درەو: (ئاییندەی ژینگە) گۆشەیەكی هەفتانیە مەعروف مەجید سەرۆكی رێكخراوی ئاییندە بۆ پاراستنی ژینگە رۆژانی شەممە بۆ (درەو) دەینوسێت بە پێی ئامار و لێکۆڵینەوە زانستییە نێودەوڵەتییەکان، لە ئێستادا ماددەپلاستیکییەکان یەکێکە لە هۆکارەسەرەکییەکانی زیانگەیاندن بە ژینگە.  ڕاپۆرتە زانستییەکان ئاماژە بەوە دەکەن ماددە پلاستیکییەکان زیانی بۆ ژینگە هەیە، بەتایبەتی بەهۆی کەڵەکەبوونی کە شیبوونەوەی قورسە، هۆکارە بۆ پیسبوونی زەوی و ئاو و کاریگەری لەسەر ژیانی دەریایی و گیانلەبەرە کێوییەکان. داتاکانی نەتەوە یەکگرتوەکان چیمان پێدەڵێن. -ئامارە سەرەکییەکان -نزیکەی ٥٠٠ ملیار بوتڵی ئاو ساڵانە لە جیهاندا دەفرۆشرێت، کە دەکاتە نزیکەی ٤١ ملیار بوتڵی ئاو مانگانە، ١٫٣ ملیار بوتڵی ئاو ڕۆژانە، و نزیکەی ٢٢ ملیۆن بوتڵی ئاو لە خولەکێکدا. - بەڵام هەندێک سەرچاوە ڕاستەوخۆتر ئاماژە بە ١ ملیۆن بوتڵی ئاو لە خولەکێکدا دەکەن، کە دەکاتە نزیکەی ٥٢٬٥٦٠ ملیۆن بوتڵی ئاو لە ساڵێکدا. بەکارهێنانی کیسە پلاستیکیەکان دەگاتە (٥ترلیۆن) لە ساڵێکدا. -نیوەی بەرهەمە پلاستیکیەکان بۆ بەکارهێنانی یەک جار دروست کراون. لە ئێستادا ساڵانە (٣٠٠ ملیۆن) تەن پاشماوەی پلاستیکی بەرهەم دەهێنرێت.  ٪٩٩ی پلاستیکی بەرهەمهێنراو لەو مادە کیمیاویانە دروسکراون کە لە نەوت و گازی سروشتی و خەڵووز بەرهەمهاتوون، ئەگەر بەم شێوەیە بەردەوام بێت ئەوە لە ساڵی ٢٠٥٠ بەرهەمهێنانی پلاستیک دەگاتە ٪٢٠ی پیشەسازیی پشتبەستوو بە نەوت. پلاستیک بە ئاسانی شینابێتەوە و لە ژینگەدا کۆدەبێتەوە و دەبێتە هۆی پیسبوونی خاک و ئاو، ئەمەش لە وڵاتی خۆمان بەڕوونی بەدەر کەوتووە، کە ماددە پلاستیکییەکان چۆن بوونەتە هۆی شێواندن و پیسکردنی زەوی و سەرچاوە ئاوییەکان و تەنانەت پیسکردنی هەوا لە دوای سوتاندنیان. کاریگەرییە نەرێنییەکانی لەسەر ژینگە. پیسبوونی خاک: یەکێک لەو ماددانەی کە ڕۆژانە فڕێدەدرێتە ناو خاک و سرووشتەوە، کە تێکەڵ دەکرێت لەگەڵ پاشماوەکان ماددە پلاستیکییەکانە کە یەکێکە لە گەورەترین مەترسییەکان بۆ ناو خاک کە کاریگەری دەبێت لەسەر لە دەستدانی سیفەتی زەوی کشتوکاڵی.‌ پیسبوونی دەریا: پلاستیک مەترسی لەسەر ژیانی دەریایی دروست دەکات، چونکە ئاژەڵە دەریاییەکان لەوانەیە بیخۆن یان تێیدا تێکەڵ ببن و ببێتە هۆی برینداربوون یان مردن. کاریگەری لەسەر کەشوهەوا: بەرهەمهێنانی پلاستیک بەشدارە لە دەردانی گازی گەرمخانەیی، ئەمەش گەرمبوونی جیهان توندتر دەکات. مایکرۆپلاستیک: پلاستیک دوای ورد بوون و شکاندنی بۆ گەردیلەی بچووک (مایکرۆپلاستیک) کە ژینگە پیس دەکات و دەچێتە ناو زنجیرە خۆراکییەکان و کاریگەری لەسەر تەندروستی مرۆڤ و ئاژەڵەکان دەبێت. هەرێمی کوردستان و ماددەی پلاستیک. بەپێی ئامارەکان، لە هەرێمی کوردستان، ڕۆژانە نزیکەی (۷ هەزار تەن) پاشماوەی ماڵان و شوێنە گشتییەکان کۆدەکرێتەوە، لەناو ئەو ژمارەیە، نزیکەی(۳٥%) زۆرینەی لەو پاشماوانە پلاستیکن، ئەو پلاستیکانەی کە یەکجار بەکاردەهێنرێن و دواتر فڕێدەدرێن. کە ئەمەش مەترسییەکی گەورە لەسەر ئایندەی ژینگەی هەرێمی کوردستان درووست دەکات، بە پێی ئامارە نافەڕمییەکان، لە هەرێمی کوردستان، نزیکەی (۱۲ کارگەی دروستکردنی کیسی نایلۆن)، بوونیان هەیە کە بەشێکیان یا مۆڵەتیان نیە یا مەرجە ژینگەییەکانیان تێدا نیە. یەکێک لە مەترسییەکان، تاوەکو ئێستا ڕێژەی بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی کیسی پلاستیک و نایلۆن ساڵ لە دوای ساڵ لە زیادبووندایە بەڵام نەتوانراوە کارگەی دووبارە  بەکارهێنانەوە(ڕیسایکڵین) بونیاد بنرێت کە ئەمەش لە ڕووی ئابووری و ژینگەیی و تەندروستییەوە هاوڵاتیان لێی سوودمەند دەبن. لە هەرێمی کوردستان، ڕێژەی پلاستیکی فڕێدراو لە ڕۆژانە بەپێی شوێن و دانیشتوان جیاوازە، بەڵام بە گشتی لە شارە گەورەکان وەک هەولێر، سلێمانی، و دهۆک ڕێژەیەکی بەرچاوە.   بە پێی ئامارەکان  تەنها ١٠-٢٠٪ ی پلاستیکی فڕێدراو ڕیسایکڵ دەکرێت (لە کارگەکانی وەک هەولێر و سلێمانی)، ٨٠٪ی ماوە دەچێتە زەبڵەخانەکان و زەوی و سەرچاوەکانی ئاوەوە. هۆکارەکانی بەرزی ڕێژەی بەکارهێنانی پلاستیک:  نەبوونی سیستەمی کاریگەری کۆکردنەوە و ڕیسایکڵین.    کەمی ڕێوشوێنی بەئاگاھێنانەوەی خەڵک.    بەکارهێنانی زۆری پاکێتی پلاستیکی لە بازاڕەکان.   هەرزانی نرخ و ئاسان گەیشتن بە دەست هاوڵاتیان. بڵاونەکردنەوەی هۆشیاری تایبەت لەسەر مەترسییە ژینگەیی و تەندروستی و ئابورییەکان  بۆ هاوڵاتیان.  %۲۷ی زبڵ و خاشاک لە هەولێر پاشماوەی پلاستیکییە.   بەپێی ئامارێکی تۆڕی میدیایی رووداو تەنها لە پارێزگای هەولێر رۆژانە زیاتر لە 2100 تۆن زبڵ و خاشاک لە سنووری پارێزگای هەولێر کۆدەکرێتەوە، کە 27٪ـی پاشماوە پلاستیکییەکانن.   ئامارەکان نیشانی دەدەن لە ساڵێکدا زیاتر لە 204 هەزار تۆن پاشماوەی پلاستیکی لە هەولێر فڕێدەدرێت؛ زۆربەی هەرە زۆریشی دەبەی پلاستیکیی ئاو و کوپی سەفەرییە.   لە هەرێمی کوردستان ڕۆژانە زیاتر لە شەش هەزار و 500 تۆن زبڵ و خاشاک کۆدەکرێتەوە کە زیاتر لە هەزار و 500 تۆنی پاشماوەی پلاستیکییە و بەشی زۆری ئەمەش دەبەی ئاوی پلاستیکییە.   لەگەڵ ئەوەی لە سەرجەم کابینەکانی حکومەتی هەرێم وەزارەتێک هەیە بەناوی شارەوانی و گەشت و گوزار، ماوەی چەند ساڵێکە کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاک دراوە بە کۆمپانیاکانی کەرتی تایبەت تێچووی لەسەر حکومەت سەر  ساڵانە نزیکەی( ۱۰ ملیار دینار) دەکەوێت.   فڕێدانی زبڵ و پاشماوە و رێژەی پلاستیک.   - پارێزگای هەولێر رۆژانە زیاتر لە( ۲۱۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۲۷٪ـی  پاشماوە پلاستیکییەکانن. - پارێزگای سلێمانی زیاتر لە( ۱۲۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱٦٪ـی  پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - پارێزگای دهۆک زیاتر لە( ٨٥۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱٦٪ـی  پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - پارێزگای هەڵەبجە زیاتر لە (۱۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱٤٪ پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - ئیدارەی سەربەخۆی سۆران زیاتر لە (٤۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۳۲٪ـی پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان زیاتر لە (٤٥۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱۰٪ـی پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین زیاتر لە (۳۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱۰٪ـی پاشماوەی پلاستیکییەکانن. لە هەرێمێکی (٤) پارێزگایی و کەمتر لە( ۷ ملیۆن) کەس بە هەموو تەمەنەکانەوە، بە پێی ئامارە نافەڕمییەکان زیاد لە ( ۳۰) کۆمپانیای تایبەت بە بەرهەمهێنانی ئاو هەن کە زۆرینەیان دەکەونەسنوری پارێزگای سلێمانییەوە بوونیان هەیە، ئەگەر ڕۆژانە تەنها یەک لەسەر چواری هاوڵاتیان ئاوی بوتڵی پلاستیک بەکاربهێنن دەکات( ۱،٥ ملیۆن دەبە). تەنیا یەک کۆمپانیاش لەو (۳۰) کۆمپانیایە رۆژانە زیاتر لە( ١٠ ملیۆن) دەبەی پلاستیکی ئاو بەرهەمدەهێنێت، لە هەمووشی مەترسیدارتر،  سەرجەم بوتڵ و دەبەکان لە دەرەوەی هەرێمی کوردستان هاوردە دەکرێت، دوای پڕکردنیان بەشێکی زۆری ئاوەکان بە شارەکانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق دەفرۆشرێن، کە  جگە لە قازانجی بازرگانی بۆ چەند سەرمایەدارێک هیچ سوودی بۆ هەرێمی کوردستان نیە. هەرێمی کوردستان و سفرەی سەفەری.. بەپێی چەند ڕاپرسییەک لە کاتی ووتنەوەی وانە ژینگەییەکان لە ناوەندەکانی خوێندن و لە خولە جۆراو جۆرەکانمان و هەندێ جار وەرگرتنی بۆ چوونی هاوڵاتیان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دەرکەوتووە کە زۆرینەی هاوڵاتیان ڕۆژانە ئەو ماددەیە بە کاردەهێنن. بە کورتی، ڕۆژانە، بە درێژایی، (۲۳۰۰ کیلۆمەتر) سفرە فڕێدەدرێتە ناو سرووشتەوە، ئەمە تەنها خێزانەکان، جگە لە چێشتخانە و فەرمانگە حکومییەکان و نەخۆشخانەکان و زیندانەکان و دەیان شوێنی تر.....   بەپێی ئاماری دەستەی ئاماری هەرێم  دانیشتوانی کوردستان، یەک ملیۆن و سەدوو پەنجا هەزار خێزانن، ئەگەر ڕۆژانە هەر خێزانێک تەنها دوو مەتر سفرەی سەفەری بەکاربهێنن، کە دڵنیاین زۆر زیاترە، دەکاتە،(دوو هەزار و سێسەد کیلۆمەتر ) سفرەی سەفەری. کاریگەری ماددە پلاستیکییەکان لەسەر زەریاکان. ساڵی ۱۹٥۰ جیهان ساڵانە زیاتر لە دوو ملیۆن تۆن پلاستیکی بەرهەم دەهێنا، تا ساڵی ۲۰۱٥ ئەم بەرهەمە ساڵانە بۆ( ٤۱۹ ملیۆن تۆن) بەرزبۆتەوە و بڕی پاشماوەی پلاستیکی لە ژینگەدا زیاتر بووە. لە راپۆرتێکی گۆڤاری زانستی (Nature)دا ئاماژە بەوە دراوە کە ساڵانە نزیکەی( ۱٤ ملیۆن تۆن) پاشماوەی پلاستیکی دەچنە دەریا و زەریاکانەوە، ئەمەش زیان بە ژینگەی ژیانی گیانلەبەرە ئاوییەکان و کێوییەکانیش دەگەیەنێت. لە توێژینەوەکەدا دەرکەوتووە ئەگەر هیچ رێوشوێنێک نەگیرێتەبەر، ئەوا قەیرانی پاشماوەی پلاستیک زیاتر دەبێت، ئەگەر تا ساڵی ۲۰٤۰ ساڵانە (یەک ملیۆن تۆن)یش بێت، ئەگەر مایکرۆپلاستیکەکان لەم بابەتەدا جێگیر بکەین، ئەوا بڕی کۆی پلاستیک لە زەریاکاندا دەتوانێت تا ساڵی ۲۰٤۰ بگاتە (٦۰۰ ملیۆن تۆن). ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە، ناشناڵ جیۆگـــــرافیک بۆی دەرکەوتووە کە ۹۱ %ی هەموو پلاستیکێک کە تا ئێستا دروستکراوە، ریسایکل نەکراوە، ئەمەش نەک تەنها یەکێکە لە گەورەترین کێشە ژینگەییەکان، بەڵکو شکستێکی گەورەی دیکەی بازاڕە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە پلاستیک( ٤۰۰ ساڵ)ی دەوێت بۆئەوەی شی ببێتەوە، ئەوە چەندین نەوە دەخایەنێت تا بەتەواوەتی نامێنێت. بە پێی ئامارەکان، پیسبوونی پلاستیکی دەریایی کاریگەریی لەسەر ٨٠٠ جۆری  گیانلەبەر دروستدەکات لە ئەنجامی قووتدان، برسی بوون، خنکان، ئاڵۆسکان و نقومبوون -ساڵانە پاشماوە پلاستیکیەکان نزیکەی (ملیۆنێک باڵندەی دەریایی) و (١٠٠ هەزار )ماسی و ئاژەڵی تر دەکوژێت. پلاستیک کاریگەری نەرێنی لەسەر تەندروستی مرۆڤ هەیە بەهۆی ئەو ماددە کیمیاییە زیانبەخشانەی کە لە بەرهەمهێنانیدا بەکاردەهێنرێن و ئەو پیسبوونە پلاستیکییەی کە لە ئەنجامی بەکارهێنان و فڕێدانیدا دروست دەبێت. مەترسی پلاستیک لەسەر تەندرووستی مرۆڤ. پیسبوونی پلاستیک بەشدارە لە گرفتە تەندروستییە جیاوازەکان، وەک کێشەی هەناسەدان، تێکچوونی هۆرمۆنەکان و زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە. هێماکانی سەر ماددە پلاستیکییەکان.  دەبێت ئاگاداری بەکارهێنانی دەفری پلاستیکی بیت کە بۆ خواردن دیاری کراوە کە ئەم هێمایەیان تێدایە. - هێمای 'ژمارە ۱ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': بەو مانایەیە کە پاکەتەکە سەلامەتە تەنها بۆ یەکجار بەکارهێنان، و نابێت دووبارە بەکاربهێنرێتەوە، چونکە لە دەفرەکاندا بەکاردەهێنرێت (ئاو، شەربەت، خواردنەوە خۆراکیەکان، و هەندێک مادەی خۆراکی). - هێمای 'ژمارە ٤ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': بەو مانایەیە کە پاکەتەکە لە جۆرێکی تاڕادەیەک سەلامەتە بۆ تەندروستی، لە کیسە نایلۆنەکاندا بەکاردێت کە بۆ هەڵگرتنی کەلوپەل و بازاڕکردن بەکاردێت، هەروەها هەندێک پلاستیک بۆ هەڵگرتنی خۆراکی بەستوو بەکاردێت، و تایبەتمەندە بەوەی کە ئاسانە بۆ چەمانەوەی. - هێمای 'ژمارە ۲ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیر': واتە پاکەتەکە لە جۆرێک لە پلاستیک دروستکراوە کە سەلامەتە بۆ تەندروستی مرۆڤ بەتایبەت جۆری شەفاف، و لە دەفری شیر و هەندێک دەفری شەربەتدا بەکاردێت. - هێمای 'ژمارە ٥ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': واتە پاکەتەکە لە باشترین و سەلامەتترین جۆریە بۆ تەندروستی. لە دەفری خۆراکدا بەکاردێت بەتایبەتی ئەوانەی بۆ منداڵان دانراون، هەروەها بۆ شلەمەنی و خواردنە گەرم و ساردەکان گونجاوە. - هێمای 'Crossbones': واتە دەتوانرێت پاکەتەکە بۆ ساردکردنەوە یان بەستن بەکاربهێنرێت. - هێمای 'ژمارە ۳ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': واتە پاکەتەکە زیانبەخشە و ژەهراوی دەبێت ئەگەر بۆ ماوەیەکی زۆر بەکاربهێنرێت. لە هەندێک جۆری پلاستیکی ڕوون بەکاردێت کە بۆ پاکەتکردنی گۆشت و پەنیر و هەندێک یاری منداڵان بەکاردێت. پێویستە لە کاتی بەکارهێنانیدا وریا بیت چونکە جۆرێکە بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردێت بەهۆی کەمی نرخەکەیەوە. - هێمای 'ژمارە ٦ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': بەو مانایەیە کە پاکەتەکە مەترسیدارە و سەلامەت نییە و پێویستە بە وریاییەوە بەکاربهێنرێت. لە چێشتخانە خێراکاندا بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێت، وەکو سندوقی بەرگر، سندوقی پیتزا و کوپەکانی خواردنەوە گەرمەکان. - هێمای 'ژمارە ۷ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکاندا': واتە تا دەتوانرێت ئەم مادەیە دوور بخرێتەوە، مەگەر لەسەری نووسرابێت کە بێ BPA بێت، و لە شووشەی منداڵاندا بەکاردەهێنرێت. پێویستە دڵنیا بیت لەوەی پاکەتەکە شەفافە و دەستەواژەی (بوتڵی بێ BPA) لەسەری نووسراوە.   چی بکرێت بۆ کەمکردنەوەی ئەو مەترسییە؟ -تا پێمان دەکرێ بە هیچ شێوەیەک بەکاری نەهێنین، ئەگەر بەکارمانهێنا کەم بەکاربهێنین، یا ڕیسایکڵی بکەینەوە.  جیاکردنەوەی پلاستیک لە ماڵەوە یارمەتی کارگە ڕیسایکڵینەکان دەدات.   - کۆمپانیاکان دەتوانن پلاستیکی ڕیسایکڵکراو بەکاربێنن بۆ دروستکردنی بەرهەمی نوێ. کەمکردنەوەی بەکارهێنانی پلاستیک: ئەو بەرهەمانە بەکاربهێنە کە دەتوانرێت دووبارە بەکاربهێنرێتەوە، دوور بکەوەرەوە لە کیسی نایلۆن و دوور بکەرەوە لەو بەرهەمانەی کە پلاستیکیان تێدایە. بەکارهێنانی بەدیلی سروشتی وەک ئەو بەرهەمانەی کە لە ڕیشاڵی سروشتی یان بایۆپلاستیک دروستکراون. ڕۆژێک بەبێ پلاستیک. لەبەرامبەر ئەو مەترسییە گەورەیە بەرامبەر بە ژینگە هەیەتی، ساڵانە لەسەر ئاستی جیهان ( ٢٥ی ئایار ڕۆژی جیهانی بێ پلاستیک)،  دیاری کراوە.  ڕۆژێکە بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە کاریگەرییە زیانبەخشەکانی پلاستیک لەسەر ژینگە، ئامانجی ئەم ڕۆژە هاندانی تاک و کۆمەڵگایە بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی پلاستیک و گۆڕینی بۆ بەدیلەکانی ژینگەدۆست. گرنگی ڕۆژی جیهانی بێ پلاستیک. راپۆرتی پەیوەندیدار ئاگر کەوتنەوە و مەترسییەکانی لەسەر ژینگە.

درەو: دوای درووستبوونی گرژی كۆمسیۆن بە فەرمی كۆنفرانسەكەی بزووتنەوەی گۆڕانی دواخست. ئەمڕۆ بزووتنەوەی گۆڕان لە هۆڵی یانەی ئاشتی لە شاری سلێمانی بە ئامادەیی (860) ئەندام كۆنفرانسی خۆی بەست، بەڵام لە كاتی ژماردنی ئەندامانی كۆنفرانسەكە گرژی لە نێوان هەردولادا دروستبوو. بەپێی ژماردنی ئامادەبووان لە كۆی (860) ئەندامی ئامادەبوو (491) ئەندامی لە بزووتنەوەی گۆڕانی (كوردسات) و (369) ئەندامی لە بزووتنەوەی گۆڕانی (گردی زەرگەتە) بوو. وتەبێژی گۆڕان ( گردی زەرگەتە) لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا:  🔹ئێمە پارێزەری ئەو دەستورەین نەوشیروان مستەفا نوسیویەتی   🔹هەمواری دەستورمان كردووە خۆی دەبینێتەوە لە دوو پرسی سەرەكی: 🔹یەكێكیان دیاری كردنی ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی   🔹ئەوی تریان هەڵبژاردنی سەركردایەتییە لە ناو كۆنفرانس 🔹ئێمە خانەو رێكخەرمان وەك خۆی هێشتووەتەوە 🔹خانەو رێكخەر لە دوای كۆنفرانس هەڵدەبژێرین   بزوتنەوەی گۆڕان (کوردسات) لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا: 🔹دەمانەوێت رێكخەری گشتی لەناو هەموو ئەندامانی كۆنفرانس هەڵبژێردرێت 🔹یەك كاندیدمان هەیە بۆ رێكخەر ئەویش دانا ئەحمەد مەجیدە 🔹ئەمڕۆ كۆنفرانسەكە تەواو دەبێت 🔹هیچ رێككەوتنێك نەكراوەو دەنگدان بە زۆرینەو كەمینە دەبێت

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)   (بەشی چوارهەم) تەمەنی مەسەلەی کورد لە ناو دەوڵەتی تورکیا لە باکوردا، بۆ ساڵانی دوای کەوتنی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و دروستبوونی دەوڵەت لە تورکیادا دەگەڕێتەوە. بوون بە کەمینیەکی ئەتنی لەناو دەوڵەتێکی دەسەڵاتگەریی مۆدێرنی توندوتیژ و توێنەرەوەدا، ژێرخانی دروستبوونی ئەم مەسەلەیەیە لە باکوردا. شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لە ساڵی ١٩٢٥دا سەرەتای بەرگریکردنی کوردە لە کوردبوونی خۆی و لەو مافانەش کە بە پێداگرتن لەسەر شوناسی کوردبوونەوە، گرێدراون. بێگومان لەناو ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا، ئەرستۆکراتە کوردەکانی ناو ئیمارەتە کوردییەکان، سەرکردایەتی جۆرێک لە بەرگرییان کردوە کە سەر بە قۆناغی بەر لە دایکبوونی ناسیۆنالیزم و گرێدانی کوردبوونە بە خواست و مافی سیاسییەوە. لە بەرگریی و یاخیبوونەکانی ساڵانی بیستی سەدەی بیستەمدا پیاوانی دین و شێخانی تەریقەت سەرکردایەتیی ئەو بەرگریکردنانە دەگرنەدەست. لە ساڵانی سیدا، تێکەڵبوونی هەوڵی رۆشنبیرانی کورد، بە تایبەتی ئەوانەی لە ئەستەنبول دەژیان، بە هەوڵی نەوەکانی شێخ و ئەرستۆکراتەکان، رۆلی سەرکردایەتیکردن و ئاراستەکردنی یاخیبوونەکان دەبینن. هەموو ئەو هەوڵانەش بە ڕژانی خوێنێکی زۆر و بە کوشتاری گەورە لەلایەن دەوڵەتەوە وەلامدەدرێنەوە، بە دەیان هەزار کەس دەکوژرێن و دەگیرێن و بەسەدان هەزاریش بە نیازی توندنەوەیان لە زەوی و ژینگەی خۆیان هەلدەکندرێن و بەزۆر راگوێزی شونێنانی تر دەکرێن. سیاسەتی و تواندنەوە و نکوڵیکردن لە بوونی کورد و گرتن و کوشتن و بێماڵکردنی ژمارەیەکی گەورەی دانیشتوانی کوردستان بەشێوەیەکی سیستماتیکی دەبێتە کاردانەوەی سەرەکیی دەوڵەتی تازە دروستبووی تورکیا بەرامبەر بە کورد. ئەم فشار و چەوساندنەوە هەمەلایەن و سەختە، لە کۆتایی سییەکانەوە تا سەرەتای ساڵنی شەست جۆرێک لە بێدەنگبوون و تەسلیمبوونی ڕێژەیی بە فشارەکانی دەوڵەت و بە سیاسەتی تواندنەوە و نکوڵیکردن لە بوونی کورد، دروستدەکات. لێرە و لەوێ ئەم یان ئەو نووسەر، شتێک لە بەرگریی شەخسیی نیشانئەدەن، لەناویاندا بۆ نموونە موسا عەنتەر، بەڵام شتێک بەناوی بەرگرییەکی رێکخراو و سیستماتیکەوە بوونی نامێنێت. لە ساڵانی شەستەوە، بە تایبەتی لەناو ریزەکانی چەپی تورکیدا، مەسەلەی کورد جارێکی دیکە زیندوودەبێتەوە، بەڵام نەک وەک مەسەلەی بوونی میلەت و ئەتنییەکی جیاواز کە لەسەر ئەو بنەمایە خوازیاری مافی ئەتنیی و نەتەوەییە، بەڵکو وەک مەسەلەی دواکەوتن و پشتگوێخستنی ئابوریی بەئەنقەستی ناوچە کوردییەکان، کە پێشخستنیان لە رووی ئابورییەوە چارەسەری مەسەلەکەیان، دەکات. بە مانەیەکی دیکە چەپی تورکی مەسەلەی کورد مەسەلەی میلەتێکی جیاواز نابینێت و مامەڵەناکات، بەڵکو وەکو کێشەی پشتگوێخستن و دواکەوتنی ئابوریی و کۆمەڵایەتیی ناوچە کوردییەکان وێنایدەکات. ئەوەی لەم قۆناغەدا دەگۆڕێت گۆرانی بکەرە سیاسییە  بەرگریکارەکانە. لە ساڵانی شەستەوە سەرکردایەتیکردنی بەرگریکردنی کورد بەرامبەر بە دەوڵەتی تورکی دەکەوێتە دەستی هێزە چەپە شارییەکان. لە ساڵانی هەفتادا خوێندکارانی کورد لە زانکۆکانی تورکیادا هێدی هێدی دێنەپێشەوە و لە دوا دەرەنجامدا لە چەپە تورکەکان جیادەبنەوە. ئەم خوێندکارانە زیاتر پێ لەسەر شوناسی ئەتنیی و نەتەوەیی سەربەخۆی خۆیان دادەگرن و کوردساتان وەک خاکێکی داگیرکراو، نەک وەک بەشێک لە تورکیا، وێنادەکەن. لەگەڵ لەدایکبوونی تێزی «داگیرکردنی کوردستان» و مامەڵەکردنی کوردستاندا وەک دۆخی کۆلۆنیالکردنی خاکی میلەتێکی جیاواز، خواستە سیاسییەکانی ئەم نەوە تازەیە، لە داواکردنی ھاوڵاتیبوونی یەکسانەوە لەناو تورکیادا دەگوازرێتەوە بۆ مەسەلەی ”ڕزگاری نیشتیمانی“ و دروستکردنی دەوڵەتی سەربەخۆ. ئەم خۆجیاکردنەوەیەی چەپە کوردەکان، لە چەپی تورکیی و خۆرێکخستنیان لە ئۆرگانی سەربەخۆدا، ئەو کارەیە کە پەکەکە لە ساڵی ١٩٧٨دا بە کردەوە ئەنجامیئەدات. لەگەڵ دروستبوونی پەکەکەدا سەرکردایەتی خەباتکردن بۆ مەسەلەی کورد دەگوازرێتەوە بۆ قوتابیان و دەرچوانی زانکۆ، کە زۆرینەیان لە خێزانە ھەژارەکانەوە هاتوون.  لە ساڵی ١٩٨٤ ەوە پەکەکە بڕیاری خەباتی چەکداریی لە باکوردا دەدات و ئەم جۆرە خەباتە دەبێتە ئامرازی ژمارەیەک و ژمارە و دوو ژمارە سێی بەرگریکردن لە تێزی کوردستان وەک نیشتیمان و خاکێکی داگیرکراو. وێناکردنی کوردستان خۆیشی، بە هەر چوار پارچەکەیەوە وەک یەک نیشتیمانی کۆلۆنیاڵکراو کە پێویستە لە دەوڵەتێکی دیموکرات و سۆسیالیستی یەکگرتو و سەربەخۆدا یەکبگرێتەوە، دەبێتە وێناکردنی سەرەکیی. مانیڤێستی پەکەکە کە ئاپۆ لە ساڵی ١٩٧٨ دەینووسێت باسی ڕزگارکردنی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەتێکی دیموکراتی سەربەخۆ لە کوردستاندا دەکات بە یەکگرتنەوەی ھەموو پارچەکانەوە لەگەڵ یەکدا. خەباتی چەکداریش ئامرازی سەرەکی ئەم پرۆژەیە. ساڵانی نەوەدیش، ساڵانی دوای کۆتاییهتانی جەنگی سارد و هاتنەکایەی نەزمێکی جیهانی جیاوازە، ساڵانی دروستبوونی چەند گۆڕانکارییەکی گرنگیشە لەناو ستراتیژیەتی کارکردنی پەکەکەدا. دەکرێت لەم ساڵانەدا قسە لە هاتنەکایەی چوار ستراتیژی نوێ بکەین: یەکەم: دروستکردنی پارتی سیاسیی کوردیی فەرمی لەناو تورکیا خۆیدا و بەشداریکردنی ئەم پارتانە لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکانی تورکیادا. واتە کرانەوەیەکی رێژەیی کایەی سیاسیی لە تورکیادا، تا ئەو شوێنەی بکرێت پارتی کوردیی یان زۆر نزیک لە کوردەوە دروستبکرێت.   دووھەم: خۆ ڕێکخستن لەناو کوردانی ئەوروپادا و کارکردنی بەردەوام بۆ چالاککردنی کۆچبەرانی کورد لە شارە گەورەکانی ئەوروپادا. سێھەم: پەنابردنی زیاتر و شێلگیرانەتر بۆ بەکارهێنانی میدیای جەماوەریی، ماس میدیا، کە لە دروستکردنی مێد تی ڤی لە ساڵی ١٩٩٥دا یەکەمین دەرکەوتی جدیی دەردەکەوێت. دواتر ئەم دۆخە گەشەی زیاتر و زیاتر دەکات. چوارھەم: پەنابردن بۆ دانوسان لەگەڵ حکومەتی تورکیادا.   ئەم دۆخە تازەیە و هاتنەکایەی ئەم ئەگەرە تازانەی خەباتکردن وا لە پەکەکە دەکەن لە ساڵانی نەوەدەوە چەندانجار یەک لایەنە بڕیاری ئاگربەست بدات. پەکەکە لەم ساڵانەدا بەشێوەیەکی یەکلایەنە شەڕ رادەگرێت: ١٩٩٣، ١٩٩٥، ١٩٩٨، ١٩٩٩، ٢٠٠٤، ٢٠٠٩. گۆڕانێکی تری ساڵانی نەوەد لەوەدایە کە پەکەکە واز لە تێزی داگیرکردنی کوردستان و دروستکردنی دەولەتێکی سەربەخۆ لە هەر ٤ پارچەکەدا دەهێنێت و لەباتی ئەوە داوای چارەسەرکردنی مەسەلەی کورد لەناو تورکیا خۆیدا دەکات. ساڵانی نەوەدا هاوکات ساڵانی گۆرانی گەورەیە لە شوێنی خەباتکردندا. لەپاڵ خەباتی چەکداریی لە شاخەکانی کوردستاندا، هاوکات گرنگیدان بە خەبات لەناو شارە کوردەیەکان و شارە تورکییەکاندا دێتەکایەوە. بەھۆی ڕاگواستنەوەی ژمارەیەکی گەورە لە خەلکی کوردستانەوە بۆ شارە تورکییەکان، لەوانەش بۆ نموونە بۆ ئەستەنبوڵ، ئەم ئەگەرە بەهێز و گورێکی گەورەوە، دێتەکایەوە. ئەمە جگە لە شارەکانی ئەوروپاش، بە ھۆی ئامادەگیی ژمارەیەکی گەورەی کۆچبەرانی کورد لە ئەوروپادا. هەموو ئەمانە وادەکەن «مەسەلەی کورد» لە هەموو ئاستەکانیدا لە هەرکاتێک زیندووتر و ئامادەتربێت، بەڵام سەرجەمی ئەو کێشانەش هەر ئامادەبن کە ژێرخانی دروستبوونی «مەسەلەی کوردن» لە سەدەی بیستەمدا. بۆ نموونە، تا ئەم ساتەش  ناوچە جیاوازەکانی باکور لەڕووی ئابورییەوە دواکوتو و  پشتگوێخراون. ناوچە کوردییەکان زۆنێکی گەورەی شەڕ و پێکدادانی خوێناوین و رووبەرێکی گەورەی ئەو ناوچانە تەواو میلیتاریزە کراون و لەهەندێک رووەوە سەربازگەیەکی گەورەن. ئەوەی لە ئێستادا هەیە و ڕووئەدات درێژکراوەی هەمان ئەو ستراتیژییە سەربازییانەی مامەڵەکردنی مەسەلەی کوردە کە  لە ناوەڕاستی ساڵانی ھەشتاوە لەئارادایە، بەڵام بە تونایەکی گەورەتری تەکنۆلۆژیای کوشتن و وێرانکردنەوە. هاوکات لە ساڵانی نەوەدەوە تا ئەمڕۆ ھەزاران گوندی ناوچە کوردییەکان ڕوخێنراون و زیاد لە ٢ ملیۆن کەسیش ناچار بە ڕاگواستنی بەزۆر، کراون. لە دوای ساڵی ٢٠١١ەشەوە ژمارەیەکی زۆری پەناھەندەی سوریا، کە زۆربەی هەرەزۆریان عەرەبی سونەن، براونەتە ناوچە کوردییەکانەوە و لەوێدا نیشتەجێکراون. دواهەمین رووداوێکی گرنگ لە ساڵانی نەوەدا ڕووبدات فڕاندن و گرتنی ئۆچ ئالانە لە ساڵی ١٩٩دا. سەرەتا بڕیاری لە سێدارەدانی بۆ دەردەکرێت بەڵام لەژێر فشاری ئەوروپادا ئەو سزایە بۆ سزای زیندانی هەتاهەتایی، دەگۆڕێت. گیرانی ئۆچ ئالان سەرەتای دروستبوونی قۆناغێکی تازەیە کە بە گۆاڕنی ئایدیۆلۆژی ئۆچ ئالان خۆی دەستپێدەکات و لە ساڵی ٢٠٢٥دا بە بڕیاری کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداریی و خۆهەڵوەشاندنەوەی پەکەکە، دەگات. لەدوای دەستگیرکردنییەوە لە ساڵی ١٩٩دا ئۆچ ئالان لە زینداندا دیدگایەکی دژە دەوڵەت و دژە مۆدێرنیەتەی کاپیتالیستی و دژە دیموکراسیەتی نوێنەرایەتیی گەشە پێئەدات و لە شوێنی ئەوانەدا داوای رزگارکردنی جیهان لە کاپیتالیزم و لە سیستمی دەوڵەت نەتەوە و لە لیبرالیزمی سیاسیی دەکات. دروستکردنی شارستانیەتێکی تەواو تازەو جۆرێکی تەواو جیاواز لە مۆدێرنبوون، وەک جارەسەر نمایش دەکات. لەمەشدا ئەو تەنها بە دروستکردنی کۆمارێکی دیموکراتیی رازینابێت، بەڵکو داوای کۆنفیدرالیەتی دیموکراسیی دەکات. سادەترین ڕەخنەیەک بکرێت لەم دیدگا تازانەی ئۆچ ئالان بگیرێت ئەوەیە کە پەیوەندییان بە «مەسەلەی کورد» و «توانا ناوەکیی و دەرەکییەکانی» کۆمەڵگا و خەڵکی کوردستانەوە نییە. دامەزرادندنی «مۆدێرنەیەکی تازەی بێ کاپیتالیزم»، ئەرکێک نییە میلەتێکی بچووک و لاواز ئەنجامی بدات یەک سەدەیە نکوڵی لە بوونی دەکرێت. شەری کاپیتالیزم نە بە کورد دەکرێت و نە لە گوند و شارە تەریک و دواکەوتوەکانی کوردستانەوە ئەنجامئەدرێت. «مۆدێرنەی ناکاپیتالیسیتی» پرۆژەیەک نییە لە توانای میلەتی ئێمەدا بێت و ئەرکێکیش نییە بە خەڵکی کوردستان بسپێردرێت. کۆتاییهێنانیش بە «دەوڵەتی نەتەوە» و دۆزینەی ئەلتەرناتیڤ بۆ دەوڵەت نەتەوە، دیسانەوە کاری میلەتێک نییە سادەترن مافی نەتەوەیی و نیشتیمانی لێ زەوتکراوە، لەناویاندا بۆ نموونە تەنانەت مافی ناوانانی منداڵەکەت بەو ناوەی کە خۆت دەتەوێت، هتد...   لەسەردەمی هاتنەسەرحوکمی ئەردۆغان و ئاکاپەوە، بە تایبەتی لەنێوان سالانی ٢٠٠٢ بۆ ٢٠١٥دا، کۆمەڵێک گۆرانکاریی لە پەیوەندیدا بە مەسەلەی کوردەوە، هاتوونەتە کایەوە، کە قابیلی لەسەر راوەستاندن و باسکردنن. لە بەشی داهاتووی ئەم باسەدا لەسەر ئەم بابەتە دەوەستم.   بۆ ئێستا دەکرێت جارێکی دیکە ئەو خاڵە وەبیربهێنینەوە کە مەسەلەی کورد لە تورکیادا لە ساڵانی نەوەدەوە لەناو دوو کەلەپوردا کاردەکات. یەکەمیان، کەلەپوری خەباتی چەکدارییە. دووهەمیان، کەلەپوری خەباتی پەرلەمانی و مەدەنییە. پەکەکە لەچەند هەفتەی رابردوودا یەکەمیانی وەستاندوە و بەتەواوەتی  رووی لە دووهەمیانە. ئەمەش ئەگەری گۆرینی باکوری لە زۆنی شەڕەوە بۆ زۆنی ئاشتی تێدایە. لەبەشی داهاتوو و کۆتاییدا، لەسەر ئەم مەسەلەیەش دەوەستم.  

  درەو: سبەینێ بەسەرپەرشتی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، بزووتنەوەی گۆڕان(گۆڕانی گردی زەرگەتەو گۆڕانی كوردسات)  لە هۆڵی یانەی ئاشتی لە شاری سلێمانی كۆنفرانس دەكات. كۆنفرانسەكەی سبەینێی بزووتنەوەی گۆڕان، بەپێی رێنماییەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان (251) كەس ئامادەبێت نیساب تەواو دەبێت، بەپێی رێوشوێنەكان، سبەینێ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان هەردوو دەستورەكە دەخاتە دەنگدانەوە  ئەوەی دوو ئاراستەكەی گۆڕان پێشكەشی كۆمسیۆنیانكردووە: -    دەستورێك لەلایەن یاسین حەمە عەلی رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕان گردی زەرگەتەوە پێشكەشكراوە. -    دەستورێك لەلایەن زمناكۆ جەلال رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕانی كوردساتەوە پێشكەشكراوە. هەركامیان دەنگی زۆرینەی بەدەستهێنا ئەوەیان لەناو كۆنفرانس كاری پێدەكرێت: -    ئەگەر دەستورەكەی یاسین حەمە عەلی رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕان گردی زەرگەتە دەنگی زۆرینەی بەدەستهێنا ئەوا وەك پێشتر رێكخەر و ئەندامانی جڤات لەناو كۆنفرانس هەڵنابژێردرێت و دەستكاری ئاڵاو لۆگ و پەیڕەو ناكرێت، هەرچەندە كۆمسیۆن داوای كردووە سەركردایەتی لەناو كۆنفرانس هەڵبژێرێت. -     ئەگر دەستورەكەی زمناكۆ جەلال رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕانی كوردسات، پەسەندكرا ئەوا بەپێی ئەو پەڕەوە نوێیەی ئامادەكراوە لەناو كۆنفرانس ( ئەندامانی جڤات و رێكخەر ) هەڵدەبژێردرێن. بزووتنەوەی گۆڕانی گری زەرگەتە بەشێكیان هەڵمەتێكیان دەستپێكردووەو دەڵێن بەهیچ شێوەیەك رێگە نادەین دەستورەكەی بزووتنەوەی گۆڕان كە كاك نەوشیروان مستەفا بەدەستی خۆی نوسیویەتی دەستكاری بكرێت، بزووتنەوەی گۆڕانی كوردسات، دەستورێكی نوێیان داناوەو سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی لەخۆ دەگرێت و رێكخەر و سەركردایەتی لەناو كۆنفرانس هەڵدەبژێرێت.    

‎راپۆرتی: دانا نەقی ‎کۆمپانیای کرێسێنت ئینێرجی کۆمپانیایەکی پێشەنگی وزەی سەربەخۆی ئەمریکایە و گرنگی بە بەدەستهێنان و پەرەپێدان و بەڕێوەبردنی موڵک و ماڵی نەوت و گازی سروشتی دەدات. لێرەدا ئەو شتانە دەخەینەڕوو کە پێویستە بزانرێت  دەربارەی کارەکانیان لە ئەمەریکا ، ‎بارەگای سەرەکی کۆمپانیای کرێسێنت ئینێرجی لە شاری هیوستن لە ویلایەتی تەکساس دامەزراوە و گرنگی بە حەوزی ئیگل فۆرد و ئوینتا دەدات. ‎کارەکانی ئەوان پۆرتفۆلیۆیەکی سەروەت و سامانی  زەبەلاحە و خاوەن پشکی گەورە و ئاڕاستەکراوی ڕۆیشتنی پارەن، کە تەمەنی یەدەگی درێژ و ئینفۆنتۆری قووڵی شوێنەکانی گەشەپێدانە لە وڵاتی ئەمەریکا خاوەن داهاتیێکی زۆرە. سەروەت و سامانی ئیشەکانیان  زیاترە لە400 بەرهەمهێنەری ڕاست و ئاسۆیی بیرە نەوت، وە شوێنی کاریان زیاترە لە 145,000 دۆنمی یەک لە دوای یەک لە حەوزی ئوینتا لە ویلایەتی یوتا. ‎ستراتیژی گەشەکردنی کرێسێنت ئینێرجی بریتییە لە بەدەستهێنانی سەروەت و سامانی بەهای بەرز و زیادبوونی پارە لە هەمان کاتدا پاراستنی هێزی دارایی. ‎گرێبەستەکانی ‎هەیەو، وە گرێبەستەکانیان بەرچاوە، لەوانە بەدەستهێنانی سەروەت و سامانی بەرهەمهێنانی نەوت و گاز لە کۆمپانیای نەوتی ڤێردن بە بڕی 815 ملیۆن دۆلار و کڕینی کۆمپانیای SilverBow Resources بە بڕی 2.1 ملیار دۆلار بۆ یاریزانێکی سەرەکیە  لە پێکهاتەی پەترۆکیماوی  ئیگلفۆرد. ‎پابەندبوونی کرێسێنت ئینێرجی بە بەردەوامیی بریتییە لە بەڕێوەبردنی سەرمایەی وەبەرهێنەران، خۆشگوزەرانی کارمەندان، پاراستنی ژینگە و پەرەپێدانی کۆمەڵگا،  کۆمپانیای کرێسێنت کۆمپانیای نەوتی وێستەرنزاگرۆسی کڕیوە، وە ئێستا وەک ئەسێت  وێسترێن زاگرۆس خاوەنداری دەکرێت لەلایەن کرێسێنت ئینرێجی.   وردەکارییەکانی کڕینی کۆمپانیاکە-کۆمپانیای کرێست ئینێرجی ئینتەرناشناڵ و لقەکەی WZG Acquisition ڕێککەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان واژۆکرد بۆ ئەوەی وێستەرنزاگرۆس ڕیسۆرس بە تایبەت بە گرێبەستێکی تەواو کاش بە بەهای 164 ملیۆن دۆلار. بەدەستهێنانی پشک/ کۆمپانیای کرێست ئەکوایرکۆ دەبێتە خاوەنی 100%ی کۆمپانیای وێستەرنزاگرۆس ڕیسۆرس بە بەدەستهێنانی هەموو پشکە باو و پەسەندکراوەکان بە بڕی 0.2 دۆلاری کانادا بۆ هەر پشکێک بە شێوەی کاش. تەواوبوو- پێشبینی دەکرا لە سەرەتای مانگی تەمموزی ٢٠١٧ مامەڵەکە دابخرێت، بە مەرجی ڕەزامەندی خاوەن پشکەکان. پاشانن وێستەرنزاگرۆس ماوەی 18 مانگ بوو بەدوای دارایی و بەدیلێکی ستراتیژیدا دەگەڕا بەهۆی تەحەدای بازاڕەکانی سەرمایە بۆ وەبەرهێنانی نەوت و گاز. کۆمپانیای وێستەرنزاگرۆس ڕیسۆرس کۆمپانیایەکی نێودەوڵەتیی سامانە سروشتییەکانە کە گرنگی بە بەدەستهێنانی موڵک و گەڕان و پەرەپێدان و بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و غازی سروشتی لە عێراق دەدات. دوو گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنانیان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە هەرێمی کوردستانی عێراق تێڕوانینی کرێسێنت ئینێرجی سەبارەت بە گرێبەستی ئەم دواییەی وێستەرنزاگرۆس لەگەڵ هەرێمی کوردستان ڕاستەوخۆ باس نەکراوە، بەڵام لێرەدا ئەوەی ڕوودەدات: پاشان  کۆمپانیای کرێست ئینێرجی  بە تەواوی خاوەنداری وێسترێن زاگرۆز دەکات. لەساڵی 2017 دا بە گرێبەستێکی 164ملیۆن دۆلاری وێستەرنزاگرۆس کڕیوە، وێستەرنزاگرۆس لە هەرێمی کوردستان کاردەکات، گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنانی بۆ گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز هەیە. گەشەسەندنی ئەم دواییە- حکومەتی هەرێمی کوردستان لەم دواییانەدا دوو ڕێککەوتنی گەورەی وزەی لەگەڵ کۆمپانیا ئەمریکییەکان واژۆکرد، کە یەکێکیان لەگەڵ کۆمپانیای وێستەرن زاگرۆسی سەر بە کۆمپانیای کرێست ئینێرجی ئینتەرناشناڵە، بۆ بەڕێوەبردنی کێڵگەی غازی تۆپخانە-کوردمیر. ئەم پڕۆژەیە بەهای 70 ملیار دۆلارە، لەکاتێکدا گرێبەستێکی دیکە لەگەڵ کۆمپانیای HKN Energy Ltd بە بەهای 40 ملیار دۆلارە. هەڵوێستی حکومەتی هەرێم-حکومەتی هەرێم ئەم هاوبەشییانە بە گرنگ دەزانێت بۆ بەردەوامیی وزە و بەرزکردنەوەی پیشەسازی وزەی ئەمریکا. مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، جەختی لە سوودی هاوبەشی ئەو هاوکارییانە کردەوە، تیشکی خستە سەر سامانە سروشتییە زۆرەکانی هەرێم. کۆنتێکستی پیشەسازی - وێستەرنزاگرۆس لە ساڵی 2005ەوە زیاتر لە یەک ملیار دۆلار وەبەرهێنانی لە گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز لە هەرێمی کوردستان کردووە، کۆمپانیاکە ئەندامی کۆمپانیای APIKUR، کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستانە، کە ئامانجی پێشخستنی پیشەسازی نەوت و غازی هەرێمە.

ئاسۆ فەرەیدون- پەرلەمانتاری عێراق   واژۆ کــــردنی گرێبەستی نێوان هــــەرێم و ئەمـــــریکا ناکۆکیەکانی نێوان هەرێم و بەغدا بەرەو کوێ دەبات؟ چەند رۆژێک لەمەوبەر ، وەفدێکی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان بەسەرپەرشتی بەرێز  سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێم گەیشتنە ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکاو هەر لەوێش بڵاویان کردوە کە گرێبەستێکیان واژۆ کردوە بۆ وەبەرهێنان و دەرهێنانی غاز لە هەردوو کێڵگەی میران و تۆپخانە (گردەمێر) کە هەردوو کێڵگەکە دەکەونە سنوری پارێزگای سلێمانیەوە . دیارە کە کێڵگەی غازی میران درێژکراوەی کێڵگەی کۆرمۆرە کەلەم کێڵگەیە غازی وشک بەرهەم ئەهێنریت کەبۆ بەرهەم هێنانی وزەی کارەبای هەرێم بەکاردەبرێ ، لەگەڵ بەرهەم هێنانی غازی شل (LPG) و نەفتا ، وە داهاتەکەشی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیای (دانە غازە)  . توانای بەرهەم هێنانی ئەو غازە بەپێی لێکدانەوەکانی شارەزا بەرێز (فواد قاسم الأمير) کەلە کتێبەکەیدا بە ناونیشانی ( الجديد في عقود النفط والغاز، الموقعة من قبل حكومة إقليم كردستان ، والسياسة النفطية للإقليم ) ئاماژەی پێکردوە : غازی ئەم کێڵگەیە تەنها بەشی پڕکردنەوەی پێداویستیەکانی هەرێم خۆی دەکات  ، بەڵام دەکرا ئەو گرێبەستە کێڵگەی غازی میرانیشی تێدابێت کە ئێستا واژۆ کراوە کە ئەوکاتە تواناکەی دوو هێندەی بەرهەمهێنانی غازی ئێستای دەبوو لە کێڵگەی کۆرمۆر ، بەو واتایەی نەک تەنها بەتەواوی پێداویستی غازی هەرێمی کوردستان لە غازی وشکدا دابین ئەکات ، بەڵکو توانای هەناردەکردنی غازی وشکی بۆ دەرەوەی هەرێمیش ئەبێت . لەپاش ڕاگەیاندنی ئەو گرێبەستە لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە کە لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا واژۆی کرد ، دەست بەجێ حکومەتی ناوەند لە بەغدا لەسەر زاری وەزارەتی نەوت بەیاننامەیەکی ناڕەزایی بڵاوکردەوە کە : ئەو گرێبەستەی بە ناشەرعی و نایاسایی ناوهێنا لەسەر بنەمای دستور و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی عێراقەوە ، پاشان هەریەک لە حکومەتی هەرێم و ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا وەڵامی بەغدایان دایەوە . بەرهەم هێنانی  غاز لە کێڵگەی میران و تۆپخانە کە دەکەوێتە ناو سنوری پارێزگای سلێمانی نەک تەنها کاریگەری ئابووری هەیە بەڵکو مانای سیاسی زۆری هەیە . هیچ گومانێکیش نیە کە بەرهەم هێنانی غاز لەو سنورەوە بەبێ رەزامەندی یەکێتی نیشتمانی کوردستان جێبەجێ ناکرێت ، دەبێت پرسیارێک بکرێت ، کە ئایا  بڕیاری ئەم گرێبەستە کۆڕانکاری جیۆپۆلەتیکی سیاسی و هەژموونی کاریگەرە لەم ناوچەیە کە ئەمرێکی واقعی نوێیە ، یان بەرێکەوتنە لەگەڵ وڵاتی دراوسێ  ؟ پرسیارێکی تریش لە ئێستادا ئەوەیە کە ئایا حکومەتی ناوەندی عێراق تەنها بە بەیاننامەیەک ڕادەوستێت ، یان واژۆکردنی ئەم کرێبەستە دەبێتە گرژیی و ناکۆکیەکی تر لە نێوان حکومەتی هەرێم و ناوەنددا ؟ یان ئەوەتا حکومەتی ناوەند دەکەوێتە ژێر کاریگەریی و گۆرانکاری ناوچەیی و رەزامەند دەبێت بەم گرێبەستە ؟ دەکرێت لە چەند مانگی داهاتوو وەڵامەکانمان دەست بکەوێت .   ئاسۆ فەرەیدوون علی ئەمین ئەندامی لیژنەی نەوت و غاز لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق

شیكاری: درەو   نەوتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی (2025)دا 🔻 دی ئێن ئۆ: قازانجی کارکردنمان بڕی (28 ملیۆن) دۆلار بووە، لەکۆی داهاتی (188 ملیۆن) دۆلار، لە هەرێمی کوردستان بە تێکڕای رۆژانە بە ڕێژەی (11%) بەرهەم زیادی کردووە، تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانەی ناوچەی گرێبەستی تاوکێ بریتی بووە لە (82 هەزار و 81) بەرميل نەوت، هەر بەرمیلێک بە (35) دۆلار فرۆشراوەو پارەی پێشوەختە وەرگیراوە. 🔹 کۆمپانیای گەنێڵ ئێنێرجی: کێڵگە نەوتییانەی کاری تێدا دەکات، بە تایبەتیش کێڵگەی نەوتی تاوکێ تێکڕای ئاستی بەرهەمی کێڵگەکە گەیشتووە بە (82 هەزار و 81) بەرمیل نەوتی رۆژانە، ئەمە لە کاتێکدایە ئاستی تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024)دا (71 هەزار و 140) بەرمیل بووە، نرخی فرۆشتنی بەرملێک نەوت لەگەڵ چارەکی پێشوودا یەکدەگرێتەوەو لە دەوروبەری (35) دۆلاربووە. 🔹 کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی؛ داهاتی گشتی کۆمپانیاکە بریتی بووە لە (35 ملیۆن و 885 هەزار) دۆلار، تێکڕای بەرهەم لە هەردوو کێڵگەی (ئەتروش و سەرسەنگ) لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) بریتی بووە لە (65 هەزار و 200) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، واتا کۆی ئەو نەوتەی لە ماوەی چارەکی یەکەمی (2025) لەو دوو کێڵگەیە بەرهەم هاتووە (5 ملیۆن و 880 هەزار) بەرمیل بووە. یەکەم؛ بەرهەمی کاری کۆمپانیای کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی لە چارەکی یەکەمی (2025) رۆژی (15/5/2025) کۆمپانیای کۆمپانیای (DNO)ی نەوت و غازی نەرویجی بەرهەمی خۆی بۆ چارەکی یەکەمی (2025) ڕاگەیاند، لە هەموو ئەو ناوچانەی کاری تێدا دەکات و بەپێی ڕاگەیەندراوەکە؛ قازانجی کارکردنی بۆ چارەکی یەکەمی ساڵی 2025ی بە بڕی (28 ملیۆن) دۆلار ڕاگەیاند، لەسەر داهاتی (188 ملیۆن) دۆلاری ئەمریکی. بەرهەمهێنانی گشتی لە ناوچەی گرێبەستی تاوکێ کە کۆمپانیای (DNO) پشکی (75%)ی تێدا هەیە، لە دوای ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم و داخستنی بۆری نەوتی کوردستان بۆ بەندەری جەیهان لە مانگی ئازاری (2023)ەوە تاڕادەیەکی زۆر کەوتووەتەوە سەر پێ. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی كۆمپانیاكە، لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بە تێکڕای رۆژانە لە چارەکی یەکەمی (2025) بە ڕێژەی (11%) بەرهەم زیادی کردووە، بەراورد بە چارەکی پێشتر، بەجۆرێک تێکرای بەرهەمی ناوچەی گرێبەستی تاوکێ بریتی بووە لە (82 هەزار و 81) بەرميل نەوتی خاوی ڕۆژانە، لە کاتێکدا لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024) بەرهەمی کێڵگەکە بریتی بووە لە (74 هەزار و 143) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، بە جۆرێک لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ کێڵگەی تاوکێ بە (29 هەزار و 304) بەرمیل و کێڵگەی فیشخابور بە (52 هەزار و 778) بەرمیل بەشدار بووە لە کۆی بەرهەم، لە کاتێکدا هەمان ئەو کێڵگانە لە چارەکی چوارەمی (2024) تاوکێ تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانەی (27 هەزار و 864) بەرمیل بووەو فیشخابور بەرهەمی ڕۆژانەی (46 هەزار و 279) بەرمیل نەوتی خاو بووە. کۆمپانیاکە ئەوەشی ئاشکرا کردووە، پشکی کۆمپانیای DNO لە بەرهەمهێنانی نەوت لە تێرمیناڵی فیشخابور بە کڕیارە ناوخۆییەکان بە نرخی (35) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک فرۆشراوەو پارەی پێشوەختە وەرگیراوە. دووەم؛ بەرهەمی کاری کۆمپانیای گەنێڵ ئێنێرجی لە کێڵگەی نەوتی (تاوکێ) لە چارەکی یەکەمی (2025) بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیای گەنێڵ ئێنێرجی: لەو کێڵگە نەوتییانەی کاری تێدا دەکات، بە تایبەتیش کێڵگەی نەوتی تاوکێ لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025)دا،  تێکڕای ئاستی بەرهەمی کێڵگەکە گەیشتووە بە (82 هەزار و 81) بەرمیل نەوتی رۆژانە، ئەمە لە کاتێکدایە ئاستی تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024)دا (71 هەزار و 140) بەرمیل بووە، بەم پێیەش بە نزیکەی (11%) و بە بڕی (7 هەزار و 941) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بەرهەمهێنان زیادی کردووە. هەر بەپێی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیاکە نرخی فرۆشتنی بەرملێک نەوت لە چارەکی یەکەمی (2025) لەگەڵ چارەکی پێشوودا یەکدەگرێتەوە لە دەوروبەری 35 دۆلاربووە. سێیەم؛ بەرهەمی کاری کۆمپانیای شاماران لە کێڵگەکانی (سەرسەنگ و ئەتروش) لە چارەکی یەکەمی (2025) بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی: لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025)دا، داهاتی گشتی کۆمپانیاکە بریتی بووە لە (35 ملیۆن و 885 هەزار) دۆلار، لە کاتێکدا لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) داهاتی کۆمپانیاکە (22 ملیۆن و 588 هەزار) دۆلار بووە، بەم پێیە داهاتەکەی بڕی (13 ملیۆن و 297 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (59%) زیادی کردووە. کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی کە پشکی لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش) هەیە، ڕاگەیاندووە؛ تێکڕای بەرهەم لە هەردوو کێڵگەی (ئەتروش و سەرسەنگ) لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) بریتی بووە لە (65 هەزار و 200) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، لە کاتێکدا لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکان (57 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکان بەتێکڕای ڕۆژانە (7 هەزار 800) بەرمیل بە ڕێژەی (13.6%) زیادی کردووە. بە مانایەکی دیکە، کۆی ئەو نەوتەی لە ماوەی چارەکی یەکەمی (2025) لە هەردوو کێڵگەی ئەتروش و سەرسەنگ بەرهەم هاتووە (5 ملیۆن و 880 هەزار) بەرمیل بووە، لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوودا کۆی بەرهەمی هەردوو کێڵگەکە (5 ملیۆن و 162 هەزار) بەرمیل نەوت بووە. کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی ئەوەشی ڕاگەیاندووە، لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) (وەک لە خشتەی هاوپێچدا هاتووە) لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، بە تێکڕای کاری رۆژانە (29 هەزار و 900) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، بەڵام بەرهەمی کێڵگەکە لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا (37 هەزار و 400) بەرمیل نەوت ڕۆژانە بەرهەم هێنراوە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە بە ڕێژەی (20%) و بڕی (7 هەزار و 500) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە پاشەکشەی کردووە. بەڵام بە گوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیاکە لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش، بە تێکڕای کاری رۆژانە (35 هەزار 300) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، لە کاتێکدا هەمان ماوەی ساڵی (2024)دا تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە (20 هەزار) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە بەتێکڕای ڕۆژانە (15 هەزار و 300) بەرمیل بە ڕێژەی (76.5%) زیادی کردووە. خشتە سەرچاوەکان؛ -    DNO Reports Solid First Quarter Results; Prepares Deeper Dive into Norwegian Waters; https://ml-eu.globenewswire.com/Resource/Download/8c72109a-67b9-457d-938c-2ad1a6c0f555 -    Genel Energy PLC: Trading and operations update Q1 2025, 08-May-2025; https://irpages2.eqs.com/websites/genel/English/1720/uk-news.html?airportNewsID=6cf9b1a0-55fb-43d9-ab8c-7bf34a93db2b -    ShaMaran Reports First Quarter 2025 Results, May 7, 2025; https://mma.prnewswire.com/media/2681745/ShaMaran_Petroleum_Corp__ShaMaran_Reports_First_Quarter_2025_Res.pdf  

 درەو: یەكێتی بەڕەسمی داوای پۆستی سەرۆكی هەرێم و وەزیری ناوخۆ و سامانەسروشتییەكانی كردووەو لەبەرامبەر داواكارییەكانی پارتی كە لە كۆبوونەوەی پێشتر پشكەكانی خۆی خستبووە بەردەم یەكێتی و سەرۆكی هەرێم و وەزیری ناوخۆی بۆخۆی دیاری كردبوو. لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی نێوان وەفدی دانوستانكاری پارتی و یەكێتی یەكێتی لیستی پۆستەكانی لە كابینەی دەیەمی حكومەت رادەستی پارتی كرد: •    پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان •    پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان •    پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت •    پۆستی وەزیری ناوخۆ •    پۆستی وەزیری سامانەسروشتییەكان •    پۆستی وەزیری شارەوانی •    پۆستی وەزیری تەندروستی •    پۆستی وەزیری كشتوكاڵ واتا یەكێتی پێی باشە پارتی پۆستی سەرۆكی حكومەت و سەرۆكی پەرلەمانی جێگری سەرۆكی هەرێمی لابێت و پۆستی سەرۆكی هەرێم و جێگرانی پەرلەمان و حكومەت لای یەكێتی بێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) پارتی لە كۆبوونەوەكەی دوكان لیستی پۆستەكانی لە كابینەی داهاتوو خستووەتەڕو: •    پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان •    پۆستی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان •    پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان •    پۆستی وەزی ناوخۆ •    پۆستی وەزیری كارەبا •    پۆستی وەزیری سامانەسروشتییەكان •    پۆستی وەزیری پەروەردە •    پۆستی وەزیری كشتوكاڵ •    پۆستی وەزیری ئەوقاف پارتی پێی باشە یەكێتی پۆستەكانی (سەرۆكی پەرلەمان، جێگری سەرۆكی هەرێم، جێگری سەرۆكی حكومەت و هەشت وەزارەت وەربگرێت جگە لە وەزارەتەكان ناوخۆ، كارەبا، پەروەردەو تەندروستی) ئێستا پارتی و یەكێتی لیستی داواكارییەكانیان بۆ پۆستەكان خستووەتە بەردەستی یەكتر و لەمەودوا گفتوگۆی جدی لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان لە نێوانیاندا دەستپێدەكات. لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان پارتی دیموكراتی كوردستان (812 هەزارو 794 ) دەنگ و (39) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، یەكێتی (409 هەزارو 548 ) دەنگ و (23) كورسی بەدەستهێنا.   پۆستە باڵاكانی هەرێمی كوردستان   -    سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان -    جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان -    سكرتێری پەرلەمانی كوردستان   -    سەرۆكی هەرێمی كوردستان -    جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان -    جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان  سەرۆكی حكومەت -    جێگری سەرۆكی حكومەت -    وەزیری ناوخۆ -    وەزیری داد -    وەزیری پێشمەرگە -    وەزیری دارایی -    وەزیری تەندروستی -    وەزیری پەروەردە -    وەزیری ئاوەدانكردنەوە -    وەزیری شارەوانی -    وەزیری خوێندنی باڵا -    وەزیری پلاندانان -    وەزیری رۆشنبیری -    وەزیری كاروكاروباری كۆمەڵایەتی -    وەزیری گواستنەوە -    وەزیری ئەوقاف -    وەزیری كارەبا -    وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەرلەمان -    وەزیری هەرێم بۆكاروباری پێكهاتەكان -    سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران -    سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران

  درەو: یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەرێگەی مەڵبەند و مەكتەبەكانیەوە سەرقاڵی یەكلاكردنەوەی كاندیدەكانیەتی بۆ پەرلەمانی عێراق، هەفتەی داهاتوو دەرگای تۆماركردنی لیستی كاندیدی حزبی و سەربەخۆكان دەكرێتەوە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە بڕیارە لە 11/11/2025 بەڕێوەبچێت، لەناو یەكێتی باس لە دانانی چەند كەسێك دەكرێت بۆ كاندیدی پەرلەمانی عێراق: •    د. بڕیار رەشید •    د. نەرمین مەعروف    •    ئاسۆس عەلی •    كاروان یاروەیس •    سەرتیپ عەلی    •    رێزان شێخ دلێر •        شێخە مامەند ئاغا •    بێستون سابوراوەیی •        سروە محەمەد    •    چنار هاوسەری حسێن مەنسور   •    غەریب ئەحمەد   •    مامۆستا بەدرییە حسێن •    هەڵۆ پێنجوینی •    جەبار یاوەر -     -   سۆزان مەنسور لە سنوری (خانەنەقین) - هەرێم كەمال ئاغا لە سنوری بازنەی (هەولێر) - ئارێز عەبدوڵا لە سنوری بازنەی (هەولێر) - دیلان غەفور لە سنوری بازنەی (كەركوك) - شیلان فەتحی لە سنوری بازنەی (كەركوك) - رەوەند مەلا مەحمود لە سنوری بازنەی (كەركوك) -  حاكم ئەڵماس لە سنوری بازنەی (كەركوك) - مەلا كەریم لە سنوری بازنەی(سەڵاحەدین) ئەمە لە كاتێكدایە بە فەرمانی فەرمانی بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی، سەرپەرشتیاری ناوچەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دیاریكران، فەرمانەكە لە رۆژی 19/4/2025 دەرچووە بە واژۆی بافڵ تاڵەبانی بۆ سەرپەرشتیاری ناوچەكانی هەڵبژاردن دەرچووە بەم شێوەیە: •    قوباد تاڵەبانی بۆ سەرپەرشتیاری هەولێر •    رەفعەت عەبدوڵا بۆ سەرپەرشتیاری سلێمانی •    ئاسۆ مامەند بۆ سەرپەرشتیاری كەركوك •    شێخ ئەحمەد نۆكان بۆ سەرپەرشتیاری گەرمیان •    حەمەسور دووشیوانی بۆ سەرپەرشتیاری دهۆك •    د. میران محەمەد بۆ سەرپەرشتیاری راپەڕین •    وەهاب هەڵەبجەیی بۆ سەرپەرشتیاری هەڵەبجە •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە لە 10ی تشرینی یەكەمی 2021 بەرێوەچوو خاوەنی (18) كورسیە، (2) كورسی لە هەولێر، (3) كورسی لە كەركوك، (2) لە موسڵ، (1) لە سەڵاحەدین، (1) لە دیالە، (8) لە سلێمانی و (1) كورسی لە دهۆك). •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە لە 20ی ئۆكتۆبەری 2024 بەرێوەچوو خاوەنی (23) كورسیە، (6) كورسی لە هەولێر، (15) لە سلێمانی، دهۆك (1) كورسی، هەڵەبجە (1) كورسی.    

درەو: حزبەكان لەناو خۆیاندا لە هەوڵی یەكلاكردنەوەی كاندیدەكانیانن بۆ پەرلەمانی عێراق هەفتەی داهاتوو دەرگای تۆماركردنی كاندیدەكان دەگرێتەوە، لەناو یەكگرتووی ئیسلامی كوردستاندا ناوی چەند كەسێك دێت وەك كاندیدی بۆ پەرلەمانی عێراق. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە بازنەی سلێمانی چەند كەسێك كاندید دەكات لەوانە: -    د. عومەر محەمەد -    د. موسەنا ئەمین -    د. شێركۆ جەودەت -    د. رەئوف كەریم -    دارا سێكانیانی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە ئێستادا چوار پەرلەمانتاری هەیە لە پەرلەمانی عێراق كە (2)یان لە بازنەی سلێمانی و (2)یان لە بازنەی دهۆكن و بۆ پەرلەمانی كوردستانیش (7) پەرلەمانتاری هەیە (3) پەرلەمانتاری لە بازنەی سلێمانی و (1) پەرلەمانتاری لە بازنەی هەولێرو (2) پەرلەمانتار لە بازنەی دهۆك و (1) پەرلەمانتار لە بازنەی هەڵەبجە. -    یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی 20ی ئۆكتۆبەری 2024ی پەرلەمانی كوردستان (117 هەزارو 444) دەنگی بەدەستهێنابوو. -    یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی 10ی تشرینی یەكەمی 2021ی پەرلەمانی عێراق (108 هەزارو 10) دەنگی بەدەستهێنابوو.   -        

شیكاری: درەو 🔻 هەرێمی کوردستان نزیکەی 18 ساڵە دەستی بە وەبەرهێنان کردووە لە کەرتی گازی سروشتیدا، بەڵام تا ئێستا نەیتوانیەوە پێداویستی ناوخۆ پڕ بکاتەوە، بەتایبەت لە دابینکردنی وزەی کارەبادا، بۆیە حکومەتی هەرێم دەیەوێت لەم بوارەدا بتوانێت؛ 🔹 پلانی ئەوەی هەبێت لەماوەیەکی کورتدا پێداویستی ناخۆ پڕ بکاتەوەو ڕێژەی بەرهەمهێنانی کارەبا بەرز بکاتەوە. 🔹 پلان هەیە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی عێراق لە گاز و کارەبا، چونکە عێراق خۆی کڕیارێکی گەورەی وزەی کارەبایە لە ئێران، ئێران ئێستا لە ژێر سزاکانی ئەمریکادا لە کێشەی گەورەدایە، ئەمەش وەک دەرچەیەک بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆ گرفتە دارایی و ئابورییەکانی نێوانیان دەرفەتێکی گەورەیە. 🔹 ڕەنگە هەرێم بۆ وەبازاڕخستنی گازی سروشتی هەوڵەکانی چڕ بکاتەوە. سەرەتا لە دوای پرۆسەی ئازادی عێراقەوە پرسی وزەو نەوت و گاز، پانتاییەکی گەورەی لە سیاسەتی ئابوری و بازرگانی سیاسی و دیبلۆماسی هەرێمی کوردستان داگیرکردووە، بەتایبەتیش لە دوای پەسەندکردنی دەستوری هەمیشەیی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٥ کە دەرفەتی گەورەی بۆ هەرێمی کوردستان ڕەخساند پەرە بە کەرتی وزە بدات و لە ساڵی ٢٠٠٦ وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی دامەزراند و لە ساڵی ٢٠٠٧ یاسای نەوت و گازی لە پەرلەمانی کوردستان دەرچواند. بەڵام کەرتی وزە بەردەوام بەشێک بووە لە سەرچاوەی ناکۆکی و ململانێی یاسایی و دەستوری و سیاسی و ئابوری نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵ. چونکە نەوت و گاز وەک سەرچاوەیەکی ستراتیجی و گرنگ پەیوەست بە ئاسایشی نەتەوەیی بایەخی گەورەی هەیە بۆ دەوڵەتان بە گشتی و عێراق و هەرێمی کوردستان بەتایبەتی، چونکە عێراق و هەرێمی کوردستان خاوەن ئابورییەکی کرێخۆرن (اقتصاد الریعي) و زیاتر (90%) ئابورییەکەیان پشت بە فرۆشتنی نەوت دەبەستێت. هەرێمی کوردستان سەرەڕای تێبینی و پرسیارە بەردەوامەکان لەسەر پرۆسەی فرۆشتنی نەوتەکەی، بەڵام توانیویەتی لە ماوەکی کەمدا قۆناغێکی گەورە ببرێت لە کەرتی وزەدا و بەتایبەتیش لە بواری نەوتدا، کە توانی لە ڕووی یاساییەوە پێش ناوەند بکەوێت و لە ساڵی 2007 لە پەرلەمەنی کوردستان یاسای نەوت گاز تێپەڕێنێت و بە دوایشیدا کۆمەڵێک گرێبەستی گەورە ئەنجام بدات لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییەکانی دنیا کە دیارترینیان (شیفرۆن، ئکسۆن مۆبێل، تۆتاڵ، ڕۆس نەفت و گەنەڵ ئینێرجی ...) ئەم هەنگاوانەی هەرێمی کوردستان کوردستان جێ دڵخۆشی نەبوو بۆ حکومەتی ناوەندی، چونکە حکومەتی ناوەند وەک سەپاندنی ئیرادەی هەرێم بەسەر خۆیدا دەیبینی وهەرێمی تۆمەتبار دەکرد بە سەرپێچی دەستوری و یاسایی و چەندین هەنگاوی توندیشی بەرامبەر هەرێم گرتەبەر لەڕووی یاساییەوە تا گەیشت بە بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان، لە دواین هەوڵی حکومەتی عێراقیشدا، دادگای ناوبژیوانی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی لە پاریس رۆژی 23/3/2023 لە بەرژەوەندی حكومەتی عێراق و دژی بەرژەوەندییەكانی هەرێم تایبەت بە دۆسیەی فرۆشتنی نەوت سکاڵایەکی حکومەتی عێراقی یەکلاکردەوە. كە عێراق لە دژی توركیا تۆماریكردبوو، بەهۆی پێشێلكردنی بڕگەكانی ڕێككەوتنی بۆری عێراق و توركیا كە لە ساڵی (1973) واژۆكراوە، كە تێیدا هاتووە، حكومەتی توركیا دەبێت پابەندی ڕێنماییەكانی عێراقی بێت سەبارەت بە گواستنەوەی نەوتی خاو كە لە عێراقەوە هەناردە دەكرێت بۆ سەرجەم ناوەندەكانی هەڵگرتن و گواستنەوەی و وێستگەی كۆتایی. هەر ئەم بڕیارەش بووە هۆی ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهانی تورکی، تا ئێستاش لەبارەی چۆنییەتی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم، نەگەیشتوون بە ڕێککەوتنێکی بنج بڕ بۆ دەسکردن بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان. بەڵام هەر چۆنێک بێت، ئەوە ڕوون بووەتەوە کە جارێکی دیکە دۆخەکە ناگەڕێتەوە پێش بڕیارەکەی دادگای پاریس و حکومەتی هەرێمی کوردتان ناتوانێت بە شێوەی سەربەخۆ نەوتی هەرێم هەناردەبکاتەوە. سەرباری ئەوەی مشتومڕەکانی دۆسیەی نەوتی هەرێم تا ئێستا یەکلا نەبووەتەوە، رۆژی (19/5/2025) میدیاکان ئەوەیان ئاشکرا کرد، کە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە واشنتۆنەو سەرقاڵی واژۆكردنی دوو رێككەوتننامەیە لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان تایبەت بە نەوت و گاز لە سنوری سلێمانی و گەرمیان. سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان لە نوسینێكدا لە تۆڕای کۆمەڵایەتی " ئێكس" رایگەیاند، قۆناغێکی نوێی پەیوەندییەکانی کوردستان و ئەمریکا دەستپێدەکات کە دوو گرێبەستی چەند ملیار دۆلاری لەگەڵ کۆمپانیای HKN Energy و Western Zagros Resources  واژۆ دەکەین، ئەم گرێبەستانە دەبێتە هۆی دابینكردنی وزە ملیۆنان کەس و هەلی کار دەڕەخسێنێت و بناغەی ئابوری کوردستان بەهێزتر دەکەن. رێككەوتنەکە لەسەر هەردوو كێڵگەی نەوتی (كوردە میرو تۆپخانە)ی گەرمیان و (میران) بازیانە، هەردوو کۆمپانیای نەوتی ئەمەریکی (ئێچ کەی ئێن ئینێرجی) و (وێستێرن زاگرۆس)، بە جیا دوو ڕێککەوتننامەیان لە بواری پەرەپێدانی کەرتی نەوتی هەرێمی کوردستان، لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان واژۆ دەکەن بەجۆرێك: بە گوێرەی دەقی راگەیێندراوەکە  وەبەرهێنەری ئەمریکی HKN ئینێرجی و گرووپی ئۆنێکس، (میران ئینێرجی) بۆ پەرەپێدانی کێڵگەیەکی گازی گەورە لە کوردستان دادەمەزرێنن. کۆمپانیای HKN ئینێرجی و گرووپی ئۆنێکس شانازی دەکەن بە راگەیاندنی واژۆکردنی رێککەوتننامەیەکی مەرجی پابەندکەر لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی گازی میران لە رێگەی پڕۆژە هاوبەشە تازە پێکهێنراوەکەیان کە میران ئینێرجییە. کێڵگەی گازی میران دەتوانێت یەدەگێکی خەمڵێندراوی (8 تریلیۆن) پێ سێجای ستانداردی گازی سرووشتیی شیاوی دەرهێنانی هەبێت. ئەم رێککەوتنامەیە رێگە خۆش دەکات بۆ پەرەپێدانی قۆناغ بە قۆناغی کێڵگەکە، لەگەڵ ئەگەری بەدەستهێنانی زیاتر لە (40 ملیار) دۆلار بەهای درێژخایەن.  رەسل فریمەن، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری HKN ئینێرجی دەڵێت: "ئەم رێککەوتنامەیە وەرچەرخانێکی گرنگە نەوەک تەنیا بۆ کۆمپانیاکانمان، بەڵکو بۆ داهاتووی وزەی هەرێمی کوردستانیش. ئێمە لە رێگەی میران ئینێرجییەوە هێزی HKN و ئۆنێکس بۆ پەرەپێدانی بەرپرسانەی یەکێک لە ستراتیژیترین سەرچاوەکانی گازی هەرێمی کوردستان تێکەڵ دەکەین." پەرەپێدانەکە بە قۆناغ جێبەجێ دەکرێت، بەرهەمهێنانی گازیش پلانی بۆ دانراوە بۆ دابینکردنی نێوخۆیی، پشتیوانیکردنی پێداویستییەکانی وزەی هەرێمی و گەشەی ئابووری درێژخایەن و داواکاریی ئەگەریی ناوچە فراوانەکە. یەدەگە گەورەکانی میران کلیلی بەشداریکردن دەبن لە ئاسایشی وزەی درێژخایەنی هەرێمەکە. ئەم دەستپێشخەرییە جەخت لەسەر هاوکاریی بەهێزی نێوان وەبەرهێنەرانی ئەمریکی و حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ کردنەوەی توانای وزەی هەرێمی کوردستان دەکاتەوە. دەقی ڕاگەیەندراوەکە     لە کاردانەوەی ئەوەدا، وەزارەتی نەوتی عێراق رونكردنەوەیەكی لەبارەی ئەو گرێبەستانە بڵاوكردەوە كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە سەردانەكەیدا بۆ ئەمریكا لە بواری وزەدا ئیمزای كردو گریبەستەكان بە "پوچەڵ" ناودەبات. لە دەقی ڕونکردنەوەکەدا هاتووە؛ هەندێک لە ماڵپەڕەکان هەواڵێکیان بڵاوکردەوە کە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە دەرچووەو (رێککەوتنی نوێی وزە بە بەهای دەیان ملیار دۆلار) لەخۆدەگرێت. وەزارەتی نەوتی فیدراڵی دەیەوێت ڕوونکردنەوەی خۆی لەبارەی ڕێکارەکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ گرێبەستکردن بۆ وەبەرهێنانی کێڵگەی (میران)و کێڵگەی (تۆپخانە-کوردمیر) لە پارێزگای سلێمانی ڕوون بکاتەوە، بەو پێیەی ئەم ڕێکارانە پێشێلکردنی ئەو بڕیارانەیە کە لەلایەن دادگای پێداچوونەوەی فیدراڵییەوە دەرچوون، کە ئاماژەی بە نایاساییبوونی ئەو گرێبەستانە کردووە لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی ژمارە (59/ فیدراڵی 2012و یەكخراوەكەی 110/ فیدراڵی 2019) ئیمزا كراون. وەزارەت ئاماژە بەوە دەکات، سەرەڕای پێویستیی عێراق بۆ زۆركردنی وەبەرهێنانی گازو دابینکردنی خواستی ناوخۆیی بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، ئەو رێوشوێنانەی حکومەتی هەرێم گرتوویەتیەبەر، پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسای عێراقەو سامانی نەوت هی هەموو عێراقییەکانەو هەر وەبەرهێنانێک لەم سامانەدا دەبێت لە ڕێگەی حکومەتی فیدراڵیەوە ئەنجام بدرێت. بەم پێیە وەزارەت بە پشتبەستن بە دەستوری عێراق و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پووچەڵبوونەوەی ئەو گرێبەستانە دووپاتدەکاتەوە. بایەخی گازی سروشتی لە جیهاندا گازی سروشتی بایەخێکی تایبەتی هەیە بۆ وڵاتان بەگشتی و وڵاتە خاوەن پیشەسازییەکان بە تایبەتی، چونکە گازی سروشتی خاوەنی کۆمەڵێک تایبەتمەندی گرنگەو بووە بە پێداویستی ڕۆژانەی مرۆڤ. جگە لەوەی لە پیشەسازییە گەورە پترۆ کیمیاییەکاندا ڕۆڵی گەورە دەبینێت، بەپێچەوانەی نەوت و غەڵوز، هیچ پاشەڕۆیەکی لێ بەجێ نامێنێت و ژینگەو سروشت بە پاکی دەهێڵیتەوە، سەرچاوەیەکی گرنگی بەدەستهێنانی وزەی کارەباشە، وڵاتانی خاوەن پیشەسازی ئۆمبێلیش لە هەوڵدان لە داهاتوودا جێگەی بەنزینی پێ بگرنەوە (جا ڕاستەوخۆبێت یان ناڕاستەوخۆ لە ڕێگەی ئۆتۆمیبێلی کارەباییەوە)، سەرەڕای ئەوانەش گاز بووە بە پێداویستییەکی سەرەکی ماڵان بۆ گەرمکردنەوە و چێشت لێنان و پڕکردنەوەی زۆر پێداویستی تر. بەڵام لەبەر ئەوەی لە جیهاندا بەشێوەیەکی یەکسان و دادپەرەوەرانە دابەش نەبووە (بڕوانە چارتی ژمارە (١) کە بە پێی ماڵپەڕی گلۆباڵ فایەر پاوەر ڕێزبەندی (10) وڵاتی خاوەن گەورەترین یەدەگی گازی سروشتی سەلمێندراو لە جیهاندا بۆ ساڵی (2025)/  بە مەتر سێجا نیشان دەدات) لە ڕوی جوگرافییەوە، بەشێک لەو وڵاتانەشی خۆیان خاوەنی گازی سروشتین پێداویستییە ناوخۆییەکانی خۆیان پڕ ناکاتەوەو ناچارن لە دەرەوە هاوردەی بکەن، بۆیە دەبینین خواستێکی گەورە لە سەر ئاستی جیهان لەسەر گازی سروشتییە ڕۆژ لەدوای ڕۆژ ئەو خواستە لە زیادبووندایە. (بڕوانە چارتی ژمارە (٢) کە بە پێی ماڵپەڕی گلۆباڵ فایەر پاوەر ڕێزبەندی (10) وڵاتی خاوەن گەورەترین بەکاربەری غازی لە جیهاندا بۆ ساڵی (2025)/  بە مەتر سێجا نیشان دەدات). چارتی ژمارە (١) چارتی ژمارە (٢) یەدەگی  گازی سروشتی لە هەرێمی کوردستان حکومەتی هەرێمی کوردستان بەخێراییەکی زۆر توانی گەشە بە کەرتی نەوتی هەرێم بدات و وەبەرهێنانی گەورەى تێدا بکات و قۆناغە یاساییەکە ببڕێت و سەرنجی کومپانیایەکی زۆری بیانی ڕابکێشێت بۆ کاری گەڕان و پشکنین و هەڵکەندن و دەرهێنان و وەبازاڕخستن و فرۆشتنی.  بەڵام سەرباری ئەوەی گرنگی گازی هەرێمی کوردستان هیچی کەمتر نییە لە نەوت کەچی وەک پێویست نەیتوانیوە یاخو نەیویستووە پەرە بەو بوارە بدات، لە کاتێکدا بەشێک لە سەرچاوەکان ئاماژە بەوە دەدەن هەرێمی کوردستان خاوەنی (3%)ی یەدەگی گازی جیهانە، یەدەگی گازەکەی بە 100-200 ترلیۆن پێ سێجا مەزەندە دەکرێت کە دەکاتە نزیکەی (2.8-5.7) ترلیۆن مەتر سێجا، کە بەشی زۆری لە ناوەڕاست و باشوری هەرێمی کوردستان چڕ بووەتەوە، گەورەترین و دیارترینیان کێڵگەکانی گازی (خورمەڵە و کۆرمۆر)ە.  ئاماری جیاواز بەردەستن کە ئەو ڕاستییە دەسەلمێنن هەرێمی کوردستان خاوەنی ئەو گازە زۆرەیە، بۆ نمونە بەپێی لێکۆڵینەوەیەکی پەیمانگای ئۆکسفۆرد بۆ لێکۆڵینەوەی وزە، لە ژێر ناوی (Under the Mountains :Kurdish Oil and Regional Politics) کە (Robin Mills) نوسیویەتی و لە مانگی 1ی ساڵی 2016 بڵاوی کردووەتەوە، ئاماژەی بە قەبارەو بەشێک کێڵگەکانی گازی سروشتی لە هەرێمی کوردستان داوە (بڕوانە چارتی ژمارە (٣))   چارتی ژمارە (3) هاوکات بەپێی لێکۆڵینەوەیەکی دەستەی ڕوپێوی جیۆلۆجی ئەمریکی (United States Geological Survey) هەرێمی کوردستان خاوەنی زیاتر لە (60) ترلیۆن پێ سێجا گازی سروشتییە. هەروەها (تۆنی هیوارد) سەرۆکی کۆمپانیای (Genel energy) تورکی لە ساڵی ٢٠١٥ ڕایگەیاند مەزەندە دەکرێت هەرێمی کوردستان خاوەنی (5) ترلیۆن مەتر سێجا گازی سروشتی بێت کە نزیکەی (١٧٧) ترلیۆن پێ سێجایە. ئەم ڕێژەیە لە یەدەگی گازی سروشتی هەرێمی کوردستان زیاترە لەو ڕێژەیەی بەشێک لە وڵاتانی گەورە وەبەرهێن کە گازی یەکێتی ئەوروپا دابین دەکەن زیاتر بێت، بۆ نمونە (نەرویج ٦١، لیبیا ٥١، ئازەربایجان ٤٧، هۆڵندا ٢٣) ترلیۆن پێ سێجا یەدەگی گازیان هەیە بەپێی داتاکانی ساڵی ٢٠١٧. بەپێی زانیارییەکانی کۆمپانیای دانا گازی ئیماراتی لە ساڵی ٢٠١٥، یەدەگی گازی سروشتی تەنها لە کێڵگەکانی (کۆرمۆر و چەمچەماڵ) بە (٧٥) ترلیۆن پێ سێجا دەخەمڵێنرێت. بە گوێرەی (ڕاپۆرتەکانی وزەی ئەمەریکی) و (Gaffney Cline Associates) یەدەکی سەلمێنراوی گازی هەرێمی کوردستانی عێراق ۲٥ تریلیۆن پێ سێجایە، هەروەها یەدەکی گازی نەسەلمێنراو دەخەمڵێنن بە ۲۰۰ تریلیۆن پێ سێجا. هەروەها بە گوێرەی پێشبینییەکانی ڕێکخراوی وزەی جیهانی (IEA)، هەرێمی کوردستان لە توانایدایە تا ساڵی ٢٠٣٥ بە قەبارەی (٢٩)ملیار مەتر سێجا ساڵانە وەبەرهێنانی خۆی لە کەرتی گاز پەرە پێبدات، توانای خۆی ١٤% بەرزبکاتەوە لە دەکاتە (٤)ملیار مەتر سێجای ساڵانە. هەموو ئەم ئامارانە ئەو ڕاستییە دەسەلمێنن، کەهەرێمی کوردستان قەبارەیەکی گەورەی گازی سروشتی هەیەو شایەنی ئەوەیە پشتی پێ ببەسترێت. کەواتە پشت بەست بەوەی هەرێمی کوردستان خاوەن سەرچاوەیەکی بێشومارە لە گازی سروشتی لە تەک نەوتدا، ئەو یەدەگەی لە نەوت هەیەتی بە 45 ملیار بەرمیل نەوت دەخەملێنرێت، هاوکات خاوەن 5.7 ترلیۆن مەتر سێجا یەدەگە لە گازی سروشتی کە سەرچاوەیەکی گرنگ و سەرنج ڕاکێشە بۆ بازرگانی و وەبەرهێنان و ڕاکێشانی کۆمپانیا بیانییەکان. بایەخی گازی سروشتی لە هەرێمی کوردستان درک کردن بەم سەرمایە سروشتییە گەورەیە، هاندەر بوو بۆ دامەزراندنی (پرۆژەی گازی کوردستان) لە ساڵی ۲۰۰۷، کاتێک حوکمەتی هەرێمی کوردستان گرێبەستێکی لەگەڵ کۆمپانیاکانی (دانا گاز و کریسنت پتڕۆڵییەم) بەیەکەوە کرد، بۆ  پێدانی مافی  نرخ لەسەر دانان، گەشەپێدان، بەرهەم هێنان، بە بازاڕ کردن و فرۆشتنی هایدرۆکاربۆن لە کێڵگەکانی (کۆرمۆر و چەمچەماڵ) ئەمانیش لە چوارچێوەی کۆمپانیای (پێڕڵ پتڕۆڵییەم) کە پێکهاتووە لەو دوو کۆمپانیای سەرەوە و کۆمپانیاکانی (OMVی نەمسایی، MOL  هەنگاری و RWE ئەڵمانی) کە هەریەکەیان خاوەنی ۱۰ لەسەدی پشکەکانی هەردوو کێڵگەکەن. دواتر ئەو خاوەندارییەیان پێ بەخشرا. بەپێی ڕاپۆرتەکان یەدەک لە هەردوو کێڵگەکەدا بەم شێوەیە: ٤.٤ تریلیۆن گازی سروشتی، ۱۳٦ ملیۆن بەرمیل کۆنسێندەیت، ۱۳.۳ ملیۆن تەن گازی شل(گازی ماڵان) و ۱٨ ملیۆن بەرمیل نەوتە. هەروەها دانا گاز و کریسنت پتڕۆڵییەم ۱٨۰ کیلۆمەتر بۆڕییان بنیادنا لە کۆرمۆرەوە بۆ هەولێر. بەرهەمی گازی ئەو کێڵگانەیان دەفرۆشتەوە بە حوکمەتی هەرێمی کوردستان، حوکمەتی هەرێمیش بۆ بەرهەم هێنانی کارەبا بەکاری هێناوەتەوە و ئێستاش بەو شێوەیە بەردەوامە. واتە بەرهەمهێنانی ئەم گازە تەنها بۆ ناوخۆ بووە. لە ئێستادا هێڵێكی بۆری 176 كیلۆمەتری، گاز لە كێڵگەی کۆرمۆرەوە دەبات بۆ وێستگەكانی كارەبا لە هەولێر و سلێمانی و بۆ خورمەڵە. هێڵێكی بۆری 50 كیلۆمەتری گازیش لە كێڵگەی سيمێڵەوە بۆ وێستگەی كارەبای دهۆك لە ٢٠١٣ ەوە تەواو بووە و لە سەرەتای 2014 ەوە گاز دەگوازێتەوە بۆ وێستگەی كارەبای دهۆك كە پێشتر بە گازوایل كاری دەكرد. دواتر حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕیار بوو ساڵی ٢٠٢٠ لە ڕێگەی بۆری گازی سروشتی هەرێمی کوردستانەوە دەست بە هەناردەکردنی گاز بکات بۆ تورکیا بە قەبارەی (١٠) ملیار مەتر سێجا ساڵانە، بەڵام پرۆسەکە تا ئێستا دەستی پێنەکردووە. ئەو زانیارییانەی سەرەوە پشتڕاستی ئەوە دەکەنەوە کە هەرێمی کوردستان نزیکەی ١٥ ساڵە دەستی بە وەبەرهینان کردووە لە کەرتی گازی سروشتیدا، بەڵام تا ئێستا نەیتوانیەوە پێداویستی ناوخۆ پڕ بکاتەوە بەتایبەت لە دابینکردنی وزەی کارەبادا، بۆیە حکومەتی هەرێم دەیەوێت لەم بوارەدا بتوانێت؛ 1.    پلانی ئەوەی هەبێت لەماوەیەکی کورتدا پێداویستی ناخۆ پڕ بکاتەوەو ڕێژەی بەرهەمهێنانی کارەبا بەرز بکاتەوە. 2.    پلان هەیە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی عێراق لە گاز و کارەبا، چونکە عێراق خۆی کڕیارێکی گەورەی وزەی کارەبایە لە ئێران، ئێران ئێستا لە ژێر سزاکانی ئەمریکادا لە کێشەی گەورەدایە، ئەمەش وەک دەرچەیەک بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆ گرفتە دارایی و ئابورییەکانی نێوانیان دەرفەتێکی گەورەیە. 3.    ڕەنگە بۆ وەبازاڕخستنی گازی سروشتی هەوڵەکانی چڕ بکاتەوە چونکە؛ داهاتووی بازاڕی جیهان ڕووی لە پیشەسازی گازەو حکومەتی هەرێمی کوردستان خاوەن ئەزمونێکی نزیک لە ١٠ وەبەرهێنانە لە کەرتی نەوتدا، ئەوەش یارمەتدەرێکی گەورەیە بۆ ئەوەی بتوانێت سەرکەوتوانەتر ئیدارەی گازی سروشتی بدات و هەناردەی بازاڕەکانی جیهانی بکات. ئەگەر هەرێمی کوردستان  بتوانێت ئەم ستراتیجە بەجێ بگەیەنێت، هەرێم لانی کەم دەتوانێت ڕۆژانە ٣٠ ملیۆن مەتری سێجا گاز ڕەوانەی توركیا و ئەوروپا بكات. ماوەتەوە بڵێین هەم هەنگاوانەی کە پێویستە لەبواری کەرتی وزەدا هەبگیرێن لە لایەن هەرێمی کوردستانەوە بێ گرفت و ئاڵنگاری نابن، بەڵکو لەبەردەم چەندین هەڕەشەی ناوخۆی و هەرێمی و نێودەوڵەتدایە.   سەرچاوەکان 1.    درەو میدیا؛ مەسرور بارزانی لە واشنتۆن رێككەوتن لەسەر كێڵگەی تۆپخانەو كوردەمیر دەكات، 19/5/2025؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=16858 2.    درەو میدیا؛ هەرێمی كوردستان دوو رێككەوتننامە لەگەڵ واشنتۆن دەكات، 19/5/2025؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=16860 3.    درەو میدیا؛ وەزارەتی نەوت گرێبەستەكانی مەسرور بارزانی رەتدەكاتەوە، 20/5/2025؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=16866 4.    دانا نەقی، گازی سروشتی هەلێکی تر بۆ هەرێمی کوردستانی باشور، ماڵپەڕی درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=6895 5.    هونەر عەلی، گازی سروشتی كوردستان؛ https://www.kurdiu.org/ku/b/12791 6.    کاوە ڕیشێنى، هەرێمی كوردستان لە سایەی گازی سروشتیدا؛ http://chawykurd.com/detailsWtar.aspx?NusarID=49&Jmare=1035 7.    د. وحید انعام الکاکائي، جيوسياسية النفط والغاز في اقليم كوردستان العراق والفواعل الاقليمية والدولية؛ https://portal.arid.my/Publications/6e75af02-7f62-4c6d-8778-3c215ea66565.pdf 8.    Robin Mills, Under the Mountains :Kurdish Oil and Regional Politics https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2016/01/Kurdish-Oil-and-Regional-Politics-WPM-63.pdf 9.    Global Fire power, Natural Gas Consumption by Country (2025); https://www.globalfirepower.com/natural-gas-consumption-by-country.php 10.    Global Fire power, Proven Natural Gas Reserves by Country (2025); https://www.globalfirepower.com/proven-natural-gas-reserves-by-country.php      

(درەو): وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان لە رونكردنەوەیەكدا وەڵامی وەزارەتی نەوتی عێراقی دایەوە سەبارەت بە گرێبەستەكانی مەسرور بارزانی لە ئەمریكا لەبواری وزەدا، سامانە سروشتییەكان بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ دان بە كرۆكی راگەیەندراوی وەزارەتی نەوتدا دەنێت سەبارەت بەوەی "ئەو گرێبەستانەی لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵییەوە ئیمزا كراون نایاسایین"، بۆیە سامانە سروشتییەكان دەڵێ" ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ ئەو دوو كۆمپانیایەدا كراوە گرێبەستی نوێ نین و هی چەندین ساڵ لەمەوپێشن". ڕوونکردنەوەیەک لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە   حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کاتێکدا جەخت لە هەموو ماف و دەسەڵاتە دەستورییەکانی خۆی دەکاتەوە وەک قەوارەیەکی فیدراڵی لە چوارچێوەی دەستوری هەمیشەیی عێراق کە بە ڕوونی ماف و تایبەتمەندییەکانی هەرێمی کوردستانی دەستنیشانکردووە، لە هەمانکاتدا دووپاتی دەکەینەوە کە ئەو دوو ڕێککەوتننامەیەی وەزارەتەکەمان لەگەڵ هەردوو کۆمپانیای ئەمەریکی HKN و WesternZagrosکردوویەتی، ڕێککەوتننامەو گرێبەستی نوێ نین بەڵکو پێش چەندین ساڵە هەن و دادگاکانی عێراقیش دانی بە یاسایی و ڕەواییان دا ناوەو هیچ کێشەیەکی یاساییان نییە و تەنیا کۆمپانیای ئەنجامدەری گرێبەستەکان گۆڕاون لە چوارچێوەی ڕێکارە یاسایی وگرێبەستییەکانی هاتوو لە ڕێکەوتننامەکان و هەردوو کۆمپانیا ئەمەریکییەکەش، چەندین ساڵە پەرە بە وەبەرهێنان دەدەن لە بواری نەوت وگاز و لە بەرهەمهێنەرە سەرەکییەکانی نەوتی هەرێمی کوردستانن و وەبەرهێنەری نوێ نین.  ئامانج لەو ڕێککەوتننامە و  گرێبەستانەش، پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆییە لە ڕێگای زیادکردنی بەرهەمی گازی سروشتیی بۆ دابینکردنی سووتەمەنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا بە ئامانجی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریی کارەبای بەردەوام بۆ هەموو ناوچەکانی عێراق .    وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی  حکومەتی هەرێمی کوردستان  2025/5/20 وەزارەتی نەوتی عێراق ئەمڕۆ رونكردنەوەیەكی لەبارەی ئەو گرێبەستانە بڵاوكردەوە كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە سەردانەكەیدا بۆ ئەمریكا لە بواری وزەدا ئیمزای كردو گریبەستەكان بە "پوچەڵ" ناودەبات.  دەقی راگەیەندراوەكە:  هەندێک لە ماڵپەڕەکان هەواڵێکیان بڵاوکردەوە کە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە دەرچووەو (رێککەوتنی نوێی وزە بە بەهای دەیان ملیار دۆلار) لەخۆدەگرێت. وەزارەتی نەوتی فیدراڵی دەیەوێت ڕوونکردنەوەی خۆی لەبارەی ڕێکارەکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ گرێبەستکردن بۆ وەبەرهێنانی کێڵگەی (میران)و کێڵگەی (تۆپخانە-کوردمیر) لە پارێزگای سلێمانی ڕوون بکاتەوە، بەو پێیەی ئەم ڕێکارانە پێشێلکردنی ئەو بڕیارانەیە کە لەلایەن دادگای پێداچوونەوەی فیدراڵییەوە دەرچوون، کە ئاماژەی بە نایاساییبوونی ئەو گرێبەستانە کردووە لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی ژمارە (59/ فیدراڵی 2012و یەكخراوەكەی 110/ فیدراڵی 2019) ئیمزا كراون.  وەزارەت ئاماژە بەوە دەکات، سەرەڕای پێویستیی عێراق بۆ زۆركردنی وەبەرهێنانی غازو دابینکردنی خواستی ناوخۆیی بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، ئەو رێوشوێنانەی حکومەتی هەرێم گرتوویەتیەبەر، پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسای عێراقەو سامانی نەوت هی هەموو عێراقییەکانەو هەر وەبەرهێنانێک لەم سامانەدا دەبێت لە ڕێگەی حکومەتی فیدراڵیەوە ئەنجام بدرێت. بەم پێیە وەزارەت بە پشتبەستن بە دەستوری عێراق و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پووچەڵبوونەوەی ئەو گرێبەستانە دووپاتدەکاتەوە. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە ئێستا بەسەردانێك لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە، لە نوسینێكدا لە سەكۆی " ئێكس" رایگەیاند، قۆناغێکی نوێی پەیوەندییەکانی کوردستان و ئەمریکا دەستپێدەکات کە دوو گرێبەستی چەند ملیار دۆلاری لەگەڵ کۆمپانیای HKN Energy و Western Zagros Resources واژۆ دەکەین، ئەم گرێبەستانە دەبێتە هۆی دابینكردنی وزە ملیۆنان کەس و هەلی کار دەڕەخسێنێت و بناغەی ئابوری کوردستان بەهێزتر دەکەن.

(درەو): وەزارەتی نەوتی عێراق رونكردنەوەیەكی لەبارەی ئەو گرێبەستانە بڵاوكردەوە كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە سەردانەكەیدا بۆ ئەمریكا لە بواری وزەدا ئیمزای كردو گریبەستەكان بە "پوچەڵ" ناودەبات.  دەقی راگەیەندراوەكە:  هەندێک لە ماڵپەڕەکان هەواڵێکیان بڵاوکردەوە کە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە دەرچووەو (رێککەوتنی نوێی وزە بە بەهای دەیان ملیار دۆلار) لەخۆدەگرێت. وەزارەتی نەوتی فیدراڵی دەیەوێت ڕوونکردنەوەی خۆی لەبارەی ڕێکارەکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ گرێبەستکردن بۆ وەبەرهێنانی کێڵگەی (میران)و کێڵگەی (تۆپخانە-کوردمیر) لە پارێزگای سلێمانی ڕوون بکاتەوە، بەو پێیەی ئەم ڕێکارانە پێشێلکردنی ئەو بڕیارانەیە کە لەلایەن دادگای پێداچوونەوەی فیدراڵییەوە دەرچوون، کە ئاماژەی بە نایاساییبوونی ئەو گرێبەستانە کردووە لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی ژمارە (59/ فیدراڵی 2012و یەكخراوەكەی 110/ فیدراڵی 2019) ئیمزا كراون.  وەزارەت ئاماژە بەوە دەکات، سەرەڕای پێویستیی عێراق بۆ زۆركردنی وەبەرهێنانی غازو دابینکردنی خواستی ناوخۆیی بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، ئەو رێوشوێنانەی حکومەتی هەرێم گرتوویەتیەبەر، پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسای عێراقەو سامانی نەوت هی هەموو عێراقییەکانەو هەر وەبەرهێنانێک لەم سامانەدا دەبێت لە ڕێگەی حکومەتی فیدراڵیەوە ئەنجام بدرێت. بەم پێیە وەزارەت بە پشتبەستن بە دەستوری عێراق و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پووچەڵبوونەوەی ئەو گرێبەستانە دووپاتدەکاتەوە. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە ئێستا بەسەردانێك لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە، لە نوسینێكدا لە سەكۆی " ئێكس" رایگەیاند، قۆناغێکی نوێی پەیوەندییەکانی کوردستان و ئەمریکا دەستپێدەکات کە دوو گرێبەستی چەند ملیار دۆلاری لەگەڵ کۆمپانیای HKN Energy و Western Zagros Resources واژۆ دەکەین، ئەم گرێبەستانە دەبێتە هۆی دابینكردنی وزە ملیۆنان کەس و هەلی کار دەڕەخسێنێت و بناغەی ئابوری کوردستان بەهێزتر دەکەن.  

یادگار سدیق گەڵاڵی، سەرۆکی ڕێکخراوی ڕونبین بۆ شەفافیەتی پرۆسەکانی نەوت و گاز دوێنێ 19ی ئایاری 2025 لە واشنتۆن سەرۆک وەزیرانی حکومەتی کاربەڕێکەر لەگەڵ وەزیری سامانە سروشتییەکان بەوەکالەت چەند گرێبەستێکی سترانیجیان واژۆ کردووە بە بواری وزەدا، جگەلە وەی وەکو خۆیان دەڵێن هیچ راوێژ و هەماههنگیان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ دا نەکردووە سەرەڕای چارەسەر نەبوونی کێشە کەڵەکەبووەکانی بواری نەوت و گاز لەگەڵ بەغدادا، بەڵام ئایا حکومەتی کار بەڕێکەری هەرێم( بەدەر لەوەی گرێبەستەکان باشن یان نا) مافی واژۆکردنی گرێبەستی  ستراتیجی هەیە؟ حکومەتی کاربەڕێکەر لە عێراق حکومەتێکی کاتییە کە دوای کۆتاییهاتنی ماوەی حکومەتی هەڵبژێردراو یان لێسەندنەوەی متمانە پێکدەهێنرێت.  ئەرکی سەرەکییەکەی بەڕێوەبردنی کاروباری ڕۆژانەی دەوڵەتە تا ئەو کاتەی حکومەتێکی نوێ پێکدەهێنرێت.  بەپێی دەستووری عێراق و یاسا پەیوەندیدارەکان، دەسەڵاتەکانی حکومەتی کاربەڕێکەر زۆر سنووردارە و بڕیاردانی ستراتیژی یان ئەنجامدانی ڕێککەوتن و گرێبەستی ستراتیژی لەخۆناگرێت. حکومەتی کاربەڕێکەر دەتوانێت بڕیاری بەپەلە بدات کە پەیوەندی بە بەڕێوەبردنی کاروباری ڕۆژانەوە هەیە، وەک پێدانی مووچە یان دڵنیابوون لە بەردەوامی خزمەتگوزارییە گشتیەکان. بەڵام ئەمانە ئەو گرێبەستە ستراتیژیانە ناگرێتەوە کە کاریگەرییان لەسەر ئابووری نیشتمانی یان ئاسایشی نیشتمانی هەبێت. چوارچێوەی یاسایی: حکومەتی کاربەڕێکەر بەپێی ماددەی (64) لە دەستووری عێراقی ساڵی 2005 بەڕێوەدەچێت، کە تێیدا هاتووە، حکومەت بەردەوامە لە ئەنجامدانی ئەرکەکانی بەشێوەیەکی کاتی دوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان یان کۆتایی هاتنی خولەکەی، بەڵام بەبێ ئەوەی دەسەڵاتە گەورەکانی یاسادانان یان جێبەجێکردن جێبەجێ بکات.  بەپێی لێکدانەوەکانی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، حکومەتی کاربەڕێکەر مافی ئەوەی نییە ڕێککەوتنی نێودەوڵەتی یان گرێبەستی ستراتیژی ئەنجامبدات، چونکە ئەو بڕیارانە پێویستیان بە ڕەزامەندی ئەنجومەنی نوێنەران هەیە و لەدەرەوەی بازنەی "بەڕێوەبردنی کاروباری ڕۆژانە"یە.  ڕێککەوتنە ستراتیژییەکان: ڕێککەوتنە ستراتیژییەکان، وەک ئەوانەی پەیوەندییان بە ئاسایشی نیشتمانی، ئابووری، یان پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانەوە هەیە، پێویستی بە ڕەزامەندی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەپێی مادەی (61)ی دەستوور، کە دەسەڵاتی پەسەندکردنی پەیماننامە و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان بە پەرلەمان دەسپێردرێت.  ڕێککەوتنەکان دەبێت لە شێوەی پەیماننامەی دوو قۆڵیدا بن کە مافەکانی عێراق بپارێزن و دەبێت ملکەچی دەنگی پەرلەمان بێت؛ ئەگەرنا، لەوانەیە بە پووچەڵ هەژمار بکرێن ئەگەر لەلایەن حکومەتێکی کاربەڕێکەرەوە ئەنجام بدرێت.  هەڵوەشاندنەوەی ڕێککەوتنەکان: شارەزایانی یاسایی، دەڵێن حکومەتی تازە هەڵبژێردراو مافی ئەوەی هەیە پێداچوونەوە و هەڵوەشاندنەوەی زۆربەی ئەو گرێبەست و ڕێکەوتنانە بکات کە لەلایەن حکومەتی کاربەڕێکەرەوە ئەنجام دەدرێن، بەتایبەتی ئەگەر بڕگەی سزا یان بەڵێنی درێژخایەن لەخۆ بگرێت. ئەمەش بەو مانایەیە کە هەر ڕێککەوتنێکی ستراتیژی کە لەلایەن حکومەتی کاربەڕێکەرەوە ئەنجام بدرێت، دەتوانێت لە دادگای فیدراڵیدا ڕووبەڕووی تەحەدای یاسایی ببێتەوە یان لەلایەن حکومەتی نوێیەوە هەڵبوەشێتەوە. بۆ نمونە لەساڵی ٢٠٢١ دا دوای ئەوەی حکومەتەکەی کازمی بوو بە حکومەتی کاربەڕێکەر  چەند بڕیارێکی دا بەڵام دادگای فیدراڵ  هەڵیوەشاندەوە. بەکورتی: حکوومەتی کاربەڕێکەر لە عێراق مافی ئەوەی نییە ڕێککەوتن و گرێبەستی ستراتیژی ئەنجام بدات، بەو پێیەی دەسەڵاتەکانی سنووردارە بە بەڕێوەبردنی کاروباری ڕۆژانە. هەر ڕێککەوتنێک کە لەم ماوەیەدا ئەنجام بدرێت، دەکرێت بە نایاسایی هەژمار بکرێت و لەلایەن حکومەتی نوێ یان پەرلەمانی نوێوە هەڵوەشێنرێتەوە یان بەتانە لێدانی لە دادگای فیدراڵ هەڵبوەشێنرێتەوە. ئایا بەتانە لێدان لەبەردەم دادگای ئیتحادی  لەم گرێبەستانەی بواری وزە  کە حکومەتی کاربەڕێکەر ( تصریف اعمال) واژۆی کردوون دەتوانرێت هەڵوەشێنرێنە وە؟

درەو: مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە واشنتۆنەو سەرقاڵی واژۆكردنی دوو رێككەوتننامەیە لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان تایبەت بە نەوت و غاز لە سنوری سلێمانی و گەرمیان: یەكەم: هەردوو کۆمپانیای نەوتی ئەمەریکی ئێچ کەی ئێن ئینێرجی و وێستێرن زاگرۆس بۆ كاركردن لە  بلۆکی هاوبەشی ( تۆپخانە-کوردمیر) سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە بە نەوت و گاز. مەزەندە دەکرێت پێنج ترلیۆن مەتری چوارگۆشە گاز و زیاتر لە 900 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاوی تێدا بێت. دووەم: کۆمپانیای ئێچ کەی ئێن ئینێرجی و گرووپی ئینێکس  رێککەوتوون بە مەبەستی پەرەدان بە کێڵگەی گازی میران لە سنووری پارێزگای سلێمانی   دەقی راگەیێندراوەکە   وەبەرهێنەری ئەمریکی HKN ئینێرجی و گرووپی ئۆنێکس، (میران ئینێرجی) بۆ پەرەپێدانی کێڵگەیەکی گازی گەورە لە کوردستان دادەمەزرێنن . کۆمپانیای HKN ئینێرجی و گرووپی ئۆنێکس شانازی دەکەن بە راگەیاندنی واژۆکردنی رێککەوتننامەیەکی مەرجی پابەندکەر لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی گازی میران لە رێگەی پڕۆژە هاوبەشە تازە پێکهێنراوەکەیان کە میران ئینێرجییە.   کێڵگەی گازی میران دەتوانێت یەدەگێکی خەمڵێندراوی 8 تریلیۆن پێ سێجای ستانداردی گازی سرووشتیی شیاوی دەرهێنانی هەبێت. ئەم رێککەوتنامەیە رێگە خۆش دەکات بۆ پەرەپێدانی قۆناخ بە قۆناخی کێڵگەکە، لەگەڵ ئەگەری بەدەستهێنانی زیاتر لە 40 ملیار دۆلار بەهای درێژخایەن.   رەسل فریمەن، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری HKN ئینێرجی دەڵێت: "ئەم رێککەوتنامەیە وەرچەرخانێکی گرنگە نەوەک تەنیا بۆ کۆمپانیاکانمان، بەڵکو بۆ داهاتووی وزەی هەرێمی کوردستانیش. ئێمە لە رێگەی میران ئینێرجییەوە هێزی HKN و ئۆنێکس بۆ پەرەپێدانی بەرپرسانەی یەکێک لە ستراتیژیترین سەرچاوەکانی گازی هەرێمی کوردستان تێکەڵ دەکەین."   پەرەپێدانەکە بە قۆناخ جێبەجێ دەکرێت، بەرهەمهێنانی گازیش پلانی بۆ دانراوە بۆ دابینکردنی نێوخۆیی، پشتیوانیکردنی پێداویستییەکانی وزەی هەرێمی و گەشەی ئابووری درێژخایەن و داواکاریی ئەگەریی ناوچە فراوانەکە. یەدەگە گەورەکانی میران کلیلی بەشداریکردن دەبن لە ئاسایشی وزەی درێژخایەنی هەرێمەکە. ئەم دەستپێشخەرییە جەخت لەسەر هاوکاریی بەهێزی نێوان وەبەرهێنەرانی ئەمریکی و حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ کردنەوەی توانای وزەی هەرێمی کوردستان دەکاتەوە.