درەو:  عەمار عه‌زیز - كەركوك ناو    هەر كە كارەبا بڕا، تاریكی باڵی بەسەر خێمەكەدا كێشا، ئەحلام خێرۆ كە تەمەنی تەنیا (15ساڵ) بوو، چووە حەمامی ماڵەكەیان و دەرگای لەخۆی داخست، ئیتر ئەو بەهیچ شێوەیەك بەپێی خۆی نەگەڕایەوە و چووە پاڵ ئەو چیرۆكە تراژیدیانەی كە شەش ساڵە لەناو خێوەتی ئاوارەكاندا دوبارە و دوبارە دەبنەوە. ئه‌حلام خێرۆ لە 4ی كانونی دووەمی ئەمساڵ، لەناو حەمامێكی بچوكی ماڵەكەیاندا لە كۆمەڵگەی شاریا لە دهۆك كە تایبەتە بە ئاوارە ئێزیدییەكان بە هەڵواسراوی تەرمەكەی دەرهێنرایە دەرەوە، ئەوەش بووە چوارەم ژن و كچی ئێزیدی لە ماوەی كەمتر لە هەفتەیەكدا گیانیانلەدەستداوە بە هۆكاری "كوشتن و خۆخنكاندن بە پەت". سادق خێرۆ، براى ئه‌حلام كە هەمان ئێوارە پێكەوە نانیان خواردووە و وەك خۆی دەڵێت "هەمووان لە ماڵەوە دڵخۆشبوین"، وتی "خوشكەكەم هیچ نیشانه‌یه‌کی خه‌مۆكی نەبوو، دوای نانخواردنی ئێوارە كارەبا بڕا و لە ماوەی چارەكە سەعاتێكدا چووە حەمام و نەگەڕایەوە". "یەكەم كەس كە بانگی ئەحلامی كرد دایكم بوو، هەر ئەویش دەرگای حەمامی كردەوە و بینی ئەحلام پەتێك بە ملیەوەیە و خنكاوە"، سادق وتیشی "هه‌مومان توشی شۆک بوین، ئێستاش باوه‌ڕناکه‌م ئه‌حلام چۆن خۆی خنكاندووە!". ئه‌سمه‌هان (20 ساڵ) لای راستی وێنەكە، لەگەڵ ئەحلام خێرۆ (15ساڵ) لای چەپ، هەردوكیان لە هەفتەی یەكەمی ئەمساڵ لەناو كەمپی ئاوارەكاندا بە پەت خنكان. پۆلیسی دهۆك مۆبایلی ئەحلامی لەگەڵ خۆی بردووە بۆ لێكۆڵینەوە و هێشتا هیچ رونكردنەوەیەكی نەبووە لەسەر ئەنجامی لێكۆڵینەوەكان. بەپێی ئامارێكی قایمقامیەتی شنگال – لە پارێزگای دهۆك جێگیربون- لە دوای هێرشی داعش بۆ شنگال لە 3ی ئابی 2014ەوە 250 ئێزیدی لەناو كەمپەكانی ئاوارەییدا بە فیشەك و بە پەت گیانیانلەدەستداوە كە زۆرینەیان لە رەگەزی مێ بون. بەڵام ئامارەكانی سەرەتای ئەمساڵ مەترسیدارتر دەردەكەون، بەهۆی ئەوەی تەنیا لە هەفتەی یەكەمی ساڵی نوێدا، پێنج كەس بە فیشەك و خنكان بە پەت مردون، كە چواریان لە رەگەزی مێ بون، ئەوەش بەپێی ئامارێكی رێكخراوی داک بۆ گه‌شه‌پێدان كە لەناو كەمپەكاندا كاردەكەن. سادق خێرۆ لەبارەی ئەو روداوەی بەسەر ئەواندا هاتووە، وتی "له‌وانه‌یه‌ زۆر که‌س بڵێن که‌سوکاری زانیاریی دەشارنەوە، سوێند بەخوا هیچ شتێك نازانین و لەناو كۆمەڵگەش هەست بە شەرمەزاریی دەكەین". سوێند بەخوا هیچ شتێك نازانین و لەناو كۆمەڵگەش هەست بە شەرمەزاریی دەكەین بەڵام وتی "مانگێک پێش ئێستا ئه‌حلام فه‌یسبوکەكەی داخست، بەڵام هیچی بە ئێمە نەوتووە لەسەر داخستنی فەیسبوكەكەیی و مۆبایلەكەی ئێستا لای پۆلیسە... ئێمە چاوەڕێی راپۆرتی کۆتایی پۆلیسی دهۆكین". بورهان حه‌جی عه‌لی، به‌ڕێوه‌به‌ری کارگێڕی له‌ قایمقامیه‌تی شنگال، بە (كەركوك ناو)ی وت "بارودۆخی ئاواره‌کان له‌ هه‌موو رویه‌که‌وه‌ به‌ره‌و خراپبون ده‌ڕوات و ئامارەكانی كوشتن و خۆكوشتن زۆرن لەناو كەمپەكاندا، بۆیە پێویسته‌ به‌ زوترین کات رێکخراوه‌کان و ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌کان ئه‌م کێشه‌یه‌ چاره‌سەر بکه‌ن". "بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌م بابه‌ته‌ پێویسته‌ هه‌لی کار بۆ ئاواره‌کان دابینبکرێت و هه‌ندێک سه‌نته‌ری ده‌رونی له‌ناو که‌مپه‌کاندا بکرێنه‌وه‌ تا به‌رده‌وام چاره‌سه‌ری ئه‌و که‌سانه‌ بکه‌ن که‌ نه‌خۆشی ده‌رونییان هه‌یه،‌ یان هه‌وڵده‌ده‌ن له‌به‌ر هەر هۆکارێک پەنا بۆ خۆكوشتن ببەن"، بورهان حەجی عەلی وایوت. دهۆك/ كەمپی ئاوارەكانی كەبەرتوو كە زۆرینەیان ئێزیدین فۆتۆ: عەمار عەزیز هێشتا زیاتر لە 200 هەزار ئاوارەی ئێزیدی كە زۆرینەیان لە كەمپەكانی پارێزگای دهۆكن نەگەڕاونەتەوە شوێنی خۆیان، بە هۆكاری جیاجیا لە نێویاندا هۆكاری ئەمنی، دوو ئیدارەیی و نەبونی خزمەتگوزاریی. سوزان سه‌فه‌ر، به‌ڕێوه‌به‌ری رێکخراوی داک بۆ گه‌شه‌پێدان به‌ (که‌رکوک ناو)ی وت "سوشیاڵ میدیا و ده‌زگا راگه‌یاندنه‌کانی رۆڵێکی زۆر خراپ دەگێڕن لە زیادبونی حاڵەتەكان، هه‌ر حاڵه‌تێک روبدات به‌ وێنه‌ و زانیاریی بڵاویده‌که‌نه‌وه‌، ئه‌مه‌ دەبێتە هاندەر بۆ ئەوانەی نیازی خۆ خنکاندنیان هه‌یه‌، هه‌رکاتێک حاڵه‌تێک دروستبێت ئێمه‌ ده‌زانین دوای ئه‌وه‌ چه‌ند که‌سێکی دیكە خۆیان ده‌خنکێنن". حكومەتی عیراق لە كۆتایی 2020 زۆرینەی كەمپەكانی داخست، تەنیا ئەوانەی هەرێمی كوردستان نەبێت كە بەپێی لێكتێگەیشتنی نێوان هەرێم و بەغدا دەمێننەوە تا ئاوارەكان خۆیان بڕیاردەدەن. سوزان پێیوایە بڕیارەكەی حكومەتی عیراق بۆ داخستنی كەمپەكان "هەنگاوێكی خراپ" بووە و كاریگەری لەسەر "زیادبونی حاڵەتەكانی خۆكوشتن" هەبووە لەناو كەمپەكاندا. "بەهۆی ئەو بڕیارەی حكومەتی عیراقەوە، زۆرینه‌ی رێکخراوە نیوده‌وڵه‌تییەكان له‌ که‌مپه‌کانی پارێزگای دهۆک كشانەوە و هاوكارییەكانیان راگرت، حكومەتیش كەمپەكانی زۆر پشتگوێخستووە و سه‌نته‌ره‌کانی ده‌رونی له‌ زۆربه‌ی که‌مپه‌کان نه‌ماون، لەكاتێكدا پێشتر له‌یه‌ک که‌مپ سێ تا چوار سه‌نته‌ری ده‌رونی هه‌بون"، سوزان سه‌فه‌ر وای وت. بەهۆی ئەو بڕیارەی حكومەتی عیراقەوە، زۆرینه‌ی رێکخراوە نیوده‌وڵه‌تییەكان له‌ که‌مپه‌کانی پارێزگای دهۆک كشانەوە هەروەها وتی "ده‌یانجار هاوارمان کردووه‌‌ دۆخی شنگال جیاوازه‌ له‌گه‌ڵ ناوچه‌کانی تر و ئاواره‌ ئێزیدییەكان ناتوانن بگەڕێنه‌وه‌ بۆ ناوچه‌کانی خۆیان... پێویسته‌ به‌رده‌وام خزمه‌تگوزاری بۆ ئاواره‌کان دابینبکرێن و بیر لە فەراهەمكردنی دەرفەتی كار بكرێتەوە".

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت  محەمەد رەئوف  پەرلەمانتاران لە فراكسیۆنە جیاوازەكان یاداشتیان بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان ناردووە‌و داوا دەكەن لەسەر بودجەی پەرلەمان پارەی قیستی ئۆتۆمبیل‌و خزمەتگوزاری شوێنی نیشتەجێبوونیان بۆ خەرج بكرێت، پەرلەمانتاران كە چاودێرن لەسەر دارایی حكومەت، كەچی ئاگاداری دۆخی دارایی خۆیان نەبوون‌و پێشبینی ئەوەیان نەكردووە جارێكی تر كێشەی موچە سەرهەڵدەداتەوە، زۆربەیان ئۆتۆمبیلیان بە قیست راكێشاوە‌و ئێستا بوون بە ژێر قەرزی قیستی مانگانەوە، دەیانەوێت پەرلەمان قەرزەكەیان بۆ ببژێرێت، لەم راپۆرتەدا زانیاری زیاتر بخوێنەرەوە.  پەرلەمانتار لە قەیراندا ! سەرباری ئەوەی موچەی پلەباڵاكان وەردەگرن، بەڵام بەشێكی زۆری ئەندامی پەرلەمانی كوردستان، قەرزاربوون‌و دەیانەوێت پەرلەمان قەرزەكانیان بۆ بداتەوە. پەرلەمانتار لە هەرێمی كوردستان بەگوێرەی یاسا پلەی وەزیری هەیە، واتا لەكاتێكدا لەكاردایە‌و هێشتا خانەنشین نەبووە، هەمان ئەو موچەیە وەردەگرێت كە وەزیرێك وەریدەگرێت. موچەی پەرلەمانتار لە هەرێمی كوردستان مانگانە (8 ملیۆن‌و 84 هەزار) دینارە، بەڵام بەگوێرەی بڕیارێكی حكومەت‌و بەهۆی قەیرانی داراییەوە، موچەی پلەباڵاكان چەند مانگێكە 50%ی بڕدراوە، پەرلەمانتار پلەباڵایە، بۆیە بڕیارەكە دەیگرێتەوە.  مانگی تەموزی ساڵی رابردوو، حكومەتی هەرێم موچەی مانگی شوباتی دابەشكرد، لەم مانگەوە ئیتر موچەی پەرلەمانتاران بەگوێرەی بڕیارەكەی حكومەت بۆ نیوە كەمكرایەوە، لەوكاتەوە تائێستا پەرلەمانتاران وەكو موچەی مانگانەیان هەریەكەیان لەبری (8 ملیۆن‌و 84 هەزار) دینار، بڕی (4 ملیۆن‌و 42 هەزار) دینار وەردەگرن.  ئەم دۆخە داراییە نوێیە، واتە كەمكردنەوەی موچەی پەرلەمانتاران بۆ نیوە، هەروەها پێنەدانی موچەی پێنج مانگی ساڵی 2020 لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، هاوشێوەی فەرمانبەرانی ئاسایی، پەرلەمانتارانیشی قەرزار كردووە‌و ئێستا ئەوان لەبری ئەوەی سەرقاڵی چارەسەركردنی قەیرانەكانی خەڵك بن، سەرقاڵی دۆزینەوەی چارەسەرن بۆ ئەو قەرزانەی كە كەوتوەتەسەر شانی خۆیان.  قەرزی شوقە ؟  لەگەڵ دەستبەكاربوونی هەر خولێكی نوێی پەرلەماندا، پەرلەمان شوێنی نیشتەجێبوون بۆ (111) پەرلەمانتار لە هەولێر دابین دەكات، پەرلەمان موڵكی خۆی هەیە، موڵكەكانی پەرلەمان بریتین لە ژمارەیەك شوقە لە پرۆژەی (ناز سیتی) هەروەها ژمارەیەك خانوو لە پرۆژەی (گوندی ئیتاڵی). زۆربەی پەرلەمانتاران لە پرۆژەی (ناز سیتی) شوقەیان پێدەدرێت كە لەناو خەڵكدا بە "شوقەكانی زەكەریا" ناسراوە، دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان‌و هەندێكیش لە پەرلەمانتاران لە گوندی ئیتاڵی خانویان پێدەدرێت. خانو و شوقەكان ساڵانە بەگوێرەی پێوەرێك‌و لەسەر بنەمای ژمارەی فراكسیۆنەكان دابەشدەكرێن بەسەر ئەندامانی پەرلەماندا. پەرلەمانتار بۆ ماوەی چوار ساڵ بەخۆڕایی دەتوانێت ئەم شوێنانە وەكو شوێنی نیشتەجێبوون بەكاربهێنێت، بەڵام دەبێت پارەی خزمەتگوزاریی بدات. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو) كە لەچەند سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو پەرلەمان دەستی كەوتووە، (61) پەرلەمانتار لە پرۆژەی (ناز سیتی) شوقەیان هەیە، ئەم پەرلەمانتارانە، ساڵی رابردوو پارەی پێنج مانگی خزمەتگوزاری شوقەكانیان نەداوە، ئەمە بەهۆی ئەوەی لەو ساڵەدا حكومەت پێنج موچەی نەداوە‌و پەرلەمانیش بەوهۆیەوە نەیتوانیوە پارەی خزمەتگوزاری ئەو مانگانە لە موچەی پەرلەمانتاران ببڕێت.  كرێی خزمەتگوزاری شوقەی پەرلەمانتاران لە پرۆژەی (ناز سیتی) مانگانە (390 هەزار) دینارە، واتا بە تێكڕا هەر پەرلەمانتارێك بڕی (ملیۆنێك‌و 950 هەزار) دینار قەرزی كرێی خزمەتگوزاری پێنج مانگی ساڵی رابردووی كەوتوەتە سەرشان، خاوەن پرۆژەی خزمەتگوزارییەكان  بە نامەی پەرلەمانتارانی ئاگاداركردووە دەبێت ئەو پارانەی بگەڕێننەوە، پەرلەمانتارانیش گلەییان هەیە‌و دەڵێن بەپێی بڕیاری دەستەی وەبەرهێنان دەبێت كڕێی خزمەتگوزاری پرۆژەكانی نیشتەجێبوون كەمبكرێتەوە. بەگشتی ئێستا (113 ملیۆن) دینار قەرزی كرێی خزمەتگوزاری شوقەی پەرلەمانتاران كەوتوەتە سەر شانی پەرلەمانی كوردستان‌و سەرۆكایەتی پەرلەمان دەیەوێت خۆی ئەم قەرزە بۆ پەرلەمانتاران بداتەوە، بەڵام سەرباری ئەمە هەندێك پەرلەمانتار گومانیان هەیە‌و دەڵێن سەرۆكایەتی پەرلەمان بۆیە دەیەوێت پارەی كۆمپانیای خزمەتگوزار بداتەوە، چونكە كۆمپانیاكە موڵكی بەرپرسێكی دیاری پارتییە. ئەمە لەكاتێكدایە، فەرمانبەری ئاسایی كە هاوشێوەی پەرلەمانتاران موچەی پێنج مانگی ساڵی 2020ی وەرنەگرتووە، لەلایەن حكومەتەوە هیچ بڕەپارەیەكی بۆ ناگەڕێتەوە كە بتوانێت لانی كەم ئەو لاسەنگییە دارایی‌و قەرزانەی پێی پڕبكاتەوە كە بەهۆی نەهاتنی موچەوە لەو پێنج مانگەدا كەوتوەتە سەر شانی.  قیستی ئۆتۆمبیل  پەرلەمانتاران كە چاودێرن بەسەر حكومەتەوە، لەم خولەی پەرلەماندا تەنانەت نەیانتوانی چاودێری داراییەكانی خۆشیان بكەن‌و پێشبینی ئەوەیان نەكرد حكومەت جارێكی تر دوچاری قەیرانی دارایی ببێتەوە، بەشێكی زۆری پەرلەمانتارانی ئەم خولە، هەرزوو ئۆتۆمبیلی گرانبەهایان بە قیستی زۆری مانگانە راكێشا، ئەم قیساتانە بوون بە قەرزێكی زۆر لەسەر شانی پەرلەمانتاران، بەهۆی ئەوەی ساڵی رابردوو حكومەت پێنج موچەی دابەش نەكرد.  بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لەكۆی (111) ئەندامی پەرلەمانی كوردستان، (72) پەرلەمانتار ئۆتۆمبیلی گرانبەهایان بەقیس وەرگرتووە، زۆرێك لەوانەی ئۆتۆمبیلەكانیان فرۆشتوەتەوە‌و بەشێكیان بەو پارەیە زەوی‌و خانویان كڕیوە. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لەكۆی (72) پەرلەمانتارەی كە ئۆتۆمبیلی قیستیان راكێشاوە، (58) كەسیان قەرزی مانگانەی قیستەكان لەسەر شانیان كەڵەكەبووە. قیستەكان بەپێی جۆری ئۆتۆمبیلەكان دەگۆڕێن، بەڵام قیستی مانگانەی ئۆتۆمبیلە گرانبەهاكان دەگاتە (2 ملیۆن‌و 160 هەزار) دینار، كە ئەم پارانەش مانگانە هاوشێوەی خزمەتكوزاری شوقە‌و خانوەكان، لە موچەی پەرلەمانتاران دەبڕدرێت.  ئەو پەرلەمانتارانەی كە ئۆتۆمبیلیان بە قیست وەرگرتووە، بەهۆی ئەوەی ساڵی رابردوو موچەی پێنج مانگ فەوتاوە، بۆ ئەو مانگانە قەرزاری قیستی كۆمپانیاكە بوون‌و كۆمپانیای فروشیار داوای پارەكانیان لێ دەكاتەوە، ئەگەر بڕی (2 ملیۆن‌و 160 هەزار) دینار وەكو قیسی مانگانەی راكێشانی ئۆتۆمبیل ئەژماربكرێت، ئەوا هەر پەرلەمانتارێك بڕی (10 ملیۆن‌و 800 هەزار) دینار پارەی قیستی پێنج مانگی وەكو قەرز كەوتوەتە سەرشان.   موچەی پەرلەمانتار دوای لێدەركردنی قەرزەكان  ئێستا‌و دوای بڕینی 50%ی موچەی پلەباڵاكان، ئەندامانی پەرلەمان مانگانە بڕی (4 ملیۆن‌و 42 هەزار) دینار وەردەگرن، ئەم پارەیە مانگانە بەمشوەیە دابەش دەبێت:  •    مانگانە بڕی (390 هەزار) دینار لە موچەكەیان دەبڕێت بۆ خزمەتگوزاری شوقە‌و شوێنی نیشتەجێبوون. •    بڕی (2 ملیۆن‌و 160 هەزار) دینار لە موچەی ئەو پەرلەمانتارانە دەبڕدرێت كە ئۆتۆمبیلیان بەقیست وەرگرتووە (بەپێی زانیارییەكانی درەو، زۆربەی ئۆتۆمبیلەكان نرخیان نزیكەی 85 هەزار دۆلارە). •    واتە ئەو پەرلەمانتارانەی كە هەم كرێی خزمەتكوزاری شوێنی نیشتەجێبوون‌و هەم قیسی ئۆتۆمبیل دەدەن، مانگانە (2 ملیۆن‌و 550 هەزار) دینار لە موچەكانیان دەبڕدرێت‌و ئەوەی بۆیان دەمێنێتەوە تەنیا (ملیۆنێك‌و 492 هەزار) دینارە.  •    ئەمە لەكاتێكدایە، ئەو پەرلەمانتارانەی كە ئۆتۆمبیلیان بەقیست وەرنەگرتووە، مانگانە لە كۆی (4 ملیۆن‌و 42 هەزار) دیناری موچەكانیان، تەنیا (390 هەزار) دیناری خزمەتگوزاری شوێنی نیشتەجێبونیان لێ دەبڕێت‌و بڕی (3 ملیۆن‌و 652 هەزار) دیناریان بۆ دەمێنێتەوە.   •    پەرلەمانتارانی خانەنشینی خولەكانی پێشووی پەرلەمانیش بەهەمان شێوەی دۆخیان لەوانە باشترە كە لە خولی ئێستادا ئۆتۆمبیلی قیستیان راكێشاوە، پەرلەمانتارانی خانەنشین رێژەی 50%ی موچەكەیان لێبڕدراوە لە (6 ملیۆن‌و 560 هەزار) دینارەوە موچەكانیان بووە بە (3 ملیۆن‌و 250 هەزار) دینار، هیچ لێبڕینێك ئەم پارەیە ناگرێتەوە. پەرلەمان چی بۆ قەرزارەكان دەكات ؟ بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، زۆربەی پەرلەمانتاران لە فراكسیۆنە جیاوازەكان، بەرێگەی جیاواز فشاریان خستوەتەسەر دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان‌و داوا دەكەن پەرلەمان بەشێك لەو قەرزانەیان بۆ بداتەوە كە بەهۆی نەهاتنی پێنج موچەی ساڵی رابردوو كەوتوەتە سەر شانیان. سەرۆكایەتی پەرلەمانیش داوای كردووە پەرلەمانتاران لەرێگەی سەرۆكی فراكسیۆنەكانەوە یاداشت پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان بكەن‌و داوای بڕە پارەیەك بكەن، بەشی زۆری فراكسیۆنەكان یاداشتیان بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان بەرزكردوەتەوە. (درەو) زانیویەتی، سەرۆكایەتی پەرلەمان بەنیازە، لەسەر دارایی پەرلەمانی، كرێی خزمەتگوزاری پێنج مانگی ساڵی رابردووی شوێنی نیشتەجێبوونی پەرلەمانتاران خەرج بكات كە بەتێكڕا دەگاتە نزیكەی (113 ملیۆن) دینار. بۆ قیستی ئۆتۆمبیلەكانیش، سەرۆكایەتی پەرلەمان دەیەوێت بۆ هەر كەسێك لەوانەی ئۆتۆمبیلیان وەرگرتووە، بڕی (2 ملیۆن) دینار خەرج بكات، ئەمە لەكاتێكدایە هەندێك لەو پەرلەمانتارانەی كە ئۆتۆمبیلیان وەرنەگرتووە باسلەوە دەكەن، پێشتریش سەرۆكایەتی پەرلەمان بەبڕی جیاواز پارەی بۆ ئەو پەرلەمانتارانە خەرجكردووە كە ئۆتۆمبیلیان بە قیست راكێشاوە. ئێستا ئیتر بۆ ئەوەی ناڕەزایەتی دروست نەبێت، سەرۆكایەتی پەرلەمان بڕیاریداوە، بۆ ئەوانەی ئۆتۆمبیلی قیستیان راكێشاوە‌و ئەوانەشی رایان نەكێشاوە، بەتێكڕا بڕی (2 ملیۆن) دینار وەكو هاوكاری خەرج بكات.  پەرلەمانتار پلەی وەزیری هەیە، پەرلەمانتاران دەڵێن حكومەت بۆ هەر وەزیرێك دوو خانوو و دوو ئۆتۆمبیلی دابین كردووە، ناكرێت ئەوان قەرزار بن.   

مەریوان وریا قانع- ئاراس فەتاح ( تایبەت بە درەو)      کاتێک لایەنگرانی دۆناڵد ترامپ پەلاماری پەرلەمانی ئەمریکایان دا و کۆتاییان بە کۆبوونەوەی پەرلەمانتاران ھێنا بۆ پەسەندکردنی جۆ بایدن وەک 46ـەمین سەرۆکی ئەمریکا، جارێکی تر مەسەلەی باشیی و خراپیی دیموکراسییەت و سیستەمی نوێنەرایەتییکردن ھاتەوە بەر باس و خواس. پرسیاری سەرەکیی ئەوەیە: ئایا ئەو خەڵکە ناڕازیی و توندوتیژە لەناو سیستەمی دیموکراسییدا لە کوێوە دێن؟ لە سادەترین پێناسدا دیموکراسیی بە مانای سەروەریی یان حوکمڕانیی گەل دێت. تاوەکو سەدەی هەژدە کاتێک ئەم زاراوەیە بەکاردەهێنرا مەبەست لێی دیموکراسیی راستەوخۆ بوو، واتە ئەو تێگەیشتنە بوو بۆ دیموکراسیی کە لە سەردەمی یۆنانییەکاندا و لە شارەکانیاندا بەکاردەهێنرا. مەبەستیش لەو فۆرمە لە دیموکراسیی، حوکمڕانیی هەموان بەسەر هەمواندا بوو. ئەم مۆدێلە دواتر و لە ڕووی پراکتیکییەوە بەر سنوور و تەگەرەی پیادەکردنی جۆراوجۆر ھات. لەسەردەمی مۆدێرندا کە ژمارەی دانیشتوان زۆر زیاد دەکات و چیتر وەک ژمارەی دانیشتوانی شارە یۆنانییەکان كەم و سنووردار نابێت، مۆدێلێک لە دیموکراسیی زاڵدەبێت کە دیموکراسییەتی راستەخۆ نییە، بەڵکو دیموکراسییەتی ناراستەوخۆیە.  ئەو مۆدێلەی دیموکراسیی لە ئێستادا سەروەرە دەڕبڕی ئەو دیموکراسییە ناڕاستەوخۆیەیە کە ناوی دیموکراسییەتی نوێنەرایەتیی پەرلەمانیی لێنراوە. لەم مۆدێلەدا خەڵک ڕاستەوخۆ حوکم ناکات، بەڵکو لەڕێگای نوێنەرانی خۆیانەوە کە لەڕێگای دەنگدانەوە هەڵدەبژێردرێن و لەپەرلەماندا ئەو نوێنەرایەتییە جێگیردەکرێت. ئەم مۆدێلە لە دەسەڵاتدارێتیی لەم سەردەمەدا پێیدەگوترێت دەسەڵاتدارێتی دەوڵەتی یاسا. واتە دەوڵەتێک بەپێی دەستوورێکی دیموکراسیی بەڕێوەدەبرێت کە زۆرینەی تاکەکانی کۆمەڵگا بڕوایان پێیەتی و کردویانە بە پەیمانێکی کۆمەڵایەتیی بۆ خۆبەڕێوەبردن. بەپێی ئەم دەستوورەش ئازادیی هەموو تاکەکان پارێزراوە، مافەکان و بەرپرسیارێتیان دەستنیشانکراوە، دەسەڵاتەکان بەسەر سێ کۆڵەکەی سەربەخۆدا دابەشکراون، کە پەرلەمان و حکومەت و دادگان. هەر چوار بۆ پێنج ساڵ جارێکیش هەڵبژاردن سازدەکرێت کە دەشێت حکومەتەکەی پێشوو لە کار بخات و دەستاودەستکردنی دەسەڵات تیایدا ڕووبدات. بەهەمان شێوە پەرلەمان دەتوانێت حکومەت لەکاربخات کاتێک متمانەی لێیبسەنرێتەوە، ئەوسا هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجامدەدرێت. ئەم سیستەمی نوێنەرایەتییە زیاد لە چەند سەدەیەکە کاردەکات. ئەوەی ئەمڕۆ دەیبینین دروستبوونی “قەیرانی نوێنەرایەتییکردن“ە لەم سیستەمەدا، قەیرانێک کە دیموکراسییەتی لەناوەوە تووشی شڵەژانێکی گەورە و ھەمەلایەن کردوە. لەناو زۆرێک لە کۆمەڵگا خۆرئاواییەکاندا ژمارەیەکی بەرچاو لە خەڵک، بەشێک لە کۆمەڵگا، بە تایبەتی بەشێک لە چینەکانی خوارەوە و لە چینی ناوەڕاست، ھەستدەکەن کە نوێنەرایەتی ناکرێن و خۆیان لەناو ئەو سیستەمە سیاسییە نوێنەرایەتییەدا نادۆزنەوە کە ئامادەیە. بە مانایەکی دیکە ئەمانە پێیانوایە ھەڵبژاردنی ئازاد، وەک میکانیزمی سەرەکیی نوێنەرایەتییکردن، ناتوانێت دەنگی ئەمان بباتە ناو بەشداریی و بڕیاردانی سیاسییەوە. ھەڵبژاردن چیتر ئامرازێک نییە بتوانێت سیستەمێکی سیاسیی گونجاو بۆ نوێنەرایەتیکردن دروستبکات.ئەمە جگە لەوەی کە ھەڵبژاردن چەندساڵ جارێک ڕوودەدات و لە دونیای ئەمڕۆدا خەڵک پێوستی بە شێوازی خێراتر ھەیە، بۆئەوەی بتوانن ببیسترێن و لە پەیوەندیدابن بە کایەی سیاسییەوە و چالاکبن لەناویدا.  لە شیکردنەوەی ئەم قەیرانی نوێنەرایەتییکردنەدا شارەزایانی ئەم بوارە باس لەوەدەکەن لە سی بۆ چل ساڵی ڕابردودا دۆخێک دروستبووە وایکردوە زۆرێک لە ھاوڵاتیان ھەستبکەن جیاوازییەکی ئەوتۆ لەنێوان پارتە سیاسییەکاندا نەماوە. شتێک بەناوی ململانێی ئایدیۆلۆژیی، سنووری نێوان ڕاستڕەو و چەپڕەو، بەریەککەوتن و ململانێی بەرنامەی سیاسیی ناکۆک و جیاواز، بوونی نەماوە. ھێز و پارتە سیاسییە جیاوازەکان لەیەکتر نزیکبوونەتەوە و زۆربەیان لە سێنتەری کایەی سیاسییدا جێگیرن، نەک لە چەپ و ڕاستی کایەکەدا. ئەم دۆخەش نوخبەیەکی سیاسیی دروستکردوە کە لێکچو و ھاوشێوەیە، نوخبەیەکی ھۆمۆجینە، زۆربەیان پرنسیپ و گریمانەکانی سیستمی نیولیبرالیزمیان قبووڵکردوە و ھەموویان بە ھەمان ڕێگا و ڕوو لەھەمان ئاسۆ دەڕۆن. بۆیە گرنگ نییە دەنگ بە کام ھێز و چ بەرنامەیەکی سیاسیی دەبەخشیت. ئەم دۆخەش وایکردوە زۆرێک لە ھاوڵاتیان ھەست بەوە بکەن شتێک نەماوە ھەڵیببژێرن، کاتێک ھەموو ھێزە سیاسییەکان لەیەکبچن و ئەو سنوورانەی لەیەکتریان جیادەکاتەوە تەواو کاڵبووبنەوە. نە جیاوازیی ئایدیۆلۆژیی و نە جیاوازیی لە ئاستی ھێڵە گشتییەکانی کارکردن و نە جیاوازیی گەورە لە پرۆگرامە سیاسییەکانیاندا نەماوە. ھەم پارتە حوکمڕانەکان و ھەم پارتە ئۆپۆزیسیۆنەکان لێکچونێکی گەورەیان لەنێواندا دروستبووە. ھاوکات دۆخێک دروستبووە دنگدەر بە ئاسانی لەمپەڕی چەپەوە بۆ ئەوپەڕی ڕاست بگوازێتەوە، بەبێ ئەوەی ھەست بە ناکۆکیی و کێشەیەک بکات. کێشەکە تەنھا لە هاوشێوەبوون و لێکچوونی پارتە سیاسییەکاندا کورتنابێتەوە. ئەوەی گرفتی نوێنەرایەتییکردنی قووڵترکردۆتەوە نەمان یان لاوازبوونی گەورەی سەندیکاکانیشە، بە تایبەتی سەندیکا کرێکارییەکان، کە ھەندێکجار ملیۆنەھا ئەندامیان ھەبووە و توانیویانە کاریگەریی لەسەر بڕیارە سیاسییەکان و لەسەر کار و بەرنامەکانی دەوڵەت و لەسەر کۆمپانیاکانیش دابنێن. ڕێک لەوکاتەدا کە پارتە سیاسییەکان لەیەکدەچن و شتێکی ئەوتۆ نامێنێتەوە کە چین و توێژە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکان ھەڵیبژێرن، سەندیکاکانیش لاواز و پەراوێزدەبن و ئەندام و ھەوادارەکانیان بە ڕادەیەکی گەورە کەمدەکات. بەمەش ئەو دەزگایانەی تر کە لە دەرەوەی پارتە سیاسییەکاندا، نوێنەرایەتی کرێکاران و چینەکانی خوارەوەیان لەناو دەزگا سیاسیی و ئیدارەییەکاندا دەکرد، ئەوانیش بەرەو پووکانەوە دەڕۆن، یان تەواو لاواز و پەراوێزدەکەون.  بەم جۆرە لەوکاتەدا کە ھەڵبژاردن ناتوانێت ئەگەری ڕاستەقینەی ھەڵبژاردنی ھێزی سیاسیی جیاواز بخاتە بەردەمی کۆمەڵگا، لاوازبوونی سەندیکاکانیش دۆخەکە خراپتر و قەیرانی نوێنەرایەتی قووڵتر دەکاتەوە. ئەمەش وادەکات خەڵکانێکی زۆر دروستببن کە ھەستنەکەن نوێنەرایەتی بکرێن و نوێنەریان لەناو کایەی سیاسییدا ھەبێت. تەنانەت ھەستناکەن بەشێکن لە وڵاتەکە و لە کۆمەڵگاکە، بەپێچەوانەوە ھەستدەکەن مرۆڤی زیادەن و  خواست و گرفت و خەون و کێشەکانیان لای خۆیان ماوەتەوە و گوێیەک نییە بیانبیستێت و ئامراز و ناوەندێکیش نیە، دەنگیان بگەیەنێتە ناو ڕووبەری گشتیی و کایەی سیاسیی. ھەموو ئەمانە وادەکەن بەشێکی گرنگی کۆمەڵگا پشتبکاتە سیاسەت و متمانەی بە سیاسییەکان نەمێنێت و تەنانەت بەشداری ھەڵبژاردنەکانیش نەکات. لە دوو دەیەی ڕابردوودا ئەم بەشدارینەکردنە یەکێک بووە لە کێشە سەرەکییەکانی ئەو سیستەمی نوێنەرایەتییکردنە کە دیموکراسییەت دروستیکردوە. دۆخی بایکۆتکردنی دەنگدان هێندە مەترسییداربوو کە وای لە هەندێ پارتە سیاسییەکانی ئەوروپا کرد، بیر لە بە یاساییکردنی ئیلزامیی هەڵبژاردن بکەنەوە. بزوتنەوە پۆپۆلیستییەکانی دونیای ئەمڕۆ کار لەسەر ئەو دەنگە ناڕازیی و ئەو ھاوڵاتییانە دەکەن کە ھەستدەکەن بێشوناسن و تەنھاکەوتون، بێنوێنەرن و کەس نییە دەنگیان ببیستێت . پۆپۆلیستییەکان خۆیان وەک نوێنەری ئەو کەسە بێنوێنەرانە نیشاندەدەن، ئەو کەسە بێنوێنەرانەش بە خەڵک و میللەت، یان بە گەل و نەتەوە ناودەبەن و یەکساندەکەن. پۆپۆلیستەکان واینیشاندەدەن ئەوان دێن بۆئەوەی ئەو دابڕان و بۆشاییەی لەنێوان سیستەمە سیاسییەکە و کۆمەڵگاکەدا دروستبووە چارەسەربکەن و ئەو کەلێنەی لەنێوان حوکمڕانیی و میللەت و نەتەوەشدا دروستبووە، پڕبکەنەوە. ئەوان دێن بۆئەوەی سیاسەت و وڵات و کۆمەڵگاکە بە گەل ببەخشەوە. دێن بۆ ئەوەی شوناسی راستەقینە بە خەڵکە رەسەنەکەی وڵاتەکەیان ببەخشنەوە و قەیرانی نوێنەرایەتییکردن و مەسەلەی سەروەریی و شکۆی نەتەوەیی چارەسەربکەن. ئەمریکا بدەنەوە بە ئەمریکییەکان و بریتانیا بە بریتانییەکان. بێگانەکان دەربکەن و کارەکان بە خەڵکی وڵاتەکە بدەنەوە. کەسانێکی وەک ترامپ و لۆپین و ئوربان و کاچینسکی و زۆرانێکی تر بە زمانی نوێنەرایەتییکردنی خەڵکانێک دەدوێن کە  ھەستدەکەن لەبیرکراون و نوێنەرایەتی ناکرێن. خەڵکانێک گوایە نوخبە سیاسییە باڵادەستەکە نایانبینێت و لەبیریکردون. ھێزە پۆپۆلیستەکان ھەم مژدەی ئەم نوێنەرایەتییکردنە بە تاک و گروپە پەراوێزخراوەکانی کۆمەڵگا دەدەن، ھەم ئەو نوخبە سیاسییەی کە ئەوانی لەبیرکردوە، وەک نوخبەیەکی سیاسیی گەندەڵ و دابڕاو لە کۆمەڵگا، نمایشدەکەن. خاڵێکی بنەڕەتی تر کە ”قەیرانی نوێنەرایەتییکردن“ی لە دونیای ئەمڕۆدا گەورەتر و قووڵتر کردۆتەوە، دروستبوونی میدیای دیگیتاڵییە، بەتایبەتی دروستبوونی سۆشیال میدیایە. میدیای مۆدێرن دەسکارییەکی گەورەی چەمکی نوێنەرایەتیکردنی کردوە. بەر لەم میدیایە تاکەکەس تەنھا لەڕێگای گروپە ڕێکخراوەکانەوە، لە ڕێگای پارتە سیاسییەکانەوە، لەڕێگای سەندیکاکانەوە، لە ڕێگای کەنیسە و ئۆرگانەکانی ترەوە، نوێنەرایەتی کراوە. ئەو ئۆرگانانەش بەناوی ئەندامەکانیانەوە قسەیانکردوە و وێنە و شوناسێکیان بە ئەندام و ھەوادارەکانیان بەخشیوە. بەڵام لە سەردەمی دروستبوونی میدیای دیگیتاڵییدا پێداویستیی بەو ئۆرگانە دەستەجەمعییانە بۆ نوێنەرایەتیکردن تەواو لاوازبووە و لەزۆر کات و حاڵەتدا نەماوە. ئێستا تاکەکەسەکان خۆیان ڕاستەوخۆ نوێنەرایەتی خۆیان دەکەن و کەسانی تریش لەناو ھەمان ڕووبەری دیگیتاڵدا دەبینن کە نوێنەرایەتیی خۆیان دەکەن. لەسەدەمی ئێستاماندا کۆمەڵگایەک دروستبووە کە بەردەوام لەڕێگای میدیای دیگیتاڵییەوە خەریکی نوێنەرایەتییکردنی خۆیەتی، بەبێئەوەی کەسێک یان لایەنێک ھەبێت، ئەرکی ئەم نوێنەرایەتییکردنە لە ئاستێکی کۆیی و دەستەجەمعییدا، بگرێتە ئەستۆ.  ئەم نوێنەرایەتییە تاکەکەسییە دۆخێکی دروستکردوە ھەر کەسێک خواستی ئەوەی لادروستببێت وەک تاکەکەس لەناو سیستەمە سیاسییەکەدا نوێنەرایەتییبکرێت، نەک وەک ئەندامی ئەم یان چینی کۆمەڵایەتیی و ئەم یان ئەو گروپی تایبەت. تاکەکەسەکان خۆیان وەک یەکەیەکی سیاسیی سەربەخۆ دەبینن و نمایشدەکەن. داوای حیسابکردنی تایبەت بۆ خواست و کێشەی تایبەتییەکانیان دەکەن. داوای ئەوەدەکەن، یان لانیکەم چاوەڕوانی ئەوەن، ئەم خواست و چاوەڕوانییە تاکەکەسیانە، کە کەسەکە خۆی نوێنەرایەتییان دەکات، ببن بە بەشێک لە گوتاری سیاسیی و لە بڕیاردانی سیاسییدا ڕەنگبدەنەوە. بەم جۆرە دۆخێک دروستدەبێت تەواو جیاواز لە دۆخی بەر لەدروستبوونی میدیای دیگیتاڵی کە تیایدا پرۆسەی نوێنەرایەتییکردن پابەست بوو بە ئەندامبوون لەم یان لەو ئۆرگانی دەستەجەمعییدا. ئەم دۆخە تازەیە پرسی نوێنەرایەتییکردن نەک تەنھا زەحمەت دەکات، بەڵکو لە مەحاڵ نزیکدەکاتەوە. ئەم دۆخە تازەی نوێنەرایەتییکردن ھەستی نوێنەرایەتیینەکردن لای ئەو تاکانە گەورەتر دەکات، ھێزە پۆپۆلیستەکان لێرەشدا ئەم دۆخە بۆ بەھێزکردنی خۆیان بەکاریدەھێنن.  ھەندێک تیۆریستی زانستە سیاسییەکان لە ئێستادا باس لە کۆتایی ”دیموکراسییەتی حیزب“ party democracy” و جێگرتنەوەی بە ”دیموکراسییەتی تەماشاکەران“ “audience democracy" دەکەن. لەیەکەمیاندا گەیشتن بە دەسەڵات لەڕێگای ململانێی نێوان بەرنامە و ئایدیۆلۆژیا جیاوازەکانەوە دروستدەبێت، بەڵام لە دووھەمیاندا کەسایەتیی و ئوسلوب و شێوازی قسەکردن و جوڵاندنەوەی کەسایەتییە سیاسییەکان و ئەو زمان و ریتۆریکەی قسەی پێدەکەن، گرنگ و کاریگەرە. تویتەکانی دۆڵاند ترامپ، یان ئەو کورتە فیلم و نامە و کۆمێنتانەی کە سیاسییەکان لەڕێگای واتسئەپ و فەیسبوک و توڕە کۆمەڵایەتییەکانی ترەوە دەیاننێرن و وەریاندەگرن، دەبنە نموونەی ئەو جۆرە پەیوەندییەی کە دیموکراسییەتی تەماشاکەران دروستیدەکات. ھەموو ئەمانەش دۆخێکی نوێیان ھێناوەتەکایەوە کە تیایدا مەسەلەی نوێنەرایەتییکردن گۆڕانی گەورەی بەسەرداھاتووە.  لە ڕاستیدا پۆپۆلیزم یەکێکە لە دەرکەوتەکانی ئەم قەیرانی نوێنەرایەتییکردن و ئەو گۆڕانکارییانەی لە سەرەتای ھەشتاکانەوە ھاتونەتەکایەوە. پۆپۆلیزم وەک کاردانەوەیەکی پاسۆلۆژیی و بیمارانە بەڕووی ئەو گۆڕانکارییانەدا سەرهەڵدەدات. بێگومان ھەندێک لەو کێشانە پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆیان بە باڵادەستیی سیاسەتەکانی نیولیبرالیزمەوە ھەیە، کە پێدەچێت لەگەڵ ھاتنی کۆرۆنا و دەستخستنی چالاکانەی دەوڵەت بۆ ناو بازاڕ و ئابوریی وڵاتەکان، و تیژبوونەوەی زیاتری ململانێی ئایدیۆلۆژیی و حیزبیی و دروستبوونی بزوتنەوەی کۆمەڵایەتیی نوێ، ڕووبەڕووی تەحەدای گەورە بووبێتەوە. واتە دەشێت لە دەیەی داھاتودا شتێک لە بوژانەوە لە ژیانی حیزبایەتیی و سەندیکایی و دروستبوونی بزوتنەوەی کۆمەڵایەتی نوێ و فۆرمی نوێی بەشداری سیاسییدا ببینین، کە وابەکەن ھەندێک دەرکەوتی قەیرانی نوێنەرایەتیکردن چارەسەرببێت. بەڵام ئەوەی کە پەیوەندیی بە گۆڕانی کۆمەڵگاکان و بە پرۆسەی بەمیدیاییکردنی پەیوەندییەکان و گوتارەکانەوە ھەیە، ئەوەی لەگەڵ دیاردەی نوێنەرایەتی تاکەکەس بۆ خۆی و بە گشتیکردنی دۆخی شەخسییەوە، ھاتۆتەکایەوە، پێویستی بە چارەسەرکردنی داھێنەرانە و فۆرمی نوێی بەشداریی مەدەنیی ھاوڵاتیان لە سیاسەت و حوکمڕانییدا، دەبێت. ئێستا خەڵک لە جیھانێکدا دەژین کە جگە لە ڕێگای دەنگدان و ئەندامبوون لە پارتی سیاسیی و سەندیکادا، چەندان ڕێگای تری بەشداریی و دەرکەوتن و قسەکردنی لەبەردەمدایە و ڕێگای تری بۆ نیشاندانی ناڕەزاییەتییەکان و توڕەبوونەکانی ھەیە. تەحەدای سەرەکیی دیموکراسییەت لەمڕۆدا، لە چارەسەرکردنی ئەم قەیرانە گەورەیەی نوێنەرایەتییکردنەدایە. پۆپۆلیزم وەڵامە ھەڵە و ترسناکەکەیە بۆ هەموو  کێشە و تەحەدا نوێکانی سەدەی بیستویەکەم، دۆناڵد ترامپ و ھاوشێوەکانی دواھەمین کەسێکن بتوانن ئەم گرفتانە چارەسەربکەن. بابەتی هەشتەم: شێخ نەھرۆی کەسنەزانی: لە ئابوریی نەوتەوە بۆ ئابوریی گەشتیاریی دینیی. بابەتی حەوتەم: كۆتایی سیاسەت‌و نابەرپرسیارێتیی رێكخراو  بابەتی شەشەم: حەشدی كوردیی وەك داهێنانێكی تائیفیی تر بابەتی پێنجەم: شەپۆلێکی تری توڕەبوون  بابەتی چوارەم: حیزبی كوردیی: لە بكەرێكی مۆدێرنەوە بۆ كۆڵەكەیەكی سوڵتانیی بابەتی سێیەم: لەنێوان "هەناسەدان"و "پڕوكان"دا بابەتی دووەم:  عێراق لە فەشەلی بنیاتنانی نەتەوەوە بۆ دەوڵەتی فاشیل  بابەتی یەكەم: کۆرۆنا و ئابوریی فەرھود و حوکمڕانیی

درەو: وەرگێڕان: گ.ق خۆكوشتن لەناو ژنان و كچانی ئێزدی زیادیكردووە جیاواز لە روداوەكانی پێشوو لە ئێستادا چەند حاڵەتێكیان بەهۆی (گێچەڵی ئەلكترۆنی)یەوەو لە ترسی ئابڕوچون خۆیان دەكوژن، لە چەند رۆژی رابردوودا دوو حاڵەتی هاوشێوە لەناو كچانی ئیزدیدا رووییانداوە. رێکخراوێکی تایبەتمەند بە دۆکیومێنتکردنی بارودۆخی ئێزدیەکان رایدەگەیەنێت کە حاڵەتەکانی خۆکوشتن کە بەم دواییانە لە کەمپەکانی ئێزدیەکان لە عێراق رویدا "حاڵەتی جیان وپەیوەندار نین بەیەکەوە"، هەرچەندە کاتی رودانیان نزیکن و لە سێ حاڵەتیشیاندا قوربانیەکان ژنی گەنجن.  سێ کچی گەنج گیانیان لەدەستدا، دوانیان لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا، گەنجێکی ئێزدیش بە خۆکوشتن – وەک راگەیەنرا- لە ماوەی دوو رۆژدا، رێکخراوەکەش دەڵێت کە دوانیان دوچاری "گێچەڵی ئەلکترۆنی" بوونەتەوە. هەر سێ کچەکەش لە کەمپەکانی شاریا وئیسیان وبیرسفی بوون لە پارێزگای دهۆک. بەڕێوەبەری لقی شەنگالی "رێکخراوی ئێزدی بۆ دۆکیومێنتاری"، خەیرە عەلی ئیبراهیم، لە لێدوانێکیدا بۆ پێگەی "ئەلحوڕڕە"ی رایگەیاند کە دوو کچی گەنجی ١٥ ساڵان دوچاری گێچەڵی ئەلکترۆنی بونەتەوە لە لایەن کەسانی نەناسراوەوە کە وای لێکردون خۆیان بکوژن "لە ترسی ئابڕووچوون". ئیبراهیم ووتیشی کە کچی سێیەمیان بەهۆی کێشەی خێزانی وهاوسەرگیری وئاڵۆزی لەگەڵ خێزانەکەیدا خۆی کوشتووە. بەپێی سەرچاوەیەک لەناو کەمپی شاریا "کچان لەناو کەمپەکەدا هەندێك جار لەلایەن کەسانی دەستڕۆیشووەوە ئیستیغلال دەکرێن(هەڵدەخەڵەتێنرێن)". پەیڕەوکارانی ئایینی ئێزدی کە لە کەمپەکاندا جێگیر بوون رزگاریان بوو لەو کوشتارە بە کۆمەڵەی چەکدارانی داعش بەرانبەر هەزاران رۆڵەی ئێزدی لە شەنگال ئەنجامیاندا، وبەگوێرەی سەرژمێریە جیاوازەکان زیاد لە ٥٠٠٠ ژنی ئێزدی ڕفێندران، کە تەنها ژمارەیەکی کەمیان لێ ئازادکرا. سامان داود کە رۆژنامەنوسێکی ئێزدیە بە سایتی "ئەلحوڕڕە"ی ڕاگەیاند کە حاڵەتەکانی خۆکوشتن زۆرن، لەدوای ساڵی ٢٠١٤، و ئەو پاکتاوەی کە دوچاری ئێزدیەکان بوەوە لەکاتی داگیرکادنی ناوچەکانیان لەلایەن داعشەوە، پاڵەتێکی دەروونی خراپی لەلای هەموویان دروست کردووە بەبێ جیاوازی. بەڵام ئیبراهیم دەڵێت زانیاریەکانی کە لەلای ئەون ئاماژە بەوە دەدەن کە "ئەو سێ کچە گەنجە لەبەر هۆکارێکی پەیوەست بەو جینۆسایدە خۆیان نەکوشتووە، چونکە لەو کاتەدا ئەوان مناڵ بوون لە تەمەندا". لەگەڵ ئەمەشدا ئیبراهیم دان بەوەشدا دەنێت کە "لێکەوتەی ئاوارە بوون وژیان گوزەراندن لە کەمپەکاندا هۆکار بوون بۆ دروست بوونی چەندین کێشەی کۆمەڵایەتی کە پێشتر ئێزدیەکان پێی ئاشنا نەبوون، لەوانەش بەکارهێنانی بێ ئاگاییانەی ئەنتەر نێت". نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق، لە راپۆرتێکیاندا لە مانگی پێشوودا، هۆشداریان داوە دەربارەی زیادبوونی حاڵەتەکانی خۆکوشتن لەم ساڵانەی پێشوودا. بەپێی ئامارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، لە ساڵی ٢٠١٩ زیاتر لە ٥٩٠ کەس لە عێراقدا مردوون بەهۆی خۆکوشتنەوە، و ١.١١٢ کەسی دیکەش هەوڵی خۆکوشتنیان داوە، کە رێژەی (٨٠٪)یان لە ژنان بوون.  بە درێژایی ساڵانێکی زۆر، چەندین خێزانی عێراقی ناڵاندویانە بەدەست کێشەی تەندروستی عەقڵیەوە کە هۆکارەکەی ململانێکانی رابردوو وبارودۆخە ئابووریەکە بوون.  داودی رۆژنامەوان دەڵێت "لێکەوتەکانی ئاوارەبوون وجینۆساید بەردەوام دەبن چونکە بارودۆخی ئێزدیەکان هێشتا خراپە چ لەناو کەمپەکان یا لە ناوچەکانی خۆیان، بەهۆی خراپی رەوشی گوزەران ونەبوونی هیچ هەلێکی کار، وبڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناش هێندەی دیکە نەهامەتیەکانی زیادکردن کە لە دوای ئاوارەبوونیانەوە ماوەی شەش ساڵە بەردەوامە". رێژەیەکی زۆر لە ئاوارە ئێزدیەکان هێشتا لە خێمە(چادر)دان کە دەبوو ئەم دۆخە کاتی بێت وپاشان بگوێزرێنەوە بۆ ناو "کابینە" یان بینای بەردی وکۆنکرێتی. هەمان سەرچاوە لەناو کەمپی شاریاوە ووتی "بارودۆخەکە زۆر خراپە لە کەمپەکەدا، وباری دەروونی وکۆمەڵایەتی بەشێوەیەکی زۆر خراپ داڕماوە" و"رودانی کارەساتی زیاتر"یشی بەدوور نەزانی.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت پارتی بەرەو بەغداد بەرێكەوت‌و دەیەوێت هاوپەیمانێتی گەورە لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان بكات، یەكێتیش لە سلێمانییەوە دەیەوێت لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان لەژێر چەتری خۆیدا بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق كۆبكاتەوە، گۆڕان لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە بەسەر چەند ئاڕاستەیەكدا، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان بڕیاریان نەداوە‌و چاوەڕێی جموجوڵی پارتی‌و یەكێتین.. لەم راپۆرتەدا زانیاری زیاتر. دەرگا بۆ هەفتەیەك كرایەوە  كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق دوێنێ دەرگای تۆماركردنی ناوی حزب‌و هاوپەیمانێتییە سیاسییەكانی بۆ ئەو لایەنانە كردەوە كە دەیانەوێت بەشداری هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق بكەن، هەڵبژاردنێك كە تائێستا دیارنییە ئایا لەوادەی خۆیدا لە 6ی حوزەیرانی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت یاخود دوادەخرێت بۆ كاتێكی دورتر. ئەو لایەنانەی دەیانەوێت بچنە ناو پرۆسەی هەڵبژاردنەوە، تەنیا ماوەی هەفتەیەكیان لەبەردەمدایە بۆ ئەوەی ناوی خۆیان تۆمار بكەن، رۆژی شەممەی وادەكە كۆتایی دێت. هاوكات لەگەڵ كردنەوەی دەرگای تۆماركردنی ناوی حزب‌و هاوپەیمانێتییە سیاسییەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، سەرەتای جموجوڵێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستان دەستی پێكرد.  یەكێتی لە سلێمانی‌و پارتی بەرەو بەغداد ! ئەمڕۆ وەفدێكی یەكێتی بەسەرۆكایەتی بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی، دور لە چاوی كامێراكان خۆیان كرد بە "گردی زەرگەتە" مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕاندا لە شاری سلێمانی. میدیای هیچ یەكێك لەو دوو حزبە هەواڵی ئەم كۆبونەوە سیاسییەیان بڵاونەكردەوە، بەڵام بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، یەكێك لە تەوەرەكانی سەردانەكە پەیوەندی بە پرسی دروستكردنی هاوپەیمانێتییەوە هەیە بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق. هاوكات لەگەڵ جموجوڵی یەكێتی لە سلێمانی، بەپێی ئەو زانیارییانەی لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لەناو پارتی دەست (درەو) كەوتوون، وەفدێكی باڵای پارتی گەیشوەتە بەغداد، وەكو باسدەكرێت، وەفدەكەی پارتی پێكهاتوون لە هەریەكە لە (هۆشیار زێباری، جەعفەر ئیمنیكی‌و رۆژ نوری شاوەیس) ئەندامانی مەكتەبی سیاسی. ئامانجی سەردانی وەفدی پارتی بۆ بەغداد، گەڕانە بەدوای هاوپەیمانێتی نوێدا، چەند رۆژێك لەمەوبەر هۆشیار زێباری لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی (الشرقیە) وتی:" پێشنیازێك هەیە بۆ ئەوەی بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق هاوپەیمانێتی لە دەرەوەی نەتەوە‌و مەزهەب بكەین بەتایبەتی لەگەڵ ئەو لایەنانەی ناو سوننە‌و شیعە كە نزیكین لە یەكترو دەتوانین بگەینە رێككەوتن". بەگشتی ئێستا پارتی‌و یەكێتی جڵەوی دەستپێشخەرییان بۆ دروستكردنی هاوپەیمانێتی لەناو چوارچێوەی هەرێم‌و دەرەوەی هەرێم لەدەستدایە‌و لایەنەكانی تر تەماشاكەرن‌و مامەڵە لەگەڵ جموجوڵەكانی ئەو دوو حزبەدا دەكەن. پارتی چی دەوێت ؟ پارتی كە لە دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا بوو بە گەورەترین حزب لەسەر ئاستی عێراق، دەیەوێت لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا پارێزگاری لە پێگەی بەهێزی خۆی بكات، بۆ ئەمەش ئەمجارە چاوی لە دروستكردنی هاوپەیمانێتی گەورەیە لەسەر ئاستی عێراق. هەر جۆرە رێككەوتن‌و هاوپەیمانێتییەكی پارتی لەگەڵ لایەنە سوننە‌و شیعەكان، بۆ قۆناغی دوای هەڵبژاردن‌و دروستبوونی پەرلەمانی نوێی عێراق دەبێت. لەناو شیعەكاندا، پارتی چاوی لە رەوتی سەدرە، كە هەموو پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن زۆرینەی كورسییەكانی هەڵبژاردنی پێشوەختە بباتەوە، لەپاڵ ئەمەدا چەند لایەنێكی تری شیعە هەن كە دۆستایەتییان لەگەڵ پارتی باشە‌و دەكرێت هاوپەیمانێتییان لەگەڵدا دروست بكات، لەوانە بەدرییەكان بە سەرۆكایەتی هادی عامری‌و رەوتی حیكمەی عەممار حەكیم. لەناو سوننەكانیشدا، پارتی پەیوەندی بەهێزی لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر لە لایەنەكاندا هەیە، بەتایبەتیش بەرەی عێراقی كە ئوسامە نوجێفی سەرۆكایەتی دەكات‌و (35) پەرلەمانتاری لەگەڵدایە‌و بەمدواییە بۆ لێدان لە پێگەی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق دروستكراوە.  لەناوخۆی هەرێمی كوردستانیش پارتی دروستكردنەوەی هاوپەیمانێتی كوردستانیی لە پەرلەمانی عێراق بەباش دەزانێت، هاوپەیمانێتییەك كە خۆی سەركردایەتی بكات. پارتی بۆ عێراقی دوای هەڵبژاردن پێشوەختە چەند خەونێكی هەیە، كە لەرێگەی هاوپەیمانێتی سیاسییەوە دەتوانێت بەدییان بهێنێت، خەونی گەورە دروستكردنی پاڵپشتیی بەهێزی دارایی‌و سیاسییە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، ئەمە لەپاڵ هەوڵی پارتی بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق لە یەكێتی.  یەكێتی لە هەڵبژاردنێكی نوێدا سەركردایەتی نوێی یەكێتی كە لەكۆتاییەكانی ساڵی 2019دا متمانەی كۆنگرەی چوارەمی وەرگرتووە، هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق یەكەمین تاقیكردنەوەیە لەبەردەمیدا، سەركەوتنی لەم هەڵبژاردنەدا، كاریگەری لەسەر پێگەی سەركردایەتییە نوێیەكە دەبێت لە كۆنگرەی پێنجەمدا.  لەناو یەكێتیدا چەند بۆچونێك هەیە، بەڵام زاڵترینیان ئەوەیە، یەكێتی بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، سەركردایەتی هاوپەیمانێتییەك بكات‌و بزوتنەوەی گۆڕان‌و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان لەژێر چەتری خۆیدا كۆبكاتەوە. بۆچونێكی تر هەیە، یەكێتی بۆ هەڵبژاردنەكە لەگەڵ پارتی‌و گۆڕاندا بە هاوپەیمانێتییەك بەشداری بكات. رۆژی شەممەی داهاتوو دواین مۆڵەتی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراقە بۆ تۆماركردنی ناوی هاوپەیمانێتییە سیاسییەكان، یەكێتی دەیەوێت بۆ رۆژانی بانگەشەی هەڵبژاردنی قسەی گۆڕان ببڕێت‌و پێی بڵێ ئێمە بانگهێشتمان كردوون بۆ هاوپەیمانێتی، بەڵام ئێوە شوێن پارتی كەوتوون، ئەمە ئەگەر هاوپەیمانێتی سێقۆڵی لەنێوان پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕاندا نەكرێت‌و یەكێتی‌و پارتی بەجیا لەیەكتر بچنە ناو هەڵبژاردنەكەوە. گۆڕان لەنێوان چەند بۆچونێكدا ! لەناو بزوتنەوەی گۆڕانیشدا چەند بۆچونێك هەیە سەبارەت بە چۆنیەتی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا. بۆچونێك كە عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە‌و مستەفا سەید قادر جێگری سەرۆكی هەرێم بانگەشەی بۆ دەكەن، داوا دەكات بزوتنەوەی گۆڕان بچێتە هاوپەیمانێتییەكە سێقۆڵییەوە لەگەڵ پارتی‌و یەكێتی، ئەمانە پێیانوایە تەنیا بەم رێگەیە گۆڕان دەتوانێت گرەنتی كورسییەكانی بكاتەوە لە پەرلەمانی داهاتووی عێراقدا، ئەم ئاڕاستەیە باوەڕی وایە، تەنانەت ئەگەر یەكێتیش نەهاتە ناو هاوپەیمانێتییەكەوە، بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ پارتی هاوپەیمانێتی بكات. لەبەرامبەردا ئاڕاستەیەكی تر هەیە كە داوا دەكات، گۆڕان بەتەنیا بچێتە ناو هەڵبژاردنەكە‌و بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن بتوانێت ناڕازییەكانی گۆڕان‌و دەنگی ناڕازیی بەگشتی لە سنوری سلێمانی بۆخۆی كۆبكاتەوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا گۆڕان دوای هاوپەیمانێتی لەگەڵ پارتی‌و یەكێتی لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا، دەتوانێت بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق وەكو لایەنێكی نەیاری سیاسەتی پارتی‌و یەكێتی دەنگی ناڕازیی بۆخۆی كۆبكاتەوە؟ لەنێوان ئەم دوو بۆچونەدا، قسەی تریش هەیە‌و هەندێك دەڵێن، ئەگەر گۆڕان نەیتوانی بەشێوەی سەربەخۆ بچێتە ناو هەڵبژاردنەكە، لانی كەم با لەگەڵ پارتیدا هاوپەیمانێتی نەكات‌و لەبری پارتی هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكێتی گرێ بدات، چونكە بنكەی جەماوەری گۆڕان لەسنوری دەسەڵاتی یەكێتیدا‌و گۆڕان لەم رێگەیەوە دەتوانێت گرەنتی چەند كورسییەك بكات لە سنوری یەكێتیدا، بەڵام ئەمەش جارێكی تر هاوپەیمانێتی گۆڕان لەگەڵ پارتی دەخاتەوە ژێر پرسیار، مەگەر ئەوەی دوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، جارێكی ترو لەسەر ئاستی عێراق، گۆڕان بچێتەوە ناو هاوپەیمانێتییەكی نوێوە لەگەڵ پارتی. لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی هەرێمی كوردستان كە بریتین لە هەریەكە لە (كۆمەڵی ئیسلامی، یەكگرتووی ئیسلامی، حزبی شیوعی، جوڵانەوەی نەوەی نوێ) تائێستا بڕیاری كۆتاییان لەبارەی چۆنیەتی بەشداربونیان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق نەداوە. هەوڵی دروستكردنی لیستێكی ئیسلامی لەنێوان (كۆمەڵ‌و یەكگرتوو و بزوتنەوەی ئیسلامی) پێشتر شكستیهێنا‌و پێناچێت لیستێكی لەوجۆرە بۆ هەڵبژاردنی داهاتووش لە دایك ببێت.  جوڵانەوەی نەوەی نوێ رەنگە هەوڵێك بدات بۆ دروستكردنی هاوپەیمانێتییەك لەنێوان هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان، حزبی شیوعی‌و سۆسیالیست‌و لایەنە چەپەكانیش دەرگایان لەبەردەمدا كراوەیە بۆ ئەوەی هاوپەیمانێتی دروست بكەن. روخساری كۆن بە ناوی نوێوە ! دۆخی عێراق گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، لەدوای ئەو خۆپیشاندانە بەرفراوانەی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردووی عێراق كە عادل عەبدولمەهدی ناچاركرد دەست لە پۆستی سەرۆك وەزیران بكێشێتەوە، ئێستا ئیتر هەموان‌و بەدیاریكراویش لایەنە شیعەكان لەوە گەیشتوون، نەوەیەكی نوێ لە گۆڕەپانەكەدا قسە دەكات كە چیتر خەونی لەسەر هێزە نەریتییەكان هەڵنەچنیوە‌و چاوی لە ئایندەیەكی جیاوازترە، بۆیە لایەنە نەریتییەكان بۆ بەشداری لە هەڵبژاردنی پێشوەختە ناوی خۆیان گۆڕیوە‌و بەو ناوە نوێیانەوە دەچنە ناو پرۆسەكە.  بەگوێرەی زانیارییەكان، زۆرینەی هێزە سیاسییەكان ناوی خۆیان لە تۆماری كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكاندا گۆڕیوە، بۆ نمونە هاوپەیمانێتی عێراقییەكان كە عەممار حەكیم سەرۆكایەتی دەكات، ناوی خۆی كردووە بە هاوپەیمانی (تصحیح) واتە "راستكردنەوە"، فالح فایازی سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی ناوی كوتلەكەی گۆڕیوە بۆ (حقوقیون)، بەیان جەبر سۆلاغس كە یەكێكە لە سەركردەكانی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی كوتلەیەكی دروستكردووە بەناوی (إنجاز)، محەمەد شیاع سودانی كە وەزیرێكی پێشووە‌و سەركردەی حزبی دەعوەیە كوتلەیەكی بەناوی (الفراتین) پێكهێناوە، عەبدولحسێن عەبتان كە پەرلەمانتارو وەزیری پێشووە كوتلەی (وعی) دروستكردووە، ژمارەیەك ئەندامی رەوتی حیكمەی عەممار حەكیمیش كوتلەیەكیان بەناوی (المستقبل) دروستكردووە.  هاوپەیمانێتییەكانی نوری مالیكی‌و هادی عامری‌و موقتەدا سەدریش بەنیازی ئەوەن ناو و روخساری نوێ بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو كاندید بكەن‌و زۆرینەی لایەنەكان نایانەوێت بە روخساری كۆن بچنە ناو ململانێی هەڵبژاردنەوە.    بۆ زانیاری زیاتر لەسەر پێگەی حزبە كوردیەكان لە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراقدا دەتوانیت سەیری ئەم راپۆرتە بكەیت 

   شرۆڤە: د. هەردی مەهدی میكە    سەدساڵ بەسەر دامەزراندن و یەکخستنەوەی هێزە چەکدارەکانی هەردوو دەوڵەتی عێراق و ئێراندا تێدەپەڕێت، هەردووکیان لە مانگەکانی کانوونی یەکەم و دووەمی ١٩٢١ و ١٩٢٢دا وەک سوپایەکی نوێی دەوڵەتی خۆیان ڕێک و سازکردەوە، پاش سەدساڵ و بە سەیرکردنی ڕابردووی ئەم دوو سوپایە و بە تێپەڕین بە چەندین تاقیکردنەوەی نێوخۆیی و دەرەکییدا، ئەو ڕاستییە دەرکەوتووە کە هەردووکیان بەتوانا و سەرکوتکار بۆ سەرکوتکردنی گەلانی نێوخۆی وڵات و بێتوانا و لەرزۆک بەرامبەر دوژمنانی دەرەکی. دەستپێکێکی هاوشێوە سوپای عێراق لە ٦ی کانوونی دووەمی ١٩٢١دا، بە سەرکردایەتی کوردێکی کەرکوکی کۆنەئەفسەری عوسمانی(جەعفەر عەسکەری) دامەزراندنی خۆی ڕاگەیاند. یەکەمجار لە چوار فیرقەدا خۆی ڕێکخست، دووان لە بەغدا و یەکێکیان لە کەرکوک و ئەوی دی لە دیوانیە جێگیر کران، (ئەوکات هەرێمی کوردستانی ئەمڕۆ سەر بە عێراق نەبوو). یەکەمین فەوجی سوپاش ناوی ئیمام موسای کازمی لێ نرا، کە حەوتەمین ئیمامی شیعەیە و کوڕی ئیمام سادقە، لە حیجاز لە دایکبووە و ساڵی ٧٩٩.ز مردووە. سەیر لەوەدایە موسا کازم نەک سیمبولێکی سەربازی نییە و شەڕێکی نەکردووە، تەنانەت لەبەر ئارامی و عیبادەت و هێمنییەکەی، نازناوەکانی"سابیر، نەفسو زەکیە و ساڵح"ی بۆ بەکاردەهێنرا. لەوەش زیاتر وەک بنەما سوپا بە هێمای ناوەندگەرایی و سەروەریپارێزی دەوڵەت لە سەرەتای بیستەکانی سەدەی ڕابردوودا سەیر دەکرا، لە کاتێکدا ئیمام موسا لە زیندانی عەباسییەکاندا مرد کە نیشانەیە بۆ نەیاری دەزگای دەوڵەت تا لەشکرەکەی. ڕەنگە باشتر بوو ئەو یەکەم فەوجەی عێراق ناوی موختاری سەقەفی، مالکی ئەشتەر یان ئیبراهیمی کوڕی هەڵگرتایە مانادارتریش دەبوو، چونکە ئەمانە هەم شیعە بوون و هەم مێژووی سەربازی و دەڵەتمەداریسازییشیان لە فیقی سیاسیی شیعەدا نکوڵی لێناکرێت. لەبارەی ئەرتەشی ئێرانیشەوە، لە ٥ی کانوونی یەکەمی١٩٢١دا، ڕەزاخان کە ئەوکات وەزیری بەرگری دەوڵەتی قاجار(ئێران) بوو، یەکەمین فەرمانی سوپایی دەرکرد و بڕیاری یەکخستنی هێزە پەرتەوازەکانی وڵاتی دا و ژاندارمیری و قوزاقی کردە یەک سوپای دەوڵەتی، یەک مانگ دوای ئەوەش واتە ١٥کانوونی دووەمی١٩٢٢دا، ڕایگەیاند سوپای نوێی وڵات لە پێنج لەشکردا خۆی ڕێکدەخاتەوە و لە پێنج ئیالەتی وڵاتدا  جێگیری کردن. لە درووشمەوە تا واقیع درووشمی سوپای شاهی ئێران، "خوا، شا و وڵات" بوو، هی ئێستاشیان ئەمەیە:" هەر هێزێک هەیە ئامادەی بکەن بۆ دوژمن" هەروەها "ئەرتەش فیدای میللەت"ە، دروشمی سوپای عێراقیش "سوپای پارێزەری وڵات"ە و نازناویان "شێرەکانی ڕافیدەینە"، بەڵام لە واقیعی مێژوویی و تاقیکراوەدا باشتر بوو هەردووکیان درووشمییان "شێری ماڵەوە و ڕێوی دەرەوە" بووایە. بۆچی؟ ئەم دوو سوپایە لە مێژووی خۆیاندا چەندجارێک تاقیکراونەتەوە، ئەلهەق هەردووکیان سەرکەوتوو بوون لەوەدا کە ئاسمان و زەوییان دژی ئۆپۆزسیۆنی نێوخۆیی  و نەتەوە غەیرە فارس و عەرەبەکان کردووەتە ئاگردان و مەیدانی سەرکوتکاری و لەناوبردن، بەڵام بە پێجەوانەوە بۆ نموونە لەبەردەم دوژمنانی دەرەکی هەردووکیان لەساڵانی ١٩٤١دا بە چەند ڕۆژێک یان کەمتر هەرەسییان هێنا و تەسلیمی سوپای بەریتانیا بوون. ئەم دوو سوپایە بە هاوبەشی تەنها لە جەنگێکی دەرەکییدا خۆیان بە براوە دەزانن و بە خەستی و گیانانە خوێنیان دا و دژی دوژمن بەرگرییان کرد، ئەویش جەنگی ٨ساڵەی ئێران-عێراقی نیوان خۆیان بوو، کە دژی یەکتر بوو، راستییەکەی هەردووکیش تێیدا دۆڕان، یان لانیکەم هیچکامیان نەیانبردەوە. پاش کودەتاکەی ١٩٢١ی زیائەدین تەباتەبایی و ڕەزا میرپەنج(ڕەزاشای دواتر) لە دەوڵەتی قاجار(ئێران)دا، ڕەزا میرپەنج (کە لە کۆتاییەکەیدا براوەی یەکەم هەر خۆی بوو، هێشتا نەبووبوویە شای پەهلەوی)، دەیویست سوپایەکی دەوڵەتیی و یەکپارچە درووستبکات، بۆ ئەم مەبەستە باڵیۆزی قاجار لە واشنتۆن، ڕۆژی ١٦ی کانوونی دووەمی١٩٢٣، داوا لە ئەمریکا دەکات چەند فرۆکەیەکی سەربازی پێبفرۆشێت، بەڵام ئەو وڵاتە ڕازی نابێت، بەو بیانووەی ناکرێت خۆی دامەزرێنەری کۆنفرانسی ئاشتی و داماڵینی چەک بێت و فرۆکە بداتە ئێران تا پەلاماری وڵاتانی دیکە بکات! بەڵام باڵیۆزی ئێران دەستبەجێ وتبووی: هیچ خەمیان نەبێت ئامانجی دەوڵەتی ئێران بۆردوومانی دەوڵەتانی دراوسێ نییە و تەنها بۆ سەرکوتکردنی یاخیی و عەشایەر نێوخۆیە و سەپاندنی ئاسایشی ناوخۆییە! عەجەب ئامانجێک! سوپای دەوڵەتی ئێران هەروای کرد، یەکەمین جەنگی فرۆکەسەربازییەکانی دژی دوژمنانی دەرەکی نەبوو، بەڵکو دژی کوردانی لوڕ بەکارهات و بە تووندین شێوەی سەردەم پەلاماریی خەڵکی بێدیفاعی لوڕستانیان دا و سەرکوتییان کردن. ئەمە یەکەمین فڕینی جەنگی مێژووی سوپای ئێرانە کە خەڵکی خۆی تێدا لەناوبرد و لە ململانێی ناوخۆییدا خۆی تاقی و خاڵیکردەوە. سوپای دەوڵەتی عێراقیش وەک دراوسێکەی، لە خۆپڕچەککردندا درێغی نەکرد، وەک ئەو پاش کڕینی چەند کۆپتەرێکی سەربازی و درووستکردنی هێزی ئاسمانی لە مانگی سێی ١٩٣١دا، جەند مانگێکی نەبرد لە هەمان ساڵدا بۆ یەکەمجار فرۆکەی سەربازی دژی هاوڵاتییانی خۆی و بۆ لەناوبردنی مانگرتنێکی مەدەنیانەی ساڵی ١٩٣١ (مانگرتنی بێدەنگی بەغدا) بەکاری هێنا و "سەرکەوتووانە" تاقیکردەوە! با ئەوەش جێنەمێنێت، گەرچی سوپا بۆ تەنگانە و بۆ دوژمنی دەرەکی و پاراستنی هاوڵاتیان دروست دەکرێت، بەڵام لەبەر لاوازی سوپا و ناکارایی لە تەنگانەدا، هەردوو وڵات لەگەڵ هەر کودەتایەک یان ڕووداوێکی ڕیشەییدا، دەسەڵاتدارانی متمانەیان بەم سوپایە نەبووە هێزی بەدیلی سوپایان دروستکردووە، لە ئێران سوپای پاسداران و بەسیج و لە عێراقیش جەیشی شەعبی و حەشدی شەعبی و حەشدی نیشتمانی وەک بەدیلی سوپا و بۆ تەواوکردنی ئەرکی ئەنجامنەدراوی ئەوان دروستکراون. ببینن چەند لە یەک دەچن، هەر لە مێژووی دامەزراندنەوە تا دەستێوەردانی سیاسیی و شکست تا دەگاتە پەروەردەیان. جا سوپایەک ئەمە سەروەری و مێژووی بێت و ئەمەش دروشم و سیمبولەکانی بێت، ئەوەش ئەنجامی تاقیکردنەوەکانی بێت! بێگومان عاقیبەتی هەر ئەوە دەبێت کە هەیە، لەسەرجەم ناڕەزایەتی و خۆپیشاندان نێوخۆییەکاندا سەرکوتکار و لەهەمبەر دوژمنیشدا زەلیل و دەستەمۆ. بۆیە لەناو کولتووری زارەکی کوردیدا، بە ناهەق نییە هێندە فایلی سوپای دەوڵەت ڕەشە، دایکانی ڕۆڵەی کوردی موکریان، بە لایلایەیەک سەربازییکردنی بەزۆرییان ئاوا وێنا کردووە: کوڕم گەورە کرد بە شەکری شاری/ ڕەزاشا دەیبا لە بۆ ئیجباری کوڕم گەورەکرد بە شیری مەڕێ/ ڕەزاشا دەیبا پێی دەکا شەڕێ ڕەبی ڕەزاشا تەختت وەرگەڕی  

(درەو): دوێنێ لایەنگرانی دۆناڵد ترەمپ چوونە ناو تەلاری پەرلەمان (كۆنگرێس)ی ئەمریكاوە، دیمەنەكانی ئەم پەلاماردانە لە هەرێمی كوردستان دوو رووداوی هاوشێوەی بە بیری خەڵك هێنایەوە كە لە پەرلەمانی عێراق و كوردستاندا روویانداوەو لێكچونێك لەناو ئەم رووداوانەدا دەبینرێت كە بابەتی كۆتایی هاتنی ماوەی سەرۆكایەتیە.   •    رۆژی 30 نیسانی 2016 لایەنگرانی موقتەدا سەدری رێبەری رەوتی سەدر پەلاماری پەرلەمانی عێراقیانداو چونە ناو هۆڵی پەرلەمانەوە، سەدرییەكان دژی دواخستنی كۆبونەوەیەكی پەرلەمان بۆ بڕیاردان لەسەر گۆڕانكاری وزاری لە كابینەی حكومەت پەلاماری پەرلەمانیاندا.  •    رۆژی 29ی تشرینی یەكەمی 2017 لایەنگرانی پارتی دیموكراتی كوردستان هەڵیانكوتایە سەر بینای پەرلەمانی كوردستان‌و چونە ناو پەرلەمانەوە، مەسعود بارزانی سەرۆكی حزبەكەیان دوای (12) ساڵ سەرۆكایەتی بڕیاریدا دەستبەرداری پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ببێت، دوای وازهێنانی بارزانی، پەرلەمان بەنیاز بوو دانیشتنێك بكات بۆ ئەوەی دەسەڵاتەكانی سەرۆكایەتی هەرێم دابەشبكات بەسەر سەرۆكایەتییەكانی تردا تا ئەوكاتەی سەرۆكێكی نوێ بۆ هەرێمی كوردستان هەڵدەبژێردرێت، لەم كاتەدا دژی دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی بارزانی ژمارەیەك لە لایەنگرانی پارتی هەڵیانكوتایەسەر پەرلەمانی كوردستان. •    دوێنێ 6ی كانونی دووەمی 2021 لایەنگرانی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ماوەتەواوبووی ئەمریكا هەڵیانكوتایە سەر بینای ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەكەیان، ترەمپ ئامادە نەبوو دان بە دۆڕاندنی لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا بنێت، بۆیە لایەنگرانی خۆی ناردە سەر پەرلەمان.     

شرۆڤە: ھاوڕێ تۆفیق ھەموو وڵاتێکی دیموکراسی راستەقینە پێویستی بە پەرلەمانێکی ڕاستەقینە ھەیە. چەندین ساڵە خەڵکی کوردستان لە ڕۆڵی پەرلەمان ناڕازین، لەئێستایا چاڵێک لە نێوان خەڵک و ئەندامانی پەرلەمان کە نوێنەری ھەڵبژێردراوی خەڵکن دروستبوە. ئاشکرایە ھەموو ئەم بیرکردنەوانە بەھۆی خراپی رۆڵی پەرلەمانەوە دروستبون ، خەڵک دەیان یاسای گرنگی پێویستە، بەڵام دەرناچن، بەشێک لەیاسا دەرچوەکانیش کەموکورتی و کێشەیان ھەیە، پەرلەمان ئەبوایە لە پێشەوەی رووداوەکان بوایە، نەک وەکو ئێستا لە دوای رووداوەکانەوە بێ.  روونە، ئەم گلەییانە لە پەرلەمان بەشی زۆری ئەگەڕێتەوە بۆ ھۆی خراپی جۆری بیرکردنەوەی سیاسی حیزبەکان .  ئاشکرایە کوردستان پێویستی بە پەرلەمانێکی راستەقینەی بەھێز ھەیە، بێگومان ژیانی پەرلەمانیش وەکو ھەموو بوارەکانی تری ژیان بەردەوامە لەگەشەکردن و  پێشکەوتن ھەروەکو چۆن پیشەسازی ئۆتۆمبێل و تەکنۆلۆژیا زۆر پێشکەوتوون و گۆراون، ئاواش پەرلەمانەکان پێشکەوتوون و گۆڕاون .بۆ نموونە ئۆتۆمبێلێکی ئەمرۆ ،تەواو جیاوازە لە ئۆتۆمبێلێکی ساڵی پەنجاکان و زۆر شتی تر .بەھەمان شێوەش داودەزگاکانی دەوڵەتیش بەردەوام لە پێشکەوتن و گۆرانکاریدان  لە وڵاتە دیموکراسییە دێرینەکان کە خاوەنی پەرلەمانی دێرین و رەسەنن، ئەوان بەردەوام ھەوڵئەدەن پەرلەمانەکانیان چاکتر و بەھێزتر بکەن.  بۆ ئەو مەبەستەش یەکێک لە رێگا گرنگەکان کەگرتیانەبەر چاککردنی (پەرلەمان) بوو لە پێکھاتەو پرۆسەی دەنگدان و قانون  دەرکردنی ،ئەمەش بۆ ئەوەی پەرلەمانێکی بەھێزوچالاکیان ھەبێت وخەڵک ھەستی ھەڵاوێرکردن و بێدادی بۆ دروستنەبێ .بۆ ئەو مەبەستە، چەند کارێکی گرنگیان کرد، یەکێک لەو کارە گرنگانە، لەباتی ئەوەی کە پەرلەمان یەک ئەنجومەن بێ . پەرلەمانانیان کرد بە دوو ئەنجومەن . بێگومان ئەو ولاتانەی کە پەرلەمانیان یەک ئەنجومەنە، وڵاتانی مەرکەزی و تاکڕەون، پەرلەمانی یەک ئەنجومەن لەدونیا بەرەو لەناوچون ئەچێ .   سەرەتا پێویستە،باسی لایەنی خراپی پەرلەمانی یەک ئەنجومەنی بکەین لە ھاوشێوەکانی پەرلەمانی عێراق و کوردستان: یەکەم : قانونە دەرچوەکان لەبەرژەوەندی کوتلەی زۆرینە ئەبن و ھیچ فلتەرێکیش نیە  بۆ ئەوەی قانونە دەرچوەکان وردبینی بکا ،یان رایبگرێ، یان تانەی لێ بدا .دیارە لە عێراقدا مافی تانەدان لەو قانونانەی کەپەرلەمان دەریان ئەکا لەبەردەم دادگای فیدراڵی ھەیە ، بەڵام  لە کوردستان بەھیچ شێوەیەک مافی تانەلێدان نیە ، چونکە لە بنچینەدا دادگای باڵای ھەرێم نیە کەئەمەیان کێشەیەکی تری گرنگی بونیەویی سیستەمی سیاسی و دادوەری ھەرێمە.بۆیە قانونی پەرلەمانی کوردستان بێ فلتەرە، زۆرینە دەستبەرز ئەکاتەوەو ئیتر ئەبێ بە قانون، کە ئەمەش جەوھەری بێدادییە. دووەم؛ کەمینە سیاسی و نەتەوەیی و ئاینییەکان بەھۆی ئەم سیستەمە یەک ئەنجومەنیەوە  ،بێ نرخ ئەکرێن وھیچ دەورێکیان نامێنێ،  تەنانەت وەکو بڵێی ھەر لە پەرلەماندا نین . زۆرینە چی بیەوێ ئەیکا، وەکو ئێستای پەرلەمانی عێراق و کوردستان. سێیەم؛ لە رووی کلتوری سیاسیەوە ئەو سیستەمە گەشە بە پاوانخوازی حیزبی و سیاسی ئەکاو بەو ھۆیەوە خەڵک باوەریان بە پەرلەمان و دەوڵەت نامێنێ. پەرلەمان دوو ئەنجومەنی چیەـ پەرلەمان لەرووی بنەمای گشتیەوە لەسەر بنەمای بەدیھێنانی یەکسانی و چەسپاندی دادپەروەری جوگرافی و لامەرکەزی لەدوو ئەنجومەن پێکدەھێنرێ. بە مانایەکی تر ژمارەی گشتی کورسییەکانی پەرلەمان بەسەر دوو ئەنجومەنا دابەش ئەکرێن ،بۆ نمونە پەرلەمانی ئەمریکی لە دوو ئەنجومەن پێکھاتوە،ئەنجومەنی یەکەمیان ناوی ئەنجومەنی نوێنەرانە کەپێی دەڵێن کۆنگرێس ،ژمارەی نوێنەر بەپێی ژمارەی دانیشتوانە، بەم ھۆیەوە ئەو شارانەی گەورەن، نوێنەریان زۆر ئەبێ و شارە بچوکەکانیش کورسیان کەم ئەبێ .کەواتە لەم حاڵەتەدا پەرلەمان بریاری ئەبێ بە بریاری شارە گەورەکان و بچوکەکانیش پەراوێز ئەخرێن ! ئەی چارەسەر چیە ؟وەڵامەکەی بوونی ئەنجومەنی دووەمە، کەپێی ئەڵێن ئەنجومەنی پیران (سینات) ئەم ئەنجومەنە بە یەکسانی و بەبێ رەچاوکردنی گەورەو بچوکی شارەکان لەرووی ژمارەی دانیشتوانەوە، بەڵکو بە شێوەیەکی یەکسان بۆ ھەر ولایەتێک، دوو نوێنەریان ھەیە .بەھۆی  پەرلەمانی دوو ئەنجومەنەوە لامەرکەزی و دادپەروەری چەسپاوە و بە دەستورو قانون ئەرک و پسپۆری دوو ئەنجومەنەکە دیاریکراوە، بۆ نموونە ،کەئەنجومەنی یەکەم قانونێک دەرئەکات زۆر جار بۆ پەسەندکردنی پێویستی بە متمانەی ئەنجومەنی دووەمە کە پیرانە، ھەندێک جاریش ئەو قانونەی ئەنجومەنی یەکەم دەریکردوە، ئەنجومەنی دووەم رەتیدەکاتەوەو تەنانەت   ھەندێک جار دەیگێڕێتەوە بۆ ئەنجومەنی یەکەم.  سەبارەت بە پێشنیاری دوو ئەنجومەنی بۆ پەرلەمانی کوردستان ،بە کورتی و کوردی بەم شێوەیە؛ پەرلەمانی کوردستان بکرێ بە دوو ئەنجومەنی ھەڵبژێردراو ، یەکەمیان (ئەنجومەنی  نوێنەران) بێ و ژمارەی کورسییەکانی ١٠١ کورسی بێ و بەپێی ژمارەی دانیشتوان، کورسیەکان بۆ شارەکان دیاری بکرێ، واتە بۆ سەدو یەک نوێنەر  کورسیەکانیان دابەشی کۆی دانیشتوانی ھەر چوار پارێزگاکەی ھەرێم بکرێ. ئەو کاتە بەپێی کەمی و زۆری ژمارەی دانیشتوانی ھەر پارێزگایەک ژمارەی کورسی خۆی بەر ئەکەوێ . ئەنجومەنی دووەمیان (ئەنجومەنی ھەرێم )بێ ،ئەم ئەنجومەنە لە ٤٠  کورسی پێکبھێنرێت و بۆ ھەر چوار پارێزگاکە و بە یەکسانی ،بۆ ھەر پارێزگایەک ١٠ نوێنەریان پێ بدرێ. دەسەلات و پسپۆری ھەردوو ئەنجومەنەکە لە ئێستایا بە قانون و لەداھاتوش بە دەستور رێکبخرێ. سودەکانی ئەم دوو ئەنجومەنییە؛ یەکەم، عەدالەت لە نێوان شارە گەوەرەکان و بچوکەکان دروست ئەبێ ،بۆ نمونە پارێزگای ھەڵەبجە ژمارەی دانیشتوانی کەمەو بچوکە، بۆیە نوێنەریشی کەم ئەبێ لەپەرلەمان ،بەلام بەھۆی پەیرەوکردنی ئەم دوو ئەنجومەنییەوە ئەو کێشەیە چارەسەر ئەبێ و دادپەروەری تارادەیەکی باش بەدیئەھێنرێ. دووەم، ھەستی جیاکاری نەتەوەیی و ئاینیی و ناوچەکان کاڵ ئەکاتەوەو پراکتیزەی لامەرکەزییەتی کارگێڕی و دارایی ئەکا. سێیەم؛ قانون دەرکردن بەیەک قۆناغ نابێ ئەمەش ئەبێتە فلتەرێک ،یان بڵێین جۆرێکە لە وردبینیکردنی قانونەکان، بۆ نمونە ئەنجومەنی یەکەم ،قانونی وەبەرھێنان دەرئەکا، خەڵک پێیان وایە ئەم قانونە زۆرتر لە بەرژەوەندی کۆمپانیاکانە وەک لە بەرژەوەندی خەڵک، بۆیە ئەنجومەنی دووەم کە ئەنجومەنی ھەرێمەکانە ،مافی گێرانەوەی قانونەکەی بۆ ئەنجومەنی یەکەم ھەیە و ئەتوانێ پەسەندی نەکا. چوارەم؛ لە پەرلەمانی دوو ئەنجومەنییا ھەندێک لەو قانونانەی رەھەندی نیشتیمانی و نەتەوەییان ھەیە ئەبێ ئەنجومەنی دووەم بە دەنگدانی دوو لەسەر سێی دەنگ پەسەندی بکا ،ئەمەش ئەبێتە ھۆیەکی گرنگ بۆ ھاوسەنگی ھێز و لەلایەکی ترەوە پاوانکردن و تاکرەوی تارادەیەکی باش کەم ئەکاتەوە. پێنچەم؛ سیستەمی دوو ئەنجومەنی ، ئەبێتە ھۆی پەیڕەوکردنی ڤیتۆی پەرلەمانی ،لەناو پەرلەماندا، ئەنجومەنی ھەرێم ئەبێتە بەبەرستێکی قانونی زۆر باش بۆ پاراستنی ھاوسەنگی و دادپەروەری، بە تایبەت ئەو قانونانەی کە گرنگن و پەیوەستن بە ژیانی خەڵکەوە وەکو قانونی بودجە و ھەڵبژاردن و ھتد. لە کۆتاییا؛ چاککردنی سیستەمی کارکردنی پەرلەمان لەم پێکھاتە یەک ئەنجومەنییەی ئێستاداو گۆرینی بۆ پەرلەمانێکی دوو ئەنجومەنی ، یەکێتیی قەوارەی ھەرێمی کوردستان ئەپارێزێ و گۆرانێکی باش ئەخاتە ناو ژیانی دەوڵەتداری و سیاسەوە، ئەم مەسەلەیە باسێکی گرنگ و ئاڵۆزە ، ئیرادەی خەڵک و حزبەکانی ئەوێ، بەلام وەرچەرخانێک ئەبێ لە ژیانی پەرلەمانی گەلی کوردستان.

 (درەو): لە شەڕی ئەمڕۆی ناو پەرلەمانی كوردستاندا دەركەوێت یەكێك لە پەرلەمانتارەكان یاریزانی كۆنفۆیە‌و پشتێنی رەشی لەم بوارەدا هەیە، باسی بەكارهێنانی "خەنجەربۆكس" دەكرێت، (درەو) وردەكاری شەڕەكە بڵاودەكاتەوە.   چی رویدا ؟ لە دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمانی كودستاندا، دوای پێدانی متمانە بە كەمال ئەتروشی وەكو وەزیری سامانە سروشتیییەكان، شەڕ لەنێوان سێ پەرلەمانتاری پارتی‌و سێ پەرلەمانتاری جوڵانەوەی نەوەی نوێ رویدا. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، شەڕەكە لە تەوەری دووەمی دانیشتنی پەرلەماندا رویداوە، واتە دوای پێدانی متمانە بە وەزیری سامانە سروشتییەكان‌و وەرگرتنی پشوو و دواتر دەستپێكردنەوەی دانیشتنی پەرلەمان. تەوەری دووەمی دانیشتنی پەرلەمان تەرخانكرابوو بۆ خوێندنەوەی دووەمی پرۆژەیاسای (فرۆشتن‌و بەكرێدانی مایەكانی دەوڵەت)، لەم تەوەرەدا كازم فاروق سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ پرسیاری لە رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان كردووە لەبارەی ئەوەی بۆچی كەمال ئەتروشی وەزیری سامانە سروشتییەكان رای كردووە‌و ئامادە نەبووە وەڵامی پرسیارەكان بداتەوە وەكو ئەوەی پێشترو لە تەوەری یەكەمی بەرنامەی كاردا سەرۆكی پەرلەمان بەڵێنیداوە. (ئەو تۆمارە دەنگییەی كە كازم فاروق بڵاویكردوەتەوە، پشتڕاستی ئەم چیرۆكە دەكاتەوە). لەو كاتەدا كە كازم فاروق قسە بە وەزیری سامانە سروشتییەكان دەڵێت، هەندێك لە ئەندامانی فراكسیۆنی پارتی كاردانەوە دەدەن، كازم فاروق وەڵامیان دەداتەوە‌و پێیان دەڵێ:" كەس فڵتە فڵت نەكات"، ئەمە پەرلەمانتارانی پارتی زیاتر توڕە دەكات‌و هەڕەشە لە كازم فاروق دەكەن، كازم فاروق وەكو ئامادەكاری بۆ شەڕو روبەڕووبونەوە چەكەتەكەی لەبەریدا دادەكەنێت‌و دەڵێ:" ئەگەر پیاوی وەرە پێشەوە". دوای قسەكانی كازم فاروق، رزگار عیسا پەرلەمانتاری پارتی كە دەوترێت یاریزانی "كۆنفۆ"یە‌و پشتێنی رەشی لەم بوارەدا هەیە، پەلاماری كازم فاروق دەدات‌و بۆكسێكی لێدەدات، پاشان پەلاماری سپیان ئامێدی ئەندامی فراكسیۆنی نەوەی نوێ دەدات‌و دەیخاتە سەر زەوی‌و لەقەیەك بە دەموچاویدا دەدات. ئەوەی باسدەكرێت لەم پێكدادانەدا "خەنجەر بۆكس" بەكارهاتووە، بەپێی قسەی ئەو پەرلەمانتارانەی لە فراكسیۆن جیاوازەكان شایەتحاڵبوون‌و (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون، چیرۆكێكی ناڕاستە‌و ئەو برینەی كە لە دەموچاوی سیپان ئامێدیدا دروستبووە، شوێنی ژێری پێڵاوەكانی رزگار عیسای پەرلەمانتاری پارتییە نەك خەنجەربۆكس. ژنەكانیش لەم شەڕەدا بەشداربوون، لە تەرەفی پارتی، پەرلەمانتار (حەسیبە سەعید) پەلاماری (مژدە مەحمود) پەرلەمانتاری جوڵانەوەی نەوەی نوێی داوە‌و قژی راكێشاوە.  مەلا وەیسی پەرلەمانتاری پارتی یەكێك لەوانە بووە كە بەشداربووە لە شەڕەكەدا‌و پاڵپشتی ئەوەی كردووە لە پەرلەمانتارانی نەوەی نوێ بدرێت.  لەم شەڕەدا چەند پەرلەمانتارێك ناوبژیكەر بوون، یەكێك لەوانە (لوقمان وەردی) پەرلەمانتاری یەكێتی بووە. سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان لەبارەی ئەم شەڕەوە لیژنەیەكی پێكهێناوە، ئێستا لیژنەكە تەماشای رووداوەكە دەكەن لە چاوی كامێراكانەوە، وێنەی ژێر پڵاوەكانی رزگار عیسای پەرلەمانتاری پارتیش وەرگیراوە، هەفتەی داهاتوو سەرۆكی فراكسیۆنەكانی پەرلەمان كۆدەبنەوە بۆ قسەوباسكردن لەبارەی ئەو گرژییانەی كە ماوەیەك لە پەرلەماندا روودەدەن.         

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت كۆبونەوەی سبەینێی پەرلەمانی كوردستان تاقیكردنەوەیەكی نوێیە بۆ پەیوەندی پارتی لەگەڵ گۆڕان‌و یەكێتی، فراكسیۆنی یەكێتی دەنگ بە كاندیدی پارتی دەدات‌و كاندیدەكە خزمایەتی لەگەڵ خێزانی ئیبراهیم ئەحمەددا هەیە، فراكسیۆنی گۆڕان نیوەی ئەندامەكانی دەنگ نادات، پارتی هۆشداری بە گۆڕان داوە لەمەودوا بەپێی ژمارەی دەنگەكانی سبەینێی پەرلەمان مامەڵەی كورسی لەگەڵ گۆڕان دەكات، جگە لە (جوڵانەوەی نەوەی نوێ)، زۆرینەی لایەنە ئۆپۆزسیونەكان‌و پەرلەمانتارانی سەربەخۆ یەكلابونەتەوە دەنگ بە كاندیدی پارتی نادەن.  لایەنەكانی حكومەت لەبەردەم تاقیكردنەوەكی نوێدا سبەینێ پەرلەمانی كوردستان دانیشتنێكی نائاسایی دەكات بۆ دەنگدان لەسەر كاندیدی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان. پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەر پارتی دیموكراتی كوردستان كەوتووە، پارتی (كەمال ئەتروشی) بۆ ئەم پۆستە كاندید كردووە، ئەمڕۆ ئەتروشی چووە ناو پەرلەمان، تیمی پەرلەمان پەراوەیان پێكرد تاوەكو سبەینێ شێوازی بەڕێوەچوونی دانیشتنەكە‌و سوێندخواردن بزانێت.  حزبە سیاسییەكان لەئێستاوە دوودڵن‌و چاوەڕی ئەنجامی دانیشتنی سبەینێی پەرلەمان دەكەن، پارتی كێشەی نییە‌و زۆرینەی پەرلەمانی بەدەستەوەیە، بەبێ دەنگدانی لایەنەكانی تریش متمانە بە كاندیدەكەی خۆی بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان دەبەخشێت، بەڵام دەیەوێت ئەم بابەتە بكات بە تاقیكردنەوەیەك بۆ هاوپەیمانەكانی لەناو حكومەت. وەزیر خزمی یەكێتییە ! كەمال ئەتروشی كە راستەوخۆ لەلایەن مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتییەوە كاندیدكراوە بۆ پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان، خزمایەتی لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش هەیە. بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە (درەو) لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەستی كەوتووە، كەمال ئەتروشی خزمایەتی لەگەڵ "گەلاوێژخان"ی هاوسەری ئیبراهیم ئەحمەدو دایكی هێرۆخان هاوسەری كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی سكرتێری پێشووی یەكێتیدا هەیە، واتە لەدایكەوە بە خزمایەتی دەگاتەوە بە هەریەكە لە شاناز ئیبراهیم ئەحمەد كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی‌و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران، ئەوانەی ئاگاداری ئەم خزمایەتییەن پاڵپشتی لەوە دەكەن فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان دەنگ بە كاندیدەكەی پارتی بدەن بۆ پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان. لەبەرامبەردا بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لەناو سەركردایەتی یەكێتیدا هەندێك دەنگ هەیە كە داوا دەكات یەكێتی دەنگ بە كاندیدەكەی پارتی نەدات. بەڵام لە هەموو حاڵەكاندا یەكێتی وەكو هاوبەشێكی پارتی لە حكومەت ناچارە دەنگ بۆ كەمال ئەتروشی بدات، وەك چۆن پێشتر پارتی دەنگی بۆ وەزیرەكانی یەكێتی داوە، بۆیە بڕیاری كۆتایی یەكێتی ئەوەیە سبەینێ فراكسیۆنەكەی لە پەرلەمان متمانە بە كاندیدەكەی پارتی ببەخشێت، بەپێچەوانەوە جارێكی تر گرژی‌و ئاڵۆزی بۆ پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حزب دەگەڕێتەوە، واتا كەمال ئەتروشی تاقیكردنەوەیەكی نوێیە بۆ ئاستی پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتی.  سبەینێ پارتی قەبارەی گۆڕان دیاری دەكات  بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی  (درەو) كەلە بەرپرسانی بزوتنەوەی گۆڕانەوە دەستی كەوتوون، ئەمڕۆ كاردۆ محەمەد بەرپرسی ژوری پەرلەمانی بزوتنەوەی گۆڕان سەردانی پەرلەمانی كوردستانی كردووە‌و ئومێد خوشناو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی بینیوە. بەرپرسانی بزوتنەوەی گۆڕان ئەوەشیان بۆ (درەو) ئاشكراكرد، لەو دیدارەدا ئومێد خوشناو بەرپرسی ژوری پەرلەمانی بزوتنەوەی گۆڕانی ئاگاداركردووە لەوەی سبەینێ لە پرۆسەی پێدانی متمانە بە وەزیری سامانە سروشتییەكان قەبارەی تەواوەتی بزوتنەوەی گۆڕان دیاری دەكەن‌و لەمەودوا بەپێی ژمارەی دەنگەكانیان لەناو پەرلەمان، پارتی مامەڵەیان لەگەڵ دەكات.  بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی (12) كورسییە لە پەرلەمانی كوردستان، ئەم كورسییانە ئێستا پەرت بوون، (6) كەسیان لە دەرەوەی پۆلی سیاسەتی بزوتنەوەی گۆڕان دەخوێنن، پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان ئەم درزەی لەناو فراكسیۆنەكە دروستكرد. بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە تائێستا لەبەردەستدایە، پێدەچێت لە كۆبونەوەی سبەینێی پەرلەماندا (6) پەرلەمانتاری بزوتنەوەی گۆڕان دەنگ بە كاندیدەكەی پارتی نەدەن، ئەمە لەكاتێكدایە پارتی پێشتر متمانەی بە وەزیرەكانی گۆڕان بەخشیوە. ئەگەر پارتی هەڕەشەكەی ئومێد خوشناو بخاتە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەوا لەدوای كۆبونەوەی سبەینێوە دەبێت لەبری 12 كورسی، بە (6) كورسی پەرلەمان مامەڵە لەگەڵ گۆڕان بكات‌و ئەمەش دواجار كاریگەری لەسەر پڕكردنەوەی پۆستە بەتاڵەكانی گۆڕان دەبێت لەناو حكومەت. پارتی‌و گۆڕان لە كابینەی نۆیەمی حكومەتدا شەریكن، هەندێك لە بەرپرسانی گۆڕان رەخنەی لە پارتی هەیە كە بەتەواوەتی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتی جێبەجێ نەكردووە، لەبەرامبەریشدا پارتی رەخنەی لە گۆڕان هەیە بەوەی هەندێك لە پەرلەمانتارەكانی پەیوەست نین بە رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت لەنێوان هەردوولاوە. ئۆپۆزسیۆن چی دەكات ؟ لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی ناو پەرلەمانی كوردستان بریتین لە (كۆمەڵی ئیسلامی، یەكگرتووی ئیسلامی، جوڵانەوەی نەوەی نوێ، سەربەخۆكان، حزبی شیوعی). ئەم لایەنانە هیچ یەكێكیان لەناو پەرلەمان متمانەیان بە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم نەبەخشیوە كە كابینەیەكی سێقۆڵی نێوان (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان)ە، بەڵام ئێستا هەندێكیان لەبارەی دەنگدان بە كاندیدی پارتی بۆ پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان دوودڵن. كۆمەڵ‌و یەكگرتوو بە فەرمی رایانگەیاندووە، سبەینێ دەنگ بە كاندیدەكەی پارتی نادەن، بەڵام جوڵانەوەی نەوی نوێ دەڵێ:" هێشتا بڕیاری خۆی یەكلانەكردوەتەوە‌و سبەینێ چەند پرسیارێك لە كاندیدەكەی پارتی دەكات‌و لەسەر ئەو بنەمایە دەنگ دەدات یاخود نا". حزبی شیوعی كوردستانیش كە یەك كورسی هەیە لە پەرلەمان دەنگ بە كاندیدی پارتی نادات، محێدین حەسەن كە پەرلەمانتاری شیوعی-یە، بە (درەو)ی راگەیاند، ئەو دەنگ بە كاندیدەكەی پارتی نادات.  پەرلەمانتارانی سەربەخۆ لە پەرلەمانی كوردستان ژمارەیان (4) كەسە، ئەمانە ئەو پەرلەمانتارانەن كە لە جوڵانەوەی نەوەی نوێ جیابونەتەوە‌و بریتین لە هەریەكە لە (مەم بورهان قانع، شادی نەوزاد، سیروان بابان، دیاری ئەنوەر)، پێشبینی دەكرێت لەم چوار پەرلەمانتارە، لانی كەم (3) پەرلەمانتاریان دەنگ بۆ كاندیدەكەی پارتی نەدەن. ئەگەر پەرلەمانتارانی فراكسیۆنی نەوەی نوێ دەنگ نەدەن، بەتێكڕا ژمارەی ئەو پەرلەمانتارانەی كە متمانە بە كاندیدی پارتی بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان نادەن ژمارەیان دەگاتە (26) پەرلەمانتار. وەزیر چۆن متمانە وەردەگرێت ؟ بەپێی یاسای بەركار لە هەرێمی كوردستان وەزیر بە دەنگی (50+1)ی كۆی ئەندامانی پەرلەمان متمانە وەردەگرێت، ژمارەی ئەندامانی پەرلەمان لە كوردستان (111) كەسە، واتا سبەینێ بۆ ئەوەی كەمال ئەتروشی وەكو وەزیری سامانە سروشتییەكان متمانە وەربگرێت، دەبێت (56) پەرلەمانتار دەنگی (بەڵێ)ی بۆ بدەن. فراكسیۆنی پارتی بەتەنیا خۆی (45) كورسی هەیە، (11) كورسی كۆتاكانیش بۆ پارتی یەكلابوەتەوە، واتە پارتی لەگەڵ هاوپەیمانەكانی بەتەنیا خۆی لەم خولەی پەرلەماندا (56) دەنگی مسۆگەری هەیە‌و زۆرینەی پەرلەمانی كۆنترۆڵكردووە. بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی سبەینێدا، كاندیدی پارتی بۆ پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان لانی كەم (80) دەنگی مسۆگەرەو بە ئاسانی متمانە وەردەگرێت، دەنگەكان بەمشێوەیەن:  •    پارتی‌و كۆتاكان: (56) دەنگ •    یەكێتی: (18) دەنگ، یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان (21) كورسی هەیە، بەڵام چەند ئەندامێكی فراكسیۆنەكە بەهۆی پشووی پەرلەمانەوە لە گەشتی دەرەوەی هەرێمی كوردستانیان كردووە. •    بزوتنەوەی گۆڕان: 12 كورسی هەیە، پێشبینی دەكرێت تەنیا (6) پەرلەمانتار دەنگ بە كاندیدەكەی پارتی بدەن. •    لیستی سەردەم: یەك كورسی هەیە كە (باپیر كامەلا)یە دەنگ بە كاندیدی پارتی دەدات.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت ئەم هەفتەیە كۆتایی بە زەمەنی ئاشتی هەورامی دێت، پیاوێك كە زیاتر لە (14) ساڵە جڵەوی دۆسیەی نەوت ‌و غازی هەرێمی كوردستانی بە ناڕوونی لە جانتاكەیدا هەڵگرتووە. رۆژی چوار شەممە پەرلەمانی كوردستان متمانە بە (كەمال ئەتروشی) دەبەخشێت، لەدوای هەورامی، ئەتروشی دووەم وەزیری سامانە سروشتییەكانە لە مێژووی هەرێمی كوردستاندا، ئایا ئەمە كۆتایی سەردەمی ئاشتی هەورامییە ؟ ئایا دۆسیەی نەوت لە لەندەنەوە دەگەڕێتەوە بۆ هەولێر ؟ ئایا مەسرور بارزانی بەتەواوەتی جڵەوی دۆسیەی نەوت لە نێچیرڤان بارزانی وەردەگرێتەوە ؟ شوێنگرەوەكەی ئاشتی هەورامی كێیە ؟ كەمال ئەتروشی كە مەسرور بارزانی بۆ پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان كاندیدی كردووە، سیڤییەكی قورسی خوێندن و كاركردن لە بواری نەوتدا هەیە، سەرباری ئەمە، بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی پاڵپشتی لێدەكات.  واتە هەم ئەزمونی لەبواری نەوتدا هەیە، هەم پاڵپشتی سیاسی گەورە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەتروشی بەم پاڵپشتییە گەورەوە دەتوانێت نەوتی هەرێم لە تەنگژەو ناڕوونی دەربهێنێت و بیخاتە سەر رێڕەوێكی دروست كە داهاتەكەی لە خزمەتی خەڵكی كوردستاندا بێت و لەژێر هەژموونی كەسانی دەستڕۆیشتوو دەریبهێنێت ؟ ئەتروشی ساڵی 1955 لەدایكبووە، 1975 بڕوانامەی بەكالۆریۆسی جیۆلۆجیای لە كۆلیژی زانستەكانی زانكۆی بەغداد بەدەستهێناوە، دوای تەواوكردنی خوێندن دەستی بەكاركردن كردووە لە بواری (جیۆفیزیا)دا، تاوەكو 1985 كاری بۆ كۆمپانیای نیشتمانی نەوتی عێراق كردووە.  چوەتە دەرەوەی وڵات بۆ خوێندن، ساڵی 1987 خوێندنی باڵای لەزانكۆی (بۆردۆ)ی فەڕەنسا تەواوكردووە‌و بڕوانامەی ماستەری لەبواری (جیۆفیزیای دۆزینەوەی نەوت)دا بەدەستهێناوە، لە هەمان زانكۆ ساڵی 1991 بڕوانامەی دكتۆرای لە بواری (جیۆفیزیای نەوت- دۆزینەوەو بەرهەمهێنان)دا بەدەستهێناوە. دوای تەواوكردنی خوێندنی دكتۆرا، كەمال ئەتروشی لە پەیمانگەی فەڕەنسی بۆ نەوت دەستی بە كاری توێژینەوە كردووە، شارەزایی (35 ساڵ)ی لە بواری جیۆفیزیای نەوتدا هەیە، لەگەڵ چەندین دامەزراوەو كۆمپانیای گەورەدا كاریكردووە، لەوانە: •    كۆمپانیاكانی (Elf)ی فەڕەنسی •    ئاژانسی نێودەوڵەتی كەنەدا •    توێژەرو وانەبێژ لە زانكۆكانی (مكگیل)‌و (كارلتۆن)ی كەنەدی •     كۆمپانیای نەوتی كوەیت (KOC) بۆ دۆزینەوەو بەرهەمهێنانی نەوت •    كۆمپانیای (پترۆناس)ی مالیزی •    كۆمپانیای (تۆتاڵ)ی فەڕەنسی  ئەتروشی چی دەگۆڕێت ؟ دەستبەكاربوونی كەمال ئەتروشی لە پۆستی وەزارەتی نەوت، ئەگەر گۆڕانكاری گەورەش لەو ژێرخانەدا دروست نەكات كە لە (14) ساڵی رابردوودا ئاشتی هەورامی كاری لەسەركردووە‌و تەنیا خۆی سەری لێدەردەكات، لانی كەم لەم سەرەتاوە مەسرور بارزانی ناچار دەكات چەند گۆڕانكارییەك لە وەزارەتی سامانە سروشتییەكاندا بكات. یەكێك لە دیارترین ئەو گۆڕانكارییانەی كە دەبێت مەسرور بارزانی لەگەڵ دەستبەكاربوونی ئەتروشیدا بیكات، هەڵوەشاندنەوەی سێ نوسراوی خۆیەتی كە هاوكات لەگەڵ دەستبەكاربوونی لە پۆستی سەرۆك وەزیران لەبارەی دۆسیەی نەوتەوە دەریكردوون.  مەسرور بارزانی رۆژی 15ی تەموز 2019 بەفەرمی لە پۆستی سەرۆك وەزیران دەستبەكاربوو، ئەو رۆژەی دەستبەكاربوو، یەكەمین كارێك كە كردی، دەركرنی فەرمانێك بوو بە ژمارە (4). مەسرور بارزانی بەم فەرمانە (ئاشتی هەورامی) كرد بە یاریدەدەری خۆی بۆ كاروباری وزە، ئەمە یەكەمینجاربوو لە ئەنجومەنی وەزیراندا پۆستێكی لەوشێوەیە دروست بكرێت، چونكە لە هەرێم هیچ یاسایەكی لەبارەی یاریدەدەر بۆ سەرۆك وەزیران بوونی نییە، لە یاسای ئەنجومەنی وەزیران‌و پەیڕەوی ناوخۆی حكومەت‌و تەنانەت لەیاسای نەوت‌و غازیشدا بەهیچ جۆرێك باسی پۆستێكی لەم شێوەیە نەكراوە.  لە فەرمانی ژمارە (4)دا مەسرور بارزانی كۆمەڵێك دەسەڵاتی بە ئاشتی هەورامی بەخشی وەكو یاریدەدەری خۆی بۆ كاروباری وزە، لەوانە:  •    بەئەنجامگەیاندنی ئەو ئەركە تایبەتانەی لەلایەن سەرۆكی حكومەتەوە پێی رادەسپێردرێت لە بواری وزەدا. •    ئامادەبوون لە كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی نەوت‌و غاز‌و داڕشتنی بەرنامەی كۆبونەوەكان. مەسرور بارزانی لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا وەكو سەرۆك وەزیران سوێندی یاسایی خوارد، نەك وەكو وەزیری سامانە سروشتییەكان، هەندێك لەیاساناسان دەڵێن مەسرور بارزانی ناتوانێت دەسەڵاتی وەزارەتێك بە كەسێكی تر ببەخشێت كە هی خۆی نییە، واتا بە فەرمانی ژمارە (4) مەسرور بارزانی شتێكی بەخشوە كە هی خۆی نەبووە. ئەوەی جێگەی سەرەنجە، دوای فەرمانی ژمارە (4) كە لە یەكەمین رۆژی دەستبەكاربونیدا دەریكردووە، دوو رۆژ دواترو لە رۆژی (17)ی تەموزدا، مەسرور بارزانی بەهەمان ناوەڕۆكی فەرمانی ژمارە (4)وە، فەرمانێكی تری بە ژمارە (9) دەركردووە‌و بەهەمان شێوە، هەمان دەسەڵاتەكانی بەخشوەتەوە بە ئاشتی هەورامی. فەرمانی ژمارە (4)و ژمارە (9) لە رۆژنامەی وەقایعی كوردستاندا بڵاوكراونەتەوە، دیارنییە بۆچی سەرۆك وەزیران لەماوەی دوو رۆژدا دوو فەرمانی بەدوو ژمارەی جیاواز، بەڵام بەهەمان ناوەڕۆكەوە بۆ ئاشتی هەورامی دەركردووە. نۆ رۆژ دوای دەستبەكاربوونی، مەسرور بارزانی لە رۆژی 24ی تەموزی 2019دا فەرمانی سێیەمی بە ژمارە (12) بۆ ئاشتی هەورامی دەركردووە، ئەم فەرمانە تەنیا بە زمانی ئینگلیزیی هەیە‌و ئاڕاستەی دادگا‌و كۆمپانیا نەوتییەكان كراوە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەم فەرمانەش تائێستا لە رۆژنامەی وەقایعی كوردستان بڵاونەكراوەتەوە. فەرمانی ژمارە (12)ی مەسرور بارزانی دەتوانرێت وەكو فەرمانێكی نهێنی لە پشت دامەزراوەی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان تەماشا بكرێت، فەرمانەكەی كە تایبەتە بە دۆسیەی نەوت، نهێنی بونەكەی جارێكی تر ئەو راستییە دوپاتدەكاتەوە كە دۆسیەی نەوتی هەرێم بەشێوەیەكی ناشەفاف بەڕێوەدەچێت. (درەو) دەقی ئەو نوسراوە نهێنییەی لەچەند كۆمپانیایەكی بواری نەوتەوە لە ئەوروپا دەستكەوتووە، بەپێی نوسراوی ژمارە (12)، مەسرور بارزانی جارێكی تر خۆی خستوەتە شوێنی وەزیری سامانە سروشتییەكان‌و هەموو دەسەڵاتەكانی ئەو وەزارەتەی بەخشیوە بەخۆی‌و دواتر لە خۆیەوە دەسەڵاتەكانی گواستوەتەوە بۆ ئاشتی هەورامی. لە نوسراوی ژمارە (12)دا مەسرور بارزانی ئەم دەسەڵاتانەی بە ئاشتی هەورامی بەخشیوە: •    ئاشتی هەورامی لەبری وەزیری سامانە سروشتییەكانە‌و سەرجەم دەسەڵاتەكانی وەزیری پێدراوە. •    دەسەڵات دراوە بە ئاشتی هەورامی بەشداری كۆبونەوەی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەرێم بكات‌و راوێژو رێنمایی پێشكەش بكات، سەرپشك كراوە دەنگ‌و پێگەی وەزیری سامانە سروشتییەكان بەكاربهێنێت. •    ئاشتی هەورامی سەرپشك كراوە بۆ ئەوەی رێنمایی‌و فەرمان دەربكات لە بوارەكانی نەوت‌و غاز، پاڵاوتن، گواستنەوەی سوتەمەنی، گرێبەستەكان، شیكردنەوەی گرێبەستەكان، سیاسەتی غاز. •    كۆكردنەوەو وەرگرتنی پارە لە كۆمپانیاكانی نەوت، ئەوانەی لە بواری نەوت‌و غازی هەرێمدا كاردەكەن. •    ئاشتی هەورامی شایستەی دارایی كۆمپانیاكانی نەوت دەدات وەك پارەی گرێبەستی گواستنەوەو فرۆشتنی نەوت. •    ئاشتی هەورامی كاری دانوستان‌و ئیمزاكردنی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكانی گواستنەوەی سوتەمەنی، بەرهەمە نەوتییەكان، پاڵاوتن، فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەكان‌و گرێبەستە هاوشێوەكانیان دەكات. •    ئاشتی هەورامی بڕیاردەدات لەسەر كێشە لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان، دانوستان‌و رێككەوتن‌و یەكلاكردنەوەی كێشەی گریبەستەكان. •    ئاشتی هەورامی ئەم كارانە دەكات، پێشكەشكردنی رێنمایی، ئاڕاستەكردن، بڕیاردان لەسەر پلانی یەكخستنی كێڵگە نەوتییەكان، پەرەپێدانی هاوبەش. •    ئاشتی هەورامی دەسەڵاتی راگرتن‌و خەرجكردنی پارەی راوێژكارو شارەزایان‌و راوێژكاری یاسایی‌و وردبینی‌و ژمێریارو راوێژكارانی تری هەیە بەوشێوەیەی كە خۆی بەشیاوی دەزانێت. •    ئاشتی هەورامی هەموو دەسەڵاتێكی هەیە لە خەرجكردنی پارە بۆ دادوەران‌و خەرجی دادگاكان‌و هەر بڕە پارەیەك كە لیژنەی دادوەریی‌و دادگاكان داوای دەكەن. بەر لە پێدانی متمانە بە كەمال ئەتروشی لە پەرلەمانی كوردستان، دەبێت مەسرور بارزانی ئەو سێ نوسراوەی خۆی هەڵوەشێنێتەوە كە لەدوای دەستبەكاربوونیەوە بۆ ئاشتی هەورامی دەریكردووە، بەبێ ئەوە دەسەڵاتەكانی كەمال ئەتروشی كەموكورت دەبن. نەوت لەناو جانتادا ! ئەم رۆژانە كە هەرێمی كوردستان بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت‌و رێكنەكەوتن لەگەڵ بەغداد بەناو قەیرانێكی دارایی سەختدا گوزەر دەكات، كابینەی مەسرور بارزانی پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان پڕدەكاتەوە. پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان  لە  2005ەوە دروستكراوە، لەو كاتەوە تائێستا ئەم وەزارەتە لای پارتی بووە، لە كابینەی نۆیەمیشدا كە ئێستا مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، ئەم پۆستە هەر لای پارتی ماوەتەوە. لە ماوەی (15) ساڵی رابردوودا كە وەزارەتی سامانە سروشتیەكان دروستكراوە، یەك پیاو ئەم پۆستەی بەڕێوەبردووە كە ئەویش ئاشتی هەورامی بووە، هەورامی سەرەتا لەڕێگەی بەرهەم ساڵحەوە لە لەندەنەوە گەڕێنرایەوە بۆ هەرێمی كوردستان‌و پێشنیاز كرا بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، بەڵام دواتر بوو بە یەكێك لە دۆستە نزیكەكانی نێچیرڤان بارزانی. مانەوەی ئاشتی هەورامی بۆ ماوەی 14 ساڵ لە پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتیەكاندا وایكرد بەتەواوەتی كۆنترۆڵی كەرتی نەوت بكات و بەبێ بونی ئەو، بەڕێوەبردنی وەزارەتەكە ئەستەم بێت، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە مەسرور بارزانی لە كابینەی نۆیەمدا سەرباری ئەوەی ئاشتی هەورامی لە پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتیەكان دوورخستەوە، بەڵام بەناچاری پۆستێكی نوێی لە دەرەوەی یاساكان بۆ داتاشی‌و كردی بە یاریدەدەری خۆی بۆ كاروباری وزە‌و هەر بەناچاریش لەماوەی كەمتر لە دوو هەفتەدا سێ فەرمانی بۆ دەركردووە‌و دەسەڵاتی پێداوە. پرسیارەكە ئەوەیە ئایا بە دەستبەكاربوونی كەمال ئەتروشی لە پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان بەتەواوەتی كۆتایی بەسەردەمی ئاشتی هەورامی دێت ؟ زیاد لە هۆكارێك هەیە بۆ ئەوەی ئاشتی هەورامی بۆ چەند ساڵی داهاتووش قسەی لە كەرتی نەوتی هەرێمدا هەبێت‌و لە گۆڕەپانەكەدا بمێنێتەوە، بەتایبەتیش ئەوەی كە لەم كابینەیەدا یاریدەدەری مەسرور بارزانییە بۆ كاروباری وزە.  سەرباری ئەمە، ژمارەیەك دۆسیەی یاسایی لەسەر حكومەتی هەرێم هەن كە لە دادگا روبەڕووی ئاشتی هەورامی كراونەتەوە، ئەمە وا دەكات بۆ چەند ساڵی داهاتووش هەورامی قسەی لەبواری نەوتدا هەبێت، لەوانە:  •    وەزارەتی سامانی سروشتییەكانی هەرێم لەدادگای عێراق سكاڵای یاسایی لەسەرە بەهۆی ئەوەی بەبێ رەزامەندی حكومەتی عێراق نەوتی فرۆشتووە، لەمەشدا ئاشتی هەورامی ئامانجەكەیە. •    سكاڵای یاسایی كۆمپانیا (دایناستی پترلیۆم) لەسەر ئاشتی هەورامی لە دادگای لەندەن، ئەم سكاڵایە تایبەتە بە وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‌و مانگی شوباتی ئەمساڵ بڕیاری كۆتایی لەسەر دەدرێت، ئەگەر ئاشتی هەورامی بدۆڕێت، هەرێم (ملیارێك‌و 600 ملیۆن) دۆلاری تر بۆسەر لیستی قەرزە (28 ملیار) دۆلارییەكەی زیاد دەبێت. •    ئاشتی هەورامی لەماوەی 14 ساڵ مانەوەی لە پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتیەكان، وەزارەتەكەی لەناو جانتاكەی خۆیدا هەڵگرتووە، لە كوردستان خاوەنی هیچ بیناو بارەگایەكی دیاریكراو نەبووە، كە پەرلەمانتاران‌و دامەزراوەكانی تری چاودێری سەردانی بكەن‌و وردبینی لە بەڕێوەبردنی دۆسیەی نەوتدا بكەن، مەسرور بارزانی‌و كابینەكەی بەردەوام پێویستیان بە جانتاكەی ئاشتی دەبێت‌و ئەمەش دەرفەتی مانەوەی ئاشتی لە گۆڕەپانەكەدا فەراهەمتر دەكات. •    رێككەوتنی (50 ساڵە)ی بواری وزە لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و توركیا بە ئاگاداری ئاشتی هەورامی كراوە‌و ئەمە ئاشتی هەورامی بردوەتە ناو فایلە نهێنییەكانی حكومەتەوە‌و چانسی مانەوەی بۆ فەراهەم دەكات. نەوت.. لە لەندەنەوە بۆ هەولێر ئاشتی هەورامی لە شاری لەندەن‌، لە بینایەكدا لە تەنیشت باڵیۆزخانەی ئیسرائیل‌و لە ناوچەیەكدا لە پشت كۆشكی (باكینگهام) كارەكانی بەڕێوە دەبات، تائێستا مامەڵە بە دۆسیەی نەوتەوە دەكات، لەو بینایەدا كە هەورامی دەوامی تێدا دەكات ژمارەیەك كارمەندی وەزارەتی سامانە سروشتیەكانیش هەن لەگەڵ راوێژكارێك بەناوی (مایكڵ هاوەرد) كە مانگانە بڕی (40 هەزار) دۆلار موچە وەردەگرێت. ئاشتی هەورامی بە تەلەفۆن لەگەڵ بەرپرسانی حكومەت قسەدەكات، جارێكیش بەشێوەی "ئۆنلاین" بەشداری لە كۆبونەوەی حكومەتدا كرد. بەمدواییەو لە كۆتایی سەرۆكایەتیە 17 ساڵییەكەی نێچیرڤان بارزانیدا لە حكومەت، وەزارەتی سامانە سروشتیەكان بوو بە خاوەنی یەكەمین بینای خۆی، بیناكە دەكەوێتە نزیك بانكی كوردستانەوە لە هەولێر، بەڵام كاتێك نێچیرڤان بارزانی پۆستی سەرۆكی حكومەتی بە جێهێشت، بیناكەی كرد بە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم‌و جارێكی تر وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی بێ ماڵ كردەوە. ئێستا وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بینایەكی هەیە لەبەرامبەر ئەنجومەنی وەزیران كە ژمارەیەك بەرپرس‌و كارمەند كاری تێدا دەكەن، بە دەستبەكاربوونی كەمال ئەتروشی، دۆسیەی نەوت لە لەندەنەوە دەگەڕێتەوە بۆ هەولێر‌و جڵەوی دۆسیەی نەوت لە نێچیرڤان بارزانییەوە دەكەوێتە دەستی مەسرور بارزانی.  

مەریوان وریا قانع- ئاراس فەتاح (تایبەت بە درەو دەینوسن)    لە نیوەی دووھەمی سەدەی نۆزدەھەمدا دەسەڵاتی تەریقەتە دینییەکان لە کوردستاندا، لە دوای دروستبوونی بۆشاییە سیاسییە گەورەکانەوە، گەشەیکردوە و تەشەنەی سەندوە. کە ئیمارەتە کوردییەکانی سەدەکە یەک بە دوای یەکدا دەڕوخێندرێن، بۆشاییەکی گەورەی دەسەڵات دروستدەبێت، تەریقەتە دینییەکان ئەو بۆشاییە پڕدەکەنەوە و لەپاڵ دەسەڵاتی دینییدا بەشێکی زۆری دەسەڵاتی سیاسیش دەگرنەدەست. لە ئاستی ئابوریی و موڵکایەتیشدا عوسمانییەکان بڕێکی گەورەی زەوی و زاری ناوچەکانی ئیمارەتە ڕوخاوەکان، لەسەر شێخەکانی تەریقەت تاپۆدەکەن و بەمەش ئەو نەوە تازەیە لە شێخانی تەریقەت لەیەککاتدا دەبن بە خاوەنی ھەر سێ دەسەڵاتە سەرەکییەکەی ناو کۆمەڵگا؛ دەسەڵاتی ئابوریی، دەسەڵاتی دینیی و دەسەڵاتی سیاسیی. شێخی تەریقەت لە یەککاتدا ھەم خاوەن زەوی و زارێکی زۆرە، ھەم ڕابەرێکی دینیی خاوەن نفوزە و ھەم سەرکردەیەکی سیاسیشە. کۆبونەوەی ئەم ھەموو دەسەڵاتە لە دەستی شێخێکی تەریقەتدا گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی نوێ بوو، هەرگیز لە قۆناغەکانی پێشتردا ئەو سێ دەسەڵاتە لە دەستی ھیچ بکەرێکی کۆمەڵایەتییدا کەڵەکە نەبووە. بەڵام ئەم ھێزە گەورەیەی تەریقەت و شێخەکانی زۆر نابات لە چەندان لاوە سنوورداردەکرێت و کەمدەبێتەوە. لەسەرێکەوە سیستەمی دەوڵەت-نەتەوە دێتە ناوچەکەوە، بە ھەموو ئۆرگانە بیرۆکراسییەکانی خۆیەوە، سنوور بۆ ڕاپەڕین و دەسەڵاتە ئابوریی و سیاسییەکەی تەریقەت و شێخەکانی دادەنێت و خۆی دەبێت بە بکەری ئابوریی و دەسەڵاتی سیاسیی ژمارە یەک. خوێندنگا و فێرگە و فەرھەنگ و ئەدەبیاتی مۆدێرنیش سنوورێک بۆ  سەرمایە مەعریفیی و نفوزە دینییەکانی ئەوان دادەنێت. حیزبی سیاسیی مۆدێرنیش دەبێتە ئەلتەرناتیڤی ئەو تۆڕە لە مزگەوت و تەکیە و خانەقا کە تەریقەتەکان وەک ژێرخانێکی ڕێکخراوەیی خاوەنی بوون. بەمجۆرە و بەشێوەیەکی گشتیی تەریقەت و شێخەکانی لە سەدەی بیستەمدا دەگۆڕێن بۆ تەنھا بکەرێک لەپاڵ زۆر بکەری تردا، زۆرجار بکەرێکی پلە دوو و پلە سێ کە لەژێر سێبەری بکەرە سیاسییە شاریی و مۆدێرنەکاندا دەژین و کاردەکەن.  لە نیوەی دووھەمی سەدەی بیستەمەوە، کاتێک ئیسلامی سیاسیی و ڕێکخراوە دینییەکان لەدایکدەبن و گەشەدەکەن، ھێزی تەریقەتەکان و نفوزی سیاسیی و دینییان سنووردارتر دەبێت و ئەمجارەیان لەناو کایەی دین خۆیدا ڕکابەریان بۆ دروستدەبێت. ئەو بکەرە دینییە سیاسییە تازانەی کە ئیسلامی سیاسیی دروستیاندەکات، کەسانێکن لەناو سیستەمی پەروەردە و فێربوونی مۆدێرنەوە ھاتوون، نەک لەناو مزگەوت و تەکیە و تەریقەتەکانەوە، لە زۆر ئاستیشدا پەیوەندیی نێوان ئەم بکەرە دینییە سیاسییە تازانە و بکەرە سونەتیی و تەقلیدییە دینییەکانی ناو تەریقەتەکان، بە شێخەکانیشەوە، پەیوەندییەکی ڕکابەرانە بووە. لەزۆر کاتدا ئیسلامی سیاسیی ڕەھەندی سیاسیی تەریقەتەکانی تەواو پەراوێزخستوە.  ھەموو ئەم گۆڕانانە وا دەکەن دیاردەی لە شێوەی ”نەھرۆ کەسنەزانی“ بە درێژایی سەدەی بیستەم ھیچ ئەگەرێکی دروستبوونی لەبەردەمدا نەبووبێت، لە باشترین حاڵەتدا بتوانێت وەک کوڕی شێخێکی تەریقەت بچێتە شوێنی باوکی و دەسەڵاتە دینییەکەی، لەناو ئەو کایە پڕ لە ململانێیەی دیندا کە باسمانکرد، درێژەپێبدات و وەک بکەرێکی پەراوێزیی ئامادەبێت. بەڵام ئەو هۆکارانە چین کە ئەم دیاردەی ”نەھرۆ کەسنەزانی“یەی لەم شێوەیەی ئەمڕۆدا بەرهەمهێنا؟ ئایا دیاردەی نەھرۆ کەسنەزانی پێویستی بە چ جۆرە تێگەیشتنێکە و ئێمە لەبەردەم چ جۆرە دیاردەیەکداین؟ نەھرۆ کەسنەزانی ”شێخ“ێکی گەنجە کە پەیوەندییەکی ئەوتۆی بە شێخایەتی تەقلدییەوە نییە. ئەم ”شێخە“ نوێیە لەناو خوێندن و فێرگە دینییەکانەوە نەھاتوە و بەوەش نەناسراوە خاوەنی ئیجتیھاداتی ئاینیی بێت، یان لەسەر دەستی ئەم یان ئەو زانا و حەوزەی دینیی فێربووبێت، بە پێچەوانەوە ئەو لەناو سیستەمی خوێندنی عەلمانییەوە ھاتوە، زانکۆی خوێندوە و لە بریتانیا دکتۆرای لە مێژوودا ھێناوە. بەم مانایە ئەم پیاوە نە بکەرێکی دینییە و نە لەناو سیستەم و کەلەپور و ئەبستیمی دینییەوە ھاتوە. لەڕووی سیاسییشەوە کەسێکی چالاکبووە، سەردەمانێک سەرۆکی (تحالف الوحدة الوطنية) و ئەمینداری گشتیی (تجمع الوحدة الوطنية العراقي) بووە. لە ھێزێکی وەک یەکێتی نیشتیمانیی کوردستانیشەوە نزیکە. لەم دیدەوە ئەم ”شێخ“ە بەرھەمی سیستەمی عەلمانیی خوێندن و فێربوون و بەرھەمی کایەی سیاسیی کوردیی دونیای دوای ڕاپەڕینە. بە ھیچ مانایەک پەیوەندیی بە چیەتیی و چۆنیەتی ئیشکردنی تەریقەتە دینییە تەقلیدییەکانی سەدەی نۆزدەھەم و سەدەی بیستەمەوە نییە. لە ئێستاشدا ئەم شێخە ھێندەی بەشوێنی پێگەیەکی سیاسییەوەیە، ھێندە بەشوێنی پێگەیەکی دینییەوە نییە. ئەو وەک خۆی دەڵێت ”موشکیلەی میللەتی کوردی گرتۆتە ئەستۆی“ وبە ”تەواسڵ لەگەڵ مەرجەعییەتەکانی تردا بەدوای حەلی موشکیلەی کوردیی“دا دەگەڕێت. بە مانایەکی تر شێخ نەهرۆ نایشارێتەوە کە خواستی سیاسیی گەورەی ھەیە و دەیەوێت سیاسەت بکات. بێگومان ئەو باش دەزانێت بەبێ پێگە دینییەکەی، کە پێگەیەکە لە خێزان و بنەماڵەکەیەوە بۆی ماوەتەوە، ناتوانێت پێگە سیاسییەکەی گەورەتر و بەھێزبکات. لەم ڕووەوە دۆخی ئەم ”شێخ“ ە تازەیە ھیچ جیاوازییەکی لەگەڵ دۆخی منداڵەکانی بارزانیی و تاڵەبانی و نەوشیرواندا نییە. شێخ نەهرۆش هاوتای نەوە تازەکەی ناو خێزانە سیاسییە تەقلیدییەکانی هەرێم، بە حازریی تەوریسی دەسەڵاتە دینییەکەی باوکی کردووە و ئەو پێگە دینییەش دەخاتە گەڕ، بۆئەوەی بیگۆڕێت بۆ دەسەڵاتێكی سیاسیی و ئابووریی.  ھەر کەسێک ئەو گرتە ڤیدیۆییە کورتە بینیبێت کە ئەم ”شێخە“ ە تازەیە تیایدا قسەدەکات، ھیچ گومانێکی لا نامێنێت کە ئەو خەونی بوون بە ”مەرجەعی سیاسیی“ لە کوردستاندا ھەیە، خەونی ئەوەی ”مەرجەعییەتە دینییەکە“ی بگۆڕێت بۆ ”مەرجەعیەتی سیاسیی“ و لە ”شێخێکی دینیی“ەوە ببێت بە ”شێخێکی سیاسیی“. ئەو بە ئاشکرا لە ڤیدیۆکەدا باس لە کۆتایی تواناکانی دەسەڵاتی سیاسیی لە ھەرێمدا دەکات و پێیوایە مەسەلەی کورد، بە مەسەلەی چارەسەرکردنی موچەی فەرمانبەرانیشەوە، ”لە دەسەڵاتی سیاسییدا نەماوە“ بەڵکو ”گەشتۆتە دەستی دەسەڵاتی دینیی“. بێگومان مەبەستی لە ”دەسەڵاتی دینیی“ دەسەڵاتی ھێزەکانی ئیسلامی سیاسیی نییە، بەڵکو مەبەستی دەسەڵاتی تەریقەتەکەی خۆیەتی لە دۆخی گۆڕانییەوە لە دەسەڵاتێکی دینییەوە بۆ دەسەڵاتێکی سیاسیی حوکمڕان.  ئەم ”شێخە“ تازەیە کە باس لە بنەمای ڕوانینەکانی بۆ دەسەڵاتی سیاسیی دەکات، باس لەوە ناکات کە دەشێت شتێک ھەبێت ناوی ”ئیرادەی گشتیی“ بێت، کە کۆمەڵگا و نەتەوە و میللەت سەرچاوەی شەرعیەتن، بەڵکو باس لە ڕەوایەتی ”مەرجەعییەتی کەسنەزانیی“دەکات کە گوایە ٢٠٠ ملیۆن شێخ و موریدیی ھەیە لەناو کورد و غەیرە کورددا. واتە مەرجەعییەتی دینیی ئەو کە سەرچاوەی مەرجەعيیەتە سیاسییەکەیەتی مەرجەعییەتێکی ”بان نەتەوەیی“ و ”بان نیشتیمانیی“ە، ئەوەی بە ئینگلیزی پێیدەڵێن ”ترانس ناشناڵ“ Trans national. لەناو سیستەمی دەوڵەت-نەتەوەی باڵادەست لە ناوچەکە و لە جیھاندا ئەم ”بان نەتەوەیی“ و ”بان نیشتیمانییبوونەی“ مەرجەعيیەتی کەسنەزانیی، ھێندەی وەک کۆمپنیایەکی فرەپشک دەردەکەوێت و کاردەکات، ناتوانێت وەک یەکەیەکی سیاسیی دەربکەوێت و کاربکات. ئەوەشی لەپشتی ئەم دیدەوە ئامادەیە لۆژیکی کۆمپانیایەکی فرەپشکی ناو ئابورییەکی مۆنۆپۆڵکراوە. بە بۆچوونی ئەم ”شێخە“ بێت ئەم ٢٠٠ ملیۆن موریدە دەتوانن ھەم سلێمانی لە قەیرانە قووڵەکانی ڕزگاربکەن و بیگۆڕن بۆ ”پایتەختی تەسەوفی عالەمیی“، ھەم موچەی کۆی دانیشتوانی هەرێمی کوردستانیش دابینبکەن. بەم چەشنە، وەک خۆشی دەڵێت، ”کۆتایی بەنائومێدیی“ دەھێنێت. ئەگەر ئەم قسانەی نەھرۆ کەسنەزانی بۆ زمانی ئابوریی وەربگێڕین دەکرێت بڵێین، ئەو دەیەوێت لە ”ئابوریی نەوت“ەوە کە ئابورییەکی تەواو قۆرخکراوە و شوێنی بزنسمان و سەرمایەداری نوێی تیانابێتەوە، بگوازێتەوە بۆ ئابوریی ”گەشتیاریی دینیی“، کە ئابورییەکە لە ئێستادا نەک قۆرخکراو نییە، بەڵکو لە ھەرێمی کوردستاندا ھێشتا لە دەستپێکە ھەرە سەرەتاییەکانیدایە. لەباتی کۆمپانیاکانی نەوت و سکیوریتیی، یان پرۆژەی وەک چاڤی لاند و خانوبەرە، کە تاڕادەیەکی زۆر ئەمیش قۆرخکراوە، ئەم ”سێنتەری زیکر“ و ”بازاڕی تەسەوف“ دەکاتەوە و گەشتیارانی لە ھەمو جیھانەوە بۆدەھێنێت. بەم چەشنە شێخ دەیەوێت کۆتایی بە قەیرانی ئابوریی بھێنێت و ئومێد و خەندە بگەڕێنێتەوە ناو گیرفان و سەر لێوی خەڵکە ھەژارەکەی ھەرێم. مرۆڤ پێویست ناکات پسپۆڕی بواری ئابوریی سیاسیی بێت، بۆئەوەی لە خولیا و خواستەکانی پشتی ئەم پرۆژەی دروستکردنی پایتەختی تەسەوفە تێبگات. نەھرۆ کەسنەزانی کەسێکە دەیەوێت بەھەمان شەقامدا بڕوات کە سیاسەت لە ھەرێمدا پیایدا دەڕوات و وەک یاسا پەیڕەویدەکات؛ یاسای گرێدانی سیاسەت بە بازرگانییەوە، گۆڕینی کەسایەتی سیاسیی بۆ بازرگان و کەڵەکەکردنی سەرمایە لەڕێگای کۆنترۆڵکردنی دەسەڵاتی سیاسییەوە. ئەوەی ئەم ”شێخ“ە بەرەو سیاسەت دەبات، ئەوەی وایلێدەکات تەنھا بە دەسەڵاتی دینیی ڕازینەبێت و دانیشتن لە لوتکەی دەسەڵاتی تەریقەتە دینییەکەیدا بە بەس نەزانێت، چارەسەری ”موشکیلەی کورد“ نییە وەک ئەو دەڵێت، چونکە ”موشکیلەی کورد“ بە کردنی سلێمانی بە پایتەختی تەسەوف، یان بە دانانی ”مەرجەعیەتی کەسنەزانیی“ لە شوێنی ”مەرجەعیەتی سیاسیی خەڵک و کۆمەڵگا“ چارەسەر ناکرێت. ئەوەی ئەم ”شێخە“ گەنجە بەرەو سیاسەت دەبات، جگە لە دروستبوونی ئەو بۆشاییە سیاسییە گەورەیەی ئەمڕۆکە کە لەزۆر ڕووەوە لەو بۆشاییە دەچێت کە لە سەدەی نۆزدەھەمدا دروستبوو، ئەو ڕاستییە سادەیەیە کە بەبێ گرتنە دەستی دەسەڵاتی سیاسیی، دەسەڵاتەکانی تر لە ھەرێمدا پارێزراو نین. بۆئەوەی بتوانیت لەپاڵ ئابوریی نەوتدا، کە قۆرخکراوە، ئابوریی گەشتیاریی دینیی دەستپێبکەیت، دەبێت لانیکەم بەشی ئەوە دەسەڵاتی سیاسییت ھەبێت کە بتوانیت ئەم ئابورییە تازەیە بپارێزێت و مۆنۆپۆڵیبکات. ئابورییەکیش لە سایەی لۆژیکی چۆنیەتی ئیشکردنی سیاسەت و تێکەڵکردنی دەسەڵاتی سیاسیی و دەسەڵاتی ئابورییدا بەیەکتر کاربکات، جگە لە ئابوریی تاڵانیی و جەردەیی شتێکی دیکە نابێت.  ئەم دیاردە نوێیەی ”نەھرۆ کەسنەزانی“ دوای شکستی هەردوو بکەری سەرەکیی ناو کایەی سیاسیی هەرێم سەرهەڵدەدات، کە یەکەمیان خێزانە سیاسییەکانی ناو حوکمڕانییەکەیە، دووهەمیشیان ئۆپۆزیسیۆنە عەلمانیی و ئیسلامییەکەی هەرێمە کە توانای کۆکردنەوەی دەنگە ناڕازییەکانی ھەرێمی نییە و ناتوانێت فشارێکی بچوکیش لەسەر مۆدێلە سوڵتانییەکەی حوکمڕانیی دروستبکات. ھەموو ئەمانەش لە دۆخی نەمانی متمانەی تەواوی زۆرینەی ھەرەزۆری کۆمەڵگاکە بە سەرجەمی ھێزەکان و دروستبوونی بۆشاییەکی سیاسیی گەورەدا. ئەم شێخە دێتە ناو ئەم بۆشاییە سیاسییەوە و خۆی وەک ئەلتەرناتیڤێکی نوێی ناو کایەی سیاسەت نماییشدەکات. شێخ نەهرۆ دەیەوێت وەراسەتە ئایینیەکەی وەک سەرمایەیەکی رەمزیی و مرۆیی بخاتەگەڕ و هاوشێوەی نەوە تازەکەی ناو پارتی و یەکێتی و گۆڕان بچێتە ناو کایەی سیاسەت و لەوێوە ئابوریی گەشتیاریی دینیی و دەسەڵاتی سیاسیی، بەیەکەوە گرێبدات. ئەم شێخە بە موژدەی ئابوورییەکی نوێوە دێتە ناو کایەی سیاسەت، بەڵام تەنها بانگەشەی دروستکردنی موعجیزەی ئابووریی ناکات، بەڵکو بانگەوازی رزگارکردنی ئەم میللەتە دەکات لەم رۆژی حەشرەی تیایدا دەژیی. بابەتی حەوتەم: كۆتایی سیاسەت‌و نابەرپرسیارێتیی رێكخراو  بابەتی شەشەم: حەشدی كوردیی وەك داهێنانێكی تائیفیی تر بابەتی پێنجەم: شەپۆلێکی تری توڕەبوون  بابەتی چوارەم: حیزبی كوردیی: لە بكەرێكی مۆدێرنەوە بۆ كۆڵەكەیەكی سوڵتانیی بابەتی سێیەم: لەنێوان "هەناسەدان"و "پڕوكان"دا بابەتی دووەم:  عێراق لە فەشەلی بنیاتنانی نەتەوەوە بۆ دەوڵەتی فاشیل  بابەتی یەكەم: کۆرۆنا و ئابوریی فەرھود و حوکمڕانیی

(درەو): دواجار مەسرور بارزانی کۆتایی بە (١٥ ساڵ) دەستڕۆیشتووی ئاشتی هەورامی لەبواری نەوتدا هێنا. مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم ناوی کاندیدی پارتی دیموکراتی کوردستانی بۆ پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەکان رەوانەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان کرد، کاندیدەکە ناوی (کەمال ئەتروشی)یەو لەم هەفتەیەدا پەرلەمان لە دانیشتنێکدا متمانەی پێدەبەخشێ. ئەتروشی سیڤییەکی قورسی لەبواری خوێندن و کارکردن لە بواری نەوتدا هەیە، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە بە سیڤییەکەی دەتوانێت نەوتی هەرێم لە تەنگژەو ناڕوونی دەربهێنێت و بیخاتە سەر رێڕەوێکی دروست کە داهاتەکەی لە خزمەتی خەڵکی کوردستاندا بێت و لەژێر هەژموونی کەسانی دەستڕۆیشتوو دەریبهێنێت ؟  کەمال ئەتروشی کێیە ؟ 🔹 ساڵی ١٩٥٥ لەدیکبووە 🔹 ساڵی ١٩٧٥ بڕوانامەی بەکالۆریۆسی جیۆلۆجیای لە کۆلیژی زانستەکانی زانکۆی بەغداد بەدەستهێناوە. 🔹 دوای تەواوکردنی خوێندن دەستی بەکارکردن کردووە لە بواری (جیۆفیزیا)دا لە کۆمپانیای نیشتمانی نەوتی عێراق (INOC)و تاوەکو ساڵی ١٩٨٥ لەم بوارە کاری کردووە. 🔹 چوەتە دەرەوەی وڵات بۆ خوێندن و ساڵی ١٩٨٧ خوێندنی باڵای لەزانکۆی  (Université de Bordeaux1)ی فەڕەنسی تەواوکردووەو بڕوانامەی ماستەری لەبواری (جیۆفیزیای دۆزینەوەی نەوت)دا بەدەستهێناوە. 🔹 ساڵی ١٩٩١ لە هەمان زانکۆ بڕوانامەی دکتۆرای لە بواری (جیۆفیزیای نەوت- دۆزینەوەو بەرهەمهێنان)دا بەدەستهێناوە. 🔹 دوای بەدەستهێنانی بڕوانامەی دکتۆرا، لە پەیمانگای فەرەنسی بۆ نەوت (IFB) French Petroleum Institute دەستی بەکاری توێژینەوە کردووە. 🔹 شارەزایی زیاتر لە (٣٥ ساڵ)ی لەبواری جیۆفیزیای نەوتدا هەیە. 🔹 لە ساڵی ١٩٨٧ بۆ ١٩٩٩ وەکو توێژەر لە کۆمپانیای (Elf)ی فەڕەنسی کاریکردووە، کە ئەوکات کۆمپانیاکە لە خۆرئاوای ئەفریقاو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست کاری کردووە. 🔹 دواتر رووی لەکارکردن کردووە وەکو راوێژکاری ئاژانسی نێودەوڵەتی کەنەدا بۆ پەرەپێدانی ئەو پرۆژانەی کە لە کیشوەری ئەفریقادان، تا ساڵی ٢٠٠٥ ئەم کارەی کردووە. 🔹 لە زانکۆکانی مکگیل (McGill University)و کارلتۆن (Carleton)ی کەنەدی وەکو وانەبێژو راوێژکاری پرۆژەکانی دۆزینەوەو پەرەپێدانی گێڵکەکانی نەوت کاری کردووە، سەرپەرەشتی ژمارەیەکی زۆر توێژینەوەی خوێندکارانی خوێندنی باڵای کردووە لەبواری جیۆفیزیادا. 🔹 ساڵی ٢٠٠٥ رووی لەکارکردن لەبواری جیۆفیزیای پێشکەوتوتردا کردووە لە کۆمپانیای نەوتی کوەیت (KOC) بۆ دۆزینەوەو بەرهەمهێنانی نەوت، راوێژکاری هونەری پرۆسە روپۆشەکان و بیرە نەوتەکان بووەو کارەکەی جێبەجێکردنی تەکنیکی (Microseismic reservoir performance monitoring)و تەکنیکی (Micro-gravity airborn)ی لەخۆگرتووە، کاری لەسەر راهێنان و باشکردنی توانای هونەری کارمەندانی کوەیتی کردووەو بەردەوام بووە لە کارکردن لەگەڵ کۆمپانی نەوتی کوەیت تاوەکو ساڵی ٢٠٠٨. 🔹 دواتر رووی لەکارکردن کردووە لە کۆمپانیای پترۆناس (PETRONAS)ی مالیزی و تاوەکو ساڵی ٢٠١٢ کاری بۆ ئەم کۆمپانیایە کردووەو نوێنەری کۆمپانیاکە بووە لە یەکێتی و دیدارە جیهانییەکاندا. 🔹 ساڵی٢٠١٢ کۆمپانیا مالیزییەکەی بەجێهێشتووەو تاوەکو ٢٠١٤ وەکو رێکخەری پرۆژە تەکنیکییەکانی بواری دۆزینەوەو وەبەرهێنان و توێژینەوەی پەرەپێدان کاری کردووە، ئەمە لەپاڵ کارکردنی وەکو راوێژکار بۆ کۆمپانیای دۆزینەوە دەرەکییەکانی نەوتی کوەیت (KUFPEC). 🔹 پاشان لەگەڵ کۆمپانیای (TOTAL)ی فەڕەنسی کاریکردووەو راوێژکاری پێشکەوتووی جیۆلۆجی ئەم کۆمپانیایە.  🔹 ئەندامه لە زۆرێک لە دەستەو رێکخراوە زانستییە جیهانییەکاندا. 🔹 لە زۆرێک لە کۆنگرە زانستییەکانی بواری جیۆلۆجیا، جیۆفیزیاو پیشەسازی نەوتدا لەسەر ئاستی جیهان، پرۆژەی خۆی هەبووە. 🔹 خاوەنی چەندین توێژینەوەیە لەبوارەکەی خۆیدا، لەوانە: 🔸 Optimal Seismic Processing and Seismic Inversion of Low Coverage 2D seismic Data, West of Amara, Southern Iraq. A Seismic Reservoir Characterization study for Mishrif, Rumaila, Zubair and Ratawi formations.  🔸Seismic Imaging of Digenesis: A Tool for Studying Hydrothermal Dolomite Systems. 🔸 Case studies of some Middle East carbonate reservoir characterization technologies. 🔸 Seismic reservoir characterization, analysis and modern approach, Optimization of low coverage 2D seismic data well-driven processing for fine-stratigraphic analysis 🔸 First Microseismic Monitoring Results for a Middle-East Carbonate. 🔸 Analytical Review of Hamrong Geology and Geophysics Data. 🔸 Systematic Evaluation of Kuwaiti Reservoirs to Determine Optimum Candidates for Underbalanced Drilling. 🔸 Microseismic monitoring of a Middle East carbonate reservoir: Minagish sensitivity test results. 🔸 First Microseismic Monitoring Results for a Middle East Carbonate Reservoir: Minagish Oil Field Case Study, Western Kuwait.

(درەو): مەسرور بارزانی، كەمال ئەتروشی بۆ پۆستی وەزیری سامانە سروشتیەكان كاندید دەكات و  ئەم هەفتەیە پەرلەمانی کوردستان  بۆ پێدانی متمانە كۆدەبێتەوە. سەرچاوەیەکی باڵا لە پارتی دیموکراتی کوردستان بە (درەو)ی راگەیاند، ئەم هەفتەیە پەرلەمانی کوردستان دانیشتنێکی نائاسایی دەکات، ئەمە لەکاتێکدایە پەرلەمان پشووی زستانەدایە. ئەو سەرچاوەیە کە خۆی داوای کرد ناوەکەی بڵاونەکرێتەوە وتی:" پارتی کاندیدی خۆی بۆ پۆستی سامانە سروشتییەکان یەکلاکردوەتەوەو دەیەوێت لە پەرلەمان متمانە بۆ کاندیدەکەی وەرگرێت". بەگوێرەی زانیارییەکانی (درەو)، کاندیدی پارتی بۆ پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەکان (دکتۆر کەمال ئەتروشی)یە. (کەمال ئەتروشی) کە لەدوای دوای ئاشتی هەورامییەوە دەبێتە دووەمین وەزیری سامانە سروشتییەکان لە مێژووی هەرێمی کوردستاندا، راوێژکاری مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتە بۆ کاروباری وزەو مامۆستای زانکۆی ئەمریکییە لە دهۆک و ماوەیەک راوێژکاری کۆمپانیایەکی کوەیتی بواری نەوت بووە. ماوەی ساڵێک و شەش مانگە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم دەستبەکاربووە، هێشتا پارتی پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەکانی پڕنەکردوەتەوە، یەکێتی وەکو لایەنێکی بەشداری حکومەت بەردەوام رەخنە لە مەسرور بارزانی دەگرێت لەبارەی ئەوەی دۆسیەی نەوتی لەدەستی خۆیدا کۆنترۆڵ کردووەو سامانە سروشتییەکان وەزیری نییەو بەشدار نییە لە وەفدی حکومەتی هەرێم و گفتۆگۆکان لەگەڵ بەغداد، لەکاتێکدا رێککەوتن لەسەر پرسی نەوت لەگەڵ حکومەتی ناوەند پەیوەندی بەم وەزارەتەوە هەیە.

شرۆڤە: د. هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو)  سێ ساڵ پێش کوژرانی، کتێبێک لەبارەی ژیان و یادگارەکانی جەنگی لەنێو ئێراندا بڵاوکرایەوە لە بەراییەکەیدا ئاوا وەسفی کردبوو: "ڕۆژئاواییەکان ڕوخساری حاجی قاسم ناناسن، لەم ڕووەوە ئەم مناڵەی بیابانیان لا ئاڵۆز و ترسناکە. بۆ کاوبۆیەکانی ئەمریکا، {سولەیمانی} نموونەی فەرماندەیەکی سەربازی یان ژەنراڵ ڕۆمێل یان ئایزنهاوەرە.. بەڵام قاسمی سولەیمانی بە زیرەکی جەنگاوەرییەکەی... لە تەواوی ژەنراڵە سەربازییە ناسراوەکانی سەدەی بیستەم جیاوازترە. بۆیە لە لۆژیکی کاوبۆیەکان هیچ پێناسەیەکی نییە، وەک ئەوەی لە دنیایەکی دیکەوە هاتبێت. ئەو ترسناکییەکی ڕووت و کابووسێکە، پێویستە باتمان و سۆپەرمان و سپایدەرمان بۆ جەنگی بنێرن"(١). لە تۆمارێکی ڤیدیۆییشدا، خودی سولەیمانی لە مانگی ٧ی٢٠١٨دا، هەڕەشەی لە ترەمپی سەرکۆماری ئەمریکا کرد، پێی وت: "ترەمپی قومارباز، من بەتەنهایی بەرامبەرت دەوەستم..."(٢) بەڵام دەرکەوت پرۆسەی کوشتنەکەی بۆ ترەمپ و ئەمریکییەکان هێندەش سەخت نەبوو، نە بە سپایدەرمان و نە ئایزنهاوەر، بەڵکو بە فەرمانی "قوماربازەکە" و بە درۆنێکی بێفرۆکەوان، لە نیوەشەوێکی تێکەڵ بە ئاهەنگەکانی سەرەتای سەری ساڵدا کۆتاییان بە ژیانی ژەنڕاڵە بوغرنجەکەی ئێران و دنیای شیعە هێنا.(٣) بۆ کۆماری ئیسلامیی ئێران و پرۆکسییەکانی، مەرگێکی کوشندە بوو، نەک تەنها لەبەرئەوەی پیاوێکی بێبەدیل و بەهێز و سەرلەشکری سوپای قودس و دەستەڕاستی ڕێبەری کۆمار عەلی خامینەیی لەناوبرا، بەڵکو جۆری کوشتنەکە و بەڵێنی تۆڵەکردنەوەکانیش بۆ سەرکردەکانی ئێران بۆ خۆی شەرمن و قەرزاری بەردەم شەقامی شیعە و ئێرانی کردن. هەر ئەوکات لە لوتکەی شیرازە سیاسییەکەوە تا سەربازێکی ئاسایی هەڕەشەی تۆڵەکردنەوەی چەند بەرامبەریان لە ئەمریکا و هاوپەیمانانی کرد، بەڵام تا ئێستاش تۆڵەکردنەوە لە جوڵە و بۆڵەی سیاسیی زیاتر، لە واقیعدا شتێکی لە برینی کوژرانی سولەیمانی بۆ هەوادارانی ساڕێژ نەکردووە.  لەوەش زیاتر چەندین هەنگاوی دیکە لەلایەن ئەمریکا و ئیسرائیلەوە نراوە کە ئێرانی لاوازتر کردووە و ئێران نە تۆڵەی سولەیمانی و نە لە پاشەکشەشی وەستاوە: - تەنیا لە ٢٠٢٠دا ئیسرائیل ٥٠ هێرشی کردووەتە سەر سوریا و بنکەکانی ئێرانی لەو وڵاتە بە ئامانج گرتووە و زیانی مرۆیی و ماددی پێگەیاندووە، ئێران لەبەرامبەردا تەنها بێدەنگی هەڵبژاردووە. - هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانان، دەیانجار  بارەگا و بنکە و سەرباز و جبەخانەکانی ئێران یان پرۆ ئێرانییەکانی لە سوریا و عیراق بە ئامانج گرتووە و وەڵامێکی لەو شێوەیەش نەدرایەوە. (بۆ نموونە لە مانگەکانی ٣،٥و١٠/٢٠٢٠) - ئیسرائیل لە ساڵی ٢٠٢٠دا، لە ڕێی چەند کردەیەکی نهێنی هەواڵگریی-سەربازییەوە، چەند چالاکییەکی چاوەڕێنەکراوی (لەلایەن ئێرانەوە) ئەنجام دا: ڤایرۆسیکردنی کۆمپیتەرەکانی دامودەزگاکانی بەرهەمهێنانی یۆرانیۆمی ئێران، تەقاندنەوەی پێگەی نەتەنزی ئەتۆمی، دزینی دەیان بەڵگەنامەی نهێنیی بواریی ئەتۆمی ئێران و گواستنەوەیان بۆ ئیسرائیل کە هەر بەم بەڵگانە بوو ئیسرائیل ترەمپی قەناعەت پێهێنا تا لە ڕێککەوتنی ٥+١دا بکشێتەوە، کوشتنی کاریگەرترین زانای ئەتۆمی ئەندامی باڵای سوپای پاسداران لە نێو ئیراندا، لە کردەیەکی نهێنیدا کوشتنی محەمەد میسری کەسی ژمارە دووی ڕێکخراوی قاعیدە لە هاوینی ٢٠٢٠دا لە گەڕەکی پاسدارانی باکووری شاری تاران، کە ئێران پەنای دابوو.(٤) - سەرەڕای ئەوانەش زیادبوونی سزاکانی سەر ئێران و دابەزینی بەهای تمەن بۆ ٢٥٠٠تمان بۆ هەر دۆلارێک لانیکەم و پێکهێنانی حکومەتێکی نائێرانی لە عێراق و سنووردارکردن و بگرە سڕکردنی چەندین گرووپی حەشدی شەعبی هەر لە ساڵی ڕابردوودا، نیشانەیەکی تری نینۆککردنی ئێرانن و سیاسەتیی ئەو وڵاتە لەبەرامبەر هەموو ئەمانەدا ناچار بووە بە بێدەنگیی کردەیی.  شەقامی ئێرانی و سولەیمانی ساڵێک بەسەر کوژرانی قاسم سولەیمانیدا (11/٣/1957-3/١/2020ز) تێدەپەڕێت، هیچ تۆڵەیەکی وا لە بکوژان و هۆکارەکانی نەکراوەتەوە، هەر لەوکاتەوە و لەگەڵ کوژرانیدا، شەقامی ئێرانی بەسەر دوو جەمسەردا بەش بووە: ١. بەشێکیان بەهەواڵەکە دڵخۆش بوون، یان لانیکەم پێیان ناخۆش نەبوو لەوانە: ئۆپۆزسیۆنی دەرەوە(چونکە بە کەوتنی هێمایەکی پایەداریی و بەهێزی کۆماری ئیسلامییان دەزانی) بەشێکی ڕیفۆرمخوازان(چونکە یادگاریی تاڵ و دوورمەودایان لەگەڵ سلێمانیدا جێهێشت بوو، لەوانە: سولەیمانی یەک لەوانەبوو کە هەڕەشەی لە خاتەمی کرد١٩٩٨ کە زیادەڕەوی نەکات، یەکێک بوو لەوانەی لە سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکاندا ڕۆڵی هەبووە، لە سەردەمی ڕۆحانیشدا زۆرینەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئێرانی لەدەستدا بوو و ڕۆڵێکی بۆ جەواد زەریف نەهێشتبووەوە کە وەزیری بەرگری بوو، تەنانەت جارێکیش نامەی دەستلەکارکێشانەوەی لەبەر دەستوەردانەکانی پێشکەکشکرد)، زۆرینەی چینی خوار و هەژاری ئێرانی(چونکە سولەیمانی ئەڵقەی پەیوەندی سیاسیی و دارایی و سەربازیی ئێران و پرۆ ئێرانییەکانی دەرەوەی ناو سوپای قودس بوو-حزبوڵای لوبنان-حەماس-میلیشیاکانی عیراق و یەمەن و..تاد، لەوەدا کە ئەمانە سەرلەبەر نمەکی سولەیمانییان کردبوو، خەڵکی ئێران پێیان وایە پارەیەکی زۆری وڵات لە بژێویان دەگیرێتەوە و دەبرێتە دەرەوە و لەمانەدا خەرج دەکرێت و دۆخی ئابوورییش بەهۆی ئەوانەوە خراپە -بۆیە لە دروشمەکانیشدا دەیانووت: "نە عێراق و نە لوبنان، گیانم فیدای ئێران"، وەک ئاماژەیەک کە ئەوانە بەسەر ئێرانەوە دەژین و ئێرانییەکان خۆیان برسییانە).  ڕاستیشیان کرد ئاخر لە دوا لێدوانی مەحمود زەهاری یەک لە دامەزرێنەرانی حەماسی فەلەستینی و وەزیری دەرەوەی ئەوکاتی فەلەستین، نەیشاردەوە و وتی: "یەکەمین دیدارم لەگەڵ قاسم سولەیمانی ساڵی ٢٠٠٦ بوو، بۆ چەن وڵات سەفەرم کرد و دواوێستگەم لەگەڵ سولەیمانی بوو، دیدارێکی ئەرێنیمان ئەنجام دا و داواکاری خۆمانم پێووت، وتم سەرەکیترین کێشەمان پێدانی مووچەی فەرمانبەرانمانە، ئەوکات گەمارۆ درابوون، سولەیمانی دەستبەجێ وەڵامی داینەوە و ڕۆژی دواتر کاتی گەڕانەوەمان لە فرۆکەخانەدا ٢٢ملیۆن دۆلاری لە نۆ جانتای سەفەرکانماندا جێ کردووبوویەوە (نۆ کەس بوون)، ڕێککەوتنمان لەسەر زیاتر بوو بەڵام بەهۆی ئەوەی نەماندەتوانی ٤٠ کیلۆ زیاتر ببەین چونکە لە فرۆکەدا ڕێپێدراو نییە."(٥) حەسەن نەسروڵاش پێشتر (٢٠١٦) نەیشاردەوە کە نان و ئاو و مووچەی حزبوڵا و مووشەکەکانی سەرجەم لە ئێرانەوە دێت.(٦) ئێرانییەکان ئەم لێدوانە و دەیانی دیکەش لە بەرپرسانی عێراقی و لوبنانی و یەمەنی دەبیستن و سەرلەبەریشیان ئەڵقەی پەیوەندییان قاسم سولەیمانی بوو.  ٢. هەوادارانی شۆڕشی ئیسلامیی ئێران و شیعە و پرۆئێرانییەکانی وڵاتانی دەرودراوسێش، لەوانە بوون کە نەک پێیان ناخۆش بوو، بەڵکو بە گورزێکی کوشندە و کاریگەرییان زانی، هیچیان گریان و هەڕەشە و کاردانەوەکانیان بۆ نەشاردرایەوە. ئەم هەوادارانە سولەیمانییان وەک دەستەڕاست، مالیکی ئەشتەری زەمانە، هاوڕیی هەرەباشی ڕێبەر، پایەی هێز و هەژموونی ئیران لەدەرەوە و ئەفسانەی سەربازیی ئێرانیان دەزانی. ئێستا ئێرانییەکانی لایەنگیری شۆڕش، لە واقیعدا پێچەوانەکەی دەبیننەوە، نەک تەنها سولەیمانی بەڵکو کۆی هەڕەشەی سەرکردەکانیان هێشتا نەک نەیانتوانیووە تۆڵە بستێننەوە بەڵکو بەدواشیدا وەک باسکرا چەندین ڕووداوی هاوشێوە و پەلاماری دیکە هاتووە. لە ساڵیادی کوژرانیدا، کە یادێکی فراوانی لە ناوەوە و دەرەوە بۆ کرایەوە، سەرەکیترین پرسیاری جەماوەر و میدیاکان لە بەرپرسان ئەوەبوو، بۆچی تۆڵەی سولەیمانی نەکرایەوە، لە مەراسیمی یادکردنەوەکەشدا بەرپرسانی ئێرانی هەریەکە و جۆرێک تۆڵەنەکردنەوەکەی ئاراستە دەکرد یان دووبارەی دەکردەوە: ڕۆحانی وەک هەمیشە بە وەڵامە گشتییەکانی وتی ئەوان دەستی سولەیمانییان بڕی، ئێمە پێی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبڕین!(٧) سەردار سەلامی سەرلەشکری سوپای پاسدارانیش ئاراستەی تۆڵەکردنەوەکەی گۆڕی و وتی: دوو جۆر تۆڵە هەیە یەکێکیان لەبری خوێنی سولەیمانی کە بکەرانی کردەکە تۆڵەکە وەردەگرن، دووەمیش تۆڵەی ستراتیژییە کە بریتییە لە دەرکردنی ئەمریکا لە ناوچەکە و هەرەسپێهێنانی ئیسرائیل(٨). ئیسماعیل قائانیش شوێنگرەوەی سولەیمانی و سەرکردەی سوپای قودس بە جۆرێکی دیکە هەڕەشەی کرد و وتی ڕەنگە لە ناوخۆی ئەمریکادا وەڵامی تۆڵەکردنەوەکە بدرێتەوە(٩)...  سەرلەبەری ئەم هەڕەشانە دەری دەخات کە جۆری هەڕەشە و شوێن و وردیی جێبەجێکردنەکەی لاستیکییە و هاوڕا نین، حکومەتی ڕۆحانی دەیەوێت تۆڵەکردنەوە دیبلۆماسیانە بێت و لە نێو سوپاش هەندێکی دەیەوێت کردەی سەربازی بەرامبەر ئەمریکا بێت و هەندێکیشی دەیەوێت لە هاوپەیمان و هاوکارانی ئەمریکا تۆڵەبکرێتەوە. بەڵام بەگشتی لەسەر ئەو ڕایە کۆکن کە تۆڵەکردنەوەی ڕاستەوخۆ دوورنییە جەنگێک بەدوای خۆیدا دەهێنێت کە نەک خوێنی سولەیمانی بەڵکو کۆی کۆمارەکە دەخاتە مەترسییەوە و بۆیە ڕەنگە لەم قۆناغەدا ستراتیژی مروونەتی حەسەنی بەکاربهێنن تا بەرەنگاربوونەوەی حوسەینی. هەرسکردنی ئەمەش بۆ ئێرانییەکان ئاسان نییە و پێیانوایە دواکەوتنی تۆڵەکردنەوەکەی سولەیمانی لە تۆڵەوە بۆ بۆڵە سەر دەکێشێت. پەراوێز و سەرچاوە:  . قاسم سلیمانی،١٣٩٥: حاج قاسم(جستاری در خاطرات حاج قاسم سلیمانی)، بە کوشش: علی اکبری مزدآبادی، انتشارات یا زهرا، تهران. ص٦. ٢ . https://www.youtube.com/watch?v=6GBhfpeFZY4  ٣. https://www.bbc.com/persian/iran-50979264  ٤ . https://www.radiofarda.com/a/israel-us-s-covert-ops-against-iran-as-iran-s-allies-on-high-alert-in-trump-s-final-weeks-in-office-/30963164.html  ٥ . https://www.youtube.com/watch?v=EGV20S91TsI  ٦ . https://www.youtube.com/watch?v=VFwODFdZ6Dw  ٧ . http://bit.ly/3pIJh4x  ٨ . http://bit.ly/2MgM8TN   ٩ . http://bit.ly/2LbCLnV