درەو: یەكەم وەزارەت بە لێبڕینی 21%ەوە موچەی وەرگرت، بە پێی بڕیارەكە لێبڕینەكە نابێت بە قەرز و حكومەت پابەند نابێت بە گەڕاندنەوەی بۆ فەرمانبەران، چاوەڕوان دەكرێت بۆ مانگەكانی داهاتوو لێبڕینی موچەی موچەخۆران زیاتر بكرێت و بەو شێوەیە جێگیر بكرێت. دوای (55) رۆژ، ئەمڕۆ وەزارەتی تەندروستی وەك یەكەم وەزارەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان موچەی مانگی دوو ( شوبات)ی 2020 وەرگرت. بەپێی خشتەی ئامادەكراوی وەزارەتی تەندروستی بە جیاواز لە وەزارەتەكانی تر لەم وەزارەتە رێژەی بڕینی (21%)ی موچە بەبێ جیاوازی بۆ هەموو پلە وەزیفیەكانی وەزارەتی تەندروستی بڕدراوە جگە لە پلە تایبەتەكانی وەزارەت كە بەپێی بڕیارێكی تری حكومەت 50%ی موچەكانیان بڕدراوە، بەشێك لە وەزارەتەكانی دیكە بەپێی زۆری و كەمی موچە رێژەی بڕینیان دیاریكرد.  بڕیارەكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە بڕینی (21%)ی كۆی موچەی موچەخۆران لەكۆی (750 ملیۆن) دۆلار واتا (894 ملیار) دینار، خەرجی موچە  بڕی (150 ملیۆن) دۆلاری لە موچەی موچەخۆران بڕیووە، كۆی خەرجی موچەی بۆ ئەم مانگە لە (600 ملیۆن) دۆلاردا جێگیركردووە.  بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) ئەو پارەیەی كە بۆ ئەم مانگە حكومەت لە موچەی موچەخۆرانی بڕیوە لە رووی یاساییەوە وا نوسراوە كە بەهیچ جۆرێك لەسەر حكومەت نەبێت بە قەرزو حكومەت پابەند نەبێت بە گەڕانەوەی بۆ موچەخۆران، واتا بڕیارەكەی ئێستای حكومەت بە بڕینی موچە، پێچەوانەی بڕیاری كابینەی پێشوی حكومەتە كە ناوی لێنرابوو پاشەكەوت و حكومەت پابەندكرابوو بە گەڕاندنەوەو ئێستا نزیكەی (10 ملیار) دۆلار موچەی موچەخۆران قەرزە لای حكومەت.  بڕیاری بڕینی 21%ی موچەی موچەخۆران تەنیا بۆ موچەی ئەم مانگە دیاریكراوە، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لەدوای ئیمزاكردنی رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی بەغداد، حكومەتی هەرێم لەسەر بنەمای رێككەوتنەكەو ئەو بەشە بودجەیەی كە لەبەغدادەوە بۆی دێت جارێكی تر موچەی موچەخۆران بەپێی داهاتەكانی رێكدەخاتەوە پێشبینی دەكرێت بۆ مانگەكانی داهاتوو رێژەی بڕینی موچە لە 21%ەوە بۆ 35% زیاد بكات و بەو شێوەیە جێگیری بكات.  سەرەتای مانگی داهاتوو حكومەت دەیەوێت ناوەڕۆكی یاسای چاكسازی بخاتە بواری جێبەجێكردنەوە لە مادەی (5)ی یاساكەدا پەرلەمانی كوردستان دەسەڵاتی بە حكومەتداوە دەستكاری (رێكخستنەوە)ی دەرماڵە ناجێگیرەكانی فەرمانبەران بكات، خەرجی دەرماڵە لە هەرێمی كوردستان رێژەی (56%)ی كۆی گشتی خەرجی موچە پێكدەهێنێت، واتا لە كۆی (894 ملیار) دیناری خەرجی مانگانەی موچەی موچەخۆران بڕی (502 ملیار) دیناری تەنیا بۆ دەرماڵەكان دەڕوات كە (25) جۆری دەرماڵەیەو (4)یان جێگیر و ئەوانی تریان ناجێگیرن. حكومەت دەیەوێت لە رێگەی  بڕینی هەندێك لە دەرماڵە ناجێگیرەكانەوە خەرجی موچە بەجۆرێك رێكبخاتەوە كە لەگەڵ داهاتی لەمەودوایدا بگونجێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) حكومەتی هەرێم و بەغداد رەشنوسێكیان ئامادەكردووە بۆ رێككەوتن و ئیمزاكردنی و مەبدەئیەن رێككەوتوون لەسەری، بەپێی ئەو رێككەوتنە ئەگەر نرخی نەوت وەكو ئێستا لە بازاری جیهانیدا بمێنێنەوە حكومەتی عێراق مانگانە تەنیا (550 -600 ملیار) دینار بۆ هەرێم دەنێرێت، ئەم بڕە پارەیەش بەشی موچەی موچەخۆران ناكات و حكومەت ناچارە رێژەی دەستكاریكردنی موچە زیاتر بكات و جێگیری بكات.   

 (درەو): نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان (40) كەسی لە ستافی تایبەتی خۆی لە هۆتێلێك لە هەولێر كەرەنتینە كردووە‌. رۆژی 20ی ئەم مانگە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی سەردانی بەغدادی كرد‌و لەگەڵ بەرپرسانی عێراق كۆبونەوەی كرد، سەردانەكەی سەرۆكی هەرێم بۆ بەغداد دوو رۆژی خایاند. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، دوای گەڕانەوەی بۆ هەرێمی كوردستان، نێچیرڤان بارزانی (40) كەس لە ستافەكەی كە لەسەردانەكەیدا بۆ بەغداد هاوڕێیەتییان كردووە رەوانەی كەرەنتینە كردووە لە هۆتێل (رۆتانا) لە شاری هەولێر.  (درەو) زانیویەتی، یەكێك لە پاسەوانەكانی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق توشی كۆرۆنا بووە، نێچیرڤان بارزانی گومانی هەیە بەركەوتن لەنێوان ئەو پاسەوانەو ستافەكەیدا لەكاتی كۆبونەوەی لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عێراق رویدابێت، بۆیە ستافەكەی رەوانەی كەرەنتینە كردووە. بەپێی وێنەیەك كە چالاكوانانی كورد لە دەرەوەی وڵات بڵاویانكردوەتەوە، نێچیرڤان بارزانی  لەگەڵ ئەحمەد حەسكۆ  سكرتێریدا لەبەردەم بانكێك لە شاری ژنێڤی سویسرا بینراوە، هەندێك سەرچاوەش ئاماژە بەوە دەكەن كە ەو وێنەیە كۆنەو ساڵی رابردووە كە نێچیرڤان بارزانی بەشداری لە ئاهەنگی دەرچوونی ئیدریسی كوڕیداكرد لە سویسرا.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و عێراق رێككەوتن، ئێستا رێككەوتنەكە تەنیا واژۆكردنی ماوە، ئەگەر رێككەوتنەكە واژۆ بكرێت مەسرور بارزانی یەكەم بەڵێنی خۆی جێبەجێ دەكات كە رێككەوتن بوو لەگەڵ بەغداد، حكومەتی هەرێم رەزامەندی نیشانداوە داهاتی تەواوەتی نەوت دوای لێدەركردنی خەرجییەكان رادەستی بەغداد بكات، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكاری رێككەوتنەكە بڵاودەكاتەوە. كۆبونەوەیەكی گرنگ وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران سەرۆكایەتی دەكرد، دوای سێ رۆژ مانەوە لە بەغدادو گفتوگۆكردن لەگەڵ بەرپرسانی باڵای حكومەتی عێراق، گەڕایەوە بۆ هەرێمی كوردستان. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بڕیارە سبەینێ وەفدی حكومەتی هەرێم لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت كۆببێتەوە‌و لە دواین گۆڕانكاری‌و وردەكاری گفتوگۆكانیان لەگەڵ بەرپرسانی عێراق ئاگاداری بكاتەوە‌و پێكەوە دواین بڕیاری بدەن. كۆبونەوەكەی وەفدی حكومەت‌و مەسرور بارزانی كۆبونەوەیەكی گرنگ‌و مێژوییە، ئەگەر بڕیاری كۆتایی تێدا بدرێت، بۆ یەكەمجار هەرێمی كوردستان داهاتی نەوت رادەستی بەغداد دەكات‌و دەبێت بە سەرەتای قۆناغێكی نوێ كە وردە وردە دەستی توركیا لەناو نەوتی هەرێم دەكێشێتەوە. هەرێم‌و بەغداد رێككەوتن بەپێی ئەو زانیارییانە كە دەست (درەو) كەوتوون، وەفدی حكومەتی هەرێم لەگەڵ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق گەیشتوەنەتە رێككەوتنی كۆتایی لەبارەی نەوت‌و بودجە‌و ئێستا رێككەوتنەكە تەنیا ئیمزاكردنی ماوە. (درەو) زانیویەتی رێككەوتنی نێوان وەفدی حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەمشێوەیەیە: •    حكومەتی هەرێمی كوردستان داهاتی تەواوەتی نەوت دوای لێدەركردنی خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوە رادەستی بەغداد دەكات، واتە حكومەتی هەرێم پارەی نەوت رادەستی بەغداد دەكات نەك نەوتەكە، هەرێمی كوردستان رۆژانە (450 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردە دەكات، بەپێی رێككەوتنەكە دەبێت داهاتی تەواوەتی ئەم نەوتە دوای لێدەكردنی خەرجییەكان، رادەستی بەغداد بكات. •    حكومەتی هەرێم رێژەی 50% داهاتی ناوخۆی دامەزراوە فیدراڵییەكانی وەكو (دەروازە سنورییەكان‌و فڕۆكەخانەكان‌و فەرمانگە فیدراڵییەكان) رادەستی بەغداد دەكات. •    بەپێی رێككەوتنەكە، حكومەتی عێراق رەزامەندی نیشانداوە لەبەرامبەر رادەستكردنی داهاتی نەوت‌و ناوخۆ، مانگانە بڕی (550 ملیار بۆ 600 ملیار) دینار بە حكومەتی هەرێم بدات. •    رێككەوتنەكە بەجۆرێك كراوە، ئەگەر نرخی نەوت لە بازاڕی جیهانیدا بەرزبووەوە، حكومەتی بەغداد بەپێی بەرزبونەوەی نرخ بەشە بودجەی هەرێم زیاد بكات. •    سەبارەت بە فشارو رێگرییەكانی توركیا لە كەیسی نەوتی هەرێمدا، بەرپرسانی بەغداد بەڵێنیان بە وەفدی حكومەتی هەرێم داوە، ئەگەر توركیا رێگری كرد، خۆیان كێشەكان لەگەڵ توركیا چارەسەر بكەن. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، فشارەكانی ئەمریكاو بەریتانیا كاریگەری هەبووە لەسەر ئەوەی حكومەتی هەرێم‌و بەغداد جارێكی تر لەبارەی پرسی نەوت‌و بودجەوە بگەنە رێككەوتن. لێكەوتەكانی رێككەوتنەكە ئەگەر رێككەوتنەكە دوچاری هیچ كێشەو گرفتێك نەبێتەوە، پێشبینی دەكرێت ناوەڕاستی هەفتەی داهاتی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم خۆی بچێتە بەغداد‌و لەگەڵ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق رێككەوتنەكە ئیمزا بكات، هەندێك لە سەرچاوەكانی زانیاریی پێشبینی دەكەن، رەنگە بۆ خۆبەدورگرتن لە توڕەیی شەقام‌و بەدیاریكراویش لایەنە شیعەكان، مستەفا كازمی خۆی ئیمزا لەسەر رێككەوتنەكە نەكات‌و لەبری ئەوەی تیمی هەردوو حكومەت رێككەوتنەكە واژۆ بكەن، لەم حاڵەتەدا پێشبینی ناكرێت مەسرور بارزانی خۆی بچێت بۆ بەغداد‌و رەنگە قوباد تاڵەبانی رێككەوتنەكە ئیمزا بكات. رێككەوتنەكە بەرلەوەی خەڵكی كوردستان لە قەیرانی دارایی رزگاربكات، حكومەتی مەسرور بارزانی لە ئەگەری لێكهەڵوەشان رزگار دەكات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا یەكێتی وەكو لایەنێكی پێكهێنەری حكومەت هەڕەشەی كشانەوە دەكات ئەگەر رێككەوتن نەكرێت‌و كێشەی موچە چارەسەر نەكرێت، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران لەژێر فشاری توندی حزبەكەیدایە، لەدواین كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتیدا، تەنیا بە مەرجی رێككەوتن رەزامەندی نیشاندراوە لەسەر ئەوەی جارێكی تر قوباد تاڵەبانی بە سەرۆكایەتی وەفدی هەرێم بچێتە بەغداد، هەر لەو كۆبونەوەیەدا بەهۆی ئەو رەخنە زۆرانەی كە لە بڕیارەكەی حكومەت سەبارەت بە دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران گیراوە، قوباد تاڵەبانی رایگەیاندووە ئامادەیە دەست لە پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران بكێشێتەوە. لەلایەكی ترەوە، ئەگەر رێككەوتنەكە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، گورزێكی بەهێز دەبێت كە مەسرور بارزانی لە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانی دەدات‌و كۆتایی بە دەستڕۆیشتووی نێچیرڤان بارزانی دەهێنێت لە كەیسی نەوتی هەرێمدا. داهاتی نەوتی هەرێم بەپێی دواین داتاكان، داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان لە ئێستادا كە نرخی نەوت لە بازاڕی جیهانیدا شكاوە، گەیشتوەتە (312 ملیۆن) دۆلار لە مانگێكدا، ئەم پارەیە تەنیا (86 ملیۆن) دۆلاری بۆ حكومەتی هەرێم ماوەتەوە‌و چوەتە خەزێنەی وەزارەتی دارایی، پاشماوەی پارەكە بەمشێوەیە دابەشبووە: •    60 ملیۆن دۆلاری رۆیشتووە بۆ كۆمپانیای (روزنەفت)ی روسی، ئەمە كرێی گواستنەوەی نەوتەكە بووە بە بۆرییەكاندا •    86 ملیۆن دۆلاری رویشتووە بۆ كرێی وەبەرهێنانی نەوت لەلایەن كۆمپانیاكانەوە •    80 ملیۆن دۆلاری رۆیشتووە بۆ توركیا، (30 ملیۆن) دۆلاری كرێی گواستنەوەی نەوتەكە بووە بەناو خاكی توركیا، (50 ملیۆن) دۆلاری بۆ پێدانەوەی قەرزەكانی توركیا بووە موچە دوای رێككەوتنەكە ئەگەر رێككەوتنەكە ئیمزا بكرێت، لەمەودوا داهاتی مانگانەی هەرێمی كوردستان بەشی هەرەزۆری ئەو بڕە پارەیەیە كە لە بەغدادەوە بۆی دێت. بەغداد بڕیاریداوە لەبەرامبەر رادەستكردنی داهاتی نەوت‌و ناوخۆدا، مانگانە (550 ملیار بۆ 600 ملیار) دینار بە هەرێمی كوردستان بدات، ئەمە لەحاڵەتێكدا نرخی نەوت وەكو ئێستا لە بازاڕی جیهانیدا بمێنێتەوە. لە هەموو حاڵەكاندا ئەو بڕە پارەیەی كە بەغداد مانگانە دەیدات بە حكومەتی هەرێم، تەرخاندەكرێت بۆ موچەی موچەخۆرانی هەرێم كە مانگانە پێویستی بە (894 ملیار) دینار هەیە، واتە هێشتا ئەو بڕە پارەیەی كە بەغداد بە هەرێمی دەدات، مانگانە تەنیا بۆ خەرجی موچە بڕی نزیكەی (300 ملیار) دینار كورتهێنانی هەیە، واتا رێژەی 34% كورتهێنانی دەبێت بۆ پڕكردنەوەی خەرجی موچە، حكومەتی هەرێم بەپێی ئەو داهاتەی لە بەغداد وەریدەگرێت موچەی موچەخۆران رێكدەخاتەوە، لەم حاڵەتەدا رەنگە حكومەت ناچاربێت رێژەی دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران لە 21%وە كە بۆ ئەم مانگە بڕیاری لەسەرداوە بۆ مانگەكانی تر زیاد بكات بۆ 34%و ئەمە جێگیربكرێت، خۆ ئەگەر یاسای چاكسازی كە بڕیارە لە مانگی تەموزەوە جێبەجێبكرێت، رەنگە داهاتێكی زیاتر بۆ خەزێنەی حكومەت بگەڕێنێتەوەو ئەكات رێژەی دەستكاریكردنی موچە كەمتر بێتەوە.  

راپۆرت:درەو رەنگە وەفدی حکومەتی هەرێم بە دەستی بەتاڵەوە لە بەغدادەوە بگەڕێنەوە بۆ کوردستان، بەڵام ئەمجارە وەزیری پلاندانان هێدفۆنەکەی بەدەستەوە نابێت، چونکە پەشیمانەو چاوەڕێی کاردانەوەکانی تۆڕی کۆمەڵایەتی نەکردووە، حكومەتی هەرێم دەیەوێت داهاتی نەوت رادەست بكات، عێراق داوای پرۆسەی تەواوەتی نەوت دەكات، (درەو) لەم راپۆرتەدا زانیاری نوێ لەبارەی گفتوگۆی وەفدی هەرێم لەگەڵ بەرپرسانی عێراق دەخاتەڕوو. ئەندامانی وەفدەکە لەکوێ دەمێننەوە ؟ شاندی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دوو رۆژە لە بەغدادە، قوباد تاڵەبانی و وەزیرە یەكێتییەكانی ناو وەفدەکە لە كۆشكی سەرۆكایەتی كۆمار لای سەرۆک کۆمار بەرهەم ساڵح و وەزیرە پارتییەكانی وەفدەکەش لەبارەگای نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم لە بەغداد لای (فارس عیسا) نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان دەمێننەوە، واتا وەفدەکە خەرجییان نیە. وەفدی حکومەتی هەرێم لەماوەی دوو رۆژی رابردوودا دوو كۆبونەوەی كردووە: •    رۆژی یەكەم لەگەڵ مستەفا كازمی سەرۆكی وەزیرانی عێراق کۆبووە. •    رۆژی دووەم لەگەڵ وەزیری دارایی عێراق و ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی وەزیران کۆبووەوە. •    سبەینێ وەفدەکە كۆبونەوەیەكی تر دەكات، لەو کۆبونەوەیەدا وەزیری نەوتی عێراق بەشدار دەبێت. بەپێی زانیاری و بەدواداچوونەكانی (درەو) لەو دوو کۆبونەوەی کە وەفدی حکومەتی هەرێم لە دوو رۆژی رابردوودا لە بەغداد کردویەتی، تا ئێستا نەگەیشتوەتە هیچ ئەنجامێك، ئەوەی قسەوباسی لەسەرکراوە تەنیا خستنەڕووی ئەو زانیارییانە بووە كە حكومەتی عێراق لە شاندی حكومەتی هەرێمی ویستووە. شاندی حكومەتی هەرێم دوو فایلی ئامادەكردووەو لەگەڵ خۆی بردویەتی بۆ بەغداد: •    فایلی تایبەت بە موچەو بودجە  •    فایلی تایبەت بە نەوت و ووزە    رێككەوتنێكی ئاڵۆز لە دوو رۆژی رابردوودا وەفدی حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەرپرسانی عێراق ویستویەتی ژمارەیەكی دەستبكەوێت بۆ ئەوەی مامەڵەی لەگەڵ بكات، شاندەكەی هەرێم ئەوەی خستوەتە بەردەم بەرپرسانی عێراق کە: ٭ هەرێم (250 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەو (50%)ی داهاتی ناوخۆ رادەستی بەغداد دەکات ئەگەر لەبەرامبەر ئەوەدا بەغداد مانگانە بڕی (700 ملیار) دینار بە هەرێم بدات، وەڵامی بەرپرسانی عێراق بۆئەم پێشنیازە ئەوەبووە كە ئەوان ناتوانن هیچ ژمارەیەك بخەنەڕوو چونکە بارودۆخی دارایی عێراق خراپە، ئەوان بەپێی ئەو داهاتەی دێتە بەردەستیان مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا دەكەن. لەبارەی پرسی دەروازە سنورییەکانەوە، بەرپرسانی عێراق بە وەفدی هەرێمیان راگەیاندووە، دەروازەیەكی نوێی نێودەوڵەتی لەنێوان توركیاو عێراق دەكەنەوە، ئەو دەروازەیە دەكرێت بە دەروازەی راستەوخۆی نێودەوڵەتی لەنێوان هەردوولادا. چاوەڕوان دەکرێت سبەینێ بەبێ رێککەوتن وەفدەكەی حکومەتی هەرێم بگەڕێتەوە بۆ کوردستان، ئەگەر لە کۆبونەوەی سبەینێدا بگەنە ئەنجامێک، واژووكردنی رێككەوتنەكە جێدەهێڵن بۆ مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەت، پێشتر مەسرور بارزانی رایگەیاند، ئەگەر بەغداد نیەتی رێككەوتنی هەبێت لەگەڵ هەرێم، ئەوا خۆی سەردانی بەغداد دەكات. سەرچاوەیەك لە وەفدی هەرێم بە (درەو)ی راگەیاند، رێككەوتنی ئەمجارە زۆر ئاڵۆزە، چونکە: •    لایەنە شیعەكان و شەقامی عێراقی فشاری زۆر توندیان لەسەر مستەفا كازمی سەرۆک وەزیران دروستكردووە نابێت بەئاسانی و وەك كابینەكانی پێشوو لەگەڵ وەفدی هەرێم رێكکەوتن بکات، چونكە شاندی هەرێم تەنها بۆ پارە دێتە بەغدادو حکومەتی هەرێم دەستی دەستی بە بەغداد دەكات و هەركات قەیرانەكەی تێپەڕاند، رێككەوتنەكە جێبەجێ ناكات. •    حكومەتی عێراق جدیە لەوەی دەبێت رێككەوتنەكە هەمیشەیی بێت و بناغەیەیەكی پتەوی هەبێت، بۆ ئەوەی كێشەی نێوان هەرێم و بەغداد بەتەواوی چارەسەر بكرێت، بەڵام حكومەتی هەرێم دەیەوێت رێككەوتنەكە كاتی بێت و بۆ ماوەیەكی دیاری كراو بێت. •    حكومەتی هەرێم دەیەوێت داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات و دۆسیەی نەوت هەر لەدەستی خۆیدا بمێنێتەوە، بەڵام بەغداد دەیەوێت پرۆسەی نەوتی هەرێمی بەتەواوەتی رادەستبكرێت، نەوت بەتەواوی لەژێر كۆنترۆڵی کۆمپانیای بەبازاڕخستنی نیشتمانی نەوتی عێراق "سۆمۆ"دا بێت، بۆ ئەوەی خۆی لەسەر ئێشەی كۆمپانیاكان و گەندەڵی نەوت رزگار بكات. •    پرۆسەی نەوتی هەرێم رەگوڕێشەی درێژو جیاوازی هەیەو هەموو سەرەداوەكان لەدەستی هەرێمدا نیە، بەشێكی لای كۆمپانیای "رۆزنەفت"ی رووسیە، بەشی زۆری سەرەداوی نەوت لەدەستی توركیایە، لە كرێی كۆمپانیاو كرێی گواستنەوەی بۆری نەوت و قەرزی نەوتی توركیا، واتا بەبێ هەڵکردنی گڵۆپی سەوز لەلایەن توركیاوە، رێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغداد مەحاڵە، پێشبینی دەکرێت دواجار بەغداد لەبارەی دۆسیەی نەوتی هەرێمەوە خۆی رێككەوتن لەگەڵ توركیا بكات و نەوتی لە دەستی هەرێم دەربهێنێت. •    ئەمریكا دەیەوێت هەرێم و بەغداد رێككەوتن بكەن، ئەمریكا دەیەوێت حكومەتەكەی كازمی سەركەوێت، بەڕوونی بە بەرپرسانی هەرێمی وتووە تەنیا دەروازەی رزگاربوونی هەرێم لەم بارودۆخەدا رێككەوتنەكە لەگەڵ بەغداد.  هێدفۆنەكەی وەزیری پلاندانان وەفدی هەرێم بە فڕۆکەیەکی سەربازی چونە بەغداد، کاتێک ئەندامانی وەفدەکە لە فڕۆکەکە دابەزین، (دارا رەشید) وەزیری پلاندانانی هەرێمی كوردستان "هێدفۆن"ێکی بەدەستەوە بوو، دیمەنی هێدفۆنەکە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی قسەوباسی دروستکرد، وا لێکدرایەوە وەزیر هێدفۆنی ناو فڕۆکە سەربازییەکەی لەگەڵ خۆی بردووە، لەکاتێکدا ئەوە تەنیا بۆ ناو فڕۆکەو بۆ کەمکردنەوەی ژاوەژاوی دەنگی فڕۆکە سەربازییەکان بەکاردەهێنرێت. بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، هێدفۆنەكەی وەزیری پلاندانان بلوتوز بووە، كاتێك خۆی ئامادە کردووە بۆ گەشتەکەی بەغداد، هێدفۆنەكە لەگەڵ خۆی بردووە بۆ ئەوەی لەناو فڕۆكەكە گوێ لە بەرنامەیەکی دۆكیۆمێنتەریەكی كەناڵی (BBC) بگرێت تایبەت بە چۆنیەتی ئەنجامدانی سەرژمێری و ئامار لە بەریتانیا، بەڵام دوای دابەزینی لە فڕۆكەكە لەبیرچووە بیخاتە ناو جانتاكەی و هەر بەدەستیەوە بووە. دارا رەشید ئاماژەی بەوەکردووە، بیری لەوە نەکردوەتەوە هیدفۆنەکەی بەوشێوەیە كاردانەوەی لێكەوتوەتەوە، وتویەتی" شەڵڵا هەر نەمبردایە لەگەڵ خۆم".

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازڵ حەمەڕەفعەت مەكتەبی سیاسی یەكێتی كاتێك هەڵوێستی خۆی لەبارەی بڕیاری دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران راگەیاند، خەڵكی هەرێمی كوردستان لە خەودا بوون، كە رۆژهەڵات لاهور شێخ جەنگی بە "تویت"ێك بەیاننامەی مەكتەبی سیاسی هەڵوەشاندەوە، بەیاننامەكەی مەكتەبی سیاسی چۆن نوسرا ؟ كێ نوسی ؟ بۆچی لە میدیاكانی یەكێتی لابراو پێچرایەوە ؟ بەیاننامەیەك لە تاریكی شەودا كاتژمێر (2:30)ی بەرەبەیانی ئەمڕۆ كاتێك خەڵكی هەرێمی كوردستان لە خەودا بوون، مەكتەبی سیاسی یەكێتی بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە. ئەمە بەیاننامەی دوای (4 كاتژمێر) كۆبونەوەی دوێنێ مەكتەبی سیاسی یەكێتی بوو لەبارەی بڕیاری حكومەتی هەرێم بۆ دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران. ناوەڕۆكی بەیاننامەكە بۆ زۆرێك لە یەكێتییەكان پێشبینی نەكراو و "شۆك" بوو، ئەوانە لەبەر رۆشنایی لێدوانەكانی پێشتری ئەندامانی مەكتەبی سیاسی حزبەكەیان چاوەڕێی بەیاننامەیەكی توندبوون دژ بە دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران، بەڵام بەیاننامەكەی مەكتەبی سیاسی پشتیوانی بڕیارەكەی كرد‌و بەهانەی بۆ دەستكاریكردنی موچە بەوە هێنایەوە كە "حكومەت بەناچاری ئەو بڕیارە قورسەی داوە". چەند كاتژمێرێكی نەخایاند، كە رۆژ لە ئاسۆ دەركەوت، بەیاننامەكەی مەكتەبی سیاسی لە میدیاكانی یەكێتیدا پێچرایەوە‌و تویتێكی كورتی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی لە توڕی كۆمەڵایەتی تویتەر، لە میدیای یەكێتیدا شوێنی بەیاننامەكەی مەكتەبی سیاسی گرتەوە. لاهور شێخ جەنگی لە تویتەكەیدا هۆشداری بە ناوخۆی حزبەكە‌و دەرەوەش دەدات كە "ئەنجومەنی سەركردایەتی كۆدەبێتەوە، ئەگەر حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغداد نەگاتە رێككەوتن‌و شەفافیەت لە خەرجی‌و داهاتدا نەبێت، یەكێتی ناچێتە ژێر باری موچە بڕین". لاهور شێخ جەنگی هەر لەو تویتەدا هەڕەشەی هەڵپەساردنی بەشداری یەكێتی لە پەرلەمان‌و حكومەت‌و بانگەشەكردن بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكات.   چی رویدا ؟ كاتژمێر (8:30) خولەكی دوێنێ شەو مەكتەبی سیاسی یەكێتی كۆبووەوە، كۆبونەوەكە بۆ تاوتوێكردنی بڕیاری حكومەتی هەرێم بوو لەبارەی دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێم وەكو سەرۆكی تیمی یەكێتی لە حكومەت بەشداربوو لە كۆبونەوەكەدا. یەكێتی پێشتر لەڕێگەی چەند ئەندامێكی مەكتەبی سیاسییەوە رایگەیاند، لە حكومەت پاڵپشتی لە بڕینی موچەی فەرمانبەران ناكات، بەڵام رۆژی یەكشەممە حكومەت بەڕەزامەندی تیمی یەكێتی بڕیاریدا لەسەر دەستكاریكردنی موچە. كۆبونەوەی دوێنێ شەوی مەكتەبی سیاسی یەكێتی كە تاوەكو كاتژمێر (11:40) خولەكی شەو بەردەوام بوو، بۆ لێپێچینەوە بوو لە تیمی یەكێتی سەبارەت بە بەشداریكردن لە بڕیاری دەستكاریكردنی موچە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لە كۆبونەوەكەدا، قوباد تاڵەبانی رونكردنەوەی داوە بە مەكتەبی سیاسی یەكێتی لەبارەی چۆنیەتی دەركردنی بڕیاری دەستكاریكردنی موچە، قوباد تاڵەبانی باسی لەوەكردووە، بەنیاز نەبوون لە كۆبونەوەكەی رۆژی یەكشەممەی حكومەتدا بڕیاری كۆتایی لەبارەی دەستكاریكردنی موچە بدەن، بڕیاربووە ئەوان پێشنیازەكانی دەستكاریكردنی موچە گەڵاڵە بكەن‌و دواترو لە كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم (سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكایەتی پەرلەمان، سەرۆكایەتی حكومەت) بڕیاری كۆتایی رابگەیەندرێت، لە ناوەڕاستی كۆبونەوەی رۆژی یەكشەممەدا ئاگاداركراون لەوەی كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتییەكە ناكرێت‌و دەبێت حكومەت خۆی بڕیار بدات. قسەكانی قوباد تاڵەبانی بۆ مەكتەبی سیاسی حزبەكەی قایلكەر نەبوون، بەتایبەتیش لەكاتێكدا مەكتەبی سیاسی پێشتر تیمی یەكێتی لە حكومەت ئاگاداركردووە لەوەی ئەوان پشتیوانی دەستكاریكردنی موچە ناكەن‌و رۆژی بەڕێوەچوونی كۆبونەوەكەش هەمان ئاگادارییان پێدراوە. (درەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەكەدا لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی بەتوندی رەخنەی لە قوباد تاڵەبانی‌و تیمی یەكێتی لە حكومەت گرتووە‌و تۆمەتباریكردون بەوەی بریاری مەكتەبی سیاسی حزب‌و هاوسەرۆكەكانیان شكاندووە لەوەی بەشدارییان كردووە لە بریاری بڕینی موچەی فەرمانبەران. لاهور شێخ جەنگی لەبارەی پرسی دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەرانەوە باسی لەوەكردووە، حكومەت بۆ بڕینی (21%)ی موچەی فەرمانبەران، پێویستی بە (150 ملیۆن) دۆلار هەبووە، دەبوو ئەو پارەیە قەرزبكات‌و دەستكاری موچە نەكات، كابینەی پێشوو (27 ملیار) دۆلار قەرزی هەبووە، با ئەم كابینەیەش (150 ملیۆن) دۆلاری قەرز بكردایە، نەك دەستكاری موچە بكات.  بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (درەو) كەوتوون، لەبەرامبەر ئەو رەخنانەی كە لەلایەن لاهور شێخ جەنگی‌و هەندێك لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسییەوە لێی گیراوە، قوباد تاڵەبانی چەندجارێك ئاماژەی بەوەكردووە، ئامادەیە دەست لە پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران بكێشێتەوە. لاهور شێخ جەنگی بە قوباد تاڵەبانی وتووە: پێویستە رونكردنەوە بدەن چۆن چونەتە ژێر باری بڕیاری دەستكاریكردنی موچە، قوباد تاڵەبانی وتویەتی: من ناتوانم رونكردنەوە بدەم‌و بەو كارە تێكدەشكێم، بۆیە رونكردنەوە نادەم‌و ئامادەم دەستلەكاربكێشمەوە. بەیاننامەكە چۆن نوسرا ؟ كاتژمێر (11:40) شەو كاتێك كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی كۆتایی هات، بەشداربوانی كۆبونەوەكە لەسەر ئەوە رێككەوتبوون بڵاوكردنەوەی راگەیەندراوی كۆبونەوەكە بخرێتە سبەینێوە (واتە ئەمڕۆ)، بەڵام كاتژمێر (2:30) خولەك بەیاننامەكە بڵاوكرایەوە، (درەو) لەكاتی خۆیدا بەیاننامەكەی بڵاوكردەوە. بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (درەو) كەوتوون، بڕیار بووە فەرید ئەسەسەرد سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی رەشنوسی بەیاننامەكە ئامادە بكات‌و بینێرێت بۆ ستران عەبدوڵا ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی بۆ ئەوەی پاكنوسی بكات‌و ئامادەی بكات بۆ بڵاوكردنەوە. ئەسەسەرد رەشنوسەكەی ناردووە‌و ستران عەبدوڵاش پاكنوسەكەی بۆ ناردوەتەوە، بەڵام ئەسەسەرد بە ستران عەبدوڵای وتووە بڵاوی نەكاتەوە‌و لەوبارەیەوە لەگەڵ مەلا یاسین سكرتێری پێشوی جەلال تاڵەبانی و نوێنەری ئێستای یەكێتی لە قاهیرە، كە ئێستا لە سلێمانیە  قسەبكات، مەلا یاسین نوسراوێكی نوێی بۆ ستران ناردووە‌و پێی وتووە ئەمە بەیاننامەی مەكتەبی سیاسی یەكێتییە‌و بافڵ تاڵەبانی رەزامەندی لەسەر دەربڕیوە‌و ئەو بەیاننامەیە بڵاوبكاتەوە، ستران عەبدوڵا بەیاننامەكەی لە (2:30) خولەكی شەودا بڵاوكردوەتەوە. (درەو) زانیویەتی، لە چەند ساتی بەر لە بڵاوكردنەوەی بەیاننامەكەدا، ستران عەبدوڵا داوای دڵنیایی لە مەلا یاسین كردووە، مەلا یاسین پێی وتووە چاوەڕێ بكات، بافَل تاڵەبانی دەیەوێت لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی لەوبارەیەوە قسە بكات، دواتر ستران عەبدوڵا ئاگادار كراوە لەوەی كاتەكە درەنگە‌و بافڵ تاڵەبانی نەیتوانیوە پەیوەندییەكەی لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی وەرگرێت، بۆیە دەبێت بەیاننامەكە بڵاوبكرێتەوە. چی گۆڕدرا ؟ بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بەپێی ئەوەی لە كۆبونەوەكەی دوێنێ شەودا لەسەری رێككەوتوون، بڕیار بووە لە بەیاننامەی مەكتەبی سیاسی یەكێتیدا بەهیچ شێوەیەك پشتیوان‌و بەهانە بۆ دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران لەلایەن حكومەتەوە نەخرێتەڕوو، بەڵام لەو بەیاننامەیەی كە بڵاوكرایەوە، بەهانەی دراوە بە حكومەت‌و باسلەوەكراوە" حكومەت بەناچاری ئەو بڕیارە قورسەی داوە". بەپێی رەشنوسی یەكەمی بەیاننامەكە بەر لە دەستكاریكردن، بڕیار نەبووە بەیاننامەی مەكتەبی سیاسی بە هیچ جۆرێك پشتیوانی بۆ تیمی یەكێتی لە حكومەت رابگەیەنێت، بەڵام ئەو بەیاننامەیەی كە بڵاوكرایەوە جەخت لەسەر ئەوە دەكات مەكتەبی سیاسی یەكێتی پاڵپشتی لە تیمی حكومەت دەكات. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی باڵاوە لەناو یەكێتی دەست (درەو) كەوتوون، قوباد تاڵەبانی رۆڵی سەرەكی گێڕاوە لە دەستكاریكردنی بەیاننامەكە. ئەمانە ئەو روداوانە بوون كە دەرەنگانێكی دوێنێ شەو لەناو یەكێتیدا رویاندا، كاتێك رۆژ لە ئاسۆ دەركەوت، بەر لەوەی چاوەڕێی كاردانەوەكان بكات، قوباد تاڵەبانی بە سەرۆكایەتی وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان سواری فڕۆكەیەك بوو، بەرەو بەغداد بەڕێكەوت.   

(درەو): دەرمانی (ئەڤیڤاڤیر) كە بەمدواییە لە روسیا بەرهەم هات‌و دەوترێت كاریگەری باشی لەسەر ئەو كەسانە هەیە كە توشی ڤایرۆسی كۆرنا بوون‌و دۆخی تەندروستییان خراپە، لە عێراق مشتومڕی دروستكردووە. وەزیری تەندورستی عێراق هەفتەی رابردوو رایگەیاند، عێراق بە رێككەوتن لەگەڵ روسیا دەرمانەكە بەرهەم دەهێنێت. بڕیاربوو كۆمپانیای (سامەڕا) دەرمانە روسییەكە بۆ وەزارەتی تەندروستی عێراق بەرهەم بهێنێت، ئێستا لەناوەندی سیاسی عێراق دەنگۆ هەیە گرێبەستی بەرهەمهێنانی دەرمانەكە دراوە بە كۆمپانیایەكی هەرێمی كوردستان لە هەولێر. هەندێك قسەوباس لەبارەی كەیسەكەوە دزەیكردووەتە ناو میدیاكانی عێراق، حەسەن تەمیمی وەزیری تەندروستی عێراق كە سەربە هاوپەیمانێتییەكەی موقتەدا سەدرە (سائیرون) تۆمەتبار دەكرێت بەوەی رێككەوتنی ژێربەژێری كردووە‌و ژمارەیەك پەرلەمانتاری عێراقیش تێوەگلاون لە گەندەڵیكردن لە پرۆسەی بەرهەمهێنانی دەرمانەكە. بەپێی ئەوەی باسدەكرێت، ژمارەیەك پەرلەمانتار دەیانەوێت دەرمانەكە لە هیندستانەوە هاوردە بكەن‌و لە كۆمپانیاكەی هەولێر بەرگی تێبگرن‌و بەنرخێكی گرانتر بە وەزارەتی بفرۆشنەوە، لە كاتێكدا كوالیتی دەرمانەكە هەمان ئەو كوالیتییە نییە كە لە روسیا دروستكراوە‌و نرخەكەشی زۆر زیاتر دەكەوێت لە نرخی راستەقینەی دەرمانەكە. بەپێی قسەی سەرچاوە ئاگادارەكان، وەزارەتی تەندروستی روسیا ئاگاداری ئەو گومانانەی گەندەڵییە كە لەسەر پرۆسەكە لە عێراق دروستبووە، بۆیە رەتیكردوەتەوە دەرمانەكە بە عێراق بدات، بەڵام ئەم زانیارییە تائێستا پشتڕاست نەكراوەتەوە. لە عێراق زۆربەی حزبەكان لیژنەی ئابورییان هەیە، كاری ئەم لیژنانە پاراستنی بەرژەوەندییە ئابورییەكانی حزبە لەناو وەزارەتەكانی حكومەتدا، لەم كەیسەدا پەنجەی تۆمەت بۆ رەوتی سەدرو پارتی دیموكراتی كوردستان رادەكێشرێت كە گوایە لە پشتەوە رێككەوتنیان كردووە لەبارەی چۆنیەتی بەرهەمهێنانی دەرمانە روسییەكە. ئیبراهیم سومەیدەعی چاودێری سیاسی عێراق یەكێك لەو كەسانەیە كە قسە دەكات لەبارەی پرۆسەی بەرهەمهێنانی دەرمانە روسییەكە لە عێراق، ئەو لە فەیسبوكی خۆی ئەم بابەتەی بڵاوكردوەتەوە:  هەموو ئەوەی دەتەوێت لەبارەی دەرمانە روسییەكەوە بیزانی •    وەزارەتی تەندورستی عێراق پەیوەندی بەرایی كردووە بۆ بەدەستهێنانی ئەم چارەسەرە، بەڵام دواتر پاشەكشێی كردووە‌و لەو بڕوایەدام هۆكارەكەی گرانی نرخی دەرمانەكەیە، نرخی پاكەتێك لە دەرمانەكە (600 دۆلار)ە، بۆ یەك نەخۆش دوو پاكەت لە دەرمانەكە پێویستە كە (80 دەنك حەبە)، واتە (هەزارو 200 دۆلار). •    چەند لایەنێكی خۆبەخشی عێراقی دەیانەوێت بڕێك لەم دەرمانە لەشێوەی بەخشین لە حكومەتی روسیا یاخود ئەو كۆمپانیا روسیانە وەربگرن كە لە عێراق كاردەكەن، بەتایبەتی كۆمپانیا نەوتییەكان. •    ئەو نامە دەنگییەی كە دزەی كرد گوایە باڵیۆزخانەی عێراقە لە مۆسكۆ، هی باڵیۆزخانە نییە، بەڵكو هی پیاوێكی سەرمایەداری عێراقییە لە بیلاروسیا نیشتەجێیە كە دكتۆر ماجید قەیسی-یە. •    وەزیری تەندروستی عێراق لەكاتی سەردانەكەیدا بۆ پارێزگای سەلاحەدین رایگەیاند وەزارەتەكەی دەستدەكات بەبەرهەمهێنانی دەرمانەكە لەڕێگەی كۆمپانیای (سامەڕا)وە، دەوترێت لەڕێگەی كۆمپانیایەكەوە لە كوردستان.  •    دوێنێ لە نامەیەكی دەنگی واتساپدا كە بەشێوەیەكی بەرفراوان دەستاودەستی كرد وتم من زانیاری پشتڕاست نەكراوەم هەیە كە وەزارەت دەرمانەكە لە هیندستانەوە هاوردە دەكات‌و وەكو بەرهەمێكی عێراقی لە پاكەتی دەكات‌و هەر پاكەتێكی بە (300 دۆلار) دەفرۆشێت، وتم هەمان دەرمان لە چین هەیە‌و لەلایەن حكومەتی چینەوە پەسەندكراوە‌و دەتوانێت لەوێ پاكەتی بە (7 دۆلار) بكڕیت. •    لەم ساتەدا تیمێكی پزیشكیی پێشكەوتوو (نافەرمی) بەراوردكاری دەكەن لەنێوان كۆپی دەرمانە روسی‌و چینی‌و ژاپۆنییەكە‌و دەیخەنە بەردەم لایەنی پەیوەندیداری تایبەتمەند بۆ ئەوەی وردبینی تێدا بكەن بەمەبەستی بەدەستهێنانی دەرمانەكە لە باشترین كۆگا‌و بە كەمترین خەرجی‌و دوور لە هەر گومانێكی گەندەڵی، ئەگەر حكومەتی عێراق بەشێوەیەكی شەفاف‌و ئاشكرا‌و بەبێ هیچ عمولە‌و قازانج‌و بەرژەوەندییەكی تایبەتی پێشنیازەكان وەربگرێت، بەپێچەوانەشەوە چەندین هەوڵ هەن بۆ كۆكردنەوەی یارمەتی بۆ ئەو مەبەستە.  لەبارەی دەرمانەكەوە دەرمانی (ئەڤیڤاڤیر) كە لەشێوەی حەبدایە، بۆ یەكەمجار لەلایەن كۆمپانیایەكی ژاپۆنییەوە لە ساڵی 1995 دروستكراوە، دەرمانەكە رێگری دەكات لەوەی ڤایرۆس لەناو جەستەی مرۆڤیدا خۆی كۆپی بكاتەوە، كاتێك ژمارەی توشبوانی كۆرۆنای كۆڤیدی-19 لە روسیا زیادی كرد، پسپۆڕانی روس گەشەیان بە دەرمانە ژاپۆنییەكەدا‌و دروستیان كردەوە، بۆیان دەركەوت كاریگەری باشی لەسەر توشبووانی كۆرۆنا هەیە. ڤیلادیمیر پۆتن سەرۆكی روسیا بەرگری لە دەرمانە نوێیەكە كرد‌و رایگەیاند، دەرمانەكەی روسیا ئێستا لەسەر ئاستی جیهان كاریگەرترین چارەسەرە بۆ كۆرۆنا. هاوكات لەگەڵ بەرزبونەوەی ژمارەی توشبوانی كۆرۆنا لە عێراق، وەزارەتی تەندروستی لەڕێگەی ڤیدیۆ كۆنفرانسەوە دانوستانی لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی روسیا دەستپێكرد. بەپێی قسەی زیاد حازم پسپۆڕی تەندروستی گشتی لە فەرمانگەی تەندروستی كەرخ لە بەغداد، تیمێكی پزیشكانی عێراق سەردانی روسیا دەكەن بۆ ئاگاداربوون لە كاریگەری دەرمانی  (ئەڤیڤاڤیر) لەسەر توشبوانی كۆرۆنا‌و كۆتایی ئەم هەفتەیە دەرمانەكە لە عێراق بەردەست دەبێت. زیاد حازم دەڵێ: دەرمانە روسییەكە بەتەواوەتی لە عێراق دروستناكرێت، بەڵكو ماددە خاوەكەی هاوردە دەكرێت‌و لە كەپسول دەنرێت، چونكە عێراق مافی بەرهەمهێنانی نییە. باسلەوەشدەكات، دەرمانەكە لەناو دەرمانخانەكان دەستناكەوێت‌و تەنیا لە وەزارەتی تەندروستی‌و دامەزراوە تەندروستییەكاندا دەبێت. وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێمی كوردستان رایگەیاند، چارەسەرە روسییەكە دەگاتە هەرێمی كوردستانیش. دەرمانە روسییەكە چارەسەری پاڵپشتییە بۆ روبەڕووبونەوەی كۆرۆنا، نەك ڤاكسین، تا ئێستا ئەوەی وەكو چارەسەر زۆر سودی لێدەبینرێت بەكارهێنانی پلازمای خوێنی توشبووانە، لەسەر ئاستی وڵات‌و كۆمپانیاكان ركابەرێتی بەهێز هەیە بۆ دۆزینەوەی چارەسەری كۆرۆنا، وڵات‌و كۆمپانیاكان دەیانەوێت دوای ئەو زیانە ئابورییە زۆرانەی بەهۆی بڵاوبونەوەی كۆرۆناوە بەریانكەوت، بەدۆزینەوەی چارەسەر سودە ئابورییەكەی كۆرۆنا لەبەرژەوەندی خۆیان بشكێننەوە.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی گەڕایەوە‌و سبەینێ قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت دەچێتە بەغداد، ئاڕاستەی بەرپرسانی هەرێم ئەم رۆژانە روو لە بەغدادە، هەموان چاویان لە رێككەوتنێكە هەرێم لەو قەیرانە داراییە سەختە رزگاربكات كە تێیكەوتووە، حكومەتی هەرێم چی لە بەغداد دەوێت ؟ بەغداد داوای چی دەكات ؟ توركیا لە كوێی رێككەوتنەكەدایە ؟ كەیسی نەوتی هەرێم بەیەكجاری چارەسەر دەكرێت یان بە هەڵواسراوی‌و وەكو كێشەیەك بۆ ساڵانی داهاتووش دەمێنێتەوە ؟ لەبارەی رێككەوتنەكەوە  بڕیارە سبەینێ جارێكی تر وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی بچێتە بەغداد، بەڵام ئاسۆی رێككەوتن هێشتا دورە، رۆژی رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێم‌و بەغداد لەبارەی نەوت‌و بودجەوە ئەو رۆژە دەبێت كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم خۆی دەچێتە بەغدادو رێككەوتنەكە ئیمزا دەكات. حكومەتی هەرێمی كوردستان بەناو قەیرانێكی دارایی سەختدا گوزەر دەكات، نرخی نەوت لەبازاڕی جیهانیدا دابەزیوە، ئاستی گەڕانەوەی بەهای نەوت بۆ دۆخەكەی پێشتری هێشتا نادیارە، حكومەت لەژێر فشاری موچەخۆراندایە بەناچاری دەیەوێت جارێكی تر لە دەرگای بەغداد بداتەوە. ئەوەی تائێستا لەنێوان وەفدی هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی فیدراڵیدا قسەی لەسەر كراوە ئەوەیە، حكومەتی هەرێم لە یەكێك لە پێشنیازەكاندا ئامادەیی دەربڕیووە تەواوی داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات، بەڵام پاش لێدەكردنی خەرجی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوتەكە، هەروەها ئامادەیی دەربڕیوە لەچوارچێوەی یاسای كارگێڕیی دارایی عێراقدا رێژەی 50%ی داهاتی دامەزراوە فیدراڵییەكان رادەستی بەغداد بكات، كە دەروازە سنورییەكان‌و فڕۆكەخانەكان‌و ئەو فەرمانگانە دەگرێتەوە كە سەربە حكومەتی فیدراڵین. لەبەرامبەر ئەمەدا، حكومەتی هەرێم مانگانە داوای (600 ملیار) دینار لە بەغداد دەكات، حكومەتی عێراق ئەم بڕە پارەیە بە زۆر دەزانێت، پێیوایە تێكڕای ئەو داهاتانەی كە حكومەتی هەرێم رادەستی بەغدادی دەكات نیوەی ئەو پارەیە نییە كە داوا دەكات عێراق مانگانە پێی بدات. رێككەوتن دەكرێت ؟ بەپێی ئەو زانیارییانەی كە دەست (درەو) كەوتوون، ئاڕاستەی حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی عێراق بۆ رێككەوتن دوو ئاڕاستەی جیاوازن: •    ستراتیژی هەرێم ئیمزاكردنی رێككەوتنی كورتخایەنە لەگەڵ حكومەتی عێراق كە بتوانێت بەهۆیەوە ئەو قەیرانە داراییە دەرباز بكات كە ئێستا تێیكەوتووە، هەرێم دەیەوێت هاوشێوەی ساڵانی رابردوو، مانگانە بڕە بودجەیەك لە حكومەتی عێراق وەكو سەرچاوەی داهاتی خۆی زامن بكات بەبێ ئەوەی هەموو شتێك بە دیاریكراویش نەوت بەتەواوەتی رادەستی بەغداد بكات. •    ستراتیژی حكومەتی عێراق ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی هەمیشەیی‌و گشتگیرە كە ببێت بە بنەما بۆ پەیوەندی هەردوولا لەڕووی ئابوری‌و سیاسییەوە لە داهاتوودا، عێراق دەیەوێت لەڕووی دەستورییەوە بەتەواوەتی هەرێمی كوردستان پابەند بكاتەوە بە چوارچێوەی عێراقییەكەی خۆیەوە. سەرباری ئەوەی لە ئاڕاستە گشتییەكەدا خواستی حكومەتی هەرێم لەگەڵ خواستی عێراق لەیەكتر جیاوازن، لە وردەكاری رێككەوتنەكەشدا چەندین ناكۆكییان هەیە كە یەكلاكردنەوەیان بەمزوانە كارێكی ئاسان نییە. كەیسی نەوت تەوەری سەرەكی كێشەی رێككەوتنی نێوان هەرێم‌و بەغداد، پرسی نەوتە، لە دوای دەرهێنانی نەوتەوە لە هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2014، هەرێم خۆی ئیدارەی كەیسی دەرهێنان‌و فرۆشتنی نەوت دەدات، بەغداد بەردەوام ناڕەزایەتی هەبووە، بەرپرسانی عێراق دەڵێن بەپێی دەستور نەوت سامانێكی گشتییە‌و بۆ هەموو گەلانی عێراقە‌و دەبێت لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی فیدراڵیدا بێت. لەم رێككەوتنە نوێیەدا حكومەتی هەرێم دەیەوێت داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات، بەڵام بەغداد نەوتەكەی دەوێت نەك داهاتەكەی، رادەستكردنی نەوت بە بەغداد بۆ حكومەتی هەرێم گرفت دروست دەكات، بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (درەو) كەوتوون، توركیا رازی نییە نەوتی هەرێم رادەستی حكومەتی عێراق بكرێت. داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان مانگانە بڕی (50 ملیۆن) دۆلاری دەچێت بۆ توركیا، ئەمە بۆ پێدانەوەی قەرزانە كە كابینەی پێشوو لەكاتی قەیرانی دارایدا بە قەرز لە توركیای وەرگرتووە، جگە لەمە هەموو مانگێك بڕی (30) ملیۆن دۆلاری تری داهاتی نەوتی هەرێم بۆ توركیا دەچێت كە پارەی گواستنەوەی نەوتەكەیە بەناو خاكی توركیادا، واتە مانگانە تەنیا لە نەوتی هەرێمدا توركیا (80 ملیۆن) دۆلاری دەستدەكەوێت، لەحاڵی رادەستكردنی نەوتی هەرێم بەبەغداد، دەبێت هەرێم ئەم كێشانە لەگەڵ بەغداد یەكلابكاتەوە، ئایا بەغداد دەچێتە ژێر باری قەرزەكانی هەرێمەوە ؟ سەرباری ئەمە مانگانە (60 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوتی هەرێم بۆ كۆمپانیای (رۆزنەفت)ی روسی دەچێت كە كرێی گواستنەوە‌و بۆرییەكەی ناوخۆی هەرێمە، ئەمە جگە لە 50%ی داهاتی نەوت كە لە بنەڕەتەوە بۆ كۆمپانیاكانی بواری وەبەرهێنانی نەوت دەچێت. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە دانوستانەكانی نێوان حكومەتی هەرێم‌و عێراق لە بەغداد بە (درەو)ی راگەیاند، لە سەردانە دوو رۆژییەكەیدا بۆ بەغداد، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بە بەرپرسانی عێراقی راگەیاندووە، هەرێم نەوت رادەست ناكات، بەڵكو داهاتی نەوت رادەست دەكات. داهاتی دواین مانگی نەوتی هەرێمی كوردستان كە رادەستی وەزارەتی دارایی كراوە، لە كۆی (312 ملیۆن) دۆلار، (86 ملیۆن) دۆلاری ماوەتەوە، هەرێم دەیەوێت ئەو بڕە پارەیەی داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات كە مانگانە بۆ وەزارەتی دارایی دەگەڕێتەوە دوای لێدەكردنی پارەی قەرزو كرێی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوت، بەرپرسانی بەغداد بەمە رازی نین، دەڵێن ناكرێت هەرێم (86 ملیۆن) دۆلارمان بداتێ‌و لەبەرامبەردا مانگانەی داوای (550 ملیار) دینار واتە زیاتر (450 ملیۆن) دۆلار بكات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئێستا حكومەتی عێراق بەدۆخێكی دارایی سەختدا تێدەپەڕێت. بەرپرسانی هەرێم پێشبینی بەرزبونەوەی نرخی نەوت دەكەن، بۆیە لەبەرامبەر رادەستكردنی بڕی (86 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوت لە ئێستادا، داوای (450 ملیۆن) دۆلار لە بەغداد دەكەن. لەبارەی كێشەی نەوتی هەرێمی كوردستانەوە، توركیا چاوی لە ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێیە لەگەڵ حكومەتی عێراق، ئامادەیە لەچوارچێوەی ئەو رێككەوتنەدا كۆتایی بە مامەڵەی خۆی لەگەڵ هەرێمی كوردستان بهێنێت. حكومەتی عێراق لەسەردەمی حەیدەر عەبادیدا لەسەر كەیسی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەبێ رەزامەندی بەغداد، لە دادگای نێودەوڵەتی لە پاریس سكاڵای لەسەر توركیا تۆماركردووە، داوای (26 ملیار) دۆلار قەرەبوو لە توركیا دەكات، دۆسیەكە لە دادگا لە یەكلایبوونەوەی نزیكبوەتەوە، عادل عەبدولمەهدی كە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقی وەرگرت، بڕیاری دادگای پاریسی راگرت‌و دەرفەتێكی نوێی دا بە توركیا‌و هەرێمی كوردستان، بەڵام كەیسەكە دانەخراوە‌و هەڕەشەیە لەسەر توركیا، بەرپرسانی توركیا دەیانەوێت هەر بڕیارێك لەسەر نەوتی هەرێمی كوردستان ببەستنەوە بە چارەسەری ئەو كەیسەوە لەگەڵ عێراق، توركیا دەیەوێت لەبەرامبەر رادەستكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بە بەغداد، حكومەتی عێراق لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نوێدا سكاڵاكەی لە دادگای نێودەوڵەتی لە پاریس لەسەر توركیا بكێشێتەوە‌و رێككەوتنێكی فراوانتر لەنێوان هەردوولا بكرێت كە كەیسی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)‌و چەندین دۆسیەی تر نێوان هەردوو وڵات لەخۆی بگرێت. نێچیرڤان بارزانی كە خۆی ئەندازیاری رێككەوتنی نێوان هەرێمی كوردستان‌و توركیایە، بۆ گەیاندنی لێكەوتەكانی بڕیاری رادەستكردنی نەوتی هەرێم بە حكومەتی عێراق سەردانی بەغدادی كردووە، هەندێك لە بەرپرسانی هەرێم پێیانوایە ئەگەر هەرێم كەیسی نەوت بەتەواوەتی رادەستی بەغداد بكات، سەروەری ئابوری لەدەستدەدات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە هەرێمی كوردستان‌و توركیا رێككەوتنی (50 ساڵە)یان هەیە لەبواری وزەدا. ئێستا هەرێمی كوردستان رۆژانە (450 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردەی دەرەوە دەكات، لەم بڕە ئامادەیە (244 هەزار) بەرمیل رۆژانە رادەستی بەغداد بكات، بەرپرسانی هەرێم دەڵێن داهاتی پاشماوەی نەوتەكە بۆ خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوە دەڕوات.   پاكتاوكردنی حساباتەكان پاكتاوكردنی حساباتی پێشتر لەنێوان هەردوولادا یەكێك لەو خاڵانەی رێككەوتنی نێوان هەرێم‌و بەغدادە كە كێشمەكێشی لەسەرە، عێراق داوا دەكات پاكتاوی ئەو حساباتانە بكرێت كە پێشتر هەبوون، بەدیاریكراویش لەدوای دەركەوتنی "داعش"وە كە هەرێمی كوردستان نەوتی كەركوكی فرۆشتووە‌و داهاتەكەی بردووە. لەماوەی رابردوودا لەسەر ئەم بابەتە، حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم بە نوسراو وەڵامی یەكترییان دایەوە، راوەستان لەسەر حساباتەكانی پێشتر، رەنگە بەتەواوەتی دانوستانەكان ئیفلیج بكات، بۆیە پێناچێت لەسەر ئەم تەوەرەیە زۆر رابوەستن. داهاتە نانەوتییەكان ئەمە بریتییە لە داهاتە فیدراڵییەكانی ناوخۆی هەرێمی كوردستان‌و داهاتی گومرگ‌و فڕۆكەخانەكان. حكومەتی هەرێمی كوردستان قایل بووە ئەم داهاتانە رادەستی عێراق بكات، عێراق داوای زەمانەتی زیاتر دەكات، بەغداد دەیەوێت كاری ئەو دامەزراوە فیدراڵییانەی كە لە هەرێمی كوردستان هەیە بخاتەژێر چاودێری وردەوە. بەرپرسانی عێراق لەبارەی پرسی گومرگ‌و خاڵە سنورییەكان كێشەیان لەگەڵ هەرێم هەیە، ئەوان دەڵێن هەرێم (29) دەروازەی سنوریی هەیە، بەڵام (5) دەروازەیان فەرمین، دەبێت دەروازە نافەرمییەكان دابخرێن، چونكە بەرپرسانی هەرێم لەو دەروازە نافەرمیانەوە قاچاخچێتی دەكەن‌و ئابوری عێراقیان كون كردووە‌و زیان لە داهاتی دەروازە فەرمییەكان دەدەن، ئەگەر بەمشێوەیە داهاتی دەروازەكان رادەست بكەن، بەغداد داهاتی راستەقینەی ناوخۆی هەرێم نازانێت.

(درەو): ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان بڕیاری كۆتایی لەسەر دەستكاریكردنی موچەی مانگی شوباتی موچەخۆراندا، (21%)ی تەمویلی موچەی وەزارەتەكان دەبڕێت، حكومەت بۆ ئەم مانگە (600 ملیۆن) دۆلاری لەكۆی (750 ملیۆن) دۆلار کۆکردوەتەوە، مەسرور بارزانی لە كۆبونەوەكەدا بەڵێنیدا (100 ملیۆن) دۆلاری قەرزبکات بۆ موچە، لەم هەفتەیەدا دەست بە دابەشكردنی موچە دەكرێتەوە. لەبارەی کۆبونەوەکەی ئەمڕۆوە ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كۆبونەوەیەكی چڕو یەكلاكەرەوەی لەسەر پرسی موچەی موچەخۆران كرد. (ەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەكەدا گفتوگۆی زۆر كراوە لەبارەی شێوازو رێژەی دەستكاریكردنی موچەی مانگی شوباتی موچەخۆران. بەپێی ئەو زانیاریانەی كە دەست (درەو) كەوتوون، لە كۆبونەوەكەدا سەرەتا بڕیاردراوە دەستكاری بڕی (34%)ی تەمویلی موچەی وەزارەتەكان و سەرۆكایەتییەكانی هەرێم بكرێت، دواتر بڕیارەکە گۆڕدراوە بۆ دەستكاریكردنی رێژەی (35%). دەستكاریكردنی موچە ناڕەزایی لای وەزیرەكانی یەكێتی و بزوتنەوەی گۆڕان لێكەوتۆتەوە. قوباد تاڵەبانی چەندجارێك لە كۆبونەوەكەدا جەختی لەسەر ئەوە كردۆتەوە ئەوان وەك یەكێتی لەگەڵ دەستكاریكردن و بڕینی موچەدا نین، بەڵام ئاساییە دابەشكردنی موچە بۆ (45) رۆژ دوابكەوێت. ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی لە پشكی گۆڕان لە كۆبونەوەكەدا رایگەیاندووە، ئێستا بڕی (500 ملیۆن) دۆلار لەبەردەستی وەزارەتی داراییە، كۆی موچە پێویستی بە (750ملیۆن ) دۆلارە.  وتویەتی:" بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ دەستكاریكردن و بڕینی موچەدا نیە، دەكرێت لەگەڵ بەغداد رێكبكەوین یاخود پارە قەرز بكەین بۆ موچە". دوای گفتوگۆیەكی چڕ لەسەر شێوازی دەستكاریكردنی موچە، دانا عەبدولكەریم وەزیری ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن لە پشكی گۆڕان رایگەیاندووە، ئێستا حكومەت بۆ موچە پێویستی بە (100 ملیۆن) دۆلار هەیە ئەگەر سەرۆكی حكومەت بتوانێت بڕی (100 ملیۆن) دۆلار قەرز بكات، بەشێك لە كێشەكان چارەسەر دەبن و كۆی داهاتی هەرێم بۆ ئەم مانگە دەكاتە (600 ملیۆن) دۆلارو (150 ملیۆن) دۆلار كورتهێنانی موچەمان دەبێت. لەم گفتوگۆیەدا مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئامادەیی خۆی بۆ قەرزكردنی بڕی (100 ملیۆن) دۆلار دەربڕیوە، تا رێژەی دەستكاریكردنی موچە كەمبێتەوە. دۆخەکە دوای قەرزکردن بە قەرزكردنی بڕی (100 ملیۆن) دۆلار، كۆی داهاتەكانی حكومەت دەگاتە (600 ملیۆن) دۆلار. كۆی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بۆ مانگێك (750 ملیۆن) دۆلار واتا (894 ملیار) دینارە، لەكۆی (750 ملیۆن) دۆلار بۆ خەرجی موچە، ئێستا حكومەت (600 ملیۆن) دۆلاری لەبەردەستایە واتارێژەی (79%)ی خەرجی موچەی هەیەو بڕی (150 ملیۆن) دۆلار كورتهێنانی هەیە، كە دەكاتە (21%)ی كۆی خەرجی موچەی موچەخۆران. ئەم بڕیارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان تەنها بۆ مانگی دوو (شوبات)ە، حکومەت بڕیاریداوە بڕی (21%)ی تەمویلی موچەی وەزارەتەكان و سەرۆكایەتیەكانی هەرێم ببڕێت و (79%)ی تەمویلی موچەیان پێبدات و بڕیاری دەستكاریكردنی موچەی موچەخۆرانیش دەداتە دەست خۆیان، بەجۆرێك موچەی پلە باڵاكان بەڕێژەی (50%)و بەرەو ژوور ببڕدرێت و موچەی خوارتر بە رێژەیەکی كەمتر،ئەوانەی (300هەزار) دیناریان هەیە موچەیان نەبڕدرێت. واتا بڕی (21%) لە موچەی موچەخۆران نابڕێت بەڵكو لە تەمویلی موچەی وەزارەتەكان دەبڕێت و ئەوان خۆیان بەپێی بەرزی و نزمی موچەو پلەكان دەستكاری رێژەی بڕینی موچەی موچەخۆران دەكەن.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت (درەو) وردەكاری هەوڵی چۆنیەتی دەستكاریكردنی دەرماڵەی فەرمانبەران بڵاودەكاتەوە، دەرماڵەكان رێژەی 56%ی كۆی خەرجی موچە پێكدەهێنن، حكومەت لەڕێگەی دەرماڵەكانەوە دەستكاری موچە دەكات، دەیەوێت بڕی (300 ملیار) دینار كە دەكاتە (34%) لە كۆی خەرجی موچە كەمبكاتەوە، پەرلەمان لە یاسای چاكسازیدا دەسەڵاتی بە حكومەت داوە دەستكاری دەرماڵەكان بكات، یەكێتی‌و گۆڕان كە سەرەتا دەیانویست خۆیان لە بەرپرسیارێتی دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران بدزنەوە، مەسرور بارزانی ئەوسەری لێگرتن‌و بڕیاری دەستكاریكردنی موچەی دایە دەست وەزیرەكان، ئێستا هەرسێ لایەنی پێكهێنەری حكومەت (پارتی- یەكێتی- گۆڕان) پێكەوە بەشدارن لە پرۆسەی دەستكاریكردنی موچەدا. سبەینێ حكومەت كۆدەبێتەوە سبەینێ جارێكی تر ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كۆدەبێتەوە، پێشبینی دەكرێت لە كۆبونەوەی سبەینێدا بڕیاری كۆتایی بدرێت لەبارەی دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران. پێشنیازی جۆراوجۆر هەیە بۆ دەستكاریكردنی موچە، هەموو پێشنیازەكان لەچوارچێوەی دەستكاریكردنی دەرماڵەكاندا دەسوڕێتەوە. لەبارەی دەرماڵەكانەوە لە هەرێمی كوردستان كۆی موچەی مانگێكی موچەخۆران بەتێكڕا (894 ملیار) دینارە، رێژەی (56%)ی كۆی خەرجی موچە بۆ دەرماڵەكان دەڕوات، واتا لەكۆی (894 ملیار) دیناری كۆی خەرجی موچە لە مانگێكدا، بڕی (502 ملیار) دیناری خەرجی دەرماڵەی موچەخۆرانە. بەپێی قسەی دكتۆر عەبدولحەكیم خەسرۆ سكرتێری لیژنەی باڵای جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی، لە هەرێمی كوردستان فەرمانبەران (25) جۆر دەرماڵەی وەردەگرن، بەمشێوەیە: •    (4) جۆر دەرماڵەی جێگیر •    (21) جۆر دەرماڵەی ناجێگر •    16%ی موچە بۆ دەرماڵەی جێگیر خەرج دەكرێ •    40%ی موچە بۆ دەرماڵەی ناجێگیر خەرج دەكرێ لە یاسای چاكسازیدا كە لە خولی ئێستای پەرلەمانی كوردستاندا پەسەندكراوە، دەسەڵات بە حكومەت دراوە دەستكاری دەرماڵەی فەرمانبەران بكات، بۆیە لەم بوارەدا پەرلەمان ناتوانێت ناڕەزایەتی لە هەر هەنگاوێكی حكومەت دەرببڕێت. دەرماڵەی فەرمانبەران تەنیا سێ جۆریان بنەڕەتین كە بریتین لە دەرماڵەكانی (بڕوانامە، هاوسەرگیری، منداڵ)، لەدوای ئەمانەوە دیارترین دەرماڵە، دەرماڵەی (مەترسی)یە، واتا ئەو مەترسییەی كە فەرمانبەری حكومەت بەهۆی كارەكەیەوە روبەڕووی دەبێتەوە، ئەم دەرماڵەیە یەكێك لەو جۆرانەی دەرماڵەیە كە كێشەو مشتومڕی زۆری لەسەرە، بەشێكی زۆری فەرمانبەران سودمەند دەبن لەم جۆرە دەرماڵەیە، بەرپرسانی حكومەت دەڵێن "دەرماڵەی مەترسی دەبێت بە كەسێك بدرێت، كە فیعلەن مەترسی لەسەر بێت" بۆ نمونە وەكو ئەوان دەڵێن كارمەندێكی وەزارەتی كارەبا ئەگەر نەچێتە سەر تاوەرەكانی كارەبا یاخو لەناو وێستەكەكاندا كارنەكات، بۆچی هاوشێوەی ئەو كارمەندەی كە لەناو مەترسییەكەدا كاردەكات دەرماڵەی مەترسی وەربگرێت. مەسرور بارزانی ئەوسەری لێگرتن ! لە كۆبونەوەكەی رۆژی چوارشەممەی رابردووی حكومەتدا، چەند پێشنیازێك بۆ چۆنیەتی دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران خراوەیەڕوو: پێشنیازی یەكەم: رێژەی 50%ی دەرماڵەی فەرمانبەران ببڕدرێت. پێشنیازی دووەم: سێ دەرماڵە بنەڕەتییەكە (بڕوانامە، خێزان، منداڵ) وەكو خۆیان بمێننەوە، بەڵام رێژەی 50%ی دەرماڵەكانی تر ببڕدرێن. كۆبونەوەی چواشەممە وەزیرەكانی راسپارد هەریەكەو لە وەزارەتەكەی خۆی لیستی موچەی فەرمانبەران‌و دەرماڵەكانیان ئامادە بكات‌و لەگەڵ بەرپرسانی وەزارەتەكەیدا تاوتوێی بڕینی دەرماڵەكان بكات، تاوەكو لەبەر رۆشنایی ئەو لیستانە دەستكاری موچە بكرێت. لە دوو رۆژی رابردوودا لەچوارچێوەی بڕیارەكەی حكومەتدا، وەزیرەكان لەگەڵ بەرپرس‌و بەڕێوەبەرە گشتییەكانی وەزارەتەكانیاندا كۆبونەوە، لە ساتی نوسینی ئەم راپۆرتەدا وەزیرەكان حكومەت بەبێ بەشداری مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیران‌و قوباد تاڵەبانی جێگری، لە كۆبونەوەدان، وەزیرەكان دەیانەوێت پێكەوە بگەنە رێككەوتنێك لەسەر ئەو پێشنیازانەی كە خراونەتەڕوو لەبارەی دەستكاریكردنی دەرماڵەكان، دوای رێككەوتن، پێكەوە پێشنیازی پەسەندكراو دەبەنە ناو كۆبونەوەی سبەینێی ئەنجومەنی وەزیران‌و لەوێ بڕیاری كۆتایی لێدەدرێت. سەرەتا كە دەستكاریكردنی موچە لە ئەنجومەنی وەزیران خرایەبەر باس، تیمی یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان هەوڵیاندا خۆیان لە هەر بەرپرسیارێتییەكی دەستكاریكردنی موچە دەرباز بكەن‌و بڕیارەكە بەتەنیا بخەنە ئەستۆی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و تیمی پارتی لە حكومەت، بەڵام مەسرور بارزانی ئەوسەری لێگرتن، بڕیارەكەی دایە دەست وەزیرەكان، ئێستا هەرسێ لایەنی پێكهێنەری حكومەت (پارتی- یەكێتی- گۆڕان) بەشدارن لە بڕیاری دەستكاریكردنی دەرماڵەكان. چۆن دەستكاری دەرماڵەكان دەكرێت ؟ بەپێی ئەو زانیارییانەی كە دەست (درەو) كەوتوون، چەند وەزارەتێك هەن كە زۆرینەی خەرجی موچە بۆ ئەوان دەڕوات لەوانە: •    وەزارەتی پەروەردە مانگانە بڕی (160 ملیار) دینار لە خەرجی موچە دەبات •    وەزارەتی ناوخۆ مانگانە زیاتر لە (150 ملیار) دینار لە خەرجی موچە دەبات •    وەزارەتی پێشمەرگە مانگانە زیاتر لە (120 ملیار) دینار لە خەرجی موچە دەبات •    وەزارەتی تەندورستی مانگانە نزیكەی (60 ملیار) دینار لە خەرجی موچە دەبات •    وەزارەتی خوێندنی باڵا مانگانە نزیكەی (55 ملیار) دینار لە خەرجی موچە دەبات حكومەتی هەرێم بۆ كەمكردنەوەی خەرجی موچە لەسەردەمی قەیرانی داراییدا كە ئێستا تێیكەوتووە، بەر لە هەموو وەزارەتەكانی تر چاوی لە كەمكردنەوەی هەندێك لە دەرماڵەكانی فەرمانبەرانە لەم وەزارەتانە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە وەزارەتی پەروەردە، حكومەت چاوی لە بڕینی (150 هەزار)ی دەرماڵەی تایبەتی مامۆستایانە، ئەگەر ئەم دەرماڵەیە لە مامۆستایان ببڕدرێت، بڕی نزیكەی (22 ملیار) دینار بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە. لە وەزارەتی ناوخۆ، حكومەت چاوی لە بڕینی دەرماڵەی (مەترسی)‌و (خۆراكە)، دەرماڵەی مەترسی لە وەزارەتی ناوخۆ مانگانە بۆ هەر كارمەندێك (430 هەزار) دینارە، دەرماڵەی خواردنیش (330 هەزار) دینارە، حكومەت ئەگەر هەردوو دەرماڵەكەش نەبڕێت، لە كەمترین ئاستدا دەیەوێت یەكێك لەو دوو دەرماڵەیە ببڕێت، ئەگەر دەرماڵەی مەترسی ببڕدرێت مانگانە بڕی (50 ملیار) دینار لە خەرجی دەرماڵەی وەزارەتی ناوخۆ بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە، خۆ ئەگەر دەرماڵەی خواردن ببڕدرێت، مانگانە بڕی (40 ملیار) دینار بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەناو وەزارەتی ناوخۆ، لە پلەی (لیوا) بۆ (ئەفسەری پلە شەش) دەستكاری دەرماڵەكانیان دەكرێت. لە وەزارەتی پێشمەرگەدا موچە‌و دەرماڵە جیاوازە، زۆرینەی پێشمەرگە موچەیان لە (500 هەزار) دینارو بەرەو سەرترەو بەشێكیشیان لەم بڕە پارەیە كەمتر وەردەگرن، بڕیاری حكومەت بۆ دەستكاریكردنی موچە ئەوانە ناگرێتەوە كە موچەكەیان (500 هەزار) دینارە، بۆیە پێشمەرگەی ئاسایی بڕیاری كەمكردنەوەی موچە نایانگرێتەوە، بەڵام حكومەت چاوی لەوەیە دەرماڵەی (مەترسی) پێشمەرگە ببڕێت، ئەگەر دەرماڵەی مەترسی وەزارەتی پێشمەرگە ببڕدرێت مانگانە بڕی (20 ملیار) دینار بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە. لەبارەی وەزارەتی پێشمەرگە، بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (درەو) كەوتوون، باسلەوەكراوە، پێشمەرگە (7) رۆژ لە دەوامدایە‌و (14) رۆژ پشووە، بۆیە نابێت حكومەت خەرجی خواردن‌و مەترسییان لەو (14) رۆژەدا بۆ خەرج بكات كە لە پشوودان. وەزارەتی خوێندنی باڵا كە زۆربەی لە مامۆستایانی زانكۆ پێكدێت‌و موچەیان بەرزە‌و دەرماڵەیان بە رێژەی 100% بۆ 200% پێكدێت، حكومەت دەیەوێت رێژەی 50%ی دەرماڵەكانیان ببڕێت، حكومەت دەیەوێت لەڕێگەی دەستكاریكردنی دەرماڵەی وەزارەتی خوێندنی باڵاوە مانگانە بڕی (20 ملیار) دینار بگەڕێنێتەوە. لە وەزارەتی تەندروستیش، حكومەت دەیەوێت دەرماڵەی مەترسی رێكبخاتەوە‌و بەڵام پێشبینی دەكرێت بەهۆی قەیرانی كۆرۆناوە، گۆڕانكاری ئەوتۆ لە دەرماڵەی تەندروستیدا نەكرێت. رێوشوێنەكانی دەستكاریكردنی دەرماڵەكان بەهەمان شێوە وەزارەت‌و دامودەزگانی تریش دەگرێتەوە. سەرباری دەستكاریكردنی دەرماڵەی فەرمانبەران، حكومەت چەند هەنگاوێكی تر دەنێت بۆ كەمكردنەوەی خەرجی موچە بەمشێوەیە: •    لە سەرەتای مانگی داهاتووەوە حكومەت یاسای چاكسازی دەخاتە بواری جێبەجێكردنەوە، لەچوارچێوەی ئەم یاسایەدا موچەی خانەنشینیی پلەباڵاكان‌و پلە تایبەتەكان كەمدەكرێتەوە بەپێی ئەوەی یاساكە دیاریكردووە كە بەرزترینی (4 ملیۆن) دینارە‌و كەمترین (ملیۆنێك‌و 200 هەزار) دینارە. •    جگە لە دەستكاریكردنی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لە چوارچێوەی یاسای چاكسازیدا، بەپێی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیران لەم مانگەوە رێژەی 50%ی موچەی پلەباڵاو تایبەتەكان كەمدەكرێتەوە، ئەمە موچەی پەرلەمانتارو وەزیرو بەڕێوەبەری گشتی‌و راوێژكار تاوەكو بەڕێوەبەری ناحیە دەگرێتەوە، لە پلە سەربازییەكانیشدا لە پلەی (لیوا) تاوەكو پلەی (مقدم) دەگرێتەوە. •    بەشێوەیەكی گشتیش پێشنیازێك هەیە كە داوا دەكات لە هەرێمی كوردستان موچەی هیچ كەسێك لە هەر پلەیەدا بێت لە (3 ملیۆن) دینار زیاتر نەبێت، بۆ نمونە:  •    وەزیرێك كە موچەی مانگانەی (7 ملیۆن‌و 850 هەزار) دینارە، موچەكەی دەكرێت بە (3 ملیۆن) دینار، واتە بڕی (4 ملیۆن‌و 850 هەزار) دیناری لێدەبڕدرێت. •    پەرلەمانتارێك كە موچەی مانگانەی (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، موچەكەی دەكرێت بە (3 ملیۆن) دینار، واتە بڕی (5 ملیۆن‌و 200 هەزار) دیناری لێدەبڕدرێت. •    لیوایەكی سەربازیی كە هەموو پلەیەكی ئەكادیمی هەبێت موچەی مانگانەی (7 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینارە، موچەكەی دەكرێت بە (3 ملیۆن) دینار، واتە بڕی (4 ملیۆن‌و 500 هەزار) دیناری لێدەبڕدرێت. •    راوێژكارێك كە موچەی مانگانەی (6 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینارە، موچەكەی دەكرێت بە (3 ملیۆن) دینار، واتە بڕی (3 ملیۆن‌و 500 هەزار) دیناری لێدەبڕدرێت. حكومەت بۆچی دەستكاری موچە دەكات ؟ لەدوای سەرهەڵدانی قەیرانی كۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕی جیهانیدا، داهاتی مانگانەی حكومەتی هەرێم توشی داڕمان هات، داهاتی نەوت‌و ناوخۆ كە سەرچاوەی سەرەكی داهاتەكان بوون، بەشێوەیەكی بەرچاو كەمیان كرد، موچەی فەرمانبەرانیش كە بەشێكی بەشێوەی مانگانە لە بەغدادەوە دەهات لە كۆتایی تەمەنی حكومەتی عادل عەبدولمەهدیدا كێشەی تێكەوت. حكومەتی هەرێم سەرقاڵی ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێیە لەگەڵ حكومەتی عێراق، بەپێی رێككەوتنە نوێیەكە حكومەتی هەرێم قایل بووە لەمەودوا مانگانە بڕی (250 هەزار) بەرمیل نەوت‌و نیوەی داهاتی ناوخۆ رادەستی بەغداد بكات لەبەرامبەر زامنكردنی بەشە بودجەیەك كە عێراق مانگانە بۆ هەرێمی دابین دەكات. بەپێی زانیارییەكان، حكومەتی هەرێم لەبەرامبەر رادەستكردنی نەوت‌و داهاتی ناوخۆ، مانگانە داوای (600 ملیار) دینار لە بەغداد دەكات، حكومەتی عێراق خۆشی لە قەیراندا دەژی، رازی نییە بەم بڕە پارەیە، بەرپرسانی عێراق باسی (453 ملیار) دیناری مانگانە دەكەن كە پێشتریش هەر ئەم بڕە پارەیەیان بە هەرێم داوە، رەنگە دواجار هەردوولا لەسەر (500 ملیار) دینار رێكبكەون. لەدوای رێككەوتن لەگەڵ بەغداد كە بڕیارە چەند رۆژی داهاتوو ئیمزا بكرێت، داهاتی مانگانەی حكومەتی هەرێم بەداهاتی ناوخۆو یارمەتییەكەی ئەمریكاوە لە (600 ملیار) دیناردا جێگیر دەبێت، ئەم پارەیە ئەگەر بەبێ دەستكاریكردنی موچە بە تەنیا بۆ خەرجی مانگانەی موچە تەرخان بكرێت كە (894 ملیار) دینارە، هێشتا نزیكەی (300 ملیار) دینار كورتهێنانی هەیە، واتا داهات بەرێژەی 34% لەبەرامبەر خەرجی موچەدا كورتهێنانی هەیە، حكومەت دەیەوێت لەڕێگەی دەستكاریكردنی دەرماڵەی فەرمانبەرانەوە بڕی ئەو (300 ملیار) دینار كورتهێنانە پڕبكاتەوە‌و خەرجی مانگانەی موچە (894 ملیار) دینارەوە كەمبكاتەوە بۆ (600 ملیار) دینار.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت جارێكی تر هەرێمی كوردستان بووەوە بە مەیدانی شەڕی توركیا لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان، ئەو ناوچەیەی ئێستا توركیا هێزی زەمینی تێدا جێگیركردووە، واتە ناوچەی "هەفتانین"ی سەربە قەزای زاخۆ، 25 ساڵ لەمەوبەر بەهەمان شێوە سوپای توركیا بەهاوكاری پارتی دیموكراتی كوردستان‌و بەشداری (30 هەزار) سەرباز  هێرشی كردەسەری‌و دوای (45) رۆژ شەڕ نەیتوانی كۆنترۆڵی بكات‌و كشایەوە، لەم راپۆرتەدا (درەو) مێژووی ئۆپراسیۆنەكانی سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێم دژ بە (پەكەكە)‌و ناوچەی جوگرافیای (پەكەكە)‌و ژمارەی بنكە‌و بارەگاكانی توركیا لەناو خاكی هەرێمدا بڵاودەكاتەوە. هاكان فیدان لە بەغداد ! هەفتەی رابردوو هاكان فیدان بەرپرسی دەزگا هەواڵگری توركیا "میت" بەشێوەیەكی نهێنی خۆی كرد بە بەغدادی پایتەختی عێراقدا، وردەكاری سەردانەكەی تائێستا نەزانراوە، بەڵام چەند رۆژێك دوای سەردانەكەی، سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان ئۆپەراسیۆنێكی نوێی لەدژی هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) دەستپێكرد. ساڵی 2018 كە هاوشێوەی ئێستا سوپای توركیا لە ناوچەی (سیدەكان)ەوە هاتە ناو هەرێمی كوردستان بۆ لێدانی (پەكەكە)، باڵیۆزی توركیا وتی: هێرشەكە لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نێوان بەغداد‌و ئەنكەرەدایە، دیار نییە هێرشی ئەمجارەی توركیا كە بەشێوەی زەمینی لەناوچەی (هەفتانین)ەوە دەستپێكردووە رێككەوتنی پێشوەختەی لەگەڵ هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی عێراق بۆ كراوە یاخود نا، بەڵام وەزارەتی دەرەوەی عێراق دووجار باڵیۆزی توركیای لەوبارەیەوە بانگهێشتكردووە‌و یاداشتی ناڕەزایەتی پێگەیاندووە. بەرپرسانی باڵای حكومەتی عێراق‌و هەرێمی كوردستان بێدەنگن لە هێرشەكان، وەزارەتی بەرگری توركیا پەیتا پەیتا دیمەنی هێرشەكانی لەناو خاكی هەرێمی كوردستان بڵاودەكاتەوە. ئۆپەرسیۆنی ئەمجارەی توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان ناوی لێنراوە "چنگی هەڵۆ"، لەناوچەی "هەفتانین"ی سەربە قەزای زاخۆ بەڕێوەدەچێت، لەسەر سنوری هەرێمی كوردستان سوپای توركیا بنكەی تایبەتی بۆ بەڕێوەبردنی ئۆپراسیۆنەكە كردوەتەوە، ئەمڕۆ وەزیری بەرگری توركیا سەردانی بنكەكەی كرد، پێشبینی دەكرێت ئۆپەراسیۆنی ئەمجارە ماوەیەكی زیاتر بخایەنێت، توركیا جارێكی تر نەك ئاسمان، بەڵكو زەمینی هەرێمی كوردستان‌و عێراقی بەزاندووە، "جەندرمە"ی توركی ئێستا لەناو خاكی هەرێمدان. هاتنەناوەوەی سوپای توركیا بۆ هەرێمی كوردستان نوێ نییە، مانگی ئازاری 2018 سوپای توركیا لە سنوری ناحیەی (سیدەكان)ەوە بەقوڵایی (15 كم) هاتە ناو خاكی هەرێمی كوردستانەوە، رۆژی 22/3/2018 لە ناوچەی (باڵەیان) فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا بوردومان كردو (4) گەنجی ناوچەكە بەهۆی بۆردومانەكەوە شەهید بوون، رۆژی 26ی كانونی دووەم، ئەمە ناڕەزایەتی لێكەوتەوە، ئەوكات لە شیلادزێ خەڵك وەكو ناڕەزایەتی دژی هێرشەكانی توركیا، پەلاماری بنكەیەكی سەربازیی توركیایاندا، ژمارەیەك تانك‌و كەلوپەلی سەربازگەكەیان سوتاند، هێزە ئەمنییەكان ژمارەیەكی زۆر لە خۆپیشاندەرەكانیان دەستگیركرد. توركیا بەشێوەیەكی سیستماتیك هێرشی ئاسمانی دەكاتەسەر بنكەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان كە چیاكانی "قەندیل"یان كردووە بە بارەگای خۆیان‌و لە هەشتاكانی سەدەی رابردوەوە لە ململانێی چەكداریدان لەدژی حكومەتی توركیا. بەپێی لێدوانێكی جەبار یاوەر ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە لە هەرێمی كوردستان كە لە رۆژی 27ی كانونی دووەمی 2019دا داویەتی، ژمارەی هێرشە ئاسمانییەكانی توركیا بۆسەر ناوچەكانی هەرێمی كوردستان لەماوەی چوار ساڵدا گەیشتووەتە (398) هێرش، ئەمە سەرباری (425) هێرش لەڕێگەی بۆردومانی تۆپخانەكانەوە، بە تێكڕا لەو هێرشانەدا زیاتر لە (20) كەسی مەدەنی كوژراون‌و هێرشەكان بونەتەهۆی وێرانبوونی گوندە سنورییەكان‌و نەخۆشخانە‌و رێگا‌و پرد خوێندنگەكان. مێژووی ئۆپراسیۆنەكانی توركیا مێژووی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان سەرەتاكەی بۆ ساڵی 2007 دەگەڕێتەوە، بەڵام ئۆپەراسیۆنەكانی سوپای توركیا دەرەوەی سنور لەدژی پەكەكە، مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ هەشتاكانی سەدەی رابردوو. توركیا لە ساڵی 1983وە تائێستا لەناو سنوری وڵاتەكەی‌و لە دەرەوەی سنوریش ئۆپراسیۆنی سەربازی دەكات لەدژی پارتی كرێكارانی كوردستان: •    لە ئایاری 1983دا توركیا یەكەمین ئۆپراسیۆنی سەربازی لە دەرەوەی سنور ئەنجامدا، ئەوەش بە رێككەوتنێك لەگەڵ حكومەتی عێراقدا، لەو ئۆپراسیۆنەدا هەزاران سەربازی تورك بەشدارییان كرد. •    لە تشرینی یەكەمی 1984و ئابی 1986 توركیا دوو ئۆپراسیۆنی سەربازی تری ئەنجامدا، بەڵام لە هیچ یەكێكیاندا سەركەوتوو نەبوو لە لەناوبردنی "گەریلا"كانی پارتی كرێكاران. •    دوای ماوەیەك بێدەنگی، توركیا ئۆپراسیۆنی چوارەمی لە ساڵی 1991 دەستپێكرد لەژێر ناو "گۆچان"، ئەوە ئەو ساڵە بوو كە تێیدا بارەگا‌و بنكە سەربازییەكانی توركیا لەسەرتاسەری پارێزگاكانی كوردسان زیادیان كرد. •    لە ساڵی 1992 سەرۆك وەزیرانی كۆچكردووی توركیا (تورگوت ئۆزال) نامەیەكی بۆ (عەبدوڵا ئۆجەلان) رێبەری پارتی كرێكارانی كوردسان (لە ساڵی 1999وە لە توركیا لە زینداندایە) نوسی، تێیدا داوای لێكرد هێرشە سەربازییەكان لەدژی سوپای توركیا كەمبكاتەوە وەكو سەرەتایەك بۆ دەستپێكردنی دانوستان لەنێوان هەردوولادا، بەڵام هەوڵەكان شكستیان هێنا لە گەیشتن بە ئەنجامێكی دیار. •    لە هەمان ساڵدا توركیا ئۆپراسیۆنێكی تری كرد‌و (15 هەزار) سەرباز بەشدارییان تێدا كرد، تانك‌و تۆپهاوێژی قورس‌و فڕۆكەوانی جەنگیی بەكارهێنرا، بەڵام سەركەوتوو نەبوو، هێزەكان دوای (20 رۆژ) لە دەستپێكردنی ئۆپراسیۆنەكە، كشانەوە. •    دوای ئەوەش ژمارەیەك ئۆپراسیۆنی تر ئەنجامدران لە ساڵەكانی 1993و 1994و 1995 بەبەشداری دەیان هەزار سەرباز، لە دواین ئۆپراسیۆندا بەهاوكاری پارتی دیموكراتی كوردستان (30 هەزار) سەرباز بەشدارییان كرد، ئۆپراسیۆنەكە ماوەی (45 رۆژ)ی خایاند بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچەی "حەفتانین"، بەڵام سەركەوتوو نەبوو، دوای مانگ‌و نیوێك توركیا لە هێرشەكە كشایەوە. •    لە سەرەتای 1999دا ژمارەی ئەو ئۆپراسیۆنانەی كە توركیا لەناو هەرێمی كوردستان ئەنجامیدا بۆ لەناوبردنی "گەریلا"كانی پارتی كرێكارانی كوردستان گەیشتە (24 ئۆپراسیۆن)، لە ساڵەكانی 2000و 2007و 2008 توركیا ئۆپراسیۆنی هاوشێوەی كرد. پەكەكە لە هەرێمی كوردستان بەهانەی هاتنەناوەوەی توركیا بۆ ناو خاكی هەرێمی كوردستان لێدانە لە پارتی كرێكارانی كوردستان. (پەكەكە) لە ساڵی 1978 دامەزراوە، یەكەم كۆنفرانسی خۆی لە ساڵی 1981 ئەنجامداوە، لە ساڵی 1984ەوە شۆڕشی چەكداری دەستپێكردووە، لەوكاتەوە بنكەو بارەگای لە باشوری كوردستان كردوەتەوە. لەدوای پێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و یەكخستنی هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە، لە یەكەم هەنگاودا بە فشاری توركیا هێزی پێشمەرگە لە ساڵی 1993 چووە شەڕی "براكوژیی"ەوە لەگەڵ هێزەكانی (پەكەكە)، هێزی پێشمەرگە نەیتوانی شەڕەكە یەكلابكاتەوە‌‌و (پەكەكە) لەناوچەكە دەربكات، بەڵام نیازپاكی بەرپرسانی هەرێمی نیشانی توركیادا. ئێستا بنكەو بارەگاكانی (پەكەكە) تەواوی ناوچە شاخاوی‌و سنورییەكانی رۆژهەڵات‌‌و باشور تا رۆژئاوای كوردستانی گرتوەتەوە، ناوچەیەكی فراوانیان بۆخۆیان كۆنترۆڵكردووە، لەگەڵ فراوانبوونی ناوچەی چەكداریان، جموجوڵی سیاسی‌و مەدەنیشیان لە باشوری كوردستان زیادیكردووە. لە باشوری رۆژهەڵاتی هەرێمی كوردستان، واتە سنوری نێوان هەرێمی كوردستان‌و ئێران، ناوچەیەكی فراوان‌و ناوەندی دەسەڵاتی (پەكەكە)ی تێدایە، ئەوەش زنجیرە چیای "قەندیل"ە، كە لە سنوری قەزاكانی (قەڵادزێ، رانیە، چۆمان، رەواندوز، سۆران) پێكدێت، واتا دەسەڵاتیان لە سنوری قەزای قەڵادزێوە درێژ دەبێتەوە بۆ باڵەكایەتی‌و سیدەكان‌و حاجی ئۆمەران، لەم ناوچەیەدا (62) گوند لەژێر دەسەڵاتی شارەوانییەكانی (پەكەكە)دان. بەپێی بەدواداچونێكی رۆژنامەی (رووداو)ی نزیك لە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان زیاتر لە (658) گوند لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دان، زیاتر لە 34%ی كۆی خاكی پارێزگای دهۆك لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایە. زۆرترین سنوری دەسەڵاتی (پەكەكە) لە ناوچەی قەزای ئامێدیە، كە نزیكەی (250) گوندی ئەو ناوچەیە لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایەو زۆرینەی بنكەو بارەگا سەربازییەكانی توركیاش لەو قەزایەدایە كە بنكەكانی (بامەڕنێ، دێرەلوك، كانی ماسی) دەگرێتەوە، بەواتایەكی تر جێگیركردنی ئەو بنكە سەربازیانەی توركیا بەتەواو لەبەردەم مەترسی هەژموونی (پەكەكە)دایە، لە كۆی (2700) كیلۆمەتر دوجای خاكی ئەو قەزایە، زیاتر لە 70%ی لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایە. لەدوای ئامێدی، زۆرترین سنوری جوگرافی ژێر دەسەڵاتی (پەكەكە) لە قەزای زاخۆیە، بەوپێیەی زیاتر لە (120) گوندی ئەو قەزایە لەژێر دەستی (پەكەكە)دایە، واتە 35% خاكی قەزاكە، لە قەزای ئاكرێش زیاتر لە (20) گوندی لەژێر دەستی (پەكەكە)دایە. بەگشتی لە سنوری پارێزگای دهۆك، بەوپێیەی هەرێمەكانی بادینانی پەكەكە لەوێیە، (پەكەكە) پێگەیەكی گەورەی هەیە، كە بە نزیكەی 30% بۆ 36%ی خاكی پارێزگای دهۆك ئەژماردەكرێت، واتا تەواوی ناوچە شاخاوی‌و سنورییەكانی پارێزگای دهۆك لەژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدایە. لە سنوری قەزای مێرگەسور كە ناوچەكانی (بارزان‌و پیران‌و شیروان) دەگرێتەوە، زیاتر لە (150) گوند لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایە، واتا بەگشتی لە سنوری قەزاكانی پارێزگای هەولێر زیاتر لە (200) گوند لەژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدان، جگە لە مەخمور كە كەمپێكی گەورەی (پەكەكە)ی تێدایە. لە رۆژئاواشەوە لە سنوری قەزای شەنگال ناوچەیەكی بەرفراوان‌و دەیان گوندو بەرزایی بەدەست (پەكەكە)وەیە، بەگشتی زۆرینەی بنكەو بارەگاو پێگەی پەكەكە لە سنوری ناوچەی جێنفوزی پارتیدایە، تا ئەو رادەیەی دەتوانرێت بوترێت "پەكەكە بەتەواوی  پارتی گەمارۆداوە". توركیا لە هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەردەوامی هێرش و لەشكركێشیەكانی توركیا بۆ هەرێمی كوردستان، رۆژ لە دوای رۆژیش بنكە سەربازی‌و هەواڵگرییەكانی توركیا لەسەر خاكی هەرێم زیاتر دەبن. توركیا دەیان بنكەو بارەگای لە ناو خاكی هەرێمی كوردستاندا هەیە، لەدوای هاتنی "داعش"، بە بیانوی رزگاركردنی موسڵ، لە مانگی كانوونی یەكەمی 2015دا توركیا هێزێكی گەورەی هێنایە باشیكی نزیك موسڵ كە نزیكەی (900 سەرباز)و (16 تانك)‌و (20 زرێپۆش) بوون، بیانوی توركیا بۆ هێنانی ئەو هێزە، شەڕی روبەڕووبونەوەی "داعش" بوو، بەڵام لەماوەی ساڵی 2015 دا لە كۆی (300) هێرش‌و ئۆپەراسیونی ئاسمانی سوپای توركیا، تەنها (3) هێرشیان بۆسەر "داعش" بوو، لەبەرامبەردا (297) هێرشی بۆسەر بنكەو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی (پەكەكە) بوو، واتا بەڕێژەی 1%ی هێرشەكانی توركیا بۆسەر "داعش"‌و 99%ی هێرشەكان بۆسەر (پەكەكە) بووە. ئەمە لەكاتێكدایە توركیا لە هەرێمی كوردستان چەندین بنكەی سەربازی دیكەی هەیە، بەتایبەتیش لەدوای شەڕی ناوخۆوە بەرەزامەندی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و لەچوارچێوەی هێزی "ئاشتیپارێز" هێزێكی گەورەی توركیا لە 1997 لە بامەڕنێی سەربە قەزای ئامێدی جێگیر بووە، كە لە فڕۆكەخانەیەكی سەربازی‌و (38 دەبابە)و (738 سەرباز) پێكهاتووە. هەر لە ساڵی 1997دا توركیا سێ بنكەی دیكەی سەربازی لە ناحیەی دێرەلوكی سەربە قەزای ئامێدی كە 40 كم دەكەوێتە باكوری ئەو قەزایەوە كردەوە، هەمان ساڵ بنكەیەكی دیكەی سەربازی لە ناحیەی كانی ماسی سەربە قەزای ئامێدی‌و لە گوندی سێرسی كە 30كم باكوری شاری زاخۆیە، بنكەیەكی دیكەی سەربازی جێگیركرد. تەواوی بنكە سەربازییەكانی سوپای توركیا لە خاكی هەرێمی كوردستان، لە نزیكی سنوری نێوان ناوچەی جێنفوزی (پەكەكە)و (پارتی)دان. بەپێی راپۆرتێكی تۆڕی ناڕەزایەتییەكانی باشوور كە لە مانگی كانونی یەكەمی 2015 بڵاوبوەتەوە، ژمارەی هێزەكانی توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا (3 هەزارو 235) ئەفسەرو سەربازو جەندرمەی سوپای توركیایە لەگەڵ چەندین جۆر چەك‌و تەقەمەنی، بەپێی راپۆرتەكە توركیا  (٥٨) تانك، (٢٧) زرێپۆش، (٣١) تۆپ‌و (٢٦) هاوەن، (١٧) ئاڕبیجی‌و (١٠) دۆشكە، (٤٠) ئۆتۆمبیلی سەربازیی. بەپێی راپۆرتەكە، سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان بەسەر (١٣) بنكەو بارەگای سەربازیدا لەناوچە سنورییەكانی پارێزگای دهۆك جێگیركراون، كە لەناو هەموو بنكە سەربازیەكاندا بەشی هەواڵگریی هەیە: * گەورەترین بنكەو بارەگای سەربازی توركیا لەڕووی ژمارەی سەربازەوە، لە ناحیەی (كانی ماسی)یە. لەو بنكەیەدا (٥٨٠) سەربازو (٩١) ئەفسەرو (٢٤٠) جەندرمە و  (٣٤٠) هێزی لێدان هەیە. * گەورەترین بنكەی سەربازی توركیا لەڕووی لۆجستییەوە، سەربازگەی (بامەڕنی)یە دەكەوێتە بەرامبەر ‌ناحیەی بامەڕنی‌. لەناو ئەو بنكە سەربازییەدا گەورەترین یەكەی هەواڵگری سەر بە سوپا هەیە. هەروەها (٣٠) تانك، (٨) زرێپۆش، (٦) هاوەن، (٦) ئۆتۆمبێلی سەربازی تێدایە، جگە لەبوونی ئامێرێكی پێشكەوتووی دەنگگرتن كە بۆ كاری سیخوڕی بەكاریدە هێنن. * سەربازگەی باتوفا سریەیەكی تایبەتی هەواڵگری لێیە كە لە (٢٠) كەس پێكهاتووە. بنكەی سەربازی ناحیەی باتوفە گەورەترین سەربازگەی هەواڵگریە و دەكەوێتە سنوری ئیداریی قەزای زاخۆوە، (٤٠٠) سەرباز و (٦) تانك و (٢١) زرێپۆش و (١٤) ئۆتۆمبێلی سەربازیی و سێ نازووری تێدایە. * بنكەی سەربازی (كریبی) لە سنووری قەزای زاخۆ (٤١٤) سەرباز، (٦) تانك، (١٥) ئاڕبیجی، (٢) دۆشكە، (٦) زرێپۆش، (١١) تۆپ، (١٤) ئۆتۆمبێلی سەربازی، و چەندان چەكی سوك و مامناوەندی لێیە. * سەربازگەی (سینكی) (٨٠) سەرباز و تۆپێكی (١٢٠) ملمی تێدایە. * سەربازگەی (سیریی) لە سنووری قەزای ئامێدێیە، (٧٥) سەرباز، (٦) تانك، سێ دۆشكا، (٦) هاوەن، (٤) زرێپۆش هەیە. * سەربازگەی (كوبكی) لە سنووری قەزای ئامێدی. (١٣٠) سەربازی جێگیركردووە لەگەڵ دوو تانك. * سەربازگەی (قومری) لە ناوچەی مەتینا 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. * سەربازگەی كوخی سپی 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. * سەربازگەی دەرەی داواتیا لە هەفتانین 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. * سەربازگەی (سەری زیری)، (٦٠) سەربازی جێگیركردووە. * سەربازگەی گەلی زاخۆ (34) سەربازی جێگیركردووە. * سەربازگەی ئامێدی (٤٥) سەرباز بە تەواوی چەك و تفاقی سەربازییەوە جێگیركراون. * بارەگای دەزگای سیخوری میت لە ناوەندی قەزای ئامێدییە. * بارەگای دەزگای سیخوری میت لە ناوەندی ناحیەی باتوفە. * بارەگای دەزگای سیخوری میت لە قەزای زاخۆ لە گەڕەكی بێداری. * بارەگای دەزگای سیخوڕی میت لە ناوەندی قەزای دهۆك لە گەڕەكی گرێباسی. * بنكەی سەربازی توركیا لە باشیك. بوونی ئەو بنكەو بارەگایانەی سوپای توركیا لە هەرێمی كوردستان تەنها لە پێناو پاراستنی ئاسایشی توركیا و كۆكردنەوەی زانیارییە لەسەر باشوری كوردستان و بەتایبەتیش لەسەر پارتی كرێكارانی كوردستان، بونی ئەو هێزە هیچ سودێكی بە هەرێم نەگەیاندووە بە جۆرێك لە كاتی هاتنی هێرشی "داعش" بۆسەر هەولێر توركیا ئامادە نەبوو هێز رەوانە بكات، تەنانەت ئامادە نەبوو هێزی ئەو بنكە سەربازیانەش بەكاربهێنێت لەكاتێكدا بنكەی سەربازی بامەڕنێ فڕۆكەخانەی سەربازیەو توركیا دەیتوانی لەوێوە پەلاماری "داعش" بدات. بەپێی راپۆرتێكی تۆڕی هەواڵی (BBC)، توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا (27) بنكەی سەرباری هەیە، هەندێك سەرچاوەی زانیاری باسلەوە دەكەن ئێستا ئەو ژمارەیە زیادی كردووە بۆ (32) بنكە. ئامانجی سەرەكی توركیا لە دروستكردنی بنكەی سەربازی زیاتر لە هەرێمی كوردستان بەتایبەتیش لەناوچەكانی باتۆفان‌و بامەڕنی‌و ئامێدی، كۆنتڕۆڵكردنی هەردوو ناوچەی "هەفتانین‌و مەتینا"یە كە هەردوكیان بە بەدوو ناوچەی ستراتیژی دادەنرێن بۆ جێبەجێكردنی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكان لە داهاتوودا دژ بە چەكەكە. رێككەوتنی بەزاندنی سنور لەشكركێشی سوپای توركیا بۆ ناو خاكی هەرێم بە پێشیلكردنی سەروەری خاكی عێراق دادەنرێت، بەڵام تا ئێستا عێراق جگە لە هەندێك ورە ناڕەزایەتی، بێدەنگە‌و هەنگاوی كردەیی لەوبارەیەوە هەڵنەگرتووە، چونكە عێراق‌و توركیا لە ساڵی 1982دا رێككەوتنێكیان واژووكردووە، بەپێی ئەو رێككەوتنە تائێستاش هەریەكەیان دەتوانن بەقوڵایی (20 كلم) سنوری خاكی یەكدی ببەزێنن بەبیانوی پاراستنی سنورەكانەوە، ئەوكات ئامانجی سەرەكی رێككەوتنەكە لای توركیا لێدانی (پەكەكە)‌و لای حكومەتی عێراقیش لێدانی شۆڕشی كورد بوو لە باشوری كوردستان. ساڵی 1995 رێككەوتنێكی تر لەنێوان عێراق‌و توركیا واژووكرا، ساڵی 2007  لەو سەردەمەی كە (هۆشیار زێباری) وەزیری دەرەوەی عێراق نوێكرایەوە، لەبری كۆتایهێنان بە بەزاندنی سنور، مەودای بەزاندنی سنور لە (20 كیلۆمەترەوە) زیادكرا بۆ (25 كیلۆمەتر)، ئەم رێكەوتنانە هەموویان لەسەر داوای توركیا بووەو فشار بووە لەسەر عێراق بۆ وەردەرنانی گەریلاكانی (پەكەكە) لەسەر خاكی عێراق. تیرۆری كۆنسە لە باشور ! سەرباری هێرشی ئاسمانی‌و زەمینی، سوپای توركیا لەم ساڵانەی دوایدا لەڕێگەی زانیاریی هەواڵگرییەوە سەركردەكانی (پەكەكە) د‌وزیوەتەوە‌و بە ئامانجی گرتوون: •     15ی ئابی 2018، زەكی شەنگالی یەكێكە لە فەرماندە باڵاكانی (پەكەكە)و ئەندامێكی كۆنسەی بەڕێوەبردنی (كەجەكە) لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیا لە شەنگال تیرۆركرا. •      21ی ئازاری 2019، سەرحەد ڤارتۆ (ئەمروڵڵا دورسون) ئەندامی كۆمیتەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كەجەكە لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیادا تیرۆركرا. •      5ی تەموزی 2019، دیار غەریب ئەندامی كۆنسەی سەرۆكایەتیی (كەجەكە) لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیادا لە قەندیل تیرۆركرا. •    15ی ئۆكتۆبەری 2019، دەمهات عەگید بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی (كەجەكە) لە چیای ئەزمەڕی شاری سلێمانی لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیا تیرۆركرا. •    15ی ئۆكتۆبەری 2019، جەمیل ئامەد (كەجەكە) لە چیای ئەزمەڕی شاری سلێمانی لە هێرشێكی فڕٍۆكە بێ فرۆِكەوانەكانی توركیادا تیرۆركرا. •    هەر بەمدواییە چەند روداوێكی تر لە هەرێمی كوردستان رویانداوە كە وابەستەكراون بە شەڕی نێوان پەكەكە‌و توركیا، لەوانە: - رۆژی 3ی ئابی ساڵی 2017 هێزێكی تایبەتی (پەكەكە) لە سنوری قەزای دوكانی سەربە پارێزگای سلێمانی دوو ئەفسەری سەربە دەزگای هەواڵگری توركیا (میت)یان رفاند، بەپێی قسەی (پەكەكە)، ئەو كەسانە پلانیان داڕشتبوو بۆ تیرۆركردنی (جەمیل بایك) هاوسەرۆكی (كەجەكە)، رفاندنی ئەو دوو ئەفسەرە لەلایەن (پەكەكە)وە لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتی، لە ناوخۆی توركیا كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە، لە یەكەم كاردانەوەدا توركیا رۆژی 24/8/2018 (بەهرۆز گەلاڵی) نوێنەری یەكێتی نیشتمانی لە ئەنكەرە دەركرد‌، دواتر توركیا دەرگای گەشتی ئاسمانی بەسەر سلێمانیدا داخست، كۆتایی 2018 بەرپرسانی یەكێتی پەیوەندییەكانیان ئاسایی كردەوە‌و گەشتە ئاسمانییەكان دەستیان پێكردەوە. -    تیرۆركردنی دیپلۆماتكارێكی توركیا (هەندێك لە سەرچاوەكان دەڵێن ئەفسەری هەواڵگری میت) لە ریستۆرانتی "هۆقەباز" لە شاری هەولێر لە رۆژی 17ی تەموزی 2019دا، ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان ژمارەیەك لە ئەنجامدەرانی هێرشەكەی دەستگیركرد‌و رایگەیاند (پەكەكە) لە پشت هێرشەكەوە بووە، بەڵام تا (پەكەكە) نكولی لەوە دەكات رۆڵی لەو هێرشەدا هەبووبێت‌، جەمیل بایك هاوسەرۆكی (كەجەكە) دەڵێ:" روداوەكە پەیوەندی بە ململانێی نێوان ئێران‌و توركیاوە هەبووە".    

 راپۆرتی: رێكخراوی (CPT) دروستكردنی بنكەیەكی سەربازی لە نزیك شارەدێی وەرتێ لە مانگی ئازاردا، لەلایەن هێزی پێشمەرگەی كوردستان و دواتر بۆردوومانی هێزە ئاسمانییەكانی توكیا لە ناوچەكەدا لە مانگی نیسان و ئایاردا، بۆتە مایەی نیگەرانی دانیشتوانی ناوچەكە لە دروستبوونی ئاڵۆزی زیاتر و هەڵگیرسانی شەڕ لە دەڤەرەكەیاندا. بنیاتنانی ئەو بارەگا سەربازییە بۆتە هۆی تێكدانی ئاسایش و ئارامی گوندنشینانی دۆڵی شاورێ و دانیشتوانی شارەدێی وەرتێ. لەهەمانكاتدا بۆتە هەڕەشە بۆسەر سەقامگیری باری ئابووری ئەو ناوچەیە. چوارچێوەی جوگرافی و سیاسی و مێژوویی ناوچەكە   وەرتێ دەكەوێتە قەزای ڕەواندوز لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا، لە ڕۆژهەڵاتەوە نزیكەی ٥٠ كیلۆمەتر لە سنوری ئێرانەوە دورە و بە دووری ١٥٠ كیلۆمەتریش دەكەوێتە باشوری سنوری توركیاوە. وەرتێ لە سێ لاوە بە زنجیرە چیاكانی "ئەستێرۆكان، هەڵەموند و كارۆخ"ەوە دەورە دراوە. بەهۆی جوانی دیمەنی سروشتی و لەباری كەشوهەواكەیەوە، وەرتێ بە یەكێك لە ناوچە گەشتیارییە سەرنجڕاكێشەكانی هەرێمی كوردستانی عێراق دادەنرێت. لەپاڵ ئاژەڵداری و كشتوكاڵكردندا گەشتیاری سەرچاوەیەكی ئابوری باشی بە ناوچەكە بەخشیوە. نزیكە ٥٠٠ خێزان لە شارەدێی وەرتێدا دەژین. دۆڵی شاورێ، كە دەكەوێتە بەشی باشوری وەرتێ و سەر بە قەزای ڕانیەیە، جێگەی ژیانی نزیكەی ١٢٠٠ خێزانە، داهاتی سەرەكی دانیشتووانی ناوچەكەی كشتوكاڵ، باخی میوە، ڕەزی ترێ و ئاژەڵدارییە. بارەگا سەربازییەكە لەسەر زینی ئەستێرۆكان بنیاتنراوە، ئەم زینە لەڕووی جوگرافیەوە سنوری نێوان دۆڵی شاورێ و وەرتێ دیاریدەكات، وە لە ڕووی سیاسیشەوە سنوری جیاكەرەوەی پارێزگای هەولێرە لە پارێزگای سلێمانی. لە هەمانكاتدا گرنگترین ڕێگا، كە دوو دەڤەر و دوو پارێزگا لە كوردستانی عێراقدا بەیەكدەگەیەنێت بە زینی ئەستێرۆكاندا تێپەڕدەبێت. لە حەفتاكانی سەدەی ڕابردوودا، گروپە چەكدارییە كوردەكان چیاكانی دەورووبەری ناحیەی وەرتێیان وەك سەنگەر، لەشەڕی دژ بە ڕژێمی ئەوكاتەی عێراقدا بەكاردەهێنا. لە دوای دروستكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی ١٩٩٢دا، ناوچەكانی دۆڵی شاورێ و وەرتێ بوون بە گۆڕەپانی جەنگی نێوان حزبە سیاسییەكانی ئەوكات لەنێوان ساڵانی ١٩٩٤-١٩٩٨. لەدوای شەڕی ناوخۆش زینی ئەستێرۆكان بوو بە سنوری جیاكەرەوەی دەسەڵاتی هەردوو حزبی خاوەن هەژموونی "یەكێتی نیشتیمانی كوردستان" و "پارتی دیموكراتی كوردستان". زنجیرە چیاكە وەكو خۆی مایەوە بەبێ هەبوونی هیچ بارەگایەكی سەربازی، بەڵام بازگەی ئاسایش لە هەردوولای چیاكەدا و لە هەردوو بەری دۆڵی شاورێ و ناحیەی وەرتێدا دروستكرا. لە ٩٠ەكانی سەدەی ڕابردووشەوە، گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان "پەكەكە"، زینی ئەستێرۆكان و زنجیرە چیاكانی دەورووبەریان بەكارهێناوە بۆ جوڵە و هاتوچۆكانیان لەنێوان بنكە و بارەگاكانیان لە قەندیلەوە بۆ سەنگەرەكانی تریان لە شوێنەكانی تر. كاتی دروستكردنی بارەگا سەربازییەكە لە ١٨ی ئازاری ئەمساڵدا، بە بیانووی سەپاندنی قەدەغەی هاتوچۆ و ڕێگریكردن لە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا، وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان هێزێكی گەورەی لیوای ٧ی بە سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان، لەسەر زینی ئەستێرۆكان جێگیركرد. دوو ڕۆژ دواتر، هێزێێكی پێشمەرگەی سەربە هێزێكانی ٧٠ی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بارەگایەكی تریان لەسەر هەمان شاخ دروستكرد كە تەنیا دوو كیلۆمەتر لە بارەگا سەربازییەكی تر دوور بوو. لە وەڵامی ئەو دوو بارەگا سەربازییە نوێیەدا، پارتی كرێكارانی كوردستان گورپێك گەریلای لە سەنگەرێكی نێوان هەردوو بارەگا سەبازییەكەی هێزی پێشمەرگەدا جێگیركرد. كاریگەری ڕاستەوخۆی هێرشە ئاسمانییەكانی توركیا لەسەر هاوڵاتیانی مەدەنی   لە ١٤ی نیساندا، هێزی ئاسمانی توركیا دەستیكرد بە بۆردوومانكردنی زینی ئەستێرۆكان. سەرجەمی هێرشە ئاسمانییەكانی توركیا بۆسەر زینی وەرتێ لە مانگی نیسانەوە بۆ مانگی ئایار ٦ هێرش بوو. میدیا ناوخۆییەكان ئاماژەیان بەوەدا كە هێرشەكان گەریلاكانی پەكەكەیان بە ئامانج گرتبوو، وە ژمارەیەك پێشمەرگەش كە لەبارەگاكانیاندا بوون لەو هێرشانەدا برینداربوون. زەویوزارەكانی دەوروبەری شوێنی بۆردوومانەكان كە لەلایان هاوڵاتیانی ناوچەكەوە بەكاردەهێنران زۆر بە خراپی وێران بوون. شوانێكی خەڵكی دۆڵی شاورێ بە "سی پی تی" گووت، كە فڕۆكە جەنگییەكان ئەو لەوەڕگا و ناوچانەیان بۆردوومانكردووە كە ئەوان پێشتر بەكاریاندەهێنان بۆ لەوەڕاندنی مەڕوماڵاتەكانیان، كە ئەوە سەرچاوەی لەپیشینەی داهاتی ساڵانەی خێزانەكەیان بوو. دانیشتوانی ناوچەكە بە "سی پی تی"یان ڕاگەیاند، كە لەوكاتەوەی كە هێرشە ئاسمانییەكان دەستیان پێكردووە، ئەوان ڕۆژانە فڕۆكەی جەنگی توركیا لە ئاسمانی ناوچەكەیان دەبینن و گوێبیستی دەنگی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانیان دەبن. شارەدێی وەرتێ و دۆڵی شاورێ و قەزای ڕانیەی نزیك لەو ناوچەیە، شوێنی نیشتەجێبوونیی بەشێكی زۆر لەو خێزانانەن كە بەهۆی بۆردوومانەكانی ڕابردووی توركیا و ئێرانەوە گوندەكانی خۆیان جێهێشتووە و ئێستا لەو ناچانە دەژین. بەشێك لەو خێزانانە لە ڕابردوودا كەسوكاریان لە بۆردوومانەكاندا لەدەستداوە. وا هەستدەكرا كە ناوچەكانی شاورێ و وەرتێ ناوچەی سەلامەتن بۆ هاوڵاتیانی مەدەنی بەڵام بۆردوومانەكان و سوڕانەوەی بەردەوامی فڕۆكە جەنگییەكان و فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكان هەستیكردن بە سەلامەتی و ئەمنییەتی لە ناوچەكەدا نەهێشتووە.   كاریگەرییە بەردەوامەكان ئەو چاوپێكەوتنانەی كە تیمەكانی بنیاتنانی ئاشتی مەسیحی "سی پی تی" لەگەڵ دانیشتووانی شارەدێی وەرتێ و دۆڵی شاورێ ئەنجامیداون، بوونەتە بەڵگەی ئەوەی كە هەبوونی ئەو بارەگا سەربازییە نوێیە و وەهەروەها بۆردوومانەكانی توركیا زۆر بە خراپی ژیانی ئاسایی هاوڵاتیانی ناوچەكەی شێواندووە. سەرباری تێكدانی ئەو ئاسایش و ئارامییەی كە پێشتر لە ناوچەكەدا هەبوو، هەبوونی بارەگا سەربازییەكە و بۆردوومانەكان زیانی بە سەقامگیری ئابووری ناوچەكە گەیاندووە. دانیشتویەكی ناحیەی وەرتێ بە "سی پی تی" گووت، لە بەهاراندا چەندین گژوگیای خۆڕسكی وەكو كنگر و كاردوو و قارچك و ڕێواس، لە شاخ و چیاكانی دەوروبەری وەرتێ دەڕوێن، كۆكردنەوەی ئەم گژوگیایانە و دواتر فرۆشتنیان یەكێكە لە سەرچاوە گرنگەكانی داهاتی زۆربەی خێزانەكانی ئەو ناوچەیە. ئێمە لە ماڵەوە ٧ كەسین، بەتەنیا من موچە خۆری حكومەتم. ئەمساڵ بەهۆی سوڕانەوەی فڕۆكەكانی توركیا لە ناوچەكە و ترسی بۆردوومانكردنمان نەمانتوانی هیچ گژوگیایەك كۆبكەینەوە. وە حكومەتی هەرێمیش ٤ مانگە موچەی فەرمانبەرانی نەداوە. بۆیە ئێستا لە دۆخێكی ئابووری خراپدا دەژین. بەڵام ئەوەی كارەساتبارترە ئەوەیە، كە ئێمە ناتوانین بە ئازادی و بەبێ ترس لە ماڵەكانمان بێینە دەرەوە و هەموو كاتێك لە چاوەڕوانی ئەوەداین كە بۆردوومان بكرێین. دەرامەتێكی تری گرنگی هاوڵاتیانی وەرتێ و گوندەكانی دۆڵی شاورێ بریتییە لە ئاأەڵداریكردن. ساڵانە، لە ناوەڕاستی وەرزی بەهاردا، گوندنشیانن مەڕوماڵاتەكانیان دەبەن بۆ كوێستانەكانی زینی ئەستێرۆكان بۆ لەوەڕاندنیان. بەهۆی لەباری ئاوهەوا و هەبوونی گژوگیا، خێزانە كۆچەرەكان تاوەكو سەرەتای وەرزی پایز لە كوێستانەكان دەمێننەوە. بەڵام ئەمساڵ بەهۆی ترسی بۆردوومانكردنیان لەلایەن فڕۆكە جەنگی و بێفڕۆكەوانەكانی توركیا، ئاأەڵدارەكان نەیانتوانی ئاأەڵەكانیان بەرن بۆ كوێستانەكان. لە ئاكامی ئەوەشدا بەشێك لە ئاأەڵدارەكان ناچاربوون بە فڕۆشتنی ئاأەڵەكانیان بە نرخێكی كەم لە بازاڕدا. بەدەر لە ئاژەڵداری و كوشتوكاڵكردن، گەشتیاری یەكێكی ترە لە سەرچاوە سەرەكییەكانی داهاتی دانیشتوانی ناحیەی وەرتێ. دیمەنە سەرنجڕاكێشەكانی ناوچەكە وایكردووە ساڵانە دەیان هەزار گەشتیار لە ناوچەكانی تری عێراقەوە سەردانی ناوچە گەشتیارییەكانی ئەو دەڤەرە بكەن. هاوڵاتییەكی ناوچەكە بە "سی پی تی" گووت، ئێمە ساڵانە تەنها بە داهاتی گەشتیاری سەیرانگاكانمان دەژیاین و هیچ داهاتێكی ترمان پێویست نەبوو، بەڵام بەهۆی جێگیركردنی ئەو بنكە سەربازییانە لەسەر زینوی ئەستێرۆكان و سوڕانەوەی فڕۆكەكانی توركیا بەبەردەوامی، تەنانەت دوای هەڵگرتنی قەدەغەی هاتوچۆش بەهۆی كۆرۆناوە خەڵك سەردانی سەیرانگاكانمان ناكەن و چیتر ناوچەكەمان بە شوێنێكی ئەمین نازانن بۆ گەشتیاری، ئێمە لەوەتەی هەین قوربانی دەستی شەڕ و جەنگ و بۆردوومانین، ئەوەی ئێمە داوای دەكەین تەنیا ژیانێكە دوور لە شەڕ و لورە لوری فڕۆكە. ئەگەری زیاتربوونی كردە سەربازییەكان چالاكوانێكی كۆمەڵگەی مەدەنی بە "سی پی تی" ڕاگەیاند، بەپێچەوانەی ئەوەی كە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاماژە بەوە دەكات كە دروستكردنی ئەو بارەگا سەربازییە بۆ ڕێگریكردنە لە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆڕۆنا، بارەگاكە بۆ هەمیشەیی لەوێ دەمێنێتەوە. هاوڵاتیانی دەڤەرەكەڕۆژانە بەچاوی خۆیان دەبینن كە كەرەستەی پیشەسازی بۆ سەر شاخەكە دەگوازرێتەوە بۆ دروستكردنی بارەگایەكی سەربازی كۆنكرێتی.   دانیشتوانی ناوچەكە بە "سی پی تی"یان ڕاگەیاند، كە ژمارەیەك كارمەندی هەواڵگری تورك لە دەووروبەری زینی ئەستێرۆكان و بارەگا سەربازییەكانی وەزارەتی پێشمەرگە بینراون. دانیشتوویەكی ناحیەی وەرتێ، كە لەمانگی نیساندا بۆ كۆكردنەوەی گژوگیای بەهارە ڕوویكردبووە زینی ئەستێرۆكان، بە "سی پی تی" گووت، من و ژنی براكەم، لەسەر ڕێگەی گەڕانەوەماندا لە شاخەكە دوو كەسمان بینی كە جلی مەدەنیان لەبەردا بوو، هەردووكیان كڵاویان لەسەر بوو، یەكێكیان دووربینێكی بەدەستەوە بوولە دەوروبەری شاخەكەی دەڕوانی ئەوەی تریان جیهازێكی بێتەلی بەدەستەوە بوو، ئێمەش سەلاممان لێكردن، بەڵام ئەوان شڵەژان و وەڵامیان نەداینەوە، لەنێوان خۆیاندا كەوتنە قسەكردن و بەتوركی قسەیان دەكرد، ئێمە لێیان تێنەدەگەیشتین. ئێمەش لە ترسی ئەوەی كەنەوەكو دەستگیربكرێین بە گومانی ئەوەی دەربارەی بینی ئەوان بەخەڵكی تر دەڵێین، بە ناچاری ڕێگای گەرانەوەمان بۆ وەرتێ گۆڕی و بە ڕێگایەكی تردا گەڕاینەوە بۆ شارۆچكەكە. دروستكردنی ئەو بنكە سەربازییانە لەسەر زینی ئەستێرۆكان، گومانی هەڵگیرسانی گەڕێكی تری شەڕی حكومەتی توركیای دژ بە پەكەكە لەلای هاوڵاتیان دروستكردووە. هەرچەندە لەئێستا حكومەتی توكیا زیاتر لە ٣٠ بنكە و بارەگای سەربازی لە ناو خاكی هەرێمی كوردستانی عێراقدا هەیە، بەڵام ئەو بنكە سەربازییەی سەر زینی ئەستێرۆكان دەبێت بە یەكەمین بنكەی سەربازی توكیا لەو دەڤەرەدا و وەیەكەمین بنكەی سەربازیش دەبێت كە زۆر نزیكە لە بارەگاكانی سەركردایەتی پەكەكە لە قەندیل. وەڵامی دانیشتووانی ناوچەك بەگوێرەی قسەی دانیشتوانی ناوچەكە، لابردنی ئەو بارەگا سەربازییە نوێیانە، تاكە ڕێگەی گەڕانەوەی ژیانێكی ئارامە بۆ هاوڵاتیانی وەرتێ و دۆڵی شاورێ. گوندنشینانی دۆڵی شاورێ و دانیشتوانی ناحیەی وەرتێ و چالاكوانانی كۆمەڵگەی مەدەنی دەڤەرەكە، بۆ چوار جار خۆپێشاندانی ناڕەزایەتییان ڕێكخستووە و داوایان لە هەموو گروپە چەكدارەكان، لە ناویاندا هێزی پێشمەرگەش كردووە، كە بارەگاكانیان لابدەن و ناوچەكەیان بەجێبهێڵن.   لە ١٩ی نیساندا، نوێنەری نزیكەی ٧٠ گوند بە یاوەری چالاكوانانی كۆمەڵگەی مەدەنی لەبەردەم بارەگا سەربازییەكەدا كۆبوونەوە و داوای گفتوگۆی ئاشتیانەیان لە هێزە سەربازییەكە كرد. فەرماندەی لیوا سەربازییەكە لەگەڵ خۆپێشاندەراندا كۆبوونەوەیەكی ئەنجامدا و لە كۆتایی كۆبوونەوەكدا فەرماندەی لیواكە و وەزیری پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە بە تەلەفون بەشداری لە كۆبوونەوەكەدا كرد، بەڵێنیاندا كە ئەو بارەگا سەربازییە بەزووترین كات لەسەر زینی ئەستێرۆكان هەڵدەگرنەوە. سەرباری جێبەچێ نەكردنی بەڵێنی لابردنی بارەگا سەربازییەكە، چیتریش ڕێگە نەدرا بە ئەنجامدانی خۆپێشاندان لە دژی دروستكردنی ئەو بارەگایە. لە سێیەمین خۆپێشانداندا، كە لە ٢٩ی نیساندا ڕێكخرابوو، هێزە ئەمنییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕێگریان لە خۆپێشاندەران كرد بۆ ئەنجامدانی ڕێپێوان بەرەو زینی ئەستێرۆكان. باوكی دوو لە قوربانیانی بۆردوومانەكانی توكیا، لەبەردەم هێزە ئەمنییەكان و میدیاكاندا وەستا و بە چاوی پڕ لە فرمێسكەوە گوتی، "من دوو منداڵم لەدەستداوە، نامەوێت هەمان كارەسات بەسەر خێزانی تردا ڕووبدات."   ڕاسپاردەكان "سی پی تی" نیگەرانی خۆی دەردەبڕێت لەبەرامبەر ئەو زەرەر و زیان و مەترسییانەی كە دروستكردنی ئەو بارەگا سەربازییەی وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ دانیشتوانی وەرتێ و دۆڵی شاورێ دروستی كردووە. لە كاتێكدا كە دانیشتوانی هەردوو ناوچەكە لە هەوڵدان بۆ كەمكردنەوەی ئەو كاریگەرییە ئابوورییە نەرێنیانەی كە پەتای كۆرۆنا خستویەتییە سەر ژیانیان. بە تێگەیشتنی "سی پی تی" ئەو هەڵمەتە سەربازییانەی توركیا و پەكەكە، هەڕەشەی جددین بۆسەر ژیان و دەرامەتی دانیشتوانی ناوچەكە و وە ئەگەر سەرهەڵدانی شەڕ و ئاڵۆزی زیاتری لێدەكەوێتەوە لە ناوچەكەدا. "سی پی تی" بانگەواز لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات، كە دڵنیایی بدات لە پاراستن و بە ئەولەویەت گرتنی ژیان و بژێوی دانیشتوانی ناوچەكە. هاودەنگ لەگەڵ هاوڵاتیانی ناوچەكەدا، "سی پی تی" داوای هەڵگرتنەوەی بنكە سەربازییەكان و كشانەوەی هەموو هێزە سەربازییەكان دەكات لەسەر زینی ئەستێرۆكان. "سی پی تی" داوا لە حكومەتی توركیا دەكات بۆ وەستاندنی هەموو هەڵمەتێكی سەربازی لە دەووروبەری ناحیەی وەرتێ و دۆڵی شاورێ، كە بوونەتە مایەی هەڕەشە بۆ سەر ژیانی هاوڵاتیانی مەدەنی و زیان گەیاندنی زۆر بە بژێوی ژیانی ١٧٠٠ خێزان لە ناوچەكەدا. تێبینی: بۆ پاراستنی ئاسایش و سەلامەتی گیانی هەموو ئەو هاوڵاتی و گوندنشین و چالاكوانانەی كە قسەیان بۆ "سی پی تی" كردووە، لەسەر داوای خۆیان، ئاماژەمان بە ناوەكانیان نەكردووە لەم ڕاپۆرتەدا.   ڕێكخراوی CPT, ڕێكخراوێكی نێودەوڵەتی بواری مافی مرۆڤە، بارەگای سەرەكی ڕێكخراوەكە لە شاری شیكاگۆی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە. لە ھەر پێنج وڵاتی، كۆڵۆمبیا، كەنەدا، فەڵەستین، یۆنان و كوردستانی عێراقدا تیمی ھەیە. تیمی كوردستانی عێراقی ڕێكخراوەكە ماوەی ١٣ ساڵە كار دەكات بۆ بە بەڵگەكردنی زەرەرە گیانی و مادییەكانی بۆردوومانەكانی توركیا و ئێران لەسەر خاكی ھەرێمی كوردستان.  

(درەو): ئێستا داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان (312 ملیۆن) دۆلارە، لەم داهاتە، هەفتەی رابردوو تەنیا (86 ملیۆن) دۆلاری خراوەتە ناو خەزێنەی وەزارەتی داراییەوە. بەپێی ئەو زانیارییانەی لە وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستانەوە دەست (درەو) كەوتوون، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بۆ ئەم مانگە بڕی (86 ملیۆن) دۆلاری خستوەتە بەردەستی وەزارەتی دارایی بۆ دابەشكردنی موچە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە لەچەند سەرچاوەیەكەوە لەناو ئەنجومەنی وەزیران دەستی كەوتووە، نەوتی هەرێم بەم شێوەیە دابەشكراوە: 🔹رۆژانە (435 هەزار) بەرمیل هەناردەكراوە 🔹  بۆ مانگی رابردوو تێكڕای نەوتی هەناردەكراو (13 ملیۆن) بەرمیل بووە 🔹  نرخی بەرمیلێك نەوت (23.9) دۆلاری بۆ حكومەتی هەرێم ماوەتەوە 🔹  كۆی داهاتی نەوت بۆ مانگی رابردوو (312 ملیۆن) دۆلار بووە‌و بەمشێوەیە دابەشكراوە: 🔸 (60 ملیۆن) دۆلار بۆ كۆمپانیای رۆز نەفت (كرێی بۆری گواستنەوە) 🔸 (30 ملیۆن) دۆلار بۆ توركیا (خەرجی گواستنەوەی نەوت) 🔸 (50 ملیۆن) دۆلار بۆ توركیا (پێدانەوەی قەرز) واتا بەتێكڕا (140 ملیۆن) دۆلاری داهات نەوتی مانگی رابردوو رویشتووە، ئەوەی ماوەتەوە (172 ملیۆن) دۆلارە، لەم بڕەش (50%)ی واتا (86 ملیۆن) دۆلاری بۆ كۆمپانیای وەبەرهێنەرەكانی بواری نەوت رۆیشتووە، ئەوەی بۆ حكومەت ماوەتەوە بۆ ئەم مانگە تەنیا (86 ملیۆن) دۆلار بووە، كە بەدراوی عێراقی دەكاتە (105 ملیار) دینار. بەپێی ئەم هاوكێشەیە، لەكۆی (312 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان تەنیا (86 ملیۆن) دۆلاری وەكو داهات گەڕاوەتەوە بۆ حكومەت، واتە داهاتی نەوت تەنیا رێژەی (28%)ی بۆ ئەم مانگە خەزێنەی وەزارەتی دارایی گەڕاوەتەوە‌و ئەوی تری رۆیشتووە بۆ كڕێی دەرهێنان‌و گواستنەوە‌و قەرزەكان. بەپێی قسەی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت، مانگی پێشووتر تەنیا (30 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوت گەڕاوەتەوە بۆ بەردەستی وەزارەتی دارایی، واتا ئەو پارەیەی ئێستا لە داهاتی نەوت بۆ حكومەت ماوەتەوە لەدوای داڕمانی نرخی نەوتەوە لە بازاڕی جیهانیدا، بەرزترین ئاستی داهاتە كە تۆماركراوە.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت وەزیرەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەریەكەیان لیستی موچەو دەرماڵەی فەرمانبەرەكانیان ئامادە دەكەن، حكومەت دەیەوێت دەستكاری موچە‌و دەرماڵەی فەرمانبەران بكات، چەند پێشنیازێك هەیە، بڕیاری كۆتایی بۆ هەفتەی داهاتوو دواخرا، لە هەموو حاڵەكاندا ئەو داهاتەی دەست حكومەت دەكەوێت ئەگەر هەمووشی بۆ موچەی موچەخۆران دابین بكرێت، بەشی (55%)ی موچە دەكات‌و حكومەت ناچارە (45%)ی كۆی گشتی خەرجی موچە كەمبكاتەوە. موچە.. كێشە گەورەكەی حكومەت حكومەتی هەرێمی كوردستان بەشێوەی ئۆنلاین كۆبووەوە، هەموو كاتی كۆبونەوەكە تەرخانكرا بۆ یەك تەوەر كە باسی داهاتەكانی حكومەت‌و چۆنیەتی رێكخستنەوەی بوو لەگەڵ خەرجییەكان، بەدیاریكراویش خەرجی موچەی موچەخۆران. خەرجییەكانی حكومەت بەبەراورد بەو داهاتانەی كە دەستی دەكەوێت زۆر زیاترە، هیچ رێگایەكی لەبەردەمدا نەماوە جگە لە دەستكاریكردنی موچەی موچەخۆران، بەڵام لەبەر كاردانەوەی رایگشتی توانای بڕیاردانی نییە، ئێستا دابینكردنی موچە گەورەترین كێشەی حكومەتە. رۆژی (3)ی ئەم مانگە، ئەنجومەنی وەزیران كۆبووەوە، لەو كۆبونەوەیەدا مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت بڕیاری دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەرانی خستە بەردەم ئەنجومەنی وەزیران، بەڵام كۆدەنگی لەسەر دروست نەبوو، بڕیاربوو لە كۆبونەوەی رۆژی چوارشەممەی رابردوودا بڕیار لەسەر بابەتەكە بدرێت، بەڵام ئەو كۆبونەوەیە دواخرا، ئەنجومەنی وەزیران بەباشی زانی دوای سەردانی وەفدی هەرێم بۆ بەغداد لەبارەی رێككەوتن لەسەر نەوت‌و بودجە لەگەڵ حكومەتی عێراق كۆببێتەوە‌و بڕیاری كۆتایی لەبارەی دەستكاریكردنی موچە بدات. كۆبونەوەی ئەمڕۆ ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی كۆبووەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بڕیاربووە لەسەر چەند تەوەرێك گفتوگۆ بكرێت، بەڵام تەوەری داهات‌و خەرجییەكانی حكومەت‌و پرسی دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران هەموو كاتی كۆبونەوەكەی داگیركردووە. (درەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆدا باس لەوەكراوە تەنانەت دوای رێككەوتنیش لەگەڵ حكومەتی عێراق داهاتی مانگانەی حكومەتی هەرێم (500 ملیار) دینار دەبێت، ئەمەش تەنیا خەرجی موچەی موچەخۆران پڕناكاتەوە كە لە مانگێكدا (894 ملیار) دینارە. مەسرور بارزانی داوایكردووە ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری لەسەر دەستكاریكردنی موچە بدات، بەڵام وەزیرەكان وەكو پێویست وەڵامدانەوەیان نەبووە بۆ داواكارییەكەی، بۆیە بڕیاردان لەوبارەیەوە دواخراوە بۆ كۆبونەوەی رۆژی یەكشەممەی داهاتوو. لە كۆبونەوەكەدا چەند پێشنیازێك بۆ چۆنیەتی دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران خراوەتەڕوو: پێشنیازی یەكەم: رێژەی 50%ی دەرماڵەی فەرمانبەران ببڕدرێت كە (56%)ی كۆی موچە بۆ دەرماڵەیە. پێشنیازی دووەم: سێ دەرماڵە بنەڕەتییەكە (بڕوانامە، خێزان، منداڵ) وەكو خۆیان بمێننەوە، بەڵام رێژەی 50%ی دەرماڵەكانی تر ببڕدرێن. كۆبونەوەكە وەزیرەكانی راسپاردووە، هەریەكەو لە وەزارەتەكەی خۆی لیستی موچەی فەرمانبەران‌و دەرماڵەكانیان ئامادە بكات، تاوەكو لەبەر رۆشنایی ئەو لیستانە دەستكاری موچە بكرێت. ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی لەبەر رۆشنایی ئەو داهاتانەی كە لەبەردەستی وەزارەتەكەیدایە چەند ئۆپشنێكی بۆ چۆنیەتی گونجاندنی داهاتەكان لەگەڵ خەرجییەكان خستوەتەڕوو. قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت پێشنیازی كردووە، بڕیاردان لەسەر چۆنیەتی دەستكاریكردنی موچە دوابخرێت بۆ هەفتەی داهاتوو، بۆ ئەوەی وەفدی حكومەت سەردانی بەغداد بكات‌و بەیەكجاری بەرچاویان روون ببێتەوە داهاتی حكومەت دوای رێككەوتن لەگەڵ بەغداد چەند دەبێت. بڕیاربوو ئەمڕۆ وەفدی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغداد بكات‌و رێككەوتنی كۆتایی لەگەڵ حكومەتی مستەفا كازمی ئیمزا بكات، بەڵام فارس عیسا نوێنەری حكومەتی هەرێم لە بەغداد رایگەیاند، لەسەر داوای حكومەتی عێراق كۆبونەوەكە بۆ هەفتەی داهاتوو دواخراوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئەگەر هەفتەی داهاتوو حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەندی عێراق رێككەوتنی كۆتایی بكەن، ئەمجارەیان لەبری قوباد تاڵەبانی، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت خۆی سەرۆكایەتی وەفدی هەرێم دەكات‌و دەچێتە بەغداد. ئەو زانیارییانەی تاوەكو ئێستا لەبارەی رەشنوسی رێككەوتنی نێوان هەرێم‌و بەغداد لەبەردەستدان ئەوەیە، حكومەتی هەرێم بۆ یەكەمجار ئامادەیی نیشانداوە مانگانە بڕی (250 هەزار) بەرمیل نەوت‌و نیوەی داهاتی ناوخۆ رادەستی بەغداد لەبەرامبەر بەشەبودجەیەكدا كە بەغداد مانگانە بۆ هەرێمی كوردستانی دەنێرێت. لەبارەی بەشە بودجەكەی هەرێم تائێستا رێككەوتنی كۆتایی نەكراوە، هەرێم مانگانە داوای (600 ملیار) دینار دەكات، بەڵام بەغداد باسی (453 ملیار) دینارەكەی پێشوو دەكات، حكومەتی بەغداد دەرگای گفتوگۆی لەسەر ئەم بابەتە بەكراوەیی هێشتوەتەوە، پێشبینی دەكرێت داواجار پشكی مانگانەی هەرێم لە بەغداد بە (500 ملیار) دینار دیاری بكرێت.   داهاتی پێشبینیكراوی داهاتووی حكومەتی هەرێم ئەو (500 ملیار) دینارەیە كە مانگانە لەچوارچێوەی رێككەوتنەكەدا لە بەغدادەوە بۆی دێت، حكومەت دەیەوێت لەسەر بنەمای ئەو داهاتە خەرجییەكانی رێكبخاتەوە، موچەی فەرمانبەرانیش بەر ئەو رێكخستنەوەیە دەكەوێت. موچە دابەش دەكرێت ؟ ئێستا موچەخۆرانی هەرێم چاوەڕێی ئەوەن حكومەت موچەی مانگی شوباتیان بەسەردا دابەشبكات، بەڵام تائێستا حكومەت بڕیاری نەداوە، رەنگە هەر بڕیارێك لەوبارەیەوە بكەوێتە دوای ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە لەگەڵ حكومەتی عێراق لە هەفتەی داهاتوودا. نیوەی مانگی شەش تێپەڕیوە، موچەخۆران هێشتا موچەی مانگی دووی ئەمساڵیان وەرنەگرتووە، كەرتی تەندوستی كە روبەڕووی شەپۆلێكی بەهێزی ڤایرۆسی كۆرۆنا بووەتەوە، بەشێكی زۆریان بەهۆی بێ موچەییەوە مانگرتنیان راگەیاندووە، ناڕەزایەتی دژی نەبوونی موچە گەیشتە ناو هێزی پێشمەرگەش. حكومەتی مەسرور بارزانی كە ماوەی زیاتر لە (11) مانگە دەستبەكاربووە، لەو ماوەیەدا موچەی (9) مانگی دابەشكردووە، بەڵام لەدوای دابەزینی نرخی نەوت‌و بڵاوبونەوەی كۆرۆناوە لەماوەی چوار مانگی رابردوودا (2) موچەی دابەشكردووە‌و حكومەت بەهۆی ئەو قەیرانە داراییەی تێیكەوتووە، دابەشكردنی موچەی لە (30 رۆژجارێك)ەوە بۆ (60 رۆژجارێك) درێژكردوەتەوە. ئەگەر كۆی داهاتی حكومەتی هەرێم دوای رێككەوتن لەگەڵ بەغداد لە (500 ملیار) دیناری مانگانەدا رابوەستێت، ئەم پارەیە ئەگەر هەمووشی بۆ موچەی موچەخۆران خەرج بكرێت، بەبێ دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەران بەشی (55%)ی موچە دەكات، بۆیە حكومەت ناچارە رێژەی 45%ی كۆی خەرجی موچە كەمبكاتەوە. ئەمڕۆ كاتێك حكومەت لە كۆبونەوەدا بوو، تەلەفزیۆنی (كوردستان 24)ی سەربە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت رایگەیاند" ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریداوە دەستكاری مووچەی فەرمانبەران نەكرێت، بەڵام بڕیاردراوە ئەو دەرماڵانەی نادادپەروەرییان تێدایە، رێكبخرێنەوە". داهاتی ئێستای حكومەت حكومەتی هەرێمی كوردستان (430 ملیار) دیناری داهاتی بۆ موچەی موچەخۆران كۆكردۆتەوە، چاوەڕەوان دەكرێت ئەو بڕە بگاتە نزیكەی (600) ملیار دینار. بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست (درەو) كەوتوون، ئێستا‌و بەر لە ئیمزاكردنی رێككەوتتن لەگەڵ حكومەتی عێراق، ئەو داهاتەی لەبەر دەستی حكومەتی هەرێمدایە بڕەكەی گەیشتۆتە (430 ملیار) دینار بەم شێوەیە: •     بڕی 222 ملیار دینار پاشماوەی 400 ملیار دینارەكەی بەغداد بۆ مانگی نیسان، دوای لێدەركردنی قەرزی سەرمایەداران و بانكەكان. •     بڕی 85 ملیۆن دۆلار واتا نزیكەی (100 ملیار) دینار داهاتی نەوت كە رادەستی وەزارەتی دارایی كراوە. •     بڕی 21 ملیار دیناری هاوكاری هاوپەیمانان •     90 ملیار دینار داهاتی ناوخۆ حكومەت لەدوای سەرهەڵدانی قەیرانی داراییەوە، دابەشكردنی موچەی موچەخۆرانی بۆ (60) رۆژجارێك درێژكردوەتەوە، تاوەكو لەم رێگەیەوە بتوانێت داهاتی دوو مانگ كۆبكاتەوە‌و موچەی یەك مانگی موچەخۆرانی پێ دابین بكات.  

درەو: حكومەتی هەرێمی كوردستان (430 ملیار) دیناری داهاتی بۆ موچەی موچەخۆران كۆكردۆتەوە، بڕیارە بەم زوانە دەست بە دابەشكردنی موچە بكات. بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست (درەو) كەوتووە، ئێستا ئەو داهاتەی لەبەر دەستی حكومەتی هەرێمدایە بڕەكەی گەیشتۆتە ( 430 ملیار) دینار بەم شێوەیە: •    بڕی 222 ملیار دینار پاشماوەی 400 ملیار دینارەكەی بەغداد بۆ مانگی نیسان دوای لێدەركردنی قەرزی سەرمایەداران و بانكەكان •    بڕی 85 ملیۆن دۆلار واتا نزیكەی (100 ملیار) دینار داهاتی نەوت كە رادەستی وەزارەتی دارایی كراوە •    بڕی 21 ملیار دیناری هاوكاری هاوپەیمانان •    90 ملیار دینار داهاتی ناوخۆ ئەمڕۆ لە پارێزگای سلێمانیەوە كەرتی تەندروستی بەهۆی بێموچەییەوە مانگرتنی راگەیاند، موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان چاوەڕێی ئەوەن حكومەتی هەرێم موچەی مانگی شوباتی 2020 یان بەسەردا دابەش بكات، تا ئێستا داهاتی حكومەت بۆ دابەشكردنی موچە كە بە تێكڕا پێویستە بڕی پێویست بۆ موچە (894 ملیار) دینارە، كورتهێنانی زۆری تێدایە. ئێستا حكومەت تەنیا بڕی (430 ملیار) دیناری لەبەردەستدایە بەپێی زانیاریەكانی (درەو) بە نیازە لەم هەفتەیەدا دەست دەستبەدابەشكردنی موچە بكات لە وەزارەتی تەندروستی و  ناوخۆوە دەستپێدەكات،هەوڵ دەدات دابەشكردنی موچەی وەزارەتەكانی دیكە بۆ 60 رۆژ درێژ بكاتەوەو چاوەڕێی ئەوە دەكات لە هەفتەی داهاتوودا رێككەوتنەكەی لەگەڵ حكومەتی عێراق بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوەو بەشە بودجەى مانگانە لە بەغداد زامن بكات و كورتهێنانی خەرجی موچەی ئەم مانگەی پێ پڕبكاتەوە.  

(درەو): رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بڕیاری هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتار سۆران عومەر هەڵوەشاندوە، پارتی توڕەیە‌و مەسعود بارزانی پێشوەختە پەیامی هۆشداری بۆ یەكێتی ناردووە‌و وەڵامەكەشی وەرگرتوەتەوە. رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بەفەرمی بڕیاری هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتار سۆران عومەر هەڵوەشاندەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتار سۆران عومەر، كە لە دانیشتنی رۆژی 7ی ئایاردا بە زۆرینەی دەنگ لە پەرلەمان پەسەندكرا، دوێنێ لەلایەن رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانەوە واژوكراوەو هەڵوەشێندراوەتەوە. (درەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەی رۆژی پێنج شەممەی رابردوودا، مەكتەبی سیاسی یەكێتی داوای لە رێواز فایەق كردووە بڕیاری هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر سۆران عومەر هەڵوەشێنێتەوە. بڕیارەكەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی دوای ئەوە هاتووە، پەرلەمانتار سۆران عومەر نوسراوێكی ئاڕاستەی هاوسەرۆكەكانی یەكێتی كردووە‌و تێیدا بۆی رونكردونەتەوە بڕیاری هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر ئەو لە پەرلەمان بڕیارێكی نایاسایی بووە‌و سەرۆكی پەرلەمان كە سەربە یەكێتییە بەپێی یاسا دەتوانێت رایگرێت‌و بەرپرسیارێتییەكەی دۆسیەكەی خستوەتە ئەستۆی یەكێتییەوە. پارتی بەنیازە لە ئەنجومەنی شورا تانە لە بڕیارەكەی رێواز فایەق بدات سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتار سۆران عومەر، ئەمە بەپێی قسە پێشەوا هەورامانی بڕیاردەی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان. بەڵام بەپێی نوسراوێك كە شوان محێدین عەلی سەرۆكی ئەنجومەنی شورا رۆژی 22/4/2015 ئیمزای لەسەر كردووە، بەپێی بڕگەی (یەكەم) لە ماددەی (دەیەم) لە یاسای ئەنجومەنی شورا ژمارەی 14ی ساڵی 2008، تەنیا لە دەسەڵاتی سەرۆكی پەرلەماندایە داوای راوبۆچوون لە ئەنجومەنی شورا بكات لەبارەی هەر بابەتێكەوە، واتە بەپێی ئەو نوسراوەی شورا، هێمن هەورامی جێگری سەرۆكی پەرلەمان مافی ئەوەی نییە تانە لە بڕیارەكەی رێواز فایەق بدات سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتار سۆران عومەر. بڕیاری مەكتەبی سیاسی یەكێتی بۆ هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتار سۆران عومەر لەڕێگەی سەرۆكی پەرلەمانەوە، بەپێی قسەی هەندێك لە بەرپرسانی یەكێتی كە (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون، بۆ گەڕاندنەوەی شكۆیە بۆ پەرلەمان كە سەرۆكایەتییەكەی بەدەست یەكێتییەوەیە، هەروەها یەكێتی دەیەوێت لەو رێگەوە پەیامێك بە پارتی بدات لەبارەی ئەوەی رێگەنادات پارتی كارتی زۆرینە لەناو پەرلەمان بەئارەزووی خۆی بەكاربهێنێت‌و تەوافوق تێكبدات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بەر لەوەی رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان بڕیاری هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر سۆران عومەر هەڵوەشێنێتەوە، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی لەڕێگەی چەند كەسێكەوە پەیامی بۆ یەكێتی ناردووە‌و ئاگاداری كردوون لەوەی ئەگەر ئەو بڕیارە لە پەرلەمان بدەن، كارێك بە یەكێتی دەكەن كە "تەوەقوع"یان نەكردبێت. (درەو) زانیویەتی، یەكێتی پەیامەكەی بارزانی بە هەند وەرنەگرتووە‌و بەو كەسانەدا كە پەیامی بارزانییان هێناوە، پەیامیان بۆ بارزانی ناردووەتەوە‌و پێیان وتووە: هەر قسەیەكی هەیە با خۆی راستەوخۆ بیكات‌و پەیام نەنێرێت. رۆژی 7ی ئایاری رابردوو، پەرلەمانی كوردستان لەسەر داوای فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان پرسی هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر ژمارەیەك پەرلەمانتار خستە دەنگدانەوە كە سكاڵای یاساییان لەسەر بوو، ئەوانەی داواكرا پارێزبەندییان لەسەر هەڵبگیرێت بریتی بوون لە هەریەكە لە: •    سۆران عومەر- ئەندامی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی •    ئومێد خۆشناو- سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی •    عەلی حەمەساڵح - سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان •    شیرین ئەمین- ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان فراكسیۆنەكانی (یەكێتی- گۆڕان- كۆمەڵ- یەكگرتوو- نەوەی نوێ- شیوعی- سەربەخۆكان) دژی هەڵگرتنی پارێزبەندی بوون لەسەر پەرلەمانتاران، بەشداری كۆبونەوەكەیان نەكردو بایكۆتیان كرد، پارتی بەدەنگی فراكسیۆنەكەی خۆی‌و بەهاوكاری كۆتاكان، بە دەنگی زۆرینە پارێزبەندیی لەسەر پەرلەمانتار سۆران عومەر هەڵگرت‌و هەڵگرتنی پارێزبەندییان لەسەر سێ پەرلەمانتارەكەی تر رەتكردەوە. رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان دژی بڕیارەكە بوو، پێشوەخت رایگەیاند، واژۆ لەسەر بڕیاری هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتاران ناكات. سۆران لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ تەلەفزیۆنی (پەیام) سەربە حزبەكەی باسی لەوەكرد، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم كۆمپانیا‌و بانكی تایبەت بەخۆی هەیە، ئەمە مەسرور بارزانی توڕەكرد، لەڕێگەی پارێزەری تایبەتی خۆیەوە لە دادگا سكاڵای یاسایی لەسەر تۆماركرد، هەڵوەشاندنەوەی پارێزبەندی لەسەر سۆران عومەر لە پەرلەمان پەیوەندی بە سكاڵا یاساییەكەی مەسرور بارزانییەوە هەبوو. لە كۆی (111) پەرلەمانتار، (53) پەرلەمانتار دژی هەڵگرتنی پارێزبەندی بوون لەسەر پەرلەمانتاران، بەڵام پارتی لەگەڵ نوێنەری پێكهاتەكان بەكۆی دەنگی (57) پەرلەمانتار نیسابی یاسایی بۆ بەڕێوەچوونی دانیشتنەكە تەواوكرد‌و پارێزبەندی لەسەر سۆران عومەر هەڵگرت. یەكێتی لە چوار پۆستی سەرۆكایەتی (سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكایەتی پەرلەمان، سەرۆكایەتی حكومەت، سەرۆكایەتی ئەنجومەنی دادوەری) لە هەرێمی كوردستان یەك پۆستی بەدەستەوەیە كە پۆستی سەرۆكی پەرلەمانە، ئەم پۆستەش لەژێر هەڕەشەی ئەو زۆرینەدایە كە پارتی لەم خولەی پەرلەماندا هەیەتی، دەیەوێت پەرلەمان لە هەژمونی زۆرینەی پارتی رزگاربكات، ئەمە یەكەمین هەنگاوی یەكێتییە بەو ئاڕاستەیەدا، دیارنییە لێكەوتەكانی چی دەبێت، بەتایبەتی لەكاتێكدا لەسەر ئاستی حكومەت‌و حزبیش لەنێوان پارتی‌و یەكێتی ناكۆكی هەیە.