درەو: بایی نزیكەی (170) ددەفتەر دۆلار، (15) لاندكرۆزەری مۆدێل بەرز بۆ وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە كڕدراوە، كە دراوە بە وەزیر و بریكاری وەزیرو بەڕێوەبەرە گشتییەكان. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) چەند رۆژێكە (15) لاندكرۆزەری مۆدێل بەرز 2024 بۆ وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە كڕدراوە، بایی نزیكەی (ملیۆنێك و 700) هەزار دۆلارە كە دەكاتە (170) دەفتەر دۆلار، دەكاتە (2 ملیار و 225 ملیۆن) دینار، لە كاتێكدا كۆی موچەی مانگانەی تەواوی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە (4 ملیار و 700 ملیۆن) دینارە. هەندێك سەرچاوە باس لەوە دەكەن كە دانا عەبدولكەریم وەزیری دارایی داوای لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت كردووە و رەزامەندی بۆ كرێنی ئەو (15) لاندكرۆزەرە وەرگیرتووە، هەندێكی تریش دەڵێن پارەكەی لەلایەن كۆمپانیایەكی رێگاوبانەوە بۆ دابینكراوە. كرێنی ئەو ئۆتۆمبێلانە لە كاتێكدایە موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان چاوەڕوانی وەرگرتنی موچەی مانگی (11، 12)ی 2024 دەكەن و نزیكەی (20) رۆژە بەغداد بڕی (631) ملیار دیناری ناردوووە بۆ موچەی مانگی (11)ی موچەخۆران بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان چاوەڕوانی پارەی زیاتر دەكات تا كورتهێنانی مانگی (11) پڕبكاتەوە.  

نوسینی: مەلا بەختیار دوای ٤٠ ساڵ لەقۆناغی چەکداری، نە تورکیا توانی پە×کە×کە لەناو بەرێت، نە پە×کە×کەش توانی بەخەباتی چەکداری ئامانجە ستراتیجیەکانی بەدی بھێنێت. فڕاندن و زیندانی کردنی ئۆجەلان، سەرۆکی پە×کە×کە، چارەکە سەدەیەکی تەواو کرد. بەپێی یاسای تورکیاش، دوای ٢٥ ساڵ لەزیندانی کردنی سیاسەتمەدارێک، ئیتر ئازاد دەکرێت. لەم کاتەدا کە دەبێ دوا بڕیار لەسەر ئازادکردنی ئۆجەلان بدرێت، تورکیا دوچاری قەیرانی ئابوری توند بووە: لیرەی تورکی شکاوە. ھەڵئاوسان دژوارە، لەدوا ھەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیادا، پارتی کۆماری تورکیا (جەهەپە) سەرکەوتنی گەورەی بەدەست ھێنا. ھەروەھا دەم پارتیش لەباکوردا سەرکەوت. کۆی ئەو کێشانە لەڕووی بابەتیەوە، ئاک پارتی و حکومەتی تورکیایان خستوەتە ژێر فشارەوە. شارەزایانی تورکیاش پێیان وایە، ئاک پارتی سیاسەتی خۆی دەگۆڕێ و بەتەمایە گۆڕانکاری لەسیستەمی حکومڕانیدا بکات. ھەروەھا زەمینەی ھەموارکردنەوەی دەستوری تورکیا و پەسەندکردنەوەی ھەڵبژاردنەوەی سەرۆک کۆماری ئێستایان، لەبەرنامەدایە. ماوەیەکە، ھەم سەرۆک کۆماری تورکیاو ھەم دەوڵەت باخچەلی( سەرۆکی مەھەپە_ حیزبی ناسیۆنالیزمی تورکی) بەنەرمی قسە لەسەر بونی کورد و چۆنێتی چارەسەر کردنی کێشەی چەکدارانەی پە×کە×کە، ئینجا ئازادکردنی ئۆجەلان دەکەن. تەنانەت بەتەمان ئۆجەلان لە پەڕلەمانی تورکیادا، ئەگەر پڕۆسەی ئاشتی بچێتە پێشەوە، وتاریش پێشکەش بکات. ئەم گریمانە دڵخۆشکەرەیە ڕوبدات، کەوابێ پڕۆسەی ئاشتی سەردەگرێت. لەدوای ھەڵوەشاندنەوەی پەیمانی سیڤەر (١٩٢٠)و سەپاندنی پەیمانی لۆزان (١٩٢٣) سەرەنجامی پاشەکشەی بەریتانیا لە مافی کوردو سازشی شورەوی و لینین لەگەڵ کەمالستەکان، دوای ١٠٠ ساڵ نکۆڵی کردن لە بوونی کوردو مافی کوردو سەدان ھەزار قوربانی و ماڵوێرانیەکی بێشوماری ھەموو گەلانی تورکیا، یەکەمین جارە لە کۆماری تورکیادا ، بەم شێوەیە سەرۆک کۆمار و ڕابەری ناسیۆنالستەکانی تورکیا، ھەم باسی کورد بکەن و ھەم بیرۆکەی چارەسەریش بھێننە ئاراوە. سەرەنجام ( دەم پارتی) وەکو نوێنەری خەباتی دیموکراسی_ مەدەنی_ پەڕلەمانی_ لەباکوری کوردستان و تورکیا، دوای ١٠ ساڵ لە قەدەغەکردنی بینینی ئۆجەلان، رۆژی 28\12 ڕێگەیان پێدرا لەدورگەی زیندانیکردنی ئۆجەلان (ئیمڕاڵی) دوو لەڕابەرانی دەم پارتی، سەردانی بکەن. ئەمەش ئاماژەیەکی سیاسیی مێژووییە بۆ دەستپێکردنی پڕۆسەی ئاشتی لەتورکیادا. کە کوردو ھێزە سیاسییەکانی، لەم پڕۆسەیەدا و لەم قۆناغەی تورکیا و لەدوای ڕوداوەکانی ڕوخانی بەشار ئەسەد، ھەم لەباکورو ھەم لەڕۆژئاوای کوردستاندا، ڕۆڵی چارەنوسساز لە تورکیاو لەسوریاو لەناوچەکەشدا، دەگێڕن. بەقسەکانی بەڕێز ئۆجەلان، لەدیداری وەفدی دەم پارتیدا، ئامادەیی تەواوی ھەیە بۆ ڕێکەوتنی سیاسی و دیموکراسی و برایەتی لەتورکیادا. ئاخاوتنەکانی وەفدی دەم پارتیش، لە کۆنگرەی ڕۆژنامەوانی رۆژی 29\12 ڕۆژێک دوای دیداری ئۆجەلان، دەری دەخەن کە تەواوی بۆچونەکانی ئۆجەلانیان بۆ پڕۆسەی ئاشتەوایی قبوڵە. کەوابێ دوای سەری ساڵ، دەرگای زیندانی ئیمڕاڵی، لە زیندانی کردنی ڕابەرێکی گەورەی کوردەوە، دەبێتە دەروازەی ئاشتەوایی سەرانسەری تورکیاو باکور، ئەمەش بێگومان کاریگەری لەسەر ڕۆژئاوای کۆردستان و سوریاش دەبێت. جارێ زووە بتوانرێ توناوتونی دانوستانێکی ئاوا، لەناو پڕۆسەیەکی سیاسی ئاڵۆزدا، بەتایبەتی لەناو دەوڵەتێکی وەکو تورکیادا، کە لە ١٠٠ ساڵی ڕابوردودا، حکومەتە جۆراو جۆرەکانی، زیاتر لە٧٥ ساڵ کوردیان بە تورکی شاخاوی زانییوە، بەڵام لە ھاتنە سەرکاری ئاک پارتییەوە، ئەو سیاسەتە بەرامبەر کورد، نەرم نەرم گۆڕاوە. دەستەواژەی تورکی شاخاوی لە فەرھەنگی سیاسی تورکیادا سڕاوەتەوە. قەدەغە لەسەر جەژنی نەورۆز ھەڵگیراوە. ڕاگەیاندنی زمانی کوردی، چاپکراو، بینراو، بیستراو، تاڕادەیەک ڕێپێدراون. بەڵام کێشەی سیاسی کورد سەرەڕای ھەموو ئەو ھەوڵانەی لەسەردەمی ھەردو سەرۆک، تورگوت ئۆزال و مام جەلالی ڕەحمەتی، بەنھێنی دران، نەگەیشتنە ئاکام. لەسەردەمی ئاک پارتی و سەرۆکی ئێستای تورکیادا، یەکەمین جارە پەنجەرەی چارەسەری ئاشتەوای، بەڕەسمی دەکرێتەوە. ئەنجامی کردنەوەی ئەم پەنجەرە سیاسییە نوێیە، ھەتا دەگاتە کردنەوەی دەرگای ئازادی ئۆجەلان لە ئیمڕاڵی و ڕێکەوتنی سیاسی مێژوویی نێوان باکوری کوردستان و کۆماری تورکیا، بەشێکی ھەرەزۆری ئەم بەرپرسیارێتییە مێژووییە، لە ئەستۆی حکومەتی تورکیادایە، چونکە بەدرێژایی مێژوو، حکومەتەکانی ناوچەکە، لەھەر چوار بەشەکەی کوردستان، نکۆڵیان لەمافی سیاسی کورد کردووە. لەبەرامبەر حکومەتە یەک لەدوای یەک ھاتوەکانیشدا( پاشایەتی، کۆماری، ناسیۆنالستی )ھەر حکومەتێک ھاتبێتە سەرکار، ڕابەرانی کورد ئامادەی دانوستان و چارەسەری ئاشتیانە بوون. بەڵام حکومەتەکان ھەمیشە پێیان وابووە، بەئاسانی بزوتنەوەی کورد لەناو دەبەن. بەڵام پەندەکانی مێژوو پێمان دەڵێ، حکومەتەکان ویستیان بە ڕەچەڵەکی کورددا بچنە خوارەوە. ھەموو چەکە کوشندەکانیشیان، بەپشتیوانی جەمسەرەکانی ڕۆژئاوا و ڕۆژھەڵاتی دنیا، بۆ لەناوبردنی کورد بەکار ھێنا، ھەتا بەکارھێنانی چەکی کیمیایی و ئەنفال و ڕاگواستنی ٥٠٠٠ ھەزار گوند( کوردستانی عێراق) سەپاندنی سیاسەتی پشتوێنی سەوزی شۆڤێنیەتی بەعسی سوریا. ھەتا دەگاتە بەتورکی شاخاوی زانینی کورد لە تورکیا، ئینجا لە جەنگی چاڵدێرانەوە ١٥٢٤ لەنێوان سەفەوی و عوسمانی و ڕێکەوتنیان بۆ دابەشکردنی کوردستان، ھەتا دەگاتە سەردەمی قاجاری و شاھن شاھی، کێشەی کورد لە ڕۆژھەڵاتی کوردستانیش، ڕیشەکێش نەکراوەو زوو یان درەنگ کورد لەسەر ئاستی ئێرانیش، ڕۆڵی چارەنوسسازی سیاسی و دیموکراسی و ئاشتەوایی دەگێڕێت. لەم گەرماو گەرمییەی سەرەتاکانی دانوستان لەگەڵ ئۆجەلاندا، کەھێشتا نازانرێت ( کەجەکە) یان سەرکردایەتی قەندیل و ھێزی گەریلا، ئەم پڕۆسەیە چۆن ھەڵدەسەنگێنن و دوابڕیاریان چی دەبێت. ئێمە لامان گرنگە پەیامی خۆمان بۆ مێژوو بنوسین، ئەویش ئەمەی خوارەوەیە: جارێ بۆ ئەوەی خوێنەر لە ھەڵوێستمان ورد بێتەوەو ، وا نەزانرێ ئەم بۆچونەمان لەمەڕ باکور و رۆژئاوای کوردستان، زادەی دۆخی ئێستایە، بە پێویستی دەزانم ئاماژە بکەم بە کتێبی( شۆڕشی کوردستان و گۆڕانکارییەکانی سەردەم_ ١٩٨٩_ ١٩٩٢) کە تیایدا بەندە نوسیومە، خەباتی چەکداری گەلانی ژێر دەستە، لەدوای جەنگی سارد و ھەرەسھێنانی سۆڤیەت و ئەوروپای شەرقی و پاشەکشەی کۆماری چین لە پشتیوانی خەباتی گەلان، وتومانە شۆڕشی چەکداری چیکە یەکێک لە یاساکانی خەباتی ڕزگاری گەلانی ژێردەستە نییە، تەنھا ڕاپەڕین وخەباتی مەدەنی و پەڕلەمانتاریی شاڕێی بەدیھینانی مافە دیموکراسییەکانی گەلانی ژێردەستەو ئەو ووڵاتانەیە کەدیکتاتۆرییەت حکومیان دەکات. لەدوای ڕاپەڕینی کوردستانەوە (١٩٩١) پەیتا پەیتا ئەم بۆچونەمان لە نوسین و ئاخاوتنەکانمادا دوپات کردوەتەوە. لەدوا کتێبیشماندا، کۆمەڵەو چەپ_ چاوپێکەوتنی ئەنوەر حسێن و ژیلوان هەڵەدنی_ کە ئەمساڵ کەوتە کتێبخانەی کوردییەوە، نەک ھەر وتومانە خەباتی چەکداری ناتوانێ ئامانجی ستراتیجی بەشەکانی کوردستان بەدی بھێنێت، بەڵکو وتومانە تاکە ڕێگای خەباتی چارەی خۆنوسینمان، دیموکراسی و فشارە مەدەنیی و پەڕلەمانییەکانە. ھەروەھا جەختمان کردوەتەوە کە تورکیا فەزای دیموکراسی تیایەو ئەگەری گۆڕانکاری بەڕێگاوەیە. بۆیە ئێستاش پێمان وایە ھەلێکی مێژوویی ڕەخساوە. ئۆجەلان کە ٢٥ ساڵە زیندانە، سەرۆکی پە×کە×کەیە. لە کۆتایی جەنگی ساردا ڕەچەشکێنی خەباتی چەکداریش بوو، (١٩٨٤_٢٠٢٤)لە باکوری کوردستاندا. کە خۆی گەیشتبێتە باوەڕو بڕوای چارەسەری ئاشتیانە، پێمان وایە، ئیتر زۆربەی نەتەوەکەمان چاوەڕوانیان لە پە×کە×کە و دەم پارتی ئەوەیە، بەدوو ئاڕاستەی جیاواز، یارمەتی دەرێکی کاریگەری ڕەخساندنی زەمینەی ئاشتی بن، دەسەڵاتی حیزبی و دانوستان، بدەنە سەرۆکی پە×کە×کە لەناو ئەم پڕۆسەیە، ھەتا پڕۆسەکە دەگەێنێتە دوا ئەنجامی دانوستان، خاوەن بڕیار بێت بۆ دروستکردنی تیمێکی سیاسی بۆ دانوستاندنەکە، ئەگەر ھاتوو پڕۆسەی دانوستانەکە، گەیشتە ئەنجامی ئاشتەوایی. ئەمە سەرکەوتنێکی مێژوویی زۆر گرنگە، کە لە دوای خەباتی چەکداری میری بۆتانەوە (١٨٣٧_١٨٣٧) بۆ ڕاپەڕینی یەزدان شێر، شۆڕشی عوبێدوللەی نەھری ١٨٨٠، سەردەمی شیخ سەعیدی پیران، ئاگری داخ (١٩٢٦_١٩٣٢).. ھتد. یەکەمین جار دەبێت، خەباتی چەکداری مەدەنی لە تورکیا و باکوری کوردستان بگاتە ئاشتی. ئەمەش سەرکەوتنە بۆ ھەموو لایەک لە تورکیا. لەپێشەوە بۆ باکوری کوردستان. خوا نەخواستە ئەم پڕۆسەیە، ئەگەر ئۆجەلان و پە×کە×کە و دەم پارتی، بەتەواوی توانایانەوە بە دەمییەوە چوون، ئەگەر نەگاتە ئەنجام، نابێت ئۆباڵەكەی بخرێتە ئەستۆی کورد. بەڵکو دەبێ ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا، ڕۆڵ بگێڕن، ئەم پڕۆسەی ئاشتەواییە، سەربگرێت. ئەمەش دەبێتە ھۆی ئەوەی، تورکیا لە یەکێتی ئەوروپاش وەربگیرێت. تەنھا دەمێنێتەوە بڵێین: دەزانین سەلماندنی ئەم پڕۆسەیە، ئاسان نییە. بەڵام داوامان وایە، توندڕەوەکان پەلەنەکەن. باپشووی شۆڕشگێڕانەیان درێژ بکەن و بزانین تینی دانوستان، لەم زستانە سەختەدا، بەستەڵەکی سەدان ساڵی غەدر کردن لەکورد دەتوێنێتەوە؟

راپۆرت: درەو  راوەستانی هەناردەی غاز لە ئێرانەوە بۆ عێراق قەیرانی كارەبای دروستكردوە، بەهانەی ئێران بۆ راگرتنی غازەكە نۆژەنكردنەوەی بۆرییەكانە، بەڵام لە پشتی پەردەوە كێشەی دابینكردنی غازی تەنانەت بۆ ناوخۆی وڵاتەكەش بۆ دروستبووە، قەیرانی غاز سەرەنجی شەقامی عێراقی بردەوە بۆ لای گرێبەستەكەی توركمانستاندا، بەڵام وەزارەتی كارەبا رەتیدەكاتەوە گرێبەستەكە كەوتەبێتە بواری جێبەجێكردن و عێراق هیچ بڕە پارەیەكی بە توركمانستان دابێت، لەم نێوەندەدا هەندێك لە شارەزایان پێشنیاری ئەوە دەكەن هەرچی زووە عێراق جێگرەوەیەك بۆ غازی ئێرانی بدۆزێتەوە. "نەكەوتوەتە بواری جێبەجێكردن" وەزارەتی كارەبای عێراق هەموو ئەو قسەوباسانەی بە "دەنگۆو بانگەشەی هەڵە" ناودەبات كە لەبارەی رێككەوتنی غاز لەگەڵ توركمانستان دەكرێن. وەزارەت لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، گرێبەستەكە لەگەڵ تروكمانستان هێشتا نەكەوتوەتە بواری جێبەجێكردنەوەو دانوستان بەردەوامە لەبارەی دیاریكردنی كۆمپانیایەكەوە كە بتوانێت گەرەنتی گەیشتنی غازەكەی توركمانستان بكات بە عێراق بەبێ راوەستان. "بۆیە هەموو ئەو قسانەی كە دەكرێن لەبارەی ئەوەی عێراق رۆژانە پارە بە توركمانستان دەدات دوورن لە راستییەوە، بەفەرمی جەخت دەكەینەوە كە هیچ بڕە غازێكی توركمانستان بۆ عێراق نەنێردراوەو تائێستاش هیچ بڕە پارەیەك نەدراوە، ئەمەش هەموو ئەو قسەوباسانە پوچەڵدەكاتەوە كە باسلەوە دەكات رۆژانە دوو ملیۆن دۆلار دەدرێت" وەزارەتی كارەبا لە راگەیەندراوەكەیدا وا دەڵێ. هۆكاری گەرمبوونی بابەتی گرێبەستەكەی توركمانستان لە میدیاكانی عێراق بەهۆی راوەستانی هەناردەی غازی ئێرانەوەیە بۆ عێراق، كە بووەتە هۆی كەمبوونەوەی كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا، بەڵام وەزارەتی كارەبا ئاماژە بەوە دەكات، ئەو غازەی كە راوەستاوە ئەو غازەیە كە عێراق لە ئێرانی دەكڕێت نەك غازەكەی توركمانستان، میدیاو پسپۆڕانی عێراق باس لەوە دەكەن عێراق پارە بە توركمانستان دەدات و ئێران غازەكە بەكاردەهێنێت!.  ئەوەی وایكرد میدیا عێراقییەكان زیاتر گومان لەسەر گرێبەستە غازییەكەی توركمانستان دروستبكەن ئەوەیە هێشتا حكومەتی عێراق وردەكاری رێككەوتنەكەی بۆ رایگشتیی ئاشكرا نەكردووە، بەڵام وەزارەتی كارەبا دەڵێ: دەمانەوێت سەرچاوەكانی سوتەمەنی زیاد بكەین بەمەبەستی گەرەنتیكردنی ئاسایشی وزەی نیشتمانی و پاراستنی سامانی گشتیی لە بەهەدەردان، میدیاكان زانیاری هەڵە بڵاودەكەنەوە بەمەبەستی پەكخستنی هەنگاوەكانی حكومەت.  گرێبەستی توكمانستان چییە؟  كۆتاییەكانی 2023 عێراق یاداشتێكی لێكتێگەیشتنی لەگەڵ توركمانستان ئیمزاكرد بەمەبەستی هاوردەكردنی غاز، ناوەڕاستی ئەمساڵیش ئێران و توركمانستان پێكەوە گرێبەستێكیان ئیمزاكرد بەمەبەستی هاوردەكردنی غازی توركمانستان بەشێوەی "ئاڵوگۆڕی دوولایەنە" لەبەرژەوەندیی عێراق، ئەمە بەر لەوەی عێراق دوای 3 مانگ بگەڕێتەوەو بەشێوەی فەرمی گرێبەست لەگەڵ توركمانستان ئیمزا بكات بەمەبەستی هاوردەكردنی غازی ئەو وڵاتە لەڕێگەی ئێرانەوە. ئەم پرۆسەی "ئاڵوگۆڕی دوولایەنە" خۆی لەوەدا دەبینێتەوە كە رۆژانە توركمانستان بڕی نزیكەی 25 ملیۆن مەتر پێ سێجا غاز رەوانەی ناوچەكانی باكوری ئێران بكات، كە ئێران خۆی ناتوانێت غاز بۆ ئەم ناوچانەی وڵاتەكەی رەوانە بكات، دواتر لەبەرامبەر ئەمەدا ئێران هەمان بڕە غازی رۆژانە لەرێگەی بۆرییەوە بدات بە عێراق، ئەمەش بەو واتایە دێت كە عێراق غازی توركمانستان دەكڕێت و پارە بە توركمانستان دەدات، بەمەش لە پلەی یەكەمدا خۆی لە سزا ئابورییەكانی سەر ئێران دەرباز دەكات، پاشان ئێران هەڵدەستێ بە بەكارهێنانی ئەو غازەی كە عێراق پارەكەی بە توركمانستان داوە لە پارێزگاكانی باكوری وڵاتەكەی و لەبەرامبەردا هەمان بڕی غاز لە كێڵگە نزیكەكانی خۆی لە سنوری عێراق بە بۆری رەوانەی عێراق دەكات.  ئەو پرسیارانەی كە لەبارەی كرۆكی ئەم گرێبەستەوە دروستبوون لەناو شەقامی عێراقی و شارەزایانی بوارەی وزە لەم خاڵانەدا كورت دەبنەوە:  •    ئایا عێراق غازی توركمانستان بە هەمان نرخی غازی ئێران دەكڕێت، یاخود پارەی زیاتر بە توركمانستان دەدات لەبەرامبەر هەمان بڕی غاز كە پێشتر لە ئێرانەوە هاوردەی كردووە؟! •    ئایا عێراق تێچووی ئەو بۆرییە دەدات كە لە توركمانستانەوە درێژدەبێتەوە بۆ ئێران ؟! بەوپێیەی ئێران پێویستی بەم بۆرییەو هاوردەكردنی غاز نییە لە توركمانستانەوە، بەڵكو لە بەرژەوەندیی عێراق ئەم كارەی كردووە؟!  •    ئایا لەم پرۆسەی ئاڵوگۆڕی دوو لایەنەدا كە توركمانستان غاز بە ئێران دەدات و ئێرانیش غاز بە عێراق دەدات، ئێران خاكی خۆی وەكو ناوچەی تێپەڕینی غازی توركمانستان ئەژمار دەكات و پارەی گواستنەوەی غازەكە وەردەگرێت یاخود نا؟! ئێران بۆچی غازی عێراقی راگرتووە ؟ راوەستانی هەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق و كەمبوونەی كاتژمێرەكانی كارەبا لە عێراق ئەم رۆژانە بابەتی گەرمی قسەوباسی شەقامی عێراقە. لایەنی ئێرانی هۆكاری سەرەكی راگرتنی هەناردەی غاز بۆ عێراق دەگەڕێنێتەوە بۆ "نۆژەنكردنەوەی بۆری گواستنەوەی غازەكە"، بەڵام وەكو (نەبیل مەرسومی) شارەزای ئابوریی عێراقی دەڵێ: پێدەچێت ئەم بەهانەیە زۆر باوەڕپێكراو نەبێت، چونكە:  •     ئێران بەگوێڕەی بەیاننامەی فەرمی عێراقی لەوە ئاگاداركردووە كە راوەستانی هەناردەی غاز تەنیا تاوەكو ماوەی 15 رۆژ بەردەوام دەبێت، بەڵام تائێستا راوەستان بەردەوامە سەباری تێپەڕینی زیاتر لە دوو مانگ، ئەمەش لەكاتێكدایە ئێران هەناردەی غازی توركیای رانەگرتووە، كە بەرێژەی 16 بۆ 18% پشت بە غازی سروشتی ئێران دەبەستێت. •       هۆكاری راستەقینەی راگرتنی هەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق كەمبوونەوەی غازە لە ئێران بەهۆی دابەزینی زۆری پلەكانی گەرماو زیادبوونی بەكارهێنانی ئامێرەكانی خۆگەرمكردنەوە، ئەمە لەپاڵ ئەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی ناتوانێت ئەو زیادبوونە لە ئاستی بەكاربردن پڕبكاتەوە، تا ئەو رادەی دۆخەكە گەیشتووەتە ئاستی پچڕانی كارەبا بۆ ماوەی چەند كاتژمێرێكی رۆژانە لە تاران و چەند پارێزگایەكی تری ئێران و، ، لەكۆی 600 وێستگە نزیكەی 80%ی وێستگەكانی كارەبا لە ئێران لەكاركەوتوون بەهۆی پاشەكشێی ناردنی غازی سروشتی و سوتەمەنی شل، بۆیە پێدەچێن چیرۆكی پێدانی سیستەماتیك و سەقامگیریی غازی ئێران بە عێراق لە كۆتاییەكەی نزیك بووبێتەوە، بەتایبەتیش دوای ئەوەی لە ساڵانی رابردوودا حاڵەتەكانی بێتوانایی ئێران دووبارە بووەوە لە پابەندبوون بەو بڕە غازەی كە رێككەوتنی لەسەركراوە كە بڕەكەی نزیكەی (50 ملیۆن) پێ سێجای رۆژانەیە. بۆیە پێویستە لەسەر عێراق جێگرەوە بۆ غازی ئێران بدۆزێتەوە لە وڵاتانی تری وەكو توركمانستان و قەتەر یان بەكارهێنانی غازی هاوەڵ و كێڵگەكانی غاز و پەلەكردن لە دروستكردنی وێستگەی كارەبایی كە پشت بە وزەی خۆر ببەستێت. 

درەو: دەم پارتی دوای ئەوەی دوێنێ لە ئیمراڵی لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان کۆبوونەوە، ئەمڕۆ ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکەیان بڵاوکردەوە و رایانگەیاندووە: دەقی راگەیێندراوەکە: بۆ راگەیاندن و رای گشتی؛ *بەهێزکردنەوەی برایەتی تورک-کورد وەک بەرپرسیارێتییەکی مێژوویی، لە هەمان کاتدا بۆ دیاریکردنی چارەنووسی هەموو گەلان دیاركەرە، گرنگ و بابەتێكی هەنووكەییە. بۆ سەرکەوتنی پرۆسەکە، پێویستە هەموو لایەنە سیاسییەکانی تورکیا بەبێ کەوتنە ناو حساباتی کاتی و تەسک، دەستپێشخەری بکەن، بە شێوەیەکی ئەرێنی نزیک ببنەوە و سوودمەند بن، ئەمە زۆر گرنگە، بێگومان یەکێک لە گرنگترین زەمینەکانی ئەم سوودمەندییە پەرلەمانی تورکیا دەبێت. *پێشهاتەکانی غەزە و سوریا دەریانخست کە چارەسەری ئەم کێشەیە کە بە دەستێوەردانی دەرەکی بەردەوام قووڵتر دەبێتەوە، کەوتووەتە دۆخێک کە چیتر ناکرێت دوابخرێت، لە چوارچێوەی ئەم جددیەتەدا، بۆ سەرکەوتنی ئەم کارە، پشتگیری و پێشنیارەکانی ئۆپۆزسیۆن بەنرخن. *منیش خاوەنی ئەو تێگەیشتن و بڕیارەم کە بە شێوەیەکی ئەرێنی پشتگیری لەو پارادایمەیە بکەم کە باخچەلی و ئەردۆغان هێزی پێدەدەن. *شاند ئەم نزیکبوونەوەیەی من لەگەڵ دەوڵەت و ئەگەر پێویست بکات لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان باس دەکات، لەم چوارچێوەیەدا، من ئامادەم هەنگاوی ئەرێنی بنێم و بانگەوازی پێویست بکەم. *هەموو ئەم هەوڵانەی ئێمە وڵات دەگەیەنێتە ئاستی شایستە و لە هەمان کاتدا دەبێتە ڕێنیشاندەرێکی بەنرخ بۆ گۆڕانکارییەکی دیموکراتی. *بۆ توركیا و ناوچەكە كات كاتی ئاشتیی و دیموكراسیی برایەتییە. بەڕێزەوە بۆ رای گشتی، 29ـی کانوونی یەکەمی 2024 پەروین بوڵدان و سڕی سوورەیا ئۆندەر

(درەو): عێراق رۆژانە زیاتر لە (2 ملیۆن) دۆلار دەدات بە توركمانستان لەبەرامبەر بڕێك غازدا كە توركمانستان بە ئێرانی دەدات، ئەمە رێككەوتنێكی غازییە كە ژمارەیەك گومان و پرسیاری لەسەر دروستبووە. كۆتاییەكانی 2023 عێراق یاداشتێكی لێكتێگەیشتنی لەگەڵ توركمانستان ئیمزاكرد بەمەبەستی هاوردەكردنی غاز، ناوەڕاستی ئەمساڵیش ئێران و توركمانستان پێكەوە گرێبەستێكیان ئیمزاكرد بەمەبەستی هاوردەكردنی غازی توركمانستان بەشێوەی "ئاڵوگۆڕی دوولایەنە" لەبەرژەوەندیی عێراق، ئەمە بەر لەوەی عێراق دوای 3 مانگ بگەڕێتەوەو بەشێوەی فەرمی گرێبەست لەگەڵ توركمانستان ئیمزا بكات بەمەبەستی هاوردەكردنی غازی ئەو وڵاتە لەرێگەی ئێرانەوە. ئەم پرۆسەی "ئاڵوگۆڕی دوولایەنە" خۆی لەوەدا دەبینێتەوە كە رۆژانە توركمانستان بڕی نزیكەی 25 ملیۆن مەتر پێ سێجا غاز رەوانەی ناوچەكانی باكوری ئێران بكات، كە ئێران خۆی ناتوانێت غاز بۆ ئەم ناوچانەی وڵاتەكەی رەوانە بكات، دواتر لەبەرامبەر ئەمەدا ئێران هەمان بڕە غازی رۆژانە لەرێگەی بۆرییەوە بدات بە عێراق، ئەمەش بەو واتایە دێت كە عێراق غازی توركمانستان دەكڕێت و پارە بە توركمانستان دەدات، بەمەش لە پلەی یەكەمدا خۆی لە سزا ئابورییەكانی سەر ئێران دەرباز دەكات، پاشان ئێران هەڵدەستێ بە بەكارهێنانی ئەو غازەی كە عێراق پارەكەی بە توركمانستان داوە لە پارێزگاكانی باكوری وڵاتەكەی و لەبەرامبەردا هەمان بڕی غاز لە كێڵگە نزیكەكانی خۆی لە سنوری عێراق بە بۆری رەوانەی عێراق دەكات.  بەڵام خراپبوونی دۆخی كارەبا لەم وەرزی زستانەو بەردەوامبوونی راگرتنی هەناردەی غاز لەلایەن ئێرانەوە بۆ عێراق بە بەهانەی نۆژەنكردنەوە، بەبێ پابەندبوون بە گرێبەستەكەی لەگەڵ عێراق، پرسیارو مەترسی ئەوەی دروستكردووە عێراق ببێتە قوربانی تەڵەكەیەك، بەتایبەتیش لەوەدا كە وەكو لە گرێبەستەكەدا دەردەكەوێت عێراق هیچ مەرجێكی بۆ ئێران دانەناوە، بەڵام خۆی پابەندكردووە بەوەی لەبەرامبەر 25 ملیۆن مەتر پێ سێجا غازی رۆژانە، هەموو رۆژێك بڕی (2.5 ملیۆن) دۆلار بە توركمانستان بدات، كە ئەم پارەیە بۆ تێكڕای ساڵێك دەگاتە بڕی (1 ملیار) دۆلار.  زیاد هاشمی توێژەری ئابورییە، قسەی بۆ (سۆمەریەنیوز) كردووە، باسلەوە دەكات، ئێران تەنیا غازی لە عێراق نەبڕیوە، بەڵكو ئەو غازەی توركمانستانیش بەكاردەهێنێت كە عێراق پارەكەی دەدات. حكومەتی عێراق تائێستا بڕگەكانی رێككەوتنی خۆی لەگەڵ توركمانستان و ئێران سەبارەت بە هاوردەكردنی غاز ئاشكرانەكردووە، بۆیە ئێستا كە بەهۆی نەمانی راوەستانی هەناردەی غازی ئێرانەوە كاتژمێرەكانی كارەبا لە شارەكانی عێراق كەمبووەتەوە، ژمارەیەك پرسیاری گوماناویی سەبارەت بە رێككەوتنە غازییەكە دروستبووە كە دەكرێت لەم خاڵانەدا كورت بكرێتەوە:  •    عێراق غاز لە توركمانستان دەكڕێت بۆ ئێران، عێراق پارە دەدات بەڵام هیچ كاتێك غازی توركمانستانی بەدەست ناگات؟! ئەو غازەی توركمانستان كە عێراق پارەكەی دەدات، لە پارێزگاكانی باكوری ئێران بەكاردەهێنرێت، لەبەرامبەردا ئێران هەمان بڕ غازی خۆی بە عێراق دەدات، لێرەدا عێراق پارەی غازی ئێران دەدات، بەڵام بەبێ ئەوەی راستەخۆ پارەكە رادەستی ئێران بكات، بەمەش باز دەدات بەسەر سزا ئابورییەكانی سەر ئێران. •    لەبارەی نرخیشەوە، ئایا عێراق غازی توركمانستان بە هەمان نرخی غازی ئێران دەكڕێت، یاخود پارەی زیاتر بە توركمانستان دەدات لەبەرامبەر هەمان بڕی غاز كە پێشتر لە ئێرانەوە هاوردەی كردووە؟! •    ئایا عێراق تێچووی ئەو بۆرییە دەدات كە لە توركمانستانەوە درێژدەبێتەوە بۆ ئێران ؟! بەوپێیەی ئێران پێویستی بەم بۆرییەو هاوردەكردنی غاز نییە لە توركمانستانەوە، بەڵكو لە بەرژەوەندیی عێراق ئەم كارەی كردووە.  •    ئایا لەم پرۆسەی ئاڵوگۆڕی دوو لایەنەدا كە توركمانستان غاز بە ئێران دەدات و ئێرانیش غاز بە عێراق دەدات، ئێران خاكی خۆی وەكو ناوچەی تێپەڕینی غازی توركمانستان ئەژمار دەكات و پارەی گواستنەوەی غازەكە وەردەگرێت یاخود نا؟!  

درەو: رۆژنامەی (العرب): 🔹شكستهێنانی پرۆسەی سەرلەنوێ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان، هیواكانی دەسەڵاتدارانی هەرێمی لەباربرد بۆ دەرچوون لەو قەیرانە دراییە توندەی بەدرێژایی ئەمساڵ بەرۆكی گرتن و  كاریگەرییەكانی رەنگدانەوە قوڵی هەبوو لەسەر ژیانی كۆمەڵایەتی هاوڵاتیان و توێژێكی بەرفراوان بەدەست ناڕێكی وەرگرتنی موچەكانیانەوە ناڵاندیان. 🔹هەرێمی كوردستان پێدەنێتە ساڵێكی نوێوە، كە سەختی و ئاڵۆزییەكانی لەسەر هەردوو ئاستی ئابوری و كۆمەڵایەتی كەمتر نابێت لە ساڵی رابردوو، ئەوەش لەكاتێكدایە، كە روبەڕوی فشارێكی توندی هێزە شیعییە دەسەڵاتدارەكان بووەتەوە، بۆ كۆتوبەندكردنی دەسەڵاتەكانی و بەردەوامی پشتبەستنی دارایی بە حكومەتی بەغداد. 🔹ئەوەش ئەو دۆخە فشۆڵەی هەرێم قوڵتردەكاتەوە، لەو سەختیانەی روبەڕوی بووەتەوە لە پێكهێنانی حكومەتی نوێ، دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە ئەنجامەكانی دەرفەت نادات بە هیچكام لە حزبە ركاربەرەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت، هیچ رێككەوتنێكیش لەنێوان هەردوو حزبە سەرەكییەكە (پارتی و یەكێتی) لە ئارادانیە، بەهۆی ناكۆكییەكان لەسەر پۆستە باڵاكانی حكومەت. 🔹سەرچاوە عێراقییە ئاگادارەكان لە دۆسیەی نەوت دەڵێن، لایەنی كەم (9) كۆمپانیای نەوتیی نێودەوڵەتی هەوڵەكانیان دەستپێكردووە بەدەستهێنانی قەرەبوی گەورە، بەهۆی ئەو زیانانەی لێیان كەتووەە لە ئاكامی راگرتنی نەوتی هەرێم، كە ئەوەش دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوت زۆر ئاڵۆزتر دەكات. 🔹پێشبینیش دەكرێت بەر لەوەی دەسەڵاتدارەكانی عێراق چارەسەری ئاستەنگە سیاسی و یاسایی و تەكنیكیەكانی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بكەن، كۆمپانیاكان سكاڵاكانیان بەرنە بەردەم دادگا نێودەوڵەتیەكان. پەیرانەكە كاریگەری كردووەتە سەر مەزاجی شەقام و پاڵنەر دەبێت بۆ دەربڕینی ناڕەزایی دژی خراپی باری گوزەرانیان كە ئەوەش لە جوڵەی مانگرتنی فەرمانبەرانی چەندین كەرتدا دەركەوتووە كە ماویەكە سەریهەڵداوە.

درەو: لە كۆنگرەی نۆیەمی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (8) ژن بوونە ئەندامی سەركردایەتی و (3) ژن بوونە ئەندامی ئەنجومەنی باڵای چاودێری. لە كۆنگرەی نۆیەمی یەكگرتوودا (30) كەس هەڵبژێردران بۆ ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتوو لەناویاندا (8)یان ژنن بەرێژەی (27%). بۆ دەستەی باڵای چاودێری یەكگرتوو كە لە (9) ئەندام پێكدێت، (3) ئەندامیان ژنن بەرێژەی (33%).    

درەو: مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات، لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی (الشرق الاوسط): 🔹لە رۆژی دووەمی پرۆسەی "ردع العدوان"وە، هەماهەنگی مەیدانی هەبووە لەگەڵ ئیدارەی پرۆسە سەربازببەكان لە سوریا، سەرەڕای ئەوەی هیچ دانوستانێكی راستەوخۆمان نیە لەگەڵ دەستەی تەحریری شام. 🔹ئەو هەماهەنگییەی لە رۆژی دووەمەوە لەگەڵ دەستەی تەحریری شام دروستبووە، بۆ خۆبەدورگرتن بووە لە بەریەككەوتن لەنێوان هێزەكانمان لە هەندێك لە گەڕەكی حەڵەب، هەروەها بۆ گواستنەوەی ئاوارەكان لە كەمپەكانی ناوچەی تەل رەفعەت، كە لەلایەن گروپەكانی هاوپەیمانی توركیاوە روبەڕوی هێرش بونەوە، تائێستاش ئەو هەماهەنگیە بەردەوامە. 🔹هۆشداریدەدەین لە كارەساتێك كە هەڕەشە لە شاری كۆبانی دەكات، لەگەڵ بەردەوامی كۆكردنەوەی هێز لەلایەن توركیاوە، لەگەڵ ئەوەی پێشنیازمان كردووە بۆ ئەوەی ببێتە ناوچەیەكی لەچەك داماڵراو، بەڵام تائێستا ئەنقەرە وەڵامی نەداوەتەوە. 🔹ئامادەین بۆ گواستنەوەی بەرپرسیارێتی پاراستنی ئاسایشی سنورەكان بۆ دەسەڵاتدارانی نوێ لە دیمەشق.   🔹پێمانوایە سوریا دەبێت دەوڵەتێكی نا ناوەندی فرەیی دیموكراتی بێت، ناسنامەی رەنگاورەنگەكانی وڵاتی بە دەستور تیادا پارێزراوبێت، لەگەڵ مافی سەرجەم پێكهاتەكان گەلی سوریا بە گەلی كوردیشەوە. 🔹شێوازی سیستمی حوكمڕانی، كە پێمانوایە گفتوگۆی زۆری لەسەر دەكرێت، پرسێكە بۆ ئیرادەی گەلی سوریاو گفتوگۆ دەستورییەكان جێدەهێڵرێت. 🔹گفتوگۆكردن لەبارەی ئایندەی وڵاتەكەمان پێوێستە لەناوخۆماندا بێت بەبێ‌ دەستوەردانی دەرەكی و سەرپەرشتیكردن. 🔹ناوچەكانی ئیدارەی خۆسەر خاكی سوریان، پێویستە نوێنەرەكانی رۆڵ و دەنگێكی بیستراویان هەبێت و بەشداربن لە بونیادنانی ئایندە. 🔹ئێمە پابەندین بە ئایندەیەك كە تیایدا داهاتەكانی دەوڵەت لە بەرژەوەندەی تەواوی سورییەكان بێت، بەشێوەیەكی دادپەروەرو یەكسان، سەقامگیری و گەشەپێدان بە دیبهێنێت بۆ هەموان، لەگەڵ لەبەرچاوگرتنی ئەو ناوچانەی كە لەسەردەمی ئەسەددا پەراوێزخراون. 🔹سوریای ئایندە دەبێت سوپایەكی نیشتمانی هەبێت بەرگری لە نیشتمان و هاوڵاتیانی سوریا بكات، ئەم پرسە هیچ ناكۆكییەكی لەسەر نیە. 🔹چەكی هێزەكانی سوریای دیموكرات دەبێتە چەكی ئەو سوپا نیشتمانیە، بۆ ئەوەی ئەوە بەدیبێت، پێویستە گفتوگۆی راستەوخۆ بكرێت بۆ گەیشتن بە چوارچێوەیەك لەبارەی چۆنیەتی جێبەجێكردنی ئەو پرسە. 🔹گفتوگۆكان لەگەڵ توركیا ناراستەوخۆن، لەڕێی هاوبەشەكانمانەوە دەكرێت لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی كە ویلایەتە یەكگرتووەكان سەركردایەتی دەكات. 🔹ئێمە دەخوازین گفتوگۆكان راستەوخۆبێت بۆ نەهێشتنی مەترسیەكانی توركیا، بەڵام تا ئەم ساتە توركیا ئامادەیی پیشاننەداوە بۆ دانوستانێكی لەوشێوەیە. 🔹پێشتر جەختمان كردووە"هەسەدە" هیچ پەیوەندییەكی رێكخستنی نیە بە پارتی كرێكارانی كوردستانەوە، هەندێك لە ئەندامەكانی لەگەڵ كەسانی تردا هاوكارییان كردن لە شەڕەكەمان دژی داعش، بەڵام لەگەڵ راوەستنی پرۆسە سەربازییەكان، دەگەڕێنرێنەوە بۆ شوێنی خۆیان. 🔹ئێمە باس لە سوپای نیشتمانی سوریای و دانانی چەك و تێكەڵكردنی گروپەكان دەكەین لەو سوپایە، ئەگەر ئەندامانی پێشمەرگەی رۆژ دەگەڕێنەوە بۆ نیشتمانی خۆیان پرسێكی ئاساییە بۆ بەشداریكردن لە بونیادنانی نیشتمانەكەیان. 🔹بە دڵنیایی دیمەشق پایتەختمانە، سەردانی دەكەین هەركاتێك دۆخەكە گونجاوبێت.

درەو:   به‌پێی‌ داتاكانی‌ ماڵپه‌ڕی‌ شه‌فافیه‌ت، داهاتی‌ دەڤەری سلێمانی له‌ ساڵی‌ 2024دا (897) ملیار دینارەو داهاتی دەڤەری سلێمانی لە 2023دا (ترلیۆنێك و 173 ملیار) دینار بووە، واتا داهاتی سلێمانی نزیكەی (300) ملیار دینار كەمیكردووە. بەپێی داتاكانی ماڵپه‌ڕی شه‌فافیه‌ت  داهاتی‌ ئه‌مساڵی‌ سنوری پارێزگاكانی (سلێمانی‌ و هه‌ڵه‌بجه) و ئیدارە سەربەخۆكانی (گەرمیان و راپەڕین) ‌ تا ئه‌مڕۆ ( 897 ملیار و 403 ملیۆن)دینار بووه‌ كه‌ سه‌دا (84%)ی به‌شێوه‌ی نه‌ختینه‌ بووه‌ و سه‌دا (11%)ی به‌ چه‌ك و (5%)ی به‌شێوه‌ی‌ مه‌قاسه‌یه‌. هەر بەپێی داتاكانی كاڵپەری شەفافیەتی داهاتی ساڵی رابردووی سنوری پارێزگاكانی (سلێمانی‌ و هه‌ڵه‌بجه) و ئیدارە سەربەخۆكانی (گەرمیان و راپەڕین) ‌ بریتی بووە لە  ( ترلیۆنێك و 173 ملیار و 990 ملیۆن) دینار بووە بەو پێیەی جیاوزایەكە زیاتر لە (276) ملیار دینارە واتا داهاتی دەڤەری سلێمانی بە رێژەی (24%) كەمیكردووە، ئەویش پەیوەندیی بەوەوە هەیە بەشێك لە داهاتی گومرگ و خاڵە سنورییەكان ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت و هاوردەكردنی كەلو پەل بە رێگای (قاچاغ) زیادی كردووە. بەراورد بە ساڵی 2021  داهاتی دەڤەری سلێمانی بۆ یەك مانگ لە (161 ملیار) دینارەوە بۆ (53) ملیار دینار كەمی كردووە (ئەو داهاتەی دەگەڕێتەوە خەزێنەی حكومەت) ، لەكاتێكدا داهاتی تەنیا یەك مانگی ساڵی 2021ی دەروازەی باشماخ (23 ملیار) دینار بووە. بەپێی ئاماری سایتی شەفافییەت داهاتی سلێمانی  بەم شێوەیە بووە: -    مانگی 12/2024: ( 53 ملیارو 166 ملیۆن) دینار -    مانگی 11/2024:  (61 ملیار و 50 ملیۆن) دینار -    مانگی 1/2024: (70 ملیار و 318 ملیۆن) دینار -    مانگی 2/2024: (95 ملیار و 316 ملیۆن) دینار -   •    خۆ ئەگەر بەراوردی بكەین بە ساڵانی رابردوو: •    مانگی 12/2024: داهاتی سلێمانی (53 ملیار) دینار بووە •    مانگی شوباتی 2021: داهاتی سلێمانی (161 ملیار) دینار بووە   هەواڵی پەیوەندیدار  

نووسینی: میكڵ ڕۆبن وه‌رگێڕانی: عه‌لی نادر هاوشێوه‌ی به‌شێكی زۆری سه‌ركرده‌كانی ئه‌مریكا، جۆرج بۆشی باوك بۆ ماوه‌یه‌ك بیری له‌و به‌ڵێنانه‌ كرده‌وه‌ كه‌ پێشتر كه‌وتبوونه‌ سه‌ر زاری. كوتومت له‌ 15 كانوونی یه‌كه‌می 1991دا بوو، واته‌ پاش دڵنیابوونه‌وه‌ له‌ ڕزگاركردنی كۆیت له‌ ده‌ستی حكوومه‌ته‌كه‌ی سه‌دام حسێن، داوای له‌ گه‌لانی عێراق كرد بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نووسی خۆیان بده‌ن و له‌ دژی سه‌دام حسێنی دیكتاتۆر ڕابپه‌ڕن. بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ كورده‌كان و شیعه‌كان هاتنه‌ سه‌ر خه‌ت. ئه‌وه‌ بوو له‌ شاری ڕانییه‌وه‌ ڕاپه‌ڕین ده‌ستی پێ كرد و له‌ ماوه‌ی پازده‌ ڕۆژدا كورده‌كان توانییان ده‌سته‌ڵاتی سه‌دام ڕابماڵن. هه‌رچه‌ند له‌و ده‌مه‌دا بۆش داوای له‌ عێراقییه‌كان ده‌كرد له‌ به‌ده‌ستهێنانی ئازادیی خۆیاندا په‌له‌ بكه‌ن، هه‌روه‌ها داوای له‌ ئه‌مریكایییه‌كان كرد به‌په‌له‌ له‌ عێراق بكشێنه‌وه، به‌ڵام هێشتا له‌نێو وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا كه‌سانێك هه‌بوون داوای ئاساییكردنه‌وه‌ په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌گه‌ڵ عێراقدا ده‌كرد. هه‌ر له‌و ده‌مه‌دا به‌رپرسانی ئه‌مریكا گیراوانی گاردی كۆمارییان ئازاد كردن بۆ ئه‌وه‌ی سه‌دام بتوانێت ڕاپه‌رینه‌كانی كورد و شیعه‌ سه‌ركوت بكات. له‌و كاته‌دا كۆپته‌ره‌ جه‌نگییه‌كانی سه‌دام كه‌وتنه‌ وێزه‌ی گونده‌كانی كوردستان. ئه‌مه‌ و ترسی كیمیاباران كه‌ هێشتا وه‌ك مۆته‌كه‌یه‌ك به‌ به‌رچاویانه‌وه‌ بوو، وای كرد كورده‌كان به‌سه‌ر چیا سه‌ركه‌شه‌ به‌فرگره‌كانی باكووردا ئاودیوی توركیا ببن. كۆتا شت كه‌ حكوومه‌تی توركیا له‌و ده‌مه‌دا بیری لێ ده‌كرده‌وه‌، هاتنه‌ناوه‌وه‌ی ئه‌و هه‌موو ئاواره‌ كوردانه‌ بوو بۆ نێو وڵاته‌كه‌ی. هه‌ر بۆیه‌ تورگات ئۆزالی سه‌رۆكی ئه‌و كاته‌ی توركیا پێشنیاری دروستكردنی ناوچه‌یه‌كی ئارامی له‌ باكووری عێراق كرد. ئه‌نجوومه‌نی ئاساییشی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان به‌ بڕیاره‌كانی ژماره‌ 678 و 688 ناوچه‌ی دژه‌فڕینی له‌ باكووری عێراق دروست كرد. ئۆزال ڕێگه‌ی دا فڕۆكه‌ جه‌نگییه‌كانی ئه‌مریكا و به‌ریتانیا و فه‌ڕه‌نسا بنكه‌ سه‌ربازییه‌كانی توركیا بۆ پاراستنی ئه‌و ناوچه‌یه‌ به‌كار بێنن. ئه‌و كاته‌ی كورده‌كان ڕژانه‌ نێو ئه‌و ناچه‌ ئارامه‌وه‌، ئه‌مریكا ناوچه‌كه‌ی فراوان كرده‌وه‌ و بۆ 9300 كیللۆمه‌تری چوارگۆشه. زۆر جار ئه‌گه‌ر مێژوو خۆی دووباره‌ نه‌كاته‌وه‌، ئه‌وا ڕووداوی هاوشێوه‌ دروست ده‌كاته‌وه‌. جۆ بایدنی سه‌رۆكی ئێستای ئه‌مریكا، هاوشێوه‌ی جۆرج بۆش، هانی كورده‌كانی دا له‌ دژی ئه‌سه‌د ڕابپه‌رن، هه‌رچه‌ند نه‌یویست پشتگیریی ڕاسته‌وخۆی خۆی له‌و باره‌یه‌وه‌ ئاشكرا بكات. له‌م ئانوساته‌دا وه‌زا‌ره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا به‌ته‌مایه‌ ئاشته‌وایی له‌ سووریا دروست بكات. بڕیاری ئیداره‌ی جۆ بایدن بۆ ده‌ستشلكردنه‌وه‌‌ له‌ به‌رانبه‌ر ئه‌بوو محه‌مه‌د جۆلانی و گرووپه‌ چه‌كداره‌كانی لایه‌نگری توركیا ڕه‌وایه‌تی به‌و گرووپانه‌ ده‌دات. ئامانجی توركیا و میلیشیاكانی له‌م كاته‌دا ڕیشه‌كێشكردنی ده‌سته‌ڵاته‌ خۆبه‌ڕێوه‌به‌رییه‌كه‌ی كورده‌كانه‌ له‌ باكووری خۆرهه‌ڵاتی سووریا. پێشنیاره‌كه‌ی جۆلانی بۆ پاراستنی به‌ندییه‌كانی نێو ئۆردووگای (الهول) كه‌ هه‌زاران لایه‌نگری داعش و خێزانه‌كانیانی تێدا به‌ند كراوه‌، له‌م كاته‌دا كه‌مێك پێكه‌نیناوی دێته‌ به‌ر چاو. هه‌ر وه‌ك ئه‌وه‌یه‌ گورگ بكه‌یت به‌ شوانی مه‌ڕ. ئه‌گه‌ر ئه‌و داواكارییه‌ جێبه‌جێ بكرێت. ئه‌وا بارودۆخ له‌ ئێستا خراپتر ده‌بێت، چونكه‌ هه‌زاران لایه‌نگری داعش نه‌ك ته‌نیا له‌ سووریا و خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، به‌ڵكه‌ به‌ هه‌موو وڵاتانی ئه‌وروپایشدا بڵاوه‌ ده‌كه‌ن، هه‌ر ئه‌مه‌ ده‌ستی ئۆردوگان كراوه‌ ده‌كات له‌به‌رانبه‌ر سه‌ركرده لاوازه‌‌كانی ئه‌وروپا و ناتۆدا سنگ ده‌ربپه‌ڕێنێت و جارێكی تر ده‌رگا بۆ په‌نابه‌ره‌ نایاسایییه‌كان بكاته‌وه‌. ئۆردووگان هاوشێوه‌ی ئۆزال نییه‌، له‌ كاتێكدا ئۆزال له‌ هه‌وڵی قاییلكردنی كورده‌كان و ئیسلامییه‌كاندا بوو، به‌ڵام ئۆردووگان خۆرئاوا به‌ لاواز ده‌بینێت، سیاسه‌ت چه‌شنی یاریی چه‌رخ و فه‌له‌ك ته‌ماشا ده‌كات. له‌ خه‌یاڵی خۆیدا خوا په‌یامی بۆ ناردووه‌ هاوشێوه‌ی به‌رپرسه‌ عوسمانییه‌كان كورده‌كان ڕیشه‌كێش بكات، هه‌ر وه‌ك چۆن ئه‌رمه‌نه‌كانیان پاكتاو كرد. كورده‌كانی سووریا، به‌ پێچه‌وانه‌ی كورده‌كانی عێراقه‌وه‌ له‌ ساڵی 1991، هیچ په‌ناگه‌یه‌كیان نییه‌ په‌نای بۆ ببه‌ن. ئه‌گه‌ر ڕوو له‌ تووركیا بكه‌ن، به‌ ده‌ستی خۆیان گۆڕ بۆ خۆیان هه‌ڵده‌كه‌نن. كوردستانی عێراقیش به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك ئارام نییه‌. پارتی دیموكراتی كوردستان ئه‌وه‌نده‌ی پێگه‌یه‌كه‌ بۆ جاشه‌كان، ئه‌وه‌نده‌ پارتێكی نیشتمانی نییه‌، به‌رپرسانی پارتی دۆزی نیشتمانیی كوردییان كردووه‌ به‌ قوربانی به‌رژه‌وه‌ندییه‌ تایبه‌ته‌كانی خۆیان. تێڕوانینی ئه‌وان بۆ كوردستان هاوشێوه‌ی تێڕوانینی تووركه‌كانه‌ بۆ باكووری قوبرس. ئه‌مڕۆ ئه‌مان وای پیشان ده‌ده‌ن حكوومه‌تێكی كارایان هه‌یه‌، وه‌لێ ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌بینرێت ته‌نیا هه‌رێمێكی داگیركراوه‌ و بووه‌ به‌ هۆكارێك بۆ سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌. ده‌توانین زۆر به‌سانایی ئه‌وه‌ بڵێین داگیركردنی ڕۆژئاوا له‌لایه‌ن توركیاوه‌ ده‌بێته‌ په‌ڵه‌یه‌ك به‌نێوچاوانی ئیداره‌كه‌ی بایدن له‌ لایه‌كه‌وه‌، له‌ لایه‌كی تره‌وه‌ یه‌كێك له‌ ئامانجه‌كانی ئیداره‌كه‌ی تره‌مپیش له‌ گۆڕ ده‌نێت، چونكه‌ بڕیار وایه به‌ پێی ڕێككه‌وتننامه‌ی ئه‌براهه‌م، تره‌مپ كۆتایی به‌ تیرۆر بهێنێت و پارێزگاریی له‌ ئاساییشی ئیسرائیل بكات. ‌كاتی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌مریكا پێشنیاره‌كه‌ی ئۆزال بۆ ڕۆژئاوا به‌كار بێنێت و هه‌رێمێكی دژه‌فرین و ناوچه‌یه‌كی ئارام له‌ ڕۆژئاوا دروست بكات، كه‌ له‌ عه‌فرینه‌وه‌ بۆ سمێلكا و له‌ قامیشلییه‌وه‌ بۆ دێر زوور درێژ ببێته‌وه‌. گومان له‌وه‌دا نییه‌ بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ توركیا هاوكاریی ئه‌مریكا ناكات و هه‌رگیز به‌و بڕیاره‌ قاییل نابێت، ئه‌وه‌ی جێی خۆشحاڵییه‌ ئه‌مریكا بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ نه‌ پێویستی به‌ به‌كارهێنانی بنكه‌ سه‌ربازییه‌كانی توركیایه‌، نه‌ پێویستی به‌ ڕه‌زامه‌ندیی ئۆردووگانه‌، چونكه‌ ئۆردووگان نابێت به‌ ئۆزال. ئامانج له‌ كارێكی له‌و جۆره‌ خزمه‌ت به‌ مرۆڤاییه‌تییه‌. ئه‌گه‌ر ئۆردووگان باس له‌ كاری دیبلۆماسی ده‌كات، ده‌بێت له‌گه‌ڵ كێدا ئه‌و كاره‌ بكات؟ پێناچێت بریكاره‌كانی له‌ سووریا به‌ ڕاشكاوانه‌ بیانه‌وێت له‌گه‌ڵ كورده‌كاندا بكه‌ونه‌ شه‌ڕه‌وه‌، چونكه‌ كورده‌كان هیچ زیانێكان بۆیان نییه‌. له‌ لایه‌كی تره‌وه‌ بریكاره‌كانی تووركیا هێشتا له‌ لای باشووره‌وه‌ پێویستیان به‌وه‌یه‌ هه‌یمه‌نه‌ی خۆیان به‌سه‌ر گرووپه‌كانی تردا بسه‌پێنن. ده‌كرێت ئه‌مریكا ئه‌و ناوچه‌ ئارامه‌ له‌ سنووره‌كانی ئۆردووندا دروست بكات، چونكه‌ به‌شێكی زۆری ئه‌و ناوچانه‌ی چۆڵن و به‌ئاسانی ده‌پارێزرێن. ڕه‌نگه‌ شانشینی ئوردن كارێكی له‌و شێوه‌ی پێ خۆش بێت، چونكه‌ له‌ لایه‌كه‌وه‌ له‌ گرووپه‌ ئیسلامییه‌ دژه‌ هاشمییه‌كان ده‌یپاریزێت، له‌لایه‌كی تره‌وه‌ ڕێگری له‌ پێشڕه‌وییه‌كانی هه‌یئه‌ی ته‌حریری شام ده‌كات. ده‌كرێت ئیسرائیل به‌ڵێنه‌كانی خۆی به‌ كورده‌كان بكات به‌ كردار و بنكه‌ سه‌ربازییه‌كانی بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ به‌ كار بێنێت، ئه‌گه‌ر بیه‌وێت، ده‌توانێت فڕۆكه‌وانه‌كانیشی بخاته‌ خزمه‌تی كورده‌كانه‌وه‌. شانشینی سعودیه‌ كه‌ به‌ئارامی و له‌ژێره‌وه‌ په‌یوه‌ندیی به‌ كورده‌كانه‌وه‌ كردووه‌، چونكه‌ له‌ پاوانخوازییه‌كانی ئۆردووگان و ئایدۆلۆجیا دڕندانه‌كانی ده‌ترسێت، ڕه‌نگه‌ بنكه‌ سه‌ربازییه‌كانی بخاته‌ خزمه‌ت كورده‌كانه‌وه‌. ده‌كرێت ده‌وڵه‌ته‌ ئه‌وروپایییه‌كانیش بیانه‌وێت یارمه‌تیده‌ر بن. ڕه‌نگه‌ كورده‌كانی عێراق حه‌زیان له‌و كێشمه‌كێشه‌ نه‌ته‌وه‌یییانه‌ نه‌بێت كه‌ هاوخوێنه‌كانیان له‌ سووریا خۆیان تێ ئاڵاندووه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بیانه‌وێت ئه‌مریكا ئاساییشی كوردستان بپارێزێت، ئه‌وا ده‌بێت باجی ئه‌و ده‌ستكه‌وته‌یان بده‌ن. مه‌سرور بارزانی كه‌ هاوشێوه‌ی سووڵتانه‌كان خه‌ون به‌ ده‌سته‌ڵاته‌وه‌ ده‌بینێت، له‌ 21 ساڵی ڕابردوودا كه‌ گرین كارتی ئه‌مریكاییی وه‌رگرتووه‌، هیچ باجێكی به‌ ئه‌مریكا نه‌داوه‌، ئه‌و له‌ كه‌ناڵه‌ ته‌له‌فزوێنییه‌ تایبه‌ته‌كه‌ی خۆیدا ئاگری لێ ده‌بارێت، به‌ڵام كاتێك دێته‌ ئه‌مریكا له‌ ترسی نه‌یاره‌كانیدا كه‌ نه‌یتوانیوه‌ به‌ پاره‌ بیانكڕێت، وه‌ك به‌رخ هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كات. هه‌ر به‌ هه‌مان شێوه‌، ئۆردوگان وه‌ك به‌ڵته‌چییه‌ك قسان ده‌كات، هێرش ده‌كاته‌ سه‌ر ئه‌و كورد و ئه‌رمه‌نانه‌ی كه‌ توانای به‌رگریی فڕۆكه‌ و هێزه‌ ئاسمانییه‌كانیان نییه‌، به‌ڵام كاتێك ڕووبه‌ڕووی دراوسێ به‌هێزه‌كه‌ی ده‌بێته‌وه‌، به‌ جۆرێكی تر مامه‌ڵه‌ ده‌كات. به‌ كورتی، كاتی ئه‌وه‌یه‌ ئیداره‌كه‌ی بایدن، یان تره‌مپ، ناوچه‌یه‌كی دژه‌فڕین له‌ ڕۆژئاوا دابنێت و به‌ توركیا بگوترێت ”ئیتر به‌سه‌“. چونكه‌ به‌و شێوه‌یه‌ ده‌كرێت توركیا ناچار بكرێت واز له‌ پاوانخوازی و پاكتاوی ڕه‌گه‌زی و پشتگیریی گروپه‌ تووندڕه‌وه‌كان بهێنێت. تێبینی: بۆ وه‌رگێڕانی ئه‌م بابه‌ته‌ مۆڵه‌تی نووسه‌ر وه‌رگیراوه‌.

درەو: یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان سبەینێ نۆیەمین كۆنگرەی خۆی سازدەكات، بە ئامادەیی زیاتر لە (800) ئەندام، لەدوای دامەزراندنییەوە لە 1994 – 2024 یەكگرتوو (8) كۆنگرەی كردووە، تاكە حزبی كوردستانە كە كۆنگرەكانی لەكاتی خۆیدا كردووە، جگە لە چوار ساڵەكەی (محەمەد فەرەج) لە ماوەی (30) ساڵی تەمەنی یەكگرتوودا (26) ساڵ سەڵاحەدین بەهادین ئەمینداری گشتیی یەكگرتوو بووە. یەكگرتووی  ئیسلامی كوردستان یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە رۆژی 6/2/1994 دامەزراوە، ئەمیندارەكەی (سەڵاحەدین محەمەد بەهادین)ە، جگە لە (4) ساڵی ئەمیندارێتی محەمەد فەرەج، لەسەرەتاوە دامەزراندنی یەكگرتووەوە ئەمینداری حزبەكەیە، واتە  سەڵاحەدین محەمەد بەهادین (26) ساڵە كەسی یەكەمی ئەم حزبەیە. یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا 2024 رێژەی دەنگو كورسیەكانی زیادی كرد بەراوورد بە هەڵبژاردنی رابردوو 2018ی پەرلەمانی كوردستان لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی كوردستاندا یەكگرتوو (67 هەزارو 712) دەنگی بەدەستهێنا، (5) كورسی مسۆگەركرد، بەڵام لە هەڵبژاردنی 20ی ئۆكتۆبەری 2024 یەكگرتوو، ( 117 هەزارو 444) دەنگی بەدەسهێناوە (7) كورسی مسۆگەر كردووە، یەكگرتوو لە ئێستادا خۆی بە سەركەوتوو دەزانێت چونكە بووە بە حزبی چوارەمی كوردستان لەدوای (پارتی ، یەكێتی، نەوەی نوێ)وە. كۆنگرەكانی یەكگرتوو.   یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بە چالاكترین حزبی سیاسی هەرێمی كوردستان دادەنرێت لە بەستنی كۆنگرەدا لە (30) ساڵی تەمەنیدا (نۆیەم) كۆنگرە دەبەستێت، ووردەكاری حەوت كۆنگرەی رابردووی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كە لە سایتی فەرمی ئەو حزبەدا بڵاوكراوەتەوە: كۆنگرەی یەكەم: یەكگرتوو لە هەوڵی بەستنی كۆنگرەی یەكەمدابوو لە (مانگی /1/1994)، بەڵام بەهۆی شەڕی ناوەخۆوە نەتواندرا كۆنگرەكە لە كات و شوێنی خۆی ببەسترێت، ئەوە بوو رێكخستنەكانی دابەشكرد بۆ (9) بازنەی هەڵبژاردن كەلە (727) ئەندام پێكهاتبوون. لە هەر ناوچەیەك كاندیدی خۆیان هەڵبژارد كە ژمارەی هەڵبژێر دراوەكان (131) كەس بوو لە هەرچوار پارێزگای كوردستان (سلێمانی و هەولێر و دهۆك و كەركوك)، لە دوو كۆنفرانسی جیادا كە لە هەولێر و سلێمانی بەستران (15) ئەندام و (3) یەدەك بۆ شورای یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان هەڵبژێردران. بەڵام ئیعلانكردنی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كەوتە بەرواری (6/2/1994) كۆنگرەی دووەم .. پاش بەرێوەچوونی كۆنفرانسەكانی رێكخستن لە سەرجەم مەڵبەندەكانی شارەكانی كوردستان بەرواری (20/8/1996) دەست نیشانكرا بۆ ئەوەی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كۆنگرەی دووەمی خۆی ببەستێت، ئەوەبوو لە شاری هەولێر هۆڵی میدایا دیار كرا بۆ بەرێوەچوونی كۆنگرە، كە سێ رۆژی خایاند و ژمارەی ئەندامانی كۆنگرەش لە (250) كەس پێكهاتبوو كە (20) ئەندام بۆ شورای ناوەندی یەكگرتوو دەرچوون، لە دوای ڕاپەرین بۆ یەكەمجار لە كۆنگرەی حیزبەكانی كوردستان رێكخراوی یەكگرتووی خوشكانی ئیسلامی كوردستان توانی بە (3) ژن بگەنە پلەی ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان. كۆنگرەی سێیەم .. بۆ كۆنگرەی سێیەمی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەرواری (3/9/1999) دەست نیشانكرا لە شاری هەولێر بەرێوەبچێت، بۆ تاوتۆی كارەكانی كە تەواوی ژمارەی ئەندامانی كرنگرە (350) كەس بوو، كە (84) ئەندام كۆنگرە خۆیان پاڵاوت بۆ ئەوەی دەنگ بۆ (25) كەس بدەن بۆ هەڵبژاردنی شواری ناوەندی، دواتر زیادكرا بۆ (30) ئەندام كە (3) ئەندامیان ژن بوو. كۆنگرەی چوارەم .. لە كۆنگرەی چوارەمدا ئامادەكاریەكان بۆ ماوەیەك دواكەوت بە هۆی گۆڕانكاریەكانی ناوچەكە بەتایبەتی شەڕی ئەمریكا لە گەڵ ڕژێمی حیزبی بەعس و گۆڕینی سیستەمی دەسەڵاتی سیاسی لە عێراق، ئەم گۆڕانە گەورەیە نەبووە كۆشپ بۆ ئەوەی كۆنگرەی چوارەمی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان نەبەسترێت ئەوەبوو رۆژی سێ شەممەی بەرواری (30/4/2005) شاری هەولێر دەست نیشانكرا بۆ بەستنی كۆنگرە. ژمارەی ئەندامانی كۆنگرەی چوارەم (490) كەس بوو كە (35) یان بە ئەندامی شورای ناوەندی هەڵبژێردران، لەم كۆنگرەیەدا رێژەی ژنان زیادیكرد بۆ (5) ئەندامی شواری ناوەندی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان. كۆنگرەی پێنجەم .. بۆ بەرێوەچوونی كۆنگرەی پێنجەم بەرواری (1/5/2008) شاری هەولێر دەست نیشانكرا، كە ژمارەی ئەندامانی كۆنگرە (538) كەس بوو، هەر لەم كۆنگرەیەدا بڕیاردرا ناوی شورای ناوەندی بگۆڕدرێت بۆ سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كە (79) كەس لە برایان و خوشكان خۆیان پاڵاوت (35) كەس بوونە ئەندامی سەركردایەتی. لەم كۆنگرەیەدا رێژەی ژنان (5) لە ئەندامی سەركردایەتی بوون و (3) یان لە مەكتەبی سیاسی یەكگرتوو بوون. كۆنگرەی شەشەم .. كۆنگرەی شەشەم خاڵی وەچەرخانی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە ماوەی كاری نهێنی و (18) ساڵی ئیعلانكردنیدا ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان  (سەلاحەدین محەممەد بەهائەدین) بڕیاری خۆ نەپاڵاوتنەوەی دا بۆپۆستی ئەمینداری گشتی، لەم كۆنگرەیەدا چونكە سستمی كۆتا جێگیر كرا بۆیە (9) ژن لەسەركردایەتی (پێنجیان بەدەنگی خۆیان سەركەوتن) و (سێ)یان لەمەكتەبی سیاسی بوون و (دوانیان) بەدەنگی خۆیان سەركەوتن). لە دەستەی باڵاش دوو ژن دەرچوون چونكە كۆتا هەبوو لە (9) ئەندام (دوانیان) ژن بوو. بۆ كۆنگرەی شەشەم بڕیاردرا لە شاری هەولێر رۆژی سێ شەممە بەرواری (1/5/2012) بە ئامادەبوونی (750) ئەندام كۆنگرە كارەكانی خۆی بەرێوەبرد و هەڵبژاردن بۆ (35) ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتوو كرا، هەر لەم كۆنگرەیەدا رێژەی ژنان بۆ (9) ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەرزبویوە. كۆنگرەی حەفتەم .. كۆنگرەی حەوتەم لەڕۆژانی ( 28-29 ) /5 / 2016 لەشاری هەولێر بەئامادەبونی ( 1127 ) ئەندام بەسترا. لەو كۆنگرەدا ئەمینداری پێشوی یەكگرتوو ( سەڵاحەدین محەمەد بەهائەدین ) لەسەر داوای یەكگرتووەكان ئامادەیی دەڕیڕی جارێكی دیكە خۆی بپاڵێوێتەوە بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی ، ئەوەبوو لەناو هۆڵی كۆنگرە بەڕێزیان خۆی پاڵاوت بۆپۆستی ئەمینداری گشتی ، لەبەرامبەردا ئەمینداری گشتی ئەوكات مامۆستا ( محمد فەرەج) وەك ڕێزو تەقدیرێك بۆ خۆپاڵاوتنەوەی ( سەڵاحەدین محەمەد بەهائەدین ) ، بەشێوەیەكی ئارەزومەندانە لەناو هۆڵی كۆنگرە ڕایگەیاند كەخۆی ناپاڵێوێتەوە بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی ، بەم شێوەیە ( سەڵاحەدین محەمەد بەهائەدین ) جارێكی تر لەكەش و هەوایەكی برایانەدا بەئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی هەڵبژێردرایەوە. لەكۆنگرەی حەوتەم ( 35) ئەندامی سەركردایەتی هەڵبژێردران ، ( 9 ) ئەندامیان لە ژنان بوون ، هەروەها ( 9 ) ئەندامیش بۆ دەستەی باڵای بەدواداچوون هەڵبژێردران كە ( 2) ئەندامیان ژن بوون. كۆنگرەی هەشتەم .. یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە رۆژانی 28 و 29 /12/2019 كۆنگرەی هەشتەمی  ئەنجامدا ( 900) ئەندام بەشدار بوون تیایدا بە زۆرینەی رەها سەڵاحەدین بەهادینی وەك ئەمینداری گشتی یەكگرتوو هەڵبژاردەوە، (27) ئەندامی سەركردایەتی لە كۆی ( 43) ئەندامی سەركردایەتی كە ( 16) بەرپرسی مەڵبەند راستەوخۆ بوونە ئەندامی سەركردایەتی. كۆنگرەی نۆیەم: یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەماوەی ( 30 ) ساڵی ڕابردویدا ( 8 ) كۆنگرەی  ئەنجامداوە و ئێستاش 27 و 28 /12/2024 كۆنگرەی نۆیەمی  سازدەكات كە ( 800) ئەندام بەشداری تێدا دەكەن، چاوەڕوان دەكرێت سەڵاحەدین بەهادین بە ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان هەڵبژێردڕیتەوە.     راپۆرتی پەیوەندیدار كۆنگرەی هەشتەم

راپۆرتی: درەو 🔻 رۆژی (24ی 12ی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ دە مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە  زۆرتر لە (124 ترلیۆن و 659 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (110 ترلیۆن و 220 ملیار) دیناری بە رێژەی (88.2%) داهاتی نەوت و پتر لە (14 ترلیۆن و 438 ملیار) دیناری بە رێژەی (11.8%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، زۆرتر لە (122 ترلیۆن و 720 ملیار) دینار بووە، کە (86.6%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (13.4%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (1.6%) داهات لە خەرجی زیاتر بووە و زۆرتر لە (ترلیۆنێک و 938 ملیار) دینار داهات سەرڕێژی کردووە. 🔹 زۆرتر لە (9 ترلیۆن و 84 ملیار) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران نزیکەی لە (495 ملیار) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار زیاتر لە (49 ملیار و 351 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران پتر لە (8 ترلیۆن و 539 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی (2024)دا رۆژی (24ی کانونی یەکەمی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ دە مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ مانگەکانی تشرینی یەکەمی ساڵی (2024) لە (24ی کانونی یەکەمی 2024) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (124 ترلیۆن و 659 ملیار و 47 ملیۆن و 361 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (110 ترلیۆن و 220 ملیار و 268 ملیۆن و 945 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88.2%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (14 ترلیۆن و 438 ملیار و 778 ملیۆن و 884 هەزار) دیناری بەڕێژەی (11.8%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی دەی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (122 ترلیۆن و 720 ملیار و 161 ملیۆن و 764 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (100 ترلیۆن و 637 ملیار و 260 ملیۆن و 319 هەزار) دیناری بەڕێژەی (86.6%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (22 ترلیۆن و 82 ملیار و 901 ملیۆن و 444 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13.4%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر دە مانگی یەکەمی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە تاکۆتایی مانگی تەموزی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (22 ترلیۆن و 82 ملیار و 901 ملیۆن و 444 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13.4%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (167 ملیار و 237 ملیۆن و 620 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (0.8%) بۆخەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (12 ترلیۆن و 720 ملیار و 412 ملیۆن و 698 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (57.6%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 414 ملیار و 676 ملیۆن و 881 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (10.9%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (5 ترلیۆن و 787 ملیار و 125 ملیۆن و 346 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (26.2%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (993 ملیار و 448 ملیۆن و 897 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (4.5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (122 ترلیۆن و 720 ملیار و 161 ملیۆن و 764 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (124 ترلیۆن و 659 ملیار و 47 ملیۆن و 830 هەزار) دینار. واتە بڕی (ترلیۆنێک و 938 ملیار و 886 ملیۆن و 66 هەزار) دیناری بەڕێژەی (1.6%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە و سەرڕێژی کردووە. بەڵام لە مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی (2024) ڕێژەیەکی بەرزی کوردتهێنان ڕویداوەو گەیشتووە بە (17 ترلیۆن و 531 ملیار و 959 ملیۆن و 804 هەزار) دینار بە ڕێژەی (170%). سەبارەت بە وردەکاری دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 84 ملیار و 57 ملیۆن و 650 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (494 ملیار و 959 ملیۆن و 997 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (126 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (49 ملیار و 351 ملیۆن و 651 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (8 ترلیۆن و 539 ملیار و 746 ملیۆن و 2 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (6 ترلیۆن و 837 ملیار و 801 ملیۆن و 649 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 701 ملیار و 944 ملیۆن و 352 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أب لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أیلول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الاول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx  

راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە سەرەتای ساڵەوە بۆ کۆتایی تشرینی یەکەمی 2024، وەزارەتەکە بە بڕی زیاتر لە (10 ترلیۆن و 901 ملیار) دینار تەمویلی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، بەجۆرێک؛ 🔹 بە بڕی نزیک لە (7 ترلیۆن و 688 ملیار) دینار بە ڕێژەی (71%)ی خەرجییەکان بۆ موچەی فەرمانبەران نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (251 ملیار و 699 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (2%)ی خەرجییەکان بۆ بواری خزمەتگوزاری (المستلزمات الخدمیة) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (285 ملیار و 143 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (3%)ی خەرجییەکان بۆ بواری شمەک (المستلزمات السلعیة) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (130 ملیار و 825 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بواری چاکسازی (صیانة الموجودات) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (485 ملیار و 831 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (4%)ی خەرجییەکان بۆ بواری هاریکای و یارمەتی و خەرجی دیکە (المنح والاعانات والفوائد والمصروفات الاخری) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (ترلیۆنێک و 973 ملیار و 246 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (18%)ی خەرجییەکان بۆ چاودێری کۆمەڵایەتی (الرعایة الاجتماعیة) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (86 ملیار و 648 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بوار و خەرجی سەمایەگوزاری (النفقات الرأسمالیة) نێردراوە. تەمویلی وزارەتی دارایی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (10 مانگی یەکەمی 2024) بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق کە دواترینیانی بۆ کۆتایی تشرینی یەکەمی 2024 لە (24/12/2024) بڵاو کردووەتەوە، لە سەرەتای ساڵەوە بۆ کۆتایی تشرینی یەکەمی 2024، وەزارەتی دارایی عێراق لە چوارچێوەی خەرخییەکانیدا ئاماژەی بەوە کردووە، بە بڕی (10 ترلیۆن و 901 ملیار و 261 ملیۆن و 957 هەزار و 875) دینار تەمویلی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، بەجۆرێک؛ 1.    بە بڕی (7 ترلیۆن و 687 ملیار و 867 ملیۆن و 216 هەزار و 132) دینار و بە ڕێژەی (71%)ی خەرجییەکانی وەزارەتەکە لە چوارچێوەی خەرجییەکانی هەرێمی کوردستاب بۆ موچەی فەرمانبەران نێردراوە. 2.    بڕی (251 ملیار و 699 ملیۆن 449 هەزار و 667) دینار بە ڕێژەی (2%)ی خەرجییەکان بۆ بواری خزمەتگوزاری (المستلزمات الخدمیة) نێردراوە. 3.    بڕی (285 ملیار و 143 ملیۆن و 528 هەزار و 433) دینار بە ڕێژەی (3%)ی خەرجییەکان بۆ بواری شمەک (المستلزمات السلعیة) نێردراوە. 4.    بڕی (130 ملیار و 825 ملیۆن و 557 هەزار و 26) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بواری چاکسازی (صیانة الموجودات) نێردراوە. 5.    زیاتر لە (485 ملیار و 831 ملیۆن و 378 هەزار) دینار بە ڕێژەی (4%)ی خەرجییەکان بۆ بواری هاریکای و یارمەتی و خەرجی دیکە (المنح والاعانات والفوائد والمصروفات الاخری) نێردراوە. 6.    زیاتر لە (ترلیۆنێک و 973 ملیار و 246 ملیۆن و 384 هەزار) دینار بە ڕێژەی (18%)ی خەرجییەکان بۆ چاودێری کۆمەڵایەتی (الرعایة الاجتماعیة) نێردراوە. 7.    زیاتر لە (86 ملیار و 648 ملیۆن و 443 هەزار) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بوار و خەرجی سەمایەگوزاری (النفقات الرأسمالیة) نێردراوە. بۆ وردەکاری زیاتر لە بارەی تەمویلە داراییەکانی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی مانگی (10ی 2024) بەپێی مانگەکانی ساڵەکە، بڕوانە خشتەکەی خوارەوە؛ خشتە     لینكی راپۆرتەكانی وەزارەتی دارایی عێراق

درەو: هەردوو كابینەی هەشتەم و نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان زیاتر لە (23) ترلیۆن دینار قەرزاری موچەخۆرانی هەرێمی كوردستانن بەهۆی (نەدانی موچە، پاشەكەوت، لێبڕینی موچە) ساڵی رابردوو (2023) حكومەت موچەی مانگەكانی (10،11،12)ی موچەخۆرانی نەدا، ئەمساڵ لەكۆتایی 2024 داین تازە موچەی مانگی (10) دابەشدەكرێت، لە ماوەی (10) ساڵی رابردوودا (2015 – 2024) حكومەتی هەرێمی كوردستان سەرەرای ئەوەی مانگانە لەكاتی حخۆی موچەی نەداوە، بەشێكی زۆری موچەی موچەخۆرانیش قەرزارە : لەكۆی (120) مانگ (2015 -2024): -    (17) موچە بەتەواوی نەدراوە -    (34) موچە بە پاشەكەوتەوە دراوە -    (10) موچە بە لێبڕینی (21%) دراوە -    كۆی گشتی (61) مانگ موچە نەدراوەو پاشەكەوت و لێبڕێن كراوە (51%) -    كۆی گشتی (59) مانگ موچە بەتەواوی دراوە  (49%) •     پارەی قەرزی موچەخۆران لای حكومەت ( 23ترلیۆن ) دینارە •     قەبارەی راگرتنی بەرزەموچە نزیكەی (6) ترلیۆن دینار. كۆی گشتی قەرزی موچەخۆران لای حكومەت دەكاتە (29) ترلیۆن دینار  

درەو: چالاكی نوێنەرانی سلێمانی لە پەرلەمانی عێراق: - سۆران عومەر لە كۆی گشتی چالاكییەكان لە پلەی یەكەمدایە - بڕیار رەشید  لە كۆی گشتی چالاكییەكان لە پلەی دوەمدایە - نەرمین مەعروف  لە كۆی گشتی چالاكییەكان لە پلەی سێیەمدایە - موسەنا ئەمین لە كۆی موداخەلەكانی كۆبوونەوەكانی پەرلەمانی عێراق لە پلەی یەكەمدایە لە بازنەی یەكی سلێمانی نەرمین مەعروف لە پلەی یەكەمدایە -لە بازنەی دوو ، بڕیار رەشید لە پلەی یەكەمدایە - لە بازنەی سێ، موسەنا ئەمین لە پلەی یەكەمدایە - لە بازنەیچوار، سۆران عومەر لە پلەی یەكەمدایە - لە بازنەی پێنجەم، كاروان یاروەیس لە پلەی یەكەمدا دەقی ڕاپۆرتى ڕێکخراوى کوردستان بۆ هەمووان بە پاڵپشتی ڕێکخراوی NED ی ئەمریکی