(درەو):  بەمەبەستی سفركردنەوەی هەناردەی نەوتی ئێران، ئیدارەی ترەمپ فشاری لە حكومەتی بەغداد كردووە رێگە بەدەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان بدات، ئەمە بەگوێرەی قسەی ئاژانسێكی هەواڵی نێودەوڵەتیی. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری هەشت سەرچاوەی ئاگادارەوە رایگەیاند، ئیدارەی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكی فشار لە بەغداد دەكات، بۆ ئەوەی رێگە بە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بدات لە هەرێمی كوردستانەوە. بەپێی قسەی سەرچاوەكان، ئیدارەی ئەمریكا هەڕەشەی ئەوەی لە حكومەتی بەغداد كردووە ئەگەر رێگە بە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان نەدات، ئەوا دەبێت لەپاڵ ئێراندا ئەویش رووبەڕووی سزاكان ببێتەوە.  ئاژانسەكە باسی لەوەكردووە، دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان رەنگە یارمەتیدەر بێت بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەگەری دابەزینی هەناردەی نەوتی ئێران، كە واشنتۆن بەڵێنی داوە بۆ ئاستی سفر كەمیبكاتەوە، ئەمەش لەچوارچێوەی سیاسەتی "ئەوپەڕی فشاركردن"دا كە لەبەرامبەر تاراندا پەیڕەوی دەكات.   

  بڵند دلێر شاوەیس لە ڕێکەوتی ٢٠٢٤/٨/١ کۆنوسی ڕێکەوتن و لێکتێگەیشتنێکی سەرەتایی هاوبەش (مذكرة تفاهم) مۆرکرا لە نێوان عێراق و کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی (شركة بريتش بتروليوم البريطانية)، ڕێکەوتنەکە لەلایەنی عێراقییەوە جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی فیدراڵ و وەزیری نەوت (حيان عبد الغني السواد) و لە لایەنی کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی (موراي ئوشينكلوس) "Murray Auchincloss" سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیاکە واژۆیان کرد، بە ئامادەبوونی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی فیدراڵ (محمد شیاع السوداني). ناوەڕۆکی ڕێکەوتنەکە تایبەتبوو بە بەرەوپێشبردن و پەرەپێدانی هەرچوار کێڵگە نەوتییەکەی کۆمپانیای نەوتی باکور لە کەرکوک و سپاردنی بە کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی کە بریتین لە (کێڵگەی کەرکوک بە هەردوو قوبەی بابا و ئاڤانا، کێڵگەی بای حەسەن، کێڵگەی جەمبور، کێڵگەی خەباز)، هەروەها لەگەڵ ئەوەی بتوانرێت ڕێکەوتن لەسەر کێڵگە و پانتایی پشکنینی دیکە ئەنجام بدرێت لە داهاتودا. دواتر لێکتێگەشتنەکە بەرەوپێشچوو، بوو بە بەشێک لە زنجیرە  ڕێکەوتننامەیەک کە لە ڕێکەوتی ٢٠٢٥/١/١٤ لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیا واژۆ کران لە نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی بەریتانیا و بە ڕێکەوتننامەی هاوبەشی و هاوکاری مێژویی ناوزەد کرا "اتفاقية شراكة وتعاون تاريخية". ئەم ڕێکەوتنانە جگە لە سێکتەری نەوت و گاز چەندین بواری ئابوری، بازرگانی، سەربازی و ئاسایش و تەنانەت ژینگە و گۆڕانی کەش و هەوا ...هتد لەخۆ گرت، گرنگترین ئەو ڕێکەوتنانە کە لێکەوتەی دەبێت لەسەر هەرێمی کوردستان بریتین لە: یەکەم/ ڕێکەوتننامەی بازرگانی بە بڕی(١٢٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی، کە دەکاتە نزیکەی (١٥) ملیار دۆلار، لەم بوارانەدا : ١- پاکردنەوەی کێڵگەکانی مین بە بڕی(٣٣٠) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. ٢- بونیادنانەوەی بنکەی ئاسمانی گەیارە (قاعدة القيارة الجوية) بە بڕی (٥٠٠) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. ٣- (مشروع میاه الشامل) پرۆژەی ئاوی خواردنەوە و پرۆژەی ئاودێری زەوی کشتۆکاڵی لە باشور و ڕۆژئاوای عێراق بە بڕی (٥٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی. ٤- چاککردنی پرۆژەی ئاوی (بصرة) بە بڕی (٣٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی. ٥- بەستنی تۆڕی کارەبای نێوان عێراق و سعودیە ە بدی (١٫٢) ملیار پاوەندی ئستەرلینی. ٦- چاککردنی تۆڕی کارەبای نیشتمانی عێراق بە بڕی (٨٢) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. ٧- دیزاین کردنی تۆڕی (5G) لە ڕێگای کۆمپانیای ڤۆدافۆن بە بڕی (٤١٠) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. ٨- پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەری عێراقی بە بڕی (٨٢) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. ٩- چارەسەرکردنی کێشەکانی تۆڕی ئاو و ئاوەڕۆی شاری (حلە)بە بڕی (٢٦٠) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. ١٠- چارەسەرکردنی کێشەکانی تۆڕی ئاو و ئاوەڕۆی شاری (بغداد)بە بڕی (٦٥٥) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. ١١- دابینکردنی ئامێرەکانی ئاگر کوژێنەوە بە بڕی (٢٧٫٥) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. ١٢- دابینکردنی ئامێری پەیوەندی بێتەل بڕی (٩٨) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. ١٣- دابینکردنی ئامێرەکانی پاراستنی ئاسایشی سنورەکان بە بڕی (٦٦٫٥) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی. گەر بە وردی بڕوانینە خاڵەکانی ئەم ڕێکەوتننامە بازرگانییە دەبینین مەبەست لێی بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابوری ناوچەکانی باشور و  ناوەڕاست و ڕۆژئاوای عێراقە و تەنها هەرێمی کوردستان سودمەند نابێت لەم ڕێکەوتننامە بازرگانیە کە بە بڕی (١٢٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی، کە دەکاتە نزیکەی (١٥) ملیار دۆلار مەزەندە دەکرێت. دووەم/ ڕێکەوتننامەی نێوان حکومەتی عێراق و کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی، بە مەبەستی جێبەجێکردنی کۆنوسی لێکتێگەیشتنی بەرەوپێشبردن و پەرەپێدانی هەر چوار کێڵگە نەوتییەکەی کۆمپانیای نەوتی باکور لە کەرکوک لەلایەن کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی، بۆ گەیشتن بە زۆرترین ڕێژەی بەرهەمهێنان لە نەوت و گاز. لەگەڵ ئەوەشدا ئەم ڕێکەوتننامەیە دەرگای بەکراوەیی کردۆتەوە بۆ ڕێکەوتن لەسەر کێڵگەی نەوتی و پانتایی پشکنینی دیکە لە داهاتودا. جگە لەوەی بەریتانیا لە ئەنجامی ئەو ڕێکەوتننامە بازرگانیەی بە بڕی (١٢٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی لەگەڵ عێراق واژۆی کردووە سودمەند دەبێت، هاوکات لەگەڵ ڕێکەوتننامەی بەرەوپێشبردن و پەرەپێدانی هەرچوار کێڵگە نەوتییەکەی کۆمپانیای نەوتی باکور لە کەرکوک و سپاردنی بە کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی سودمەندی یەکەم دەبێت لە نەوت و گازی ئەو چوار کێڵگە نەوتییە، ڕەنگە لە داهاتوشدا ئەم ڕێکەوتنە فراوانتر بکرێت تا هەموو ئەو کێڵگانەی دیکەی نزیک کەرکوک و ئەو زەویانەی پشکنینی تێدا دەکرێت بگرێتەوە... هەروەها عێراق توانی بەم ڕێکەوتنە هەرێمی کوردستان بخاتە دەرەوەی هاوکێشەکە و خاوەنداریەتی خۆی بچەسپێنێت لەپرسی نەوت و گازی کێڵگەکانی کەرکوکدا وەک دەسەڵاتی فەرمی، لەلایەکی ترەوە حکومەتی فیدراڵ سود لەم ڕێکەوتنانە وەردەگرێت بۆ بەدەست هێنانی پاڵپشتی وڵاتێکی زلهێزی وەک بەریتانیا بەمەبەستی سەپاندنی دەسەڵاتە فیدراڵیەکان لە کەرکوک و ناوچەکانی مادەی (١٤٠)، جگە لەوەی بە ڕێکەوتن لەگەڵ وڵاتێکی گەورەی وەک بەریتانیا ئەگەری دەست تێوەردانی ئیقلیمی لە کەرکوک و سامانە سروشتییەکەی کەمدەکاتەوە بە تایبەت دەست تێوەردانی (تورکیا). سێیەم/ ڕێکەوتننامە بۆ بەرگریکردنی هاوبەش لە نێوان هەردوو وڵات (اتفاقية للدفاع المشترك بين البلدين)، بۆ نمونە هاوکاری لە بواری ئاڵوگۆڕی زانیاری سەربازی لە نێوان عێراق و بەریتانیا، پێشکەشکردنی ڕاوێژ لەلایەن بەریتانیاوە بۆ بەهێزکردنی توانا سەربازییەکان و چاکسازی لە دامەزراوەکان، بەرەوپێشخستنی پیشەسازی بەرگری. بەمەش عێراق لەڕێگای ڕێکەوتننامەی بەرگریکردنی هاوبەش لە نێوان عێراق و بەریتانیا سودمەند دەبێت لە پاڵپشتی سەربازی و ئەمنی بەریتانیا و بەهێزکردنی دامەزراوە سەربازی و ئەمنیەکانی. ئەوەی مایەی نیگەرانی و هەڵوێستە لەسەرکردنە ڕێکەوتننامەکان بەتایبەتی ئەو ڕێکەوتننامەیەی بۆ بەرگریکردنی هاوبەش لە نێوان هەردوو وڵات (اتفاقية للدفاع المشترك بين البلدين) واژۆ کراوە خاڵەکانی ناڕوون و کراوەن!

د. یوسف محەمەد سادق دوێنێ ١٩- ٢- ٢٠٢٥ دادگای باڵای فیدڕاڵی دوا بڕیاری خۆی دا سەبارەت بە هەر دو داوای (١٤١ و ١٤٢- فیدڕاڵی- ٢٠٢٣) کە تایبەت بون بە تانەدان لە دەستوری بونی هەر دو بڕیاری ئەنجومەنی سەرکردایەتیی شۆڕشی هەڵوەشاوە (ئە. س. ش) ژمارە (٨٢٤ و ٩٤٩) کە ئێمە لە ماوەی ساڵ و نیوی رابردو لەو دادگایە تۆمارمان کرد بو و، لە ١٤ دانیشتنی دادبینیی ئەم دۆسییانەدا، کارمان لەسەری کرد. دادگای باڵای فیدڕاڵی لە بڕیارەکەی ئەمڕۆیدا رایگەیاند کە بە هۆی دەرچونی یاسای هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتیی شۆڕشی هەڵوەشاوە و گەڕاندنەوەی موڵکەکان بۆ خاوەنەکانیان ژمارە (٣)ی ساڵی ٢٠٢٥، ئیتر داواکان سودیان نەماوە (أصبحت غير ذي محل) و بەو هۆیەشەوە رەتی کردنەوە. ئێوارەی رۆژی ٢٤- ١١- ٢٠٢٢، پاش رۆژێک لە سەرکەوتنی داوای خانەنشینانی هەرێم لە دادگای باڵای فیدڕاڵی، کە ئەوە یەکەم بڕیاری لەو شێوەیە بو سەبارەت بە مافەکانی چین و توێژەکانی هەرێم لە لایەن ئەو دادگایەوە، دەربکرێت، لە کاتی گەڕانەوەم بەرەو سلێمانی لەڕیی فڕۆکەخانەی بەغداوە، چاوم کەوت بە ژمارەیەک لە پەرلەمانتارانی کورد لە فراکسیۆنە جیاوازەکانی ئەنجومەنی نوێنەران. هەمویان دڵخۆش بون بەو سەرکەوتنە و پیرۆزباییان لێدەکردین، لە نێویاندا خاتو دیلان غەفور، پەرلەمانتاری کوردی پارێزگای کەرکوک بو کە پاش پیرۆزبایی پرسیاری ئەوەی کرد کە سەبارەت بە مادەی (١٤٠)ی دەستور لە دادگای فیدڕاڵی ئەتوانرێ چی بکرێت؟ لە وەڵامی دا ئاماژەم بەوەدا  کە ئەو دادگایە تا ئێستا دو بڕیاری لەسەر مادەی (١٤٠) و بەردەوامیی کارایی مادەکە دەرکردوە. پاش کەمێک بیرکردنەوە پرسیارم لێکرد کە ئایا داگیرکردنی زەوی و زارەکانی دانیشتوانی رەسەنی ناوچەکە بە بڕیارەکانی (ئە. س. ش) کراوە؟ لە وەڵام دا وتی بەڵێ بەشێکی زۆری زەوییەکان بەو بڕیارانە دەستیان بەسەردا گیراون. وتم کەواتە با کار لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەو بڕیارانە بکەین. پێشتر کەمێک ئاشنایەتیم لەسەر ئەو بابەتە هەبو و، لە لیژنەی هەموار کردنی دەستور لە خولی پێشوی ئەنجومەنی نوێنەران پێشنیارم کرد کە هەڵوەشاندنەوەی ئەو بڕیارانە، وەک بڕگەیەک، بۆ مادەی (١٤٠)ی دەستور زیاد بکرێت و نوێنەرانی تری کورد و تورکمان لەمەدا پشتیوانم بون. بۆیە چیرۆکی دەست کردن بەو دۆسییەیە لە دادگای فیدڕاڵی لێرەوە دەستی پێکرد. هەر لەو رۆژانەوە دەستمان کرد بە کۆکردنەوەی بەڵگەنامەکان و  پشکنینی چۆنیەتیی کارکردن لەسەریان. تەنانەت پاش هەفتەیەک لە کاتی گەشتێکم بۆ ئەوروپا بۆ ئامادەبون لە کۆنفڕانسێک، لەناو فڕۆکەکە دەستم کرد بە دیاری کردنی سەرجەم بنەماکانی کار کردنی دادگای باڵای فیدڕاڵی سەبارەت بە بڕیارەکانی (ئە. س. ش) و پرسی موڵکدارێتی و هەمو ئەو بڕیارانەی لەو بارەوەیە دەری کردون. بۆم دەرکەوت کە کارەکەمان زۆر سەختە و چەندین ئاڵنگاریی لەپێشە کە پێویستە بەڵگەیان بۆ ئامادە بکەین، لەوانە بەرکار بون یان جێبەجێ بونی بڕیارەکان، سەلماندنی نادەستوری بونیان، سەلماندنی ئامانجی گۆڕینی دیموگرافی لە دەرکردنی بڕیارەکان، چۆنییەتی جیاکردنەوەی داواکە لەگەڵ دەسەڵاتەکانی لیژنەی مادەی (١٤٠)ی دەستور و دەستەی داواکانی موڵکداری، و.. تاد. سەرەنجامی لێکۆڵینەوە لە کۆی ئەو بابەتانە، بڕیارمان دا بە هەر دو بڕیاری (ئە. س. ش) ژمارە (٨٢٤) لە (١٦- ٨- ١٩٧٦) و ژمارە (٩٤٩)ی ساڵی ١٩٧٧دەست پێبکەین کە پەیوەندیدارن بە ناوچەکانی داقوق و دوبز و سەرگەڕان. دواتریش بۆ تێگەیشتن و قوڵ بونەوەی زیاتر لە پرسەکە، دو کۆبونوەمان لەگەڵ چەند کەسایەتییەکی شارەزای هەر دو ناوچەکە کرد کە خۆشیان خاوەنی راستەقینەی بەشێک لە زەوییەکانی ئەو ناوچەیە بون و هەندێکیان بەدرێژایی هەمو دانیشتنەکانی دادگا بەشدارییەکی کارایان لە دادبینییەکانی دادگاکەدا هەبو. پاش لێکۆڵینەوەیەکی زۆر، یەکەم ڕەشنوسی داواکەم لە ١٤- ٢- ٢٠٢٣ ئامادە کرد. بە سوپاسەوە پارێزەری راوێژکار بەڕێز زەردەشت خالد محەمەدیش ئەرکی پارێزەرایەتیی دۆسییەکەی لە ئەستۆ گرت و، پاش چەند جار پیاچونەوەی داواکە بە راوێژ لەگەڵ یاساناسی ئەزیز ئارێز ئازاد، دواجار پاکنوسی هەر دو داواکەم لە ١٧- ٦- ٢٠٢٣ ئامادە کرد و لە ١٩- ٦- ٢٠٢٣ داواکانمان لە دادگای باڵای فیدڕاڵی بە هەر دو ژمارەی (١٤١ و ١٤٢- فیدڕاڵی- ٢٠٢٣) تۆمار کرد. دواتریش دادگا لە (١٦- ٨- ٢٠٢٣) دانیشتنەکانی دادبینیی لەسەر هەر دو داواکە دەستپێکرد و، یازدە دانیشتنی دادبینیی لە هەر دو دۆسییەکە ئەنجام دا و، دواجار لە دانیشتنی (١٦- ٩- ٢٠٢٤) بڕیاری کۆتایی هاتنی دادبینیی دا و، ڕۆژی (١٣- ١١- ٢٠٢٤)ی دیاری کرد بۆ دەرکردنی بڕیار لە هەر دو داواکەدا. بەڵام لەو رۆژەدا دوبارە دەرگای دادبینیی کردەوە و، دەستەی داواکانی موڵکداریی وەک لایەنی سێیەم هێنایە ناو دۆسیەی داواکانەوە و، دو دانیشتنی دادبینیی دیکەی لە داواکاندا ئەنجام دا. هەر لە کاتی بەڕێوەچونی دانیشتنی دادبینیی ئەو دو داوایەی ئێمە، حکومەتی ئیتیحادی پڕۆژە یاسایەکی ناردە ئەنجومەنی نوێنەران بە ناوی (پڕۆژە یاسای گەڕاندنەوەی موڵکەکان بۆ خاوەنەکانیان لە هەندێک لە بڕیارەکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتیی شۆڕش(ی هەڵوەشاوە))([1]). بەردەوامیی دانیشتنەکانی دادبینی لە دۆسیەی داواکانی ئێمە لە دادگای باڵای فیدڕاڵی فشارێکی جدیی دروست کرد بو بۆ تێپەڕاندنی ئەو پڕۆژە یاسایە، بە پێچەوانەی چارەنوسی پڕۆژە یاسایەکی هاوشێوەی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەران کە هەر بۆ هەمان مەبەست بو بەڵام نەتوانرا دەرچوێندرێت، بەڵام ئەو پڕۆژە یاسایەی کە ئەم جارە ئاڕاستەی ئەنجومەنی نوێنەران کرا بو، کۆمەڵێک کێشە و کەمورتیی جەوهەریی تێدا بو کە وەک (مین) لە پڕۆژەکەدا چێنرا بون و لە حاڵەتی پەسەند کردنی بەو شێوەیە، لە ناوەڕۆکەکەی خاڵی دەبوە و، گەڕاندنەوەی زەوییەکانی بۆ خاوەنەکانیان زۆر ئەستەم ئەکرد. بۆ نمونە لەم پڕۆژە یاسایەدا بڕیارەکانی (ئە. س. ش) هەڵنەدەوەشێنرانەوە و، هەر کەسێک بیویستایە زەوییەکەی وەربگرێتەوە دەبو بیسەلمێنێت کە هەڵاوێردەکانی مادەی (٢)ی پڕۆژەکە بەسەریدا ناچەسپێت. بەم شێوەیەش بۆ هەمو موڵکێک پێویست بو مامەڵەی یاسایی و دادوەری بکرێت، چونکە بنچینەی داگیر کردنی موڵکەکان کە بڕیارەکانی (ئە. س. ش) بو، هەڵنەدەوەشێنرانەوە. ئێمە ئەمانزانی پەسەند کردنی ئەو پڕۆژەیە و بەو شێوەیە رێک دەبوە هاوشێوەی بەندی یازدەیەم لە مادەی (٧)ی یاسای دەستەی داواکانی موڵکداری ژمارە (١٣)ی ساڵی ٢٠١٠ کە گەڕاندنەوەی هەر موڵکێکی بەستۆتەوە بە داوا نەکردنی لە لایەن ئەو وەزارەتەی کە بە ناوییەوە کراوە و، بەو شێوەیەش ئەو بەندە ناوەڕۆکی یاساکەی پوچەڵ کردۆتەوە، چونکە هەمو وەزارەتە پەیوەندیدارەکان گشتاندنیان کردوە بۆ بەڕێوەبەرایەتییەکانیان کە دەستبەرداری هیچ موڵکێک نەبن جا ئەگەر پێویستیان بێ یان نا! هەر بۆیەش لە دوای دەرچونی ئەو یاسایەوە ئیتر هێندەی بەدواداچونم کردبێت هیچ موڵکێک لە ناوچە جێناکۆکەکان لەڕێی ئەو دەستەیەوە بۆ خاوەنەکەی نەگەڕاوەتەوە. هەر بۆیەش سەرباری درێژەدان بە ئامادە کردنی تیانوسی وەڵامدانەوەی پرسیارەکانی دادگا و لایەنەکانی سێیەم لە پڕۆسەی دادبینیی داواکان، پاش راوێژ لەگەڵ شارەزایان، وەک دامەزراوەی (MASS) لە ١١- ٥- ٢٠٢٤  پەڕاوێکمان ئاڕاستەی هەر دو جێگرانی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و گشت فراکسیۆنە کوردستانییەکان و سەرۆکی لیژنەی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەران کرد بۆ چارەسەری ئەو کەموکورتی و (مین)انەی لە پڕۆژە یاسای گەڕاندنەوەی موڵکەکان بۆ خاوەنەکانیان لە هەندێک لە بڕیارەکانی (ئە. س. ش) هەبون و، زیاد کردنی ئەو بڕیارانەی لەبیر کرا بون بەتایبەت لە ناوچەکانی خانەقین و مەندەلی. بە سوپاسەوە سەرۆکی لیژنەی یاسایی و ئەندامانی کورد لە لیژنەی یاسایی و سەرجەم فراکسیۆنە کوردستانییەکان و فراکسیۆنی بەرەی تورکمانی و جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران هەوڵێکی گەورەیان دا بۆ چارەسەری کەموکورتییەکانی پڕۆژە یاساکە و جێکردنەوەی زۆربەی پێشنیارەکانی ئێمە و کەسانی تریش لە راپۆرتی کۆتایی لیژنەی یاسایی. بەڵام بەداخەوە هەندێک لە وەزیرەکان کە وەزیری کوردیشیان تێدا بو و بەشێک لە کوتلە عەرەبییەکان هەوڵی بەردەوامیان دا بۆ ئەوەی پڕۆژە یاساکە بگەڕێننەوە سەر پڕۆژە حکومییەکە. دواتر دەنگدان لەسەر ئەم پڕۆژە یاسایە بەسترایەوە بە دەنگدان لەسەر (پڕۆژە یاسای پشوە فەرمییەکان) و (پڕۆژە یاسای لێبوردنی گشتی). پاش تێپەڕاندنی یاسای پشوە فەرمییەکان ئەو دو پڕۆژەیەی تر بەسترانەوە بە دەنگدان لەسەر (پڕۆژە یاسای هەمواری یاسای باری کەسی)، دواجاریش بە چەند دانیشتنێک دەنگ لەسەر بڕگەکانی هەر سێ پڕۆژە یاساکە درا و پەسەند کران و، رۆژی ١٨- ٢- ٢٠٢٥، لە رۆژنامەی فەرمیی وەقایعی عێراقی بڵاوکرانەوە([2]). دوای بڵاوکردنەوەی یاساکە بۆمان دەرکەوت سەرباری هەمو هەوڵەکانمان، تەنها ناونیشینانی یاساکە گۆڕدراوە و، دەقی هەمو مادەکان هەر وەک پڕۆژە حکومییەکە دەنگی لەسەر دراوە. بەداخەوە نەک هەر فشاری داواکانی ئێمە لە دادگای باڵای فیدڕاڵی نەکرایە دەرفەتێک بۆ چارەسەری کەموکورتییەکانی یاساکە پێش تێپەڕاندنی، بەڵکو تەنانەت بەستنەوەی بە دو یاسای تریش کە لە لایەن دو پێکهاتەکەی دیکەی عێراقەوە گرنگ بون، ئەوەش نەکراوەتە فاکتەرێک بۆ چارەسەری ئەو گرفتانە. واتە لە ئەنجامی ئەم (سەفقە)یە سوننە و شیعە هەر یەکە و یاسایەکیان بە دڵی خۆیان دەرکرد و یاساکەی کوردیشیان بەدڵی خۆیان دەرکرد! دواجار دەرکردنی یاساکە بویە هۆی کۆتایی هێنان بە هەر دو داواکەش لە دادگای باڵای فیدڕاڵی. لە ماوەی پڕۆسەی دادبینیی ئەم دۆسییەیەدا روبەڕوی کۆمەڵێکی زۆر لە لەمپەر و کێشە بوینەوە کە هەمومان وەک یەک تیم هەوڵماندا بەسەر ئاڵنگارییەکانی بەردەممان سەرکەوتو بین. یەکێک لە گرنگترینی ئەو ئاڵنگارییانە جگە لە وەڵامدانەوەی نوێنەری ئەنجومەنی نوێنەران ئەوە بو کە کاتێک دادگا وەزارەتی کشتوکاڵی وەک لایەنی سێهەم داخڵ کرد، نوێنەری ئەم وەزارەتە و دواتریش بەڕێوەبەری کشتوکاڵی کەرکوک چەند جارێک پڕۆسەی دادبینییان درێژ کردەوە و، هەندێک جاریش وەک (خصم) دەردەکەوتن نەک لایەنی سێیەم. کێشەیەکی گەورەی دیکە کە لە کاتێکی هەستیاری دانیشتنەکانی دادگا بەرۆکی گرتین، واز هێنانی دادوەرێکی کوردی دادگاکە بەڕێز (د. عەبدولرەحمان زێباری) بو لە (١٢- ٣- ٢٠٢٤) کە ئەوە کەلێنێکی گەورەی بۆ دروست کردین، چونکە بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی بە زۆرینەی ئەندامانی ئەدرێن و، وازهێنانی ئەو دادوەرە کوردە نەک هەر دەنگێکی بۆ ئەم دۆسییەیە کەم کردەوە، بەڵکو بە هۆی نەبونی دادوەری یەدەگی کورد لە دادگاکە، ئەو دادوەرە یەدەگەی زۆربەی کات لە شوێنی ئەو ئامادە ئەبو سەر بە پێکهاتەی سوننە بو و، ئەمەش دۆخەکەی بۆ ئێمە ئێجگار لاسەنگ کرد و، ناچار بوین کە لە مانگی نیسانی ساڵی رابردو داوای دواخستنی دانیشتنی دادبینیی دادگا بکەین. هەر بۆیەش لە (٢٥- ٤- ٢٠٢٤) سەردانی بەڕێز د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراقم کرد بۆ باس کردنی ئەو کێشەیە و چارەسەر کردنی. پاش ماوەیەک سەرۆککۆمار مەرسومی بۆ بەڕێز (دادوەر جاسم جەزا جافر) دەرکرد وەک دادوەری یەدەگ لە دادگاکە و، لە (٢٠- ٥- ٢٠٢٤) سوێندی یاسایی خوارد و، دڵنیام لەگەڵ بەڕێز دادوەر دیار محەمەد عەلی محەمەد رۆڵی گەورەیان گێڕاوە لە پڕۆسەی دادبینیی داواکان. بۆ زاڵ بون بەسەر سەرجەم ئەو لەمپەرانەی ئەهاتنە رێمان، لە ماوەی ساڵ و نیوی رابردو  سەدان لاپەڕەمان وەک تیانوسی داواکان و تیانوسی وەڵامدانەوە و، بەڵگەنامەی جۆراوجۆر و بەهێزمان خستە بەردەم دادگاکە لە بوارەکانی سەلماندنی ئامانجی گۆڕینی دیموگرافی لە دەرکردنی بڕیارە تانە لێدراوەکان و لە ئەنجامیش نادەستوری بونیان، پرسی داگیرکردنی زەوی و موڵک لە شەریعەتی ئیسلامی و مەزهەبە جیاوازەکان، نایاسایی و ناڕەوا و نادەستوری و ناچیز بونی ئەو قەرەبوەی کە لە بڕیارەکان دا هاتوە سەرباری وەرنەگرتنی لە لایەن داواکارانەوە، پرسی داگیرکردنی موڵک و گۆڕینی دیموگرافی و پاکتاوی رەگەزی لە یاسای نێودەوڵەتی، جاڕنامەی گەردونیی مافەکانی مرۆڤ، رێکەوتن و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان دا، هەنگاوە حکومی و پەرلەمانییەکانی پێشو سەبارەت بە جێبەجێ کردنی مادەی (١٤٠)ی دەستور و چەندین بابەتی تر. لێرەدا جێی خۆیەتی ئاماژە بە رۆڵی ئێجگار کاریگەری مورافەعەکانی بەڕێز شێخ نەجات تاڵەبانی بکەین کە بە زمانە عەرەبییە پاراوەکەی و بە شارەزاییە قوڵەکەی لە دەربڕینی ئازارەکانی خۆی و هاوشێوەکانی، کۆڵەکەیەکی سەرەکیی سەرکەوتنی مورافەعەکانی داواکان بو، لەپاڵ کاری پارێزەرایەتیی بەڕێز پارێزەری راوێژکار (زەردەشت خالد محەمەد) کە بەشێوەیەکی خۆبەخشانە و لەخۆبوردوانە لە ماوەی ساڵ و نیوی رابردو ئەرکی پارێزەرایەتیی دۆسییەکەی لە ئەستۆ گرت. بە هەمان شێوە رۆڵی گەورەی پەرلەمانتار خاتو دیلان غەفور لە هەمو قۆناعەکاندا و، هەوڵ و ماندو بونی بەڕێزان شێخ عیزەدین غازی، محەمەد حەمەدئەمین سادق، مامۆستا غەفور ساڵح، خوالێخۆشبو مەهدی هادی، دەشتی خزر جەمیل، محەمەد ئیسماعیل و موحسین عبدالقادر کە لە هەمو دانیشتنەکان ئامادە بون و هەمومان وەک یەک تیم بە گیانێکی نیشتیمانی و دور لەهەر لایەندارییەکی حیزبی کارمان بۆ سەرخستنی ئەم دو داوایە کرد. لە تەنیشت هەمو ئەمانەوە سوپاسی بێ پایانی برای ئازیزم یاساناس ئارێز ئازاد ئەکەم کە لە هەمو قۆناغەکانی خۆئامادە کردن و پێشکەش کردنی داواکان و تیانوسەکانی تر لە ڕوی راوێژ و داڕشتنی یاساییەوە هاوکارییەکی ئێجگار گەورەی کردین. سەرباری ئەوەی بە هۆی دەرچونی یاسای ژمارە (٣)ی ساڵی ٢٠٢٥، ئەو دو داوایەی زیاتر لە دو ساڵە کاری لەسەر ئەکەین پەکی کەوت، بەڵام ئەمڕۆ ئێمە ئاسودەین کە هەوڵێکی جدیمان دا بۆ سارێژ کردنی برینی جینۆسایدی گەلەکەمان لە لایەن رژێمی پێشو کە بە داگیر کردنی خاکەکەی و راگواستن و تەرحیل کردنی دەستی پێکرد و، دواتر بە کیمیاباران و ئەنفال کۆتایی هات. ئێمە ئەمانزانی ئەرکەکەمان لە سەرخستنی داواکاندا زۆر قورسە چونکە کاری ئێمە هەڵوەشانەوەی رەوتێکی مێژویی بو کە پەنجا ساڵە دەقی گرتوە. هەروەها ئەمانزانی کە  تێپەڕاندنی ئەو یاسایە کێشە بۆ داواکانمان دروست ئەکات، بەڵام خوازیار بوین داواکانی ئێمە ببێتە ئامڕازی چاک تێپەڕاندنی ئەو یاسایە و، لە هەمو قۆناغەکانیش هەوڵمان دا کار بۆ چاک کردنی پڕۆژە یاساکە بکەین، تەنانەت ئەو کاتەشی لە ئەنجومەنی وەزیران بو. سوپاس بۆ خوا بە هەوڵی هەمو ئەو ئازیزانەی لەم کارەدا پێکەوە بوین، داواکانی ئێمە بە هۆی نەبونی بەڵگەی سەلماندنی پێشێلی دەستوری رەت نەکرانەوە([3])، یان بە هۆی نەبونی تایبەتمەندیی دادگای باڵای فیدڕاڵی، یان بە هۆی جێبەجێ بونی بڕیارە تانەلێدراوەکان، بەڵکو بە هۆی دەرکردنی یاسایەکەوە داواکان رەت کرانەوە کە ئەمانخواست زۆر بە باشی دەربچێت. بەڵام زۆر بەداخەوە ئەم جارەش پەرتەوازەیی کورد و ئەوانەی بە ناوی کوردەوە لە بەغدا پۆستی باڵایان بەدەستەوەیە و، بەهۆی نەشارەزاییەوە، جارێکی تر هەلێکی زێڕین لەدەست کورد چو بۆ گەڕاندنەوەی هەمو زەوییە داگیرکراوەکانی... [1] . بڕوانە بابەتێک سەبارەت بەو پڕۆژە یاسایە لەم لینکەوە: https://www.facebook.com/share/p/1A7hHwNDgB/?mibextid=wwXIfr [2] . بڕوانە دەقی یاساکان لەم لینکەوە: https://moj.gov.iq/upload/pdf/4814_compressed_701.pdf [3] . هەر دوێنێ داوای ژمارە (٣٠٢- فیدڕاڵی- ٢٠٢٤) سەبارەت بە نادەستوری بونی بڕیارێکی دیکەی (ئە. س. ش)، لە لایەن دادگای باڵای فیدڕاڵییەوە رەت کرایەوە بە هۆی نەبونی سەرپێچیی دەستورییەوە.

(درەو):  وەزیری دارایی عێراق لەگەڵ لیستی موچەی مانگی شوباتدا، داوا لە هەرێمی كوردستان دەكات داهاتی نەوت رادەستبكات، نەوت بە بۆریی هێشتا دەستی پێنەكردوەتەوە، وادیارە مەبەستی لە داهاتی تانكەرەكانە. وەزارەتی دارایی عێراق رۆژی 17ی ئەم مانگە، هاوپێچ لەگەڵ لیستی موچەی مانگی شوباتدا، داوا لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات تۆماری تایبەت بە (تەوتین)ی موچەی فەرمانبەرانی ئاڕاستە بكات بەگوێرەی ئەو میكانیزمانەی كە بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵیی دیاریكردووە.  بەپێی ئەو نوسراوە كە پەرلەمانتار (سۆران عومەر) بڵاویكردوەتەوە، هاوكات تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق پشتبەست بە نوسراوێكی رۆژی 2ی ئەم مانگەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران، داوا لە حكومەتی هەرێم دەكات داهاتە نانەوتییەكانی مانگی شوبات حەواڵە ژمارە حسابی وەزارەتی دارایی عێراق بكەن، بەڵام رازی نییە وەكو مانگی رابردوو هەرێم (51 ملیار) دینار بنێرێت.   لە كۆتا خاڵی نوسراوەكەیدا، وەزیری دارایی عێراق داوا لە حكومەتی هەرێم دەكات داهاتی نەوت بگەڕێننەوە بۆ ژمارە حسابی وەزارەتەكەی لە بانكی ناوەندیی بە ژمارە (300900). دیار نییە تەیف سامی لەم نوسراوەدا مەبەستی كام داهاتەی نەوتە، داهاتی هەناردەی نەوتی كوردستان بە تانكەر یاخود داهاتی هەناردە لەرێگەی بۆرییەوە، كە هێشتا دەستی پێنەكردووەتەوە بڕیارە لە چەند رۆژی ئایندەدا دەستپێبكاتەوە، لەحاڵی دەستپێكردنەوەی هەناردەی بۆریشدا، بەگوێرەی یاسای بودجە راستەوخۆ داهاتەكەی بۆ وەزارەتی دارایی عێراق دەگەرێتەوەو پێویستی بە نوسراو نییە.  لە 25ی ئازاری 2023ەوە هەناردەی نەوتی كوردستان بەبۆریی بۆ بەندەری جەیهانی توركیا راوەستا، ئەمەش بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس و لەسەر سكاڵای عێراق دژ بە توركیا بەهۆی بەكارهێنانی بۆری نەوتی (عێراق- توركیا) بۆ هەناردەكردنی نەوتی كوردستان بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی بەغداد.  لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتەوە بە بۆریی، سەرلەنوێ لە هەرێمی كوردستان هەناردە لەرێگەی تانكەرەوە دەستی پێكردەوە، لەئێستادا نزیكەی (320 هەزار) بەرمیلی رۆژانە بە تانكەر هەناردەی وڵاتانی دراوسێ دەكریت، بەشێكی داهاتی ئەم نەوتە بۆ كۆمپانیا بیانییەكانی بواری وەبەرهێنانەو پشكی داهاتی نەوتەكە بۆ خەزێنەی وەزارەتی دارایی تائێستا لەلایەن وەزارەتەوە هیچ زانیارییەكی لەبارەوە ئاشكرانەكراوە، ئەوەی وەزیری دارایی هەرێم ساڵی رابردوو رایگەیاندووە، ئەو نەوتەی بە تانكەر دەفرۆشرێت هەر بەرمیلێكی بە نرخی (31.3) دۆلار دەفرۆشرێت و رێژەی 55%ی داهاتەكەی بۆ حكومەت و 45%ی بۆ كۆمپانیاكان دەڕوات. ئێستا رۆژانە بە تێكڕا لەسەرجەم كێڵگەكانەوە (310 – 320 هەزار) بەرمیل نەوت دەفرۆشرێت، بە پێی لێكدانەوەكانی (درەو) لە ساڵی 2024دا بڕی (111 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوت فرۆشراوە، بەرمیلی بە (31.3) دۆلار، كۆی داهاتەكەی دەكاتە (3 ملیارو 493 ملیۆن) دۆلار بەرامبەر بە (4 ترلیۆن و 610 ملیار) دینار (ئەگەر 1 دۆلار بەرامبەر هەزار و 320 دینار بێت)، لەو پارەیە (55%)ی بۆ حكومەت بووە (ملیارێك و 921 ملیۆن) دۆلار واتا (2 ترلیۆن و 535 ملیار) دینار، رێژەی (45%)ی داهاتی نەوت بۆ كۆمپانیاكان بووە بە بڕی (1 ملیار و 571 ملیۆن) دۆلار بەرامبەر بە (2 ترلیۆن و 74 ملیار) دینار. دەقی نوسراوەكەی تەیف سامی:  

(درەو): حكومەتی هەرێم تاوتوێی گفتوگۆكانی خۆی كرد لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق تایبەت بە میكانیزمی جێبەجێكردنی هەمواری یاسای بودجە تایبەت بە تێچووی نرخی نەوت، داوا دەكات بەزوویی هەناردەی نەوتی كوردستان بە بۆریی بۆ توركیا دەستپێبكاتەوە. ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كۆبوونەوەی ئاسایی خۆی هەبوو، یەكێك لە تەوەرەكان گفتوگۆكردن بوو لەبارەی پرسی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت.  راگەیەندراوی كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران دەڵێ:" ئەنجامی کۆبوونەوەی هاوبەشی دوێنێی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و وەزارەتی نەوتی فیدراڵ خرایەڕوو، کە لە هەولێر سازکراو تایبەت بوو بە ڕێکارو میکانیزمەکانی جێبەجێکردنی یاسای ژمارە 5 ی ساڵی 2025 تایبەت بە هەمواری یەکەمی یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵ دەربارەی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، ئەم بڕگەیە لەلایەن کەمال محەمەد ساڵح وەزیری سامانە سروشتییەکان بە وەکالەت خرایەڕوو". لەسەر ئەم تەوەرە، راگەیەندراوی حكومەت ئاماژەی بەوەكردووە" وێڕای دووپاتکردنەوەی هەڵوێستی خۆی بۆ پێشوازیی و پشتیوانی لە جێبەجێکردنی یاسای هەمواری یەکەمی ماددەی 12 لە یاسای بودجەی عێراقی فیدڕاڵ، ئەنجومەنی وەزیران جەختی لەوەشکردەوە کە هەرێم داوا دەکات هەرچی زووە، هەناردەکردنەوەی نەوت دەستپێبکاتەوەو ئەمەش، لە بەرژەوەندی هەموو لایەنەکانە، چونکە بەهۆی وەستانی هەناردەی نەوت لە مانگی ئاداری ساڵی 2023 ەوە، چەندین ملیار دۆلار زیان بە داهاتی گشتی عێراق گەیشتووە. لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆدا، ئەنجومەنی وەزیران، وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی ڕاسپارد، هەرچی زووە لەسەر ڕێکارو میکانیزمەکانی دەستپێکردنەوەی نەوتی هەرێم لەگەڵ وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵ لە هاریکاریی و هاوئاهەنگیی بەردەوام بن، بەتایبەتیش کە ئێستا یاساکە کەوتووەتە بواری جێبەجێکردن و ڕێگریی یاسایی لەبەردەم پرۆسەکە نەماوەو یاساکە نەخشەڕێگەی بابەتەکەی بە ڕوونی دەستنیشان کردووە. لە 25ی ئازاری 2023وە هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بە بۆری بۆ توركیا راوەستا، ئەمەش لەبەرەنجامی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی پاریس. بەگوێرەی قسەی حەیان عەبدولغەنی وەزارەتی نەوتی عێراق بێت، دەبێت لە چەند رۆژی ئایندەدا هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا دەستپێبكاتەوە، بەگوێرەی یاسای بودجە دەبێت هەرێمی كوردستان رۆژانە (300 هەزار) بەرمیل رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" بكات.  یاسای بودجەی عێراق، حكومەتی هەرێمی پابەندكردووە بە رادەستكردنی پرۆسەی فرۆشتنی نەوت و داهاتەكەی، واتا لەمەودوا چیتر داهاتی نەوت ناگەڕێتەوە بۆ حكومەتی هەرێم، بەڵام لەبەرامبەردا دەبێت حكومەتی فیدراڵی پابەند بێت بە خەرجكردنی پشكی هەرێم لە بودجەی گشتیی فیدراڵ. رۆژی 2ی ئەم مانگە پەرلەمانی عێراق هەمواری یاسای بودجەی تایبەت بە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان پەسەند كرد.  هەموارەكە تایبەت بوو بە مادەی١٢/دووەم/ج لە یاسای بودجە، بەگوێرەی ئەم بڕگەیە، بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان بەدەركرا لەو نرخەی كە یاسای بودجە بۆ بەرهەمهێنانی نەوت بە گشتیی لە عێراق دیاریكردبوو، كە 6 دۆلارە بۆ تێچووی هەر بەرمیلێك.  هەموارەكە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتی لە كوردستان بۆ هەر بەرمیلێك بە بڕی 16 دۆلار دیاریكردووە، ئەمە تا ئەوكاتەی لەماوەی 60 رۆژدا لیژنە یاخود كۆمپانیایەكی پسپۆڕی نێودەوڵەتیی بە رەزامەندیی هەردوو حكومەتی بەغدادو هەولێر، تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەر كێڵگەیەك بە جیا لە كوردستان دەردەهێنن و دواتر لەسەر بنەمای ئەم راپۆرتە نرخێكی جێگیر بۆ تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان دیاری دەكرێت.  دەقی هەمواری یاسای بودجەی عێراق سەبارەت بە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان:  🔹وەزارەتی دارایی فیدراڵی بەڵێن دەدات حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق لە خەرجییە سەروەرییەکان بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە قەرەبوو بکاتەوە، بۆ ئەو بڕە نەوتەی لە هەرێم بەرهەم دێت، کە لەلایەن کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ) یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵییەوە وەردەگیرێت، بەپێی بڕگەکانی (ا)و (ب)ی ئەم بڕگەیە، بەمەرجێک تێچووی دادپەروەرانەی خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بۆ هەر کێڵگەیەک بەجیا حیسابی بۆ بکرێت، لەلایەن لایەنێكی راوێژکاریی تەکنیکی نێودەوڵەتی تایبەتمەندەوە، کە وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بە ڕێککەوتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە هەرێم دەستنیشانی دەکات، لەماوەی (٦٠) رۆژدا لە بەركاربوونی ئەم یاسایەوە، لە ئەگەری ناکۆکی، لەو ماوەیەی پێشوودا، ئەوا ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵی ئەو دەستەی راوێژکارییە دیاری دەکات. 🔹ئەو لایەنە راوێژکارییەی لە بڕگەی پێشوودا ئاماژەی پێکراوە، تێچووی خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی پێشکەش بە وەزارەتەکانی نەوت و وەزارەتی دارایی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق دەکات و بۆ مەبەستی ئەم یاسایە پشتی پێدەبەسترێت، حیسابکردنی قەرەبوو كە لە خاڵی (ا)ی ئەم بڕگەیەدا هاتووە، لەسەر بنەمای تێچووی پێشوو بۆ هەر بەرمیلێک کەڕەتی ژمارەی بەرمیلە وەرگیراوەكان دەبێت بەپێی بڕگەکانی (ئەلف) و (ب)، لەم بڕگەیە، وەزارەتی دارایی فیدراڵی ئەو بڕە پارانە دەدات بە حکومەتی هەرێم. 🔹دەستبەجێ دەست بە گەیاندنی نەوتی بەرهەمهێنراو لە هەرێم بۆ کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ)، یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵی دەكرێت بەپێی خاڵەكانی (ا) و (ب)ی ئەم بڕگەیە، و قەرەبووی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی دەکرێتەوە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵی بەشێوەی سولفە، بە تێکڕای (١٦) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک، کە دواتر چارەسەر دەكرێت، دوای تەواوبونی كاری راوێژكاریی تەكنیكی تایبەتمەند كە لەسەرەوە باسكراوە، لەسەر بنەمای (اپر رجعی) لەرێكەوتی دەستكردن بە رادەستكردنی نەوت بە گوێرەی ئەم هەموارە.

درەو: لیو جون، کونسوڵی گشتی چین لە هەولێر و/هەڵۆ حەسەن وەک دەزانن ماوەیەکی باش بوو، بواری «زیرەکیی دەستکرد» لەلایەن کۆمەڵێک کۆمپانیای زەبەلاحی ڕۆژئاواییەوە قۆرخ کراوبوو. ئەم کۆمپانیایانە، کە خاوەنی سەرچاوەی دارایی زۆر گەورەن، ملیارەها دۆلاریان خستۆتە گەڕ بۆ لێکۆڵینەوە و پەرەپێدانی "زیرەکیی دەستکرد". - ئەو نیشاندان و دەرکەوتنە گەورەیەی "دیپسیك"  پەرەسەندنێکی بەرچاو بوو لە تێکشکاندنی قۆرخکاری و بزاوتێکی ئێجگار گەورە بوو لەو شەپۆلە گۆڕانکارییانەی لە دنیای تەکنەلۆژیای جیهانی و پنتە جیاوازەکانی دیکەی ژیاندا دێنەئاراوە. وەک دیپلۆماتکارێکی چینی، من ئەمە تەنها وەک هەنگاوێکی تەکنەلۆژیایی نابینم، بەڵکو وەها دەیبینم هەنگاوێکی بەرەوپێشبردن بێت بۆ سیستەمێک کە ژینگەی «زیرەکیی دەستکرد» لە دنیادا  فراوانتر و دادپەروەرتر بکات. ئاستەنگەکانی قۆرخکاری لە پەرەپێدانی "زیرەکیی دەستکرد" ماوەیەکی باش بوو، بواری «زیرەکیی دەستکرد» لەلایەن کۆمەڵێک کۆمپانیای زەبەلاحی ڕۆژئاواییەوە قۆرخ کراوبوو. ئەم کۆمپانیایانە، کە خاوەنی سەرچاوەی دارایی زۆر گەورەن، ملیارەها دۆلاریان خستۆتە گەڕ بۆ لێکۆڵینەوە و پەرەپێدانی زیرەکیی دەستکرد،ئەو کۆمپانیا قۆرخکارانە، داتایەکی زۆریان کۆکردۆتەوە، باشترین بەهرەمەندەکانیان لە هەموو گۆشەیەکی جیهانەوە بۆخۆیان ڕاکێشاوە، ژێرخانێکی بەهێزی تەکنەلۆژییان دروست کردووە. ئەمانە بوونە هۆی دروستکردنی مۆدێلێکی پێشکەوتووی زیرەکیی دەستکرد، کە زۆرجار تەنانەت لە دەست زۆرینەی دامەزراوەکاندا نامێنێت، ئەمە چ لە وڵاتە پێشکەوتووەکان و چ لە وڵاتە گەشەسەندووکاندایشدا هەمان دۆخ هەیە.سروشتی قۆرخکاری ئەم پەرەپێدانە کاریگەرییەکی نەرێنی زۆری هەبووە. هەروەک ئەوەی لەنێو ئەم تۆڕەدا نوێکاری خنکێندراوە، چونکە خودی سیستەمەکە وەها داڕێژراوە کە کارمەند و توێژەرە باشەکان لە بازنەی دەرەوەی ناوەندە تەکنۆلۆژییە نەریتییەکان لە تێکۆشاندان وخەریکی ڕکابەرایەتین. ئەم سنووردارییەی ڕکابەری، خێرایی پێشکەوتنی دەستکردی هێواشتر کردووەتەوە، بەتایبەت  لەوەدا کە دەبوو ڕێگە بە کۆمەڵێک بیرۆکە و ڕێبازی جۆراوجۆر بدرایە هەتا سیستەمەکە گەشە پێبدەن و کارەکە تەنها لەسەر یەک ڕێنباز و ئایدیا نەڕۆیشتایە. لەگەڵ ئەوەشدا، تێچووی زۆری دەستڕاگەیشتن بە تەکنەلۆژیای دەستکرد، کەلێنێکی دیکەی لە بواری پێشکەوتنی دیجیتاڵی دروست کردووە، ئەمەش هۆکارە بۆ ئەوەی وڵاتانی گەشەسەندوو و کۆمپانیا بچووک و مامناوەندەکان لە پێشبڕکێی زیرەکیی دەستکرد دوابکەون، هەر بۆیە ناتوانن سوود لە توانای گۆڕانکاری ئەم تەکنەلۆژیایە وەربگرن بۆ پەرەپێدانی خۆیان.   دیپسیك: وەک چرایەک بۆ گۆڕانکاری     "دیپسیك"،لەئێستادا وەک تێکدەرێکی ئەرێنیی بەهێز سەریهەڵداوە، کە بەرەنگاری پارادایمی هەنووکە و نوێترین پێشهات دەبێتەوە. لە ڕێگەی تەکنیکی داهێنەرانە و ڕێبازێکی بەرهەمهێنەرانەتر لە ڕووی سەرچاوەوە، توانیویەتی مۆدێلی پێشکەوتووی دەستکرد پەرە پێبدات. یەکێک لەو لایەنانەی کە ستایشی زۆری لێدەکرێت لە "دیپسیك"ئەوەیە کە بەردەوام سەرنجی لەسەر ئەوەیە کە تەکنەلۆژیای دەستکرد بەبێ جیاوازی و بۆ هەمووان بەردەست بخات.مۆدێلەکانی زیرەکیی دەستکردی "دیپسیك"بە شێوەیەک دیزاین کراون، کە لەسەر هاردیوێری کەمترین توانای نەرمەئامێرەکان کار بکەن، ئەمەش بە بەراورد بە هەندێک لە هاوتاکانی خۆی لەو بوارەدا. لەڕاستیدا ئەم پێشکەوتنە بۆ ئەوەیە کە ئێستا هەر تاکێکی کۆمەڵگە، یان کۆمپانیا بچووک و مامناوەندەکان،  تەنانەت دامەزراوەکانیش لەو ناوچانەدا کەو ناوچانەدا کە خزمەتگوزارییەکانی بواری ئایتی تێیاندا سنووردارە، بتوانن سوود لە توانا پێشکەوتووەکانی زیرەکیی دەستکرد وەربگرن، کە هەرێمی کوردستانی عێراق، یەکێکە لەو ناوچانە، کە ڕەنگە ژێرخانی تەکنەلۆلۆژیای کۆمپیوتەری بەشێوەیەکی باڵا سنووردار بێت.تەکنەلۆژیای "دیپسیك"جیهانێکی سەرچاوەی زانیارییە بۆخۆی، ئێستا بازرگانییە ناوخۆییەکان دەتوانن چات بۆتی خزمەتگوزاری کڕیاری زیرەکیی دەستکرد بەکاربهێنن، کە پەرەپێدراوە و زۆر زیرەکانە کاردەکات، هەروەک دەتوانن بەڕێوەبردنی کۆگا و شوێنەکانیان لەڕێی هەمان سیستەمەوە باشتر بکەن، لەگەڵ ئەوەشدا شیکاری وردی بازاڕ ئەنجام بدەن، کە ئەو ئەرکانە پێشتر لە توانای ئەواندا نەبوون. بەرەنگاری و ڕەتکردنەوە: سنووردارکردنە ناڕەواکان لە ماوەی ڕابردوودا، هەندێک وڵات دەستیان کردووە بە سەپاندنی مەرجی سنووردارکردن لەسەر بەکارهێنانی  "دیپسیك"ئەم کردارانە نەک تەنها کورتبینی و دەستەوەستانییە، بەڵکو بنەمایەکی باوەڕپێکەری لۆجیکیشییان نییە.یەکێک لەو مشتومڕە باوانەی لەلایەن بانگەشەکارانی سنووردارکردنی "دیپسیك"ەوە بەڕێوەدەچێ، ئەوەیە کە پێی دەوترێت "نیگەرانیی ئەمنی". بەڵام تەکنەلۆژیای دەستکرد بەگشتی، لەوانە  "دیپسیك"،تەنها ئامرازێکی سوودگەیاندنی زانیارییە، چۆنییەتی بەکارهێنانی ئامرازەکە، کاریگەرییەکەی دەردەخات، نەک خودی پلاتفۆڕمەکە. هەروەک چۆن چەقۆ دەتوانرێت بۆ چێشتلێنان یان زیانگەیاندن بەکاربهێنرێت، لەکاتێکدا تۆ بە خراپ بەکارتهێنا، تۆمەتبارکردنی خودی چەقۆکە کارێکی نالۆژیکییە.بەڕێوەبەرانی "دیپسیك"بە مۆدێلێکی وەها سەرچاوەمەندیان کردووە، کە زیان بە کەس نەگەیەنێت، میکانیزمەکانی لە شوێنی خۆیدایە بۆ دڵنیابوون لە ئاسایشی داتا و بەکارهێنانیان لە چێوەیەکی ڕەوشتبەرزیی باشدا. ئەم پلاتفۆڕمە بەردەوام وردبینی ئەمنیی توند و چاکسازی بەردەوامی تێدا دەکرێت لەپێناو پاراستنی داتای بەکارهێنەر و تایبەتمەندییەکان.مشتومڕێکی دیکە لەبارەی "دیپسیك"پەیوەستە بە "پاراستنی ئابووری"یەوە، کە وا دەردەکەوێت هەندێک وڵات نیگەرانن لەوەی کە هەڵکشانی "دیپسیك"زیان بە پیشەسازییە پەیوەندیدارەکانی کاری دەستیی نێوخۆییان دەگەیەنێت، بەڵام ئەم دیدگایە ناتوانێت وەڵامدەرەوەیەکی دڵپەسەندی سەردەمیانە بێت. لە سەردەمی جیهانگیریی ئێستادا، سنووردارکردنی بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا و زیرەکیی دەستکردی پێشکەوتوو، بەنموونە وەک "دیپسیك"تەنها دەتوانێت خێرایی دەستگەیشتن بە پێشکەوتنە گشتییەکانی بواری پیشەسازی لە جیهاندا واڵا بکات، واتا لە جیاتی ئەوەی هانی نوێگەری بدات، ئەوەشمان بیرنەچێت ڕێوشوێنەکانی دەستگرتن بە شێوازە نەریتییەکانەوە، وا دەکات کە ژینگەیەکی بازاڕی کەمتر کارا و کەمتر ڕکابەرانە بێت. تێکشکاندنی بەربەستەکانی بەردەم دەستپێگەیشتنی زیرەکیی دەستکرد تێچوون و لایەنی ماددی بەربەستێکی سەرەکیین بۆ دەستگەیشتن بە زیرەکیی دەستکرد، "دیپسیك"هەنگاوی بەرچاوی لەم بوارەدا ناوە. بە ڕێکخستنی پرۆسەی پەرەپێدانێکی ستراتیژیی کاریگەر، خزمەتگوزارییەکانی زیرەکیی دەستکرد بە نرخێکی کەمتر لەو نرخەی کە لەلایەن دامەزراوە قۆرخکارەکانەوە دەخرێتە ڕوو پێشکەش دەکات. ئەم کەمکردنەوەی نرخە گۆڕانکارییەکی گەورەیە، بە تایبەتی بۆ باشووری جیهان،لە بواری پەروەردەدا، قوتابخانەکانی هەرێمی کوردستانی عێراق ئێستا دەتوانن سوود لە ئامرازەکانی فێربوونی "دیپسیك"وەربگرن کە زمانەکەی پەرەپێدراو و پێشکەوتووە. ئەم ئامرازانە دەتوانن یارمەتی خوێندکاران بدەن لە باشترکردنی شارەزایی زمانیان، چ کوردی بێت، چ عەرەبی، چ ئینگلیزی. هەرزانی ئەم ئامرازانە ئەوە دەخاتە ڕوو کە ژمارەیەکی زیاتری خوێندکار دەتوانن چێژ لە ئەزموونی فێربوونی تایبەت وەربگرن، لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی باشتربوونی ئەنجامە پەروەردەییەکان،لە کەرتی تەندروستی، تەکنەلۆژیای "دیپسیك"دەتوانرێت بۆ شیکردنەوەی وێنەی پزیشکی بەکاربهێنرێت. بەتایبەت لەو ناوچانەدا کە خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان زۆر سنووردارن، دەستنیشانکردنی نەخۆشی بە یارمەتی زیرەکیی دەستکرد دەتوانێت هاوکاری پزیشکەکان بێت بە زوویی و وردی نەخۆشییەکان دەستنیشان بکەن. سروشتی هەرزانی چارەسەرەکانی "دیپسیك"،وا دەکات کە بۆ کلینیک و نەخۆشخانە نێوخۆییەکان گونجاو بێت کە ئەم تەکنەلۆژیایە وەربگرن، بەمەش کوالیتی خزمەتگوزارییەکانی تەندروستی بەرز دەکەنەوە. پەرەپێدانی نوێگەری و هاوکاری جیهانی هەروەها هەڵکشانی "دیپسیك"،بووەتە هۆی ئەوەی  سیستەمێکی پەرەپێدانی دەستکردی هەمەجۆرتر و هاوکارانەتر بۆ مرۆڤایەتی بەردەست بێت، ئەمەش بە تێکشکاندنی ئاستەنگەکانی چوونە ژوورەوە، هانی بەشداری خەڵکی لە هەموو جیهان داوە. ئەم هەمەجۆریی بەشداربووان ڕازاوەییەکی دەوڵەمەندی بیرۆکە و دیدگە دەهێنێتە ئاراوە.لە هەرێمی کوردستانی عێراق، پەرەپێدان و توێژینەوە لەڕێی زیرەکیی دەستکرد ئێستا سەکۆیەکی باشە و زۆرێک بۆ پەرەپێدانی بەهرەکانیان سوودی لێ وەردەگرن. بەشداربوان دەتوانن لەسەر تەکنەلۆژیای "دیپسیك"،بینای ئاوات و دڵخوازییەکانی خۆیان دروست بکەن، بە خواستی خۆیان بیان دەستکاری دەکات، بەتایبەت بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییە ناوخۆییەکان و ڕۆڵیان هەبێت لە بەشداریکردنیان لە زەخیرەکردنی زانیارییەکان بۆ سەر زیرەکیی دەستکرد لە جیهاندا. ئەمەش نەک تەنها لێهاتووییە پەیوەندیدارەکانی زیرەکیی دەستکرد لەناو کۆمەڵگەی کوردیدا پەرەپێدەدات، بەڵکو زیرەکیی دەستکردی جیهانییش دەوڵەمەند دەکات  بە زانیار و گەڕان بۆ دۆزینەوەی گرفتە ناوچەییەکان،بۆ نموونە، پەرەپێدەرانی کورد دەتوانن چارەسەری بنەمادار بە زیرەکیی دەستکرد بەرهەم بهێنن، بەتایبەت لە بواری پاراستن و بەرزکردنەوەی زمانی کوردی و کلتوورەکەی. ئەوان دەتوانن ئامرازی وەرگێڕانی زمانیی وردتر بۆ زاراوەکانی کوردی پەرە پێبدەن یان دەستپێشخەری پرۆژەکانی پاراستنی میراتی کلتووری بکەن بە بەکارهێنانی زیرەکیی دەستکرد بۆ دیجیتاڵکردن و شیکردنەوەی شوێنەوە مێژووییەکان. ڕوانین بەرەو داهاتوو: ئاستەنگەکان و دەرفەتەکان لە کاتێکدا هەڵکشانی "دیپسیك"،هەنگاوێکی گەورەی بەرەو پێشچوونە، هەندێک ئاستەنگیش هەن کە دەبێت چارەسەر بکرێن. نیگەرانییەکان دەربارەی تایبەتمەندیی داتا، ئاسایش و کاریگەرییە ئەخلاقییەکانی زیرەکیی دەستکرد، هەموویان ڕەوان، پێویستیان بە سەرنجی هەموو کۆمەڵگەی بەڕێوەبەریی زیرەکیی دەستکرد هەیە، لەوانە دیپسیك. وەک دیپلۆماتکارێکی چینی، من بانگەشەی هاوکاری نێودەوڵەتی دەکەم لە داڕشتنی چوارچێوەیەکی ئەخلاقی ڕێکخراو بۆ دڵنیابوون لەوەی کە سوودەکانی زیرەکیی دەستکرد جێکەوتە دەبن، بەبێ سازشکردن لەسەر ئەم لایەنە گرنگانە،سەرباری ئەوەش، لەگەڵ ئەوەی بازاڕی زیرەکیی دەستکرد زیاتر و زیاتر ڕکابەری بۆ پەیدا دەبێت، پێویستە "دیپسیك"،بەردەوام بێت لە نوێگەری. ئەمەش بە بەرزکردنەوەی ئاستی کارایی مۆدێلەکانی، فراوانکردنی مەودای بەکارهێنانەکان، و بەهێزکردنی هاوبەشە جیهانییەکان لەخۆدەگرێت. چین، بە پابەندبوونی بۆ هەماهەنگیی لەگەڵ تەواوی جیهان، ئامادەیە پشتگیری "دیپسیك"و نوێگەری دیکەی زیرەکیی دەستکرد بکات لە هەوڵەکانیان بۆ داهاتوویەکی دەستکردی فراوانتر و پێشکەوتووتر،لە کۆتاییدا، هەڵکشانی "دیپسیك" پەرەسەندنێکی بەرچاوە کە توانای تێکشکاندنی قۆرخکارییەکانی ئێستای ئەم بوارەی هەیە، ئەم تەکنەلۆژیایە زیاتر بەردەست و هەرزان دەکات لە ئاستی جیهانیدا، ژینگەیەکی دەستکردی هەمەجۆرتر و نوێخوازتر پەرە پێدەدات،بۆ ناوچەکانی وەک هەرێمی کوردستانی عێراق و باقی جیهان دەرفەتی نوێ بۆ گەشەی ئابووری، پەرەپێدانی کۆمەڵایەتی و پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا دەڕەخسێنێت. لەکاتێکدا ئێمە بۆ داهاتوو دەڕوانین، من گەشبینم بەوەی کە لە ڕێگەی هاوکاری و نوێگەرییەوە، زیرەکیی دەستکرد دەتوانێت هێزێک بێت بۆ چاکە و خۆشگوزەرانی بۆ هەموو گۆشەیەکی جیهان.  

  (درەو): 🔹راگەیەندراوی كۆبوونەوە سێقۆڵییەكە.. (ئیدارەی خۆسەر لە هەرێمی باكورو رۆژهەڵاتی سوریا)و (ئەنجومەنی سوریای دیموكرات- مەسەدە)و (هێزەكانی سوریای دیموكرات- هەسەدە) كۆبوونەوەی هەماهەنگییان ئەنجامدا، بۆ هەڵسەنگاندنی دۆخی سوریاو رەوتی گفتوگۆ لەگەڵ ئیدارەی نوێی سوریا. كۆبوونەوەكە جەختی كرد لەسەر دەستپێكردنی زنجیرەیەك كۆبوونەوەی ناوخۆیی لەگەڵ نوێنەرو دەستەبژێریی توێژەكانی كۆمەڵگە لە سەرجەم ناوچەكانی هەرێمی باكورو رۆژهەڵاتی سوریا، ئەمەش لەپێناو بەدیهێنانی بەشدارییەكی كاراو گشتگیری هەموو پێكهاتەكان لە پرۆسەی سیاسیدا. ئامادەبووان جەختیان كرد لەسەر بایەخی ئەو دیالۆگەی لەگەڵ دیمەشق هەیە، سوربوونی خۆیان نیشاندا لەسەر دیالۆگەكەو پێویستیی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ئەو بابەتانەی خراونەتەڕوو، ئەمەش لەڕێگەی گەیشتن بە میكانیزمی گونجاوی جێبەجێكردن، وەكو تێكەڵكردنی دامەزراوە سەربازیی و ئیدارییەكان و، گەڕانەوەی زۆرەملێی ئاوارەكان بۆ ناوچە رەسەنەكانی خۆیان. كۆبوونەوەكە ئاماژە كرا بە پێویستیی گەیشتن بە پرۆسەی ئاگربەست، ئەمەش وەكو گەرەنتییەك بۆ بەرەوپیشچوونی گفتوگۆ. داوای لە ئیدارەی نوێ لە دیمەشق كرد لەمبارەیەوە بە بەرپرسیارێتیی خۆی هەڵسێت.

(درەو): بۆ رێككەوتن لەسەر میكانیزمی رادەستكردنی نەوت كە رۆژانە 300 هەزار بەرمیلە، وەزارەتی نەوتی عێراق وەفدێكی رەوانەی كوردستان كردووە، هاوكات جێگری وەزیری دەرەوەی توركیاش لە بەغدادەوە گەیشتە هەولێر. حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند" وەفدێكی وەزارەتمان رەوانەی هەرێمی كوردستان دەكەین بەمەبەستی رێككەوتن لەسەر میكانیزمی رادەستكردنی نەوتی هەرێم و هەناردەكردنی لەڕێگەی بەندەری جەیهانی توركیاوە".  وەزیری نەوت لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی دەنگوباسەكانی عێراق دەڵێ: وەفدی وەزارەتی نەوت بۆ دانوستان لەگەڵ هەرێم لەبارەی رادەستكردنی نەوت، لەلایەن بریكاری وەزارەتەوە بۆ كاروباری دەرهێنان و فەرمانگەی یاسایی و ئابوریی و كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتەوە سەرۆكایەتیی دەكرێت. باسلەوە دەكات، پەیوەندییان بە كەمال محەمەد ساڵحی وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێمەوە كردووە لەبارەی میكانیزمی رادەستكردنی نەوتەوە.  دوێنێ وەزیری نەوتی عێراق بۆ یەكەمجار ئەوەی ئاشكراكرد كە هەفتەی ئایندە هەناردەی نەوتی هەرێم دەستپێدەکاتەوەو رۆژانە (300)هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم رادەستی عێراق دەکرێت. لەدوێنوە جێگری وەزیری دەرەوەی توركیا هاتوەتە عێراق، دوێنێ لە بەغداد وەزیری نەوتی بینی، ئەمڕۆش لە هەولێر سەرۆك و سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان، تەوەری سەرەكی قسەوباسەكانیشی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستانە، كە بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی پاریسەوە لە 25ی ئازاری 2023وە راوەستاوە.  بەهۆی راوەستانی هەناردەی نەوتەوە بە بۆریی بۆ توركیا، لە حوزەیرانی 2023 حكومەتی هەرێم قایل بوو بەوەی پرۆسەی فرۆشتنی نەوت و داهاتەكەی بەتەواوەتی رادەستی بەغداد بكات لەبەرامبەر ئەوەی بەغداد پشكی خۆی لە بودجەی گشتیی فیدراڵ پێبدات، بۆیە لەدوای دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتەوە ئیتر داهاتەكەی ناگەریتەوە بۆ حكومەتی هەرێم.  قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیرانی هەرێم لە دیدارێكدا لەگەڵ ستیڤن بیتنەر کونسوڵی گشتیی ئەمریکا لە کوردستان رایگەیاند" کۆبوونەوەکانی نێوان هەرێم و بەغدا بۆ جێبەجێکردنی یاسای بودجە بە شێوەیەکی باش بەڕێوەدەچن. سەبارەت بەپرسی هەناردەکردنەوەی نەوت، وەفدێکی عێراقی لە هەولێرن و کۆبوونەوەکانیان ئیجابی بوون و چاوەڕێی ئەنجامی باشین".  

راپۆرتی: درەو 🔻 بەگوێرەی نوسراوێکی وەزارەتی دارایی عێراق" گەنجینەی گشتیی كورتهێنانێكی گەورەی هەیە و توانای ئەوەی نییە مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و چاودێریی كۆمەڵایەتیی دابین بكات، گەر هەندێ خەرجیی دیكەی بێتە سەر، بە یەكجاری توانای نامێنێ." 🔻 پەرلەمانتارێکی عێراق ڕایگەیاندووە؛ "عێراق لە ماوەی یەک مانگدا 4%ی یەدەگی دراوی فەرمی خۆی لەدەست داوە، لە ساڵی 2024دا (10%)ی کۆی یەدەگەکانی خەرجکردووە، بەدرێژایی ساڵی (2024) عێراق بەگشتی (15) ترلیۆن دیناری عێراقی لەدەست داوە،". 🔻 رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی 2024 بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە  زۆرتر لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (119 ترلیۆن و 33 ملیار) دیناری بە رێژەی (88%) داهاتی نەوت و پتر لە (16 ترلیۆن و 289 ملیار) دیناری بە رێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، زۆرتر لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار) دینار بووە، کە (87%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (13%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (1.6%) داهات لە خەرجی کەمتر بووە و زۆرتر لە (ترلیۆنێک و 108 ملیار) دینار کورتهێنان ڕویداوە. 🔹 نزیکەی (10 ترلیۆن) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زۆرتر لە (544 ملیار و 513 ملیۆن) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار زیاتر لە (55 ملیار و 548 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران نزیکەی (9 ترلیۆن و 346 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. سەرەتا بەگوێرەی نوسراوێکی وەزارەتی دارایی عێراق کە واژۆی "تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق"ی لەسەرە، کە لە (9ی شوباتی 2025) ئاراستەی نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراقی كردووە، تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق هۆشداری دەدات و دەڵێت: كورتهێنانی گەورە لە گەنجینەی گشتیی عێراقدا هەیە. لە نوسراوەکەدا جەخت لەوە کراوەتەوە، كە گەنجینەی گشتیی عێراق كورتهێنانێكی گەورەی هەیە و توانای ئەوەی نییە مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و چاودێریی كۆمەڵایەتیی دابین بكات، گەر هەندێ خەرجیی دیكەی بێتە سەر، بە یەكجاری توانای نامێنێ. وێنەی نوسراوی وەزارەتی دارایی عێراق بۆ نوسینگەی سەرۆک وەزیران بەڵام ڕۆژی (18/2/2024) فەرمانگەی ژمێریاری ڕایگەیاند، وەزارەتی دارایی عێراق بەردەوامە لە دابینکردنی دارایی مووچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت بۆ مانگی شوبات، بەپێی ڕێکارە داراییە پەسەندکراوەکان و تەرخانکراوەکان لە چوارچێوەی یاسای بودجەی گشتیدا. لەم چوارچێوەیەدا وەزارەت پابەندبوونی تەواوەتی خۆی دووپاتدەکاتەوە بە خەرجکردنی موچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و تۆڕی پاراستنی کۆمەڵایەتی، بەپێی خشتە دیاریکراوەکان، بەبێ هیچ دواکەوتن و یان کەمی پارەداركردن. هەروەها بە توندی ڕەتیدەکاتەوە بوونی هەر کورتهێنانێکی دارایی کە کاریگەری لەسەر خەرجییەکانی مووچە هەبێت، و بەردەوامە لە کارکردن بۆ دڵنیابوون لە سەقامگیری سیاسەتی دارایی و دابینکردنی موچە بەپێی پلانە پەسەندکراوەکان. لای خۆیەوە (ئەندازیار مەنار ئەلعوبەیدی – پەرلەمانتاری عێراق) لە لاپەڕەی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵاتی فەیسبوک نوسیویەتی؛ "عێراق لە ماوەی یەک مانگدا 4%ی یەدەگی دراوی فەرمی خۆی لەدەست داوە، لە ساڵی 2024دا (10%)ی کۆی یەدەگەکانی لەدەستداوە". ئەو پەرلەمانتارەی عێراق ئەوەشی ئاشکرا کردووە؛ "عێراق لە ماوەی ساڵی 2024دا دابەزینی بەرچاوی یەدەگی فەرمی بیانی بەخۆیەوە بینیوە، بەو پێیەی تا کۆتایی ساڵ یەدەگەکەی بۆ (130 ترلیۆن) دیناری عێراقی دابەزی، تەنها لە مانگی کانوونی یەکەمدا (6 ترلیۆن دینار)ی عێراقی دابەزینی تۆمارکردووە، کە دەکاتە (4%)ی کۆی یەدەگەکان. بەدرێژایی ساڵی (2024) عێراق بەگشتی (15) ترلیۆن دیناری عێراقی لەدەست داوە، کە یەکسانە بە (10%)ی یەدەگی فەرمی خۆی، کە گەیشتووەتە نزمترین ئاست لەماوەی زیاتر لە دوو ساڵی ڕابردوودا، بەوپێیەی یەدەگەکان لەکۆتایی ساڵی 2022دا لەم ئاستەی ئێستابوون، بەڵام لەمانگی (تشرینی دووەمی 2023)دا بۆ (147 ترلیۆن) دیناری عێراقی بەرزبوبویەوە، پاشان لەکۆتایی ساڵی 2024دا دووبارە دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ بەرزبوونەوەی خەرجییەکانی حکومەت، چونکە داهاتەکان نەیانتوانیووە لە ئاستی پێویستبن بۆ دابینکردنی بەرزبوونەوەی خەرجییەکان، ئەمەش بووتە هۆی ئەوەی پەنا ببرێتە بەر یەدەگەکان، بۆ دابینکردنی کورتهێنانی دارایی و خەرجییەکانی کارکردن و وەبەرهێنانی دارایی کە هێشتا لە زیادبووندان. جگە لەوە هۆکاری دیکەش هەن کە بەشداربوون لەم دابەزینە، ئەوانیش ئاڵنگارییە ئابوورییەکانن کە پێویستی بە پێداچوونەوەی سیاسەتە داراییەکان هەیە بۆ دڵنیابوون لە سەقامگیری یەدەگی دراو لە داهاتوودا". لەم ڕاپۆتەدا تیشک دەخینە سەر داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە یانزە مانگی یەکەمی (2024)دا کە رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتەکە؛   داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە یانزە مانگی یەکەمی (2024)دا یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ مانگەکانی تشرینی دووەمی ساڵی (2024) لە (9ی شوباتی 2025) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (119 ترلیۆن و 33 ملیار و 253 ملیۆن و 845 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (16 ترلیۆن و 289 ملیار و 462 ملیۆن و 848 هەزار) دیناری بەڕێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1)   دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی یانزەی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (113 ترلیۆن و 564 ملیار و 500 ملیۆن و 888 هەزار) دیناری بەڕێژەی (87%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (22 ترلیۆن و 886 ملیار و 559 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یانزە مانگی یەکەمی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2)   سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە تاکۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (22 ترلیۆن و 866 ملیار و 599 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (178 ملیار و 448 ملیۆن و 516 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1%) بۆخەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (12 ترلیۆن و 820 ملیار و 656 ملیۆن و 704 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (56%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 668 ملیار و 634 ملیۆن و 311 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (12%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (6 ترلیۆن و 96 ملیار و 689 ملیۆن و 396 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (27%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (ترلیۆنێک و 102 ملیار و 170 ملیۆن و 471 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار. واتە بڕی (ترلیۆنێک و 108 ملیار و 383 ملیۆن و 593 هەزار) دیناری بەڕێژەی (1%) لە داهاتی گشتی کورتهێنان ڕویداوە. سەبارەت بە وردەکاری 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 946 ملیار و 48 ملیۆن و 274 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (544 ملیار و 513 ملیۆن و 723 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (126 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (55 ملیار و 548 ملیۆن و 735 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (9 ترلیۆن و 345 ملیار و 985 ملیۆن و 815 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (7 ترلیۆن و 509 ملیار و 798 ملیۆن و 453 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 836 ملیار و 187 ملیۆن و 361 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أب لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أیلول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الاول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx -    وزارة المالية، دائرة المحاسبة: بدء تمويل رواتب موظفي الدولة لشهر شباط، الثلاثاء ١٨ شباط ٢٠٢٥ http://www.mof.gov.iq/pages/MOFBannerHeadlineDetail.aspx?BannerNewsID=1626 -    المهندس منار العبيدي، العراق يخسر 4% من احتياطياته الرسمية الاجنبية في شهر واحد ويخسر 10% من مجمل احتياطياته في سنة 2024، ١٨ شباط ٢٠٢٥؛ https://www.facebook.com/story.php?story_fbid=1173294368140326&id=100063793206565&rdid=RuLM9GLa70leI9lH# -    درەو میدیا، تەیف سامی هۆشداری دەدات " خەزێنەی گشتی توشی كورتهێنانی گەورە بووە"، ١٨ شباط ٢٠٢٥؛ https://www.facebook.com/photo/?fbid=646520021283938&set=a.254221303847147  

(درەو): " تەوتینی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان دەبێت لەو بانكانە بێت كە لەلایەن بانكی ناوەندییەوە رێگەپێدراون، ئەم كارەش بە هەماهەنگی نێوان وەزارەتی دارایی هەرێم و عێراق بكرێت، ئازادی بە موچەخۆران بدرێت لە هەڵبژاردنی بانكە ئەهلی و حكومییەكاندا" ئەمە پوختەی بڕیاری دادگای فیدراڵییە لەسەر ئەو سكاڵاكەی كە سەرۆك كۆمار تۆماریكردبوو.  دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاری خۆی لەبارەی ئەو سكاڵا یاساییە دەركرد كە لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق لە رۆژی 20ی مانگی رابردوو تۆماریكردبوو، سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار لەدژی هەریەكە لە سەرۆك وەزیران و وەزیرانی دارایی فیدراڵ تۆماركرابوو، جەوهەری سكاڵاكە خۆی دەبینێتەوە لە چەند خاڵێكی سەرەكی كە ئەمانەن:  - دادگای فیدراڵی (فەرمانسالاریی) بەپەلە دەربكات بۆ خەرجكردنی موچەی موچەخۆرانی كوردستان بەشێوەیەكی بەردەوام.  - بابەتە هونەرییەكانی وەكو تەرازووی پێداچوونەوە، وردبینی و چاودێریی، كە رێكاری كارگێڕیی و هونەرین نەبنە هۆكار بۆ دواخستنی موچە.  - جێبەجێكردنی پرۆسەی تەوتینی موچە بەگوێرەی ئەو رێنماییانەی كە لەلایەن بانكی ناوەندیی عێراقەوە دەرچووە كە مامەڵەكردن لەگەڵ بانكە حكومی و ئەهلییەكان لەخۆدەگرێت هاوشێوەی ئەو رێوشوێنانەی كە حكومەتی فیدراڵی گرتویەتییە بەر، ئەم كارەش لە هەماهەنگیی نێوان هەرددوو وەزارەتی دارایی فیدراڵ و كوردستان بكرێت و ئازادی ئەوە بە فەرمانبەران بدرێت كام بانكەی بە باشی دەزانن ئەوە هەڵبژێرن بۆ تەوتینكردنی موچەكانیان، بەگوێرەی ئەو سیستەمەی كە لە هەرێم كاری پێدەكرێت.  - ماددەی 12/ بڕگەی ج لە یاسای بودجەی فیدراڵ، لەلایەن دادگاوە ئەنجومەنی نوێنەران پابەند بكرێت بە هەمواركردنی كە تایبەت بوو بەتێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان، دوای سكاڵاكە پەرلەمان هەموارەكەی پەسەندكرد، بۆیە ئەم خاڵەی سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار هەر ئەوكاتە ئیتر ناكارا كرا. دادگای فیدراڵی لەسەر سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار، لە دوو خاڵدا بڕیاریدا: یەكەم - جێبەجێكردنی پرۆسەی تەوتینكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بەگوێرەی ئەو رێنماییانەی كە لەلایەن بانكی ناوەندیی عێراقەوە دەرچووە، لەو بانكانەی كە لەلایەن بانكی فیدراڵییەوە مۆڵەتیان پێدراوە، بەگوێرەی ئەو رێوشوێنانەی كە لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە گیراوەتەبەر، بەو مەرجەی بە هەماهەنگیی بێت لەنێوان هەردوو وەزارەتی دارایی فیدراڵ و وەزارەتی دارایی هەرێم، هەروەها ئازادیی بە فەرمانبەران بدرێت لە هەڵبژاردنی ئەو بانكەی كە بۆ ئەو مەبەستە بەباشی دەزانن. دووەم - داواكارییەكانی تری هاتوو لە سكاڵاكەدا رەتكرایەوە، بەهۆی ئەوەی لە تایبەتمەندیدا نین.  هاوڕێ تۆفیق بریكاری یاسایی سەرۆك كۆماری عێراق دوای دەرچووونی بڕیارەكە رایگەیاند" دادگا بڕیاریدا. بە دوپاتکردنەوەی بڕیاری پێشووی خۆی و پابەندکردنی تەوتین بەپێی رێنمایی تەوتینی بانکی مەرکەزی لەرێگای وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێم، فەرمانبەران ئازادن لە هەڵبژادنی بانکی حکومی یان ئەهلی. سەرۆک کۆمار داکۆکیکاری هەردوو حکومەتی فیدراڵ و هەرێم دەبێت بۆ هەمیشە. سەربەرزبووین بە داکۆکۆیکردن لە مافی موچەخۆرانی وڵاتەکەمان".    

راپۆرتی: درەو 🔹 بەپێی داتاکانی سایتی (Foreign Assistance) ی ئەمریکی، ئەو پاڵپشتییە داراییانەی لەلایەن سەرجەم ئاژانسە ئەمریکییەکان پێشکەش بە ڕێکخراو و دامەزراوەکانی عێراق کراوە تەنها لە ساڵی (2024) بریتی بووە لە (180 ملیۆن و 447 هەزار و 919) دۆلار لە کاتێکدا ئەو بڕە پاڵپشتییە بە ڕێژەی (84%)ی و (151 ملیۆن و 476 هەزار و 883) دۆلاری لە لایەن ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)" دابین کراوە. 🔹 بەپێی داتاکان ئەو پاڵپشتییە داراییانەی لەلایەن سەرجەم ئاژانسە ئەمریکییەکان پێشکەش بە ڕێکخراو و دامەزراوەکانی (172) وڵاتی دنیا کراوە پاڵپشتییەکان تەنها لە ساڵی (2024) دا بریتی بووە لە (26 ملیار و 897 ملیۆن و 267 هەزار و 5) دۆلار لە کاتێکدا ئەو بڕە پاڵپشتییە بە ڕێژەی (92%)ی و (24 ملیار و 674 ملیۆن و 888 هەزار و 30) دۆلاری لە لایەن ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ (142) وڵاتی جیهان دابین کراوە. سەرەتا ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)"، دەزگایەکی سەربەخۆیە و بە بڕیارێکی کۆنگرێسی ئەمریکا لە ساڵی 1961 دروستکراوە و بودجەیەکی  نزیک لە (40 ملیار) دۆلاری کە نزیکەی (0.6%)ی کۆی خەرجییەکانی حکومەتی ئەمریکایە بۆ هاوکاری مرۆیی و پەرەپێدان، کە بەشێکی زۆری بۆ بەرنامە تەندروستییەکان دەچێت. لە سەرانسەری جیهان زیاتر لە (120) وڵاتی جیهان خەرج دەکات. پێشترو لە 20/1/2025 "دۆناڵد ترامپ" پڕۆژەی هاوکارییە دەرەکییەکانی راگرت و داوایکرد لە ماوەی (90 رۆژ)دا پێداچوونەوەی بۆ ئەنجام بدرێت و تەنیا ئەو هاوکارییانە بهێڵدرێنەوە، کە لەگەڵ ئامانجەکانی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەکەیدا یەکدەگرنەوە. لە سەرەتای مانگی شوبات ئیلۆن مەسک، کە لەلایەن ترەمپەوە ئەرکی رێکخستنی ئابووریی ئەمریکای پێسپێردراوە، داخستنی ئاژانسی "یو ئێس ئەید"ی راگەیاند و سەرجەم کارمەندانی ئەو ئاژانسە لە رۆژی هەینی 31ی کانوونی دووەمەوە خراونەتە مۆڵەتی کارگێڕییەوە. ماسک لە ئەکاونتی خۆیدا لەسەر پلاتفۆرمی (X)  نووسیویەتی: "ئێمە دەزگای ئەمریکا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی دادەخەین"، ئەمەش توڕەیی و خۆپیشاندانی بەربڵاوی دیموکراتەکانی لە دەرەوەی باڵەخانەی ئاژانسەکە لێکەوتەوە. ڕۆژی (6/2/2025) (مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا) لە میانی سەردانێکیدا بۆ "گواتیمالا" لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، پاش ئەنجامدانی پێداچوونەوە بە هاوکارییە دەرەکییەکانی بواری مرۆیی لە سەرانسەری جیهان، ئەمریکا بەردەوام دەبێت لە دابینکردنی بودجە بۆ پڕۆژەی هاوکارییە نێودەوڵەتییەکان. روبیۆ ئەوەشی ووت؛ دەبێت لە خوارەوە بۆ سەرەوە پێداچوونەوە بە دۆسیەی هاوکارییە نێودەوڵەتییەکاندا بکرێت، بە مەبەستی دەستنیشانکردنی ئەوەی کام بەرنامەی هاوکاری گونجاوە بۆ جێبەجێکردن. ئەو "یو ئێس ئەید"ی تۆمەتبار کرد بە وەڵامنەدانەوەی داواکارییەکانی ئیدارەکەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، بۆ پێداچوونەوە بە بودجەی وڵاتدا. جەختی لەوەشکردەوە، کە ئەو ئاژانسە خێرخوازی نییە و بودجەکەشیان بودجەی گشتییە و تایبەت نییە. ئەوە پارەی باجدەری ئەمریکییە ئەرکی ئەوانە بە ژیرانە خەرجی بکەن. هاریکارییەکانی "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ عێراق دۆخێکی پڕ لە دڵەڕاوکێ لەلایەن ڕێکخراوە ناوخۆییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان ئەزموون دەکرێت، بەتایبەت ئەو ڕێکخراوانەی کە سوودمەندن لە "پڕۆژەکانی گەشەپێدان (USAID)" لە ناوچە جیاجیاکانی عێراق و هەرێمی کوردستان، بەتایبەت دوای ئەوەی (وەزیری کارایی حکومەتی ئەمریکا "ئیلۆن مەسک")، داخستنی دەزگای گەشەپێدانی ئەمریکای"USAID" ڕاگەیاند، بڕیارەکەش دەبێتە هۆی دروستبوونی هەڕەشەی وەستاندنی دەیان پڕۆژە، کە لەلایەن ڕێکخراوە ئەمریکییەکان لە عێراقدا پاڵپشتی ماددییان بۆ دابینکراوە. ئەوەی جێگەی ئاماژەپێدانە زۆرینەی پڕۆژەکانی ئاژانسەکە لە چەند ساڵی ڕابردوو لە عێراقدا، تیشکیان خستووەتە سەر بەرنامەکانی چاکسازی بۆ گەڕانەوەی ئاوارەکان، پێشکەشکردنی هاوکاری بە شێوەی ماددی بۆ کەمکردنەوەی هەژاری، چارەسەرکردنی کێشەکانی ئاو، کەرتەکانی پەروەردە، و ژێرخانی ئابووری، جگە لە پاڵپشتیکردنی پڕۆژە بچووکەکان و بەرنامەکانی "کارگێڕی" بە هاوبەشی لەگەڵ ڕێکخراوە ناوخۆییەکان. بەم بۆنەیەوە داهاتووی دەیان ڕێکخراوی ناوخۆیی کە لەلایەن "USAID"ەوە پاڵپشتی دەکرێن بە نادیاری دەبمێنێتەوە، بەتایبەتی کە هەندێکیان چالاکن لە بەرگریکردن لە ئازادییە گشتییەکان و پێشخستنی مافەکانی مرۆڤ لە بڕیارەکە نیگەرانن لەم چوارچێوەیەدا، کارمەندێکی یونیسێف، کە نەیویستووە ناوی خۆی ئاشکرا بکرێت، لە میانی چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ “العالم الجدید” ڕایگەیاندووە "تیمەکانی کارکردن لە چەند پارێزگایەک ئێستا لە دۆخێکی نادڵنیاییدان، بەو پێیەی هیچ ڕێنماییەکی فەرمی نییە سەبارەت بە داهاتووی ئەو بەرنامانە، هەروەها هیچ زانیارییەک لەبارەی بەدیلەکانی پێشنیارکراویشەوە نیە، نیگەرانییەکی جددیش هەیە سەبارەت بە چارەنووسی سودمەندانی ئەو پڕۆژانە، بەتایبەتی ئەو گروپ و ڕێکخراوانەی کە پشت بە پڕۆژەکان دەبەستن". لە کۆتاییەکانی ساڵی ڕابردوودا دەزگای ئەمەریکا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "USAID" وەبەرهێنانێکی بێ وێنەی بەهای (20 ملیۆن) دۆلار ڕاگەیاند بۆ باشترکردنی خزمەتگوزارییەکانی ئاو و پاکوخاوێنی لە عێراق، بە هاوکاری لەگەڵ یونیسێف و لەژێر ڕێنمایی حکومەتی عێراقدا، بڕیار بوو پڕۆژەی تایبەت لە پێنج پارێزگا جێبەجێبکرێن، لەوانە میسان، دیوانیە، نەینەوا، بەغدا، هەولێر، بۆ بەهێزکردنی ژێرخانی ئاو و پاکوخاوێنی و باشترکردنی کوالیتی خزمەتگوزارییەکان کە نزیکەی (2.5 ملیۆن) کەس لێی سودمەند دەبوون. هەندێک لە چاودێران پێیان وایە وەستاندنی ئەم بەرنامانە واتە پەکخستنی قۆڵی خێرخوازی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، کە دەبێتە هۆی ڕاگرتنی دەیان پڕۆژەی خزمەتگوزاری، تەندروستی، و ڕاوێژکاری لە سەرانسەری جیهاندا، ئەمەش کاریگەری لەسەر زۆرێک لەو وڵاتانە دەبێت کە لە کەرتە گرنگەکاندا پشت بەم هاوکارییە دەبەستن، ئەم هەوڵانەش ڕەنگە دەرگای گۆڕانکاری نوێ لە نەخشەی کاریگەری نێودەوڵەتی لە بواری گەشەپێداندا بکاتەوە. لە هەفتەیی ڕابردوودا "جۆنی ئێرنست" سیناتۆری کۆمارییەکان لە ویلایەتی ئایوا، لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی (X) لیستی ئەو پڕۆژانەی بڵاوکردەوە کە ئاژانسی ئەمریکا بۆ هاریکاریی نێودەوڵەتی (USAID) لە سەرانسەری جیهان پارەداری کردوون. لە یەکێک لەو پڕۆژانەی ئێرنست باسی کردووە دەڵێت، ئاژانسەکەی ئەمریکا )20 ملیۆن( دۆلاری لە عێراق بۆ بەرهەمهێنانی زنجیرەیەکی منداڵان خەرجکردووە.  پڕۆژەکە لە سەردەمی ئیدارەی جۆ بایدن جێبەجێ کراوە و پارەکە دراوەتە رێکخراوی ناحکومی و قازانج نەویست، رێکخراوەکە زنجیرەیەکی تایبەتی بۆ منداڵانی عێراق بەناوی (ئەهلەن سمسم عێراق) بەرهەمهێناوە "کە یارمەتیی لەخۆگرتن، ئاوێتەکردن، رێزی هاوبەش، تێگەیشتن و یەکدی قبووڵکردن لەنێو گرووپە جیاوازە نەتەوەیی، تائیفی و ئاینییەکان دەدات." ئێرنست پڕۆژەکەی بە "بەهەدەردانی پارە" ناوبردووە. پێش داخرانی وێبسایتەکەی، ئاژانسی USAID رایگەیاند، "عێراق خەریکە لە ساڵانێکی تەنگژە و شەڕ چاکدەبێتەوە، کۆمەڵگەکانی هەوڵی ئەوە دەدەن مانایەک بۆ ئاساییبوونەوەی ژیان بدۆزنەوە، ئەمە لە کاتێکدا برینە جەستەیی و دەروونییەکان هێشتا ماون. شەڕی داعش لە عێراق چەندین منداڵی دەربەدەر و ئاوارەکرد، بەتایبەت ئەو منداڵانەی لە پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکانن."  ئاژانسە ئەمریکییە کە ئێستا داخراوە ئەوەشی ڕاگەیاندووە؛ "گەنجانی عێراق کە نزیکەی نیوەی دانیشتووانەکەی پێکدەهێنن، ناتوانن لە وڵاتەکەی خۆیان کە شەڕ و گەندەڵی بەرۆکی گرتووە، کارێک بۆ خۆیان بدۆزنەوە." بەپێی داتاکانی سایتی (Foreign Assistance.gov)ی ئەمریکی، هاریکاری ئاژانسە ئەمریکییەکانی ساڵی (2001 - 2024)ی لەسەرە لە نێویشیاندا هاریکارییەکانی (USAID) هەیە، بەپێی داتاکان ئەو پاڵپشتییە داراییانەی لەلایەن سەرجەم ئاژانسە ئەمریکییەکان  پێشکەش بە ڕێکخراو و دامەزراوەکانی عێراق کراوە تەنها لە ساڵی (2024) بریتی بووە لە (180 ملیۆن و 447 هەزار و 919) دۆلار لە کاتێکدا ئەو بڕە پاڵپشتییە بە ڕێژەی (84%)ی و (151 ملیۆن و 476 هەزار و 883) دۆلاری لە لایەن ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)" دابین کراوە. بۆ وردەکاری زیاتری پاڵپشتییەکانی ئاژانسە ئەمریکییەکان لە عێراق لە ماوەی ساڵانی (2021 - 2024) بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)).    خشتەی ژمارە (1) هاریکارییەکانی "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ وڵاتانی جیهان ڕاگرتنی هاریکارییەکان ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)"، تەنها لە عێراق لێکەوتەی نەبووە، بەڵکو کاریگەرییەکانی جیهانین. سەرۆکی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانیWHO  دەڵێت، بەرنامەکانی بەرەنگاربوونەوەی ئایدز، ئیفلیجی منداڵان، بۆکس و ئەنفلۆنزای باڵندە دەکەونە ژێر کاریگەری ڕاگرتنی دەیان ملیار دۆلاری هاوکاری دەرەوەی وڵات لە ئەمریکاوە. چارەسەری ئایدز و خزمەتگوزارییەکانی دیکە لە 50 وڵاتدا پەکخراوە. هەر بۆیە دکتۆر (تێدرۆس ئەدهانۆم- سەرۆکی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی) داوای لە ئیدارەی ترەمپ کردووە بیر لە دەستپێکردنەوەی پارەی هاوکارییەکان بکاتەوە تا ئەو کاتەی چارەسەری دیکە دەدۆزرێتەوە. کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەواندا لە جنێڤ، دکتۆر تێدرۆس وتی: "کردەوەگەلێک هەن کە حکومەتی ئەمریکا ئەنجامی دەدات... کە ئێمە نیگەران دەکات و کاریگەری جددی لەسەر تەندروستی جیهانی هەیە". دکتۆر تێدرۆس ئەوەشی وتووە: کلینیکەکان داخراون و کارمەندانی تەندروستی خراونەتە مۆڵەتەوە. بۆ نمونە لە کابولی ئەفغانستان، بەرنامەیەکی گەورە، کە تاکە بژاردەی خوێندنی باڵایە بۆ کچان داخراوە. لە سەرانسەری پاکستاندا دەیان بەرنامەی گەشەپێدان وەستاون. لە بەنگلادیش ناوەندێکی توێژینەوەی تەندروستی زیاتر لە هەزار کارمەندی لە کارەکانیان دوورخراونەتەوە. ئەم دەرئەنجامە دوو هەفتە دوای ئەوە دێت کە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا هاوکارییە دەرەکییەکانی ڕاگرت لە کاتێکدا پێداچوونەوەیەکی بەرفراوان ئەنجامدرا و هەزاران بەرنامەی پەرەپێدانی لە دۆخێکی نادیاردا هێشتەوە. خوێندکارێکی قوتابخانەی کچان لە کابول کە لەلایەن USAIDەوە پارەی بۆ دابین دەکرێت، بەبێ ئەوەی ناوی خۆی ئاشکرا بکات، وتی: "من تووشی شۆک بووم". ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئەمە دوا بژاردە بوو کە مابووەوە بۆ کچان بۆ ئەوەی خوێندن وەربگرن و کارێک بەدەستبهێنن". سەرۆکی ڕێکخراوێکی پەروەردەیی قازانج نەویست لە ئەفغانستان کە لەلایەن USAID پشتگیری دەکرێت و نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، وتی: "خەڵک بەردەوام پەیوەندی دەکەن و پرسیار دەکەن، 'کەی بەرنامەکە دەستپێدەکاتەوە؟". هەرچەندە لەم دواییانەدا یارمەتییەکانی ئەمریکا بۆ وڵاتانی باشوور و ناوەڕاستی ئاسیا کەمیکردووە، بەڵام ناوچەکە هێشتا ساڵانە ملیارەها دۆلار وەردەگرێت و ئەفغانستان گەورەترین وەرگری ناوچەکەیە. وڵاتەکە کە لە ساڵی 2023دا (ملیارێک و 300 ملیۆن) دۆلاری وەرگرتووە، ئێستا ڕووبەڕووی شەپۆلێکی داخستنی بەرنامەکان بووەتەوە، بەرنامەکانی گەشەپێدان لە تەندروستی منداڵ و دایکانەوە تا پەروەردە وەستاون. کاریگەرییەکەی بەرفراوان بووە. بەپێی وتەی بەڕێوەبەری ناوچەکە، "پیۆ سمیس"، سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتووان سەرجەم ئەو پرۆگرامانەی لە ئەفغانستان پشتگیریان لێدەکرێت لەلایەن ئەمریکاوە ڕاگیراوە، ئەمەش ئەگەری هەیە لەسەر زیاتر لە (9 ملیۆن) کەس کە لە خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان بێبەش ببن. کەرتی پەروەردە یەکێکی دیکەیە لە قوربانییەکانی ڕاگرتنی هاوکارییەکان لە ئەفغانستان. زانکۆی ئەمریکی لە ئەفغانستان کە لە ساڵی 2006 بە یارمەتی USAID دامەزراوە، بەپێی زانیارییەکان، خوێندنی ڕاگرتووە. لەلایەکی دیکەوە لە بەنگلادیش زانکۆی ئاسیا بۆ ژنان لە خەباتدایە بۆ ئەوەی سەدان خوێندکاری ئەفغانی بهێڵێتەوە دوای ئەوەی پارەی ئەمریکا وشک بووەوە. بۆ دابینکردنی کەمیی بودجە، زانکۆکە بانگەوازێکی (7 ملیۆن) دۆلاری دەستپێکردووە. زانکۆکە لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەکردووە "ناتوانین و ناتوانین ئەو خوێندکارانە بنێرینەوە بۆ ئایندەیەکی نادیار و ستەمکار". بەنگلادیش هاوپەیمانی ئەمریکایە و گەورەترین وەرگری یارمەتییەکانی ئەمریکایە لە باشووری ئاسیا دوای ئەفغانستان، زیاتر لە (500 ملیۆن دۆلار) پشتگیری لە کۆمەڵێک بەرنامەی بەرفراوان دەکات لە یارمەتییە خۆراکییە فریاگوزارییەکانەوە تا بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی سیل و ئەنفلۆنزای پەتا. لە پاکستان زیاتر لە دەیان پڕۆژەی کە لەلایەن ڕێکخراوی USAIDەوە پارەیان بۆ دابین دەکرێت لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا داخران. ناوەندێکی سووتاوی و نەشتەرگەری جوانکاری لە باکووری ڕۆژئاوای ئەو وڵاتە، کە بە یارمەتیی 15 ملیۆن دۆلاری USAID دروستکراوە، ڕووبەڕووی داهاتوویەکی نادیار دەبێتەوە. دکتۆر تەحمیدوڵڵا، بەڕێوەبەری سەنتەرەکە لە چاوپێکەوتنێکدا وتی: لە ئێستادا نازانم چی بەسەر تەواوی بەرنامەکەدا دێت، بەڵام هیوادارم بەرنامەکە بەرەو پێشەوە بچێت. لە ئاسیای ناوەڕاست کە پێنج کۆماری سۆڤیەتی پێشوو لە ساڵی 2023دا نزیکەی (235 ملیۆن دۆلار)یان وەرگرتووە، بەپێی ڕاپۆرتە هەواڵییە ناوخۆییەکان، نزیکەی هەموو بەرنامە و دەستپێشخەرییەک کە لەلایەن USAID پارەدار دەکرێت، ڕاگیراوە. ئەلیشەر خامدۆڤ، ڕاوێژکارێکی قیرغیزستانە و بەدواداچوون بۆ پڕۆژەکانی USAID دەکات لە ناوچەکەدا دەڵێت: "بەپێی ئەو زانیارییانەی کۆیکردۆتەوە، تا ئێستا هەموو جۆرە بەرنامە و دەستپێشخەرییەک ڕاگیراون". ڕاگرتنەکان دەستپێشخەرییە تەندروستییە گرنگەکانی وەک بەرنامەکانی "بێ سیل"ی USAID بە بڕی (18 ملیۆن-20 ملیۆن) دۆلار لە تاجیکستان و ئۆزبەکستان لەخۆدەگرن کە هەردووکیان لە ساڵی 2023 دەستیپێکردووە. خامدۆڤ هەفتەی ڕابردوو لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ دەنگی ئەمریکا وتی: ئەم پڕۆژەیە بۆ ئۆزبەکستان گرنگییەکی تایبەتی هەیە، چونکە یەکێک بوو لەو پڕۆژە کەمانەی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی سیل بنیادنراوە لە وڵاتەکەدا. ڕێکخراوی USAID گرینگ بووە لە پێشکەشکردنی هاوکاری مرۆیی لە کۆڵۆمبیا، هەوڵەکانی پاراستن لە ئەمازۆنی بەڕازیل و بنبڕکردنی کۆکاین لە پیرۆ. هەروەها پارەی ئەم دواییەی USAID پشتگیری لە یارمەتییە مرۆییە بەپەلەییەکانی کردووە بۆ زیاتر لە 2.8 ملیۆن خەڵکی ڤەنزوێلا کە لە قەیرانی ئابووری هەڵاتوون. لە بەرازیل، گەورەترین دەستپێشخەری USAID هاوبەشی بۆ پاراستنی جۆراوجۆری بایۆلۆجی ئەمازۆنە، کە گرنگی بە پاراستن و باشترکردنی بژێوی ژیانی گەلانی ڕەسەن و کۆمەڵگاکانی تری دارستانە باراناوییەکان دەدات. لە پیرۆ، بەشێک لە (135 ملیۆن) دۆلاری USAID لە ساڵی 2024دا تەرخانکرابوو بۆ دابینکردنی دارایی بەدیلەکانی بەرهەمهێنانی کۆکاین وەک قاوە و کاکاو. دەزگای مرۆیی لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە هەوڵی سنووردارکردنی بەرهەمهێنانی ئەو دەرمانە دەدات. یەکێک لە سەرکەوتووترین بەرنامەکانی یارمەتی دەرەکی لە جیهاندا ناسراوە، پلانی فریاگوزاری سەرۆک بۆ فریاگوزاری ئایدز، یان PEPFAR، شانازیی بە ڕزگارکردنی ژیانی زیاتر لە 25 ملیۆن کەسەوە کراوە، کە زۆربەیان لە ئەفریقان. ئارۆن مۆتسۆالیدی، وەزیری تەندروستی ئەفریقای باشوور، ئەو وڵاتەی زۆرترین ژمارەی تووشبووانی ڤایرۆسی ئایدزی تێدایە، دوای ئەوەی ئەمریکا یارمەتییەکانی ڕاگرت، وتی: "جیهان سەری لێ شێوا". زۆر بەکورتی بەپێی داتاکانی سایتی (Foreign Assistance.gov)ی ئەمریکی، هاریکاری ئاژانسە ئەمریکییەکانی ساڵی (2001 - 2024)ی لەسەرە لە نێویشیاندا هاریکارییەکانی (USAID) هەیە، بەپێی داتاکان ئەو پاڵپشتییە داراییانەی لەلایەن سەرجەم ئاژانسە ئەمریکییەکان  پێشکەش بە ڕێکخراو و دامەزراوەکانی (172) وڵاتی دنیا کراوە پاڵپشتییەکان تەنها لە ساڵی (2024)دا بریتی بووە لە (26 ملیار و 897 ملیۆن و 267 هەزار و 5) دۆلار لە کاتێکدا ئەو بڕە پاڵپشتییە بە ڕێژەی (92%)ی و (24 ملیار و 674 ملیۆن و 888 هەزار و 30) دۆلاری لە لایەن ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ (142) وڵاتی جیهان دابین کراوە. بۆ وردەکاری زیاتری پاڵپشتییەکانی ئاژانسە ئەمریکییەکان لەساڵی (2024) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)).    خشتەی ژمارە (2)   کاردانەوە ناوخۆییەکان بۆ بڕیاری ڕاگرتنی هاریکارییەکان "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ وڵاتانی جیهان لەگەڵ ئەوەی کاردانەوەکان لە ناوخۆی ئەمریکادا زۆرن، بەشێک لە ئەمریکییەکان پێیان وایە ڕاگرتنی هاریکارییەکانی ئەمریکا بۆ وڵاتانی جیهان ڕێگەخۆشکەوە بۆ ئەوەی ڕکابەرەکانی ئەمریکا ئەو بۆ شاییە لە هاریکاری پڕ بکەنەوەی لە سەروو هەموشیانەوە وڵاتی چین و دواتیش روسیا. بەشێک لە چاودێران زیاتر لەوەش ڕۆشتوون و ئەوەیان ڕاگەیاندووە، کە هارکارییەکانی گەشەپێدان ڕۆڵی گەورەی بینیوە لە هێشتنەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وەک زللهێزی جیهان و هەر ئەم هاریکارییانەش بووە بە شێک لە هۆکارەکانی بەلاداخستنی جەنگی سارد بە قازانجی ئەمریکا. لە دوایین هەوڵەکان بۆ ڕاگرتنی هەنگاوەکانی سەرۆک بۆ داخستنی ئاژانسەکە، گروپێک لە یاسادانەرانی دیموکراتەکانی ئەمریکا ڕۆژی سێشەممە 11/2/2025 پڕۆژە یاسایەکیان پێشکەش کردووە، کە ئامانج لێی وەستاندنی ئیدارەی ترەمپە لە بەکارهێنانی پارەی حکومەت بۆ نەهێشتنی ئاژانسی ئەمریکا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی. لە پڕۆژە یاساکەدا باس لەوە کراوە کە تەنیا کۆنگرێس دەتوانێت یو ئێس ئای ئاید وەک دەزگایەکی سەربەخۆ لەناوببات و هەر چاکسازییەک پێویستە بەپێی یاسا ئەنجام بدرێت. دیموکراتەکان ڕایانگەیاندووە، کردەوەکانی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئاژانسەکە نایاساییە. سەچاوەکان -    https://manage.rudaw.net/sorani/world/080220253 -    https://time.com/7213288/what-is-usaid-what-impact-does-it-have-across-the-globe/ -    https://al-aalem.com/%d8%a8%d8%a5%d8%ba%d9%84%d8%a7%d9%82%d9%87-usaid-%d9%85%d8%a6%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d9%85%d8%b4%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%b9-%d9%81%d9%8a-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b1%d8%a7%d9%82-%d8%aa%d9%88%d8%a7/ -    https://channel8.com/kurdish/108826 -    https://www.voanews.com/a/how-pause-in-us-foreign-aid-is-impacting-south-central-asia/7971248.html -    https://www.bbc.com/news/articles/czj3z290ngyo -    https://www.reuters.com/world/us/democratic-lawmakers-introduce-bill-aimed-halting-elimination-usaid-2025-02-11/  

  راپۆرتی: هێمن خۆشناو له‌ نامه‌كه‌ی بۆ (قه‌ند-یل)، عه‌بدولڵا ئۆجالان رێبه‌ری زیندانیكراوی (په‌-كه‌-كه‌) له‌ دوورگه‌ی ئیمڕالی داوای له‌ سه‌ركرایه‌تی پارته‌كه‌ی نه‌كردووه‌، تاوه‌كو خۆی هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه، بەڵكو داوا دەكات ململانێی سیاسی بكەنە بنەما، ئۆجالان دەڵێت دەست بە یارییەكی نوێ دەكەم كە ماوەكەی تەنیا 90 خولەكە و دەبێت ئاگاداری هەموو تەكتیك و فرت و فێڵێك بن.   سه‌باره‌ت به‌و پڕۆسه‌ بێناوه‌ی كه‌ له‌ 1 تشرینی یه‌كه‌می 2024 به‌ ته‌وقه‌كردنی (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) سه‌رۆكی پارتی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رست (مه‌هه‌په‌) له‌گه‌ڵ هاوسه‌رۆكانی پارتی یه‌كسانی و دیموكراسی گه‌لان (ده‌مپارتی) له‌مه‌ڕ چه‌كدانانی په‌كه‌كه‌ و خۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی له‌ توركیا ده‌ستی پێكرد، نامه‌ی رێبه‌ری (په‌-كه‌-كه‌) گه‌یشتۆته‌ (قه‌ند-یل) و به‌پێی زانیاریه‌كان بڕیاره‌ سه‌ركردایه‌تی (په‌-كه‌-كه‌) به‌ نامه‌یه‌ك وه‌ڵامی ده‌ستپێشخه‌ری ئۆجالان بداته‌وه‌. به‌گوێره‌ی به‌دواداچوونه‌كانم، ئۆجالان له‌نامه‌كه‌یدا بۆ سه‌ركردایه‌تی پارته‌كه‌ی پڕۆسه‌ بێناوه‌كه‌ی ئه‌مجاره‌ به‌م شێوه‌یه‌ پێناسه‌ ده‌كات:" ئه‌م پڕۆسه‌یه‌، وه‌كو پڕۆسه‌ی ساڵی 2013 گفتوگۆی دوولایه‌نه‌ له‌خۆ ناگرێت. ته‌نیا له‌و پڕۆسه‌یه‌ ده‌چێت كه‌ ساڵی 2024 ده‌ستپێكراوه‌". هه‌ر له‌باره‌ی پڕۆسه‌كه‌وه‌ ئۆجالان ده‌ڵێـت:" ده‌ستپێشخه‌ری ده‌كه‌م و ده‌ست به‌ یاریه‌كی نوێ ده‌كه‌م. به‌ڵام ماوه‌ی یاریه‌كه‌ 90 خوله‌كه‌، له‌م ماوه‌یه‌‌دا ئه‌گه‌ری هه‌موو جۆره‌ فرتوفێڵ و ته‌كتیكێك هه‌یه‌. ده‌بێت لایه‌نی كوردی له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌م جۆره‌ فرتوفێڵانه‌ وریا بێت". ئۆجالان كه‌ 26 ساڵه‌ له‌ زیندانی تاكه‌كه‌سی ئیمڕالی ژیان به‌سه‌ر ده‌بات، له‌ نامه‌كه‌ی بۆ (قه‌ند-یل) هۆكاری ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی ئه‌مجاره‌ی‌ په‌یوه‌ست به‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كورد به‌ رووداو و پێشهاته‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌به‌ستێته‌وه‌:" له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا پێشهاتی نوێ هاتۆته‌ ئاراوه‌. ئه‌مانه‌ بۆ كورد ده‌رفه‌تی سیاسی نوێ ده‌ئافرێنن، كه‌ پێویسته‌ بقۆزرێنه‌وه‌". له‌ دوای تشرینی یه‌كه‌می 2024، به‌ تایبه‌تی میدیای توركیا و به‌شێك له‌ میدیای كوردی و جیهانیش به‌ پشتبه‌ستن به‌ ئه‌رگومێنتی نادیار، جه‌خت له‌وه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ ئۆجالان، بێ مه‌رج و بێ به‌رامبه‌ر داوای له‌ حزبه‌كه‌ی ده‌كات واز له‌ چه‌ك بێنێت و خۆی هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌. به‌ڵام نامه‌ی ئۆجالان بۆ (قه‌ند-یل) ئه‌م داوایه‌ له‌خۆ ناگرێت:" ده‌بێت كۆتایی به‌ ململانێی چه‌كداری بێنن و ململانێی سیاسی بكه‌نه‌ بنه‌ما. لێره‌ مه‌به‌ست خۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌-كه‌-كه‌ نیه‌، یان باشتره‌ بڵێین بانگه‌شه‌یه‌كی به‌م شێوه‌یه‌ هه‌ر باسیش ناكرێت". له‌باره‌ی وه‌ڵامی (قه‌ند-یل)، بۆ نامه‌كه‌ی ئۆجالان چی ده‌بێت؟ سه‌رچاوه‌كه‌م ده‌ڵێت:" (په‌-كه‌-كه‌) به‌ ئه‌رێنی وه‌ڵامی ئۆجالان ده‌داته‌وه‌ ده‌ڵێت: ئێمه‌ ئاماده‌ین، به‌ڵام پڵانی ده‌وڵه‌ت چیه‌؟ پێویسته‌ روون بكرێته‌وه‌". له‌باره‌ی پرسیاری ئایا ئۆجالان هیچ داواكاریه‌ك ئاراسته‌ی ده‌وڵه‌ت ناكات تا ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی سه‌ربگرێت؟ ئه‌م سه‌رچاوه‌یه‌ ده‌ڵێـت:" بێگومان ئۆجالان دوای وه‌ڵامی قه‌ند-یل داوا له‌ ده‌وڵه‌ت ده‌كات زه‌مینه‌ی یاسایی و ده‌ستووری ئاماده‌ بكات و له‌م رووه‌وه‌ هه‌نگاو بنێت". هه‌مان سه‌رچاوه‌ به‌م شێوه‌یه‌ درێژه‌ به‌ قسه‌كانی ده‌دات:" (په‌-كه‌-كه‌) بۆ به‌هێزكردنی هه‌ڵوێستی ئۆجالان، به‌م زووانه‌ رایده‌گه‌ینێت كه‌ ئه‌وان له‌ جیاتی ململانێی چه‌كداری ململانێی سیاسه‌تی دیموكراتی به‌ بنه‌ما ده‌گرن. هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت نه‌خشه‌ رێگایه‌ك بخاته‌ڕوو، ماوه‌یه‌ك دیاری ده‌كه‌ن". له‌باره‌ی رۆڵی هه‌رێمی كوردستانیش له‌م پڕۆسه‌یه‌دا سه‌رچاوه‌كه‌ به‌م شێوه‌یه‌ باس له‌ ناوه‌ڕۆكی نامه‌كه‌ی رێبه‌ری (په‌-كه‌-كه‌) ده‌كات:" ئۆجالان داوای كردووه‌ (مه‌سعود بارزانی) له‌م پڕۆسه‌یه‌دا رۆڵی هه‌بێت و به‌شداربێت له‌به‌ره‌وپێش چوونی". ئه‌وه‌ی جێگای سه‌ره‌نجه‌ له‌نامه‌كه‌یدا بۆ قه‌ند-یل ئۆجالان به‌یه‌ك وشه‌ش باس له‌ رووداوه‌كانی رۆژئاوای كوردستان و چه‌كدانانی (هه‌سه‌ده‌) ناكات كه‌ داوایه‌كی سه‌ره‌كی توركیایه‌. به‌ گوێره‌ی سه‌رچاوه‌كه‌م كه‌ له‌ نزیكه‌وه‌ ئاگاداری رووداو و پێشهاته‌كانه‌:" باسنه‌كردنی دۆخی رۆژئاوای كوردستان له‌ نه‌مه‌كه‌ی ئۆجالان، به‌و واتایه‌ دێت كه‌ ئۆجالان ناخوازێت له‌باره‌ی رۆژئاوای كوردستان هیچ بڕیارێك بدات، پێیباشه‌ خه‌ڵكی رۆژئاوای كوردستان و سیاسیه‌كانی ئه‌وێ ده‌ست كراوه‌بن، به‌خۆیان بڕیار له‌ چاره‌نووسی خۆیان بده‌ن".  

درەو: بەهۆی هاوتاكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و بەغداد، موچەی فەرمانبەرانی پلە (1،2،3) كەمدەبێتەوە بەجۆرێك پلە (1) موچەكەی (66 هەزارو 500) دینارو پلە (2) موچەكەی (61 هەزارو 250) دینارو پلە (3) موچەكەی (36 هەزارو 750) دینار كەمدەبێتەوە عەبدولقادر ساڵح  شارەزای یاسایى ( دبلۆمى باڵا لە یاساى گشتى) و توێژه‌ر له‌ بوارى وه‌زیفه‌ى گشتى  بڵاویكردووەتەوە: لەم رۆژانەدا باس و خواسێکى گەرم هەیە لەسەر هاوتاکردنى مووچەى فەرمانبەرانى هەرێم و عێراق بەپێى ئەو خشتەیەى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بە بڕیارى ژمارە (400) لە ساڵى 2015 متمانەى پێداوە، لەم هاوتا کردنەکەدا سەرەراى ئەوەى فەرمانبەرانى هەرێم بەهۆى راگرتنى پلەبەرزکردنەوەوە  مانگانە  سەدان هەزار دینار زیانیان بەرکەوتووە، لەم هەنگاوەشدا پلەکانى (1) و (2) و (3) بەهەمانشێوە جارێکى دیکە هەریەکەیان بەپێى بڕى مووچەکانیان زیانیان بەردەکەوێتەوە و دەیان هەزار لە مووچەکانیان کەم دەبێتەوە، وەک لە خوارەوە روونى دەکەینەوە :  ئەگەر نمونەى فەرمانبەرێک وەربگرین  کە دەرچووى زانکۆ بێت کە دەرماڵەى بڕوانامەکەى بریتییە لە (45%) ى مووچەى بنەڕەتى  و یەک دەرماڵەى ناجێگیریشى بۆ حساب بکەین بەرێژەى 30% مووچەى بنەرەتى ،  ئەوا لەبەرەنجامى هاوتاکردنەکەوە بەپێى پلەکانیان بەم رێژانە مانگانە لە مووچەکانیان کەم دەبێتەوە : ئەو فەرمانبەرەى لە پلەى (1) دا مانگانە بڕى (66.500) دینار لە مووچەکەى کەم دەبێتەوە ئەو فەرمانبەرەى لە پلەى (2) دا مانگانە بڕى (61.250) دینار لە مووچەکەى کەم دەبێتەوە ئەو فەرمانبەرەى لە پلەى (3) دا مانگانە بڕى (36.750) دینار لە مووچەکەى کەم دەبێتەوە

درەو: كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیمكوكراتی كوردستان ئەمڕۆ بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كۆبووەوەو راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە  لەبارەی پێكهێنانی كابینەی نوێوە دەڵێت:    لەسەر زۆر بابەتى سیاسى و ئیدارى لەگەڵ یەکێتى نیشتمانى کوردستان هاوڕایى دروست بووە و پێویستى بە گفتوگۆى زیاتر هەیە کە لەم هەفتەیەدا دەستپێدەکات و چاوەڕوانین لە کاتێکى نزیکدا موژدەى پێکهێنانى سەرۆکایەتى پەرلەمان و کابینەى نوێ لە سەر بنەماى یەک هەرێم، یەک حکومەت، یەک هێزى لەشکر، ڕابگەیەندرێ .    ڕاگەیاندراوی كۆبوونەوەی فراوانى كۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموكراتی كوردستان    ھەولێر-KDP.info-  بەسەرپەرشتی سەرۆک بارزانی كۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموكراتی كوردستان کۆبووەوە و ئەمەی خوارەوە دەقی راگەیاندراوەکەیە: بەسەرپەرشتی جەنابی سەرۆك مه‌سعود بارزانی، كۆمیتەی ناوەندیی پارتیمان، بە ئامادەبوونى هەڤاڵانى کۆمیتەى ناوەندى و بەرپرسى لقەکان، ئەمرۆ شەممە ١٥ ى شوباتى ٢٠٢٥، كۆبوونەوەی فراوانى خۆی ئەنجام دا. كۆبوونه‌وه‌ به‌ ساتێك وه‌ستان بۆ ڕێزگرتن له‌ گیانی پاكی شه‌هیدانی كوردستان، سه‌روه‌ریان بارزانی نه‌مر و كاك ئیدریسی هه‌مشه‌ له‌یاد ده‌ستی پێكرد، دواتر چەند پرسێکى ناوچەیى و جیهانى و، بابەتى پەیوەست بە ڕێکخستنى ناوخۆیى گفتوگۆیان لەبارەوە کرا و بڕیارى پێویست وەرگیرا. تەوەری یەكەم/ کێشە و گۆڕانکارییەکانى ئاستى جیهان و ناوچەکە، ڕووداوەکانى شەڕى غەزە و هەڵوێستى حکومەتەکانى ئەمریکا، ئەوروپى و عەرەبییەکان و، ئاکامەکانى شەڕ و ئاڵۆزییەکان بۆ هەردوو لایەنى شەڕکەر و، کاریگەرى لەسەر کۆى پرسى فەڵەستین و ڕەنگدانەوەى لەسەر ژیان و ئایندەی کەرتى غەزە بە تایبەتى و فەلەستین بە گشتى خرانە بەر باس و گفتوگۆیان لەبارەوە کرا. ته‌وه‌ری دووه‌م/گۆڕانکارییەکانى سوریا و کاریگەرییان لەسەر ناوچەکە بەگشتى و کوردستانى سوریا بە تایبەتى، ئاکامەکانى کەوتنى ڕژێمى بەعس لە سورىا و هاتنە سەر دەسەڵاتى لایەنە بەرهەڵستکارەکان بە سەرۆکایەتى (ئەحمەد شەرع) تیشکى خرایەسەر و، تەواوى لایەنەکانى ئەو گۆڕانکارییە شرۆڤەکران، هەروەها کاریگەرىى لایەنە دوور و نزیکە دەرەکییەکان لەسەر چۆنیەتى بەڕێوەبردنى سوریاى نوێ و ئاراستەى سیاسى ئەو دەسەڵاتەى ئێستا و چۆنیەتى مامەڵەکردنى لەگەڵ پێکهاتە نەتەوەیى و ئاینییەکانى وڵاتەکە لەلایەک و، لەلایەکى دیکەوە چۆنیەتى مامەڵەکردنى دەسەڵاتى نوێ لە هەمبەر چارەسەرى کێشەى کورد و کۆتاییهێنان بە پێشێلکاریەکانى مافەکانى کورد لە ڕابردوودا، گفتوگۆیان لەبارەوە کرا. هەروەها کۆبوونەوەى جەنابى سەرۆک بارزانى لەگەڵ فەرماندەى هێزەکانى هەسەدە، هاوکات تەواوى هەوڵەکانى جەنابى سەرۆک بۆ نزیککردنەوە و پێکەوە کارکردنى لایەنە کوردیەکانى سوریا لە پێناو ئەوەى بە یەکەوە بەشێکى سەرەکى گفتوگۆکانى دامەزراندنەوەى سوریاى نوێ بن،  بە گرنگ و ئامانجدار هەڵسەنگێنران. لایەنە ئەرێنى و نەرێنیەکانى گۆڕانکاریى سوریا لەسەر پەیوەندییەکانى وڵاتانى نەوچەکەش خوێندنەوەى پێویستى بۆ کرا. تەوەرى سێیەم/ پڕۆسەى ئاشتى لە تورکیا و سەردانى شاندى دەم پارتى بۆ هەرێمى کوردستان، ئەم پڕۆسە گرنگ و کاریگەرە پێویستى بە زەمینە خۆشکردن و هاوفکرى و هاوکارى هەیە، ئەوەى بۆمانبکرێت و پێویست بێت و لێمان داوابکرێت هاوکار و زەمینەخۆشکار دەبین، لەم بارەوە بە ئەرکى سەرجەم لایەنەکانى دەزانین بەرژەوەندیى نەتەوایەتى و کۆمەڵگا بخەنە سەروى تەواوى بەرژەوەندییەکانى دیکە. تەوەرى چوارەم/ ڕووداو و گۆڕانکارییەکانى لوبنان، دوابەدواى ڕووبەڕوبوونەوەکانى حزب اللەى لوبنانى و دەوڵەتى ئیسرائیل و، ئاستى شەڕ و پێکدادانەکان و کاریگەرییان لەسەر دانیشتوانى سەرتاسەرى لوبنان و کۆچى بە کۆمەڵى لوبنانیەکان بۆ دەرەوە، هەروەها مامەڵەى وڵاتان لەگەڵ ئەم ڕەوشە نالەبارە و کردەوە خوێناویانە، گۆڕانکارى لە دید و بۆچوونى لایەنە سیاسیە جیاجیاکانى لوبنان دروستکرد و، بۆ دواى ڕێککەوتن و ئاگربەست پەیوەندییە ناوخۆیى و دەرەکیەکانى لوبنان گۆڕانکارى ڕیشەییان بەسەرداهات، بەجۆرێک هاوتەریب لەگەڵ ئاگربەستدا دامەزراوەکانى وڵاتەکە (سەرۆکى لوبنان و حکومەت) کە ماوەیەکى زۆربوو ئاستەنگیان بۆ دروستکرابوو، هەڵبژێردران و دەستبەکاربوون، ئەم زەمینەیە و کارابوونەوەى دامەزراوەکان کاریگەرى زۆرى هەبوو لەسەر پێداچوونەوە بە پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانى دراوسێ و، ڕۆڵ و پەیوەندییەکانى حزب اللە لە ناوچەکە دا.   تەوەرى  پێنجەم/ په‌یوه‌ندییه‌کانى پارتیمان لەگەڵ لایەن سیاسییەکانى عێراق: هەر لە سەرەتاى دامەزراندنى کابینەى بەڕێز (محمد شیاع سودانى) لەسەر بنەماى ڕێککەوتنى سیاسى و ئیدارى لەگەڵ لایەنەکانى چوارچێوەى هەماهەنگى و لایەنەکانى سونى، هەوڵەکانمان بە ئاراستەى پشتگیرى حکومەت بۆ بەڕێوەچوونى کار و خزمەتى خەڵک و جێبەجێکردنى کارنامەى حکومەت بووە، سەبارەت بە بودجە و مووچەى فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان و جێبەجێ نەکردنى بڕگەکانى ڕێککەوتنەکان، کۆبوونەوە جەختى لەسەر چارەسەرکردنى کێشەکان لە ڕوانگەى دەستوور و ڕێککەوتنەکان کردوە و، کۆبوونەوە تەئکیدى کردەوە کە شایستە داراییەکان و مافە دەستوورییەکانى هەرێمى کوردستان بە سیاسى نەکرێن و ماددە دەستوورییەکان وەکو ئەوەى کە لە دەستووردا هاتوون خوێندنەوەیان بۆ بکرێت و جێبەجێ بکرێن. هەروەها کۆبوونەوە پشتیوانى خۆى بۆ هەوڵ و هەنگاوەکانى حکومەتى هەرێمى کوردستان دووپاتکردەوە بۆ چارەسەری هەمیشەیى گیروگرفت و کێشەکان.   تەوەرى شەشەم/ بابەتى پێکهێنانى کابینەى دەیەمى حکومەتى هەرێمى کوردستان و گفتوگۆ و هەنگاوەکانى دانوستاندن، دواى ئەنجامدانى هەڵبژاردن لە ٢٠ى ئۆکتۆبەى ٢٠٢٤، پارتیمان لیژنەیەکى باڵاى تایبەتى بۆ گفتوگۆ لەگەڵ لایەنەکان پێکهێنا و، دواى ڕاگەیاندنى ئەنجامەکانى هەڵبژاردن لیژنەکەمان سەردانى تەواوى ئەو لایەنە سیاسییانەى کە بەشدارى هەڵبژاردن بوون کرد، بیروڕا گۆڕینەوە و زەمنەخۆشکردن بۆ کۆبوونەوە و دەستبەکاربوونى پەرلەمان و پێکهێنانى کابینەى نوێ لە چەندین گەڕى کۆبوونەوەکان لێکتێگەیشتن و لێکنزیکبوونەوە دروست بوو و، لەسەر زۆر بابەتى سیاسى و ئیدارى لەگەڵ یەکێتى نیشتمانى کوردستان هاوڕایى دروست بووە و پێویستى بە گفتوگۆى زیاتر هەیە کە لەم هەفتەیەدا دەستپێدەکات و چاوەڕوانین لە کاتێکى نزیکدا موژدەى پێکهێنانى سەرۆکایەتى پەرلەمان و کابینەى نوێ لە سەر بنەماى یەک هەرێم، یەک حکومەت، یەک هێزى لەشکر، ڕابگەیەندرێ.     تەوەرى حەوتەم/ بابەتەکانى ناوخۆى پارتیمان بابەتى پڕۆسەى هەڵبژاردنى ئۆرگانەکانى پارتیمان لە سنوورى هەرسێ مەکتەبى ڕێکخستنى پارێزگاکانى نەینەوا و کەرکوک گەرمیان و بەغدا، کە بەگوێرەى پەیڕەوى ناوخۆى پارتیمان و لە چوارچێوەى ڕێنماییەکان ئەو پڕۆسە گرنگە بە سەرکەوتووى ئەنجامدرا و کۆتایى هات. بابەتى پەیمانگاى پێگەیاندنى کادران، لە ڕوانگەى گرنگیدان بە پڕۆسەى ڕۆشنبیرکردن و پێگەیاندن و شیاندنى کادران، بیستەمین خولى پەیمانگاى کادیران بە گوێرەى پلان و پرۆژەیەکى سەردەمى و نوێ دەکرێتەوە، کۆبوونەوە ئەو بریارەى بە هەنگاوێکى پێویست زانى. بابەتى هەڵبژاردنى داهاتووى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراقى فیدراڵ و چۆنیەتى ئامادەکاریەکان، کارى لەپێشینە و گرنگى ئۆرگانە جیاجیاکانى پارتیمان خۆئامادەکردن دەبێت بۆ ئەم هەڵبژاردنە لە هەموو ڕوویەکەوە، لەم ڕونگەوە کۆبوونەوە لیژنەیەکى بۆ دیراسەکردنى بابەتە یاسیاییەکان و ڕێکخستنى هەنگاوەکان پێکهێنا. دوابەدواى ئەنجامدانى هەڵبژاردنى ئۆرگانەکانى پارتیمان لە ناوخۆى هەرێم و سنوورەکانى دەرەوەى هەرێم بە دوو قۆناغ، لیژنەیەکى هەڵسەنگاندن پێکهات بۆ دیراسەکردنى خاڵە بەهێز و لاوازەکانى پڕۆسەکە و پێشنیارەکان، بۆیە بەپێویست زانرا دەست بە جێبەجێ کردنى ناوەرۆکى هەڵسەنگاندنەکە بکرێت، بۆ ئەم مەبەستە مەکتەبى سیاسى ڕاسپێردرا بۆ کار و هەنگاوى پێویست.                                                                                        كومیته‌ی ناوه‌ندیی                                                                                  پارتی دیموكراتی كوردستان                                                                                         ١٥ى شوباتى ٢٠٢٥  

درەو: جەمیل بایك هاوسەرۆكی كەجەكە دەڵێت عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانی كراوی پەكەكە نامەیەكی بۆ ناردووین. جەمیل بایک، هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەری کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) لە چاوپێكەكەوتێنێكدا لەگەڵ ستێرك تیڤی باس لە پرۆسەی ئاشتی لە توركیا و نامەی ئۆجەلان دەكات بۆ پەكەكە. جەمیل بایك باسی لەەوە كرد كە نامەیەكی عەبدوڵا ئۆجەلانیان بەدەست گەیشتووەو دەڵێت  ڕێبەر ئاپۆ دەیەوێت ئەو هەنگاوەی پێشتر دەستی پێکردووە ئیستا بیگەیەنێت بە ئامانجێکی گەورەتر، کێشەی کورد لە زەمینەی شەڕەوە بخاتەسەر زەمینەیەکی سیاسیی و یاسایی. بۆ ئەوەی پرۆسەکە بەردەوام بێت پێویستە هەلومەرجی زیندانیکردنی ئۆجەلان لە گۆشەگیرییەوە بگۆڕدرێت بۆ ئەوەی پەیامی خۆی بڵاوبکاتەوە. هەروەها داوای ئازادکردنی ئۆجەلانیش دەکات  بایك ئاماژە بەوەش دەكات:  ئەم جارە ئۆجەلان بە رێگەچارەی دیموکراسییانەی کێشەی کورد، دەیەوێت ئامانجی زۆر گەورە بپێکێت. مەبەستیەتی هەڵمەتەکەی تۆکمەتر بکات بۆ ئەوەی لە زەمینەی ئەمنی و سەربازییەوە بۆ زەمینەی دیموکراسی بگۆڕێت. داواش دەکات هەموویان خاوەندارێتی هەڵمەتەکەی ئۆجەلان بکەن.  شاندی دەم پارتی رۆژی 28ـی کانوونی یەکەمی 2024 سەردانی ئیمراڵی کرد و لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) کۆبووەوە.  دوای یەکەم کۆبوونەوە، شاندەکەی دەم پارتی پەیامی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پەکەکەی لەبارەی پرۆسەی ئاشتی گەیاندە لایەنە سیاسییەکان و بۆچوونی ئەوانیشی وەرگرت. لە دیداری دووەمیشدا، بۆچوونی لایەنە سیاسییەکانیان گەیاندە ئۆجەلان.