سەردار عەزیز ئەم هەڵبژاردنەی کە کرا، لە زۆر ڕووەوە جیاواز بوو. بۆ یەکێتی و پارتی قورسترین و گرانبەهاترین هەڵبژاردن بوو. بە جۆرێک دووبارەکردنەوەی مەحاڵە. بۆیە بە ناچاری دەبێت بیر لە شێوازی تر بکرێتەوە. یەکێتی و پارتی لە سی ساڵی ڕابردوودا لەسەر فەلسەفەی زاڵبوون و بردنی هەموو شتێک حوکمی کوردستانیان کردوە. ئێستا بە جۆرێکە کە دەبێت هەموو دەنگێک بکڕن هەتا بتوانن حوکم بکەن. بەم پێیە ئێمە لەبەردەم پرسی شەرعیەت و هەروەها پرسێکی زۆر قوڵترداین کە متمانەیە. لە کتێبی دژ-دیموکراسیی بیرمەندی فەرەنسی پییر رۆسانڤالۆن باس لەوە دەکات کە چۆن لە دیموکراسیدا هەڵبژاردن بەکاردێت بۆ بەدەستهێنانی شەرعیەت و متمانە، بەڵام بە ڕای ئەو ئەگەر شەرعیەت بە دەست بێت ئەوا ئەستەمە بتوانرێت متمانە بە دەستبێت. کەواتە سیستەمی کوردستان لەبەردەم کۆمەڵێک گرێکوێرەی سەختدایە. یەکەم، کاتێک دەخوازێت زاڵبێت، بەڵام نە شەرعیەتی هەیەو نە متمانە، ئەوا بەردەوام پێویستی بە داهاتی زیاترە هەتا زاڵبوونی مسۆگەر بکات. دووەم، کێشەی کڕینی زاڵبوون لەوەدایە کە مارکس واتەنی گۆڕ بۆ خۆی هەڵدەکەنێت، چونکە پێویستی بە بردن و دەستبەسەراگرتنی زیاتری داهاتە، بۆیە خەڵک ڕەزامەندی دەدات بە سیستەمێک کە نە بە شەرعی دەزانێت و نە متمانەی پێیەتی، چونکە ئێستا دەنگ کاڵایە. کاڵاش بە ڕێسای بازاڕ بەڕێوەدەچێت. سێیەم، ئەگەر هۆکاری نەمانی شەرعیەت و متمانە گەندەڵییە، ئەوا گەندەڵی زیاتر پێویستە بۆ درێژەدانی مانەوە. بەڵام وابزانم داهات سنوری هەیە. بۆ نمونە ئێمە چەند مانگێکی تر لەبەردەم هەڵبژاردنێکی ترداین ئایا دەتوانرێت بەهەما شێوە بکڕدرێت. دیارە دیاردەی کڕین ئالۆزو جۆراو جۆرە. لێرەدا دێنە سەر پرسی ئەوەی دەکرێت چی بکرێت. مۆدێلی کوردستان بە شێوەیەکی زۆر مۆدێلی نیزامی هۆبزییە. وەک تەلکۆت پارسنس دەڵێت کێشەی نیزامی هۆبزی. نیزامی هۆبزی کرۆکەکەی ئەوەیە کە بۆ ئەوەی نیزام هەبێت دەبێت ڕکەبەریی یان کێبڕکێ یان بوونی جیاواز کۆتایی پێبهێنرێت و هەموو دەسەڵات لای سەروەربێت. پارتی حەزی لەمەیە بیکات بەڵام یەکێتی ڕێگەی پێنادات. یەکێتی حەزی لەمەیە بەڵام پارتی ڕێگەی پێنادات. پارتی و یەکێتی پێکەوە حەزیان لەمەیە، بەڵام بۆیان ناکرێت. لە ئەنجامی ئەمەدا دەبینین ئۆپۆزسیون دروستبووە. دیارە دیاردەی ئۆپۆزسیون لە کوردستان پڕ سەیرو سەمەرەیە. جگە لە گۆڕان لە ٢٠٠٩ هەموو ئۆپۆزسیونەکانی تر جیاوازی هاوشێوەن. بەو مانایە تەنها لەو خەسڵەتانەدا جیاوازن کە ناتوانن بەدەستی بهێنن بۆ نمونە وەک هێزی چەکدار، ئەگینا لە ڕەفتارو مامەڵەی و ستراکتۆردا تەواوی تەواو یەکێتی و پارتین. حوکمی شەخس و حکومی بنەماڵەو میدیای تایبەتی پڕ پڕوپاگەندەو سەرۆکی هەمیشەیی و نەبوونی دیموکراسیی ناوخۆیی و نەبوونی ستراکتۆری حیزبی و هەبوونی بەرژەوەندی ئابوری و زۆری شتی تریش. لێرەدا دێمە سەر مۆدێلێکی تر لە دروستکردنی نیزام، ئەویش مۆدێلی ماکیاڤیللییە. ماکیاڤیللی بە پێچەوانەی هۆبزەوە بڕوای وەهایە کە ڕکەبەریی و ململانێ و گرژی نەک لەناوناچێت بەڵکو ئەو خەسڵەتەیە کە کۆمەڵگاو سیاسەت لەسەری بونیادنراون و لە ڕێگایەوە خۆیان دەناسنەوە. کاتێک توانای لە ناوبردنی ڕکەبەریی نیە، بە تایبەتی لە دۆخی کوردستاندا دەستی دەرەکی ناهێڵێت ئەو ڕکەبەرییە لەناوچێت و سیاسی کوردیش خاوەن هێندە ئاگایی و بەرپرسیاریی نیە هەوڵی کەمکردنەوەی بدات، بەڵکو بە گشتی دەبنە نێچیریی. کەواتە چۆن یەک کوردستان و یەک پێشمەرگە و یەک پەرلەمان دروست بکەین، وەک مەسعود بەرزانی داوای دەکات؟ تەنهاو تەنها لە ڕێگای دەزگاوە. چۆن دەزگا دروست دەکەیت؟ یان چۆن دەزگای تایبەت بە کوردستان دروست دەکەیت دەبێت قوتابخانە زۆرەکانی دەزگای تەقیلیدی ودەزگای نوێ و دژە دەزگاکان هەموو هەڵبسەنگێنین. کێ ئەمە دەکات؟

 د. شۆڕش حاجی ئەنجامدانی  سەرژمێری گشتی لە کەرکوک، کە بڕیارە لە رۆژی ٢٠ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ ئەنجام بدرێ، ئومێدی گێڕانەوەی کەرکوک بۆ سەر هەرێمی کوردستان بە رێکاری یاسایی‌و دەستوری هەتا هەتایە زیندەبەچاڵ دەکا. ئەوەش دوای ئەوەی کە گەلی کورد لە رابردودا چەندین هەلی مێژویی لەدەستداوە. سەرکردایەتی سیاسی کورد لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٠٣ هەلێکی زێڕینی‌یان لەدەستدا بۆ ئەوەی کەرکوک بگەڕێتەوە سەر هەرێمی کوردستان. ئەمەش بەوەی لەسەر داوای ئەمریکا رازی بون کە پێشمەرگە لە کەرکوک بکشێتەوەو لێگەڕێن کەرکوک لەلایەن ئەمریکاوە ئازاد بکرێ‌و دواتریش بەپێی مادەی ١٥٨ لە یاسای ئیدارەدانی کاتی عیراق مامەڵە لەگەڵ پرسی کەرکوک کرا. لەوەش قەباعەت تر ئەوە بو، کە لە کاتی نوسینەوەی دەستوری عیراق جارێکی دی سەرکردایەتی سیاسی کورد رازی بون پرسی کەرکوک‌و ناوچە کوردستانییە دابڕێنراوەکان تێکەڵ بە کێشەی چەندین ناوچەی تر لە باکورو ناوەڕاستی عیراق بکرێ‌و چارەنوسی ئەو شارە بە جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠ی دەستوری هەمیشەیی عیراقەوە بەسترایەوە. لەوساشەوە دەسەڵاتدارانی هەرێم‌ هەنگاوی جیدی‌و یەکلاکەرەوەیان نەناوە بۆ جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠. ئەو هەمو ساڵە، سەرانی کورد هەر جارەی بە بیانوێک‌ پاساویان بۆ جێبەجێنەکردنی مادەی ١٤٠و دروستکردنی ئاستەنگ لە بەردەم یەکلاکردنەوەی چارەنوسی کەرکوک دەهێنایەوەو دەسکەوتی شەخسی‌و حیزبی لە بەغداو لە هەرێم لەلای دەسەڵاتدارانی کورد زۆر لە پێشەوەی پرسی کەرکوک بو. ئەنجامدانی ریفراندۆمەکەی ٢٥ی ئەیلولی ٢٠١٧و پاشان رادەستکردنی کەرکوک‌و باقی ناوچە کوردستانییە دابڕینراوەکان بە سوپای عیراق لە ١٦ی ئۆکتۆبەر، دوا گورزی کەمەرشکێن بو کە لە کەرکوک درا. ئەگەر بێتو ئەم مانگە سەرژمێری گشتی لە کەرکوک بکرێ، ئەوا بەدڵنیاییەوە ژمارەی کورد بە بەراورد بە ژمارەی عەرەب‌و کۆی ژمارەی دانیشتوانی ئەو شارە بە کوردو عەرەب‌و تورکمان‌و کلدۆئاشوری‌یەوە بە جۆرێک دەبێ کە بە هیچ پێوەرێکی زانستی لەسەر بنەمای ئامارو فرەیی نەتەوەیی ناتوانرێ ئیدیعای کوردستانییەتی کەرکوک بکرێ‌ تاکو ئەو شارە دێرینەی کورد بگەڕێتەوە بۆ سەر هەرێمی کوردستان. ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە قۆناغە هەرە گرنگەکەی مادەی ١٤٠ تا ئێستا جێبەجێ نەکراوە، کە بریتیە لە گێڕانەوەی عەرەبی هاوردە بۆ شوێنەکانی پێشویان‌و گەڕانەوەی کوردە دەرکراوەکان‌ بۆ ناو شاری کەرکوک‌و گۆڕینی سنوری ئیداری ئێستای پارێزگای کەرکوک بۆ سەردەمی پێش هاتنی رژێمی بەعس‌و دەستپێکردنی شاڵاوی تەعریب. بەڵام ئێستاش کورد لەروی دەستوری‌و یاساییەوە کارتێکی بەهێزی بەدەستەوەیە کە نابێ پێش جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠، کە بەشێکە لە دەستوری هەمیشەیی عیراق‌و زۆرینەی خەڵکی عیراق دەنگی پێداوە، سەرژمێری لە کەرکوک‌و ناوچە کوردستانییە دابڕێنراوەکان، کە لە دەستوری عیراق بە ناوچە جێناکۆکەکان ناوی هاتوە، ئەنجام بدرێ. بۆیە لە ئێستادا ئەرکی هەر کوردێکی بێلایەن یان لایەنگری هەر حیزب‌و هێزێکی سیاسی‌یە، کە بڕوای بە کوردستانییەتی کەرکوکە، فشار بخەنە سەر سەرکردایەتی سیاسی کوردو حکومەتی هەرێمی کوردستان‌و سەرۆکایەتی هەرێم، کە لەم ساتەوەختەدا هەمو جیاوازی‌و ناکۆکییەکانیان بەلاوە نێن‌و پێگەو پەیوەندییەکانیان لە بەغداو تاران‌و ئەنقەرە بەکاربێنن بۆ ئەوەی نەهێڵن سەرژمێری لە کەرکوک بکرێ. ئەگەر بەرپرسانی کورد پێداگری لەسەر ئەم بابەتە نەکەن‌و رێگری لە ئەنجامدانی سەرژمێری لە کەرکوک نەکەن ئەوا هەرچیەکیان کردوەو گوتوە سەبارەت بە کوردستانییەتی کەرکوک پوشێک ناهێنێ‌و هەر کەس‌و لایەنێکیش لەو پێناوە هەر قوربانییەکی دابێ رەنج بەخەسارو مایەپوچ دەبێ!  

سەردار عەزیز هەتا ماوەیەکی کەم لەمەوپێش ئەو تێزەی کە پێشەنگی دونیابینی جیوپۆلەتیکی نوخبەی دەسەڵاتی دەکرد لە ئەنکەرە، ئەوەبوو کە ئەمریکا لاواز دەبێت، لە ناوچەکە دەکشێتەوەو ڕۆڵی کەمدەبێتەوە، ئەمە دەرفەتێک بۆ ئەوان دەڕەخسێنێت هەتا ببن بە هێزێکی ئیقلیمی. ئەم دونیابینییە پاڵنەری ئەو سیاسەتەی تورکیا بوو کە وەک وڵاتێکی خاوەن بڕیاری خۆی ڕەفتار بکات، هەرچەندە ئەندامی ناتۆیە، بەڵام خۆی بەتەواوی پەیوەست نەکات بەو هاوپەیمانییەوە، چونکە ئەگەر لە ڕابردوودا تورکیا پێویستی بە ناتۆ بوو، ئێستا ناتۆ پێویستی بە تورکیایە. وەک دەمانبینی تورکیا لەم ڕەفتارەیەدا هەوڵی دەدا لە ڕوسیاو چین و ئێران و وڵاتاتی بریکس نزیکبێتەوە. سڵ نەکاتەوە لە دژایەتی ئەو پرۆژانەی کە لەلایەن ڕۆژئاواوە کاریان بۆ دەکرا، بۆ نمونە پرۆژەی هیند-ئەوروپا، کە تورکیای کەنارگیر دەکرد. لە هەمانکاتدا تورکیا لە ناوچەکەدا وەها مامەڵەی دەکرد کە هێزەکانی ناوچەکە لاواز دەبن و ئەم وەک هێزێکی مامناوەندی ئیقلیمی دەتوانێت بەسەر ناوچەکەدا زاڵ بێت. دەستوەردان لە سوریا، پرۆژەی گەشە، هەوڵی بۆ چارەسەری پرسی کورد بە سەربازیی، هەروەها گەیشتن بە وڵاتانی کەنداو، هەموو بەشێک بوون لەم ستراتیژە. بەڵام کاتێک بزوتنەوەی حەماس هێرشی کردە سەر ئیسرائیل، دۆخەکە گۆڕا. وەک چۆن پێشتر بەهاری عەرەبی پرۆژەی داودئۆغلۆی تێکشکاند، هێرشەکەی حەماس، گۆڕانکاریی بەسەر ڕەفتاری ئیسرائیلدا هێناو ئەمریکای ناچارکرد بە گۆڕانی ڕەفتاریی. ئیسرائیل بە پەشۆکانی لە ئەنجامی هێرشەکەی حەماس دەستیکرد بە جەنگێکی دڕ دژ بە هەمووان. جەنگەکە بە چەند قۆناغێکدا ڕۆشت: یەکەم، تێکشکانی ڕەدعی ئیسرائیلی، وەک شارەزایەکی ئیسرائیلی وتی، ساڵانێک بوو خۆمان وەک بەشێک لە مانهاتن دەبینی، لە پڕ خراینەوە ئەو دۆخەی کە جولەکەین. جولەکەبوون یانی بوونی مەترسی و پلان بۆ لە ناوبردن. پاشان مەترسی جەنگی ئەقلیمی، دوای ئەوە هەوڵدان بۆ درێژەدان بە جەنگەکە لەپێناو ئەوەی گوایە ئیسرائیل ئەگەر بە خێرایی سەرنەکەوێت توانای جەنگی درێژخایەنی نیە. بەڵام لە یەک دوو مانگی ڕابردوودا سروشتی ململانێکان گۆڕان. دەستوپێوەندەکانی ئێران بە ئاسانی داڕوخان. مەترسی جەنگی ئیقلیمی لەئارادا نیە وەک ئەوەی هێرش بێت بۆ سەر ئیسرائیل، بەڵکو ئێستا بژاردەیەکی ئیسرائیلیە. لە هەمانکاتدا واشنتۆن هەڵوێستی گۆڕا بەوەی دۆخەکە لەوە خراپتر نابێت، بۆیە دەرفەتە بۆ لاوازکردنی ئێران. بوونی ئیسرائیل بە هێزی سەربازی باڵاو بوونی پلانی هاوبەش بۆ لاوازکردنی نەیارەکانی، و ئامادەیی زۆربەی عەرەب بۆ قبوڵکردن و مامەڵەکردن لەگەڵیدا، تێزی تورکی کە لەسەر لاوازبوونی ئەمریکا لە ناوچەکە بونیاندنرابوو ناچار بە پێداچونەوە کرد. کرانەوە بەرامبەر کورد لە میانەی ئەم گۆڕانکارییەدایە لە ناوچەکە. چونکە کوردو بە تایبەتی پانتاییە جوگرافیەکەی دەکرێت ڕۆڵی گەورە ببینێت لە داڕشتنەوەی هاوسەنگی هێز لە ناوچەکەدا. بە هاتنەوەی ترەمپ ئەم پرۆژەیە خێراتر بەڕێوەدەچێت. بەڵام ئەگەر لە کەمالا هاریس بنواڕین بە تایبەتی لە دیدی ڕاوێژکارە نزیکەکانی وەک گۆردۆن فیلیپ بۆ نمونە خوازیاری ئەوەی کە ئەمریکا ڕۆڵێکی کەمتر لە دونیادا بگێڕێت. بەڵام ئەوەی بڕیاردەرە، ڕوداوەکانە.

رێبوار کەریم وەلی لە کاتێکدا، کۆمیسیۆن هەوڵ دەدات کەمێک کەفوکوڵی شەقام بنیشێتەوە و ئینجا ئەنجامی کۆتایی رابگەیەنێت، تا راددەیەکی زۆر ئەنجامەکان دیارن. * کۆمیسیۆن خۆی بەشێکە لەو تەزویرە و ناتوانێ دژی بوەستێتەوە. * رەنگبێ یەکێک لە ناوازەترین لایەنی ئەم هەڵبژاردنە ئەوە بووبێ کە هەمیشە دەسەڵات بە تەزویر تۆمەتبار دەکرێ، بەڵام ئەمجارە کۆمپانیایەکی تەرفیهیی سیاسیشیان لەگەڵ خۆیاندا کردووە بە هاوقەتاری ساختەکاری و، پارتی و یەکێتی بە پلان و بەرنامە هەتکیان کرد. * جوڵانەوەی نون نون ئێستا بووەتە گیسکی گوناه و دەوری ریشی سۆفیەکەی ناو چێشتی مجێوری هەژار موکریانی بۆ پارتی و یەکێتی دەبینێ؛ خەڵک جنێوە تەڕەکان بۆ ریشەکە دەنێرن نەک بۆ جێگەی دیکە! بە کورتی ئۆپۆزیسیۆنیان بەگژ ئۆپۆزیسیۆندا کرد و، خۆشیان تەماشاچین! * بۆ لە نون نونەوە دەستم پێکرد؟ چونکە ئەم جوڵانەوەیە خۆی پێ موعاریزێکی موزمینە، بەڵام لێرە بەدواوەباوەڕکردن بە میسداقیەتی دروشمەکانیان لای خەڵک لاواز بووە و، تووشی سەرگەردانیی سیاسی دەبن و ئەگەر بیانەوێ بەتایبەتیش لەگەڵ پارتیدا، بچنە حکومەتێکەوە کە مەسرور بارزانی سەرۆکی بێ، ئەوا ئەلفاتیحا. * لەکاتێکدا کە یەکێتی لە مەحافیلی داخیلیی خۆیدا رایگەیاندووە کە ناچێتە ناو هیچ حکومەتێکەوە کە مەسرور بارزانی سەرۆکایەتیی بکات و لە سەرۆکایەتیی هەرێم و وەزیران یەکیان دەبێ پشکی ئەوان بێ، یانیش هەردوو سەرۆکایەتییەکە دووساڵ بە دووساڵ بێت، پارتی بە شێوەی ناڕاستەوخۆ لە دەرەوەی یەکێتی لە گەڵ لایەنەکانی دیکە خەریکی بیروڕا گۆڕینەوەیە بۆ پێکهێنانی حکومەتی زۆرینە و تۆڵەکردنەوە لە یەکێتی. * ئەلبەتە باڵی مەسرور بارزانی و باوکیشی ئیعلانیان کردووە کە لەگەڵ “هەڵتۆقیوە سیاسییەکان” کە بانگەشەی”رووخاندیان” کردووە ناچنە ناو حکومەتەوە. بەڵام ئایا پارتی دەتوانێ زۆرینەی سادە دەستبەر بکات؟ * پارتی ڕەنگبێ چاوی لەوە بێت کە بتوانێ لانیکەم 10 تا 15 کورسیی لایەنە تەزویرلێکراوەکان بۆ لای خۆی رابکێشێ و یەکەمجار بتوانێ سەرۆکایەتیی پەرلەمان بەبێ یەکێتی دابنێ، کوتلەی براوە دروست بکات، سەرۆکی هەرێم هەڵبژێرێ و ئینجا مەسرور بارزانی بۆ پێکهێنانی کابینەی 10 ناوزەد بکات. * لەم پڕۆسەیەی سەرەوەدا، وا داندراوە کە یەکێتی و نون نون هیچ دەورێکیان نییە و بە پێچەوانەوە چاوەڕێی ئەوە دەکەن کە دانوستانەکانی پارتی کۆتایی پێبێت و نۆرەی یەکێتی بێت بۆ پێکێنانی کابینە. بەدڵنیاییەوە ئەگەر مەسرور بارزانی نەتوانێ حکومەت پێک بێنێ بە قوباد تاڵەبانیش پێک نایەت. بۆیە بەو حاڵە رەنگبێ پێکهێنانی کابینەی 10 بکەوێتە دوای هەڵبژاردنەکانی بەغدا و، هەموو پۆستەکان بکرێنە یەک پاکێج. * لە کۆی گشتیدا، ئەوە پرۆسەیەکە کە واداندراوە پارتی سوورە لەسەر کاندیدکردنەوەی مەسرور بارزانی بۆ سەرۆکایەتیی حکومەت و گرێکوێرەکەش لێرەدایە. ئەم دڕودۆنگی پەرتەوازەییەی توشی ناو ماڵی کورد هاتووە، بەرهەمی سیاسەتە چەوت و بوغرایانەکانی مەسرور بارزانییە بۆیەش ئەگەر تورکیاش فریای پارتی کەوتبێ کە نەکەوێ، بەڵام ئێران وای دیزاین کردووە کە مەسرور بارزانی نەتوانێ بێ یەکێتی حکومەت پێک بێنێت. * بۆیە پێداگریی سەرۆکی پارتی لە کاندیدکردنی کوڕەکەی بۆ سەرۆکایەتیی حکومەتی داهاتوو، خولانەوە دەبێ لە ناو بازنەدا، وەک هەمان بازنەی هاوپەیمانیی(صبح) کە ئەخیرەن کەوتنەوە باوەشی ئیتاڕی تەنسیقی. * بۆیە لە حکومەتێکدا کە قەرار بێت بەبێ مەسرور بارزانی پێک بێت و بۆ نمونە نێچیرڤان بارزانی(بە تایبەتیش کە هێشتا دیار نییە، مەیلی مانەوە لە پۆستی سەرۆکی هەرێمی هەیە یان نا؟) ناوزەد بکرێ بۆ پێکهێنانی حکومەت، بە دڵنیاییەوە ئەو ماوەیە زۆر کورتتر دەبێتەوە و گرێکوێرەکە زۆر بە ئاسانی دەکرێتەوە. * پێکهێنانی حکومەتێکی نیشتمانی بە بەشداری هەموو لایەنە براوەکان(ئەوانەی بیانەوێ بەشدار بن)بۆ ئەم قۆناغە تا راددەیەک تۆڵەی ئەو تەزویر و ئەو غەدرە گەورەیە دەکاتەوە کە لە هەڵبژاردن لێیان کراوە.

ئەنوەر حسێن (بازگر) -1- بەم زوانە پارتی وەك هێزی یەكەمی براوە، دەستدەكات بە سەردانی تاكتیكی لایەنەكان و كارت و بەرژەوەندییان بۆ دەخاتە سەر مێز، (یەكگرتوو، كۆمەڵ، نەوەی نوێ، هەڵوێست...) لەگەڵیاندا ناچنە حكومەتەوە، بەڵام ڕەنگە بۆ ئەزیەتكردنی یەكێتی زۆرتر لای بەرەی گەل ڕاوەستێت. دواین سەردانیشی بۆلای یەكێتی دەبێت، فایلی سەوز و زەرد دەگۆڕنەوە و یەكێتی فایلێكی سەوز دەداتە پارتی كە حكومەتی كردوەتە دوو ستۆن، داوا لە پارتی دەكات یەكێكیان هەڵبژێرێت. دواتر یەكێتی، سەردانی هەمان ئەو لایەنانە دەكات و كارت و بەرژەوەندی خۆی دەخاتە سەرمێزی دانووستان. پارتی فایلەكە دەباتەوە و ماوەیەك لێی بێدەنگ دەبێت و دواتر پێشنیاری خۆی دەكات و دیسانیش یەكێتی قبوڵی ناكات. ئەم هاتوچونە بەردەوام دەبێت لەنێوان (سەری ڕەش و دەباشان) وەكو شەرابی ناو زەریا دەشڵەقێنرێت تا پێ دەگات، تا دوای سەری ساڵ و نزیك بە بەهاری داهاتوو دەگاتە نۆشكردن. دواتر بە كارت، تەلەفون و قسەی خۆشی (تاران، ئەنكەرە و واشنتۆن) مەراسیمی كۆبوونەوەی پەرلەمانی كارا و حكومەتی نوێ پێك دێت. -2- لەم دیزاینە تازەیەدا نەوەی نوێ وەكو هێزێكی عیلمانی پلەی دوەمی لە بادینان لە یەكگرتووی ئیسلامی سەندوە، لە سلێمانیش پلەی دوەمی لە پارتی وەرگرتوە بە (15) كورسی سوپرایزی ناو موعجیزەی دیزاینی ناو هەڵبژاردنەكەیە و لەگەڵ یەكێتی كورسییەكانی نزیك بۆتەوە، هەرچەندە لە ڕووی جوگرافیشەوە دەباشان و كۆشكی سپی گوندی ئەڵمانی زۆر لەیەكەوە نزیكن. گەر ڕازیش بێت پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەردەگرێت. لەم دیزاینەدا كۆمەڵی دادگەری پاشەكشەی كردوە، خۆیان هۆكارەكەی دەزانن، بەرەی گەل، جگە لە پارتی جێگەی ڕەزامەندی ناو دیزاینە هۆمۆجینەكە نییە، چارەنووسیشی پێناچێت لە بەرهەم ساڵح باشتر بێت، هاوپەیمانی كوردستانیش خێری قسە باشەكانی بە یەك كورسی وەرگرتەوە. هێزی تریش دەركەوتوون، كە خۆیان وەكو بەرەی ئۆپۆزسیۆن ناساندوە، بەڵام لە كوردستان دووبارە بوونەوەی نەوشیروان مستەفا كارێكی مەحاڵە. -3- پرسیارێكی سادەی خەڵك لە شەقام و كۆڵانەكانی ئیسكان و كانی ئاسكان، چایخانەی مەچكۆ و شەعب دووبارە دەبێتەوە؟ - ئەو موعجیزەیە چییە یەكێتی، بزوتنەوەی گۆڕان (نەوشیروان مستەفا)، هاوپەیمانی كوردستان (بەرهەم ساڵح)، بەرەی گەل (لاهور جەنگی....) لێی جیادەبێتەوە، كەچی هەر یەكەمی زۆنی سەوزە و خەڵكی دەنگی پێدەدەنەوە! كەواتا سیاسەت حیكمەتی دەوێت، گرنگ دەنگدەر دەنگ بەكێ دەدات. - ئەو موعجیزەیە چییە پارتی، بەنەبوونی مووچە، قەیرانی ئاو و كارەبا، لافا و هاتنی سوپای توركیا و قەیرانی زۆر و زەوەند، كەچی هەر یەكەمی زۆنی زەردە و خەڵكی دەنگی پێدەدەنەوە! سیاسەت حیكمەتە. لە هەڵبژاردنیش ئەنجام شەرتە، ژمارەی دەنگ و كورسییەكان قسە دەكەن. -4- - بارودۆخەكە هێندە ئاڵۆزە، گە بڵێیت پڕۆسەكە دیموكراسییە دەخوات، گەر بشڵێیت ساختەكاری تێدا كراوە دیسان هەر دەخوات، گەر بشڵێیت پارتی و یەكێتی دوو هێزی جەماوەری كوردستانن، هیچ ناڕاستییەكی تێدا نییە. گەر بشڵێیت خاوەنی جوگرافیا، هێزی پێشمەرگە، ئەمنی و پەیوەندی ناوچەین هەقیقەتت وتوە، گەر بڵێیت؛ ئێران، توركیا و عێراق تەنانەت ئیسرائیلیش دەستیان وەرداوەتە كارەكەوە هەر دەخوات ئەوانە هەموو ئەگەر و گریمانەن. من نازانم ئێران چی دیزاین كردوە (وەكو پێشتر پارتی دەیوت...!)، بەڵام ئەم ئەنجام و فۆڕمە مۆزایكەی بەدڵەو پێشوازی لە هەموو ئەو هێزانەش كردوە، كە بە ئاشكرا یان نهێنی ئەم ماوەیە  سەردانى تارانیانكردوە، پارتیش پاش ئەنجامەكان نە باسێكی لە ئێران نە لە دیزاین كرد (پێدەچێت پارتی-ش ئەو دیزاینەی بەدڵ بێت). توركیا دیزاینەكەی بەدڵە و لە هێنانی دەنگەكانی یەكێتی نیگەران نییە (پێدەچێت یەكێتی پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا لە سەری ساڵەوە ئاسایی بكاتەوە). عێراق عرابی كارەكەیە، ئیتر منەت دەكات و مەرج و خواستەكانی خۆی باشتر دەسەپێنێت. ئیسرائیل هەرچەندە لە سنورەوە لێمان دورە، بەڵام لە هەموو كون و قوژبنی ئەم وڵاتە پەسێوە، لە تەوێڵە و بیارەوە تا حاجی ئۆمەران، سۆران و ڕەواندز گوێی هەڵخستوە، هەندێكجار (ئەم یان ئەو) باجی سەرە تاتكێی و جرت و فرتی ئەو دەدەن. واتا ئیسرائیل تەنها لە غەززە، باشووری لوبنان، بەرزاییەكانی جۆلان و دیمەشق نییە، وە بەتەنها بۆ ئەوان سەرئێشە نییە، بەڵكو لەهەموو ناوچەكە سەرئێشەی خۆی هەبوە و هەیە، وەكو چۆن هەولێر دووجار مووشەك بارانكرا و باجی ناهەقی دا. -5- هەڵبژاردنەكانی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، پاش بانگەشەیەكی توندی لایەنەكان كۆتایهات، ئیتر (كۆتایی پێدەهێنین، ناتوانن، بوەستە، درۆ دەكەن) دەخرێنە ئەرشیفەوە، پێویستە؛ توندی گوتارەكان لە یاد بكرێت، دوو وەفدی بەهێزی یەكێتی و پارتی، كە خاوەنی بڕیار و تۆلێرانس بن كۆببنەوە بۆ دروستكردنی كابینەیەكی جیاوازتر. پارتی؛ (پۆست و كارەكتەر)ی سەرۆكی حكومەتی دەوێت، یەكێتی سەرۆكی هەرێم و وەزارەتی ناوخۆی دەوێت. ڕەنگە لەسەر وەزارەتە سیادییەكان گرفت پێكبێت، چونكە لەوانەیە یەكێتی داوای دوو لەو وەزارەتانە بكات. ڕەنگە سیناریۆی تریش بێتە پێشەوە، وەكو ئەڵتەرناتیف، بەڵام دروستكردنی حكومەت و سیستمی سیاسی، بێ یەكێتی بە (23) كورسی و بێ پارتی بە (39) كورسی لە كارێكی مەحاڵ دەچێت. وەكو چۆن بردنەوەی پڕۆسەكەش بەبێ دیزاینی زۆرینەی یەكێتی و پارتی لە موعجیزە دەچێت. بەڵام، بۆ هەلوومەرجی كوردستان، بەتەنها ژمارەی كورسی حوكم ناكات، بەڵكو هێز و دەزگای ئەمنی، جوگرافیا، پەیوەندی ناوچەیی و نێودەوڵەتی، واتا بەدەركردنی هەركام لەم دوو هێزە لە هاوكێشەكەدا، واتا دوو ئیدارەیی هەرێمی كوردستان و بێ ئەرزشكردنی پەرلەمان و دەنگی خەڵك. بەڵام بۆ تێپەڕاندنی كێشەكان پێویستە: - هەردوولا، هەندێ كارەكتەر لەناو كابینەكەدا بگۆڕن. - هەردوولا واز لە غرور و عینادی بێنن. - دوو سەرۆكی فراكسیۆنی شارەزا و كەسایەتی بۆ لیستەكانیان دەستنیشان بكەن. چونكە چەند مەترسی لەبەردەم كوردستان و ناوچەكەدا هەیە: - هەڵبژاردنەكانی نۆڤەمبەری داهاتووی عێراق، كە ڕەنگە گرفت بۆ كورد و پۆستەكان دروستبكات. - ئەگەری پەلاماردانی عێراق و حەشدی شەعبی لە لایەن ئیسرائیلەوە. - شەڕ و ململانێی و هێرشی ئیسرائیل بۆسەر ئێران و وەڵامدانەوەی. بۆیە گەر هەلومەرج و هاوكێشە سیاسییەكان باش نەخوێننەوە، ڕەنگە بۆ حەلی قەیرانەكانی نێوانیان، قۆناغی یەكەم دادگای فیدراڵی و دواتر توركیا و ئێران، پاشان ئەمریكا و ئەوروپا سییناریۆیەك بسەپێنن، كە بەخواستی یەكێتی و پارتی نەبێت. دیزاینی پەرلەمانی كوردستان و هێزە سیاسییەكان گۆڕاوە و هەلومەرجەكەش تەواو گۆڕاوە، بۆیە مامەڵەكردن بە تێڕوانینی چوار ساڵی پێشوو بۆ حوكمڕانی كوردستان، نەك هەر مەنتقی نییە، بەڵكو ئاریشە و قەیرانی زۆرتری لێدەكەوێتەوە.    

د. یاسین تەها دوو رۆژی دیكە دەچینە نێو پرۆسەی هەڵبژاردن، پاش تێپەڕبوونی شەش ساڵ بەسەر ئەزموونێکی هاوشێوە کە پڕی پێشهات بوو، ئەمەش بەسە بۆ ئەوەی هەڵبژاردنی ئەم جارە جیاواز بكات لەوانی تر. لە نێو تەوەرە فرەڕەهەندەكانی هەڵبژاردندا ئەم چەند تەوەرەیە دەشێت جێگەی هەڵوێستە و تێڕامان بن: 1-     هەڵمەتی هەڵبژاردن:  لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی 2024دا هەندێک لایەنی ئەرێنی و لە هەمان کاتیشدا هەندێك لایەنی نەرێنی هەبوون كە لێكەوتەیان لەسەر پرۆسەكە و دەرهاویشتەكانیییەوە دەبێت:  لایەنە ئەرێنییەکان:  -    ئاستی بەریەککەوتنی گوتار تا ڕادەیەك زۆر بەرز بوو، بەڵام جێگەی دڵخۆشییە توندوتیژی و پەلاماردان لە هەڵمەتەكەدا شیاوی باس نەبوو بەراورد بەو جۆش و خرۆشە، ئەمەش پێشهاتێکی باشە بۆ گۆڕینی میکانیزمی ململانێ لە وڵاتێکدا کە هێزی چەکداری جۆراوجۆری تیایەو هێشتا کاریگەرە بە لێکەوتەکانی شەڕی ناوخۆو هەمیشە تارمایی شەڕی بەسەرەوەیە. -    لە هەڵمەتەکاندا بەکارهێنانی خەبات و ڕابردوو زۆر پاشەکشەیانکرد، لە بەرامبەردا گفت و بەڵێنەکان دەربارەی ئێستاو داهاتووی ژیان و گوزەرانی خەڵک هەڵكشان، کەمتر "خەباتی شاخ"و "قوربانی"و "شەهیدان" کرانە کەرەستەی هەڵمەتەکان کە نەوەی ئێستا زۆر تێی ناگەن و زۆرجاریش موزایەدەو زێدەڕۆیی و ئاوەژووکردنی تێدەکەوێت. -    سەركردەو بەرپرسەكان ناچاربوون گرنگی بە ڕای گشتی بدەن و بچنە ناو خەڵك و كۆبوونەوە جەماوەرییەكان گرنگی زۆریان پێدەدرا، ئەمەش ئەگەر ناچاركردنەكانی لێ دەربكەیت گەڕانەوەی گرنگییە بۆ ڕای خەڵك كە لە بنەڕەتدا دەبێت ئەوان سەرچاوەی شەرعیەت بن.  -    سەرباری پەرتەوازەیی زۆری لیستە ڕكابەرەکان، جەمسەرگیرییەکان لەسەر بنەمای دەسەڵاتدارو ئۆپۆزیسیۆن بوون ئەمەش دەشێت بۆ وێستگە و قۆناغی تر پەرەی پێ بدرێت. حوکمڕانی ئەگەر عەیار 24یش بێت، ڕێسای یاریی دنیای ئێستا وایە کە دەبێت هاوکێشەکە لە دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن پێکبێت و ناکرێت و ناشێت هەمووی لە حوكمڕانیدا بەشداربێت.  لایەنە نەرێنییەکان:  - بەرزکردنەوەی سەقفی گفت و بەڵێنەکان گەیشتنە ئاستێک دەشێت دواتر ببنە هۆكاری بێهیوایی زیاتر، بەتایبەت ئەوکاتەی بە دڵنیایی کە لانیکەمی ئەو گفتانە جێبەجێ نابن.  -  شەڕە قسەو بەریەککەوتنی توند سەرباری لایەنی باشی بەتاڵکردنەوەی حەماسەت و تەزوو کراوەیە بەڕووی ئەگەری خراپیشدا کە دووبارەبوونەوەی ئەزموونی تورکیاو ئێرانی دراوسێیە، پرۆسەی سیاسی ئەم دوو وڵاتە پڕیەتی لە شەعبەوییەت و شەڕە قسە، بەڵام بارودۆخ لەسەر ئەرزی واقیع تا ڕادەی زۆر هەروەک خۆیەتی و ناگۆڕێت. - لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا چەمکی زۆر ئاوەژووکران و فریودان و زانیاری نادروستی زۆر دەرخواردی خەڵک دران، تێكەڵكردنی زۆر هەبوون لەنێوان ئەرکی پەرلەمان و ئەرکی حکومەت، ڕاستکردنەوەی ئەم تێگەیشتنەش دواتر ئاسان نییەو پاش هەڵبژاردن یەخەی پەرلەمانتارانی دەرچوو دەگرێت، کاتێکیش کە بە دڵنیایی ناتوانن ئیشی حکومەت بکەن دەکەونە بەر ڕەخنەو تەنانەت نەفرەتیش. - لە هەڵمەتەکاندا ڕاستییەک فەرامۆش کرا کە وتنی لە بەرژەوەندی ڕکابەرەکان نەبوو، ئەویش ئەوەیە خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان مەحکومە بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی، بۆ موچەو بودجەش هەر چاوی لە دەستی بەغدا دەبێت و چیتر کوردستان سەرچاوەی تەشریعی دەستکراوەو خاوەن ئابوری و دارایی سەربەخۆ نییە، بەرچاوڕوونی ئەوتۆش لەبارەی هاوکێشەی هێز لەسەر ئاستی فیدراڵی بە خەڵک نەدرا کە زیاتر لە هەمووشت لە ئێستادا كاریگەریی لەسەر كوردستان هەیە.  2- گرێی بەشداریكردن و بایكۆتكردن:  كێشەیەكی گەورەی هەڵبژاردن لە كوردستان و دنیا پاشەكشەی رێژەی بەشداریكردنە. لە كوردستاندا بەپێی هەندێک ڕاپرسی نێوخۆیی و هەندێک ئاماژەی دیکە، ڕێژەی خەڵکی دوودڵ و ڕا ڕا دەربارەی هەڵبژاردن کەم نین، بەشی زۆری ئەمانەش پاساو هۆکاری خۆیان هەیە کە زەقترینیان چەقبەستنی دۆخی هەرێم و سوڕانەوەیەتی لە نێو بازنەیەکدا بەبێ هەبوونی ئاسۆیەکی ڕوونی دەربازبوون. بەڵام بۆ بەرچاوڕوونی ئەم توێژە ڕەنگە ئەم چەند ڕاستییە گرنگ بن:  -    ئەزموونی خولەکانی پێشووی پەرلەمانی کوردستان بەتایبەت چوارەم و پێنجەم پێمان دەڵێن؛ نابێت چاوەڕوانی گۆڕانکاری گەورەو بەرچاو بکرێت لە خولی شەشەم، تەنانەت لە خولی حەوتەم و دوای ئەوەش، ئەگەر زەمینەی تر نەڕەخسێت و لەسەر ئاستەکانی دیکە ئەم شێوازە بەڕێوەبردنە گۆڕانکاریی بەسەردا نەیەت، ئەمەش پرۆسەیەکی ئاڵۆزەو بەشێکی زادەو دەرهاویشەی ژێرخانە کۆمەڵایەتی و بنیاتە کولتورییەکەیەو تەنیا دەنگدان نایگۆڕێت. -    ڕاستییەکی تر هەیە کە تا هەنوکە هیچ بەدیلێکی دیکەی گونجاو بۆ هەڵبژاردن لە ناوچەکەو دنیادا نییە، عەرەب قسەیەکیان هەیە بۆ ئێمەش کت و مت ڕاستە "إما الانتخاب أو الانقلاب"، بژاردەی دووەمیشیان (كودەتا) لە کوردستاندا ڕوودانی تاڕادەیەک لە مەحاڵەوە نزیکترە چونکە ئێمە لە چوارچێوەی سیستمێكی تایفی عێراقیداین كە هەمیشە مەترسیمان لەسەرە، جگە لەوەش زیاتر لە جەمسەرێکی دەسەڵات و زیاتر لە گروپ و دەستەیەکی خاوەن بەرژەوەندی هاوبەش لە كوردستاندا هەن و لە خاڵی كۆتاییدا ڕێگرن، هەروەها ڕوونە کودەتاش تەنیا بەسەر یەک لایەنی شمولیدا دەکرێت کە هەموو شت تەنیاو تەنیا خۆی بێت نەك ئەو تێكچڕژانەی ئێستا. - ڕێگاکانی گۆڕانکاریی فرەو جۆراوجۆرن و پشوو درێژی پێویستە، هەر هیچ نەبێت دەشێت هەڵبژاردن وەک ڕاپرسییەکی جەماوەری لەبارەی خواست و ویستی دەنگدەرو هەڵوێستی خەڵک لە کارو ئەدای لایەنە سیاسییەکان تەماشا بکرێت و خەڵک لەو ڕێگایەوە پەیامی خۆیان بگەیەنن بەتایبەت كە بەشداریكردن هیچ قورس نییەو تێچووی نییە لەسەر دەنگدەرو هەموو ئاسانكارییەكی بۆ كراوە.  - سەرباری هەموو ئەمانەش ویستی بەشداریکردن یان بایکۆتكردن؛ بڕیارێکی زۆر تایبەتەو هەر چۆنێک بێت هەر دەبێت ڕێزی لێ بگیرێت و شیاو نییە هیچ بەرەیەک پلار لەوی دی بدەن. جگە لە توركیا ڕەنگە كەم هەڵبژاردن هەبن لە دنیا كە رێژەی بەشداریكردن بچنە سەروو 50%.  3- قۆناغی پاش هەڵبژاردن:  ڕەنگە سەرقاڵی هەڵمەتەكان و لۆكاڵی بوونی گوتارەكان هەندێك لە دەوروبەرمان دایبڕیبین، لە ئێستادا ئیسرائیل بە پاڵپشتی ئەمەریکاو هاوپەیمانەکانی (ترەمپ بەتایبەت ئەگەر بگەڕێتەوە)، دەیانەوێت نەخشەیەکی نوێ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بسەپێنن. ئەم نەخشەیە لە دەریای ناوەڕاستەوە تا ناو عێراق درێژ دەبێتەوە، لەبەرامبەریشدا ئێران و باڵ و تەواوكەرەكانی لە ناوچەکە بە هەموو توانایەک کە هەیانە بەرگری دەکەن و دەیانەوێت شکست بەم پرۆژەیە بهێنن، لەم نێوەنەشدا کوردستان لەگەڵ ئەو ململانێ جیۆسیاسییەدا یەخانگیرەو کەشتییەوانی باشی دەوێت لە گێژەڵوکەو تەوژمە چاوەڕوانکراوەکان بیپەڕێنێتەوە، بۆیە گرنگە بە خێرایی گرێی هەڵبژاردن و ئاڵۆزییەكانی هەڵمەتی هەڵبژاردن تێپەڕێنین و بچینە سەر پەڕەی سپی پاش هەڵبژاردن. زۆر گرنگە پرۆسەکە هەر دەرەنجامێکی هەبێت بەخێرایی قبوڵبکرێت، هەر لە ئێستاشەوە مشوری ڕۆژی پاش جێگیرکردنی ئەنجامەکان بخورێت، چونکە ڕوونە کە دەوڵەتانی ناوچەکە بەتەنیا ناتوانن بەرەنگاری ئاڵنگارییەکان ببنەوەو ئەوەتا هەموو خەریکی جەمسەرگیری و هاوپەیمانێتین، ئیتر ئەبێ هەرێمێکی بچوک لەنێو دەستورێکی کاڵ و خاوی دەڵەمەدا چۆن بە پەرتەوازەیی و بەبێ دیگایەكی ڕوون بتوانێت.

دڵسۆز حەمە هەڵەیەکی گەورەیە پڕۆسەی هەڵبژاردن  تەنها  بە سندوقەکانی دەنگدانەوە گرێ بدەین، زۆربەی ڕژێمە دێکتاتۆرو شمولیەکانی وەکو ئێران وعێراقی سەردەمی بەعس و میسری  سەردەمی موبارەک و تەواوی وڵاتە عەرەبیەکان پیادەی جۆرێک هەڵبژاردن و دەنگدان دەکەن، بەڵکو هەڵبژاردن  ئەوکاتە مانادارەو مانیفێستی دیموکراسی و ئازادی مرۆڤ و بەشداری دیموکراسیانەی هاوڵاتی دەکات کە دەسەڵاتەکان لەیەکتری جیاکرابێتەوە، دەزگای دادوەری سەربەخۆ بێت، دامەزاراوەکان پابەندی یاسای بەڕێوەچونی تایبەت بەخۆیان هەبێت نەک پابەند بەمیزاجی شەخسی و بەڕژەوەندی ئەم یان ئەو هێزی سیاسی، کۆی دەزگای بەڕێوەبردن و دەزگای دادوەری و دەزگای تەشریعی کە پارلەمانە ڕۆڵی ڕاستەقینەی خۆیان ببینن لە چەسپاندنی یاساو چەمکی هاوڵاتیبوون و پاراستنی مافەکانی هاوڵاتی و ڕێکخستنی پەیوەندی نێوان هاوڵاتی و دەسەڵات، هاوکات کۆمەڵگا هەڵگری لانی کەمی فەرهەنگی دیموکراسی و ئەخلاقی دیموکراسی بێت، هەڵگری فەرهەنگی لێبوردیی و پێکەوەژیان بێت، ئەو فەرهەنگەی کە دەبوو ئەو هێزە سیاسیانەی ساڵانێکە دەسەڵاتی ڕەهایان بەسەر تەواوی کۆمەڵگادا واڵایە دەبوو لە ڕێگای دەزگا پەروەردەیی و مێدیایی و سیاسی و فەرهەنگیەکانەوە بینایان بکردایە، بەڵام سەرجەمی ئەو هێزە سیاسانەی بەدرێژایی سێ دەیەیە ڕابوردوو کۆمەڵگای کوردیان  بەڕێوەبردوە لە بونیای خۆیاندا نەک هەڵگری خەیاڵی دیموکراسی و بەرهەمهێنانی کۆمەڵگایەکی ئازادو دیموکرات نین بەڵکو  خۆیان  مانیفێستی  نادادوەری  و سستەم  و بەرهەمهێنانەوەی سەرکوت و دەسەڵات و پاوانخوازین لەهەمبەر هێزەکانی دی  و لەهەمبەر کۆمەڵگاشدا، ئەم هێزانە  نەک خەیاڵی  چەسپاندنی یاساو بەدامەزاروە کردنی کۆمەڵگایان نیە. بەڵکو بۆ خۆیان گەورەترین لەمپەرن لەبەردەم  چيسپاندنی یاساو بەدامەزراوەکردنی کۆمەڵگاو بیناکردنی دیموکراسی و دەوڵەتی هاوڵاتی و چەسپاندنی مافەکانی، خۆیان ڕێگرو لەمپەرن لەبەردەم بیناکردنی فەرهەنگی دیموکراسی و بەرهەمهێنانی هاوڵاتی هۆشیارو ئازاد، مرۆڤی  بەهێزو  خاوەن ئیرادە ، ئەوەی کە  ئێستا دەگوزەرێت لە پێشبڕکێ  و نمایشێکی هێستریدا بەناوی هەڵبژاردنەوە وەکو دەبینین بووەتە شانۆیەکی هێستری  و نمایشێکی هەرزان بۆ خاڵیکردنەوەی ئەو هەموو وزەی ڕق  و کینەو بەربەرەکانێ و ململانێ  نابەرپرسیارەی کە هێزە  جیاوازەکان لە هەمبەر یەکتریدا کەڵەکەیان کردوە، ڕق و کینەیەکی بارگاوی بە زیاتر پاوانکردنی هێزو مونافەسە لەسەر پارەی  خەیاڵی  نەوت وداهاتەکان، لەسەر پاوەری سیاسی، شەڕێکی تاقەتپڕوکێنە لەسەر ئەو پول و پاوەرە ترسناکەی لە کوردستاندا بوونی هەیە، ئەوەی  لێرەدا غائیبە، ئەوەی  نرخ  و پێگەو بەهای نیە هاوڵاتییە! ئەو هاوڵاتیە  ئاساییەی  کە دواجار لە پڕۆسەی دەنگدانی ئاساییدا دەبوو خەم  و ئامانجی ئەو هێزە  سیاسیانە  بێت کە دەبێت نوێنەرایەتی بکەن. بەڵام ئەوەی ئێستا  ئاکتوێلە، ئەوەی دەگوزەرێت ململانێ  نیە  لەسەر شێوازی بەڕێوەبردنی  دەسەڵات، لەسەر بەرنامەی ئابوری، جیاوازی دنیابینی ئیداری، جیاوازی لە پێناسەکردنی ماف وئەرک و پێگەی  کۆمەڵایەتی و ئینسانی  تاک، جیاوازی لە بەرنامەی دورمەودا و نزیک مەودا، لە سیاسەتی  دەرەوەو ئاسایشی ئەمنی و ئاسایشی کۆمەڵایەتی و ئاسایشی خۆراک، ململانێ نیە لەسەر ڕێزەی  ئاوەدانکردنەوەو سیاسەتی ئاوەدانکردنەوەو بوژانەوەی ژینگەو سیاسەتی کشتوکاڵی و پیشەسازی، ململانێ نیە لەسەر بیمەی  بێکاری  و بیمەی تەندروستی و باشکردنی ڕێگاوبان  و بەهێزکردنی ژێرخانی ئابوری  و بەهێزکردنی کەرتی  خوێندن  و گۆڕینی ڕیشەیی  سستەمی پەروەردە و فێربوون کە  بە هێجگاری داڕزیوە، سستەمی  تەندروستی  کە  بوەتە  پانتاییەک بۆ وەبەرهێنانی نامرۆڤانەو بازرگانی   گومانلێکراوی داودەرمان بەسەر ژیانی هاوڵاتیانەوە، ململانێ نیە لەسەر سیستەمی دادوەری  و فەراهەمکردنی  مافەکانی مرۆڤ، لەسەر پاراستنی مافی ژن و مناڵ، مافی کەمئەندام و مرۆڤە  بێنەواکانی کۆمەڵگا، ململانێ نیە  لەسەر بەهێزکردنی کۆمەڵگاو بەرهەمهێنانی  مرۆڤێکی نوێ و خاوەن ئیرادە، بەڵکو ئەوەی لەمڕۆژانەدا نمایش دەکرێت بەناوی هەڵبژاردنەوە ڕوونترین گوزارشتە لە نادیموکراسی هێزەکان خۆیان، لە وێرانەیی و تەپینی بە  ئانقەستی  کۆمەڵگا. دوای سێ دەیە لەئەزمونی خۆبەڕێوەبردن و خۆسەری تازە بەتازە لەبەردەم خراپترین و نابەرپرسیارترین جۆری خیتابی سیاسیداین، خیتابێک گوزارشت لەو پارچە پارچەبونە ئەبەدیەی کوردبون دەکات، خیتابێکی ناعەقلانی، نابەرپرسیار، نازانستی و نائەخلاقی، خیتابێک خاڵی لە خەیاڵی دیموکراسی لە هەڵگرتنی بەرپرسیاری مێژویی و لە خەیاڵی ستراتیژی ئیداری بۆ داهاتووی کۆمەڵگایەک بە دەست دەیان کێشەی ئیداری و فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی و ئابوری سەختەوە دەناڵێنێت، کۆمەڵگایەک لە ناوەوە پارچە پارچەو خاڵیکراوە لە مۆتیڤەکانی ئینتیماو پابەندبون بەیەکترو بە دەسەڵات و بە خەونەکانیشەوە، کۆمەڵگایەک خاڵی لە خەون و پڕۆژەی هاوبەش، بەڵکو خیتابی ئەو دوو هێزە لە ململانێ و شەڕەدەنوکی دووخێڵ، دوو تایەفە، دوو گروپی کۆمەڵایەتی دەچێت کە شەڕی کۆنە قین بکەن نەک خەمی پیادەکردنی دیموکراسی و بەڕێوەبردنی  کۆمەڵگایەکی  ئینسانی . دوای سێ  دەیە لە ئەزمونی  خۆبەڕێوەبردن  و ئەزمونی هەڵبژاردن لەبەردەم  خراپترین  پڕۆسەی هەڵبژاردنداین چی وەکو ئەو کەشوهەوا هێستری وناعەقلانی و پڕ هاتوهاوارەی فەزای گشتی داپۆشیوە، چی وەکو ئەو بەربژێرو کاندیدو کەسانەی خۆیان بەشایەنی هەڵبژاردن ونوێنەرایەتی کۆمەڵگا دەزانن، حەشاماتێک کە  پێناچێت بەهیچ فلتەرێکی ئەکادیمی و سیاسی و تەنانەت هونەری و ئەخلاقیشدا تێپەڕیبێت هەر بۆیە لەم نمایش و کەرنەڤاڵە هێستریەدا سەیر نیە کە ڕێکەوتی  فیگەری سەیرو سەمەرە بکەین تا دەگاتە دەیان لیبۆک و هەرزانترین ڕوخسارەکانی سۆشیال میدیا، ئەمە ئەگەر بەدیوێکدا گاڵتەکردن بێت بە ئیرادەی  ئینسانی کورد، بەدیوەکەی تردا، بێئەرزشکردن و بێنرخکردنێکی بەمەبەستی هەموو ئەو دەزگا و دامەزراوانەیە کە دەبێت لە پڕۆسەی دیموکراتیزەکردنی کۆمەڵگادا بونیان هەبێت و کارابن وەکو پارلەمان ..... بەڵام  لەدەرەوەی حیزب و هەژمونی حیزب ! مەترسیدارترین وەبەرهێنانی سیاسی، ئاسانترین و نزمترین ئامڕازەکانی کۆکردنەوەی دەنگ و خەلەتاندنی خەڵکی عەوام یاریکردنە بە هەستی دینی و ختوکەدانی عاتیفەی دینی عاتیفەی قەومیە، مەترسیدارترین وەبەرهێنانی سیاسیش وەبەرهێنانە لە ئایین  و پشتیوانیکردن و بەکارهێنانی  ئایینە، ئەو وەبەرهێنانە فاشلەی کە تەنانەت زلهێزەکانیش هەمیشە سەرکەتوو نەبوون لەو گەمەیەدا چی جای هێزێکی سیاسی لە کوردستاندا و لەهەناوی کۆمەڵگایەکدا کە توندڕەوی ئایینی یەکێکە لە کێشەکانی نەک مۆتیڤەکانی هەڵبژاردن! وەبەرهێنانی سیاسی لە ئایین و دیدە توندڕەوەئایینیەکاندا یاریکردنە بەو ئاگرەی کە هەمیشە سوتان و وێرانەیەکی فەرهەنگی  وئینسانی و کۆمەڵایەتی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، نمونەکانیش هێندە زۆرن کە لە ئەفغانستانەوە  دەستپێدەکات هەتا میسرو لوبنان. ئەوەی لەم پڕۆسەیە غائیبە، گفتوگۆ، دیباتی سیاسی قوڵ و ڕەخنەو هەڵسەنگاندنە، عەقڵ  و ژیری  و هاوڵاتییە، ئەوەی  لەم نمایشە  هێستری  و نابەرپرسیارو پڕی هاتوهاوارو توڕەیی و دەرکەوتنی  چەندان  مەشهەدی هەم توندوتییژ، هەم کۆمیدی ونمایشکاری  نەشارەزا هەم لە پڕۆسەی سیاسی و هەم لە کۆدی نمایشکردنی سیاسی ئەوەمان بیردەخاتەوە کە ئێمە دوای سێ دەیە لە ئەزمونی سەربەخۆیی و خۆبەڕێوەبردن بەڵام دەیان هەنگاو بەرەو پاشەوە گەڕاوینەتەوە !! دەبێت بە قوڵی  گومان لەو کۆمەڵگایە بکەین کە ئەزمونی بێڕێزی وتاڵانی و گەندەڵیەکی سیستەماتیک دەکات، کە سستەمی پەروەردەو تەندروستی داڕزیوە، کە بۆ موچە ڕسوا دەبێت، کە ئەزمونی ئەو هەموو تاڵانییە ئاشکرایە  دەکات کەچی وەختێک پاڵەوانەکانی دزینی نەوت و داگیرکردنی عەقارات و زەویوزاری وڵات دێنەسەر پلاتفۆرمەکان و بەشەقامەکاندا بە ئۆتۆمبیلە گرانبەهاکانەوە نمایش دەکەن .... ئەمانیش لەمبەری  شەقامەکانەوە چەپڵەیان بۆ لێدەدەن !!

رەحمان غەریب لانی كەم نزیكەی چارەكە سەدەیەك مام جەلال لە هەرێم و بەغدا، وەك سكرتێری گشتی یەكێتی و سەرۆك كۆمار، لە ساتەوەختی تۆفان بوبێت یان سایەقەی سیاسیدا كە دەچووە سەر ستەیج یان وتارێكی پێشكەش دەكرد، وردبین و هاوسەنگ و واقعی بوو بۆیە لە ناوخۆ و دەرەوە كاردانەوە و كاریگەری هەبوو. جەنابیان كە وتاریان دەدا، تێكەڵیان دەكرد بە شۆخیی ژنە جوتیارێكی گوندەكانی پشدەر،  گێڕانەوەیەكی نوكتە ئامێزی هاوڕێ عەزیز محمد، بە یادەوەری دیداری لەگەڵ سەركردەیەكی نێونەتەوەیی، تێكەڵ بە وەفای هاوڕێیەكی، بە گەشبینی سیاسی پێشمەرگەیەكی كەمئەندام، تەڵەی چەپڵە لێدان پێیەكانی نەدەخلیسكاندە نێو زمانێكی كۆنترۆڵنەكراوی سیاسی. روحی شاد بێت، ئەو لەناو پاركی ئازادیدا، سەكۆیەكی ئازادی بۆ هاوڵاتیان دروست كرد لە یەكەمین لێدوانیدا ووتی" جوێندانیش بێت وەرن لە منەوە دەستپێبكەن"، مینبەرێكی بۆ جوێندان بە خۆی دروستكرد نەك بۆ جوێندان بەخەڵك، ئەو لە خەیاڵیدا نەبوو دەورانێك بێتە پێشەوە لەمینبەری رەسمیی پۆست یەكێتییەوە، جوێن بە هاوڵاتییان بدرێت، بە " گەواد" وەسفییان بكرێت. بەكارهێنانی دەستەواژەیەكی وەك " گەواد" لە مینبەری هەڵبژاردنی شارێكی جوان و بە مەعریفەت و خاوەن فەرهەنگی رەنگینی وەك هەڵەبجە، دەبوو شۆكهێنەر بێت بۆ هەموو ئەوانەی باس لە رێبازی تاڵەبانی باوك دەكەن، لەسەردەمی ئەودا رەخنەگرتن برەوی پێدەدرا، ئەندامانی یەكێتی و هاوڵاتیانیش زاتیان دەكرد رەخنە لە سكرتێرەكەیان بگرن. ئێستا لەناو یەكێتیدا، سەدان خاوەن بڕوانامەی بەرزی ئەكادیمی، نووسەر، هونەرمەد،  چەند سیاسەت مەدارێكی بێدەنگی نەوەی پێشووش هەن كە سەریان لە سیاسەت سپی كردووە، رەنگە درك بەمەترسی ئەو زمانە ئاست نزمە بكەن، زاتبكەن وەك چۆن رەخنەیان لە تاڵەبانی باوك دەگرت، لانیكەم رەخنە لەو هەڵسوكەوتە بگرن، سنووردار بكرێت تا لەسەر ستەیجەوە شۆڕنەبێتەوە بۆ كۆبونەوەكانی سەركردایەتی. یەكێتی مافی خۆیەتی لە دروشمەكانیدا بۆ ڕازیكردنی دەنگدەر، پەنا بۆ هەموو دەستەواژەیەكی وەك "دەیڕوخێنین" و "لۆمارێ" و "شامسوار" و "زاب خودێ" و " وین حصە  "و "مودیرعام" و هەموو ئەو دەستەواژانەی تریش لە گوتاری سیاسییان رەنگبدەنەوە، بەڵام نەختێكیش سوود لە زمانی نەرم و روونی مام جەلال وەربگرن كە بە زیاتر لە مانایەك كراوە بێت بۆ لێكدانەوە. رەخنەگرتن لە ووتاری سكرتێری گشتی، پشتگیری نییە لە " مێشی ئەلكترۆنی" كە هەڵمەتی هەڵبژاردنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە تۆڕی كۆمەڵایەتی دژ بە سەرۆكی یەكێتی، بە پارەی گشتی كارایان كردوون ، كە بە روخسارو جەوهەر، تەنها لەم سەردەمی پوچگەراییەدا شوێنی دەبێتەوە.

پ. د. سەعید عەلی بێگومان بەرزكردنەوەی دروشمی هەڵبژاردن لەدێر زەمانەوە لەلایەن سیاسییەكانەوە لەسەرتاسەری دنیادا ڕەنگدانەوەی بارودۆخ و قۆناغێكی زەمەنیی دیاری كراو بووە ، بۆیە دەبینین ئەو دروشمانە لەلایەن حیزبەكان لە وڵاتە پێشكەوتووەكانی جیهاندا زۆر دووبارە ناكرێنەوە ، بەڵكو حیزبە سیاسییە سەركەوتووە بە ئەزموونەكان هەوڵدەدەن كۆمەڵە دروشم و پڕۆژەیەكی نوێی هاوچەرخ پێشكەش بكەن کە ڕێك و گونجاو بن لەگەڵ قۆناغ و ڕووداو و پێشهات و گۆڕانكاریی و پێویستیی  وڵاتەكانیان و داواكاری كۆمەڵگەكانیان . لە كوردستاندا ئێستا چەندین دروشمی قەبە و گەورە و خەیاڵیی لەلایەن پارت و هێزە سیاسییە عەسكەریی و مەدەنییەكانەوە بەرزكراونەتەوە و  ڕۆژانە جەماوەریان پێ تەڵقین دەدرێ و دەگەوجێنرێ. ئەوەی لەم دروشمانەدا سەیرو سەمەرەیە ئەوەیە : یەكەم :  زۆرێك لەو دروشمانە هێشتا تەمومژاوین و نەك تەنها جەماوەر لە ناوەڕۆك و ماناو ئامانجی پشتەوەیان حاڵی نەبووە ، بەڵكو دوور نییە هەندێك لە خاوەنەكانیان و پاڵێوراوەكانیشیان ئەگەر لەمەڕ ناوەڕۆك و مەغزای حەقیقی ئەم دروشمانە پرسیاریان لێ بكرێ نەتوانن وەك پێویست وەڵام بدەنەوە و دەنگدەر قەناعەت پێبكەن . دووەم :  ئەوانەی ئەم دروشمانەیان بەرزكردۆتەوە زۆر بەشێوەیەكی نا تەندروست و ناسروشتیی و ناشارستانیی  پڕوپاگەندە بۆ خۆیان و دروشمەكانیان دەكەن و جەماوەر جۆش دەدەن ، واتە كەشێكی عەسكەرتاریی و شەڕێكی دەروونیی گەورەی وا خولقێنراوە وەك ئەوەی هەمووان لەبەردەم جەنگێك و مەعرەكەیەكی یەكلاكەرەوە و كۆتاییدا بن ، بەو مانایەی ئەگەر هەر یەكێك لەو دروشمانە سەركەوتوو نەبێ و دەنگی پێویست مسۆگەر نەكات ، ئەوا كوردستان دەڕوخێ و خەڵكەكەیشی جەهەننەم چاوەڕێیان دەكات ! ئەوەی جێی سەرسوڕمانە ئەوەیە غروور و لەخۆبایی بوون و متمانە بەخۆبوونێكی گوماناویی بە هەڵگرانی ئەم دروشمانەوە بەدێ دەكرێ و، هەر یەكێك لەو حیزب و لایەنانە پێشبینی ژمارەیەكی سەیرو خەیاڵاوی كورسی پەرلەمانیی بۆخۆی دەكات ، وەك ئەوەی دەستكەوت و داهێنانەكانی ( یابان ) و پێشكەوتنەكانی وڵاتی ( سەنگافورا ) ئەمان خاوەنی بن و ئێستا چاوەڕێی پاداشت بكەن! یان وەك ئەوەی ئەو حیزب و لایەنانە هەستیان بەوە نەكردبێ كە جەماوەر تاسەر ئێسقان هەڵگرانی ئەم دروشمانە یەک بە یەكیان دەناسن و دەیان جار ئەزموونیان كردوون و، فۆڕم و ناوەڕۆكیان شارەزا بووە و، زۆر بە وردی مێژوو و كارو سیاسەت و سابقەیان دەزانێ ! ئەی ئایا ئەوان نازانن جەماوەر چاك دەزانێ ئەم تایتڵ و دروشمانە نەك بە حیزبی فاشیل و دۆڕاو و داڕزیوو  و سواو، نەك بە حیزبۆڵكە و تاقمی بچوك و پڕۆژەی تاكەكەسیی و خەڵكی پاشماوەی ئینشیقاق و سیاسی گەندەڵ و ئۆپۆزسیۆنی ڕواڵەتیی ساختە و درۆزن نایەنە دی و جێبەجێ ناكرێن ، كە ئەمانە هەر هەموویان بەر غەزەب و نەفرەت و لەعنەتی خواو پێغەمبەر و ئاسمان و زەوی و داروبەرد كەوتوون! بەڵكو ئەم دروشم و تایتڵە گەورانە بە حیزبێك یان چەند حیزبێكی تۆكمەی عیملاقی بەهێزی خاوەن هەموو جۆرە توانایەكی ماددی و مەعنەویی و، پشت ئەستوور بە هەزارەها ئەندام و كادیری لێهاتوو و پێگەیەنراو و ئامادەكراو و، خاوەن پانتاییەكی بەرفراوانی خەیاڵیی بنكەی جەماوەریی ، هەروەها خاوەن قیادە و نوخبەیەكی سیاسیی عەبقەریی متمانەپێكراو و زیرەك و كاریزما و، خاوەن قورسایی و ڕابردووی پاك و، وابەستە نەبوو بۆ ئەم و بۆ ئەو دێنەدی و جێبەجێ دەكرێن! خۆ ئەگەر ئەوانەی ئەم دروشمانەیان بەرزكردۆتەوە ئەم ڕاستییانە دەزانن ، كەواتە وەڵام لەم دوو حاڵەتە بەدەر نیە  : یەكەم  : یان ئەوەیە ئەمانە وانە و پەندیان لەڕابردوو وەرنەگرتووە و كەسانی سەرگەردان و سەرلێشێواون و پارە و دەسەڵات و كورسی مەستی كردوون و، لەولاشەوە بەناو ڕاوێژكارو دەوروبەرو حاشیەی هەلپەرست و بەرژەوەند پەرست و ماستاوچی و دووڕوو دەوری داون و، زیاد لە سنوور زانیاری درۆو ساختەیان پێگەیاندوون و بە لاڕێیاندا بردوون. دووەم : یان ئەوەیە هەندێك لەم هێزو لایەنانە دوورو نزیك باوەڕیان بە دیموكراسییەت و  بە هەڵبژاردن و  سندوقی دەنگدان و پشتیوانی جەماوەریی نیە ، بەڵكو خۆڵ دەکەنە چاوی خەڵک و ، ئەوەی زیاتر لەپشت پەردەوە  هیوایان لەسەر هەڵچنیوە و پاڵی پێوە ناوون ئەم دروشمە گەورە و خەیاڵیانە بێ هیچ شەرم و خەجاڵەتییەك لەبەردەم جەماوەردا بەرز بكەنەوە ، پشتیوانیی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی وڵاتانی دەوروبەرو دەزگا تایبەتە جۆراوجۆرەكانیان و، كەڵك وەرگرتنە لە تەزویری ئەلیكترۆنیی تەكنەلۆژیا و زیرەكی دەستكرد ، لەڕێی ئەنجامدانی سەفقەی زەبەلاحی پێشوەختە لەگەڵ كۆمپانیا جیهانییە زەبەلاحەكان كە خاوەن توانایەكی بێ وێنە و خۆرافین لەبواری فێڵ و تەزویرو ساختەكردن و گۆڕینی ڕاستییەكان و شێواندنی داتا و ژمارەكان ، توانایەك كە زۆر زۆر زیاترو سەرووترە لە توانا تەکنۆلۆژیی و تەكنیكییەكانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان!  

سەیران بەرزنجی – مامۆستای زانکۆ   هەڵجنینی هیوا بۆ گۆڕانكاری لە ڕێگەی سندوقەكانی دەنگدانەوە، تەنها لە سیستمە دیموكراتیەكان لەناو گەلانی زیندوو و ‌هوشیار و ئازادا كە چاودێرن بەسەر حكومەت و پەرلەمانەوە ڕوودەدات، لەناو ئەو سیستمانەدا كە ئابرووی سیاسی بوونی هەیە، كە بەرپرسیارێتی بۆ ووشە و بەڵێنی كەسایەتیە سیاسیەكان گەرەنتی هەبێت، كاتێك میللەتێك ئەوەندە ووشیار بێت پچوكترین لێبووردنی بۆ دەست بردن بۆ موڵكی گشتی بۆ خیانەت بۆ هەڵەی سیاسی گەورەی نەبێت، هەڵبژاردن بۆ ئەو میللەتانەیە كە گیرۆدەی كۆیلایەتی و مێژوو پێ فرۆشتنەوە نابن، هەڵبژاردن بۆ ئەو میللەتانەیە كە گەندەڵ نەكراون، كە سەركردەی گەندەڵ و دز و درۆزنیان پی قبوڵ ناكرێت.   بەڵام هەڵبژاردن لەناو سیستمە كۆنەپارێز و خێلەكی و بنەماڵەیی و دكتاتۆریەكاندا كە بە درۆ و ڕووپۆشی دیموكراسی قێزەونترین یاری بە چارەنووسی میللەتەكانیان دەكەن، تەنها ئامرازێكە بۆ زیاتر چەسپاندنی ستەم و دەسەڵاتیان، لە باشووری كوردستاندا، لە یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردنەوە تا ئێستا هەموو جارێك میللەت دەكرێتە قوربانی سیاسەتی كۆنەقینی خەباتی شەست ساڵەی دووبەرەكی کەسایەتیە سیاسیەكان، وە هەر جارەی بە كارەساتێك ڕادەستی چارەنووسیكی نادیار دەكرێن؟ هەڵبژاردن و گۆڕانكاری لەناو سیستمێكدا ناكرێت كە نرخی هاووڵاتی بوون وونە؟ نەك جیاوازی لەنێوان شارەكان و زمانەكان دەكەن، بەڵكو گەورەترین جیاوازی لە نێوان هاووڵاتیاندا بە ناوی لایەنگری یان حزبی بووندا دەكرێت؟ سوودی هەڵبژاردن چیە؟ لەناو سیستمێكدا كە ناشرینترین داهێنانی لەسەر نرخ دانان لەسەر كەسەكان و كڕینی کەسایەتیەكان لە هەموو ئاستەكاندا جێبەجێ دەكات، بۆ بەدەست هێنانی ماف و دەستكەوتی زیاتر. لە سیستمی دەسەڵاتی باشووردا ستراتیجیەتی بێ بەها كردن و دوژمنایەتی تاكی كورد بەرامبەر بە یەكتری بە بەكارهێنانی هەمان سیاسەتی سەردەمی ڕژێمی بەعس پەیڕەو دەكرێت، هەر لە سیخوڕیکردنی هاووڵاتیان بەسەر یەكتری، حزبەكان لەگەڵ یەكتری، تەنانەت بە ئاشكرا سیخويی كردن بۆ درۆنەكانی ووڵاتانی دراوسێ ئەنجام دەدرێت؟   بە تاقیكردنەوەی نەهامەتیەكان لە پرۆسەی ئیدارەدانی كوردیدا حزبەكانی كە بەشدار بوون لە دەسەڵاتدا بە جیاوازی بیر و بۆچوونەكانیانەوە، هەر لە بوونی دوو ئیدارەیی لە كاتی شەڕی ناوخۆدا یان بە هاوبەشی بوو بێت، بە جیاوازی لە دەستكەوت و پشکەكانیان؟ هیچ بەرەیەك نیە شەق و داركاری لەگەڵ هاووڵاتیان بەكار نەهێنابێت؟ ئایا لایەنێك هەیە دەستی یان پشكی تاڵانی لە جەستەی نیشتماندا نەبێت؟ گرێدراو لەژێر فەرمانی ووڵاتانی دراوسێدا نەبێت؟ جگە لە هەڵڕشتنی ووشە و پڕوپاگەندەی هەڵبژاردنەكان نەبێت، گەورەترین درۆیە كە دەتوانرێت ڕێگە لە دزینی داهات و بودجەی حزب و موڵكدارێتی سیاسیەكان ڕابگرێت؟ كێ دەتوانێت ڕێگە لە قاچاخچێتی نەوت و سەرسنورەكان بگرێت؟ كێ دەتوانێت دەست بۆ هێزە چەكدارەكانی حزب بەرێت؟ چۆن بە متمانەی دۆڕاو هەمان عەقڵیەت و هەمان سیاسەت و كەسایەتیەكانیش چۆن پایەكانی سیستمی گەندەڵی هەڵدەتەكێنن، كە خۆیان بنیادنەر و پاڵپشتی بن؟   ئەو ڕاستیەی كە هەموومان دەیزانین، وە بووە بە عورفی سیاسەتی كوردی، هەر لە ماوەی چوار ساڵ جارێك هەڵدانەوەی لاپەڕە ڕەشەكانی مێژووی خەباتی كوردایەتی بەدەستی بكەرە سەرەكیەكان یان ئەوانەی تیایدا بەشداربوون یان شاهیدحاڵەكان لە زمانی خۆیانەوە بە بەڵگەوە هەڵدەدرێنەوە؟ لەبری ئەوەی بەرنامەی هەڵبژاردنەكانیان بۆ جارێكیش بوایە باسیان لە چۆنیەتی گەڕانەوەی متمانە و سامانی گشتی و زەوی و گرد و ناوچە گەشتیارییە داگیركراوەكان لەلایەن حزبەكانەوە بۆ حكوومەت بكردایە؟ بەڵام بەبێ سڵەمینەوە لە تیڤی حزبەكانیانەوە بە ئاشكرا باس لە كوشتنی دیلەكانی شەڕی براكوژی و ئەشكەنجەدانیان دەكەن؟ لە یاداشت و کتێب و نامیلكەكانیاندا باس لە دەست نەپاراستنیان دەكەن لە داپلۆسینی براكان و چاڵ هەڵكەندن بۆ یەكتری، لەكاتێكدا لەژێر هەڕەشە و هێرشی بەعسدا بوون، وە تاوانباركردنی یەكتری بە چوونە بەرەی دوژمن و وەرگرتنی چەك و یارمەتی لە ڕژێمی بەعس یان ساواك یان میتی توركی بێت؟ تەنها لەپێناو شوێن گرتنەوە و شەڕی كۆنەقین و قبوڵنەكردنی یەكتری و هەموو هەوڵێكیان بۆ سڕینەوەی یەكتریداوە؟ پاشان دوای دەیان شكستهێنان بە میللەت و هەزاران شەهید، بەزەبر و لەژێرهەڕەشەی هاوپەیمانان و بەنێوەندگیری و لەبەرچاوگرتنی پەرژەوەندیە سیاسیەكانی هەریەكە لە وڵاتانی ئێران و توركیا ڕێكەوتنی سیاسی ئەنجامدراوە، لە پێناو دابەشكردنی داهات و پلە و پۆست و دەستكەوتەكانیان بە شەراكەت حكوومەتیان پێكهێناوە.   پرۆسەی دیموكراسی لە باشووردا بەجۆرێك ئەتك كراوە، كە شەرم لەناو‌هێنانی دەكرێت، كاتێك كە حوكمڕانی ئەم هەرێمەدا سەرەڕای نەبوونی سیستمی پاشایەتی و شازادەیی بە تەواوەتی بە بنەماڵەیی كراوە لەناو دەسەڵات یان لە دەرەوەی دەسەڵات بن، تەنانەت ئەو حزبەی كە بە ناوی ئۆپۆزسیۆن بۆ كۆتایی هێنان بەم مۆدێلە دروست بوو، گەورەترین خیانەت و شكستی بە متمانە و تروسكەی هیوای گۆڕانكاری كوژاندەوە و ئەویش بوو بە پاشكۆی تەوریسی سیاسی. لەبەرئەوە یەك بچوكترین هیوامان بە هەڵبژاردن و گۆڕانكاری نییە، بەڵكو بە هەڵبژاردن هیچ شتێك ناگۆڕێت، گەر بناغەی پتەوی سیستمی گەندەڵی هەڵنەتەكێنرێت؟ كە یەكێك لە كۆڵەكەكانی ئەو سیستمە خودی پەرلەمان خۆیەتی، كە بووە بە سەرچاوەی زەمانەتی هەتاهەتایی بۆ دەوڵەمەند بوونی كۆمەڵە كەسانێك بە ناوی خانەنشینی كە جگە لە ئامانجی مسۆگەر كردنی داهاتووی خۆیان، نە كاریان بە پەرلەمان هەیە وە خۆیان ووتەنی نە ووشەیەك لە سیاسەت دەزانن؟ لەلایەكی ترەوە بێ بەهاكردنی پەرلەمان لە لایەن حزبەكانەوە لە یەكەم كابینەوە بە مەبەستی شكاندنی شكۆ و بێ دەسەڵاتكردنی لە بەردەم دەسەڵاتی حزبیدا، ئەوكاتەی پەرلەمان كرا بە خزمەتكاری حزب و شوێنی تێپەڕاندنی پرۆژە و بەرنامەكانی حزب، هیچ هیوایەكیان بۆ گۆڕانكاری نەهێشتەوە؟.   پەرلەمانێك جورئەتی محاسبەكردن و هەڵوێست وەرگرتن لە بەرامبەر هێرشی داگیركاری و كاوڵكاریەكانی تورك یان سوپای پاسدارانی نەبێت؟ پەرلەمانێك بوە بە شوێنێك بۆ قەرەبووكردنەوەی كەسوكاری شەهید و خزم و لایەنگر و دۆست و ئەحبابەكان، وە هەر لەگەڵ مسۆگەركردنی خانەنشینی زۆرینەی پەرلەماندارەكان واز لە سیاسەت دەهێنن و دەبەن بە بێ لایەن و خەریكی كاسبی خۆیان دەبن و بە ڕێكەوتیش باس لە سیاسەت ناكەن، وە تەماشەكەری بێدەنگی بارودۆخی سیاسین؟   ئەوەی لەبەرچاوی خەڵك و دۆستانی دەرەوەدا دەبینرێت و ڕوودەدات، كە بە ڕاستەوخۆی دەیان جار بە دەسەڵاتدارانی هەرێم ووتراوە كە پرۆسەی دیموكراتی و ئیدارەدانی هەرێم لە پاشەكشەكردنێكی زۆرمەترسیدار دایە لە پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤ و ئازادی ڕادەربڕین، تەنانەت گەیشتووەتە ئەو ئاستەی كەی حزب وویستی دەرگای پەرلەمان دادەخات. ئەوەی چاوەڕوانی دەكەین ئەو حزبانەی كۆنتڕۆڵی داهات و دەسەڵاتیان لە دەستدایە دەنگ بهێنن یان نا، هاووڵاتیان دەنگ بدەن یان نا، دەستبەردار بوون یان دەستاودەستكردنی دەسەڵات بوونی نابێت، گەر نیوەكەی تری هەرێـمیش لە دەست بدەن، بە پەنابردنە بەر هاوكاری سەربازی ووڵاتانی دراوسێ (توركیا یان ئێران) بێت بۆ گۆڕینی هاوكێشەی سیاسی، وەك چۆن پێشتر ئەم ئەزموونە كارەساتبارەیان پەیڕەو كراوە، وەیان هەر ڕێگە نادەن هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، یان ڕەنگە لە ئێستاوە سندوقی پڕ لە دەنگەكان حازر كرابێت؟ یان گەر هەڵبژاردن ئەنجامدرا، ڕەنگە دوای ساڵێك یان زیاتر وەك ئەزموونەكانی پێشتر ڕێگە بە پێكهێنانی حكوومەت یان رێكەوتن نادرێت؟ لەبەرئەوە چاوەڕوان دەكرێت كابینەی داهاتوو گەر پێكهات خراپی خراپترینەكان بێت، چونكە بەردەوام بوونی سیاسەتی جیاكاری و فەرامۆشکردنی هاووڵاتیان و نەدان و دواكەوتنی مووچەكانیان، بەهۆی گەندەڵكاری بەم شێوەیەی ئێستا، گەورەترین مەترسی دەبێت لەبەردەم هەڵوەشاندنەوەی سیستمی فیدراڵی و، ڕەنگە سیستمی فیدڕالی پارێزگاكان، تاكە بەدیل و داواكاری خەڵك بێت لە داهاتوودا بۆ دابینكردنی مووچە و ڕێگەگرتن لە گەندەڵی.  

عەلی کەریمی زیاتر لە دە ساڵە، دوای بەرزکردنەوەی دروشمی "بەرەوە دەسەڵات" لە ساڵی ٢٠١٣ لە لایان بزوتنەوەی گۆڕان و شەخسی کاک نەوشیروان بە دووسێ جار نووسین و لێدوان و چوونم بۆ لای کاک نەوشیروان حەولی زۆرم دا لەم بریارە پاشگەز ببنەوە و ڕێی هەولێرو دەسەڵات و پارتی نەگرنەبەر. لە سەردانێکی ئاساییم لە ساڵی ٢٠١٣ بۆ لای لە ماڵەکەی خۆی کە خەریکی ئامادەکردنی لیستی ئەندامەکانی پەرلەمان بوو، تووشی تێکگیرانێکی جیاوازی بۆچوونەکان بووین، من حەولم دەدا کە بڵێم جارێ زوویە بۆ چوون بەرەو دەسەڵات و شەراکەتی حکومەت، ئەم کارەتان بە لەناوچوون و کەم بەهابوونی گۆڕان تەواو دەبێ، ئەویش دەیگووت نا تا نەچینە دەسەڵات و لەنزیکەوە تەداخولی حکومەت نەکەین چاکسازیمان بۆ ناکرێت، ئەو سوور بوو، منیش دەمگووت گوڵێکی جوان و پاکت پیێە و لە قوڕی وەردەدەی، بۆ وان فەرق ناکات و هەر قوڕاوین، ئەوە ئێمەین پیس دەبین، لێگەڕێ با چوار ساڵی دیکەش بە تۆپخانەکە ( ک ن ن) دایانگرین و ئۆپۆزیسۆن بین و بڕۆین بەرەو چل کورسی ئەوجار با باسی دەسەڵات بکەین، فایدەی نەبوو ئەو بڕیاری خۆی دابوو، هەڵبەت ئەوەی کە چۆن ئەو بریارە درابوو بە بێ شک پێویستی بە وردبوونەوە و لێکۆڵینەوەیەکی مەیدانی هەیە لە لایان هەموو کاربەدستانی یەکێتی، پارتی و لەوانەش گرنگتر هەڵسۆڕاوانی دەرجە یەکی گۆڕانیش، من لێرە جارێ دەست بۆ ئەمە نابەم. تەنیا وەبیرم هێناوە کە گۆڕان لە ٢٠٠٩ کە ئەم دەنگە زۆری برد هۆکاری سەرەکی ڕەخنە لە دەسەڵات و گەندەڵی و زەقکردنەوی کەم و کوڕێکان بوو کە تۆپخانەکەی گۆڕان شەو و ڕۆژ لێی غافل نەدەبوو، هەڵبەت لە هەموو ئەوانەش گرنگتر باکگراوندی ئانتی بارزانی بوو لە لایان سەرکردەو زۆربەی زۆری هەڵسوڕاوانی بزوتنەوەکەو بە عام خەڵکی ناوچەی سلێمانی، هەڵبەت ئێستاش هەر پێموایە هەر گرووپ و لیستێک ئەم دژایەتییە لە گەڵ پارتی و بنەماڵەی بارزانی زەق کاتەوە لە ناوچەی سلێمانی و کەرکوک و گەرمیان سەرکەوتن بۆ خۆی هیچ نەبێ تا ڕادەیەک دەستەبەر دەکات و بەعکسەوە لایەنگری بۆ پارتی لەم ناوچەیە ئەم برەوەی نابێ و شتەکەش زۆر لۆژیک و تەبیعییە بۆ میللەت ئەگەر هەر قەرار بێ وەدوای گروپێک کەون کە ئینتماو لایەنگری پارتی بن باشترە بەرەو خودی سەرچاوەکە بچن تا ئەوەی لە دەستی دوو سۆزو لایەنگریان بۆ دەربڕن. بە کورتی زۆر بە زەحمەتی دەبینم حیزب و لیستی سێبەر لە ناوچەی سلێمانی سەر بە پارتی، نەجاحەتێکی ئەوتۆ بێنن. ئەوەتا نەمشاردۆتەوەو چەند ساڵە دەیڵێم ئەوەی کە گۆڕان وا پەڕو باڵی خۆی کرد، ڕاستە سەرکردەیەکی وەک کاک نەوشیروانی لە کیس چوو بەس بە بێ دوو دڵی سۆزو چوونە ناو باڵ و سێبەری پارتی بوو کە وایان لێ بەسەر هات. سەرچاوەی کانییەکان کەمیان کردووەو هەر بەرەو کەمتریش دەچن و لق پۆپی سەرچاوەکانیش هەر زیاد دەکەن و بچوکتر دەبنەوە، سەرچاوە کە دەیان لقی لێبووە دیارە ئەم خوڕو گرفەو لوورەی جارانی نامێنێت و زۆر بە ئاسانی تاقە ئاودێرێک تەنیا بە خاکەندازەیەک بە سەهلی دەتوانێت ڕێڕەوی بگوڕێت و تەنانەت بەرەو عەدەمی نادیاری بەرێت. لە نوسینی ئەم وتارە لەم سەردەمە کە هەرێم دەیان لق و پۆپی لێ پەیدا بووەو بەزوویی بەرەو هەڵبژاردن دەچین، هەموو باش دەزانین ملدەبەرملان و زۆرانبازێکان گەیشتوونە کوێ و تا مانگێکی تر بەرەو کوێ دەڕوات و باوەڕ ناکەم لە بێحورمەتی و درۆ و بوختان و فشەکردن هیچی تێدا بێڵنەوە، هەر لە سەری ئێوارەوە مانگەشەو دیارەو ئەوەی بیری چاک و دڵسۆزانەی لێ نەکرێتەوە بەرژەوەندی و دواڕۆژی ئەم میللەتە خێرلەخۆنەدیوەیە، هەر چاوێک بە کاندیدەکانی ئەم حیزب و گرووپانەدا بخشێنین تەنانەت خەڵکی کوردستانیش نەبین و ئاشنای کۆمەڵگا بین دەزانین کامانەن کە مرخیان لە پەرلەمانتاری و مەعاشی خەیاڵی خۆش کردووەو بۆچی و بە چ نیازێک دەچن، ئەوەندەی من بزانم کەمن ئەوانەی کە ساحیب کەسایەتێکی بەرچاو و خاوەن ڕابردوو و بەهرەن ئامادەبن لەم کوردستانە کە ئەم بەڵای سوکبوون و بێحورمەتیان بەسەر پەرلەمان هێناوە، خۆ کاندید بکەن و مەراقی چوونی ئەم بینایەیان هەبێ کە بووەتە جێی گاڵتە پێکردن و نوکتە لەسەر کردن و کارتۆنی بوون. لێرەدا من هیچ ئومێدێکم بە چاکسازێکی وا بە زوویی لەمەڕ کارو وقاری پەرلەمان نییە، بەڵکو لە مکانیزمێک  دەگەڕێم حاڵی ئەم گەلە بەستەزمانە بە جۆڕیک بگاتە لەنگەرێکی تا ڕادەیەک ئاسودەو بێ خەتەر لە ئاژاوەی ناوخۆ و موئامرات و پیلانی دەرەکی. بۆ ناوچەی سلێمانی لەوە بە باشتر نازانم و نابینم کە بزووتنەوەی گۆڕان دەسبەجێ لە سەر وەسێتی هەر دوو سەرکردە مام جەلال و کاک نەوشیروان تێکەل ببنەوە، هەرچەند باشتر دەبوو دوای هەڵبژاردن ئەم کارە بکردرێت بەڵام بە زەحمەتی دەزانم هەڵبژاردن تەنانەت بشکرێت، بۆیە بۆ لێکنەترازان و حاڵی ئێمرجێنسی ناو گۆڕان بە باشی دەزانم هەر ئیستا بکرێت. بەم کارە ناو ڕیزەکانی خەڵکی زۆنی سەوز تا ڕادەیەک یەکگرتووتر دەبێتەوە لە لایەک و لەلایەکیتریش قەیرانی خانەی ڕاپەراندن و ڕێکخەری گشتی نامێنێت. ئەم کارەش لەسەر دەستی ماندووی بەڕێز کاک عومەری سەید عەلی بە پاسی هەموو تەمەنی و خزمەتی بە بزوتنەوەی کورد و گۆڕان و فیداکاری خۆی، دەبێتە پاداشتێکی بەرچاو بۆ ئەم پیاوە بە ئەمەک و ماندووی ڕێی خەباتی بێوچان و کوردایەتی نەپساوەی. بۆ یەکێتیش پێش ئەم هەنگاوە مێژووییە گەر بێتو بە سینگ فراوانی لێبوردن هەبێ و هەموو لایەک ئاشتبوونەوەیەکی گشتی ڕابگەیەنن، ئەوە دڵنیام دایکی نیشتمان شاد دەکەن و زۆرێک لەم تاقم و لیستە بێ ئەجێنداو ستراتیژە خۆیان لەناویاندا دەتوێنەوە. دەبێ حەول بدرێت سەنگ و قورسایی بۆ کاری حیزبی و حیزبەکان بگەڕێتەوە، جا ئەوجار زۆر زەحمەت نابێ پەرلەمان و حکومەتێکی سەنگین و گران جێی ئەم پەرلەمانە بی کەڵک و کارتۆنییەو ئەم حکومەتە گەندەڵ و بنەماڵەییە بگرێتەوە.  

رێبوار کەریم وەلی قۆناغی گوزەر لە بارزانیی باوک (مستەفا بارزانی)، خوێناوی بوو. باجەکەی لەناوچوونی خەون و هیوای میللەتێک بوو. ئاشبەتاڵ یان نسکۆی بەناو شۆڕش نەبوو. دیزاینی حوکمڕانیی ناو بنەماڵەی بارزانی بۆ داهاتوو، فاکتورەکەشی میللەت دایەوە. 1975 شۆڕش شکا، 1976 دەستی پێکردەوە!! * سەرکردەکان لە رۆژهەڵاتی ناوین پێگەیەکی ئیلاهی و نەبەوییان بۆخۆیان داتاشیوە. شتێک نییە بەناوی دەستبەرداربوون! * دەبێ بمرن، بکوژرێن و یان بە کوتەک لە دەستەڵات دوور بخرێنەوە. * ئەگەرچی کاک مەسعود لە دوا کۆنگرەی پارتیدا، رایگەیاند کە دوورکەوتنەوەی لە سەرۆکایەتی بە مردن نابێ، بەڵام لە تەمەنی 78 ساڵیدایەو پێناچێ ئەوەی ئەو مەبەستییەتی هاتبێتە دی! بۆیە هەر بەردەوامە. * باوکی کاک مەسعود لە ماوەیەکی کەمدا، بە گرەنتی کردنی پشتیوانیی برا گەورەکەی واتا کاک ئیدریس، لەناوخۆی پارتیدا، هیچ لەمپەرێکی لەبەردەم جێگرتنەوی ئەودا نەهێشت و گەورەترین تەسفییەی حزبی و عائلیی کرد، بەڵام ئەوە دە ساڵی رەبەقە کاک مەسعود ئەوەی بۆ مەسروری کوڕی پيناکرێت. * لە پڕی دەکات، لێیدەڕژێ، لە بەتاڵی دەکات پڕی ناکات! بابی ئارینی زۆری ماوە… * ئەگەرچی لە بنەڕەتدا، دەبوایە دوای بڕیاری سڕکردنی ئەنجامی ریفراندۆم کاک مەسعودیش رایگەیاندبایە کە کاری ئەو تەواو بووەو، پارتی و ئەزمونەکەی دابایە ئەو دەستەی کە قەوارەکەی رزگار کرد، بەڵام کاک مەسعود کەوتە دوای تۆڵەسەندنەوەو، فەڕزکردنی کوڕەکەی. * بۆ؟ * کاک مەسعود سەرکردەیەکی سەردەمی خۆیەتی و لەو چوارچێوەیەدا، مێژوو حوکمی لەسەر دەدات، بەڵام ئەمڕۆکە پێگەکەی پتر لەوەی لە خزمەتی میللەت و تەنانەت حزبەکەشیدابێت، خراوەتە خزمەتی ئەوەی کە کوڕەگەورەکەی چۆن بتوانی لەو پێگەیەوە بچێتە جێگەی باوکی! * کاک مەسعود نەیتوانی دەوڵەت بۆ کورد دروست بکات، بەڵام مانەوەی لەو پێگەیەدا و پشتیوانیی رەهای لە کوڕەکەی، هەرێمی فیدراڵی پێش رووخانی سەددامی بردەوە چوارگۆشەی یەکەم کە حوکم زاتییەکەی 1970 یە. * کاتی ئەوە هاتووە کە کاک مەسعود بکشێتەوە. رەنگبێ دوای بسمارک و هیتلەر هیچ سەرکردەیەک بەقەدەر مێرکڵ شانوشکۆی ئەڵمانیای نەبردبێتە سەر، بەڵام کشایەوەو ئەڵمانیاش نەڕووخا! نەکشانەوەی کاک مەسعود رێگرە لەوەی کە هەقی مێژوویی بدرێ بە خاوەن هەق و، بە ئاشکرا کارکردنە بۆ بە دووپارچەکردنی هەرێمەکە. * مانەوەی کاک مەسعود لەو پێگەیەی ئێستای، نەک هیچ ئیزافەیەک نابێ بۆ رۆڵ و مێژووی ئەو، بگرە بەلاداخستنی رێڕەوی حوکمڕانیی ناو پارتی و کوردستانیش بەرەو ئاقارێکی خراپ و دژواردا دەبات. هاوکات کاک مەسعود بەو پشتیوانییە رەهایەی کە لە کوڕەکەی دەکات، ئۆباڵی بەشێکی زۆر لە شکست و خراپەکارییەکانی دەخرێتە ئەستۆوە.

د. نیاز نەجمەدین من زۆر لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا نیم کە ئەڵێت خەڵک دەیانەوێت ببنە ئەندام پەرلەمان تا نانێکی چەوریان هەبێت. دەکرێت خەڵک هەبێت زۆرتر پەیدا بکات وەک لە موچەی پەرلەمانییەکەی. ئیش و موچەی سەقامگیر دەشێت پاڵنەر بن، بەڵام مەسەلەکە زیاترە لەمانە و دەهێنێت وردتر لێی بڕوانین. یەکەمیان 'گێڕانەوەی ئەزموون'ە. ئەوانەی بوونەتە ئەندام پەرلەمان زۆر بە زەحمەت بە دۆستەکانیان دەڵێن "تکایە خۆت کاندید مەکە". بەپێچەوانەوە، بۆیان باس دەکەن کە دەگەن بە دنیایەک زۆر دوورە لەو دنیایەی ئیشی ئێستایان بۆیان دابین دەکات و خەڵکی سادە دەیبینێت. دنیایەکە بە مرۆڤی بەناوبانگ (بۆ نمونە سیاسیی، هونەرمەند، هتد) ئاشان دەبیت و باس و مەجلیسەکانت دەگۆڕێن. دنیایەک چین چین چنرابێت، هەستبزوێنە و وروژێنەرە بزانیت چی تیادا دەگوزەرێت. لە بەرامبەردا، ئەزموونی فەرمانبەران و هەندێک لە بەرپرسانی حکومەت (وەک سەرۆکی بەشێک لە زانکۆیەکدا)، پتر تفت و تاڵ و بێتامە، هیچی تر نییە جگە لەوەی لێرە و لەوێ بەڕێوەبەرەکەی دەستخۆشییەکی لێ کردووە، یان لە سوچێکدا باوەشێک و دوو فلسی دەست کەوتووە. دنیایەکە تۆ دەزانیت مردوویت بەر لەوەی بمریت. دووەمیان تۆڕی پەیوەندیی و دەسەڵاتە. کاری پەرلەمانتاریی نێتۆرکێکی بەرفراوانت پێ دەناسێنێت. لەو رۆژە پێت دەڵێن تۆ کاندیدیت، ئیدی دەکەویتە نمایشکردن، پاشان دەرگا بە دەرگا بۆی هەیە ماڵان و دامەزراوەکان بگەڕێیت. حزبێک بە توانایەکی سەرسوڕهێنەرەوە پشتیوانتە و کۆبوونەوەت بۆ رێکدەخات. ئەوانەش تا دوێنێ سەلامیان لێ نەدەکردیت، ئەمڕۆ وا خۆیان کەوتونەتە ژێر کاریگەریی تەلیسمی کاندیدبوونتەوە و دانە دانە دێنە پێشەوە، پێت دەڵێن "چۆن لە خزمەتدا بین؟". کاندید یاریزانی حزبە و رەنگە پەیمانی ئەوەشی پێ درابێت کە ئەگەر ئەم پۆستە نەبوو، شتێكی تر وەردەگرێت. هەرواشە، بازاڕەکە لەبەردەم حزبدا زۆر کراوەترە وەک لەوەی تاک و تەنها پیایدا بێیت و بچیت. لەمانەش زیاتر، دەسەڵاتەکە دەگاتە بڕیاردان. لە کوێ بڕیارت بەسەردا بسەپێنرێت و لە کوێ چمکێکی بڕیاردانت بە دەستەوە بێت؟ لە بەرامبەردا، فەرمانبەرانی حکومەت هەمان دەرفەتی دروستبوونی تۆڕی پەیوەندییان نییە. تەنانەت بەبێ حزب دەسەڵاتیان زۆر کەمە. هەرچی کۆمپانیاکانیشە، گروپێکیان و لەناو ئەم گروپەشدا گروپێک خەڵک هەمان دەرفەتی کەسی حزبییان هەیە، ئەوانی دیکە لە رووبەری زۆر بچوکدا رۆڵیان پێ دەبەخشرێت. پر دەبن لە کەئابە و نازانن چۆن رۆژ بەڕێ بکەن. بۆیە ژیانی حزبیی رەنگە تەنانەت بۆ ئەمانیش سەرنجڕاکێش بێت. سێیەمیان ئالوودەبوونە. حزب شوێنێکی نەوەستاوە، پڕ جوڵە و شەپۆلە. زۆر زوو ئالودەی یارییەکانی دەبیت و هاوکارت دەبێت لەوەی حەبلی دڵت بە ئالودەبوونەکانی پێشوترتەوە بپچڕیت. سەیری کادران و ئەندامانی یەکێتیی و پارتیی بکەن. لەناو خۆیاندا، دەیان یاریی هەیە ئالوودەی بوون، لەوانە باڵباڵێن و شەڕی تەکەتولەکانی ناو حزبەکە و چاوەڕوانی ئەوەی کێ لە کۆتایی ئەم فیلمەدا دەیباتەوە و کێ هەق لە کێ دەکاتەوە. شەڕی نێوان دوو حزبەکەش بۆ خۆی یارییەکی تری سەرنجڕاکێشە، وەک ئەوەیە نەک چوار ساڵ جارێک بەڵکو هەفتانە پێویست بکات پاڵەوانێتییەکە ببەیتەوە. بردنەوە و سەرکەوتن مەرج نییە پەیوەندییان بە توانا و کارامەییەکەوە هەبێت کە خزمەت بە خەڵک بکات و سیفەتی سەرکردەیەک بن کە دنیا بۆ ئێمە باشتر دەکات، رەنگە زیاتر ئەوە بێت ئەو لە بەرامبەر حزبێک یان تەکەتولێکی تردا یارییەکی باشتری کردووە. ئەم خاڵەش کەمتر لە کاری بزنزی بچوک (وەک دوکانداریی) یان بۆخۆکارکردن (وەک شۆفێریی) یان کۆمپانیا مامناوەند و زەبەلاحەکان یان بەشی گەورەی حکومەتدا هەن. لێرە زیاتر بۆ موچە دەژیت. زیادکردنی داهات و کەمکردنەوەی خەرجیی شەڕێکی نەبڕاوەیەی پڕ دڵەڕاوکێیە. خۆ من ناڵێم بە هیچ شێوەیەک خەمی گشتیی و خزمەتی خەڵک لە دامەزراوەیەکی بەهێزەوە خەمی کاندید نییە. بێگومان ئەم پاڵنەرەش لای هەندێک هەر هەن و دەبن. هاوکات دەشێت هەندێک لەو پاڵنەرانەی باسم کردن مافی تاک خۆیان بن. بەڵام کورتەی باسەکەی من پیشاندانی هەندێک خاڵی نەرێنییە و بەم شێوەیە دەیڵێمەوە: کەسی حزبیی دەرفەتێک و دووان و دەی لەبەردەستە و هەست دەکات بەسەر هەردوو کەرتەکەی تر (حکومەت و تایبەت) زاڵە، دەتوانێت خەیاڵ بکات بەرز بەرز بفڕێت. بێکار و کارمەندی بزنزی بچوک و مامناوەند و گەورە و فەرمانبەری حکومەت خەیاڵی لەم چەشنەیان زۆر کەم بۆ دێت. ئەگەر وابێت، لات سەیر نەبێت باشترین کەسە بەتواناکانی ئێمە شوێنی ئێستایان بەجێبهێڵن و روو بکەنەوە باوەشی حزب و شانازییشی پێوە بکەن. لات سەیر نەبێت کەمترین کەس خەریکی پێشخستنی زمانی کوردیی، ئەدەبی کوردیی، هونەری کوردیی، زانستیی ئابووریی و کۆمەڵناسیی و فیزیا و چی و چی تر ببن و پۆل پۆل پەت بۆ حزب هەڵبدەن. دوو دەرئەنجامی تر لێرەدا گرنگن سەرنجمان لەسەریان بێت. یەکێکیان ئەوەیە ژیانی کارکردنی فەرمانبەری حکومەت و کارمەندی کۆمپانیا زۆر کەم چێژبەخشە. ئێمە لە مۆدێلی حزبییەوە پێویستە ئەوە فێرببین (جگە لە دۆخی ئالوودەبوونەکە کە نەخۆشییە!) لاوازیی دوو سێکتەرەکەی تر چییە و چۆن دەتوانین ژینگەی کاری ئەم دوو بازاڕی کارە باشتر بکەین تا کادرەکانمان نەفەوتێن و بەختەوەرتر بژین (هەڵبەت حزب بەربەستە و ناهێڵێت ئەمە ئاسان رووبدات تا رەواجی خۆی کەم نەکات). دووەمیان ئەوەیە لامان سەیر نەبێت دانە دانە مرۆڤی خاوەن گوتاری ئەخلاقیی قوڵ ببینین لەبەردەم حزبدا دەکەون، جا ژن بن یان پیاو! هەندێکیش شەیدای ناووناوبانگی خۆیان دەبن و دڵخۆشن ئیهتیمامی ساختەش بێ وەریگرن.

رێبوار کەریم وەلی پێش هەموو شتێک ئەوەی لە یەکدوو رۆژی رابردوو، بەناوی پێکهێنانی ئیدارەی مەحەلی لە کەرکوک کراوە، گەورەترین شکستە بۆ کورد و بۆ یەکێتیش، کە ئەگەر پارتیش هەمان شتی کردبایە و بۆی چوبایە سەر، هەمان بۆچوونم دەبوو. * جارێ مەعلوم نییە ئەو رێککەوتنە سەردەگرێ یان نا؟ چونکە مەعایبی قانونیی تێدایە. * عارف قوربانی لە وتارێکیدا نووسیویەتی، بافڵ ماڵی عارەبی کەرت کرد. راستە ئەی ماڵی کورد؟ * یەکێک لە داواکارییەکانی ئێران، لە چوارچێوەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ پارتیدا، ئەوە بوو کە هەم پەیوەندییەکانی لەگەڵ یەکێتیدا، ئاسایی بکاتەوە و، هەمیش پاڵپشتی یەکێتی بێت لە دانانی پارێزگارێکی یەکێتی بۆ کەرکوک. * سەرباری ئەو راسپاردەیەی ئێرانییەکان، پارتی دەیویست بە دوو کورسییەوە، لانیکەم وا لە یەکێتی بکات کە پارێزگاری نوێی کەرکوک کەسێک بێت کە بە دڵی ئەویش بێت. ئەوە سەری نەگرت؛ پارتی بە رێککەوتنی ژێر بەژێر(هاوشێوەی هاوپەیمانیەتیی صبح ) پاڵی بە یەکێتییەوە نا تا تەسلیمی داواکاریی عەرەب و تورکمان بێت. * بەپێی ئەوە رێککەوتنە کە (بە دیاریکراوی مفەوەز رێبوار تەها کردوویەتی)، کورد لە کەرکوک کەمینەیەکی ناچیز دەبێ لە ئیدارەدانی شارەکە و جگە لە پۆستی پارێزگار، هیچ پۆستێکی ئەمنی، ئیداری و ئابوریی بەدەستەوە نابێ. بەواتایەکی دیکە ئەوەی عارەب و تورکمان لە رابردووشدا بەرامبەر کورد پێیان نەکراوە، لەژێر چەتری ئەم رێککەوتنەدا دەیکەن و یەکێتیش لە هەمووی بەرپرسیارە. * ئینجا مفەوەز رێبوار تەهاش سەربار و بنبار! * ئەم کابرایە پێشتر مفەوەزی ئاسایشی بەدناوی یەکێتی بوو لە کەرکوک، دوایی بوو بە ئەندام پەرلەمان. ئەم پیاوە ساڵانێکە خەون بەو پۆستەوە دەبینێ، چونکە لە رابردوودا، دووجار کورد شانسی ئەوەی هەبوو کە ئەم پۆستە لەدەست کورددا بمێنێ. ئەو کابرایە لە بەغدا تێکی دا. * دوای 16 ی ئۆکتۆبەر بەغدا و عەبادی ویستیان ئاڵا تاڵەبانی بکەنە پارێزگار، تێکی دا. جارێکی دیکە کە پارتی و یەکێتی رێککەوتن خالید شوانی بکرێتە پارێزگار، ئەم زاتە راپۆرتی لەسەر نارد کە شوانی ئینفیساڵییە و دەستی هەبووە لە جێنشینکردنی کورد لە کەرکوک! * وەڵحاسڵی کەلام چەند هەڤاڵ ئەبوبەکر لە پۆستی پارێزگاردا، خێری بۆ گۆڕان و خەڵکی ناڕازی هەبووە، ئەم پارێزگارەش هێندە سودی بۆ یەکێتی و کورد دەبێ.

د. هاوكار ئیبراهیم مامۆستا و توێژەر لە زانكۆی بیلەفیڵد – ئەڵمانیا به‌ پێى كۆتا ئاماره‌كانى کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران، تا كۆتای ساڵى ٢٠٢٣ ، زیاتر له‌ ١١٧ ملیۆن مرۆڤ له‌ جیهاندا ‌به‌هۆى سته‌م، چه‌وساندنه‌وه‌، توندوتیژی، پێشێلکردنی مافەکانیان، یان ڕووداوى نا ئاساى كه‌ بووته‌ هۆى نا سه‌قامگیرى گشتى، له‌ماڵ و زێدى خۆیانه‌وه‌ بەزۆر ئاوارەبوون یان ئاواره‌ كراون. به‌ پێى هه‌مان ئامار، تا كۆتاى ساڵى ٢٠٢٣، زیاتر ٦٨ ملیۆن كه‌س ئاواره‌ى نێو وڵاتى خۆیان بوون، كه‌ به‌ " ئاواره‌ى نێوخۆی" ناسراون ، ئه‌وانى تریش ئاوا‌ره‌ى ده‌ره‌وه‌ى وڵاتى خۆیان بوون كه‌ به‌ " په‌نابه‌ران" ناسراون.  واتا، له‌ هه‌ر ٦٩ كه‌سێك له‌سه‌ر ڕووى زه‌وى، كه‌سێك ده‌ربه‌ده‌ر و ئاواره‌یه‌‌. به‌ پێچه‌وانه‌‌ى تێگه‌یشتنى گشتیه‌وه‌ كه‌وا وڵاته‌‌ خۆشگوزه‌رانه‌كان لانكه‌ى دادڵده‌ى كه‌سانى ئاواره‌ن، ئاماره‌كانى کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران، ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ له ‌هه‌ر سه‌د كه‌سى ئاواره‌، حه‌فتا و پێنجیان، له‌ وڵاتانى داهات كه‌م و مامناوه‌ندا داڵده ‌دراون. به‌پێى هه‌مان ئاماریش، ته‌نیا له‌ ساڵى ٢٠٢٣، بیست و حەوت ملیۆن و دوو سەد هەزار كه‌س ئاواره‌ بوون، له‌ كۆى هه‌مووى ئاواره‌كانیش له‌ساڵى ٢٠٢٣ شەش ملیۆن و سەد هەزار كه‌س گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌ بۆ زێدى خۆیان. ++++ له‌ماوه‌ى ڕابردوودا، هه‌موومان هه‌واڵى كۆچڵكردنى كه‌مپى ئاشتیمان بیست،كه‌ دواى نزیكه‌ى ده‌یه‌یه‌ك له‌ میواندارى كردنى هه‌زاران ئاواره‌ى عێراقى كه‌مپه‌كه‌ به‌ ته‌واوى چۆڵكرا و ئاواره‌كان گه‌ڕانه‌وه‌ زێدى خۆیان. به‌و پێیه‌ى كه‌ خۆم له‌ ئاواره‌یدا له‌ نێو ئۆردۆگایه‌كى زۆره‌ملێدا له‌دایك بووم، بیرمه‌ كه‌ ساڵى ٢٠١٤ بۆ یه‌كه‌م جار وه‌كو توێژه‌رێك چوومه‌ نێو ئه‌و كه‌مپه‌، هه‌مان ئه‌و كه‌شه‌م بینى كه‌وا وه‌كو ئاواره‌یه‌كى نێوخۆیی منداڵیم تێدا به‌سه‌ربرد و ئه‌و پرسیاره‌ به‌ مێشكمدا هات كه‌ ده‌بێ ڕۆژێك بێت كه‌ ئه‌م كه‌مپه‌ بچكۆله‌یه‌ كه‌ هه‌موو ئاواره‌یه‌ى كه‌ له‌ ترسى سه‌لامه‌تى ژیانیان، له‌و دۆزه‌خه‌ ڕایان كردووه‌ كه‌ تیرۆرستان بۆیان گه‌رم كردبوون، ببێته‌ شارۆچكه‌یه‌كى گه‌وره‌ی وه‌كو شارۆچكه‌ى من؟ ++++ له‌ ده‌ ساڵى ڕابردوودا، خۆم و تیمه‌ زانستیه‌كه‌م به‌ شێوه‌یه‌كى چڕ و پڕ له‌ ئه‌زموون و گیروگرفته‌كانى ئه‌و ئاواره‌ و په‌نابه‌رانه‌مان كۆڵیوه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌و كه‌مپه‌دا نیشته‌جێبوون. هه‌زاران چاوپێكه‌وتنمان له‌گه‌ڵ ژن و پیاو و منداڵانى ئه‌و كه‌مپه‌دا كردووه‌. ئه‌وه‌ى بۆمان ده‌ركه‌وت ئه‌وه‌ بوو كه‌ ئه‌وان ڕاسته‌وخۆ یان  ناڕاسته‌وخۆ به‌ر جه‌نگ و كرده‌ى تیرۆرستى وه‌كو ته‌قینه‌وه‌ و كوشتنى به‌ كۆمه‌ڵ و كاولكارى كه‌وتوبوون، هه‌روه‌ها به‌شێكى تریشیان دووچارى چه‌ند جۆرێكى ترى زه‌بر و توندوتیژى وه‌كو لاقه‌كردن و گێچه‌ڵى سێكسی و به‌ندكردن و ئه‌شكه‌نجه‌دان بوبونه‌وه‌. ڕێگه‌ى ڕاكردنیان له‌و دۆزه‌خه‌ كه‌ جه‌نگ و كاولكارى بۆی دروستكردبوون  پڕی بوو له‌ ترس و ده‌رده‌سه‌رى و نه‌هامه‌تى. جه‌نگ، كاولكارى، له‌ده‌ستدانى ماڵ و سامان و هه‌ژارى به‌شداریه‌كى نه‌رێنیان هه‌بوو له‌ سه‌ر ئاشتى ماڵه‌كانیان. رێژه‌یه‌كى زۆریان له‌ منداڵان و گه‌وره‌كان، دووچارى گیروگرفته‌ ده‌روونیه‌كانى وه‌كو خه‌مۆكى و ته‌نگژه‌ى دواى زه‌بر و گیروگرفته‌ ڕه‌فتاریه‌كان بوبوون. له‌ كه‌مپه‌كه‌دا ماڵه‌كانیان له‌ خێوه‌تى مامناوه‌ندا  بوو، شوێنى خه‌وتن و ئاماده‌كردنى خواردن و یاری منداڵه‌كانیان هه‌ر له‌ هه‌مان خێوه‌تدا بوو. بۆ ساڵانێكى زۆر جاده‌كانى نێو كه‌مپه‌كه‌ خۆڵاوی و پڕ له‌ چاڵ و چۆڵ بوو،  كۆڵانه‌كانى كه‌مپه‌كه‌ ته‌سك، پڕ له‌ تاسه‌ و ته‌پوتۆز و قوڕ و چڵپاو بوون. منداڵان جێگه‌یه‌گى گونجاویان نه‌بوو تا یارى تیدا بكه‌ن، نه‌ باخچه‌یه‌ك نه‌ چه‌ند سه‌د مه‌ترێك سه‌وزایی له‌ كه‌مپه‌كه‌دا نه‌بوو‌. له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌شدا لانكه‌یه‌ك بوو كه‌ ئاسایشیانى له‌ جه‌نگ و باروت و خوێن پاراستبوو. ++++ کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ عێراق له‌ ساڵى ٢٠٢٣ نزیكه‌ى یەک ملیۆن سێ سەد هەزار ئاواره‌ و پەنابەرى داڵده‌ داوه‌، له‌و ژماره‌یه‌ش نزیكه‌ى یەک ملیۆنیان ئاواره‌ى نێوخۆین. به‌پێى ئاماره‌كانى ناوەندی ھاوبەشی ھەماھەنگی قەیرانەکانى وەزارەتی ناوخۆى هه‌رێمى كوردستان، زیاتر له‌ نۆسه‌د هه‌زار كه‌سى په‌نابه‌ر و ئاواره‌ له‌ هه‌رێمى كوردستاندا ده‌ژین. هه‌رچه‌نده‌ ئامارێكى ورد له‌سه‌ر ژماره‌ى دانیشتوانى هه‌رێمى كوردستان بۆ ساڵى ٢٠٢٤نییه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر پشت به‌ كۆتا ئامارى ساڵى ٢٠٢٣ى ده‌سته‌ى ئامارى هه‌رێمى كوردستان ببه‌ستین كه‌ ژماره‌ى دانیشتوانى به‌ زیاتر له‌ شه‌ش ملیۆن كه‌س خه‌مڵاندووه‌ و هه‌مان رێژه‌ى دوو له‌ سه‌دى گه‌شه‌ى دانیشتوانى ساڵى ٢٠٢٣ بۆ ساڵى ٢٠٢٤ش وه‌ربگرینه‌وه‌، ئه‌وا ژماره‌ى دانیشتوانى هه‌رێم نزیكه‌ى شەش ملیۆن و شەش سەد هەزار كه‌س ده‌بێ، به‌م پێیه‌ش  به‌ نزیكه‌یی هه‌ر له‌ حه‌وت كه‌س، كه‌سێكى نیشته‌جێ بووى هه‌رێمى كوردستان په‌نابه‌ر یان ئاواره‌یه‌. هه‌رچه‌نده‌ كۆمه‌ڵگه‌ى كوردى و حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، پێشوه‌خته‌ ئه‌زموونێكى ده‌وڵه‌مه‌ندى نه‌بوو له‌ داڵده‌دانى ئاوه‌ره‌ى نێوخۆى و كه‌سانى په‌نابه‌ر، به‌ڵام سه‌ره‌ڕاى نه‌بوونى ئه‌زموونێكى باشیش، هه‌م كۆمه‌ڵگه‌ و هه‌میش حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان تاڕاده‌یه‌ك سه‌ركه‌وتووبوون له‌ له‌خۆگرتنى ئه‌و هه‌موو په‌نابه‌ر و ئاواره‌یه‌. پێش گه‌ڕانه‌وه‌یان له‌ چوارچێوه‌ى پڕۆژه‌یه‌كى زانستیدا ده‌رفه‌تى ئه‌وه‌مان هه‌بوو كه‌ له‌و ئاواره‌ نێوخۆییانه‌ى كه‌مپى ئاشتى ‌ بپرسین كه‌ ئه‌زموونى مانه‌وه‌یان له‌ كه‌مپه‌كه‌دا چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن، سه‌ره‌ڕاى بوونى كه‌مكورتى له‌ خزمه‌تگوزاریه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان له‌ نێو كه‌مپه‌كه‌دا، به‌شێكى هه‌ره‌زۆرى ئه‌و ئاوارانه‌ ئاماژه‌یان به‌وه‌ ده‌كرد، كه‌ ئه‌وان هه‌ست به‌ سه‌لامه‌تى و ئارامى ده‌كه‌ن لێره‌ و كۆمه‌ڵگه‌ى خانه‌خوێشیان وه‌كو كۆمه‌ڵگه‌یه‌كى هاوكار و پاڵپشت وێنا ده‌كرد. به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌، ئه‌وان نیگه‌رانى گه‌ڕانه‌وه‌یان بوون پێیان وابوو زێدى خۆیان شوێنێكى ئارام نییه‌ تا تێدا ده‌ست بكه‌نه‌وه‌ به‌ ژیانكردن، به‌هۆكارى ئه‌وه‌ى كه‌ تا ئێستاش به‌شێكى زۆرى ئه‌و شوێنانه‌ ئاوه‌دان نه‌كراونه‌ته‌وه‌ و به‌ده‌ست گیروگرفته‌كانى نه‌بوونى خزمه‌تگوزارى سه‌ره‌تاییه‌وه‌ ده‌ناڵێنن و تا ئێستاش ئه‌گه‌رى شه‌ڕى ناوخۆىی و ململانێى مه‌زهه‌بى هه‌یه‌. به‌شێكى هه‌ره‌ زۆریان گه‌ڕانه‌وه‌كه‌یان به‌ گه‌ڕانه‌وه‌یه‌كى ناچارى وێنا ده‌كرد. ژنه‌كان، به‌ تایبه‌تى ئه‌وانه‌ى كه‌ له‌ زێدى خۆیان، لادێ نشین بوون، زیاتر له‌ پیاوان نیگه‌رانى گه‌ڕانه‌وه‌یان بوون، پێیان وابوو كه‌وا له‌ پاڵ نیگه‌رانیه‌ گشتیه‌كانى وه‌كو ئه‌گه‌رى جه‌نگ و ململانێى مه‌زهه‌بى و نه‌بوونى ده‌رفه‌تى كاركردنى گونجاو، گه‌ڕانه‌وه‌یان هه‌ندێك كۆت و به‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ ئاسایش و ئازادیان دروست ده‌كات. ئه‌وان سه‌ره‌ڕاى زه‌حمه‌تى ئاواره‌یی و ئه‌زموونكردنى جه‌نگ و نه‌هامه‌تیه‌كانى، پییان وابوو ئاواره‌یی به‌هه‌موو ئازاره‌كانیه‌وه‌، له‌ نه‌بوونى شوێنێكى شایسته‌ بۆ نیشته‌جێ بوون و كه‌مى خزمه‌تگوزاریه‌ هه‌ره‌ سه‌ره‌تاییه‌كان له‌ كه‌مپه‌كه‌دا، بۆته‌ هۆى ئه‌زموونكردنى ژیانێكى تازه‌ كه‌ تێدا به‌ جۆرێك له‌ جۆره‌كان ئاشنا بوون به‌ مافه‌كانیان له‌ چوارچێوه‌ى خێزان و ژیانى هاوسه‌ریدا. ++++ ئێستا كه‌ كه‌مپى ئاشتى چۆڵكراوه‌، له‌ پاڵ نیگه‌رانى له‌ سه‌لامه‌تى ژیانى ئاواره‌ گه‌ڕاوه‌كان و پرسیار له‌ بوونى ده‌رفه‌تى گونجاو بۆ دووباره‌ تێكه‌ڵابوونه‌وه‌یان به‌كۆمه‌ڵگه‌ى ڕه‌سه‌نى خۆیان، ئه‌وه‌ى كه‌ شوێنى نیگه‌رانى منه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌و كه‌مپه‌ى ڕۆژگارێك لانكه‌یه‌كى ئارام بوو بۆ هه‌زاران مرۆڤى لێقه‌وماو، ئیستا جگه‌ له‌ وێرانه‌یه‌ك هیچى تر نییه‌. ئه‌وه‌ى شوێنى نیگه‌رانى منه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ بۆچى له‌ ماوه‌ى ده‌ ساڵى ڕابردوودا نه‌مانتوانى فشارێك بخه‌ینه‌ سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى و ڕێكخراوه‌كانى نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان تا له‌ جیاتى خێوه‌ت، خانوو بۆ ئه‌و ئاوارانه‌ دابین بكه‌ن، تا له‌لایه‌كه‌وه‌ ئه‌وان به‌ ئاسانتر ژیانێك، بژیبان كه‌  شایسته‌ى شكۆى مرۆڤ بوویایه‌  ، له‌ لایه‌كى تریشه‌وه‌ حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ كاتى چۆڵبوونى ئه‌و كه‌مپانه‌ بیتوانیبایه‌ ئه‌و ژێرخانه‌ سەرەتایه‌ بۆ بارودۆخى له‌ ناكاو به‌كاریبهێنێ. ئه‌وه‌ى من نیگه‌ران ده‌كات ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ڕێكخراوه‌ نیوده‌وڵه‌تیه‌كان، كه‌ هه‌میشه‌ پرسى پیسبوونى ژینگه‌، تێكچوونى كه‌ش و هه‌وا و پرسى په‌نابه‌ران به‌ پرسێكى هاوته‌ریب ده‌بینن، نه‌یانتوانى بۆ هه‌ر ماڵێك له‌و ماڵه‌ ئاوارانه‌، نه‌مامێك دابین بكه‌ن، تا له‌به‌رده‌م ماڵه‌كانیاندا بیان چاندبایه‌. ئه‌گه‌ر وامان بكردایه‌ ئێستا له‌ شوێنى ئه‌و وێرانه‌یه‌ى كه‌ به‌ جێماوه‌، شارۆچكه‌یه‌كى پاك و پڕ له‌ دره‌خت به‌ جێده‌ما، كه‌ دواى پاككردنه‌وه‌ و نۆژه‌نكردنه‌وه‌یه‌كى سه‌ره‌تایی، حكومه‌تى هه‌رێم ده‌یتوانى بیكردایه‌ كه‌مپێك بۆ هه‌ر كاره‌ساتێكى سروشتى وه‌كو لافاو و بومه‌له‌رزه‌ و ئاگركه‌وتنه‌وه‌، یاخود ده‌یتوانى له‌كاتى بڵاوبوونه‌وه‌ى هه‌رپه‌تایه‌كى ترى هاوشێوه‌ى كۆرۆنا به‌كاربهێنابایه‌. ++++ به‌شێكى زۆر له‌و كه‌مپانه‌ى كه‌ ئێستا له‌ هه‌رێمى كوردستاندان، به‌تایبه‌تى كه‌مپى په‌نابه‌ران ژێرخانێكى سەرەتایی باشیان تیدایه‌ وەک خانووبەرە و قوتابخانه‌ و دامەزراوە پزیشکییەکان ، کە دەتوانرێت دواى ئه‌وه‌ى كه‌ په‌نابه‌ران خۆویستانه‌ ئه‌و كه‌مپانه‌یان چۆڵكرد بە خێرایی بۆ باردۆخى له‌ناكاو بگونجێنرێن. ئێستاش دره‌نگ نییه‌ كه‌ حكومه‌تى هه‌رێم و رێكخراوه‌ ناحكومیه‌كان فشار بخه‌نه‌‌ سه‌ر کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ڕێكخراوه‌كانى سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان تا زیاتر به‌ده‌م په‌نابه‌ر و ئاواره‌كان بێن و شوێنى مانه‌وه‌ى باشتر و ژیانێكى گونجاوتریان بۆ دابین بكه‌ن، هاوکاری و بودجەی نێودەوڵەتی پێشكه‌ش به‌ حكومه‌تى هه‌رێم بكه‌ن، تا حكومه‌ت بتوانێ كه‌مپه‌كان دووباره‌ نوژه‌ن بكاته‌وه‌ و بیانگونجێنێ له‌گه‌ڵ پێداویستیه‌كانى مرۆڤى سه‌رده‌م. به‌شێك له‌و كه‌مپانه‌ له‌وانیه‌ له‌ ئاینده‌دا وه‌كو ئه‌و شارۆچكه‌یه‌ى كه‌ من تێیدا له‌دایك بووم، ئه‌وانیش ببنه‌ شارۆچکەیه‌كى بچووک، بۆیه‌ زۆر گرنگه‌ كه‌ پلان و دیزاینی ورد هه‌بێت بۆ دڵنیابوون لەوەی ئەم شارۆچکە نوێیانە به‌ پێى ڕێكاره‌ ئه‌ندازیاریه‌ گونجاوه‌كان هێڵكاریان بۆ بكرێت و له‌ ئێستاوه‌ بیر له‌ نه‌خشه‌ى گه‌ڕه‌ك و كۆڵانه‌كانیان بكرێته‌وه‌، فشار بخرێته‌ سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ و ڕیكخراوه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كان تا بتوانن هاوكار بن له‌م پرسه‌دا، به‌م شێوه‌یه‌ هه‌م ژیانى ئاواره‌ و په‌نابه‌ران له‌ ڕووى چۆنیه‌تیه‌وه‌ به‌ره‌وپێش ده‌چێ، هه‌میش له‌ ئاینده‌دا حكومه‌ت ده‌توانێ سوود له‌ ژێرخانه‌كانیان وه‌ربگرێ.