(درەو): رێككەوتنی نەوتی نێوان هەولێرو بەغداد بۆ ساڵی ئایندە درێژكرایەوە، ئەمەش بەو واتایە دێت دەبێت حكومەتی فیدراڵ بەردەوام بێت لەسەر ناردنی موچەی موچەخۆرانی ئایندە. ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق كۆبوونەوەی ئاسایی خۆی هەبوو، بەقسەی سەرچاوەكان لەم كۆبوونەوەیەدا بڕیاردراوە لەسەر درێژكردنەوەی رێككەوتنی نەوت و موچە لەنێوان هەولێرو بەغداد بۆ ساڵی ئایندە.  رێككەوتنی نەوتیی نێوان هەرێم و بەغداد لەچوارچێوەی یاسای بودجەی سێ ساڵەی عێراقدا كرا، یاسایەك كە كۆتایی ئەمساڵ كارپێكردنی كۆتایی دێت و لە چوارچێوەی ئەم رێككەوتنەدا لە (ئەیلول)ی ئەمساڵەوە هەناردەی نەوتی هەرێم (كە لە 25ی ئازاری 2023وە راوەستابوو) بەرەو بەندەری جەیهانی توركیا دەستیپێكردەوەو، لەبەرامبەردا حكومەتی عێراق رەزامەندی دا بە خەرجكردنی شایستە داراییەكانی كوردستان لە بودجەی گشتیی فیدراڵدا.  بەپێی ئەو رێككەوتنە، حكومەتی هەرێم نەوتی بەرهەمهێنراوی خۆی بەشێوەیەكی رۆژانە رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) دەكات و داهاتی فرۆشی نەوتەكەش بەشێوەیەكی راستەوخۆ دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەتی فیدراڵ. لەدوای رێككەوتنە نەوتییەكەوە، حكومەتی فیدراڵ تەنیا دوو موچەی بە هەرێمی كوردستان داوەو بڕیارە وەكو دوا موچە لەم رۆژانەدا موچەی مانگی 10ی ئەمساڵ رەوانە بكات، لەم نێوەندەدا چارەنوسی دوو موچەی ئەمساڵ (مانگەكانی 11و 12) بە نادیاری دەمێنێتەوە.  بەردەوامیدان بە رێككەوتنی نەوتیی لەگەڵ هەرێمی كوردستان لەكاتێكدایە، لەم رۆژانەدا محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە كۆبوونەوەیەكی ئەنجومەنی باڵای وزاری ئابوریدا، لەچوارچێوەی كەمكردنەوەی خەرجییە گشتییەكان و زیادكردنی داهاتەكاندا فەرمانیدا بەوەی پێداچوونەوە بە داهاتە نانەوتییەكانی هەرێمی كوردستاندا بكرێت، ئەمەش گومانی لەسەر تێكچوونی رێككەوتنی نەوت و موچە لەنێوان هەردوو حكومەت دروستكردووە، بەوپێیەی بڕی ئەو 120 ملیار دینارەی كە وەكو داهاتی مانگانەی نانەوتیی هەرێم دیاریكراوە، خۆی لە بنەڕەتەوە كێشەی لەسەر بووەو لە هەر ساتێكدا ئەگەری تێكچوونی هەیە. 

  درەو: بە ئەژماركردنی ماوەی (تەوقیف)ەكانی رۆژی 29ی ئەم مانگە وادەی زیندانیكردنی شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ تەواو دەبێت و ئەگەری ئازادكردنی هەیە. شاسوار عەبدولواحید لە رۆژی 2/9/2025 لە دادگای سلێمانی لەسەر سكاڵای (شادی نەوزاد) بۆ ماوەی (5) مانگ زیندانی كردنی بەسەردا سەپێندراو لەوكاتەوە لە زیندانی چاكسازی گەورانی سلێمانیە. بە پێی بڕیارەكەی دادوەر پێویستە هەموو راگرتنەکانی شاسوار عەبدولواحید ئەژمار بکريت لە کاتی لێکۆڵینەوە و لەکاتی دادگاییدا، بۆیە پێش بڕیارەكەی دادگا بە زیندانی كردنی (35) رۆژی تر دەستبەسەربووەو (تەوقیف) بووە.  -    لە رۆژ 15/5 بۆ 29/5/2019 بۆ ماوەی (14) رۆژ تەوقیف بووە لە دادگای لێكۆڵینەوەی ئاساییشی سلێمانی. -    لە رۆژی 12/8/2025 تا بڕیاری دادگا واتا 2/9/2025 بۆ ماوەی (21) رۆژ تەوقیف بووە. -     بەهەردوو وادەكە كە تەوقیف بووە دەكاتە (35) رۆژ، واتا لە (2/9/2025)ەوە بۆ ماوەی پێنج مانگ و (35) رۆژی لێدەربكرێت دەكاتە رۆژی 29/12/2025. -    خۆ ئەگەر تەنیا (تەوقیف)ەكەی ئەمساڵی بۆ ئەژمار بكرێت كە (21) رۆژە ئەوا رۆژ 13/1/2026 وادەی ئازادكردنیەتی.  بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) ئەگەری ئەوە هەیە كە شاسوار عەبدولواحید سكاڵای دیكەی لەسەر نەجوڵێندرێت و دادگا بڕیاری تر نەدات، چونكە رۆژی 16ی ئەم مانگە وادەی دادگاییكردنی شاسوار عەبدولواحید بوو بەڵام دادگاییەكە دواخرا، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت شاسوار عەبدولواحید ئازادبكرێت بەڵام بە شێوازێك كە جموجوڵەكانی كۆت بەند یاخود لەژێر چاودێری و هێشتنەوەی زۆرەملێدا بێت.   جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە ئێستادا (15) ئەندانی پەرلەمانی هەیە لە پەرلەمانی كوردستان و (3) كاندیدی سەركەوت بۆ پەرلەمانی عێراق.   

 سەرتیپ جەوهەر لەگەڵ هەر سەردانێكی لێپرسراوانی توركیا بۆ دیمەشق، پێكدادانی سەربازیی یان گرژی لەنێوان هێزەكانی سوریای دیموكرات و دەسەڵاتدارانی دیمەشق دروستدەبێت. دوێنێ لەگەڵ هاتنی هاكان فیدان و وەزیرو بەرپرسانی دیكەی توركیا بۆ دیمەشق، دوای چەند كاتژمێرێك راستەوخۆ هێزەكانی نزیك ئەحمەد شەرع لەبازگە هاوبەشەكانی گەڕەكە كوردنشینەكانی حەلەب كشانەوەو شەڕو پێكدادان دروستبوو. بەپێی هەموو لێكدانەوەكان ئەو گرژیەی لەحەلەب دروستبوو، لەژێر كاریگەری توركیاو بۆ دروستكردنی فشاربووە لەسەر هێزەكانی سوریای دیموكرات. چونكە چەند رۆژێك ماوە بۆ سەری ساڵ و رێككەوتنی 10ی ئادار لەنێوان مەزلوم عەبدێ و ئەحمەد شەرع جێبەجێنەكراوە. ماوەیەكیشە نزیكبوونەوەو گفتوگۆ دوور لەچاوی كامێرا لەنێوان دیمەشق و كورد هەبووە، تاوەكو بەر لەكۆتایی ئەمساڵ كەچەند رۆژێكمان كاوە، بتوانن رێككەوتنەكەی ئادار جێبەجێبكەن، بەڵام توركیا ناڕازیە لەو گفتوگۆیەو فشاردەكات شكستی پێ بینێت. كاتێكیش پەلاماری گەڕەكە كوردنشینەكانی حەلەب دەدەن، بۆ دروستكردنی فشارە لەسەر هەسەدە، چونكە ئەو دوو گەڕەكە دەكەونە دەرەوەی قەڵەمڕەوی هێزەكانی سوریای دیموكرات و ئاسانە پەلاماردانیان، چ لەلایەن گروپە چەكدارەكانی نزیك توركیا، یاخود ئەو گروپە چەكدارانەی ئیدلب كە گوێڕایەڵی ئەحمەد شەرع نین. دوێنێش لەژێر فشاری ئەمریكا پەلاماردانی گەڕەكە كوردنشینەكان لەلایەن چەكدارەكان راگیرا. ئەم پشێوی و ئاژاوەیەی لەحەلەب یان ناوچەی دیكە دروستدەكرێت، دژی هەوڵی ئەمریكایە بۆ نزیككردنەوەی هەسەدەو دیمەشق. ئەمریكا لەم قۆناغە نایەوێ هێزەكانی هەسەدە تێكەڵ بە هێز یان دامەزراوەی سەربازیی سوریا ببێتەوە، یان لایەنیكەم لەگەڵ ئەوشێوە تێكەڵبونەوەیە نییە، بۆیە دەیەوێت دۆخی نەشەڕ نەئاشتی بەردەوام بێت تا ئەوكاتەی دڵنیادەبێت لەچەسپینی بەرژەوەندی و خواستەكانی خۆی.  پێشبینی دەكرێت ماوە ماوە ئەو پشێوەیە دروست ببێت، چونكە توركیا ترسی زۆری لەپێشكەوتنەكانی سوریا هەیە بۆیە هەوڵی نانەوەی پشێوی دەدات. بێگومان ئەم دۆخە نوێیەی سوریا راستەوخۆ كاریگەری لەسەر پرسی ئاشتی باكوری كوردستانیش هەیە چونكە لەبنەڕەتدا توركیا دەیەوێت پرسی ئاشتی باكور بۆ دروستكردنی كاریگەریی لەسەر رۆژئاوای كوردستان بەكاربهێنێت. هەردوو گەڕەكی كوردنشین (ئەشرەفیەو شێخ مەقسود) لەحەلەب نزیكەی 5 مانگە ئابلوقەیەكی توندیان لەلایەن دەسەڵاتدارانی سوریا خراوەتەسەر! نرخی كاڵاو پێداویستیە سەرەكییەكان بەتایبەتیش خواردن و سوتەمەنی زۆر گرانترە لەناوچەكانی دیكە. هەردوو گەڕەك دەكەونە باكوری حەلەب لەرۆژئاوای فورات و لەژێر قەڵەمڕەوی حكومەتی سوریادان، نزیكترین خاڵی سەربازیی هێزەكانی هەسەدە لە(دێر حافر)ەوەیە كە نزیكەی 45 كیلۆمەترێك دوورە لێیانەوە. ژمارەی دانیشتوانی هەردوو گەڕەك دوای ئاوارەبوونی دانیشتوانی شەهبا، ئێستا لە 200 هەزار كەس زیاترە. جاران كۆریدۆر یان رێگەیەكی هاتووچۆ لەنێوان هێزەكانی سوریای دیموكرات لەنزیك منبەج بەرەو باكوری حەلەب هەبوو، بەڵام دوای رووخانی ئەسەد ئەو كۆریدۆرە، یان رێگای پەیوەندیە نەما. بەپێی دوایین زانیاریی، بۆ جۆشدانەوە بەگفتوگۆی نێوان هەسەدەو دەسەڵاتدارانی دیمەشق، بڕیارە لەماوەی چەند رۆژی داهاتوو، واتە بەر لەسەری ساڵ بەنێوانگری ئەمریكا جارێكی دیكە لەسەر ئاستێكی باڵا هێزەكانی سوریای دیموكرات و دەسەڵاتدارانی دیمەشق گەڕێكی دیكەی دانوستان دەستپێبكەنەوە، بەڵام توركیا دەیەوێت ئەم دانوستانە تێكبدات. ناكۆكی و جیاوازییەكانی نێوان كوردو دیمەشق زیاترن لەجاران. ئێستا كورد داوای هەمواركردنەوەی دەستورو روونتر چەسپاندنی مافە دەستورییەكانی كوردو فیدرالیەتی ئیداریی سیاسی دەكات. هاوكات ئامادە نییە هێزەكەی (هەسەدە) تێكەڵ بەسوپای سوریای بكات كە ئێستا بوونی نییە. بۆ هەر هەنگاوێكیش سەبارەت بەپرسی هەسەدە، كورد داوای گرەنتی نێودەوڵەتی دەكات لەئەمریكاو وڵاتانی ئەوروپا بەتایبەتیش فرەنسا. یەكێك لەگرفتەكانی ئەحمەد شەرع و دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا نەبوونی متمانەیە بەئەمریكا، هەروەكچۆن ئەمریكاش متمانە بەشەرع ناكات. لەبەرامبەردا توركیا هەژموونێكی گەورەی لەسوریا دروستكردووە بەتایبەتیش لەناوچەكانی ژێر قەڵەمڕەوی ئەحمەد شەرع. لەلایەك ناوچەیەكی بەرفراوانی لەباكوری حەلەبی داگیركردووەو لەڕێی ژمارەیەك گروپی چەكدار، هاوكات چەند گروپێكی دیكەی ئیسلامیی لەناوچەی ئیدلب لەژێر كاریگەری توركیادان. هەروەك باس لەوەدەكرێت كە لە سەرۆكایەتی و بەشێك لە وەزارەتەكانی دەسەڵاتی نوێی دیمەشق، راوێژكاری تورك داندراون و لەنزیكەوە چاودێری بەڕێوەچوونی بارودخ دەكەن.  .

رۆژنامەنوسێكی تورك: 🔻ئۆجەلان داوای پشكی نەوت و كارەبای بەنداوەكانی باكوری كوردستانی كردووە بۆ ئیدارە خۆجێیەكانی ناوچەكە  🔻داوای پەیماننامەی ئەوروپای كردووە بۆ ئۆتۆنۆمی و بەهێزكردنی ئیدارە خۆجێیەكان 🔻داوایكردووە زمانی كوردی بكرێتە زمانی خوێندن و فێركردن و بە فەرمیكردنی لە ئایندەدا 🔻لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەی هەسەدە نییەو پشتیوانی مانەوەی كردوون درەو: سایگی ئۆزتورك، رۆژنامەنوسی دیاری تورك لە وتارێكدا كۆمەڵێك نهێنی نەبیستراوی لە بارەی دیدارەكەی نێوان عەبدوڵا ئۆجەلان، رابەری زیندانیكراوی پاری كرێكارانی كوردستان و لیژنەكەی پەرلەمانی توركیا، كە لە سێ‌ ئەندامی پەرلەمانی توركیا پێكهاتبون (گوڵستان كیلچ-دەم پارتی)، (فەتی یەڵدز-مەهەپە)، (حسێن یەمان-ئاكەپە) لە رۆژنامەی (سۆزجۆ) بڵاوكردووەتەوە. سایگی دەڵێت: هەندێك لە داواكارییەكانی ئۆجەلان لەو دیدارەدا زیادەڕۆیی زۆر تیادا بووە، بەشێوەیەك قورسە بزوتنەوەی نەتەوەپەرست و پارتی دادو گەشەپێدان قبوڵی بكەن، بۆ نمونە، تیشك خراوەتە سەر پرسی ئیدارە خۆجێییەكان و داواكراوە مەسەلە نەتەوەیی و تائفیەكان بەهەند وەربگیرێت و زمانی كوردی بكرێتە زمانی خوێندن و فێركردن، ئۆجەلان داواشیكردووە لە ئایندەدا ئەم پرسە پێشبخرێت و زمانی كوردی بكرێتە زمانێكی فەرمی لە توركیا هاوشێوەی ئەو مۆدیلەی لە عێراق جێبەجێدەكرێت. كاتێك پرسیار لە ئۆجەلان كراوە لەبارەی هێزەكانی سوریای دیموكرات، بەهیچ شێوەیەك باسی هەڵوەشاندنەوەی نەكردوون، بەڵكو وتویەتی ببنە هێزی ئاسایش لەناوچەكانی خۆیان، ئەوەش بەو مانایەی پشتیوانی مانەوەی كردوون. بەوتەی ئەو رۆژنامەنوسە هۆكاری ئاشكرانەكردنی تەواوی كۆنوسەكەی ئۆجەلانیش بۆ ڕای گشتی پەیوەندی بە داواكارییەكانی ئۆجەلانەوە هەبووە، كە رەنگە كاردانەوەی نەرێنی هەبوایە لەسەر رای گشتی. ئۆجەلان داواشی كردووە مادەی (66) دەستوری توركیا هەموار بكرێتەوە،كە دەڵێت: هەركەس هەڵگری رەگەزنامەی توركی بێت ئەوە توركە. سایگی ئۆزتورك دەڵێت: داواكارییەكانی ئۆجەلان لێرەدا كۆتایی نایەت، بەڵكو داوای پەیماننامەی ئەوروپای كردووە بۆ ئۆتۆنۆمی، بۆ نمونە، بەهێزكردنی ئیدارە خۆجێییەكان، ئۆجەلان لەمبارەیەوە داوایكردووە، بەشێك لە داهاتی نەوتی دەرهێنراو لە كوردستان ئەو وشەیەی ئۆجەلان بەكاریهێناوە، بەشێك لە داهاتی نەوتی دەرهێنراو لە ناوچەی گابار بۆ ناوچەكەو ئیدارەی خۆجێی تەرخان بكرێت، داواشی كردووە، بەشێك لە پشكی ئەو كارەبایەی لە بەنداوەكانی ناوچە كوردییەكان بەرهەم دەهێنرێت هاوشێوەی نەوت بۆ ئەو ناوچانە خەرج بكرێت، هاوكات داواشیكردووە، لێخۆشبون بۆ گەریلاكانی پارتی كارێكاران دەربكرێت و دەرفەتی كاریان بۆ بڕەخسێنرێت و لەڕووی دەرونییەوە ئامادەبكرێنەوە بۆ تێكەڵبون لەناو كۆمەڵگاو هەموو ئەو بەرستانەش لاببرێت لەبەردەم ئەنجامدانی چالاكی سیاسیان. یوسف شەریف، رۆژنامەنوس و شارەزای بواری توركیا لەبارەی وتارەكەی سایگی ئۆزتورك دەڵێت: پێدەچێت هەنگاوەكانی دژایەتیكردنی پرۆسەی چارەسەری لە توركیا دەستیپێكردبێت بە ئامانجی دورستكردنی بەربەست بۆی تەنانەت هەڵوەشاندنەوەشی، بەڕای ئەو رۆژنامەنوسە دزەپێكردنی ئەو زانیارییانە كاریگەری بومەلەرزە ئاسای دەبێت لەسەر ناوخۆی توركیا، لەبارەی هۆكارو ئامانج و لایەنی سودمەندیش لە دزەپێكردنی ئەو زانیارییانە ئاماژە بەوەدەكات: پەرلەمانتارەكەی مەهەپە كە خۆیان خاوەنی دەستپێشخەرییەكەن دزە بەو زانیارییانە ناكات، پەرلەمانتارەكەی دەم پارتیش زانیاری لەوشێوەیە ئاشكراناكات، ئەوەی گومانی لەسەرە پارتی دادو گەشەپێدانە، كە نوێنەرێكی لەناو دانیشتنەكەدا بووەو لەڕێی رۆژنامەنوسێكی ئۆپۆزسیۆنیشەوە ئەو زانیارییانەی دزەپێكردووە تا بەوە تۆمەتبارنەكرێت كێشە بۆ پرۆسەكە دروست دەكات. بەوتەی یوسف شەریف، هۆكاری دروستكردنی بەربەست بۆ پرۆسەكە لەلایەن پارتی دادو گەشەپێدان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ئەرۆدغان دڵنیانییە لە پرۆسەكە،  زۆر بایەخی نییە بۆی، ئەوەی زیاتر فشاری لێدەكات دەوڵەت باخچەلی هاوپەیمانێتی، پێشیوایە، تاكە دەرفەتی ئەردۆغان بۆ دووبارە خۆكاندیدكردنەوە هەڵبژاردنی پێشوەختە، ئەگەر بشیەوێت ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنی پێشوەخت بكات ئەوا لەم كاتەدا ئاستی جەماوەریی حزبەكی زۆر داكشاوە. لەبارەی لێكەوتەكانی ئەم پێشهاتانەش دەڵێت: كاریگەری لەسەر ناوخۆی توركیاو سوریاو رۆژئاوای كوردستانیش دەبێت، لەگەڵ ئەوەی توركیا ناتوانێت هێرشی فراوان ئەنجامبدات، رەنگەهێرشێكی سنوردار بكاتە سەر  هێزەكانی سوریای دیموكرات و بیكاتە بیانوو بۆ كۆتایهێنان بە پرۆسەی چارەسەری لە توركیا بە پاساوی ئەوەی هەسەدە ئامادە نییە چەك دابنێت.

(درەو): كۆمپانیای  (DNO)ی نەرویژی وتویەتی لە دەرەوەی رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و عێراق نەوتی هەرێم دەفرۆشێت، كۆمپانیای (سۆمۆ) وەڵامی داوەتەوەو دەڵێ: وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم لە زیاتر لە بۆنەیەكدا پابەندبوونی خۆی بە رێككەوتنەكەوە نیشانداوەو بەپێی ئەو رێككەوتنە دەبێت هەموو كۆمپانیا جیهانییەكانی هەرێمی كوردستان نەوت رادەستی ئێمە بكەن.  كۆمپانیای بەبازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە رونكردنەوەیەكدا سەبارەت بە هەواڵێكی ئاژانسی (رۆیتەرز) لەبارەی كۆمپانیای (DNO) رایگەیاند، بەتەواوەتی پابەندە بە جێبەجێكردنی هەموو پابەندییەكانی سەرشانی لە چوارچێوەی تایبەتمەندییەكانیدا، بەگوێرەی ئەو رێككەوتنانەی لەگەڵ هەرێمی كوردستان كە ئیمزا كراون.  لە رونكردنەوەكەدا، كۆمپانیای سۆمۆ ئاماژەی بەوەكردووە" بەردەوام دەبێت لە خستەگەڕی هەوڵەكانی بۆ زامنكردنی بەردەوانی پرۆسەی باركردن و پاراستنی رۆیشتنی نەوتی خاوی رادەستكراوی هەرێم بەبێ راوەستان، بەوجۆرەی كە گەرەنتی پرۆسەكانی هەناردەكردن بكات، سەرباری  ئاڵنگارییە لۆجستییەكان و سنورداری توانای ئەمباركردنی ئێستا لە بەندەری جەیهانی توركیا".  ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) باسی لەوەكرد، یەكێك لە كۆمپانیا كاركەرەكان لە كڵێگەكانی هەرێمی كوردستان (كۆمپانیای DNO)ی نەرویژی وتویەتی هێشتا بەشێوەیەكی راستەوخۆ نەچووەتە ناو پرۆسەی هەناردەكردنی نەوت و، بەشێوەی سەربەخۆو لە دەرەوەی رێككەوتنی نێوان بەغدادو هەرێمی كوردستان و، لەرێگەی هێڵی بۆری عێراق- توركیاوە نەوت دەفرۆشیت. لەوەڵامی ئەم قسەیەدا، كۆمپانیای (سۆمۆ) دەڵێ: وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان لە زیاتر لە بۆنەیەكدا پابەندبوونی خۆی بە بڕگەكانی رێككەوتنەكەوە راگەیاندووە، بەگوێرەی ئەو رێككەوتنەش هەموو ئەو كۆمپانیا جیهانییانەی كە لەبواری دەرهێنان و بەرهەمهێنانی نەوت لە كێڵگەكانی هەرێم كاردەكەن، پابەندن بەوەی ئەو بڕە نەوتە رادەستی (سۆمۆ) بكەن كە بەرهەمی دەهێنن، جگە لەو بڕەی كە بۆ بەكاربردنی ناوخۆیی لە هەرێم تەرخانكراوە، ئەوەش بەگوێرەی حوكمەكانی ئەو رێككەوتنەی كە لەوبارەیەوە كراوە. 

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) «داخرانی سیاسیی»، نەخۆشیەکی سیاسیی ترسناکە و کاریگەرییەکانی تەنها لەناو کایەی سیاسیدا سنووردارنابێت، بە تایبەتی لە کۆمەڵگایەکی وەک کۆمەڵگای ئێمەدا کە دەسەڵاتی سیاسیی سەرچاوەی قۆرخکردنی سەرجەمی دەسەڵاتەکانی تر و سەرچاوەی سەرجەمی جێگۆرکێ کۆمەڵایەتییەکان و تەنانەت کەڵەکەبوونی سەرمایەشە. داخرانی سیاسیی لێرەدا  تەنها ئامرازی وێرانکردنی کایەی سیاسییش نییە، بە بەتاڵکردنەوەی لە هەر ململانێکەی راستەقینە لەسەر دەسەڵات و هێنانەکایەی ئەگەری دەستگۆڕکێی دەسەڵاتەوە، بەڵکو سەرچاوەی دروستبوونی چەندان ململانێی کۆمەڵایەتیی ترسناک و ئامرازێکی بەهێزی هەڵوەشاندنەوە و پارچەپارچەبوونی کۆمەڵایەتیشە. بەڵام «داخرانی سیاسیی» بە چ مانایەک؟  داخرانی سیاسیی هێما بۆ ئەو دۆخە تایبەتە دەکات کە تیایدا سیستمە سیاسییەکە بە تەواوی بەڕووی بکەری سیاسیی تازە و، بەڕووی تێگەیشتنی نوێ و بەڕووی داواکاریی تازەدا، داخراوە. ئەم داخرانەش وادەکات خەڵک نەتوانن کاریگەریی لەسەر بڕیارە سیاسییەکان بەجێبهێڵن و سەرجەمی بکەرە کۆمەڵایەتیی و سیاسییەکان، کرابنە دەرەوەی لانی هەرە کەمی، بەشدارییەکی سیاسیی راستەقینەوە. لەم جۆرە دۆخانەدا نە رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنیی، نە هاوڵاتیان، نە بزوتنەوە کۆمەڵایەتییەکان، نە رۆشنبیران و دیدگا ئەلتەرناتیڤەکان،، تەنانەت هێزە ئۆپۆزیسیۆنەکانیش کاریگەرییان لەسەر بڕیاردانی سیاسیی نییە و نامێنێت. تەنانەت ناڕەزایەتیی دەربڕینەکانیش، چ رێکخراوبن و یان نارێکخراو، وەک نەبوو مامەڵە دەکرێن و گەر پێویستیشی کرد بە هێزی سەربازیی وەڵام دەدرێنەوە. لە هەموو ئەم دۆخانەدا بڕیاری سیاسیی بڕیارێکی قۆرخکراوە و لە دەستی نوخبە سیاسییە حوکمڕانە داخراوەکەدایە، کە لە دونیای ئێمەدا نوخبەیەکی سوڵتانییە و هێزی ژمارەیەکی ناو سیستمە سوڵتانییەکە، چەند بنەماڵە و خێزانێکی سیاسین.  لە رووی سۆسیۆلۆژیەوە داخرانی سیاسیی مانای خۆسەپاندنی گروپێکی کۆمەڵایەتیی بەهێز بەسەر هەموواندا و سنووردارکردنی توانای گروپەکانی تری ناو کۆمەڵگاکە، بۆ بەدەستهێنانی بڕێک لە دەسەلاتی سیاسیی و لەوێشەوە بۆ بڕێک لە سەرچاوەکانی تری دەسەڵات کە لە کۆمەڵگادا هەن. ئەمەش دەرەنجامێکی تەواو ترسناکی لێدەکەوێتەوە: «داخرانی کۆمەڵایەتیی»، کە لە دونیای ئێمەدا مانای سڕینەوەی توانا و ئەگەرەکانی جێگۆرکێی کۆمەڵایەتیی دەگەیەنێت کە دەشێت کۆمەڵگاکە لە رووی کۆمەڵایەتییەوە ئیفلییج بکات و لە هەر دینامیکیەتێکی کۆمەڵایەتیی دایببرێت.  هاوکات «داخرانی سیاسیی» درێژە بە سەروەرکردن و سەرلەنوێ بەرهەمهێنانەوەی بونیادە سونەتیی و تەقلیدییەکانی ناو کۆمەڵگاکە، ئەدات، کە هیچ مەترسییەک بۆ سەر نوخبە سیاسییە حوکمڕانەکە دروستناکەن. ئەمەش بە مەبەستی رێگرتن لە دروستبوونی هەر ئەگەرێکی تازەبوونەوە، کە نەکرێت کۆنترۆل بکرێت، لەوانەش، بۆ نموونە، ئەگەری دروستبوونی چینێکی ناوەڕاست کە هەڵگری خەونی گۆرانکاریی و تازەبوونەوە و کرانەوەی ئەگەرە کۆمەڵایەتییەکانی پێشکەوتن بێت. لەپێش هەمووانیشە خوازیاریی نوێنەرایتیکردن و بەشداریکردن بێت لەناو سیستمی حوکمڕانیدا.  لە دونیای ئێمەدا بازنەی حوکمرانیی، وەک هێمامان پێکرد، بەڕادەیەک داخراو و بەرتەسککراوەتەوە، شوێنی نوێنەرایەتیکردنی هیچ هێزێکی کۆمەڵایەتیی دەرەوەی بنەماڵە و خێزانە حوکمڕانەکانی، تێدانابێتەوە، چ جای چینێکی ناوەڕاست کە هەڵگری داواکاری تایبەت و هەڵگری داخوازیی نوێنەرایەتیکردنی سیاسیی، بێت. نەبوونی میکانیزمی سیاسی تایبەت بۆ شوێنکردنەوە بۆ هێزەکانی تر و بۆ بەشداریکردنی پێکهاتە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکان لە بڕیارداندا، دابەشبوونە کۆمەڵایەتییەکان قووڵتر دەکاتەوە و دەیانگۆڕێت بۆ ئامرازی دروستبوونی ململانێی ترسناک.  ئەم دۆخە سوڵتانییە وادەکات دەوڵەت، یان دەزگاکانی حوکمڕانیی، بە هیچ مانایەک توانای ئامێزانبوونیان نەبێت لەناو کۆمەڵگادا، واتە دەوڵەت و حوکمڕانییەک بێت نامۆ بە کۆمەڵگاکە و لە دەرەوەی نەخشەی کۆمەڵایەتیی هێزە جیاوازەکانی ناو کۆمەڵگاکەدا، نیشتەجێ بووبێت. ئەمە وادەکات دەوڵەت و دەسەڵاتی سیاسیی بوونەوەری دەرەکیی دەرەوەی کۆمەڵگاکەبن و نەبووبن بە بەشێک لە نەخشەی کۆمەڵایەتیی کۆمەڵگاکە. بۆ رێگرتن لە مەترسیی تەقینەوەی کۆمەڵایەتیی، ئەم جۆرە حوکمڕانییە، بەردەوام خەریکی دروستکردنی دابەشکردنی زیاتر و زیاتری کۆمەڵگاکە و پارچەپارچەکردنی هێزەکانی ناویەتی. ئەمە وادەکات دەوڵەت و حوکمڕانییەکە لەباتی ئیدارەدانێکی عەقلانیی و بەرهەمهێنی جیاوازییەکان بێت، هەمیشە دەیانگەنێتە خاڵ و لێواری تەقینەوە. یان لانیکەم هەڕەشەی گەیاندنیان بەو خاڵی تەقینەوەیە.  لەم جۆرە ئەزموونانەدا ئەو بونیادە کە بۆ دەوڵەت و حوکمڕانی دروستکراوە، بونیادێکە ئەرکی ژمارە یەکی بریتیی نییە لە دابینکردنی ئاسایشی کۆمەلایەتیی و ئیدارەدانێکی عەقڵانی جیاوازییەکانی ناو کۆمەڵگا. هەر لەسەرەتاشەوە وەک بوونەوەرێکی دەرەکیی کاردەکات و هیچ ئەگەرێک بۆ ئامێزانبوونی خۆی لەناو کۆمەڵگادا ناهێلێتەوە. ئەرکی یەکەمی ئەم مۆدێلە پاراستنی دەسەڵاتە سوڵتانیەکەیە بەهەر نرخێک بێت. ئەم پاراستنەش لە هەموو ئاستەکاندا دەستبەکارە: لە چۆنیەتی دابەشکردنی پێگە سەرەکییەکانی حّوکمڕانیەکە و لە دروستکردنی دەزگا و رێکخراوی تایبەت و بەهێزی چاودێرنەکراو، لە دەرەوەی بونیادە فەرمییەکەی حوکمڕانیەکەدا.  بۆ ئەوەی ئەم دۆخە ئاشکراتر و بەرچاورنتر بێت با بەراوردێکی خێرا و گشتیی لەگەڵ چۆنیەتی بەڕێوەچوونی هەمان پرۆسەی دروستکردنی دەوڵەت و بەڕێوەبردنی حوکمڕانی لەو بەشەی جیهاندا بکەین کە ناوی خۆرئاوای لێنراوە. ئەوەی ئکاری سەرەکیی مێژووی خۆرئاوایە لە سەدەی نۆزدەهەمەوە بریتییە لە  بەرفراوانبوون و پلورالبوونی بەردەوامی نوخبەی حوکمڕان لە وڵاتەکانیدا. بازنەکانی حوکمڕانی بەردەوام گەورەتر و کراوەتر دەبوونە بە رووی چینە کۆمەڵایەتیی و گروپە ئەتنیی و دینیی و فەرهەنگییە جیاوازەکاندا.  لە سەدەی نۆزدەهەمەوە دەوڵەت زیاتر و زیاتر ئامێزانی کۆمەڵگا دەبێت و نوخبە دەسەڵاتدارەکان فراوانتردەبوون. ئەمەش دەرەنجامی کۆتاییهتان بە قۆرخکردنی دەسەڵاتبوو لەلایەن ئەرستۆکراتییە حوکمڕانەکانەوە. فراوانبوونی مافی دەنگدان، سەرهەڵدانی پارتە سیاسییە جەماوەرییەکان، بووە هۆی کرانەوەی دەسەڵاتی سیاسیی بەڕووی چینی ناوەڕاست و چینی کرێکاراندا. دەسەڵات چیتر لەسەر بنەمای لەدایک بوون و ئینتیما بۆ ئەم یان ئەو خێزان و بنەماڵەی ئەرستۆکراتی ڕێکنەخرابوو. لە سەدەی بیستەمدا، نوخبە حوکمڕانەکان لە ڕووی کۆمەڵایەتیی و ئایینی و کولتوورییەوە هەمەچەشنتر بوون و ژنان و کەمینەکان و گرووپە پیشەییەکان چوونە ناو بازنەی حوکمڕانییەوە.  هەرچی ئەم پرۆسەی کرانەوەیەی دەسەڵاتە لەم ناوچەیەی ئێمەدا بە ئاراستەیەکی تەواو پێچەوانەدا ڕۆیشتوە. لەناو سیستمە سوڵتانییەکاندا، بۆ نموونە، سوڵتانێک و بنەماڵەکەی و خزم و ناسراوەکانی حوکمڕانن. بەشێوەیەکیش هیچ چین و توێژ و هێزێکی کۆمەڵایەتیی خاوەنی نوێرایەتی راستەقینەی خۆیان نین. چەند بنەماڵە سوڵتانیەکانیش گەورەتر و فراوانتربن، لە رووی ژمارەی منداڵ و وەچەکانیانەوە، ئەوەندە زیاتر کایەی سیاسیی داخراوتر دەبێت. نەک هەر ئەمە بەڵکو منداڵانی ئەم بنەماڵە سوڵتانیانە تەنها کایە سیاسییەکە قۆرخناکەن، بەڵکو زۆرجاریش چەندان کایەکانی تریش، لەناویاندا کایەی ئابوریی، میدیا، کۆمەڵگای مەدەنیش، هتد...قۆرخدەکەن. بە کورتییەکەی، داخرانی سیاسیی لە دونیای ئێمەدا ژێرخانی سەرجەمی داخرانەکانی تری ناو کۆمەڵگاکەن. بەبێ هەڵوەشاندنەوە و سەرلەنوێ دارشتنەوەیەکی مافپەروەر و دیموکراسیانەی کایەی سیاسیی، زەحمەتە هیچ کایەیەک لە کایەکانی تری ناو کۆمەڵگاکە، بەشێوەیەکی دادپەروەرانە رێکبخرێتەوە. چەقبەستوویی سیاسی لە دونیای ئێمەدا هەوێنی چەقبەستوویی کۆمەڵایەتییە.   

درەو: دەنگێک دژی هەمووان:  چۆن دەنگە سوتاوه‌كان بوونه‌ دەنگێکی سیاسی لە کوردستانی عێراق وینثرۆپ ڕۆدجێرز هاوکار و ڕۆژنامەنووسی چاتم هاوسی به‌ریتانی کە گرنگی بە سیاسەت و مافەکانی مرۆڤ و ئابووری سیاسی هەرێمی کوردستانی عێراق دەدات له‌ راپۆرتێكیدا کە لە سایتی (رێکخراوی ئیپیکی) ئەمریکی بڵاو کراوەتەوە، باس له‌وه‌ ده‌كات كه‌ لە دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا نزیکەی ٣٠٠ هەزار كه‌س بە ئەنقەست ده‌نگه‌كانی خۆیان سوتاند، ئەمەش گوزارشتە لە بێزاری بەربڵاوی دەنگدەران. ڕێژەی بەرزی سلێمانی (18.5%) و هەولێر (14.6%)، ناڕەزایەتی گه‌وره‌ نیشان دەدات . دەنگدەران ئاماژەیان بە گەندەڵی و حزبە بێکاریگەرەکان و بەڵێنە جێبەجێنەکراو ه‌كان و خراپی خزمەتگوزارییە گشتیەکان و نیگەرانییەکانیان لە ساختەکاری لە هەڵبژاردنەکاندا کردووە. رۆژنامه‌نوسه‌كه‌ی چاتم هاوس کە پشتی بە ژمارەیەک لە داتاو زانیارییەکانی (درەو میدیا) بەستووە ده‌ڵێت:: دەنگە پوچه‌ڵه‌كان وەک فۆرمێکی دیار لە ناڕەزایەتی کاردەکەن، ئاماژەیە بۆ بەشداریکردن لە هەمان کاتدا هەموو بژاردە سیاسییەکان ڕەتدەکاتەوە، تیشک دەخاتە سەر ناڕەزایی قووڵ لە هەردوو پارتی دەسەڵاتدار و ئۆپۆزسیۆنی هەرێم.

درەو: هێشتا خولی شەشەمی پەرلەمانی عێراق یەكەم دانیشتنی نەكردووە، پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراقیش لەسەر یەكلاكردنەوەی پۆستەكانی بەركەوتەی خۆیان رێكنەكەوتوون، شێعە كاندیدی سەرۆك وەزیرانی یەكلا نەكردووەتەوەو سونەش ناكۆكن لەسەر كاندیدی سەرۆكی پەرلەمان، كوردیش بەتایبەت یەكێتی و پارتی سەرەرای ناكۆكی ململانێیانە لەسەر پۆستی سەرۆككۆمار. ئەنجومەنی باڵای دادوەری وادەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەكانی دیاریكردووە كە لە دوای 14ی ئەم مانگەوە بۆ ماوەی 15 رۆژ پەرلەمانی عێراق یەكەم دانیشتنی خۆی بكات و سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و جێگرەكانی هەڵبژێردرێن، بەڵام هاوشێوەی خولەكانی پێشوو ئەگەر لایەنەكان لەسەر پۆستەكان رێكنەكەون ئەوا یەكەم دانیشتنی پەرلەمان دەكرێت و دانیشتنی یەكەم بە كراوەیی دەمێنێتەوە هەتا لایەنەكان رێك دەكەون لەسەر كاندیدەكان.  بە پێی مادەی (72)ی دەستوری عێراق، لەدوای دانیشتنی یەكەم و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانەوە، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت لەماوەی (30 رۆژ)دا؛ بەدەنگی (دوو لەسەر سێ) واتا لە كۆی (329 كورسی) بە دەنگی (220) كورسی، سەرۆك كۆماری نوێ هەڵبژێرێت، خۆ ئەگەر لە خولی یەكەمی دەنگدان هیچ یەكێك لەوانەی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار كاندید كردبوو دەنگی (دوو لەسەر سێ)یان نەهێنا، ئەوا بەگوێرەی ماددەی (70ی دەستور)، لە گەڕی دووەمی دەنگداندا هەر كاندیدێك زۆرترین دەنگی بەدەستهێنا دەبێت بە سەرۆك كۆمار.  لە ساڵی 2005 ەوە تا ئێستا پۆستی سەرۆككۆمار وەكو عورفێكی سیاسی لای كوردەو لە ناو كوردیش لای یەكێتی بووە، بەڵام ئەمە دووەم خولی سەرۆكایەتی كۆمارە كە پارتی دەڵێت ئەو پۆستە مافی كوردە بەڵام مەرج نیە ئەو پۆستە مافی یەكێتی بێت و كاندیدی خۆی دەبێت بۆ پۆستەكە. لە كۆبوونەوەی دوێنێی كۆمیتەی ناوەندی پارتی، دوو وەفد پێكهێندران یەكێكیان بۆ پێكهێنانی حكومەتی هەرێم و یەكێكیان بۆ پێكهێنانی حكومەتی عێراق، بەواتایەكی تر پارتی چاوی لە پۆستەكانی بەغدایەو پێی وایە هێزی یەكەمی كوردستانەو زۆرینەی كورسی لایەنە كوردییەكان لای ئەوە، یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش لە چەند رۆژی رابردوودا بە وەفدێك سەردانی بەغدادی كردوو چاوی لەوەیە پۆستی سەرۆككۆمار وەك پێشتر لای خۆی بمێنێتەوە. ئێستا پۆستی سەرۆككۆماری عێراق لەلایەك لەنێوان یەكێتی و پارتی كێشەی لەسەرەو لەلایەكیش چەند كەسێك چاویان لەو پۆستەیە. -    بافڵ تاڵەبانی، تا ئێستا بافڵ تاڵەبانی بەڕەسمی باسی لە خۆ كاندیدكردن نەكردووە بۆ پۆستی سەرۆككۆمار بەڵام دیارە لە ناوەندە سیاسیەكان باسكراوە، تەركیزەكە لەسەر ئەوەیە كە زمانی عەرەبی نازانێت كە ئەمە مەرجێكی یاسایی و دەستوری نیە بۆ كاندیدی سەرۆككۆمار، هەرچەندە بە پێی بەدواداچوونەكان بافڵ تاڵەبانی بڕوانامەی بەكالۆریۆسی هەیەو لەو بوارەوە كێشەی نیە، بۆیە بافڵ تاڵەبانی نایەوێت بچێتە ململانێ و یاریەكەوە كە لەسەدا سەد دڵنیا نەبێت كاندیدی یەكلاكەرەوە دەبێت و سەردەكەوێت، بەپێی بەدواداچوونەكان رای سەركردەو لایەنە عێراقییەكان وەرگیراوە، بەشێكیان لەگەڵی نەبوون و بەشێكیشیان وتوویانە ئەو پۆستە پشكی كوردەو بچن لەگەڵ پارتی یەكلای بكەنەوە.  مەرجەكانی كاندیدی سەرۆككۆمار ( لە عێراق لەدایك بوبێت و لە دایك و باوكێكی عێراقی بێت، تەمەنی 40 ساڵ بێت، لێهاتووی تەواوی هەبێت، ناووناوبانگی باش و شارەزا بێت، حوكم نەدرابێت بە تاوانێكی لەكەداركەر) مادەی (68)ی دەستور.  -    لە حاڵەتی كاندید نەبوونی بافڵ تاڵەبانی، ئەوەی باس دەكرێت و چاوەڕوان دەكرێت نزار ئامێدی ببێتە كاندیدی فەرمی یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆكۆكۆمار، كە ماوەی نزیكەی 10 ساڵ لەگەڵ مام جەلال بووە لە سەرۆكایەتی كۆمار و ئێستاش ئەندامی مەكتەبی سیاسی و بەرپرسی نوسینگەی مەكتەبی سیاسی یەكێتیە لە بەغداد.  -    لەتیف رەشید سەرۆككۆماری عێراق نیەتی ئەوەی هەیە بۆ جاری دووەم خۆی بۆ پۆستەكە كاندید بكاتەوە. -    ناوی چەند سەركردەیەكی كۆن و نوێی یەكێتی دەهێندرێت بۆ ئەو پۆستە. پارتی دیموكراتی كوردستانیش كە وەفدی دانوستانی بۆ پۆستەكانی عێراق پێكهێناوە چاوی لە پۆستەكەیە، رەنگە بە دەستهەڵگرتنی یەكێتی لە پۆستەكانی هەرێم پارتیش دەست لە پۆستی سەرۆككۆماری عێراق هەڵبگرێت. كاندیدەكانی پارتی لە نێوان (د. فوئاد حسێن، رێبەر ئەحمەد، فازڵ میرانی) دەبێت.  یەكلاكردنەوەی پۆستەكە لەنێوان یەكێتی و پارتی لەسەر چەند سیناریۆیەك وەستاوە: -    ئەگەر پارتی و یەكێتی لەسەر پۆستەكان رێكبكەون چاوەڕوان دەكرێت پارتی رازی بێت بە پێدانی پۆستی سەرۆككۆمار بەیەكێتی، لەو حاڵەتەدا بەهەردوولا كاندیدێكیان دەبێت و ئەویش كاندیدێكی یەكێتی دەبێت بە رەزامەندی پارتی. -    ئەگەر رێكنەكەون، ئەوا پارتی كاندیدی سەربەخۆی خۆی دەبێت و لەناو لایەنە عێراقییەكان لۆبی بۆ دەكات، هاوشێوەی 2018 كە فوئاد حسێن كاندیدی پارتی بوو لەبەرامبەر بەرهەم ساڵح و سەرەنجام بەرهەم ساڵح سەركەوت، لە 2021یش هۆشیار زێباری كاندید كرد بەڵام دواتر بە بڕیاری دادگای فیدراڵی دوورخرایەوەو دواتر پارتی رێبەر ئەحمەدی كاندیدكردوو پاشان كشاندیەوە لەبەرژەوەندی لەتیف رەشید و لە دژی بەرهەم ساڵح. -    ئەگەر رێكنەكەون، پارتی پشتیوانی كاندیدێكی دەرەوەی حزبەكەی دەكات، واتا كاندیدێكی یەكێتی بەڵام نافەرمی لەبەرامبەر كاندیدی فەرمی یەكێتی.  

 درەو: ماڵپه‌ڕی شەفافیەت بۆ چاودێری و رێكخستنی داهاتە نانەوتییەكانی پارێزگای( سلێمانی و هەڵەبجە) و ئیدارەکانی (راپەڕین و گەرمیان) بڵاویكردەوە:  داهاتی هەفتەی رابردووی سنوری سلێمانی 13/12 – 19/12/2025: ( 15  ملیار و 58  ملیۆن )دینار بووە، بەجۆرێك كە 94%ـی داهاتەكە بەشێوەی نەختینەیە و 6%ـی داهاتەكە بەشێوەی چەك بووە.  داهاتی هەفتەی رابردووی سنوری سلێمانی 6/12 – 13/12/2025:: ( 13 ملیار و 294 ملیۆن )دینار بووە، واتا (ملیارێك و 764 ملیۆن) دینار زیادی كردووە بەڕێژەی (13%) -    داهاتی مانگی تشرینی دووەمی سنوری سلێمانی تا ئێستا بریتی بووە له‌ ( 62 ملیار و 62 ملیۆن) دینار -    داهاتی مانگی تشرینی یەكەمی سنوری سلێمانی تا ئێستا بریتی بووە له‌ ( 69 ملیار و 7 ملیۆن) دینار    -    داهاتی مانگی ئەیلول سنوری سلێمانی تا ئێستا بریتی بووە له‌ ( 66 ملیار و 681 ملیۆن) دینار   -   داهاتی مانگی ئابی سنوری سلێمانی تا ئێستا بریتی بووە له‌ ( 62 ملیار و 924 ملیۆن) دینار ، كه‌ 85%ی به‌شێوه‌ی نه‌ختینه‌ بوه‌ و 15%ی به‌شێوه‌ی چه‌ك بوه‌. -   داهاتی مانگی تەمووزی سنوری سلێمانی بریت بووە له‌ ( 118 ملیار و 926 ملیۆن) دینار ، كه‌ 28%ی به‌شێوه‌ی نه‌ختینه‌ بوه‌ و 67%ی مەقاسە بووەو 5% به‌شێوه‌ی چه‌ك بوه‌.  - داهاتی مانگی حوزەیرانی سنوری سلێمانی ( 139 ملیار و 173 ملیۆن دینار) بووە، كه‌ (76) ملیار دینار بەڕێژەی 54% كەمیكردووە.  

  درەو: ئەمڕۆ دەستەی بەڕێوەبردنی رەوتی هەڵوێست کۆبوەوەو بەپێی راگەیەندراوی رەوتی هەڵوێست لە كۆبوونەوەكەدا بارودۆخی هەرێمی کوردستان و عیراق و ناوخۆی ڕەوتەکە و هەنگاوەکانی داهاتووی تاووتوێکرا، هاوکات دەستەی بەڕێوەبردن لەگەڵ فراکسیۆنی هەڵبژێردراو بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کۆبوەوەو  کاری داهاتووی فراکسیۆنەکە و ڕەوتەکە بەئامانجی بەرژەوەندی گشتی بڕیاری لەسەردرا. بەپێی وێنەی كۆبوونەوەكە دیار موفتی كاندیدی رەوتی هەڵوێست لە هەولێر لەناو كۆبوونەوەی فراكسیۆنی هەڵبژێردراوی رەوتی هەڵوێستەو بڕیارە لە شوێنی عەلی حەمەساڵح بچێتە بەغداد. لەو بارەیەوە عەلی حەمەساڵح بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست بە (درەو)ی راگەیاند:  ڕاستە بەرژەوەندی من بۆ پارێزپەندی و هەندێک بابەتی دیکە لەگەڵ چونمە بۆ بەغدا، بەڵام بۆ بەرژەوەندی گشتی پێموایە لە کوردستان بمێنمەوەو ئەم گۆڕەپانەی ئێرە چۆڵ نەکەم بۆ لێکۆڵینەوەو بەدواداچون و ڕێکخستنەوەو بە دامەزراوەییکردنی هەڵوێست و ئامادەکردنی دۆسیەکان بۆ ئەو هاوڕێیانەی دەچنە بەغدا، پێموایە ئەو هاوڕێیانە دەتوانن ئەوە بکەن لە بەغدا کە من دەتوانم بیکەم. رەوتی هەڵوێستی نیشتمانی لە هەڵبژاردنی 11/11/2025ی پەرلەمانی عێراق (5) كاندیدی بۆ پەرلەمانی عێراق سەركەوت و بۆ پەرلەمانی كوردستانیش (4) ئەندام و (156 هەزارو 987) دەنگی بەدەستهێناوە.       

پارتی، پاكێجی هەرێم و بەغدادی جیاكردەوە  درەو: پارتی بە دوو پاكێجی جیا گفتوگۆ لەسەر پێكهێنانی حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق دەكات و دوو وەفدی جیای بۆ درووستكردووە، فازڵ میرانی بۆ عێراق و هۆشیار زێباری بۆ هەرێمی كوردستان. كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان ئەمڕۆ لە پیرمام كۆبووەوە، پرسی سەرەكی  گفتوگۆكانی تایبەت بە پێكهێنانی حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراقی بوو، كە بڕیاریدا بە دوو پاكێجی جیا مامەڵەی لەگەڵدا بكات و بۆ هەر لایەك وەفدێكی پێكهێنا: یەكەم: وەفدێك بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتی عێراق پێكهێنا، وەفدەكە بەسەرۆكایەتی فازڵ میرانی بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی پارتی و فوئاد حسێن ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی و وەزیری دەرەوەی عێراق، ئومێد سەباح ئەندامی سەركردایەتی و سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، فارس عیسا نوێنەری حكومەتیه ەرێمی كوردستان لە بەغداد، وەفدەكە بۆ گفتوگۆكردن سەردانی بەغداد دەكەن. دووەم: سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەمان وەفدی پێشوو دانوستانەكان دەكەن بۆ پێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان تەنیا كەسێك دەخرێتە شوێنی د. ئومێد سەباح، واتا وەفدەكەی پێكهێنانی حكومەتی هەرێم پێكهاتووە كە سەرۆكی وەفدەكە هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی و پشتیوان سادق ئەندامی مەكتەبی سیاسی و دڵشاد شەهاب ئەندامی سەركردایەتی و كەسێكی دیكە لە شوێنی ئومێد سەباح دادەنرێت. پێكهێنانی دوو وەفد لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە بۆ پرسی پێكهێنانی حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق، بەواتا پارتی وەك دوو پرسی جیا مامەڵە لەگەڵ پێكهێنانی حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق دەكات و لای پارتی دوو فایلی جیایە. لە كۆبوونەوەی دوو رۆژی رابردووی نێوان وەفدی پارتی و یەكێتی سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی هەرێم، وەفدی پارتی رایان گەیاندبوو كە جارێ گفتوگۆ لەسەر پرسی پێكهێنانی حكومەتی هەرێم بكەین پاشان فایلی عێراق، بەڵام وەفدی یەكێتی رایانگەیاندبوو پێویستە بەیەك پاكێج گفتوگۆ لەسەر پرسی پێكهێنانی حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق بكرێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە كۆبوونەوەكەدا پارتی بەڕوونی رایانگەیاندووە كە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا كورسی یەكەم و دەنگی یەكەمی لایەنە كوردستانیەكانی هەرێمی كوردستانن و سازش لەسەر هیچ پۆستێك ناكەن بۆ لایەنەكانی ترو پۆستی سەرۆككۆمار مافی كوردەو بۆ هیچ لایەنێكی دیاریكراو یەكلا نەكراوەتەوە، بۆیە وەك پاكێجی جیا مامەڵەیان لەگەڵ دەكات. سەبارەت بە پاكێجی هەرێم و پێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان پارتی بەروونی ئەوەیان وتووە، گفتوگۆكردن لەگەڵ وەفدی یەكێتی بۆ پێكهێنانی حكومەتی هەرێم جیاواز دەبێت وەك لە پێش هەڵبژاردنی عێراق، شێوازی گفتوگۆكردن لەگەڵ وەفدی یەكێتی جیاواز دەبێت و سازش لەسەر هیچ پۆست و بەركەوتەیەكی پارتی ناكات لەبەرامبەر بە یەكێتی.  

شێركۆ وەهبی - ماستەر لە بواری ژینگە - سوید  لەم ساڵانەی دواییدا لافاو بووەتە دیاردەیەکی بەردەوام و زۆر ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی بە گشتی و هەرێمی کوردستانی عێراقی بە تایبەتی گرتۆتەوە. وەک لەم هەفتانەی دواییدا بینیمان لافاوێکی زۆر ڕێگاوبانەکانی خاپورکرد و زۆر شوێنی نیشتەجێبوون پڕ بوون  لە قوڕاو زیانێکی زۆری ماڵی و گیانی لێکەوتەوە. لە هەرێمێکدا کە بە شێوەیەکی نەریتی پەیوەندی بە وشکەساڵی و کەمیی ئاوەوە هەیە، دووبارەبوونەوەی بارانبارینی بەخوڕ پرسیارێک دەوروژێنێت: بۆچی ئێستا ئەمە ڕوودەدات؟ گۆڕانی کەشوهەوا لە ناوچە شاخاوییەکاندا گۆڕانی کەشوهەوا بە شێوەیەکی بەرچاو بووەتە دیاردەی ڕۆژانە لە ناوچەکانیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. مەرج نییە بارانبارین لە ناوچە شاخاوییەکانی کوردستاندا بە گشتی زیادی کردبێت، بەڵکو چڕتر و توندتر بووە. بارانێک کە پێشتر بۆ ماوەی چەند هەفتەیەک دەباری، ئێستا لە ماوەی چەند کاتژمێرێکدا بەخوڕ دەبارێت. هەتا هەوا گەرمتر بێت زیاتر دەریا، دەریاچەو ڕووبارەکان هەڵمی ئاویان لێ بەرزدەبێتەوە بۆ ئاسمان. کاتێک بارستە هەوای شێدار لە دەریای ناوەڕاست یان کەنداوی فارسەوە پاڵیان پێوەدەنرێت و دەگەنە زنجیرە چیاکانی زاگرۆس و تۆرۆس بە خێرایی سارد دەبنەوە و لە ناکاودا لێزمە بارانی بەخوڕیان بە هێزێکی توندەوە لێ پەیدا دەبێت، کە لە ئەنجامدا لافاوی گەورەی لێ دەکەوێتەوە. هۆکارە ناوخۆییەکان دۆخەکە خراپتر دەکەن تا ئێستاش لە زۆر شوێنی هەرێمی کوردستانی عیڕاقدا کارەبا بە سوتەمەنی بەردین (فۆسێل) بەرهەم دەهێنرێت. سەرباری ئەوەش تەواوی موەلیدەکان بە دیزڵ و بەنزین کاردەکەن، ماڵەکان بەنەوت گەرم دەکرێن، زیادبوونی قەبارەی هاتوچۆ هەم پلەی گەرمی ناو شار و هەم دەردانی گازی ژەهراوی زیاد دەکات. بڕێکی یەجگار زۆر دووانە ئۆکسیدی کاربۆن دەکرێنە بەرگەهەواوە، کە دیاردەی قەتیسبوونی گەرمی بەهێزتر دەکەن. ئەمەش دوورگەیەکی گەرمی لە ناو شاردا دروست دەکات، کە شارەکان چەند پلەیەک گەرمتر دەبن لە لادێکانی دەوروبەری. وەک ئاماژەمان پێکرد، گەرمای زۆریش بارانبارینی بەخوڕ چڕتردەکاتەوە. زەوی وشک کە ناتوانێت ئاو هەڵبمژێت لەم ساڵانەی دواییدا ئاگری دارستان و خاک لە کوردستان زیاتر بووە. کاتێک ڕووەک دەسوتێت، خاک توانای سروشتی خۆی بۆ ڕاگرتنی ئاو لەدەست دەدات. دوای هاوینێکی زۆر و گەرم، زەوی و کێڵگەکان لە هەرێمی کوردستانی عێراقدا وشک و ڕەق دەبنەوە. کاتێک باران زۆر بە خوڕێ دەبارێت، خاک ناتوانێت ئاوەکە هەڵبمژێت. بەڵکو بەخێرایی بە لێوارەکاندا دەڕوات و لە دۆڵ ، گوند، شار و شارۆچکەکاندا کۆدەبێتەوە. ئەو دۆڵانەی چەم و ڕووبارەکانی لە هاویندا  وشک دەکەن، لە چەند خولەکێکدا دەگۆڕدرێن بۆ ڕوبار و چەمی بەخوڕ. ئەو خانووبەرانەی لە نزیک ئەم کەناڵە ئاوەڕۆ سروشتیانەوە دروستکراون لافاو دەیانبات یان مەترسی جدیان دەکەوێتە سەر. ئەو شارانەی کە زۆر خێراتر لە ژێرخانەکانیان گەشەیان  کردووە شارەکانی وەک هەولێر، سلێمانی، دهۆک، هەڵەبجە و تێکڕای شارۆچکەکانی تر ژمارەی دانیشتووانیان بە خێرایی زیادی کردووە و ڕووبەرەکانیان پەرەی سەندووە. زۆربەی کات شار و شارۆچکەکان بەبێ پلانی درێژخایەن فراوانبوون. لە زۆربەی ناوچەکاندا جادەی قیر و کۆنکرێت و یەکەکانی نیشتەجێبوون و خانوبەرە بە چڕوپڕی جێگەی زەوی کشتوکاڵی و سیستەمی ئاوەڕۆی سروشتی گرتۆتەوە، بەڵام تۆڕەکانی ئاوەڕۆ و سیستەمی ئاوی بۆ کەشوهەوایەک داڕێژراون کە ئیتر بوونیان نییە. جا کاتێک بارانێکی بەخوڕ دەبارێت، ئەو سیستەمە کۆنانە ناتوانن بەرگەی قەبارەی ئەو ئاوە بەخوڕو زۆرە بگرن، بۆیە شەقامەکان دەبنە ڕووبار و ژێرزەمینەکان پڕ دەبن لە ئاو، ئەو ناوچە نزمانەی شوێنی نیشتەنیان تیادا دروستکراوە دەبنە دەریاچەی کاتی.  ململانێ و پشتگوێخستنی بەڕێوەبردنی ئاو هەرێمی کوردستانی عیڕاق دەیان ساڵە بەدەست ململانێی حیزبییەوە دەناڵێنێت، ئەمەش  دامەزراوەکانی دەوڵەتی لاواز کردووە. بەنداو، کەناڵ و سیستەمی ئاگادارکردنەوە نە پارێزراون و نە مۆدێرن کراون. لە هەمان کاتدا گرژییە سیاسییەکانی نێوان وڵاتانی دراوسێ بەدرێژایی ڕوبارەکانی دیجلە فورات، بەڕێوەبردنی ئاوی ناوچەکەی قورس کردووە. هەروەها لە ڕۆژئاوای ئێران، شارەزایان ئاماژە بە دروستکردنی بەرفراوانی چەندین بەنداو و لادانی تیراسای ڕووبارەکان کردووە، ئەمەش کاریگەری لە ڕێبازی ئاوی سروشتی کردووە و هەندێک ناوچە زیاتر ڕووبەڕووی لافاوێی مەترسیدا بوونەتەوە. ئاماژەیەکی ئاگادارکردنەوە بۆ داهاتوو زانایان هۆشداری دەدەن کە ئەمە تەنها سەرەتایەکە. مۆدێلەکانی کەشوهەوا دەریدەخەن کە ناوچەکە کەمتر ڕۆژانی باراناوی دەبێت، بەڵام ڕووداوی بارانبارینی توندتر تا دێت ڕوو لە زیاتربوون دەکات. ئەمەش بە واتای ئەوە دێت کە ماوەی وشکەساڵی درێژتر دەبێت و ناوە ناوە بارانبارینی بەخوڕ و دروستبوونی لافاو ناوچەکان دەگرێتەوە. چیدی بۆ دانیشتوانی هەرێمی کوردستان و ناوچەکانی دەوروبەری ئەم کارەساتە سروشتیانە دیاردەی نامۆ نین، بەڵکو ئەوە شێوازێکی نوێیە لە کەشوهەوا. بەبێ وەبەرهێنان لە پلاندانانی شارستانی بەردەوام، سیستەمی هۆشداری باشتر و هاوکاری ناوچەیی، مەترسی لافاوەکان هەم زۆرتر و هەم کوشندەتر دەبن. ئامادەکاری بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی زیادبوونی مەترسییەکانی لافاو لە وڵاتە پێشکەوتووەکاندا لە بەرامبەر زیادبوونی مەترسییەکانی لافاو، وڵاتە پێشکەوتووەکان لە چەند ڕوویەکەوە ئامادەکاریی خۆیان بەهێزتر کردووە. بە بەردەوامی زۆربەی شار و شارۆچکەکان بە سیستەمی دژە زریانی تەیاردەکرێن، بۆ نموونە لە سوید زۆربەی بۆری ئاوی باراناویان گۆڕی بە سیستمێکی نوێ کە بەرگەی تێپەربوونی ئاوی زیاتر دەگرێت و ڕاستەوخۆ دەیگوازێتەوە بۆ ناو دەریا. شارەکان پلانی تۆکمە وتوندتریان بۆ داڕێژراوە، هەوڵێکی زۆری بە یاسا دراوە کە بیناسازی لە ناوچە لاوازەکاندا قەدەغەکرێت. چەندین کەناڵی نوێ ئامادەدەکرێت بۆ گواستنەوەی ئاوی لافاو  بۆ ناوچە سەوزەکان کە بۆ هەڵمژینی بڕێکی زۆری ئاو بەکاردەهێنرێت. لە هەمان کاتدا سیستەمی ئاگادارکردنەوە و ئامادەکاری بۆ باری نائاسایی باشتر کراوە بۆ ئەوەی بە خێرایی بگاتە خەڵک. سەرباری ئەوانەش چۆنیەتی یاسادانان بەبەردەوامی لەگەڵ مەترسییەکانی کەشوهەوا لە داهاتوودا دەگونجێنرێن، هەروەها توێژینەوە و هاوکارییە نێودەوڵەتییەکان ڕۆڵێکی چارەنووسساز لە م بوارەدا دەگێڕن. قەرەبووکردنەوەی زیانلێکەوتووان  زۆربەی وڵاتە پێشکەوتووەکان ڕێسایەکی تایبەتیان هەیە بۆ قەرەبووکردنەوەی زیان لێکەوتوان، بۆنموونە لە لافاوەکەی دۆڵی ئەهر (The Ahr Valley) ساڵی 2021 لە ئەڵمانیا، لە میانەی کارەساتەکەدا حکومەتی فیدڕاڵی بە هاوکارییەکی بەرفراوانەوە هاتە ناوەوە بۆ فریاگوزاری و ئاوەدانکردنەوەی درێژخایەن. سەرەتا کابینەی فیدراڵی پاکێجێکی فریاگوزاری بە بڕی نزیکەی 400 ملیۆن یۆرۆ پەسەند کرد تاکو بە خێرایی پارە بۆ خێزانە زیانلێکەوتووەکان، ماڵ و ژێرخانی وێرانبوو دابین بکات، کە لەلایەن هەرێمە فیدراڵییەکانەوە بە هاوبەشی ئامادەکرا. دوای ماوەیەکی کەم، سندوقێکی نیشتمانی ئاوەدانکردنەوە بە بڕی 30 ملیار یۆرۆ دامەزرێنا، کە ئیتر شارەوانییەکان، ماڵ و کۆمپانیاکان دەتوانن داوای پشتگیری لەو سندوقە بکەن بۆ دابینکردنی بەشێکی زۆر لە تێچووی چاککردنەوە و ئاوەدانکردنەوە بۆ بژاردنی نزیکەی 80% ی زیانەکان لە داهاتوودا. هەروەها حکومەتی فیدراڵی لەگەڵ وڵاتانی تر کەوتنەکار بۆ خێراکردنی پارەدان و بەکارهێنانی سندوقەکانی هاوپشتی یەکێتی ئەوروپا بۆ بوژانەوەی ناوچەکە. بەڵام بەداخەوە لای خۆمان لە ناوچەیەکدا کە لە مێژە کەم ئاو بووە، ئێستا بەهۆی لافاوەوە ئاوەکەشی بەفیڕۆ دەڕوات.        

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) ئەو شتەی هەر چاودێرێکی ئاسایی لە پەیوەندیدا بە  رووداوە گەورە و بچوکەکانی کوردستانەوە، تێبینی دەکات، لەناویشیاندا رووداوی لافاوەکەی چەمچەماڵ، کە بە هەموو مانایەک رووداوێکی تراژیدییە، وونبوونی تەواوەتی مانا «گشتیی» و «دەستەجەمی»ەکانی رووداوەکەیە لەناو بەشێکی گەورەی  ئەو روانین و نمایشکردنانەدا کە دوای رووداوەکە هاتونەتەکایەوە.  ئەوەی غائیبە ئەو رەهەندە گشتیی و پێکەوەییە کە مانایەکی دەستەجەمعیی بە کارەساتەکە دەبەخشێت و سیاسەت خۆیشی دەکات بەو چالاکییە سەرەکیی و هاوبەشەی مرۆڤەکان لە ڕێگایەوە ژیانێکی گشتیی و هاوبەش دروستدەکەن. ئەو زمانی قسەکردنەی ناوەندە سیاسییەکە و حاشییە گەورەکەیان، لە میدیاکار و وتەبێژ و هەوادارانیان، لەسەر رووداوەکە قسەی پێدەکەن و ئەو هەڵسوکەوتانەی لەسەر زەویش پیادەیدەکەن، هەرچییەکیان نیشاندابێت، ئەو رەهەندە گشتیی و پێکەوەییان نیشاننەداوە کە کۆمەڵگایەک دوای هەر کارەساتێکی گەورە، لە فۆرمی هاوخەمییەکی گشثیدا، پێویستی پێیەتی.  لەناو ئەم زمان و هەڵسوکەوتە سیاسیانەدا کە گوێمان لێیاندەبێت و دەیانبینین، کارەساتەکەی چەمچەماڵ، لە کۆستێکی دەستەجەمعیی تراژیدییەوە گۆڕاوە بۆ ئامرازێک بۆ موزایەدەی سیاسیی و خۆنمایشکردنێکی شانۆکارانە و نارسیزمێکی سیاسیی کوشندە. کە هەر یەکێکیان وەک بکوژ و وێرانکەری هەر ئیجماعێکی سیاسیی بەرپرسیار و هەر کۆگیرییەکی کۆمەڵایەتیی و ئەخلاقیی کاردەکەن.  کە باس لە نارسیزمی سیاسیی دەکەم، هێما بۆ ئەو دۆخە بیمارە دەکەم کە تیایدا بکەرە سیاسییەکان، ویستی بەرپرسیارێتیی و خەمی گشتیی کۆمەڵگاکەیان تەڵاق داوە و لە شوێنی ئەودا خواستی دروستکردنی وێنەیەکی فریادڕەسیان بۆ خۆیان، ئەکتیڤ و چالاککردوە.  ئەوان دەخوازن وێنەی سەرۆکێکی دڵسۆز و خەمخۆر و بێوێنە، بۆ خۆیان دروستبکەن و لە ڕێگای ئەم وێنەیەشەوە رکابەر و کەسانی لەخۆیان نەچوو، بخەنە خانەی ناپاک و بێباک و خائین و خۆفرۆشەوە. ئەوەی بەبەرچاومانەوە روودەدا بەکارهێنان و خستەنگەڕی پێگە جیاوازەکانی دەسەڵاتە، نەک بۆ نیشاندانی هاودەردیی و هاوخەمیی و خزمەتکردنێکی بەرپرسیار و ڕاستەقینەی هاوڵاتیان، بەڵکو بۆ دروستکردن و سەپاندنی  وێنەی خۆیان وەک فریادڕەسێکی بێرکابەر کە وڵاتەکە و کۆمەڵگاکە و مرۆڤەکانی ناویان، بە موڵکی شەخی خۆیان دەزانن.   ئەم نارسیزمە سیاسییە، سەرجەمی دامەزراوەکانی ئەم دەسەڵاتدارییە و سەرچاوە مادییەکانی خستۆتە خزمەتکردنی وێنەی نمایشکراوی دەسەڵاتدارەکانەوە، کراون بە ئامرازێک بۆ نیشاندانی شکۆمەندیی دروستکراوی ئەوان و ئەو بنماڵە و پارتە سیاسییەی ئەوان لە لوتکەی هەرەمی دەسەڵاتیدا، دانیشتون. سەرجەمی پلان و شێوازی بەدەمەوەچونی قوربانییەکانی کارەساتەکە، گۆڕاون بۆ شانۆی خۆنمایشکردنی ئەوان و دەرکەوتنیان وەک فریادرەسێکی بێوێنە. یان وەک پاڵەوانێکی دڵسۆز و خەمخۆری خاوەن ویژدان.   لەم نمایشە شانۆییەشدا هەم کۆمەڵگا و هەم هاوڵاتییان لەوەدەکەون کۆمەڵگا و هاوڵاتیی بن بە مانا راستەقینەکەی خۆیان، واتە شتێک بن خاوەن ماف و خواست و ئیرادەی سەربەخۆ، بەشداربن لە دروستکردنی بڕیارەکاندا، خزمەتکردنیان وەک ئەرکی دەوڵەت و حوکمڕانییەکە ببینن، بەڵکو گۆڕاون بۆ تەماشەکەرێکی پاسیڤ و بێچارە، بۆ لێقەوماوانێکی بێدەرەتان کە چاوەروانی مەکرەمە و خێری دەستی فریادڕەسە سیاسییەکان بن. ئەم نارسیزمە سیاسییە تا ئەو شوێنە دەڕوات حەزی سەرسامبوون بە فەرمانڕەوابوون و نمایشکردنیان وەک شکۆمەندێک تێپەرێنێت بۆ ئاستی کردنیان بە بووەوەرێکی پیرۆز و ئاسمانی.  سەرجەمی ئەم دیمەنە، لە ئاستە فەلسەفییەکەیەدا، مانای کۆتاییهێنانە بە سیاسەت وەک پەیوەندیی نێوان مرۆڤە جیاوازەکانی کۆمەڵگا بۆ دروستکردنی ژیانێکی هاوبەشی متمانەپێکراو. مانای گۆڕینی دەسەڵاتی گشتیشە بۆ ئامرازی نمایشکردنی «من»ی فوتێکراوی سەرکردە سیاسییەکان. بریتییە لە داماڵینی تەواوەتی سیاسەت لە هەر فۆرمێک لە فۆرمەکانی بەرپرسیارێتی و ڕاستیگوتن و مانای هاوبەش. ئەوەی روودەدات وێرانکردنی هەر دیدگا و تێگەیشتنێکە، جیهان هەم بە دیوە کارەساتاویی و هەم بە دیوە خۆشگوزەرانییەکەیدا، وەک مەسەلە و واقیعێکی هاوبەش ببینێت کە مرۆڤەکان بەیەکەوە خاوەنی بن. واقعێک لە پشتییەوە کۆمەڵگا وەک کۆمەڵگا و کارەساتەکانی وەک کارەساتی هاوبەش ئامادەبێت، نەک وەک سەرزەمینی خۆنمایشکردنی ئەم یان ئەو فەرمانڕەوا و ئەم یان ئەو سەرکردەی سیاسیی.  ئەوەی لەم نارسیزمە سیاسییەدا غائیبە، بوونی هاوسۆزیی راستەقینەیە بۆ کەسانیتر، بەتایبەتی کەسانی لە خود جیاواز. کردنی خود خۆشیەتی بە سێنتەری هەموو شتەکان و فریادرەسیی ناوە کارەساتەکان. ئەم نارسیزمە سیاسییە ئامرازی بێنرخکردنی تەواوی مەسەلە گشتییەکانی کۆمەڵگایە، دوورکەوتنەوەیە لە خەم و خواستە گشتییەکان، سڕینەوەی بەردەوامی چاوەڕوانییە گشتییەکانە. ئەوەی لە شوێنی ئەم شتانە کاردەکات خۆبەگەورەزانینێکی بیمارە، کە لەناو تەفاسیلەکانیدا واقیع وەک واقیع سڕدراوەتەوە، تەحەدا گشتییەکان نابیناکراون و هاوبەشە کۆمەلایەتیی و ئینسانییەکانیش بەتایبەتکراون.  نارسیست بە مانا ئەفلاتونییەکەی کەسێکە نەک توانای حوکمڕانییکردنی کۆمەڵگای نییە، چونکە حوکمران پێویستیی بەوەیە بتوانێت رەهەندە گشتیی و پێکەوەییەکانی دەرەوەی خودە نارسیستییەکەی خۆی ببینێت، بەڵکو توانای حوکمڕانییکردنێکی عەقلانیانەی خودی خۆیشی نییە. لەم دۆخەدا خواست و پێداویستی بە سەرسامبوون و بە بەرزراگرتی وێنەی خود وەک کەسێکی بێوێنە، شوێنی سەرجەمی ئەو رەهەندە گشتییانە دەگرێتەوە کە حوکمڕانیکردن پەویستیپێیانە. خاڵێکی دیکە کە پێویستە جەختێکی تایبەتی لەسەر بکەین، ئەو راستییەیە کە نارسیزمی سیاسیی بەردەوام پێویستیی بە دروستکردنی دوژمن و ناحەزی هەمەجۆرە. نارسیزم تەنها دوژمنیش دروستناکات، بەڵکو پێویستییەکی گەورەشی بە بوونی دوژمنان هەیە. لە نارسیزمی سیاسیدا دوژمن بەشێکی ناوەکیی خەیاڵێکی سیاسیی نارسیستییانەیە.  لە ڕێگای دوژمنەوە، نارسیزمی سیاسیی، هەم پارێزگاری لە وێنەی خۆی وەک فریادرەسێکی پاکژ و بێگوناه دەکات، هەم پارێزگاریش لە هەستی خۆبەگەورەزانینی خۆیشی. سیاسەتی نارسیستی، وەک سیاسەتی دینیی، جیهان بۆ باش و خراپ، پاک و پیس، دڵسۆز و ناپاک دابەشدەکات. بەشە باش و پاک و دڵسۆەزەکە خود خۆیەتی، و دەرەوەی ئەو خودەیش بەشە خراپ و پۆخڵ و خائین و ناحەز و دوژمنەکەیە. بۆئەوەی خۆیشی وەک بوونەوەرێکی بێگوناه و پاکژ رابگرێت، دوژمنە دروستکراوەکانی وەک تاوانبار و توندوتیژ و هێرشبەر و پیلانگێر وێنادەکات. ئەو دابەشکردنەی کارل شمیت لە سیاسەتدا لە نێوان دۆست و دوژمندا دەیکات، لە سیاسەتی نارسیستیدا تەواو پەرگیر و هەمەلایەن دەبێت و پێداویستیی بوونی دوژمن تا ئاستی خۆکوژیی بەرزدەبێتەوە. سیاسەتی حیزبە کوردییە باڵادەستەکان لەدوای کارەساتەکەی چەمچەماڵەوە سیاسەتێکی دروستکردن و داتاشینی دوژمنە بەمانا پەڕگیر و خۆکوژییەکەی. ئەم نارسیزمە سیاسییە، هێما بۆ شکستێکی ئەخلاقیی گەورە دەکات کە تیایدا ئازارە تاکەکەسیی و دەستەجەمعییەکان دەگۆڕدرێن بۆ سەرزەمینی خودئەڤینیەکی بیمار و موزایەدەکردنێکی هەمەلایەن و فوتێکراو.  ئەوەی گوێی لە زمانی بکەرە سیاسییە سەرەکییەکانی دوای رووداوەکەی چەمچەماڵ بێت بە ئاسانی باڵادەستی لۆژیکی فریادڕەس و لە دەستدانی لانی هەرەکەمی عەقلانیەتی سیاسیی دەبیستێت. کردەوەکانیش بە ئاسانی گەشە بە لۆژیکی دابەشکردنی دوژمنکارانەی کۆمەڵگاکە دەدەن بۆ ئیمارەتی سیاسیی سنوورداخراو و دوژمن بەیەک.  کارەساتەکەی چەمچەماڵ لەباتی شتێک لە کۆگیریی و پێکەوەبوونی نیشتیمانیی و ئینسانی دروست و نیشانبدات، ناوەندێکی سیاسیی تەواو نارسیستی داڕزاومان نیشانئەدات، کە دابڕاوە لە لانی هەرەکەمی بەرپرسیاریەت. تەنانەت کارەساتە گەورە و وێرانەکەرەکانیش ناتوانن سنوورێک بۆ ئەم نارسیزمە سیاسییە و ئەم خۆنمایشکردنە هەرزانە دابنێنن.      

درەو: لە كۆبوونەوەكەی پارتی و یەكێتی لە پیرمام هیچ رێككەوتنێك نەكراوەو باسی هیچ پۆست و پلەو دابەشكارییەك نەكرا، كۆبوونەوەكە باش نەبووە، گەڕانەوەبووە بۆ خاڵی سەرەتا، ئەگەری دروستبوونی وەفدی دانوستانكاری نوێ هەیە. سەرچاوەیەك لە كۆبوونەوەكەی پارتی و یەكێتی كە ئەمڕۆ لە پیرمام بەڕێوەچوو ووردەكاری كۆبوونەوەكەی بۆ (درەو)ئاشكراكرد: كۆبوونەوەكەی نێوانیان هیچ بەرەو پێشچونێكی نوێی بەخۆوە نەبینیوەو هیچ جۆرە رێككەوتنێك لەسەر پۆست و پرسەكان نەبووەو ئەتوانین بڵێین كۆبوونەوەیەكی باش نەبووەو گەڕانەوەبووە بۆ خاڵی سەرەتا. ئەو سەرچاوەیە ئەوەشی رونكردەوە كە لەسەرەتای كۆبوونەوەكە وەفدی یەكێتی پرسیارێكیان لە  وەفدی پارتی كردووە: گفتوگۆكان لەو شوێنەوە دەستپێدەكەین كە پێش هەڵبژاردن راگیرا، یاخود لە شوێنی دیكەوە، وەفدی پارتی بەڕونی بە وەفدی یەكێتیان راگەیاندووە ئەوەی پێش هەڵبژاردن گفتوگۆی لەسەركراوە شتێك بوو ئێستا دوای هەڵبژاردنەو شتێكی ترە كەواتا دەبێت لە شوێنێكی ترەوە دەستپێبكەینەوە، بۆیە وەفدی یەكێتی بە وەفدەكەی پارتیان راگەیاندووە ئێمە بە گونجاوی نازانین لەم قۆناغەدا بەم شێوە بەردەوام بین و دەگەڕێینەوە بۆ مەكتەبی سیاسی و لەوێ بڕیار دەدەین كە ئەم وەفدە بەردەوام بێت یان وەفدەكە دەگۆردرێت، چونكە ئەوەی وەفدی پارتی دەیەوێت جیاوازە لەوەی پێشتر گفتوگۆی لەسەركراوە، كەواتا گفتوگۆكان گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر. كۆبوونەوەكە كاتێكی كەمی خایاندووەو كۆتایی هاتووەو وەفدی پارتی و یەكێتی دەگەڕێنەوە مەكتەبی سیاسی حزبەكەیان بڕیار دەدەن. ئەو سەرچاوەیە بە (درەو)ی راگەیاند لە كۆبوونەوەكەدا باسی هیچ پۆستێكی حكومەتی هەرێم نەكراو لە كۆبونەوەكەدا وەفدی پارتی لەگەڵ ئەوە بوون كە لە ئێستادا گفتوگۆكان تەرخانبكرێن بۆ پێكهێنانی حكومەتی هەرێم و ئەو پرسە یەكلابكرێتەوە و حكومەتی هەرێم پێكبهێندرێت ئێنجا گفتوگۆ لەسەر پۆستەكانی بەغداد بكرێت. بەڵام وەفدی یەكێتی بە وەفدی پارتیان راگەیاندووە لە ئێستادا هەردوو پرسەكە لەرووی كاتەوە نزیكن لەیەكەوە پێویستە وەك یەك پاكێج گفتوگۆی لەسەر بكرێت، ئێستا شیعەو سونە پۆستەكانی خۆیان یەكلا دەكەنەوە، بۆیە پێویستە كوردیش خۆی ئامادەبكات و گفتوگۆكانی بە ئاراستەی یەكلاكردنەوەی پرسی سەرۆككۆمار چڕبكاتەوەو ئەو پۆستە یەكلا بكاتەوە، كە یەكێتی لەبەرامبەر پۆستی سەرۆكی هەرێم و حكومەت و پۆستی سەرۆككۆماری عێراق بە شایستەی خۆی دەزانێت، بۆیە پێویستە لەسەر كاندیدێكی یەكێتی رێكبكەوین، واتا یەكێتی لەگەڵ ئەوەبوون هەردوو پرسەكە بكرێنە یەك پاكێج بەڵام وەفدی پارتی لەگەڵ ئەوەبوون كە پۆستەكانی هەرێم و حكومەتی هەرێم یەكلا بكرێتەوە ئینجا بەغداد. لە كۆبوونەوەكەدا وەفدی پارتی بەتایبەت پشتیوانی سادق گلەییەكانی پارتی بە وەفدی یەكێتی راگەیاندووە بەتایبەت گلەیی لە یەكێتی كردووە كە بۆچی پێشنیازی پارتی قبوڵناكەن بۆ پێكهێنانی حكومەت و پێش هەڵبژاردن رێككەوتنیان دواخست و ئێستاش ناتانەوێت ئەو پرسە یەكلابكەینەوە، وەفدی یەكێتی بە وەفدی پارتیان راگەیاندووە دەبێت پۆست و پرسەكان بكرێنە یەك پاكێج و بەیەكەوە گفتوگۆی لەسەر بكرێت و یەكلا بكرێنەوە. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد لە كۆبوونەوەكەدا بەهیچ شێوەیەك باسی پۆستەكانی هەرێمی كوردستان و دابەشكاری پۆستەكان نەكراوە بەتایبەت پۆستی وەزارەتەكانی هەرێمی كوردستان لە نێوان پارتی و یەكێتی. بۆیە وەفدەكەی یەكێتی و پارتی بەبێ گەیشتن بە هیچ ئەنجامێك كۆتاییان بە كۆبوونەوەكەی پیرمام هێناو هەریەكەیان گەڕانەوەو بڕیارە ئەنجامی كۆبوونەوەكەیان بگەیەننەوە مەكتەبی سیاسی حزبەكانیان زیاتر لە ساڵێك و یەك مانگە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەچووە، پارتی و یەكێتیی لە دانوستانەكانی دوای هەڵبژاردندا لەسەر (كارنامە)ی حكومەت رێككەوتنیان كرد، بەڵام لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستەكان نەگەیشتنە رێككەوتن .  لە دواین هەڵبژاردندا، لە كۆی 100 كورسی پەرلەمان؛ پارتی (39) كورسی و یەكێتیی (23) كورسیان بەدەستهێناوەو براوەی یەكەمی و دووەمی هەڵبژاردنن، جوڵانەوەی نەوەی نوێ بە (15) كورسی لە پلەی سێیەمدایە.     

راپۆرتی: درەو  🔻 پاڵپشت بە ئامارەکانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق، بۆ سەرژمێری گشتی دانیشتووان لە سنوری پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) بۆ ساڵی 2024؛ 🔹 ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان (6 ملیۆن و 519 هەزار و 129) کەسەو (2 ملیۆن و 841 هەزار و 634) کەسیان بە ڕێژەی (43.59%) لە قەزای ناوەندی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) نیشتەجێن و (3 ملیۆن و 677 هەزار و 495) کەسیان بە ڕێژەی (56.41%) لە سنوری کارگێڕی قەزاو ناحیەو گوندەکان چڕبوونەتەوە. لەسەر ئاستی قەزاکانیش سنوری کارگێڕی قەزای (زاخۆ) لە پارێزگای دهۆک بە (398 هەزار و 876) کەس زۆرترین ژمارەی دانیشتوانی تێدایە، سنوری کارگێڕی قەزای (ماوەت) لە پارێزگای سلێمانی بە (3 هەزار و 843) کەس کەمترین ژمارەی دانیشتوانی تێدایە. 🔹 ژمارەی دانیشتووانی پارێزگای هەولێر (2 ملیۆن و 517 هەزار و 534) کەسەو (ملیۆنێک و 288 هەزار و 538) کەسیان بە ڕێژەی (51.2%) لە قەزای ناوەندی پارێزگاکە نیشتەجێن و (ملیۆنێک و 228 هەزار و 996) کەسیان بە ڕێژەی (48.8%) لە سنوری کارگێڕی قەزاو ناحیەو گوندەکانی سنوری پارێزگاکە چڕبوونەتەوە. سنوری کارگێڕی قەزای (بنەسڵاوە) زۆرترین ژمارەی دانیشتوانی تێدایەو بە ڕێژەی (12.5%)ی دانیشتوانی پارێزگاکەو قەزای (سیدەکان)یش بە ڕێژەی (0.76%) کەمترین ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاکە پێکدەهێنن.  🔹 ژمارەی دانیشتووانی پارێزگای سلێمانی (2 ملیۆن و 401 هەزار و 724) کەسەو (ملیۆنێک و 56 هەزار و 67) کەسیان بە ڕێژەی (44%) لە قەزای ناوەندی پارێزگاکە نیشتەجێن و (ملیۆنێک و 345 هەزار و 657) کەسیان بە ڕێژەی (56%) لە سنوری کارگێڕی قەزاو ناحیەو گوندەکانی سنوری پارێزگاکە چڕبوونەتەوە. سنوری کارگێڕی قەزای (کەلار) زۆرترین ژمارەی دانیشتوانی تێدایەو (8.9%)ی دانیشتوانی پارێزگاکەو قەزای (ماوەت)یش بە ڕێژەی (0.16%) کەمترین ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاکە پێکدەهێنن.  🔹 ژمارەی دانیشتووانی پارێزگای دهۆک (ملیۆنێک و 599 هەزار و 871) کەسەو (497 هەزار و 29) کەسیان بە ڕێژەی (31.1%) لە قەزای ناوەندی پارێزگاکە نیشتەجێن و (ملیۆنێک و 102 هەزار و 842) کەسیان بە ڕێژەی (68.9%) لە سنوری کارگێڕی قەزاو ناحیەو گوندەکانی سنوری پارێزگاکە چڕبوونەتەوە. سنوری کارگێڕی قەزای (زاخۆ) زۆرترین ژمارەی دانیشتوانی تێدایەو بە (24.9%)ی دانیشتوانی پارێزگاکەو قەزای (باتیفیا)یش بە (19 هەزار) دانیشتوو و ڕێژەی (1.2%)ی کەمترین ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاکە پێکدەهێنن.  خشتەکانی خوارەوە شێوازی دابەشبوونی ژمارەو ڕێژەی دانیشتووان لەسەر ئاستی یەکە کارگێڕییەکانی سنوری پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) ڕووندەکاتەوە.