راپۆرتی: رۆیتەرز ناوەڕاستی تەموز، فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئێران لە باكوری وڵاتەوە هاتە ئاسمانی هەرێمی كوردستانی عێراق، ئامانجەكەش دیاربوو: ئەو كێڵگانەی نەوت كە لەلایەن ئەمریكییەكانەوە بەڕێوەدەبرێن.  یەكێك لەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە گروپێكی چەكدار هەڵیدا كە لەناو عێراقدا لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێت، فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكە كێڵگەی (سەرسەنگ)ی پێكا؛ كە كۆمپانیای (HKN Energy) ئینێرجی بەڕێوەی دەبات و بنكەكەی لە تێكسایەو كوڕی ملیاردێر (روس پیرۆ) خاوەندارێتیی دەكات.  پێدەچێت هێرشەكە تۆڵەسەندنەوەی گورزەكانی چەند هەفتەی پێشتری ئەمریكا بێت بۆسەر شوێنە ئەتۆمییەكانی ئێران.  فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی تر بەر كێڵگەیەكی دراوسێ كەوت، كە لەلایەن كۆمپانیای (هانت ئۆیل)ەوە بەڕێوەدەبڕێت و، ئەم كۆمپانیایەش بارەگاكەی لە داڵاسە. لە كۆتایی هێرشەكەدا كە چوار رۆژ بەردەوام بوو، كارەكانی كۆمپانیایەكی ناوخۆیی و كۆمپانیای (DNO)ی نەرویژی-ش پەكخرا، نزیكەی نیوەی بەرهەمی ناوچەی كوردستان راوەستا.  هێرشی راستەوخۆ بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا؛ واشنتۆنی توڕە كرد، كە خۆی لەمێژ بوو هەستی بەوە كردبوو عێراق هەوڵی پێویست نادات بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ كاری میلیشیاكانی لایەنگری ئێران، ئەمەش بە قسەی (9) سەرچاوەی ئاگادار، وایكرد ئەمریكا هەڵمەتی فشاركردن لە بەغدداد چڕبكاتەوە.  هەڵمەتەكە لە كۆتایدا بووە هۆی كردنەوەی هێڵی بۆری سەرەكی هەناردەی نەوت لە كوردستانەوە، ئەمەش پێشهاتێكی گەورەیە كە رەنگدانەوەی شكانەوەی تەرازووی هەژموونە لەناو عێراق بەرەو لای واشنتۆن و دوركەوتنەوە لە تاران.  سەرچاوەیەك لەناو ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لەبارەی وەڵامی ئەمریكا بۆ هێرشە درۆنییەكان وتی:" ئەتوانین بە متمانەوە بڵێین ماركۆ رۆبیۆ-ی وەزیری دەرەوە چەند پەیامێكی توندی ئاڕاستەی بەغداد كردووە بۆ ئەوەی روونی بكاتەوە كە ساتەوەختی بڕیاردان نزیكبووەتەوە".  وێنەی هێڵی بۆری نەوتی عێراق- توركیا لە زاخۆی هەرێمی كوردستان هەڕەشەی سزادان واشنتۆن فشاری دەكرد بۆ ئەوەی هێڵی بۆری بۆ بەندەری جەیهان بكرێتەوە، كە لە ساڵی 2023وە داخرابوو، ئەمەش بەهۆی ناكۆكی بەغدادو حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی فرۆشتنی نەوت، بەبێ رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی.  ئەمە بەشێكی بۆ یارمەتیداتی كۆمپانیا نەوتییەكانی ئەمریكا لە كوردستان كوردستان دەگەڕایەوە، لەلایەكەوە هەوڵێك بوو بۆ كەمكردنەوەی نرخی جیهانی نەوت و، لەلایەكی تریشەوە لەبەر ئەوەی داخستنی هێڵی بۆرییەكە نەوتی خاوی بەرەو باشور دەبرد، بۆ ناو تۆڕی قاچاخچێتیی كە داهاتێكی زۆری بۆ ئێران و بریكارەكانی دابین دەكرد.   بەڵام هێرشە درۆنییەكان وای لە ترەمپ كرد هەڵمەتەكەی واشنتۆن بباتە ئاستێكی نوێوە. سەرچاوەیەكی بەشدار لە هەڵمەتی فشارەكە رایگەیاند، دوو مانگی دوای هێرشەكان، هەڕەشەی نوێنەرانی ئیدارەی ترەمپی بۆسەر گەورە بەرپرسانی كەرتی وزە لە عێراق بەخۆوە بینی، هەڕەشە سەبارەت بە سەپاندنی سزا ئەگەر بێتو هێڵی بۆرییەكان بەكارنەخرێتەوە. بەرپرسێكی گەورەی لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا هەڕەشەی سەپاندنی سزای پشتڕاست یاخود رەتنەكردەوە، بەڵام وتی ئەمریكا فشاری دیپلۆماسی "زۆر چڕ"ی كردووە بۆ بەكارخستنەوەی هێڵی بۆرییەكە.  كۆشكی سپی رەتیكردەوە كۆمێنت بدات لەبارەی ئەوەی ئایا هەڕەشەی سەپاندنی سزای كردووە بەسەر عێراقدا. حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیای (مانت ئۆیل)یش ئامادەنەبوون هیچ قسەیەك بكەن. كۆمپانیای (HKN Energy) وەڵامی داوای لێدوانی نەدایەوە.  رۆژی 17ی تەموز، كە كۆتا رۆژی هێرشی درۆنەكان بوو، رێككەوتنی بەرایی بۆ كارپێكردنەوەی هێڵی بۆرییەكان راگەیەندراو، دوای دوو مانگ لە فشارە چڕەكانی ئەمریكا، فە 27ی ئەیلولدا نەوت دەستی بە رۆیشتن كرد.  پێشتر هیچ رووماڵێك باسی لە وردەكاری فشارەكانی ئەمریكا نەكردووە.  هیچ لایەنێكیش بەرپرسیارێتی خۆی لە هێرشە درۆنییەكان رانەگەیاند. سەرچاوەیەكی حكومی عێراق پشتبەست بەو لێكۆڵینەوەی كە دەزگا ئەمنییەكان كردبوویان وتی: ئەو هێرشانە گروپێكی چەكداری بەهێزی  لایەنگری ئێرانەوە ئەنجامدراون، كە رەتیكردەوە ناوەكەی ئاشكرا بكات.  سەرچاوەیەكی ئەمنی عێراق رایگەیاند، بەغداد هۆشداری بە گروپەكە داوە هەر هێرشێكی تر، وا دەكات راستەوخۆ بكەوێتە بەرامبەر حكومەتەوە. ئەمریكا پێشبینی "داهاتی گەورەی" وەبەرهێنانەكانی دەكات ئەم بەشە تیشك دەخاتەسەر خواستەكانی ئەمریكا لە بواری وزە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. عێراقیش دووەم گەورە بەرهەمهێنی نەوتە لە ناو رێكخراوی وڵاتانی هەناردەكاری پترۆڵ (ئۆپێك)؛ كە ترەمپ چەندینجار رەخنەی لێگرتووە بەهۆی هەوڵەكانی بۆ هێشتنەوەی نرخی نەوت بە بەرزی. ئەمە هاوكات رەنگدانەوەی پەیوەندی پتەوی نێوان بەرژەوەندییە دیپلۆماسی و بازرگانییەكانی ئەمریكایە لەسەردەمی ترەمپدا. سەرچاوەیەك لە ئیدارەی ئەمریكا وتی:" بەلەبەرچاوگرتنی ئەو وەبەرهێنانەی كە ئێمە لەو وڵاتە كردوومانە.. لەڕووی سامانی نیشتمانی و، گیانی ئەمریكییەكان لە جەنگی شكستپێهێنانی تیرۆر لەگەڵ هاوبەشە عێراقییەكانمان.. پێشبینی داهاتێكی گەورەی ئەم وەبەرهێنانە دەكەین". هەڵوێستی عێراق گۆڕانكاریی لە تەرازووی هێز لە وڵاتدا نیشان دەدات، ئەمەش دوای ئەوەی بەغداد بۆ ماوەیەكی دورودرێژ لەسەر پەتی راكێش راكێشی دوو هاوپەیمانە سەرەكییەكەی (واشنتۆن و تاران) رۆیشتووە، كە لە هەمان كاتدا دوو دوژمنی سەرسەختی یەكتریشن. ئێران كە بەهۆی ئارەزووە ئەتۆمییەكانییەوە كەوتوەتەژێر سزای ئەمریكاو خۆرئاواوە، پاڵپشتی لە نزیكەی 10 گروپی شیعەی چەكدار دەكات، كە لە عێراقدا چالاكن و نزیكەی 50 هەزار چەكدارو جبەخانەو خاوەنی هەژموونی سیاسی بەرفراوانن.  بەڵام بەهۆی هێرشەكانی ئیسرائیلەوە دژی بریكارەكان لە ناوچەكەو دژی خۆشی، هێزو شكۆی ئێران زۆر لاواز بووە.  گرێوگۆڵەكان بەڵام روون نییە ئایا ئەم گۆڕانكارییە لە تەرازووی هێزدا بەردەوام دەبێت، یاخود تا چ ئەندازەیەك رێكخستنەكانی تایبەت بە هێڵی بۆرییەكە خۆی رادەگرێت.   رێككەوتنی دەستپێكردنەوەی ناردنی نەوتیش لەرێگەی بۆرییەكەوە كاتییەو، لەلایەن بەغدادو حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە لە كۆتایی كانونی یەكەمدا (ئەم مانگەیە) پێداچوونەوەی بۆ دەكرێت.  ئایندەش لەوە ئاڵۆزترە، چونكە رێككەوتنی ساڵی 1973ی نێوان عێراق و توركیا، كە بنەمای یاسایی هەناردەی نەوتی داناوە، لە تەموزی ئایندەدا كۆتایی دێت.  بەغداد بەردەوامە لە دژایەتیكردنی ئەو دوو رێككەوتنە غازییەی ئایاری رابردوودا كۆمپانیاكانی (HKN Energy)و (ویسترن زاگرۆس) كە بارەگاكانیان لە ڤانكۆڤەرە، لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان ئیمزایان كرد. HKN بەشێكە لە گروپی (هیلوود) بۆ خانوبەرەو وزە كە بارەگاكەی لە داڵاسەو (روس پیرۆ)ی كوڕ خاوەندارێتیی دەكات، واتا كوڕەكەی ملیاردێری بێ پەروا (روس پیرۆ) لە تێكساس؛ كە دووجار خۆی بۆ سەرۆكایەتیی هەڵبژاردووە.  خێزانی پیرۆ لە گەورە پاڵپشتیكارانی پارتی كۆمارییەكانن، تۆمارە گشتییەكان دەریدەخەن لە ساڵانی 2024 بۆ 2025 زیاتر لە سێ ملیۆن دۆلاری بەخشیوە. بەغداد دەڵێ بە رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی نەبێت، رێككەوتنەكانی تایبەت بە سەرچاوە سروشتییەكان نابێت ئیمزا بكرێن. سكاڵای یاسایی دژ بە حكومەتی هەرێم تۆماركردووە سەبارەت بە دوو گرێبەست لە 26ی ئایاردا، لە هەمان هەفتەدا خۆی گرێبەستێكی لەگەڵ كۆمپانیای (جیوجید پترۆلیۆم)ی چینی ئیمزاكردووە بۆ پەرەپێدانی كێڵگەیەكی نەوتیی لە باشوری عێراق.  ئەمەش لەكاتێكدایە كە ئاماژەكان باشبوونی پەیوەندییەكانی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكان و عێراق دەردەخەن.  19ی ئۆكتۆبەر واشنتۆن نێردەیەكی تایبەتی نوێی لە عێراق دامەزراند، ئەمەش دوای چەند رۆژێك لەوەی كۆمپانیای زەبەلاحی وزەی ئەمریكا ئیكسۆن مۆبیل رەزامەندی نیشاندا لەسەر گەڕانەوەی بۆ وڵات، بەمەبەستی یارمەتیدان لە فراوانكردنی بەرهەمهێنان لە باشوری عێراق.  دارین وودز بەڕێوەبەری جێبەجێكاری ئیكسۆن مۆبیل لە كۆنگرەیەكدا لە لەندەن لە 13ی ئۆكتۆبەر وتی:" ئەمە هەنگاوێكی یەكەمینی زۆر گرنگە لەو كارەی كە دەمانەوێت بیكەین.. رێگایەكی دورودرێژمان لەبەردەمدایە بۆ بەدیهێنانی هەر دەستكەوتێك، بەڵام گەشبینین و چاوەڕێی هەڵسەنگاندنی ئەمە دەكەین".   

درەو: حکومەتی عێراق حزبوڵای (لوبنان) و ئەنساروڵای حوسییەکانی لە یەمەن وەک قەوارەی تیرۆریستی لەناوخۆی وڵاتدا پۆلێن کرد، هەروەها فەرمانی بلۆككردنی سەرجەم سامان و سەروەت و سامانەکانیانیشی دەرکرد. رۆژنامەی وەقائعی عێراق لە ژمارە 4848ی خۆی لە 17ی تشرینی دووەمی 2025، بڕیارێکی دەركردووە لە ( لیژنەی بلۆككردنی سامانی گروپە تیرۆریستییەکان) ژمارە 61ی لە بەرواری 28ی تشرینی یەکەمی 2025 بڵاوکردووەتەوە و بڕیاریبلۆككردنی  سەروەت و سامانی 24 قەوارەی دەرکردووە، کە وەک رێکخراوی تیرۆریستی پۆلێنیکردووە. لەوانە: - لە زنجیرەی ١٨: حزبوڵا، لوبنانـ تۆمەت: بەشداریکردن لە کردەوەی تیرۆریستی. - لە زنجیرەی ١٩: حوسییەکان (ئەنساروڵا) یەمەن، تۆمەت: بەشداریکردن لە کردەوەی تیرۆریستی. لیژنەی بەستنی پارەی تیرۆریستی، لیژنەیەکە لە لایەن ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی وەزیرانەوە بە سەرۆکایەتی پارێزگاری بانکی ناوەندی و جێگرەکەی، بەڕێوەبەری بەرەنگاربونەوەی سپیکردنەوەی پارە و بەرەنگاربونەوەی پارەدارکردنی تیرۆر پێکهێنراوە، هاوکات ئەو نوێنەرانە لەخۆدەگرێت کە ناونیشانی کارەکەیان کەمتر نییە لە بەڕێوەبەری گشتی یان راگر لە وەزارەتەکانی: دارایی، ناوخۆ، کاروباری دەرەوە، داد، بازرگانی،  پەیوەندییەکان، زانست و تەکنەلۆژیا، کۆمیسیۆنی دەستپاکی، دەزگای بەرەنگاربونەوەی تیرۆر، و دەزگای هەواڵگری.  

درەو: سەباح نوعمان وتەبێژی فەرماندەیی هێزە چەكدارەكانی عێراق ئەنجامی لیژنەی لێكۆڵینەوەی هێرشەكەی سەر كۆرمۆری راگەیاند: -     هێرشەکە بە دوو درۆن ئەنجامدراوە، یەکێکیان کێڵگەکەی پێکا و ئەوی دیکەیان لە دەرەوەی کێڵگەکە کەوتووەتە خوارەوە، ئەو دوو درۆنەی هێرشەکەیان ئەنجامداوە، لە باشووری کێڵگەکەوە لە ناوچەکانی رۆژهەڵاتی قەزای خورماتوو هەڵدراون.  یەكەم: 1- هێرشەكە بە دوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ئەنجام دراوە. فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان بەر کێڵگەکە کەوتووە، ئەوی دیکەش لە دەرەوەی کێڵگەکە کەوتووەتە خوارەوە. پاشماوەی هەردوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لەلایەن بەشی پزیشکی دادوەرییەوە کۆکرایەوە بۆ شیکردنەوەی ئامێرە بیرگەییەکان. 2. ئەو دوو فڕۆکە بێفڕۆکەوانەی هێرشەکەیان ئەنجامداوە لە ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی قەزای توزخورماتووەوە هەڵدراون. 3- ئەمە یازدەهەمین هێرشە بۆ سەر ئەم كێڵگەیە  4- ناوی ئەنجامدەرانی ئەم هێرشە دیاری کراوە. ئەوان لە یاسا دەرچوون و هەندێکیان فەرمانی دەستگیرکردنیان نەماوە و لەلایەن دەزگا ئەمنییەکانەوە بەدوایاندا دەگەڕێن.  5. دوای ناسینەوەی تاوانباران، دەزگا ئەمنییەکان دەستیان کرد بە کۆکردنەوەی بەڵگەی تەکنیکی بۆ سزادانیان و دادگاییکردنیان. دووەم: لیژنەکە چەند ڕێکارێکی بۆ پاراستنی كێڵگەكە پێشنیار کرد، بۆ ئەوەی حکومەتی فیدراڵی بە هەماهەنگی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان جێبەجێ بکرێت، بەم شێوەیەی خوارەوە: 1- جێگیرکردنەوی هێزی ئەمنی لە  ئۆپەراسیۆنەکانی ڕۆژهەڵاتی سەلاحەدین بۆ داخستنی هەر بۆشایییەکی ئەمنی و پاراستنی هەماهەنگی نێوان دەزگا ئەمنییەکان و هەواڵگری   2. ئاڕاستەکردنی وەزارەتەکانی بەرگری و ناوخۆ، و هێزەکانی حەشدی شەعبی، بۆ گۆڕینی فەرماندەکانی ئەو ناوچانە بە فەرماندەی بەتواناو لێهاتوو. 3. پەرەپێدان و بەهێزکردنی کەناڵەکانی پەیوەندی هەواڵگری لە نێوان دەزگا هەواڵگرییە فیدراڵیەکان و هەرێمی كوردستان. 4- وەزارەتی بەرگری، بە هەماهەنگی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان، سیستەمی بەرگری ئاسمانی بۆ مەیدانەکە دابین بکات و پاراستنی پاراستنی مسۆگەر بکات. 5. سەپاندنی ڕێکاری توند بۆ بەکارهێنان و گواستنەوەی هەموو جۆرە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان، پێویستی بە ڕەزامەندی فەرمی لایەنە پەیوەندیدارەکان هەیە.  6- پەیوەندی بە ئەنجومەنی باڵای دادوەرییەوە کرا بۆ پێکهێنانی لیژنەیەک لەگەڵ دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکان بۆ بەدواداچوون بۆ بەدواداچوون بۆ دۆسیەکە. لیژنەکە گەیشتووەتە ناوی ئەنجامدەرانی هێرشەکە کە لە چەند هێزێکی لە یاسادەرچوون، بەشێکیان فەرمانی دەستگیرکردنیان هەیە و لەلایەن دەزگا ئەمنییەکانەوە بەدواداچوونیان بۆ دەکرێت.

  راپۆرتی: درەو  🔻 هەڵبژاردن و پێکهێنانی حکومەت لە هەرێمی کوردستان 1992 - 2025 🔹 خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە 19/5/1992 بەڕێوەچوو، پاش تێپەڕبوونی (46) ڕۆژ و لە 4/7/1992 کابینەی یەکەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهێنرا. 🔹 خولی دووەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە 30/1/2005 بەڕێوەچوو، پاش تێپەڕبوونی (462) ڕۆژو لە 7/5/2006 کابینەی پێنجەم _یەکگرتنەوە_ حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهێنرا. 🔹 خولی سێیەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە 29/7/2009 بەڕێوەچوو، پاش تێپەڕبوونی (95) ڕۆژو لە 28/10/2009 کابینەی شەشەم و دوای دوو ساڵ کابینەی حەوتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهێنرا. 🔹 خولی چوارەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە 21/9/2013 بەڕێوەچوو، پاش تێپەڕبوونی (270) ڕۆژو لە 18/6/2014 کابینەی هەشتەمی _بنکە فراوان_ حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهێنرا. 🔹 خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە 30/9/2018 بەڕێوەچوو، پاش تێپەڕبوونی (282) ڕۆژو لە 10/7/2019 کابینەی نۆیەمی _سێ قۆڵی_ حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهێنرا. 🔹 هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان لە (20/10/2023) لەسەر ئاستی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بەڕێوەچوو، تا ئێستا کە ساڵیک و زیاتر لە مانگێک _408 ڕۆژ_تێپەڕیوە بەسەر ئەو هەڵبژاردنەدا و تا ئێستا ئاسۆیەکی ڕوون نییە بۆ پێکهێنانی کابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و سیناریۆی جیاواز لە ئارادایە.  🔹 ڕۆژی (2/12/2025) ساڵێك بەسەر یەكەم دانیشتنی سوێندخواردنی ئەندامانی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستاندا تێدەپەڕێت، تا ئێستاشی لەگەڵدابێت دانیشتنەكە بە كراوەیی هێڵدراوەتەوە، وێڕای سێ ساڵ بۆشایی یاسایی و دواتریش تێپەڕبوونی ساڵێك بەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردندا، كەچی هێشتا هەرێمی كوردستان بێ پەرلەمانە! هەڵبژاردن و پێکهێنانی حکومەت لە هەرێمی کوردستان 1992 - 2025 یەکەم جار نیە پێکهێنانی حکومەت لە هەرێمی کوردستان دوادەکەوێت!، ئەو کابینە حکومییانەی وەک دەرهاویشتەی دەرەنجامەکانی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان پێکهێنراون، کات ماوەی جیاوازیان بڕیوە، تا لایەنە براوەو پێکهێنەرەکانی حکومەت، لەسەر دابەشکردنی پۆستە وزاری و ئیدارییەکان گەیشتوون بە ڕێکەوتن، ئەگەر بە ئاوڕدانەوە لە مێژوو حکومڕانی لە هەرێمی کوردستان، ئەوە ڕاستییەمان بۆ دەردەکەوێت، کە؛ 1.    خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە 19/5/1992 بەڕێوەچوو، بەڵام دواتر بەهۆی ڕێكنەكەوتنی لایەنەكان، هەردوو حیزب (پارتی و یەكێتی) بڕیاریاندا پێكەوە پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەبەرن و بە سیستمی فیفتی بە فیفتی (پەنجا بە پەنجا) پەرلەمانیان پێكبهێنا، پەرلەمانیش یەكەم دانیشتنی خۆی گرێدا لە (4/6/1992)، بە کەمتر لە دوو مانگ و دوای (46) ڕۆژ، لە (5/7/1992) پەرلەمانی کوردستان متمانەی بە كابینەی یەكەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەخشی، هەردوو حیزب پۆستە حكومییەكانیشیان لە نێوان خۆیان و چەند پارتێكی دیکە دابەشکردن، (د.فواد مەعسوم) و بووە سەرۆکی کابینەکەو (ڕۆژ نوری شاوەیس) کرا بە جێگری سەرۆک وەزیران. زۆری نەبرد و لە (25/4/1993) کابینەی دووەم بە سەرۆکایەتی (کۆسرەت ڕەسوڵ) و جێگرایەتی (ڕۆژ نوری شاوەیس) پێکهێنرا. دوای بەروپێشچوونێكی كەم لە حكومڕانی خۆماڵی، ئەزمونەكە شكستی خواردو توشی شەلەل بوو، ئەویش بەهۆی ململانێی نێوان هەردوو پارتی دەسەڵاتدار (پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان)، سەرەڕای ئەوەی حكومەتێكی هاوبەشیان دروستكردبوو، ململانێكەیان هێند گەرم بوو لە (1/5/1994) هەموو شت تێکچوو،  دروستبوونی شەڕی ناوخۆ ڕێگربوو لەبەردەم هەر پێشكەوتنێكی سیاسی، یاسایی، و ئابووری ... هتد لە هەرێمی كوردستان، ئەم شەڕەش تا كۆتاییەكانی 1996ی خایاند، هۆكاریش بوو بۆ جیاكردنەوەی هەرێمی كوردستان لە نێوان سەوز و زەردداو، هەر لایەنەو لە نفوزی خۆی حكومەتی هەولێر و سلێمانیان پێكهێنا، پارتی دیموكراتی كوردستان لەماوەی نێوان (26/09/1996 – 06/05/2006) دوو كابینەی حكومەتی لە ناوچەی زەردا دروستكرد. یەكێتیش بە هەمان شێوە لە (كۆتاییەكانی 1996 – 06/05/2006) دوو حكومەتی دروستكرد. 2.    خولی دووەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە 30/1/2005 بە ڕێوەچوو، دوای ئەوەی شەڕی ناوخۆ لە 01/05/1994 لە نێوان یەكێتی و پارتی هەڵگیرسا، ئەم شەڕە درێژەی هەبوو تا ڕێككەوتنی واشنتۆن لە 17/09/1998 لە نێوان هەردوولادا، ئەو ڕێككەوتنەش لە ژێر فشاری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بوو، باردۆخەكەی پێشوو (دووئیدارەیی) هەر بەردەوام بوو، ڕێككەوتنی واشنتۆنیش تەنها بوو بە هۆی غیابی شەڕ لە نێوان ئەم دوو پارتەدا، تا پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 2002، یاسای ژمارە (16)ی ساڵی 2002ی پەسەند كرد بەناوی ( قانون تصدیق اتفاقیة واشنطن لإحلال السلام في إقلیم كوردستان العراق المبرمة بین قیادتي الحزب الدیقراطي الكوردستاني وأتحاد الوطني الكوردستاني). ئەم هەنگاوانە تەنها ڕێگربوون لە هەڵگیرسانەوەی شەڕی ناوخۆ، ئەگەر نا لە ڕووی گۆڕانكاری ئیداری و بەڕێوەبردنی هەرێمی كوردستان، هیچ گۆڕانكاری دروست نەكرد، بارودۆخەكە بە دۆگمایی مایەوە تا پرۆسەی ئازاد كردنی عێراق لە (19/04/2003) لە لەیەلان ئەمریكاو هاوپەیمانەكانییەوە، لێرە بەدواوە زەرورەتی گۆڕنكاری ناوخۆی هەرێمی كوردستان لە ڕووی بەڕێوەبردنەوە زۆر زیادی كرد،  دیسانەوە پرسی هەڵبژاردن هاتە كایەوەو لە (30/1/2005) یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە ئەنجامدرا بووە خولی دووەمی پەرلەمان، دواتریش لە (21/01/2006) تاڵەبانی و بارزانی ڕێككەوتننامەیەكیان مۆركرد بە ناوی (رێككەوتنی سەرلەنوێ‌ یەكگرتنەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان)، دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە ساڵێک و چوارمانگ و چەند ڕۆژێک لە (07/05/2006) پەرلەمانی كوردستان متمانەی بە كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێم بەخشی.  3.    خولی سێیەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان کە لە (25/07/2009) بەڕێوەچوو، پارتی و یەكێتی بەهۆی ئەوەی پێشتر ڕێككەوتننامەیەكی ستراتیجیان ئیمزا كردبوو لە نێوان خۆیاندا، بەپێی ئەو رێككەوتنەو بەدەستهێنانی زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان، دوای سێ مانگ و چەند ڕۆژێک كابینەی شەشەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان پێكهێنا، كە لە (28/10/2009) متمانەی لە پەرلەمانی كوردستان وەرگرت. هەر بەپێی هەمان ڕێككەوتنی ستراتیجی هەردوو حیزب لەسەر ئەوە ڕێككەوتبوون كە هەریەكەیان (2) ساڵ حكومەت بەڕێوەبەرن، بۆیە دوای ئەوەی كابینەی شەشەم لە (28/10/2009 – 04/04/2012) یەكێتی پۆستی سەرۆك وەزیرانی لەلابوو، لە (05/04/2012) ئەم پۆستە درایەوە بە پارتی و كابینەی حەوتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان پێكهێنا. 4.    خولی چوارەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە (21/9/2013) بەڕێوەچوو، پێكهێنانی ئەم كابینە گفتوگۆیەكی زۆری لە بارەوەكراو نزیكەی نۆ مانگی خایاند تا ئەوەی لایەنە سیاسییەكان گفتوگۆی خۆیان بكەن و بگەنە ڕێككەوتنێك بۆ دروستكرنی حكومەتێكی بنكە فراوان، سەرئەنجام كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە (18/06/2014) متمانەی لە پەرلەمانی كوردستان وەرگرت.  5.    خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە (30/9/2018) بەڕێوەچوو، دوای نۆ مانگ و 10 ڕۆژ كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە (10/7/2019) بە بەشداری هەرسێ لایەنی (پارتی، یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان) متمانەی لە پەرلەمانی كوردستان وەرگرت.  6.    هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان لە (20/10/2023) لەسەر ئاستی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بەڕێوەچوو، ئێستا کە ساڵیک و یەک مانگێک و چەند ڕۆژێک تێپەڕیوە بەسەر ئەو هەڵبژاردنەدا و تا ئێستا ئاسۆیەکی ڕوون نییە بۆ پێکهێنانی کابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و سیناریۆی جیاواز لە ئارادایە.  دوای ساڵێک لە یەكەم دانیشتنی سوێندخواردنی ئەندامانی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان وەک لە دواین ڕاپۆرتی " دامەزراوەی پەی بۆ پەروەردە و گەشەپێدان"دا هاتووە ڕۆژی (2/12/2025) ساڵێك بەسەر یەكەم دانیشتنی سوێندخواردنی ئەندامانی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستاندا تێدەپەڕێت، تا ئێستاشی لەگەڵدابێت دانیشتنەكە بە كراوەیی هێڵدراوەتەوە، وێڕای سێ ساڵ بۆشایی یاسایی و دواتریش تێپەڕبوونی ساڵێك بەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردندا، كەچی هێشتا هەرێمی كوردستان لەئەنجامی ململانێی هێزە سیاسییەكان (بەتایبەتی پارتی و یەكێتی) هێشتا بێ پەرلەمانە. لەكاتێكدا لەماوەی ئەم ساڵەی رابردوودا دەبوایە پەرلەمان ئەم كارانەی بكردایە: 1.    دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان هەڵبژێردرایە. 2.    لیژنەكانی پەرلەمان (كە نۆزدە لیژنەن) دروست بكرانایەو هەڵبژاردنی ئەندامەكان و دەستەی سەرۆكایەتیان بۆ بكرایە. 3.    سەرۆكی تازەی هەرێم هەڵبژێردرایە. 4.    كابینەی نوێی حكومەت (كابینەی دەیەم) هەڵبژێردرایەو ئێستا لەكاردا بووایە. 5.    یاسای بودجەی هەرێم بۆ ساڵانی 2025 و 2026 پەسەند بكرانایە. 6.    چەندین یاسای نوێ دەربچوێنرانایە. 7.    چەندین یاسا كە بەسەرچوونە هەموار بكرابوونایەتەوە. 8.    دەستەی دەستپاكی (نەزاهە) ماوەی (8) ساڵە سەرۆكەكەی ماوەی یاسایی بەسەر چووە، ئەركی پەرلەمان بوو لەو ساڵەدا سەرۆكێكی نوێی بۆ هەڵبژاردایە. 9.    دیوانی چاودێری دارایی ماوەی (4) ساڵە بێ سەرۆكە و كارەكانی پەكیان كەوتووە، ئەركی پەرلەمان بوو لەو ساڵەدا سەرۆكێكی نوێی بۆ هەڵبژاردایە. 10.    كۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی ماوەی (6) ساڵە ماوەی یاسایی كۆمسیارەكانی بەسەر چوونەو دامەزراوەكە بەپێی یاسا پەكی كەوتووە، ئەركی پەرلەمان بوو کۆمسیاری نوێی بۆ هەڵبژاردایە. 11.    دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ ماوەی یاسایی سەرۆكەكەی بەسەرچووە، ئەركی پەرلەمان بوو سەرۆكێكی نوێی بۆ هەڵبژاردایە. 12.    چاودێری ئەو دەیان یاسایەی بكردایە كە لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێكردنەوە پێشێلكراون و رۆژانە پێشێل دەكرێن. 13.    چاودێری وردی دەسەڵاتی جێبەجێكردنی بكردایە لەو لەیاسادەرچوونانەی دەكرێت. 14.    كاری بكردایە بۆ ئامادەكردنی رەشنوسی دەستوری هەرێمی كوردستان و دەبووایە ئێستا دەنگی لەسەر بدرایە. 15.    پەرلەمان كە بەپێی یاسا بەرزترین دامەزراوەو مەرجەعی خەڵكی كوردستانە لە یەكلاكردنەوەی پرسە چارەنوسسازەكاندا، رۆڵی خۆی بگێڕایە لە پرسی بودجە و موچەی موچەخۆراندا، كە ساڵانە بەهۆی ململانێی نێوان هەولێر و بەغداوە چەند موچەیەكیان دەفەوتێت. ئەمانەو چەندین پرسی گرنگی تر ئەركی پەرلەمان بوو ئەنجامیان بدات، بەڵام هیچكام لەو ئەركە پەیرەوی و یاساییانەی ئەنجامنەدا، وێڕای ئەو دەیان بەڵێنەی لایەنە سیاسییەكان بە هاوڵاتیانیاندا، وێرای ئەو سەدان بەڵێنەی كاندیدەكان بە دەنگدەرانیاندا، تاكە كارێك پەرلەمانتارەكان كردبێتیان وەرگرتنی موچەی مانگانەیان بووە! كە ئەمەش لەگەڵ هیچ دەستور و یاسا و داب و نەریتێكدا وێكنایەتەوە! دەتوانرێت ناوی پەرلەمانی كوردستان و ئەندامەکانی لە درێژترین كۆبوونەوەی كراوە و بێدەنگترین پەرلەمانتاردا بخرێنە كتێبی گینزەوە! لەكاتێكدا هەق بوو پەرلەمانتارانی ئەم خولە كار بۆ گێڕانەوەی شكۆی پەرلەمان بكەن! كەچی بە پێچەوانەوە، نەك هیچ هەنگاوێکیان بۆ نەنا، بەڵكو کاراکتەرێکی ئەو ڕەوشە بوون کە دەگوزەرێت، کە خۆی لە بێبەهاكردنی پرۆسەی هەڵبژاردن، لێدان لە شكۆی دەسەڵاتی یاساداناندا دەبینێتەوە، ناهەقیەكی ئاشكرا دەکەن بەرامبەر ئیرادەی خەڵك و دامەزراوە شەرعیەكانی هەرێم، ئەمەش لەگەڵ هیچ كام لە پەیڕەو و كارنامەی قەوارە سیاسییەكان و بەڵێنەكانیاندا وێك نایەتەوە، ئەگەر زیاتر بخایەنێت سەردەكێشێ بۆ سەرەنگومكردنی ئەو قەوارە سیاسییەی بەخوێن و ئارەقی خەڵكی كوردستان درووستبووەو بەرپرسیاری یەكەمی بەردەم مێژووش هەردوو حزبی دەسەڵاتداری (پارتی و یەكێتی)ن.  

راپۆرتی درەو 🔻 پاڵپشت بە داتاکانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق؛ 🔹 لەسەر ئاستی بازنەکانی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان (هەولێر، سلێمانی و دهۆک)، (2 ملیۆن و 168 هەزار و 116) کەس بەشداریکردووە، (976 هەزار و 806)یان بە ڕێژەی (45.2%) ژنان پێکیانهێناوە.  🔹 لەسەر ئاستی (15) بازنەکەی عێراق، (9 ملیۆن و 828 هەزار و 968) کەس بەشداریکردووە، (4 ملیۆن و 21 هەزار و 883)یان بە ڕێژەی (40.9%) ژنان پێکیانهێناوە.  🔹 لەسەر ئاستی (18) بازنەکەی هەڵبژاردن (عێراق و هەرێمی کوردستان)، (11 ملیۆن و 997 هەزار و 84) کەس بەشداریکردووە، (4 ملیۆن و 998 هەزار و 689) یان بە ڕێژەی (43.1%) ژنان پێکیانهێناوە.  🔹 ژنان لە بازنەی پارێزگای دهۆک، لەسەر ئاستی عێراق بەرزترین ڕێژەی بەشدارییان تۆمارکردووە، لە کۆی (624 هەزار و 971) بەشداربوو، (295 هەزار و 692) یان بەڕێژەی (47.3%) تۆمار کردووە.  🔹 بەشداری ژنان لە بازنەی پارێزگای هەولێر (44.3%) بووەو لە کۆی (800 هەزار و 889) بەشداربوو (354 هەزار و 527) کەس بوونە. 🔹 بەشداری ژنان لە بازنەی پارێزگای سلێمانی (44%) بووەو لە کۆی (742 هەزار و 256) بەشداربوو (326 هەزار و 587) کەس بوونە. 🔹 بەرزترین ڕێژەی بەشداری ژنان لە سەر ئاستی بازنەکانی عێراق لە بازنەی پارێزگای کەرکوک تۆمار کراوەو لە کۆی (621 هەزار و 773) بەشدابوو (279 هەزار و 795)یان بە ڕێژەی (45%) ژنان پێکیانهێناوە. 🔹 نزمترین ڕێژەی بەشداری ژنان لە سەر ئاستی بازنەکانی عێراق لە بازنەی پارێزگای میسان تۆمار کردوەوە لە کۆی (256 هەزار و 988) بەشدابوو (99 هەزار و 607)یان بە ڕێژەی (38.8%) ژنان پێکیانهێناوە. خشتەو چارت  

(درەو): وەزارەتی نەوتی عێراق كێڵگەی (خۆرئاوای قورنە-2) لە كۆمپانیا (لوك ئۆیڵ)ی روسی وەردەگرێتەوەو، دەیدات بە كۆمپانیایەكی ئەمریكی.  وەزارەتی نەوتی عێراق راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو، تێیدا بانگهێشتی (راستەوخۆ)و (تایبەت)ی ئاڕاستەی ژمارەیەك لە گەورە كۆمپانیاكانی ئەمریكا كرد، بێتە ناو دانوستانی راستەوخۆ بەمەبەستی پێشكەشكردنی پێشنیارو كێبركێی خۆیان بۆ (گواستنەوەی بەڕێوەبردنی كێڵگەی خۆرئاوای قورنە-2) بۆ یەكێك لەو كۆمپانیایانەی؛ كە بەگوێرەی كێبركێ و پێوەرەكان گرێبەستەكە دەباتەوە بۆ پەرەپێدانی كێڵگەكە.  وەزارەتی نەوت ئاماژەی بەوەكردووە، گواستنەوەی ئیدارەی كێڵگەی خۆرئاوای قورنە-2 بۆ یەكێك لە كۆمپانیا ئەمریكییەكان لەتوانایدایە خزمەت بە بەرژەوەندییە هاوبەشەكان بكات و، سەقامگیری بازاڕی جیهانیش نەوتیش بەهێز بكات، ئەمە لەپاڵ زامنكردنی بەردەوامی پرۆسەی بەرهەمهێنانی نەوتی عێراق و پشكی خۆی لە بازاڕدا، هەروەها بەهێزكردنی پەیوەندییە ئابورییە هاوبەشەكانی نێوان عێراق و ئەمریكاو گواستنەوەی تەكنەلۆژیای پێشكەوتوو.  كۆمپانیای (لوك ئۆیڵ) كە دووەم گەورە كۆمپانیای نەوتە لە روسیا، بەمدواییە لەلایەن ئەمریكاو بەریتانیاوە سزای بەسەردا سەپێندرا، بەوهۆیەوە كۆمپانیاكە كارەكانی لە كێڵگەی خۆرئاوای قورنە-2 لە عێراق پەكیكەوت. بەهۆی سزاكانەوە حكومەتی عێراق پێدانی پارەی كاش و نەوتی خاوی بە كۆمپانیا روسییەكە راگرت.  سەرباری راگرتنی پێدانی پارە، باركردنی نەوتی كێڵگەی خۆرئاوای قورنە-2 لەلایەن كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)وە راگیرا، ئەمەش دواجار كۆمپانیا روسییەكەی ناچار كرد لە كێڵگەكە بكشێتەوە.   

راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە دوا ڕاپۆرتی دارایی و چالاکییەکانی کۆمپانیای دانا غازی ئیماراتی لە کێڵگەی غازی کۆرمۆر؛ 🔹 کۆر مۆر و چەمچەماڵ کێڵگەی زەبەلاحی غازین کە چەندین ترلیۆن پێ سێجا یەدەگیان هەیە لەگەڵ (3.1 ملیار) بەرمیل نەوتی هاوڵ  کە (1.1 ملیار) بەرمیلیان پشکی دانا غازە. 🔹 لە ماوەی (15) ساڵی کارکردنی کۆمپانیاکە (500 ملیۆن) بەرمیل نەوتی هاوەڵ بەرهەم هێنراوە، تێکڕای بەرهەمهێنانی نەوتی هاوەڵ لە ساڵی (2024)دا. 🔹 کۆمپانیای پێرڵ پترۆلیۆم کە بەرهەمهێنەری سەرەکی غازە و پاڵپشتی حکومەتی هەرێمی کوردستانە لە دابینکردنی پێویستی ‌غاز بۆ بەرهەمهێنانی نزیکەی (2 هەزار) مێگاوات کارەبا، لە (4 بۆ 5) وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبادا.  🔹 پرۆژەی KM250 _کە پلانی فراوانکردنی کێڵگەکەیە_ لە کێڵگەی گازی کۆرمۆر بە گوژمەی 806 ملیۆن دۆلار دروستدەکرێت، کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵی (2021) بڕی (250 ملیۆن) دۆلاری وەک قەرز بۆ دابینکردووە. 🔹 کێڵگەی غازی کۆرمۆر بۆ یەکەم جار لە ئۆکتۆبەری ساڵی (2008) گەیشتە قۆناغی بەرهەمهێنان، لە دوو ساڵی سەرەتادا تەنها غازو کۆندێنسێت (نەفتا)ی بەرهەم دەهێنا بە قەبارەی نزیکەی (100 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە). 🔹 لە هەوڵێکی نوێدا و لە ساڵی (2023) بەرهەمی کێڵگەکە بەڕادەیەکی بەرچاو بەرزکرایەوە بۆ قەبارەی بەرهەمهێنانی غاز بۆ نزیکەی (500 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە)، بەرهەمی نەفتا (86 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە) و (LPG) (68 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە). 🔹 کۆمپانیاکە لە پلانیدایە لە گەڵ تەواوبوونی پرۆژەی (KM 250) بۆ فراوانکردنی کێڵگەکە، لە ساڵی (2026) بەرهەمی کێڵگەکە بەرزبکاتەوە بۆ قەبارەی بەرهەمهێنانی غاز بۆ نزیکەی (810 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە)، بەرهەمی نەفتا (127 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە) و (LPG) (105 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە). ئەدای کارکردنی کۆمپانیای داناغاز لە کێڵگەی غازی کۆرمۆر پاڵپشت بە دوا ڕاپۆرتی دارایی و چالاکییەکانی کۆمپانیای داناغازی ئیماراتی لە کێڵگەی غازی کۆرمۆر، سەروەت و سامانی کێڵگەکە بە  پلە جیهانی و کەمی تێچووی بەرهەمهێنان وەسف دەکات. کۆمپانیای دانا غاز بەشدارە لە دابینکردن و گەیاندنی ئاسایشی وزە بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق. جگە لە کێڵگەی غازی کۆر مۆر کۆمپانیاکە لە کێڵگەی غازی چەمچەماڵیش لە قۆناغی هەڵسەنگاندن و گەشەسەندنی سەرەتاییدایە بەپێی زانیارییەکانی کۆمپانیاکە، کۆر مۆر و چەمچەماڵ کێڵگەی زەبەلاحی غازین کە چەندین ترلیۆن پێ سێجا یەدەگیان هەیە لەگەڵ (3.1 ملیار) بەرمیل نەوتی هاوڵ  کە (1.1 ملیار) بەرمیلیان پشکی دانا غازە. لە ماوەی (15) ساڵی کارکردنی کۆمپانیاکە (500 ملیۆن) بەرمیل نەوتی هاوەڵ بەرهەم هێنراوە، تێکڕای بەرهەمهێنانی نەوتی هاوەڵ لە ساڵی (2024)دا. کۆمپانیای پێرڵ پترۆلیۆم کە بەرهەمهێنەری سەرەکی غازە و پاڵپشتی حکومەتی هەرێمی کوردستانە لە دابینکردنی پێویستی ‌غاز بۆ بەرهەمهێنانی نزیکەی (2 هەزار) مێگاوات کارەبا، لە (4 بۆ 5) وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبادا.  کۆی قەبارەی وەبەرهێنان تا ئێستا لە کێڵگەکەدا گەیشتووە بە (2 ملیار و 55 ملیۆن) دۆلار. پرۆژەی KM250 _کە پلانی فراوانکردنی کێڵگەکەیە_ لە کێڵگەی گازی کۆرمۆر بە گوژمەی 806 ملیۆن دۆلار دروستدەکرێت، کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵی (2021) بڕی (250 ملیۆن) دۆلاری وەک قەرز بۆ دابینکردووە، کاتێک لە کانوونی یەکەمی 2020دا دەستکرا بە  پرۆژەکە لەلایەن کۆمپانیای ئیکستیرانی ئەمەریکییەوە. دواتر لە 2022دا ئەم کۆمپانیایە لەلایەن ئینەرفلێکسەوە کڕدرایەوە دووبارە دەستکرا بەتەواوکردنی پرۆژەکە. تا مانگی مانگی تشرینی دووەمی 2024دا (350 ملیۆن) دۆلاری بۆند کۆکردەوە بۆ پشتگیریکردن لە گەشەپێکدانی کێڵگەکە کۆمپانیای دانا غاز پێشبینی زیادبوونی بەرچاوی بەرهەمهێنان دەکات لەگەڵ کۆتایی هاتینی پرۆژەی (KM250) بەرهەمهێنانی غازی دەردراو، کە بڕیارە لە ساڵی 2026 بەدواوە بۆ نزیکەی دوو هێندە زیاد بکات. قەبارەی بەرهەمهێنانی (غاز، نەفتا و LPG) لە کێڵگەی غازی کۆرمۆر لە ساڵی 2008 – 2026 کێڵگەی غازی کۆرمۆر بۆ یەکەم جار لە ئۆکتۆبەری ساڵی (2008) گەیشتە قۆناغی بەرهەمهێنان، لە دوو ساڵی سەرەتادا تەنها غازو کۆندێنسێت (نەفتا)ی بەرهەم دەهێنا بە قەبارەی نزیکەی (100 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە). لە ساڵی (2010) بەرهەمی کێڵگەکە بەراورد بە ساڵی (2008) بۆ نزیکەی دوو هێندە زیادی کردوو قەبارەی بەرهەمێنان گەیشتە (191 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە) سەرباری زیادکردنی بەرهەمی (LPG). لە ساڵی (2011) بەرهەمی کێڵگەکە بەراورد بە ساڵی (2008) بۆ سەروو سێ هێندە زیادی کردوو قەبارەی بەرهەمێنان گەیشتە (335 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە) بۆ یەکەم جار بەرهەمی پێداویستییەکانی حکومەتی هەرێمی پڕکردەوەو دەستکرا بە فڕۆشتنی غازی زیادە بەرهەمهێنراو لە ساڵی (2019) بەرهەمی کێڵگەکە بەڕادەیەکی بەرچاو زیاد دەکات دەگاتە قەبارەی بەرهەمهێنانی غاز گەیشتە (383 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە)، بەرهەمی نەفتا (83 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە) و (LPG) (64 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە)یان تێپەڕاند. لە هەوڵێکی نوێدا و لە ساڵی (2023) جارێکی دیکە بەرهەمی کێڵگەکە بەڕادەیەکی بەرچاو بەرزکرایەوە بۆ قەبارەی بەرهەمهێنانی غاز بۆ نزیکەی (500 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە)، بەرهەمی نەفتا (86 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە) و (LPG) (68 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە). وەک کۆمپانیاکە لە پلانیدا یە لە گەڵ تەواوبوونی پرۆژەی (KM 250) بۆ فراوانکردنی کێڵگەکە، لە ساڵی (2026) بەرهەمی کێڵگەکە بەرزبکاتەوە بۆ قەبارەی بەرهەمهێنانی غاز بۆ نزیکەی (810 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە)، بەرهەمی نەفتا (127 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە) و (LPG) (105 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە). ئەوەی جێی ئاماژە پێکردنەو لە چارتەکەشدا بە هێڵێکی پچڕ پچڕ نیمچە سپی ڕوونکراوەتەوە، بڕی بەرهەمی غاز بۆ پاڵپشتی حکومەتی هەرێم تا بڕی بەرهەمهێنانی (305 ملیۆن پێ سێجا/ ڕۆژانە)یە، کاتێکیش بڕی بەرهەمی غاز دەفرۆشرێت کاتێک بەرهەمهێنانی غاز لە سەروو (305 ملیۆن پێ سێجا/ ڕۆژانە) بێت. بۆ وردەکاری و بەرچاوڕوونی بڕوانە چارت و خشتەی هاوپێچ   سەرچاوە؛ -    Dana Gas, Corporation, November-2025; https://www.danagas.com/wp-content/uploads/2025/11/20251111-Dana-Gas_Corporate-Presentation_November-2025.pdf -    Dana Gas, Corporation, March-2025; https://www.danagas.com/wp-content/uploads/2025/03/20250301-Dana-Gas-Corporate-Presentation-March-2025.pdf    

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) لە ماوەی رابردوودا، هەرکەسێک سەرپێییانەش گوێی لەو زمانە سیاسییە گرتبێت کە میدیا و سایت و سۆشیال میدیای سەر بە پارتە سیاسییە حوکمڕانەکان، لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەکان و دوای هەڵبژاردنەکانیشدا، قسەیان پێدەکرد و قسەی پێدەکەن، بەو راستییە سادەیە دەگات کە سیاسەت لە هەرێمدا هەم بەشێوەکی ترسناک لە هەرجۆرە شەرمێکی سیاسیی و کۆمەلایەتیی دابڕاوە، هەم لەو لانی هەرەکەمە لە متمانە کە هەموو کۆمەڵگایەک پێویستییەکی گەورەی، پێیەتی. با کەمەکێک زیاتر لەم دوو نووقسانییە ترسناکە ڕابمێنین.  یەکەم: نەمانی تەواوەتی شەرمی سیاسیی.  ئەوەی لە دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقەوە دەیبینین، گۆڕانی تەواوەتی سیاسەتی کوردییە بۆ سیاسەتێکی بێشەرم. شەرمنەکردن لە ئەنجامدانی هەموو ناشیرینییەک بەرامبەر بە یەکتریی و بەرامبەر بە خودی کۆمەڵگاکە خۆیشی. ئینجا شەرمنەکردن لە کورتکردنەوەی مەسەلەی کورد لەناوخۆی هەرێم و لەناو عێراقیشدا، بۆ دەستگرتن بەسەر هەندێک پۆست و بەدەستهێنانی هەندێک پلە وپایەی ئیداریی و سەرچاوەی مادیدا.   لە رووی تیورییەوە شەرم تەنها هەستێکی ئینسانی تایبەت نییە، بەڵکو لەناو کایەی سیاسیدا، دەگۆڕێت بۆ میکانیزمێکی گرنگی کۆنترۆڵ و ئاراستەکردنی کردەی سیاسیی خۆیشی. ئەگەر هەموو سیاسەتێک پێویستی بە سەرمایەیەکی ئەخلاقیی هەبێت، سەرمایەیەکی ئەخلاقی کە مانایەک بەو مەسەلەیە دەبەخشێت کە سیاسەتکردن بەناویەوە کاردەکات، ئەوا شەرم بەشێکی سەرەکیی و گرنگیی ئەم سەرمایە ئەخلاقییەیە.  لەناو ئەو ئەزموونە سیاسییانەشدا کە یاسا و دەزگا بوونیان نییە، یان یاسا و دەزگا بەشێوەیەکی سەربەخۆ کارناکەن، یان بە تەواوەتی پەراوێزخراون، وەک دۆخی پەرلەمان لە هەرێمدا، لەو دۆخانەدا شەرمکردن دەتوانێت ببێتە یەکێک لە بنەما ئەخلاقییە سەرەکییەکانی سیاسەتکردن. ببێتە یەکێک لە ئامرازە سەرەکییەکانی رێکخستن و سنووردارکردنی کردە و بڕیاری سیاسیی. دەتوانێت وەک یاسایەکی ئەخلاقیی کاربکات کە نەکرێت بە ئاسانی وەلابنرێت، سنوورێکی ئەخلاقیی دروستبکات نەشێت بە ئاسانی ببەزێنرێت. لەم جۆرە دۆخانەدا شەرمەزاربوون وەک پێداویستییەکی سیاسیی کاردەکات، بۆ پیادەکردنی لانی هەرەکەمی سیاسەتێکی باشتر و بەرپرسیارتر و سنووردانان بۆ سایکۆلۆژیای سیاسییەکان.  لە ژینگەیەکی لەو بابەتەدا نەمانی شەرم و باڵادەستبوونی بێشەرمیی سیاسیی، دەبێتە یەکێک لە هەڕەشە سەرەکییەکان لە ژیانی گشتیی و لە خودی کۆمەڵگاکە خۆیشی. خراپترین فۆرمی دەسەڵاتیش ئەو دەسەڵاتەیە کە هەموو شێواز و فۆرمەکانی شەرمی تەڵاقداوە و بووە بە دەسەڵاتێکی بێشەرم. لە راستیدا هیچ دەسەڵاتێک ناتوانێت دەسەڵاتەکی ناستەمگەر و مرۆڤدۆست بێت، بەبێ بوونی لانیکەمی شەرمی سیاسیی. ئەو سیاسییانەی بە ئاشکرا درۆ و دزیی دەکەن، بەها و نۆرمە ئەخلاقییەکان تێکدەشکێنن، هەڵەی گەورە و ستراتیژیی دەکەن بەبێ هەستکردن بە بەرپرسیاریەت، دەسەڵات بە شێوەیەکی خراپ بەکاردەهێنن، هتد...، دەکرێت زۆربەیان دەرکەوتی جیاوازی نەمانی شەرم و باڵادەستیی بێشەرمیی سیاسیی، بن. لەم ئاستەدا شەرم دەتوانێت سنوور بۆ خواست و حەز و تەماحە تایبەتییەکان دابنێت. نەمانی شەرمی سیاسیی کاریگەرییەکی خراپ لەسەر سەرجەمی ئەخلاقیاتی کۆمەڵایەتیش بەجێدەهێڵێت. بێشەرمیی سیاسیی دەتوانێت چەندان دەرگا بەسەر بێشەرمیی کۆمەڵایەتیی و ئەخلاقیدا بکاتەوە. ئینتیمای کەسەکان بۆ شتێک یان مەسەلەیەک گەورەتر لە ژیانی تاکەکەسی خۆیان لەناوببات. بەمەش سیاسەت بگۆڕێت بۆ چالاکی سڕینەوەی لانی هەرەکەمی کۆگیریی و بەدەمەوەچوون و هاریکاریی هێز و کەسە جیاوازەکان لەگەڵیەکدا. شەرمنەکردن لەوەی دادپەروەریی لەئارادا نییە، شەرمنەکردن لە بوونی گەندەڵیی، لە عەقڵیەتی بوغز و دڵرەقیی، لە نابەرپرسیارێتی، هتد... هەموویان نەخۆشیی سیاسیی ترسناکن. نەک تەنها کایەی سیاسەت نەخۆشدەخەن، بەڵکو زیاد لە بەشێکی کۆمەڵگاکەش بە دەردی کایە سیاسیەکە دەبەن.  بە مانا فرۆیدیەکەی بوونی شەرمی سیاسیی مانای باڵادەستی دۆخێک تیایدا سایکۆلۆژیا و عەقڵەیتی مەدەنییانە بەسەر ئارەزو و غەریزەی دەسەڵاتدا سەرکەوتبێت. شەرم سنوورێکی بۆ نارسیزم و خودئەڤینی دەسەلاتداران داناوە، هاوکات نیشانینئەدات کە خواست و ویست و حەز و غەریزەی سیاسەتمەداران تاقە شتێک نییە لە کۆمەڵگاکەدا ئامادەبێت.  هەمووان دەزانین سیاسەت لە هەرێمدا نەک تەنها سیاسەتێکە لە دەرەوەی دەزگا و یاسا و کۆگیریی و رێکەوتنی کۆمەڵایەتیدا، بەڵکو سیاسەتێکیشە لە دەرەوەی لانی هەرەکەمی شەرمی سیاسیدا. نارسیزمێکی سیاسیی کوشندە ئاراستەی دەکات و بێشەرمی سیاسییش وزەی ناوەکیی ئەم نارسیزمە سیاسییە. ناونیشانی سەرەکیی سیاسەتکردن لە هەرێمدا بێشەرمیی سیاسییە لە هەموو جۆرەکانیدا.  دووهەم: سیاسەتێکی دابڕاو لە لانی هەرەکەمی متمانە.  هیچ شتێک سیاسەت بە رادەی نەمانی متمانە بێنرخ و وێران ناکات. داماڵینی سیاسەت لە متمانە کردەی گۆرىنی سیاسەتە بە کابوس و دەمامکێکی تاریک. لە دەرەوەی متمانەدا سیاسەت رووتدەبێتەوە تەنها بۆ هێز، بۆ دەسەڵاتێکی رووت، بۆ جۆرێک لە سەپاندن و خۆسەپاندنی ترسناک، بۆ لۆژیکی هێز بەتەنها.   سیاسەت ئەگەر هونەری دروستکردنی ژیانێکی گشتیی هاوبەش بێت، ئەم ژیانە هاوبەش و پێکەوەییە، لەسەر دروستبوونی لانی هەرەکەمی متمانە دروستدەبێت. ژیانی گشتیی بەبێ متمانە کۆمەڵگا دەباتەوە بۆ قۆناغی دارستان، بۆ قۆناغی جەنگ، یان ئەگەری جەنگیی بەردەوامی گشت دژ بە گشت. ئەگەر ئاکاری ژمارە یەکی ژیانی کۆمەلایەتیی و ژیانی پێکەوەیی بوونی جیاوازیی و ناکۆکیی بێت، کاری ژمارە یەکی سیاسەت دروستکردنی ئەو لانی کەمەی هاوبەشیی و هاودەردیی کۆمەلایەتییە، کە بوونی پێکەوەیی مرۆڤەکان پەویستی پێیەتی. ئەمەش بەبێ متمانە مەحاڵە.  لەناو بیرۆکەی متمانەدا هەمیشە جۆرێکی تایبەت لە پەیوەندیی «ئەوانیتر»ەوە ئامادەیە، پەیوەندییەک متمانەکردن تیایدا وادەکات لەوە دڵنیابیت کە ئەویتر درۆ و فێڵ و تەڵەکەبازی ئەنجامنادات و ئەو بەڵێنانەی دەیاندات، جێبەجێیان دەکات و ناپاکیی و پیلانی ژێرەکیی و ملشکاندن ئەنجامنادات. متمانە پێداروێکی پێشوەختی خۆبەخۆ نییە، شتێک نییە سروشت سەپاندبێتی، بەڵکو دروستکراو و بەرهەمێکی کۆمەڵایەتیی و سیاسییە. متمانەکردن بەیەکتری داننانە بەوەدا کە هەمووان، سەرجەمی کەس و گروپە لایەنە جیاوازەکان، لەناو یەک واقیعدا کۆبوونەتەوە و ئەو واقیعە هاوبەشی سەرەکیی نێوان هەموویانە. متمانە دیاردەیەک نییە تەنها بە قسەکردن دروستببێت، بەڵکو پێویستیی یە بوونی دەزگا و یاسا و توانای بەرپرسیارکردن و لێپرسینەوەش، هەیە. ئەمانە نەبن متمانە جگە لە دروشم و ئیستیعارەیەکی مردووی ناو زمان و جگە لە بەڵێنێکی درۆزنانە، زیاتر نابێت.  لە ناو فیکر و تیورەی سیاسیدا کەس هێندەی ژنە فەیلەسوفی ئەڵمانی و ئەمریکیی، هانا ئارێنت، لەسەر دیاردەی متمانە و بەڵێندان نەوەستاوە. لای ئەم ژنەفەیلەسوفە بەڵێندان و متمانە بناغەی ژیانی سیاسییە کە ژیانێکی هاوبەش و گشتییە. بەڵێندان بە بێ متمانە هیچ مانایەکی نامێنێتەوە، لەڕەگای متمانەوە بەڵێندان دەکرێت بە واقیع، دەبێت بە بەشێک لە ژیانی هاوبەش. جێبەجێکردنی هەر بەڵێنێکیش هەنگاوێکە بەرەو  متمانەی زیاتر. لای ئەم ژنەفەیلەسوفە بەڵێندان و متمانەکردن بەیەکتری، تاقە رێگایەکە بتوانێت دەرگایەک بە رووی ئایندەیەکی پێکەوەییدا بکاتەوە. هەر بەڵێندان و متمانەکردنیشە  دەتوانێت بەئایندەیەکی هاوەبەشەوە گرێمانبدات.   بە کورتییەکەی متمانە ئەو سەرزەمینەیە کە تیایدا سیاسەت لە ململانێیەکی ملشکێنەرانەوە لەسەر دەسەڵات دەگۆرێت بۆ کردەی بونیادنانی ژیانێکی هاوبەش و پێکەوەیی مانادار، کە کەس و لایەنە جیاوازەکان لەناویدا مانایەک بۆ بوون و ژیانیان بدۆزنەوە.   لەم ئاستەدا ئەوەی لە سیاسەتی کوریدا وونە، بوونی ئەم لانیکەمە لە دڵنیایی و متمانە و رێکەوتنە لەسەر پێناسەکردنی خود و پێناسەکردنی واقیع. وەک ووتم متمانە تەنها بە قسەکردن دروستنابێت، بەڵکو پێویستی بەوەیە دەزگا و یاسا، شوێنی سایکۆلۆژیا و پاڵنەری دەرونیی و زەوق و تێگەیشتنی سنوورداری ئەم یان ئەو سەرکردەی سیاسیی بگرێتەوە.   غیابی شەرمی سیاسیی و متمانە وایانکردنەوە سیاسەت لە هەرێمدا بگۆڕێت نەک تەنها بۆ گەورەترین رێگر لەبەردەم دروستبوونی هەر کۆگیرییەکی نیشتیمانیدا، بەڵکو هەمیشە بە زمانی شەڕی ناوخۆ و بە عەقڵەیتی پێکدادان و یەکتری بەخائین ناونووسکردن بدوێت.         

درەو: لە هێرشەكەی سەر كێڵگەی كۆرمۆر زیان بەر شوێنی بەرهەمهێنان و خەزنكردنی غازەكەی كێڵگەی كۆرمۆر نەكەوتووە تەنیا خەزانی نەفتای كێڵگەكە زیانی بەركەوتووە، بۆ دەستپێكردنەوەی بەرهەمهێنانی غاز داوای گرەنتی دەكرێت. سەرچاوەیەك لە كێڵگەی غازی كۆرمۆرەوە بە (درەو)ی راگەیاند: دەستپێكردنەوەی باركردنی غازی شل كاتیەو تەنیا ئەو غازە شلە بار دەكرێت كە لە خەزانەكاندایەو بەشی نزیكەی (25) تانكەرە، بەڵام بەرهەمهێنان وەستاوە و دەستیپێنەكردووەتەوە. بەپێی وتەی سەرچاوەكە هێرشەكەی سەر كێڵگەی كۆرمۆر تەنیا خەزانی نەفتاكە بەركەوتووە  كە زۆر گەورەبوو تازەش درووستكراوەو بەشی خەزنكردنی (160) هەزار بەرمیل نەوت دەكات و بەركەوتووەو توانای خەزنكردنی نەماوەو كون بووە، بۆ چاككردنەوەی كاتی زۆری دەوێت بۆیە دەبێت خەزانە كۆنەكە چاكبكرێتەوە كە ئەویش پێشتر بەهۆی هێرشی درۆنیەوە كۆن بوو، دوای ئەوەی چوار كرێكار هەوڵی چاككردنیان داو ئەوانیش بەهۆی هێرشی درۆنیەوە گیانیان لەدەستدا بۆیە وازیان لە خەزانە كۆنەكە هێناو ئەو خەزانە تازەیەیان درووستكرد ئەویش بەركەوتووە، ئێستا دەبێت خەزانە كۆنەكە چاكبكەنەوە، چونكە تا شوێنی خەزنكردنی نەفتا نەبێت غاز بەرهەمناهێندرێت و بەیەكەوە بەرهەمدێت. بەپێی وتەی ئەو سەرچاوەیە، بەرپرسانی دانەغاز بۆ دەستپێكردنەوەی بەرهەمهێنانی غاز پێویستییان بە گرەنتی هەیە ناكرێت هەر هەوڵی فراوانكردن بدەن و بە درۆن و موشەك هێرش بكرێتە سەریان و ئەوانیش هەر زەرەمەند بن و نەتوانن كاربكەن، بۆیە ئەمجارە داوای زەمانەت دەكەن. كێڵگەی غازی كۆرمۆر كە گەورەترین كێڵگەی غازی هەموو عێراق و هەرێمی كوردستانە، بە نزیكەی (70%) بەرهەمهێنانی كارەبای هەرێم لەو وێستگانەوەیە كە بە غازی كۆرمۆر كاردەكەن، تا ئێستا چەندین جار روبەرووی هێرشی درۆنی و موشەك بووەتەوە، ئەم كێڵگەیە زۆرجار وەك ململانێی سیاسی لە نێوان یەكێتی و پارتیش بەكارهاتووە بەتایبەت لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا، گەورەترین كێڵگەی غازی كوردستان و عێراقەو سێ جۆر بەرهەمی هەیە: • یەكەم: گازی سروشتی رۆژانە (500 ملیۆن) پێ سێجا بەرهەم دەهێنێت، رەوانەی وێستگەكانی كارەبا دەكرێت لە چەمچەماڵ و بازیان و هەولێر • دووەم: نەفتا بەرهەمی رۆژانە بەگوێرەی دواین راپۆرتی (دانەغاز) بریتییە لە (38 هەزارو 200) بەرمیلە • سێیەم: LPG ئەمە بریتییە لە غازی پێداویستی ماڵان، رۆژانە (هەزارو 150) تەن بەرهەمی هەیە

نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری هەوڵەكانی رۆژئاوا بۆ دووبارە بنیادنانەوەی هەژموونی خۆی لە دڵی جوگرافی و جیۆسیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە عێراق، لەم مانگانەی دوایدا چووەتە ناو قۆناغێكی نوێوە، ئەمەش لەگەڵ گەڕانەوەی زۆرێك لە گەورە كۆمپانیاكانی نەوت و غازی ئەمریكاو ئەوروپا بۆ عێراق؛ دوای دوركەوتنەوەیەكی درێژخایەن. ئامانجی سەرەكیش شكاندنی ئەو پەیوەندییە درێژخایەنەیە لەنێوان عێراق و ئێراندا. رۆژئاوا خوازیارە تەرازووی هێز لە ناوچەكە لە بەرژەوەندی خۆی بشكێنێتەوە، دوور لە چین و روسیا كە هاوشێوەی ئەوەی لە عێراق دەیكەن هەژموونیان بەسەر ئێراندا هەیە، ئەمەش بەواتای پاراستنی باڵادەستیی رۆژئاوایە بەسەر رۆژهەڵاتدا لەڕووی كۆنترۆڵكردنی گەورەترین سەرچاوەكانی یەدەگی نەوت و غاز لە جیهاندا.   لەنێوان دوو بلۆكی گەورەی جیهانیدا، دەستەبەركردنی پشتیوانی بێدەنگی وڵاتانی تری ناوچەكە، بۆ چانسی سەركەوتن یەكلاكەرەوەیە. لێرەوە رۆڵی ئیماراتی یەكگرتووی عەرەبی لە هاوكێشەكەدا  دەستپێدەكات. لە چەند هەفتەی رابردوودا كۆمپانیاكانی (دانەغاز)و (كریسنت پیترۆلیۆم) كە بارەگاكانیان لە ئیماراتە دەستپێكردنی فرۆشی غازیان لە پرۆژەی فروانكردنی غازی كۆرمۆر لە هەرێمی كوردستان رایانگەیاند. ئەم دوو كۆمپانیایە بە گەورەترین هاوپشكی کۆنسۆرتیۆمی پیرڵ پترۆلیۆم دادەنرێن بەرێژەی 35% بۆ هەریەكەیان، لەكاتێكدا ئەو پشكەكانی تر كە دەمێننەوە بەسەر كۆمپانیای تردا دابەشدەبن. پرۆژەی فراوانكردنی كۆرمۆر بە بەهای 1.1 ملیار دۆلار لەلایەن بانكی (شاریقە) لە ئیماراتی یەكگرتووی عەرەبی و قەواڵەكانی پێرل پترۆلیۆم و كۆمپانیایەكی دارایی پەرەپێدانی ئەمریكییەوە بەبەهای 350 ملیۆن دۆلار پارەدار كراوە، كە ئامانج لێی زیادكردنی بەرهەمهێنانە لە 500وە بۆ 750 مەقمەق/ لە رۆژێكدا لە چارەكی یەكەمی 2026.  بەرزكردنەوەی وەبەرهێنانی هەرێمی كوردستان لە بواری غاز و (نەوت)، بەشێكی سەرەكی ستراتیژی خۆرئاوایە بۆ راكێشانی حكومەتی عێراق لە بەغداد بەرەو مۆدێلێكی فراوانتری هاوكاری لەگەڵ هەرێم، كە واشنتۆن و لەندەن لەمێژە پەیوەندی بەهێزی خۆیان لەگەڵیدا پاراستووە.  لەپاڵ كێڵگەی كۆرمۆر، یەكێتیی كۆمپانیاكان هاوكات كێڵگەی غازی چەمچەماڵیش لە هەرێمی كوردستانی عێراق بەڕێوەدەبەن.  كۆمپانیای نیشتمانی ئەبوزەبی بۆ نەوت (ئەدنۆك) بەڕوونی ئارەزووی خۆی بۆ پەرەپێدانی پرۆژەكانی بواری گەڕان و بەرهەمهێنان و پاڵاوتن و پترۆكیمیاوییەكان راگەیاند. كۆمپانیای كریسنت پترۆلیۆم-یش سێ گرێبەستی بۆ ماوەی 20 ساڵ لە ناوچەكانی نەوت و غاز لە پارێزگای دیالە (گێڵگەی جیلابات- قەمەرو كێڵگەی خاشم ئەحمەر- ئینجانا) لە پارێزگای بەسرە (بلۆكی خزر ئەلمای) ئیمزاكرد.. بەواتایەكی تر دەیانەوێت لەدرێژخایەندا هەرێمی كوردستان هەموو پەیوەندییەكانی لەگەڵ كۆمپانیا چینی و روسی و ئێرانییەكان بپچڕێنێت. هەروەك ئەمریكاو ئیسرائیل بەرژەوەندی ستراتیژیی زیاتریان هەیە لە بەكارهێنانی هەرێمی كوردستانی عێراق وەكو بنكەیەك بۆ پرۆسە بەردەوامەكانی چاودێریكردنی دژ بە ئێران. ئەمەش بەتەواوەتی پێچەوانە نیازە ستراتیژییەكانی چین و روسیایە، بۆیە دووبارەبوونەوەی بۆردومانی كێڵگەی كۆرمۆر لەچوارچێوەی ركابەری چین- ئەمریكادایە، كە ئامانج لێی پەكخستنی هەوڵی ئەمریكایە بۆ هەژموونكردن بەسەر كەرتی وەزەدا، بەدیاریكراویش لە عێراق.    

راپۆرتی شیكاری: هێمن خۆشناو كۆمسیۆنی ئاشتی یان به‌ ناوه‌ فه‌رمیه‌كه‌ی (كۆمسیۆنی هه‌ماهه‌نگی نیشتیمانی، برایه‌تی و دیموكراسی) دووشه‌ممه‌ (24 تشرینی دووه‌می 2025) له‌ گرتووخانه‌ی (ئیمرالی) سه‌ردانی رێبه‌ری په‌كه‌كه‌ (عبدالـله‌ ئۆجالان) كرد و گفتوگۆیه‌كی له‌گه‌ڵ ئه‌نجامدا. ئه‌م گفتوگۆیه‌ جارێكی دیكه‌ پرسیاری بۆچی ده‌وڵه‌تی توركیا ئۆجالان وه‌كو موخاته‌ب قه‌بوڵ ده‌كات؟ هێنایه‌وه‌ گۆڕێ. ئه‌گه‌ر پڕۆسه‌ی ناوبراو ناوی (چاره‌سه‌ری دیموكراتیانه‌) بێت یان (توركیا بێ تیرۆر) بێ، له‌ ئه‌نجامدا توركیا به‌دوای چاره‌سه‌ری بۆ كێشه‌یه‌ك ده‌گه‌ڕێت كه‌ ته‌مه‌نی له‌ 100 ساڵ زیاتره‌. سه‌ره‌ڕای پێناسه‌ و خوێندنه‌وه‌ی جیاواز بۆ خودی ئه‌م كێشه‌ 100 ساڵیه‌، كێشه‌كه‌ له‌ هه‌موو بارودۆخێكدا دوو مخاته‌بی هه‌بووه‌ و هه‌یه‌. له‌سه‌ر ناوی بزوتنه‌وه‌ی سیاسی كورد موخاته‌بی ئه‌م كێشه‌یه‌ (ئۆجالان)ﻩ و موخاته‌بی لایه‌نه‌كه‌ی دیكه‌ش راسته‌وخۆ ده‌وڵه‌ته‌ كه‌ له‌م رۆژگاره‌دا (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) نوێنه‌رایه‌تی ده‌كات. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ئه‌رگومێنت، تێز و لێكدانه‌وه‌ی هه‌ردوولا رۆڵی سه‌ره‌كی ده‌گێڕن بۆ گه‌یشتن به‌ چاره‌سه‌ریه‌كی سیاسیانه‌.  له‌ ماوه‌ی رابردوو له‌ ئه‌نجامی گفتوگۆی نێوان ئۆجالان – ده‌وڵه‌ت، لایه‌نی كورد له‌ رێگای شاندێكه‌وه‌ كه‌ به‌ (شاندی ئیمرالی) ناسراوه‌ گفتوگۆی به‌رفراوانی له‌گه‌ڵ ئۆجالان كردووه‌، ئه‌گه‌ر به‌ هێڵه‌ گشتیه‌كانیشی بێت شاندی ناوبراو له‌ دوای 27 شوباتی 2025 یش له‌ رێگای لێدوان و به‌یاننامه‌كانی تێڕوانین و لێكدانه‌وكانی ئۆجالانی به‌ رای گشتی راگه‌یاندووه. به‌ گوێره‌ی زانیاریه‌كان شاندی ده‌وڵه‌ت كه‌ له‌ ماوه‌ی رابردوو له‌ ئیمرالی گفتوگۆی له‌گه‌ڵ ئۆجالان كردووه‌، له‌ سێ كه‌س پێكهاتووه‌ و ئه‌نجامی گفتوگۆكانیان له‌گه‌ڵ ئۆجالان به‌ رێگای سه‌رۆكایه‌تی (میت) گه‌یاندۆته‌ ده‌سه‌ڵاتی سیاسی. له‌ پێناو گواستنه‌وه‌ی گفتوگۆی نێوان هه‌ردوولا بۆ ناو په‌رله‌مانی توركیا و ئاشناكردنی كۆمه‌ڵگا به‌ گفتوگۆكان، عبدالـله‌ ئۆجالان به‌رده‌وام پێشنیاری دامه‌زراندنی كۆمسیۆنێكی كرد له‌ناو په‌رله‌مانی توركیا، له‌ كۆتاییشدا ئه‌م پێشنیاره‌ له‌لایه‌ن بیرۆكراسی ده‌وڵه‌ت قه‌بوڵكرا و ده‌سه‌ڵاتی سیاسیش خستیه‌ بواری جێبه‌جێكردنه‌وه‌. كه‌واته‌ ئۆجالان سه‌رچاوه‌ی بیرۆكه‌ی دامه‌زراندنی (كۆمسیۆنه‌) له‌ناو په‌رله‌مانی توركیا كه‌ به‌ كۆمسیۆنی (هه‌ماهه‌نگی نیشتیمانی، برایه‌تی و دیموكراسی)  ناسراوه‌. به‌بێ گوێدانه‌ ئه‌و لێكدانه‌وه‌، تێز و پێشنیارانه‌ی ئۆجالان ده‌یخاته‌ڕوو كه‌ ئایا راستن یان نا، ئایا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی كورد دایه‌ یان نا، له‌ ئێستادا ئه‌و بۆته‌ ئه‌و دیفاكتۆیه‌ی ده‌سه‌ڵاتی نوێنه‌رایه‌تیكردنی كوردی هه‌یه‌ له‌ رووی سیاسی، رێكخراوه‌یی و كۆمه‌ڵایه‌تی. ئه‌مه‌ش به‌ واتایه‌ دێت كه‌ ئۆجالان له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ نوێنه‌رایه‌تی كورد ده‌كات و سه‌رپه‌رشتی دانوستان ده‌كات له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت. په‌یوه‌ست به‌م نوێنه‌رایه‌تیش به‌رده‌وام ئه‌م پرسیاره‌ ده‌كرێت: ئایا ئۆجالان نوێنه‌رایه‌تی هه‌موو كورد ده‌كات؟ یان نوێنه‌رایه‌تی به‌شێك له‌ كورد ده‌كات؟ یان بۆچی‌ ئۆجالان خۆی له‌ قسه‌كردن به‌ دوور ده‌گرێت به‌ناوی كورد؟ جارێ له‌ هیچ كونجێكی ئه‌م گه‌ردوونه‌ نوێنه‌رایه‌تی سیاسی ناگاته‌ 80٪. هیچ ده‌سه‌ڵاتێكی سیاسی له‌ بواری په‌یوه‌ندیه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كان 100٪ ده‌سه‌ڵاتی نوێنه‌رایه‌تی ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی نیه‌. هه‌ندێك جار ئه‌و پارته‌ سیاسیه‌ی به‌ رێژه‌ی 35٪ ده‌نگه‌كان دێته‌ سه‌ر ده‌سه‌ڵات، هێزی ده‌سه‌ڵات به‌كاردێنێت و له‌ سیاسه‌تی ناوخۆیی وڵاته‌كه‌ی و په‌یوه‌ندیه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كاندا به‌ناوی ده‌وڵه‌ت قسه‌ ده‌كات و هه‌ر بڕیارێكیش بدات ده‌وڵه‌ت پێی په‌یوه‌ست ده‌بێت. له‌م روانگه‌یه‌وه‌ ئه‌گه‌ر ئۆجالان نوێنه‌رایه‌تی كورد بكات هیچ هه‌ڵه‌یه‌ك له‌ مه‌سه‌له‌كه‌دا نیه‌، له‌ ئه‌نجامدا له‌ناو بزوتنه‌وه‌كه‌ی نوێنه‌رایه‌تی هێزی سیاسه‌ت و ئیراده‌كه‌ی ده‌كات.  ئۆجالان له‌ 50 ساڵی دواییدا مۆری خۆی له‌ پڕۆسه‌ی سیاسی و مێژوویی داوه‌، له‌ناو هاوسه‌نگیه‌ ناوچه‌ییه‌كاندا ده‌ستپێشخه‌ری‌ گرتۆته‌ ده‌ست، هه‌روه‌ها وه‌كو رابه‌ری بزوتنه‌وه‌یه‌ی كوردیش دادگاییكرا له‌ ساڵی 1999. له‌م روانگه‌یه‌وه‌ دانیشتنی ئۆجالان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت وه‌كو نوێنه‌ری كورد په‌یوه‌سته‌ به‌ دوو مه‌سه‌له‌، یه‌كه‌میان په‌یوه‌سته‌ به‌و پشتگیریه‌ی له‌ناو كۆمه‌ڵگای كوردی له‌ ئۆجالان ده‌كرێت، دووه‌میشیان په‌یوه‌سته‌ به‌ دونیابینی و توانای ئۆجالان له‌ دۆزینه‌وه‌ی تێز و رازیكردنی به‌رامبه‌ره‌كانی. له‌ ساڵی 1992 كاتێك ئۆجالان له‌ سوریا بۆ گرووپێك له‌ كادیر و سه‌ركرده‌ی حزبه‌كه‌ی قسه‌ ده‌كات ده‌ڵێـت:" له‌ ساڵی 1979 كه‌ هاتمه‌ سوریا ده‌وڵه‌ت متمانه‌ی پێنه‌ده‌كردم، تا ساڵی 1985 توانیم متمانه‌ی ده‌وڵه‌ت به‌ده‌ست بێنم كه‌ مه‌ترسی نیم له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌وان".  له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌م دۆخه‌ دیفاكتۆیه‌ به‌و واتایه‌ نایه‌ت:" ئۆجالان یه‌كسانه‌ به‌ 25 ملیۆن كورد و نوێنه‌رایه‌تی هه‌موو كورد ده‌كات". سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌مانه‌ش په‌یوه‌ندیه‌كی راسته‌وخۆ و هاوته‌ریب هه‌یه‌ له‌ نێوان ئازادی ئۆجالان و چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد. هه‌ر له‌مباره‌یه‌شه‌وه‌ ئۆجالان ده‌ڵێـت:" به‌بێ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد ئازادی كه‌سی گرنگی خۆی نابێت". په‌یوه‌ندی ئازادی ئۆجالان له‌گه‌ڵ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد تا راده‌یه‌كی دیار به‌ دۆزی ئه‌فریقیای باشوور ده‌چێت. له‌ ئه‌فریقیای باشوور سه‌لماندنی مافی خه‌ڵكی ره‌شپێست هاوته‌ریب بوو له‌گه‌ڵ ئازادی (نیلسۆن ماندێلا)‌. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ئه‌گه‌ر بێت و ئۆجالان بڵێت:" سه‌ره‌تا من ئازاد بكه‌ن دواتر قسه‌ له‌باره‌ی چاره‌سه‌ریه‌وه‌ ده‌كه‌ین". ئه‌وه‌ ده‌بێته‌ سیاسه‌تێكی هه‌ڵپه‌رست و نابه‌جێ. به‌ گوێره‌ی دیداره‌كانی ئیمرالی كه‌ دزه‌یان پێكراوه‌ بۆ ناو سۆسیال میدیا ئۆجالان ده‌ڵێت:" سه‌ودا كردن له‌سه‌ر ئازادی من نه‌كه‌ن و نه‌یكه‌نه‌ كاری پێشینه‌، ده‌بێت وابه‌سته‌بین به‌ چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌ی كورد. ته‌نیا بۆ كه‌سی من جه‌خت كردنه‌وه‌ له‌ مافی هیوا شتێكی ئه‌وتۆ نیه‌. ده‌بێت له‌ ئه‌مڕۆ و دواڕۆژدا بۆ هه‌موو گیراوانی سیاسی به‌رگری له‌م پڕه‌نسیپه‌ هاوچه‌رخانه‌یه‌ بكه‌ین".     

  درەو: لیژنەی دادوەری لەلایەن رێکخراوی پێن – کەنەداوە (PEN Canada Awards Night) ەوە بڕیاریدا خەڵاتی ئەمساڵی (ماری ئانژ گاریک) بداتە رۆژنامەنووسی كورد دیاری خالید مارف، لە پای كارو هەوڵەكانی بۆئازادكردنی شێروان شێروانی و هاوڕێكانی، كە ساڵانە ئەو خەڵاتە دەدرێت رۆژنامەنووس و نوسەرێكی بیانی لە كەنەدا. رێكخراوی پین لە كەنەدا بڵاویكردووەتەوە، ئەمساڵ بڕیارمان داوە خەڵاتی (ماری ئانژ گاریک) بدەینە دیاری خالید مارف، لەپای هەوڵە خۆبەخشەكانی بۆ بەرگریكردن لە شێروان شێروانی و هاوڕێكانی لە زیندانی هەرێمی كوردستانی عێراق، هەوڵەكانی لە پشتیوانیكردن بۆیان و داواكردن لە دەستوەردانی حكومەتی كەنەدا بۆ ئازادكردنی رۆژنامەنووس شێروان شێروانی و هاوڕێكانی.  دیاری خالید لە پەیجی تایبەتی خۆی بڵاویكردووەتەوە، رۆژی هەینی 28ی تشرینی یەكەمی 2025 لەلایەن رێکخراوی پێن - کەنەداوە خەڵاتی ماری ئانژ گاریک- وەرگرئەگرم، لەپای ئەوکارانەی لەسەر هاوڕێ و هاوپیشەمان. شیروان شیروانی لە چەند ساڵی رابردودا کردومە، راستی ئەوەی خۆشحاڵم ئەکات ئەوەنیە کە تەنیا خەڵاتەکە بۆ منە، بەڵکو پەیوەندی بە شیروانەوە هەیە کە شایانی زۆر لەوەزیاترە. لەهەمانکات خۆشحاڵم ناوەندێکی جیهانی گرنگی بە ئازادی رادەربڕین لە هەرێمی کوردستان ئەدات.

  راپۆرت: درەو گەورەترین كێڵگەی غازی كوردستان و عێراق لەبەردەم پرۆژەیەكی نوێدایە، كۆمپانیایەكی ئێرانی دەیەوێت بە بۆری غازی كێڵگەكە بگوازێتەوە بۆ هەردوو ناوچەی پیشەسازی (بازیان)و (عەربەت)، غازی ئەم كێڵگەیە دەگاتە ئەفغانستان، بەڵام هەناردەكردنی بە بۆری بۆ توركیا، لەنێوان پارتی و یەكێتیدا كێشەی لەسەرە، رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا سورە لەسەر ئەوەی غازی ئەم كێڵگەیە بگاتە توركیا، ئەنكەرە لەدوای نەوتەوە چاوی بڕیوەتە غازی كوردستان، وردەكاری زیاتر لەبارەی كێڵگەی (كۆرمۆر) لەم راپۆرتەدا. كۆرمۆر بە كورتی •    رووبەری كێڵگە: 510 كیلۆمەتر چوارگۆشە •    ناوچە: سنوری قەزای چەمچەماڵ •     گەورەترین کێڵگەی گازی سروشتییە لە هەرێمی کوردستان و عێراق •    یەدەگی سەلمێندراو: 16 ترلیۆن پێ سێجا كورتەیەكی مێژوویی كێڵگەی (كۆرمۆر) دەكەوێتە خۆرئاوای ناحیەی (قادركەرەم)، ئەم ناحیەیە تاوەكو ساڵی 1976 سەربە قەزای خورماتوو بووە، واتە لەسەر پارێزگای كەركوك ئەژماركراوە، بەڵام لەو ساڵەدا خراوەتەسەر پارێزگای سەڵاحەدین، ساڵی 1987 جارێكی تر ناحیەی (قادركەرەم) لەڕووی ئیدارییەوە دەستكاری كراو خراوەتەسەر قەزای چەمچەماڵ. سەرەتای دۆزینەوەی ئەم كێڵگەیە دەگەرێتەوە بۆ ساڵی 1928، ئەوكات كۆمپانیای نەوتی ئینگلیز گەڕانێكی سەرەتایی تێدا كردووە‌و بیرێكی لێداوە، بەڵام نەوتی دەرنەهێناوە، ئیتر كاركردن لەم كێڵگەیە راوەستاوە. ساڵی 1953 جارێكی تر دەست بەكاركردن كراوەتەوە، ئەوكات پشكنەرەكان زیاتر بەدوای نەوتدا گەڕاون، بەڵام بۆیان دەركەوتووە كێڵگەكە زیاتر غازی تێدایە، بەجۆرێك بڕەكەی دەگاتە (1.8 ترلیۆن) پێ سێجا.   لە كۆتای شەڕی ئێران- عێراقدا، دوای چۆڵكردنی ناحیەی قادر كەرەم‌و شاڵاوی ئەنفال، حكومەتی عێراق جارێكی تر لەڕێگەی هەردوو كۆمپانیای نەوت‌و غازی باكورەوە دەستیكردوەتەوە بە كاركردن لە كێڵگەی (كۆرمۆر)و چەند بیرێكی نوێی لێداوە. لە ساڵی 1990 بەهۆی شەڕی كوەیت‌و گەمارۆی ئابوری سەر عێراقەوە، رژێمی پێشوو كارەكانی خۆی لە (كۆرمۆر) راگرت، لەدوای رووخانی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا كێلگەكە كەوتە دەست حكومەتی هەرێمی كوردستان، نیسانی 2007 حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای (دانەگاز)و (كریسنت پتریۆلیۆم)ی ئیماراتی ئیمزا كرد، گرێبەستەكە مافی (نرخ لەسەردانان، گەشەپێدان، بەرهەمهێنان، بەبازاڕكردن و فرۆشتنی هایدرۆكاربۆنەكان) لە كێڵگەكەدا بە كۆمپانیاكان دەبەخشێت. بەرهەمهێنانی غاز ئۆكتۆبەری 2008دا غاز لە كۆرمۆر بەرهەمهێنرا، لەڕێگای بۆرییەكی 24 ئینجی‌و بەدرێژایی (180) كیلۆمەتر غاز گەیەندرایە وێستگەی كارەبای چەمچەماڵ‌و وێستگەی كارەبای هەولێر. ساڵی 2009وە هەندێك گۆڕانكاری لە پشكەكانی ئەو كۆمپانیایانەدا روویدا كە گرێبەستی (كۆرمۆر)یان وەرگرتبوو، هاوپەیمانی (پێرڵ پترلیۆم) دروستكرا كە هەریەكە لە كۆمپانیاكانی (دانە غاز)و (هیلال)ی ئیماراتی لەخۆدەگرت، كە هەریەكەیان پشكی 50%ی گرێبەستەكەیان برد، دواتر پشكی هەریەكەیان بۆ 35% دابەزی بەهۆی هاتنەناوەوەی هەرسێ كۆمپانیای (MOV)ی نەمساوی و (MOL)ی هەنگاری و (RWE)ی ئەڵمانی بۆ ناو هاوپەیمانێتییەكە، كە هەریەكەیان رێژەی 10%ی پشكەكانیان وەرگرت. بەڵام دواجار كارەكە لای كۆمپانیای (دانەغاز)ی ئیماراتی مایەوە، (دانە غاز) خۆی وەكو گەورەترین كۆمپانیای ناوچەیی تایبەت بە بەرهەمهێنانی غازی سروشی لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەناسێنێت، ئەم كۆمپانیایە لە دێسەمبەری 2005 دامەزراوە‌و لە بازاڕی دراوی (ئەبوزەبی) تۆماركراوە، جگە لە هەرێمی كوردستان، لە میسر‌و ئیماراتی عەرەبیش كاردەكات. بەپێی قسەی مەجید جەعفەر بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای دانەگاز بەپێی خەمڵاندنەکانمان، سەلمێنراوە کە 15 ترلیۆن پێ سێجا یەدەگی گازی سروشتی لە کوردستان هەیەو ئەگەر هەیە 80 ترلیۆنی دیکەش هەبێت. بەپێی خەمڵاندنەکانیشمان پێویستی بازاڕی هەرێمی کوردستان نزیکەی ملیارێک پێ سێجایە لە رۆژێکدا.   بەپێی ئەو گرێبەستەی لەگەڵ حكومەتی هەرێم كردویەتی، كۆمپانیای (دانەغاز) لە كێڵگەی كۆرمۆر تەنیا بەرهەمهێنان دەكات و خۆی بەرهەمەكانی غاز و نەوتی كێڵگەكە دەفرۆشێتەوە، ئەمە وایكردووە هەندێك پێیان وابێت حكومەتی هەرێم دەستی بۆ گێڵگەكە نەبردایە باشتر بوو، چونكە قازانجێكی ئەوتۆی دەستناكەوێت. دەستپێکی ساڵی 2022 كۆمپانیای "دانە گاز" بەرزكردنەوەی بەرهەمهێنانی غازی لە هەرێمی كوردستان بۆ ‏ئاستێكی پێوانەیی راگەیاند. ئاشكرایكرد لە كێڵگەی كۆرمۆ ئاستی بەرهەمهێنانی ‏غازی بۆ (452) ملیۆن پێ سێجا ڕۆژانە بەرزكردوەتەوە، بەم پێیەش‏ بەراورد بە ساڵی 2018 ئاستی بەرهەمهێنان بەڕێژەی 50% زیادیكرد بوو، وەك ئەوەی كۆمپانیاكە ئەوكات رایگەیاندبوو، پلانی هەبوو تا مانگی نیسانی 2023، ئاستەكە بگەیەننە (700) ملیۆن پێ ‏سێجای رۆژانە. وەكو (دانە غاز) خۆی دەڵێ: لەدوای ساڵی 2009وە كێڵگەی (كۆرمۆر) چەندین چاكسازیی تێدا كراوە، یەكێك لە پرۆژەكان لە 2020دا تەواو بووە، دوو پرۆژەی تر بۆ فراوانكاریی كە لە ساڵانی 2018و 2022 جێبەجێكراون، بونەتە هۆی ئەوەی توانای بەرهەمهێنان بەرێژەی 60% زیاد بكات، بەجۆرێك ئاستی بەرهەمهێنانی رۆژانەی غازی سروشتی كە لە 2018دا بڕی (305 ملیۆن) پێ سێجا بووە، لە كۆتایی 2022دا بۆ (500 ملیۆن) پێ سێجا بەرزبوەتەوە. كۆمپانیای (دانەغاز) لە ساڵی 2019دا رێككەوتنێكی (20 ساڵە)ی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان ئیمزا كردووە، ئەمە وایكرد كۆمپانیا ئیماراتییەكەو هاوبەشەكانی، بڕیار بدەن لەسەر زیادكردنی بەرهەمهێنان و پرۆسێسكردن (250 ملیۆن) پێ سێجای غازو (7 هەزار) بەرمیل كۆندێنسەیت بەشێوەی رۆژانە، بەمەبەستی  فرۆشتنی بە حكومەتی هەرێم، ئەمەش لەڕێگەی پرۆژەیەكەوە بەناوی (كۆرمۆر 250)، پرۆژەیەك كە بە قسەی كۆمپانیاكە دەبوو لە چارەكی دووەمی 2024دا تەواو ببێت و بڕی (806 ملیۆن) دۆلار وەبەرهێنانی تێدا بكرێت، بەڵام تائێستا پرۆژەی فراوانكردنەكە تەواو نەبووە. لە ئابی 2024دا كۆمپانیای (دانەغاز) لە راگەیەندراوێكدا ئاشكرایكرد، کۆنسێرتیۆمی (پێرڵ پترلیۆم) كۆتایی بە گرێبەستی كاركردن لەگەڵ (ئینەرفلێكس) هێناوە. كۆمپانیای (ئینەرفلێكس) بەڵێندەری پەرەپێدانی كێڵگەی غازی كۆرمۆر بوو لە (كۆرمۆر 250). وەكو دانە غاز باسی كردووە، هۆكاری هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستەكە لاوازی ئاستی كاركردنی (ئینەرفلێكس) بووە، كە بەشێوەیەكی جەوهەری گاریگەریی لەسەر توانای كۆمپانیای ناوبراو لە پابەندبوون بە گرێبەستەكەیەوە دروستكردووە،  ئەمە جگە لە دواكەوتنی پرۆسەی پەرەپێدانی (كۆرمۆر 250)و تەواونەكردنی لە وادەی خۆیدا. لەبەرەنجامی ئەمەدا، كۆمپانیای پێرڵ پترلیۆم (هاوپەیمانی ئەو كۆمپانیایانەی كە كۆمپانیای هیلال و دانەغاز سەرۆكایەتیی دەكەن)، ناچار بووە بەشێوەیەكی راستەوخۆ دەستوەردان بكات بەمەبەستی تەواوكردنی پرۆسەی پەرەپێدانی كێڵگەی كۆرمۆر لە كاتێكی گونجاودا؛ لەدوای هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی كۆمپانیای (ئینەرفلێكس)، ئیتر كۆمپانیای (پێرڵ پترلیۆم) خۆی بەشێوەی راستەخۆ قۆناغەكانی تری پرۆسەی پەرەپێدانی (كۆرمۆر 250)ی وەرگرتووە، ئاماژەی بەوەكردووە بەم هەنگاوە پرۆسەی پەرەپێدانی كێڵگەكەی خستوەتەوە سەر ئاڕاستە دروستەكەی خۆی. بەگشتیی، بڕیارە پرۆژەی (كۆرمۆر 250) ئاستی بەرهەمهێنانی غاز لە كێڵگەكە لە (500 ملیۆن) پێ سێجاوە بۆ (750 ملیۆن) پێ سێجا بەرزبكاتەوە.    بەرهەمی كۆرمۆر كێڵگەی كۆرمۆر بەگشتیی سێ جۆر بەرهەمی هەیە، كە ئەمانەن: •    یەكەم: گازی سروشتی رۆژانە (500 ملیۆن) پێ سێجا بەرهەم دەهێنێت، رەوانەی وێستگەكانی كارەبا دەكرێت لە چەمچەماڵ و بازیان و هەولێر، بەپێی قسەی (دانەغاز) پشكدارە لە بەرهەمهێنانی رێژەی زیاتر لە 80%ی تێكڕای كارەبای بەرهەمهێنراوی هەرێمی كوردستان، بۆیە هەر كاتێك ئەم كێڵگەیە توشی گرفتی تەكنیكی دەبێتەوە یان كاری نۆژەنكردنەوەی بۆ دەكرێت یاخود رووبەڕووی هێرشی موشەكی دەبێتەوە كارەبا لە كوردستان توشی قەیران دەبێت. •    دووەم: نەفتا بەرهەمی رۆژانە بەگوێرەی دواین راپۆرتی (دانەغاز) بریتییە لە (38 هەزارو 200) بەرمیلە، ئەم نەوتە كە پێشتر دەخرایە ناو بۆریی نەوتی كوردستانەوە بەمەبەستی بەرزكردنەوەی كوالیتییەكەی، ئێستاو لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتی كوردستانەوە بە دوو كۆمپانیای ناوخۆیی دەفرۆشرێت، بەگوێرەی دواین بەدواداچوونی (درەو)، ئێستا مانگانە (40 هەزار) تەن نەفتا لەرێگەی ئەو دوو كۆمپانیایەوە رەوانەی ئێران و لەوێشەوە رەوانەی (دوبەی) دەكرێت، نرخی هەر تەنێك نەفتای كۆرمۆر بڕی (650 بۆ 700) دۆلارە، بەم نرخەوە 10%ی هەر تەنێك قازانج دەستی كۆمپانیا هەناردەكارەكان دەكەوێت. ئەوەی لە بابەتی نەفتای كۆرمۆردا قسەی جددی لەبارەوە دەكرێت ئەوەیە، بۆچی حكومەت و ئیدارەی یەكێتیی لە سنورەكە شكستیان هێناوە لە دروستكردنی پاڵاوگەیەك لە سنوری چەمچەماڵ بەمەبەستی بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەكان بەتایبەتیش بەنزین بۆ دابینكردنی لانی كەمی پێداویستی نەوت و بەنزینی سنورەكەو لەبری ئەوە بە نرخێكی زۆر هەرزانتر لە بازاڕی جیهانی رەوانەی دەرەوە دەكرێت؟!. بەرهەمی نەوت لە (كۆرمۆر) لەماوەی ساڵانی 2016 بۆ 2020 بەمشێوەیە بووە: •    2016: 13 هەزار بەرمیلی رۆژانە •    2017: 13 هەزار بەرمیل •    2018: 15 هەزار بەرمیل •    2019: 15 هەزار بەرمیل •    2020: 15 هەزار بەرمیل •    سێیەم: LPG ئەمە بریتییە لە غازی پێداویستی ماڵان، رۆژانە (هەزارو 150) تەن بەرهەمی هەیە، لەم بڕە بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، رۆژانە (650) تەنی لەرێگای تانكەرەوە لە ئێرانەوە رەوانەی ئەفغانستان دەكرێت، هەر تەنێكی بۆ بازاڕی دەرەوە بە بڕی (ملیۆنێك و 200 هەزار) دینار دەفرۆشرێت، ئەو كۆمپانیایەی كە رەوانەی دەرەوەی دەكات لە هەر تەنێك 600 دۆلار قازانجی دەستدەكەوێت. كۆمپانیای (دانەغاز)، غازی (LPG) كۆرمۆر بۆ بازاڕی ناوخۆ بە كۆمپانیای (ساوس كوردستان) دەفرۆشێت كە كۆمپانیایەكی ناوخۆییە،  ئەم كۆمپانیایە غازەكە بەتانكەر دەگوازێتەوە بۆ هەموو پارێزگاكانی هەرێم، ئەوەی دەمێنێتەوە رەوانەی ئەفغانستانی دەكات. هەر تەنێك لە غازی (LPG) بۆ بازاڕی ناوخۆ بۆ هەر تەنێك بە بڕی (518 هەزار) دەفرۆشرێت. بۆری كۆرمۆر- بازیان- عەربەت بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، ئیدارەی گشتیی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بەمدواییانە لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئێرانی لە گفتوگۆدایە بەمەبەستی راكێشانی بۆرییەكی غاز لە (كۆرمۆر)ەوە بۆ هەردووو ناوچەی پیشەسازیی (بازیان) و (عەرەبەت)، وەكو باسدەكرێت درێژیی بۆرییەكە (147 كیلۆمەتر)ەو خەمڵاندنی پوختەی داهات لەم پرۆژەیەدا مانگانە (15 بۆ 20 ملیۆن) دۆلارە كە بۆ ئیدارەی گشتیی یەكێتیی دەگەڕێتەوە. یەكێتیی نیشتمانی وەكو دەسەڵاتداری ئەو زۆنەی كە كێڵگەی (كۆرمۆر)ی تێدایە، لە ساڵی 2019وە بیرۆكەی ئەوەی گەڵاڵە كردووە مامەڵە بە غازی ئەم كێڵگەیەوە بكات لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی عێراق. لە ساڵی 2021و بەر لە رووداوەكانی 8ی تەموزی ناوخۆی یەكێتیی (تەقینەوەی ناكۆكی ئامۆزاكان و یەكلابوونەوەی یەكێتیی بۆ كوڕانی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی)، وەفدێكی یەكێتیی بەنهێنی چووە ناو گفتوگۆوە لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق، یەكێتیی لەم گفتوگۆیەدا پێشنیازی ئەوەی كرد كۆمپانیایەك بەناوی "كۆمپانیای غازی سلێمانی" بە هاوبەشیی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی عێراق دروست بكات، ئەم كۆمپانیایە هاوبەش بێت لەنێوان پارێزگای سلێمانی‌و وەزارەتی نەوتی عێراقداو كۆنترۆڵی هەموو كیڵگەكانی نەوت‌و غازی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی (تەقتەق، كۆرمۆر، حەسیرە، چیا سورخ) بكات، بە كیڵگەكانی سنوری كەركوك‌و خانەقینیشەوە. كرۆكی پرۆژەكە ئەوە بوو، غازی كۆرمۆر بە بۆریی بگەیەندرێتە هەموو ماڵێك لە زۆنی سەوز، دواتر ئەگەر پارتی قایل بێت پرۆژەكە بۆ سەرتاسەری كوردستان گەورە بكرێت. ئەوانەی شارەزای بواری وزە بوون لەناو یەكێتیدا، ئەوكات باسیان لەوە دەكرد، غازەكەی سنوری یەكێتیی دەتوانێت پێداویستی ناوخۆی عێراق پڕبكاتەوە‌و وادەكات چیتر عێراق پێویستی بە كڕینی غاز نەبێت لە ئێران بۆ كارپێكردنی وێستگەكانی كارەبا، ئەمریكییەكانیش پاڵپشتی ئەم هەنگاوە دەكەن‌و یەكێتی دڵنیایی لە بەرپرسانی بواری وزەی ئەمریكا لەمبارەیەوە وەرگرتووە، بەڵام هەنگاوێكی لەمجۆرە رەنگە ئێرانییەكان نیگەران‌و توڕە بكات، بەتایبەتیش كە غازی هەرێمی كوردستان دەبێت بە بەدیلی غازەكەی ئێران لە عێراقدا. هەر لەوكاتەوە تائێستا یەكێتیی دەیەوێت هەموو ئەم كارانە بە مەرجی ئەوە بكات، بەغداد بە جیا موچەو خەرجیی سنوری سلێمانی دابین بكات‌و بەشێوەی راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ پارێزگای سلێمانیدا بكات، نەك لەڕێگەی حكومەتی هەرێمی كوردستانە‌و پارتی دیموكراتی كوردستانەوە، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە لەو ساڵانەی دوایدا مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی بە ئاشكراو لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا وتی:" هەندێك كەیس هەیە ناتوانین دەستی بۆ ببەین، چونكە رەنگە ببێت بەهۆی سەرهەڵدانەوەی شەڕی ناوخۆ". ئەم ساڵانەی دوایی زیاتر ناكۆكی نێوان پارتی و یەكێتیی لەسەر چۆنیەتی مامەڵەكردن بە غازی كۆرمۆرەوە دەركەوت، كێڵگەیەك كە سەرچاوەی سەرەكی غازی وێستگەكانی كارەباو ماڵانە لە هەرێمی كوردستان. شوباتی 2022 رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا بەفەرمی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانی بانگهێشتی ئەنكەرە كرد، دوای ئەم دیدارە سەرۆكی توركیا بە فەرمی رایگەیاند، داوای لە سەرۆكی هەرێم كردووە غازی سروشتی كوردستان هەناردەی توركیا بكات. ئەم قسەیەی ئەردۆغان بەس بوو بۆ ئەوەی دواتر هەرێمی كوردستان بكەوێتە ژێر فشارێكی بەهێزی حكومەتی فیدراڵی عێراق‌و كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە، بەتایبەتیش لەو هەر لەو رۆژگارەدا بوو كە بەڕێوەبەری كۆمپانیای (دانەغاز) لێدوانێكی داو وتی:" دەتوانین بە غازی چەمچەماڵ سوتەمەنی بۆ عێراق‌و توركیاش دابین بكەین". هەر لەو مانگەدا كە نێچیرڤان گەشتەكەی كرد بۆ توركیا (شوبات)، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بەشێوەیەكی كتوپڕ‌و دوای (10) ساڵ سڕكردنی، بڕیاری خۆی لەبارەی سكاڵایەكی وەزارەتی نەوتی عێراقەوە یەكلاكردەوە‌و یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستانی هەڵوەشاندەوە‌و حوكمیدا بەوەی دەبێت هەرێم نەوت‌و غازی خۆی رادەستی بەغداد بكات. ئەم بڕیارە پێگەی هەرێمی كوردستان لەناو عێراق بردە دواوە، پێشتر ئەگەر وەفدەكانی هەرێمی لە دانوستانەكانیاندا بۆ پێكهێنانی كابینەكانی حكومەت باسیان لە جێبەجێكردنی ماددەی (140)ی تایبەت بە چارەنوسی ناوچە جێناكۆكەكان‌و پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق كردبێت، ئێتر لەوكاتەوە تائێستا مانشێتی سەرەكی دانوستانەكانیان چارەنوسی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستانە.    ناوەڕاستی 2022 هەوڵی هەناردەكردنی غازی سروشتی كوردستان بۆ توركیا هاوشێوەی نەوتەكە، كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە؛ حكومەتی هەرێم بە فەرمی كۆمپانیای (كار)ی راسپارد دەست بە كاركردن بكات بەمەبەستی دروستكردنی بۆرییەكی غاز لە كێگەی كۆرمۆرەوە بۆ دهۆك، هێزە ئەمنییەكانی یەكێتیی رێگرییان لە كاركردنی كۆمپانیای (كار) كرد. رۆژی 28ی نیسانی 2022 بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی لە هەولێر لەگەڵ نوێنەری نێردەی دیپلۆماسی وڵاتان‌و رێكخراو ئاژانسە نێودەوڵەتییەكاندا كۆبووەوە، لەم كۆبونەوەیەدا لەبارەی پرسی هەناردەكردنی غازی كوردستانەوە وتی:" دەبێت گرێبەست‌و شێوازەكەی بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان روونبكرێتەوە، نامانەوێت مەینەتییەكی تر بەسەر هەرێمەكەماندا بهێنین. بە شەفافی كار لەسەر ئەم كەیسە بكرێت‌و هاوڵاتییانی كوردستان بەشێكبن لە پرۆسەكە. هەموو هەوڵێكیش لەدەرەوەی ئەم داواكارییانە ئەوا روون‌و ئاشكرا رایدەگەیەنم، دەبێت بەسەر لاشەی بافڵ جەلال تاڵەبانیدا بۆری غاز هەناردەی دەرەوە بكرێت". لەوكاتەوە تائێستا ئیتر چارەنوسی غازی كۆرمۆر لەنێوان دوو پرۆژەی جیاوازی پارتی و یەكێتیی بە هەڵواسراوی ماوەتەوە، پرۆژەی پارتی هەناردەكردنی زیادەی غازەكەیە بۆ توركیا، پرۆژەی یەكێتیی مامەڵەكردنە بە غازەكەوە لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی عێراق. كۆرمۆر لەنێوان دادگاو بۆردوماندا ! كۆرمۆر تەنیا لەنێوان پرۆژەی پارتی و یەكێتیدا گیری نەخواردووە، لەلایەكی تریشەوە كۆمپانیای نەوتی باكور كە سەربە وەزارەتی نەوتی عێراقە دەیەوێت ئەم كێڵگەیە لە هەرێمی كوردستان وەربگرێتەوە. رۆژی 5ی ئایاری 2022 كۆمپانیای نەوتی باكور بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە، باسی لەوەكرد، حكومەتی هەرێمی كوردستان زیادەڕۆیی كردوەتەسەر كێڵگە نەوتییەكانی سەربە كۆمپانیای باكور لەوانە (خورمەڵە، ئاڤانا، سەفیە، كۆرمۆر)، كۆمپانیای نەوتی باكور لە دادگاكانی عێراق لەبارەی (خورمەڵە‌و كۆرمۆر)ەوە سكاڵای لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان تۆمار كردووە. سەرباری سكاڵا یاساییەكەی كۆمپانیای نەوتی باكور، لە حوزەیرانی 2022دا لە ماوەی سێ رۆژدا سێجار بە موشەك هێرشكرایەسەر كێڵگەی كۆرمۆر، پێشترو بەر لەم هێرشانە، (9) جاری تر بە موشەك و درۆن هێرش كرابووە سەر كێڵگەكە، لەوتەوە تائێستا هیچ گروپێك بەرپرسیارێتیی ئەو هێرشانەی نەگرتوەتە ئەستۆ، بەشێوەی ناڕاستەوخۆ پەنجەی تۆمەت بۆ گروپە چەكدارەكانی ناو حەشدی شەعبی درێژ دەكرێت كە نزیكن لە كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە، هەر كاتێك باس لە هەناردەكردنی غازی كۆرمۆر بۆ توركیا یاخود زیادكردنی ئاستی بەرهەمهێنانی كێڵگەكەو ناردنی بۆ عێراق دەكرێت، هێرشەكان دەستپێدەكەنەوە، ئێران خۆی غازی سروشتی بە عێراق دەفرۆشێت، رەنگە نیگەران بێت لەوەی جێگرەوەی غازەكەی لە كۆرمۆرەوە بۆ دروست ببێت. غازی كۆرمۆر بۆ كارەبای كەركوك رۆژی 6ی تشرینی دووەمی 2023، وەزارەتی نەوتی عێراق ئاشكرایكرد، بۆری گواستنەوەی غازی كێڵگەی "كۆرمۆر"ی بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك تەواو كردووە، بۆرییەكە 16 ئینجە‌و توانای هەیە رۆژانە (100 مقمق) غاز رەوانە بكات. ئەم هەواڵە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان پێشبینیكراو نەبوو، وەزارەت هەر زوو بێئاگایی خۆی لەم مامەڵەیە راگەیاند، هاوكات بەرپرسانی باڵای یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیش وەكو دەسەڵاتدار بەسەر كێڵگەی "كۆرمۆر" بێئاگایی خۆیان نیشاندا. بەڵام دواتر دەركەوت، وەزارەتی نەوتی عێراق بەگوێرەی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە ژمارە (23392)ی ساڵی 2023 مامەڵەی كڕینی غازی كۆرمۆری لەگەڵ كۆمپانیای (هیلالی) ئیماراتی كردووە، كۆمپانیاكە پشكی خۆی لە غازەكە بە وێستگەی كارەبای كەركوك فرۆشتووە. په‌رله‌مانتار (عوده‌ی عه‌واد) سكاڵایەكی یاسایی لەسەر ئەم كەیسە لە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق تۆماركرد، 4ی كانونی یەكەمی 2023 سكاڵاكەی رەتكرایەوە،‌ به‌به‌هانه‌ی ئه‌وه‌ی سكاڵاكار (واتا عوده‌ی عه‌واد) هیچ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی له‌و بابه‌ته‌دا نییه‌  كه‌ سكاڵاكه‌ی له‌سه‌ر تۆماركردووه‌، بەڵام دادبینییەكان لەسەر ئەم كەیسە هەندێك زانیاری نوێی ئاشكراكرد. ئەوكات پارێزه‌ری یاسایی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵیدا لەبارەی كەیسی كڕینی غازی كۆرمۆر بۆ وێستگەی غازی كەركوك دوو وه‌ڵامنامه‌ی پێشكه‌شكردووه‌، وه‌ڵامی یه‌كه‌م له‌ رۆژی 13ی ئه‌یلولی 2023و ئه‌وی تر له‌ 12ی تشرینی یه‌كه‌می 2023دا بوو‌. به‌پێی ئه‌وه‌ی له‌ وه‌ڵامی پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقدا هاتبوو‌، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی فیدراڵ پشتبه‌ست به‌ ده‌سه‌ڵاته‌كانی خۆی كه‌ له‌ مادده‌ی (80)ی ده‌ستوردا هاتووه‌، فه‌رمانی بۆ وه‌زاره‌تی نه‌وت ده‌ركردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی بكڕێت، ئه‌مه‌ش به‌مه‌به‌ستی ئاماده‌كردنی سه‌رچاوه‌ی تری وزه‌ بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با، به‌له‌به‌رچاوگرتنی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رماو كه‌مبوونه‌وه‌ی كاته‌كانی پێدانی كاره‌با به‌ هاوڵاتیان. له‌ به‌شێكی تری وه‌ڵامنامه‌كه‌یدا، پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق باسی له‌وه‌كرد، گفتوگۆو دانوستان له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی كه‌ له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر كارده‌كات، له‌ساڵی 2020وه‌ ده‌ستیپێكردووه‌و پرۆسه‌ی كڕینی غازی كۆرمۆر له‌و كۆمپانیایه‌ كاتێك ده‌ستپێده‌كات كه‌ سه‌رجه‌م بابه‌ته‌ یاساییه‌كان چاره‌سه‌رده‌كرێن، به‌گوێره‌ی ئه‌وه‌ی له‌ بڕیاره‌كانی دادگای فیدراڵیدا هاتوون. پارێزه‌ری سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌به‌رده‌م دادگادا بۆ به‌رگریكردن له‌ بڕیاره‌كه‌ی حكومه‌ت وتی" بڕیاری حكومه‌ت بۆ كڕینی غازی كۆرمۆر هیچ ئاماژه‌یه‌كی تێدا نییه‌ بۆ دووباره‌ كاركردنه‌وه‌ی به‌و گرێبه‌ستانه‌ی كه‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان كردویه‌تی، ئه‌م گرێبه‌ستانه‌ به‌ر له‌ ده‌رچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی لێكه‌وتی لاوه‌كیان به‌جێهێشتووه‌‌، له‌وانه‌ غازی به‌رهه‌مهێنراو كه‌ بووه‌ به‌ به‌رهه‌مێك بۆ فرۆشتن و ناتوانرێت جارێكی تر بگه‌ڕێندرێته‌وه‌ بۆ كێڵگه‌كه‌، هه‌روه‌ك كڕینی ئه‌م به‌رهه‌مه‌ به‌واتای نیشاندانی ره‌زامه‌ندی نییه‌ له‌سه‌ر گرێبه‌ستی ئیمزاكراو له‌نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و كۆمپانیای وه‌به‌رهێن (مه‌به‌ستی كۆمپانیای هیلالی ئیماراتییه‌)، سه‌رباری ئه‌مه‌ بڕیاری دادگای فیدراڵ (ژماره‌ 59ی 2012 و كۆكراوه‌كه‌ی ژماره‌ 110ی 2019) باسی له‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ یان به‌رده‌وامبوونی ئه‌و گرێبه‌ستانه‌ نه‌كردووه‌ كه‌ به‌پێی یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێمی كوردستان كراون (ئه‌م یاسایه‌ به‌بڕیاری دادگای فیدراڵی هه‌ڵوه‌شێندراوه‌ته‌وه‌)". به‌هۆی ئه‌وه‌ی په‌رله‌مانتار عوده‌ی عه‌واد سكاڵای له‌سه‌ر وه‌زاره‌تی نه‌وتیش كردبوو، له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته، پارێزه‌ری وه‌زاره‌تی نه‌وت له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵیدا له‌ رۆژی 15ی تشرینی یه‌كه‌می 2023 لائیحه‌یه‌كی پێشكه‌شكردووه‌و ئاماژه‌ی به‌ هه‌مان هۆكاره‌كانی پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیران كردووه‌ له‌باره‌ی بابه‌تی كڕینی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی نه‌وته‌وه‌، به‌ڵام هه‌ندێك پاڵنه‌ری تریشی بۆ هۆكاری ده‌ركردنی بڕیاره‌كه‌ باسكردووه‌، له‌وانه‌: •    خه‌رجی كڕینی غازی كۆرمۆر كه‌متره‌ له‌ كڕینی غازی ئێران و ‌زۆرتره‌ له‌ خه‌رجی كڕینی غازی به‌سره‌. •    تائێستا هیچ گرێبه‌ستێك له‌گه‌ڵ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتیدا نه‌كراوه‌ بۆ كڕینی غازی كۆرمۆر. •    رۆڵی وه‌زاره‌تی نه‌وت ته‌نیا له‌ بابه‌تی لۆجستی تایبه‌ت به‌ كاروباری گواستنه‌وه‌و نۆژه‌نكردنه‌وه‌دا كورتده‌بێته‌وه‌، چونكه‌ لایه‌نی تایبه‌تمه‌نده‌ له‌م بابه‌ته‌دا هاوشێوه‌ی هاورده‌كردنی غازی ئێران و، لایه‌نی سودمه‌ند له‌ گرێبه‌ستی پلانبۆدانراو له‌گه‌ڵ كۆمپانیای هیلال، وه‌زاره‌تی كاره‌بایه‌. •    وه‌زاره‌تی نه‌وت هێشتا ده‌یه‌وێت رێوشوێنی یاسایی پێویست بگرێته‌به‌ر بۆ زامنكردنی یاسایبوونی گرێبه‌سته‌كه‌، به‌جۆرێك پێچه‌وانه‌ نه‌بێت له‌گه‌ڵ یاسای به‌ركارو ئه‌و بڕیارانه‌ی كه‌ له‌لایه‌ن دادگاوه‌ ده‌رچوون. به‌هۆی ئه‌وه‌ی له‌ سكاڵاكه‌ی په‌رله‌مانتار عوده‌ی عه‌واد دا وه‌كو سكاڵا له‌سه‌ر كراو ناوی هێنراوه‌،‌ وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵیش پارێزه‌ری خۆی ناردوه‌ته‌ دادگای فیدراڵی و؛ له‌ لائیحه‌ی خۆیدا باسی له‌وه‌كردووه‌، هیچ بڕه‌ پاره‌یه‌كی له‌ به‌رژه‌وه‌ندی وه‌زاره‌تی نه‌وت پێنه‌دراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی غازی به‌رهه‌مهێنراوی كێڵگه‌ی كۆرمۆری پێ بكڕێت (له‌ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی له‌چوارچێوه‌ی گروپی كۆمپانیای پێرڵ پترلیۆم كه‌ ئێستا له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ هه‌رێمی كوردستان وه‌به‌رهێنان ده‌كات). پارێزه‌ره‌كه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵ ئاماژه‌ی به‌وه‌كردبوو‌، وه‌زاره‌تی دارایی هیچ داواكارییه‌كی ئاڕاسته‌ نه‌كراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بڕه‌ پاره‌یه‌ك له‌ چوارچێوه‌ی یاسای بودجه‌دا دابنێت بۆ كڕینی غاز له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر. كۆرمۆر لە دادگای لەندەن گرێبەستی بەرهەمهێنانی غاز لە كێڵگەی كۆرمۆر یەكێك لە دیارترین ئەو ئاڵنگارییانە بووە ئۆكتۆبەری 2013 رووبەڕووی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم بووە، ئاڵنگارییەك كە لە میدیاو شەقامی هەرێمی كوردستان وەكو شكستێكی گەورە بۆ وەزارەت تەماشا دەكرا، كەیسی ئەم كێشەیە گەیشتە دادگای لەندەن، لێرەدا دەقی راگەیەندراوێكی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بڵاودەكەینەوە كە رۆژی 30ی ئابی 2017 بڵاوكراوەتەوە، راگەیەندراوەكە بە وردی گوزارشت لە كێشەكەو چۆنییەتی رێككەوتنەكە دەكات: دەقی راگەیەندراوەكەی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان 30 ئابى2017 بڵاوكراوه‌ى ڕۆژنامه‌وانیى هاوبه‌شى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و كۆنسۆرتیۆمى پێڕل سه‌باره‌ت به‌ گه‌یشتنیان به‌ یه‌كلاكردنه‌وه‌ى كۆتاییى سه‌رجه‌م ناكۆكییه‌كانی نێوانیان. ڕێككه‌وتنامه‌ى یه‌كلاكردنه‌وه‌ى ناكۆكییه‌كانى نێوان حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستانى عیراق و كۆمپانیاكانى (دانا گاز، هیلال پترۆلیۆمى نێوده‌وڵه‌تى، پێڕل پترۆلیۆم) كه‌ به‌ یه‌كه‌وه‌ به‌ (كۆنسۆرتیۆم) ناویان دێت. ڕۆژى 4 ى نیسانى ساڵى 2007 (حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان) و كۆنسۆرتیۆمى كۆمپانیاكان به‌یه‌كه‌وه‌ ڕێككه‌وتنێكى به‌راییان ئیمزا كرد له‌سه‌ر وه‌به‌رهێنان له‌ هه‌ردوو كێڵگه‌ى (كۆڕمۆڕ و چه‌مچه‌ماڵ)، به‌ڵام دواتر له‌سه‌ر چه‌ند بابه‌تێكى دیاریكراوى ئه‌و ڕێككه‌وتنامه‌یه‌ ناكۆكى سه‌ری هه‌ڵدا و ڕۆژى 21 ى تشرینى یه‌كه‌مى ساڵى 2013 ئه‌و ناكۆكیانه‌ ئاڕاسته‌ى ناوبژیوانیى نێوده‌وڵه‌تى كرا له‌ چوارچێوه‌ى ڕێساكانى (دادگاى له‌نده‌ن بۆ ناوبژیوانیى نێوده‌وڵه‌تى) و به‌ كه‌یسى ژماره‌ 132527 تۆمار كرا بۆ بڕیاردان له‌سه‌ر ئه‌و ناكۆكیانه له‌‌ لایه‌ن چه‌ند داوه‌رێكى ناوبژیوانییه‌وه‌ له‌ له‌نده‌ن. لایه‌نه‌كان ئه‌مڕۆ به‌ هاوبه‌شى ڕێككه‌وتن له‌سه‌ر یه‌كلاكردنه‌وه‌ى كۆتاییى سه‌رجه‌م ناكۆكییه‌كانى نێوانیان به‌ شێوه‌یه‌كى دۆستانه‌ له‌ ڕێگاى كۆتایهێنان به‌ ناوبژیوانیى نێوانیان و هه‌ر پرۆسه‌یه‌كى ترى په‌یوه‌ندیدار به‌ دادگاوه‌، هه‌ره‌وها كۆتاییهێنان به‌ هه‌موو داوا هه‌ڵپه‌سێراوه‌كانی نێوانیشیان، له‌وانه‌ش داواى قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ى ئه‌و زیانانه‌ى له‌ لایه‌ن كۆنسۆرتیۆمه‌وه‌ كراوه‌ له‌ به‌رامبه‌ر حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، هه‌روه‌ها لایه‌نه‌كان ڕێككه‌وتن له‌سه‌ر دانانى میكانیزمێك بۆ دانه‌وه‌ى بڕى ( 2 دوو ملیار و 239 دوو سه‌د و سى و نۆ ملیۆن دۆلار) كه‌ تا ئێستا له‌ لایه‌ن دادوه‌رانى ناوبژیوانییه‌وه‌ بڕیارى له‌سه‌ر دراوه‌، سه‌ره‌ڕاى ئه‌مه‌ش لایه‌نه‌كان ڕێككه‌وتن له‌سه‌ر ده‌ستكردنى خێرا به‌ گه‌شه‌پێدانى زیاترى ده‌رفه‌ته‌كانى هاتوو له‌ ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007 له‌ به‌رژه‌وه‌ندیى هاوبه‌شى لایه‌نه‌كان، سه‌ره‌ڕاى  به‌رژه‌وه‌ندیى هه‌رێمى كوردستان و ته‌واوى عێراق. خاڵه‌ دیاره‌كانى ڕێككه‌وتنى یه‌كلاكردنه‌وه‌ى ناكۆكییه‌كان بریتین له‌مانه‌ى خواره‌وه‌: • حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان  بڕى 600 شه‌ش سه‌د ملیۆن دۆلار به‌ (پێڕڵ) ده‌دات. • حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان بڕى 400 چوار سه‌د ملیۆن دۆلارى تر به‌ (پێڕڵ) ده‌دات كه‌ پێویسته‌ له‌ حسابێكى تایبه‌ت دابنرێت بۆ ئه‌وه‌ى ته‌نها خه‌رج بكرێت بۆ مه‌به‌ستى وه‌به‌رهێنان له‌ بوارى گه‌شه‌پێدانى زیاتر به‌ مه‌به‌ستى فراوانكردنى به‌رهه‌مهێنان. • به‌پێى ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌ى یه‌كلاكردنه‌وه‌یه‌ (پێڕڵ) به‌رهه‌مهێنانى گاز زیاد ده‌كات له‌ كێڵگه‌ى (كۆڕمۆڕ) به‌ تواناى (500 پێنج سه‌د مه‌قمه‌ق له‌ ڕۆژێكدا) وه‌ك گازى زیاده‌ به‌ ڕێژه‌ى 160% ى ئاستى ئێستاى به‌رهه‌مهێنانى گاز و چاوه‌ڕوان ده‌كرێت له‌ نزیكه‌ى ماوه‌ى دوو ساڵدا به‌رهه‌مهێنان ده‌ست پێبكات. • ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ى ده‌مێنێته‌وه‌ له‌ بڕیارى ناوبژیوانییه‌كه‌ كه‌ ده‌كاته‌ بڕى  (1 یه‌ك ملیار و 239 دوو سه‌د و سى و نۆ ملیۆن دۆلار) ئیتر وه‌كو قه‌رز له‌ ئه‌ستۆى حكوومه‌تى هه‌رێم نامێنێت، به‌ڵكو پۆڵێن ده‌كرێته‌وه‌ و تۆمار ده‌كرێت وه‌كو تێچووى خه‌رجكراو له‌ لایه‌ن كۆنسۆرتیۆمه‌وه‌ به‌ هه‌ڵپه‌سێردراوى ده‌مێنێته‌وه‌ و شایانى وه‌رگرتنه‌وه‌یه‌ له‌ داهاتى به‌ده‌ستهاتوو له‌ وه‌به‌رهێنان له‌ ناوچه‌كانى ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007 وه‌كو تێچوو. • ته‌رخانكردنى به‌شه‌ قازانجى (پێڕڵ) له‌ داهاتى به‌ ده‌ستهاتوو له‌ پاشه‌ڕۆژدا له‌ ناوچه‌كانى دیاریكراو له‌ ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007 له‌ سه‌ر هه‌مان بنه‌ماى كارپێكراو ده‌بێت كه‌ دیاری كراوه‌ بۆ ئاستى قازانجى گشتیى كۆمپانیا نێوده‌وڵه‌تییه‌كانى نه‌وت له‌ چوارچێوه‌ى (گرێبه‌سته‌كانى هاوبه‌شیكردن له‌ به‌رهه‌مهێنان) له‌ هه‌رێمى كوردستان، له‌م خاڵه‌ى ڕێككه‌وتنى یه‌كلاكردنه‌وه‌كه‌ ڕه‌چاوى هه‌بوونى مه‌ترسیى زیاترى وه‌به‌رهێنان و سه‌رمایه‌ كراوه‌ له‌ بوارى گه‌شه‌پێدانى سه‌رچاوه‌كانى گازى سروشتى به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ گه‌شه‌پێدانى نه‌وت و له‌ دواى به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ى تێچووى ئه‌و وه‌به‌رهێنانه‌ى كه‌ كۆنسیۆتێرمه‌كه‌ ئه‌نجامى ده‌ده‌ن، ئه‌وا داهاتى به‌ ده‌ستهاتوو وه‌كو قازانج به‌ ڕێژه‌ى 78% له‌ ناوچه‌كانى ڕێككه‌وتنه‌كه‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان ده‌بێت و ڕێژه‌ى 22% بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى (پێڕڵ) ده‌بێت. • ڕێككه‌وتنى لایه‌نه‌كان له‌سه‌ر دیاریكردنى سنوورى بلۆكى كۆڕمۆڕ و‌ حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان ده‌رفه‌تى وه‌به‌رهێنانى داوه‌ به‌ كۆنسۆرتیۆم له‌ هه‌ردوو بلۆكى  نزیكى 19 و 20 ، ئه‌م دوو بلۆكه‌ش‌ زیادكراون بۆ سه‌ر ناوچه‌كانى ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007، له‌گه‌ڵ پابه‌ندیى كۆنسۆرتیۆم بۆ وه‌به‌رهێنانى سه‌ره‌تایى له‌سه‌ر ئه‌م بلۆكانه‌ و‌ گه‌شه‌پێدانی بلۆكه‌كان ئه‌گه‌ر سه‌رچاوه‌ى نه‌وت و گازى بازرگانى دۆزرانه‌وه‌.  • حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان هه‌ڵده‌ستێت به‌ كڕینه‌وه‌ى ڕێژه‌ى 50% ى ئه‌و بڕه‌ زیاده‌ گازه‌ى كه‌ له‌ داهاتوو به‌رهه‌م ده‌هێنرێت به‌پێى ئه‌و مه‌رجانه‌ى لایه‌نه‌كان له‌سه‌رى ڕێكده‌كه‌ون و‌ به‌كار ده‌هێنرێت بۆ مه‌به‌ستى دابینكردنى گاز بۆ وێستگه‌كانى به‌رهه‌مهێنانى كاره‌با له‌ هه‌رێمى كوردستان، ئه‌و ڕێژه‌ى 50%ى تریش كه‌ ده‌مێنێته‌وه‌ له‌ گازى زیاده‌ى به‌رهه‌مهێنراو كه‌ ده‌كاته‌ 250 مه‌قمه‌ق له‌ لایه‌ن (پێڕڵ)ـه‌وه‌ به‌ بازاڕ ده‌كرێت چ له‌ ڕێگاى فرۆشتنى به‌ كڕیارانى كه‌رتى تایبه‌ت له‌ ناو عێراق، یان له‌ ڕێگاى هه‌نارده‌كردنه‌وه‌، یاخود ده‌كرێت به‌ حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان بفرۆشرێت بۆ هه‌مان مه‌به‌ستى فراوانكردنى به‌رهه‌مهێنانى كاره‌با له‌ چوارچێوه‌ى عێراقدا.  • هه‌روه‌ها (پێڕڵ)  هه‌ڵده‌ستێت به‌ فراوانكردنى به‌رنامه‌كانى ڕاهێنانى ناوخۆیی و ده‌سته‌به‌ركردنى هه‌لى كار له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانى به‌رزترین ئاست له‌ به‌كارهێنانى سه‌رچاوه‌ى ناوخۆیی، هه‌روه‌ها پشتیوانیكردنى كۆمه‌ڵگه‌ى خۆجێیه‌تى له‌ ڕێگاى چالاكییه‌كانى تایبه‌ت به‌ به‌رنامه‌ و پڕۆژه‌كانى به‌رپرسیارێتى هاوبه‌شیی كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه‌.  • لایه‌نه‌كان پێكه‌وه‌ ده‌ستبه‌ردار بوون و ته‌نازولیان كرد له‌ هه‌موو داوا یاساییه‌كانیان له‌ ناوبژیوانى و هه‌ر پرۆسه‌یه‌كى ترى په‌یوه‌ندیدار به‌ دادگاكانه‌وه‌. • لایه‌نه‌كان هه‌ستان به‌ هه‌مواركردن و ڕوونكردنه‌وه‌ى هه‌ندێك له‌ مه‌رج و داڕشتنه‌كانى ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007 له‌ ناویشیاندا درێژكردنه‌وه‌ى ماوه‌ى ڕێككه‌وتنامه‌كه‌ تاوه‌كو ساڵى 2049. لایه‌كان زۆر خۆشحاڵ بوون به‌ ڕێككه‌وتنى یه‌كلاكردنه‌وه‌ى ناكۆكییه‌كانی نێوانیان و چاوه‌ڕوانن پێكه‌وه‌ كار بكه‌ن بۆ گه‌یشتن به‌ به‌رزترین ده‌رفه‌ته‌كانى ناوچه‌كانى ناو ڕێككه‌وتنى نێوانیان، ئه‌ویش بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى هاوبه‌شى لایه‌نه‌كان و هه‌روه‌ها به‌رژه‌وه‌ندیى خه‌ڵكانى هه‌رێمى كوردستان و عێراق كه‌ سوودمه‌ند ده‌بن له‌ زیادكردنى داهاتى گشتى و دابینكردنى كاره‌باى باشتر و لایه‌نه‌كانى ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌ باوه‌ڕییان وایه‌ كه‌ ڕێككه‌وتنه‌كه‌ ئه‌وه‌ دووپات ده‌كاته‌وه‌ بۆ وه‌به‌رهێنه‌رانى نێوده‌وڵه‌تى كه‌ هه‌رێمى كوردستانى عێراق ژینگه‌یه‌كى سه‌رنجڕاكێش و دڵنیایه‌ بۆ وه‌به‌رهێنان. هه‌ر له‌ باره‌ى ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌وه‌، به‌ڕێز دكتۆر ئاشتى هه‌ورامى وه‌زیرى سامانه‌ سروشتییه‌كان له‌ حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان گوتى: (وه‌به‌رهێنانى ئه‌و كۆمپانیایانه‌ له‌ بوارى به‌رهه‌مهێنانى گاز تا ئێستا بۆته‌ به‌ده‌ستهێنانى سوودى گه‌وره‌ بۆ هه‌رێمى كوردستان له‌ ڕێگاى پشتیوانیى به‌رهه‌مهێنانى كاره‌با به‌ تێچوویه‌كى گونجاو. ئێمه‌ خۆشحاڵین به‌ ده‌رئه‌نجامى ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌ كه‌ ده‌بێته‌ هۆى هه‌ڵدانه‌وه‌ى لاپه‌ڕه‌یه‌كى نوێ له‌ په‌یوه‌ندیى نێوان لایه‌نه‌كان، سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى كه‌ گه‌شه‌پێدانى كه‌رتى به‌رهه‌مهێنانى گازى سروشتى له‌ هه‌رێمى كوردستان ده‌خاته‌ ئاستێكى نوێى به‌رزه‌وه‌.) هه‌روه‌ها به‌ڕێز مه‌جید جه‌عفه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رى جێبه‌جێكارى كۆمپانیاى هیلال پیترۆلۆم و به‌ڕێوه‌به‌رى كارگێڕیى بۆردى (دانا گاز) گوتى: (كۆمپانیاكان هه‌میشه‌ پابه‌ندیى خۆیان ده‌ربڕیوه‌ بۆ چاره‌سه‌ركردنى دۆستانه‌ى بابه‌ته‌كان به‌ ئاڕاسته‌ى گه‌شه‌پێدانى گونجاوى كێڵگه‌كانى كۆڕمۆڕ و چه‌مچه‌ماڵ، ئێمه‌ خۆشحاڵین و له‌ چوارچێوه‌ى ئه‌و ڕێككه‌وتنامه‌ گرنگه‌دا كه‌ دوای دانوستان و گفتوگۆى بنیاتنه‌ر هاته‌دى له‌گه‌ڵ حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، پابه‌ند ده‌بین  به‌ به‌دیهێنانى به‌هاى گرنگى هه‌موو ئه‌و بوارانه‌ى جێگه‌ى گرنگیى لایه‌نه‌كانن، هه‌روه‌ها یه‌كلاكردنه‌وه‌ى گشت قه‌رزه‌كان و ده‌ستپێكردنه‌وه‌ى هه‌ماهه‌نگیى ته‌واوى نێوان لایه‌نه‌كان كه‌ ئاسۆیه‌كى ئه‌رێنى ده‌خاته‌ ڕوو بۆ وه‌به‌رهێنانى زیاتر و به‌ ئاگابوونى ته‌واو بۆ هه‌بوونى ده‌رفه‌تى سه‌رچاوه‌ى گه‌وره‌ له‌و ناوچانه‌ى كه‌ ڕێكه‌وتنه‌كه‌ ده‌یانگرێته‌وه‌.) سەرچاوەكان: • سایتی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان https://archive.gov.krd/mnr/mnr.krg.org/index.php/ku.html •    سایتی كۆمپانیای (دانەغاز)ی ئیماراتی https://www.danagas.com/?lang=ar •    چاوپێكەوتنی مەجید جەعفەر بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای دانەگاز لەگەڵ (رووداو) https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2710202313 •    دابەشبوونی جوگرافی بلۆکە غازییەکانی هەرێمی كوردستان، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10229 •    پەرەپێدانی كێڵگەی كۆرمۆر كێشەی تێكەوت، هەواڵ لە سایتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=15527 •    كۆرمۆر لەنێوان پرۆژەی پارتی‌و یەكێتیدا گیری خواردووە https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10542 •    "ئه‌مه‌ نۆیه‌م جاره‌ هێرش ده‌كرێته‌ سه‌ر كۆرمۆر"، هەواڵ لە سایتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=15009 •    كێ هێرش دەكات ؟، هەواڵ لە سایتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10548 •    یەكێتی كارتی غاز بەرامبەر پارتی بەرزدەكاتەوە، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=7720 •    به‌غداد له‌ كڕینی غازی كوردستان پاشگه‌زده‌بێته‌وه‌، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=14424  

راپۆرتی شیكاری: هێمن خۆشناو له‌ رۆژی(24 تشرینی دووه‌می 2025) شاندی (كۆمسیۆنی هه‌ماهه‌نگی نیشتیمانی، برایه‌تی و دیموكراسی) له‌ په‌رله‌مانی توركیا بێ نوێنه‌ری (جه‌هه‌په‌) سه‌ردانی دوورگه‌ی ئیمڕالیان كرد و چاویان به‌ (عبدالـله‌ ئۆجالان) رێبه‌ری زیندانیكراوی (په‌كه‌كه‌) كرد. نه‌چوونی جه‌هه‌په‌ بۆ ئیمڕالی كاردانه‌وه‌ی توندی كوردی به‌دوای خۆی هێناوه‌ و كاریگه‌ریشی ده‌بێت له‌سه‌ر په‌یوه‌ندی ده‌نگده‌ری كورد و ئه‌م پارته‌ به‌ تایبه‌تی له‌ شاره‌ گه‌وره‌كانی توركیادا.  (كۆمسیۆنی هه‌ماهه‌نگی نیشتیمانی، برایه‌تی و دیموكراسی) له (5 ئابی 2025) له‌‌ په‌رله‌مانی توركیا به‌ ده‌نگی زۆرینه‌ی پارته‌ سیاسیه‌كان دامه‌زرا كه‌ نوێنه‌ریان له‌ په‌رله‌مانی ناوبراودا هه‌یه‌. له‌ په‌یڕه‌وی ناوخۆییدا رۆڵ و ئه‌ركی كۆمسیۆن به‌م شێوه‌یه‌ دیاریكراوه‌: "داڕشتنی نه‌خشه‌ڕێیه‌ك بۆ چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورد به‌ رێگه‌ چاره‌ی سیاسیانه‌. له‌ هه‌مان كاتدا ئه‌ركی ئه‌م كۆمسیۆنه‌یه‌ هه‌موو ئه‌م ئاسته‌نگانه‌ دیاری بكات كه‌ له‌ ساڵانی دواییدا بوونه‌ته‌ رێگر له‌به‌رده‌م دیموكراسیبوونی توركیا. كۆمسیۆن به‌ به‌شداری هه‌موو دینامیكه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت و ئۆجالان كۆده‌بێته‌وه‌ و نه‌خشه‌رێیه‌ك ئاماده‌ ده‌كات."  هه‌ر له‌ دوای دامه‌زراندنیشیدا تا ئه‌مڕۆ كۆمسیۆنی چاره‌سه‌ری له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌ك له‌ راوێژكاری (میت)، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌، وه‌زیری ناوخۆ و به‌رگری كۆبوونه‌وه‌ی كردووه‌. هه‌روه‌ها میوانداری نوێنه‌ری چه‌ندین توێژ و دامه‌زراوه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانی كردووه‌. له‌ وێستگه‌ی كۆتاییدا بۆ ئه‌وه‌ی كۆمسیۆن ئه‌ركی خۆی ته‌واو بكات و راپۆرتێك پێشكه‌شی په‌رله‌مانی توركیا بكات ده‌بوو له‌گه‌ڵ ئۆجالان كۆببێته‌وه‌، دوا مشتومڕێكی زۆر ئه‌م دیداره‌ له‌ رۆژی سێشه‌ممه‌ (24 تشرینی دووه‌م) ئه‌نجامدرا.   به‌ڵام بڕیاری چوون و نه‌چوونی شاندێك به‌ نوێنه‌رایه‌تی كۆمسیۆن بۆ لای ئۆجالان و په‌یوه‌ستبوون به‌ كێشه‌ی كورد له‌ناو خودی كۆمسیۆنی ناوبراو جه‌مسه‌ربه‌ندی و جیاوازی لێكه‌وته‌وه‌. پارتی گه‌لی كۆمار (جه‌هه‌په‌) كه‌ پارتی گه‌وره‌ی ئۆپۆزسیۆنه‌، به‌ بیانووی نابێت له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی رێكخراوێكی تیرۆریستی گفتوگۆ بكه‌ین و ره‌وایه‌تی پێ ببه‌خشین‌، ئاماده‌ نه‌بوو نوێنه‌ری خۆی له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (ئاكه‌په‌)، پارتی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رستی (مه‌هه‌په‌) و پارتی یه‌كسانی و دیموكراسی گه‌لان (ده‌مپارتی) بنێرێته‌ دیداری ئۆجالان. به‌ر له‌ هه‌ر شتێك عبدالـله‌ ئۆجالان، به‌ ساڵانه‌ له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه‌ بیرۆكراسیه‌كانی توركیا كۆده‌بێته‌وه‌، به‌ تایبه‌تی له‌ دوای 22 تشرینی یه‌كه‌می 2024 (ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) وه‌كو نوێنه‌ری بزوتنه‌وه‌ی سیاسی كورد له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت كۆده‌بێته‌وه‌. كه‌واته‌ قه‌بوڵكردنی ئۆجالان له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تی توركیا وه‌كو نوێنه‌ری كورد سروشتێكی فه‌رمیانه‌ی پێبه‌خشراوه‌. له‌ هه‌مان كاتدا به‌ پێشنیاری ئۆجالان (كۆمسیۆنی هه‌ماهه‌نگی نیشتیمانی، برایه‌تی و دیموكراسی) له‌ په‌رله‌مان دامه‌زراوه‌ و 90٪ پارته‌كانی ناو په‌رله‌مان له‌ناو ئه‌م كۆمسیۆنه‌ نوێنه‌ریان هه‌یه‌. له‌و ساته‌ی ئه‌م كۆمسیۆنه‌ش ده‌ستبه‌كاربووه‌ كۆمسیۆن هاوڕابووه‌ له‌سه‌ر گوێگرتن له‌ ئۆجالان و چوونه‌ ئیمڕالی.  كه‌واته‌ كێشه‌ چیه‌؟ ده‌ڵێ ناكرێت بچین سوجده‌ بۆ ئۆجالان ببه‌ین! باشه‌ كه‌ ده‌وڵه‌ت ده‌چێته‌ دوورگه‌ی ئیمڕالی و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئۆجالان ده‌كات، به‌و‌ واتایه‌ دێت كه‌ ده‌وڵه‌ت سوجده‌ بۆ ئۆجالان ده‌بات!  پارتی گه‌لی كۆمار (جه‌هه‌په‌) كه‌ بڕیاری نه‌چوونه‌ ئیمڕالی داوه‌ قه‌بوڵی ده‌كات كه‌ ده‌وڵه‌ت له‌گه‌ڵ ئۆجالان گفتوگۆ ده‌كات. باشه‌ كه‌ ده‌وڵه‌ت له‌گه‌ڵ ئۆجالان گفتوگۆ ده‌كات، خۆ به‌زلزانینی جه‌هه‌په چۆن بخوێنینه‌وه‌؟ جه‌هه‌په‌ خۆی به‌ دامه‌زرێنه‌ری ده‌وڵه‌ت ده‌زانێت و پێیوایه‌ ده‌بێت له‌ هه‌موو پڕۆسه‌ و كارێكدا خاوه‌ن قسه‌ بێت. جه‌هه‌په‌ به‌ هه‌ڵوێستی نه‌چوونه‌ ئیمڕالی وه‌كو ئه‌كته‌رێكی سه‌ره‌كی چاره‌سه‌ری ته‌ماشای ئۆجالان ناكات. به‌ڵام به‌رژه‌وه‌ندیه‌ سیاسیه‌ ته‌سكه‌كانی رێگای پێنادات تاوه‌كو  به‌ ده‌نگێكی به‌رز دان به‌م راستیه‌دا بنێت.  ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی جه‌هه‌په‌ راستیه‌كی دیكه‌مان بۆ ده‌رده‌خات و دیار ده‌بێت كه‌ ئه‌م پارته‌ په‌یوه‌ندیه‌كانی له‌گه‌ڵ سیاسه‌تی یاسایی كورد (ده‌مپارتی) له‌سه‌ر بنه‌مای مه‌ودا كوورتی و به‌رژه‌وه‌ندی ته‌كتیكی هه‌ڵچنیووه‌.له‌ شوێنی قه‌بوڵكردنی راستی ئۆجالان وه‌كو موخاته‌بی بزوتنه‌وه‌ی كورد و گرتنه‌به‌ر ستراتیژیێكی سه‌رده‌میانه‌ بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد، دیاره‌ ناوه‌ندی بڕیاردانی جه‌هه‌په‌ له‌ ژێر ده‌ستی باڵی نه‌ته‌وه‌په‌رست، كۆنه‌ ئه‌فسه‌ر و ده‌وڵه‌تی قوڵی ئه‌رگه‌نه‌كۆن دایه‌.   ئه‌وانه‌ی له‌سه‌ره‌وه‌ ناویان هاتووه‌، ئۆجالان و كورد وه‌كو دوژمن ده‌بینن و به‌ هه‌موو هێزیان له‌ دژی پڕۆسه‌ و هه‌وڵی چاره‌سه‌ری سیاسیانه‌ی كێشه‌ی كورد ده‌وه‌ستنه‌وه‌. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش له‌م چه‌ند رۆژه‌‌ی دوایی زۆر به‌ چڕی و به‌ به‌رنامه‌ هێزی میدیای خۆیان خستۆته‌گه‌ڕ و ده‌ستیان به‌ هه‌ڵمه‌تێكی رێكخراو كرد. (تیڤی و رۆژنامه‌ی سۆزجو) كه‌ پێشڕه‌وی بۆ ئه‌م هه‌ڵمه‌ته‌ ده‌كه‌ن، به‌ پێشه‌نگی چه‌پ و لیبڕاله‌كان به‌ ئه‌رگۆمێنتی لاواز كادیر و جه‌ماوه‌ری جه‌هه‌په‌یان‌ هاندا تاوه‌كو گوشار له‌ سه‌ركردایه‌تی راڕای ئه‌م پارته‌ بكه‌ن، بۆ نه‌چوونه‌ ئیمڕالی. چونكه‌ ئه‌وانه‌ نه‌وه‌كو ته‌نیا دژ به‌ كلتوور و كۆمه‌ڵگای كوردی ده‌وه‌ستنه‌وه‌، به‌ڵكو له‌ هه‌مان كاتدا داوای پاكتاوكردنی جه‌سته‌یی كۆمه‌ڵگای كوردیش ده‌كه‌ن. به‌ شێوه‌یه‌كی راسته‌وخۆ به‌ ئامانجگرتنی ئۆجالان له‌ رێگای بڕیاری نه‌چوونه‌ ئیمڕالی و پاڵپشتیكیردنی ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ له‌لایه‌ن رۆشه‌نبیر و لیبڕالانه‌ی سه‌ر به‌م ره‌وته‌، هێرشێكی به‌رنامه‌ بۆ داڕێژراوه‌ دژ به‌ چاره‌سه‌ری پرسی كورد. ئه‌م ره‌وته‌ حساب له‌سه‌ر كاریزمایی ئۆجالان ده‌كات و پێیوایه‌ ئه‌گه‌ر ئۆجالان له‌ هاوكێشه‌كه‌ دووربخرێته‌وه‌، كورد له‌ ئاستی سه‌رۆكایه‌تیدا تووشی قه‌یران ده‌بێت و ده‌توانن ئامانجه‌كانیان بپێكن. به‌ڵام له‌ هه‌مان كاتدا حساب له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ناكه‌ن كه‌ ئیتر كورد بۆته‌ هێزێكی ناوچه‌یی به‌كاریگه‌ر. به‌شدارینه‌كردنی جه‌هه‌په‌ له‌ گفتوگۆكانی كۆمسیۆن له‌گه‌ڵ ئۆجالان جه‌مسه‌ربه‌ندی نوێی سیاسی دروست ده‌كات! پێشتر ئه‌م جه‌مسه‌ربه‌ندیه‌‌ خۆی له‌ هه‌بوونی (هاوپه‌یمانی كۆمار و هاوپه‌یمانی میلله‌ت) ده‌نواند. نه‌چوونی نوێنه‌ری جه‌هه‌په‌ بۆ ئیمڕالی له‌باره‌ی ئه‌گه‌ری جه‌مسه‌ربه‌ندی نوێ دێنێته‌ پێشه‌وه‌. له‌مباره‌یه‌وه‌ (ده‌مپارتی) كه‌ به‌ كرده‌وه‌ نوێنه‌رایه‌تی بزوتنه‌وه‌ی سیاسی كورد ده‌كات، له‌گه‌ڵ ئاكه‌په‌ و مه‌هه‌په‌ له‌ هه‌مان جه‌مسه‌ربه‌ندی جێده‌گرێت. ئه‌گه‌ر به‌ زوویی لێكه‌وته‌ مه‌ترسیداره‌كانی به‌شداریه‌نكردنی جه‌هه‌په‌ له‌ شاندنی ئیمڕالی چاره‌سه‌ر نه‌كرێت، ئه‌وه‌ كاریگه‌ریه‌كانی له‌سه‌ر هاوسه‌نگیه‌‌ سیاسیه‌كانی توركیا زۆر مه‌ترسیدارتر ده‌بێت له‌وه‌ی بیری لێده‌كه‌ینه‌وه‌.  ره‌تكردنه‌وه‌ی چوونه‌ ئیمڕالی له‌لایه‌ن جه‌هه‌په‌، رێڕه‌وێكی پان و به‌رینیان بۆ ئاكه‌په‌ و مه‌هه‌په‌ ره‌خساند له‌ پێناو باده‌نه‌وه‌ و خۆ دزینه‌وه‌ی سیاسی. ئه‌وانه‌ی پێیانوایه‌ كه‌ هه‌ڵمه‌تی پروپاگه‌نده‌ی ده‌سه‌ڵات له‌ ماوه‌ی داهاتوودا بێكاریگه‌ره‌ له‌سه‌ر ده‌نگده‌ری كورد هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌ ده‌كه‌ن، به‌ تایبه‌تی له‌هه‌رسێ شاری ئیستانبۆڵ، ئه‌نقه‌ره‌ و ئیزمیر. به‌ ده‌ربڕینێكی ساده‌، ده‌بێت جه‌هه‌په‌ بزانێ كه‌ ده‌نگده‌ری كورد له‌ نه‌ناردنی نوێنه‌ری خۆیان بۆ ئیمڕالی بێده‌نگ نابێت و سزایه‌كی توندیان ده‌دات. نموونه‌ی هه‌ره‌ دیاریش له‌مباریه‌وه‌ پشتگیری كورد بوو بۆ كه‌مال كلیچدارئۆغڵو له‌دژی هه‌ڵوێسته‌كانی ئه‌ردۆغان له‌ هه‌ردوو هه‌لبژاردنی 14 و 28 ئایاری 2023، كه‌ تیایدا جه‌هه‌په‌ له‌ كۆی 10 پارێزگای كوردی توانی له‌ 8 پارێزگادا زۆرترین ده‌نگ به‌ده‌ست بێنێت، ئه‌مه‌ش ئاماژه‌ كه‌ ده‌نگده‌ری كورد له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك ده‌نگ ده‌دات.  ئایا جه‌هه‌په‌ له‌ هه‌ڵوىستی بایكۆتكردنی ئیمڕالی پاشگه‌ز ده‌بێته‌وه‌؟ بڕیاری جه‌هه‌په‌ له‌باره‌ی نه‌ناردنی نوێنه‌ریان بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئۆجالان، وه‌كو پێیانوایه‌  ئاسته‌نگی بۆ ئاكپارتی دروست ناكات و كاریگه‌ری نه‌رێنی له‌سه‌ر ئه‌م پارته‌ نابێت. له‌ هه‌مان كاتدا ئه‌م بڕیاره‌ كاردانه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری ده‌مپارتی لێده‌كه‌وێته‌وه‌ دژ به‌ جه‌هه‌په‌. ده‌كرێت بڵێین بڕیاری جه‌هه‌په‌ له‌مه‌ڕ كۆبوونه‌وه‌ی شاندی كۆمسیۆن و ئۆجالان، ریسه‌كه‌ی ئه‌م پارته‌ ده‌كاته‌وه‌ خوری. چونكه‌ ماوه‌یه‌كی درێژه‌ كاریگه‌ری جه‌هه‌په‌ له‌سه‌ر ده‌نگده‌ری كورد له‌ هه‌ڵكشان دایه‌، به‌ڵام بڕیاره‌كه‌ی جه‌هه‌په‌ له‌مه‌ڕ ئیمڕالی سه‌رله‌نوێ پڕۆسه‌كه‌ پێچه‌وانه‌ ده‌كاته‌وه‌. بۆ راستكردنه‌وه‌ی ئه‌م دۆخه‌ش جه‌هه‌په‌ ناچاره‌ ده‌رباره‌ی كێشه‌ی كورد په‌یامی به‌هێزتر و متمانه‌ پێكراوتر بدات. ده‌بێت ئه‌مه‌ش له‌ روانگه‌یه‌كی به‌رژه‌وه‌ندی كاتی و تاكتیكی نه‌كات، به‌ڵكو له‌ چوارچێوه‌یه‌كی ستراتیژیی مه‌ودا درێژدا ئه‌مه‌ بكات. به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ جه‌هه‌په‌ شه‌نسی بوونه‌ ده‌سه‌ڵات به‌ ته‌واوه‌تی له‌ ده‌ستده‌دات.