راپۆرتی عەلی حەمە ساڵح بۆ حكومەت ئەم لێكۆڵینەوەیە تایبەتە بە گرفتی خاڵە سنوریەكان بەگشتی، چەندین مانگ كاری تێدا كراوەو سود لە دەیان بەڵگەنامەو شاهید و سەرچاوەی فەرمی وەرگیراوە، جگە لە دەستنیشانكردنی گرفت و گەندەڵییەكان چارەسەری پێویستیش خراوەتەڕوو. بە كاركردن بەم پێشنیازانە مانگانە لە نێوان 150 بۆ 170 ملیۆن دۆلار دەگەڕێتەوە خەزێنەی حكومەتی هەرێم، نرخی تێچونی كاڵا لەسەر هاوڵاتیان هەرزاندەبێت، پیشتیوانی بەرهەمی ناخۆی دەكرێت و ئاسایشی هەموان پارێزراو تر دەبێت. ماوەیەكی زۆرە سەرقاڵی بەدواداچونین، ئەم راپۆرتە لە 6/12/2019 ئامادەكراوە، بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان رەوانە كرا بە واژووی یاسایی ئەندامان بۆ ئەوەی دانیشتنی پەرلەمانی لەبارەوە بكرێت، بەڵام پاش هەشت مانگ چاوەڕوانی ئەم دانیشتنە نەكرا. لە 15/8/2020  دوایەمین پێداچونەوە كراوە. یەك: كاری نایاسایی و قاچاخی: كاری نایاسایی و قاچاخی لە زۆربەی خاڵە سنورییەكان دەكرێت، هەریەكە بە فۆڕم و شێوازی خۆی. هەموو ئەو كاڵایانەی قەدەغەیە هێنانیان بە ئاسانی دەهێندرێنە ژورەوەو هەندێك جاریش دەبرێنە دەرەوە. 1-مەرزی باشماخ، ماوەی یەك ساڵە بووە بە ناوەندێكی گەورەی قاچاخچێتی، ئەو كاڵایانەی كە رێگا پێدانیان قەدەغەیە لەم مەرزەوە داخڵدەكرێت، كاڵا قەدەغەكراوەكان لە خەتی ئاسایشەوە دێن و بە هیچ پرۆسەیەكی گومرگدا تێناپەڕن، گرنگترین ئەو كاڵایانەی بەقاچاخ دێن، ئۆتۆتمبیلی مۆدێل نرم كە بەفەرمی داخڵناكرێت. هێلكەو جگەرەو توتنی نێرگەلەو دوگی حەیوان و قۆخ و پیاز و خەیار و جگەرو مریشك..........هتد. نوسینگەی قاچاخی دانراوە بازرگانەكان دەچن لە نوسینگەكان بەپێی ئەو نرخەی دانراوە پارەكە دەدەن، بۆنمومە دوگی حەیوان 30 هەزار دۆلار و هێلكە 12 هەزار دۆلار و خەیار 4 هەزار دۆلار. بەپێی ئەو لێكۆڵینەوەی ئێمە كردوومانە قەبارەی قاچاخی لەباشماخ نزیكەی 35 ملیۆن دۆلاری مانگانەیە. 2- وەلید: خاڵی سنوری وەلید 36 كیلۆمەتر لە زاخۆوە دورە، بەشێكی زۆری ئاڵگۆڕی بازرگانی لەگەڵ رۆژئاوادا لەم خاڵەوە دەكرێت،  لەم خاڵی سنوریە كۆمپانیای ستێر باڵا دەستە لە دیوی هەرێمی كوردستان و لە دیوی ڕۆژئاواش پەیەدەیە دوو كەس سەرپەرشتی دەكات (عەلی شێر‌و عەبد ئێزیدیە) . بازرگانی بە شیش و چیمەنتۆو دەرمان و جۆرەكانی خۆراك و مەڕ و نەوتی رۆژئاواو .... هتد دەكرێت و كەمترین داهاتی بۆ حكومەتی هەرێمە. 3- سمێلكا(خابور) بڕیار بەدەست لەم خاڵە سنوریە كۆمپانیای ستێرە و ئەوان بڕیاری بازرگانی و هێنان و بردن دەدەن. 4- پەروێزخان: لە مانگی 7ی 2020 ەوە قاچاخی لەم خاڵە سنورییە بەشێوەیەكی مەترسیدار و بەرفراوان دەستی پێكردووە نوسینگەی قاچاخی لە گەرمیان و سلێمانی دانراوە، هێلكەو مریشك و ئۆتۆمبیلی خوار مۆدیل و دوگی حەیوان ...... هتد  بەرپرسانی ئەمنی دەروازەكە كار ئاسانی بۆ هەموو ئەم قاچاخیانە دەكەن. 5: ئیبراهیم خەلیل: بەپێی بەدواداچونی ئێمەو قسەكردن لەگەڵ چەند كارمەند و بازرگانێك چەندین گرفت لەم خاڵی سنوریە هەیە، گۆڕینی كاڵایەك بە كاڵایەكی دیكە لە پێناو گومرگێكی كەم، لەوانە: گۆڕینی جگەرەی گرانبەها بە ئیسی ، گۆڕینی حەب و دەرمانی پزیشكی بەكاڵای دیكە، گۆڕینی ئۆتۆمبیلی شەش پستۆن بە چوار پستۆن، چەندین زانیاریشمان دەستكەوتووە كاڵای قاچاخ لەم سنورەش داخڵ بوون، لەوانە مریشكی توركی كە زیاتر لەشەش مانگە قەدەغەیەو پاش بەدواداچون لە وەزارەتی كشتوكاڵ دەركەوت كەسێك بەناوی ئەبو نور داخڵی دەكات. بەپێی زانیاری چەند بارەهەڵگرێك بۆ ئەوەی گومرگی كەمتر بدرێت جگەرەو مەشروب و دەرمان كراون بە ئارد و گومرگ نزیكەی 90% كەمیكردووەو بەڕێگای كەسێك كراوە ناوی هێرش بەرواری و هاوارە. گرفتی سەرەكی ئیبراهیم و خەلیل و حاجی ئۆمەران كۆمپانیاكانە( لەبەشی كۆمپانیاكان بە وەردی باس دەكرێت) . قاچاخی بە ئەندازەیەكی مەترسیدار زیادی كردووە، دوای گفتوگۆ لەگەڵ ژمارەیەك بازرگانی جگەرە، وتیان : ئێستا 95% جگەرە بە قاچاخ دێت و نوسینگەی قاچاخیەكەش لە بازاڕی جگەرەیەكەیە. چارەسەر:  1-خەتی ئاسایش لەسەرجەم خاڵە سنورییەكان دابخرێت. 2-پۆلیسی گومرگ بەهێز و تۆكمە بكرێت و میلاكی پێویستی بۆ دابینبكرێت، هەر بەشێك لە پۆلیسی گومرك هاوكاری قاچاخچێتی كرد، رەوانەی دادگا بكرێت. 3-هیچ خاڵێكی سنوری نافەرمی نەمێنێت. 4- ئەو گرفتەی لە مەرزە سەرەكیەكاندا هەیە لە لاوەكیەكان بەزیادەوە هەیە، پێویستە ئەوانیش بە باشی كۆنتڕۆڵ بكرێن. دوو:  كۆمپانیاكانی خاڵە سنورییەكان.  لە دەرەوەی هەموو پرۆسەیەكی یاسایی لە پێدان مۆڵەت و بوونی پێوستی، لەسەرجەم خاڵە سنورییەكان، چەندین كۆمپانیا سەرقاڵی وەرگرتنی پارەن بە ناوی جیاوازەوە. بەشێك لەمانە هەر پێویست نییەو تەنیا بۆ كۆكردنەوەی پارەیە، بەشێكی دیكەی ئەركی دەوڵەتە. ئیبراهیم خەلیل و حاجی ئۆمەران 1-    راگەیاندنی گومرگی، بۆ كۆمپانیای كۆریدۆر، كاغەزێكی ئاساییەو پێشتر حكومەت دەیكرد و هیچ گرفتێكی نەبوو لە مانگی 9ی 2019ەوە دراوە بەم كۆمپانیایەو بۆهەر كاغەزێك 15 هەزار دینار وەردەگرێت. 2-    كۆمپانیای ستار، بۆ دڵنیایی ئیجباری لە ئیبراهیم خەلیل و حاجی ئۆمەران دراوە تەنیا 10% بۆحكومەتە.. 3-    مەنفێست25 دلار، لە ئیبراهیم خەلیل بۆ جبل نهزە لە حاجی ئۆمەران بۆ اشراقات العوادە . 4-    سكانەر، 50 دلار وەردەگیرێت بۆ كۆمپانیای هانداون 80% بۆ كۆمپانیاو 20% بۆ حكومەت. 5-    تەعقیم بۆ 10 دۆلار لە هەر ئۆتۆمبیلێك وەردەگیرێت، 85% بۆ كۆمپانیاو 15% بۆ حكومەت. 6-    پشكنینی خۆراك و كاڵا، هەردوو دەروازەكە لەگەڵ كۆمپانیای نیوستاندەر كردوویانە، بۆ هەر ئۆتۆمبیلێكی شەحن بڕی 100 هەزار دینار وەردەگیرێت. بۆ هەر بارهەڵگرێك بڕی 100 هەزار دینار وەردەگیرێت. هەر بارهەڵگرێك هیچ جۆرە پشكنینێكی نەوێت 150 هەزار دیناری لێوەردگیرێت، تەنیا سەرەتاكانی بۆ مۆردەكرێت. بۆ هەر پشكنینێكی فیزیایی و كیمیای و بایلۆجی بەجیا پارە وەردەگیرێت. 7-    كۆمپانیای سەربەخۆ كە وەزارەتی ناوخۆ لە 13/1/2019 رێگای پێداوە،  بۆ  دروستكردنی هەر تابلۆیەكی كاتی بڕی 15 هەزار دینار وەردەگرێت. 8-    لە حاجی ئۆمەران چەند رێگایەكی تر هەیە بۆ وەرگرتنی پارە لە ئیبراهیم خەلیل نیە، كۆمپانیای شەو ڕۆژ بۆ هەر حاڵەتێك 25 دۆلار وەردەگرێت بەناوی كۆمپانیای گەشتیاری و ئەركی دیار نیە. 9-    كۆمپانیایەك بەناوی سبكەبار لە هەر ئۆتۆمبیلێكی ترانزێت 50 دۆلار وەردەگرێت، 70% بۆ كۆمپانیا 30% بۆ حكومەت. 10-    لە خاڵی سنوری حاجی ئۆمەران كۆمپانیای شەو رۆژ، بەناوی نۆژەنكردنەوەی كۆمەڵگاكەوە 25 دۆلار لە هەر بارهەڵگرێك وەردەگیرێت ( ئێرانی و عێراقی)، زیاتر لە چەند مانگێكە بەردەوامە، پرۆسەكە دراوە بە كۆمپانیایەك و هیچ كارێكی نەكردووە. جگە لە وەرگرتنی پارە بەناوی گەراجانە. 11-    لە ئیبراهیم خەلیل هەندێك كار هەیە لە هیچ خالێكی سنوری دیكە نیە، كۆمپانیای ئەنتەرتیك لەسنوری ئیبرایهم خەلیل بۆ چێككردنەوەی كاڵا بزاندرێت هاوتایە لەگەڵ كارگە بنەڕەتییەك، بۆ هەر بەراوردێك 700 بۆ 2000 دۆلار وەردەگرێت، ئەگەر رۆژانە 500 بەراورد بكات، داهاتەكەی 9 ملیۆن دۆلارە، پاش ئەم بەراوردەش هەمان كۆمپانیا سی پارەی دیكە بەناوی پشكنینی فیزیایی و كیمیاوی و بایۆلۆجی وەردەگرێت!!! داهاتی ئەمیش مانگانە نزیكەی 3 ملیۆن دۆلارە؟ 12 – گۆڕپانی (بەتون كوردستان) لە ئیبراهیم خەلیل، رۆژانە نزیكەی 1800 ئۆتۆمبیل لەم گۆڕپانە پشكینینی بۆ دەكرێت و بە ئیجباری 55 دۆلار وەردەگیرێت و بڕێكی زۆر گازویلیان پێدەفرۆشرێت. 13-رۆژانە ژمارەیەكی زۆر ئۆتمبیلی نەفەر هەڵگر تێدەپەڕن و بۆ هەر یەكێك 25 دۆلار وەردەگرن، رۆژانە زیاتر لە هەزار حاڵەتە. 14- ئەمە جگە لەوەی پێشتر چەندین كاڵا بەناوی سوریاوە داخڵدەكرێت وەك ترانزێت 20% گومرگ دەدەن، بەڵام نەڕۆشتون بۆ سوریا. باشماخ و پەرویزخان 1- بەناوی مەنەفێستەوە بۆ (نقل البری) بەبێ‌ ئەنجامدانی هیچ كارێك چەند كۆمپانیایەك پارەیەكی زۆر لە ئۆتۆمبیلەكان وەردەگرن، بۆ نمونە : كۆمپانیای (اشراقات العواد) كە مەنەفێستی (نقل البری ) دەبڕێت و تائێستا نازاندرێت گرێبەستی لەگەڵ كێدا هەیە، بۆ هەر وەسڵێكی مەنەفێست 25 دۆلار وەردەگرێت، هیچ نوسینەگەیەكی لە خاكی ئێراندا نیەو تەنیا پارە وەردەگرێت. 2-چەند كۆمپانیایەكی دیكەی نەوتی مەنەفێست دروستدەكەن بۆ تانكەری نەوت و هەر مەنەفێستێك كە كاغەزێكەو مۆرێكی لێدەدەن 25 دۆلار وەردەگرن، لەكاتێكدا حكومەت خۆی دەتوانێت ئەم كارە بكات و هیچ ئەرك و تێچونێكی نیە. 3--دڵنیایی ئیجباری، دراوەتە كۆمپانیای دڵنیا، لە 5 هەزار دینارەوە بۆ 20 هەزار دینار لە هەر ئۆتۆمبیلێك وەر دەگیرێ، دڵنیای نابێت بە ناچاری بێت و بۆ 24 كاتژمێر بێت و كەس قەرەبوو نەكرێتەوە. 4- كۆمپانیایەكی ئێرانی بۆ هەر بارهەڵگرێك دێتە هەرێمی كوردستان بڕی 50 دۆلار وەردەگرێت بەناوی ترانزێت، بەرپرسانی خاڵە سنورییەكانیش نازانین ئەم پارەیە بۆچی وەردەگیرێت. 5-كۆمپانیای ئەستێرەكان و ئاسمانی كوردستان، بڕی 5هەزار دینار لە هەر هاوڵاتیەكی ئێرانی وەردەگیرێت بەناوی (خبر وصول) كارێكی تەواو نایاساییەو هیچ خزمەگوزارییەك پێشكەش ناكات 6- بەفەرمانی ئەنجومەنی وەزیران، راگەیاندنی گومرگی دراوەتە كۆمپانیای رۆژان، بۆ هەر راگەیاندنێك بڕی 15 هەزار دینار وەردەگرن لە 10/9/2019 ەوە كەوتووەتەكار، لەكاتێكدا پێشتر حكومەت خۆی بێ‌ بەرامبەر و بەشێوەی ئەلیكترۆنی ئەم راگەیاندنەی دەكرد. 7-كۆمپانیا سەربەخۆ، بۆ  دروستكردنی هەر تابلۆیەكی كاتی بڕی 15 هەزار دینار وەردەگرێت، هەمان كۆمپانیا بەپێی گرێبەستێك بۆ هەرتابلۆیەكی هەمیشەیی 50 هەزار دینار وەردەگرێت، ئەوەی جێگای سەرنجە 27 ملیار دیناری پێشەكی پێدراوە! 8-  كوالێتی باشماخ بەناوی رەزگەو و پەروێزخان لۆكس ئەجانسی، بۆ ئەو كاڵایانەی دێنە هەرێمی كوردستان.  بۆ هەر ئۆتۆمبیلێكی شەحن بڕی 100 هەزار دینار وەردەگیرێت. بۆ هەر بارهەڵگرێك بڕی 100 هەزار دینار وەردەگیرێت. هەر بارهەڵگرێك هیچ جۆرە پشكنینێكی نەوێت 150 هەزار دیناری لێوەردگیرێت، تەنیا سەرەتاكانی بۆ مۆردەكرێت. بۆ هەر پشكنینێكی فیزیایی و كیمیای و بایلۆجی بەجیا پارە وەردەگیرێت. تێبینی: بەپێی بەدواداچون لە رابردوودا هەندێك لەم كۆمپانیانە كەمتەرخەمی زۆریان كردووەو ئاسانكاریانكردووە بۆ هاتنە ژورەوەی كاڵای خراپ بەشێكیشیان ئامێری پێویستیان نیە بۆ پشكنین.. 12-    كۆمپانیای دڵنیای 5 هەزار لە هاوڵاتی وەردەگرێت بەناوی دڵنیای و هیچ گرێبەستێكی نیە. 13– وەرگرتنی سێ‌ هەزار دینار بەناوی رێكخستنی ریزی ئۆتۆمبیل. 14- لەم كابینەدا ڕێپێدان كراوە بۆ دوو كۆمپانیا لە باشماخ و پەروێزخان بەناوی تەعقیمەوە لە هەر ئۆتۆمبیلێك 10 دۆلار وەبەرگیرێت بۆ هەر هاتن و چونێك. لە راپۆرتێكی دیكەی هاوپێچدا پرۆژەی چارەسەر بۆ كاری ئەم كۆمپانیایانە خراوەتەڕوو، هەر كارەو كاری كام دامەزراوەی حكومەتەو كام كاریش زیادەیە. سێ‌ : ترانزێت ئێستا(15/8/2020) ئەم گرفتانەی كە لێرەدا باسكراوە بە بەراورد بە شەش مانگ پێش ئێستا كەمتر بووە. -لە خاڵە سنورییەكانەوە بەناوی ترانزێت بۆ سوریا و بەمەبەستی خۆدزینەوە لە گومرگ  بەبەردەوامی كاڵای جۆراو جۆر هاوردە دەكرێت، بەشی هەرە زۆری ئەم كاڵایانەش بۆ ترانزێت نین، ترانزێت دەبێت رەزامەندی ئەو وڵاتەی هەبێت كە كاڵاكەی بۆ دەبرێت. بەناوی ترانزێتەوە هەم كاڵای قەدەغەكراو دەهێندرێتە هەرێمی كوردستان، هەم گومرگ نادرێت، ترانزێت یەك لەسەر پێنج گومرگ دەدات. ئەم هەنگاوە، جگە لەوەی زیان بەبەرهەمی ناوخۆ دەگەیەنێت، مانگانەش چەندین ملیۆن دۆلار زیانی لە داهاتی گشتی داوە. بۆ نمونە:  -نوسراوی بەڕێوبەرایەتی گشتی گومرگ ژمارە 4775 لە 18/3/2019 رەزامەندی دراوە بە داخڵكردنی 2000 هەزار ئۆتۆمبیلی خوار مۆدێل 2017 لە ئیبراهیم خەلیلەوە گوایە ترانزێتە بۆ سوریا، وەزیری دارایی رەزامەندی دەربڕیوە بە داخڵكردنی و یەك لەسەر پێنج گومرگ دراوە، پاش بەدواداچون ئەم ئۆتۆمبێلانە نە ڕۆشتوەتە سوریا. لە 1/7/2019 بە رەزامەندی وەزیری دارایی بڕی 300.000 هەزار كارتۆن هێڵكە بەناوی ترانزێتەوە بۆ سوریا  هاتووەتە ناو هەرێمی كوردستان، جگە لەوەی لەو بەهۆی نەخۆشی هێنانی هێڵكە قەدەغە بووەو هیچ گومرگێك نەدراوە، بە وتەی بەرێوبەری گشتی گومرگ ئەم هێلكە نەچووەتە سوریا. چارەسەر: مۆڵەتی ترانزێت بەبێ‌ نوسراوی ئەو وڵاتەی كاڵاكەی بۆ دەكرێت ناكرێت، لە كاتی نوسراویشدا دەبێت هێزێكی ئەمنی پاسەوانی كاڵاكە بێت تا دەچێتە ئەو وڵاتەی كاڵاكەی بۆ ترانزێت دەكرێت و بە نوسراوی گومرگیش ئاگاداری وردەكاری كاڵاكە بگەڕێتەوە وەزارەتی دارایی. چوار: بەخشین لە گومرگ.  ئێستا(15/8/2020) ئەم گرفتانەی كە لێرەدا باسكراوە بە بەراورد بە شەش مانگ پێش ئێستا كەمتر بووە، چەند بڕیارێكیش دەرچو بۆ راگرتن و پێداچونەوەی بەخشینی گومرگی كاریگەری هەبووە، بەڵام هێشتا بەردەوامە.  لەلایەن وەزیری دارایی پێشووتر و پاشان بەڕێوبەری گشتی گومرگ بەخشیینێكی زۆری گومرگی هەیە، هەندێك مانگ بە ئەندازەی چەندین ملیۆن دۆلار بەخشینی گومرگی كراوە. -بەخشین بەناوی پرۆژەی وەبەرهێنانـ، بەپێی یاسایی وەبەرهێنان، ماوەی 10 ساڵە ئەو ئامێر و كاڵایانەی بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان دەهێندرێت لە گومرگ دەبەخشرێت، ماددەیەكی یاسایی لە یاسای وەبەرهێنان بەكارهێندراوە بۆ خۆدزینەوە لە گومرگ بۆ چەندین كاڵا كە پەیوەندیان بە پرۆژەكانی وەبەرهێنانەوە نیە، بەناوی وەبەرهێنان داخڵكراون. بەبێ‌ یاسا نابێت بەخشین بۆ هیچ كاڵایەك بكرێت، ئەو كاڵایانەش بەخشینیان بۆ دەكرێت دەبێت دڵنیابونەوە بكرێت ئایا بۆ پرۆژەی وەبەرهێنان تەرخاندەكرێت یان بۆ بابەتێكی تر. پێنج: چەند دۆسییەك لە بەرێوبەرایەتییەكانی گومرگ. _ بەپێی رێكخستنەوەی گومرگی بردنە دەرەوەی هەمو جۆرە كانزایەك قەدەغەیە، بەڵام ڕۆژانە لە گومرگی ناوخۆیی هەولێر و سلێمانی و دهۆك ، زیاتر لە 20 بارهەڵگر مس، فافۆن، قوڕقۆشم، ستیل و پاتری و چەندین موادی دیكە ، دەبرێتە دەرەوە. _ چەند كۆمپانیایەكی گەورە، كاری هەناردەكردنی فافۆن و مس دەكەن لە شێوەی خشت ( قاڵب) كە لە بنەمادا ئەم كارە قەدەغەیە و بە بڕێكی كەم پارە سەرجەم كارەكانیان بۆ ڕێك دەخرێت. _ بەپێی پێناسی گومرگی یەكگرتو، چەندین جۆر كاڵا قەدەغە كراوە، بەڵام بە بەردەوامی دێنە هەرێمی كوردستان، لەوانە چەند دەرمانێكی مێرو كوژ، كە گومانی بونی مادەی شێرپەنجەی لێدەكرێت، لە نمونەی تار و ماری ئێرانی و .......هتد _ لە گومرگی ناوخۆیی گۆڕینی مادە بە مادەیەكی تر كە گومرگی كەمتر لەسەر بێت ئەنجام دەدرێت، واتا جۆری مادەكە دەگۆڕدرێت بۆ مادەیەكی تر ، بۆ نمونە گۆڕینی انترنیت لیدە( تەلیست) كە بۆ پاڵاوگەكان بەكاردێت  دەگۆڕدرێت بۆ بەنزین و سەدان سەدان هەزار دۆلار گومرگی ئەومادانە بە نادیاری ماوەتەوە . تێبینی: ئەم دۆسیانە بەراورد بە شەش مانگ پێیش ئێستا كەمی كردووە.   ئەم راپۆرتە ئاراستەی بەرپرسانی حكومەتی هەرێم و حبزەكان نێردراوەو كۆپیەكی دەست (درەو) كەوتووە

 (درەو): بڕیارە لە زووترین كاتدا مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بڕە پارەیەك بە دیاری بۆ موچە خۆرانی هەرێمی كوردستان بنێرێت. (درەو) لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە بەغداد زانیویەتی، لەسەر داوای بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران بڕیاریداوە بڕی نزیكەی (250 ملیار) دینار بۆ موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بۆ ئەم مانگە دابین بكات. بڕیارەكەی كازمی دوای ئەوە دێت لە چەند رۆژی رابردوودا حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەند گەیشتن بنبەست لە ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێ سەبارەت بە بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان. (درەو) زانیویەتی، لەدوای وەڵامەكەی وەزارەتی دارایی‌و ئابوری هەرێم بۆ وەزارەتی دارایی عێراق، هیچ جۆرە پەیوەندییەك لەنێوان بەرپرسانی عێراق‌و حكومەتی هەرێم سەبارەت بە رێككەوتن نەماوە. ئەم بڕە پارەیە كە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە بیدات بە حكومەتی هەرێم، لە دەرەوەی رێككەوتنی نێوان هەردوولایە‌و وەكو "دیاری"یەك ئەژماردەكرێت تا ئەوكاتەی هەردوولا دەگەنە رێككەوتن. رۆژی سێشەممەی رابردوو لە كۆشكی كۆماری عێراق بە ئامادەبوونی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق، عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق كۆبونەوەیەك كرا، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق بەنوێنەرایەتی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بەشداری لە كۆبونەوەكەدا كرد. ئەمە دواین دانیشتنی زنجیرەیەك كۆبونەوە بوو كە هەفتەی رابردوو ئەنجامدرا بەمەبەستی ئەوەی حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم بگەنە رێككەوتن، لەدواین كۆبونەوەدا مستەفا كازمی رەزامەندی دەربڕی مانگانە بڕی  (320 ملیار) دیناری بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت لەبەرامبەر ئەوەی هەرێم مانگانە رێژەی 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكانی بەبێ داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات، بەڵام ئەمە بەمەرجی ئەوەی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی‌و دەستەی خاڵە گومرگییەكانی عێراق بچنە دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان‌و چاودێری كارەكانیان بكەن، فوئاد حسێن بە نوێنەرایەتی مەسرور بارزانی رەزامەندی دەربڕی لەسەر پێشنیازەكە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتیش سەرەتا قایل بوو.  بڕیاربوو رۆژی 11ی ئەم مانگە رێككەوتنی نێوان بەغداد‌و هەرێم رابگەیەنرێت، بەڵام رۆژی 12ی مانگ مەسرور بارزانی پەشیمان بووەوە‌و رازی نەبووە بە ناردنی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی‌و دەستەی خاڵە سنورییەكانی عێراق بۆ دەروازەكانی هەرێمی كوردستان.  

(درەو): چەند بازرگان وشۆفێری بارهەڵگرێک لە دەروازەی سنوریی (پشتە)ی سەر بە ناحیەی بەمۆ، هێرشیان کردەسەر کۆمپانیای (لۆکس ئەیجنسی). ئەو کۆمپانیایەی کە هێرشی کراوەتەسەر نزیکە لە بزوتنەوەی گۆڕان و لەساڵی ٢٠١٧وە دامەزرێندراوە، لە هەرسێ مەرزی (پەروێزخان، پشتە، کێلێ) کاری کوالیتی کۆنترۆڵ دەکات، بەپێی ئەوەی لەسەر سایتی كۆمپانیاكە ئاماژەی پێكراوە ئەم كۆمپانیایە خاوەنی 160 كارمەندە. میدیاکانی سەربە بزوتنەی گۆڕان راگەیەندراوێکی کۆمپانیاکەیان لەبارەی رووداوەکەوە بڵاوکردەوە، تێیدا کۆمپانیاکە دەڵێ:" بەهۆی رێگریکردن لە هاوردەکردنی کەرەستەی پلاستیکی کوالیتی خراپ و ژەهراوی هێرشی کراوەتەسەر". بەپێی قسەی کۆمپانیاکە، سەرلەبەیانی رۆژی ٢٠٢٠/٨/١٢ پێش دەستپێكی دەوامی فەرمی، لەلایەن هەندێك لە بازرگانانی دیاری كەرەستەی پلاستیكی و شۆفێری بارهەڵگرەكانیانەوە هێرشکراوەتە سەر تاقیگەکانی نوسینگەی فەرمی کۆمپانیاکەو زیانێکی زۆر بە کەرەستەو ئامێرەکان گەیشتووە. کۆمپانیاکە هۆکاری هێرشی بازرگان و شۆفێرەکان بۆ سەر تاقیگەکانی بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کە بازرگانەکان  نارازیی بوون لە ئەنجامی پشكنینی كەرەستە پلاستیكییە هاوردەكراوەكانیان، كە رۆژی پێشتر (١٢) نمونەیان بەهۆی دەرنەچونیان لە دەرئەنجامی تاقیگەیی، رەتكراونەتەوە. محەمەد حەسەن بەڕێوەبەری ڕێپێدراوی کۆمپانیای لۆکس ئەیجنسی بە میدیای فەرمی بزوتنەوەی گۆڕانی وتووە:" هەر لەسەرەتای دەستپێكردنمان بە پشكنینی كەرەستەی پلاستیكی، بۆمان دەركەوت لە هەندێ لە کەرەستە هاوردەکراوەکاندا بڕێكی زۆر مادەی ژەهراوی وەك (كانزا قورسەكان) بەكاردەهێنرێت، ئەمە لەبەر هەرزانی نرخی مادەپێكهێنەرەكان بەبێ گوێدانە تەندروستی مرۆڤ و بەرژەوەندی گشتی". باسی لەوەکردووە، چەندینجار كۆبونەوەیان لەگەڵ بازرگانان کردووەو لە مەترسی ئەو مادە ژەهراویانە ئاگاداریانكردوونەتەوە كە بە تێپەڕبوونی كات هۆكارن بۆ دروستبوونی خانە شێرپەنجەییەكان و نەخۆشیە مەترسیدارەكانی وەك لەكاركەوتنی گورچیلە و دواكەوتنی گەشەی مناڵ و چەندانی تر.

راپۆرتی: د. سەنگەر سەید قادر* - حكومەتی هەرێم تەنها لە هەشتی مانگی ئەمساڵدا (4.5) ملیار دۆلاری موچەی شەش مانگی فەرمانبەران قەرزدارە و لە ئێستاشدا تەنها (350) ملیۆن دۆلار لە گەنجینەكەیەدا و رێکكەوتنیش لەگەڵ بەغداد ئەگەرێكی كراوەیە هەرچەندە هەرێم واینیشانداوە كە گەشتوەتە بن بەست. رێکكەوتنی هەرێمی بەغداد بە كوێ گەیشتوە? ئەگەرچی حكومەتی هەرێم لە بەیانامەكەی دوێندا شكستی دانوستاندنەكانی خستە ئەستۆی بەغداد، بەڵام ئەوەی شكستی بە دانوستاندنەكان هێنا نێچیرڤان بارزانی بو چونكە: 1- لە كۆبونەوەی دو رۆژ پێش ئێستای یەكێتی و پارتیدا بە نێوەندگیری نێچیرڤان بارزانی و پشتیوانی قوباد تاڵەبانی رێکكەوتن لەگەڵ بەغداد شكستی پێهێنرا. چونكە بەغداد مەرجی رادەستكردنی داهاتی لەسەدا (50%)ی خاڵە سنورییەكانی بۆ هەرێم دانابو و هاوكات لەگەڵ بەڕێوبردنی هاوبەش و چاودێركردنی خاڵە سنورییەكان لەلایەن بەغدادەوە. كە ئەمەش جگە لە وەی جوڵەی خاڵە سنورییەكان دەخاتە ژیر چاودێری بەغداد هاوكات رێگریی دەكات لە قاچاخی دەرمان و جگەرە و نەوت و كحول كە لەلایەن كۆمپانیاكانی حیزبەوە دەستی بەسەردا گیراوە و داهاتی مانگانەی نزیكەی (105) ملیۆن دۆلار بوە پیش كۆرۆنا. كە ئەمە بەتەنها زیان نییە بۆ پارتی و زیانیشە بۆ یەكێتی، هاوكات بە گرەنتی نێچیرڤان بارزانی بەڵێن بە یەكێتی دراوە ئاسانكاریی بۆ كۆمپانیاكانی یەكێتی بكرێت شمەك لە ئیبراهیم خەلیلەوە داخڵی هەرێم بكەن و بەشێك لە نەوتی یەكێتی رەوانەی توركیا بكرێت. 2- بەڵام هێشتا باڵی شێخ لاهور بە تەواوی رێكکەوتنەكە رازی نەبوە و گومانی لە بەڵێنەكانی پارتی هەیە و لەبەردەم ئیحراجیەكی گەورەدایە چونكە بەڵێنی داوە ئەگەر موچە لێی ببڕدرێت لە حكومەت دەكشێنەوە هاوكات، ترسی لەتەقینەوەی دۆخە لە سنوری یەكێتی هەیە بە دەستێوەردانی پارتی، بەڵام پارتی بەڵینی هاوكاری داوە لە ئەگەری هەر جوڵەیەكی شەقامدا لە سنوری یەكێتی. - تاكتیكی یەكێتی و پارتی بۆ فریودانی حكومەتی عێراق یەكێتی و پارتی بەو شێوەیە رێکكەوتوون كە رەتكردنەوەی رێكکەوتن لەگەڵ بەغداد وەك تاكتیك بەكاربهێنن بۆ ئەوەی بەغداد بەوە رازی بكەن كە تەنها لەسەدا (50%)ی داهاتی خاڵە سنورییەكان رادەست بكەن و رێگە نەدەن بەغداد چاودێریان بكات، بەڵام رونە بەغداد لەم جوڵە تاكتیكیە ئاگادارە و بەمەرجەكەی یەكێتی و پارتی رازی نابێت. - بژاردەكانی بەردەم هەرێم ئەوەی رونە ئێستا داهاتی مانگانەی هەرێم نزیكەی (200) ملیۆن دۆلارە كە سەدا (25%) موچەی موچەخۆرانە و ناتوانن لەم ساڵدا لە دو موچە زیاتر بدەن بۆیە دەیانەوێت: 1- بەڕادەست نەكردنەوەی خاڵە سنورییەكان كازمی ئیحراج بكەن لەبەرامبەر شەقامی عێراقی و هێزە سیاسیەكاندا و بە رادەست كردنی نیوەی داهاتی خاڵە سنورییەكان رازی بێت بەڵام ئەمە قورسە و دوای سەردانی كازمی بۆ واشنتن بەغداد فشاری زیاتر لە هەرێم دەكات. 2- یەكێتی و پارتی دەیانەوێت موچە بە چەند قۆناغێك دابەش بكەن بەسەر وەزارەتەكاندا بۆ ئەوەی خەڵك سەرقاڵ بكەن و هاوكات بە درێژكردنەوەی ماوەی دابەشكردنی موچە بڕە پارەی نەوت و داهاتی مانگی تەمموز و ئاب بێتەوە سەر بودجە. هاوكات بەلایەنی كەمەوە سەدا (35-40%)ی موچەی فەرمانبەران ببڕن بەبیانوی نەبونی داهاتەوە و بەشێك لە پرۆژەی چاكسازیش جێبەجێ بكەن، بەڵام ئەمە رەنگە ئەمە باڵیكی یەكێتی و ناڕەزایەتی خەڵك رایبگرێت. 3- یەكێتی و پارتی چاوەڕێی ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمەریكا دەكەن و دەیانەوێت هەر رێكکەوتنێك لەگەڵ بەغداد بۆ دوای هەڵبژاردنەكان دوابخەن چونكە ئەنجامەكان كاریگەریی لەسەر ئایندەی حكومەتی كازمی و عێراق دەبێت. 4- گرەوێكی تری یەكێتی و پارتی لەسەر سەردانی كازمی بۆ واشنتن و دەرئەنجامەكانی دەبێت چونكە رەنگە دوای سەردانەكە هەندێك جوڵەی سیاسی لە عێراق روبدات. لە هەمو ئەگەرەكاندا ئەوەی قوربانییە خەڵكی هەرێمی كوردستان و موچەخۆرانە كە تا كۆتایی ئەمساڵ دۆخی دارای هەرێم بەبێ رێكکەوتن لەگەڵ بەغداد و چاكسازی بنەڕەتی باش نابێت و رەنگە حەوت موچەیان بكەوێتە ساڵی داهاتو، بەڵام بە دڵنیاییەوە بەپێی زۆرینەی ئاماژەكان سەرەتای ساڵی داهاتو سەرەتای باشبونی دۆخی دارایی خەڵك دەبێت . - دەرئەنجام: 1- كازمی بەوردی ئاگاداری هەمو جوڵەیەكە لە هەرێم و ئەگەر بەردەوام بێت ئەوا دەسەڵاتی یەكێتی و پارتی لە قاڵب دەدات، چونكە كازمی تەنها جێبەجێكاری ستراتیژی ئەمەریكا كە بەئاڕاستەی سنورداركردنی دەسەڵات پوكانەوەی ئەو هێزانەیە. 2- ئەگەر ترەمپ لە هەڵبژاردندا سەر بكەوێت لە ماوەیەكی كورتدا دۆخی عێراق و میلیشیاكانی حەشد یەكلایی دەكاتەوە و عێراقێكی بەهێز دادەمەزرێنێت و ئەم گۆڕانكارییە هەرێمیش دەگرێتەوە. 3- یەكێتی و پارتی چاویان لە سەركەوتنی بایدنە و پێیانوایە لە ئەگەری سەركەوتنیدا ئاسۆیەك بەرویاندا دەكاتەوە و پارسەنگی هێز بەلای هەرێمدا دەشكێنێتەوە نەك بەغداد. 4- ئەوەی رونە تا كازمی شوێن پێی خۆی قایم بكات زیاتر لە گەڵ هەرێم توند دەبێت. 5- ئەگەر كازمی بۆ ماوەیەكی درێژ لە دەسەڵاتدا بێت و لە هەڵبژاردندا سەربكەوێت ئەوا نەوتی هەرێمیش دەكەوێتە دەستی بەغداد و سیستەمی موچەی هەرێم و بەغداد رێكدەخرێت و هەرێم لە ژێر دەستەی ئێران و توركیا رزگار دەكرێت. 6- ئەوەی سپۆنسەری رێگرییەیە لە رێكکەوتنی هەرێم و بەغداد توركیایە و لە رێگەی نێچیرڤان بارزانییەوە ئەم كارە دەكات بۆ ئەوەی ئیبراهیم خەلیل و نەوتی هەرێم نەكەوێتە ژێر دەستی بەغداد. 7- ئەگەر كازمی لەگەڵ هەرێم بگاتە بنبەست بەهاوكاری ئەمەریكا پەیوەندی لەگەڵ توركیا دەپچڕێنن، بەڵام ئەمە كاتێك كێشەی ئێران یەكلای ببێتەوە و دەروازەی سنوریی عێراق كەنداو و ئوردون بكەوێتە سەرپێی خۆی ئەگەرنا لە ئێستادا داخستنی سنور بەڕوی توركیا دەبێتە هۆی بەهێزبون و فراوانبونی هەناردەی ئیران بۆ عێراق كە ئەمە هەڵەیەكی گەورەیە. 8- ئەگەری بەهێز هەیە لە مانگی ئەیلولی داهاتو شەقامی كوردستان دژی گەندەڵی و نادادییەكان لەلایەن هێزێكی دەرەكییەوە بجوڵینرێت بەهاوكاری بەغداد. 9- لە كۆتایدا ئەوەی لەم چەند مانگەی پیش هەڵبژاردنی ئەمەریكادا یەكێتی و پارتی دەخاتە جوڵە و ناچار بە رێكکەوتنیان دەكات تەنها فشاری باڵێكی یەكێتی و جوڵەی شەقامە ئەگەر شەقام بیدەنگ بێت بەو شێواز و تاكتیكانەی لە پەراوێزی سەرەوەدا باسكرا دۆخەكە بەم شێوەی ئێستا دەگەیەننە كۆتایی ساڵ و سەرەتای ساڵی داهاتو. - پرسی رادەستكردنی خاڵە سنورییەكان تەنها بابەتی كاتە ئەگەرنا هەردەبێت رادەست بكرێت بەپێی دەستور و دەخرێتە ژێر چاودێری بەغداد و ئەم پرسە لە كازمی و یەكیتی پارتی گەورەترە و پەیوەستە بە ستراتیژی ئیدارەی ترەمپەوە لە عێراق. *بەرپرسی دیسكی عێراق و كوردستانی ناوەندی ئیمارات بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیژی

(درەو): مەسرور بارزانی رازی نیە فەرمانبەرانی چاودێری دارایی عێراق چاودێری خاڵە سنورییەكانی هەرێم بكەن، ئەمڕۆ لەو رێككەوتنە پەشیمان بوەوە كە دوێنێ لە نێوان هەرێم و بەغداد لە سەرۆكایەتی كۆماری عێراق كرا، كازمی  رەزامەندی نواند لە سەر ناردنی 320 ملیار دیناری مانگانە بۆ هەرێم لەبەرامبەر 50% داهاتی  خاڵە سنورییەكان و ناردنی چاودێری دارایی عێراق بۆ خاڵە سنورییەكان. سەرچاوەیەكی باڵاو ئاگادار لە بەغداوە بە (درەو)ی راگەیاند: دوێنێ سێشەممە لە كۆشكی كۆماری عێراق بە ئامادەیی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق، عەلی عەلاوی وەزیری دارایی و فوئاد حسێن وەزیری دەرەوە كە بە نوێنەرایەتی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بەشداری كۆبونەوەكەی كردبوو، كۆبونەوە. ئەمە دواین كۆبونەوەی ئەم هەفتەیە بوو لەنێوان حكومەتی عێراق‌و نوێنەری حكومەتی هەرێم‌و لە رۆژی شەممەوە تا سێشەممە (چوار) كۆبونەوە لەو بارەیەوە كرابوو. لە كۆبونەوەكەى دوێنێدا مستەفا كازمی رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر ناردنی (320 ملیار) دیناری مانگانە بۆ هەرێمی كوردستان، لەبەرامبەر تەنها 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكانی هەرێم بە بێ داهاتی نەوت، بەڵام ئەمە بە مەرجی ناردنی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی و دەستەی خاڵە گومرگیەكانی عێراق بۆ دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان وەك چاودێر، لەبەرامبەردا فوئاد حسێن بە نوێنەرایەتی مەسرور بارزانی رەزامەندی دەربڕیوەو مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بە رێككەوتنەكە رازی بووە.  (درەو) زانیویەتی، بڕیاربووە دوێنی رێككەوتنەكە رابگەیەنرێت، بەڵام راگەیاندنی رێككەوتنەكە بۆ ئەمڕۆ دواخراوە، ئەمڕۆ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان پەشیمان بووەتەوەو رازی نەبووە بە ناردنی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی و دەستەی خاڵە سنورییەكانی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان، بۆیە لە راگەیەنراوەكەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیراندا بەروونی ئەوە هاتبوو " بەداخەوە حكومەتی فیدراڵی زیاتر لە سێ مانگە ئامادە نییە هیچ بڕە پارەیەك وەك مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بنێرێت" ئەم لێدوانە بەرپرسانی بەغداد توشی شۆك كرد، چونكە لە كۆبونەوەی دوێنێیاندا گەیشتبوونە ئەنجام، لەبەرامبەردا ئەمشەو وەزارەتی دارایی عێراق راگەیەنراوێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند " حكومەتی فیدراڵ لەچوارچێوەی مافە دەستورییەكانی بۆ پاراستنی دەروازە سنورییەكان‌و چاودێریكردنی داهاتەكان‌و لێبڕینە گومرگییەكان، ئەو بنەمایەی شەراكەتی پێشنیاز كرد كە لە بڕگەی یەكەمی ماددەی (114)ی دەستوردا هاتووە بۆ زامنكردنی چاودێری لەسەر دەروازە سنورییەكانی هەرێم، لەم رووەوە دەكرێت ئاماژە بەوە بكرێت كە حكومەتی هەرێم نەرمی پێویستی نەنواند بۆ چارەسەركردنی ئەم بابەتە". لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بەرپرسانی بەغداد جەختیان لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە ئامادە نین هیچ بڕە پارەیەك بۆ هەرێمی كوردستان بنێرن، تا ئەو كاتەی هەرێمی كوردستان، بە تەواوی بە مەرجەكانی عێراق رازی دەبێت. 

راپۆرت:  محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت پێشنیازی بڕینی 21%ی موچەی مانگی ئازاری كرد، (8) وەزیر لە تیمی یەكێتی‌و گۆڕان دەنگیان بە پێشنیازەكە نەدا، لەسەر داوای قوباد تاڵەبانی بڕیارەكە بۆ هەفتەی داهاتوو دواخرا، زانیاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. كۆبونەوەیەكی ئۆنلاین بۆ بڕینی موچە  ئەنجومەنی وەزیران بەشێوەی "ئۆنلاین" كۆبووەوە، كۆبونەوەكە هەستیار بوو، بۆ تاوتوێكردنی پرسی دابەشكردنی موچەی مانگی ئازارو یەكلاكردنەوەی بڕیاری لێبڕینی موچە بوو. كۆبونەوەكە پێشنیازی دابەشكردنی موچەی مانگی ئازاری كرد بە لێبڕینی 21%وە هاوشێوەی ئەوەی بۆ موچەی شوبات كرا‌و حكومەت رێژەی 21%ی خەرجی موچەی وەزارەتەكانی بڕی. گۆڕان مەسرور بارزانی نیگەران دەكات بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیراند، مەسرور بارزانی پێشنیازی بڕینی 21%ی خەرجی موچەی بۆ مانگی ئازار خستوەتە بەردەم وەزیرەكان‌و دواتر پێشنیازەكەی خستوەتە دەنگدان. (8) وەزیر دەنگی بە بڕینی 21%ی موچە نەدا، ئەوانەی دەنگیان نەدا بریتیی بوون لە (3) وەزیری گۆڕان (بەبێ ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی كە بەهۆی نەخۆشییەوە بەشداری كۆبونەوەكەی نەكردووە) لەگەڵ (5) وەزیری یەكێتیدا، زانیارییە هەیە لەناو وەزیرەكانی پارتیشدا ناڕەزایەتی هەبووە لەسەر لێبڕینی 21%ی موچە، لەوانە پشتیوان سادق وەزیری ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی. سەرباری ناڕەزایەتی گۆڕان‌و یەكێتی، پیشنیازی مەسرور بارزانی بۆ بڕینی 21%ی موچەی مانگی ئازار، بەزۆرینەی 50+1ی پارتی‌و پێكهاتەكان‌و لایەنە هاوپەیمانەكانی پارتی دەنگی زۆرینەی بەدەستهێنا.  قوباد تاڵەبانی داوای مۆڵەت دەكات (درەو) زانیویەتی، دوای ئەوەی بڕیاری بڕینی موچە بەرێژەی 21%ی دەنگی زۆرینەی بەدەستهێناوە، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت بە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی راگەیاندووە، ئەوان وەكو تیمی یەكێتی لە حكومەت دژی بڕیاری لێبڕینی موچە نین، بەڵام لەژێر فشار حزب‌و جەماوەری خۆیاندان‌و داوا دەكەن ماوەی هەفتەیەك مۆڵەتیان پێبدرێت تاوەكو لەگەڵ حزبەكەیان تاوتوێ بابەتەكە بكەن‌و بڕیاری لەسەر بدەن. لەسەر داوای قوباد تاڵەبانی، مەسرور بارزانی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی بۆ لێبڕینی موچە نەخستە ناو كۆنوسی كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران‌و بڕیاری كۆتایی بۆ هەفتەی داهاتوو دواخست، بەم پێیەش حكومەت تاوەكو هەفتەی داهاتووش لیستی دابەشكردنی موچەی وەزارەتەكان راناگەیەنێت. مەسرور بارزانی نیگەرانە بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی نزیكەوە دەست (درەو) كەوتوون، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت نیگەران بووە لەوەی (8) كەس لە وەزیرەكان دژی پێشنیازەكە بوون، بە دیاریكراویش تیمی وزارەی بزوتنەوەی گۆڕان. ئەمە مەسرور بارزانی نیگەران كرد، هەندێك لە وەزیرەكان بۆ هێوركردنەوەی سەرۆك وەزیران قسەیان كرد‌و دڵنیاییان پێدا كە پاڵپشتی حكومەت دەبن. ئەو داهاتەی ئێستا لەبەردەستی حكومەتدایە بۆ دابەشكردنی موچە بڕكەی (275 ملیار) دینارە، مەسرور بارزانی دەیەوێت بڕی (100 ملیار) دینار قەرزبكات‌و كۆی داهاتەكە بگەیەنێتە (375 ملیار) دینار، ئەگەر بەغداد بڕی (323 ملیار) دینار لەچوارچێوەی رێككەوتنە نوێیەكەدا بۆ هەرێم بنێرێت، كۆی داهاتی بەردەستی حكومەت بۆ موچەی ئەم مانگانە نزیك دەبێتەوە لە (700 ملیار) دینار، كۆی خەرجی موچە بەبێ لێبڕین لە یەك مانگدا (894 ملیار) دینارە، واتە ئەو داهاتەی كە دەكەوێتە بەردەستی حكومەت رێژەی 21%ی كورتهێنانی دەبێت لە خەرجی موچەدا. حكومەت دەیەوێت ئەم كورتهێنانەی داهات بەرامبەر لە خەرجی موچە لەرێگەی لێبڕینی 21%ی خەرجی وەزارەتەكانەوە چارەسەر بكات هاوشێوەی ئەوەی بۆ موچەی مانگی شوبات كردی. بڕیاری بڕینی رێژەی 21%ی خەرجی موچە بۆ مانگی شوبات، تەنیا بۆ ئەو مانگە بوو، حكومەت ئەگەر بیەوێت بۆ مانگی ئازاریش هەمان بڕیار جێبەجێ بكات، دەبێت جارێكی تر لەناو ئەنجومەنی وەزیراندا بیخاتە دەنگدانەوە‌و زۆرینەی وەزیرەكانی هەرسێ لایەنە پێكهێنەری حكومەت (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان) دەنگی بۆ بدەن. داهات‌و موچە یەكەمین وەزارەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان (وەزارەتی تەندروستی) موچەی مانگی شوباتی ساڵی 2020ی لە رۆژی 27ی حوزەیراندا وەرگرت، واتا (45) رۆژ تێپەڕیوە‌و هێشتا موچەی مانگی ئازاریان وەرنەگرتووە، موچەخۆران بەگشتی لە هەرێمی كوردستان چاوەڕوان بوون بەر لە جەژنی قوربانی موچە وەربگرن، بەڵام وەریان نەگرت، دیار نییە حكومەتی هەرێم كەی لیستی نوێی دابەشكردنی موچەی وەزارەتەكان رادەگەیەنێت، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی رۆژی 28ی ئەم مانگە لەبەردەم پەرلەماندا وتی:" هەر كاتێك بەغداد پارە بنێرێت موچە دابەشدەكەن". دوای دابەشكردنی موچەی مانگی شوبات، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) داهاتی مانگێكی حكومەتی هەرێم بەمشێوەیە بووە: •    داهاتی ناوخۆ (90 ملیار) دینار •    تەمویلی هاوپەیمانان (21 ملیار) دینار •    پارەی داهاتی نەوت بۆ وەزارەتی دارایی (165 ملیار) دینار كۆی گشتی داهاتی حكومەت لە یەك مانگی دوای دابەشكردنی موچەی مانگی شوباتدا، بڕی (276 ملیار) دینار بوو، ئەگەر مەزەندە بكرێت ئەم مانگەش حكومەت هەمان بڕی داهاتی دەستدەكەوێت، ئەوا تێكڕای ئەو داهاتەی كە كۆدەبێتەوە دەبێت بە (552 ملیار) دینار، ئەم بڕە پارەیەش بەشی موچەی 65%ی موچەی موچەخۆران دەكات، چونكە تێكڕای خەرجی موچە بۆ یەك مانگ (894 ملیار) دینارە. حكومەتی هەرێم بۆ موچەی مانگی شوبات رێژەی 21%ی خەرجی موچەی بڕی‌و بەشێوەیە موچەی دابەشكرد، بڕیاری حكومەت ئەوە بوو لێبڕینەكە تەنیا بۆ مانگی شوبات بێت، بەڵام پێشبینی دەكرێت بەم دۆخە داراییە خراپەوە، حكومەت لەبری كۆتایهێنان بە لێبڕینی موچەی فەرمانبەران، حكومەت بۆ ئەم مانگە رێژەی لێبڕینی موچە لە 21%وە زیاد بكات بۆ نزیكەی 30% یاخود جارێكی تر سودوەربگرێت لە درێژكردنەوەی ماوەی دابەشكردنی موچەو بەوشێوەیە داهاتەكانی كۆبكاتەوە‌و كورتهێنانی خەرجی موچە پڕبكاتەوە. ئەمڕۆ ژمارەیەك پەرلەمانتار لە فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمان لە راگەیەندراوێكدا بۆ رایگشتی هۆشدارییان بە حكومەمەتدا كە نابێت موچە بە لێبڕینەوە دابەشبكات.

درەو: لە ناوچەی برادۆست و باڵەكایەتی شەڕ لە نێوان هێزێكی پارتی دیموكراتی كوردستان و گەریلاكانی پەكەكە درووست بووە، قایمقامی سۆران دەڵێت پەكەكە رێگرە لە جێگیركردنی هێزی پاسەوانی سنوری عێراق لە ناوچەكەدا، پەكەكە گومانی هەیەو پێیان وایە پارتی دەیەوێت هاوشێوەی زینی وەرتێ هێز لەوناوچەیە جێگیر بكات. ئەمڕۆ هێزێكی پاسەوانی سنوری عێراق كە خۆیان لە هەرێمی كوردستان جێگیرن بەرەو سنوری ناحیەی سیدەكان و برادۆست بە دیاریكراویش (گەروی كوچەی هاجەرێ) جوڵەی پێكراوە، ناوچەكە لە ژێر دەسەڵاتی پارتی كرێكارانی كوردستاندایە، بەپێی ئەو زانیارییانەی لە ناوچەكەوە دەست (درەو) كەوتووە پێش جوڵەكردنی ئەو هێزە، هێزێكی پارتی دیموكراتی كوردستان چۆتە ناوچەكەو شەڕ لە نێوان ئەو هێزەو چەكدارانی پەكەكە درووست بووە، چەكدارانی پەكەكە تەقەیان لە هێزەكەی پارتی كردووەو، بریندارێك هەیە، بە وتەی كرمانج عزەت قایمقامی قەزای سۆران، بریندارەكە شوان بووە لەو ناوچەیە، كە پەكەكە گومانیان هەبووە شوانەكە هەر سەربە هێزەكەی پارتی بووبێت و جلی مەدەنی لەبەركردووە.   قایمقامی سۆران ئاماژەی بەوەشكردووە" ئەو هێزەی پاسەوانی سنور بە فەرمانی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق چونەتە ئەو شوێنە بۆ رێگریكردن لە هێرشەكانی توركیا، بەڵام لەلایەن هێزەكانی پەكەكەوە تەقەیان لێكراوە.  هەر ئەمڕۆ لە ناوچەی باڵەكایەتی لە دۆڵی ئالانە، لە گردی (مارێن) كە ئەو ناوچەیە چەكدارانی پەكەكەی لێیەو لە نزیكیان بارەگای هێزەكانی پاسەوانی سنوری عێراقی لێ جێگیركراوە، بەڵام هێزێكی پارتی دیموكراتی كوردستان بە بیانووی بردنە پێشەوەی بنكەكانی هێزەكانی پاسەوانی سنور چونەتە ناوچەكە، شەڕە تەقە درووست بووە لە نێوان هێزەكەی پارتی و چەكدارانی پەكەكە دواتر هێزەكە پارتی پاشەكشەی كردووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) پەكەكە گومانی هەیە لە جوڵەكردنی ئەو هێزە و پێیان وایە پارتی دیموكراتی كوردستان دەیەوێت هاوشێوەی زینی وەرتێ هێزێك لەو ناوچەیە جێگیربكات، بەڵام چەكدارانی پەكەكە رێگرن لە جێگیركردنی ئەو هێزەی پارتی لەو ناوچەیە، چونكە هێزی پاسەوانی سنور بارەگایان لەناوچەكە هەیەو گرژی درووست نەبووە لە نێوان پەكەكەو هێزەكانی پاسەوانی سنور. وێنەی یەكێك لە بریندارەكان 

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت موچەخۆران چاویان لە حكومەتە موچەیان پێبدات، حكومەتی هەرێمیش چاوی لە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراقە پارە بنێرێت، كازمیش نیگەرانە لە پارتی‌و دەڵێ" بە كوردی جنێوم پێدەدەن‌و بە عەرەبیش دەپاڕێنەوە". لەنێوان ئەم چوون‌و نەچوونەدا !  بڕیارە بەمزاوانە جارێكی تر وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان بچێتەوە بەغداد بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی نەوت‌و موچە. رۆژی  28ی مانگی رابردوو، بەغداد پێشنیازێكی نوێ بۆ رێككەوتن ئاڕاستەی حكومەتی هەرێم كرد‌و حكومەتی هەرێمیش وەڵامی دایەوە، بڕیار بوو هەر ئەوكات وەفدی هەرێم بچێتەوە بۆ بەغداد، بەڵام نەچوو، لەنێوان ئەم چوون‌و نەچوونەدا چی هەیە ؟ كازمی لە پارتی نیگەرانە ! بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەست (درەو) كەوتوون، تیمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەمدواییە ژمارەیەك بابەتیان لە میدیا‌و سۆسیال میدیاكانی پارتی دیموكراتی كوردستان كۆكردوەتەوە كە تێیاندا هێرش دەكرێتەسەر مستەفا كازمی. كازمی بڵاوكراوەكانی پارتی بینیوە‌و توڕە بووە، یەكێك لە كەسە نزیكەكانی كازمی بە (درەو)ی راگەیاند، مستەفا كازمی سەرسوڕمانی خۆی نیشانداوە لەوەی لەلایەن میدیاكانی پارتییەوە هێرشی دەكرێتەسەرو وتویەتی:" پارتی وەكو یەكەم لایەن پشتیوانی خۆی راگەیاندووە بۆ ئەوەی ئەو ببێت بە سەرۆك وەزیران، پێی سەیرە ئێستا بەو شێوەیە قسەی لەسەر دەكەن". بەگوێرەی زانیارییەكان، دوای بینینی ئەو هێرشانەی پارتی لە میدیاكانەوە، كازمی ئێستا ساردبوەتەوە لە پێشوازیكردن لە وەفدی حكومەتی هەرێم‌و وەكو ئاماژەیەك بۆ رێككەوتنی نێوان بەغدادو هەرێم وتویەتی:"بە عەرەبی دەپاڕێنەوە‌و بە كوردی جنێومان پێدەدەن". (درەو) زانیویەتی، مستەفا كازمی لەڕێگەی فوئاد حسێنی وەزیری دەرەوەی حكومەتەكەیەوە، گلییەكانی لەوبارەیەوە بە پارتی‌و حكومەت گەیاندووە لەناویاندا نێچیرڤان بارزانی. هۆكاری بەشێكی تری نیگەرانی‌و توڕەیی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ ئەوە دەگەڕێندرێتەوە، سەرباری ئەوەی هەرێمی كوردستان دەیەوێت بە هەرجۆرێك بێت رێككەوتن لەگەڵ بەغداد بكات‌و مانگانە بڕە پارەیەكی دەستكەوێت، بەڵام تائێستا مەسرور بارزانی خۆی وەكو سەرۆكی حكومەت بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی رێككەوتنەكە نەچووەتە بەغداد. وەفدی هەرێمی كوردستان بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ حكومەتی مستەفا كازمی، لەلایەن قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتەوە سەرۆكایەتی دەكرێت‌و ئەندامانی وەفدەكە پێكهاتوون لە هەریەكە لە (ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی، دارا رەشید وەزیری پلاندانان، ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، خالید شوانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندی نێوان هەرێم‌و بەغداد)، ئەم وەفدە هیچ كاتێك لەسەردانەكانیاندا بۆ بەغداد بڕیاری یەكلاكەرەوەی هەرێمیان بۆ رێككەوتن لانەبووە‌و بەردەوام گەڕاونەتەوە بۆ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت. لەبارەی رێككەوتنەكەوە ! دواین پرۆژەی پێشنیاز بۆ رێككەوتن لەنێوان بەغدادو هەرێمی كوردستان پرۆژەیەكە كە داوا دەكات بەغداد مانگانە بڕی (300 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت لەبەرامبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان رێژەی 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكان‌و دامەزراوە فیدراڵییەكان رادەستی حكومەتی ناوەندی عێراق بكاتەوە. ئەمە تەنیا بە زارەكی كراوە‌و كازمی رەزامەندی لەسەرداوە، بەڵام تائێستا نەبووە بە رێككەوتنێكی نوسراو ‌و دیاریش نییە وەفدی حكومەتی هەرێم كەی دەگەڕێنەوە بۆ بەغداد، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئەمجارە مستەفا كازمی توڕەو نیگەرانە لێیان. لەلایەكی ترەوە، هەر جۆرە رێككەوتنێكی نێوان حكومەتی مستەفا كازمی‌و كابینەی مەسرور بارزانی دەبێت بخرێتە ناو یاسای بودجەوە‌و لە پەرلەمانی عێراق دەنگی لەسەر بدرێت، بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، ئەو رێككەوتنە زارەكییەی كە بەمدواییە بەنێوەنگیری بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆماری لەنێوان حكومەتی هەرێم‌و مستەفا كازمیدا كراوە، تائێستا بە فەرمی نەچووەتە بەردەم لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق‌و سەرباری ئەوەش تەنیا بەبیستنی زانیارییەكی لەو جۆرە ژمارەیەك لە ئەندامانی لیژنەكە ناڕازین لەوەی لەم دۆخەدا كە عێراق دوچاری قەیرانی دارایی بوەتەوە، حكومەتی مستەفا كازمی مانگانە تەنیا لەبەرامبەر نیوەی داهاتی گومرگەكاندا بڕی (300 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت، ئەمە لەكاتێكدایە حكومەتی هەرێم ئەو (300 ملیار) دینارە بەكەمدەزانێت‌و دوای بڕێكی زیاتر دەكات. بەڵام ئەگەر بگەنە رێككەوتن، كازمی بەڵێنیداوە رێككەوتنەكە لەگرێمەو كێشەی پەرلەمان رزگاربكات بەوشێوەیەی رێككەوتنەكە كاتیی بێت‌و بۆ ئەم چەند مانگانەی ساڵی 2020 بێت‌و رێككەوتنی گشتگیری نێوان هەرێم‌و بەغداد بخرێتە ناو چوارچێوەی یاسای بودجەی 2021وە. بەغداد هاوشێوەی هەرێمی كوردستان بەهۆی قەیرانی كۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوتەوە دوچاری قەیرانی دارایی هات، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران توانی موچەی موچەخۆران لە قەیرانی دارایی رزگاربكات، بەڵام حكومەتی هەرێم بەبێ رێككەوتن‌و دەستخستنی بڕە پارەیەكی مانگانە، تەنانەت ئەگەر نرخی نەوتیش وەكو پێش كۆرۆنای لێبێتەوە، ناتوانێت خەرجی موچەی موچەخۆران دابین بكات، ئەمە جگە لە خەرجی وەزارەتەكان. لە ئەگەری رەوانەكردنی هەر بڕە پارەیەكی مانگانە بۆ هەرێمی كوردستان بەبێ رادەستكردنی نەوت، مستەفا كازمی دەكەوێتە ژێر فشاری شەقام‌و لایەنە سیاسییەكانی شیعە، دۆخەكەش بۆ فشاركردن لە كازمی لەبارەو عێراق لەبەردەم هەڵبژاردنێكی پێشوەختەدایە لە مانگی شەشی ساڵی داهاتوودا، لەبەرامبەردا حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ كارتێكی فشاری ئەوتۆی بۆ رێككەوتن لەگەڵ بەغداد نییە‌و دانوستانەكانی زیاتر چوەنەتە چوارچێوەی "پارانەوە لە بەغداد"، بەتایبەتی كە لەم كاتەدا بۆ دابینكردنی موچەی مانگانە كەوتوەتە ژێر فشارو ناڕەزایەتی شەقامەوە. لەسەرەتای دانوستانی كابینەی مەسرور بارزانیدا لەگەڵ حكومەتی نوێی عێراق بە سەرۆكایەتی مستەفا كازمی، حكومەتی هەرێم ئامادەیی خۆی دەربڕی هەموو داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات لەبەرامبەر وەرگرتنی (600 ملیار) دیناری مانگانە، حكومەتی كازمی ئەم پێشنیازەی رەتكردەوە، حكومەتی كازمی هاوشێوەی كابینەكانی پێشتری عێراق لەوە تێگەیشتووە، دۆسیەی نەوتی هەرێمی كوردستان دۆسیەیەكی پڕ گرێوگۆڵە‌و هەموو لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی هەرێمدا نییە‌و بەشێكی لای توركیا‌و بەشەكەی تری لای روسیاو كۆمپانیاكانی نەوتەو چارەسەركردنی كێشەكانی ئەم دۆسیەیە لە تەمەنی كابینەی كازمی گەورەترە، بۆیە كازمی دەستبەرداری نەوتی هەرێم بووە‌و ئێستا زیاتر جەخت لەسەر داهاتی خاڵە سنورییەكان دەكات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئێستا خۆی هەڵمەتێكی دەستپێكردووە بۆ گەڕاندنەوەی هەموو دەروازە سنورییەكان بۆ ژێر كۆنترۆڵی حكومەت‌و دورخستنەوەی دەستی میلیشیاكان لەو دەروازانە. سەرەتا كازمی چاوی لەوە بوو رێككەوتنێكی گشتگیرو هەمیشەیی لەگەڵ حكومەتی هەرێم بكات، بەڵام حكومەتی هەرێم چاوی لە بەرزبونەوەی نرخی نەوت بوو، هەوڵی دەدات رێككەوتنێكی كاتیی بكات هاوشێوەی ئەوەی لەگەڵ حكومەتی عادل عەبدولمەهدی كردی‌و بۆ ماوەی ساڵێك‌و سێ مانگ بەبێ ئەوەی نەوت‌و داهاتی گومرگەكانی رادەستی حكومەتی ناوەند بكات، مانگانە بڕی (453 ملیار) دیناری لە بەغداد وەردەگرت. كازمی كە نزیكەی دوو مانگە دەستبەكاربووە، لەدوای دەستبەكاربوون یەكجارو لە مانگی حوزەیرانی رابردوودا بڕی (400 ملیار) دیناری بۆ هەرێمی كوردستان نارد، ئەوەش بەمەرجی ئەوەی هەردوولا لەماوەی (30) رۆژدا لەدوای ناردنی پارەكەوە بگەنە رێككەوتن، زیاتر لە (40) رۆژ بەسەر ئەو وادەیەدا تێپەڕیوە‌و هەرێم‌و بەغداد نەگەیشتوەنەتە رێككەوتن، بەبێ رێككەوتن چیتر كازمی پارە بۆ هەرێمی كوردستان نانێرێت. لەناو شەقام‌و لایەنە شیعەكانی عێراقدا بۆچونێك لەبارەی كوردەوە دروستبووە كە دەڵێ:" كورد تەنیا بۆ پارە دێتە بەغداد‌و كاتێك قەیرانەكانی تێدەپەڕێنێت چیتر پابەندی رێككەوتنەكانی نابن"، ئەم تێڕوانینانە خزمەت بە رەوتی دانوستانەكانی حكومەت هەرێم ناكەن. داهات‌و موچە یەكەمین وەزارەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان (وەزارەتی تەندروستی) موچەی مانگی شوباتی ساڵی 2020ی لە رۆژی 27ی حوزەیراندا وەرگرت، واتا (45) رۆژ تێپەڕیوە‌و هێشتا موچەی مانگی ئازاریان وەرنەگرتووە، موچەخۆران بەگشتی لە هەرێمی كوردستان چاوەڕوان بوون بەر لە جەژنی قوربانی موچە وەربگرن، بەڵام وەریان نەگرت، دیار نییە حكومەتی هەرێم كەی لیستی نوێی دابەشكردنی موچەی وەزارەتەكان رادەگەیەنێت، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی رۆژی 28ی ئەم مانگە لەبەردەم پەرلەماندا وتی:" هەر كاتێك بەغداد پارە بنێرێت موچە دابەشدەكەن". دوای دابەشكردنی موچەی مانگی شوبات، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) داهاتی مانگێكی حكومەتی هەرێم بەمشێوەیە بووە: •    داهاتی ناوخۆ (90 ملیار) دینار •    تەمویلی هاوپەیمانان (21 ملیار) دینار •    پارەی داهاتی نەوت بۆ وەزارەتی دارایی (165 ملیار) دینار كۆی گشتی داهاتی حكومەت لە یەك مانگی دوای دابەشكردنی موچەی مانگی شوباتدا، بڕی (276 ملیار) دینار بوو، ئەگەر مەزەندە بكرێت ئەم مانگەش حكومەت هەمان بڕی داهاتی دەستدەكەوێت، ئەوا تێكڕای ئەو داهاتەی كە كۆدەبێتەوە دەبێت بە (552 ملیار) دینار، ئەم بڕە پارەیەش بەشی موچەی 65%ی موچەی موچەخۆران دەكات، چونكە تێكڕای خەرجی موچە بۆ یەك مانگ (894 ملیار) دینارە. حكومەتی هەرێم بۆ موچەی مانگی شوبات رێژەی 21%ی خەرجی موچەی بڕی‌و بەشێوەیە موچەی دابەشكرد، بڕیاری حكومەت ئەوە بوو لێبڕینەكە تەنیا بۆ مانگی شوبات بێت، بەڵام پێشبینی دەكرێت بەم دۆخە داراییە خراپەوە، حكومەت لەبری كۆتایهێنان بە لێبڕینی موچەی فەرمانبەران، حكومەت بۆ ئەم مانگە رێژەی لێبڕینی موچە لە 21%وە زیاد بكات بۆ نزیكەی 30% یاخود جارێكی تر سودوەربگرێت لە درێژكردنەوەی ماوەی دابەشكردنی موچەو بەوشێوەیە داهاتەكانی كۆبكاتەوە‌و كورتهێنانی خەرجی موچە پڕبكاتەوە. ئەمڕۆ ژمارەیەك پەرلەمانتار لە فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمان لە راگەیەندراوێكدا بۆ رایگشتی هۆشدارییان بە حكومەمەتدا كە نابێت موچە بە لێبڕینەوە دابەشبكات.

 (درەو): فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لەلایەن دەستەی نەزاهەوە بەتۆمەتی بەهەدەردانی زیاتر لە (6 ترلیۆن) دینار لەو كاتەی كە وەزیری دارایی بووە، لێكۆڵینەوەی لەگەڵ دەكرێت. (30) پەرلەمانتاری عێراق لەبەردەم دادگا سكاڵایان لەسەر فوئاد حسێن تۆماركردووە‌و دەڵێن لەكۆتایی تەمەنیدا لە پۆستی وەزیری دارایی عێراق لە كابینەی عادل عەبدولمەهدیدا، فوئاد حسێن زیاتر لە (6 ترلیۆن) دیناری بەهەدەرداوە، كە دەكاتە (5 ملیارو 300 ملیۆن) دۆلار. سكاڵاكەی فوئاد حسێن بەپێی ماددەی (340)ی یاسای سزادانی عێراقی تۆماركراوە، ئەم ماددەیە دەڵێ:" هەر فەرمانبەر یان راسپێردراوێك بە خزمەتی گشتی، ئەگەر بەشێوەیەكی ئەنقەست زیان بە دارایی‌و بەرژەوەندی ئەو لایەنە بگەیەنێت كە كاری تێدا دەكات، سزا دەدرێت بە زیندان یان حەبسكردن بۆ ماوەیەك كە لە حەوت ساڵ زیاتر نەبێت". رۆژی شەممە فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لەگەڵ بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق كۆبووەوە، سەرچاوەیەكی ئاگادار بە (درەو)ی راگەیاند، لەو كۆبونەوەیەدا فوئاد حسێن داوای لە بەرهەم ساڵح كردووە كارێك بكات بۆ راگرتنی ئەو دۆسیە یاساییە. 2019 كە لەناو پەرلەمانی عێراق سەرۆك كۆماری هەڵبژێردرا، فوئاد حسێن كاندیدی مەسعود بارزانی بوو بۆ پۆستی سەرۆك كۆمارو ركابەری بەرهەم ساڵح بوو، بەڵام دەنگی نەهێنا، دواتر بارزانی كاندیدی كرد بۆ پۆستی وەزیری دارایی‌و لەكابینەی عەبدولمەهدیدا پۆستەكەی وەرگرت، دوای دەستلەكاركێشانەوەی حكومەتی عەبددولمەهدی، بارزانی جارێكی تر فوئاد حسێنی كاندیدكردەوە‌و ئێستا وەزیری دەرەوەی عێراقە. لەناو لایەنە شیعەكانی عێراق ناڕەزایەتی زۆر لەسەر فوئاد حسێن هەیە، تۆمەتباری دەكەن بە گەندەڵی لەو سەردەمەی كە وەزیری دارایی بووە.  

(درەو): دابەشكردنی پارە لە نەخۆشخانەی رزگاری بەسەر بەشێك لە كارمەنداندا ناڕەزایەتی لێكەوتەوە، دەوترێت هاوسەری سەرۆكی حكومەت خێری كردووە، كەمپەینی كوا 500 دۆلارەكەم راگەیەنراوە.  ئەمڕۆ بەرپرسانی نەخۆشخانەی رزگاری لە هەولێر بڕی (500 دۆلار)یان بەسەر بەشێك لە كارمەندانی نەخۆشخانەكەدا دابەشكرد. ژمارەیەك لە كارمەندانی نەخۆشخانەی رزگاری پەیوەندییان بە (درەو)وە كردو باسیان لەوەكرد، لەكۆی نزیكەی (900) كارمەند پارە تەنیا بە نزیكەی (100) كارمەند دراوە، هەندێك لە كارمەندەكانی نەخۆشخانە لە ئەكاونتی تایبەتی خۆیان لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك كەمپەینێكیان بەناوی "كوا 500 دۆلارەكەم" راگەیاندووە.  لەناو كارمەندانی نەخۆشخانەكەدا دەنگۆی ئەوە هەیە هاوسەری مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت بڕی (50 هەزار) دۆلاری وەكو كاری خێرخوازی بۆ نەخۆشخانەكە ناردووە‌و بەرپرسانی نەخۆشخانەكە پارەكە تەنیا بەسەر ئەو كەسانەدا دابەشكردووە كە سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانن. دكتۆر بۆتان عەبدولقادر یاریدەدەری بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی رزگاری لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) رایگەیاند، ئەو پارەیەی كە دابەشیان كردووە پارەی كەسێكی خێرخواز بووەو نازانن خێرخوازەكە كێیە. سەبارەت بە ناڕەزایەتی كارمەندان، دكتۆر بۆتان وتی:" سبەینێ پارە بەسەر ئەو كارمەندانەی تری نەخۆشخانەدا دابەشدەكەن كە ئەمڕۆ پارەیان پێنەدراوە".        

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف  چیرۆكی نەوت لە هەرێمی كوردستان بە رێككەوتنی (50 ساڵە) لەگەڵ توركیا دەستیپێكرد، رۆژئاوای كوردستانیش بە رێككەوتنێكی (25 ساڵە) لەگەڵ ئەمریكا چووە سەر نەخشەی جیهانیی نەوت، لە هەردوو رێككەوتنەكەدا نێچیرڤان بارزانی رۆڵی بینیوە، رێككەوتنی یەكەم لەعنەتی بۆ هەرێمی كوردستان هێنا، رێككەوتنی دووەمیش لەسەرەتادایە‌و دیارنییە دەبێت بە نیعمەت بۆ رۆژئاوای كوردستان یاخود بە لەعنەت كۆتایی دێت، لەم راپۆرتەدا وردەكاری زیاتر لەبارەی نەوت لەژێر كۆنترۆڵی شەڕڤانان‌و رێككەوتنی نێوان هێزەكانی سوریای دیموكرات‌و ئەمریكا‌و رەهەندە سیاسی‌و ئابورییەكانی رێككەوتنەكە دەخەینەڕوو.  رێككەوتنێكی نهێنی رۆژی 30ی تەموزی رابردوو مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات لە رۆژئاوای كوردستان، رێككەوتنێكی لەگەڵ كۆمپانیای (دەلتا كریسنت ئینێرجی)ی ئەمریكیدا ئیمزا كرد، ئەمە رێككەوتنێك بوو كە ماوەیەكی زۆر بوو لە تاریكیدا بەنهێنی كاری لەسەر دەكراو دواتر گەیەندرایە ئەنجام. ئەم رێككەوتنە ئێستا باسی گەرمی وڵاتانی ناوچەكەیە، حكومەتی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا، توركیا، ئێران‌و روسیا دژی رێككەوتنەكەن، دەڵێن ئەم رێككەوتنە بەپێ وەرگرتنی رەزامەندی حكومەتی دیمەشق كراوە‌و سەروەری سوریای پێشێلكردووە، بەلای توركیاشەوە رێككەوتنەكە بەواتای دانپێدانانی ئەمریكایە بە خۆبەڕێوەبەرێتی كورد لە رۆژئاوای كوردستان‌و سەرچاوەی دارایی بۆ پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) دابین دەكات كە بەلای ئەنكەرەوە پارتێكی "تیرۆریستە". لەبارەی رێككەوتنەكەوە هێَشتا وردەكاری تەواوەتی رێككەوتنەكە روون نییە، نە هێزەكانی سوریای دیموكرات لە رۆژئاوای كوردستان‌و نە ئەمریكاش ئامادەنین بەفەرمی وردەكاری رێككەوتنەكە بڵاوبكەنەوە، بەڵام دەوترێت مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا كە یەكێك بووە لە پاڵپشتكارە سەرسەختەكانی ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە‌و رۆژی 30ی تەموز لەبەردەم كۆنگرێسدا بە سیناتۆری كۆماریی لیندسی گراهام-ی وتووە:" رێككەوتنەكە كاتێكی دورودرێژی خایاندووەو ئێستا ئێمە لەبواری جێبەجێكردندایە". بەڵام بەپێی هەندێك زانیاریی كە میدیاكانی ئەوروپاو ئەمریكا بڵاویانكردوەتەوە لەوانە سایتی (ئەلمۆنتیۆر)، رێككەوتنە نەوتەییەكەی هێزەكانی سوریای دیموكرات‌و كۆمپانیای (دەلتا كریسنت ئینێرجی)ی ئەمریكی بۆ ماوەی (25 ساڵ)ە، واتە نیوەی ئەو كاتەی كە لەرێككەوتنی نەوتی نێوان هەرێمی كوردستان‌و توركیادا هاتووە‌و بە رێككەوتنی (50 ساڵە) ناودەبرێت. سایتی (ئەلمۆنیتۆر) دەڵێ:" مەزڵوم كۆبانێ تۆوەكەی نێچیرڤان بارزانی دەچێنێتەوە، نێچیرڤان كە سەرۆكی حكومەتی هەرێم بوو، ساڵی 2013 رێككەوتنی نەوتیی لەگەڵ توركیا ئیمزاكرد، دەوترێت دەستی لە رێككەوتنەكەی نێوان هێزەكانی سوریای دیموكرات‌و كۆمپانیای (دەلتا كریسنت ئینێرجی)ی ئەمریكیشدا هەیە، بەڵام نازانرێت هەڵوێستی مەسرور بارزانی ئامۆزای كە ئێستا سەرۆكی حكومەتە لەوبارەیەوە چییە. ئەوەی تائێستا باسدەكرێت لەبارەی رێككەوتنەكەی نێوان ئەمریكا‌و هێزەكانی سوریای دیموكرات، رێككەوتنەكە دروستكردنی دوو پاڵاوگەی نەوت لەخۆدەگرێت، یەكێكیان بۆ دابینكردنی سوتەمەنییە بۆ ناوچەكانی رۆژئاواو باكوری سوریا، ئەوی تر بۆ وەبازاڕخستنی نەوتە. نەوت لە سوریا تائێستا هیچ توێژینەوەیەكی وردو پشتڕاستكراوە لەبارەی كەرتی وزە لە سوریا لەبەردەستدا نییە، لەسەردەمی حوكمی حافز ئەسەدی باوكەوە لە ساڵی 1973وە نەوت لە سوریا وەكو نهێنییەكی نەتەوەیی تەماشادەكرێت‌و زانیاری پێویستی لەبارەوە ناخرێتەڕوو، هەندێك هۆكاری كەمی زانیاری لەبارەی ئەم كەرتە بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە رژێمی بەشار ئەسەدی كوڕیش تاوەكو بەر لە راپەڕینی خەڵك لە ساڵی 2011دا ناوی ژمارەیەك لە كێڵگەكانی نەوتی شاردوەتەوە، بەڵام دوای ئەوەی وڵات روبەڕووی شەڕی ناوخۆیی بووەوە، هاوڵاتیانی سوریا زانیویانە جگە لەناوی ئەو كێلگانەی نەوت كە لە كتێبەكاندا لە خوێندنگە خوێندویانە، هەندێك بیرە نەوتی تریش هەن، ئەمە بیرە نەوتانە ئەوكاتە ئاشكرابوون كە لەماوەی ساڵانی 2014 بۆ 2017 رێكخراوی داعش دەستی بەسەر روبەرێكی فراوانی خاكی سوریادا گرت. تەنانەت باسلەوە دەكرێت لەسەردەمی ئەسەدی باوك‌و كوڕیشدا داهاتی نەوت وەكو ژمارە نەچووەتە ناو بودجەی وڵاتەوە، ئەگەر داخڵیش كرابێت بە ژمارەو بڕی ساختە تۆماركراوە. بەگوێرەی راپۆرتێك كە ساڵی رابردوو سایتی "ئۆیڵ برایسز" بڵاویكردوەتەوە كە سایتێكی تایبەتمەندی بواری نەوت‌و وزەیە‌و بارەگاكەی لە بەریتانیایە، تێكڕای یەدەگی نەوت لە سوریا (2 ملیارو 500 ملیۆن) بەرمیلە، ئەمەش بڕێكی زۆر كەمە بەبەراورد بە یەدەگی نەوتی وڵاتێكی وەكو سعودیە كە بڕەكەی نزیكەی (268 ملیار) بەرمیلە، واتە یەدەگی نەوتی سعودیە زیاتر لە (100 هێندە) لە یەدەگی سوریا زیاترە، یەدەگی نەوتی سوریا لەسەر نەخشەی یەدەگی نەوتی جیهان رێژەی (0,14)ی كۆی گشتی نەوتی یەدەگی جیهان پێكدەهێنێت. بەپێی راپۆرتەكان، تاوەكو بەر لە سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی لە سوریا لە ساڵی 2011دا، ئاستی وەبەرهێنانی نەوت لە سوریا رۆژانە نزیكەی (380 هەزار) بەرمیل بووە، بەڵام سندوقی دراوی نێودەوڵەتی ساڵی 2016 رایگەیاند، لەدوای دەستپێكردنی شەڕەوە ئاستی وەبەرهێنانی نەوتی سوریا رۆژانە بۆ (40 هەزار) بەرمیل دابەزیوە. كەرتی نەوت لە سوریا بەهۆی ساڵانی شەڕی ناوخۆییەوە زیانی گەورەی بەركەوت، ساڵی 2017 وەزارەتی نەوتی سەربە حكومەتی بەشار ئەسەد قەبارەی ئەو زیانانەی كە تاوەكو ساڵی 2017 بەر كەرتی نەوتی سوریا كەوتووە، بە زیاتر لە (62 ملیار) دۆلار خەمڵاند. نەوت لای شەڕڤانان ! رێژەی 75%ی یەدەگی نەوتی سوریا دەكەوێتە ناوچەكانی دەوروبەری پارێزگای دێرزور لە خۆرهەڵاتی وڵات. شەڕڤانانی كورد لەچوارچێوەی هێزەكانی سوریای دیموكراتدا، بەخوێنی خۆیان ساڵی 2017 چەكدارانی "داعش"یان لە ناوچەكانی خۆیان پاككردەوە، ئەمە وایكرد رێژەی 90%ی كێلگە نەوتییەكان‌و یەدەگی نەوتی سوریا بكەوێتە ژێر كۆنترۆڵی ئەوانەوە، ئێستا تەنیا رێژەی 10%ی نەوتی سوریا لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی بەشار ئەسەددایە لە دیمەشق. بەگوێرەی هەندێك خەمڵاندن، لەدوای ئەوەی ساڵی 2017 داعشیان لە ناوچەكە دەركردووە، هێزەكانی سوریای دیموكرات بەرمیلێك نەوتیان بە (30 دۆلار) فرۆشتووە‌و مانگانە لە فرۆشی نەوت نزیكەی (10 ملیۆن) دۆلاریان دەستكەوتووە، راپۆرتەكان باسلەوەدەكەن نەوتی ژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكرات تاوەكو بەر لەم رێككەوتنە، بەسێ رێگا هەناردەكراوە، بەشێكی رۆیشتووە بۆ رژێمی ئەسەد‌و بەشێكی تری بۆ ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی بەناو "ئۆپۆزسیۆنی سوریا"‌و بەشێكی تریشی رەوانەی هەرێمی كوردستان كراوە. زۆربەی نەوتی دۆزراوەی سوریا دەكەوێتە ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان‌و سنورەكانی نێوان سوریا لەگەڵ توركیا‌و عێراق. زۆرترین گێڵگەی نەوت كە دەكەوێتە پارێزگای دێرزور، لە ساڵی 2017وە لەژێر كۆنترۆڵی یەكینەكانی پاراستنی گەلدان، لەوانە كێڵگەی (عومەر) كە گەورەترین كێڵگەی نەوتە لە سوریا هەروەها كێڵگەی (تەنەك) كە دووەم گەورە كێڵگەی نەوتە لە دێرزور. هەر لە دێرزور چەند كێڵگەیەكی تری نەوت هەن كە دەكەونە ژێر كۆنترۆڵی حكومەتی سوریا لەوانە كێڵگەی (وەرد)‌و (تیم)، بەڵام ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لەم دوو كێڵگەیەدا كەمە بەهۆی ئەوەی وێستگەی كۆكردنەوەی ئەو نەوتەن كە لە كێڵگەكانی (عومەر)‌و (تەنەك)ەوە بۆیان دەڕوات. لە درێرزور چەند كێڵگەیەكی تر هەن لەژێر كرۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكراتدان لەوانە كێڵگەكانی (دیرۆ، جوفرە، خەراتە) كە رۆژانە زیاتر لە (2 هەزار) بەرمیل نەوتیان تێدا بەرهەمدەهێنرێت، هەر لەم ناوچەیە كێڵگەی غازی (كۆنیكۆ) هەیە. لە پارێزگای (حەسەكە)ش كێڵگەی (رومێلان) هەیە، ئەمە یەكێكە لە دیارترین كێڵگەكانی نەوت لە سوریا كە لەژێر كۆنترۆڵی كورددایە‌و (هەزارو 322) بیرە نەوت لەخۆدەگرێت ئەمە سەرباری نزیكەی (25) بیری غاز، ئەم كێڵگانە بەشێوەیەكی گشتی دەكەونە ناوچەكانی (شەدادی، جبسە، هول) ئەمە سەرباری كێڵگەكانی ناوچەی (مەركەدە)‌و (تشرین كوبەیبیە).   لە پارێزگای (رەققە)ش ژمارەیەك بیرە نەوت هەن كە لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكراتدان. لە پارێزگای حمس ژمارەیەك كێڵگەی نەوت هەن، بەرهەمی رۆژانەی نەوتی ئەم كێڵگانە نزیكەی (9 هەزار) بەرمیلە‌و بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەلایەن هێزەكانی روسیاوە بەڕێوەدەبرێن. بەگشتی كۆی نەوتی بەرهەمهێنراو لە كێڵگەكانی ناوچەی دێرزرو رۆژانە بە (30 هەزار) بەرمیل دەخەمڵێندرێت. بەپێی خەمڵاندنەكانی ساڵی 2017، یەدەگی غازی سروشتی سوریا دەكەوێتە ناوچەكانی تەدمورو كەناری تەرتوس‌و بانیاس، ئەگەر سوریا ئەم یەدەگەی دەربهێنێت دەبێت بە سێیەمین وڵاتی هەناردەكاری غازی سروشتی لەسەر ئاستی جیهان.   بەگوێرەی قسەی پیاوێكی خاوەنی كاری ئەمریكی كە بۆ رێكخراوی گڵۆباڵ دیڤیلۆپمێنت كۆرپۆریشن (GDC) كاردەكات، خۆبەڕێوەبەرێتی باكوری سوریا ئەگەر بەشێوەیەكی دروست كێڵگەكانی نەوت بەڕێوەببات، دەتوانێت رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنێت" واتە زیاتر لەو بڕە نەوتەی كە دەوترێت بەر لە شەڕی ناوخۆیی لە سوریا بەرهەمهێنراوە.  لە سوریا ململانێی لەسەر وزە هەیە لەنێوان ئەمریكا‌و روسیادا، ئەمریكییەكان چاویان لە نەوتە، روسەكانیش چاویان بڕیوەتە غازەكەی سوریا. رەهەندی سیاسی رێككەوتنەكە رێككەوتنی 25 ساڵە رۆژئاوای كوردستان لەگەڵ كۆمپانیای (دەلتا كریسنت ئینێرجی) لەبواری نەوتدا، هێندە لە رەهەندە سیاسییەكەیەوە لێكدانەوەی بۆ دەكرێت هێندە تەماشای بایەخە ئابورییەكەی بۆ كورد ناكرێت. بەپلەی یەكەم ئیمزاكردنی ئەم رێككەوتنە لەلایەن هێزەكانی سوریای دیموكرات والێكدەدرێتەوە بۆ بەهێزكردنی بوونی سەربازی ئەمریكایە لە ناوچەكانی باكوری خۆرهەڵاتی سوریا لەڕێگەی كێشكردنی كۆمپانیا ئەمریكییەكانەوە، ئەم بیرۆكەیەش لەلایەن رۆژئاوای كوردستانەوە ئەوكاتە گەڵاڵە بوو كە ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو توركیا هێرشی كرد‌و دۆناڵد ترەمپ هێزە سەربازییەكانی وڵاتەكەی كێشایەوە‌و رایگەیاند، تەنیا هەندێك هێز لەو ناوچانە دەهێڵێتەوە ئەوەش بۆ پاراستنی بیرە نەوتەكان، رێككەوتنەكە بۆ رۆژئاوا ئەو سودەی دەبێت ئەمریكا ئەگەر لەبەر نەوتیش بێت پارێزگاری لە خۆبەڕێوەبەرێتییەكە بكات، بەدیوە ئابورییەكەشیدا مانگانە داهاتێك دەستی خۆبەڕێوەبەرێتی دەكەوێت كە دەتوانێت بەهۆیەوە بودجەیەك بۆ ئیدارەدانی ناوچەكە دابین بكات.  بەگوێرەی راپۆرتی ئەلمۆنیتۆر، ترەمپ باوەڕی وایە برسیكردنی رژێمی ئەسەد لەوەی كەڵك لە داهاتی نەوت ببینێت، سود بە ستراتیژیەتی گشتگیری ئەمریكا دەگەیەنێت بۆ فشاركردن لە بەشار ئەسەد‌و كۆتایهێنان بە هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ ئێران. لەلایەكی ترەوە رێككەوتنە نەوتییەكەی رۆژئاوای كوردستان لەگەڵ ئەمریكا روبەڕووی كێشەی یاسایی سزاكانی ئەمریكا بۆسەر سوریا دەبێتەوە، ئەمریكا بەم رێككەوتنە ئەوەی بۆ وڵاتانی ناوچەكە دەرخست كە سزا ئابورییەكانی بۆسەر سوریا، ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریا دیموكرات ناگرێتەوە، ئەمەش سەرچاوەی نیگەرانییە بۆ توركیا.  لەلایەكی ترەوە رۆژئاوای كوردستان چاوی لەوەیە لەڕێگەی ئەم گرێبەستەو نزیكبونەوەی لە ئەمریكا، لە گەڕی سێیەمی كۆبونەوەكانی لیژنەی دەستوری سوریا كە بڕیارە كۆتایی ئەم مانگە لە ژنێڤ بەڕێوەبچێت، كورسی بەشداربوون مسۆگەر بكات. بەگوێرەی خەمڵاندنی توركیا وەكو لایەنێكی نەیاری رێككەوتنە نەوتییەكە، ئەم رێككەوتنە ساڵانە بڕی (7 ملیار) دۆلار داهاتی بۆ رۆژئاوای كوردستان دەبێت‌و بەبڕوای ئەوان ئەم پارەیە بۆ (پەكەكە) دەڕوات. هەناردەی نەوتەكەی رۆژئاوای كوردستان لەلایەن كۆمپانیا ئەمریكییەكەوە دەكەوێتە سەر دوو رێڕەو، یەكەم لەرێگەی توركیاوە كە ئەمە لەلایەن ئەنكەرەوە تائێستا رەتكراوەیە، لەم حاڵەشدا دەبێت كۆمپانیاكە پەنا بۆ رێڕەوێكی تر ببات كە بەندەری (حەیفا)یە لە ئوردن. بەكۆی گشتی چاوەڕوان دەكرێت ئاستی نەوتی بەرهەمهێنراوی ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكرات بگەیەندرێتە (380 هەزار) بەرمیلی رۆژانە، واتا لە بواری نەوتدا رۆژئاوای كوردستان جیاوازییەكی ئەوتۆی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا نامێنێت كە ئێستا رۆژانە (435 هەزار) بەرمیل نەوت دەفرۆشێت بە نرخێكی كەمتر لە نرخی بازاڕی جیهانی، بەڵام رۆیشتنی بۆسەر نەخشەی نەوتی جیهان، هاوشێوەی هەرێمی كوردستان، رۆژئاوای كوردستان دەخاتە بەردەم مەترسی ئەوەی حكومەتی سوریا لە دادگای نێودەوڵەتی سكاڵای لەدژ تۆماربكات، بەڵام جیاوازییەكە ئەوەیە هەرێمی كوردستان لەگەڵ توركیا گرێبەستی نەوتی كردووە‌و رۆژئاوا لەگەڵ ئەمریكا وەكو وڵاتێكی زلهێز لەسەر ئاستی جیهان. سەرەتای هەفتەی رابردوو، وەفدێكی سیاسی باڵای ئەمریكا بەنهێنی خۆیان كرد بە چیای قەندیلداو لەگەڵ بەرپرسانی باڵای پەكەكە كۆبونەوە، لە ئاسمانەوە فڕۆكە جەنگییەكانی ئەمریكا چاودێری قەندیلیان كرد، تاوەكو لەوكاتەی كۆبونەوەكە بەڕێوەدەچێت، فڕۆكەكانی توركیا هیچ هێرشێك بۆسەر قەندیل جێبەجێ نەكەن. تائێستا ئەمریكا‌و پەكەكە هیچ قسەیەكی فەرمییان لەبارەی ئەو كۆبونەوەیە نەكردووە، هەندێك سەرچاوە باسلەوەدەكەن وەفدەكەی ئەمریكا بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی رێككەوتنە نەوتییەكەی رۆژئاوای كوردستان سەردانی پەكەكەیان كردووە‌و داوایان لێكردوون كێشە بۆ رێككەوتنەكە دروست نەكەن، هەندێك لەمە زیاتر دەڕۆن‌و دەڵێن ئەمریكا پرۆژەیەكی نوێ بۆ ناوچەكە هەیە‌و دەیەوێت دەستپێشخەرییەك بكات بۆ كۆتایهێنان بەشەڕ لەنێوان توركیا‌و پەكەكە. هێزەكانی سوریای دیموكرات‌و پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە) لە رۆژئاوای كوردستان بەر لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی نەوتیی لەگەڵ ئەمریكا، دەستپێشخەرییەكی سیاسییان كرد‌و رێككەوتنێكی ئاشتییان لەگەڵ لایەنە كوردییەكانی رۆژئاوای كوردستان كرد، بەتایبەتی ئەو لایەنانەی كە لە پارتی دیموكراتی كوردستانەوە نزیك بوون، دەوترێت ئەم دەەستپێشخەرییەی (پەیەدە) بۆ زەمینەسازی بووە بۆ رێككەوتنە‌و ئامانج لێی هێوركردنەوەی توركیا بووە، تاوەكو لەو رێگەیەوە بە ئەنكەرەی نیشان بدەن رۆژئاوای كوردستان لەژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدا نییە‌و لایەنەكانی تریش بەشدارن لە پرۆسەی سیاسی ناوچەكەدا، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت توركیا تائێستا تەنیا بە لێدوان دژایەتی بۆ رێككەوتنەكە راگەیاندووە‌و لەوڕوەوە هیچ هەنگاوێكی كرداری هەڵنەگرتووە. لەبارەی كۆمپانیا ئەمریكییەكەوە كۆمپانیای (دەلتا كریسنت ئینێرجی) كە نەوتی ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكراتی وەرگرتووە، یەكێك لە دامەزرێنەرانی ئەم كۆمپانیایە (جیمس كین)ە كە پێشتر باڵیۆزی ئەمریكا بووە لە دانیمارك، ئەم پیاوە لە كۆمپانیاكەدا چەند هاوبەشێكی تری هەیە یەكێك لەوانە (جیمس ریس)ە كە ئەفسەرێكی خانەنشینی هێزی "دەلتا"ی ئەمریكایە‌و پێشتر خاوەنی كۆمپانیایەكی ئەمنی بووە، هەروەها (جۆن دۆریر) كە بەڕێوەبەری جێبەجێكاری نەوتە‌و دەوترێت شارەزاییەكی زۆری لەبواری كاركردندا هەیە لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. لیستی خاوەندارێتی كۆمپانیا ئەمریكییەكە دەریدەخات كۆمپانیاكە زیاتر لە كۆمپانیایەكی حكومی دەچێت وەك لەوەی كۆمپانیایەكی كەرتی تایبەت بێت، هەندێك دەڵێن ئەمە هۆكارەكەیە كە ئیدارەی ترەمپ‌و بەدیاریكراویش مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا هەوڵی زۆریان داوە بۆ ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە. خاوەنەكانی كۆمپانیا ئەمریكییەكە دۆستایەتیی بەهێزیان لەگەڵ هەندێك لە بەرپرسانی پارتی دیموكراتی كوردستان هەیە، بۆیە پێشبینی دەكرێت پارتی‌و بەدیاریكراویش نێچیرڤان بارزانی رۆڵی لە وەدیهاتنی رێككەوتنەكەدا هەبوبێت. دیارنییە لە ئاكامدا نەوت دەبێت بە نیعمەت بۆ رۆژئاوای كوردستان، یاخود هاوشێوەی هەرێمی كوردستان دەبێت بە نەعلەت، شەڕ بەدوای خۆیدا دەهێنێت یاخود ئاشتی‌و سەقامگیری؟!.  

محەمەد نوری موستەفا كازمی ساڵی ٢٠١٢كتێبێك بڵاودەكاتەوە بەناوی مەسەلەی عێراق ،لەوكتێبەدا بەوردی باسی كێشەی عێراق دەكات و كۆمەڵێك چارەسەر بۆ تێپەڕاندنی ئەوكێشانە دەخاتەروو.كازمی لەم كتێبەدایە جگە لەوەی وەك رۆژنامەنوسێكی سیاسی دەنوسێت ،بەڵام لەكاتی خوێندنەوەیدا هەستدەكەیت ئەم پیاوە كەسێكی خوێندەوار وئاگاداری وردی تاكی عێراقییە .لێرەدا خاڵە گرنگەكانی ناوكتێبەكە دەنوسمەوە . ١-لەساڵی ١٩٤٨وە زۆرینەی دەوڵەتە عەرەبییەكان كێشەی فەڵستینیان كردوە بە شەمعەیەك وكێشەكانی خۆیان پێیدا هەڵواسیوە ،لەكاتێكدا نەیانتوانیوە یەك بست لەخاكەكەی رزگاربكەن،سەردەمی دروشمی گەورە بەسەرچوو،خەڵك بوژانەوەی ئابوری ودیموكراسیی دەوێت. ٢- دیموكراسی و ئازادی و مافەكۆمەڵایەتییەكان پێكەوەن وبەشناكرێت ،دادی كۆمەڵایەتی لە سیستەمێكی دڕندەو ستەمگەردا نایەتەدی. ٣-هەڵەی گەورەی نەبونی متمانە دەگەڕێتەوە بۆ رێ نەدان بەوەی هاوڵاتیان ورۆژنامەنوسان وچالاكەوانەكان داوای مافی خۆیان بكەن ،نەبونی خۆپیشاندان وگوێ نەگرتن لە رای ئازاد كارەساتە ،هۆكارەكەشی ئەوەیە :كە دەسەڵاتداران لەم ناوچەیەدا لایان وایە هەڵەناكەن ولە سەروو هەموو شتێكەوەن ،خۆیان داناوە قەت نەمرن بۆیە وازناهێنن. ٤-شێوازی بەڕێوەبردنی تەندروستی وپەروردە و هاوكاری وپەرەپێدانی خێزانیی و یاسای خانەنشینی دەبێت دەستكاری بنەڕەتی بكرێت،كەرامەتی مرۆڤ لە عێراقدا پێشێلكراوە. ٥-گواستنەوەی عێراق لە دیكتاتۆریەتەوە بۆ سیستەمێكی دروست ودیموكراسیی كاتی دەوێت بەڵام ئەستەمیش نییە،عێراقێكی یەكگرتوو ودور لەگەندەڵی ودزینی سیاسیی هاوكاردەبێت بۆ ئایندەیەكی باش ،عێراق وڵاتێكی دەوڵەمەندە بەڵام هەژارە لە بەڕێوەبردندا،عێراق دەبێت خۆی بڕیاردەری خۆی بێت ئەوكاتە هەنگاوی گەورە دەنرێت. ٦- ئەم گەشبینیە بۆ چاكردنی دۆخی عێراق رونادات ئەگەر عێراقییەكان لەم دەستە سیاسییەی كە لەدوای ٢٠٠٣عێراق بەڕیوەدەبەن نەجاتیان نەبێت ،چونكە ئەم دەستەی دوای روخاندنی سەدام حكوم دەكەن هەمان بیركردنەوەی سەدامیان هەیە لەپێناو دەسەڵاتی خۆیان وبنەماڵەو عەشیرەتەكەیاندا كاردەكەن نەك لەپێناو دەوڵەتێكی بەهێزی خۆشگوزەران. ٧-دیموكراسیەت راستییەكە نەك رۆشنبریییەكی ساختە ،پرۆسەیەكی شارستانییە و دەبێت پێیدا تێپەڕبین ٨-خودا بەگەورەیی خۆی مرۆڤی ئازاد دروستكردوە ،بەڵام زۆر لەسیستەم و ئایدلۆژییەكان ئەم ئازادییەی لێوەردەگرن ،مرۆڤ خۆشی بەرپرسە لە بچوكردنەوەی خۆی ٩-هیچ شتێك قافڵەی گەنجان راناگرێت ،درەنگ وزوو كەوتوە، گۆڕانكاریی هەردەكەن ئەگەر ئەوەندە فەرامۆش بكرێن ١٠-لەسەردەمی پێغەمبەری موسڵمانان كە نیردراوی خودابوو ،خەڵك بێ ترس و سڵمینەوە و شەرم دەچوون گفتوگۆیان لەگەڵ دەكرد،سەیرم لێدێت ئێستا خەڵك لە دەسەڵاتدارەكان بترسن و بسڵمێنەوە لێیان. ١١-باڵندە رەنگاورەنگەكانی بۆجوانی دەیانخەینە ناو قەفەز ،زۆرینەیان فڕینیان بیرچووەتەوە ،بۆیە كە ئازادییان بكەیت ناتوانن زۆربفڕن ،ئێمەش وامان لێهاتوە چەندین دەیەیە لە ژێر سایەی دیكتاتۆرییەتداین،بۆیە پێویستمان بە چاكسازیی هەیە ،هیچ چاكسازییەك بێ ئازادی ودیموكراسی روونادات. ١٢-تایفییەت جۆرێكە لە خۆدزینەوە لە بەرپرسیارێتی و راكردنە لەرووبەربوونەوەی كێشەكان وراكردنە لە پێشكەوتن،هەموو دیموكراسییەك دژی تایفیەتە هەموو تایفەیەتێك دۆخێكی ناتەندروستە ودیكتاتۆریەت دروستدەكات ،كۆتاییهێنان بە تایفیەت لەعێراق دەستپێكە بۆ هەنگاوی باشبوون وچاكردن و گۆڕانكاریی. ١٣-هەموو دیموكراسییەك لەگەڵ سادەیی بەرپرس ودەسەڵاتداردا دروستدەبێت ،باوەڕبوون بە دیموكراسییەت بە كردارە نەك بە قسە ،دیموكراسییەت باوڕبونی تەواوە بە ئازادییەكان. ١٤-بەكارهێنانی تایفەیەت لەلایەن هەندێك لە دەستەی سیاسیی لەعێراق تەنها بۆ روتكردنەوە ودزینی سامانە. ١٥-ئەو هێزە ئیسلامییانەی كە دەڵێن دیموكراسیی بەرهەمی رۆژئاوایە و نامانەوێت ،ئەوەسوكایەتی بەخۆیان دەكەن ،دین هیچ كات بەربەست نەبوە لەبەردەم ئازادی ومافی مرۆڤ و بەكەرامەت ژیانی خەڵك. ١٦-بەپێی ئەزمونی خۆم زۆركەس لەوانەی كە دژی رۆژئاوا قسەیان كردوە ،ئەوكەسانە بوون كە لە ئەوروپا وەك پەنابەری سیاسیی ژیاون و مافیان پێدراوە و خۆش ژیاوون،كەچی بەربوونەتە گیانی رۆژئاوا. ١٧-ئایا دەتوانین وازلە كەلتوری دەوڵەمەندی كانت و هیگڵ و دیكارت و گۆتە وشیلر و بتهۆڤن و نیوتن و شوپان وباخ و برۆست وكافكا و سارتەر بهێنن؟نەخێر ١٨-هیچ كات ئیسلام رێگرنەبوە لە ماف وئازادی وژیان باشی خەڵك . ١٩-سیاسەت كچی مێژوە ،مێژوو كوڕی جوگرافیایە،جوگرافیاش ناگۆڕێت ،ئێمە لە عێراق دەبێت رابین كە بەیەكەوە بگونجین بەیەكەوە باشی بكەین ، هەر شوێنێك لە عێراق باشبێت كاریگەری باشی بۆسەر بەشەكانی تردەبێت .دەبێت داهات وژیان لەناوخۆماندا بەشبكەین ٢٠-من قسەكەی ساموێل جونسون دەهێنمەوە كە دەڵێت :نیشتیمانپەروەریی پەناگەی درۆزنەكانە ،بۆیە بەناوی نیشیتیمانپەروەرییەوە گەندەڵی گەورە كرا لەم وڵاتە. ٢١-لە مێژووی هاوچەرخدا هیچ روداوێك نادۆزیتەوە كە هاوشانی ئەو ستەم وزوڵمە بێت كە سەدام بەناوی پاراستنی عێراقەوە لەكوردی كردوە ،سەدام بە كیمابارانكردنی هەڵەبجە وئەنفالكردنی كورد ،تەنها كۆمەڵكوژی ئەنجام نەدا بەڵكو ویستی بونی كورد بكوژێنێتەوە . دیكتاتۆریەتی عێراق كارەساتی گەورەی بەسەر كورددا هێنا كە كاتێتی ببنە وانەیەك بۆ نەوەكانی ئایندە كە دیكتاتۆریەت مرۆڤایەتی لەناودەبات. ٢٢-لەساڵی ١٩٨٨كە رامانكرد لەهەڵمەتی ئەنفال ،ئەوكاتە تەمەنم ١٩ساڵ بوو كچێكی منداڵكارم بەناوی سەیران بەباوەش هەڵگرتووبوو ،كە لە روباری شین پەڕینەوە شەپۆلەكان ئەوەندە بەهێزبوون كچەكە لەدەستم كەوتە خوارەوە ،نەمانتوانی بیگرینەوە لەناو شەپۆلی روبارەكەدا ونبوو وخنكا ،ئێستاش وێنەی سەیران لە یادەوەریمدایە،سەیران قوربانی دەستی ستەمی بەعس بوو ٢٣-كاتی پێداچونەوەیە بەكۆی سیستەمی بەڕێوەبردن وئابوری و پەیوەندی هەرێم و بەغدا و لامەركەزیەت لە عێراق ٢٤-كەس گومانی لەتوانایی تاڵەبانی نییە ،ئەو پیاوێكی سیاسیی وردە ودەزانێت چۆن سەروەری ومانای عێراق بپارێزێت،پیاوێكیشە باوەڕی تەواوی بە دیموكراسی وژیانی ئازاد هەیە ،بۆیە تاڵەبانی توانیوێتی بەباشی هاوسەنگی عێراق راگرێت ٢٥- هوشیار زێباری پیاوێكی دیبلۆماسیی وردە ،لەدوای روخاندنی سەدام توانی دوبارە بەشێوەیەكی تەواوهاوچەرخ بونیادی پەیوەندییەكانی عێراق بكاتەوە ،رێز بۆ پێگەی عێراق بگەڕێنێتەوە . بۆیە دانانی وەزیرێكی كورد لە پۆستی وەزیری دەرەوە كارێكی دروستە بۆ تێكشكاندنی ئەو هەوڵانەی دەیانەوێت یەكڕیزی عێراق تێكبدەن. ٢٦- هیچ سەركردەیەكی كوردو عەرەب باسی جیابوونەوەی نەكردوە هەمووان دەیانەوێت عێراقێكی یەكگرتوو بونیاد بنرێت . ئەم كتێبە ساڵی ٢٠١٢نوسراوە ،گەلێك بابەتی گرنگتری تێیدایە كە شایەنی خوێندنەوەیە ،بەتایبەت سیاسییەك بەوشێوەیە ئاگاداری فیكر ودین ومێژوو بێت سەیرە . بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا كازمی ئەم بیركردنەوە سیاسیانەی كە پێشتر هەیبوە دەتوانێت لە زەمینی واقع كە خۆی ئێستا سەرۆكوەزیرانە جێ بەجی بكات ؟

درەو: بە چوار فەرمانی تایبەت كە واژووی مەسرور بارزانی سەرۆكی جكومەتی هەرێمی كوردستانی بەسەرەوەیە، پلەی چوار كەس لە تیمی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرزكراوەتەوە بۆ راوێژكار و بریكاری وەزارەت. فەرمانەكان كە واژووی سەرۆكی حكومەتی بەسەرەوەیە بەم شێوەیە هاتووە:  1-    بەفەرمانی ژمارە (86) كە لەرۆژی 9/7/2020 بە واژووی مەسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران ناونیشانی ( ئەژی عەبدولقادر ئەحمەد) گۆڕاوە بۆ راوێژكار لەسەر میلاكی نوسینگەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران.  2-    بەفەرمانی ژمارە (87) كە لەرۆژی 9/7/2020 بە واژووی مەسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران ناونیشانی ( ژوان سابیر ئیسماعیل) گۆڕاوە بۆ بریكاری وەزارەت لەسەر میلاكی نوسینگەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران. 3-    بەفەرمانی ژمارە (88) كە لەرۆژی 9/7/2020 بە واژووی مەسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران ناونیشانی ( د. پێشەوا عەبدولخالق محەمەد) گۆڕاوە بۆ راوێژكار لەسەر میلاكی نوسینگەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران.  4-    بەفەرمانی ژمارە (89) كە لەرۆژی 9/7/2020 بە واژووی مەسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران ناونیشانی ( سەمیر تۆفیق جافر) گۆڕاوە بۆ راوێژكار لەسەر میلاكی نوسینگەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران. 

راپۆرتی:  سەرتیپ وەیسی كەریم  له‌گه‌ڵ خراپی و سه‌ختی دۆخی ئابووری و ته‌ندروستیدا، به‌ڵام پێویسته‌ میدیاكان و رۆژنامه‌نووسان، یه‌كێكه‌ له‌ موهیمه ‌و ئه‌رك و كاره‌ گرینگه‌كانی میدیا له‌ بیرنه‌كه‌ن، كه‌ بریتییه‌ له‌ میدیا و رۆڵی له‌ په‌ره‌پێدانی كه‌رته جیاوازه‌كان، له‌ نێوشیان كه‌رتی كشتوكاڵ، كه‌ په‌یوه‌ندییه‌كی به‌ توێژێكی په‌راوێزخرای نێو كۆمه‌ڵگا هه‌یه‌، كه‌ له‌ماوه‌ی رابردوودا، به‌هۆی خراپی كه‌رتی ئابووری و كشتووكاڵی رووبه‌رووی گرفتی گه‌وره‌بوونه‌ته‌وه‌. له‌م روانگه‌یه‌وه‌ له‌باره‌ی پڕۆژه‌یه‌كی ستراتیژی كشتوكاڵی هه‌ندێ زانیاری و بۆچوون ده‌خه‌مه‌روو، كه‌ بڕیاره‌ له‌ ئاینده‌یه‌كی نزیكدا جێبه‌جێبكرێت. بۆچی گرینگه‌ له‌ دۆخێكی وه‌هادا پشتگیری له‌ جێبه‌جێكردنی پڕۆژه‌یه‌كی ستراتیژی له‌م جۆره‌ بكرێت ؟ به‌و پێیه‌ی كه‌ش و هه‌وا و خاكی هه‌رێمی كوردستان، له‌ باره‌ بۆ چاندنی گه‌نم، هه‌ربۆیه‌ش ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ جوتیارانی هه‌رێمی كوردستان ساڵانه‌ زه‌وییه‌كانیان بۆ چاندنی گه‌نم ته‌رخان ده‌كه‌ن، به‌ڵام به‌ درێژایی چه‌ند ساڵی رابردوو، نه‌یاتوانیوه‌ وه‌كو پێویست سوود له‌ زه‌ویه‌كانیان ببینن، یه‌كێك له‌ گرفته‌كانیشیان ساغ نه‌بوونه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌كانیانه له‌ بازار ، یاخود زۆرجاریش حكومه‌تی ناوه‌ندی پاره‌كه‌یان له‌ كاتی خۆی پێنادات، به‌مه‌ش به‌ ناچاری جوتیاران به‌شێك له‌ به‌رهه‌كانیان هه‌رزان فرۆش ده‌كه‌ن، به‌شێكیشیان واز له‌ كاره‌كانیان ده‌هێنن و زه‌ویه‌كانیان به‌ كرێ ده‌ده‌ن. له‌ ئێستادا، حكومه‌تی عێراق له‌ باشترین حاڵه‌تدا، ساڵانه‌ ته‌نها (400) هه‌زار ته‌ن گه‌نمی جوتیاران وه‌رده‌گرێت، له‌كاتێكدا به‌رهه‌می ساڵانه‌ی جوتیاران له‌ نێوان یه‌ك ملیۆن و ( 600) هه‌زار ته‌ن بۆ دوو ملیۆن ته‌نه‌. به‌پێی ئاماره‌كان له‌ هه‌رێمی كوردستان ساڵانه‌ زیاتر له‌ ( 44) هه‌زار و ( 536) جوتیار له‌سه‌ر زه‌ویه‌كانیان گه‌نم ده‌چێنن، ئه‌گه‌ر له‌ ساڵێكدا وشكه‌ ساڵی نه‌بێت به‌رهه‌می گه‌نمی جوتیاران ساڵانه‌ له‌ رووبه‌ری ( 3.069.970) دۆنم زه‌وی به‌رهه‌می ساڵانه‌یان به‌ نزیكه‌یی له‌ دوو ملیۆن ته‌ن نزیكده‌بێته‌وه‌ ( رێژه‌كه‌ به‌پێی دواین ئاماری حكومه‌تی هه‌رێمه‌ ). له‌و رێژه‌یه‌ش زۆرترین به‌رهه‌م به‌ر پارێزگای هه‌ولێر و دواتر هه‌ریه‌ك له‌ پارێزگای سلێمانی و ئیداره‌ی گه‌رمیان و پارێزگای دهۆك و ئیداره‌ی راپه‌ڕین و پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌ ده‌كه‌وێت. یه‌كێك له‌ گرفته‌ گه‌وره‌كانی جوتیاران له‌ ئێستادا، بریتییه‌ له‌ به‌ بازاركردن و ساغ نه‌بوونه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌كانیان، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی جۆری ئه‌و ته‌رزانه‌ ( بنه‌تۆیانه‌ )ی ساڵانه‌ ده‌یچێنن، زۆجار به‌شێوه‌یه‌كی هه‌ڕه‌مه‌كی و نا زانستییه‌، هه‌ربۆیه‌ به‌شێكی زۆر له‌ به‌رهه‌می جوتیاران ده‌خرێنه‌ جۆری خرابی نمره‌ دوو و سێن. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زۆرجار ئه‌و به‌رهه‌مه‌ی ده‌یده‌نه‌ حكومه‌تی ناوه‌ندی، دواكه‌وتن له‌ پاره‌كانیان هه‌یه‌، هه‌ندێ جاریش بازرگانییه‌كی خراپ به‌ به‌رهه‌می جوتیاران ده‌كرێت له‌ لایان بازرگانه‌وه‌، كه‌ ئه‌مه‌ش وایكرد تاوه‌كو ئێستاش به‌شێك له‌ جوتیاران پاره‌ی ساڵانی رابردوو وه‌رنه‌گرن. پڕۆژه‌ ستراتیژییه‌كه‌ی حكومه‌ت و وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ چییه‌ ؟ بۆئه‌وه‌ی ئاسه‌واره‌ خراپه‌كانی سێكته‌ری نه‌وتی هه‌رێم كه‌متر بكرێـته‌وه‌، پێویسته‌ له‌ رێگه‌ی راگه‌یاندنی پڕۆژه‌یه‌كی ستراتیژی گه‌وره‌ وه‌ڵامبدرێته‌وه‌، كه‌ ئه‌ویش ده‌ستكردنه‌ به‌ گرینگی دان به‌ یه‌كه‌م پڕۆژه‌ی ستراتیژی كشتوكاڵی، كه‌ بۆ هه‌ر حكومه‌ت و وه‌زاره‌تێك ده‌بێته‌ ده‌ستكه‌وتی گه‌وره‌. ئه‌و پڕۆژه‌ ستراتیژی و گرینگه‌ش كه‌ پێویسته‌ په‌له‌ی تیادا بكرێت، بۆئه‌وه‌ی جوتیاران له‌ زووترین كاتدا بتوانن به‌رهه‌مه‌كانیان ساغبكه‌نه‌وه‌، بریتییه‌ له‌ دروستكردنی بازار و كڕینه‌وه‌ی گه‌نمی جوتیارانه‌، جگه‌ له‌و گه‌نمه‌ی كه‌ ساڵانه‌ له‌ لایه‌ن سایلۆكان و حكومه‌تی عێراقی وه‌كو پڕۆژه‌ی پاڵپشتی له‌ جوتیاران وه‌رده‌گیرێت . ئه‌و پڕۆژه‌ی كه‌ ئێستا حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ ده‌ستیان داوه‌تێ، بریتییه‌ له‌ كڕینه‌وه‌ی به‌رهه‌م ساڵانه‌ی جوتیاران، له‌ لایه‌ن كه‌رتی تایبه‌ت و به‌ نرخی زیاتر له‌ بازار. ئه‌و پڕۆژه‌یه‌‌ له‌ئێستادا گه‌یشتۆته‌ قۆناغی واژووكردنی گرێبه‌سته‌كه‌ و له‌ماوه‌ی چه‌ند ڕۆژی داهاتوو راده‌گه‌یه‌نرێت ناوه‌ڕۆكه‌كه‌‌ی به‌م شێوه‌یه‌ : *له‌ قۆناغی یه‌كه‌م كڕینه‌وه‌ی به‌رهه‌می گه‌نمی ساڵانه‌ی جوتیاران به‌ بڕی ( 500 ) هه‌زار ته‌ن، هه‌ریه‌ك له‌ پارێزگاكانی سلێمانی به‌ هه‌ڵه‌بجه‌ و ئیداره‌ سه‌ربه‌خۆكان ( 150) هه‌زار ته‌ن، پارێزگای دهۆك ( 150) هه‌زار ته‌ن، پارێزگای هه‌ولێریش ( 200) هه‌زار ته‌نی به‌رده‌كه‌وێت. *پڕۆژه‌كه‌ له‌ لایه‌ن سێ كۆمپانیای كه‌رتی تایبه‌ت ئه‌نجامده‌درێت، هه‌ر كۆمپانیایه‌ك به‌ سه‌رمایه‌ی ( 150-200 ) ملیۆن دۆلار ده‌خاته‌گه‌ڕ و پڕۆژه‌كه‌ ئه‌نجامده‌دات، وه‌رگرتنی ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ش به‌و كۆمپانیایانه‌ دوای ئه‌وه‌ دێت له‌ نێوان سه‌رجه‌م ( سه‌رمایه‌دار و وه‌به‌رهێنه‌ر وئه‌ندامانی ژووری بازرگانی ) ته‌نها سێ كۆمپانیا له‌و كۆمپانیانه‌‌ ئاماده‌ییان نیشانداوه‌ ئه‌و گرێبه‌سته‌ ئه‌نجامبده‌ن و ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ بخه‌نه‌ نێو پڕۆژه‌یه‌كی له‌م جۆره‌. *گرێبه‌سته‌كه‌ به‌ پێی یاسایی وه‌به‌رهێنان ده‌بێت بۆ ماوه‌ی ( 25 ) ساڵ، به‌ڵام ساڵانه‌ پێداچوونه‌ به‌ گرێبه‌سته‌كان ده‌كرێت به‌ پێی بارودۆخه‌كه‌. *له‌سه‌ر كۆمپانیا پێویسته‌ گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ جوتیار بكات بۆ پێدانی جۆری ته‌رز ( بنه‌تۆ) و وه‌رگرتنی گه‌نمه‌كه‌ به‌ نرخێكی زیاتر له‌ بازار، به‌ڵام له‌ به‌رامبه‌ردا ئه‌و كۆمپانیایانه‌ زه‌وی شایسته‌یان بۆ دابینده‌كرێت، هه‌ندێ لێخۆشبوونیان بۆ ده‌كرێت له‌ ‌ كرێ و باج و گومرگ ...هتد. * له‌به‌رامبه‌ر وه‌رگرتنی گه‌نمی جوتیاران و خسته‌گه‌ڕی ئه‌و سه‌رمایه‌ زۆره‌ له‌لایه‌ن كۆمپانیاكانه‌وه‌، پێویسته‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌موو جۆره‌ هاورده‌كرنێكی گه‌نم ئه‌و موشته‌قات و پێكهاتانه‌ی كه‌ له‌ گه‌نم دروست ده‌كرێت ( به‌رهه‌كانی گه‌نم) قه‌ده‌غه‌ بكات، وه‌كو ئاردی نان به‌هه‌موو جۆره‌كانی و له‌گه‌ڵ ( ساوار و بڕوش و گه‌نمه‌ كوتا و هه‌ویری شیرنه‌مه‌نی و سریلاك و ...هتد) . ئه‌و كۆمپانیایانه‌ ده‌توانن به‌رهه‌مه‌كانیان له‌ ناوخۆی هه‌رێم ساغ بكه‌نه‌وه‌، چیتر حكومه‌ت پێویستی به‌ هاورده‌كردنی گه‌نم و ئارد و پێكهاته‌كانی دیكه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ نه‌بێت. *به ‌پێی گرێبه‌سته‌كه‌، هه‌ر كۆمپانیایه‌ك له‌هه‌ر پارێزگایه‌كی هه‌رێم سایلۆیه‌ك دروست ده‌كات، له‌گه‌ڵ دروستكردنی ئاش و ژماره‌یه‌ك كارگه‌ی تایبه‌ت به‌ دروستكردنی ئاردی نان و ساوارو بڕوش و هه‌ویری كێك ...هتد به‌پێی خواستی بازار. * به‌پێی ئه‌و پڕۆژه‌یه،‌ پێویسته‌ له‌سه‌ر هه‌ر كۆمپانیایه‌ك هه‌لی كار بۆ زیاتر له‌ هه‌زار كه‌س بڕه‌خسێنێت، به‌شێك له‌و هه‌لی كارانه‌ش بۆ ده‌رچووانی كشتوكاڵ ده‌بێت. * به ‌پێی هه‌موو ئه‌و توێژینه‌وانه‌ی له‌سه‌ر (17) جۆر له‌ ته‌رزی گه‌نمی ناوخۆی هه‌رێمی كوردستان به‌رهه‌می جوتیاران شیاوه‌ و به‌ كه‌ڵك دێت، به‌ڵام له‌ حاڵتێكدا ئه‌گه‌ر ئه‌و گه‌نمه‌ ناوخۆیه‌ی هه‌رێم نه‌توانێت به‌رهه‌مێكی باش دروست بكات، یاخود به‌هۆی قه‌یران و كاره‌ساتی سروشتی به‌رهه‌مه‌ ناوخۆییه‌كان وه‌كو پێیوست نه‌بوو، رێگه‌دراوه‌ به‌ڕێژه‌یه‌كی كه‌می دیاریكراو و گه‌نم و پێكهاته‌كانی له‌ ده‌ره‌وه‌ هاورده‌بكرێت. *به‌پێی گرێبه‌سته‌كه‌، له‌سه‌ر كۆمپانیا ئیجبار كراوه‌‌ بڕی (500) هه‌زار ته‌ن ساڵانه‌ گه‌نم له‌ جوتیارانی هه‌رێمی كوردستان وه‌رگرێت، له‌ دوای ئه‌و بڕه‌‌ ده‌توانێت به‌شێوه‌یه‌كی ئاره‌زوومه‌ندانه‌ گه‌نمی زیاتر وه‌ربگرێت و بۆ شاره‌كانی دیكه‌ی باشوور و ناوه‌ڕاستی عێراق هاورده‌ی بكات، به‌مه‌ش ژماره‌یه‌كی زیاتر له‌ جوتیاران سوود مه‌ند ده‌بن. *گرێبه‌ستی نێوان كۆمپانیاكان و جوتیاران به‌ ئاماده‌بوونی لایه‌نی سێهه‌م كه‌ وه‌زاره‌تی كشتوكاڵه‌ ده‌بێت. چۆن پشتگیری پڕۆژه‌كه‌ بكرێت ؟ لێره‌ حكومه‌ت و خه‌ڵكی ئه‌زموونێكی باشیان له‌گه‌ڵ پڕۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان و كه‌رتی تایبه‌ت نییه‌، به‌ڵكو زۆرجار ئه‌و پڕۆژانه‌ی وه‌به‌رهه‌ێنان ته‌نها له‌ بوارێكدا قه‌تیس ماوه، زۆجاریش به‌ ئاراسته‌ی به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایه‌دار و بۆ خۆ ده‌وڵه‌مه‌نكردن بووه‌، به‌ڵام كاتێك پڕۆژه‌یه‌كی وا ستراتیژی گه‌وره‌ راده‌گه‌یه‌نرێت، كه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌ بوژانه‌وه‌ی كه‌رتێكی فه‌رامۆشكراو توێژێكی ماندوو، پێویسته‌ له‌ چه‌ند روویكه‌وه‌ چاودێری و پشتگیری پڕۆژه‌كه‌ بكرێت به‌م شێوه‌یه‌ : * په‌رله‌مانی كوردستان به‌ وردی چاودێری واژووكردنی گرێبه‌سته‌كه‌و جێبه‌جێكردنی ناوه‌ڕۆكی پڕۆژه‌كه‌ بكات، وه‌كو ده‌سه‌ڵاتی چاودێریكردن. * پێویسته‌ په‌له‌بكرێت له‌ جێبه‌جێكردندا، به‌شێوه‌یه‌ك كاتێكی دیاریكراو دابنرێت تاوه‌كو له‌ماوه‌یه‌كی كورتدا پڕۆژه‌كه‌ بخرێته‌ كار و ده‌ستبكرێت به‌ وه‌رگرتنی گه‌نمی جوتیاران. * پێویسته‌ جیاوازی نه‌كرێت له‌ نێوان جوتیاران له‌ وه‌رگرتنی گه‌نم و له‌ چوارچێوه‌ی پڕۆسه‌یه‌كی شه‌فافدا ئه‌و كاره‌ بكرێت. *رێگه‌ بگیرێت له‌ كڕین و فرۆشتن و مامه‌ڵه‌كردن به‌ زه‌وی كشتوكاڵی، له‌ لایه‌ن خودی جوتیاران و سه‌رمایه‌دار و ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان، چونكه‌ له‌و حاڵه‌تدا ره‌نگه‌ خه‌ڵكانێك بیانه‌وێ زه‌وی به‌ رووبه‌ری زۆر بكڕنه‌وه‌. *هه‌ڵمه‌تێكی نیشتمانی و گشتیری راگه‌یاندن ( ته‌سویق) له‌ لایه‌ن حكومه‌ت و میدیاكانه‌وه‌ ئه‌نجامبدرێت، تاوه‌كو جوتیاران بتوانن بگه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر پیشه‌كانیان خۆیان و هانبدرێن، كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی زانستیانه‌ كاره‌كانیان ئه‌نجامبده‌ن. *پێویسته‌ به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك وه‌زاره‌تی دارایی و ناوخۆ و بازرگانی و كشتوكاڵ و حكومه‌ت به‌ گشتیی ، به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ئه‌زموونه‌ خراپانه‌ی كه‌ هه‌مانه‌ له‌گه‌ڵ به‌ قاچاغ هێنانی كه‌ل و په‌ل و خۆڕاك و له‌ ده‌ره‌وه‌، تاوه‌كو بتوانین هه‌رێمی كوردستان له‌و بواره‌دا بگاته‌ خود دابینكاری، ئه‌و هه‌وڵه‌ شكستی پێنه‌هێنرێت. *وه‌ك به‌شێك له‌ هاندانی به‌رهه‌می ناوخۆیی و جوتیاران، پێویسته‌ هاووڵاتیانیش داخوازییه‌كانیان له‌سه‌ر به‌كارهێنانی به‌رهه‌می ناوخۆیی زیاد بكه‌ن.

راپۆرتی:  سەرتیپ وەیسی كەریم  له‌گه‌ڵ خراپی و سه‌ختی دۆخی ئابووری و ته‌ندروستیدا، به‌ڵام پێویسته‌ میدیاكان و رۆژنامه‌نووسان، یه‌كێكه‌ له‌ موهیمه ‌و ئه‌رك و كاره‌ گرینگه‌كانی میدیا له‌ بیرنه‌كه‌ن، كه‌ بریتییه‌ له‌ میدیا و رۆڵی له‌ په‌ره‌پێدانی كه‌رته جیاوازه‌كان، له‌ نێوشیان كه‌رتی كشتوكاڵ، كه‌ په‌یوه‌ندییه‌كی به‌ توێژێكی په‌راوێزخرای نێو كۆمه‌ڵگا هه‌یه‌، كه‌ له‌ماوه‌ی رابردوودا، به‌هۆی خراپی كه‌رتی ئابووری و كشتووكاڵی رووبه‌رووی گرفتی گه‌وره‌بوونه‌ته‌وه‌. له‌م روانگه‌یه‌وه‌ له‌باره‌ی پڕۆژه‌یه‌كی ستراتیژی كشتوكاڵی هه‌ندێ زانیاری و بۆچوون ده‌خه‌مه‌روو، كه‌ بڕیاره‌ له‌ ئاینده‌یه‌كی نزیكدا جێبه‌جێبكرێت. بۆچی گرینگه‌ له‌ دۆخێكی وه‌هادا پشتگیری له‌ جێبه‌جێكردنی پڕۆژه‌یه‌كی ستراتیژی له‌م جۆره‌ بكرێت ؟ به‌و پێیه‌ی كه‌ش و هه‌وا و خاكی هه‌رێمی كوردستان، له‌ باره‌ بۆ چاندنی گه‌نم، هه‌ربۆیه‌ش ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ جوتیارانی هه‌رێمی كوردستان ساڵانه‌ زه‌وییه‌كانیان بۆ چاندنی گه‌نم ته‌رخان ده‌كه‌ن، به‌ڵام به‌ درێژایی چه‌ند ساڵی رابردوو، نه‌یاتوانیوه‌ وه‌كو پێویست سوود له‌ زه‌ویه‌كانیان ببینن، یه‌كێك له‌ گرفته‌كانیشیان ساغ نه‌بوونه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌كانیانه له‌ بازار ، یاخود زۆرجاریش حكومه‌تی ناوه‌ندی پاره‌كه‌یان له‌ كاتی خۆی پێنادات، به‌مه‌ش به‌ ناچاری جوتیاران به‌شێك له‌ به‌رهه‌كانیان هه‌رزان فرۆش ده‌كه‌ن، به‌شێكیشیان واز له‌ كاره‌كانیان ده‌هێنن و زه‌ویه‌كانیان به‌ كرێ ده‌ده‌ن. له‌ ئێستادا، حكومه‌تی عێراق له‌ باشترین حاڵه‌تدا، ساڵانه‌ ته‌نها (400) هه‌زار ته‌ن گه‌نمی جوتیاران وه‌رده‌گرێت، له‌كاتێكدا به‌رهه‌می ساڵانه‌ی جوتیاران له‌ نێوان یه‌ك ملیۆن و ( 600) هه‌زار ته‌ن بۆ دوو ملیۆن ته‌نه‌. به‌پێی ئاماره‌كان له‌ هه‌رێمی كوردستان ساڵانه‌ زیاتر له‌ ( 44) هه‌زار و ( 536) جوتیار له‌سه‌ر زه‌ویه‌كانیان گه‌نم ده‌چێنن، ئه‌گه‌ر له‌ ساڵێكدا وشكه‌ ساڵی نه‌بێت به‌رهه‌می گه‌نمی جوتیاران ساڵانه‌ له‌ رووبه‌ری ( 3.069.970) دۆنم زه‌وی به‌رهه‌می ساڵانه‌یان به‌ نزیكه‌یی له‌ دوو ملیۆن ته‌ن نزیكده‌بێته‌وه‌ ( رێژه‌كه‌ به‌پێی دواین ئاماری حكومه‌تی هه‌رێمه‌ ). له‌و رێژه‌یه‌ش زۆرترین به‌رهه‌م به‌ر پارێزگای هه‌ولێر و دواتر هه‌ریه‌ك له‌ پارێزگای سلێمانی و ئیداره‌ی گه‌رمیان و پارێزگای دهۆك و ئیداره‌ی راپه‌ڕین و پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌ ده‌كه‌وێت. یه‌كێك له‌ گرفته‌ گه‌وره‌كانی جوتیاران له‌ ئێستادا، بریتییه‌ له‌ به‌ بازاركردن و ساغ نه‌بوونه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌كانیان، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی جۆری ئه‌و ته‌رزانه‌ ( بنه‌تۆیانه‌ )ی ساڵانه‌ ده‌یچێنن، زۆجار به‌شێوه‌یه‌كی هه‌ڕه‌مه‌كی و نا زانستییه‌، هه‌ربۆیه‌ به‌شێكی زۆر له‌ به‌رهه‌می جوتیاران ده‌خرێنه‌ جۆری خرابی نمره‌ دوو و سێن. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زۆرجار ئه‌و به‌رهه‌مه‌ی ده‌یده‌نه‌ حكومه‌تی ناوه‌ندی، دواكه‌وتن له‌ پاره‌كانیان هه‌یه‌، هه‌ندێ جاریش بازرگانییه‌كی خراپ به‌ به‌رهه‌می جوتیاران ده‌كرێت له‌ لایان بازرگانه‌وه‌، كه‌ ئه‌مه‌ش وایكرد تاوه‌كو ئێستاش به‌شێك له‌ جوتیاران پاره‌ی ساڵانی رابردوو وه‌رنه‌گرن. پڕۆژه‌ ستراتیژییه‌كه‌ی حكومه‌ت و وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ چییه‌ ؟ بۆئه‌وه‌ی ئاسه‌واره‌ خراپه‌كانی سێكته‌ری نه‌وتی هه‌رێم كه‌متر بكرێـته‌وه‌، پێویسته‌ له‌ رێگه‌ی راگه‌یاندنی پڕۆژه‌یه‌كی ستراتیژی گه‌وره‌ وه‌ڵامبدرێته‌وه‌، كه‌ ئه‌ویش ده‌ستكردنه‌ به‌ گرینگی دان به‌ یه‌كه‌م پڕۆژه‌ی ستراتیژی كشتوكاڵی، كه‌ بۆ هه‌ر حكومه‌ت و وه‌زاره‌تێك ده‌بێته‌ ده‌ستكه‌وتی گه‌وره‌. ئه‌و پڕۆژه‌ ستراتیژی و گرینگه‌ش كه‌ پێویسته‌ په‌له‌ی تیادا بكرێت، بۆئه‌وه‌ی جوتیاران له‌ زووترین كاتدا بتوانن به‌رهه‌مه‌كانیان ساغبكه‌نه‌وه‌، بریتییه‌ له‌ دروستكردنی بازار و كڕینه‌وه‌ی گه‌نمی جوتیارانه‌، جگه‌ له‌و گه‌نمه‌ی كه‌ ساڵانه‌ له‌ لایه‌ن سایلۆكان و حكومه‌تی عێراقی وه‌كو پڕۆژه‌ی پاڵپشتی له‌ جوتیاران وه‌رده‌گیرێت . ئه‌و پڕۆژه‌ی كه‌ ئێستا حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ ده‌ستیان داوه‌تێ، بریتییه‌ له‌ كڕینه‌وه‌ی به‌رهه‌م ساڵانه‌ی جوتیاران، له‌ لایه‌ن كه‌رتی تایبه‌ت و به‌ نرخی زیاتر له‌ بازار. ئه‌و پڕۆژه‌یه‌‌ له‌ئێستادا گه‌یشتۆته‌ قۆناغی واژووكردنی گرێبه‌سته‌كه‌ و له‌ماوه‌ی چه‌ند ڕۆژی داهاتوو راده‌گه‌یه‌نرێت ناوه‌ڕۆكه‌كه‌‌ی به‌م شێوه‌یه‌ : *له‌ قۆناغی یه‌كه‌م كڕینه‌وه‌ی به‌رهه‌می گه‌نمی ساڵانه‌ی جوتیاران به‌ بڕی ( 500 ) هه‌زار ته‌ن، هه‌ریه‌ك له‌ پارێزگاكانی سلێمانی به‌ هه‌ڵه‌بجه‌ و ئیداره‌ سه‌ربه‌خۆكان ( 150) هه‌زار ته‌ن، پارێزگای دهۆك ( 150) هه‌زار ته‌ن، پارێزگای هه‌ولێریش ( 200) هه‌زار ته‌نی به‌رده‌كه‌وێت. *پڕۆژه‌كه‌ له‌ لایه‌ن سێ كۆمپانیای كه‌رتی تایبه‌ت ئه‌نجامده‌درێت، هه‌ر كۆمپانیایه‌ك به‌ سه‌رمایه‌ی ( 150-200 ) ملیۆن دۆلار ده‌خاته‌گه‌ڕ و پڕۆژه‌كه‌ ئه‌نجامده‌دات، وه‌رگرتنی ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ش به‌و كۆمپانیایانه‌ دوای ئه‌وه‌ دێت له‌ نێوان سه‌رجه‌م ( سه‌رمایه‌دار و وه‌به‌رهێنه‌ر وئه‌ندامانی ژووری بازرگانی ) ته‌نها سێ كۆمپانیا له‌و كۆمپانیانه‌‌ ئاماده‌ییان نیشانداوه‌ ئه‌و گرێبه‌سته‌ ئه‌نجامبده‌ن و ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ بخه‌نه‌ نێو پڕۆژه‌یه‌كی له‌م جۆره‌. *گرێبه‌سته‌كه‌ به‌ پێی یاسایی وه‌به‌رهێنان ده‌بێت بۆ ماوه‌ی ( 25 ) ساڵ، به‌ڵام ساڵانه‌ پێداچوونه‌ به‌ گرێبه‌سته‌كان ده‌كرێت به‌ پێی بارودۆخه‌كه‌. *له‌سه‌ر كۆمپانیا پێویسته‌ گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ جوتیار بكات بۆ پێدانی جۆری ته‌رز ( بنه‌تۆ) و وه‌رگرتنی گه‌نمه‌كه‌ به‌ نرخێكی زیاتر له‌ بازار، به‌ڵام له‌ به‌رامبه‌ردا ئه‌و كۆمپانیایانه‌ زه‌وی شایسته‌یان بۆ دابینده‌كرێت، هه‌ندێ لێخۆشبوونیان بۆ ده‌كرێت له‌ ‌ كرێ و باج و گومرگ ...هتد. * له‌به‌رامبه‌ر وه‌رگرتنی گه‌نمی جوتیاران و خسته‌گه‌ڕی ئه‌و سه‌رمایه‌ زۆره‌ له‌لایه‌ن كۆمپانیاكانه‌وه‌، پێویسته‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌موو جۆره‌ هاورده‌كرنێكی گه‌نم ئه‌و موشته‌قات و پێكهاتانه‌ی كه‌ له‌ گه‌نم دروست ده‌كرێت ( به‌رهه‌كانی گه‌نم) قه‌ده‌غه‌ بكات، وه‌كو ئاردی نان به‌هه‌موو جۆره‌كانی و له‌گه‌ڵ ( ساوار و بڕوش و گه‌نمه‌ كوتا و هه‌ویری شیرنه‌مه‌نی و سریلاك و ...هتد) . ئه‌و كۆمپانیایانه‌ ده‌توانن به‌رهه‌مه‌كانیان له‌ ناوخۆی هه‌رێم ساغ بكه‌نه‌وه‌، چیتر حكومه‌ت پێویستی به‌ هاورده‌كردنی گه‌نم و ئارد و پێكهاته‌كانی دیكه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ نه‌بێت. *به ‌پێی گرێبه‌سته‌كه‌، هه‌ر كۆمپانیایه‌ك له‌هه‌ر پارێزگایه‌كی هه‌رێم سایلۆیه‌ك دروست ده‌كات، له‌گه‌ڵ دروستكردنی ئاش و ژماره‌یه‌ك كارگه‌ی تایبه‌ت به‌ دروستكردنی ئاردی نان و ساوارو بڕوش و هه‌ویری كێك ...هتد به‌پێی خواستی بازار. * به‌پێی ئه‌و پڕۆژه‌یه،‌ پێویسته‌ له‌سه‌ر هه‌ر كۆمپانیایه‌ك هه‌لی كار بۆ زیاتر له‌ هه‌زار كه‌س بڕه‌خسێنێت، به‌شێك له‌و هه‌لی كارانه‌ش بۆ ده‌رچووانی كشتوكاڵ ده‌بێت. * به ‌پێی هه‌موو ئه‌و توێژینه‌وانه‌ی له‌سه‌ر (17) جۆر له‌ ته‌رزی گه‌نمی ناوخۆی هه‌رێمی كوردستان به‌رهه‌می جوتیاران شیاوه‌ و به‌ كه‌ڵك دێت، به‌ڵام له‌ حاڵتێكدا ئه‌گه‌ر ئه‌و گه‌نمه‌ ناوخۆیه‌ی هه‌رێم نه‌توانێت به‌رهه‌مێكی باش دروست بكات، یاخود به‌هۆی قه‌یران و كاره‌ساتی سروشتی به‌رهه‌مه‌ ناوخۆییه‌كان وه‌كو پێیوست نه‌بوو، رێگه‌دراوه‌ به‌ڕێژه‌یه‌كی كه‌می دیاریكراو و گه‌نم و پێكهاته‌كانی له‌ ده‌ره‌وه‌ هاورده‌بكرێت. *به‌پێی گرێبه‌سته‌كه‌، له‌سه‌ر كۆمپانیا ئیجبار كراوه‌‌ بڕی (500) هه‌زار ته‌ن ساڵانه‌ گه‌نم له‌ جوتیارانی هه‌رێمی كوردستان وه‌رگرێت، له‌ دوای ئه‌و بڕه‌‌ ده‌توانێت به‌شێوه‌یه‌كی ئاره‌زوومه‌ندانه‌ گه‌نمی زیاتر وه‌ربگرێت و بۆ شاره‌كانی دیكه‌ی باشوور و ناوه‌ڕاستی عێراق هاورده‌ی بكات، به‌مه‌ش ژماره‌یه‌كی زیاتر له‌ جوتیاران سوود مه‌ند ده‌بن. *گرێبه‌ستی نێوان كۆمپانیاكان و جوتیاران به‌ ئاماده‌بوونی لایه‌نی سێهه‌م كه‌ وه‌زاره‌تی كشتوكاڵه‌ ده‌بێت. چۆن پشتگیری پڕۆژه‌كه‌ بكرێت ؟ لێره‌ حكومه‌ت و خه‌ڵكی ئه‌زموونێكی باشیان له‌گه‌ڵ پڕۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان و كه‌رتی تایبه‌ت نییه‌، به‌ڵكو زۆرجار ئه‌و پڕۆژانه‌ی وه‌به‌رهه‌ێنان ته‌نها له‌ بوارێكدا قه‌تیس ماوه، زۆجاریش به‌ ئاراسته‌ی به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایه‌دار و بۆ خۆ ده‌وڵه‌مه‌نكردن بووه‌، به‌ڵام كاتێك پڕۆژه‌یه‌كی وا ستراتیژی گه‌وره‌ راده‌گه‌یه‌نرێت، كه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌ بوژانه‌وه‌ی كه‌رتێكی فه‌رامۆشكراو توێژێكی ماندوو، پێویسته‌ له‌ چه‌ند روویكه‌وه‌ چاودێری و پشتگیری پڕۆژه‌كه‌ بكرێت به‌م شێوه‌یه‌ : * په‌رله‌مانی كوردستان به‌ وردی چاودێری واژووكردنی گرێبه‌سته‌كه‌و جێبه‌جێكردنی ناوه‌ڕۆكی پڕۆژه‌كه‌ بكات، وه‌كو ده‌سه‌ڵاتی چاودێریكردن. * پێویسته‌ په‌له‌بكرێت له‌ جێبه‌جێكردندا، به‌شێوه‌یه‌ك كاتێكی دیاریكراو دابنرێت تاوه‌كو له‌ماوه‌یه‌كی كورتدا پڕۆژه‌كه‌ بخرێته‌ كار و ده‌ستبكرێت به‌ وه‌رگرتنی گه‌نمی جوتیاران. * پێویسته‌ جیاوازی نه‌كرێت له‌ نێوان جوتیاران له‌ وه‌رگرتنی گه‌نم و له‌ چوارچێوه‌ی پڕۆسه‌یه‌كی شه‌فافدا ئه‌و كاره‌ بكرێت. *رێگه‌ بگیرێت له‌ كڕین و فرۆشتن و مامه‌ڵه‌كردن به‌ زه‌وی كشتوكاڵی، له‌ لایه‌ن خودی جوتیاران و سه‌رمایه‌دار و ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان، چونكه‌ له‌و حاڵه‌تدا ره‌نگه‌ خه‌ڵكانێك بیانه‌وێ زه‌وی به‌ رووبه‌ری زۆر بكڕنه‌وه‌. *هه‌ڵمه‌تێكی نیشتمانی و گشتیری راگه‌یاندن ( ته‌سویق) له‌ لایه‌ن حكومه‌ت و میدیاكانه‌وه‌ ئه‌نجامبدرێت، تاوه‌كو جوتیاران بتوانن بگه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر پیشه‌كانیان خۆیان و هانبدرێن، كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی زانستیانه‌ كاره‌كانیان ئه‌نجامبده‌ن. *پێویسته‌ به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك وه‌زاره‌تی دارایی و ناوخۆ و بازرگانی و كشتوكاڵ و حكومه‌ت به‌ گشتیی ، به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ئه‌زموونه‌ خراپانه‌ی كه‌ هه‌مانه‌ له‌گه‌ڵ به‌ قاچاغ هێنانی كه‌ل و په‌ل و خۆڕاك و له‌ ده‌ره‌وه‌، تاوه‌كو بتوانین هه‌رێمی كوردستان له‌و بواره‌دا بگاته‌ خود دابینكاری، ئه‌و هه‌وڵه‌ شكستی پێنه‌هێنرێت. *وه‌ك به‌شێك له‌ هاندانی به‌رهه‌می ناوخۆیی و جوتیاران، پێویسته‌ هاووڵاتیانیش داخوازییه‌كانیان له‌سه‌ر به‌كارهێنانی به‌رهه‌می ناوخۆیی زیاد بكه‌ن.