان كردووەتە ناو تەلەفونی زۆرینەی بەرپرسانی عێراق، راپۆرتەكە، ئەو دۆخە خراپەش دەخاتەڕوو، كە بەسەر دەزگا ئەمنیە هەستیارەكانی عێراقدا هاتووە، لەدوای هاتنی سودانی و كۆنتڕۆڵكردنی زۆرینەی پۆستە گرنگەكانی ئەو دەزگایانە، لەلایەن میلیشیا هاوپەیمانەكانی ئێرانەوە. دكتۆر(Michael Knights)، نوسەری دیاری ئەمریكی و  شرۆڤەكاری تایبەت بە میلیشا چەكدارەكانی هاوپەیمانی ئێران، سەرەتای راپۆرتەكەی بەوە دەستپێكردووە" گەندەڵی بە سیاسی كراو، لە نایابترین ئاژانسی هەواڵگری عێراقدا تەقییەوەو گەیشتووەتە ئابڕوبەریی گوێگرتنی گەورە، كە لە نوسینگەی سەرۆك وەزیرانەوە ئاڕستەكراوەو،  پێویست دەكات واشنتۆن ئاڵوگۆڕكردنی زانیاری هەواڵگری دووقۆڵی لەسەر ئەو بنەمایە لەگەڵ عێراق هەمواربكاتەوە.   لە (28)ی ئاب، هەواڵەكان لەڕێی لێكۆڵینەوە بنكۆڵكارییەكان بڵاوبونەوە ، لەبارەی ئەنجامدانی هەڵمەتێكی چاودێری سیاسی فراوان، كە نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراقی گرتووەتەوە، قەبارەی هەڵمەتە چڕەكە بە جۆرێك بووە، تەنانەت سیاسی و هاوڵاتیانی ئاسایی عێراق، كە راهاتوون لەسەر گەندەڵی و ئابڕوبەریی، تووشی شۆك بوون لەو مەسەلەیە.  بەلای ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە، ئەو ئابڕوبەرییە، ئاماژەیەكی زەقی ترە لەسەر ئەوەی عێراق سەقامگیرنییە، وەك ئەوەی هەندێك جار وێنا دەكرێت، حكومەتی ئێستاش ئەو هاوبەشە ئەمنیە هەواڵگریە متمانە پێكراوە نیە، كە واشنتۆن پێویستی پێیەتی. كێ‌ گوێی لەكێ‌ گرتووە؟ راپۆرتە دروستەكان لەبارەی ئابڕوبەرییەكە، هەرزوو لە رووماڵی میدیا عەرەبییە سەرەكییەكان و دزەپێكردنی زانیاری لەلایەن بەرپرسانی عێراقی و سیاسیە دیارەكانەوە بڵاوبونەوە، دەنگدانەوەی بولەمەرزە ئاساكەی لەبەغدادو كۆبونەوە نائاسایی گروپە سیاسیەكان، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات ،ئاگرێكی زۆر لەپشتی ئەو دوكەڵە بینراوەوەیە، تائێستا ئەمانەی خوارەوە هەندێك لە خاڵە روونەكانن: بەنزیكی زۆرینەی كەسایەتیە سیاسیە باڵاكانی عێراق كراونەتە ئامانج، لەڕێی دزەكردنە ناو یان چاودێریكردنی ئامرازەكانی پەیوەندییان(تەلەفون), بە مانەشەوە: •    دادوەر فایەق زێدان، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەری. •    نوری مالیكی، سەرۆك وەزیرانی پێشوترو یاسر عەبد سخێل مالیكی زاوای و بریكاری بازرگانی. •    هادی عامری، سەرۆكی دوو قەوارەی سیاسی پاڵپشتیكراو لەلایەن ئێرانەوە:(چوارچێوەی هەماهەنگی، رێكخراوی بەدر). •    موحسین مەندەلاوی، لەبری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەندامی رێكخراوی بەدر. •    محەمەد حەلبوسی، سەرۆكی پێشوی ئەنجومەنی نوێنەران(یەكێكە لەو چەندان سیاسیە سوننەیەی كراوەتە ئامانج). •    حەیدەر عەبادی، سەرۆك وەزیرانی پێشوتر. •    هومام حەمودی، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی. •    ئەحمەد فەتلاوی، راوێژكاری عەمار حەكیم، سەرۆكی رەوتی حیكمە. •    كەسایەتی جۆراوجۆر لە نوسینگەی سەرۆك. •    بەرپرسی جیاواز لە هێزەكانی حەشدی شەعبی. ئەوەی جێی سەرنجە، نزیكترین كەسایەتی سودانی تیادانیە، كە قەیس خەزعەلی و ئەندامانی میلیشیای عەسائیبی ئەهلی هەقە، كە ئەو سەرۆكیانەو خۆی و میلیشیاكەی، لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە خراونەتە لیستی تیرۆرەوە. ئەو شانەیەی كاری گوێگرتنی كردووەو لەناو نوسینگەكەی سودانی بوون، لەلایەن گروپێك لە كەسایەتی نزیك لە سودانیەوە بەڕێوەبراون، كە ئەمانەن: •    عەبدولكەریم سودانی، سكرتێری سەربازی سەرۆك وەزیران و ئەندامی هۆزەكەی. •    خالید یەعقوبی، راوێژكاری سودانی بۆ كاروباری سیاسەتە ئەمنیەكان. •    محەمەد جوحی، سەرۆكی شانەكەو جێگری بەڕێوەبەری گشتی كاروباری ئیداری لە نوسینگەی سەرۆك وەزیران(جوحی دانی ناوە بە تاوانەكەداو، تەماشای ئامێرە ئەلەكترۆنیەكانی كراوە). •    ئەحمەد سودانی، كەسی نزیكی سودانیەو سەرۆكی دەزگای هەواڵگری نیشتمانی عێراقە بە وەكالەت. •     (11)كەسی تەكنیكی لەبواری هەواڵگری ئاماژە، لە هۆبەی گوێگرتنی سەربە بەڕێوەبەرایەتی هونەری دەزگای هەواڵگری نیشتمانی. •    چەندین ئەفسەر، لە دەزگای ئاسایشی نیشتمانی و ئاژانسی زانیاری و لێكۆڵینەوە فیدراڵیەكانی سەربە وەزارەتی ناوخۆ. جوحی و ئەوانەی تر، كە بەشداریان لە پرۆسەی گوێگرتن كردووە، كەرەستەو ئۆتۆمبیلی دەزگای هەواڵگرییان بەكارهێناوە بۆ جێبەجێكردنی پلانەكەیان، كە ئەحمەد سودانی دانی پێداناوە،  وێڕای ئەوەی ئەندامانی دەزگای ئاسایشی نیشتمانی خراوەتە ناو شانەكەی جوحی، لەلایەن ئەبو عەلی بەسری، سەرۆكی دەزگاكە، كە بەناوی عەبدولكەریم عەبد فازیل حسێن_یش ناسراوە، خاوەنی ناوبانگێكی كاریگەرە لە راوەدونانی تیرۆرستەكانی سوننە، بەڵام لە هەمان كاتدا یەكێكە لە دیارترین ئەندامەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی، كە هەڵمەت دژی نەیارە سیاسیەكانی رێكدەخات. لە رۆژی (3)ی ئەیلول، وێنەگرە شەخسییەكەی سودانیش، لەسەر ئەو دۆسییە دەستگیركرا. شانە گوێگرەكە، هەوڵی داوە كەسایەتیە سیاسیە جیاوازەكان بخات و دۆسیەی خراپەكارییان بۆ ئامادە بكات، لەنێو ئەو كەسایەتیانەشدا، ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران و، بەرپرسانی دەسەڵاتی دادوەریی و، ئەفسەرانی هەواڵگری و، ژنانی كەسایەتیە گرنگەكان. وێرانی دەزگای هەواڵگری نیشتمانی عێراق ئابڕوبەری چاودێری_ كە پێدەچێت تا پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو بەردەوام بێت، دوای هەڵبژاردنی تشرینی یەكەمی (2025)_ نابێت شتێكی كتوپڕبێت بە لەبەرچاوگرتنی هۆشداریەكانی پێشوو، لەبارەی بە سیاسیكردنی باشترین ئاژانسی هەواڵگری لە عێراق، لە سەرەتای ساڵی (2023)وە_ كاتێك سودانی ئەحمەدی نزیكی خستە ئەو شوێنە، بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو دەزگایە. دەزگای هەواڵگری عێراق، ئەمریكا لەسەرەتاوە دەستیكرد بە ئامادەكردنی، لەو ئەندامانەی  دەزگای هەواڵگری عێراق، كە پێش ساڵی (2023) رزگاركران، دواتر دەستیكرد بە راهێنانی ئەندامەكانی و لێكۆڵینەوە لە باكگراوندەكانیان بە درێژایی بیست ساڵ، لەكاتێكدا زۆرێك لە ئاژانسەكانی تری عێراق گروپە چەكدارەكانی هاوپەیمانی ئێران بە قوڵی دزەیان كردە ناوییانەوە، بەڵام دەزگای هەواڵگری عێراق وەك پێگەیەكی متمانەپێكراو بەلای ئەمریكاو وڵاتانی خۆرلائاواوە مایەوە. لەبەر ئەو هۆكارە، ئەو دەزگایە لەنێو ئەو قەوارە كەمە عێراقیانەدا بوو متمانەی پێدەكرا، بۆ ئەوەی زانیاری هەواڵگری هەستیاری رادەستبكرێت و، كەرەستەو راهێنانی لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە بێت، بەڵام هەموو ئەمانە گۆڕان دوای ئەوەی سودانی بوو بە سەرۆك وەزیران. لە ساڵی(2022)وە، حكومەتی سودانی دەستیكرد بە پاكتاوكردنی چەندان ئەفسەر، لە دەزگای هەواڵگری نیشتمانی عێراق، كە جێی متمانەی ویلایەتە یەكگرتووەكان بوون و، گۆڕیانن بە ئەندامانی میلیشیاكانی هاوپەیمانی ئێران. لە سەرەتای ساڵی (2023)دا، بەڕێوەبەرێكی نوێ‌ بۆ روبەڕوبونەوەی سیخوڕی لە دەزگای هەواڵگری نیشتمانی دانرا، ئەركی چوونە ناو(دزەكردنە)ئامێرە ئەلەكترۆنیەكانە، كە ناوی فەیسەڵ غازی ئەللامی_یە، برازای فاح فەیاز، سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبیە، یەكێكە لە شوێنكەوتووەكانی ئەبوئالائی وەلائی، كە ماویەكی زۆرە لەناو لیستی تیرۆر ئەمریكادایە، هەر یەك لە فەیازو وەلائی لەلایەن حكومەتی ئەمریكاوە خراونەتە لیستی تیرۆرەوە، بەهۆی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ و چالاكییە تیرۆرستیەكان، هاوكات ویسام ئەلمحیاوی، كە لەلایەن فەیازەوە كاندیدكراوە، بووەتە بەڕێوەبەری هۆبەی چاودێری لە دەزگای هەواڵگری نیشتمانی. هەروەك، دەزگای ئاسایشی نیشتمانی_ كە لە رابردوودا بەرەو دۆخێكی باش رۆیشتبوو، دوای ساڵانێك لە دزەكردنی تیرۆرستان_ ئەویش لە ساڵی (2023)وە پاشەكشێی كردووە، كاتێك دەزگاكە رادەستی بەسری كرا. پۆستە باڵاكانی وەك جێگری بەڕێوەبەر، بەڕێوەبەری ئۆپراسیۆنەكان، سەرۆكی ئۆپراسیۆنەكانی ئاسایشی بەغداد، دران بە عەسائیبی ئەهلی هەق. ئەو ئابڕوبەرییەی ئێستا جەخت لە ئاستی رۆچوونی دیارترین ئاژانسەكانی هەواڵگری عێراقی و لێهاتوترینیان دەكات لە ڕووی تەكنیكیەوە، بۆ گۆلای میلیشیا پاڵپشتیكراوەكان لەلایەن ئێران و سیاسیە گەندەڵەكانەوە. بژاردە سیاسیەكانی ئەمریكا پێویستە ئابڕوبەریی گوێگرتن، ساتەوەختی كردنەوەی چاوی بڕیادەرە سیاسیەكانی خۆرئاوابێت، ئەوەش لەبەر هەندێك هۆكار: یەكەم: نابێت واشنتۆن هەوڵی چاپۆشیكردن بدات لەو زیانەی كە بەر سەرۆكایەتی وەزیران بەرابەرایەتی سودانی كەوتووە، بەدرێژایی ساڵانێك، بەرپرسانی ئەمریكا خۆیان بەدورگرت لە داننان بەو پەیوەندییە توندوتۆڵەی كە سودانی دەبەستێتەوە بە گروپی عەسائیبی ئەهلی هەقەوە، كە وەك رێكخراوێكی تیرۆرستی ریزبەندكراوە، نابێت رێگەش بدرێت بە قەیس خەزعەلی، رابەری ئەو گروپە، كە بەتیرۆرست ریزبەندكراوە، هەژمونی بەسەر حكومەتی عێراقدا هەبێت، بەوەش بە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانیش، ئەگەر بەڵگەی نوێش دەركەوێت كە ئاماژە بەوەبكات، سودانی ئاگاداریی راستەوخۆی هەبووە لە هەڵمەتی گوێگرتنە، ئەوا واشنتۆن پێویستی بەوەیە هەڵوێستی خۆی دەستكاری بكات بەرامبەر سەرۆك وەزیران بەشێوەیەكی گشتی.  نابێت ویلایەتە یەكگرتووەكان پابەندبێت بە هێشتنەوەی سیاسی سودانی زیاتر لە خەزعەلی سەرپەرشتیاری، كە پێدەچێت تۆرەبێت، چونكە ئەو ئابڕوبەرییە لە ئاكامی هەڵەیەكی كاری شانەكەی نوسینگەی سەرۆك وەزیران ئاشكرابووە. لە (31)ی ئابدا، ئێران وەفدێكی بۆ بەغداد ناردووە، لە هەولێكدا بۆ هێوركردنەوەی ئابڕوبەرییەكە، ئەوەش واپێویست دەكات كە واشنتۆن رێك پێچەوانەی ئەو كارەبكات.   دووەم: پێویستە واشنتۆن بەشێوەیەكی بەرچاو هاوكاری هەواڵگری لەگەڵ دەزگای هەواڵگری نیشتمانی عێراق  و دەزگای ئاسایشی نیشتمانی و دەزگاكانی تر كۆتوبەندبكات، تا هەڵدەستێت بە دورخستنەوەی دامەزرێنراوە سیاسیە گلاوەكان، لە پۆستە باڵاكان، بەتایبەت كەسایەتیەكانی سەر میلیشیاكان و هاوپەیمانەكانی ئێران. دوای ئەوەی سودانی بوو بە سەرۆك وەزیران، واشنتۆن چاوی نوقاند لەو دامەزراندنانە كە جێی نیگەرانین و حكومەت ئەنجامیدا لەكەرتی هەواڵگریدا، بە دڵنیایی گروپە چەكدارە جیاوازەكان هەوڵی قۆستنەوەی ئەو ئابڕوبەرییەی ئێستا دەدەن، بۆ دامەزراندنی ئەندامی تری خراپەكار لە پۆستە باڵاكانی دەزگای هەواڵگری. پێویستە ویلایەتە یەكگرتووەكان هەژموونی خۆی بەكاربهێنێت، وەك هاوبەشی سەرەكی عێراق لە روبەڕوبونەوەی تیرۆر، بۆ زامنكردنی ئەوەی حكومەتی عێراق خراپەكان بە كەسی خراپتر نەگۆڕێت، لەكاتی چارەسەركردنی ئەو ئابڕوبەرییە و، بەرپرسی نوێ‌ لە دەزگای هەواڵگری و دەزگای ئاسایشی نیشتمانی و ئاژانسی زانیاری و لێكۆڵینەوەی فیدراڵی دابمەزرێنێت. سێیەم: پێویستە واشنتۆن پێداچونەوە بە هەڵوێستی خۆیدابكات بەشێوەیەكی فراوان، بەرامبەر بە بەرپرسە عێراقییەكان لە كەرتە جۆراوجۆرەكانی دەزگای دژە تیرۆرو، دەسەڵاتی فرۆكەوانی و، دەسەڵاتی بەندەرەكان و، وەزارەتە سەرەكییەكان، بۆ نمونە، دارایی، ناوخۆ، نەوت، گواستنەوە، تەنانەت خوێندنی باڵاش، كە وەزیرەكەی ئەندامی گروپێكی ریزبەندكراوە  لە لیستی تیرۆری ویلایەتە یەكگرتووەكان، بەڵام بە ئازادی لە پایتەختەكانی وڵاتانی خۆرئاوا دەسوڕێتەوە. ئەم ئاژانسانە و ئاژانسەكانی تریش، بەشێوەیەكی بەرچاو دزەكراوەتە ناویانەوە، بەهەمان ئەوشێوەیەی دزە كراوەتە ناو دەزگای هەواڵگری نیشتمانی عێراقی، ئەوەش دیاردەیەكی كە پێش ساڵی (2022) دەستیپێكردووە، بەڵام لەدوای ئەو كاتەوە بەشێوەیەكی بەرچاو پەرەیسەندووە، بەهۆی هەژمونكردنی چوارچێوەی هەماهەنگی بەسەر دەسەڵاتی جێبەجێكردن و یاسادانان و دادوەریدا لە عیراق. وانەی سەرەكی بۆ بەرپرسانی ئەمیركا ئەوەیە، كەسایەتی سەرۆك وەزیرانەكانی عێراق و ئیرادەی سیاسیان، بایەخدارترین كارتێكەرە لە دەستنیشانكردنی ئاستی دەستبەراگرتنی ئەو دەوڵەتەی لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەكرێت، لەگەڵ قورسی ئەو زیانە چاوەڕوانكراوەشی بە پەیوەندییەكانی نێوان عێراق و ویلایەتە یەكگرتووەكانی دەگەیەنێت.

راپۆرت: درەو بڕیارێك كە گومانی ئەوەی لەسەر بوو پرۆسەی پارەداركردنی كۆمپانیا نەوتییەكان لە عێراق بە (مەركەزیی) بكات، رووبەڕووی بەربەست بووەوە، وەزارەت نەوت و لیژنەی نەوت لە پەرلەمان رێككەوتن داوا لە محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران بكەن پێداچوونەوە بە بڕیارەكەدا بكات، كۆمپانیا نەوتییەكان لە عێراق چۆن پرۆژەكانیان پارەدار دەكەن؟ وردەكاری بڕیارەكەو لێكەوتەكانی لە حاڵی جێبەجێكردنیدا لەم راپۆرتەدا. بڕیارەكە چی دەڵێ ؟ رۆژی 13ی مانگی ئابی رابردوو، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری ژمارە (24600) دەركرد، بەپێی ئەم بڕیارە پشكی خەزێنەی دەوڵەت لە قازانجی كۆمپانیا گشتییەكان لە رێژەی (45%) بۆ (75%) بەرزكرایەوە. سەرباری ئەوەی حكومەت هۆكاری دەركردنی بریارەكەی بۆ چاكسازی ئابوری و پشتیوانیكردن لە خەزێنەی دەوڵەت گەڕاندەوە، بەڵام  یەكسەر بڕیارەكە لە ناوەندی سیاسی و ئابوری عێراقدا مشتومڕێكی توندی دروستكرد، بەهۆی گریمانەكردنی ئەوەی بڕیارەكە كاریگەری لەسەر كۆمپانیا گشتیی و تایبەتەكانی نەوت دەبێت و دواجاریش لەسەر موچەی كارمەندانی كەرتی نەوت رەنگدانەوە بەجێدەهێڵێت.  ئەم ناڕەزایەتییە وایكرد، رۆژی 21ی ئاب ئەمیندارێتیی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەپەلە رونكردنەوەیەك بڵاوبكاتەوەو دڵنیایی بدات لەوەی بڕیارەكە بۆ ئەوە نییە سیستەمی پارەداركردنی كۆمپانیاكان بە مەركەزی بكرێت، چونكە كۆمپانیا گشتییەكان هێشتا مەحكومن بە یاسای كۆمپانیا گشتییەكان (ژمارە 22ی ساڵی 1997)، ئەمەش بەو واتایە دێت هەر گۆڕانكارییەكی ریشەیی پێویستی بە دەركردنی یاسای نوێ لە ئەنجومەنی نوێنەران هەیە.  هەر لەو رونكردنەوەیەدا ئەمیندارێتیی ئەنجومەنی وەزیران دڵنیایی دا كە بەرزكردنەوەی پشكی خەزێنەی گشتی لە قازانجی كۆمپانیا گشتییەكان كاریگەریی لەسەر خەرجی كۆمپانیاكان و موچەی كارمەندەكانیان نابێت، چونكە ئەم زیادكردنە لەسەر پوختەی قازانجی كۆمپانیا دادەنرێت دوای پاكتاوی هەموو خەرجییەكانی كۆمپانیاكە لەناویشیاندا موچەو دەرماڵەو هاندانی كارمەندان. ئەمیندارێتیی ئەوەی بە بیرهێنایەوە كە ئەمە یەكەمجار نییە پشكی خەزێنەی دەوڵەت لە قازانجی كۆمپانیا گشتییەكان زیاد دەكرێت، پێشترو لە حكومەتەكانی پێشوودا هەمان هەنگاو جێبەجێكراوە بەمەبەستی پشتیوانیكردنی خەزێنەی دەوڵەت.  سەرباری ئەم روونكردنەوە، رۆژی 27ی ئاب كارمەندی كۆمپانیا نەوتییەكان دەستیان بۆ خۆپیشاندان كردو دەرگای كۆمپانیاكانیان داخست، رایانگەیاند، بڕیاری ژمارە (24600)ی لەبری قازانج، حكومەت كۆمپانیاكان وا لێدەكات زیان بكەن، پێیانوابوو بڕیارەكە شایستە داراییەكان لە كۆمپانیا نەوتییەكان وەردەگرێتەوەو دەیباتەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەت، ئەمەش وا دەكات كۆمپانیاكان خۆیان نەتوانن پرۆژەكانی خۆیان پارەدار بكەن و بەمەش رەوڕەوەی ئابوری وڵات رادەوەستێ و رێگر دەبێت لەوەی كۆمپانیاكان شایستەی بەرهەمهێنان بۆ كارمەندەكانیان خەرج بكەن.  نەبیل مەرسومی كە شارەزای ئابورییە لەبارەی بڕیارەكەوە بۆچوونی بەوشێوەیە كە، لەبەر ئەوەی كۆمپانیا نەوتییەكان پشت بە سیستەمی خۆتەمویلكردن دەبەستن و لەم رێگەیەوە دەتوانن بەشێك لە داهاتی خۆیان گلبدەنەوە بۆ پارەداركردنی كارو خەرجییەكانیان بە موچەی فەرمانبەرانیشەوە، بۆیە بڕیارەكەی حكومەت ئەو ئەگەرە بەهێز دەكات كە سیستەمی پارەداركردنی كۆمپانیاكان بە مەركەزیی بكرێن، ئەمەش لەرێگەی گواستنەوەی بەشێك لە داهاتی فرۆشیان بۆ وەزارەتی دارایی، سەرباری ئەمەش زیادكردنی پشكی خەزێنەی دەوڵەت بەو بڕە زۆرە كاریگەریی نەرێنیی لەسەر سەرمایەی بەردەستی كۆمپانیاكان و توانایان بۆ فراوانكردن و پەرەپێدان دروستدەكات، ئەمە جگە لە كاریگەرییەكانی ئەو خزمەتگوزارییە كۆمەڵایەتییانەی كە كۆمپانیاكان پێشكەشی دەكەن لەگەڵ قازانی تەرخانكراو بۆ كارمەندان. عەلا حەیدەری ئەندامی پەرلەمانی عێراق باسلەوە دەكات، سەرباری ئەوەی بریارەكەی حكومەت هەندێك بڕگەی یاسایی تێدایە بەگوێرەی ماددەی (11/ پێنجەم) لە یاسای كۆمپانیا گشتییەكان، بەڵام لە هەمان كاتدا هەندێك بڕگەی نایاسایشی تێدایە، بەتایبەتیش ئەوەی كە وەزارەتی نەوت ناچار دەكات بەشێوەیەكی راستەوخۆ داهاتی فرۆشی خۆی رەوانەی  وەزارەتی دارایی بكات، ئەمە بەوتەی حەیدەری پێچەوانەی چەمكی كۆمپانیا گشتییەكانە وەكو یەكەیەكی ئابوری كە خۆی تەمویلی خۆی دەكات.  دیمەنێك لە خۆپیشاندانی كارمەندانی كەرتی نەوت لە بەسرە دژی بڕیارەكە دروستكردنی لیژنە ئیتر دوای ئەو هەڵایەی لەسەر بڕیارەكە دروستبوو، دوێنێ 31ی ئاب، محەمەج شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بە ناچاری بڕیاریدا لیژنەیەك دروست بكرێت بۆ لێكۆڵینەوەو پێداچوونەوە بە هەموو ئەو تێبینییە دارایی و یاساییانەی لەسەر بڕیارەكە هەیە.  لەسەر ئەم بنەمایە، دوێنێ لیژنەی نەوت و غازو سامانە سروشتییەكان لە پەرلەمانی عێراق بە سەرۆكایەتیی پەرلەمانتار (هەیبەت حەلبوسی) كۆبووەوە. لە كۆبوونەوەكەدا ئەندامانی لیژنەكە رێككەوتن لەسەر ئەوەی بۆ رێككەوتن لەسەر كارنامەیەك و دواتر گفتوگۆكردن لەگەڵ سەرۆك وەزیران، سەرەتا لەگەڵ وەزیری نەوت كۆبوونەوە بكەن و گوێ لە تێڕوانینی وەزارەت بگرن لەبارەی بڕیارەكەوە.  هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكە لیژنەی نەوت و غاز ئەمڕۆ لەگەڵ حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت كۆبوونەوە، دوای كۆبوونەوەكە هەیبەت حەلبوسی سەرۆكی لیژنەكە رایگەیاند، لەسەر چەند راسپاردەیەك رێككەوتوون كە هۆشداریدانە لەبارەی جێبەجێكردنی بڕیاری (24600)ی ئەنجومەنی وەزیران، لەمەشدا ستایشی رۆڵی بەرپرسانەی ئەندامانی لیژنەی دارایی و وەزارەتی نەوتی كرد كە بەوتەی ئەو بەرپرسیارێتیی یاسایی و ئەخلاقییان هەڵگرتووە بۆ بەرگریكردن لە پەرەپێدانی پیشەسازی نەوت لە وڵات و دەست نەبردن بۆ ماف و دەرماڵەی توێژێك لە فەرمانبەران، كە بەهۆی كارەكانیانەوە رووبەڕووی مەترسی دەبنەوە.  سەرۆكی لیژنەی نەوت لە پەرلەمان ئاشكرایكرد، لەسەر ئەم بنەمایانە بڕیاریانداوە راسپاردەیەك بۆ سەرۆك وەزیران دەربكەن بۆ راستكردنەوەی بڕیارەكە.   كۆبونەوەی لیژنەی نەوتی پەرلەمان و وەزارەتی نەوت لەبارەی لێكەوتەكانی بڕیارەكەی حكومەتەوە كورتەیەك  كرۆكی مەترسییەكان لەبارەی بڕیاری ژمارە (24600)ی ئەنجومەنی وەزیران لەلایەن پسپۆڕانی نەوتەوە تەنیا پرسی دەستبردن نەبوو بۆ موچەی كارمەندانی كەرتی نەوت، بەڵكو مەترسییە گەورەكە ئەوە بوو، ئەم بڕیارە وابكات سیستەمی پارەداركردنی كەرتی نەوت لە عێراق بە مەركەزی بكرێت، سیستمێك كە وەكو (نەبیل مەرسومی) شارەزای ئابوری ئاماژەی بۆ دەكات وڵاتانی رێكخراوی "ئۆپێك" لە سەدەی رابردووەوە بەجێیان هێشتووە.  لە عێراق (15) كۆمپانیای نەوتی هەیە كە بە سیستەمی (خۆتەمویلكردن) بەڕێوەدەچن، واتا خۆیان دارایی بۆ پرۆژەكانی خۆیان دابین دەكەن، ئەمانە ئەگەر بۆ هەموو بابەتێكی دارایی بگەڕێنەوە بۆ وەزارەتی دارایی، بەڕای ئەوانەی دژی بڕیارەكەن، كارەكانیان پەكی دەكەوێت، یاخود لانی كەم ئەگەر ناچار بكرێن بچنە ناو پرۆسەیەكی رۆتینی ئیدارییەوە ئەوا ئاستی بەرهەمهێنانیان كەمدەبێتەوە.  رێژەی 90%ی داهاتی عێراق لە پرۆسەی هەناردەو فرۆشتنی نەوتەوە سەرچاوە دەگرێت، بۆیە مەترسی هەبوو بڕیارەكە كاردانەوەو ناڕەزایەتی زیاتری لێبكەوێتەوەو ببێتە هۆی راوەستانی ئەم كەرتە هەستیارەی وڵات.  هاوكات لەگەڵ ناڕەزایەتییەكان لەبارەی بڕیارەكەی حكومەتەوە، چەند رۆژی رابردوو دەنگۆی دەستلەكاركێشانەوەی (حەیان عەبدولغەنی) وەزیری نەوت بڵاوبووەوە، ئەمە وەزارەتی ناچاركرد راگەیەندراوێك بڵاوبكاتەوەو دەستلەكاركێشانەوەكە رەتبكاتەوە.  وەزیری نەوت سەربە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسای نوری مالیكییە، هەر لە سەرەتای كابینەكەوە قسەوباس هەبوو لەبارەی ناڕەزایەتیی مالیكی دژ بە وەزیرەكەی و هەوڵدان بۆ گۆڕینی، ئەمەش بە گومانی ئەوەی نزیكبوونەوەی وەزیرەكەی لە (قەیس خەزعەلی) ئەمینداری گشتیی (عەسائیبی ئەهلی حەق)و تێپەڕاندنی پرۆژەكانی ئەو لە وەزارەتی نەوت. 

(درەو):  حەلبوسی پێنج لایەنی سیاسی سوننەی كۆكردوەتەوەو وەكو خۆیان دەڵێن 55 كورسی پەرلەمانیان هەیە، دەیانەوێت كاندیدێكی نوێ بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان پێشكەش بكەن، ئەمە لەكاتێكدا كە كوتلەی گەورەی شیعە دژی ئەوەیە سەرلەنوێ دەرگای پێشكەشكردنی ناوی كاندید بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بكرێتەوە.  شەش لایەنی سیاسی سوننە راگەیەندراوێكیان بڵاوكردەوەو رایاگەیاند رێككەوتوون لەسەر كاندیدێكی نوێ بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان. راگەیەندراوەكە ناوی كاندیدەكەی ئاشكرا نەكردووە، بەڵام بەپێی ئەو زانیارییانەی بەمدواییە دزەیان كردووە، محەمەد حەلبوسی سەرۆكی حزبی تەقەدوم (زیاد جەنابی) بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان كاندید كردووە، زیاد حوزەیرانی ئەمساڵ لە حەلبوسی جیابووەوە، دیارە بە وەعدی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان گەڕاوەتەوە.  ئەوانەی ئیمزایان لەسەر راگەیەندراوەكە كردووە، بریتین لە:  •    حزبی تەقەدوم بە سەرۆكایەتیی محەمەد حەلبوسی •    جە ماوەری نیشتمانیی بە سەرۆكایەتیی ئەحمەد جبوری "ئەبومازن" •    هاوپەیمانی حەسمی نیشتمانی بە سەرۆكایەتیی سابت عەباسی وەزیری بەرگریی •    پرۆژەی نیشتمانی عێراق بە سەرۆكایەتیی جەمال زاڕی •    كوتلەی (الصدارة) كە ژمارەیەك پەرلەمانتاری سوننە لە خۆدەگرێت و ئازاری ئەمساڵ لە پەرلەمان دروستكراوەو مەحمود مەشهەدانی و خالید عوبێدی و تەلال زەوبەعی و محەمەد نوری عەبد رەبە لەخۆدەگرێت و لە هاوپەیمانییەكانی (سیادە)ی خەمیس خەنجەرو (عەزم)ی موسەننا سامەڕایی جیابونەتەوە •    كوتلەی (المبادرة) كە 8 پەرلەمانتار لەخۆدەگرێت و حوزەیرانی ئەمساڵ بە سەرۆكایەتیی (زیاد جەنابی) لە حزبی (تەقەدوم)ی محەمەد حەلبوسی جیابونەوە  ئەم شەش لایەنە سوننەیە، كە وەكو خۆیان دەڵێن پێكەوە خاوەی (55) ئەندامن لە پەرلەمانی عێراق، لەسەر ئەوە رێككەوتوون كەسێكی نوێ بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان كاندید بكەن و ناوەكەی ئاڕاستەی كوتلەی سیاسییەكانی تر بكەن بۆ ئەوەی كۆدەنگیی بۆ پەیدا بكەن، هەروەها كاربكەن بۆ گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست لەپێناو سەرلەنوێ كردنەوەی دەرگای خۆكاندیدكردن بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان.  ئەمە لەكاتێكدایە سەرچاوەكان لەناو چوارچێوەی هەماهەنگییەوە (كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمانی عێراق كە نوێنەرایەتی پێكهاتەی شیعە دەكات) باسلەوە دەكەن سەركردەكانی چوارچێوە لە كۆبوونەوەی دوێنێی خۆیاندا لەسەر ئەوە رێككەوتوون كە پابەندی یاساو بڕیاری دادگای فیدراڵی دەبن و پەنا بۆ هەموار پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان نابەن هەروەها جەختیان كردووە لەسەر ئەوەی دژی بیرۆكەی سەرلەنوێ كردنەوەی دەرگای خۆكاندیدكردنن بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان، سورن لەسەر مانەوەی كاندیدەكانی سەرۆكی پەرلەمان و هەڵبژاردنی یەكێكیان بۆ پۆستەكە.  بەپێی قسەی سەرچاوەكان، سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی بڕیاریانداوە دوای زیارەتی چلەی ئیمام حوسێن، دانیشتنێكی تایبەتی رێكبخەن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكێكی نوێ بۆ پەرلەمان.  ماوەی 9 مانگە بەهۆی دورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی حزبی تەقەدومەوە، پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بەتاڵ بووەو موحسین مەندەلاوی لە پێكهاتەی شیعە (لەبری سەرۆك) كاروباری پۆستەكە بەڕێوەدەبات، ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی ئەو نەریتە سیاسییەی كە لە عێراقی دوای كەوتنی سەددامەوە داكەوتووە، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان پشكی پێكهاتەی سوننەیە.  حەلبوسی یەكێك لە پەرلەمانتارەكانی خۆی بەناوی (لەیس دلێمی) ناچار كردبوو پێشوەختەو بەر لەوەی ببێت بە پەرلەمانتار نامەی دەستلەكاركێشانەوە بنوسێت، دلێمی بۆی نوسی بوو، بۆیە كاتێك بووە پەرلەمانتارو سەرپێچی بڕیاری سەرۆكی حزب (حەلبوسی)ی كرد، حەلبوسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمانەوە، بەبێ ئاگاداری خۆی، ئیمزای لەسەر نامەی دەستلەكاركێشانەوەی دلێمی كرد، دلێمی ئەم كەیسەی بردە بەردەم دادگای فیدراڵی و سكاڵای كرد، لەسەر ئەم سكاڵایە دادگای فیدراڵی مافی ئەندامێتیی پەرلەمانی لە حەلبوسی سەندەوە، بەمەش پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بەتاڵ بوو.  لەوكاتەوە تائێستا لایەنە سوننەكان لەناو خۆیاندا لە ناكۆكی و كێشمەكێشدان، كوردو شیعە چەندینجار مۆڵەتیان پێداون لەسەر كاندیدێك رێبكەون، بەڵام رێكناكەون، حەلبوسی و خەنجەر لەلایەك و حەلبوسی و موسەننا سامەڕایی لەلایەكی تر، لەنێوان هەمووشیاندا ژمارەیەك كوتلەی تری سوننە هەن كە گەمەی سیاسی دەكەن و لە هەوڵی چنینەوەی دەستكەوتی پۆستەكاندان.   

  راپۆرت: درەو پارێزگاری بانكی ناوەندیی عێراق زۆر لە سیاسەتە داراییەكانی خۆی رازییە، تا ئەو ئاستەی دەڵێ بەرپرسێكی ئەمریكی بە سودانی وتوە دەبێت ئاهەنگ بگێڕن بۆ ئەو سەركەوتنەی لە بواری رێكخستنەوەی حەواڵەو بازگانی دەرەكیدا بەدەستتان هێناوە، ئەم پارێزگارە باوەڕی بە بەرزبوونەوەو دابەزینی نرخی دۆلار نییە، دەڵێ ئەوە نرخی بازاڕی رەشە، ئەوەی بۆ دۆلار لەبری نرخی فەرمی پەنا بۆ بازاڕی رەش دەبات بازرگانی ماددە هۆشبەرەكانە یاخود پارە گەندەڵییە، دۆلار یەك نرخی هەیە ئەویش نرخی فەرمییە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. هەندێك لە بازرگانە بچوكەكان خۆیان دەدزنەوە! عەلی عەلاق پارێزگاری بانكی ناوەندیی عێراق رایگەیاند، ئاڵنگاری دەرەكی و ناوخۆیی هەیە، بەڵام بەشێوەیەكی گشتیی دۆخی دارایی لە عێراق بەو شێوەیە بەڕێوەدەچێت كە لە بودجەی گشتیی دەوڵەتدا پلانی بۆ دانراوە. لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی دەنگوباسەكانی عێراق، عەلاق وتی:" بانكی ناوەندیی لە ناو پرۆسەیەكی گەورەی گۆڕانكاریدایە لەبواری دووبارە رێكخستنەوەی بازرگانی دەرەكیی، بە جۆرێك لە یەك كاتدا چەند ئامانجێك مسۆگەر بكات، لەوانە شەفافیەت لە پرۆسەكانی حەواڵەی دەرەكی و ئەو لایەنەی لەرێگەیەوە حەواڵە دەكرێت تا ئەو لایەنەی كە سودمەند دەبێت لە حەواڵەكە، ئەمەش لەڕێگەی هەموو ئەو داتاو زانیارییانەی كە هاوتای لایەنی واقعین". "یەكەمجارە لە مێژووی عێراقدا بازرگانیی دەرەكی رێكدەخرێتەوەو دامەزراوەكان نێودەوڵەتییەكان بەشداری لە پرۆسەی وردبینیدا دەكەن و هەڵدەستن بە وردبینیكردن لە زانیارییەكان بەر لە گەیشتن بە قۆناغی جێبەجێكردن، پرۆسەكە سەرجەم مەرج و پێوەرە ناوخۆییەكان جێبەجێ دەكات كە خۆی دەبینێتەوە لە یاسای روبەڕووبوونەوەی شتنەوەی پارەو پارەداركردنی تیرۆرو پێوەرە نێودەوڵەتییەكانی تری پرۆسەی حەواڵەكردنی پارە، خۆ ئەگەر هەر كەموكورتییەك یاخود كێشەو گومانێكی تێدا بێت، ئەوا بەشێوەیەكی راستەوخۆ حەواڵەكە رەتدەكرێتەوەو دەگەڕێندرێتەوە" پارێزگاری بانكی ناوەندیی وا دوەڵێ. لەبارەی ئەوەی ئایا تا چ ئەندازەیەك كۆمپانیاكان پابەندی سیاسەتی نوێی حەواڵەو بازرگانی دەرەكیی بوون، عەلاق باسی لەوەكرد كۆمپانیا گەورەو مامناوەندەكان ئەم سیستەمە نوێیەی حەواڵەكردنیان قبوڵكردووەو بەمە لە ئاستێكی بەرزدا هەموو هاوردەكانی خۆیان پاراستووە، بەڵام بازرگانە بچوكەكان هەندێكیان هاتونەتە ناو پرۆسەكەو هەندێكی تریان بە دوای ئامرازی دیكەدا دەگەڕێن بۆ روماڵی بازرگانییەكەیان، ئیتر ئەمە بە هەڵاتن لە رێوشوێنەكانی باج و گومرگ بێت یاخود بە رێوشوێنەكانی پرۆسەی كردنەوەی حساب بێت. عەلاق ئاماژەی بەوەكرد، ئەوەی لە قۆناغی ئێستاو داهاتوودا سەرەنجی دەخەنە سەر ئەوەیە وا بكەن هەمووان پابەند بن بە كەناڵە ئوسوڵیی و پارێزراوەكانی پرۆسەی حەواڵەكردنەوە، چونكە بەوتەی ئەو "مانەوەی ئەو بازرگاكانە لە دەرەوەی سیستەمەكە فشار لەسەر بازاڕی نەختینەی دۆلار دروستدەكات و دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخەكەی". بەوتەی پارێزگاری بانكی ناوەندیی، چەندین چارەسەر هەن كە لەگەڵ دامەزراوە نێودەوڵەتیی و داراییەكان كاری لەسەر دەكەن لەپێناو رێكخستنەوەی كاری بازرگانە بچوكەكان، دوێنێ لەمبارەیەوە كۆبوونەوەیەك بەڕێوەچووە، كە تەواوكاری كۆبوونەوەكانی پێشوو بووە، "پێویستیان بە هەندێك كات هەیە بۆ رێكخستنەوەی ئەم بوارەی بازرگانی دەرەكیی". پارێزگاری بانكی ناوەندیی زیاتر لەبارەی دۆخی بازاری دراو قسەدەكات و دەڵێ: لەبەر رۆشنایی ئەو رێكخستنە نوێیەی كە بۆ پرۆسەی حەواڵەی دەرەكیی كراوە، دەبێت تەماشای ئەو نرخە فەرمییە بكرێت كە رۆژانە بانكی ناوەندیی زیاتر لە 250 ملیۆن دۆلاری پێ دەفرشێت، ئەمە بەو واتایە دێت كە بانكی ناوەندیی روماڵی بازرگانیی دەرەكیی دەكات و هەڵاوسان و بەرزبوونەوە لە نرخ و خواستەكانی تردا نییەو  بازاڕی رەش بریتییە لە بازاڕی ئەوانەی كە نایانەوێت بەرێگا یاساییەكانی حەواڵەكردندا بڕۆن و بازرگانییەكەیان نایاساییە، وەكو بازرگانی ماددە هۆشبەرەكان و بازرگانیی مرۆڤ یاخود پارەی گەندەڵیی و شتی تر. بەرزبوونەوەو دابەزینی نرخی دۆلار ! پارێزگاری بانكی ناوەندیی باوەڕی بەوە نییە شتێك بەناوی بەرزبوونەوەو دابەزینی نرخی دۆلار هەبێت، تیشك دەخاتەسەر ئەوەی " ئەگەر مەبەستێكی ناڕەوا نییە، بۆچی هەر لایەنێك پەنا بۆ كڕینی دۆلار بە نرخێكی بەرزتر دەبات لەكاتێكدا دۆلار بە نرخی فەرمیی هەیە ؟ ئەو تێڕوانینەی كە پێیوایە نرخی دۆلار بەرزبووەتەوە یاخود دابەزیوە ئاماژەیەكی دروست نییە، دەبێت تەماشای ئەوە بكرێت ئایا بانكی ناوەندیی چەنێك دۆلاری بە نرخی فەرمی فرۆشتووە بۆ پڕكردنەوەی سەرجەم پێداویستییەكان". " ئامانجی سەرەكی بانكی ناوەندیی پاراستنی ئاستی گشتیی نرخەكان و سنورداركردنی هەڵاوسانەو دەبێت ئەمە پێوەری سەركەوتنی سیاسەتی نەختینەیی بێت، كە سیاسەتەكەمان لەم لایەنەوە سەركەوتوو بووەو ئاستی هەڵاوسان بەبەراورد بە وڵاتانی تر تەنانەت لە ساڵانی پێشوو زۆر كەمترە، ئەمەش بەو واتایە دێت ئەو بازرگانییە دەرەكییەی كە عێراق بە شێوەیەكی بنەڕەتی بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی هاوڵاتیان پشتی پێ بەستوە، بەنرخی فەرمی دابین دەكرێت". پارێزگاری بانكی ناوەندیی عێراق زۆر لە سیاسەتە داراییەكانی خۆی رازییە، تا ئەو رادەی دەڵێ لە هەموو كۆبوونەوەكاندا لەگەڵ رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان لەوانەش سندوقی دراوی نێودەوڵەتیی و بانكی فیدراڵیی و گەنجینەی ئەمریكا ستایشی ئەو "گۆڕانكارییە گەورەو بەڕێوەبردن و رێكخستنە دەكرێت كە بانكی ناوەندی عێراق بۆ پرۆسەی حەواڵەی دەرەكیی كردویەتی"، لەمەش زیاتر بە وتەی ئەو یاریدەدەری بریكاری وەزیری گەنجینەی ئەمریكا لە دیدارێكدا لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق وتویەتی:" دەبێت ئاهەنگ بگێڕن بۆ ئەو دەستكەوتانەی كە لە بواری حەواڵەی دەرەكی و ئەو قۆناغانەدا بەدەستتان هێناوە كە بانكی ناوەندیی بڕیویەتی لە بواری پلاتفۆرمی ئەلیكترۆنی، كە بە قۆناغی سەختدا تێپەڕی و لە هەندێك حاڵەتدا رێژەی رەتكردنەوەی پرۆسەكە دەگەیشتە 80%و ئێستا وای لێهاتووە رێژەی 5% تێناپەڕێنێت. كۆبوونەوە لە نیویۆرك عەلی عەلاق ئاشكرایكردووە، كۆتایی ئەم مانگە كۆبوونەوەی لەگەڵ بانكی فیدراڵی ئەمریكا دەكەن بۆ پێداچوونەوە بە تەواوی رەهەندەكانی پرۆسەی حەواڵەی دەرەكی و گفتوگۆ لەبارەی ئەو سزایانەی كە بەسەر ژمارەیەك لە بانكە عێراقییەكاندا سەپێندراون. دۆلاری گەشتیاران پارێزگاری بانكیی ناوەندیی عێراق دان بەوەدا دەنێت پرۆسەكانی پێشووی پێدانی دۆلار بە گەشتیاران كێشەی زۆری بۆ دروستكردوون، دەڵاڵەكانی پارە بە چەندین شێواز ویستویانە بچنە ناو ئەم پرۆسەیەوە، بۆیە ئەمەش رەنگدانەوەی نەرێنیی دروستكردووە لەسەر نرخی دۆلارو پاسپۆرتی خەڵكانی تر لەم كارەدا بەكارهێنراوە. بەڵام بەپێی قسەی عەلاق میكانیزمە نوێیەكە ئەوەی مسۆگەر كردووە كە بتوانن روبەڕووی ئەم شێوازە ببنەوە، چونكە بە میكانیزمە نوێیەكە لەدوای مۆركردنی چونەدەرەوە لە فڕۆكەخانەو گەشتكردن، دۆلار بە گەشتیاران دەدرێت، ئەم پرۆسەیەش بەر لە چەند رۆژێك لە دەستیپێكردووەو تیم لە فڕۆكەخانەكان دانراون بۆ چاودێریكردن بۆ دڵنیابوون لەوەی دۆلار بە دەستی گەشتیاری راستەقینە دەگات، كارەكە لە فڕۆكەخانەكانی بەغدادو بەسرەو ئێستاش لە فڕۆكەخانەی نەجەف دەستیپێكردووەو وەكو پارێزگاری بانكیی ناوەندیی دەڵێ  ئێستا رێوشوێن دەستپێكردووە بۆ كردنەی پەنجەرەی تایبەت بە پێدانی دۆلار بە گەشتیاران بە نرخی فەرمی لە فڕۆكەخانەكانی هەولێرو سلێمانی و كەركوك. دەقی چاوثیكەوتنەكەی عەلی عەلاق