درەو: گۆڤاری (ناشیونال ئینترسێت)ی ئەمریكی، پێنج ناوچەی جیهانی دەستنیشانكردووە كە ڕەنگە ببنە خاڵی سەرهەڵدانی جەنگی جیهانی سێیەم. "ڕۆبێرت فارلی" نوسەرو مامۆستا لە كولێژی دبلۆماسی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی (كنتاكی) لەوتارێكدا كە لە گۆڤارەكە بڵاویكردۆتەوە ناوچەكانی بەمشێوەیە پۆلێن كردووە:  ئێران و ئیراسائیل   "فارلی" دەڵێت، ئێران و ئیسرائیل لەجەنگێگی كەمێك هێوردان لەسەرانسەری ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەراست، ئێران پشتیوانی لەو گروپانە دەكات كە دژی ئیسرائیلن لە (غەزەو سوریاو ناوچەكانی تر)، ئیسرائیلیش دەستناپارێزێت لە لێدانی هێزەكانی ئێران لە سوریا. ئیسرائیل هەنگاوەكانی پێكهێنانی هاوپمانێتییەكی فراوانی دژ بە ئێران لەسەر ئاستی دبلۆماسی گرتۆتەبەر، ئێرانیش بە قوڵی پەیوەندییەكانی بەهێزكردووە لەگەڵ گروپە چەكدارەكان و لایەنە ناحكومییە چالاكەكان. "فارلی" پێیوایە، زۆر قورسە باس لە سیناریۆی جەنگێكی فراوان و سەرتاسەری لەنێوان ئەم دوو وڵاتە بكەین ، هاوكات هۆشداریشدەدات لە پەنابردنی ئێران بۆ پەرەپێدانی بەرنامە ئەتۆمییەكەی یان هەوڵدانی بۆ تەمبێ‌ كردنی سعودییە، ئەوەش پاڵ بە ئیسرائیلەوە بنێت بۆ فراوانكردنی هێرشەكانی بۆسەر ئامانجە ئێرانییەكان كە ڕەنگە ناوەوەی ئێرانیش بگرێتەوە، ئەوەش كارێكە ڕەنگە كاردانەوەی فراوانی هەبێت و، هەڕەشە لەسەر بازرگانی نەوت لەجیهان دروستبكات و، ببێە هۆی دەستوەردانی ئەمریكا و ڕوسیا. توركیا    لە ساڵی ڕابردوودا ئاڵۆزییەكان لەنێوان توركیا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا قوڵبوونەوە ، ناكۆكییەكانیش بەشێوەیەكی بەرچاوو قوڵتر بوونەوە كاتێك ئەمریكا  گلۆپی سەوزی بەشێوەیەكی چاوەڕننەكراو بۆ توركیا هەڵكرد بۆ دەستبەراگرتنی ناوچە سنورییەكانی سوریا كە ناوچەی كوردەكانەو لەلایەن ئەمریكاوە پشتیوانی دەكرێن، بەڵام هەرزوو ویلایەتە یەكگرتووەكان لەو هەڵوێستەی پەشیمانبووەوەو دەستیكرد بە هەڕەشەكردن لە توركیا و سەپاندنی سزا بەسەریدا ئەگەر هێرشەكانی ڕانەگرێت، ئەوە لەكاتێكدایە بنكەی ئاسمانی ئەنچەرلیكی توركی چەكی ئەتۆمیی ئەمریكای تێدایە. "فارلی" دەڵێت، پەیوەندییەكانی ئەمریكاو توركیا بە جۆرێك خراپ بووە، كە هەندێك ترسیان لەسەر ئایندەی  هاوپەیمانی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ)هەیە. بەڵام پێیوایە، "ڕەجەب تەیب ئەردۆغان" سەرۆكی توركیا، كە ئاماژەی بە ئەگەری داخستنی هەردوو بنكەی (ئەنچەرلیك وكوراچیك) كردووە، هەنگاو بەرەو دەستبەسەراگرتنی بۆمبە ئەتۆمییەكانی ئەو دوو بنكە نانێت، بەڵام بەریەككەوتنی بەردەوامی واشنتۆن و ئەنكەرە ڕەنگە بەرەو ڕووبەڕووبونەوەیان بەرێت، لەوكاتەشدا پێشبینی ناكرێت ڕوسیا تەنیا ڕۆڵی تەماشاكەر هەڵبژێرێت و نەیەتە ناوەوە. كشمیر       لەدەیەی ڕابردوودا ئاڵۆزییەكانی نێوان (هیند و پاكستان) لە ئاستێكی نزمدا مایەوە تا ئەو كاتەی "ناریندا مۆدی" سەرۆك وەزیرانی (هیندستان) بڕیاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی خۆبەڕێوبەڕێتی تایبەت بەو بەشەی هەرێمی (كشمیر) كە لەلایەن(هیند)ەوە سەرپەرشتی دەكرێت، لەگەڵ گۆڕینی سیاسەتی ڕەگەزنامە لەتەواوی (هیندستان)، ئەوەش بووە هۆی دروستبونی ئاڵۆزی لەناو ئەووڵاتەو، كێشەی درێژخایەنی نێوان (نیودەلهی و ئیسلام ئابادی) جارێكی هێناوە پێشەوە. بەوتەی نوسەر، ئەو ڕێوشوێنانەی (هیند) لە (كشمیر) گرتویەتبەر كێشەو ئاڵۆزییەكان قوڵتردەكات و بەوهۆیەوە كردەوەی تیرۆرستی ڕویانداوە، ئەوەش وادەكات "مۆدی" دژ بە (پاكستان) توندتربێت و بەوهۆیەوە وڵات بخاتە بەردەم ململانێیەكی مەترسیدارتر. لێرەدا "فارلی" ئاماژە بۆ پەیوەندی بەهێزی نێوان (چین و پاكستان) و گەشەسەندنی پەیوەندییەكانی (نیودەلهی و واشنتۆن)دەكات، ئەوەش وادەكات كە كاریگەرییەكانی ئەو ململانێیە ببێتە كارەساتێكی نێودەوڵەتی.  نیمچە دورگەی كۆریا سالێك پێش ئێستا، هیواكان گەورەبوون بە سەركەوتنی گفتوگۆكانی نێوان (ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو كۆریای باكور) بۆ كەمكردنەوەی ئاڵۆزییە بەردەوامەكانی نیمچە دورگەی كۆریا. بەڵام بۆ بەدبەختی، كێشە بنەڕەتییەكان لەهەڵوێستی ناوخۆیی هەردوو وڵات لەگەڵ لوغزێكی ستراتیجی سەیر بوونە ڕێگر لەبەردەم گەیشتن بە ڕێككەوتن. بەڵكو ئاڵۆزییەكانی نێوان هەردوو وڵات لەئێستادا گەیشتۆتەبەرزترین ئاست بە بەراورد بە پێشوتر، بەوتەی "فارلی" هەڵبژاردنەكانی ئەمریكاش زیاتر ئەم ناكۆكییەكانە قوڵتر دەكەنەوە. ئەو نوسەر پێیوایە، "دۆناڵدترەمپ" سەرۆكی ئەمریكا هەرچەندە هیوای دەخواست بگاتە ڕێككەوتن لەگەڵ كۆریای باكور و پێیوابوو كە ئەوە هاوكاری دەكات لە بردنەوەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، ڕەنگە پەنا بۆ دەستوردانێكی توند دژی كۆریای باكور بەرێت  ئەگەر موشەكی كیشوەر بڕ یان تاقیكردنەوەی ئەتۆمی ئەنجامبدات. دەریای باشوری چین   "فارلی" دەڵێت، پەیوەندییەكانی نێوان (ویلایەتە یەكگرتووەكان و چین) گەیشتۆتە خالێكی پڕ مەترسی، وا دەردەكەوێت كە هەر ڕێككەوتنێكی بازرگانی لەنێوان هەردوو وڵات دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی ئاڵۆزییەكان، بەڵام جێبەجێكردنی لە جێگەی گومان دەمێنێتەوە، هەردوولا پاڵنەری (كارتی) توندكردنی دبلۆماسی و ئابورییان هەیە، ئەوەش وادەكات بەردەوام  ڕووبەڕووبونەوەی سەربازی لەناوچەكانی دەریای باشوری چین یان خۆرهەڵاتی چاوەڕوان كراوبێت. نوسەر لەكۆتایی وتارەكەیدا دەڵێت، ئەگەری سەرهەڵدانی جەنگی جیهانی سێیەم لە 2020 ئەگەرێكی كەمە، هەموان چاوەڕوانی هەڵبژاردنی ئەمریكا دەكەن، لەگەڵ ئەوەشدا هەر قەیرانێك لەناوچەیەكی تایبەتەوە سەرهەڵدەدات، هەریەك لە پاكستان یان هیند یان چین و ئیسرائیل، هەروەها ئێران و توركیا و ڕوسیاش ڕەنگە هەست بەوە بكات ناچاربێت  كێشەكان قوڵتربكاتەوە، لەبەر ئەوە لەبری سەقاڵبون بە  هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا، با چاوەكان لەسەر بەریكەوتنی ئەو وڵاتانە بن، كە ڕەنگە ببێتە چەخماخەی هەڵگیرسانی جەنگی داهاتوو. سەرچاوە: الجزیرە   

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف دوای كارەساتی داڕمانی دەنگەكانی لە هەڵبژاردنەكانی ئەمدواییە، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان ئەمڕۆ شەش مانگ بەر لەوادەی دیاریكراوی خۆی، كۆنگرەی هەشتەمی بەست، كۆنگرەیەك كە تێیدا قەیرانی بەردەوامی دارایی حزب‌و پرسی جیاكردنەوەی دەعوە لە سیاسەت باڵی بەسەر هەموو شتێكدا كێشاوە. چیرۆكی یەكگرتوو 25 ساڵ لەمەوبەر لەسەرەتای شەڕی ناوخۆی كوردستاندا حزبێكی سیاسی نوێ لە دایكبوو، لەناو بۆنی باروتی شەڕدا، سیاسەتكردنی بەچەك رەتكردەوە، بۆ ئەو كات ئەم بیرۆكەیە جێگای گاڵتەجاڕی بوو، ئەو حزبە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بوو. قەیرانی ناسنامە ئەمڕۆ كە یەكگرتووی ئیسلامی كۆنگرەی هەشتەمی خۆی بەڕێوەدەبات، حزبەكە 25 ساڵی تەمەنی خۆی بەرێكردووە، حزبێك كە تاوەكو 10 ساڵی یەكەمی تەمەنی خۆی تەواوكرد، كێشەی هەرەگەورەی ناسنامەكەی بوو، لایەنە سیاسییەكانی بەرامبەری وەكو حزبێكی نوێ ناویان دەهێنا، كە بەشداری خەباتی چەكدارانەی لە دژی رژێمی بەعس نەكردووە، بەڵام ئەمڕۆ ئیتر یەكگرتوو وەكو حزبێكی گەنج مامەڵەی لەگەڵ ناكرێت. رزگاربوون لە لیستی رەشی تیرۆر یەكگرتوو كە هێشتا رزگاری نەبوو لە تۆمەتی نوێبوون‌و بەشدارینەكردن لە خەباتی چەكداری، لەدوای ساڵی 2000وە روبەڕووی قەیرانێكی تر بووەوە، هەڵمەتێكی گەورەی جیهانی بوو لەژێر "شەڕی دژ بەتیرۆر"، نەیارە سیاسییەكانی یەكگرتوو هەوڵیاندا بەهۆی ناو و پاشخانە ئیسلامییەكەیەوە ئەم حزبە بخەنە لیستی تیرۆری جیهانییەوە، بەڵام سەركردەكانی یەكگرتوو توانیان حزبەكەیان لەو لیستە رەشە رزگار بكەن، هەرچەندە ئەمەش بەبێ باج كۆتایی نەهات. سەردەمی گەشانەوە ساڵی 2003و روخانی رژێمی سەددام لەسەر دەستی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بەسەرۆكایەتی ئەمریكا، سەرەتای سەردەمێكی زێڕین بوو بۆ یەكگرتوو، ئەم حزبە كە پێشترو بەرلە روخانی سەددام بەشداری كۆنگرەی ئۆپۆزسیۆنی عێراقیی كرد لەژێر چاودێری وڵاتانی خۆرئاوا، دوای روخانی رژێم پێگەی بەهێزی (لەئاست قەبارەی خۆیدا) لە عێراقی نوێدا زامن كرد، سەلاحەدین بەهادین ئەمنیداری حزبەكە، بوو بە ئەندامی ئەنجومەنی حوكمی عێراق‌و یەكێك لە كەسایەتییە سیاسییە دیارەكانی عێراق. بەرەو ژیانی پەرلەمانیی تاوەكو ساڵی 2005 كە تەمەنی ئەوكات 11 ساڵ بوو، یەكگرتوو هیچ نوێنەرایەتییەكی لە پەرلەمانی كوردستان نەبوو، بەڵام لەو ساڵەدا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەچوو، یەكگرتوو بە لیستێكی هاوبەش لەگەڵ حزبە كوردستانییەكاندا بەشداریكرد، لیستەكە ناوی "  لیستی نیشتیمانی كوردستان" بوو، جگە لە كۆمەڵی ئیسلامی‌و حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان، هەموو لایەنەكانی تر لەو لیستەدا كۆبونەوە، یەكگرتوو كە لە یەكەم ئەزمونی بەشداریكردنی لە هەڵبژاردندا شەریكایەتی لەگەڵ یەكێتی‌و پارتی كرد (9 كورسی) پەرلەمانی بردەوە. 11 مانگ دوای هەڵبژاردنەكەی پەرلەمانی كوردستان، هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچوو، یەكگرتوو بەپێچەوانەی كوردستانەوە لەسەر ئاستی عێراق بە لیستی جیا لە یەكێتی‌و پارتی بەشداری هەڵبژاردنی كرد، ئەمە شەپۆلێك توڕەیی یەكێتی‌و پارتی بەدوای خۆیدا هێنا، لە ناوچەی بادینان پەلاماری بارەگاكانی یەكگرتوو درا، ئەندامێكی سەركردایەتی‌و (4) كادری یەكگرتوو كوژران، لە سلێمانیش هەوڵێك هەبوو بۆ پەلاماردانیان، بەڵام دواتر كۆنترۆڵكرا، لەم پرۆسەیەدا دەنگی راستەقینەی یەكگرتوو دەركەوت، لە سێ پارێزگاكەی هەرێم، یەكگرتوو (133 هەزارو 206) دەنگی بەدەستهێناو (4) كورسی پەرلەمانی عێراقی بردەوە.  لە دووەم ئەزمونی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا كە ساڵی 2009 بەڕێوەچوو، یەكگرتوو شێوازێكی نوێی بەشداری تاقیكردەوە، ئەمجارە بە لیستی هاوبەشی لەگەڵ (كۆمەڵی ئیسلامی، حزبی زەحمەتكێشان، حزبی سۆسیالیست) بەشداریكرد، لیستەكە ناوی "خزمەتگوزاری‌و چاكسازی" بوو، بە هەرچوار حزبەكەوە (13) كورسییان بەدەستهێنا، ئەم پرۆژەیەش شكستی هێنا، یەكگرتوو لەم هەڵبژاردنەدا (6) كورسی بەركەوت، هەندێك هۆكاری پاشەكشەی ئەو لیستەیان بۆ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان وەك هێزێكی رادیكاڵی ئۆپۆزسیۆن بەرامبەر بە یەكێتی‌و پارتی‌و هەندێكی تر هاودەنگی یەكگرتوویان لەگەڵ حزبە نائیسلامی‌و چەپەكان گەڕاندەوە. 2010 ساڵێكی زێڕین بوو بۆ یەكگرتوو، هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچوو، لەم هەڵبژاردنەدا یەكگرتوو بە لیستی سەربەخۆ بەشداریكرد، بۆ یەكەمجار دەنگەكانی هەڵكشا، (214 هەزارو 222) دەنگی بەدەستهێناو، (4) كورسی پەرلەمانی عێراقی بردەوە.  لە ساڵی 2013ەوە سەردەمی پاشەكشەی یەكگرتوو دەستیپێكرد، لە هەڵبژاردنی 2013ی پەرلەمانی كوردستاندا، یەكگرتوو كورسییەكانی زیادی كرد (10  كورسی)، بەڵام دەنگەكانی پاشەكشەی كرد، لەو هەڵبژاردنە دەنگەكانی یەكگرتوو بۆ (186 هەزارو 741) دەنگ دابەزی. ئەم پاشەكشەیە بەردەوام بوو، ساڵی 2014 ژمارەی دەنگەكانی یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بۆ (155 هەزارو 92) دەنگ دابەزی. لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا كە ئەیلولی ساڵی رابردوو بەڕێوەچوو، یەكگرتوو بە لیستی هاوبەش لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسلامی بەشداریكرد، لەم هەڵبژاردنەدا پرسی یەك لیستیی ئیسلامییەكان شكستیهێنا‌و یەكگرتوو بەتەواوەتی بووە هێزێكی بچوك، ژمارەی دەنگەكانی ئەم حزبە بۆ (79 هەزارو 913) دەنگ دابەزی، بەبەراورد بە هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان، رێژەی دەنگەكانی یەكگرتوو (120%) دابەزی، كورسییەكانیش بەڕێژەی (50%). پاشەكشە بۆچی؟ لەدوای هەڵبژاردنی ئەیلولی رابردووی پەرلەمانی كوردستانەوە، سەركردایەتی یەكگرتوو بەیاننامەیەكی بۆ رایگشتی بڵاوكردەوە، بەفەرمی دانی بەوەدانا شكستیهێناوەو بەرپرسیارێتییەكە دەگرێتەئەستۆ، ئەمە هەنگاوێكی دروست بوو، دوبارەكردنەوەی نەریتی پارتە سیاسییەكانی خۆرئاوا بوو دوای هەڵبژاردن‌و شكست. (درەو میدیا) لە یادی دامەزراندنی یەكگرتوودا لە رۆژی 6ی شوباتی ئەمساڵ، بەدواداچوونی بۆ هۆكارەكانی پاشەكشەی ئەو حزبە لە هەڵبژاردندا كرد، بەپێی زانیارییەكان، سەركردایەتی یەكگرتوو تەنیا وەكو نیشاندانی فەزیلەتێك دانیانیان بە كەموكورتی خۆیان وەكو هۆكاری شكستی هەڵبژاردندا ناوە، بەشێوەی كرداری هیچ هەنگاوێكی ئەوتۆ نەنراوە بۆ دەستنیشانكردنی هۆكارەكانی پاشەكشێكردن‌و تائێستا روئیایەكی رون نییە بۆ چارەسەركردنی ئەو دۆخەی ئەو حزبە پێیدا تێدەپەڕێت، بەڵام ئەمڕۆ لە وتارەكەیدا سەلاحەدین محەمەد بەهادین ئەمینداری حزبەكە وتی:" كۆنگرەی هەشتەم بۆیە شەش مانگ لە وادەی دیاریكراوی خۆی پێشخراوە، بۆئەوەی حزب پێداچوونەوە بە هۆكاری شكستەكانی لە هەڵبژاردندا بكات". بەشێوەیەكی گشتی دەتوانرێت هۆكاری پاشەكشەی دەنگەكانی یەكگرتوو لەم خاڵانەدا كورتبكرێتەوە: • دواكەوتن لە بڕیاردان لەسەر وەختی رودانی روداوە سیاسییەكان‌و لە هەندێك باردا ناڕوونی هەڵوێستی یەكگرتوو لەسەر پێشهاتەكان (ئەمە بوەتە كێشەیەكی ئەزەلی بۆ یەكگرتوو، دەربازبون لێی بوەتە كارێكی ئەستەم). • سەركردەكانی ئەم حزبە هەمیشە چارەنووسی حزبەكەی خۆیان خستوەتە گرەوی پاراستنی یەكڕیزی (بەتایبەتیش یەكڕیزی یەكێتی‌و پارتی)، هەمیشە پێگەی سیاسی حزبەكەیان كردوەتە قوربانی ترسی ئەگەری سەرهەڵدانەوەی شەڕی ناوخۆو ململانێی چەكداری دوو پارتە دەسەڵاتدارەكە. • هەنگاو نەنان پێ بەپێی گەشەی فكری كادیرانی حزب‌و ئیدارەنەدانی توانای لاوان، كە بنچینەو كۆڵەكەی سەرەكی حزبەكە بوون لەسەرەتاوە تائێستا، بەجۆرێك وای لێهاتووە یەكگرتوو وەكو كارگەیەك بۆ پێگەیاندنی كادری حزبی بۆ پارتە سیاسییەكانی تر تەماشادەكرێت.   • دروستبوونی جیاوازی چینایەتی لەنێوان توێژی سەرەوەی بەرپرسانی یەكگرتوو و كادیرانی خوارەوە، یەكگرتووەكان هەمیشە لە خوارەوە قوربانیان داوە‌و توێژەكەی سەرەوە بەروبومەكەیان چنیوەتەوە، زۆرێك لەو بەرپرسانەی یەكگرتوو كە پۆستی حكومی و پەرلەمانیان وەرگرتووە، دوای تەواو بوونی كارەكانیان و زامنكردنی سەرچاوەی بژێوی باش، لە كاری حزبی كشاونەتەوە خەریكی بازرگانین، یاخود وازیان لە حزب هێناوەو چونەتە ناو حزبی ترەوە.  • یەكلاینەكردنەوەی هێڵی كاركردنی حزب لەنێوان كاری بانگخوازیی‌و كاری سیاسیدا، یاخود نەتوانراوە هەردوو بوارەكە وا لێبكرێت لەیەك بازنەو لەچوارچێوەی بەرژەوەندی حزبەكەدا بسوڕێنەوە، وەك ئەمە نەكراوە، نەتوانراوە ئەو دوو كایەیە بەتەواوەتی لەیەكتری جیابكرێتەوە. • یەكێك لە روخسارە گەشەكانی یەكگرتوو هاوسەنگی بنكەی جەماوەریەتی لە هەردوو زۆنی سەوزو زەرد (بادینان)، یەكگرتوو لەپێناو پاراستنی ئەم هاوسەنگییەدا قوربانی زۆری داوە، بەڵام بەقەبارەی قوربانییەكانی، دەستكەوتی سیاسی نەچینوەتەوە، سەركردەكانی ئەو حزبە نەیانتوانیوە وەك پێویست سود لەم خاڵی هێزە وەربگرن. • لاوازی بنكەی جەماوەری یەكگرتوو لە هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان، ئەمە لە حاڵێكدایە تەواوی سەنگی سەركردایەتی یەكگرتوو و راگەیاندنەكەی لەو شارەدایە. • لاوازی گوتاری ئیعلامی یەكگرتوو ئیسلامی، ئەمە لە حاڵێكدایە كە زۆرینەی ئەو میدیاكارانەی ئێستا میدیای لایەنە سیاسییەكانی تر بەرێوەدەبەن، لە كارگەكەی یەكگرتووەوە بەرهەمهێنراون. • یەكگرتوو لەسەرەتای دامەزراندنییەوە خاوەنی تۆڕێكی رێكخستنی بەهێز بوو كە كاری لەسەر خێزان دەكرد، ئەم ساڵانەی دوایی لەم بوارەشدا پاشەكشەی كردووە. • لەڕووی ئابوری‌و سەرچاوەی داراییەوە دوای 25 ساڵ تەمەن، هێشتا نەیتوانیوە ئابورییەكی خۆبەڕێوەبەر دروستبكات، لەسەرەتای درووستبونییەوە یەكگرتوو سودی لە كۆمەكی رێكخراوە خێرخوازییەكانی وڵاتانی دەرەوە وەردەگرت، لەدوای راگەیاندنی جیهانی "شەری تیرۆر"ەوە، زۆرێك لەو سەرچاوە داراییانەی لەدەستداوە، ئەوەش بەهۆی سەختی حەواڵەی دارایی رێكخراوە ئیسلامییەكانەوە، كۆكردنەوەی ئابونەوە لە كادرانی حزب، سەرچاوەیەكی سەرەكی داهاتی یەكگرتوو بووە، ئەم سەرچاوەیەش ئێستا لاواز بووە. • یەكلانەبوونەوەی سیاسەتی یەكگرتوو لەگەڵ یەكێتی‌و پارتی وەك دوو لایەنی دەسەڵاتدار، نەبوونی میكانیزمێكی روون بۆ روبەروبونەوەی گەندەڵی‌و پرسی چاكسازیكردن، بەجۆرێك وای لێهاتووە ئێستا خەڵك‌و دەنگدەر چاوەڕێی هیچ موفاجەئەیەكی سیاسی لە یەكگرتوو ناكات. • پێشكەش نەكردنی نمونەیەكی جیاواز لە كاری پەرلەمانی‌و حكومیدا. • سیاسەتی یەكگرتوو لەدوای دەركەوتنی ئۆپۆزسیۆنەوە، جۆرێك لە سەرلێشێوانی پێوە دیارە، ئەم حزبە پێگەی خۆی لەناو گەمە سیاسییەكاندا نادۆزێتەوە، هەمیشە چاوەڕێی تەواوبونی یاری ئەوانی تر دەكات، لەسەر بنەمای ئەوە بڕیار لەسەر رۆڵی خۆی دەدات. • یەكگرتوو لەسەرەتای دروستبوونییەوە وەكو درێژكراوەی رەوتی ئیخوان (اخوان المسلمین) نمایشكرد، بەمدواییانە لەم پرسەشدا دووچاری گێرمەو كێشە بووە، هەندێك داوای كۆتاییهێنان بەو ئەڵقەی پەیوەندییە لەگەڵ ئیخوان دەكەن، هەندێكی تر هێشتنەوەی پەیوەندی بە پێویست دەزانن، پابەندبوونی یەكگرتوو بە خەتی ئیخوانەوە لەسەر ئاستی پەیوەندییەكانی دەرەوە، ئەو حزبەی كۆت‌و بەند كردووە. • نەبوونی بەرچاوڕونی لەبارەی پێشهاتە سیاسییەكانی ناوخۆی هەرێمی كوردستان‌و عێراق‌و ناوچەكەوە یاخود وەكو ئەوەی ئەمڕۆ لە وتارەكەیدا سەلاحەدین محەمەد بەهادین وتی"واقیعە كوردییەكەمان باش نەخوێندوەتەوە". كۆنگرە‌و یەكگرتوو خاڵی سەركەوتن‌و گەشانەوەی یەكگرتوو لە كۆنگرە حزبیەكانیدایە، ئەم حزبە لەدوای راگەیاندنییەوە لە 6/2/1994وە تاوەكو ئێستا بەردەوام بەبێ دواكەوتنێكی زۆرو بەپێچەوانەی حزبەكانی ترەوە هەموو كۆنگرەكانی لەوادەی خۆیدا كردووە. لە كۆنگرەی شەشەمدا كە لە ساڵی 2012 بەڕێوەچوو، یەكگرتوو داهێنانێكی نوێی كرد، تەواوی كۆنگرەكەی بە پرۆسەی دەنگدانیشەوە بەشێوەی راستەوخۆ بۆ خەڵكی كوردستان پەخشكرد، ئەوە یەكەمجاربوو لە هەرێمی كوردستان حزبێك بەوشێوەیە ناكۆكی‌و بۆچونە جیاوازەكانی ناو كۆنگرەكەی بۆ خەڵك پەخشبكات، كۆنگرەی ئەمڕۆشی لە میدیاكەیەوە پەخش كرد، بەڵام هەندێكجار دەنگی پەخشە راستەوخۆكەی رادەگرت بەتایبەتیش لەكاتی رودانی ناڕەزایەتی ئەنداماندا.  ناكۆكیەكانی ناو یەكگرتوو بەشێوەیەكی كەم دەكەونە بەردەست میدیاكان، پتەویی رێكخستن‌و پەیكەری رێكخراوەیی یەكگرتوو وایكردووە ناڕازییەكان، نەتوانن بە ئاشكرا بۆ میدیاكان باس لە ووردەكاری بۆچوونە جیاوازەكان‌و كێشەو گرفتەكانی حزبەكەیان بكەن، رەنگە پابەندبوونی ئایینی‌و پەروەردەیی ئەو حزبە، پاڵنەری سەرەكی بێت لەم بوارەدا. هەر پرسی كۆنگرەدا یەكگرتوو لە كۆنگرەی شەشەمی خۆیدا رەچەشكێنیەكی تری كرد، كاتێك بۆ یەكەمجار لە دوای راگەیاندنییەوە، سەلاحەدین محەمەد بەهادینی لە ئەمیندارێتی حزب لابرد، بەڵام لەم رەچەشكێنیەدا شكستی هێنا‌و دوای چوار ساڵ جارێكی تر سەلاحەدین بەهادین گەڕایەوە بۆ ترۆپكی حزب، لەماوەی (25) ساڵی تەمەنی یەكگرتوودا (21) ساڵی سەلاحەدین بەهادین ئەمیندار بووە‌و تەنیا بۆ ماوەی چوار ساڵ ئەو پۆستەی جێهێشتووە كە (محەمەد فەرەج) ئەو چوار ساڵەی بەڕێوەبردووە. دۆخی سەختی دارایی حزب، تەوەری سەرەكی‌و ئاشكرای كۆنگرەی هەشتەمی یەكگرتوو بوو، هەردوو كاندیدە سەرەكییەكە پرۆژەی خۆیان بۆ رزگاركردنی حزب لە قەیرانی دارایی خستەڕوو، سەلاحەدین محەمەد بەهائەدین وتی:" یەكێك لە گرفتە بەردەوامەكانی ئێمە مەسەلەی داراییە، بڕیارمانوایە لەم خولەی داهاتوودا گەورەترین ئیش لەسەر مەلەسەی دارایی‌و وەبەرهێنان‌و جوڵەی ئابوری بكەین"، ئەبوبەكر كاروانی-یش وەكو كاندیدی پۆستی ئەمیندار زیاتر جەختی لەسەر دۆخی دارایی حزب كردوو وتی:" ئەولەویەتی سەركردایەتی‌و ئەمینداری گشتی داهاتوو ئەبێت دروستكردنی ژێرخانێكی ئابوری بێت.. ناكرێت حزبێك هەتاسەر لەسەر یارمەتی ئەملاوئەولا بژی". كاروانی لەبارەی چۆنیەتی چارەسەری قەیرانی دارایی پێشنیازێكی خستەڕوو، پێشنیازەكە بەرووی دیارینەكردووە كە چۆن حزب لە قەیرانی دارایی رزگار دەكرێت، تەنیا دەڵێ" لە مەسەلەی مادیدا ئێمە ئەبێت ماوەیەك هەندێك ئازار تەحەمول بكەین، یەكگرتوو زۆر كێرڤی لە مەلەسەی ماڵیدا هاتوەتە خوارەوە.. بەدوو قۆناغ مەسەلەی مالی چارەسەربكەین: قۆناغی یەكەم/ بە سودوەرگرتن لە حەجمی تەنزیمی یەكگرتوو، بە دووبارە رێكخستنەوەی یەكگرتوو، یەكگرتوو وا لێبكەین ئەگەر كەسێك یەك فلسی پێنەدا، یەكگرتوو نەكەوێت. قۆناغی دووەم/ ژێرخانێكی ئابوری حەقیقی بۆ ئەم حزبە دروستبكەین، ئەوە وردەكاری زۆرە، ناڕۆین بۆ وردەكارییەكە". یەكێك لە پرسە كێشە لەسەرەكانی تری كۆنگرەی هەشتەمی یەكگرتوو، بابەتی جیاكردنەوەی بانگەوازی ئاینیی (دەعوە)یە لە سیاسەت، هەردوو كاندیدەكە قسەی خۆیان لەوبارەیەوە كرد، بەڵام هیچ بڕیارێكی كۆتایی نەدراوە. كۆنگرەی هەشتەمی یەكگرتوو، بەبەشداری (900) ئەندام بەڕێوەدەچێت، تێیدا لە كۆی (43) ئەندام، كۆنگرە (27) ئەندامی سەركردایەتی هەڵدەبژێردرێت، ( 16) بەرپرسی مەڵبەند راستەوخۆ دەبنە ئەندامی سەركردایەتی. میدیای فەرمی یەكگرتوو، بەمشێوەیە كورتەی چیرۆكی (7) كۆنگرەی رابردووی حزبەكەی گێڕاوەتەوە: كۆنگرەی یەكەم یەكگرتوو لە هەوڵی بەستنی كۆنگرەی یەكەمدابوو لە (مانگی 1/1994)، بەڵام بەهۆی شەڕی ناوەخۆوە نەتواندرا كۆنگرەكە لە كات‌و شوێنی خۆی ببەسترێت، ئەوە بوو رێكخستنەكانی دابەشكرد بۆ (9) بازنەی هەڵبژاردن كەلە (727) ئەندام پێكهاتبوون. لە هەر ناوچەیەك كاندیدی خۆیان هەڵبژارد كە ژمارەی هەڵبژێردراوەكان (131) كەس بوو لە هەرچوار پارێزگای كوردستان (سلێمانی و هەولێر و دهۆك و كەركوك)، لە دوو كۆنفرانسی جیادا كە لە هەولێر و سلێمانی بەستران، (15) ئەندام و (3) یەدەك بۆ شورای یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان هەڵبژێردران. بەڵام ئیعلانكردنی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كەوتە (6/2/1994)وە. كۆنگرەی دووەم پاش بەڕێوەچوونی كۆنفرانسەكانی رێكخستن لە سەرجەم مەڵبەندەكانی شارەكانی كوردستان، رۆژی (20/8/1996) دەستنیشانكرا بۆ ئەوەی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كۆنگرەی دووەمی خۆی ببەستێت، ئەوەبوو لە شاری هەولێر (هۆڵی میدیا) دیاریكرا بۆ بەڕێوەچوونی كۆنگرە، كە سێ رۆژی خایاندو ژمارەی ئەندامانی كۆنگرەش لە (250) كەس پێكهاتبوو، كە (20) ئەندام بۆ شورای ناوەندی یەكگرتوو دەرچوون، لە دوای ڕاپەرین بۆ یەكەمجار لە كۆنگرەی حیزبەكانی كوردستان رێكخراوی یەكگرتووی خوشكانی ئیسلامی كوردستان توانی بە (3) ژن بگەنە پلەی ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتوو. كۆنگرەی سێیەم بۆ كۆنگرەی سێیەمی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان رۆژی (3/9/1999) دەست نیشانكرا لە شاری هەولێر بەڕێوەبچێت، بۆ تاوتۆی كارەكانی كە تەواوی ژمارەی ئەندامانی كرنگرە (350) كەس بوو، كە (84) ئەندام كۆنگرە خۆیان پاڵاوت بۆ ئەوەی دەنگ بۆ (25) كەس بدەن بۆ هەڵبژاردنی شورای ناوەندی، دواتر زیادكرا بۆ (30) ئەندام كە (3) ئەندامیان ژن بوو. كۆنگرەی چوارەم لە كۆنگرەی چوارەمدا ئامادەكارییەكان بۆ ماوەیەك دواكەوت بەهۆی گۆڕانكاریەكانی ناوچەكە، بەتایبەتی شەڕی ئەمریكا لەگەڵ ڕژێمی حیزبی بەعس و گۆڕینی سیستەمی دەسەڵاتی سیاسی لە عێراق، ئەم گۆڕانە گەورەیە نەبووە كۆسپ بۆ ئەوەی كۆنگرەی چوارەمی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان نەبەسترێت، ئەوەبوو رۆژی سێ شەممەی بەرواری (30/4/2005) شاری هەولێر دەست نیشانكرا بۆ بەستنی كۆنگرە. ژمارەی ئەندامانی كۆنگرەی چوارەم (490) كەس بوو كە (35) یان بە ئەندامی شورای ناوەندی هەڵبژێردران، لەم كۆنگرەیەدا رێژەی ژنان زیادیكرد بۆ (5) ئەندامی شواری ناوەندی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان. كۆنگرەی پێنجەم بۆ بەڕێوەچوونی كۆنگرەی پێنجەم رۆژی (1/5/2008) شاری هەولێر دەست نیشانكرا، كە ژمارەی ئەندامانی كۆنگرە (538) كەس بوو، هەر لەم كۆنگرەیەدا بڕیاردرا ناوی شورای ناوەندی بگۆڕدرێت بۆ سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كە (79) كەس لە برایان و خوشكان خۆیان پاڵاوت (35) كەس بوونە ئەندامی سەركردایەتی.  لەم كۆنگرەیەدا رێژەی ژنان (5) لە ئەندامی سەركردایەتی بوون و (3) یان لە مەكتەبی سیاسی یەكگرتوو بوون. كۆنگرەی شەشەم كۆنگرەی شەشەم خاڵی وەرچەرخانی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەماوەی كاری نهێنی و (18) ساڵی ئیعلانكردنیدا ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (سەلاحەدین محەممەد بەهائەدین) بڕیاری خۆ نەپاڵاوتنەوەی دا بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی لەم كۆنگرەیەدا، چونكە سستمی كۆتا جێگیر كرا بۆیە (9) ژن لەسەركردایەتی (پێنجیان بەدەنگی خۆیان سەركەوتن)و (سێ)یان لەمەكتەبی سیاسی بوون و (دوانیان) بەدەنگی خۆیان سەركەوتن). لە دەستەی باڵاش دوو ژن دەرچوون چونكە كۆتا هەبوو لە (9) ئەندام (دوانیان) ژن بوو. بۆ كۆنگرەی شەشەم بڕیاردرا لە شاری هەولێر رۆژی سێ شەممە بەرواری (1/5/2012) بە ئامادەبوونی (750) ئەندام كۆنگرە كارەكانی خۆی بەرێوەبردو هەڵبژاردن بۆ (35) ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتوو كرا، هەر لەم كۆنگرەیەدا رێژەی ژنان بۆ (9) ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەرزبویوە. كۆنگرەی حەوتەم كۆنگرەی حەوتەم لەڕۆژانی ( 28-29 ) /5 / 2016 لەشاری هەولێر بەئامادەبونی ( 1127 ) ئەندام بەسترا. لەو كۆنگرەدا ئەمینداری پێشوی یەكگرتوو (سەڵاحەدین محەمەد بەهائەدین) لەسەر داوای یەكگرتووەكان ئامادەیی دەربڕی جارێكی دیكە خۆی بپاڵێوێتەوە بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی، ئەوەبوو لەناو هۆڵی كۆنگرە بەڕێزیان خۆی پاڵاوت بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی، لەبەرامبەردا ئەمینداری گشتی ئەوكات مامۆستا (محمد فەرەج) وەك ڕێزو تەقدیرێك بۆ خۆپاڵاوتنەوەی (سەڵاحەدین محەمەد بەهائەدین)، بەشێوەیەكی ئارەزومەندانە لەناو هۆڵی كۆنگرە رایگەیاند كە خۆی ناپاڵێوێتەوە بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی، بەمشێوەیە (سەلاحەدین محەمەد بەهائەدین) جارێكی تر لەكەش و هەوایەكی برایانەدا بەئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی هەڵبژێردرایەوە. لە كۆنگرەی حەوتەم (35) ئەندامی سەركردایەتی هەڵبژێردران، (9) ئەندامیان لە ژنان بوون، هەروەها (9) ئەندامیش بۆ دەستەی باڵای بەدواداچوون هەڵبژێردران كە (2) ئەندامیان ژن بوون.

درەو میدیا: سبەینێ یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بە ئامادەبوونی ( 900) ئەندام هەشتەمین كۆنگرەی خۆی دەبەستێت، لە كۆنگرەی سبەینێدا هەڵبژاردن بۆ (27) ئەندامی سەركردایەتی ئەو حزبە دەكرێت لە كۆی ( 43) ئەندامی سەركردایەتی كە ( 16) بەرپرسی مەڵبەند راستەوخۆ دەبنە ئەندامی سەركردایەتی. لە كۆنگرەی هەشتەمدا هەریەك لە ( سەڵاحەدین بەهادین و ئەبوبەكر كاروانی) كێبەركێ دەكەن بۆ بەدەستهێنانی پۆستی ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان، كە لەدوای درووستبونی یەكگرتووە وە لە ساڵی 1994 سەڵاحەیدن بەهادین ئەمینداری ئەو حزبەیە جگە لە یەك خول كە ( محەمەد فەرەج) ئەمیندار بوو.  كۆنگرەی هەشتەم بۆ یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان جیاوازە كە لەدوای شكستی گەورەی ئەو حزبە دێت لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە رێژەی دەنگو كورسیەكانی ( 50%) كەمیكرد، لە هەڵژاردنی 2013ی پەرلەمانی كوردستان یەكگرتوو ( 186 هەزارو 741) دەنگی بەدەستهێنابوو لەگەڵ ( 10 ) كورسی پەرلەمانی كوردستان بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018دا ( 79 هەزارو 434 ) دەنگی بەدەستهێنا لەگەڵ ( 5) كورسی.  یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بە چالاكترین حزبی سیاسی هەرێمی كوردستان دادەنرێت لە بەستنی كۆنگرەدا لە (25) ساڵی تەمەنیدا هەشتەم كۆنگرە دەبەستێت، ووردەكاری حەوت كۆنگرەی رابردووی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كە لە سایتی فەرمی ئەو حزبەدا بڵاوكراوەتەوە: كۆنگرەی یەكەم یەكگرتوو لە هەوڵی بەستنی كۆنگرەی یەكەمدابوو لە (مانگی /1/1994)، بەڵام بەهۆی شەڕی ناوەخۆوە نەتواندرا كۆنگرەكە لە كات و شوێنی خۆی ببەسترێت، ئەوە بوو رێكخستنەكانی دابەشكرد بۆ (9) بازنەی هەڵبژاردن كەلە (727) ئەندام پێكهاتبوون. لە هەر ناوچەیەك كاندیدی خۆیان هەڵبژارد كە ژمارەی هەڵبژێر دراوەكان (131) كەس بوو لە هەرچوار پارێزگای كوردستان (سلێمانی و هەولێر و دهۆك و كەركوك)، لە دوو كۆنفرانسی جیادا كە لە هەولێر و سلێمانی بەستران (15) ئەندام و (3) یەدەك بۆ شورای یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان هەڵبژێردران. بەڵام ئیعلانكردنی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كەوتە بەرواری (6/2/1994) كۆنگرەی دووەم .. پاش بەرێوەچوونی كۆنفرانسەكانی رێكخستن لە سەرجەم مەڵبەندەكانی شارەكانی كوردستان بەرواری (20/8/1996) دەست نیشانكرا بۆ ئەوەی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كۆنگرەی دووەمی خۆی ببەستێت، ئەوەبوو لە شاری هەولێر هۆڵی میدایا دیار كرا بۆ بەرێوەچوونی كۆنگرە، كە سێ رۆژی خایاند و ژمارەی ئەندامانی كۆنگرەش لە (250) كەس پێكهاتبوو كە (20) ئەندام بۆ شورای ناوەندی یەكگرتوو دەرچوون، لە دوای ڕاپەرین بۆ یەكەمجار لە كۆنگرەی حیزبەكانی كوردستان رێكخراوی یەكگرتووی خوشكانی ئیسلامی كوردستان توانی بە (3) ژن بگەنە پلەی ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان. كۆنگرەی سێیەم .. بۆ كۆنگرەی سێیەمی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەرواری (3/9/1999) دەست نیشانكرا لە شاری هەولێر بەرێوەبچێت، بۆ تاوتۆی كارەكانی كە تەواوی ژمارەی ئەندامانی كرنگرە (350) كەس بوو، كە (84) ئەندام كۆنگرە خۆیان پاڵاوت بۆ ئەوەی دەنگ بۆ (25) كەس بدەن بۆ هەڵبژاردنی شواری ناوەندی، دواتر زیادكرا بۆ (30) ئەندام كە (3) ئەندامیان ژن بوو. كۆنگرەی چوارەم .. لە كۆنگرەی چوارەمدا ئامادەكاریەكان بۆ ماوەیەك دواكەوت بە هۆی گۆڕانكاریەكانی ناوچەكە بەتایبەتی شەڕی ئەمریكا لە گەڵ ڕژێمی حیزبی بەعس و گۆڕینی سیستەمی دەسەڵاتی سیاسی لە عێراق، ئەم گۆڕانە گەورەیە نەبووە كۆشپ بۆ ئەوەی كۆنگرەی چوارەمی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان نەبەسترێت ئەوەبوو رۆژی سێ شەممەی بەرواری (30/4/2005) شاری هەولێر دەست نیشانكرا بۆ بەستنی كۆنگرە. ژمارەی ئەندامانی كۆنگرەی چوارەم (490) كەس بوو كە (35) یان بە ئەندامی شورای ناوەندی هەڵبژێردران، لەم كۆنگرەیەدا رێژەی ژنان زیادیكرد بۆ (5) ئەندامی شواری ناوەندی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان. كۆنگرەی پێنجەم .. بۆ بەرێوەچوونی كۆنگرەی پێنجەم بەرواری (1/5/2008) شاری هەولێر دەست نیشانكرا، كە ژمارەی ئەندامانی كۆنگرە (538) كەس بوو، هەر لەم كۆنگرەیەدا بڕیاردرا ناوی شورای ناوەندی بگۆڕدرێت بۆ سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كە (79) كەس لە برایان و خوشكان خۆیان پاڵاوت (35) كەس بوونە ئەندامی سەركردایەتی. لەم كۆنگرەیەدا رێژەی ژنان (5) لە ئەندامی سەركردایەتی بوون و (3) یان لە مەكتەبی سیاسی یەكگرتوو بوون. كۆنگرەی شەشەم .. كۆنگرەی شەشەم خاڵی وەچەرخانی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە ماوەی كاری نهێنی و (18) ساڵی ئیعلانكردنیدا ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان  (سەلاحەدین محەممەد بەهائەدین) بڕیاری خۆ نەپاڵاوتنەوەی دا بۆپۆستی ئەمینداری گشتی، لەم كۆنگرەیەدا چونكە سستمی كۆتا جێگیر كرا بۆیە (9) ژن لەسەركردایەتی (پێنجیان بەدەنگی خۆیان سەركەوتن) و (سێ)یان لەمەكتەبی سیاسی بوون و (دوانیان) بەدەنگی خۆیان سەركەوتن). لە دەستەی باڵاش دوو ژن دەرچوون چونكە كۆتا هەبوو لە (9) ئەندام (دوانیان) ژن بوو. بۆ كۆنگرەی شەشەم بڕیاردرا لە شاری هەولێر رۆژی سێ شەممە بەرواری (1/5/2012) بە ئامادەبوونی (750) ئەندام كۆنگرە كارەكانی خۆی بەرێوەبرد و هەڵبژاردن بۆ (35) ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتوو كرا، هەر لەم كۆنگرەیەدا رێژەی ژنان بۆ (9) ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەرزبویوە. كۆنگرەی حەفتەم .. كۆنگرەی حەوتەم لەڕۆژانی ( 28-29 ) /5 / 2016 لەشاری هەولێر بەئامادەبونی ( 1127 ) ئەندام بەسترا. لەو كۆنگرەدا ئەمینداری پێشوی یەكگرتوو ( سەڵاحەدین محەمەد بەهائەدین ) لەسەر داوای یەكگرتووەكان ئامادەیی دەڕیڕی جارێكی دیكە خۆی بپاڵێوێتەوە بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی ، ئەوەبوو لەناو هۆڵی كۆنگرە بەڕێزیان خۆی پاڵاوت بۆپۆستی ئەمینداری گشتی ، لەبەرامبەردا ئەمینداری گشتی ئەوكات مامۆستا ( محمد فەرەج) وەك ڕێزو تەقدیرێك بۆ خۆپاڵاوتنەوەی ( سەڵاحەدین محەمەد بەهائەدین ) ، بەشێوەیەكی ئارەزومەندانە لەناو هۆڵی كۆنگرە ڕایگەیاند كەخۆی ناپاڵێوێتەوە بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی ، بەم شێوەیە ( سەڵاحەدین محەمەد بەهائەدین ) جارێكی تر لەكەش و هەوایەكی برایانەدا بەئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی هەڵبژێردرایەوە. لەكۆنگرەی حەوتەم ( 35) ئەندامی سەركردایەتی هەڵبژێردران ، ( 9 ) ئەندامیان لە ژنان بوون ، هەروەها ( 9 ) ئەندامیش بۆ دەستەی باڵای بەدواداچوون هەڵبژێردران كە ( 2) ئەندامیان ژن بوون. بۆ كۆنگرەی هەشتەم .. بەم شێوەیە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەماوەی ( 25 ) ساڵی ڕابردویدا ( 7 ) كۆنگرەی  ئەنجامداوە و ئێستاش كە لە مانگی 12/ی ساڵی 2019 دا هەموو ئامادەكاریەكانی تەواو كردووە بۆ ئەنجامدانی كۆنگرەی هەشتەمی  كە ( 900) ئەندام بەشداری تێدا دەكەن لە كۆنگرەی سبەینێدا هەڵبژاردن بۆ (27) ئەندامی سەركردایەتی ئەو حزبە دەكرێت لە كۆی ( 43) ئەندامی سەركردایەتی كە ( 16) بەرپرسی مەڵبەند راستەوخۆ دەبنە ئەندامی سەركردایەتی.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف دەرەنجامی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی، پارتی نیگەران كردووە، كۆنگرە دەنگی بەوانە بەخشی پارتی ناوی لێنابوون "گروپی 16ی ئۆكتۆبەر" كە زۆربەیان پیاوانی ئەمنین، كۆنگرەی چوارەم بۆ قادر عەزیزو هاوڕێكانی سەركەوتن‌و بۆ "هاودید"‌و "گۆڕانخواز"ەكانی پێشتر بە شكست كۆتایی هات، جەلال تاڵەبانی لەسەرەتای دروستكردنی یەكێتیدا نامیلكەی "یەكێتی نیشتمانی بۆ ؟"ی نوسی، ئێستا پرسیارەكە ئەوەیە "یەكێتی نیشتمانی بەرەو كوێ ؟"، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا زانیاری ورد لەبارەی دەرەنجامەكانی كۆنگرەی چواری یەكێتی بڵاودەكاتەوە.  دوای (5 ساڵ) دواكەوتن، دواجار یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆنگرەی چوارەمی خۆی گرێدا، كۆنگرەیەك كە ناكۆكی لەسەر ئەنجامەكانی دروستبووە‌و دیارنییە دواجار كەشتییەكەی یەكێتی دەگەیەنێتە كەنار، یاخود لە رابردوو زیاتر حزبەكە پەرتپەرت دەكات. كۆنگرە لەژێر چاودێری دژەتیرۆردا كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی لەژێر چاودێری توندوتۆڵی دەزگای زانیاری‌و هێزەكانی دژە تیرۆردا بەڕێوەچوو، كە ئەو دوو دامەزراوەیە لەلایەن دوو براوە سەرپەرەشتی دەكرێن‌و بەڕێوەدەبرین كە بریتین لە هەریەكە لە (لاهور شێخ جەنگی)‌و (پۆڵات شێخ جەنگی). دەستوەردانی بەهێزی دەزگای زانیاریو دژەتیرۆر، كۆنگرەی لە ئەگەری دەستوەردانی دەرەكی‌و تەقینەوەی كێشە ناوخۆییەكانی حزب پاراست، بەڵام لایەنە نەرێنییەكەی ئەوەیە هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی دەڵێن ئەو دوو دامەزراوە ئەمنییە لایەنگیرییان كردووە لەنێوان جەمسەرەكانی یەكێتیدا، بەدیاریكراوی لەبەرژەوەندی جەمسەرەكەی لاهور شێخ جەنگی‌و ماڵباتی تاڵەبانیدا، ئەوە لە كاتێكدایە پێشتر رێككەوتن كراوە كۆمپانیایەكی بواری هەڵبژاردن لە دەرەوە بهێنرێت‌و بەشێوەیەكی بێلایەنانە سەرپەرەشتی پرۆسەكە بكات. لەبارەی رۆڵی هێزی ئەمنی تایبەتەوە لە كۆنگرەی چواردا، هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی بە (درەو میدیا)یان راگەیاند، بەرپرسانی ئەمنی لە شوێنی دەنگدان‌و تەنانەت لەكاتی جیاكردنەوەی دەنگەكانیش لە تەنیشت دادوەرەوە ئامادەبوون، بەڵام هیچ راپۆرتێكی پشتڕاستكراو لەبەردەستدا نییە لەبارەی ئەوەی ساختەكاری لە پرۆسەكەدا كرابێت، هەرچەندە هەندێك لە كاندیدە دەرنەچووەكان دەڵێن ئەوان دەرچوون‌و بە ساختەكاری خەڵكی تر لە شوێنیان دانراوە، یەكێك لەوانەی كە بانگەشەی روودانی ساختەكاری دەكات سامان گەرمیانی-یە كە بەرپرسی مەڵبەندی گەرمیانی یەكێتییە، سەرباری ئەمانە بەشێوەیەكی گشتی بەرپرسانی یەكێتی گلەیی لە باڵابوونی هەژموونی هێزە ئەمنییەكان بەسەر كۆنگرەكەدا دەكەن. كێ خاوەنی ماڵباتی تاڵەبانییە ؟ لە كۆنگرەی چوارەمدا ئەوانەی پاشگری تاڵەبانییان هەڵگرتبوو، یاخود ئەوانەی بەدیاریكراوی لەسەر ماڵباتی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی ئەژماردەكران‌و خۆیان بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی هەڵبژاردبوو، ژمارەیان (9) كەس بوو، ئەمە جگە لە (شاناز ئیبراهیم ئەحمەد) كە زیاتر لەسەر ماڵباتی ئیبراهیم ئەحمەد ئەژمار دەكرێت، نەك تاڵەبانی. لەناو تاڵەبانییەكاندا، لاهور شێخ جەنگی (برازای جەلال تاڵەبانی) درەوشایەوە، ئەو بوو بە خاوەنی دەنگی یەكەم لەسەر ئاستی كۆنگرە، لەكۆی دەنگی زیاتر لە (هەزار) كەس لە ئەندامانی كۆنگرە، (902) دەنگی بەدەستهێنا. لاهور شێخ جەنگی سەرباری ئەوەی خۆی دەنگی یەكەمی بەدەستهێنا، دۆستەكانیشی سەرخست بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی، بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لە كۆی (121) كەس كە بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە كۆنگرەی چوارەمدا هەڵبژێردراون، نزیكەی (70) كەسیان سەربە لاهور شێخ جەنگین، كە دەكاتە (58%)ی كۆی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی حزبەكە، واتە ئێستا زۆرینەی رەهای سەركردایەتی یەكێتی لەژێر كۆنترۆڵی دەزگای زانیاریدایە كە لاهور شێخ جەنگی سەرۆكایەتی ئەو دەزگایە دەكات. بافڵ تاڵەبانی كوڕە گەورەی جەلال تاڵەبانی، دەنگی سێیەمی لەسەر ئاستی كۆنگرە بەدەستهێنا، لەمەشدا ژمارەی دەنگەكانی لەگەڵ مەحمود سەنگاوی هاوتا بوو، بەپێچەوانەی لاهور شێخ جەنگییەوە، بافڵ تاڵەبانی هێندەی چاوی لەسەر سەركەوتنی خۆی بوو لە كۆنگرەكەدا، هێندە بایەخی بە سەرخستنی دۆستە نزیكەكانی نەدا، بەرزان ئەحمەد كوردە كە لەدوای مەرگی تاڵەبانی باوكەوە، پاڵپشتی لە بافڵ دەكرد، لە كۆنگرەدا سەرنەكەوت. بافڵ لە ئەنجومەنی سەركردایەتیدا پێگەی بەهێز نییە، بەڵام ئەمە لەتواناو پێگەی مەعنەوییەكەی ئەو وەكو كوڕە گەورەی تاڵەبانیی كەمناكاتەوە، ساڵی 2017 بەر لە رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، بافڵ كە هیچ پۆستێكی فەرمی لەناو یەكێتیدا نەبوو، لەكۆی نزیكەی 50 كەس لە ئەندامانی سەركردایەتی، ئیمزای (36) كەسی سەركردایەتی كۆكردەوە بۆ پاڵپشتیكردن لە رێككەوتنێك كە خۆی بەتەنیا‌و بێ ئاگاداری زۆرینەی سەركردایەتی یەكێتی، لەگەڵ حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق لەبارەی چارەنوسی كەركوكەوە ئیمزای كردبوو. كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی، خاوەندارێتی ماڵباتی تاڵەبانی لەنێوان بافڵ‌و لاهوردا دابەشكرد، ئەمە وایكردووە هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی پێشبینی ئەوە بكەن لە داهاتوودا ناكۆكی توند لەنێوان ئەو دوو ئامۆزایەدا لەسەر دەسەڵات‌و پێگەی سیاسی روبدات، هەندێكی تر رودانی ئەو جۆرە ناكۆكییانە بەدور دەزانن‌و پێیانوایە دواجار ئەو دوو كەسە لەسەر دەسەڵات‌و سەرچاوەی دارایی بەرژوەندی یەكتر دەپارێزن‌و بەگشتی جەمسەری ماڵباتی تاڵەبانی بۆ كۆنگرەی داهاتوو بەهێزتر دەكەن. كۆسرەت رەسوڵ‌و كوڕەكانی بەپێچەوانەی هەموو پێشبینییەكانەوە، لە كۆنگرەی چوارەمدا كۆسرەت رەسوڵ عەلی وەكو سیاسییەكی قاڵبووی ناو گەمەكانی یەكێتی، دوچاری پاشەكشێ هات. ئەو كە بە وریاییەوە یارییە سیاسییەكەی لەگەڵ تاڵەبانی‌و نەوشیروان مستەفا ئیدارە دەدات، ئێستا لەسەر دەستی كوڕو برازاكانی تاڵەبانی لەپێگە سیاسییەكەی دراوە. كۆسرەت رەسوڵ لە كۆنگرەی چوارەمدا توانی خۆی‌و دوو كوڕەكەی (شاڵاو و دەرباز)‌و هەندێك لە دۆستەكانی رزگار بكات‌و سەریان بخات بۆسەركردایەتی، بەڵام ئەمە لەچاو توانا بەهێزەكەی جارانی ئەودا كەمە‌و لەئاستی پێشبینی كەسە نزیكەكانیدا نییە، هەندێك دەڵێن كۆسرەت رەسوڵ بەبەراورد بە هاوتەمەنە سیاسییەكانی خۆی، لە كۆنگرەی چوارەمدا دەستكەوتی زیاتری چنیوەتەوە‌و ئەوەی كردوەیەتی كەم نییە‌و لەدۆخی ئێستای یەكێتیدا هەرئەوەندە دەكرێت.    بەرهەم ساڵح‌و هاودیدەكانی لاوازترین كارەكتەری كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی، سەرۆك كۆماری عێراق بەرهەم ساڵح بوو، ئەو بە تەزكیەی جەمسەرەكانی یەكێتی وەكو ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵبژێردرا، دۆستەكانیشی (ئەوانەی لە هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری ناوی لێنابوون هاودید) كەسیان سەرنەكەوتن بۆ سەركردایەتی. بەرهەم ساڵح هەر دوای ئەوەی هەڵبژاردنی خۆی بە "تەزكیە" بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی زامن كرد، كۆنگرەی یەكێتی بەجێهێشت‌و گەڕایەوە بۆ بەغداد، دۆستە هاودیدەكانی بەجێهێشت بۆ ئەوەی ئەندامانی كۆنگرە رقی جیابوەنەوە لە یەكێتی بەسەر ئەواندا بڕێژن، دڵشاد عەبدولڕەحمان یەكێك لە دۆستە هاودیدەكانی بەرهەم ساڵح، لە نوسینێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی هۆكاری سەرنەكەوتنی بۆ جیابونەوەكەیان لە یەكێتی دەگەڕێنێتەوە. بەرهەم ساڵح خۆی بە لاوازی بووە بە ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و پێگەی لایەنگرەكانیشی لە ئەنجومەنی سەركردایەتی لاوازە، بەڵام ئەم لاوازییە بەردەوام بووە بە پێگەی سیاسی بۆ ئەو. بەپێی زانیارییەكان، بەرهەم ساڵح تاوەكو كۆنگرەی داهاتووی یەكێتی، كاندیدی بەهێزی جەمسەرەكانە یە بۆ پۆستی سەرۆكایەتی یەكێتی‌و دوای وەرگرتنی پۆستەكەش هەوڵی راگرتنی هاوسەنگی دەدات لەنێوان جەمسەرە جیاوازەكاندا. كەركوكییەكان یەكلابونەوە لەدوای نەخۆشكەوتن‌و دواجار كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سەركردەی مێژوویی یەكێتی نیشتمانییەوە، لەناو یەكێتیدا جەمسەرێكی نوێ دەركەوت، كە ئەویش جەمسەری گروپی (كەركوكییەكان) بوو، ئەم گروپە پێكدێت لە سەركردە كەركوكییەكانی یەكێتی، لەوانە (ئاسۆ مامەند- رەفعەت عەبدوڵا- رزگار عەلی- رەوەند مەلا مەحمود- وەستا رەسوڵ)، لەدوای چونەدەرەوەی تاڵەبانی باوكەوە لە شانۆكە، ئەم گروپە بەردەوام پێگەیان بەهێز بووە‌و لەنێوان ماڵباتی تاڵەبانی‌و كۆسرەت رەسوڵدا پارسەنگیان راگرتووە‌و یەكلانەبونەتەوە بۆ هیچ لایەكیان. بەڵام لە كۆنگرەی چواردا كەركوكییەكان لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا كە زامنی پێگەی سیاسی خۆیان پێكرد، شكاندیانەوە بەلای ماڵباتی تاڵەبانیدا‌و لەگەڵ لاهور شێخ جەنگیی رێككەوتن. كەركوكییەكان لە ئەنجومەنی سەركردایەتی نوێی یەكێتیدا پێگەیان لە كۆسرەت رەسوڵ بەهێزترە، تا ئەو رادەیەی دەوترێت ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی بۆ قۆناغی داهاتوو لەژێر فەرمانی ماڵباتی تاڵەبانی‌و كەركوكییەكاندا دەبێت. گۆڕان‌و زەحمەتكێشان لە كۆنگرەی چواردا لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا، جگە لە هاودیدەكانی هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری كە بەمدواییە گەڕانەوە بۆ ناو یەكێتی، ئەو كارەكتەرە سیاسییانەی بزوتنەوەی گۆڕانیش كە گەڕانەوە بۆ ناو یەكێتی، دوچاری شكست هاتن. سەركەوت حەسەن ناسراو بە "سەركەوتی كوبە"‌و عوسمان بانیمارانی لە دیاترین ئەو سەركردانەی پێشتری بزوتنەوەی گۆڕان بوون خۆیان بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی كاندیدكرد‌و سەرنەكەوتن، سالار عەزیز-یش كە بەهەمان شێوە لە سەركردەكانی پێشتری گۆڕان بوو، لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا دەركەوت، بەڵام بەبێ وەرگرتنی هیچ پۆست‌و پلەیەكی حزبی كۆنگرەكەی بەجێهێشت. لەبەرامبەر "هاودید"‌و "هەڵسوڕاوان"دا، هاوڕێكانی قادر عەزیز لە حزبی زەحمەتكێشان، لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا زۆربەیان سەركەوتن بۆ سەركردایەتی، قادر عەزیز خۆی یەكێك لەوانە بوو كە لە 10 یەكەمەكەی كۆنگرە بوو، لەناو هاوڕێكانیشیدا (نەسروڵا سورچی‌و ئاسۆس عەلی) سەركەوتن. پارتی نیگەرانە پێنج رۆژ بەسەر بەستنی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا تێپەڕیوە، تائێستا پارتی دیموكرتی كوردستان بە فەرمی هیچ پیرۆزبایی‌و هەڵوێستێكی لەبارەی كۆنگرەی یەكێتییەوە رانەگەیاندووە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، سەركردایەتی پارتی نیگەرانە لە دەرەنجامەكانی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی، هێشتا بەتەواوەتی بۆی رون نەبووەتەوە سەنتەری دەسەڵاتی یەكێتی بۆ قۆناغی داهاتوو لای كێ دەبێت، بڕیاردراوە كەس هیچ هەڵوێستێك لەبارەی كۆنگرەوە رانەگەیەنێت، تا ئەو كاتەی سەركردایەتی پارتی خۆی راگەیەندراوێك لەوبارەیەوە بڵاودەكاتەوە. ئەوەی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی چاوەڕوانی نەدەكرد، لەناو یەكێتی رویدا، ئەوانەی ئەو ناوی لێنابوون "خیانەتكارانی 16ی ئۆكتۆبەر" لەناو یەكێتیدا دەنگی زۆرینەیان بەدەستهێنا‌و داهاتووی یەكێتی تاڕادەیەكی زۆر بۆ ئەوان یەكلابوەتەوە، ئێستا بارزانی درك بەوە دەكات لە ریفراندۆمەكەی 2017دا ئەوەی لەناو یەكێتی لەگەڵ ئەو بووە، تەنیا چەند سەركردەیەك بووە نەك تەواوی پێگەی جەماوەری یەكێتی. بارزانی پێشتر لە چەندین بۆنەدا بە سەركردەكانی حزبەكەی وتووە كاركردن لەگەڵ "جەماعەتی 16ی ئۆكتۆبەر" سەختە، بەڵام ئێستا دەبێت رێز لە ئەمری واقیع بگرێت، ئەگەر نا دەبێت لەڕێگەی دۆستەكانییەوە لەناو یەكێتی هەوڵی گۆڕینی ئەو واقیعە بدات كە كۆنگرە دروستیكردووە، ئەمە داهاتوو دەریدەخات بارزانی كلیك لەسەر كام یەكە لە بژاردەكان دەكات.  كۆمپانیای نۆكان هەستایەوە لە كۆنگرەی چوارەمدا جەمسەرێكی سیاسی لەناو یەكێتیدا دەركەوت كە پێشتر تەنانەت دوای نەخۆشكەوتن‌و كۆچی دوایی تاڵەبانیش بوونی نەبوو، جەمسەری كۆمپانیای نۆكان‌و ئیدارەی گشتی یەكێتی، كە دلێر سەید مەجید سەرۆكایەتی دەكات، ئەو پیاوەی هەندێك ناویان لێنابوو "قاسەكەی یەكێتی"‌و هەندێكی تر پێیان دەوت "پیاوی پارەكە". دلێر سەید مەجید كە دۆستە كۆنەكانی تاڵەبانی‌و كلیلی قاسەكەی یەكێتی بوو، لەدوای نەخۆشكەوتنی تاڵەبانییەوە لە پێگەكەی درا، ئەو ئیتر وەكو پێشتر لەسەر گۆڕەپانەكەی یەكێتی بەدی نەدەكرا، بەڵام لە كۆنگرەی چوارەمدا بەهێزەوە گەڕایەوە. دلێری سەید مەجید كە پێشتر هیچ پلەیەكی حزبی نەبوو، لەم كۆنگرەیەدا بوو بە ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی، سەرباری خۆی چەند كەسێك لە هاوڕێ‌و هاوكارەكانی كۆمپانیای (نۆكان)ی سەرخست، لەوانە (سالار عومەر نوری- سالاری ئیدارەی گشتی)، (پەروین بابەكر)‌و (شوانە قادر- شوانەی نۆكان)‌و (جەزا سەید مەجید- برای دلێر سەید مەجید خۆی)‌و (شێخ ئەحمەدی نۆكان). دلێری سەید مەجید لە براوەكانی كۆنگرەی چوار بوو، پێگەی سیاسی خۆی‌و هەندێك لە هاوڕێكانی كۆمپانیای نۆكانی گەڕاندەوە، بەڵام دیارنییە ئاخۆ ئابورییە بەهێزەكەی جارانی یەكێتی دەگەڕێننەوە ژێر دەستی خۆیان كە رۆژگارێك كۆنترۆڵیان كردبوو یاخود نا.   یەكێتی بەرەو كوێ ؟ جەلال تاڵەبانی لەسەرەتای دروستكردنی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا بۆ رونكردنەوەی ئامانجی دروستكردنی حزبە نوێیەكە كتێبێكی نوسی بەناوی "الاتحاد الوطنى لماذا" واتە (یەكێتی نیشتمانی بۆ ؟)، دوای كۆنگرەی چوار ئیتر ئێستا پرسیارەكە ئەوەیە "یەكێتی نیشتمانی بەرەو كوێ ؟". كۆنگرەی چوار كۆتایی هات، بەڵام هێشتا یەكێتی نەبووە بە خاوەنی پەیڕەوێكی روونی ناوخۆ، بەپێچەوانەی رێسای باوی كۆنگرەی حزبەكان، لە كۆنگرەی یەكێتیدا، پەیڕەوی ناوخۆ تەنیا چەند بڕگەیەكی پەسەندكراوە‌و بەشە زۆرەكەی كە تایبەتە بە دەسەڵاتی ئۆرگانە سەرەكییەكان، بەجێهێڵدراوە بۆ ئەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵبژێردراو بڕیاری لەسەر بدات. واتە ئێستا دیارنییە سەنتەری دەسەڵات‌و بڕیاری سیاسی یەكێتی لای كام یەكێك لە ئۆرگانەكانە، ئەنجومەنی باڵای سیاسی كە كۆسرەت رەسوڵ سەرۆكایەتی دەكات‌و ئەندامەكانی پێكهاتووە لە مەكتەب سیاسییە كۆنەكان (مەلا بەختیار- حاكم قادر- ئەرسەلان بایز- عەدنان موفتی- دلێر سەید مەجید- هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد- عومەر فەتاح) خۆیان بە سەنتەری بڕیار دەزانن، لەبەرامبەردا سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی‌و سەرۆكی یەكێتی‌و ئەندامانی ئەنجومەنی جێبەجێكردن‌و بەرپرسی مەكتەبەكان هەن كە تائێستا دروست نەكراون‌و دەسەڵاتەكانیان دیاری نەكراوە. بەشێوەیەكی گشتی رەشنوسی پەیڕەوەكە‌و ئەوەی لە پشتەوە رێككەوتنی لەسەر كراوە، جۆرێكە لە دابەشكردنی دەسەڵات لەنێوان جەمسەرەكانی یەكێتی، نەك كۆكردنەوەی دەسەڵات‌و ناوەندی بڕیار لە بازنەیەكدا، ئەمەش هەمان ئەو گرفتەیە كە یەكێتی لەدوای نەخۆشكەوتن‌و كۆچی دوایی تاڵەبانییەوە بەدەستییەوە دەناڵێنێت. پێشبینی جۆراوجۆر بۆ داهاتوو یەكێتی هەیە لەبەر رۆشنایی ئەنجامەكانی كۆنگرەی چوارەمدا، هەندێك دەڵێن ئەو گەنجانەی كە بەشێوەیەكی كتوپڕ سەركەوتوون بۆ سەركردایەتی، بێ ئەزموونن لە ئیدارەدانی سیاسەت لەناوخۆ‌و ناوچەكەدا، رەنگە یەكێتی دوچاری هەڵدێر بكەنەوە، هەندێكی تر بەپێچەوانەوە بیر دەكەنەوە، دەڵێن یەكێتی خوێنێكی تازە بەناو جەستەیدا هاتوچۆ دەكات، ئەم خوێنە تازەیە یەكێتی دەگەڕێنێتەوە بۆ سەردەمی زێڕێن. ئەمە لەكاتێكدایە كۆنگرەی چوارەم نەیتوانی بەتەواوەتی ململانێی نێوان گەنج‌و پیر لەناو یەكێتیدا بەلادا بخات‌و پیرەكان كە لە ئەنجومەنەكەی كۆسرەت رەسوڵدا كۆبونەتەوە چاوەڕوانی دەكرێت لە داهاتوودا مانوڕی سیاسی بكەن بۆ گێڕانەوە پێگە لەدەستچووەكەیان لە كۆنگرەی چوارەمدا. بەشێوەیەكی گشتی ئەوە دەردەكەوێت، كۆنگرەی چوارەم چارەنوسی یەكێتی داوەتە دەست پیاوە ئەمنییەكان، ئەوانەی لەگەڵ پارتی مامەڵەی سیاسییان كرد، لەپێگەیان درا، ئەمانەش هەمووی لەو گۆڕانكارییانەن كە كاریگەرییان لەسەر سیاسەتی داهاتووی یەكێتی دەبێت.

راپۆرتی: سەرتیپ وەیسی كەریم  لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا، پارەو هێز رۆڵی خۆیان گێرا لە یەكلاكردنەوەو سەركەوتنی كاندیدەكاندا، لاهور شێخ جەنگی كۆنگرەی بە قازانجی خۆی شكاندەوە، بەشێك لە كارەكتەرە نزیكەكانی باڤڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی دەرنەچوون، باڵی كۆسرەت رەسوڵ لەروی پێگەو قورساییەوە لاواز بوون، پەڕو باڵی نزیكەكانی بەرهەم ساڵح كرا، كەركوكیەكان و نزیكەكانی دلێری سەید مەجید لەدوای لاهور تاڵەبانی سەركەوتووەكانی ناو كۆنگرەبوون، ئەوانەی پێیاندەوترا "ریفراندۆمچی" دۆراوی كۆنگرەبوون، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی قاعیدەی یەكێتی بە تەواوی لە دژی سیاسەتەكانی پارتی بیردەكەنەوە. لە دوای راگەیاندنی ئەنجامەكانی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیی هاوكێشەكان بەم شێوەی خوارەوەی لێهاتووە : * باڵی ماڵی مام جەلال گۆڕدرا بە باڵی بنەماڵەی شێخ جەنگی بە سەرۆكایەتی لاهور شێخ جەنگی، چونكە بەپێی ئەنجامەكان لە بازنەكانی (هەولێرو سلێمانی و كەركوك و دهۆك و موسڵ و راپەرین و هەڵەبجەو شارەزوور و كۆیە و سۆران و حەمرین و بەغداو ...هتد) زۆرینەی رەهای ئەو كەسانەی یەكەمبوون، یاخود دەرچوون بۆ ئەنجومەنی گشتییی سەركردایەتی، لە لاهور شێخ جەنگیەوە نزیكن، یاخود لە لیستی پاڵێوراوەكانی ئەودابوون و ئەو پشتگیری كردوون. لەم كۆنگرەیەدا باڵەكەی لاهور شێخ جەنگی لە دانان و حساباتی دەرچوواندنی ئەندامەكانیان لەسەرجەم بازنەكان زۆر بە وردی كاریان كرد، ئامانجەكانیان لەسەدا 99% پێكاوە. ئەو پەیڕەوەی دانرابوو بۆ مەرج و پێوەرەكانی كاندیدبوون لە بەرژەوەندی ئەوان نوسرابوو. لە ماڵی مام جەلال قوباد تاڵەبانی بە تەزكیە سەركەوت، هەرچەندە باڤڵ تاڵەبانی دووەم دەنگی كۆنگرەبوو، بەڵام ئەو كەسانەی ئەو و براكەی پشتیوانیان دەكردن هەموویان سەرنەكەوتن لە نموونەی یوسف گۆران و تەحسین نامیق و سەركەوت كوبە. باڤڵ تاڵەبانی چەند كەسێكی كەمی دەرچووە، بەڵام قوباد تاڵەبانی هەموو رەمزەكانی شكاون. شاناز ئیبراهیم ئەحمەدیش كە یەكێكە لە میراتگرانی ئیبراهیم ئەحمەدو ماڵی مام جەلال، لەو كۆنگرەیەدا تەنها توانیویەتی خۆی دەربچووێنێت، ئەویش بە دەنگێكی كەم، چونكە ناوبراو رووبەرووی دژایەتی زۆر بوویەوە. كەواتە لەم كۆنگەرەیەدا، دەركەوت ماڵی شێخ جەنگی زیاترو باڵادەسترن لە ماڵی مام جەلال. * گروپی كەركووكییەكان لە دوای باڵەكەی ماڵی شێخ جەنگی وەكو بەهێزترین باڵ دەركەوتن و لە كۆی ئەو 32 ئەندامەی سەركردایەتی لە سنووری خۆیان، زۆرینەی رەها هی خۆیانە. گروپی كەركوكییەكان هەماهەنگی باشیان لەگەڵ قائیمەكەی لاهور شێخ جەنگی هەبووەو ئەو دووباڵە لە داهاتوو كە دەتوانین بڵێین باڵی (لاهور+ كەركووكییەكان) ژمارە گەورە گەورەكەی نێو یەكێتیی دەبن، بەشێكی سەركەوتنی ئەو گروپە پەیوەندی بەوەوە هەیە، كە یەكگرتوون، پاشانیش لەگەڵ باڵەكانی دیكە بە یەك دووری مامەڵە دەكەن و هەرگیز هێلكەكانی خۆیان ناخەنە ناو یەك سەبەتەی بەرامبەرەكانیان. * بەرهەم ساڵح دوای ئەوەی چووە ناو هاوپەیمانی پێگەكەی لەرووی قاعیدەی جەماوەریەوە لاوازبوو، بەڵام لەو كۆنگرەیەدا جگە لەوەی خۆی بە تەزكیە سەركەوت، لە هەمانكاتیشدا وەكو دەڵێن پەڕو باڵی كرا، ئەو چەند سەركردەیەی پێشووتریش كە لە گەڵیدابوون، زۆربەی زۆریان خۆیان كاندید نەكرد، یان دەرنەچوونەوە. كەواتە ئێستا بەرهەم ساڵح ئەگەر ببێتەوە سكرتێریش زۆر لاواز دەبێت و دەسەڵاتەكانی دیاریكراون دەبن، تەنها وەك واجیهەی یەكێتیی دەردەكەوێت. بەرهەم ساڵح لەوانەیە محمود سەنگاوی و حامیدی حاجی غالی و عدنانی حەمەی مینەی دەرچووێت، بەڵام زۆریشی دیكەشی بوونە قوربانی. * كۆسرەت رەسوڵ بەوە ناسرابوو بچێتە ناو هەر یاریەكی سیاسی ئەستەمە بدۆڕێت، بەڵام لەم كۆنگرەیەدا حساباتەكانیان هەڵەبوو، ئەوان ئەگەر جاران لەبەرامبەر باڵی ماڵی مام جەلاڵ بەهێزیشبووبن، لەم كۆنگرەیەدا لەڕووی پێگەو قورسایەوە زۆر لاوازبوون، ژمارەی ئەو كەسانەی كە سەركەوتوون لە سەر لیستی ماڵی كاك كۆسرەت بە نموونە لە سنووری هەولێر ناگاتە نیوە، لە بازنەكانی دیكەش هیچ كەسیان دەرنەچووە كە لێیانەوە نزیك بێت. یەكەم نەبوونی كوڕەكانی كۆسرەت رەسول لە هەولێرو ئەو لاوازبوونەیان، وادەكات كە ئەوان نەتوانن لە دانووستاندنی حزبەكەیان لەماوەی 45 رۆژی داهاتوو بۆ گۆڕانكاریكردن لە پەیرە و هەڵبژاردنی سەرۆك و دەستەی سەرۆكایی و ئەنجومەنی جێبەجێكردن و ئۆڕگانەكان داوای شتی زۆر بكەن. ئەگەر كۆسرەت رەسول سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی ئەو حزبەش بێت، جارێ دیار نییە بە تەواوی دەسەڵاتەكانی چی دەبن ؟ بەڵام هەموو پێوەرەكان ئەو ئەنجومەنە جگە لەوەی موراعات دەكرێن، بەڵام ناشتوانن كاریگەری ئەوتۆیان لەسەر ئەو حزبە هەبێت. * لەم كۆنگرەیەدا ئەوانەی قوتابی دلێری سەید مەجیدی ئیداری گشتیی و قاسەكەی یەكێتیی بوون باش هاتوونەتە پێشەوە، بۆ نموونە سەرباری ئەوەی برایەكەی دەنگێكی زۆری هێناوەو دەرچووە، هەریەك لە (شوانەی نۆكان و سالاری نۆكان لە سلێمانی و شێخ ئەحمەدی نۆكانیش لە هەڵەبجە) لە یەكەمەكانی كۆنگرەن خۆشی ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسییە. * لەم كۆنگرەیەدا پارەو هێز زۆرترین حكومیان كردووە، كەواتە كێ زۆرترین پارەی هەبووبێت و هێزی ئەمنی و چەكداری لەبەردەستدابووبێت، براوەی كۆنگرەبوو، ئەوەش بە ئاشكرا لە لیستی دەرچووانی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەردەكەوێت. * لەم كۆنگرەیەدا ئەوانەی پێیاندەوترێن "ریفراندۆمچی" بە تەواوی دۆراوی كۆنگرەبوون، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی قاعیدەی یەكێتیی بە تەواوی لە دژی پارتی بیردەكەنەوە.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف ساڵی 2015 كە هەرێمی كوردستان لەشەڕدا بوو دژی "داعش"، پەرلەمانی كوردستان ئامادە نەبوو دوو ساڵی تر تەمەنی یاسایی مەسعود بارزانی سەرۆكی ئەوكاتی هەرێم درێژبكاتەوە، ئەمە قەیرانێكی گەورەی سیاسی دروستكرد، بووە بەهۆی پەكخستنی پەرلەمان بۆ ماوەی دوو ساڵ، بەڵام خولی ئێستای پەرلەمان لەدوای دەستبەكاربوونییەوە بەیاسایەك ویلایەتی پارێزگارەكانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆك)ی درێژكردەوە‌و ئێستا دەیەوێت بۆ ماوەی ساڵێك تەمەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی درێژبكاتەوە كە دوێنێ ماوە یاساییەكەی كۆتایی هات، جگە لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، ژمارەیەكی زۆر لە دەستەكانی تری سەربە حكومەت وادەی یاساییان بەسەرچووە‌و دەبێت پەرلەمان چارەسەریان بۆ بكات. كۆتاییەكی خراپ كۆتایی ساڵی 2019 بۆ كۆمسیۆنەكانی تایبەت بە هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان‌و عێراق باش نەبوو، لە هەرێم (كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی) تەمەنی یاسایی كۆتایی هات‌و پەرلەمان دەیەوێت ساڵێك بۆی درێژبكاتەوە، لە عێراقیش كۆمسیۆنە كۆنەكە هەڵوەشێندرایەوە‌و لەژێر فشاری شەقامدا كۆمسیۆنێكی نوێ هەڵبژێردرا. لەبارەی كۆمسیۆنەكەی كوردستانەوە  كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم یەكێكە لەو دەستانەی كە سەربە پەرلەمانی كوردستانە، دەستەكە بەپێی یاسایەك دروستكراوە كە پێی دەوترێت یاسای ژمارەی (4)ی كۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردن‌و راپرسی‌و لە رۆژی 23ی تەموزی 2014 پەسەندكراوە، بەڵام پێدانی متمانە بە ئەندامانی دەستەكە لە پەرلەمان‌و دەستبەكاربوونی فەرمی كۆمسیۆنەكە سەرەتاكەی دەگەڕێتەوە بۆ رۆژی 3ی كانونی یەكەمی 2014. ئەم كۆمسیۆنە ماوەی (5) ساڵ زیاترە دەستبەكاربووە، لەم ماوەیەدا تەنیا دوو ئەركی تایبەت بە خۆی ئەنجامداوە كە ئەوانیش بریتین لە: یەكەم: بەڕێوەبردنی پرۆسەی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان لە رۆژی 25ی ئەیلولی 2017دا. دووەم: بەڕێوەبردنی پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 30ی ئەیلولی 2018دا. تا كاتی دروستكردنی ئەم كۆمسیۆنە، هەرێم كوردستان خاوەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی تایبەت بەخۆی نەبوو، ئۆفێسی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە شارەكانی هەرێم سەرپەرشتی ئەو هەڵبژاردانانەیان دەكرد كە تایبەت بوون بە هەرێمی كوردستانەوە، واتە هەڵبژاردنی سەرتاسەری نەبوون لە عێراقدا. ئەم كۆمسیۆنە لە یاساكەیدا وەكو دەستەیەكی "سەربەخۆ" ناوی هێنراوە، بەڵام ئەندامەكانی لەسەر بنەمای پشكێنەی حزبی دانراون‌و لە پەرلەمانی كوردستان متمانەیان پێدراوە‌و پێكهاتوون لە (9) ئەندام، بەمشێوەیە: •    هەندرێن محەمەد- سەرۆكی كۆمسیۆن، سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانە •    رێزان حەمەڕەشید- سەرۆكی فەرمانگەی كارگێڕی هەڵبژاردن، سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە •    سلێمان مستەفا- جێگری سەرۆكی كۆمسیۆن، سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستانە •    شیروان زرار- وتەبێژی كۆمسیۆن، سەربە كۆمەڵی ئیسلامییە •    ئیسماعیل حەمەعەلی- كۆمسیار، سەربە یەكگرتووی ئیسلامییە •    عەبدولسەمەد خدر- كۆمسیار، سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە •    جوتیار عادل- كۆمسیار، سەربە پارتییە (ئێستا وتەبێژی فەرمی حكومەتی هەرێمە) •    نەهرۆ سەلیم حەننا- كۆمسیار، پشكی پێكهاتەكانە‌و سەربە یەكێتییە •    سەباح عەبدوڵا- كۆمسیار، سەربە پارتی دیموكراتی كوردستان بەگوێرەی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی كە دەست (درەو میدیا) كەوتووە، تاوەكو ساڵی 2018، كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی (654) فەرمانبەری هەبووە. بۆیان درێژدەكرێتەوە؟ دوێنێ كۆتایی بە چوار ساڵ تەمەنی یاسایی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێمی كوردستان هات، ئێستا سەرۆك‌و ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆن شەرعیەتی یاساییان لەدەستداوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، كۆمسیارەكان نوسراوێكیان ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان كردووە‌و تێیدا داوا دەكەن چارەسەری بارودۆخەكەیان بۆ بكات. بەپێی یاسای كارپێكراو دەبێت پەرلەمانی كوردستان كۆمسیاری نوێ بۆ كۆمسیۆنەكە هەڵبژێرێت، یاسای كۆمسیۆن دەڵێ تەمەنی یاسایی كۆمسیاران (5) ساڵە، كۆمسیاران لە پەرلەمان متمانەی یاسایی وەردەگرن‌و لەبەردەم ئەنجومەنی دادوەریدا سوێندی یاسایی دەخۆن. (درەو میدیا) قسەی لەگەڵ چەند ئەندامێكی لیژنەی یاسایی كرد لە پەرلەمانی كوردستان، بەپێی قسەی ئەوان پەرلەمان بەرەو ئاڕاستەیەك دەڕوات كە دەیەوێت ماوەی ساڵێك تەمەنی ئەم كۆمسیۆنە درێژبكاتەوە. خولی پێنجەمی پەرلەمان لەدوای دەستبەكاربوونییەوە تەمەنی یاسایی پارێزگارەكانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆك) تاكاتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان كە وادەكەی نادیارە، درێژكردەوە، ئەگەر تەمەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنیش درێژبكاتەوە، واتە دوو حاڵەتی درێژكردنەوەی ئەنجامداوە، ئەوە لەكاتێكدایە ساڵی 2015 بەهۆی درێژنەكردنەوەی تەمەنی یاسایی مەسعود بارزانی سەرۆكی ئەوكاتی هەرێمی كوردستان، كاركردنی پەرلەمان بۆماوەی دوو ساڵ پەكیكەوت. جەلال محەمەد محەمەد ئەندامی لیژنەی یاسایی لە پەرلەمانی كوردستان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) وتی:" تا ئێستا ئەم بابەتە نەگەیشتووەتە لیژنەی یاسایی، بەڵام پێشبینی دەكەم ماوەی ساڵێك بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی درێژبكرێتەوە، چونكە گۆڕانكاریكردن لە كۆمسیۆنەكە بەپێی بەركەوتی هەڵبژاردنی لایەنەكان پێویستی بەكات هەیە". (درەو میدیا) چەندینجار پەیوەندی هندرێن محەمەد سەرۆكی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی‌و ژمارەیەك لە ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆنەوە كرد، هیچ یەكێكیان وەڵامی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانیان نەدایەوە، تاوەكو دواجار ئیسماعیل خورماڵی نوێنەری یەكگرتووی ئیسلامی لە ئەنجومەنی كۆمسیۆنەكە وەڵامی دایەوە‌و لەبارەی بابەتەكەوە قسەی كرد. خورماڵی وتی:" تەنیا كۆمسیۆنی هەڵبژاردن وادەی یاسایی بەسەرنەچووە، زۆربەی دەستەكانی حكومەت وادەیان تەواوبووە، ئێمە داوامان لە پەرلەمان كردووە، چارەسەر بۆ ئەم بابەتە بدۆزێتەوە". كۆمسیۆن لە راپۆرتی چاودێری دارایدا بەمدواییە (درەو میدیا) راپۆرتێكی نهێنی دەستەی چاودێری دارایی لەبارەی كارەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی دەستكەوت، راپۆرتەكە بە وردەی باس لە گومانی گەندەڵی گەورە لەكارەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی دەكات. راپۆرتەكە باسی لە ناشەفافیی لە خەرجكردنی بڕی (12 ملیۆن) دۆلار دەكات كە دراوە بەم كۆمسیۆنە بۆ بەڕێوەبردنی پرۆسەی ریفراندۆمی سەربەخۆیی لە 25ی ئەیلولی 2017دا. سەرباری ئەمە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لەدوای دەستبەكاربوونییەوە ژمارەیەك گرێبەستی تایبەت بە كڕینی كەلوپەل‌و دابینكردنی پێداویستییەكانی خۆی ئیمزاكردووە كە چاودێری دارایی گومانی هەیە لێیان. لەماوەی رابردوودا (درەو میدیا) بەدوو بەشی جیاجیا، كرۆكی راپۆرتەكەی دەستەی چاودێری دارایی بڵاوكردەوە، چەندین بەشی تری ماوە كە تائێستا دەرفەتی بڵاوكردنەوەیان نەبووە‌و لەداهاتوودا بڵاویاندەكەینەوە. خوێنەرانی ئەم راپۆرتە دەتوانن لێرەوە بەشەكانی راپۆرتەكەی چاودێری دارایی لەبارەی گومانی گەندەڵی لە كارەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی بخوێننەوە، بۆ بینینی بەشەكان كلیك لەسەر نوسراوە رەنگ سورەكان بكە: •    بەشی یەكەم •    بەشی دووەم ئیسماعیل خورماڵی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی بە (درەو میدیا)ی وت:" وەڵامی ناوەڕۆكی راپۆرتەكەی چاودێری داراییان ئامادەكردووە‌و دوای پشووەكانی سەری ساڵی نوێ بڵاویدەكەنەوە". كۆمسیۆن لە عێراق لەكاتێكدا كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی لە هەرێمی كوردستان تەمەنی یاسایی كۆتایی هات، لە عێراق كۆمسیۆنی هەڵبژاردن هەڵوەشێندرایەوە‌و لەجێگەی ئەو كۆمسیۆنێكی نوێ دروستكرا. لە عێراق "كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان" یەكێكە لەو دامەزراوانەی كە بووە بە سەرچاوەی نیگەرانی‌و ناڕەزایەتییەكانی ئێسای شەقام، خەڵك رەخنەیان لە كۆمسیۆن دەگرت‌و تۆمەتیارن دەكرد بە ساختەكردنی پرۆسەی سیاسی، ئەمە پەرلەمانی عێراقی ناچاركرد بیر لە دروستكردنی كۆمسیۆنێكی نوێ بكاتەوە. لەیەكەم هەنگاودا پەرلەمانی عێراق وەكو وەڵامدانەوەیەك بۆ فشارەكانی شەقام، یاسایەكی نوێی تایبەت بە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی پەسەندكرد. ماددەی (3)ی یاسا نوێیەكەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان دەڵێ:  •    ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆن لە (9) كەس پێكدێت •    (5) كەسیان دادوەرەكان دەبن لەسەرتاسەری پارێزگاكانی عێراق •    (2) كەسیان سەربە ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی كوردستان دەبن •    (2) كەسیان لەوانە دەبن كە راوێژكارن لە ئەنجومەنی دەوڵەت یاساكە هەڵبژاردنی ئەو (9) ئەندامەی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی داوەتە دەست ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق بەشێوەی تیروپشك، دوێنێ ئەنجومەنی دادوەری بەئامادەبوونی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان، تیروپشكی بۆ ناوی ئەو كەسانە كرد كە خۆیان بۆ پۆستەكانی كۆمسیۆن كاندیدكردبوو هەروەها لە مەرجەكاتی تایبەت بەو پۆستانە دەرچوو بوون. (5) پارێزەر لەسەر ئاستی هەموو پارێزگاكان وەكو ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن بە تیروپشك هەڵبژێردران، ئەو دادوەرانە بریتی بوون لە: 1- عەباس فەرحان حەسەن 2- جەلیل عەدنان خەڵەف 3- عامر موسا محەمەد 4- فەیاز حسێن یاسین 5- عەلی رەشید ئەنجومەنی باڵای دادوەری هەر بە تیروپشك دوو كەسی تری وەكو ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، هەڵبژارد كە راوێژكارن لە ئەنجومەنی دەوڵەت‌و بریتین لە هەریەكە لە: 1-    ئینعام یاسین محەمەد 2-    فەتاح محەمەد یاسین بەڵام دوو نوێنەرەكەی هەرێمی كوردستان لە ئەنجومەنی كۆمسیاران، تیروپشكیان بۆ نەكرا، ئەمەش بەهۆی ئەوەی ئەنجومەنی دادوەری هەرێم ناوی كاندیدەكانی رەوانەی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق نەكردبوو، ئەمەش بەهۆی ئەوەی تائێستا پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەسەر كاندیدكردنەكانیان بۆ ئەو پۆستانەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق یەكلانەبوونەتەوە. سەرباری گۆڕینی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، پەرلەمانی عێراق لە سایتی نوسینی ئەم راپۆرتەدا ماددە‌و بڕگەكانی یاسایەكی نوێی هەڵبژاردنی پەسەندكرد، كە جیاوازە لە یاسا كۆنەكە‌و دەرفەتی گەورە دەكاتەوە لەبەردەم ئەو كەسانەدا كە لەچوارچێوەی حزبە سیاسییەكاندا نین‌و دەیانەوێت خۆیان بۆ پەرلەمان كاندید بكەن.   

درەو میدیا: دوای پەیامەكەی مەرجەعی باڵای شیعەكان، بژاردەی هەڵبژاردنی پێشوەخت لەعێراق یەكلابوەوە، كە بەیەكێكی تر لە دەستكەوتە دیارەكانی خۆپیشاندەران دادەنرێت‌و، ژمارەیەك هێزی سیاسیش كە دیارتریناین "هاوپەیمانی نەسر" و "ڕەوتی سەدر"و"بەرەی ڕزگاری"یە پشتیوانی دەكەن، كە وەك چاودێران دەڵێن، هەم بۆ خۆ نزیككردنەوەیە لەشەقام و،  هەمیش بۆ خۆ بەدورگرتنە لە دروشمە توندەكانیان لە گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان.  ئەم پێشهاتە تازەیە كە سەرلەنوێ‌ نەخشەی سیاسی ‌و پێگەی هێزەكان لە عێراق دادەڕێژێتەوە لەكاتێكدایە، هێشتا ئەو یاسایەی كە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی پێ‌ بەڕێوەدەبرێت ناكۆكی لەسەرەو یەكلانەكراوەتەوە، ئەو لایەنەش دیارینەكراوە كە سەرپەرشتی پرۆسەی هەڵبژاردن دەكات. كوتلە سیاسیەكانی ناو پەرلەمانی عێراق جموجۆڵەكانیان چڕكردۆتەوە لە پێناو گەیشتن بە ڕێككەوتن سەبارەت بە مادانەی لە یاسای هەڵبژاردندا ناكۆكییان لەسەرە، بە تایبەت مادەی (15) كە پەیوەستە بە دابەشكردنی بازنەكانی هەڵبژاردن، ئەمە بەوتەی ئەندامێكی لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق كە قسەی بۆ ڕۆژنامەی (ئەلعەرەبی جدید) كردووە. ترسی بچوكبوونەوەیان هەیە ئەو پێشنیازەی لەگەڵ خواستی خۆپیشاندەراندا دێتەوە ئەوەیە، عێراق دابەشبكرێت بۆ بازنەی هەڵبژاردنی بچوك كە خۆ هەڵبژاردن تێیدا تاكە كەسی بێت، بەڵام هێزە كوردییەكان و هەندێك لایەنی شیعەو سوننە تێبینیان هەیە لەسەری چونكە پێیانوایە ئەم یاسایە حزبەكانیان بێبەشدەكات لە بەدەستهێنانی كورسی پەرلەمانیی كە شایستەی قەبارەی خۆیان بێت لە پەرلەمانی داهاتوودا.   گفتوگۆكان سەبارەت بە پرۆسەی هەڵبژاردن لە یاسای هەڵبژاردندا كۆتایی نایەت، بەڵكو ئەركێكی گرانتر سەرهەڵدەدات ئەویش ئەو لایەنەیە كێیە كە سەرپەرشتی پرۆسەی هەڵبژاردنی داهاتوو دەكات، هێزە سیاسییەكان تا ئێستا ڕێككنەكەوتوون لەسەر ئەوەی دادوەری بێلایەن بكەن بە ئەندامی كۆمیسۆنی نوێی هەڵبژاردن، یان مامۆستای زانكۆ و كەسانی پسپۆڕ.  عەبدولڕەحمان مەشهەدانی، سەرۆكی ڕێكخراوی"حامورابی" بۆ چاودێریكردنی هەڵبژاردن دەڵێت، بەهۆی چەقبەستویی حكومەت و پەرلەمان هەڵبژاردنی پێشوەخت بووە بە زەرورەت، پێشیوایە باشترین چارەسەر بۆ ئیدارەدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت پێكهێنانی كۆمیسیۆنێكە لە دادوەران بەهاوكاری دادوەرانی تر لەهەر بازنەیەكی هەڵبژاردان.  مەشەهدانی كە بۆ هەمان سەرچاوە قسەیكردووە، دەڵێت:"سەرپەرشتیكردنی نێودەوڵەتی كارێكی زۆر پێویستە" بەڵام بەقسەی ئەو " بە ئاسانی ئەوكارە دەستەبەر ناكرێت بە هۆی بوونی 54 هەزار وێستگەی هەڵبژاردن و ڕەنگە بگاتە 60 هەزار لە هەڵبژاردنی داهاتوودا، ئەو ژمارەیەش  نزیكەی 100 هەزار چاودێری ناوخۆیی و نێودەوڵەتی پێویستە كە كارێكی زەحمەتە.  پێشتر نوێنەرایەتی نەتەوەیەكگرتووەكان لە عێراق ئامادەیی خۆی دەربڕیوە بۆ هاوكاریكردنی عێراقییەكان لە چاودێرێكردنی هەڵبژاردنی داهاتوو، ئەوەش هاوكات بووە لەگەڵ داواكاری خۆپیشاندەران بۆ پێویستی بوونی سەرپەرشتیكردنێكی نێودەوڵەتی بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو لە عێراق. هەڵبژاردن كەی بەڕێوەدەچێت؟ دوای یەكلابونەوەی بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەخت، وادەی بەڕێوەچوونی یەكێكە لە پرسیارە گرنكەكان، سیستانی لەوتاری هەینی ڕابردودا بە دیاریكراوی داوایكردووە حكومەتی نوێ زۆر دوانەكەوێت،  كە ئەمە مانای وایە پرۆسەی هەڵبژاردن دەبێت دەست و بردی تیادابكرێت، خۆپیشاندەرانیش لە دواین بەیاننامەیاندا 6 مانگیان وەك دوورترین كات دیاریكردووە بۆ بەڕێوەبردنی پرۆسەكە. بەشێك لە چالاكان و خۆپیشاندەران وادەكەیان زۆر بەلاوە گرنگ نییە بەقەد ئەوەی تەركیزیان لەسەر یاسایەكی دادپەرەوەرە بۆ هەڵبژاردن، هاوكات ئەو لایەنەی كە سەرپەرشتی هەڵبژاردنەكە دەكات كە، ئەمە یەكێكە لەكێشە جەوهەرییەكان و هۆكاری تەقینەوەی ناڕەزایەتییەكانیش، بەوپێیەی زۆرێك لە چاودێران و خەڵكی عێراق پێیانوایە ئەم پەرلەمانەی ئێستای عێراق بەرهەمی پرۆسەیەكی پڕ لە گومان و ساختەكارییە و نوێنەرایەتی ڕاستەقینەی چین وتوێژە جیاوازەكان ناكات، ئەو لایەنەشی كە سەرپەرشتی پرۆسەی هەڵبژاردنی كردووە، كە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی پێشووە بە ئاشكرا دەستی تۆمەتی بۆ ڕاكێشراوە، وێڕای ئەوەی شتێكی شاراوەنییە كە زۆرینەی خەڵكی عێراق بایكۆتی هەڵبژاردنی ساڵی 2018ی پەرلەمانی عێراقیان كردووە.  زۆرینەی پێشبینییەكان وای بۆ دەچن لە ناوەڕاستی ساڵی 2020دا پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەخت لە عێراق بەڕێوەبچێت، ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجامێك نابێت بۆ تەواوكردنی ئەو تەمەنەی پەرلەمانی ئێستا ماویەتی، بەڵكو پەرلەمان و حكومەتێكی نوێی لێدێتە بەرهەم كە لەساڵی 2020 بۆ 2024 بەردەوام دەبێت.  سەرەتای ساڵی 2005 هەڵبژاردنی كۆمەڵی نیشتمانی ڕاگوزەر لەعێراق بە ڕێوەچوو، لە دوای پەسەندكردنی دەستوری هەمیشیەی عێراق، چوار پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمان بە ڕێوەچووە: •    لە 15 كانونی یەكەمی ساڵی 2005 یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانیی دوای پەسەندكردنی دەستوری هەمیشەیی عێراق ئەنجامدراو لە 20 ئایار 2006 نوری مالیكی بووە سەرۆك وەزیران.   •    لە7ی ئازاری 2010 هەڵبژاردنی خولی دووەمی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچوو، بۆ جاری دووەم نوری مالیكی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقی وەرگرتەوە. •    لە 30 نیسانی ساڵی 2014 سێیەم هەڵبژاردنی گشتی لە عێراق ئەنجامدراو لە 11 ئابی هەمان ساڵ حەیدەر عەبادی بۆ پێكهێنانی كابینەی حكومەت ڕاسپێردرا.   •    لە 15 ئایاری ساڵی 2018 چوارەم هەڵبژاردنی گشتی لە عێراق بەڕێوەچوو، لە 2 تشرینی یەكەمی هەمان ساڵ عادل عبدولمەهدی ڕاسپێردرا بۆ پێكهێنانی حكومەت دوای ساڵێك خۆپیشاندانێكی خوێناوی بەغدادی پایتەخت و زۆرینەی شارەكانی ناوەڕاست و باشوری عێراقی گرتەوە، دژی نادادی و گەندەڵی و بێكاری و نەبوونی خزمەتگوزرارییە سەرەتاییەكان، كە تائەم ساتەش بەردەوامە، لە 30 تشرینی دووەمی 2019 عەبدولمەهدی ناچاركرا دەستلەكاربكێشتەوە.  دوای هەموو ئەو ڕوداوانەی لەدوو مانگی ڕابردودا ڕویانداوە، بە كوژرانی سەدان خۆپیشاندەر و برینداربونی هەزارانی ترەوە، ئێستا خەڵكی عێراق چاوی لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی نوێیە و لەو گۆشە نیگایەوە لە داهاتووویەكی باشتر لە ئێستا دەڕوانێت.      

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت بەرهەم ساڵح لەگەڵ قوباد تاڵەبانی‌و رێواز فایەقدا بەهۆی پۆستە حكومییەكانیانەوە بەشێوەیەكی راستەوخۆو بەبێ ركابەرێتی وەكو یەكەمین كەس بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی هەڵبژێردرا، ئەمە شاناز ئیبراهیم ئەحمەدی توڕەكرد، مەلا بەختیار كە زۆرترین قسەی لەسەر كۆنگرە كرد، ئەمڕۆ بێدەنگ بوو، كۆسرەت رەسوڵ وەكو سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی حزب هەڵبژێردرا، بەڵام ئەندامانی ئەنجومەنەكەی كە پێكدێن لە مەكتەب سیاسییە كۆنەكان دەنگدانیان بۆ نەكرا، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا وردەكاری زیاتر لەبارەی یەكەمین رۆژی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بڵاو دەكاتەوە. كۆنگرە لە یەكەم رۆژیدا ئێوارەی ئەمڕۆ كارەكانی یەكەم رۆژی چوارەمین كۆنگرەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆتایی هات، سەركردەكانی یەكێتی رۆژێكی سەختیان بەڕێكرد، ئەمڕۆ كۆنگرە چارەنوسی سیاسی (4) سەركردەی حزبەكەی یەكلاكردەوە، لەدوو رۆژی داهاتوودا ئەندامانی تری ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵدەبژێردرێن كە بەكۆی گشتی ژمارەیان (121) كەسە. چی رویدا ؟ تەوەری یەكەمی كارەكانی رۆژی یەكەمی كۆنگرەی یەكێتی بریتی بوو لە هەڵبژاردنی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی حزب، ئەمە پۆستێكی نوێیە‌و تایبەت بەم قۆناغەی دۆخی ناوخۆیی یەكێتی دروستكراوە. سەرەتا لە رەشنوسی پەیڕەوی ناوخۆدا، ئەم ئەنجومەنی ناوی "دەستەی پاراستنی یەكێتی- ئەنجومەنی باڵای دانایان" بوو، بەڵام ئەمڕۆ لە كۆنگرەدا ناوەكەی گۆڕدرا بۆ "ئەنجومەنی باڵای سیاسی". بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لە كۆنگرەدا حاكم قادر حەمەجان وەكو لیژنەی سەرپەرەشتیاری كۆنگرەی چوارەم پێشنیازی دروستكردنی (ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی)ی خستوەتە بەردەم كۆنگرە‌و ئەندامانی كۆنگرە بەزۆرینەی دەنگ پێكهێنانی ئەم ئەنجومەنەیان بە سەرۆكایەتی (كۆسرەت رەسوڵ عەلی) پەسەندكردووە. (درەو میدیا) زانیویەتی، لە كۆنگرەدا تەنیا دەنگ لەسەر دروستكردنی ئەنجومەنەكە دراوە بە سەرۆكایەتی كۆسرەت رەسوڵ، ئەندامانی ئەنجومەنی باڵای سیاسی كە بەبێ سەرۆك، ژمارەیان (7) كەسە لەماوەی (45) رۆژدا دوای تەواوبوونی كۆنگرە، بەهەماهەنگی لەگەڵ (ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی) هەڵدەبژێردرێن. ئەوانەی دەبن بە ئەندامی ئەم ئەنجومەنە كە كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكایەتی دەكات، بریتین لە هەریەكە لە: •    مەلا بەختیار •    ئەرسەلان بایز •    شێخ جەعفەر شێخ مستەفا •    عومەر فەتاح •    حاكم قادر •    دلێری سەید مەجید •    عەدنان موفتی •  هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد ئەمانە راستەوخۆ لەلایەن كۆنگرەوە هەڵنابژێردرێن‌و چیتر مافی ئەوەشیان نییە خۆیان بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵبژێرن. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) هەوڵێك هەبووە لەلایەن مەلا بەختیارەوە بۆ ئەوەی هاوكات لەگەڵ ناوی كۆسرەت رەسوڵدا، ناوی ئەندامانی ئەنجومەنی باڵای سیاسیش بەدەنگدانی كۆنگرە بەشێوەی راستەوخۆ پەسەندبكرێت، بەڵام ئەم هەوڵە سەرینەگرتووەو ئێستا ئیتر ئەنجومەنەكە كە مەلا بەختیار خۆی یەكێكە لە ئەندامەكانی شەرعیەتی دەنگدانی راستەوخۆی كۆنگرەی نییە. بەرهەم ساڵح مەترسی تێپەڕاند ئەمڕۆ رۆژێكی هەستیار بوو بۆ بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، ئەو مەترسی هەبوو لەبەردەم ئەندامانی كۆنگرەدا نەیارە سیاسییەكانی ناوخۆی حزبەكەی تۆڵەی مێژوویی لێبكەنەوە‌و دوچاری شكستی بكەن، بەڵام دۆستەكانی لە نەیارەكانی بەهێزتربوون‌و چارەنوسی سیاسی ئەویان لە نسكۆیەكی تر پاراست. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بەرهەم ساڵح لەگەڵ قوباد تاڵەبانی‌و رێواز فایەق بەهۆی پۆستە حكومییەكانیانەوە بە تەزكیە‌و بەبێ ركابەرێتی خراونەتەبەردەم دەنگدانی ئەندامانی كۆنگرەوە تاوەكو بەشێوەیەكی راستەوخۆ وەكو ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵبژێردرێن. (درەو میدیا) زانیویەتی، سەرەتا پێشنیازی دانانی ئەم سێ كەسە بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی نەیاری زۆری هەبووە‌و ژمارەیەكی زۆر لە ئەندامانی كۆنگرە كارتی سوریان بەڕووی پێشنیازەكەدا بەرزكردوەتەوە. وەكو باسدەكرێت، حاكم قادر كە پێشنیازەكەی خوێندوەتەوە، بەجۆرێك باسی كردووە ئەندامانی كۆنگرە دڕدۆنگ بوون، وا قسەی كردووە ئەوانەی پۆستی باڵایان هەیە بە وەزیرەكانیشەوە راستەوخۆ بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵبژێردرێن، بۆیە كارتی سور ژمارەی زۆر بووە، بەڵام كە دواتر رونكردنەوەی داوە لەبارەی ئەوەی پێشنیازەكە تەنیا سێ كەس (بەرهەم ساڵح، قوباد تاڵەبانی، رێواز فایەق) دەگرێتەوە نەك هەموو ئەوانەی پۆستیان هەیە، ئەوكاتە پێشنیازەكە دەنگی زیاتری هێناوە‌و ژمارەی كارتە سەوزەكان زیاتر بووە، واتە پەسەندكردنی هەڵبژاردنی ئەو سێ كەسە بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی دووجار دەنگدانی لەسەر كراوە، هەندێك باسلەوە دەكەن لەمەدا لاهور شێخ جەنگی‌و هاوەڵەكانی رۆڵیان هەبووە‌و بەرهەم ساڵحیان لە شكست رزگاركردووە. بەمشێوەیە (بەرهەم ساڵح) مەترسی تێكشاندنی لەبەردەم ئەندامانی كۆنگرە تێپەڕاند‌و لەگەڵ قوباد تاڵەبانی‌و رێواز فایەقدا وەكو یەكەمین كەس بوون بە ئەندامی سەركردایەتی گشتی، لەدوای گەڕانەوەی بۆ ناو یەكێتی، ئەمە سەختترین ئاڵنگاری بوو لەبەردەم بەرهەم ساڵحدا. ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی لە (121) كەس پێكدێت، سێ كەسیان ئەمڕۆ هەڵبژێردرا، بڕیارە سبەینێ (118) ئەندامەكەی تر هەڵبژێردرێن، ئەم ئەنجومەنی لەماوەی (15) رۆژی داهاتوودا سەرۆكی یەكێتی هەڵدەبژێرێت، بەرهەم ساڵح كاندیدی بەهێزە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی یەكێتی، ئەو كە لە هەڵبژاردنی كاندیدی سەرۆك كۆماری چانسی خۆی لە سەركردایەتیدا تاقیكردەوە‌و سەركەوت، ئەمجارەش بە پاڵپشتی ماڵباتی تاڵەبانی‌و كۆسرەت رەسوڵ دەیەوێت هەمان چانس بباتەوە. تائێستا باسلەوە دەكرێت سەرۆكی یەكێتی چوار جێگری دەبێت، جێگرەكان بریتی دەبن لە (لاهور شێخ جەنگی، بافڵ تاڵەبانی، شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ، رەفعەت عەبدوڵا)، بافڵ تاڵەبانی دەیەوێت سەرۆك تەنیا یەك جێگری هەبێت‌و خۆی ئەو پۆستە وەرگرێت، ئەمە بابەتێكە كە هێشتا مشتومڕی لەسەرە‌و یەكلانەبووەتەوە. سەرۆكی حزب جێگرو دەستەیەكی جێبەجێكاری لەگەڵ دەبێت، ئەم دەستەیە لەجێگای مەكتەبی سیاسی جارانی یەكێتییە‌و ئەندامەكانی لە ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵدەبژێردرێن.  توڕەبوونەكەی شاناز ! یەكێك لە بەشداربووانی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، لەكاتی خوێندنەوەی پێشنیازی دانانی بەرهەم ساڵح وەكو ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی بە تەزكیە، شاناز ئیبراهیم ئەحمەد كە نەیارێكی مێژوویی بەرهەم ساڵحە، چووەتە سەر منەسەی كۆنگرە‌و داوای كردووە هیچ جۆرە جیاكارییەك بۆ كەس نەكرێت‌و هەموان لەبەردەم كۆنگرەدا خۆیان هەڵبژێرن، بەڵام ناڕەزایەتی‌و نیگەرانییەكانی هیچ شتێكی لێ سەوز نەبووە. شاناز ئیبراهیم ئەحمەد تانەی لە پێشنیازی هەڵبژاردنی ئەو سێ كەسە داوە بەشێوەی راستەوخۆو وەكو ئاماژەیەك بۆ بەرهەم ساڵح وتویەتی، ئەم پێشنیازە بەتایبەتی بەباڵای كەسێكدا بڕاوە، ئەگەرنا بۆچی هەریەكە لە قوباد تاڵەبانی‌و رێواز فایەق ژمارەی كاندیدبوونیان بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی وەرگرتووە بەڵام بەرهەم ساڵح وەرینەگرتووە.  مەلا بەختیار كە لە بابەتی لێدان لە پێگەی بەرهەم ساڵح لەم كۆنگرەیەدا لەگەڵ شاناز ئیبراهیم ئەحمەددا خاڵی هاوبەشیان هەبوو، بێدەنگی هەڵبژارد‌و هیچ هەڵوێستێكی روونی لە یەكەم رۆژی كۆنگرەدا لێ نەبینراوە، ئەمە لەكاتێكدایە لە رۆژانی بەر لە كۆنگرەدا پێش هەموان دەستی بە كاركردن‌و راگەیاندنی پرۆژەو بانگەشە‌و كۆڕو كۆبونەوە كرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) هەموو ئەم مشتومڕانە لەبارەی بەرهەم ساڵحەوە لەكاتێكدا بووە بەرهەم ساڵح خۆی لەناو هۆڵی كۆنگرەدا نەبووە‌و هەر سەرەتای كۆنگرە‌و لەناوەڕاستی وتارەكەی كۆسرەت رەسوڵدا هۆڵی كۆنگرەی بەجێهێشتووە. یەكێتی‌و چیرۆكی كۆنگرە كۆنگرەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە شاری سلێمانی دەستیپێكرد، ئەمە كۆنگرەی چوارەمی حزبە، یەكێتی ساڵی 1975 دامەزراوە، لە 44 ساڵ تەمەندا تەنیا (3) كۆنگرە‌و دوو پلینیۆمی كردووە. كۆنگرە بەردەوام لەناو یەكێتی نیشتمانیدا سەرچاوەی ترس‌و دابەشبوون‌و لێكترازانی نێوان هاوڕێ‌و هاوخەباتەكان بووە، كۆنگرەی ئەمجارەش بەدوو نییە لەو مەترسییانە. یەكێتی لە سازدانی كۆنگرەدا تەمەڵترین حزبی سیاسییە لە هەرێمی كوردستان، رەنگە هۆكارەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە ئەم حزبە هەر لەسەرەتاوە لە یەكگرتنی سێ ئاڕاستەو گروپی سیاسی جیاواز (كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستان، ‏بزوتنەوەی سۆسیالیستی كوردستان، ‏هێڵی گشتی) دروستبووە‌و هەمیشە مەترسی هەبووە لە كۆنگرەدا پارسەنگ تێكبچێت‌و حزبەكە لەبەریەك هەڵوەشێتەوە، ئێستا ئەو ئاڕاستە سیاسییانە لەناو یەكێتیدا نەماون، ئاڕاستەی نوێ پەیدابوون كە زیاتر بزنس رۆڵی سەرەكی تێدا دەبینێت. بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی، كۆنگرە "بەرزترین دەسەڵاتە" لەناو حزبدا، كۆنگرە دەبێت (سێ ساڵ جارێك) سازبدرێت، بەڵام یەكێتی لە ساڵی 2010وە تاوەكو ئێستا كۆنگرەی نەبەستووە، واتە ماوەی (سێ) خولی لەسەریەك كۆنگرەی یەكێتی دواكەوتووە. نەخۆشكەوتن‌و دواتریش مردنی جەلال تاڵەبانی سكرتێری گشتی حزبەكە‌و كارەكتەری بەهێزو كۆكەرەوەی یەكێتی، پاڵنەری سەرەكی دواكەوتنی كۆنگرەكانی یەكێتی بوو، هەندێك لە یەكێتییەكان باس لە هۆكاری تریش دەكەن لە نمونەی قەیرانی دارایی‌و شەڕی "داعش"‌و دواتریش ریفراندۆم‌و تێكچونی بارودۆخی ناوچە جێناكۆكەكان.

(درەو میدیا): كۆنگرەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە شاری سلێمانی دەستیپێكرد، ئەمە كۆنگرەی چوارەمی حزبە، یەكێتی ساڵی 1975 دامەزراوە، لە 44 ساڵ تەمەندا تەنیا (3) كۆنگرە‌و دوو پلینیۆمی كردووە. ئەمڕۆ كاتژمێر 11ی بەیانی كۆنگەری چوارەمی یەكێتی دەستیپێكرد، كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی لە وتاری سەرەتای كۆنگرەدا رایگەیاند" داواتان لێدەكەم هەمووتان لاپەڕەیەكی تازە هەڵبدەنەوە. لەم كۆنگرەیەدا زیاتر كە زیاتر لە ( هەزار) ئەندام بەشداری كۆنگرەی پاش جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردوی یەكێتیە، لەم كۆنگرەیەدا نزیكەی(500) ئەندام خۆیان كاندیدكردووە بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی یەكێتی كە (121) ئەندام پێكدێت.  بەپێی پرۆژەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كە بڕیارە لەم كۆنگرەیەدا دەنگی لەسەر بدرێت، پەیكەربەندی یەكێتی وەك دابەشی سێ دەسەڵاتی جیاواز و هاوسەنگ كراوە لەوانە: یەكەم: دەسەڵاتی چاودێری و رێسادانان بەناوی ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی. دووەم: دەسەڵاتی جێبەجێكردن كە پێكدێت لە دەستەی سەرۆكایەتی و دەستەی جێبەجێكردن. سێیەم: دەسەڵاتی دادی( تەحكیم) كە پێكدێت لە دەستەی پاراستنی قەوارەی ( ی. ن. ك). بنەما گشتییەكان پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی بەپێی پرۆژەی پێشنیازكراوی كۆنگرەی یەكێتی: -     مادەی (4) ی پەیرەوەكە رێژەی ژنان لە هەموو ئۆرگانەكانی یەكێتیدا ( 25%) دەبێت . -    مادەی (5) كۆبونەوەی ئۆرگانەكان رێژەیی یاسایی وەردەگرێت بەزۆرینەی رەها( 50+1)  -    لە مادەی (15) دا بڕیار دەركردن لە دەستەی جێبەجێكارەوە دەردەچێت -    لە مادەی (18) كۆنگرەی یەكێتی هەر سێ ساڵ جارێك دەبەسترێت.  -    لە مادەی ( 19) لە هیچ بارێكدا كۆی گشتی ئەندامانی كۆنگرە لە ( 750) ئەندام تێپەڕنەكات.  -    مادەی ( 27) نابێت سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە ( 40) ساڵ كەمتر بێت.  -    مادەی ( 30) لێسەندنەوەی متمانە لە سكرتارییەتی ئەنجومەنی سەركردایەتی بە ( 2/3)ی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت  -    مادەی ( 37) سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی بە دەنگی (2/3)ی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت بە پێنج رۆژ دوای كۆنگرە.  هەڵبژاردنی سەرۆكی حزب سەرۆك/ سكرتێری حزب لە مادەی (39) پرۆژەی كۆنگرەدا هاتووە، بەپێی بڕگەی یەكەم: سەرۆك / سكرتێری حزب سیمبولی یەكێتی و راگری هاوسەنگی و پارێزەری پەیرەوی ناوخۆی و یەكریزی یەكگوتاری و یەكهەڵوێستی سەرجەم ئۆرگانەكانە، دوای (15) رۆژ لە كۆتاییهێنانی كۆنگرە سەرۆكی حزب هەڵدەبژێردرێت لە ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی.   لەمادەی (41) ی پەیرەوەكەدا مەرجەكانی سەرۆك/ سكرتێری یەكێتی خراوەتەوە روو -    تەمەنی لە 40 ساڵ كەمتر نەبێت -    ئاستی هۆشیاری و دیبلۆماسی بەرز بێت -    ناپاكی نیشتیمانی و نەتەوەیی نەكردبێت -    لە دۆسیەی گەندەڵی تێوە نەگلابێت -    لانی كەم 10 ساڵ خەباتی سیاسی و رێكخراوەیی دانەبڕاوی لە ریزەكانی یەكێتی هەبێت.  -    بەهیچ تاوانێكی ئابڕوبەرانە زیندانی نەكرابێت دەستەی جێبەجێكاری یەكێتی لە مادەی ( 44)ی پەیروە پێشنیازەكەدا هەیكەلی دەستەی جێبەجێكار دیاریكراوە كە پێكدێت لە  -    سەرۆكی حزب / سكرتێر  -    ئەندامانی دەستەی سەرۆكایەتی  -    لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروبار كە پێكدێت لە  - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری رێكخستن - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری دیراسات و توێژینەوە - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری مەكتەبەكان - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری ئیدارەی گشتی - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری هەڵبژاردن و ئامار - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری  راگەیاندن و میدیا - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری پەیوەندییەكان - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری حكومەت و پەرلەمان  دەستەی بەرژەوەندییەكانی یەكێتی لە مادەی ( 49) ی پەیرەوەكەدا باس لەدەستەی بەرژەوەندییەكانی یەكێتی ( ئەنجومەنی باڵای دانایان دەستەی باڵا) كراوە، كە لەماوەی 45 رۆژ دوای كۆنگرەی یەكێتی هەڵدەبژێردرێن ،كە پێكدێن لە:  -    ئەندامانی دەستەی دامەزرێنەران -    ئەندامانی خولی پێشوی سەركردایەتی و ئەنجومەنی ناوەند لەو ئەندامانەی لە كۆنگرەدا خۆیان كاندید ناكەن ئەركو دەسەڵاتەكانی سەرۆكی قەوارە -    پێشكەشكردنی راسپاردە  -    ناوەندگیری بۆ گرفت و كێشەكان -    پێشنیازكردنی رێكارەكانی چارەسەر سەرۆكی دەستەی پاراستنی یەكێتی پارێزەری گشتی یەكێتی دەبێت لەبەرزترین ئاستدا و پێكدێت لە: -    سەرۆكی دەستەی پاراستن -    سەرۆك/ سكرتێری حزب -    سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی -    سەرۆك/ سكرتێری حزب لەدانیشتنی دووەمی ئەنجومەنی سەركردایەتی دا دەبێت لە ماوەی 15 رۆژ دوای دانیشتنی یەكەمی ئەنجومەن بە دەنگدانی راستەوخۆ بە ( 2/3) دەنگی ئەندامانی. كۆنگرە بەردەوام لەناو یەكێتی نیشتمانیدا سەرچاوەی ترس‌و دابەشبوون‌و لێكترازانی نێوان هاوڕێ‌و هاوخەباتەكان بووە، كۆنگرەی ئەمجارەش بەدوو نییە لەو مەترسییانە. یەكێتی لە سازدانی كۆنگرەدا تەمەڵترین حزبی سیاسییە لە هەرێمی كوردستان، رەنگە هۆكارەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە ئەم حزبە هەر لەسەرەتاوە لە یەكگرتنی سێ ئاڕاستەو گروپی سیاسی جیاواز (كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستان، ‏بزوتنەوەی سۆسیالیستی كوردستان، ‏هێڵی گشتی) دروستبووە‌و هەمیشە مەترسی هەبووە لە كۆنگرەدا پارسەنگ تێكبچێت‌و حزبەكە لەبەریەك هەڵوەشێتەوە، ئێستا ئەو ئاڕاستە سیاسییانە لەناو یەكێتیدا نەماون، ئاڕاستەی نوێ پەیدابوون كە زیاتر بزنس رۆڵی سەرەكی تێدا دەبینێت. بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی، كۆنگرە "بەرزترین دەسەڵاتە" لەناو حزبدا، كۆنگرە دەبێت (سێ ساڵ جارێك) سازبدرێت، بەڵام یەكێتی لە ساڵی 2010وە تاوەكو ئێستا كۆنگرەی نەبەستووە، واتە ماوەی (سێ) خولی لەسەریەك كۆنگرەی یەكێتی دواكەوتووە. نەخۆشكەوتن‌و دواتریش مردنی جەلال تاڵەبانی سكرتێری گشتی حزبەكە‌و كارەكتەری بەهێزو كۆكەرەوەی یەكێتی، پاڵنەری سەرەكی دواكەوتنی كۆنگرەكانی یەكێتی بوو، هەندێك لە یەكێتییەكان باس لە هۆكاری تریش دەكەن لە نمونەی قەیرانی دارایی‌و شەڕی "داعش"‌و دواتریش ریفراندۆم‌و تێكچونی بارودۆخی ناوچە جێناكۆكەكان.

درەو میدیا: بەپێی نوێترین راپۆرتی رێكخراوی شەفافییەتی نێودەوڵەتی، هۆكاری سەرەكی شەپۆلی ناڕەزاییەتییەكان لە وڵاتانی رۆژهەڵاتداگەندەڵییە لەناو دامەزراوەكانی دەوڵەت، رێكخراوەكە پشتی بەچەند راپرسیەك بەستووە كە " 66%ی هاوڵاتیان لەو وڵاتانە لە ئەدای حكومەت رازی نین بۆ روبەروبونەوەی گەندەڵی، 39%ی هاوڵاتیان پێیان وایە سەرۆك و سەرۆك وەزیران و 44%ی پەرلەمانتاران لەگەندەڵییەوە گلاون"    ناڕەزایی دژ بە گەندەڵی لەم چەند مانگەی دوایدا ملیۆنان هاوڵاتی لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و، باكوری ئەفریكا ڕژانە سەر شەقامەكان‌و خۆپیشاندانیان دژی حكومەتەكانیان كرد، ئەم ناڕەزایەتیانە تا ئاستێكی زۆر لە شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی دەچێت كە دەیەیەك لەمەوبەر سەریهەڵداو، كۆتایی بە زۆرێك لە دەسەڵاتدارە سەركوتكارو گەندەڵەكان لەناوچەكە هێنا. هاوڵاتیان هاتونەتە سەر شەقامەكان بۆ دەربڕینی تووڕەیی دژ بەو گەندەڵییە بەر بڵاوەی كە كۆی ئاستەكانی ژیانی ڕۆژانەیانی گرتۆتەوە، لەبەرزترین ئاستی حكومەتەوە تا دەگاتە خزمەتگوزراییە گشتییە بنەڕەتییەكانی، كە پێشكەش بە هاوڵاتیان دەكرێت.  رێكخراوی شەفافییەتی نێودەوڵەتی پشتی بەچەند راپرسیەك بەستووە لە كەلەنێوان مانگەكانی (ئادار و ئابی) 2018 لە(باكوری ئەفریكا) و (ئاب وتشرینی یەكەمی) 2019 لە(خۆرهەڵاتی ناوەڕاست) ئەنجامدراوە، راپرسیەكان(6 )وڵاتی گرتۆتەوەو(6 هەزار و 600) كەسی سەروتەمەنی 18 ساڵ بەشدارییان كردووە، ئەو وڵاتانەی ڕاپرسییەكەی تێدا ئەنجامدراوە (لوبنان، سودان، مەغریب، ئوردن، تونس، فەلەستین). ڕێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی لە راپۆرتەكەیدا ئاشكرای دەكات لەو ناوچانەی ئەمساڵ خۆپیشاندانی گەورەی بەخۆیەوە بینیوە: •    لە 65% هاوڵاتیان واتە لە سێ‌ هاوڵاتی دوانیان پێیانوایە گەندەڵی بەشێوەیەكی ترسناك كەڵەكە بووە. •    تەنها 28% هاوڵاتیانی شەش وڵات لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و باكوری ئەفریكا لەكارو ئەدائی حكومەتەكاتەكانیان ڕازین.    ڕاپۆرتی پێوەری گەندەڵیی جیهانی_ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و باكوری ئەفریكا ئاشكرایكردووە، زیاتر لە كەسێك لەنێو پێج كەس ساڵی ڕابردوو بەرتیلی داوە بۆ ئەوەی خزمەتگوزراییە گشتییەكانی پێبگات، لە نمونەی چاودێری تەندروستی‌و خوێندن. لە ئوردن‌و لوبنان‌و فەلەستین، زیاتر لە یەك لەسەرسێی هاوڵاتیان كە دەكاتە نزیكەی 3ملیۆن‌و 600 هەزار كەس، پەیوەندییە شەخسییەكانیان قۆستۆتەوە كە بەواستەو واستەكاری ناسراوە، بۆ بەدەستهێنانی ئەو خزمەتگوزراییانەی پێویسیتان پێیەتی.   بۆ جاری یەكەمە ڕێكخراوی شەفافییەتی نێودەوڵەتی پرسیارێكی زیادكردووە لە ڕاپرسییەكانیدا كە ئاڕاستەی هاوڵاتیانی ئوردن‌و لوبنان‌و فەلەستینی كردووە‌و، سەبارەت بە پەڵپی سێكسی ڕای وەگرتوون، كە شێوازێكە لە شێوازەكانی گەندەَلی كە سێكس لەبری پارەی نەختینە بەكاردەهێنرێت لە پرۆسەی بەرتیلدان. بە گوێرەی ڕاپۆرتەكە ئەنجامەكە شۆكهێنەر بووە، بەوپێیەی لە هەر پێنج كەس كەسێك دووچاری پەڵپ‌و ئیبتزازی سێكسی بۆتەوە كاتێك هەوڵی بەدەستهێنانی خزمەتگوزراییەكی گشتی داوە، یان كەسێك دەناسێت كە ڕووبەڕووی ئەو كارە بۆتەوە.  (دیلیا ڤیریرا ڕۆبیۆ) سەرۆكی ڕێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی دەڵێت" گەندەڵی بە پلەی جیاواز كاریگەری لەسەر كەسە بێدەسەڵاتەكان دروستدەكات، بێبەشیان دەكات لە بەدەستهێنانی خزمەتگوزراییە گشتییەكان بەخۆرایی‌و بەشێوەیەكی یەكسان، هاتنەسەر شەقامی هاوڵاتیانیش نیشانەی ئەوەیە، ئەو كەناڵانەی كاریان پێدەكرێت بۆ لێپرسینەوەو شەفافیەت، بەس نین".    •    44% ئەوانەی ڕایان وەرگیراوە لە ڕاپرسیییەكەدا پێیانوایە، زۆرینەی پەرلەمانتاران‌و فەرمانبەرەكانی حكومەت یان هەموویان لەگەندەڵییەوە گلاون.  •    60% هاوڵاتیانی ئەوناوچانە نیگەران‌و توڕەن لە ئاراستەی دیموكراسی لە وڵاتەكانیان. وێڕایی ئەو وێنە تاریكەی كە ئەنجامی ڕاپرسییەكەی ڕێكخراوی شەفافییەت هەڵیهێنجاوە، هێشتا نیوەی هاوڵاتیان پێیانوایە، هاوڵاتی ئاسایی دەتوانێت كاریگەری لەسەر ڕووبەڕووبونەوەی گەندەڵی دروستبكات، لەسەر حكومەتەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و باكوری ئەفریكاش پێویستە بەئیرادەیەكی سیاسی ڕاستگۆیانەوە بیسەلمێنێت كە ڕووبەڕووی گەندەڵی‌و گرتنەبەری ڕێوشوێن دەبێتەوە بە ئاراستەی: •    ئەنجامدانی هەڵبژاردنی بێگەرد بۆ زامنكردنی هەڵبژارنێكی دادپەروەرو دیموكراسی. •    پشتیوانیكردنی ئەوانەی لە دژایەتی‌و ئاشكراكردنی گەندەڵی‌و كۆمەڵگەی مەدەنی‌و ڕاگەیاندن كاردەكەن. •    سنورداركردنی واستە‌و دژایەتیكردنی. •    داننان بە شێوازەكانی جیاوازەكانی گەندەڵ‌و ڕووبەڕووبونەوەی. •    بەهێزكردنی شەفافیەت‌و مافی بەدەستهێنانی زانیاری. •    جێبەجێكردنی یاسا.   دیارترین ئەنجامەكان 1/ گەندەڵی كەڵكە دەبێت.  65% بەشداربوان پێیانوایە گەندەڵی لەماوەی 12 مانگی ڕابردوو زیاتر بووە، 12% پێیانوایە گەندەڵی پاشەكشێی كردووە. 2/حكومەتەكان كەمتەرخەمن.  تەنها 28% هاوڵاتیان ڕازین لەئەدائی حكومەت، 66% هاوڵاتیان ئەدائی حكومەت لە ڕووبەڕووبونەوەی گەندەڵی بە خراپ دەزانن. 3/ پەرلەمانتارو فەرمانبەرانی حكومەت گەندەڵن. 44% ئەوكەسانەی بەشداریی ڕاپرسییەكەیان كردووە پێیانوایە زۆرینەی یان سەرجەم پەرلەمانتاران‌و فەرمانبەرانی حكومەت تێوەگلاون لەگەندەڵی. 4/ بەرتیلدان كارێكی ئاساییە. ساڵی ڕابردوو لەهەر پێنج كەس، كەسێك بەرتیلیداوە بۆ بەدەستهێنانی خزمەتگوزرای گشتی‌و یەك لەسەرسێی هاوڵاتیانیش لەڕێی واستەوەكارەكانیان راپەڕاندووە.  5/ ئیبتزازی سێكسی لە ئوردن‌و لوبنان‌و فەلەستین كێشەیە. لەپێنج كەس، كەسێك ڕووبەڕووی پەڵپ‌و ئیبتزازی سێكسی بۆتەوە بۆ بەدەستهێنانی خزمەتگوزراری گشتی، یان كەسێك دەناسێت كە ڕووبەڕووی بۆتەوە. 6/نەبونی بێگەردیی سیاسی لە هەڵبژاردنەكان. لە سێ‌ كەس، كەسێك بەریتلی خراوەتە بەردەم لە ئوردن‌و لوبنان‌و فەلەستین بۆ كڕینی دەنگەكەی. 7/ هاوڵاتیان دەتوانن كاریگەرییان لەسەر قەلاچۆكردنی گەندەڵی هەبێت. وێڕای بوونی مەترسی لە تۆڵەكردنەوە، لەنێوان دوو هاڵاوتیدا یەكێكیان پێیوایە هاوڵاتیان بە گشتی دەتوانن كاریگەرییان لەسەر قەلاچۆكردنی گەندەڵی هەبێت.  ڕێژەی گەندەڵی لە بەرزبونەوەدایە •    65% هاوڵاتیان پێیانوایە لە 12 مانگی ڕابردوودا گەندەڵی زیادیكردووە. •    12% هاوڵاتیان پێیانوایە گەندەڵی پاشەكشێی كردووە. •    19% هاوڵاتیان پێیانوایە ئاستی گەندەڵی وەك خۆی ماوەتەوە. حكومەتەكان كەمتەرخەمن •    66% هاوڵاتیان پێیانوایە حكومەتەكانیان لە بواری ڕووبەڕووبونەوەی گەندەڵیدا لاوازن. •    28% هاوڵاتیان پێیانوایە حكومەتەكانیان لەو بوارەدا باشە. گەندەڵی بەپێی دامەزراوەكان •    44% هاوڵاوتیان ئەندامانی پەرلەمان بەگەندەڵ دەزانن. •    44% هاوڵاتیان فەرمانبەرانی حكومەت بەگەندەڵ دەزانن. •    39% هاوڵاتیان سەرۆك‌و سەرۆك وەزیران‌و فەرمانبەرانی نوسینگەكانیان بەگەندەڵ دەزانن. •    37% بەڕێوەبەری كارەكان بەگەندەڵ دەزانن. •    35% هاوڵاتیان فەرمانبەركانی حكومەت لەسەر ئاستی لۆكاڵیی بەگەندەڵ دەزانن. •    35% هاوڵاتیان ئەوكەسانەی لەبواری بانكی كار دەكەن بە گەندەڵ دەزانن. •    32% هاوڵاتیان پۆلیس بەگەندەڵ دەزانن. •    28% هاوڵاتیان ڕێكخراوە ناحكومییەكان بەگەندەڵ دەزانن. •    27% هاوڵاتیان دادوەران‌و فەرمانبەرانی دادگا بە گەندەڵ دەزانن. •    23% هاوڵاتیان سەركردە ئاینییەكان بە گەندەڵ دەزانن. ڕیكخراوی شەفافیەتی  •    لە ساڵی 1993 دامەزراوە •    لقی لە 100 وڵاتی جیهان هەیە  •    بارەگاكەی لە شاری بەرلینی ئەڵمانیایە •    ساڵانە راپۆرتی خۆی بڵاودەكاتەوە سەبارەت بە گەندەڵی  

راپۆرت: فازل حەمەرەفعەت - محەمەد رەئوف فوئاد مەعسوم.. نوێترین كارتی ناو گەمە سیاسییەكانی یەكێتی بەر لە بەڕێوەچوونی كۆنگرە، چوار بەرپرسی یەكێتی بەبێ هەڵبژاردن‌و بە تەزكیە دەبن بە ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی، هەندێك لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی لەترسی دەرنەچوون، خۆیان كاندید ناكەنەوە‌و پەیڕەوی ناوخۆ لە دەرگایەكی ترەوە دەیانكاتەوە بەناو حزبدا، ئەمانە دواین پەرەسەندنەكانی ناوخۆی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەر لە (60) كاتژمێر لەوادەی بەڕێوەچوونی كۆنگرەی چوارەمی حزب. پۆست‌و پەیڕەو   كاتژمێر (9)ی سەرلەبەیانی رۆژی شەممە چوارەمین كۆنگرەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەڕێوەدەچێت، كۆنگرەیەك كە سەرەنجی هەموو پارتە سیاسییەكانی ناوخۆی هەرێم‌و لایەنە عێراقی‌و هەرێمییەكانیشی بەلای خۆیدا راكێشاوە. لەدوای كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی یەكەم‌و كۆتا سكرتێری حزبەوە، یەكێتی بۆیەكەمجار لەماوەی (44) ساڵی تەمەنی خۆیدا، بەبێ تاڵەبانی كۆنگرە دەكات‌و دەیەوێت دەستەیەكی سەرۆكایەتی نوێ هەڵبژێرێت. ئەم كۆنگرەیە لەلایەن یەكێتییەكانەوە وەكو دواین چانسی هەستانەوەی دوای زنجیرەیەك شكستی سیاسی یەكلەدوای یەك تەماشادەكرێت، ركابەرە سیاسییەكانی یەكێتیش بەگومان‌و دوودڵییەوە چاودێری بارودۆخەكە دەكەن‌و دەیانەوێت بزانن قۆناغی ئایندە مامەڵەیان لەگەڵ كێ‌و چۆن سیاسەتێك دەبێت. بەپێی رەشنوسی ئەو پەیڕەوەی كە بۆ بەڕێوەبردنی یەكێتی لە قۆناغی داهاتوودا نوسراوە‌و بڕیارە لە كۆنگرەدا پەسەند بكرێت (درەو میدیا وەكو یەكەمین میدیا پێشتر دەقی پرۆژەكەی بڵاوكردەوە)، دەسەڵات لەناو یەكێتیدا دابەشكراوە بەسەر ئۆرگانەكاندا، رەنگە ئەمە وابكات بۆ ئەم قۆناغەش تاڕادەیەك بڕیار لەناو یەكێتیدا بە یەكگرتوویی نەمێنێتەوە‌و لە دۆخە هەستیارەكاندا دوچاری پەرتبوون ببێتەوە، دۆخێك كە لەدوای نەخۆشكەوتن‌و دواتر كۆچی دوایی تاڵەبانییەوە یەكێتی بەدەستییەوە دەناڵێنێت. سەرباری ئەمە رەشنوسی پەیڕەوەكە دەسەڵاتی بەجۆرێك دابەشكردووە، كە رەنگە پڕكردنەوەی پۆستە نوێیەكانی حزب تاوەكو كۆنگرەی داهاتووش یەكلانەبنەوە، ئەمەش تەحەدییەكی ترە لەبەردەم بەڕێوەبردنی یەكێتیدا (پەیڕەوەكە تەمەنی نێوان دوو كۆنگرەی بە سێ ساڵ دیاریكردووە، واتە دەبێت پاش سێ ساڵی تر یەكێتی كۆنگرەی پێنجەمی بكات).  كۆنگرەی چوارەم بۆ یەكێتی زیاتر تەحەددی (ئاڵنگاری) تێپەڕاندنی گرێی سازدانی كۆنگرەیە وەك لەوەی قۆناغی هەستانەوەی تەواوەتی‌و گەڕانەوەی حزبەكە بێت بۆسەردەمی زێڕین، سەرەتای دەركەوتنی كاریزمای سیاسی نوێیە لەناو لایەنگرانی حزبدا، ئەو كاریزما نوێیانە رەنگە بۆ قۆناغی ئایندە جێپەنجە لەسەر سیاسەتی یەكێتی بەجێبهێڵن، سیاسەتێك لەنێوان لۆكاڵیبوون یاخود گەڕاندنەوەی حزب بۆناو گەمە گەورەكانی عێراق‌و ناوچەكە. كاتی یەكلاكەرەوە  نزیكەی (60) كاتژمێری تر یەكێتییەكان دەچنە ناو هۆڵی كۆنگرەوە، لەگەڵ چوونەژوورەوەی ئەندامانی كۆنگرە بۆناو هۆڵەكە، بەپێی دەستوری كارپێكراوی حزب، ئیدی كەس دەسەڵاتی نامێنێت‌و هەموان بەرهەمی چەند ساڵی رابردووی سیاسەتی خۆیان دەچننەوە. لە (60) كاتژمێری داهاتوودا پێشبینی گۆڕانكاری نوێ دەكرێت، بەتایبەت لەكاتێكدا هێشتا رێككەوتنی پشتی پەردەی نێوان باڵ‌و جەمسەرەكان لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستەكان دەڵەمەیە‌و بەتەواوەتی نەمەیوە. كۆسرەت رەسوڵ‌و قەوارەكەی ! بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، تائێستا تەنیا پۆستی سەرۆكی دەستەی (پاراستنی قەوارەی یەكێتی) تاڕادەیەك یەكلابووەتەوە كە ئەویش بۆ (كۆسرەت رەسوڵ عەلی) جێگری ئێستای سكرتێری حزبەكەیە. سەرۆكی دەستەی پاراستنی قەوارە بەپێی رێككەوتنی زارەكی نێوان جەمسەرەكانی حزب، راستەوخۆ لەناو كۆنگرە هەڵدەبژێردرێت‌و مافی ڤیتۆی بڕیارەكانی سەرۆك‌و ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی دەبێت، بەڵام ئەمە لە رەشنوسی پەیڕەوەكەدا نەهاتووە‌و دەبێت لە كۆنگرەدا بە دەنگدان یەكلابكرێتەوە، تاڕادەیەك گرەنتی بە كۆسرەت رەسوڵ دراوە ئەم دەسەڵاتانەی بۆ جێگیربكرێت. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بەشێك لە ئەندامانی ئێستای مەكتەبی سیاسی یەكێتی ئەوانەی كە خۆیان بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی حزب هەڵنابژێرنەوە لەگەڵ ئەوانەشدا كە لە ترسی شكستهێنان لەبەردەم دەنگدانی كۆنگرەدا خۆیان كاندیدناكەنەوە، راستەوخۆ‌و بەبێ هەڵبژاردن دەكرێن بە ئەندامی ئەنجومەنی دانایان، ئەنجومەنێك كە بەپێی رەسنوشی پەیڕەوی ناوخۆ، پێكدێت لە: * ئەندامانی دەستەی دامەزرێنەران * ئەندامانی خولی پێشووی سەركردایەتی‌و ئەنجومەنی ناوەند لەو ئەندامانەی لە كۆنگرەدا خۆیان كاندید ناكەنەوە بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی سەرۆكایەتییەكەی بەرهەم ساڵح  بەرهەم ساڵح لە بەرزترین پۆستی سیاسی عێراقدایە، بەڵام هێشتا پۆستێكی حزبیی بۆ یەكلانەبووەتەوە. بەرهەم ساڵح چاوی لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی یەكێتییە، پۆستێك كە بۆ ئەم كۆنگرەیە لەبری دەستەواژەی "سكرتێر" داتاشراوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، ئەوەی لەبارەی پۆستی سەرۆكی یەكێتییەوە تایبەتە بەخودی بەرهەم ساڵحەوە لە سێ خاڵدا خۆی دەبینێتەوە: یەكەم: بەرهەم ساڵح هێشتا دڵنیا نییە لەوەی كەسی تر خۆی بۆ ئەو پۆستە كاندید ناكات، بە دیاریكراویش (كۆسرەت رەسوڵ عەلی) كە ئێستا زیاتر وەكو كاندیدی سەرۆكی قەوارە باسی لێوەدەكرێت، بەرهەم ساڵح رایگەیاندووە ئەگەر كۆسرەت رەسوڵ خۆی بۆ پۆستی سەرۆكی حزب كاندید بكات، ئەو ناچێتە ركابەرێتییەوە لەسەر ئەو پۆستە. دووەم: بەرهەم ساڵح ئەگەر پۆستی سەرۆكی حزب وەرنەگرێت، ئامادە نییە پۆستی جێگری سەرۆكی حزب وەرگرێت، بەتایبەتی لەكاتێكدا باسلەوە دەكرێت چوار جێگر بۆ سەرۆكی حزب دادەنرێت. سێیەم: بەرهەم ساڵح وتویەتی ئەو پۆستی سەرۆكی حزب وەرناگرێت ئەگەر پۆستەكە هیچ دەسەڵاتێكی نەبێت. پۆستی سەرۆكی حزب لە رەشنوسی پەیڕەوی ئامادەكراودا لەماددەی (41)دا لەبارەی مەرجی ئەو كەسەی كە دەبێت بە سەرۆكی حزب دەڵێ ئەو كەسە دەبێت:" لانی كەم 10 ساڵ خەباتی سیاسی‌و رێكخراوەیی دانەبڕاوی لەریزەكانی یەكێتیدا هەبێت" لەناو كادیرانی یەكێتیدا ئەمە وا لێكدرایەوە بەتایبەت بۆ لێدان لە بەرهەم ساڵح دانرابێت، كە بەمدواییە لە یەكێتی جیابووەوە‌و حزبێكی نوێی دروستكرد‌و پاشان گەڕایەوە بۆ ناو یەكێتی، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، بەرهەم ساڵح ئەگەر لەلایەن جەمسەرەكانەوە بۆ پۆستی سەرۆكی حزب یەكلاببێتەوە، بەئاسانی بەسەر بەربەستی مەرجە یاساییەكەدا تێدەپەڕێت، چونكە ئەو سەرباری ئەوەی لە یەكێتی جیابووەوە‌و حزبێكی نوێی دروستكرد، بەڵام هیچ كاتێك لە ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی دەستلەكاركێشانەوەكەی لە ئەندامێتی یەكێتی پەسەندنەكرا، بەپێچەوانەی ئەوەی بەرامبەر بە نەجمەدین كەریم كرا.  واتە بەشێوەیەكی گشتی تائێستا بەرهەم ساڵح بەتەواوەتی ئامادەی قبوڵكردنی مەرجی جەمسەرەكانی یەكێتی (ماڵباتی تاڵەبانی‌و كۆسرەت رەسوڵ) نییە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی حزب، رەنگە ئەمە وەكو گوشارێك بەكاربهێنێت بەتایبەتی لەكاتێكدا بینیویەتی جەمسەرەكان جگە لە ئەو، هیچ كاندیدێكی تر بۆ ئەو پۆستە شك نابەن. ئێوارەی ئەمڕۆ كۆسرەت رەسوڵ عەلی كارەكتەرێكی سیاسی نوێی هێنایە ناو گۆڕەپانی گەمەكانی ناوخۆی یەكێتییەوە، كە ئەویش فوئاد مەعسوم ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتییە‌و لەدوای لاچوونی لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق لە هەولێر دادەنیشێت‌و ماوەیەكی زۆرە لە میدیاكانەوە نەبینراوە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، هێنانەپێشەوەی فوئاد مەعسوم لەلایەن كۆسرەت رەسوڵەوە لەم كاتەدا سێ خوێندنەوەی بۆ دەكرێت: خوێندنەوەی یەكەم: كۆسرەت رەسوڵ عەلی دەیەوێت فوئاد مەعسوم وەكو بەدیلێك بۆ پۆستی سەرۆكی حزب پیشانی بەرهەم ساڵح بدات‌و پێی بڵێ ئەگەر ئەو پۆستەكە وەرنەگرێت، بەدیل ئامادەیە. خوێندنەوەی دووەم: پۆستی (سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی) كە لە رەشنوسی پەیڕەوەكەدا باسی لێوەكراوە، تائێستا كاندیدی بۆ یەكلانەكراوەتەوە، رەنگە فوئاد مەعسوم كەسێكی گونجاو بێت بۆ ئەو پۆستە. خوێندنەوەی سێیەم: فوئاد مەعسوم بانگهێشتكراوە تاوەكو سەرۆكایەتی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی بكات، هاوشێوەی كۆنگرەكانی پێشتری حزب كە هەر ئەو سەرۆكایەتی كردوون، بەتایبەتیش كە تەمەن‌و شارەزاییە قوڵەكە لە بواری یاسا‌و ناونیشانەكەی وەكو ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری حزب، بۆ ئەو كارە یارمەتیدەری فوئاد مەعسوم دەبن. تەزكیە چواركەسییەكە ! دواین زانیارییەكان لەناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە دەست (درەو میدیا) كەوتوون، باسلەوەدەكەن، ئەو بەرپرسانەی یەكێتی كە لە پۆستی باڵای حكومیدان، بەبێ هەڵبژاردن‌و دەنگدانی كۆنگرە، بە تەزكیە دەكرێن بە ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی. ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی لە (121) كەس پێكدێت، چواركەس لەوانە بە تەزكیە دەبن بە ئەندامی ئەنجومەنەكە‌و (117) كەسی تریان بە دەنگدانی كۆنگرە، ئەوانە بە تەزكیە دەبن بە ئەندامی ئەنجومەنەكە ئەوانە كە لە پۆستە باڵاكانی حكومەتدان‌و بریتین لە هەریەكە لە: •    بەرهەم ساڵح- سەرۆك كۆماری عێراق •    رێواز فایەق- سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان •    جەعفەر شێخ مستەفا- جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان •    قوباد تاڵەبانی- جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان (بەپێی زانیارییەكانی درەو میدیا قوباد تاڵەبانی هەندێك تێبینی لەسەر تەزكیەكردنی هەیە‌و داوا دەكات بەدەنگدان لە كۆنگرەدا هەڵبژێردرێت، ئەمەش دوای ئەوەی ماڵباتی تاڵەبانی لە كۆنفرانسە ناوخۆییەكانی حزبدا زۆرینەی نوێنەرەكانیان بردەوە)

راپۆرتی: درەو میدیا کەمتر لە 48 کاتژمێری تر ئەو وادە یاساییە تەواو دەبێت کە دەستوری عێراق بۆ سەرۆک کۆماری دیاریکردووە تا کەسێک ڕابسپێرێت بۆ پێکهێنانی حەوتەمین کابینەی حکومەت لەدوای ڕوخانی ڕژێمی پێشووەوە. سەرۆک کۆمارو پەرلەمانی عێراق لە ترسی غەزەبی خۆپیشاندەران دۆشداماون، ناوێرێن هیچ بڕیارێک بدەن فوی زیاتر بە کورەی گڕگرتووی شەقامدا بکات، سەرۆک  کۆماری عێراق ڕۆژی 15ی ئەم مانگە داوای لەپەرلەمان کرد گەورەترین کوتلەی پەرلەمانیی دیاریبکات تا کاندیدەکەی ڕابسپێرێت بۆ پێکهێنانی حکومەت، بۆ ڕۆژی دواتر پەرلەمانی عێراق وەڵامی دایەوەو بەسەرۆک کۆمار دەڵێت،  پێشتر گەورەترین کوتلەی پەرلەمانیمان بۆ دیارکردویت و، لەسەر ئەو بنەمایەش عادل عەبدولمەهدیت بۆ پێکهێنانی حکومەت ڕاسپاردووە. پێدەچێت هەریەکەیان بیەوێت ئاگرەکە لەخۆی دوربخاتەوە بەڵام پێناچێت هیچکامیان بەسەلامەتی لێدەرچن. سەرچاوەیەک لەپەرلەمانی عێراق بە(درەومیدیا)ی ڕاگەیاند، سەرۆک کۆماری عێراق دەیەوێت پەرلەمان لە کێشەیەکی تازەوە بگلێنێت بە هێنانەوە پێشەوەی پرسی گەورەترین کوتلەی پەرلەمانیی کە یەکێک بووە لە دیارترین ناکۆکییە سیاسییەکانی عێراق لەدوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق. ترس لە غەزەبی شەقام تەنها بەرۆکی پەرلەمان و سەرۆکایەتی کۆماری نەگرتووە، بەڵکو هێزە سیاسیەکانیش کەم تازۆر جورئەتی ئەوەیان نییە خۆیان نزیکی پرسی کاندیدکردنی سەرۆک وەزیران بکەنەوە، هەر کاتێکیش باسی ئەو پرسە بکەن بەمافی شەقامی دەزانن و بەپێویستی دەزانن سەرۆک وەزیرانی داهاتوو بەپێی ئەو مەرجانە بێت کە شەقامی ناڕازیی دیاریکردووە. محەمەد خالیدی پەرلەمانتاری عێراق ڕایگەیاندووە، پێویستە کاندیدی پۆستی سەرۆک وەزیران مەرجەکانی خۆپیشاندەرانی تێدابێت. خالیدی لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا کە لەبارەی ئەو نامەیەوە قسەیکردوە کە پەرلەمان بۆ سەرۆک کۆماری ناردووە دەڵێت: دیاریکردنی عادل عەبدولمەهدی لەڕێی ڕێککەوتنی کوتلە سیاسییەکانەوە بووەو، گەوەرەترین کوتلە لە پەرلەمانی عێراق بوونی نەبووە کاتێک عەبدولمەهدی ڕاسپێردراوە، بۆیە پێویستە کاندیدی داهاتووی پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق ئەو مەرجانەی تێدابێت کە خۆپیشاندەران داوایدەکەن. بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە، بەمزوانە پەرلەمانی عێراق کۆدەبێتەوە بۆ دانانی میکانیزمێک بۆ هاوکاریکردن لەگەڵ سەرۆکایەتی کۆمارو، هەڵبژاردنی کەسایەتیەکی شیاو بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق. ئاماژەی بەوەشداوە، ڕۆژی پێنج شەممەی داهاتوو وادەی یاسایی دەستنیشانکردنی کەسێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق کۆتایدێت، ئەگەری ئەوەش هەیە وادەکە بۆ ڕۆژی یەک شەممەی داهاتوو درێژبکرێتەوە. بەبۆچونی بەشێک لە چاودێران، ئەم ئاڕاستە تازەیەی لایەنە سیاسییەکان کە هیچکامیان ئامادەنین پۆستی سەرۆک وەزیران وەربگرن لە تێگەیشتنی تەواوەتییانەوە نییە بۆ ڕەوایەتی داواکارییەکانی خۆپیشاندەران و دورکەوتنەوەیان لەدەسەڵات لەپێناو بەرژوەندی خەڵک، بەڵکو گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی کە حکومەتی داهاتوو حکومەتێکی ڕاگوزەر و کاتی دەبێت و کۆمەڵێک ئەرکی دیارکراوی لەسەر شان دەبێت کە دیارترینیان: + پێکهێنانی کۆمسیۆنێکی نوێی هەڵبژاردنەکان. + یاسایەکی نوێ بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق. + پڕۆژە یاسای بودجە. + ئامادەکاریکردن بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت.  لەبەر ئەوەیە هیچکام لە هێزە سیاسییەکان ئامادەیی ئەوەیان تێدانییە سەرکێشی بە چارەنوسی خۆیان و دەنگی دەنگدەرانیان بکەن و لەپێناو  چەند مانگێک لە سەرۆکایەتیکردنی حکومەتێکی پڕ کێشە و ئاشوبدا خۆیان بخەنە ناو گرەو و دۆڕانێکی حەتمییەوە.  سەدرییەکان لەگەڵ ئەوەی ئامادەنین وەک گەورەترین فراکسیۆنی ناو پەرلەمان کەسێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران دیاریبکەن، لەگەڵ ئەوەشدا ڕەتیدەکەنەوە لایەنەکەی بەرامبەریان کە هاوپەیمانی (فەتح)ی هادی عامرییە ئەو پۆستە بۆ خۆی بەرێت.   مەرجە زۆر و زەوەندەکانی شەقامی ناڕازیی بۆ سەرۆک وەزیرەکانی داهاتوو، بە تایبەت کە ئامادەشنیین ناوێک پێشکەش بکەن بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە،  ترسی هێزو لایەنەکان و سەرۆکایەتییەکانیش لە بڕیاردان وادەکات یەکلاکردنەوەی کاندیدی پۆستی سەرۆک وەزیران لەو دەرفەتە کەمەی لەبەردەست ماوە هێجگار قورس و ئاڵۆزبێت، بەشێك لە ئاگایانی دۆخی عێراق پێیانوایە ڕەوشەکە بەرەو ئەوە دەچێت کە مۆڵەتە دەستورییەکە کۆتایبێت بەبێئەوەی  کەسێک ڕابسپێردرێت بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەت و، سەرەنجامیش دۆسیەکە بدرێتە دەست دادگای فیدڕاڵی بۆ یەکلایکردنەوەی ئەو پرسە. 

راپۆرتی: درەو میدیا ( درەو میدیا) پرۆژەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بڵاو دەكاتەوەو بەپێی پرۆژەی پەیكەربەندی نوێی یەكێتی دابەشی سەر سێ دەسەڵاتی جیاواز و هاوسەنگكراوە" دەسەڵاتی چاودێری، دەسەڵاتی جێبەجێكردن، دەسەڵاتی داد" ئەم پرۆژەیە لەلایەن لیژنەی باڵای پەیرەوی ناوخۆی راسپێردراو لەلایەن مەكتەبی سیاسی ئەكێتیەوە ئامادەكراوەو ( درەو میدیا) كۆپییەكی تەواوی ئەو پەیڕەوەی دەستكەوتووە، پۆختەیكەی بڵاو دەكاتەوە.   سێ دەسەڵاتەكەی یەكێتی بەپێی پرۆژەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كە بڕیارە لە كۆنگرەی یەكێتی كە لە 21/12/2019 دەنگی لەسەر بدرێت، پەیكەربەندی یەكێتی وەك فەلسەفەی دابەشكردنی رۆڵی ئۆرگانی خراوەتەوە روو دابەشی سێ دەسەڵاتی جیاواز و هاوسەنگ كراوە لەوانە: یەكەم: دەسەڵاتی چاودێری و رێسادانان بەناوی ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی. دووەم: دەسەڵاتی جێبەجێكردن كە پێكدێت لە دەستەی سەرۆكایەتی و دەستەی جێبەجێكردن. سێیەم: دەسەڵاتی دادی( تەحكیم) كە پێكدێت لە دەستەی پاراستنی قەوارەی ( ی. ن. ك). لە پرۆژە كەدا ئەوە هاتووە كە" ئەم سێ دەسەڵاتە بەشێوەیەكی هاوسەنگ رۆڵەكانیان بەسەردا دابەشكراون و  پێكەوە جەستەی یاخود پەیكەری رێكخراوەیی ( ی، ی، ك) پێكدێنن. لەم پەیكەربەندییەدا ئەنجومەنێكی سەركردایەتی گشتی وەك پێكهاتەیەكی بناغەیی و سیستەمێكی پەرلەمانی بۆ سەركردایەتی تێكەڵ خراوەتەروو لەسەر بنچینەی دابەشبونی جوگرافی شارەكان و بەپێی پێوەری هەڵبژاردنە گشتییەكانی ( 2014) كە ژمارەی ئەندامانی ( 121) كەسە و راستەوخۆ لە چوارچێوەی یەك بازنەدا بەدەنگی ئەندامانی كۆنگرە هەڵدەبژێردرێن.  دوای كۆتاییهاتنی كۆنگرە تەواوی دەستە سەرۆكایەتی و دەستە جێبەجێكار و لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروبارو لێپرسراوی مەكتەبەكان لەناو ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی و بەپێی رێكارە دیارەكانی ئەم پەیرەوە هەڵدەبژێردرین. لەسەر ئاستی پارێزگاكانیش ئۆرگانەكانی یەكێتی لەسەر بنچینەی ئەنجومەنی سەركردایەتی هەرێمەكان ( پارێزگا و ئیدارەی هاوشێوەكان) دارێژراوەتەوەو بنكە ووێستگە و ناوەندەكانی دەنگدان كراونەتە بنەمای ئۆرگانە بنكەییەكانی رێكخستن . شێوەی كاری ئۆرگانی لە پەیرەوی پێشنیازگراودا پەیكەربەندی نوێی یەكێتی میتۆدێكی نوێی كاری حزبی و رێكخراوەییە لە كوردستان كە زەمینەی كاری پێكەوەیی و سەركردایەتی پێكەوەیی فەراهەم دەكات و رێ لە پاوانكردنی دەسەڵات دەگرێت و رۆڵەكان بەشێوەی دیموكراسیانە و دادپەروەرانە لە نێوان ئەندامان دابەش دەكات.  بنەما گشتییەكان پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی بەپێی پرۆژەی پێشنیازكراوی كۆنگرەی یەكێتی: -     مادەی (4) ی پەیرەوەكە رێژەی ژنان لە هەموو ئۆرگانەكانی یەكێتیدا ( 25%) دەبێت . -    مادەی (5) كۆبونەوەی ئۆرگانەكان رێژەیی یاسایی وەردەگرێت بەزۆرینەی رەها( 50+1)  -    لە مادەی (15) دا بڕیار دەركردن لە دەستەی جێبەجێكارەوە دەردەچێت -    لە مادەی (18) كۆنگرەی یەكێتی هەر سێ ساڵ جارێك دەبەسترێت.  -    لە مادەی ( 19) لە هیچ بارێكدا كۆی گشتی ئەندامانی كۆنگرە لە ( 750) ئەندام تێپەڕنەكات.  -    مادەی ( 27) نابێت سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە ( 40) ساڵ كەمتر بێت.  -    مادەی ( 30) لێسەندنەوەی متمانە لە سكرتارییەتی ئەنجومەنی سەركردایەتی بە ( 2/3)ی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت  -    مادەی ( 37) سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی بە دەنگی (2/3)ی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت بە پێنج رۆژ دوای كۆنگرە.  هەڵبژاردنی سەرۆكی حزب سەرۆك/ سكرتێری حزب لە مادەی (39) پرۆژەی كۆنگرەدا هاتووە، بەپێی بڕگەی یەكەم: سەرۆك / سكرتێری حزب سیمبولی یەكێتی و راگری هاوسەنگی و پارێزەری پەیرەوی ناوخۆی و یەكریزی یەكگوتاری و یەكهەڵوێستی سەرجەم ئۆرگانەكانە.  لەمادەی (41) ی پەیرەوەكەدا مەرجەكانی سەرۆك/ سكرتێری یەكێتی خراوەتەوە روو -    تەمەنی لە 40 ساڵ كەمتر نەبێت -    ئاستی هۆشیاری و دیبلۆماسی بەرز بێت -    ناپاكی نیشتیمانی و نەتەوەیی نەكردبێت -    لە دۆسیەی گەندەڵی تێوە نەگلابێت -    لانی كەم 10 ساڵ خەباتی سیاسی و رێكخراوەیی دانەبڕاوی لە ریزەكانی یەكێتی هەبێت.  -    بەهیچ تاوانێكی ئابڕوبەرانە زیندانی نەكرابێت دەستەی جێبەجێكاری یەكێتی لە مادەی ( 44)ی پەیروە پێشنیازەكەدا هەیكەلی دەستەی جێبەجێكار دیاریكراوە كە پێكدێت لە  -    سەرۆكی حزب / سكرتێر  -    ئەندامانی دەستەی سەرۆكایەتی  -    لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروبار كە پێكدێت لە  - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری رێكخستن - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری دیراسات و توێژینەوە - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری مەكتەبەكان - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری ئیدارەی گشتی - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری هەڵبژاردن و ئامار - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری  راگەیاندن و میدیا - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری پەیوەندییەكان - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری حكومەت و پەرلەمان  دەستەی بەرژەوەندییەكانی یەكێتی لە مادەی ( 49) ی پەیرەوەكەدا باس لەدەستەی بەرژەوەندییەكانی یەكێتی ( ئەنجومەنی باڵای دانایان دەستەی باڵا) كراوە، كە لەماوەی 45 رۆژ دوای كۆنگرەی یەكێتی هەڵدەبژێردرێن ،كە پێكدێن لە:  -    ئەندامانی دەستەی دامەزرێنەران -    ئەندامانی خولی پێشوی سەركردایەتی و ئەنجومەنی ناوەند لەو ئەندامانەی لە كۆنگرەدا خۆیان كاندید ناكەن ئەركو دەسەڵاتەكانی سەرۆكی قەوارە -    پێشكەشكردنی راسپاردە  -    ناوەندگیری بۆ گرفت و كێشەكان -    پێشنیازكردنی رێكارەكانی چارەسەر سەرۆكی دەستەی پاراستنی یەكێتی پارێزەری گشتی یەكێتی دەبێت لەبەرزترین ئاستدا و پێكدێت لە: -    سەرۆكی دەستەی پاراستن -    سەرۆك/ سكرتێری حزب -    سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی -    سەرۆك/ سكرتێری حزب لەدانیشتنی دووەمی ئەنجومەنی سەركردایەتی دا دەبێت لە ماوەی 15 رۆژ دوای دانیشتنی یەكەمی ئەنجومەن بە دەنگدانی راستەوخۆ بە ( 2/3) دەنگی ئەندامانی.        

راپۆرت: فازل حەمەرەفعەت – محەمەد رەئوف زیاتر لە (هەزارو 100) كەس لە هەرێمی كوردستان بەپلەی وەزیر‌و پەرلەمانتارو پلە تایبەتەكان خانەنشینكراون، ساڵانە زیاتر لە (60 ملیار) دینار بۆ موچەی خانەنشینی ئەم كەسانە دەڕوات، وەزیرو پەرلەمانتار لەكاتی خزمەتیاندا مانگانە (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار وەردەگرن، كە خانەنشین دەبن، بەبێ لەبەرچاوگرتنی هیچ مەرجێكی تەمەن‌و خزمەت‌و بڕوانامە مانگانە بڕی (6 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار وەردەگرن، پرۆژەیاسای چاكسازی كە ئێستا بووەتە باسی گەرمی شەقام، چ گۆڕانكارییەك لەم ژمارانەدا دەكات ؟ ئایا پەرلەمانتاران بە دەنگ‌و دەستی خۆیان موچەی خانەنشینی خۆیان دەبڕن ؟ (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا بەدوای وەڵامی ئەم پرسیارانە‌و چەندین پرسیاری تردا دەگەڕێت. پرۆژەیەكی كۆن بە كابینەیەكی نوێوە دوای دوو ساڵ هێنان‌و بردن لەنێوان حكومەت‌و پەرلەماندا، دواجار رۆژی12ی ئەم مانگە، حكومەتی هەرێمی كوردستان پرۆژەیاسای (چاكسازی لە خانەنشینی‌و موچەو دەرماڵەو بەخشین‌و ئیمتیازاتەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان-عێراق)  رەوانەی پەرلەمانی كوردستان كردەوە. ئەمە جاری دووەمە ئەم پرۆژەیاسایە دەچێتە ناو پەرلەمان، سەرەتا رۆژی 30ی كانونی یەكەمی 2017 پرۆژەكە لە ئەنجومەنی وەزیران پەسەندكراو رەوانەی پەرلەمانی كوردستان كرا. پەرلەمانی كوردستان رۆژی 27ی شوباتی 2018 پرۆژەیاساكەی بەزۆرینەی دەنگ پەسەندكرد، رۆژی 4ی ئازاری هەمان ساڵ بەبەهانەی ناڕەزایەتی شەقام دژی هەندێك لە بڕگەكانی یاساكە بەدیاریكراویش بڕی موچەی خانەنشینی پەرلەمانتاران، پەرلەمان پەسەندكردنی یاساكەی هەڵوەشاندەوە‌و پرۆژەكەی گەڕاندەوە بۆ حكومەت. كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، لەگەڵ دەستبەكاربونیدا تەبەنی پرۆژەیاسا بەجێماوەكەی كابینەی پێش خۆی كرد، ئەوەی ئێستا رەوانەی پەرلەمان كراوە، هەمان پرۆژەی كابینەكەی پێشووە بە هەندێك دەستكارییەوە، واتە ئەوەی هەیە پرۆژەیەكی كۆنە بە كابینەیەكی نوێوە. پلەباڵاكان كێن ؟ پرسی زۆری موچەی پلەباڵاكان لەدوای ساڵی 2005‌و یەكخستنی حكومەت سلێمانی‌و هەولێرەوە، وردە وردە بووەتە جێگەی باسی گەرم لە شەقامدا، لەو ساڵانەدا بۆیەكەمجار میدیای ئەهلی لە سلێمانی بە مانشێتی گەورە دەستی بۆ ئەم بابەتە بردو رەخنەی لێ گرت، بەڵام هیچ كات رەخنەكان حكومەتی ناچار نەكرد پێداچونەوە بە زۆری موچەی پلە باڵاكاندا بكات. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە ئێستا لەپەرلەمانی كوردستانە، پلەباڵاكان ئەوانەی لەكاتی خزمەت‌و دوای خانەنشینبوونیش موچەی زۆر وەردەگرن، بریتین لەوانەی لە یەكێك لەم پۆستانەدا كار دەكەن: •    سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و جێگرەكانی •    سەرۆكی پەرلەمان‌و جێگرەكانی •    سەرۆكی حكومەت‌و جێگرەكانی •    ئەندامانی پەرلەمان‌و وەزیرەكان‌و ئەوانەی بەپلەی ئەوانن •    بریكارەكانی وەزارەت‌و ئەوانەی بە پلەی ئەوانن‌و ئەوانەی موچەی بریكاری وەزیر وەردەگرن •    خاوەن پلەتایبەتەكان •    بەڕێوەبەرە گشتییەكان‌و ئەوانەی بەپلەی بەڕێوەبەری گشتی‌و ئەوانەی موچەی بەڕێوەبەری گشتی وەردەگرن •    سەرۆكی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم •    گشت ئەو كەسانەی كە بەپێی خشتەی كارپێكراوی موچە لە هەرێمی كوردستان موچەی‌و دەرماڵەی هەردوو پلەباڵای (ا)‌و (ب) لەسەر میلاكی (شارستانی‌و سەربازی‌و هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ) وەردەگرن سەرەتایەكی پڕ لە كێشە لەگەڵ گەیشتی پرۆژەیاساكە بە پەرلەمانی كوردستان، قەیرانێكی نوێ لەنێوان پەرلەمانتاران‌و لایەنەكان دەستیپێكردووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشووی پەرلەمان‌و پەرلەمانتارانی ئەم خولەی پەرلەمان‌و خانەنشینانی سەربازی لەڕێگەی كەناڵی جیاجیاوە فشاری توندیان دروستكردووە، تاوەكو پەرلەمان پرۆژەیاساكە بەوشێوەیە تێنەپەڕێنێت كە لە حكومەتەوە بۆی نێردراوە. زۆرێك لە پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشووی پەرلەمان نیگەرانن لەم پرۆژەیاسایە، چونكە پرۆژەكە موچەی خانەنشینی ئەوان كەمدەكاتەوە، بەپێی یاسا بەركارەكەی ئێستا، پەرلەمانتاران‌و وەزیرەكان بەڕێژەی (80%)ی كۆی گشتی موچەكەیان لەكاتی خزمەتدا خانەنشین كراون، واتە بۆ نموونە پەرلەمانتاران كە بەپلەی وەزیر خانەنشین كراون، لەكۆی (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دیناری موچەكەیان لەكاتی خزمەتدا، بە (6 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار خانەنشین كراون، بەبێ لەبەرچاوگرتنی مەرجەكانی (تەمەن‌و ساڵی خزمەت‌و بڕوانامە)، بەڵام بەپێی پرۆژە نوێیەكە، چەند پێوەرێك بۆ خانەنشینبوون دانراوە لەوانە (تەمەن‌و خزمەت‌و بڕوانامە)، سەرباری ئەمە، بەكۆی گشتی موچەی خانەنشینی پلە باڵاكان كەمكراوەتەوە، بەجۆرێك لە پرۆژە یاساكەدا پێشنیازێك لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكانەوە خراوەتەڕوو كە بەراورد بە یاسا بەركارەكەی ئێستا، موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان كەمتردەكاتەوە، بەمشێوەیە: ئەو پێشنیازە كە لە پرۆژەیاساكەدا هاتووە داوا دەكات: •    پلە باڵاكان بە رێژەی (25%)ی كۆی گشتی ئەو موچەیە خانەنشین بكرێن كە لەكاتی خزمەتدا وەریانگرتووە. •    سەرباری ئەمە، رێژەی (2.5%)ی كۆی گشتی ئەو موچەیەی كە پلەباڵاكان لە كاتی خزمەتدا وەریانگرتووە، دەخرێتەسەر موچەی خانەنشینی بۆ هەر ساڵێكی خزمەت. •    هەموو ئەمانە بە مەرجی ئەوەی شایستەی موچەی خانەنشینی رێژەی (70%)ی كۆی گشتی ئەو موچەیە تێنەپەڕێنێت كە پلەباڵاكان لە كاتی خزمەتدا وەریانگرتووە. بەپێی ئەم پێشنیازە، پەرلەمانتارێك كە هەموو مەرجەكانی تێدا بێت، هێشتا بە هێندەی ئەوە موچەی خانەنشینی وەرناگرێت كە ئێستا وەریدەگرێت، ئێستا پەرلەمانتارانی رێژەی (80%)ی كۆی ئەو موچەیە وەردەگرن كە لەكاتی خزمەتدا وەریانگرتووە، بەڵام بەپێی ئەم پێشنیازە، پلەباڵاكان نابێت (70%)ی كۆی گشتی موچەكەیان وەرگرن، واتە پەرلەمانتاران كە لەكاتی خزمەتدا (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دیناریان وەرگرتووە، خانەنشینییەكەیان دەبێت بە (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار، ئەمە لەكاتێكدایە ئێستا هەموو پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشوو بەبێ لەبەرچاوگرتنی مەرجی تەمەن‌و خزمەت مانگانە بڕی (6 ملیۆن‌و 400 هەزار دینار) موچەی خانەنشینی وەردەگرن. سەرباری ئەمە، ئەوانەی لەناو پلە باڵاكاندا خانەنشین دەكرێن، بەپێی پرۆژەیاساكە دەبێت ئەم مەرجانەیان تێدابێت: •    خزمەتی خانەنشینییان لە (15) ساڵ كەمتر نەبێت. •    (45) ساڵی تەمەنیان تەواو كردبێت. •    لە هیچ حاڵەتێكدا بەبێ بوونی ئەم دوو مەرجەی سەرەوە هیچ خانەنشینییەك بۆ پلەباڵاكان ئەژمارناكرێت جگە لە حاڵەتەكانی (مردن) یان (شەهیدبوون) یاخود (خانەنشینبوون بە هۆكاری تەندروستی). •    پرۆژەكە دەرگای گەڕانەوەی بۆ ئەو كەسانە كردوەتەوە كە موچەی خانەنشینی پلەباڵاكانیان ناوێت‌و دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆسەر كاری پێشوویان (ئەمە دەرگای موزایەدەكردن لەناو پەرلەمانتارو وەزیرەكان دادەخات) سەرباری ئەو كەمكردنەوەیەی كە بۆ موچەی پلە باڵاكان لە پرۆژەیاساكەدا دانراوە، هێشتا زۆر كەس رەخنەیان هەیە‌و دەڵێن موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لەم پرۆژە نوێیەشدا هێشتا زۆرەو دەبێت كەمتر بكرێتەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لە پرۆژە بنەڕەتییەكەدا واتە بەر لە دەستكاریكردن، بڕیاربووە بەهۆی ئەم چاكسازییانەوە مانگەی بڕی (130 ملیار) دینار بۆ خەزێنەی هەرێمی كوردستان بگەڕێندرێتەوە، بەڵام بەهۆی لابردنی بڕگەی تایبەت بە (رێكخستنەوەی دەرماڵەی فەرمانبەران) لە پرۆژە نوێیەكەدا، دەستكەوتی دارایی چاكسازییەكە لە (130 ملیار)‌و بۆ (50 ملیار) دینار كەمدەكات، واتە بە بەبڕی (80 ملیار) دینار كەمیكردووە. كۆی گشتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لەمانگێكدا (881 ملیار) دینارە، لەم بڕە (476 ملیار) دیناری بەتەنیا بۆ (دەرماڵە)ی موچەخۆران دەچێت، بڕی (405 ملیار) دینار بۆ موچەی بنەڕەتییە، واتە (54%)ی كۆی گشتی موچەی فەرمانبەران لە هەرێم بۆ دەرماڵەكان دەچێت‌و رێژەی (46%)ی كۆی گشتی موچە بۆ موچەی بنەڕەتی دەچێت، سەرباری ئەمە ئاماژانە، حكومەت لە ترسی ناڕەزایەتی شەقامی موچەخۆر خۆی لە دەستبردن بۆ ئەم بابەتە بوارد. زۆرینەی كێشەی ئەم پرۆژەیە لەو بڕگانەدایە كە تایبەتە بە خانەنشینی پێشمەرگە، كە بەشێكی زۆریان كەمئەندامی سەنگەرو پێشمەرگە دێرینەكان‌و كادیرە حزبییەكانن‌و خزێندراونەتە ناو لیستی خانەشینی پێشمەرگە، لەكاتێكدا ئەوانە زۆربەیان تەمەنیان نەگەیشتووەتە خانەنشینی‌و بەپلەی نەقیب‌و عەقیدو رائیدو لیوا موچەی خانەنشینی وەردەگرن.  چاكسازی رێكخستن ؟ چەند رۆژێكە بابەتی ئەنجامدانی چاكسازی لە هەرێمی كوردستان بووەتە پرسی گەرمی گفتوگۆی سیاسەتمەداران‌و خەڵك‌و میدیا، هەندێك ئەمە بە سەرەتایەكی باش بۆ دەستپێكردنی چاكسازی ریشەیی لە هەرێم ناودەبەن، هەندێكی تر رەخنەیان هەیە‌و دەڵێن ئەوەی لەو پرۆژەیاسایەدا هاتووە چاكسازی نییە، بەڵكو (رێكخستنەوە)ی موچە‌و كۆتایهێنانە بە ناعەدالەتییەك كە دەبوو حكومەت زوتر بیكردایە. دەستبردن بۆ موچەی پلەباڵاكان لەكاتێكدایە، هێشتا كەرتی نەوت كە ئێستا بڕبڕەی پشتی داهاتە لە هەرێمی كوردستان، ناشەفافە‌و بۆ زۆرێك لە چاودێران‌و تەنانەت پەرلەمانتارو وەزیرەكانیش ناڕوونە، نێچیرڤان بارزانی كە ئێستا سەرۆكی هەرێمە، لە كۆتایی تەمەنی خۆیدا وەكو سەرۆكی حكومەت، گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی جیهانی بواری بوردبینیدا ئیمزا كرد بەمەبەستی چاودێریكردن‌و وردبینیكردن لە نەوتی هەرێم، لەدوای دەستبەكاربوونییەوە ئەو كۆمپانیایە (شەش) راپۆرتی لەبارەی فرۆش‌و داهاتی نەوتەوە بڵاوكردەوەتەوە، بەڵام هێشتا نەیتوانیوە خەڵك‌و پەرلەمانتاران قایل بكات بەوەی پرۆسەی فرۆشتنی نەوت لە هەرێمی پرۆسەیەكی شەفافە. سەرباری كەرتی نەوت وەكو بڕبڕەی پشتی داهات، كەرتە هەستیارەكانی تریش لە نمونەی وەبەرهێنان‌و بازاڕۆ بازرگانی ناشەفافن‌و لەلایەن حزبە سیاسییەكانەوە قۆرخكراون، حكومەت‌و پەرلەمان تائێستا هەنگاوێكی ئەوتۆیان لەو بوارانەدا هەڵنەگرتووە كە خەڵك هەست بە ئەنجامەكانی بكەن. لەپاڵ رەخنە زۆرەكاندا، هەوڵدان بۆ یەكخستنی یەكەكانی ژمێریاری لە گشت لەیەكەكانی هێزی پێشمەرگە لەم پرۆژەیاسایەدا، هەوڵێكە بەئاڕاستەی شەفافكردنی موچەی هێزی چەكدار، كە لەئێستادا دوو یەكەی ژمێریارییان هەیە، هەڵوەشاندنەوەی خانەنشینی سەربازی كە دەوترێت گەەندەڵییەكی زۆری تێدایە، یەكێكی ترە لە هەوڵە باشەكانی ناو پرۆژەكە، ئێستا (شەش) فەرمانگەی خانەنشینی سەربازی لە هەرێمدا هەیە، یاساكە دەیەوێت فەرمانگەیەكی یەكگرتووی خانەنشینی سەربازی دروستبكات. رێكخستنەوەی لیستی موچەی (كەمئەندامانی سەنگەر)، (زیندانیانی سیاسی)، (پێشمەرگەی دێرین)، (لیستی شەهیدان) هەوڵێكی تری پرۆژەیاساكەیە بۆ رێكخستنەوەی ئەو بوارە شێواوانە. بەشێوەیەكی گشتی پرۆژەیاساكە ئەگەر پەسەندبكرێت، كۆتایی بە نادادی لە موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان دەهێنێت، بەڵام هیچ گۆڕانكارییەك لە لەو موچە زۆرەدا ناكات كە ئێستا وەزیرو پەرلەمانتار‌و پلەباڵاكان لەكاتی خزمەت‌و بەر لە خانەنشینبوونیان وەریدەگرن، كە ئەوەش بەبەراورد بە فەرمانبەرانی ئاسایی جیاوازییەكی زۆرە، بەجۆرێك ئێستا وەزیر یاخود پەرلەمانتارێك مانگە بڕی زیاتر لە (8 ملیۆن) دینار وەردەگرن، لەكاتێكدا تێكڕای موچەی فەرمانبەرێكی ئاسایی مانگانە (500 هەزار) دینارە.   بەگۆی گشتی بۆ زۆرێك لەوانەی لە نزیكەوە چاودێری كاری پەرلەمانتارو وەزیرو پلەباڵاكان دەكەن‌و (درەو میدیا) قسەی لەگەڵ كردوون، پێناچێت پەرلەمانتاران بە دەست‌و دەنگی خۆیان بڕیار لەسەر كەمكردنەوەی موچەی خۆیان بدەن، زانیارییەكان باسلەوە دەكەن لە پشتی پەردەوە ژمارەیەك زۆر لە پەرلەمانتاران لە فراكسیۆنە جیاوازەكان هەوڵی ئەوە دەدەن دەستكاری بڕگەی تایبەت بە موچەی خانەنشینبون‌و مەرجەكانی خانەنشینبوونیان بكەن، بەتایبەتیش بەهۆی ئەوەی زۆرینەی ئەندامانی ئەم خولەو پێشووی پێشووی پەرلەمان گەنجن‌و بەپێی پرۆژەنوێیەكە موچەی خانەنشینی نایانگرێتەوە.  كورتەیەكی مێژوویی لەكابینەی یەكەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە تاوەكو پێش كابینەی هەشتەم واتە بەر لە دەستبەكاربوونی كابینەی ئێستا، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا): • 461 كەس بە پلەی وەزیرو بریكاری وەزیرو راوێژكار خانەنشین كراون • هەزارو 98 كەس بەپلەی تایبەت خانەنشینكراون كە (وەزیر- پەرلەمانتار- بریكاری وەزیر- بەڕێوەبەری گشتی- راوێژكار) دەگرێتەوە • كۆی موچەی ساڵێكی خانەنشینی پلە تایبەتەكان (60 ملیارو 900 ملیۆن) دینارە • 163 كەس بە پلەی وەزیر خانەنشینكراون، 96 كەسیش بە پلەی بریكاری وەزیر • 506 كەس بە پلەی بەڕێوەبەری گشتی خانەنشینكراون • 44 وەزیرو 60 بریكاری وەزیر‌و 260 بەڕێوەبەری گشتی‌و 75 راوێژكار بەپلەی تایبەت خانەنشینكراون‌و كە رۆژێك لە رۆژان لەو پلە وەزیفیەدا كاریان نەكردووە  

راپۆرت: سەرتیپ وەیسی كەریم  ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌، 11ی كانونی یه‌كه‌م، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان له‌باره‌ی ره‌شنووسی یاسایی چاكسازی كۆده‌بێته‌وه‌و بڕیاریشه‌ ره‌وانه‌ی په‌رله‌مان بكرێت. دوای خوێندنه‌وه‌ی ناوه‌ڕۆكی ره‌شنووسه‌كه‌ ئه‌وه‌ی گرینگ و په‌یوه‌ندی به‌ خه‌ڵكه‌وه‌ هه‌یه‌. به‌شێكی ناوه‌ڕۆكی ره‌شنووسه‌كه‌ به‌م شێوه‌یه‌ : یه‌كه‌م: له‌باره‌ی خانه‌نشینی پله‌ باڵاو تایبه‌ته‌كان له‌باره‌ی خانه‌نشینی سه‌رۆكی هه‌رێم و په‌رله‌مان و حكومه‌ت و ئه‌ندامانی په‌رله‌مان و وه‌زیر و بریكار و به‌ڕێوبه‌ره‌ گشتییه‌كان و پله‌ تایبه‌ته‌كان ...هتد دوو پێشنیاز كراون : پێشنیازی یه‌كه‌م: مووچه‌ی خانه‌نشینی ئه‌وانه‌ی سه‌ره‌وه‌ هه‌ژمار ده‌كرێت به‌مشێوه‌ی خواره‌وه‌ و ته‌نها بۆ مه‌به‌سته‌كانی ئه‌م بڕگه‌یه‌ موچه‌ی بنه‌ره‌تی ئه‌ندام په‌رله‌مان وه‌ك وه‌زیر هه‌ژمار ده‌كرێت: 1. رێژه‌ی ( 25%) بیست و پێنج له‌سه‌دا له‌ كۆی گشتیی دوا مووچه‌ ئه‌وه‌ی له‌كاتی خۆیدا وه‌ریده‌گرێت. 2.رێژه‌ی ( 2.5%) دوو و نیو له‌سه‌دا له‌ كۆی گشیتی دوا مووچه‌ ئه‌وه‌ی له‌كاتی خۆیدا وه‌ریده‌گرێت ده‌خرێته‌ سه‌ر مووچه‌ی خانه‌شنیی بۆ هه‌ر ساڵێكی خزمه‌ت. 3.شایسته‌ی موچه‌ی خانه‌نشین نابێت له‌ رێژه‌ی ( 70%) حه‌فتا له‌سه‌دا تێپه‌رێت له‌ كۆی گشتیی دوا مووچه‌ ئه‌وه‌ی له‌ كاتی خزمه‌ت وه‌ریده‌گرێت. پێشنیازی دووه‌م : موچه‌ی خانه‌نشینی هه‌ژمار ده‌كرێت به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌: ئه‌نجامی لێگدانی تێكرای مووچه‌ له‌ ژماره‌ی ساڵانی خزمه‌تی خانه‌نشینی به‌ رێژه‌ی كۆكراوه‌ی ( 2.5%) دوو له‌ سه‌دا. واته‌ موچه‌ی خانه‌شینی یه‌كسانه‌ به‌ تێكرای مووچه‌ی بنه‌ڕه‌تی جارانی 2.5% جارانی ژماره‌ی مانگه‌كانی خزمه‌ت دابه‌ش دوانزده‌ له‌سه‌ر 100. 2. ده‌رماڵه‌ی ئه‌م بڕاوانامه‌ی خواره‌وه‌ یان هاوشێوه‌كه‌یان كه‌ له‌ پێش وه‌زیفه‌ یان له‌ كاتی وه‌زیفه‌ به‌ده‌ستیان هێنابێت به‌م رێژه‌یه‌ ده‌بێت و ته‌نها دوا بڕوانامه‌ هه‌ژمارده‌كرێت: * ده‌رماڵه‌ی بڕوانامه‌ی دبلۆم به‌ رێژه‌ی پێنج له‌ سه‌دای مووچه‌ی بۆ خه‌رجده‌كرێت. *ده‌رماڵه‌ی به‌ كه‌لۆریۆس به‌ رێژه‌ی ده‌ له‌ سه‌دای موچه‌ی بۆ خه‌رجده‌كرێت. * بڕوانامه‌ی دبلۆمی باڵاو ماسته‌ر به‌رێژه‌ی پانزده‌ له‌ سه‌دای موچه‌ی بۆ خه‌رجده‌كرێت. * ده‌رماڵه‌ی بڕوانامه‌ی دكتۆرا به‌ رێژه‌ی 20 له‌سه‌دای موچه‌ی بۆ خه‌رجده‌كرێت. هه‌ر به‌پێی ره‌شنووسه‌كه‌ش پێویسته‌ ئه‌ندامی په‌رله‌مان بۆ ئه‌وه‌ی خانه‌نشین بێت ته‌مه‌نی له‌ 45 ساڵ زیاتر بێت و ساڵانی خزمه‌تیشی له‌ 15 به‌سه‌ره‌وه‌ بێت. كه‌واته‌ ئه‌گه‌ر نموونه‌یه‌ك له‌ موچه‌ی خانه‌نشینی سه‌رۆك هه‌رێم و حكومه‌ت و په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتاران و پله‌ تایبه‌ته‌كان وه‌رگرین به‌م شێوه‌یه‌ی لێدێت : له‌ پێشنیازی یه‌كه‌می خانه‌نشینی پله‌ باڵاو تایبه‌ته‌كان : موچه‌ی بنه‌ڕه‌تی په‌رله‌مانتار به‌ نموونه‌ * 2.5% = بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر مووچه‌ی بنه‌ره‌تیه‌كه‌ 5.500.000 بێت * 2.5 = 1.375.000 ئینجا موچه‌ی بنه‌ڕه‌تییه‌كه‌ (5.500.000) * 2.5% * ساڵانی خزمه‌ت/ 12 ( ئه‌گه‌ر 15 ساڵ بێت) = 3.433.500 دینار ئه‌گه‌ر ساڵانی خزمه‌تی 35 ساڵ بێت 5.500.000 * 2.5% * 35 ساڵ خزمه‌ت/ 12 = 6.187.500 له‌به‌رئه‌وه‌ی نابێت موچه‌ی خانه‌نشینی رێژه‌كه‌ی بگاته‌ له‌سه‌دا حه‌فتای كۆی موچه‌ی ئه‌وه‌ی له‌ دواین رۆژانی خزمه‌تكردن وه‌ریده‌گرێت كه‌واته‌ موچه‌كه‌ی ده‌بێته‌ 5.600.000 كه‌واته‌ به‌پێی پێشنیازی یه‌كه‌م كه‌مترین و زۆرترین موچه‌ی خانه‌شینی په‌رله‌مانتاران كه‌ به‌ نموونه‌ وه‌رمانگرتووه‌ له‌ نێوان ( 3 ملیۆن چوارسه‌د و سی و حه‌وت هه‌زار) بۆ ( پێنج ملیۆن و شه‌ش سه‌د هه‌زار دینار ده‌بێت) . نموونه‌ بۆ پێشنیازی دووه‌می خانه‌نشینی : مووچه‌ بنه‌ڕه‌تی* 2.5% ساڵانی خزمه‌ت ئه‌گه‌ر موچه‌ی بنه‌ڕه‌تی 5.5.00.000 * 2.5% * 15 ساڵ خزمه‌ت = 4.812.500 ئه‌گه‌ر بڕونامه‌كانیش حساب بكه‌ین موچه‌ی بنه‌ڕه‌تی* ( 5%ی دبلۆم، 10% ی به‌كه‌لۆریۆس، 15%ی ماسته‌رو دبلۆمی باڵا، 20% دكتۆرا) كه‌واته‌ كه‌مترین موچه‌ی خانه‌نشینی په‌رله‌مانتار بڕوانامه‌ی دبلۆم 2.337.000 هه‌زاره‌ و زۆرترینیش به‌ دكتۆرا 5.412.000 دیناره‌. دووه‌م : له‌باره‌ی ده‌رماڵه‌ی فه‌رمانبه‌ران : ماده‌كه‌ زۆر لاستیكیه‌ ئاماژه‌یه‌ بۆئه‌وه‌ده‌كات كه‌ ئه‌وانه‌ی شایسته‌ نین وه‌رده‌گرن ده‌رماڵه‌كه‌یان لێده‌برێت، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی زۆربه‌یان به‌ یاساو رێنمایی دراون ئه‌سته‌ ببڕدرێت، ته‌نها بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی شایسته‌ نین. ماده‌كه‌ به‌م شێوه‌یه‌ : یه‌كه‌م : خه‌رجكردمی ده‌رماڵه‌ پیشه‌ییه‌كان و ده‌رماڵه‌ی ترسناكی له‌سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌كان ته‌نها بۆ ئه‌و فه‌رمانبه‌رو كارمه‌نده‌ شایستانه‌ی كه‌ له‌ بواری پسپۆری خۆیاندا به‌ فیعلی خزمه‌تی تایبه‌تمه‌ندی له‌ بواری ئه‌رك و چاڵاكی ته‌كنیكی و وه‌زاره‌تیان دامه‌زراوه‌ی په‌یوه‌نیدار ئه‌نجامده‌ن و یه‌كخستنی ده‌رماڵه‌ی ئه‌و ناونیشانه‌ وه‌زیفیانه‌ی له‌ گشت وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و یه‌ك ناونیشانی وه‌زیفین و هه‌مان وه‌سفی وه‌زیفیان هه‌یه‌. دووه‌م: راگرتنی كاركردن به‌هه‌ر په‌یره‌و رێنماییه‌ك كه‌ به‌ ده‌ر له‌ حكومی یاسا به‌ركاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان ده‌رماڵه‌ و به‌خشین و هه‌ر ئیمتیازاتێكی دارایی تر ده‌به‌خشنه‌ فه‌رمانبه‌ر و كارمه‌ندان. هه‌ردوو بڕگه‌كه‌ لاستیكی و ناڕوونه‌، بۆیه‌ جێبه‌جێكردنیان قورسه‌. سێهه‌م: له‌باره‌ی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی خانه‌نشینی وه‌زیرو بریكاری وه‌زیرو راوێژكار و به‌ڕێوبه‌ری گشتیی ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ی له‌ رێزی بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردستان بوون پێش رێككه‌وتی 5ی 3ی 1991 وه‌ك رێزلێنانێك موچه‌ی خانه‌نشینی وه‌رده‌گرن، له‌ بڕی ئه‌وه‌ پێویسته‌ دوای دڵنیابوون له‌ مه‌رج و پێداویستی و وردبینیكردن و پاككردنه‌وه‌ی لیستی ناوی ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ له‌ ناوی كه‌سانی نا شایسته‌، ئیمتیازانی دارایی شایسته‌یان بۆ دابینده‌كرێت له‌به‌ر رۆشنایی یاسایی رێزلێنانی پێشمه‌رگه‌ی ( زێره‌ڤانی هه‌رێمی كوردستان- عێراق) ژماره‌ (23)ساڵی 2007، یان یاسای راژه‌ی خانه‌شینی پێشمه‌رگه‌ ( زێره‌ڤانی هه‌رێمی كوردستان -عێراق) ژماره‌ (28) ساڵی 2007) به‌پێی تایبه‌تمه‌ندی. ره‌شنووسه‌كه‌ چه‌ند ماده‌ و بڕگه‌یه‌كی دیكه‌ی تێدایه‌ وه‌كو كەمكردنەوەی موچەی پلە بالاكان، برینی موچە نایاساییەكان، یەكخستنی پلە وەزیفییەكان، لادانی بن دیوارەكان و پاك كردنەوەی لیستی موچەی شەهیدان و پێشمەرگەی دێرین و كەمئەندامی سەنگەر و چاودێری كۆمەلایەتی لە كەسانی نا شایستە. كه‌ و كوڕییه‌كانی ره‌شنووسه‌كه‌ : * ره‌شنووسه‌كه‌ له‌رووی ناونیشانه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌و له‌زۆرشت له‌گه‌ڵ ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی جیاوازه‌ (چاكسازی له‌ خانه‌نشینی مووچه‌و ده‌رماڵه‌و به‌خشین و ئیمتیازاته‌كانی دیكه‌) . * یاسای چاكسازیه‌كه‌ ته‌نها ده‌ستكاریكردنی موچه‌و ده‌رماڵه‌و به‌خشینه‌ هیچ په‌یوه‌ندی به‌ چاكسازی گشتیه‌وه‌ نییه‌. * مووچه‌ خانه‌نشینی پله‌كانی خواره‌وه‌ زیاد نه‌كراوه‌ واته‌ ئه‌وانه‌ی 300 هه‌زار كه‌مترن.. *چاكسازی له‌ خه‌رجی و داهات و نه‌وت و بواره‌كانی دیكه‌ نه‌هاتووه‌ و ده‌بوایه‌ باسی هه‌موو سێكته‌ره‌كان بكات . * زۆربه‌ی ئه‌و رێككارانه‌ی له‌ ره‌شنووسه‌كه‌دا هاتووه‌ به‌ بڕیار كراون له‌ لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بۆ هه‌ڵوه‌شانه‌ی پێویستی به‌ یاسا نییه‌. * هیچ نه‌خشه‌ رێگایه‌ك بۆ شه‌فافیه‌ت له‌ داهاتی نه‌وت و داهاته‌ نا نه‌وتییه‌كان نییه‌. * باس له‌ چاره‌نووسی مووچه‌ پاشه‌كه‌وتكراوه‌كان نه‌كراوه‌. * له‌ زۆر شوێن ئاماژه‌ به‌و برگه‌و ماده‌ یاسایانه‌ ناكات كه‌ ئه‌و یاسایه‌ هه‌ڵده‌وشێنێته‌وه‌.