راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف مەسعود بارزانی‌و كۆسرەت رەسوڵ عەلی‌و شاسوار عەبدولواحید لە دیارترین ئەو كارەكتەرە سیاسییانە بوون كە لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی سەرۆكایەتی هەرێمدا غائیب بوون، محەمەد حاجی مەحمود لە ئێرانە، عیرفان عەبدولعەزیزو ئارام قادر بانگهێشتنەكران، كۆسرەت رەسوڵ هەڵوێستی وەرگرتووە، بارزانیش دووەمجارە ناچێتە كۆبونەوەی نێچیرڤان بارزانی برازایەوە.   هەمواری دەستور لایەنەكان كۆدەكاتەوە ئەمڕۆ سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمی كوردستان (سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكایەتی حكومەت، سەرۆكایەتی پەرلەمان) لە هەولێر كۆبونەوە، دواتر كۆبونەوەیەكی فراوانتر لە بارەگای نوێی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بەڕێوەچوو، ئەمجارە جگە لە سێ سەرۆكایەتییەكە، سەرۆك كۆماری عێراق‌و سەرۆكی‌و بەرپرسی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بەشداربوون. ئەم دوو كۆبونەوەیە بۆ تاوتوێكردنی پێشهاتە نوێیەكانی عێراق بوو، بەدیاریكراوی هەوڵی هەمواركردنی دەستوری هەمیشەیی عێراق. راگەیەنراوی كۆبونەوەی لایەنە سیاسییەكان لە سەرۆكایەتی هەرێم، بەرپرسیارێتی ناڕەزایەتییەكانی ئەمڕۆ شەقامی عێراقی خستەئەستۆی " كەموكوڕیی كەڵەكەبووی چەندین ساڵەی حوكمڕانی‌و جێبەجێنەكردنی دەستور" لە عێراقدا. كرۆكی راگەیەندراوی كۆبونەوەكەی سەرۆكایەتی هەرێم، خۆی لە یەك خاڵدا دەبینێتەوە كە بریتییە لەوەی:" لەكاتی هەر هەموارێكی دەستوردا، دەبێت سیستەمی فیدراڵی‌و ماف‌و ئازادییەكانی سەرجەم پێكهاتەكانی عێراق‌و تایبەتمەندییەكانی هەرێمی كوردستان پارێزراو بن". غایبەكانی كۆبونەوەكە  سێ كارەكتەری سیاسی دیاری هەرێمی كوردستان كە حزبەكانیان لە پەرلەمانی كوردستان كورسییان هەیە، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی سەرۆكایەتی‌و پارتە سیاسییەكان لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم بەشدارنەبوون‌و غائیب بوون، كە ئەمانەبوون: •     مەسعود بارزانی- سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان •    كۆسرەت رەسوڵ عەلی- جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان •    شاسوار عەبدولواحید- سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ رۆژی 16ی تشرینی یەكەمی رابردوو، نێچیرڤان بارزانی دوای دەستبەكاربوونی وەكو سەرۆكی هەرێم، بۆیەكەمینجار لەگەڵ سەركردەی لایەنەكان كۆبووەوە، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەهەمان شێوە بەشداری ئەو كۆبونەوەیەشی نەكرد. لەدوای دەستبەرداربوونی لە پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، بارزانی لە نوسراو و راگەیەندراوەكانیدا هەرگیز خۆی وەكو سەرۆكی پارتی ناناسێنێت‌و تەنیا ناوی خۆی دەنوسێت بەبێ ئاماژەكردن بۆ پۆستە سیاسییەكەی.  نائامادەیی مەسعود بارزانی لە كۆبونەوەكە، بوو بە جێگای سەرەنجی چاودێرانی سیاسی، بەگشتی سێ لێكدانەوەی جیاواز بۆ نائامادەییەكەی بارزانی دەكرێت: •    لێكدانەوەی یەكەم: بارزانی كە سەرۆكی پارتییە، خۆی لە دامەزراوە فەرمییەكانی هەرێمی كوردستان (سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكایەتی حكومەت، سەرۆكایەتی پەرلەمان) بە گەورەتر دەزانێت‌و ئامادە نییە بەشداری كۆبونەوەیەك بكات كە مەسرور بارزانی كوڕی‌و نێچیرڤان بارزانی برازای تێیدا لە بەشی سەرەوەی مێزی كۆبونەوەكە دانیشتبن، سەرباری ئەوەی پۆستی فەرمی حكومیشیان هەبێت. •    لێكدانەوەی دووەم: بارزانی خۆی بە هاوشانی سەرۆكی حزبە سیاسییەكانی تر نازانێت، بۆیە بەشداری كۆبونەوەكەی نەكردووە. •    لێكدانەوەی سێیەم: بارزانی وەكو مەرجەعی سیاسی هەرێمی كوردستان مامەڵە دەكات، بۆیە بەشداری نەكردووە، چاوەڕێیە سەرۆكایەتییەكان‌و لایەنەكان دواجار بگەڕێنەوە بۆ لای ئەو و لەبارەگای بارزانییەوە بڕیاری كۆتایی لە هەڵوێستی هەرێم بدرێت. كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی یەكێتی نیشتمانیش ئامادەنەبوو، سەرچاوەیەكی نزیك لە كۆسرەت رەسوڵ بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، لەبەر دوو هۆكار كۆسرەت رەسوڵ بەشداری نەكردووە: •    هۆكاری یەكەم: نیگەرانییەكانی ئێستای یەكێتی لە پارتی سەبارەت بە جێبەجێنەكردنی رێككەوتنەكەی نێوانیان، تایبەت بە پێكهێنانی حكومەت. •    هۆكاری دووەم: بەشداری نەكردنی مەسعود بارزانی وەك سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لە كۆبونەوەكە، ئەگەر كۆبونەوەكە بۆ سەرۆكی حزبەكانە پێویستە مەسعود بارزانی بەشداری بكات و ئەگەر بۆ سەركردایەتییەكانە ئەوا یەكێتی لەسەر ئاستی مەكتەبی سیاسی بەشداری دەكات.  شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ یەكێك لەو روخسارە سیاسییە دیارانە بوو كە بەشداری كۆبونەوەكەی نەكرد، جوڵانەوەی نەوەی نوێ لەسەرەتای دروستبوونییەوە هەرجۆرە كۆبونەوە‌و گفتوگۆیەكی لەگەڵ دوو حزبە دەسەڵاتدارەكە (پارتی‌و یەكێتی) رەتدەكردەوە، بەڵام بەمدواییە لەبارەی پرسی دروستكردنی لیستی هاوبەشی لایەنە كوردییەكان لە كەركوك، بۆیەكەمجار لەگەڵ پارتی‌و یەكێتی كۆبونەوەی كرد، ئەوانەی لە جوڵانەوەكە جیابووبونەتەوە، ئەم هەنگاوەیان وەكو پاشەكشێی جوڵانەوەكە ناوبرد، بەتایبەتی دوای دەستگیركردنەكانی سەرۆكی جوڵانەوەكە بەمدواییە‌و دادگایكردنی. هیمداد شاهین ئەندامی ئەنجومەنی باڵای جوڵانەوەی نەوەی نوێ بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەكەیان بەفەرمی بانگهێشتی كۆبونەوەی ئەمڕۆ سەرۆكایەتی هەرێم كراوە، بەڵام لەبەر چەند هۆكارێك بەشداری نەكردووە، لەوانە: •    ئەم كۆبونەوانە هیچ شتێكیان لێ سەوز نابێت‌و تەنیا كۆبونەوەی شكلی‌و بەردەم كامێران. •    كۆمەڵێك هێز بانگهێشتی كۆبونەوەكە كراون كە "دوكانی سیاسین"‌و بەراورد ناكرێت بەو هێزانەی كە لە هەڵبژاردندا دەنگی زۆریان هێناون. •    كێشە ناوخۆییەكانی هەرێم زۆر زیاترە لە كێشەكانی عێراق كە لایەنەكانی هەرێم بێدەنگییان لێكردووە. یەك كورسی‌و دوو نوێنەر بڕیاربوو كۆبونەوەی ئەمڕۆ تەنیا سەركردەی ئەو لایەنانە بەشداری تێدا بكەن كە حزبەكانیان لە پەرلەمانی كوردستان كورسییان هەیە، لەسەر ئەو بنەمایە (عیرفان عەبدولعەزیز) رابەری گشتی بزوتنەوەی ئیسلامی‌و (ئارام قادر) سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانی بانگهێشتی كۆبونەوەكە نەكران، ئەو دوو پیاوە لەوانەبوون بەمدواییە سەردانی مەسعود بارزانییان كرد. بەڵام حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان‌و پارتی كرێكاران‌و رەنجدەران كە بە هەردووكیانەوە لە پەرلەمان یەك كورسییان هەیە، دوو نوێنەریان بەشداری كۆبونەوەكەی كرد. عەبدوڵای حاجی مەحمود وەزیری شەهیدان‌و ئەنفالكراوان وەكو نوێنەری محەمەد حاجی مەحمودی برای كە سكرتێری حزبی سۆسیالیستە بەشداری كۆبونەوەكەی كرد، باپیر كامەلا- ش وەكو سكرتێری پارتی كرێكاران‌و رەنجدەران لەسەر حسابی هەمان كورسی بەشداربوو لە كۆبونەوەكەدا. محەمەد حاجی مەحمود سكرتێری گشتی حزبی سۆسیالیستی دیموكراتی كوردستان كە پێشبینی دەكرا بەر لە هەموان بگاتە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم بۆ بەشداربوون لە كۆبونەوەكە، بەپێچەوانەوە بەشداری كۆبونەوەكەی نەكرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، محەمەدی حاجی مەحمود ئێستا بە سەردانێك لە كۆماری ئیسلامی ئێرانە‌و ئەمە هۆكاری بەشدارنەبوونی بووە لە كۆبونەوەكەی ئەمڕۆدا. ئێستا حزبی  سۆسیالیست هیچ كورسییەكی لە پەرلەمان نیە، دوای ئەوەی عەبدوڵای حاجی مەحمود پۆستی وەزیری شەهیدان‌و ئەنفالكراوانی وەرگرت، كورسییەكەی سۆسیالیست درا (باپیر كامەلا) سكرتێری پارتی كرێكاران‌و رەنجدەران كە لە هەڵبژاردندا لەگەڵ سۆسیالیست بەیەك لیست بەشداربوون.  فڕین لەدەرەوە پۆلەكە ! لەبەرامبەر غائیبەكاندا، بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامی‌و حزبی شیوعی‌و حزبەكانی تر لەسەر ئاستی كەسی یەكەم بەشداری كۆبونەوەكەیان كرد. عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان ئەمە سێیەمینجاربوو كە بۆ كۆبونەوەی فەرمی سەردانی هەولێری كردو مەسعود بارزانی نەبینی، بەڵام عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی رۆژی 8ی ئەیلولی رابردوو، دوای ماوەیەك دابڕان‌و گرژی سەردانی مەسعود بارزانی كرد‌و پەیوەندییەكانی ئاسایی كردەوە، سەلاحەدین بەهادین ئەمینداری یەكگرتووش بەردەوام پەیوەندییەكانی لەگەڵ بارزانی ئاسایی بووە. جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌و كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامی‌و حزبی شیوعی لەم خولەدا ئۆپۆزسیۆنبوونیان هەڵبژاردووە، واتە لەناو لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكاندا تەنیا جوڵانەوەی نەوەی نوێ بەشداری كۆبونەوەی ئەمڕۆی نەكرد‌وەو لە دەرەوەی پۆلەكە هەوڵی فڕین دەدات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لە كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمدا كە ئەمڕۆ بەر لە كۆبونەوە فراوانەكە لەگەڵ لایەنەكان بەڕێوەچووە، باسلەوە كراوە لەبەرپرسی مامەڵەكردن لەگەڵ گۆڕانكارییە نوێیەكان لە عێراق" بەهیچ جۆرێك پەرتەوازەیی قبوڵناكرێت"، واتە بۆچونی تر لە دەرەوەی كۆدەنگی لایەنە كوردییەكان قبوڵناكرێت، ئەمە پرسیاری ئەوە دروستدەكات ئایا بەم هەڵوێستەی، جوڵانەوەی نەوەی نوێ دەتوانێت ئەزموونی جوڵانەوەی "نەخێر لە ئێستادا"ی دووبارەبكاتەوە، كە بەر لە راگەیاندنی وەكو حزبێكی سیاسی، سەركردەكانی لەكاتی ریفراندۆمدا ئەزمونیان كردو پێچەوانەی كۆدەنگی ریفراندۆم هەڵوێستیان وەرگرت.    بارزانی لەبری هەموان قسەی كرد كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتی هەرێم‌و سەرۆك كۆماری عێراق‌و لایەنە سیاسییەكان بۆ بڕیاردان لەسەر هەڵوێستی هەرێم سەبارەت بە پێشهاتەكانی عێراق، لەكاتێكی درەنگ وەختدا هات. مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی، بەبێ ئەوەی چاوەڕوانی لایەنەكان‌و دامەزراوە فەرمییەكانی هەرێم بكات، پێشتر هەڵوێستی خۆی راگەیاند‌و ئەوەی ئەمڕۆ لایەنەكان بڕیاریان لەسەردا، جەختكردنەوەی بوو لەسەر هەڵوێستەكانی پێشتری بارزانی.  مانگێك لەمەوپێش، ئەیاد عەلاوی سەرۆكی ئیئتیلافی نیشتمانی عێراق سەردانی پیرمامی كرد‌و لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی كۆبووەوە. بارزانی كە هیچ پۆستێكی فەرمی نەبوو، بەر لەوەی دامەزراوە فەرمییەكانی هەرێم هەڵوێستی خۆیان رابگەیەنن، لەگەڵ عەلاویدا رێككەوتنێكی (4) خاڵی كرد سەبارەت بە پێشهاتە نوێیەكان لە عێراق، یەكێك لە خاڵەكانی رێككەوتنەكە ئەوەبوو كە هەردوولا هەرجۆرە گۆڕانكارییەك لە دەرەوەی رێوشوێنە دەستورییەكان رەتدەكەنەوە، لەمەدا مەبەستیان لە هەوڵەكان بوو بۆ دروخستنەوەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەژێر پەردەی خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتی خەڵكدا. رۆژی 27ی ئۆكتۆبەر فاڵح فەیاز راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانیی عێراق بە سەرۆكایەتی شاندێك گەیشتە پیرمام‌و لەگەڵ مەسعو بارزانی كۆبووەوە. بەپێی هەواڵی سایتی (بارەگای بارزانی)، لە كۆبوونەوەكەدا "بیروڕا لەبارەی گرژی و خۆپێشاندانەكانی بەغدادو پارێزگاكانی باشووری عێراق ئاڵوگۆڕ كراوە، هەردوولا پاڵپشتیی خۆیان بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراقی دووپاتكردەوە لە جێبەجێكردنی چاكسازی و داوكارییە رەواكانی هاوڵاتیان و خۆپێشاندەران". لەبارەی پەرەسەندنی ناڕەزایەتییەكانەوە، بارزانی پێش دامەزراوە فەرمییەكان قسەی كرد، رۆژی 20ی مانگی رابردوو لە پەیامێكدا هۆكاری روداوەكانی ئەمڕۆی عێراقی بۆ "جێبەجێنەكردنی دەستور" گەڕاندەوە، ئەمە هەمان ئەو قسەیەیە كە ئەمڕۆ لە راگەیەندراوی كۆتایی كۆبونەوەی لایەنەكان جەختی لەسەر كراوە.  سەبارەت بە هەمواری دەستوری عێراقیش بارزانی وتی:" نابێ گۆڕینی دەستوور ببێتە هۆی پاشەكشە لە پڕەنسیپەكانی دیموكراسی‌و پاشەكشەی مافی گەلی كوردو پێكهاتەكانی تر"، ئەمەش بەتەواوەتی لە راگەیەندراوی كۆتایی كۆبونەوەی ئەمڕۆی لایەنەكان‌و سەرۆكایەتییەكاندا رەنگیداوەتەوە.  

راپۆرتی: درەو میدیا لەژێر فشاری توندی خۆپیشاندەراندا، حكومەتی عێراق كە شەشەمین وڵاتی گەندەڵی عەرەبی و سیانزەهەمین وڵاتی گەندەڵی جیهانە، لە گەندەڵكاران دەپێچێتەوە، بەڵام لە كاتێكی زیادكراوی یاریەكەدایە ناتوانرێت ئومێدی ئەوەی لەسەر هەڵبچنرێت كە گۆڕانكاری دەكات لەبواری بنبڕكردنی گەندەڵیدا. داواكاری خۆپیشاندەرانی عێراق بۆ لێپێچینەوە لە گەندەڵكاران، حكومەتی عێراقی ناچاركردووە كۆمەڵێك ڕێكار بەم ئاڕاستەیەدا بگرێتەبەرو  فەرمانی دەستگیركردن بۆ چەندین بەرپرس دەربكات، هەرچەندە زۆرێك گومانیان هەیە پرۆسەكە سەركەوتووبێ و سزای هەموو ئەو بەرپرسانە بدرێت كە لەدوای ساڵی 2003وە پۆستیان لەحكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق وەرگرتووە، بەو پێیەی حزبە دەسەڵاتدارەكانی عێراق پشتیوانیان دەكەن و، زۆرێكیشیان هەڵاتوون و عێراقیان بەجێهێشتوە. دەستەی دەستپاكی عێراق رۆژی هەینی ڕابردوو، فەرمانی دەستگیركردن و بانگهێشتكردنی بۆ 60 وەزیر و پەرلەمانتارو بەرپرسی حكومەتە خۆجێییەكانی ئێستا و پێشو بەتۆمەتی گەندەڵی و بەهەدەردانی ماڵی گشتی دەرچووە، لەسەرو هەموشیانەوە وەزیرێكی ئەم كابینەیە و دوو وەزیری پێشوو و 5 ئەندامی ئەم خولەی پەرلەمان و 38 ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای ئێستاو پێشوو و 6 بەڕێوەبەری گشتی و بریكاری یەكێك لەوەزارەتەكان، فەرمانی دەستگیركردنیش بۆ پارێزگارێك و سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگایەك و 5 بەڕێوەبەری گشتی دەرچووە، تۆمەتبارەكانیش دەبرێنە بەردەم دادگای تاوانە ناوەندییەكانی ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی. بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی دزەیانكردووە، فەرمانی دەستگیركردنی بۆ (سامی حەسناوی) پارێزگاری دیوانییە دەرچووە، كە سەربە حزبی (فەزیلە) یە، بەتۆمەتی زیانگەیاندن بە ماڵی گشتی بە بەهای (دوو ملیارد) دینار، هاوكات سەرۆك و ئەندامانی لیژنەی كڕین لە بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی دیوانییە بەهەمان تۆمەت دەستگیركراون و، ژمارەیەك ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگاكەش بانگهێشتی لێكۆلینەوە كراون.  فەرمانی بانگهێشتكردنیش بۆ وەزیری پێشوی گواستنەوەو پارێزگاری پێشوی بەسرەش دەرچووە، بەتۆمەتی ئەنجامدانی پێشێلكاری یاسایی لەچەند گرێبەستێكدا، فەرمانی بانگهێشتكردنیش بۆ وەزیری پێشوتری تەندروستی و بەڕێوبەری پێشوی فەرمانگەی تەندروستی (بابل) دەرچووە بەتۆمەتی ئەنجامدانی گەندەڵی و زیانگەیاندن بەماڵی گشتی. "دەستەی نەزاهە چەند ساڵە لەكوێیە" (نەدا شاكر) پەرلەمانتاری هاوپەیمانی نەسر دەڵێت"جوڵەكانی دەستەی نەزاهە لەم كاتەدا ڕوونە، بەدرێژایی ساڵانی ڕابردوو ئەم دەستەیە لەكوێ‌ بووە، بەوپێیەی ئەودۆسێیانە ساڵانێكە لای دەستەی نەزاهەیە". بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە كە بۆ ڕۆژنامەی (ئەلعرەبی جدید) قسەی كردووە"بڕیارەكانی دەستەی نەزاهە بۆ بەرپرسانی پێشوو دەرچووە، زۆرینەشیان لەدەرەوەی عێراقن، ئەوەش وادەكات كە حكومەتی عێراق هیچ دەسەڵاتێكی بەسەریاندا نەشكێت، ئەو بڕیارانە بۆ خۆڵكردنە چاوی خەڵكە، بەڵگەی ئەوەشە كە بڕیارەكانی دەستەی نەزاهە بەرپرسانی پێشووی كردۆتە ئامانج كە لەدەرەوەی وڵاتن ". پێشیوایە، دەبوو دەستەی دەستپاكی و دەسەڵاتی دادوەری، سودیان لە فشاری شەقام وەربگرتایە كە داوای چاكسازی و ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی و لێپێچینەوە لەگەندەڵكاران دەكەن، وەك دەرفەتێكی گرنگ بۆ ڕوبەڕوبونەوەی هەر فشارێكی سیاسی لەسەریان.  كاردانەوەیە نەك بڕوابوون بە لێپێچینەوە  (فالح ئەلزیادی) پەرلەمانتاری چاكسازی و بنیاتنان لەمبارەیەوە ڕایگەیاندووە:"بڕیاڕەكانی دەستەی دەستپاكی و هەندێك لەبڕیارەكانی ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی نوێنەران، كاردانەوەی توڕەی توڕەیی شەقامن".  ئەو پەرلەمانتارە بەهەمان سەرچاوەی وتووە، پێویستە پرۆسەیەكی ئیداری بەردەوام هەبێت نەك كاردانەوە كاریگەری لەسەر دروستبكات، پرسیاری ئەوەشدەكات" ئەگەر خۆپیشاندان و مانگرتنە میللیەكان وەستان، ئایا ڕێوشوێنەكانی دەستەی نەزاهە بۆ لێپێچینەوەو دەستگیركردنی ئەو بەرپرسانە دەوەستێت كە گومانیان لەسەرە یان تێوەگلاون لەگەندەڵی ماڵی و كارگێڕی". ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی و هەلی كارو دابینكردنی خزمەتگوزاری داواكاری و دروشمی سەرەكی خۆپیشاندەران بوو لە سەرەتای سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكان لە شارەكانی ناوەڕاست و باشوری عێراق، بەڵام لە ئێستادا كۆمەڵێك داواكاری سیاسی بونەتە ئەولەویەت و زۆرێك لە خۆپیشاندەران ڕۆژانە لەسەر شەقام بانگەشەی بۆدەكەن كە دیارترینیان، هەمواری دەستورو، گۆڕینی سیستمی سیاسی و، كەمكردنەوەی ڕۆڵی پەرلەمان و كەمكردنەوەی ئەندامەكانێتی.    (یونادەم كەنا) ئەندامی لیژنەی هەمواركردنەوەی دەستوری عێراق بە سۆمەرییەنیوزی ڕاگەیاندووە:" ئەوەی ڕویداوە و ڕودەدات هۆكارەكەی دەستورو ماددە دەستورییەكان نییە، بەڵكو هۆكارەكەی گەندەڵی بەرپرسان و دەستگرتنی حزبەكەكانە بە دەسەڵاتەوە، ئەوە وڵاتی وێرانكرد". بەپێی دوایین راپۆرتی رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی عێراق (6) وڵاتی گەندەڵی جیهان و (133)یەمین وڵاتی گەندەڵی جیهانە.  

راپۆرت: فازل حەمە رەفعەت – محەمەد رەئوف یەكێتی لە پارتی نیگەرانە، بەڵام هیچ پلانێكی بۆ كشانەوە لە حكومەت نییە‌و تەنیا دەیەوێت لەڕێگەی میدیاكانەوە ناڕەزایەتییەكان بە پارتی بگەیەنێت، دوای چوار مانگ لە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، یەكێتی تاڵاوی شكست‌و دۆڕاندنی دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆ دەخواتەوە، كەركوكی لەدەستدا، سێ پۆستی پڕنەكراونەتەوە، پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت هیچی لێ سەوز نەبووە، شەراكەتی راستەقینەیش تەنیا وەكو دروشم ماوەتەوە. كێشەی كەركوك نزیكەی چوار لەمەوپێش بەدیاریكراوی لە رۆژی 11ی تەموز، یەكێتی‌و پارتی دواین رێككەوتنیان ئیمزاكرد لەبارەی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، ئەو رێككەوتنە تایبەت بوو بە یەكلاكردنەوەی چارەنوسی پۆستی پارێزگاری كەركوك. یەكێتی پۆستی پارێزگاری كەركوك بە پشكی خۆی دەزانێت، كە لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە ئەو پۆستەی لەدەستداوە‌و كەسێكی عەرەب بەناوی (راكان جبوری) پۆستەكە بەڕێوەی دەبات. لەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە دەرفەتێك بۆ یەكێتی هاتەپێشەوە پۆستی پارێزگاری كەركوك لە بەرژەوەندی خۆی یەكلابكاتەوە، ئەو دەرفەتەش پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم بوو. بەرپرسانی یەكێتی لەسەرەتای دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتەوە، لەوە تێگەیشتن پارتی دەیەوێت پۆستی سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆكی حكومەت لای خۆی بهێڵێتەوە، هەوڵیاندا ئەمە بكەن بە كارتی فشاری لەسەر پارتی، تاوەكو بەو كارتە پارتی ناچاربكەن پۆستی پارێزگاری كەركوك لەبەرژەوەندی ئەوان یەكلابكاتەوە. پۆستی پارێزگاری كەركوك بوو بە گرێ لەبەردەم دروستبوونی كابینەی نوێی حكومەت، نزیكەی (10) مانگ پێكهێنانی كابینەكەی دواخست، وەفدی دانوستانكاری یەكێتی خۆراگری كرد‌و تا دواسات سازشی لەسەر پۆستی پارێزگاری كەركوك نەكرد، تا ئەو كاتەی لە رۆژی 11ی تەموزی رابردوو هەردولا رێككەوتن لەسەر ئەوەی لیستی برایەتی لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كە لیستی هاوبەشی پارتی‌و یەكێتی‌و لایەنە كوردییەكانی ترە، لەماوەی (45) رۆژدا (تەیب جەبار) وەكو پارێزگاری نوێی كەركوك هەڵبژێرێت. تەیب جەبار سەر بەیەكێتی نیشتمانی بوو، یەكەمین كاندید بوو كە پارتی بۆ پۆستی پارێزگاری كەركوك لەناو یەكێتیدا پەسەندی كرد، بەر لەوە پارتی ناوی زیاتر لە (40) كەسی رەتكردبووەوە كە یەكێتی بۆ پۆستی پارێزگاری كەركوك پێشكەشی كردبوون، پارتییەكان بەبیانوی بەشداریكردن یاخود پاڵپشتی لە رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر ناوی ئەو كاندیدانەی یەكێتییان رەتدەكردەوە، بەرپرسانی پارتی ناویان لەو كەسانە ناوبوو "ئۆكتۆبەرچی". لەسەر بنەمای ئەو رێككەوتنەی كە هەردوولا لە 11ی تەموزدا كردیان، لیژنەیەكی هاوبەشی نێوان پارتی‌و یەكێتی بۆ یەكلاكردنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك دروستكرا، ئەو (45) رۆژەی كە بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاری نوێی كەركوك دیاریكرابوو، كاتەكەی لەدوای بەڕێوەچوونی یەكەمین كۆبونەوەی لیژنە هاوبەشەكەوە دەستیپێدەكرد. رۆژی 25ی تەموز لیژنە هاوبەشەكە یەكەمین كۆبونەوەی خۆی كرد، دواتر لیژنەكە چەند كۆبونەوەیەكی لەگەڵ لایەنەكاندا كرد، بەڵام نەگەیشتە ئەنجام بۆ سازدانی كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‌و دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی تەیب جەبار وەكو پارێزگاری نوێی كەركوك لە شوێنی نەجمەدین كەریم كە لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە كەركوكی بەرەو هەولێر بەجێهێشتبوو. رۆژی 9ی ئەیلولی ئەمساڵ ئەو وادە (45) رۆژییە كۆتایی هات كە پارتی‌و یەكێتی لەسەری رێككەوتبوون بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاری كەركوك، ئەمە یەكێتی نیگەران كرد. هەفتەی رابردوو بەدیاریكراوی لە رۆژی 28ی تشرینی یەكەم، پەرلەمانی عێراق لەژێر فشاری خۆپیشاندەراندا بڕیاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان، بە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوكیشەوە، ئەمە یەكێتی بەتەواوەتی رەشبین كرد لە رێككەوتنەكەی لەگەڵ پارتی، چونكە بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق هیچ دەرفەتێكی بۆ یەكێتی نەهێشتەوە جارێكی تر لەبارەی پۆستی پارێزگاری كەركوك‌و هەڵبژاردنی پارێزگاری نوێ لەناو ئەنجومەنی پارێزگاوە، دانوستان لەگەڵ پارتی بكات. بە دەرچوونی بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق، پایەیەكی سەرەكی دانوستان‌و رێككەوتنی یەكێتی لەگەڵ پارتی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی كەوت، بەڵام كۆتایی رێگاكەش نییە، رۆژی 1ی نیسانی ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەڕێوەدەچێت، لە كەركوك پارتی‌و یەكێتی‌و لایەنە كوردییەكانی تر بە لیستێكی هاوبەش بەناوی "لیستی هاوپەیمانی كوردستانی" بەشداری دەكەن‌و دەتوانن‌و رێككەوتنەكەیان بگوازنەوە بۆ ناو ئەو لیستە هاوبەشە، بەڵام لە قۆناغی یەكەمدا یەكێتی ئەم كەیسەی بە پارتی دۆڕاند. لە لێدوانێكی تایبەتد بۆ (درەو میدیا) فەرید ئەسەسەرد ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی وتی:" لەگەڵ پارتی چیتر باسی دانانی پارێزگاری كەركوك ناكەین، بەڵام هێشتا بیرمان لە كشانەوە لە حكومەتی هەرێم نەكردووەتەوە‌و هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكان دەدەین، ئەگەر چارەسەرنەكرا بەدڵنیایی بیر لە كشانەوە دەكەینەوە". كێشەی دەسەڵاتەكانی قوباد تاڵەبانی رۆژی 7ی ئەیلولی رابردوو، مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە شاری سلێمانی كۆبووەوە، ئەوكات (درەو میدیا) ئاشكرایكرد، لە كۆبونەوەكەدا قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان‌و سەرۆكی تیمی یەكێتی لە حكومەت راپۆرتێكی خوێندوەتەوە. قوباد تاڵەبانی لە راپۆرتەكەیدا بەناڕاستەوخۆ رەخنەی لە تیمی دانوستانكاری یەكێتی گرتبوو كە نەیانتوانیوە رێككەوتنێكی كۆنكرێتی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان بكەن سەبارەت بە پشكەكانی یەكێتی لە حكومەت. قوباد تاڵەبانی باسی لەوەكردبوو، رێككەوتنی نێوان پارتی‌و یەكێتی لەبارەی كابینەی نوێی حكومەتەوە بە نیوەناچڵی جێبەجێكراوە‌و یەكێتی هاوبەشی راستەقینە نیە لە حكومەتداو تەواوی بڕیارەكان لەلایەن مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتەوە دەدرێت، هیچ دەسەڵاتێكی ئەوتۆ بە ئەو وەكو جێگری سەرۆك وەزیران نەدراوە.  قوباد تاڵەبانی لەبارەی دەسەڵاتەكانی خۆیەوە هیچی بە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت نەوتووە، هیچ كاتێكیش كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیرانی لە هەولێر بەجێنەهێشت، شەڕەكەی بە مەكتەبی سیاسی حزبەكەی كرد. دواجار رۆژی 2ی تشرینی یەكەم، لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا مەسرور بارزانی بابەتی دەسەڵاتەكانی قوباد تاڵەبانی هێنایە بەرباس، وەزیرێكی بەشداربووی ئەو كۆبونەوەیە بە (درەو میدیا)ی وت:" لە كۆبونەوەكەدا مەسرور بارزانی زۆر بە روونی قسەیكردووەو وتی با بۆ هەموو لایەك روون بێت، یەك حكومەتی هەرێمی كوردستان هەیەو نامانەوێت ئەزمونی رابردوو دووبارە بكەینەوە كە حكومەتێك لە سلێمانی و حكومەتێكیش لە هەولێرو دهۆك بێت.. بەپێی یاسا دەسەڵاتی قوباد تاڵەبانی دیاریكراوە، هەرگیز جارێكی تر ئەو دەسەڵاتانەی پێنادرێتەوە كە لە كابینەكانی پێشوو پێی دراوە، بەشێك لەو دەسەڵاتانەی كە لە كابینەی پێشوو دراوە بە قوباد تاڵەبانی، لەبەر خاتری مام جەلال بووەو بەشێكیشی بەهۆی بارودۆخی شەڕو دڵرازیكردنەوە بووە، بۆیە هەرگیز ئەو ئەزمونە روناداتەوە دەسەڵات دابەشبكرێت لەنێوان سەرۆكی حكومەت‌و جێگرەكەی". هەر لەو كۆبونەوەیەدا مەسرور بارزانی وتبووی:" " هەڵە تێگەیشتن هەبووەو ئێستا لەگەڵ قوباد تاڵەبانی لێكتێگەیشتن هەیە"، زانیارییەكان باس لەوە دەكەن، لەدوای ئەو كۆبونەوەیەوە مەسرور بارزانی بە نوسراو دەسەڵاتەكانی قوباد تاڵەبانی وەكو جێگری سەرۆكی حكومەت دیاریكردووە، بەڵام هیچ یەكێك لەو دەسەڵاتانەی پێنەداوە كە لەسەردەمی كابینەی پێشوو بە سەرۆكایەتی نێچیرڤان بارزانی هەیبووە، لەوكاتەوە قوباد تاڵەبانی لەبارەی دەسەڵاتەكانییەوە بێدەنگ بووە‌و هیچ نیگەرانییەكی نیشان نەداوە. پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم یەكێك لەو پۆستانە بوو كە یەكێتی دانوستانی قورسی لەسەركرد، لیژنەی دانوستانكاری یەكێتی بۆ ئەوەی قوباد تاڵەبانی قایل بكات (قوباد تاڵەبانی سەرۆكی لیستی یەكێتی بوو بۆ هەڵبژادنی 2018ی پەرلەمانی كوردستان‌و دەنگی یەكەمی لەسەر ئاستی كوردستان بەدەستهێنا)، بەهەموو جۆرێك لە دانوستانەكانیدا لەگەڵ پارتی زیادكردنی جێگری تری بۆ پۆستی سەرۆكی حكومەت رەتدەكردەوە، یەكێتی سەركەوتبوو لە رێگرتن لە زیادكردنی جێگری تر بۆ پۆستی سەرۆكی حكومەت، بەڵام ئێستا پارتی لەڕێگەیەكی ترەوە لە پێگەی قوباد تاڵەبانی داوە، مەسرور بارزانی لەدوای دەستبەكاربوونیەوە وەكو سەرۆكی حكومەت (4) كەسی وەكو یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت دامەزراندووە، ئەمە جگە لە یاریدەدەرێكی تر كە پشكی بزوتنەوەی گۆڕان‌و پارتی لەدانوستانەكانیدا پەسەندیكردووە‌و بڕیارە لەداهاتوودا دەستنیشان بكرێت (یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكساز). دانانی یاریدەدەرە زۆرەكان بۆ سەرۆكی حكومەت، یەكێتی نیگەران كردووە، رۆژی پێنج شەممەی رابردوو لەتیف شێخ عومەر وتەبێژی یەكێتی لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا وتی:" بەناوی یاریدەدەرەوە حكومەتێكی بچوك دروستكراوە"، واتە یەكێتی لەم پرسەشدا دانوستانەكەی بە پارتی دۆڕاند. جگە لە دەسەڵاتەكانی جێگری سەرۆكی هەرێم، یەكێتی كێشەی دەسەڵاتی پۆستێكی وزاریشی هەیە، كە ئەویش پۆستەكەی (خالید شوانی)یە كە وەزیری هەرێمە‌و تائێستا هیچ ناونیشانێكی پێنەدراوە. بەرپرسانی یەكێتی باسلەوەدەكەن، بەپێی رێككەوتنەكەیان دەبوو خالید شوانی بكرێت بە وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندییەكانی هەرێم‌و بەغداد، بەڵام دوای چوار مانگ لە دەستبەكاربوونی، هێشتا تەنیا وەزیری هەرێمە‌و ناونیشانی پێنەدراوە، ئەمە لەكاتێكدایە لەو ماوەیەدا پارتی لەدەرەوەی هەموو رێككەوتنە سیاسییەكان كەسێكی لە بەغداد داناوە وەكو نوێنەری حكومەتی هەرێم لە بەغداد.  كێشەی پۆستە پڕنەكراوەكان یەكێتی لە هەڵبژاردنی 30ی ئەیلولی 2018دا رێژەی 21%ی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستانی بەدەستهێنا (بەبێ كۆتاكان)، بەم ئەنجامەوە رێژەی 21%ی پۆستەكانی لەكابینەی نوێی حكومەتی پێدراوە كە خۆی دەبینێتەوە لە (6) پۆستی وزاری‌و ژمارەیەك پۆستی تر. یەكێتی پۆستە وزارییەكانی وەرگرتووە، بەڵام هەندێكی پۆستی تر هەن كە بەپێی رێككەوتن بەر یەكێتی كەوتوون، دوای چوارمانگ لە دەستبەكاربوونی حكومەت، هێشتا پڕنەكراوەتەوە. پۆستە پڕنەكراوەكانی یەكێتی لە حكومەت: •    پۆستی سەرۆكی دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم: (رەوەند مەلا مەحمود)ی بۆ كاندیدكراوە. •    پۆستی سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزار: (عوسمان شوانی)ی بۆ كاندیدكراوە. •    پۆستی سەرۆكی دەستەی گشتی كاروباری مین: (ئیسماعیل مەحمود)ی بۆ كاندیدكراوە پارتی بەفەرمی یەكێتی ئاگاداركردووە كە كاندیدی سەرۆكی دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم (رەوەند مەلا مەحمود)ی قبوڵ نییە، رەوەند مەلا مەحمود جێگری بەرپرسی مەڵبەندی یەكێتییە لە كەركوك، پارتییەكان دەڵێن "ئۆكتۆبەرچی"یە‌و "قسەی نەشیاوی بە مەسعود بارزانی" وتووە. ئێستا رەوەند مەلا مەحمود بووە بە یەكێك لە خاڵە ناكۆكەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی، پارتی داوای كشاندنەوەی كاندیدبوونی دەكات‌و یەكێتی سوورە لەسەری. لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ (درەو میدیا)، رەوەند مەلا مەحمود وتی:" من هەر كارێكم كردبێت بۆ بەرزڕاگرتنی یەكێتی كردوومە، ئەگەر حزبێكی سیاسی بیەوێت بەدڵی ئەوان قسە بكەم ئەوە من نیم ئەو كارە بكەم.. بڕیاری كاندیدبوونم یان كشاندنەوەی كاندیدبوونم تەنیا لای یەكێتییە". شەراكەتی راستەقینە  شەراكەتی راستەقینە یەكێك لەو دروشمانە بوو كە وەفدی دانوستانكاری یەكێتی لە پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا هەڵیگرتبوو، وەكو خۆیان دەڵێن یەكێتی لەم پرسەشدا دانوستانەكەی بە پارتی دۆڕاندووە. كابینەی نوێ لە رۆژی 10ی تەموزدا سوێندی یاسایی خوارد، یەكێتی هیچ یەكێك لە وەزارەتە هەستیارەكانی وەكو (ناوخۆ، نەوت، دارایی) وەرنەگرت، جگە لەوە لە سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم (سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكایەتی حكومەت، سەرۆكایەتی پەرلەمان) یەكێتی تەنیا (سەرۆكایەتی پەرلەمان)ی پێدرا، سەرۆكایەتی ئەنجومەنی ئاسایش‌و ئەنجومەنی دادوەری-یش هەر لای پارتی مانەوە. سەرباری ئەمانە، لەتیف شێخ عومەر وتەبێژی یەكێتی دەڵێ:" ئەنجومەنی گازو نەوت كە داهاتەكانی گازو نەوت رێكدەخات، لە دوای پێكهێنانی حكومەتەوە یەك كۆبوونەوەی نەكردووە.. مەبدەئی شەراكەتی راستەقینە لەنێوان ئێمەو پارتی جێبەجێ نەكراوە".  بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی نیگەران بوون لە قسەكانی لەتیف شێخ عومەری وتەبێژی حزب‌و پێیانوایە پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتی ئاڵۆزتر دەكات. لە پرسی شەراكەتدا ئێستا بابەتێكی تر هاتووەتە ئاراوە كە یەكێتی نیگەران كردووە، ئەویش كۆبونەوەكانی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتییە لەگەڵ بەرپرسانی باڵای عێراقی. هەندێك لە بەرپرسانی یەكێتی مەترسییان هەیە بارزانی بەشێوەی تاكلایەنە‌و بەبێ پرس و را لەگەڵ یەكێتی، رێككەوتنی نوێ لەگەڵ بەغداد بكات‌و یەكێتی پەراوێز بخات، بەتایبەتیش لەم قۆناغە هەستیارەدا كە عێراق پێیدا تێدەپەڕێت‌و ئەگەری گۆڕانكاری نوێ لە بەغداد لە ئارادایە.  

ڕاپۆرت: درەومیدیا  ڕەنگە عێراق یەكێك بێت لە گرفتارترین ئەو وڵاتانەی گیرۆدەی دەستی ئەجێنداو بەرژەوەندییە ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتییەكان لەجیهان، ئەوەش وایكردووە ببێتە گۆڕەپانێكی هەمیشەیی ڕمبازێنی هێزو جەمسەرگیرییە جیاوازەكان بۆ یەكلایكردنەوەی كێشەكانیان.  ئەوەی كارەساتەكانی قوڵتركردۆتەوە، زۆرینەی هێزە باڵادەست و بڕیار بەدەستەكانی عێراق بەجیاوازی ئینتما و مەزهەب و نەتەوەو تائیفەوە درێژكراوەی هێزێكی دەرەكین، ئەو پەیوەندییانە بەجۆرێك ئاشكراو بێپەردەن هاوڵاتیەكی ئاسایی عێراق كە هیچ سەروسەختیەكیشی نەبێت لەگەڵ سیاسەتدا، زۆر بەسادەیی بۆی جیادەكرێتەوە كام هێزە لەفەلەكی كام دەوڵەتی ئیقلیمدا دەخولێتەوەو بڕیار و كەرەستەكانی مانەوەی لێوە وەردەگرێت، كام هێزەش لەبەرەی نەیارەكەیەتی. تەنها سیستانی قسەیكرد عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق لەوتاری هەینی ڕابردودا، كە هەندێك بەتوندترین پەیامی دادەنێنن لەوەڵامی عەلی خامەنەئی ڕابەڕی شۆڕشی ئێران، كاتێك وتی"پێویستە لەسەر دەسەڵاتدارانی عێراق كۆتایی بەكاری ئاژاوەگێڕی بهێنن" وەك ئاماژەیەك بۆ خۆپیشاندانی شارەكانی ناوەڕاست و باشوری عێراق، وتی:"هیچ لایەنێكی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی مافی ئەوەی نییە ئیرادەی عێراقییەكان بۆ چاكسازی و ئایندەیان زەوتبكات"  لەمە بترازێت هیچ بەرپرسێكی عێراق وەڵامێكی نەبووە بۆ قسەكانی خامەنەئی. وەزارەتی دەرەوەی عێراق لەبری ئەمە وەڵامی بەیاننامەی ئەووڵاتە بیانەی داوەتەوە كە داوا لە حكومەتی عێراق دەكەن گیانی خۆپیشاندەران بپارێزێت و ڕێز لە ئیرادەیان بگرێت، لەوەڵامی ئەمەدا دەڵێت:" حكومەتی عێراق داوا لەسەرجەم لایەنەكان دەكات پابەندی بنەمای ڕیزگرتن لەسەرەوەری عێراق بن و دەستوەردان نەك لەكاروباری ناوخۆی".  زۆرێك لەوانەی چاودێری دۆخی عێراق دەكەن، تەقینەوەی دۆخەكە و ناڕەزایی چین وتوێژە جیاوازەكان  بۆ كۆمەڵێك هۆكار دەگێڕنەوە: هۆكارە دەرەكییەكان قوڵبونەوەی ململانێكانی ئێران و ئەمریكا لە ناوچەكە كاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە لەسەر تێكچونی دۆخی عێراق، لەدوای ساڵی 2003وە، كاتێك ئەمریكا عێراقی داگیركرد جۆرێك لە ڕێككەوتنێكی ڕانەگەیەندراو لە نێوان تاران و واشنتۆن_دا هەبوو بۆ بنیاتنانەوەی پرۆسەی سیاسی لە عێراق، دابەشكارییەكان بەشێوەیەك ڕێكخران كە ڕەچاوی باڵانس و هاوسەنگی بكات. ئێران و ئەمریكا لەو دەمە لەسەر زیاد لە دۆسیەكی ناوچەكە هاوڕابوون، كە دیارترینیان ڕوخاندنی هەردوو دەسەڵاتی تاڵیبان و  ڕژێمی سەدام حسێن بوو، بەڵام دوای پەلكێشانی ئێران و فراوانبونی ڕۆڵی لە سوریاو لوبنان و یەمەن هاوكێشەی هێز جۆرێك لە لاسەنگی تێكەوت، لەدوای هەڵوەشاندنەوەی ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكەی نێوان ئێران و وڵاتانی پێنج كۆ یەك لەلایەن ئەمریكاوەو سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر تاران_دا ، عێراق بووە گۆڕەپانی سەرەكی ململانێكانی ئەو دووڵاتە. ئێران لەم قۆناغەدا پێویستیەكی زیاتری بەعێراق بوو بۆ كەمكردنەوەی ئاسەواری سزاكان لەسەری، بەوهۆیەوە لەگەڵ ئەمریكا كەوتنە ململانێیەكی سەخت، هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2018ی عێراق حكومەتێكی لێبەرهەمهات كە ئێرانییەكان قسەی یەكلاكەرەوەیان تیادا كردو بەخواستی ئەوان هەر سێ‌ سەرۆكاتیەكە (سەرۆكایەتی كۆمار_حكومەت_پەرلەمان) یەكلابوەوە، لە لوبنانیش هەڵبژاردن لەبەرژوەندی حزبوڵای نزیك لەئێران یەكلابوەوە، بۆیە زۆرێك هەرزوو پێشبینی ئەوەیان كرد ئەم دۆخە درێژە نەكێشێت و ئەم حكومەت و پرۆسەیە تەمەنی یاسایی خۆی تەواو نەكات. هۆكارە ناوخۆییەكان پرۆسەی سیاسی عێراق كە لەسەر بنەمای پشك پشكێنەی حزبی و تائیفی بنیاتنرا، تەنها خۆشگوزرەانی بۆ نوخبەیەكی سیاسی پێبوو، گەندەڵی و بەهەدەردانی سامانی گشتی و پڕبونی گیرفانی حزب و سیاسیە دەسەڵاتدارەكان لەسەر حسابی هەژاركردنی زۆرینەی خەڵك، نادادی كۆمەڵایەتی و گەورەبونی جیاوازی چینایەتی بونە سیمای دیاری عێراقی نوێ‌. زۆرینەی پارتە سیاسیەكان جگە لەوەی خاوەنی بڕیارێكی عێراقی نەبوون و لەهیچ قۆناغێكی هەستیاردا بەبێ‌ هاوكاری دەرەكی تەنانەت بایی ئەوەگیانی یەكتر قبوڵكردنیان تیانەبووە پێكەوە دانیشن، لەسەر ئاستە گشتیەكە هەرلایەنە بۆ پێكهاتەو تائیفەكەی خۆی هەڵپەی كردووە، بەڵام  لەوێنە ڕاستەقینەدا ئەم هەڵپەكارییە ئەوەندە تەسك بوەوە ئاستی حزبیشی بڕیوەو دابەزیوە بۆ بەرژوەندی شەخس و بازنەیەكی بچوك لەناوحزبەكانداو، بەشی هەرە زۆری خەڵكی عێراقیش تەنانەت لەمافی هەلی كار لەدامەزراوەیەكی دەوڵەتدا بێبەشبوون.  لەكاتێكدایە ئەم حزبانە لەكاتی دابەشكاری پۆست و كێكی حكومەتە یەك لەدوای یەكەكاندا، لەژێر ناوی پشك و بەشی پێكهاتەكاندا زۆرینەی دەستكەوتەكانیان چینوەتەوە، بەڵام لەخواردنی بەرهەمەكەیدا خۆیان بوون بەتەنها، هاوڵاتیانی عێراق بەجیاوازی پێكهاتەكانیانەوە، لەكاتی بەشینەوەدا  بێبەشبون و لەكاتی قوڵبونەوەی ململانێكان و ناكۆكی سیاسەیەكانیشدا  قوربانی و باجدەری سەرەكی بوون.     

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف چەندین گۆرانی بەسەردا هەڵدراوە، دواین كەس هونەرمەند حوسام رەسام بوو كە گۆرانییەكی بۆ وت‌و بەشێوەی ڤیدیۆ كلیپیش تۆماری كرد تاوەكو بچێتە مێژووی نوێی عێراقەوە، ئەوە "توكتوك"ە، ماتۆڕسكیلێكی سێ تایە كە بووە بە سیمبولی خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتییەكان لە عێراق. دوژمنی دوێنێ‌و دۆستی ئەمڕۆ بەهۆی ئەو ناوبانگەی كە لە خۆپیشاندانەكانی عێراقی پەیدای كرد، ناوی "توكتوك" بوو بە باسی راپۆرتی چەندین میدیای عەرەبی‌و جیهانی. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان ئاشكرایانكردووە، لەم پێنج ساڵەی دوایدا بازرگانەكانی ئۆتۆمبیل لە عێراق دەستیانكردووە بە هاوردە كردنی "توكتوك" بەرێژەیەكی زیاتر، واتە پێشتر ئەم جۆرە ماتۆڕسكیلە بەوشێوەیە لە عێراق‌و بەدیاریكراویش لە شاری بەغداد بەربڵاونەبووە، هۆكاری ئەوەش بۆ ئەو سەركەوتنە دەگەڕێتەوە كە "توكتوك" لە بازاڕی كاردا بەدەستیهێناوە‌و بووە بە جێگەی رەزامەندی چینێكی زۆری خەڵكی ناوچە هەژارنشینەكانی بەغداد.  "توكتوك" ماتۆڕسكیلێكە كە سێ تایەی هەیە‌و بەچەترێك داپۆشراوە، ئەم ماتۆڕە توانی هەڵگرتنی دوو سەرنشینی هەیە جگە لە شۆفێرەكەی، لە بەغداد زیاتر وەكو تاكسی لە گەڕەكە هەژارنشینەكاندا بەكاردەهێنرێت‌و هەندێكجار سێ سەرنشینیش هەڵدەگرێت. ئەم ئامێرە كە ئێستا بووە بە دۆستی عێراقییەكان‌و گۆرانی بەشان‌و باڵایدا هەڵدەدرێت، پێشتر سەرچاوەی بێزاری خەڵك بوو لە پایتەخت، وەكو باسدەكرێت شۆفێری ئەم ماتۆڕانە گوێ بە رێنماییەكانی هاتوچۆنادەن‌و بەكەیفی خۆیان چۆنیان بوێت لێدەخوڕن، بەسەر شۆستەكاندا دەڕۆن، گوێ بە ئاڕاستەی شەقامەكان نادەن‌و بە ئاڕاستەی پێچەوانەش دەڕۆن، لەمەشدا قەبارە بچوكەكەیان یارمەتیدەرێكی باشە، خراپی لێخوڕینی ئەم ماتۆڕانە ماوەیەك بوو بوو بە سەرچاوەی بێزاری چینێكی زۆری خەڵك لە بەغداد، بەدیاریكراویش شۆفێری تاكسییەكان كە پێیانوابوو "توكتوك" سەرچاوەی بژێوی ئەوانی لاوازكردووە. بەپێی بەدواداچوونی (درەو میدیا)، مانگی ئایاری رابردوو، بەڕێوەبەرایەتی گشتی مروری سەربە وەزارەتی ناوخۆی عێراق هاتوچۆی "توكتوك"ی لە شەقامە سەرەكییەكان قەدەغەكردووە‌و فەرمانیداوە هەر شۆفێرێك سەرپێچی كرد دەستبەسەر "توكتوك"ەكەیدا بگیرێت. مانگی حوزەیرانی رابردوو، لەناوچەی جسری دیالە لە بەغداد ئەمبارێك گڕی گرت، رووداوەكە هیچ زیانێكی گیانی لێنەكەوتەوە، بەڵام تێیدا جەستەی نزیكەی (3 هەزارو 500) توكتوك سوتا كە كۆمپانیایەكی ئەهلی هاوردەی كردبوون بەمەبەستی فرۆشتیان لە بازاڕەكانی بەغداد. مانگێك دواتر، ژمارەیەك چەكدار لەناوچەی (حسەینییە) لە باكوری بەغداد، ماتۆڕسكیلێكی "توكتوك"یان دزی‌و دواتر خاوەنەكەیان كوشت. چی رویدا ؟ چی رویدا دوای ئەو توڕەییە زۆرە لێی، "توكتوك" ببێت بە خۆشەویستی خەڵك ؟ لەوانەی كە چالاكانە بەشداری خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتییەكانی عێراق دەكەن كەم كەس هەیە وێنەیەكی سێلفی لەگەڵ "توكتوك" نەبێ، لەدوای رقێكی زۆر، لەپڕ خۆشەویستییەكی بێشومار بەسەر ئەم ئامرازە بچوكەی هاتوچۆكردندا باریوە. سەرەتای مانگی ئۆكتۆبەر شەپۆلێكی نوێی خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتی دژی (خراپی خزمەتگوزارییەكان، دانەمەزراندنی دەرچووان، گەندەڵی) لە شارەكانی عێراق دەستیپێكردەوە‌و تا ساتی نوسینی ئەم راپۆرتە بەردەوامە. خۆپیشاندانەكان دەرفەتێكیان بە شۆفێرانی "توكتوك" بەخشی ئەو وێنایەی كە لەسەریان دروستبووە، كەمێك راستبكەنەوە، ئەوان دەستیانكرد بە گواستنەوەی خەڵكی ناڕازی بۆناو خۆپیشاندانەكان، لەبەرامبەر ئەم كارەیاندا پارەیان لەسەرنشینەكانیان وەرنەدەگرت، ئەوان ئەم كارەیان لەكاتێكدا كرد كە هێزە ئەمنییەكان رێگا سەرەكییەكانەوە داخست‌و هاتوچۆیان قەدەغەكرد. كاتێكیش ناڕەزایەتییەكان پەرەیان سەند بۆ پێكدادانی نێوان خۆپیشاندەران‌و هێزە ئەمنییەكان، شۆفێرانی "توكتوك" گۆڕەپانەكەیان چۆڵنەكرد‌و وەكو پاڵپشتكارێك لە شەقامی ناڕازی مانەوە، ئەمجارە كارەكەیان فراوانتر كرد، دەستیان كرد بە گواستەوەی خێرای ئەو خۆپیشاندەرانەی كە بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنییەكانەوە برینداردەبوون، شۆفێرانی "توكتوك" گروپێكی گەورەی ئۆتۆمبیلی فریاگوزاری خێرایان لە ناو خۆپیشاندەراندا دروستكرد، لەم ئەركەدا ژمارەیەكی زۆر لە شۆفێرانی "توكتوك" دوچاری هەناسەسواری بوون بەهۆی گازی فرمێسكڕێژی هێزە ئەمنییەكانەوە، هەندێك كەس لەناویاندا كوژران. دواتر شۆفێرانی "توكتوك" ئەركی تریان لەئەستۆگرت، دەستیانكرد بە گواستنەوەی خۆراك‌و ئاو بۆ خۆپیشاندەران بە خۆڕایی، تاوەكو ناچارنەبن بۆ نانخواردن گۆڕەپانی ناڕەزایەتی چۆڵ بكەن. هەموو ئەم هەڵوێستانە وایكرد هاوڵاتیانی عێراقی بەگشتی‌و خەڵكی بەغداد بەدیاریكراوی وێنای خۆیان لەسەر "توكتوك"‌و "شۆفێرانی توكتوك" بگۆڕن، لە رقەوە بۆ خۆشەویستی، شۆفێرانی "توكتوك" بەگیانی خۆیانەوە سەرچڵییان كرد تاوەكو ناوبانگی خراپەكارییان بگۆڕن‌و بە خەڵك بڵێن ئەوە هەژاریی‌و نەدارییە وایلێكردوون لەپێناو ژیاندا بایەخ بەیاساكانی هاتوچۆ نەدەن، ئەگەرنا لەناو ناخی ئەوانیشدا خەونی دروستكردنی وڵاتێكی باش هەیە. گۆرانیبێژی بەناوبانگی عێراقی حسام رەسام لە چەمد رۆژی رابردوودا وەكو ستایش بۆ شۆفێرانی "توكتوك" گۆرانییەكی بەناوی "توكتوك" تۆماركرد‌و بەشێوەی ڤیدیۆ كلیپ بڵاویكردەوە. ئێستا خۆشەویستی بۆ "توكتوك" وایكردووە هەندێك كەس پێشنیاز دەكەن پەیكەرێكی بۆ "توكتوك" دروستبكرێت تاوەكو لەمێژوودا بمێنێتەوە كە شۆفێرانی ئەم جۆرە ماتۆڕسكیلە چ رۆڵێكی كاریگەرییان لە پشتیوانی خەڵكدا بینیوە لە یەكێك لە قۆناغە هەستیارەكانی مێژووی عێراقدا.   لەبارەی توكتوكەوە  "توكتوك" ماتۆڕسكیلێكی سێ تایەیە كە زیاتر لە وڵاتانی كیشوەری ئاسیا وەكو هۆكاری هاتوچۆكردن سودی لێدەبینرێت، بەتایبەتیش لەو وڵاتانەی كە ژمارەی دانیشتوانەكانیان زۆرەو هاتوچۆكردن بە ئۆتۆمبیل لەشەقامە گشتییەكاندا سەختە. ئەم ماتۆڕسكیلە كۆپیەكی پێشكەوتووتری ئۆتۆمبیلی ریكاشەی یابانی كۆنە كە لەسەر دوو تایە دەڕۆیشت‌و خاوەنەكەی رایدەكێشا، تەنیا گۆڕانكارییەكە ئەوەیە، ئێستا لەبری ئەوەی خاوەنەكەی رایكێشێت، ماكینەی بۆ دانراوە‌و خاوەن یان شۆفێرەكەی بە ئیسراحەت دادەنیشێت. سەبارەت بە نرخی یەك "توكتۆك" لە بازاڕەكانی عێراقدا (درەو میدیا) بەدواداچونی زۆریكرد و لە پەیجی (كڕین و فرۆشی تۆكتۆك)دا لە گەڕەكی  سەدری بەغداد، نرخی هەرتۆكتۆكێك جیاوازە بەڵام زۆرینەی لە نێوان ( 2 بۆ 3 هەزار) دۆلاردایە، نرخی گواستنەوەی یەك كەس بە ( 250 دینار بۆ500 دینار)ە. لەبارەی ناوی "توكتۆك"ەوە زانیاری پێویست لەبەردەستدا نییە، هەندێك دەڵێن رەنگە ئەم ناوە لەو دەنگەوە سەرچاوەی گرتبێت كە ماكینەی ماتۆڕسكیلەكە دەردەچێت. یەكەمین كۆمپانیا كە ئەم جۆرە لە ماتۆڕسكیلی دروستكردووە، كۆمپانیایەكی هیندی بووە بەناوی كۆمپانیای (باجاج)، دواتر كۆمپانیاكانی تر دەستیانكردووە بەدروستكردنی ئامێری لەمجۆرە. ئەم جۆڕە لە ماتۆڕسكیل كە بۆ هاتوچۆكردن بەكاردەهێنرێت لە شەستەكانی سەدەی رابردووەوە لە هیندستان هەبووە، بەڵام لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەدیاریكراویش لە وڵاتانی عەرەبی لە سەرەتاكانی ساڵی 2000 وە دەركەوتووە. زۆرێك لە وڵاتان بەكارهێنانی ئەم جۆرە لە ماتۆڕسكیان بۆ هاتوچۆكردن لەبری تاكسی قەدەغەكردووە، چونكە پێیانوایە لەرووی سكیوریتییەوە پارێزراو نییە، پەیكەری گشتی ئامێرەكە بەهێز نییە‌و دەرگاو پشتێنی سەلامەتی تێدا نییە، ئەمە وایكردووە لە زۆربەی وڵاتانی فەرمانگەی هاتوچۆ ئامادە نییە ژمارە‌و تۆمار بەم جۆرە لە ماتۆڕسكیل بدات. میسر یەكێك لەو وڵاتانە بوو كە بەمدواییە "توكتۆك" تێیدا بوو بوو بە باسی گەرم، سەرباری ئەوەی ئەم ئامێرە بوو بوو بە سەرچاوەیەكی هەرزانی هاتوچۆكردن لە قاهیرەی پایتەخت، بەڵام مستەفا مەدبولی سەرۆك وەزیرانی میسر بڕیاریدا مۆڵەتی شۆفێری لەو كەسانە بسەندرێتەوە كە "توكتوك" لێدەخوڕن‌و لەبری ئەوە ناچاربكرێت "مینی ڤان" بەكاربهێنن. بەڵام لە تونس بابەتەكە پێچەوانە بوو، حكومەت هەزاران ماتۆڕسكیلی توكتوكی خستە بازاڕەكانەوە تاوەكو لەورێگەیەوە روبەڕووی قەیرانی بێكاری ببێتەوە دەرفەتی كار بۆ هەزاران گەنج بڕەخسێنێت‌و هەندێكیش كێشەی هاتوچۆكردن كەمتر بكاتەوە.

راپۆرتی: درەو میدیا داواكاری هەمواری دەستور پرسێكی تازەنییە لە عێراق، بەڵام ئەوەی وایكردووە ئەمجارە بێتە ئەولەویەت‌و پەرلەمانی عێراق لیژنەیەكی تایبەت بۆ هەمواركردنەوەی بەوخێراییە بۆ پێكبهێنت، ئەو فشارە گەورەیەیە كە خۆپیشاندەران لەسەر نوخبەی سیاسی عێراق دروستیانكردەوە، بەشێك لەهێزە سیاسییەكانیش ئەمە بەهەلێكی زێڕین دەزانن بۆ جێكردنەوەی ئەجێنداكانی خۆیان. "كێشەی دەستوری عێراق لە مادەو بڕگە جیاوازەكانیدانییە بەڵكو لە جێبەجێنەكردنیدایە"، ئەمە ڕای زۆرێكە لەوانەی دەستوری عێراق بە دەستورێكی نمونەیی و شارستانی دەزانن لەسەر ئاستی ناوچەكە، پێشیانوایە ئینتیقائیەت‌و بەرژەوەندی لە جێبەجێكردنی هەندێك مادە‌و فەرامۆشكردنی هەندێكی تریدا، وایكردوە نەبێتە خاڵی یەكلاكردنەوەی كێشەكان.  بەشێكی تر لەو بۆچونانەی هێنانە پێشەوەی پرسی هەمواری دەستور بە زیادكردنی كێشەیەكی نوێ‌ دەزانن بۆ سەر كێشە كەڵەكەبووەكانی عێراق،  قۆناغی ئێستا بەگونجاو نازانن بۆ هەمواركردنەوە یان هەڵوەشاندنەوەی مادەو بڕگەكانی دەستور، بەوپێیەی هیچ بڕگەیەك نییە كۆدەنگی هێزو لایەنە سیاسیەكانی لەسەربێت بۆ هەمواركردنی، وێڕای ئەوەی هەموو حزب و پێكهاتەیەك هەوڵ بۆ ئەوە دەدات ئەو مادانە هەموار بكاتەوە كە لەگەڵ بەرژوەندییەكانی خۆیدا دێتەوە. شیعەكان كە لایەنێكی سەرەكی نوسینی دەستورن لەگەڵ كوردا، ئێستا دەڵێن، دەستور لە ژێر سایەی داگیركاری ئەمریكاو دۆخێكی ناگونجاودا نوسراوە، بۆیە پێویست دەكات هەموار بكرێتەوە، بەڵام ئەو هەموارەی شەقام دەوێت لەگەڵ ئەو هەموارەی سیاسییەكان بەنیازن تێبترنجێنن دوو پرسی تەواو جیاوازە. خۆپیشاندەران چییان لە دەستور دەوێت؟ ئەو مادەو بڕگانەی خۆپیشاندەران داوای گۆڕینی دەكەن، زیاتر لە پرسی بەدیهێنانی دادی كۆمەڵایەتی و ڕاگرتنی نەزیفی بودجەو سامانی گشتیتەوە سەرچاوەی گرتوە كە حزبە سیاسییەكان بەهۆكار و سەرچاوەی نەهامەتییەكانی ئێستای عێراق دەزانن.  گۆرینی مادەی یەكەم لەدەستوری عێراق " سیستمی حوكم لە عێراق كۆماریی پەرلەمانیی دیموكراتییە" یەكێك لە داواكارییە سەرەكییەكانی خۆپیشاندەرانە‌و داوا دەكەن سیستمی حوكم لە پەرلەمانییەوە بگۆڕێت بۆ سەرۆكایەتی، بەوپێیەی پێیانوایە لە سیستمی سەرۆكایەتیدا یەك كەس بڕیاردەدات‌و بەرپرسیار دەبێت، بەڵام لەسایەی سیستمی پەرلەمانیدا هێزە سیاسییەكان پێكەوە خۆیانداوە بەسەر بودجە‌و قوتی خەڵكداو، سەروەت و سامانەكەیان لەنێوان خۆیاندا دابەشدەكەن. داواكارییەكی تری خۆپیشاندەران لە هەمواری دەستوری عێراق، هەمواركردنەوەی بڕگەی یەكەمە لە مادەی (49) " ژمارەی ئەندامەكانی ئەنجومەنی نوێنەران بەپێی ڕێژەی هەر كورسیەك نوێنەرایەتی 100 هەزار كەس لە دانیشتوانی عێراق دەكات". بەپێی ئەم بڕگەیەی دەستور بێت، ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق  لەخولی داهاتودا دەگاتە 400 ئەندام، بەوپێیەی ڕێژەی دانیشتوانی عێراق 40 ملیۆن كەسی تێپەڕاندووە، خۆپیشاندەران پێیانوایە، پەرلەمانتار بەهۆی ئەو موچە زۆرەی وەریدەگرێت بۆتە بارێكی گەورە بەسەر گیرفانی گشتیەوەو، پێویستە ژمارەیان كەمبكرێتەوە بۆ ڕێژەیەكی گونجاو، وێڕایی دەستكاریكردنی موچەو ئیمتیازاتەكانیان. سیاسیەكان چییان لە دەستور دەوێت؟ خواستی هەندێك لەلایەنە سیاسییە شیعیەكان زیاتر بە ئامانجگرتنی هەرێمی كوردستان‌و  لەقاڵبدانی زیاترێتی‌و، دەستبردنە بۆ هەندێك مادە كە پێیانوایە كاتی خۆی بەسەریاندا تێپەڕیوەو لەدۆخێكی لاوازدابون،  ئێستا كە بەهێزبون و بڕیارە سیاسییەكانیان لەدەستدایە، كاتێتی ئەو هەڵانە ڕاستبكەنەوە.  -    هەمواركردنەوەی مادەی 140 یان هەڵوەشاندنەوەی، كە تایبەتە بە ناوچە كێشە لەسەرەكان لە نێوان هەرێمی كوردستان‌و بەغداد. -    هەمواركردنەوەی بڕگەكانی یاسای نەوت و غاز كە لەمادەی (111- 112) دەستوری عێراقدا ڕێكخراون. -     مادەی (111) دەڵێت "نەوت‌و غاز موڵكی سەرجەم گەلی عێراقە لە تەواوی هەرێم و پارێزگاكان".  -    مادەی (112 )لەدوو بڕگە پێكهاتووە: 1-    حكومەتی فیدراڵ ئیدارەی نەوت‌و غازی دەرهێنراو دەدات لە كێڵگەكانی ئێستا لەگەڵ حكومەتی هەرێمەكان‌و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان، كە بەشێوەیەكی دادپەروەرانە دابەشبكرێت، ڕێژەی دانیشتوان لەسەرانسەری وڵات ڕەچاوبكات‌و، زامنی گەشەسەندی ناوچە جیاوازەكانی وڵات بكات، ئەوەش بەیاسا ڕێكبخرێت. 2-    حكومەتی فیدراڵی‌و حكومەتی هەرێم‌و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان پێكەوە ئیدارەی ستراتیجی پێشخستنی سامانی نەوت وغاز بدەن بەو جۆرەی بەرزترین ئاستی سودمەندبونی گەلی عێراقی تێدایە.  ناكۆكییەكانی چەند ساڵی ڕابردوی هەرێم‌و بەغداد لەسەر نەوت‌و غاز لە شێوازی شرۆڤەكردنی ئەم دوو بڕگە دەستورییەدایە.  بەغداد پشت بەمادەی (111) دەبەستێت كە نەوت‌و غازی بە موڵكی سەرجەم خەڵكی عێراق پێناسەكردووە، بەوپێودانگەش ستراتیج‌و دەسەڵاتێكی ناوەندەی پیادە دەكات لە مامەڵەكردن لەگەڵ سامانی نەوت‌و غازدا، هەرێمی كوردستانیش پشتی بە بڕگەی دووەم بەستوە كە شەراكەت دەسەپێنێت بەسەر حكومەتی فیدراڵدا. دەستوری عێراق هەموار دەكرێت؟ دەستوری عێراق بە دەستورێكی (بەستو یان ڕەق) وەسفدەكرێت، دەستكاریكردن‌و ئەنجامدانی گۆڕانكاری تێیدا پێویستی بە میكانیزم‌و ڕێوشوێنی دیاریكراو هەیە وەك لەمادەی (142)دا ئاماژەی پێكراوە، سەرۆك كۆمار، ئەنجومەنی وەزیران بە (تێكڕا) یان یەك لەسەر پێنجی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران تەنها توانای ئەوەیان هەیە پێشنیازی هەمواری دەستور بكەن.    پەرلەمانی عێراق ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو لەژێر فشاری خۆپیشاندەراندا كۆمەڵێك بڕیاری گرنگی دەركرد كەدیارترینیان پرسی هەمواركردنەوەی دەستورە، بەپێی بڕیارەكە پەرلەمان لیژنەیەك پێكیهێناوە 4 مانگی بۆ دیاریكردووە بۆ كارەكانی كە  ئامادەكردنی ڕاسپاردەیە لەبارەی ئەو بڕگانەی دەستور پێشنیازی هەمواركردنەوەیان دەكرێت، بەشێك لە شارەزایانی بواری یاسا دەڵێن، لێرەوە ئاستەنگەكان دەستپێدەكات چونكە سەرەتا ئەو بڕگانەی پێشنیازی هەمواركردنیان دەكرێت پێویستی بە ڕەزامەندی‌و دەنگی پەرلەمانتارانە، ئاستەنگی هەرە گەورەش دوای ئەوە خستنەڕویەتی بۆ ڕاپرسی گشتی تا خەڵك دەنگی لەسەربدات. -    بەپێی بڕگەی 3 لەمادەی 142 " ئەو مادانەی لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە هەموار دەكرێن دەبێت بخرێنە بەردەم گەل بۆ ڕاپرسی‌و پێویستە لەدوو مانگ تێپەڕنەكات لە ڕێكەوتی پەسەندكردنی هەموارەكە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە".  -     بەپێی بڕگەی 4 لەمادەی  142 " ڕاپرسی لەسەر مادە هەموار كراوەكان كاتێك سەركەتووە، ئەگەر دوو لەسەرسێی دانیشتوانی 3 پارێزگا یان زیاتر ڕەتینەكەنەوە". -    لە بڕگەی 4ی مادەی 126 یشدا هاتووە "هیچ هەموارێك لە مادەكانی دەستور ناكرێت، ئەگەر ببێتە هۆی كەمكردنەوەی دەسەڵاتی هەرێمەكان كە لەچوارچێوەی پسپۆڕی تایبەتییەكانی دەسەڵاتەكانی فیدراڵیدا نەبن، لەحاڵەتی ڕەزامەندی دەسەڵاتی یاسادانی هەرێمی پەیوەندیدارو، ڕەزامەندی زۆرینەی خەڵكەكەیدا نەبێت لەڕاپرسی گشتیدا". بەپێی ئەم دوو بڕگەیە لەو دوو مادە دەستورییە، ڕاپرسی لەسەر هەمواركردنی دەستوری عێراق تێناپەڕێت ئەگەر زۆرینەی یان دوو لەسەر سێی دەنگدەرانی سێ‌ پارێزگا ڕەتیبكەنەوە و ڕەزامەند نەبن لەسەری. فشارەكانی بەغداد ڤیتۆكە لەدەست كورد دەردێنێت؟ بەگەڕانەوە بۆ بڕگەو مادە دەستورییەكانی عێراق، بەپێی بڕگەی 4 لە هەردوو مادەی 126 و 142 ئەگەر هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان لەپارێزگاكانی (هەولێرو سلێمانی و دهۆك) لە ڕاپرسیدا دەنگ بەهەمواری دەستور نەدەن، هەر هەوڵێك بدرێت لەوبارەیەوە سەركەوتوو نابێت، وەك دەوترێت ئەمە زامنێكی گرنگی دەستورییە بۆ لاسەنگ نەكردنی زیاتری باری لاری كورد لە عێراق. سەرەڕای مادەی 140 و بڕگەكانی تایبەت بەنەوت و غاز لە دەستوری عێراق، هەرێمی كوردستان لەبەردەم مەترسیەكی گەورەی تردایە كە ئەویش، "داواكاری گۆڕینی سیستمی سیاسیە لە پەرلەمانیەوە بۆ سەرۆكایەتی" كە یەكێكە لەداواكارییە سەرەكییەكانی خۆپیشاندەران لە ناوەڕاست‌و باشوری عێراق، ئەم پرسە جاریكی تر ئەگەرەكانی گەڕانەوەی دەسەڵاتێكی ناوەندێكی بەهێز و دروستبونی دیكتاتۆرێكی نوێ‌ لەڕێی دەستورو یاساوە بەهێزتر دەكات. "كورد لەكاتی نوسینەوەی دەستوردا زیاد لە تەڵەیەكی لەناو دەستوردا چاندووە‌و شیعەكان بەسەریاندا تێپەڕیوە"، ئەمە قسەی بەشێك لە سیاسییەكانی عێراقە، بەڵام ئەمە مانای وانییە كورد لە پرسی دەستوردا  پەڕیوەتەوە كەناری ئارامی‌و هیچ مەترسیەكی لەسەر نەماوە، لەمبارەیەوە قسە لەدوو مەترسی جدی دەكرێت: یەكەم: دەسەڵاتدارانی هەرێم لەژێر فشاری بڕینی بودجەو سەپاندی دەسەڵاتە فیدڕاڵییەكان بەسەر خاَڵە سنورییەكان‌و كۆمەڵێك پرسی تردا سازش لەسەر ئەم مافە دەستورییە بكەن‌و، بەیەكجاری هەرێمی كوردستان بكەوێتە ژێر ڕەحمی زۆرینەو كەمینە لە عێراق. دووەم: ئەگەری پەرتبونی ناوماڵی كوردو، لادانی یەكێك لەلایەنە دەسەڵاتدارەكانی هەرێم بەلای بەغدادا بە قازانجی هەمواركردنەوەی دەستورو گۆڕین و هەڵوەشاندنەوەی تەواوی ئەو مادەو بڕگە دەستورییانەی كە هێزە عێراقییەكان پێیانوایە لەگەڵ سەردەمی قەڵەمڕەویی خۆیان‌و، خواستەكانی شەقامەكەیاندا نایەتەوە.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف سەدرو عامری‌و حەكیم دەیانەوێت عەبدولمەهدی لە پۆستی سەرۆك وەزیران دوربخەنەوە، بارزانی‌و عەلاوی دژن، عەبادی چاوی لەوەیە جارێكی تر بگەڕێتەوە بۆسەر كورسی دەسەڵات، مالیكیش هەڵوێستی روون نییە‌و بەدوای چانسی باشتردا دەگەڕێت، ئایا بەپێی دەستوری عێراق حكومەت چۆن لەكاردەخرێت ؟ پەرلەمان چۆن هەڵدەوەشێتەوە ؟ كێ دەتوانێت پەرلەمانێك هەڵوەشێنێتەوە كە وادەی یاسایی تەواو نەبووە ؟ هەڵبژاردنی پێشوەختە چۆن دەكرێت؟ (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا بەوردی دواین پەرەسەندنی دۆخی سیاسی عێراق دەخاتەڕوو. بەڵێن‌و هەنگاوەكان بۆ ئەنجامدانی چاكسازی‌و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری‌و دامەزراندنی خەڵكی هیچ شتێكی ئەوتۆیان لێ سەوز نەبوو، ئێستا ئیتر قسە هاتووتەسەر گۆڕینی حكومەت. عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق كە ماوەی ساڵێكە پۆستەكەی وەرگرتووە، لەسەر ئاستی شەقام‌و لایەنە سیاسییەكان روبەڕووی هەوڵی دورخستنەوە بووەتەوە. پاڵپشتیی سیاسی لەدەستدا ساڵێك لەمەوبەر كاتێك دوای بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانیی، هەوڵی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت دەدرا، موقتەدا سەدرو هادی عامری گەیشتنە بنبەست‌و نەیانتوانی كورسی پێویست كۆبكەنەوە بۆ ئەوەی خۆیان كەسێك لەخۆیان بۆ پۆستی سەرۆك  وەزیران كاندید بكەن، بەناچاری پەنایان بۆ كەسێك لە دەرەوەی لیستەكانی خۆیان برد، ئەو كەسە عادل عەبدولمەهدی یەكێك لە سەركردەكانی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی عێراق بوو، كە ماوەیەك بوو لە كاری حزبایەتی دوركەوتبووەوە. عەبدولمەهدی كە هیچ لیست‌و كورسییەكی لە پەرلەمان نەبوو، وەكو كاندیدی تەوافوقی، بە پاڵپشتی كورسییەكانی سەدرو عامری لە پەرلەمان وەكو سەرۆك وەزیران هەڵبژێردرا، بەڵام ئێستا ئیتر ئەو پشتیوانییەی لەدەستداوە. لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا لیستی (سائیرون) كە لیستی هاوپەیمانێتی نێوان رەوتی سەدرو حزبی شیوعی عێراق‌و چەند لایەنێكی تر بوو، موقتەدا سەدر رێبەرایەتی دەكرد، بوو بە براوەی یەكەم هەڵبژاردن‌و زۆرترین كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، لەدوای ئەویش لیستەكەی هادی عامری فەرماندەی هێزەكانی حەشدی شەعبی‌و رێكخراوی بەدر بەناوی هاوپەیمانی (فەتح) بوو بە براوەی دووەمی هەڵبژاردن. رۆژی دوو شەممەی رابردوو موقتەدا سەدر لەژێر فشاری توندبوونەوەی خۆپیشاندانەكان لە شەقام، داوای لە عەبدولمەهدی كرد، بچێتە بەردەم پەرلەمان‌و داوای سازدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە بكات بۆ ئەوەی كابینەیەكی نوێی حكومەت پێكبهێنرێت. رۆژێك دواتر عەبدولمەهدی لە پەیامێكدا وەڵامی سەدری دایەوە‌و وتی:" ئەگەر مەبەست لە رۆیشتی ئەو بۆ پەرلەمان‌و داواكردنی هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەوەیە حكومەتەكەی دەستلەكاربكێشێتەوە، ئەوا رێگەی تر هەیە بۆ ئەو كارە، ئەوەش ئەوەیە سەدر لەگەڵ عامری هاوپەیمانیدا پێكەوە لەناو پەرلەمانەوە كابینەیەكی نوێی حكومەت دروستبكەن، ئەوكات ئەویش دەستلەكاردەكێشێتەوە". ئەم وەڵامدانەوەیە سەدری توڕەكرد، دوێنێ سەدر دوای گەڕانەوەی لە ئێرانەوە بۆ نەجەف‌و بەشداربوونی لە خۆپیشاندانی خەڵك، لە پەیامێكی نوێدا بە عەبدولمەهدی وت:" پێموابوو داوای هەڵبژاردنی پێشوەختەت لێ بكەم بەوە شكۆی تۆم پاراستووە، بەڵام كە رەتتكردەوە من داوا لە هادی عامری دەكەم هاوكاری بكات بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی خێرا متمانەت لێوەربگرینەوە". سەدر توندتر قسەی كردو وتی:" ئەگەر پەرلەمان دەنگی لەسەر نەدات (دەنگدان بۆ سەندنەوەی متمانە لە عەبدولمەهدی)، ئەبێ گەلی قسەی خۆی بكات ‌و بڵێ بڕۆ (ارحل). پەرلەمانتارێكی سەربە كوتلەی سائرون ئاشكرایكرد، دەستیان كردووە بە كۆكردنەوەی ئیمزا لەناو پەرلەمان بەمەبەستی بانگهێشتكردنی عەبدولمەهدی‌و سەندنەوەی متمانە لێی. هەڵبژاردنی پێشوەختە چۆن دەكرێت ؟ لە دەستوری عێراقدا رێوشوێنی پێویست بۆ چارەسەركردنی حاڵەتی لەكارخستنی حكومەت‌و هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان‌و سازدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە دیاریكراوە. ماددەی (64)ی دەستوری عێراق بەمشێوەیە رێوشوێنی سازدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی دیاریكردووە: یەكەم: داواكارییەك پێشكەش بكرێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، كێ دەتوانێت دوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بكات ؟ بەپێی دەستور تەنیا دوو لایەن دەتوانن داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بكەن بەمشێوەیە: •    یەك لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان داواكارییەك پێشكەشی سەرۆكی سەرۆكی پەرلەمان بكەن‌و تێیدا داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بكەن، واتە لە كۆی (329) ئەندامی پەرلەمان (110) كەسیان ئیمزا لەسەر داواكاری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بكەن. •    یاخود سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران واتە (عادل عەبدولمەهدی) بە رەزامەندی سەرۆك كۆمار واتە (بەرهەم ساڵح) داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بكات.  بەگوێرەی ئەوەی دەستور دیاریكردووە، پەرلەمان بە زۆرینەی رەها (50+1)ی دەنگی ئەندامەكانی هەڵدەوەشێتەوە، واتە لە كۆی (329) ئەندام (165) ئەندام دەنگی (بەڵێ) بدات بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، هەروەها بەپێی دەستور ناتوانرێت پەرلەمان لەكاتێكدا هەڵوەشێندرێتەوە كە بانگهێشتی سەرۆك وەزیرانی كردبێت.   دووەم: ئەگەر رێوشوێنەكانی خاڵی یەكەم جێبەجێبوون‌و پەرلەمان هەڵوەشێندرایەوە، ئەوكات سەرۆك كۆمار بانگهێشتی سازدانی هەڵبژاردنی گشتی لە وڵاتدا دەكات، بانگهێشتكردن بۆ سازادانی هەڵبژاردن لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە نابێت لە (60) رۆژ زیاتر بخایەنێت لەدوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانەوە، لە حاڵەتی هەڵوەشانەوەی پەرلەماندا، حكومەت دەبێت بە حكومەتێكی "دەستلەكاركێشاوە"‌و تەنیا كاروبارەكان بەڕێوەدەبات، واتە دەبێت بە  "حكومەتی كاربەڕێكەر". ئاستەنگی بەردەم هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەگەر عادل عەبدولمەهدی‌و حكومەتەكەی خۆبەخۆ دەستلەكارنەكێشنەوە، ئەوە دەبێت لەناو پەرلەمانەوە متمانەیان لێوەبگیرێتەوە، بەوپێیەی لە عێراق پەرلەمان متمانە بە حكومەت دەدات‌و هەر پەرلەمانیش دەتوانێت متمانەیان لێوەبگرێتەوە. بەپێی بڕگەی (هەشتەم) لە ماددەی (61)ی دەستور، بەزۆرینەی رەها (50+1)ی كۆی دەنگی پەرلەمانتاران پەرلەمان دەتوانێت متمانە لە حكومەت وەربگرێتەوە، نیسابی یاسایی بۆ بەڕێوەچوونی هەر دانیشتنێكی پەرلەمان پێویستی بە ئامادەبوونی (165) پەرلەمانتار هەیە لە دەستپێكی دانیشتنەكەدا، بۆ سەندنەوەی متمانە لە حكومەت دەبێت (165)ی ئەندامی ئامادەبوو دەنگی (بەڵێ) بدەن، واتە لە هەموو حاڵەتێكدا دەبێت ئەو رێژەیە لە پەرلەمانتاران دەنگ بدەن.  ئەگەر عەبدولمەهدی خۆی دەستلەكارنەكێشێتەوە‌و پەرلەمان دەستلەكاركێشانەوەكەی پەسەندنەكات، سەدرو عامری كە دەیانەوێت لە پۆستی سەرۆك وەزیران دوری بخەنەوە، ئەوكات دەبێت لە پەرلەمان دەنگی (162) ئەندام كۆبكەنەوە بۆ لەكارخستنی عەبدولمەهدی. كێ لەگەڵە‌و كێ لەدژە ؟ هاوپەیمانی (سائرون) كە موقتەدا سەدر رێبەرایەتی دەكات (54) كورسی هەیە، دوان لەم كورسییانە كورسی حزبی شیوعی عێراقن‌و ئێستا پەرلەمانتارەكانیان دەستیان لەكاركێشاوەتەوە، واتە ژمارەی كورسییەكانی سائرون ئێستا (52) كورسی ماوەتەوە. هادی عامری كە پشتیوانی خۆی بۆ بانگەوازەكەی سەدر نیشاندا، هاوپەیمانێتییەكەی (هاوپەیمانی فەتح) لە پەرلەمان (47) كورسی هەیە، واتە سەدرو عامری پێكەوە (99) كورسییان هەیە‌و پێویستیان بە (66) كورسی تر دەبێت بۆ ئەوەی رێژەی (50+1)ی دەنگەكان مسۆگەر بكەن بۆ سەندنەوەی متمانە لە عادل عەبدولمەهدی. رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە عەبدولمەهدی تۆپەكەی هەڵدایەوە گۆڕەپانی سەدرو وتی ئەو دەستلەكارناكێشێتەوە، با سەدر خۆی بڕوات متمانەی لێوەرگرێتەوە‌و حكومەتێكی نوێ دروستبكات، پرسیارەكە ئەوەیە كێ نیسابەكە بۆ سەدرو عامری تەواو دەكات‌و حكومەتەكەی عەبدولمەهدی لە پەرلەمانەوە دەخات ؟ حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق هاوپەیمانێتییەكەی كە ناوی (هاوپەیمانی نەسر)ە، (42) كورسی لە پەرلەمان هەبوو، ئێستا هەندێكیان جیابونەتەوە، عەبادی كە خەونی گەڕانەوەی هەیە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، پشتیوانی لەكارخستنی حكومەت‌و هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكات‌و ئەمەی لە دەستپیشخەرییەكدا راگەیاند كە لە چەند رۆژی رابردوودا بڵاویكردەوە، بەڵام پێناچێت بێ مەرج پشتیوانی سەدرو عامری بكات، لە هەموو حاڵێكدا مەرجی دەبێت بۆ گەڕانەوەی بۆ سەر كورسییەكەی پێشتری، وەكو چۆن لەسەرەتای دروستكردنی ئەم كابینەیەدا هەوڵی تەواویدا لە پۆستی سەرۆك وەزیران بمێنێتەوە، ئەمەش خواستێكە كە روبەڕووی ناڕەزایەتی سەدر دەبێتەوە، بۆیە ئەگەری رێككەوتنیان سەخت دەبێت. نوری مالیكی كە سەرۆكایەتی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسای دەكرد، لە دواین هەڵبژاردندا (25) كورسی بەدەستهێنا، مالیكی دەزانێت هیچ چانسێكی گەڕانەوەی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران لەلای موقتەدا سەدر نییە، بۆیە پێناچێت بەهیچ جۆرێك پشتیوانی ئەو بكات لە سەندنەوەی متمانە لە حكومەتەكەی عەبدولمەهدی‌و بەدوای چانسی باشتردا دەگەڕێت. رەوتی حیكمە كە هێزێكی سیاسی نوێیە‌و عەممار حەكیم سەرۆكایەتی دەكات‌و لە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی جیابوەتەوە، لە یەكەم بەشداریكردنیدا (19) كورسی پەرلەمانی بردەوە. گەنجەكانی رەوتی حیكمە یەكەمین كەس بوون لەدژی عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیران خۆپیشاندانیان كرد، سەرەتای ناڕەزایەتی لەوانەوە دەستیپێكرد‌و دواتر فراوان بوو بۆ چین و توێژەكانی تر. رەوتی حیكمە یەكەم لایەنی پێكهێنەری كابینەی نوێی حكومەت بوو كە كشایەوە‌و بوو بە ئۆپۆزسیۆن، عەمار حەكیم ناڕازییە لە سیاسەتی عادل عەبدولمەهدی، پێیوایە مافی رەوتی حیكمەی خواردووە لە دابەشكردنی پۆستە وزارییەكاندا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) بەشێك لە نیگەرانییەكانی تری عەممار حەكیم لە عادل عەبدولمەهدی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، عەبدولمەهدی لەدوای بوونی بە سەرۆك وەزیران زیاتر بەلای پیرەكاندا شكاندویەتییەوە، واتە بەلای هاوڕێ كۆنەكانی لە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی، بەمەش بووە بە بەشێك لە ناكۆكییەكانی نێوان ئەنجومەنی باڵا‌و رەوتی حیكمە وەكو دوو هێز كە لە یەك هەناوەوە هاتونەتەدەرەوە‌و ناكۆكی‌و جیابونەوە كەوتووەتە نێوانیان، عەبدولمەهدی خۆی یەكێك بوو لە سەركردە دیارەكانی ئەنجومەنی باڵا، بەڵام بەدواییە رایگەیاند دوركەوتوەتەوە لە كاری حزبی، لە جیابونەوەی عەممار حەكیمدا لە ئەنجومەنی باڵا خۆی بەدورگرت‌و لایەنگری كەسی نەكرد. ئەیاد عەلاوی كە سەرۆكایەتی ئیتیلافی نیشتمانی دەكرد، لە دواین هەڵبژاردندا (21) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، عەلاوی دژی لادانی عەبدولمەهدییە. بەمدواییە عەلاوی سەردانی پیرمامی كرد‌و لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان كۆبووەوە، دوای كۆبونەوەكە عەلاوی‌و بارزانی پێكەوە بەیاننامەیەكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە‌و پشتیوانی خۆیان بۆ مانەوەی عەبدولمەهدی راگەیاند. یەكێتی نیشتمانی كوردستان كوردستانیش كە (21) كورسی لە پەرلەمانی عێراق هەیە، هاوشێوەی پارتی پشتیوانی مانەوەی عەبدولمەهدی دەكات، واتە لەناو لایەنە كوردییەكانیشدا پارتی‌و یەكێتی كە پێكەوە (46) كورسییان لە پەرلەمانی عێراق هەیە دژی لادانی عەبدولمەهدین‌و پشتیوانی سەدرو عامری ناكەن.  بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا) بۆ لادانی عادل عەبدولمەهدی لە پۆستی سەرۆك وەزیران، سەدرو عامری‌و عەممار حەكیم نزیكەی (120) دەنگیان لە پەرلەمان پێ كۆدەكرێتەوە، ئەمەش بۆ گەیشتن بە نیسابی یاسایی كە (165) دەنگە كەموكورتی دەبێت‌و ئاستەنگ بۆ لادانی عەبدولمەهدی لە پەرلەمانەوە دروست دەكات، مەگەر گەڕێكی نوێی دانوستان دەستپێبكات‌و پشكە حكومییەكان جارێكی ترو بە نەخشەیەكی نوێ دابڕێژرێتەوە، رەنگە دواجاریش فشارەكانی ئێران‌و ئەمریكا بە ئاڕاستە جیاوازەكاندا كاریگەری یەكلاكەرەوەیان هەبێت لەسەر پرسەكە. لەبارەی قەیرانی عێراقەوە عادل عەبدولمەهدی ماوەی ساڵێكە پۆستی سەرۆك وەزیرانی وەرگرتووە، بەڵام بەرپرسیارێتی كێشەو گرفتی زیاتر لە 16 ساڵی رابردووی دوای روخانی رژێمی پێشووی عێراق‌و كێشە كۆنەكانی تری پێدا هەڵواسراوە، كێشەگەڵێك كە چارەسەركردنیان كاتی زۆری دەوێت. عەبدولمەهدی ساڵێك لەمەوبەر كاتێك پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقی وەرگرت، دۆخی عێراق بەمشێوەیە بوو: •    ساڵی 2003 هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەرۆكایەتی ئەمریكا رژێمی بەعسی روخاند، بەهۆی ئەو جەنگەوە ژێرخانی ئابوری عێراق وێران بوو، دووبارە بونیادنانەوەی ژێرخان پێویستی بە (60 ملیار) دۆلار هەبوو. • چیرۆكی قەرزەكان لەدوای كۆتایهاتنی جەنگی عێراق- ئێران دەستیپێكرد، عێراق بە (80 ملیار) دۆلار قەرزەوە لەو جەنگە هاتەدەرەوە. • ساڵی 2003 قەرزەكانی عێراق گەیشتە نزیكەی (120 ملیار) دۆلار، ئەمە بەر لە پاكتاوكردنی قەرزەكان لەگەڵ هەندێك لە وڵاتان، ئەوەش بەپێدانی قەرزە بنەڕەتییەكە بەبێ سودی قەرزەكان، ئەمە بە هەماهەنگی بوو لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكان‌و سندوقی دراوی نێودەوڵەتی. • ساڵی 2014 عێراق روبەڕووی قەیرانی دارایی بووەوە، هاوكات یەك لەسەر سێی روبەری خاكەكەی كەوتە دەست چەكدارانی رێكخراوی "داعش"، ئەمەش ناچاریكرد پەنا بۆ قەرزی بیانی‌و ناوخۆیی ببات بۆ پڕكردنەوەی ئەو كورتهێنانەی كە لە بودجەدا رویدا هەروەها بۆ دابینكردنی خەرجییەكانی جەنگ. • ئێستا بەپێی قسەی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی ریژەی قەرزەكانی عێراق گەیشتووەتە (85 ملیارو 300 ملیۆن) دۆلار، كە مافی دارایی كۆمپانیا بیانییەكانی بواری وزە‌و پارەی تایبەت بە كڕینی كارەبا‌و غاز لە ئێران لە خۆدەگرێت. • قەرزی ناوخۆیی حكومەتی عێراق (40 ملیار) دۆلارە، كە زۆرینەی ئەم قەرزەش قەرزی بانكی ناوەندی‌و سێ بانكە حكومییەكەی ترە (رافیدەین- رەشید، بانكی بازرگانی)، هەروەها دەستەی خانەنشینی نیشتمانی. • ئێستا عێراق نزیكەی (41 ملیار) دۆلار قەرزاری وڵاتانی كەنداوە، كە رژێمی پێشوو ئەم پارانەی قەرزكردووە، لەگەڵ (9 ملیار) دۆلاری قەرزی وڵاتانی ئەندامی یانەی پاریس. • قەرزەكانی عێراق گەیشتووەتە ئاستی هێڵی سور، چونكە قەرزەكان گەیشتووتە 55%ی كۆی گشتی داهاتی ناوخۆیی. • قەرزی دەرەكی كوەیت رێژەكەی نزیكەی (107 ملیار) دۆلار بوو، عێراق زۆربەی ئەو قەرزەی گێڕاوەتەوە‌و ئێستا تەنیا بڕی (4 ملیار‌و 600 ملیۆن) دۆلاری ماوە، قەرزەكەی وڵاتانی یانەی پاریس-یش تاوەكو ئەمساڵ تەنیا (نیو ملیۆن) دۆلاری گەڕێندراوەتەوە. • لە ساڵی 2003وە حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق بڕی زیاتر لە (40 ملیار) دۆلاری لە كەرتی كارەبادا خەرجكردووە، بەبێ ئەوەی كێشەی كارەبا چارەسەر بوبێت. • ئێستا ئێران لەڕێگەی چوار هێڵەوە بڕی (هەزارو 300) مێگاوات كارەبا بە عێراق دەدات. • عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق وتی:" بودجەی عێراق لە ساڵی 2003وە تاوەكو ئێستا 850 ملیار دۆلار بووە، 450 ملیار دۆلاری لە گەندەڵیدا بە هەدەر چووە". • بەپێی ئاماری وەزارەتی پلاندانان ژمارەی فەرمانبەرانی دەوڵەت ئێستا (3 ملیۆن‌و 500 هەزار) كەسە، ئەم ژمارەیە سێ هێندەی ئەو رێژە فەرمانبەرەیە كە فەرمانگەكانی دەوڵەتی پێویستیان پێیەتی. • (3  ملیۆن) هاوڵاتی عێراقی لە كۆمەڵگە‌و گەڕەكە هەژارنشینەكان‌و ناوچە هەڕەمەكییەكانی نیشتەجێبووندا دەژین. • لە وەرزی خوێندنی 2017-2018 لە قۆناغی سەرەتایدا نزیكەی (یەك ملیۆن) قوتابی دەرنەچوون. • زیاتر لە (131 هەزار) منداڵ تائێستا پەیوەندییان بە خوێندنی سەرەتاییەوە نەكردووە، رێژەی (47%)یان نەگەیشتونەتە قۆناغی ناوەندی. • (5 ملیۆن‌و 100 هەزار) منداڵی عێراقی پێویستیان بە یارمەتی تەندروستی‌و چارەسەر هەیە. • عێراق لەسەرووی لیستی ئەو وڵاتانەوەیە كە گەندەڵییان زۆرە، ئەمە بەپێی پێوانەی رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی، بەپێی راپۆرتی ئاژانسی پلۆمبێگ عێراق لە دەرەوەی لیستی ئەو وڵاتانەدایە كە داهێنانیان هەبووە. •    كۆنگرەی نێودەوڵەتی داڤۆس لە كۆی 140 وڵات كە لەڕووی كوالیتی خوێندنەوە پلەبەندیی بۆكردوون، عێراقی خستوەتە دەرەوەی لیستەكە.

راپۆرت: درەو میدیا بەپێی راپۆرتێكی پەرلەمانی كوردستان (زیا پترۆس) سەرۆكی دەستەی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤ كە وادەی یاسایی بەسەرچووە، تەنیا لە ماوەی (10) مانگدا بڕی (5 ملیۆن‌و 540 هەزار) دینار بۆ كارتی مۆبایل‌و (8 ملیۆن‌و 12 هەزار) دیناری بۆ جلوبەرگ خەرجكردووە. (درەو میدیا) دەقی راپۆرتەكەی پەرلەمانی كوردستانی دەستكەوتووە‌و وەكو خۆی بڵاویدەكاتەوە.  دەستپێكردنی لێكۆڵینەوە كۆتایی مانگی تەموزی رابردوو لەسەر داوای رێواس فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، لیژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی‌و داكۆكیكردن لە مافەكانی ئافرەت لە پەرلەمان سەردانی دەستەی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤی كردووە. دوای سەردانەكە پەرلەمانتار (رۆمیۆ هەكاری) سەرۆكی  لیژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی‌و داكۆكیكردن لە مافەكانی ئافرەت راپۆرتێكی لەبارەی بارودۆخی دەستەی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤ بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان نوسیوە. چی دەگوزەرێت ؟ (درەو میدیا) كۆپییەك لە راپۆرتەكەی لیژنەكەی لەبارەی دەستەی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤەوە دەستكەوتووە، تێیدا بەمشێوەیە باس لە باردوخی ئەو دەستەیە كراوە: •    سەرۆكی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤی هەرێمی كوردستان بە بریاری سەرۆك وەزیران سەیارەیەكی (لانكرۆزەر)ی بۆ كڕدراوە، بەڵام سەیارەكەی كردووە بە ناوی (لیدڵ سلێمان)ەوە، كە سكرتێریەتی‌و برای هاوژینەكەیەتی. •    سەرۆكی دەستەكە بۆ راپۆرتی رەوشی كچانی (ئیزدی) بڕی (9 ملیۆن) دیناری لە نوسینگەی سەرۆك وەزیران وەرگرتووە، لەكاتێكدا چاپكردنی راپۆرتەكە لەئەستۆی رێكخراوی (بەدیكۆمێنتكردنی ئێزدییەكان) بووە بە ئیعترافی (حسیان عبدالله) سەرۆكی رێكخراوەكە. •    سەرۆكی دەستە لەماوەی دەستبەكاربونیدا (7) جار خۆی ئیفادكردووە بە مەبلەغی (68) ملیۆن دینار. •     سەرۆكی دەستەكە بۆ نۆژەنكردنەوەی نوسینگەكەی (71) ملیۆن دیناری خەرجكردووە. •    گۆڤاری ژمارە (سفر)ی دەستەی مافی مرۆڤی كە پێكهاتووە لە (84) لاپەڕە، لەم ژمارەیەدا (39) لاپەڕەیان تایبەتە بەسەرۆكی دەستە، هەر لەم گۆڤارەدا خۆی وەك خاوەن ئیمتیاز نوسیوەو بڕی (600) هەزار دیناری بۆخۆی تەرخانكردووە، ئەم گۆڤارە بڕی (9 ملیۆن‌و 750 هەزار) دیناری تێچووە. •    بڕی (80 ملیۆن‌و 600 هەزار)ی بۆ فەرهەنگی نابیستان خەرجكردووە، بەڵام ئەم فەرهەنگە هەر لە بنەڕەتەوە بوونی نەبووەو چاپنەكراوە. •    سەرۆكی دەستەكە بە واژووی خۆی لە ماوەی چوار مانگدا (3) گەشتی كردووە. •    مینحەی سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ لەماوەی (10) مانگی 2014دا بەمشێوەیە بووە:  1-    (30 ملیۆن‌و 883 هەزارو 650) دینار بۆ میوانداری 2-    بڕی (5 ملیۆن‌و 540 هەزار) دینار بۆ كارتی مۆبایل. 3-    (8 ملیۆن‌و 12 هەزار) دینار بۆ خەرجی جلوبەرگ  داوای دەستلەكاركێشانەوە لیژنەكەی پەرلەمانی كوردستان چەند پێشنیازو راسپاردەیەكی سەبارەت بەو كەیستە خستوەتەڕوو: 1-    پێویستە ئەم كەیستەی سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ ئاڕاستەی دەستەی دەستپاكی هەرێم بكرێت. 2-    بەهۆی ئەوەی بەڵگەنامەكان لەبەردەستن، پێویستە سزای (سحب الید- دەستلەكاركێشانەوە)ی لەلایەن سەرۆكایەتی پەرلەمانەوە بۆ دەربچێت. 3-    دوای بەدواداچوونی ئەندامانی لیژنەكە دەركەوتووە، سەرچاوەی دروستبوونی بەشێكی كێشەكان دوو فەرمانبەری دەستەكەن‌و پێویستە دووربخرێنەوە. 4-    پێویستە قەرەبووی مەعنەوی بەڕێز (عەبدوڵا عەبدولكەریم- ئەو كەسەی كە لای پەرلەمان سكاڵای لەسەر سەرۆكی دەستەكە تۆماركردووەو لەسەر داوای ئەو پەرلەمان بەدواداچوونی كردووە) بكرێتەوە بگەڕێتەوە سەر كارەكەی، چونكە رێگربووە لە ئەنجامدانی گەندەڵی لەلایەن سەرۆكی دەستەوە.  لەبارەی دەستەی مافی مرۆڤەوە پۆستی سەرۆكی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ بەیاسای ژمارە (4) لە ساڵی 2010 دروستكراوە، بەپێی یاساكەی، ئەركی ئەم دەستەیە "پارێزگاریكردنە لە مافەكانی مرۆڤ بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتییەكان". دەستەكە پێكهاتووە لە (5) فەرمانگە، ئەنجومەنی دەستەش پێكهاتووە لە: •    سەرۆكی دەستە/ سەرۆك •    بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی یاسایی‌و پاراستنی مافی مرۆڤ/ بڕیاردەر •    نوێنەری ئەنجومەنی وەزیران پلەكەی لە پلەی تایبەت كەمتر نەبێ/ ئەندام •    نوێنەری ئەنجومەنی دادوەری/ ئەندام •    نوێنەری داواكاری گشتی/ ئەندام •    دوو ئەندام لەوانەی كە كاری دادوەری یاخود یاسادانان یان یاساییان بۆ ماوەیەك كردبێت كە لە (10) ساڵ كەمتر نەبێت. بەگوێرەی یاساكە، ئەنجومەنی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤ مانگانە كۆدەبێتەوە‌و پەرلەمانی كوردستان چاودێری كارەكانی دەكات. لەبارەی لادانی سەرۆكی دەستەكە، لەیاساكەدا هاتووە" سەرۆك بە بڕیارێكی هۆدار لەلایەن پەرلەمانەوە بە زۆرینەی رەهای ژمارەی ئەندامانی لادەبرێت ئەگەر سەلمێندرا لێهاتوویی نییە". یاساكە نوسیویەتی" حساب و حسابكاری دەستەكە دەكەوێتە ژێر وردبینی و رەقابەی دیوانی رەقابەی دارایی هەرێمەوە".  

راپۆرت: درەو میدیا ئەمڕۆ عێراق هەینییەكی سەختی بەڕێكرد، حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی لەلایەن لەژێر فشاری شەقامدایە دەستلەكاربكێشێتەوە، لەلایەكی تر لایەنە سیاسییەكان فشاری لێدەكەن بمێنێتەوە، لایەنە كوردییەكان هەڵوێستیان لەسەر پێشهاتەكان عێراق روون نییە، دامەزراوە فەرمییەكانی هەرێمیش بێدەنگن، مەسعود بارزانی لەبری پەرلەمان‌و حكومەت‌و سەرۆكایەتی هەرێم قسەی كرد‌و وتی:" ئێمە پشتیوانی مانەوەی عەبدولمەهدی دەكەین". دەستلەكاركێشانەوە لە گیرفانیدایە ئەو لایانەنانەی ماوەیەكە لە بۆسەدان بۆی، ڕەخنەی ئەوەی لێدەگرن جورئەتی نەبووە بكوژی خۆپیشاندەران (قەناس بەدەستەكان) ئاشكرابكات، بەشێكی تریان دەڵێن، ناكرێت شكستی ئێستا بخاتە ئەستۆی حكومەتەكانی رابردوو، بەوپێیەی بەدرێژایی 16 ساڵی ڕابردوو خۆی بەشێكی گرنگ بووە لە پرۆسەی سیاسی و چەندین پۆستی هەستیاری تێیدا هەبووە، هەر لەئەنجومەنی حوكم و ئیدارەدانی وەزارەتەكانی دارایی و نەوتەوە تا دەگاتە پۆستی جێگری سەرۆك كۆمار. سالێك لەمەوبەر و بە دیاریكراوی لەم مانگەدا، عادل عەبدولمەهدی وەك كاندیدی تەوافوقیی هەردوو جەمسەرە ململانێكەرەكەی شیعە، هاوپەیمانی (بونیاتنان) بەسەرۆكایەتی هادی عامری و هاوپەیمانی چاكسازی بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر بەسەرۆك وەزیرانی عێراق دیاریكرا، عەلمانی و دیندار، كورد و عەرەب و زۆرینەی شیعەو سوننە پشتیانوانییان لەم هەنگاوەكرد، شەقامی عێراقی چاوەڕوانی داهاتویەكی باشتریكرد، وێڕایی ئەوەی عەبدولمەهدییان بە پیاوێكی گونجاو دەزانی بۆ دەربازكردنی عێراق و پەڕینەوەی لە دۆخی "نادەوڵەتەوە" بۆ "دامەزراوەیبون" و "دورخستنەوەی دەستی حزب لەكایە جیاوازەكان"، عەبدولمەهدی سەر بەهیچ كوتلەیەكی سیاسی نەبوو وەك كاری حزبیش ماوەیەك بوو لە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لە عێراق دوركەتبووەو زیاتر سەرقاڵی نوسینی وتار و دەستنیشانكردنی خاڵە لاوازەكانی حوكمڕانی بو لەڕوی سیاسی و بە دیاریكراویش لەبواری ئابوریدا. عەبدولمەهدی ئەو پیاوەی بەوە ناسراوە، نوسراوی دەستلەكاركێشانەوەكەی بەردەوام لەگیرفانیدایەو دوای بونیشی بەسەرۆك وەزیران زیاد لەجارێك بێمنەتی خۆی پیشانداوە و وتویەتی "من داوای پۆستم نەكردوە، لایەنە سیاسیەكان داوایان لێكردوم"، پێناچێت قەیرانەكانی عێراق و توڕەیی شەقام بواری ئەوەیان بۆ هێشتبێتەوە دەستبكات بەگیرفانیدا، ئەوانەی تائێستاش عەبدولمەهدی بە پیاوی قۆناغەكە دەزانن پێیانوایە، سەرۆك وەزیران كەوتووە بەسەر داروپەردو و پاشماوەی حوكمڕانییەكدا، كە گەندەڵی و نادادی تەواوی جەستەی داڕزاندووەو تەنها ساڵێك نەك بەشی چارەسەر، بەشی دەستنیشانكردنی نەخۆشییەكانیشی ناكات. لەلابردنی دیوارەكانەوە بۆ تەقەكردن لە خۆپیشاندەران ئەوانەشی ڕەخنە لە عەبدولمەهدی دەگرن پێیانوایە، تاكە شتێك سەرۆك وەزیرانی عێراق لەماوەی ئەمساڵەدا كردویەتی "لابردنی دیواری كۆنكرێتیە لە هەندێ‌ ناوچەی بەغداد"، پێیانوایە، خۆپیشاندانەكانی سەرەتای ئەم مانگە دەریخست حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی نازانێت مامەڵە لەگەڵ هاوڵاتییەكانی بكات، ئەو توندوتیژییەی بەكارهێنا بێوێنەبوو (بەلای كەمەوە لەدوای ڕوخانی سەدام حسێن)ەوە، كوژران و برینداربونی سەدان كەس ئاماژە بە بونی دەوڵەتێكی دیموكراسی ناكات بەڵكو گوزارشت لەدەوڵەتێكی سەركوتكار دەكات كە بایەخ بۆ ژیانی ئینسان دانانێت.   بەشێكی تر لەو ڕەخنە توندانەی لە عەبدولمەهدی دەگیرێن و شەقامی عەرەبی پێقاندراوە، مەسەلەی ناردنی بودجەی هەرێمی كوردستانە، حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق و سەرۆكی هاوپەیمانی نەسرو هەندێك لە هێزە شیعییەكانی تر كە بەتۆخی كار لەسەر ئەم دۆسییە دەكەن، ئەو وێنەیەیان گەیاندوەتە شەقامی عەرەبی و بەتایبەت شەقامی شیعی، كە عەبدولمەهدی لەسەر نان و قوتی ئەوان، لەسەر حسابی بەدبەختكردنی ئەوان موجامەلەی بەرپرسانی هەرێم دەكات و مانگانە سەدان ملیار دینار ڕەوانەی هەرێمی كوردستان دەكات بەبێ‌ ئەوەی تەنەكەیەك نەوت لەهەرێمی كوردستانەوە بچێتە ناو بۆری نەوتی سۆمۆ(كۆمپانیای بە بازاڕكردنی نەوتی عێراق).   لەنێوان دوو ئاگردا وێڕای دژایەتیكردنی لەلایەن حەیدەر عەبادی و نوری مالیكی و عەمار حەكیم_وە،  ئێستا عەبدولمەهدی لەنێوان دوو ئاگردایە، ئاگرێكی شەقام كە بەئاشكرا داوای ڕۆیشتنی لێدەكات لەگەڵ ئاگری بەشێك لە هێزە سیاسییەكان و ناوماڵی شیعە، كە داوای مانەوەو تێپەڕاندنی دۆخەكەی لێدەكەن، چونكە ترسی جدییان هەیە لەوەی ئەگەر ئەو دۆخە لەدەست دەربچێت، ڕەنگە زەرمەندی یەكەم شیعەكان خۆیانبن و جارێكی نەتوانن حوكمێكی سەقامگیر لە عێراق  پیادەبكەن. زۆرینەی تێڕوانینەكان وایە، عێراقی پێش مانگی ئۆكتۆبەر و عێراقی دوای مانگی ئۆكتۆبەر جیاوازییەكی گەورەی دەبێت، ئەم دۆخە ئەگەر گۆڕانكاری گەورەش بەدوای خۆیدا نەهێنێت، ئەوا قوربانی خۆی دەبێت، دوریش نیە یەكێك لە قوربانییە گەورەكان، گەڕانەوەی پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغداد نەبێت بۆ خاڵی سفر و دەستپێكردنەوەی گەڕێكی نوێ‌ لەململانێ‌، جا عەبدولمەهدی بمێنێتەوە یان بڕوات. بارزانی لەبری دامەزراوە فەرمییەكان  لایەنە كوردییەكان غائیبێكی گەورەی ئەم دیمەنە سیاسییە نوێیەن لەعێراق، حكومەت و پەرلەمان و سەرۆكایەتی هەرێم بەتەواوی بێدەنگییان لێكردووە، تاكە كەسێك قسەی كردووە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانە كە لەبری  دامەزراوە ڕەسمیەكانی هەرێمی كوردستان پشتیوانی بۆ حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی دەربڕیوە و لەدیدارێكیدا لەگەڵ ئەیاد عەلاوی لە ڕۆژی 7ی ئەم مانگە ڕایگەیاندوە: "جگە لە ڕێگەی دەستوری نابێت هیچ ڕێگەیەكی تر بۆ گۆڕانكاری هەبێت". بەڕای بەشێك لەچاودێرانیش، دەڕبڕینی پشتیوانی زارەكی  بۆ عەبدولمەهدی لەلایەن كوردەوە  لەم كاتەدا هەستیارەدا بەس نیە، بەڵكو دۆخەكە پێویستی بەهەنگاوی كرداری و پێشنیازی جدی هەیە، لانی كەم بۆ بەهێزكردنی مەوقیفی دۆستێك كە وێڕای هەموو فشارە سیاسییەكان تائێستا ئامادەنییە دەست بۆ قوت و موچەی فەرمانبەرانی هەرێم ببات.     

راپۆرت: فازڵ حەمە رەفعەت – محەمەد رەئوف سبەینێ لە شاری سلێمانی تەرمی دوو سەركردەی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لە مەراسیمێكدا بەرێ دەكرێت، ئەوان هەفتەیەك لەمەوبەر لە هێرشێكی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانی توركیادا لە چیای ئەزمەڕ تیرۆركران. زیاتر لە دوو ساڵە، شەڕی توركیا لەدژی پارتی كرێكارانی كوردستان پێی ناوەتە قۆناغێكی نوێوە، ئێستا سوپا‌و هەواڵگری توركیا تەنیا لە ناوچە سنورییەكان شەڕ ناكەن، تیرۆری سەركردە سیاسی‌و سەربازییەكانی (پەكەكە)یان گواستوەتەوە بۆ ناو شارەكانی هەرێمی كوردستان‌و لەماوەی ساڵێكدا (5) ئەندامی كۆنسەی سەرۆكایەتی (كەجەكە) تیرۆركراون، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا وردەكاری شەڕەكە لەسەر خاكی هەرێمی كوردستان‌و شكستهێنانی هەوڵێك بۆ دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی ئاشكرادەكات. ئێوارەیەك لە ئەزمەڕ ! هەفتەیەك لەمەوپێش‌و بەدیاریكراوی لە ئێوارەی رۆژی 15ی مانگدا، هەواڵی روودانی تەقینەوەیەك لە چیای ئەزمەڕ لە شاری سلێمانی، بڵاوبووەوە، ئەوكات چەند سەرچاوەیەك بە (درەو میدیا)یان راگەیاند، روداوەكە هێرشی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركیا بووە‌و دوو سەركردەی (پەكەكە) لە هێرشەكەدا تیرۆركراون. رۆژی دوای تەقینەوەكە، (درەو میدیا) پەیوەندی بە سەركەوت ئەحمەد وتەبێژی پۆلیسی سلێمانییەوە كرد، ئەو پێی راگەیاندین، هیچ شتێك لەسەر رووداوی تەقینەوەكەی چیای ئەزمەڕ نازانێت‌و ئەو كەیسە لای ئاسایشە‌و ئەوان لێكۆڵینەوەی لەسەر دەكەن. بەلەبەرچاوگرتنی هەستیاریی رووداوەكە لەسەر بارودۆخی هەرێمی كوردستان‌و نەبووی سەرچاوەی پێویست بۆ پشتڕاستكردنەوەی زانیارییەكان، (درەو میدیا) خۆی لە بڵاوكردنەوەی زانیارییەكان بەدورگرت، دواتر زانیارییە پشتڕاستنەكراوەكان دزەیانكردە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. ئاسایشی هەرێم چی دەڵێت ؟ دواجار‌و دوای هەفتەیەك لە رووداوەكە، بەیانی ئەمڕۆ (دەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستان) بەفەرمی هەواڵی تیرۆركردنی دوو بەرپرسەكەی (پەكەكە)ی پشتڕاستكردەوە‌و رایگەیاند:" ئێوارەی رۆژی 15/10/2019 لەنێوان سەعات 17:10 دەقیقە بۆ 17:15 دەقیق، دوو كادری باڵای پارتی كرێكارانی كوردستان بەناوەكانی (جەمیل)‌و (دەمهات) لەسەر شاخی ئەزمەڕ لەناوچەیەكی گەشتیاری‌و لەناو خەڵكی مەدەنیدا بەشێوەیەكی دڕندانە كراونەتەئامانج". دەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستان لە رونكردنەوەكەیدا بۆ رایگشتی جەختی لەسەر چەندخاڵێك كردووە كە ئەمانەن: •    ئەو دوو كەسەی كە كراونەتەئامانج، ئەندامی باڵای كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە)ن. •    بێ ئاگاداری لایەنە پەیوەندیدارەكانی هەرێمی كوردستان هاتونەتە ناوچەكە. •    لەلایەن فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیاوە لەناو خەڵكی مەدەنیدا كراونەتەئامانج. •    ئەوەی رویداوە دەستپێشخەری‌و پێشهاتێكی مەترسیدارە‌و خزمەت بە ئاسایشی هاوبەش‌و پێكەوەژیان ناكات (واتە لەنێوان توركیا‌و هەرێمی كوردستان)دا. •    ئیدانەی هەموو پێشێلكارییەك دەكەین لە خاك‌و سیادەی عێراق‌و هەرێمی كوردستان. •    داوا لە هەموو لایەك دەكەین خاكی عێراق‌و كوردستان بەكارنەهێنن بۆ هێرشكردنەسەر وڵاتانی دراوسێ. •    ئاسمانی هەرێمی كوردستان لەژێر كۆنترۆڵی دەسەڵاتی فڕۆكەوانی مەدەنی عێراقدایە، ئەو رادارەی كە كەشفی ئاسمانی هەرێمی كوردستان دەكات لەژێر كۆنترۆڵی هەرێمدا نییە. كەجەكە چی دەڵێت ؟ لەدوای راگەیەندراوەكەی دەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستانەوە، كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) كە چەتری كۆكەرەوەی دامەزراوەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)یە، راگەیەندراوێكی بۆ رایگشتی بڵاوكردەوە‌و ئاشكرایكرد، تەرمی ئەو دوو كەسەی كە لە چیای ئەزمەڕ كرانەئامانج، سبەینێ لە شاری سلێمانی بەخاكدەسپێردرێن، بەپێی ئەوەی لە راگەیەندراوەكەدا هاتووە: •    ئەو دوو كەسەی كە كراونەتە ئامانج لە چیای ئەزمەڕ یەكێكیان ناوی (سەیدخان ئایاس)ە بە "دەمهات عەگید" ناسراوە، ئەوی تر ناوی (ئەسەر ئرماك)ە‌و بە "جەمیل ئامەد" ناسراوە. •    ئەو دوو كەسەی كە كراونەتە ئامانج، یەكەمیان بۆ كاری "سیاسی‌و دیپلۆماتی" لە سلێمانی بووە، دووەمیشیان برینداری سەنگەر بووە‌و بەهۆكاری "تەندروستی" لە سلێمانی بووە. •    ئەو دوو كەسە لە ئۆپراسیۆنێكی سەربازی "ئاسمانی"دا بەئامانجگیراون. •    هەندێك "هێزی هەرێمی"‌و "سیخوڕ" لەم هێرشەدا هاوكاری توركیایان كردووە. •    پێویستە یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و پەرلەمان‌و حكومەتی هەرێم رونكردنەوە لەسەر هێرشەكە بدەن. •    نابێت مافی ژیان بەو كەسانە بدرێت كە خۆفرۆش‌و سیخوڕن، گەل دەبێت وەڵامی ئەو هێرشە بداتەوە. كورتەیەكی پێویست رۆژی 3ی ئابی ساڵی 2017 هێزێكی تایبەتی (پەكەكە) لە سنوری قەزای دوكانی سەربە پارێزگای سلێمانی دوو ئەفسەری سەربە دەزگای هەواڵگری توركیا (میت)یان رفاند، بەپێی قسەی (پەكەكە)، ئەو كەسانە پلانیان داڕشتبوو بۆ تیرۆركردنی (جەمیل بایك) هاوسەرۆكی (كەجەكە). رفاندنی ئەو دوو ئەفسەرە لەلایەن (پەكەكە)وە لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتی، لە ناوخۆی توركیا كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە، لە یەكەم كاردانەوەدا توركیا رۆژی 24/8/2018 (بەهرۆز گەڵاڵی) نوێنەری یەكێتی نیشتمانی لە ئەنكەرە دەركرد‌، گەڵاڵی گەڕایەوە بۆ هەرێمی كوردستان‌و دواتر نوێنەرایەتی یەكێتی لە ئەنكەرە كرایەوە. رووداوی رفاندنی ئەفسەرەكانی (میت) لەلایەن (پەكەكە)وە سەرەتای دەستپێكردنی قۆناغێكی نوێی روبەڕووبونەوەی نێوان توركیا‌و (پەكەكە) بوو لەسەر گۆڕەپانی هەرێمی كوردستان بەدیاریكراویش لە زۆنی "سەوز"ی ناوچەی قەڵەمڕەویی یەكێتی. لەدوای ریفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستانیش، توركیا گەشتە ئاسمانییەكانی هەردوو فڕۆكەخانەی هەولێرو سلێمانی داخست، پاش گەڕانەوەی كورد بۆ بەغداد‌و كۆتایهاتنی ریفراندۆم‌، توركیا لە رۆژی 24ی ئازاری 2018دا دوای (پێنج) مانگ ئاسمانی خۆی بەڕووی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی هەولێر كردەوە، بەڵام دوای ساڵێك‌و چوارمانگ ئاسمانی خۆی بەڕووی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانیدا كردەوە. بەرپرسانی ئەنكەرە یەكێتی نیشتمانی تۆمەتبار دەكەن بەوەی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆی كردوەتەوە بۆ پەكەكە. ساڵی رابردوو كەناڵێكی تەلەفزیۆنی توركیا بەناوی (ئەی خەبەر) راپۆرتێكی لەبارەی جموجوڵەكانی (پەكەكە) لە شاری سلێمانی بڵاوكردەوە‌و تێیدا وێنەی پەرلەمانتارێكی خولی پێشووی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی یەكێتی نیشان دەدات كە لەگەڵ جەمیل بایك هاوسەرۆكی (كەجەكە) دایە. راپۆرتەكەی ئەو كەناڵەی توركیا دیمەنی رێستۆرانتێكی شاری سلێمانی نیشان دەدا كە وێنەی سێ سەركردەی (پەكەكە)ی هەڵواسیوە، ئەو سێ سەركردەیە بریتین لە هەریەك لە (جەمیل بایك- دۆران كاڵكان- مورد قەرەیلان) كە نەك توركیا، بەڵكو ئەمریكاش خەڵاتی دارایی داناوە بۆ هەر كەسێك كە زانیاری لەبارەی شوێنیانەوە بدات.  رۆژی شەشی تەمموزی ساڵی رابردوو، مەولود چاوەشئۆغڵۆ وەزیری دەرەوەی توركیا لە دیدارێكدا لەگەڵ سەرنوسەرانی ئاژانسی (ئەنادۆڵ)ی وڵاتەكەی ئاشكرایكرد:" لەگەڵ وەزیرێكی سەربە یەكێتی نیشتمانی لە حكومەتی هەرێم كۆبوەتەوە‌و ئەو وەزیرە پێی راگەیاندووە پەكەكە لەناو یەكێتیدا خاوەنی هەژمون‌و بڕیارە". پەیوەندییەكی ناجێگیر ! رۆژی 4ی تشرینی دووەمی ساڵی رابردوو، هاكان كاراچای كونسوڵی گشتی توركیا لە هەولێر سەردانی سلێمانی كرد‌، لە دەباشان لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی كۆبوەوە، هەر ئەوكات لە بەغداد فاتیح یەڵدز باڵیۆز توركیا لەگەڵ بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆمار‌و جێگری دووەمی سكرتێری گشتی یەكێتی نیشتمانی كۆبوەوە. لەوكاتەدا سەركردەكانی یەكێتی هەوڵێكیان دەستپێكردبوو بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ توركیا‌، ئامانجی هەوڵەكە كردنەوەی ئاسمانی توركیا بوو بەڕووی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانیدا. ئەوكات (درەو میدیا) ئاشكرایكرد، توركیا چەند مەرجێكی هەبووە بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی، یەكێك لە مەرجەكان كۆتاییهێنان بوو بە جموجوڵەكانی (پەكەكە) لە زۆنی سەوز‌.  27ی تشرینی یەكەمی 2018، هێزێكی ئاسایشی سلێمانی بارەگای (تەڤگەری ئازادی كۆمەڵگەی كوردستان)ی لە گەڕەكی (چوارباخ)ی شاری سلێمانی، گەمارۆدا، ئاسایش ماوەی (24) كاتژمێر مۆڵەتی بە تەڤگەری ئازادی دا بارەگاكەی دابخات، ئەمەش بە بەهانەی ئەوەی ئەو حزبە مۆڵەتی یاسایی نییە. تەڤگەری ئازادی ساڵی 2014 دامەزراوە، باڵی سیاسی (پەكەكە)یە لە هەرێمی كوردستان‌و درێژكراوەی پارتی چارەسەری دیموكراتی كوردستان (پەچەدەكە)یە كە پێشتر خۆی هەڵوەشاندەوە. دوای نزیكەی سێ مانگ لە داخستنی بارەگای ئەو پارتە لە سلێمانی، توركیا ئاسمانی خۆی بەڕووی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی كردەوە. پەیوەندی نێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و توركیا بەدرێژایی سێ دەیەی رابردوو بەردەوام پەیوەندییەكی پڕ لە هەڵبەرزو دابەرزو ناجێگیر بووە. نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا لە سەردەمی سەرۆكایەتی تۆرگۆت ئۆزال (1989-1993)، جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووی یەكێتی هەوڵیدا پەیوەندییەكانی حزبەكەی لەگەڵ توركیا توندوتۆڵ بكات‌، ساڵی 1992 تاڵەبانی لەگەڵ ئۆزال كۆبوەوە. هەر لەو ساڵەدا یەكێتی‌و پارتی شەڕیان لەدژی (پەكەكە) راگەیاند، بە بەهانەی ئەوەی بەهۆی ئەوانەوە هەرێمی كوردستان كەوتوەتەبەر هەڕەشەی هێرش‌و گەمارۆی توركیا. لەدوای نەخۆشكەوتنی جەلال تاڵەبانی‌و دووركەوتنەوەی لە شانۆی سیاسی، سەركردەكانی یەكێتی سەرباری ئەوەی حزبەكەیان لە ئەنكەرە نوێنەرایەتی هەبوو، بەشێوەیەكی ئاشكرا پەیوەندییان لەگەڵ (پەكەكە) توندوتۆڵ كرد، بەتایبەتیش لەسەروەختی شەڕەكانی رۆژئاوای كوردستان‌و ئازادكردنی شاری (كۆبانێ) دا. لەوكاتەوە بەرپرسانی یەكێتی جۆرێك لە كرانەوەیان بۆ جموجوڵی لایەنگرانی (پەكەكە) لە سنوری دەسەڵاتی خۆیان دروستكردووە، ئەم هەنگاوە لەكاتی خۆیدا وەكو موزایەدەی سیاسی یەكێتی‌و بۆ پەردەپۆشكردنی كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی لێكدرایەوە، بەم هەنگاوە یەكێتی جارێك پشتیوانی (پەكەكە)ی بەدەستهێنا‌و سەركردەكانی (پەكەكە) لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا لە ساڵی 2014 داوایان لە لایەنگرەكانیان كرد لە هەرێمی كورستان دەنگ بە یەكێتی نیشتمانی بدەن. تیرۆری كۆنسە لە باشور ! لەدوای روداوی رفاندنی ئەفسەرەكانی (میت) لە قەزای دوكان، شەڕی نێوان (سوپای توركیا)‌و (پەكەكە) لەسەر خاكی باشوری كوردستان پێی نایە قۆناغێكی ترەوە، لەوكاتەوە تائێستا ئەم رووداوانە لەناوچەكە رویانداوە: •    15ی ئابی 2018 زەكی شەنگالی یەكێكە لە فەرماندە باڵاكانی (پەكەكە)و ئەندامێكی كۆنسەی بەڕێوەبردنی (كەجەكە) لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیا لە شەنگال تیرۆركرا. •    21ی ئازاری 2019 سەرحەد ڤارتۆ (ئەمروڵڵا دورسون) ئەندامی كۆمیتەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كەجەكە لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیادا تیرۆركرا.  •    5ی تەموزی 2019 دیار غەریب، ئەندامی كۆنسەی سەرۆكایەتیی (كەجەكە) لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیادا لە قەندیل تیرۆركرا.  •    15ی ئۆكتۆبەری 2019 دەمهات عەگید بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی (كەجەكە) لە چیای ئەزمەڕی شاری سلێمانی لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیا تیرۆركرا.  •    15ی ئۆكتۆبەری 2019 جەمیل ئامەد (كەجەكە) لە چیای ئەزمەڕی شاری سلێمانی لە هێرشێكی فڕٍۆكە بێ فرۆِكەوانەكانی توركیاوە تیرۆركرا. •    هەر بەمدواییە چەند روداوێكی تر لە هەرێمی كوردستان رویانداوە كە وابەستە كراون بە شەڕی نێوان پەكەكە‌و توركیا، لەوانە تیرۆركردنی دیپلۆماتكارێكی توركیا (هەندێك لە سەرچاوەكان دەڵێن ئەفسەری هەواڵگری میت) لە ریستۆرانتی "هۆقەباز" لە شاری هەولێر لە رۆژی 17ی تەموزی ئەمساڵدا، ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان ژمارەیەك لە ئەنجامدەرانی هێرشەكەی دەستگیركرد‌و رایگەیاند (پەكەكە) لە پشت هێرشەكەوە بووە، بەڵام تا ساتی نوسینی ئەم راپۆرتە (پەكەكە) نكولی لەوە دەكات رۆڵی لەو هێرشەدا هەبووبێت‌و جەمیل بایك هاوسەرۆكی (كەجەكە) دەڵێ:" روداوەكە پەیوەندی بە ململانێی نێوان توركیاوە هەبووە". •    سەرباری ئەم رووداوانە بەردەوام سوپای توركیا لە لەشكركێشیدا بووە بۆ ناو سنوری هەرێمی كوردستان بەبیانووی بوونی (پەكەكە)وە لە ناوچەكە. هەوڵێكی شكستخواردوو لەدوو ساڵی رابردوودا بەردەوام سوپای توركیا لە شەڕدا بووە بۆ لێدان لە (پەكەكە)‌و هیچ هەوڵێك بۆ ئاگربەست‌و دەستپێكردنەوەی دانوستانی ئاشتی لە ئارادا نەبووە. بەڵام بەرپرسێكی پارتی دیموكراتی كوردستان كە داوایكرد ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە، بە (درەەو میدیا)ی راگەیاند، لەگەڵ دەستبەكاربونیدا وەكو سەرۆكی هەرێمی كوردستان، نێچیرڤان بارزانی لەسەردانێكیدا بۆ توركیا لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی ئەو وڵاتە كۆبوەتەوە‌و پرسی دەستپێكردنی قۆناغێكی نوێی دانوستانی لەگەڵ كورد پێشنیازكردووە. سەرچاوەكە وتی:" ئەردۆغان تاڕادەیەك پێشنیازەكەی نێچیرڤان بارزانی پەسەندكردووە"، بەوتەی ئەو رووداوی تەقەكردنەكەی ریستۆرانی "هۆقەباز" لە شاری هەولێر، هەوڵێك بووە بۆ تێكدانی كارەكەی نێچیرڤان بارزانی، تاوەكو (پەكەكە)‌و توركیا دەست بە دانوستان نەكەوە. پەكەكە لە هەرێمی كوردستان  (پەكەكە) لە ساڵی 1978 دامەزراوە، یەكەم كۆنفرانسی خۆی لە ساڵی 1981 ئەنجامداوە، لە ساڵی 1984ەوە شۆڕشی چەكداری دەستپێكردووە، لەوكاتەوە بنكەو بارەگای لە باشوری كوردستان كردوەتەوە. لەدوای پێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و یەكخستنی هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە، لە یەكەم هەنگاودا بە فشاری توركیا هێزی پێشمەرگە لە ساڵی 1993 چووە شەڕی براكوژییەوە لەگەڵ هێزەكانی (پەكەكە)، هێزی پێشمەرگە نەیتوانی شەڕەكە یەكلابكاتەوە‌‌و (پەكەكە) لەناوچەكە دەربكات، بەڵام نیازپاكی بەرپرسانی هەرێمی نیشانی توركیادا. ئێستا بنكەو بارەگاكانی (پەكەكە) تەواوی ناوچە شاخاوی‌و سنورییەكانی رۆژهەڵات‌و باشور تا رۆژئاوای كوردستانی گرتوەتەوە، ناوچەیەكی فراوانیان بۆخۆیان كۆنترۆڵكردووە، لەگەڵ فراوانبوونی ناوچەی چەكداریان، جموجوڵی سیاسی‌و مەدەنیشیان لە باشوری كوردستان زیادیكردووە. لە باشوری رۆژهەڵاتی هەرێمی كوردستان، واتە سنوری نێوان هەرێمی كوردستان‌و ئێران، ناوچەیەكی فراوان‌و ناوەندی دەسەڵاتی (پەكەكە)ی تێدایە، ئەوەش زنجیرە چیای "قەندیل"ە، كە لە سنوری قەزاكانی (قەڵادزێ، رانیە، چۆمان، رەواندوز، سۆران) پێكدێت، واتا دەسەڵاتیان لە سنوری قەزای قەڵادزێوە درێژ دەبێتەوە بۆ باڵەكایەتی‌و سیدەكان‌و حاجی ئۆمەران، لەم ناوچەیەدا (62) گوند لەژێر دەسەڵاتی شارەوانییەكانی (پەكەكە)دایە.  بەپێی بەدواداچونێكی رۆژنامەی (رووداو)ی نزیك لە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان زیاتر لە (658) گوند لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دان، زیاتر لە 34%ی كۆی خاكی پارێزگای دهۆك لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایە.  زۆرترین سنوری دەسەڵاتی (پەكەكە) لە ناوچەی قەزای ئامێدیە، كە نزیكەی (250) گوندی ئەو ناوچەیە لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایەو زۆرینەی بنكەو بارەگا سەربازییەكانی توركیاش لەو قەزایەدایە كە بنكەكانی (بامەڕنێ، دێرەلوك، كانی ماسی) دەگرێتەوە، بەواتایەكی تر جێگیركردنی ئەو بنكە سەربازیانەی توركیا تەواو لەبەرمەترسی هەژموونی (پەكەكە)دایە، لە كۆی (2700) كیلۆمەتر دوجای خاكی ئەو قەزایە، زیاتر لە 70%ی لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایە. لەدوای ئامێدی، زۆرترین سنوری جوگرافی ژێر دەسەڵاتی (پەكەكە) لە قەزای زاخۆیە، بەوپێیەی زیاتر لە (120) گوندی ئەو قەزایە لەژێر دەستی (پەكەكە)دایە، واتە 35% خاكی قەزاكە، لە قەزای ئاكرێش زیاتر لە (20) گوندی لەژێر دەستی (پەكەكە)دایە. بەگشتی لە سنوری پارێزگای دهۆك، بەوپێیەی هەرێمەكانی بادینانی پەكەكە لەوێیە، (پەكەكە) پێگەیەكی گەورەی هەیە، كە بە نزیكەی 30% بۆ 36%ی خاكی پارێزگای دهۆك ئەژماردەكرێت، واتا تەواوی ناوچە شاخاوی‌و سنورییەكانی پارێزگای دهۆك لەژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدایە. لە سنوری قەزای مێرگەسور كە ناوچەكانی (بارزان‌و پیران‌و شیروان) دەگرێتەوە، زیاتر لە (150) گوند لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایە، واتا بەگشتی لە سنوری قەزاكانی پارێزگای هەولێر زیاتر لە (200) گوند لەژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدان، جگە لە مەخمور كە كەمپێكی گەورەی (پەكەكە)ی تێدایە.  لە رۆژئاواشەوە لە سنوری قەزای شەنگال ناوچەیەكی بەرفراوان‌و دەیان گوندو بەرزایی بەدەست (پەكەكە)وەیە، بەگشتی زۆرینەی بنكەو بارەگاو پێگەی پەكەكە لە سنوری ناوچەی جێنفوزی پارتیدایە، تا ئەو رادەیەی دەتوانرێت بوترێت "پەكەكە بەتەواوی  پارتی گەمارۆداوە". توركیا لە هەرێمی كوردستان توركیا دەیان بنكەو بارەگای لە ناو خاكی هەرێمی كوردستاندا هەیە، لەدوای هاتنی داعش، بە بیانوی رزگاركردنی موسڵ، لە مانگی كانوونی یەكەمی 2015دا توركیا هێزێكی گەورەی هێنایە باشیكی نزیك موسڵ كە نزیكەی 900 سەرباز و 16 تانك‌و 20 زرێ پۆشبوون، بیانوی توركیا بۆ هێنانی ئەو هێزە شەڕی روبەڕووبونەوەی "داعش" بوو، بەڵام لە ماوەی ساڵی 2015 دا لە كۆی (300) هێرش‌و ئۆپەراسیونی ئاسمانی سوپای توركیا، تەنها (3) هێرشیان بۆسەر "داعش" بوو، لەبەرامبەردا (297) هێرشی بۆسەر بنكەو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی (پەكەكە) بوو، واتا بەڕێژەی 1% هێرشەكانی توركیا بۆسەر "داعش"‌و 99%ی هێرشەكان بۆسەر (پەكەكە) بووە. ئەمە لەكاتێكدایە توركیا لە هەرێمی كوردستان چەندین بنكەی سەربازی دیكەی هەیە، بەتایبەتیش لەدوای شەڕی ناوخۆوە بەرەزامەندی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و لەچوارچێوەی هێزی "ئاشتیپارێز" هێزێكی گەورەی توركیا لە 1997 لە بامەڕنێی سەربە قەزای ئامێدی جێگیر بووە، كە لە فڕۆكەخانەیەكی سەربازی‌و 38 دەبابەو 738 سەربازی تورك پێكهاتووە. هەر لە ساڵی 1997دا توركیا سێ بنكەی دیكەی سەربازی لە ناحیەی دێرەلوكی سەربە قەزای ئامێدی كە 40 كم دەكەوێتە باكوری ئەو قەزایەوە كردەوە، هەمان ساڵ بنكەیەكی دیكەی سەربازی لە ناحیەی كانی ماسی سەربە قەزای ئامێدی‌و لە گوندی سێرسی كە 30كم باكوری شاری زاخۆیە، بنكەیەكی دیكەی سەربازی جێگیركرد. تەواوی بنكە سەربازییەكانی سوپای توركیا لە خاكی هەرێمی كوردستان، لە نزیكی سنوری نێوان ناوچەی جێنفوزی (پەكەكە)و (پارتی)دان. لەشكركێشی سوپای توركیا بۆ ناو خاكی هەرێم بە پێشیلكردنی سەروەری خاكی عێراق دادەنرێت، بەڵام تا ئێستا عێراق بێدەنگە، چونكە عێراق‌و توركیا لە ساڵی 1982دا رێككەوتنێكیان واژووكردووە، بەپێی ئەو رێككەوتنە تائێستاش هەریەكەیان دەتوانن (20 كیلۆمەتر) سنوری خاكی یەكدی ببەزێنن بەبیانوی پاراستنی سنورەكانەوە، كە ئەوكاتیش ئامانجی سەرەكی رێككەوتنەكە لێدانی (پەكەكە) بوو. ساڵی 1995 رێككەوتنێكی تر لەنێوان عێراق‌و توركیا واژووكرا، ساڵی 2007 رێككەوتنەكەی ساڵی 1982 نوێكرایەوە، بەڵام بەزاندنی سنور لە (20 كیلۆمەترەوە) زیادكرد بۆ (25 كیلۆمەتر)، ئەم رێكەوتنانە هەموویان لەسەر داوای توركیا بووەو فشار بووە لەسەر عێراق بۆ وەردەرنانی گەریلاكانی (پەكەكە) لەسەر خاكی عێراق. بەپێی راپۆرتێكی تۆڕی ناڕەزایەتییەكانی باشوور كە لەمانگی كانونی یەكەمی 2015دا بڵاوكراوەتەوە، ژمارەی هێزەكانی توركیا  لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا بەمشێوەیەیە: •    توركیا (3 هەزارو 235) ئەفسەرو سەربازو ژەندرمەی لەناو خاكی هەرێمدا هەیە. •     (58) تانك، (27) زرێپۆش، (31) تۆپ، (26) هاوەن، (17) ئاڕ بی جی، (10) دۆشكە، (40) ئۆتۆمبیلی سەربازی، جیهازێكی پێشكەوتووی دەنگهەڵگری سیخوڕی، سەدان پارچە چەكی مامناوەند، هەزارانی بچوكی لە هەرێمی كوردستان هەیە.   

راپۆرت: محەمەد رەئوف - فازل حەمە رەفعەت  لیستی هاوبەشی لایەنە كوردییەكان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا لە ناوچە جێناكۆكەكان لە كۆتایی كارەكانی نزیكبووەتەوە، كێشەی رەنگی قاوەیی كە یەكگرتووی ئیسلامی داوای دەكرد چارەسەركرا، یەكێتیش داوای ژمارەی تاكی دەكرد، ئەو بابەتە لەبەرژەوەندی خۆی یەكلاكردەوە، بەڵام لایەنەكانی دوچاری گومان‌و دوودڵی كردووە، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا دواین زانیارییەكان لەبارەی لیستە هاوبەشەكەوە بڵاودەكاتەوە. كۆبونەوەیەكی تر ئەمڕۆ لە بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە سلێمانی، لیستی هاوپەیمانی كوردستان كە لیستی هاوبەشی لایەنە كوردییەكان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك، كۆبووەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لەو كۆبونەوەیەدا لایەنەكانی ناو هاوپەیمانێتییەكە لەسەر دیاریكردنی ژمارەی كاندیدەكانی ناو لیستی هاوپەیمانی كوردستانی رێككەوتوون. یەكگرتوو داوای رەنگی قاوەیی دەكات (درەو میدیا) زانیوەیەتی، لە كۆبونەوەی پێشتردا نوێنەری یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان نیگەرانی دەربڕیوە لەسەر رەنگەكانی ناو لۆگۆی هاوپەیمانی كوردستانی. نوێنەری یەكگرتوو داوایكردووە رەنگی قاوەیی بۆ رەنگەكانی ناو لۆگۆكە زیادبكرێت كە رەنگی ئاڵای یەكگرتووی ئیسلامییە.  (درەو میدیا) زانیویەتی، ئیبراهیم خەلیل نوێنەری یەكگرتووی ئیسلامی لە كۆبونەوەكەدا گومانی هەبووە لەوەی دەستكاری رەنگەكان كراوەو  رەنگی خوارەوەی لۆگۆكە قاوەیی بووە، بەڵام دواتر لە دەستكاریكردندا رەنگەكە بۆ پرتەقاڵی گۆڕدراوە. لەسەر داوای نوێنەری یەكگرتوو، جارێكی تر لۆگۆی هاوپەیمانی كوردستانی دروستكراوەتەوە‌و لە لۆگۆ تازەكەدا، دوو رەنگی تر زیادكراوە، یەكێكیان رەنگی قاوەییە كە تایبەتە بە یەكگرتوو، ئەوی تر رەنگی شینی ئاسمانییە كە تایبەتە بە حیزبی سۆسیالیستی دیموكراتی كوردستان. یەكێتی داوای ژمارە تاكەكان دەكات چەند سەرچاوەیەكی نزیك لە هاوپەیمانێتییەكە بە (درەو میدیا)یان راگەیاند، رزگار عەلی نوێنەری یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی ئەو حزبە لە كۆبونەوەكانی هاوپەیمانێتییەكەدا پێداگیری لەسەر ئەوە دەكات "دەبێت ژمارە تاكەكان ناو لیستەكە بدرێت كاندیدەكانی سەربە یەكێتی"، ئەم داواكارییە گومانی لای نوێنەری لایەنە بەشدارەكانی تری ناو هاوپەیمانی كوردستانی دروستكردووە، بۆیە لایەنەكان پێشنیازەكەی یەكێتی رەتدەكەنەوە لەبارەی ژمارەكانەوە، هەرچەندە ئێستا ئەو ژمارانە بۆ یەكێتی یەكلابووەتەوە. دابەشبوونی كاندیدەكان بەپێی ژمارە (درەو میدیا) زانیویەتی، بەپێی ئەو رێككەوتنەی كە لەنێوان لایەنە بەشدارەكانی لیستی هاوپەیمانی كوردستانی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كراوە، كاندیدەكانی لیستەكە بەپێی ژمارەكان بەمشێوەیە دابەشبووە بەسەر لایەنەكاندا. 1-     یەكێتی نیشتمانی كوردستان 2-     پارتی دیموكراتی كوردستان 3-     یەكێتی نیشتمانی كوردستان 4-     پارتی دیموكراتی كوردستان 5-     بزوتنەوەی گۆڕان  6-     یەكگرتوو ئیسلامی كوردستان 7-     یەكێتی نیشتمانی كوردستان 8-     كۆمەڵ ئیسلامی كوردستان 9-     یەكێتی نیشتمانی كوردستان 10-    توركمان 11-    یەكێتی نیشتمانی كوردستان 12-    حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان 13-    یەكێتی نیشتمانی كوردستان 14-    بزوتنەوەی ئیسلامی 15-    حزبی زەحمەتكێشان  16-    پارتی دیموكراتی كوردستان 17-    هاوپەیمانی نیشتمانی 18-    حزبی شیوعی كوردستان  19-    حزبی پێشكەوتنخوازی كوردستان 20-    ئاشتیخوازان  21-    پارتی دیموكراتی كوردستان 22-    پارتی دیموكراتی كوردستان 23-    یەكێتی نیشتمانی كوردستان 24-    پارتی سەوزی كوردستان 25-    یەكێتی نیشتمانی كوردستان 26-    رەوتی كەركوك   لە لیستەكەدا یەكێتی كاندیدی ژمارە (1)ی هەیە‌و بەگشتی (8) كاندید سەربە یەكێتی دەبن، پارتی كاندیدی ژمارە (2) دادەنێت‌و بەگشتی (5) كاندیدی دەبێت، بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامی‌و بزوتنەوەی ئیسلامی‌و حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان هەریەكەیان (1) كاندیدیان هەیە. لیستی هاوپەیمانی لە نەینەوا لیستی هاوپەیمانی كوردستانی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا، ریزبەندی لیستی كاندیدەكان بەشێوەیەك دانراوە، كاندیدی ژمارە (1) لای پارتی بێت‌و كاندیدی ژمارە (2) لای یەكێتی بێت. هاوپەیمانی لە دیالە بەپێی رێككەوتنەكە، لیستی هاوپەیمانی كوردستان لە پارێزگای دیالە ریزبەندی كاندیدەكانی بەجۆرێك دەبێت كاندیدی ژمارە (1) لای یەكێتی دەبێت‌و كاندیدی ژمارە (2) لای پارتی دەبێت. هاوپەیمانی لە سەلاحەدین بەپێی زانیارییەكان پارتی‌و یەكێتی‌و لایەنەكان رێككەوتوون لەسەر ئەوەی كورد لەو پارێزگایە یەك كاندیدی هەبێت‌و لەناو یەكێك لە لیستە عەرەبییەكان بپاڵێورێت‌و پشتیوانی سەركەوتی بكرێت. بڕیارە هەمویان پێكەوە ژنێك وەكو كاندیدی كورد بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای سەلاحەدین دیاری بكەن. لەبارەی لیستی هاوبەشەوە سەرەتای ئەم مانگە، دوای سێ كۆبونەوە، 16 لایەنی كوردی  هاوپەیمانێتییەكیان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە ناوچە جێناكۆكەكان رایگەیاند بەناوی "هاوپەیمانی كوردستانی". (عەبدولڕەحمان مستەفا) پارێزگاری پێشووی كەركوك وەك سەرۆكی هاوپەیمانێتیەكە دیاریكرا، بەپێی رێككەوتنەكە: •    سەرۆكی لیستی هاوپەیمانی كوردستانی  لە پارێزگای كەركوك، واتە كاندیدی ژمارە (1 ) بۆ یەكێتی دەبێت. •    سەرۆكی لیستی هاوپەیمانی كوردستانی لە نەینەوا، واتە كاندیدی ژمارە (1 ) بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان دەبێت. •    سەرۆكی لیستی هاوپەیمانی لە دیالە، واتە كاندیدی ژمارە (1) بۆ یەكێتی دەبێت. •    لە پارێزگای سەلاحەدین یەك كاندیدی هاوبەش دەدەنرێت. رۆژی 22ی تەموزی ئەمساڵ، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەمواری یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی پەسەندكردو رۆژی 1ی نیسانی 2020 ی دیاریكرد بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بە پارێزگای كەركوكیشەوە، جگە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان. بەپێی یاسا هەمواركراوەكە (14) كورسی بۆ ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك دیاریكراوە، كە (13 كورسی گشتی‌و  1 كورسی كۆتای)ە، كورسییە گشتییەكان بەپێی ژمارەی دانیشتوان دیاریكراوە، ژمارەی دانیشتوانی كەركوك بە (یەك ملیۆن‌و 639 هەزارو 953) كەس دیاریكراوە، ئەمە لەكاتێكدایە ئێستا ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك (41) ئەندامە، ئەمە بەپێی  یاسای ژمارە 71ی پۆڵ بریمەری حاكمی مەدەنی عێراق بووە، كە بۆ هەر پارێزگایەك 41 كورسی دیاریكرابوو، كەركوك تەنها بەشداری لە یەك هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی كردووە، بۆیە ژمارەی كورسییەكانی بەوشێوەیە ماوەتەوە، بەڵام ئەمجارە ئیتر ژمارەی كورسییەكانی ئەنجومەنی پارێزگا بۆ (14) كورسی كەمدەبێتەوە. ئاستەنگەكانی بەردەم كورد  ئێستا كورد لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لەكۆی (41) كورسی (26) كورسی هەیە، بەڵام بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو كێشەو بەربەستەكانی بەردەم كورد زۆرن‌و ئەستەمە بتوانێت پارێزگاری لە پێگەكەی خۆی بكات. ئەمە لەكاتێكدایە بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك ژمارەی كورسییەكانی لە (41) كورسییەوە بۆ (14) كورسی كەمدەبێتەوە، بۆیە بەپێی رێژەی كورسییەكانی كورد ئێستا (63%)ی كۆی ئەنجومەنی پارێزگا پێكدەهێنێت، ئەگەر كورد لە هەڵبژاردنی داهاتوودا ئەم رێژەیە بهێنێتەوە، ئەوا لەكۆی (14) كورسییەكە دەبێت (9) كورسی بەدەستبهێنێت. كێشەو بەربەستەكانی بەردەم كورد لە پارێزگای كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان: •     لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017ەوە كۆتایی بە دەسەڵاتی 14 ساڵەی كورد هات لە كەركوك، كورد پارێزگارو زۆرینەی پۆستە هەستیارەكانی لەدەستدابوو، بەڵام هەمووی لەدەستداو ئێستا بە 26 كورسی ئەنجومەنی پارێزگاوە توانای دانانی پارێزگاری كەركوكی نیە،  •     كورد لیستی هاوبەشی پێكهێناوە، بەڵام هێشتا متمانە نیە لەنێوانیاندا، بەو پێیە تائێستاش سەرەڕای چەندین رێككەوتن لەنێوان یەكێتی و پارتی نەیانتوانیوە پارێزگار دابنێن. •    بەپێی یاسای هەڵبژاردن، رێگە نادرێت هیچ سندوقێك لەدەرەوەی كەركوك دابنرێت، لە كاتێكدا ژمارەیەكی زۆر كە بە زیاتر لە 50 هەزار كەس ئەژمار دەكرێن لەدەرەوەی كەركوكن‌و لە هەولێرو چەمچەماڵ‌و سلێمانی نیشتەجێن‌و رێگە نادرێت سندوقی دەنگدان لەو ناوچانە دابنرێت، بەوەش دەنگێكی زۆری كورد لەدەستدەچێت، ئاوارەیەكی زۆری پارێزگای نەینەوا كە بە نزیكەی 250 هەزار كەس ئەژمار دەكرێت لە دهۆك‌و هەولێرن، كە زۆرینەی زۆری دەنگی كوردە، ئەگەر سندوقی دەنگدانیان بۆ دادەنرێت، چیتر دەتوانن دەنگ بدەن. •     بڕیاردراوە لە رۆژانی هەڵبژاردندا قەدەغەی هاتوچۆ لە نێوان پارێزگاكاندا بكرێت، واتا ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارە لە ناوچەكانی دەرەوەی كەركوك و موسڵن ناتوانن بگەڕێنەوە بۆ دەنگدان. •     هێنانی ژمارەیەكی زۆری عەرەب بۆ كەركوك‌و ناوچەكانی دەوروبەری كە بە واژۆی بەرپرسی ئۆفیسی كەركوكی مادەی 140 بووە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لەماوەی سێ مانگدا زیاتر لە (600)  خێزانی پێكهاتەی عەرەب لە پارێزگاكانی سەڵاحەدین، دیالە، ئەنبار‌و بەغداد، دەگەڕێنرێنەوە بۆ پارێزگای كەركوك، كە ئەمەش كاریگەری لەسەر كەمبونەوەی دەنگی كورد لەو پارێزگایە دەگەڕێتەوە.  •     ئەو ناوچانەی كە بایۆمەتریان نەكردووە ئەتوانن بە یەكێك لە ناسنامەكانیان دەنگبدەن، كە ئەمەش زیاتر بۆ هاوڵاتیانی ناوچەی حەویجەیە كە زۆرینەیان بایۆمەتریان نیە. كەركوك لە هەڵبژاردنی 2005دا  لە هەڵبژاردنی 30/1/2005ی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوكدا، لیستی (برایەتی كەركوك) كە لایەنە كوردییەكانی لەخۆدەگرت، لەكۆی (385 هەزارو 861) دەنگدەر ( 261 هەزارو 577) دەنگی بەدەستهێناوە، واتە رێژەی ( 67.8%) دەنگەكان، بەجۆرێكی تر لە كۆی(41) كورسی پارێزگە (26)كورسی بەدەستهێنا، بەرێژەی ( 63.4%) كۆی كورسییەكانی ئەو پارێزگایە. لەبەرامبەردا بەرەی توركمانی (8) كورسی بەدەستهێنا، بەرێژەی (19.5%)ی كورسییەكان،  گردبوونەوەی عەرەبی (5) كورسی بەرێژەی (12.2%)و هاوپەیمانی ئیسلامی توركمانی (1) كورسی بەرێژەی (2.4%)و گردبوونەوەی نیشتیمانی عێراقی (1) كورسی‌و بەرێژەی (2.4%) كورسی. •    لیستی برایەتی ( 261577 )دەنگ بەڕێژەی ( 67.8%) •    بەرەی توركمانی ( 54213 ) دەنگ بەڕێژەی ( 14%) •    بەرەی عەرەبی بۆ دیالۆگی نیشتیمانی (17275) دەنگ بەرێژەی (4.5% ) •     بەرەی تەوافوقی عێراقی (14458) دەنگ بەڕێژەی (3.7% ) •     هاوپەیمانی عێراقی یەكگرتوو (12051) بەڕێژەی (3%) •     لیستی عێراقیەی نیشتیمانی (9262) بەڕێژەی (2.4%) •     یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (5739) بەڕێژەی (1.5% ) كەركوك لە هەڵبژاردنی 2010 دا  لە هەڵبژاردنی 7/3/2010 ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا كە كورد بە چەند لیستێك بەشداری كرد، لەكۆی (557 هەزارو 37) دەنگدەری پارێزگای كەركوك، لە لیستە سەركەوتووەكاندا لیستی هاوپەیمانی كوردستانی كە لە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‌و پارتی دیموكراتی كوردستان‌و چەند پارتێكی دیكە پێكهاتبوو، (37%)ی دەنگەكانی بەدەستهێنا. •     لیستی هاوپەیمانی كوردستانی (206 هەزارو 542) دەنگ، بەڕێژەی (37%)ی دەنگەكانی ئەو پارێزگایە، 6 كورسی لە كۆی 12 كورسی پشكی ئەو پارێزگایە. واتە كورد رێژەی (50%)ی كورسییەكانی پارێزگای كەركوكی بردەوە.  •     لیستی عێراقیە (211 هەزارو 336 ) دەنگ، بەڕێژەی (37.9%)ی دەنگی لیستە سەركەوتوەكانی ئەو پارێزگایە، 6 كورسی بەدەستهێنا واتە (50%)ی كۆی كورسییەكانی پارێزگاكە.  •      لیستی رافیدەین (28 هەزارو 78) دەنگ، بەڕێژەی (5%)، كورسییەكی كۆتای پارێزگای كەركوكی بردوەتەوە.  جگە لیستی هاوپەیمانی كوردستانی كە (206 هەزارو 542) دەنگی بەدەستهێنابوو، دەنگی سەرجەم لیستە كوردییەكان لەو پارێزگایە (278هەزارو 170) دەنگ بوو، بەرێژەی (49.9%)ی دەنگی ئەو پارێزگایە، بەوپێیەی لیستی گۆران (36هەزارو 554) دەنگ‌و یەكگرتووی ئیسلامی (24هەزارو 274) دەنگ، كۆمەڵی ئیسلامی (7 هەزارو 175) دەنگی بەدەستهێنابوو، حیزبی شیوعی (3 هەزارو 397) دەنگی بەدەستهێنا بوو، كە نزیكەی (70 هەزار) دەنگە، ئەو لایەنانە بەهۆی ئەوەی دەنگی پێویستیان نەهێنا بۆ كورسییەك كە بەهای كورسییەك (46 هەزارو 419) دەنگ بووە، هیچ كورسییەكیان بەدەستنەهێناو دەنگەكانیان سوتا. بەو پێیەش دەنگی كورد لە نێوان 2005 بۆ 2010 لە (63.4%) دەنگی ئەو پارێزگایەوە بۆ (49.9%) دابەزی، واتا بەڕێژەی (13.5%)ی دەنگەكانی دابەزی، رێژەی كورسیەكانیشی بەهەمان شێوە (13.4%) دابەزی. كەركوك لە هەڵبژاردنی 2014دا  بەڵام لە هەڵبژاردنی 30/4/2014ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقددا، لە پارێزگای كەركوك، لە كۆی (570795) دەنگدەری كە 12 كورسی بۆ پارێزگاكە تەرخانكرابوو، یەكێتی (209964) دەنگ‌و 6 كورسی بەدەستهێنا، پارتی (63076) دەنگ‌و 2 كورسی بەدەستهێنا، بەهای كورسییەك لەو پارێزگایە (47566) دەنگ بوو . * یەكێتی 209964 دەنگ، 6 كورسی  * پارتی 63076 دەنگ، 2 كورسی * بەرەی توركمانی 71492 دەنگ، 2 كورسی  * هاوپەیمانی عەرەبی 53796 دەنگ، 1 كورسی  * هاوپەیمانی عەرەبی كەركوك 38328 دەنگ، 1 كورسی   كەركوك لە هەڵبژاردنی 2018دا  لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا لە 12ی ئایاری 2018 بەڕێوەچوو، لە پارێزگای كەركوك پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداری هەڵبژاردنی نەكرد، لە كۆی (12) كورسی‌و (487 هەزارو 142) دەنگدەر: * یەكێتی نیشتیمانی 6 كورسی‌و (177 هەزارو 920) دەنگی بەدەستهێنا. * هاوپەیمانی عەرەبی لە كەركوك، 3 كورسی‌و (86 هەزارو 452) دەنگی بەدەستهێنا. * بەرەی توركمانی 3 كورسی‌و (82 هەزارو 33) دەنگی بەدەستهێنا. * لیستی نیشتیمانی (گۆڕان، هاوپەیمانی، كۆمەڵ) لە كەركوك (14 هەزارو 914) دەنگی بەدەستهێنا بەبێ كورسی. * نەوەی نوێ (13 هەزارو 665) دەنگی بەدەستهێنا. * حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان (7 هەزارو 509) دەنگی بەدەستهێنا. * یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (4 هەزارو 784) دەنگ.   دەنگ‌و كورسییەكانی كورد كەمدەكات؟ لەیەكەم هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا لە كەركوك، كورد زۆرینەی رەها (50+1)ی دەنگ‌و كورسی ئەنجومەنی پارێزگای بەدەستهێنا، بەڵام چاوەڕەوان ناكرێت كورد بتوانێت ئەو دەنگ‌و كورسیانە بەدەستبهێنێتەوە.  لە هەڵبژاردنی 30/1/2005ی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوكدا لیستی برایەتی كەركوك كە لایەنە كوردییەكانی لەخۆدەگرت، لە كۆی 41 كورسی پارێزگە 26 كورسی بەدەستهێنا، بەرێژەی (63.4%) كورسی ئەو پارێزگایە، واتە (68%)ی دەنگی پارێزگای كەركوكی بەدەستهێناوە. بەڵام لەدوای هەڵبژاردنی 2005ەوە لە زۆربەی هەڵبژاردنەكاندا كورد نیوە یان كەمتر لە نیوەی كورسییەكانی ئەو پارێزگایەی بەدەستهێناوە، بۆ هەڵبژاردنی داهاتووش، رێوشوێنەكان زۆر توندكراون، بەتایبەت بەرامبەر بەو ناوچانەو شوێنانەی كە زۆرترین دەنگی كوردی تێدایە، بەدیاریكراویش رێگرتن لە دانانی سندوق لەناوچە ئاوارەنشینەكان، قەدەغەی هاتوچۆ، بایۆمەتری‌و نەمانی دەسەڵاتی كورد لەو پارێزگایە كە هەمویان پێكەوە كاریگەرییان لەسەر ئاستی دەنگەكان دەبێت. 

راپۆرتی: فازل حەمەرەفعەت – محەمەد رەئوف (100) رۆژە مەسرور بارزانی وەكو سەرۆكی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم دەستبەكاربووە، زیاتر لە (12) بڕیاری دەركردووە بەڵام زۆربەیان جێبەجێ نەكراون، بەڵێنی بەهێزكردنی ئابوری كوردستان تائێستا هیچی لێ سەوز نەبووە‌و تەنانەت موچەی فەرمانبەران لەوادەی خۆیدا دابەشناكرێت، پرسی چاكسازی‌و روبەڕووبونەوەی گەندەڵی هێشتا كابینەكانی پێشووی تێنەپەڕاندووە، لە (100) رۆژدا مەسرور بارزانی (19) بروسكەی پرسە‌و پیرۆزبایی ناردووە‌و (42) جار پێشوازی لە هاتنی وەفدەكان كردووە، سەرۆكایەتی (11) كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی كردووە. 100 رۆژو 11 كۆبونەوە ئەمڕۆ (100) رۆژ بەسەر دەستبەكاربوونی مەسرور بارزانی وەكو سەرۆكی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم‌و كوردستان تێپەڕی كە پارتییەكان پێی دەڵێن "براگەورە". بەپێی ستانداردی جیهانی هەڵسەنگاندنی كاری هەر دامەزراوەو رێكخراوێك ماوەی (100) رۆژی مۆڵەتی پێویستە لەدوای دەستبەكاربوونەوە، ئێستا كە مەسرور بارزانی وەكو سەرۆكی حكومەت (100) رۆژەكەی تەواوكردووە، (درەو میدیا) هەڵسەنگاندنێكی بۆ كارو بڕیارەكانی لەو ماوەیەدا كردووە. لە (100) رۆژی رابردوودا، كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان (11) كۆبونەوەی كردووە، یەكەم كۆبونەوە 15ی تەموزدا بەڕێوەچوو، دواین كۆبونەوەش بەر لە نوسینی ئەم راپۆرتە، لە رۆژی 16ی ئۆكتۆبەر بەڕێوەچوو.  لەو ماوەیەدا بەپێی ئەوەی سایتی فەرمی حكومەت‌و پەیجی تایبەتی سەرۆكی حكومەت بڵاویانكردوەتەوە، مەسرور بارزانی ئەم كارانەی كردووە:  •    (19) جار بروسكەی پرسە‌و پیرۆزبایی بۆ كەس‌و لایەنەكان ناردووە. •    (42) جار پێشوازی لە هاتنی وەفد‌و میوانەكانی كردووە. •    12 جار بەشداری مەراسیمە تایبەتەكانی كردووە. •    5 كۆبونەوەی كردووە (ئەمە لە دەرەوەی كۆبونەوە فەرمییەكانی ئەنجومەنی وەزیران). بڕیارەكانی مەسرور بارزانی  دوای دەستبەكاربوونی وەكو سەرۆكی حكومەت، مەسرو ر بارزانی لە 100 رۆژدا ژمارەیەك بڕیاری دەركردووە كە زۆرینەیان تائێستا نەخراونەتە بواری جێبەجێكردن‌و هاوڵاتی بەروبومەكەی نەبینیوە، بریارەكان ئەمانەن: •    لە یەكەم كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا لە 15ی تەموز، مەسرور بارزانی بڕیاریدا بە پابەندكردنی وەزیرو پلەباڵاكان‌و سەرجەم فەرمانبەران بە دەوامی فەرمی حكومەتەوە. (بەپێی بەدواداچوونەكانی درەو میدیا، لەدوای بڕیارەكەوە گۆڕانكارییەكی ئەوتۆ لە شێوازی دەوامكردندا روینەداوە، ئەوەش بەهۆی ئەوەی ئەنجومەنی وەزیران بەباشی چاودێری جێبەجێكردنی بڕیارەكەی خۆی ناكات، بەڵام باسلەوە دەكرێت حكومەت لیژنەیەكی هەیە كە بەشێوەی كتوپڕ خۆیان بە فەرمانگە‌و دامەزراوەكاندا دەكەن‌و تائێستا سەردانی چەند فەرمانگەیەكیان كردووە) •    هەر لە یەكەم كۆبونەوەیەدا مەسرور بارزانی بڕیاریدا بە نەهێشتنی رۆتین‌و بەرتیلدان‌و بەرتیل وەرگرتن لە دامەزراوەكانی حكومەتدا. (100 رۆژ تێپەڕێوە‌و خەڵك لەمبارەیەوە هەست بە گۆڕانكاری ئەوتۆ ناكەن) •    یەكێك لە بڕیارەكانی تر كە مەسرور بارزانی لە یەكەم كۆبونەوەی حكومەتدا دەریكرد بڕیاری پابەندكردنی فەرمانبەران بوو بە پاراستنی نهێنی ئەو دەزگایەی كە كاری تێدا دەكەن. (ئەم بڕیارە والێكداریەوە مەسرور بارزانی دەیەوێت بەشێوەیەكی پۆلیسی حكومەت بەڕێوەببات) •    لە كۆبونەوەی رۆژی 30ی تەموزی ئەنجومەنی وەزیراندا، مەسرور بارزانی بڕیاریدا ئەو وەزارەتانەی كە داهاتیان هەیە، گشت داهاتەكانیان بنێردرێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی. (وەزیری دارایی سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە، بەمدواییە میدیایی فەرمی بزوتنەوەی گۆڕان رایگەیاند، وەزیری دارایی كە ئاوات شێخ جەنابە ئاگاداری سەرچاوەی داهاتی هەرێمی كوردستان نییە بەدیاریكراوی داهاتی نەوتی رادەستنەكراوە، دواتر لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ درەو میدیا ئاوات شێخ جەناب راستی ئەو قسانەی میدیای حیزبەكەی رەتكردەوە‌و رایگەیاند ئاگاداری داهاتەكانە) •    هەر لە كۆبونەوەی 30 تەموزدا، مەسرور بارزانی بڕیاریدا گفتوگۆی پێویست لەبارەی پرۆژەیاسای چاكسازییەوە بكرێت‌و لەنزیكترین كاتدا رەوانەی پەرلەمان بكرێت. (پرۆژەیاسای چاكسازی یەكێك لەو پرۆژانەی كە بزوتنەوەی گۆڕان جێبەجێكردنی وابەستەكردووە بە بەشداربوونی لە كابینەی نوێدا، عەلی حەمەساڵح سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان دوای بەشداربوونی بزوتنەوەكەی لە حكومەت رایگەیاند، ئەگەر پرۆژەی چاكسازی لەماوەی دوو مانگدا پەسەندنەكرێت، رێككەوتنی نێوان پارتی‌و گۆڕان جگە لە درۆیەكی گەورە هیچی تر نییە، ئێستا 40 رۆژ تێپەڕێووە بەسەر وادەی دوو مانگەكەدا‌و هێشتا حكومەت پرۆژە یاسای چاكسازی رەوانەی پەرلەمان نەكردووە، لەسەر ئەم پرۆژەیە یەكێتی تێبینی هەیە‌و پێناچێت بەزووی بگاتە پەرلەمان)  •    لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا كە رۆژی 7ی ئاب بەڕێوەچوو، مەسرور بارزانی بڕیاریدا پێداچونەوە بە لیستەكانی موچەی خاوەن پێداویستییە تایبەتەكاندا بكرێت‌و موچەی (13 هەزار) خاوەن پێداویستی تایبەت خەرجبكرێت. (بەپێی بەدواداچوونی درەو میدیا تائێستا ئەم بڕیارە جێبەجێنەكراوە، بڕیاردرابوو دوای جەژنی قوربانی رابردوو موچەی 13 هەزار خاوەن پێداویستی تایبەت بدرێت، بەڵام تائێستا موچەكە نەدراوە، لەسەر ئەم كەیسە جۆرێك لە ناكۆكی لەنێوان وەزیری كارو كاروباری كۆمەڵایەتی كە سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە لەگەڵ مەسرور بارزانی دروستبووە، وتەبێژی حكومەت بەیاننامەیەكی لەسەر بەڵێنی وەزیر بۆ پێدانی پارەی خاوەن پێداویستییە تایبەتەكان دەركرد‌و وەڵامی دایەوە). •    لە كۆبونەوەی رۆژی 4ی ئەیلولی ئەنجومەنی وەزیراندا، مەسرور بارزانی بڕیاریدا لیژنەیەك لە وەزارەتەكانی پەروەردە، خوێندنی باڵا، دارایی‌و پلاندانان دروستبكرێت بۆ دەستنیشانكردنی پێداویستییەكانی ساڵی نوێی خوێندن. (بەهۆی ئەوەی كابینەی نوێی حكومەت تائێستا بودجە‌و سەرچاوەی داهاتی دیارنییە، نازانرێت كابینەی نوێ لە 100 رۆژی رابردوودا چەنێك پارەی بۆ كەرتی پەروەردە‌و خوێندنی باڵا خەرجكردووە). •    لە كۆبونەوەی رۆژی 11ی ئەیلولدا، مەسرور بارزانی بڕیاریدا شاندێكی حكومەتی هەرێم بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی بودجە‌و نەوتەوە سەردانی بەغداد بكات. (ئەم بڕیارە تائێستا جێبەجێ نەكراوە‌و وەفدەكە سەردانی بەغدادی نەكردووە) •    لە كۆبونەوەی رۆژی 18ی ئەیلولدا، مەسرور بارزانی بڕیاری پێكهێنانی لیژنەیەكی یاساییدا بۆ دەستنیشانكردنی ئەو پرۆژەیاسایانەی كە پێویستە لەم وەرزەدا حكومەت ئاڕاستەی پەرلەمانی بكات. (بەپێی بەدواداچونەكانی درەو میدیا، لەماوەی 100 رۆژی رابردوودا كابینەكەی مەسرور بارزانی هیچ پرۆژەیاسایەكی رەوانەی پەرلەمان نەكردووە، كە ئەمە یەكێكە لە كارە سەرەكییەكانی حكومەت) •    لە كۆبونەوەی 16ی ئۆكتۆبەردا مەسرور بارزانی بڕیاریدا سێ یەكەمەكانی زانكۆ حكومییەكان بۆ ساڵی 2015-2016 دابمەزرێنرێن. (تا ساتی نوسینی ئەم راپۆرتە 4 رۆژ بەسەر بڕیارەكەدا تێپەڕێوە، درەو میدیا چاودێری بڕیارەكە دەكات بۆ دڵنیابوون لە جێبەجێكردن یان جێبەجێ نەكردنی لە داهاتوودا) كابینەیەكی دەڵەمە ! 100 رۆژ بەسەر دەستبەكاربونیدا وەكو سەرۆكی حكومەت تێپەڕیوە، هێشتا مەسرور بارزانی نەیتوانیوە پێگەی كابینەكەی بەتەواوەتی جێگیر بكات، هێشتا رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت دەڵەمەیە‌و مەترسی لەسەرە. قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت یەكێك لە ئاڵنگارییە هەستیارەكان بەردەم مەسرور بارزانی بوو لە (100) رۆژی رابردوودا، قوباد تاڵەبانی هەرچەند لەڕووی مەسرور بارزانی خۆی هیچ قسەیەكی ئەوتۆی نەكرد، بەڵام لە پشتەوە‌و لەڕێگەی حزبەكەیەوە (یەكێتی نیشتمانی) فشاری خستەسەر مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت، تاوەكو بەپێی بڕیارێك دەسەڵاتەكانی ئەو وەكو جێگری سەرۆكی حكومەت دیاری بكات. دواجار بەبێ ئەوەی هیچ بڕیارێك بۆ رایگشتی لەبارەی دەسەڵاتەكانی جێگری سەرۆكی حكومەتەوە بڵاوبكرێتەوە، مەسرور بارزانی لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا لەبەردەم وەزیرەكاندا لەبارەی كێشەكەی قوباد تاڵەبانییەوە وتی:" هەڵە تێگەیشتن هەبووە‌و ئێستا لەگەڵ كاك قوباد لێكتێگەیشتن هەیە". مەسرور بارزانی لەسەرەتاوە رەتیدەكردەوە هیچ دەسەڵاتێكی ئەوتۆ بە قوباد تاڵەبانی بدات، ئەو پێدانی دەسەڵاتی بە قووباد تاڵەبانی وەكو تۆخكردنەوەی دوو ئیدارەیی لە هەرێم لە قەڵەمدا‌و رەتیكردەوە ئەو دەسەڵاتانە بە قوباد تاڵەبانی بداتەوە كە پێشتر نێچیرڤان بارزانی ئامۆزای لە حكومەت پێی دابوو. جگە لە كێشەی جێگری سەرۆكی حكومەت، كابینەكەی مەسرور بارزانی هێشتا لەژێر چاودێری لایەنە بەشداربووەكانیدایە، بەدیاریكراویش بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتی نیشتمانی. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا) لە كابینەی نوێدا (6) پۆست هەن كە هێشتا پڕنەكراونەتەوە، كە ئەمانە: •    پۆستی سەرۆكی دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم كە بەر یەكێتی كەوتووە‌و (رەوەند مەلا مەحمود)ی بۆ كاندیدكراوە. •    پۆستی سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزار، ئەم پۆستە بەر یەكێتی كەوتووە‌و (عوسمان شوانی)ی بۆ كاندیدكراوە. •    پۆستی سەرۆكی دەستەی گشتی كاروباری مین، ئەم پۆستەش بەر یەكێتی كەوتووە‌و (ئیسماعیل مەحمود) كاندیدكراوە بۆ وەرگرتنی، بەڵام رەتیكردوەتەوە.  •    پۆستی سەرۆكی سندوقی داهاتە نەوتییەكان، ئەم پۆستە بەر بزوتنەوەی گۆڕان كەوتووە‌و هێشتا پڕنەكراوەتەوە. •    یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی، ئەم پۆستە بەر بزوتنەوەی گۆڕان كەوتووە‌و (شوان قلیاسانی ) كاندیدە بۆ وەرگرتنی پۆستەكە، بەڵام هێشتا پڕنەكراوەتەوە، ئەم پۆستە پێویستی بە دەكردنی یاسایەك هەیە لە پەرلەمانی كوردستان. •    پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، ئەم پۆستە بەر پارتی دیموكراتی كوردستان كەوتووە، ئاشتی هەورامی وەزیری پێشوو دورخراوەتەوەو كراوە بە یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری وزە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، پێدەچێت لەم كابینەیەدا ئەم پۆستە ناوەكەی بگۆڕدرێت بۆ وەزارەتی نەوت هاوشێوەی ئەوەی لە عێراق هەیە، هەندێك زانیاری تر هەن باسلەوە دەكەن رەنگە بەیەكجاری پۆستەكە لاببرێت‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت خۆی ئیدارەی دۆسیەی نەوت بدات، لەهەردوو حاڵەتەكەدا هێشتنەوە یاخود لابردنی وەزارەتەكە پێویستی بەوە هەیە لە پەرلەمانەوە یاسایی بۆ دەربكرێت. ئەمە سەرەڕای ئەوەی دوای (100) رۆژ لە دەستبەكاربوونی مەسرور بارزانی، هێشتا بریكاری وەزیرو راوێژكارو بەڕێوەبەرە گشتییەكانی یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان دانەنراون. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا) بزوتنەوەی گۆڕان زۆر جەخت لەسەر وەگرتنی هەموو ئەو پۆستانە دەكاتەوە كە بەپێی رێككەوتنەكەی لەگەڵ پارتی، لە حكومەت بەریكەوتووە. بزوتنەوەی گۆڕان گومانی هەیە پارتی هەموو پۆستەكانی رادەستبكات، سەرچاوەی گومانەكە بۆ كابینەی هەشتەم دەگەڕێتەوە، كاتێك پارتی تا دواساتەكانیش زۆربەی ئەو پۆستانەی رادەستی گۆڕان نەكرد كە رێككەوتنیان لەسەر كرابوو. یەكێتی بەهۆی ئەوەی لە زۆنەكەی خۆی جڵەوی دەسەڵاتی بەدەستەوەیە، كەیسی رادەستكردنی پۆستەكانی بە قەبارەی بزوتنەوەی گۆڕان بەلاوە گرنگ نییە، ئەوەی بەلایەوە گرنگە پشكی داهاتی نەوتە كە رادەستی نوێنەرەكانی بكرێت لەناو حكومەت.  كابینەی یاریدەدەر  یەكێك لە دیارترین گۆڕانكارییەكان لە كابینەی نوێی حكومەتدا لەماوەی (100) رۆژی رابردوودا، دانانی ژمارەیەكی زۆر یاریدەدەرە لەلایەن مەسرور بارزانییەوە، تا ئەو رادەیەی پێشتر (درەو میدیا) لە راپۆرتێكدا نازناوی "كابینەی یاریدەدەری" بە حكومەتەكەی مەسرور بارزانی بەخشی. مەسرور بارزانی جگە لە جێگری سەرۆكی حكومەت تائێستا (4) یاریدەدەری بۆ خۆی دیاریكردووە، ئەمە لەكاتێكدایە لەكابینەكانی پێشوودا سەرۆكی حكومەت هیچ یاریدەدەرێكی نەبووە، سەرباری ئەوە، بابەتی دانانی یاریدەدەر لە دەرەوەی رێككەوتنی لایەنەكانە بۆ پێكهێنانی حكومەت (جگە لە پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی كە بەر بزوتنەوەی گۆڕان كەوتووە‌و تائێستا دانەنراوە بەهۆی ئەوەی پۆستەكە پێویستی بە دەركردنی یاسا هەیە لە پەرلەمان)، ئەمە لایەنەكانی نیگەران كردووە، چونكە لەو پۆستانە هیچ شتێكیان بەرناكەوێت‌و سەرباری ئەوە مەترسییان هەیە ئەو یاریدەدەرانە لە داهاتوودا رۆڵی وەزیرەكان لاواز بكەن‌و ببن بە وەزیری سێبەر. تائێستا مەسرور بارزانی فەرمانی بۆ (4) یاریدەدەر دەركردووە كە ئەمانەن: •    ئاشتی هەورامی- یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری وزەو سامانە سروشتییەكان •    رێباز حەملان- یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری وەبەرهێنان‌و راژەی گشتی  •    محەمەد حاجی- یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری تەندروستی  •    رانیا مەجید- یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری ئابوری حكومەت‌و چاوەڕوانییەكانی خەڵك مەسرور بارزانی سەرۆكی كابینەی نوێی حكومەت، لەوتاری دەستبەكاربوونیدا وتی:" بەهۆی قەرزو قەیرانە كەڵەكەبووەكانی كابینەكانی پێشووترەوە، كابینەی نوێی حكومەت لە دەستپێكدا دوچاری بارودۆخی ئابوری سەخت دەبێتەوە". یەكەم پەیامی سەرۆك وەزیران پەیامێكی نائومێدكەر بوو بۆ هاوڵاتیان، بەڵام وتنی راستییەك بوو كە ئێستا دوای (100) رۆژ لە دەستبەكاربوونی حكومەت، هەستی پێدەكرێت. یەكێك لە بەڵێنەكانی مەسرور بارزانی ئەوە بوو، پەیوەندی نێوان حكومەتی هەرێم‌و بەغداد ئاسایی بكرێتەوە‌و ئابوری كوردستان بەهێز بكرێت، دوای (100) رۆژ لە دەستبەكاربوونی، هێشتا حكومەتی هەرێم نەگەیشتوەتە هیچ رێككەوتنێكی ئەوتۆ لەگەڵ حكومەتی بەغداد لەبارەی بودجەوە. خەڵك هێشتا نیگەرانن لەوەی جارێكی تر قەیرانی دارایی‌و بڕینی موچەی فەرمانبەران سەرهەڵبداتەوە، بەتایبەت لەكاتێكدا كابینەی مەسرور بارزانی تائێستا نەیتوانیوە وادەی دابەشكردنی موچەی فەرمانبەران مانگانە لە رۆژێكدا جێگیر بكات. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، مەسرور بارزانی هێشتا سیاسەتێكی جێگیری نییە لەبارەی چارەسەركردنی پرسی نەوت‌و بودجە لەگەڵ بەغداد، لە هەندێك كۆبونەوەدا باسلەوە دەكات هەرێم نەوتەكەی رادەستی بەغداد دەكات، لە هەندێك كۆبونەوەی تردا رەتیدەكاتەوە هەرێم نەوت رادەسبكات. نەوت لەكابینەی نوێدا وەزارەتی نییە، جڵەوی كەیسی نەوت هێشتا بەتەواوەتی لە دەستی مەسرور بارزانیدا نییە، دۆسیەی نەوتی هەرێم درێژكراوەی ئەو گرێبەست‌و رێككەوتنە ئابوری- سیاسییانەیە كە لە كابینەكانی پێشوودا نێچیرڤان بارزانی ئامۆزای كردویەتی، بەتایبەتی لەگەڵ توركیا. ئێستا نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم كوردستانە، خاڵی بەهێزی ئەو دۆسیەی نەوت‌و ئەو پەیوەندییە بەهێزەیە كە لەبارەی وزەوە لەگەڵ توركیا هەیەتی، ئەمە وایكردووە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت نەتوانێت وەكو پێویست هەنگاو بۆ رێككەوتن لەگەڵ بەغداد هەڵگرێت. كابینەی نوێ هێشتا خاوەنی پرۆژەیاسای بودجەی تایبەت بەخۆی نییە، بەڵام باسلەوەدەكرێت بۆ ساڵی 2020 حكومەت پرۆژەیاسای بودجەی دەبێت، ئەمەش لەسەر رێككەوتنی نێوان هەرێم‌و بەغداد راوەستاوە. دیارترین بڕیاری دارایی مەسرور بارزانی لە (100) رۆژی رابردوودا بڕیاری خەرجكردنی (500 ملیار) دینارە بۆ بنیادنان‌و گەشەپێدانی ژێرخانی ئابوری كوردستان لە بوارەكانی (كارەبا- ئاو و ئاوەڕۆ)، ئەوەی جێگەی سەرەنجە مەسرور بارزانی لە بڕیاردان بۆ خەرجكردنی ئەم بڕە پارەیە بەهیچ جۆرێك نەگەڕایەوە بۆ وەرگرتنی رەزامەندی لە پەرلەمانی كوردستان، واتە پەرلەمان وردەكاری خەرجكردنی پارەكە نازانێت‌و لەچاودێریكردنی خەرجكردنەكەدا دوچاری ئاستەنگ دەبێتەوە. رەخساندنی هەلی كاریش هێشتا هیچ ئاسۆیەكی دیارنییە‌و كابینەی نوێ جگە لە بڕیارێك بۆ دامەزراندنی سێ یەكەمەكانی زانكۆ هیچ بڕیارێكی نوێی نییە بۆ كردنەوەی دەرگای دەمەزراندی دەرچوان كە ساڵانە نزیكەی (35) كەس زیاد دەكات‌و بەپێی بەدواداچوونی (درەو میدیا) لە ساڵی 2014وە كە دەرگای دامەزراندن داخراوە، نزیكەی (200 هەزار) كەس لە زانكۆ‌و پەیمانگاكان دەرچوون

راپۆرت: بی بی سی فارسی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت ئێستا كە ئەمریكا‌و توركیا لە دانوستاندا بۆ یەكلاكردنەوەی چارەنوسی رۆژئاوای كوردستان، هەموان باسی كۆتایهاتنی چیرۆكی ئەزمونێكی تری كوردی دەكەن كە دواجار دەبێت بە قوربانی رێككەوتنی دەوڵەتە گەورەكانی جیهان. سایتی (بی بی سی فارسی) لەبارەی ئەزمونی كورد لە رۆژئاوای كوردستان لە چەند ساڵی رابردوودا راپۆرتێكی كردووە، (درەو میدیا) لەبەر بایەخی ناوەڕۆكی بابەتەكە، راپۆرتەكەی بۆ خوێنەرانی وەكو خۆی وەرگێڕایە سەر زمانی كوردی. دەقی راپۆرتەكە: پەیكەری خۆبەڕێوەبەرێتی باكورو خۆرئاوای كوردستان چۆنە ؟ دوای دەستپێكردنی خۆپیشاندانەكانی ساڵی 2011 لە سوریا، لە باكورو باكوری خۆرهەڵاتی ئەو وڵاتە سێ ناوچەی "فیدراڵ" بوونی خۆیان راگەیاند بەناوەكانی (جزیرە- فورات- عفرین). ئەم سێ ناوچە فیدراڵە دواتر لەشێوەی بەڕێوەبەرایەتیدا بەناوی "كانتۆن"ەوە ناسران‌و بوون بە (6) كانتۆن (حەسەكە، قامیشلۆ، گرێ سپی، عفرین، كۆبانی، شەهبا). زۆرێك لە دانیشتوانی ئەم ناوچانە كورد نین، تەنانەت كوردەكان لەم ناوچانەدا زۆرینە نین، بەڵام سیستمی بەڕێوەبردنی ئەنجومەنی ئەم ناوچانە بەوشێوەیەیە كە سەرەتا لەناوچەكانی رۆژئاوا (رۆژئاوای كوردستان) دروستكرا. رۆژئاوا واتا خۆرئاوای كوردستان یاخود ئەوەی كوردەكانی بە كوردستان خۆرئاوا ناوی دەبەن.  وا گومان دەكرێت لەم ناوچەیە نزیكەی (2 تا 3 ملیۆن) كورد هەبن. شێوازی ئیدارەدانی ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی كورد چۆنە ؟ ساڵی 2012 دوای كشانەوەی هێزەكانی حكومەتی ناوەند (حكومەتی دیمەشق) لە پارێزگا كوردنشینەكانی باكوری سوریا، ئەم ناوچانە كەوتنەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی كوردەوە. ناوچە ئازادكراوەكان ناویان لێنرا "كانتۆن"، كانتۆن بەشێكە لە وڵاتێكی بچوك كە لەوێ وەكو بەشێك لە كۆنفیدراڵییە دیموكراتییەكان لە باكورو خۆرئاوای سوریا ئەژماردەكرێت. یەكێك لە كانتۆنە ناسراوەكانی كۆنفیدراڵی دیموكراتی باكوری سوریا، كانتۆنی كۆبانێ-یە كە بەرەنگاری خەڵكی ئەوێ لەبەرامبەر داعش ناوبانگێكی جیهانیی پەیداكرد. لەو سەردەمەدا سیستمی سیاسی كوردستانی سوریا بەناوی خۆبەڕێوەبەرێتی دیموكراتیك "رۆژئاوا" دەناسێندرا. بنەمای پەیوەندی كۆمەڵایەتی‌و یاسایی لە "رۆژئاوا" پابەندە بە گرێبەستێكی كۆمەڵایەتییەوە‌و لە بچوكترین ناوچەوە، شێوازی كارگێڕی بەشێوەی خۆبەڕێوەبەرێتی دیموكراتیكە.  بەڵام ئەوەی ئەمڕۆ بەناوی فیدراڵی باكوری سوریا‌و خۆرهەڵاتی سوریا ناودەبرێت، لەسەر بنەمای رێككەوتنێكە كە بەهۆیەوە هەرسێ كانتۆنی (جزیرە- كۆبانی- عفرین) دروستبووە.  ناوەڕاستی مانگی مارسی 2016دا، دەستەكانی هەماهەنگی خۆبەڕێوەبەرێتی دیموكراتیك لە هەموو كانتۆنەكانی رۆژئاوا (كوردستانی سوریا) بە نوێنەرایەتی كورد، عەرەب، ئاشوری، توركمانەكان لە شاری رمێلان لە باكوری سوریا كۆبونەوە، ئەنجامی ئەم كۆبونەوەیە دروستكردنی ئەنجومەنی دامەزرێنەران بوو لە (31) كەس، لەگەڵ دیاریكردنی وادەی بەڕێوەچوونی یەكەمین هەڵبژاردن. بۆ ئەم ئەنجومەنی دامەزرێنەرانە هاوسەرۆكایەتییەك لە دوو كەس (پیاوێك‌و ژنێك) پێكهێنرا. لەوكاتەوە بەردەوام سەرۆكایەتی یەكە سیاسییەكان لە دوو نەفەر پێكدەهات، پیاوێك‌و ژنێك. لەسەر بنەمای رێككەوتی كۆمەڵایەتی "رۆژئاوا"، فیدراڵی دیموكراتی باكوری سوریا خۆی وابەستەكردووە بە سێ پێوەرەوە (ژینگە- دیموكراتیك- ئازادی ژنان). زۆر كەس دەڵێن رێگریكردنی لە فرەژنی‌و هاوسەرگیری زۆرەملێی كچان لەو كۆمەڵگە ئیسلامییە نەریتییەدا، یەكێك لەو پێشكەوتنانە بوو كە لەگەڵ ئەم كۆنفیدراڵییە دیموكراتییەدا هات. ئەم فیدراڵیەتە رەوایەتی خۆی لە دەنگی ئەو گروپ‌و كۆمەڵگە میللیانەوە وەرگرتووە لەم جوگرافیایەدا، كە پێویستە لەڕێگەی هەڵبژاردنی ئازاد‌و دیموكراتییەوە گرەنتی بكرێت. خوێندن‌و قسەكردن بە زمانەكانی ناوچەكە لەسەر هەموو ئاستەكانی كۆمەڵایەتی‌و سیاسی‌و بوارەكانی تر لەو بابەتانەن كە لە رێككەوتنە كۆمەڵایەتییەكەی رۆژئاوادا هاتووە. هەر كانتۆنێكی "رۆژئاوا" لە ئەنجومەنی خۆجێی شارو ناحییەكان دروستكراوە، كە ئەوانەش هەڵبژاردنی تایبەت بەخۆیان هەیە. لەسەر بنەمای ئەوەی لە "رۆژئاوا" راگەیەندراوە، هەڵبژاردنی جۆراوجۆر بۆ ئەندامانی شارەوانییەكان‌و ئەنجومەنە خۆجێیەكان‌و كۆنگرەی ئەنجومەنی دیموكراتی گەل، دەكرێت. سنوری جوگرافیای كانتۆنەكانی "رۆژئاوا" باكورو باكوری رۆژهەڵاتی  سوریایە، كە لە عەفرینەوە دەستپێدەكات تاوەكو نزیكی دەروازەی ئەبوكەمال. بە بڕوای ئەوانەی بەرگری لە خۆبەڕێوەبەرێتی‌و كۆنفیدراڵی دیموكراتی دەكەن، بۆ ئەو ناوچانەی كە لەڕووی جوگرافیای سیاسییەوە یەكێتیان نییە‌و پەرتەوازەن، ئەم شێوازە پراكتیكی ترە لە شێوازی سیستمی مەركەزیەت، چونكە لەتوانایدایە رەگەزە ناكۆكەكان یەكبخات‌و لە بونیادی سیاسیدا بەشدارییان پێبكات. راگەیاندنی فیدراڵیەت لەلایەن كوردەكانەوە روبەڕووی كاردانەوەی نەرێنی دەوڵەتی سوریا بووەوە. لەناوچە كوردنشینەكانی سوریا چەند هێزی سەربازی هەیە ؟ پارتی یەكێتی دیموكراتی كە هاوپەیمانەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)یە، ناوچەی نفوزی‌و چالاكی ئەم پارتە بەزۆری لە ناوچە كوردنشینەكانی سوریایە. پارتی یەكێتی دیموكراتی (PYD) دوای دەستپێكردنی خۆپیشاندان‌و شەڕ لە سوریا، خۆی لە ناكۆكی لەگەڵ ئەسەدو نەیارەكانی بەدورگرت. دوای ئەوەی سەربازانی ئەسەد لەناوچە كوردنشینەكان چونەدەرەوە، ئەم لایەنە بەشێوەیەكی كردەیی كۆنترۆڵی ئەو ناوچەیەی گرتەدەست. بەم حاڵەوە، لەگەڵ تێپەڕینی كاتدا كوردەكانی سوریا خۆیان لەدوو رێكخراوی سەرەكیدا رێكخست كە ئەوانیش یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە)‌و یەكینەكانی پاراستنی ژنان (یەپەژە) بوو. لە ئۆگۆستی 2014دا هێزەكانی (یەپەگە) لە شەڕێكی خوێناویدا توانییان لەناو جەرگەی ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی داعشدا، لە سوریاوە بۆ چیای گەمارۆدراوی شەنگال، رێڕەوێك بكەنەوە. ئەم دوو گروپە نیمچە سەربازییانە دواتر بوون بە كۆڵەكەی پشتی گروپێكی گەورەتر كە بە هێزەكانی سوریای دیموكراتیك (SDF) ناسێندرا. هێزەكانی سوریای دیموكراتی هاوپەیمانێتی چەكدارانی كورد، توركمان، ئاشوری، عەرەبە. دەوترێت ئەم هێزە لەسەردەمی جەنگی دژ داعشدا زیاتر لە (11) هەزار كەسی لێ كوژراوە. ئایا ئەوان سەربە پەكەكە-ن‌و داوای جیابونەوە دەكەن ؟ كوردەكانی سوریا چەندینجار رایانگەیاندووە كە نیازی جیابونەوەیان لە سوریا نیە‌و نایانەوێت دەوڵەتێكی كوردی دروستبكەن. فیدراڵیەتی باكوری سوریا لە بەیاننامەی راگەیاندنی خۆیدا وتی:" نیازی جیابونەوەی لە سوریا نییە". ئەوان هاوكات خۆیان بە رەخنەگر لە رەوتە ناسیۆنالیست‌و ناسیۆنالیستی كوردی دەزانن. ئەنجومەنەكانی خۆسەری باكورو خۆرهەڵاتی سوریا بەهەمانشێوە چەندینجار جەختیان كردووە لەسەر ئەوەی ئەوان تەنیا خوازیاری دیموكراتبوونی سوریان. ئەوان ئەم شێوازە لە بەڕێوەبردنی لەسەر بنەمای خۆبەڕێوەبەرێتی دیموكراتی پێناسە دەكەن كە عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری (پەكەكە) لە بەشی كتێبی دووەمی "مانیفێستی شارستانی دیموكراتی" پێشنیازی كردووە. گۆڤاری سپیگل ساڵی 2004 ناونیشانی چاوپێكەوتنێكی خۆی لەگەڵ ئۆجەلان لە قسەكانی ئەوەوە دەرهێناو نوسینی:" خواحافیز دەوڵەتی كوردی".  ئۆجەلان دەڵێ سیستمی سیاسی پێشنیازكراوی ئەو، واتە كۆنفیدراڵی دیموكراتی، ریشەی لە مێژووی میللەتی كورددا هەیە كە هەرگیز دەوڵەتی نەبووە. خاڵی سەرەنجڕاكێش لەبارەی جێبەجێكردنی پێشنیازی سیستمی سیاسی ئۆجەلان لە سوریا ئەوە بوو، كە ئەو خۆی كاتێك بە ناچاری لە توركیا هەڵاتبوو، چوو بووە بۆ عەفرین لە سوریا (راپۆرتەكە نوسیویەتی ئۆجەلان كە چووە سوریا چوەتە عەفرین، بەڵام راستییەكەی ئەوەیە ئۆجەلان سەرەتا چووەتە كۆبانێ كە سەربە پارێزگای رەقەیە- وەرگێڕ). ئۆجەلان باوەڕیوایە ئەم شێوازە لە ئۆتۆنۆمی (خۆبەڕێوەبەریی) لەتوانایدایە نمونەیەك بێت بۆ ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. ئەم نزیكییە لە تێڕوانییەكانی ئۆجەلان‌و هاوكات جموجوڵەكانی پارتی یەكێتی دیموكراتی لەناوچە كوردنشینەكانی سوریا لە ساڵەكانی سەرەتای ناڕەزایەتییەكانەوە لە سوریا، بەشێك لەو بەڵگانەن كە توركیا هێزە كوردییەكانی سوریا‌و هاوپەیمانەكانی پێ تۆمەتبار دەكات بەوەی سەربە پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)ن. بەڵام خۆبەڕێوەبەرێتی باكورو خۆرهەڵاتی سوریا ئەم تۆمەتانە رەتدەكاتەوە. دۆخی كوردەكانی سوریا چۆن بوو ؟ شەستەكانی سەدەی رابردوودا سوریا سیاسەتێكی پەیڕەو كرد كە بووە هۆی ئاوارەبوونی ناچاری كوردەكان‌و هاوكات بە گۆڕینی دیموكرافیای دانیشتوان كۆتایی هات، ئەم سیاسەتەی دەوڵەتی سوریا بە "پشتێنەی عەرەبی" ناسراوە. بەپێی ئەم پلانە، دەوڵەتی سوریا ژمارەیەك خەڵكی لە نەتەوەی عەرەب، كلدانی، ئاشوری هێناو لە ناوچە كوردنشینەكانی جێگیری كرد. دەوڵەتی سوریا هاوكات دەیان گوندی داگیركرد‌و ناسنامەی لە دەیان هەزار كورد سەندەوە، ژمارەی ئەوانەی كە ناسنامەیان لێسەندرایەوە بە (100 هەزار) كەس ئەژماردەكرێت. دەوڵەتی سوریا ئەوكات لەبەرامبەر سەندنەوەی ناسنامە لە (100 هەزار) كورد، كارتی "نیشتەجێبوون" یان بۆ دەردەكات (واتە وەكو خەڵكانی بیانی ئەژماریان دەكات- وەرگێڕ). ئەم كارتە بەواتای ئەوە بوو، كوردەكانی سوریا مافی كڕین‌و فرۆشتنی موڵك‌و مۆڵەتی نۆژەنكردنەوەی خانو و مافی تەندروستی‌و دڵنیاییان نییە. منداڵەكانی ئەوان رێگەیان پێنەدەدرا لە خوێنگە گشتییەكان بخوێنن‌و  لەبری رەگەزنامە كارتێكی تریان بۆ دەركرا كە پێی دەوترا كارتی مەكتوم. بەواتایەكی تر، زۆرێك لە كوردەكانی سوریا مافی هاوڵاتیبوون‌و مافە كۆمەڵایەتی‌و سیاسییەكانیشیان لێسەندرا. كوردەكانی سوریا لەژێر ئەم فشارەدا، بەبەراورد بە كوردەكانی ئێران‌و عێراق‌و توركیا، لە دەیەكانی رابردوودا كەمتر مێژووی ناڕەزایەتی‌و دروستكردنی گروپی رەخنەگرو ئۆپۆزسیۆنیان هەیە. ساڵی 2004 بەهۆی یارییەكی تۆپی پێوە لەنێوان یانەی قامیشلۆ و دیمەشق، لەناوچە كوردنشینەكان ناڕەزایەتی سەریهەڵدا، ئەمە یەكێك لەو جارانە بوو كە كوردەكانی سوریا ناڕەزایەتییان دەربڕی. سەرەنجام بە دەستپێكردنی ناڕەزایەتی لە سوریا، بەشار ئەسەد سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە بڕیاریدا چاكسازی بكات، یەكێك لەو چاكسازییانە پێدانی مافی هاوڵاتیبوون بوو بەو كوردانەی كە كارتی نیشتەجێبوون یان كارتی مەكتومیان هەبوو. رەخنەی چی لە خۆبەڕێوەبەرێتی باكورو خۆرهەڵاتی سوریا دەگیرێت ؟ لەم ساڵانەدا رەخنەش هەبوون كە لە خۆبەڕێوەبەرێتی باكورو خۆرهەڵاتی سوریا گیراون. لەنمونەی ئەوانە، رەخنەدەگیرا كە بۆچی هێزە كوردییەكان چوونەتە ناو شارە عەرەبنشینەكانی وەكو رەققە، یاخود بۆچی دوای ئۆپراسیۆنی ئازادیی لەو ناوچانە ماونەتەوە. بەم حاڵەوە، هێزەكانی نزیك لە هێزەكانی سوریای دیموكراتی چەندینجار رایانگەیاندووە دوای پرۆسەی ئازادی، هەڵبژاردن ئەنجامدەدەن. هاوكات نزیكایەتی لە ئەمریكا‌و هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش لەو رەخنانەی تربوو كە لەو هێزانە دەگیرا. ئەمە لەكاتێكدایە هێزەكانی سوریای دیموكراتی خۆی بە یەكێك لە سەرەكیترین هێزەكانی شەڕ دژ بە داعش دەزانێت كە لەو شەڕەدا لانی كەم (11 هەزار) كوژراوی هەبووە. هاوكات، هەندێك لە نەیارانی بەشار ئەسەد رەخنەی ئەوەیان لێدەگرن پشتیوانی لەناوچوونی ئەسەدیان نەكردووە. كوردەكانی سوریا دوای دەستپێكردنی خۆپیشاندانەكانی سیاسەتی "نە لەگەڵ ئەسەد، نە لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن، بەرەو دروستكردنی كۆنفیدراڵی دیموكراتی" یان گرتەبەر.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت ئێوارەی رۆژی دووشەممە تەلەفزیۆنی ئێران بینەرەكانی دوچاری شۆك كرد، كاتێك گرتەیەكی ڤیدیۆیی بڵاوكردەوە كە تێیدا یەكێك لە نەیارە سیاسییەكانی كۆماری ئیسلامی دەردەكەوێت‌و لەلایەكیەوە ئاڵایەكی ئێران‌و لەلاكەی تر ئاڵای سوپای پاسداران دانراوە. ئەو پیاوە (روحوڵڵا زەم) بوو، یەكێك لە دیارترین رەخنەگرەكان لە كۆماری ئیسلامی، لە تۆمارە ڤیدیۆییەكەدا داوای لێبوردن لە خەڵكی ئێران دەكات كە پشتی بە هێزی دەرەكی وەكو فەرەنسا‌و ئیسرائیل بەستووە‌و لەدژی وڵاتەكەی خۆی قسەی كردووە. روحوڵڵا زەم كێیە ؟ روحوڵڵا زەم كێیە كە هێندە كاریگەری لەسەر بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی جێهێشتووە تا ئەو رادەیەی ناچاریكردوون سوپای پاسداران راسپێرن دەستگیری بكات ؟ روحوڵلا زەم هاوڵاتییەكی ئێرانییە، لەدایكبووی ساڵی 1973ی شاری تارانی پایتەختە، ئەو كوڕی پیاوێكی ئاینی ریفۆرمخوازی ئێرانە بەناوی (محەمەد عەلی زەم) كە لەنێوان ساڵانی 1980 بۆ 1990 پۆستی حكومی هەبووە لە ئێران. ساڵی 2009 بۆیەكەمجار پەیوەندی روحوڵلا زەم لەگەڵ كۆماری ئیسلامی تێكچوو، ئەوەش كاتێك بوو كە شەپۆلێك خۆپیشاندانی بەرفراوان لە ئێران دەستیپێكردوو، خۆپیشاندەران مەحمود ئەحمەدی نەژاد كاندیدی رەوتی پارێزگارانیان تۆمەتباركرد بە ساختكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، ئەوكات روحوڵلا زەم یەكێك بوو لەوانەی بەشداری خۆپیشاندانەكانی كرد، هێزە ئەمنییەكان دەستگیریان كردو بۆ ماوەیەك زیندانیان كرد. دوای ئازادكردنی بە ماوەیەك، روحوڵلا زەم توانی لە ئێران هەڵبێت، ئەو رووی لە فەرەنسا كردو لەوێ داوای مافی پەنابەرێتی كرد‌و لە پاریسی پایتەخت نیشتەجێ بوو. لە پاریس روحوڵڵا وەكو رۆژنامەنوس بە رەخنەگرتن لە كۆماری ئیسلامی دەستبەكاربوو، سایتێكی ئەلیكترۆنی دروستكرد بە ناوی "ئامدنیوز میدیا"، ئەم سایتە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تیلگرام كە ئێرانییەكان زۆر بەكاری دەهێنن، دەستی بە چالاكی خۆی كرد، زیاتر لە (ملیۆنێك‌و 400 هەزار) كەس لەو رێگەیەوە بوون بە بینەرو خوێنەری نوسینەكانی، ئەوكات بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی تۆمەتباریان كرد بەوەی رۆڵی سەرەكی بینیوە لەو خۆپیشاندانەكانی كە دێسەمبەری 2017ی ئێرانی هەژاندووە. ئەوكات روحوڵلا زەم لە سایتەكەی خۆیەوە بەردەوام ڤیدیۆو هەواڵی خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتییەكان بڵاودەكردەوە، هاوكات چەندین بەڵگەنامەشی بڵاودەكردەوە كە باسیان لە گەندەڵی بەرپرسانی ئێران دەكرد، ئەمە بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی زۆر توڕەكرد، تائەو رادەیەی تۆمەتباریان كرد بە رۆژنامەنوسێكی "بێ دین"‌و "دژە شۆڕشی ئیسلامی". بەهۆی فشارەكانی ئێرانەوە، تۆڕی كۆمەڵایەتی تیلیگرام ئەژماری سایتەكەی روحوڵلا زەمی راگرت، بەرپرسانی ئێران تۆمەتباریان كرد بەوەی زانیاری لەبارەی چۆنیەتی دروستكردنی بۆمبی بەنزینی ئاشكراكردووە، بەڵام سەرباری ئەمانە روحوڵلا توانی بە چەندین ناوی جیاوازە بگەڕێتەوە بۆ ناو تۆڕی تیلیگرام‌و بەردەوامی بدات بە كارو رەخنەكانی لەدژی كۆماری ئیسلامی. مانگی مارسی ئەمساڵ، تەلەفزیۆنی فەرمی ئێران فیلمێكی دیكۆمێنتاری لەبارەی روحوڵلا زەم بڵاوكردەوە، كە تێیدا باسلەوەدەكرا چۆن دەزگای هەواڵگری وڵاتان چاودێری كارەكانی روحوڵلا دەكەن. روحوڵلا هاوكات لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەریش ئەژمارێكی هەبوو كە ملیۆنان كەس فۆلۆیان كردبوو، دەسەڵاتدارانی ئێران داوایان لە تویتەر كرد ئەژمارەكەی رابگرن، دواجار تویتەر وەڵامی داواكارییەكەی دایەوە‌و ئەژمارەكەی روحوڵلای داخست. روحوڵلا زەم لەلایەن بەرپرسانی ئێرانەوە تۆمەتباردەكرا بەوەی "لەژێر چاودێری دەزگای هەواڵگری فەرەنسا لەدژی ئێران كاردەكات"، دواجار كۆماری ئیسلامی روحوڵلای دەستگیركرد، بەڵام لە تۆماری ڤیدیۆی دانپێدانانەكاندا بە هیچ جۆرێك باسی كات‌و شوێنی دەستگیركردنی روحوڵلا زەم لەلایەن سوپای پاسدارانەوەی نەكرا.  لە چەند رۆژی رابردوودا چەندین چیرۆك و سیناریۆنی جیاجیا لەبارەی چۆنیەتی دەستگیركردنی روحوڵڵا بڵاوكرانەوە. روحوڵڵا چۆن دەستگیركرا ؟ رۆژنامەی "لۆفیگارۆ"ی فەرەنسا چاپی پاریس، دوێنێ لەزاری ژمارەیەك سەرچاوەوە، چیرۆكی چۆنیەتی دەستگیركردنی روحوڵلا زەمی بڵاوكردەوە. بەپێی ئەو چیرۆكەی كە "لۆفیگارۆ" باسی كردووە، دەزگای هەواڵگری ئێران كچێكی گەنجی ناردووە بۆلای روحوڵلا زەم بۆ ماڵەكەی خۆی لە پاریس، ئەو ژنە وای لە روحوڵڵا كردووە سەردانی ئایەتوڵلا عەلی سیستانی رابەری باڵای شیعەكانی عێراق بكات لە شاری نەجەف، روحوڵڵا بەنیازی دیدار لەگەڵ ئایەتوڵڵا سیستانی سەردانی عێراق دەكات، بەر لە گەیشتی بە شاری نەجەف لەلایەن هێزێكی ئەمنی ئێرانەوە دەستگیردەكرێت‌و یەكسەر بە دەستبەسەری دەگوازرێتەوە بۆ ئێران. راپۆرتی رۆژنامە فەرەنسییەكە باسلەوە دەكات، هێزە ئەمنییەكانی ئێران ژمارە تەلەفۆنی روحوڵڵا زەمیان دەستكەوتووە‌و لەو رێگەیەوە توانیویانە چاودێری بكەن. راپۆرتەكە باسی لەوەكردووە، روحوڵلا زەم لەژێر چاودێری پۆلیسی فەرەنسادا بووە‌و پۆلیس ئاگاداری گەشتەكەی ئەو بووە بۆ عێراق، بەڵام رێگری لێنەكردووە. رۆژنامەكە دەڵێ:" پێدەچێت بەرپرسانی فەرەنسا چاوی خۆیان لە دەستگیركردنی روحوڵڵا زەم داخستبێت لەپێناو ئازادكردنی دوو هاوڵاتی فەرەنسی كە چەند مانگێكە لە ئێران دەستبەسەرن". "لۆفیگارۆ" نوسیویەتی:" كۆشكی ئیلیزێ بەهۆی دەستگیركردنی فەریبا عادل ‌و یەكێك لە هاوڕێكانی بەناوی رۆناڵد مارشان بەتەواوەتی لەژێر فشاردایە، بۆیە گومان دەكرێت دەستگیركردنی روحوڵڵا زەم رێگای ئازادبوونی ئەو دوو كەسە بكاتەوە كە لەلایەن ئێرانییەكانەوە دەستگیركراون". رۆژنامەكەی باسی لەوەكردووە، پێدەچێت ئازادكردنی دوو هاوڵاتییە فەرەنسییەكە، جگە لە دەستگیركردنی روحوڵلا زەم، كۆمەكێكی تریش بە ئێرانییەكان بكات وایان لێبكات داوای لە سەرۆك وەزیرانی فەرەنسا بكەن رێگری بكات لە رادەستكردنی هاوڵاتییەكی ئێران بە دەسەڵاتدارانی ئەمریكا، كە ئەویش ئەندازیارێكی ئێرانییە‌و لەلایەن ئەمریكییەكانەوە تۆمەتباركراوە بەوەی سزا ئابورییەكانی ئەمریكای لەسەر ئێران پێشێلكردووە‌و بەتۆمەتی یارمەتیدانی پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران دەستبەسەركراوە.   

راپۆرت: فازل حەمەرەفعەت- محەمەد رەئوف ترەمپ دەستبەرداری تویتەرەكەی بوو، ئەمجارە تەلەفۆنەكەی هەڵگرت‌و راستەوخۆ لەگەڵ كوردێك قسەی كرد، ئەو رۆژانە قسەی جیاواز‌و ناجۆر لەبارەی كوردەوە دەكات، رۆژێك خۆشەویستی دەردەبرێت، رۆژێكی تر بێمنەتیی، ئەمە چیرۆكی كوردە لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریكا لە واشنتۆن، ئەمریكییەكان یەكەم وڵات بوون لەدوای جەنگی جیهانی دووەم بەڵێنی دروستكردنی دەوڵەتیان بە كورد دا، بەڵام بەردەوام كوردیان لە گۆرەپانەكە لەبەردەم كارەساتی مرۆیی بەجێهێشتووە، ئەم راپۆرتە وردەكاری پەیوەندی كوردو ئەمریكا روندەكاتەوە.      لە تویتەوە بۆ تەلەفۆن  دوای سێ ساڵ لە دەستبەكاربوونی وەكو سەرۆكی ئەمریكا، دوێنێ دۆناڵد ترەمپ بە تەلەفۆن لەگەڵ كوردێك قسەی كرد، ئەو كوردە (مەزڵوم كۆبانێ) فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات بوو. ئەمە یەكەمجار بوو ترەمپ راستەوخۆ لەگەڵ كوردێك بەتەلەفۆن قسەبكات، پێشتر تەنیا لەڕێگەی تویتەوە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر ناوی كوردی دەهێنا. لەم مانگەدا ترەمپ لەپەراوێزی كۆبونەوەی ساڵانەی نەتەوە یەكگرتووەكان، چاوی بە بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق كەوت، لەو سەردانەدا سەفین دزەیی بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان هاوڕێیەتی سەرۆك كۆماری دەكرد، بەڵام ئەمە زیاتر دیدارێكی عێراقیانە بوو، نەك دیداری سەرۆكی ئەمریكا لەگەڵ كوردو لەبارەی كێشەی كوردەوە. ترەمپ كۆتا رۆژەكانی ساڵی 2018 شەوێك بەنهێنی هاتە عێراق‌و پیرۆزبایی ساڵی نوێی لە سەربازەكانی وڵاتەكەی كرد، بەڵام لەو سەردانەدا هیچ بەرپرسێكی كوردی نەبینی، بە بەرهەم ساڵحیشەوە كە وەكو كوردێك سەرۆك كۆماری عێراقە. ترەمپ‌و كورد دۆناڵد ترەمپ كۆتایی ساڵی 2016 لە پۆستی سەرۆكی ئەمریكا دەستبەكاربوو، كاتێك بوو بە سەرۆك وڵاتەكەی سەرۆكایەتی جەنگێكی گەورەی دەكرد لەدژی چەكدارانی رێكخراوی "داعش" لە سنوری عێراق‌و سوریا. ترەمپ كە حوكمی گرتەدەست، درێژەی بە هەماهەنگی سەربازی  وڵاتەكەیدا لەگەڵ كورد، هەماهەنگییەك كە سەرۆكی پێشوو (باراك ئۆباما) بناغەكەی دانابوو. بەڵام كۆتاییەكانی ساڵی 2018 پەیوەندی نێوان ئەمریكا‌و كورد كەوتە بەردەم مەترسی، ئەوەش كاتێك بوو (برێت مەكگۆرك) نوێنەری پێشووی سەرۆكی ئەمریكا بۆ هاوپەیمانێتی دژ بە "داعش" دەستی لە پۆستەكەی كێشایەوە. دەستلەكاركێشانەوەی مەكگۆرك لە ناوەندی سیاسی كورددا لە هەرێمی كوردستان‌و رۆژئاوای كوردستان ناڕەزایەتی‌و نیگەرانی لێكەوتەوە، چونكە ئەو پیاوە لەماوەی كاركردنیدا توانی كورد بەشێوەیەكی بەهێز بە ناوەندی دەسەڵاتەوە لە واشنتۆن ببەستێتەوە، بەتایبەتی لە بواری هەماهەنگی سەربازی دژ بە "داعش"، هەندێكجار رۆڵی سیاسیشی دەگێڕا بەتایبەتی لە چارەسەركردنی كێشەو ناكۆكی نێوان لایەنە كوردییەكان. دواین رۆڵی مەكگۆرك كاركردن بوون بۆ جێگیركردنی بەرهەم ساڵح وەكو كوردێك لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق. تا ئەوكاتە ئیدارەی ئەمریكا تەنیا لەڕێگەی برێت مەكگۆركەوە پەیوەندی لەگەڵ كورد دەبەست، بەڵام كاتێك دەستی لەكاركێشایەوە، دۆناڵد ترەمپ وتی:" من كەسێك بەناوی برێت مەكگۆرك ناناسم"، رەنگە هۆكاری ئەم قسەیە بۆ نیگەرانی ترەمپ لە هەڵوێستەكەی مەكگۆرك بگەڕێتەوە، چونكە مەكگۆرك هۆكاری دەستلەكاركێشانەوەكەی بەستەوە بە بڕیارەكەی ترەمپ بۆ  كشانەوەی هێزی سەربازی ئەمریكا لە رۆژئاوای كوردستان. دواجار رۆژی 7ی ئەم مانگە ترەمپ بڕیارەكەی خۆی خستەبواری جێبەجێكردن‌و سەربازانی ئەمریكای لە ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان كشاندەوە، ئەوكاتیش مەكگۆرك یەكەمین كەس بوو كە لەبەرامبەر كورد هەستی بە شەرمەزاربوون كرد‌و رەخنەی لە هەنگاوەی ترەمپ گرت، مەكگۆرك لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسی:" دۆناڵد ترەمپ فەرماندەی باڵا نییە. بڕیاری سەرەڕۆیانە دەدات بەبێ ئەوەی زانیاری هەبێت یان تاوتوێی مەسەلەكە بكات. سەربازانی سوپا رەوانەی شوێنی مەترسیدار دەكات بەبێ ئەوەی پاڵپشتیان بكات. لەپڕ هەڵدەچێت‌و هاوپەیمانەكانمان جێدەهێڵێت كاتێك نەیاران فریوی دەدەن یان كە روبەڕوی پەیوەندییەكی تەلەفۆنی توند دەبێتەوە..". دوای قسەكانی مەكگۆرك شەپۆلی ناڕەزایەتی لەناوەندی سیاسی ئەمریكا دژ بە بڕیارەكەی ترەمپ دەستی پێكرد، هەموان باوەڕیانوابوو نابێت ئەمریكا دەستبەرداری كورد ببێت وەكو هاوپەیمانێكی خۆی لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، ئەمانە دواجار ترەمپیان ناچاركرد، هەوڵی راستكردنەوەی هەڵە مێژوییەكەی بدات، ئەو دوێنێ لەژێر فشاری كۆنگرێس‌و ناوەندە سیاسییەكان لە واشنتۆن، پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەگەڵ مەزڵوم كۆبانی فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات سازدا‌و دواتریش سزای بەسەر سێ وەزیرو دوو وەزارەتی توركیادا سەپاند بەهۆی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ لەلایەن سوپای توركیاوە لەناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان. هێرشی توركیا بۆسەر رۆژئاوای كوردستان دەریخست كورد لە ئەجێندای كاری دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكادا بوونی نیە، بەڵام لەناو شەقام‌و ناوەندە سیاسییە جۆربەجۆرەكانی ئەمریكادا پاڵپشتیكاری بەهێزی هەیە. كورد بەپێچەوانەی وڵاتانی ترەوە، هیچ پارەیەكی ئەوتۆی لە كڕینی گروپی فشار "لۆبی" لە ئەمریكا بە خەرجنەداوە، بەڵام دەركەوت جەنگی دژ بە "داعش"‌و قوربانیدانی شەڕڤانان‌و پێشمەرگەی كورد جۆرێك "لۆبی" بۆ كورد لە ناوەندی سیاسی ئەمریكا دروستكردووە، دیمەنی كچانی رۆژئاوای كوردستان لە بەرەكانی جەنگ ئێستا وێنە‌و ئایكۆنی پیرۆزی كوردە لای ئەمریكییەكان. ترەمپ‌و ریفراندۆم ترەمپ كاتێك رۆژئاوای كوردستانی لەبەردەم هێرشی سوپای توركیا بەتەنیا جێهێشت، ویستی سیناریۆی هێرشی حەشدی شەعبی بۆسەر ناوچە جێناكۆكەكان لە هەرێمی كوردستان دوبارە بكاتەوە، كە ئەوكات واشنتۆن تەنیا وەكو تەماشاكەرێك مایەوە‌و بێدەنگی هەڵبژارد. بەڵام بۆ رۆژئاوای كوردستان چیتر پشتیوانەكانی كورد لە بێهەڵوێستی ئەمریكا بێدەنگ نەبوون. (11) مانگ دوای دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپ وەكو سەرۆكی ئەمریكا، كورد لە هەرێمی كوردستان ریفراندۆمی كرد بۆ سەربەخۆیی‌و جیابونەوە لە عێراق. ئەوكات هەڵوێستی فەرمی ئیدارەكەی ترەمپ ئەوە بوو كورد ریفراندۆم نەكات‌و لەگەڵ عێراق بمێنێتەوە، بەرپرسانی واشنتۆن هۆشدارییاندا بە مەسعود بارزانی سەرۆكی ئەوكاتی هەرێمی كوردستان " ئەگەر هەرێم ریفراندۆم بكات، ئاكامی ریفراندۆمەكە هەرشتێك بێت، ئەوكات ئەمریكا ئامادە نییە بەرگری لە كورد بكات". لەو ساڵەدا ریكس تیلرسۆن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بوو، رۆژی 22ی سێپتێمبەری 2017 ئەو پیاوە نامەیەكی بەناوی ئیدارەی دۆناڵد ترەمپەوە بۆ مەسعود بارزانی نوسی، لەو نامەیەدا داوایكرد "كورد ریفراندۆم نەكات‌و جارێكی ترو بۆ ماوەی یەك ساڵ لەگەڵ حكومەتی بەغداد بكەوێتەوە گفتوگۆ بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی، ئەگەر ئەوكات كێشەكان چارەسەرنەكران، ئەمریكا ئامادەیە پشتیوانی ریفراندۆمی كورد بكات بۆ سەربەخۆیی"، ئەمە بەدیلی ئەمریكا بوو بۆ دواخستنی ریفراندۆم. بارزانی بەدیلەكەی ئەمریكای قبوڵنەكرد، كاتێك رۆژی 16ی ئۆكتۆبەر هێزەكانی حەشدی شەعبی لە ناوچە جێناكۆكەكانەوە پەلاماری هێزی پێشمەرگەی كوردستانیان دا، ئەمریكا بێدەنگی هەڵبژارد‌و تەنیا تەماشای بارودۆخەكەی كرد، ئەوكات زیاتر ئەوروپی‌و ئێرانییەكان رۆڵیانگێڕا لە راگرتنی هێرشەكەی حەشددا. رەنگە ئەوەی روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر لە دۆخی ئێستای رۆژئاوای كوردستان جیابكاتەوە ئەوەیە ئەمریكییەكان نایانەوێت لە سوریا (رۆژئاوای كوردستان) گۆڕەپانەكە بەتەواوەتی بۆ روسیا‌و ئێران چۆڵ بكەن لەكاتێكدا هێشتا چارەنوسی قەیرانی سوریا یەكلانەبووەتەوە، سەرباری ئەمە نزیكەی (11 هەزار) دەستگیركراوی "داعش" لە گرتوخانەكانی رۆژئاوای كوردستاندا هەن، ئەمە وایكرد جیهان دژی هێرشی توركیا بۆسەر رۆژئاوای كوردستان بوەستێتەوە، بەتایبەتی وڵاتانی ئەوروپا، كە مەترسییان هەیە بەهۆی هێرشەكەوە دەستگیركراوانی داعش لە گرتوخانەكان هەڵبێن‌و جارێكی تر ببنەوە بە هەڕەشە لەسەر ئاسایشی جیهان.  چەند رۆژێك لەمەوپێش ترەمپ لە تویتێكدا بەراوردكارییەكی لەنێوان رووداوەكانی (16)ی ئۆكتۆبەرو دۆخی ئێستای رۆژئاوای كوردستان كرد‌و نوسی:" لەبیرتانە دوو ساڵ لەمەوبەر كاتێك عێراق دەیەویست لە دژی كوردەكان شەڕ بكات، زۆر كەس دەیانویست ئێمە شانبەشانی كورد دژی عێراق شەڕ بكەین، لەكاتێكدا ئێمە كەمێك پێش ئەوە لەگەڵیان لەیەك سەنگەر بووین، من وتم نا، كوردەكانیش شەڕیان نەكرد، دواجار وایانكرد. ئێستا هەمان شت لە توركیا دووبارە دەبێتەوە". ترەمپ چۆن لە كورد تێگەیشتووە ؟ چەند رۆژێكە زۆترین قسەكانی دۆناڵد ترەمپ لەبارەی كوردەوەیە، ئەو ماوە لەدوای ماوە لە تویتەرەكەی خۆیەوە لەبارەی كوردو دۆخی رۆژئاوای كوردستانەوە دەنوسێت‌و هەڵوێستەكانی جیاواز‌و ناجۆرن، جارێك عیشق‌و خۆشەویستی خۆی بۆ كورد رادەگەیەنێت، جارێكیش بێ منەتی خۆی نیشان دەدات. دیارترین قسەكانی ترەمپ لەبارەی كوردەوە دەتوانرێت لەم دێڕانەدا كورتبكرێتەوە: •    رێگەبدەن سوریاو ئەسەد پارێزگاری لە كوردەكان بكەن‌و سنوری خۆیان بپارێزن‌و دژی توركیا بجەنگن. •    هەركەسێك دەیەوێت یارمەتی سوریا بدات لە پاراستنی كوردەكان، پێمباشە، روسیا بێت، چین بێت، ناپلیۆن پۆناپارت بێت. •    من بە ژنەڕاڵەكانی خۆمم وت بۆچی دەبێت ئێمە بەرگری لە ئەسەد بكەین و لەپێناو خاكەكەی ئەودا بجنگین. •    ئێمە 7 هەزار كیلۆمەتر لە سوریاوە دورین. •    ناچینە ناو شەڕێكی 200 ساڵەی نێوان كوردو توركیا، بەڵام سزای گەورە بۆ توركیا بەڕێوەیە. •    كوردەكان، دەیانەوێت بە ئازادكردنی هەندێك لە داعشەكان، ئێمە راپێچی شەڕەكە بكەن. •    من كوردەكانم خۆشئەوێ لەبەرئەوەی ئازان. •    كورد لە جەنگی جیهانی دووەمدا یارمەتی ئێمەی نەداوە. •    كورد لە جەنگی نۆرماندی یارمەتی ئێمەیان نەدا. •    كورد كە لەگەڵ ئێمە لەدژی داعش شەڕی كردووە لەپێناو خاكەكەی خۆیدا شەڕیكردووە. •    ئێمە پارەی زۆرمان بۆ كوردەكان خەرجكردووە. •    بەهەموو ئەمانەشەوە ئێمە هەر كوردمان خۆش ئەوێ. كورد لە ئەجێندای ئەمریكادا كورد ئێستا گەورەترین گروپ‌و كۆمەڵەی ئەتنی-یە كە لەجیهاندا بێ دەوڵەتە، لە دێرزەمانەوە دوای دروستبوونی دەوڵەت‌و نەخشەی سنورەكان، كورد لەسەر خاكەكەی خۆی دابەشكراوە بەسەر وڵاتانی عێراق‌و ئێران‌و توركیا‌و سوریا، هەندێكی تر پەڕاگەندە بووە بۆ وڵاتانی ئەرمینیا‌و جۆرجیا‌و ئازەربایجان. لەدوای جەنگی جیهانی یەكەمەوە (1914- 1918) كورد خەونی دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆیی لا دروستبووە، بۆ ئەمەش لەپاڵ هەوڵ‌و قوربانیدانەكانی خۆیدا، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەردەوام چاوی لە زلهێزەكانی وەكو ئەمریكا‌و روسیا بووە خەونەكەی بۆ بەدیبهێنن. (تۆماس وودرو ویڵسۆن) كە (28) هەمین سەرۆكی ئەمریكا بوو لەماوەی ساڵانی (1913 بۆ 1921) یەكەمین سەرۆكی ئەمریكا بوو كە بەڵێنی دا دەوڵەتێكی سەربەخۆ بۆ كورد دروست بكات، بەڵام ئەو رۆیشت‌و سەرۆكەكانی دواتری ئەمریكا بەڵێنەكەیان پشتگوێ خست. لەسەردەمی جەنگی دووەمی جیهانیشدا (1939 بۆ 1945) دەرفەتێكی تر بۆ كورد هاتەپێشەوە، جۆزیف ستالین بەڵێنیدا دەوڵەتێك بۆ كورد دروستبكات لەسەر خاكی ئەو بەشەی كوردستان كە كەوتبووە بندەستی رژێمی شاهەنشاهی ئێران، بەڵام ئەویش هەرزوو لەبەرامبەر وەرگرتنی پشكێك لە نەوتی ئێران لە بەڵێنەكەی پاشگەزبووەوە‌و پێشەوا قازی محەمەد‌و كۆمارەكەی (كۆماری كوردستان) خستەبەردەم پەتی سێدارەی رژێمی شاهەنشاهیی. حەفتاكانی سەدەی رابردوو لەسەردەمی سەرۆكایەتی ریچارد نیكسۆن (37)هەمین سەرۆكی ئەمریكا دەرفەتێكی تر بۆ كورد هاتەپێشەوە، ئەوكاتیش بەهەمان شێوەی ئێستا ئەمریكییەكان دەستبەرداری كوردبوون‌و شوڕشی كورد لە عێراق دوچاری نسكۆ هات.