راپۆرت: درەو ڕۆژی 19ی كانونی یەكەمی ساڵی 2019 ئەو وادە یاساییە كۆتایهات (15ڕۆژ) كە دەستور بۆ سەرۆك كۆماری عێراقی دیاركردووە بۆ ڕاسپاردنی كاندیدێك بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق، بەڵام بەهۆی پێداگری خۆپیشاندەران لەسەر كەسایەتییەكی بێلایەن‌و دور لە نوخبەو حزبە سیاسیەكانی عێراق ، شكستی لایەنەكانیش لەگەیشتن بەڕێككەوتن لەسەر كەسایەتییەك، نەتوانرا بەدیلێك  بۆ شوێنگرتنەوەی "عادل عەبدولمەهدی" كە ڕۆژی 29 تشرینی دووەمی ساڵی 2019 لەسەر داوای ناڕاستەوخۆی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق‌و، لەژێر فاشاری خۆپیشاندەراندا دەستیلەكاركێشایەوە.  "عادل عەبدلمەهدی" لەئەزمونی ساڵێكی حوكمڕانیدا بە نیسبەت ئەمریكییەكانەوە دوو هەڵەی ستراتیجی ئەنجامدا، كە دواتر سەری حكومەتەكەی خوارد: یەكەمیان: نزیكبوونەوەی زیاد لە پێویست لە ئێران. دووەمیشیان: ئەنجامدانی كۆمەڵێك ڕێككەوتن‌و گرێبەست لەگەڵ وڵاتی چین. بەنیسبەت شەقامی عێراقیشەوە،"عەبدولمەهدی" لەماوەی سالێكی تەمەنی حكومەتەكەیدا، نەیتوانی سنورێك بۆ كێشە كەڵەكەبووەكانی 16 ساڵی ڕابردووی عێراق لەگەندەڵی‌و بەرزبوونەوەی ئاستی هەژاری‌و نەبوونی هەلی كارو خزمەتگوزراییە سەرەتاییەكان دابنێت، ئەوەش بووە هۆی تەقاندنەوەی ناڕەزاییە میللیەكان‌و، سەرهەڵدانی خۆپیشاندانی جەماوەری لەسەرەتای مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی 2019دا، كە بەهۆیەوە نزیكەی 500 خۆپیشاندەر كوژران‌و زیاتر لە 22 هەزاری دیكەش برینداربوون. جموجۆڵە ژێربەژێرەكان دوای پێشكەشەكردنی ناوی "ئەسعەد عەبدولئەمیر عیدانی" لەلایەن كوتلەی هاوپەیمانی "بونیاتنان" وەك كاندیدی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران عێراق‌و، ڕەتكردنەوەی لەلایەن "بەرهەم ساڵح" سەرۆك كۆماری عێراق لە 26 كانوونی یەكەمی ساڵی پار، بەوپێیەی پێچەوانەی خواست‌و داواكاری خۆپیشاندەرانە، كێشەكانی عێراق پێینایە قۆناغێكی نوێ‌. سەرۆك كۆمار ئامادەیی دەربڕی بۆ دەستلەكاركێشانەوە، نەیارەكانی بەنیازی سكاڵا تۆماركردنبوون بە تۆمەتی پێشێلكردنی دەستورو شكاندنی سوێندی یاسایی، كۆمەڵێك هێزی تریش پشتیوانیان كرد، بەمشێوەیەش عێراق گەڕایەوە بۆ خاڵی سەرەتای ململانێكان.  ئەوەی چاوەكانی لەسەر ئەم كێشەیە گۆڕی‌و كردی بەقەزییەیەكی لاوەكی، بۆردومانكردنی بارەگاكانی "كەتائیبی حزبوڵای عێراق"ی بوو لە قەزای "قائیم لەلایەن فرۆكەكانی ئەمریكاوە لە ڕۆژی 29ی هەمان مانگ، خۆپیشاندانی لایەنگران‌و سەركردەكانی حەشدی شەعبی لەبەردەم باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەكۆتا ڕۆژی ساڵی 2019و، كوشتنی "قاسم سولەیمانی" فەرماندەی فەیلەقی قودسی ئێران‌و "ئەبومەهدی موهەندیس" جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لەلایەن فرۆكەكانی ئەمریكاوە لە ڕۆژی 3 كانونی دووەمی ئەمساڵ، بەتەواوی پرسی دانانی جێگرەوەیەكی بۆ "عەبدولمەهدی" كردە پرسێكی لاوەكی. لەگەڵ سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندانەكان لەگۆڕەپانی تەحریری شاری بەغدادو، زۆرێك لەشارەكانی تری ناوەڕاست‌و باشور لە هەینی ڕابردوەوە، جارێكی تر پرسی كاندیدكردنی سەرۆك وەزیرانێكی نوێی كاتیی بۆتەوە پرسی ژمارە یەك‌و، لەئێستادا هێزو لایەنە شیعییەكانی سەرقاڵكردووە. هەڵوێستی توندی "عادل عەبدولمەهدی" لەدۆسیەی بۆردومانكردنی گروپەكانی حەشدی شەعبی‌و كوشتنی "سولەیمانی‌و موهەندیس" هاوكات پێداگری بەردەوامیی لەسەر پێویستی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق، چانسی ناوبراوی بوژاندوەتەوە لای هێزەكانی نزیك لە ئێران بۆ دووبارە ڕاسپاردنەوەی بۆ سەرۆكایەتیكردنی حكومەت لە قۆناغی ڕاگوزەر.    عەبدولمەهدی چاوی لەدەستی كوردە "عادل عەبدولمەهدی" پێیوایە ئەو بۆتە قوربانی ژمارە یەكی هەموو ئەو كارەساتانەی كە نوخبەی سیاسی بەشیعەو سوننەو كوردەوە لەدوای ساڵی 2003وە بەسەر عێراقییان هێناوە، بۆیە بۆ مێژووی خۆشی بێت نایەوێت بەمشێوەیەی ئێستا بڕوات كە نەك هیچ دەستكەوتێكی نییە، بگرە لەوانەیە لەداهاتوودا دەیان سكاڵای یاسایی لەسەر تۆماربكرێت بە تۆمەتی كوشتنی خۆپیشاندەران، بە تایبەت ئەوێك كە هیچ هێزێك نییە پارێزگاری لێبكات. هەر بۆیە لەڕێی دژایەتیكردنی ئاشكرای بۆ ئەمریكییەكان دەیەوێت جارێكی چانسی ئەوەی پێبدرێت ماوەیەكی تر ئەگەر كەمیش بێت لەسەر كورسی سەرۆك حكومەت دابنیشێت‌و، كارێك بكات كە جێدەستی دیاربێت. دوێنی شەممە "عەبدولمەهدی" بەسەردانێك گەیشتە هەولێرو دواتر سەردانی شاری سلێمانی كرد، ئەو كە لەلای كورد خۆشەویستەو لەپرسی ڕەوانەكردنی بودجە بۆ هەرێمی كوردستان قوربانی زۆری داوەو، ڕەخنەی توندی لەلایەن هێزە شیعییەكانەوە لێگیراوە، ئێستا چاوەڕێی هیمەتی لایەنە كوردییەكانە لەمپرسەدا هاوكاری بكەن. بەپێی زانیارییەكانی(درەو) كە لەسەرچاوەیەكی باڵا لەهەرێمی كوردستان دەستیكەوتووە، ئامانجی سەردانەكەی "عەبدولمەهدی" بۆ هەرێمی كوردستان بۆ ئەوە بووە كە پشتیوانی بكەن جارێكی تر پۆستی سەرۆك وەزیران وەرگرێتەوەو، فشار لە"بەرهەم ساڵح" بكەن تا بەفەرمی ڕایبسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت. بەرپرسانی هەرێم لەمەشدا جگە لەوەی دەكەونە نێوان هەردوو بەرداشی ئەمریكاو ئێران، كە یەكەمیان دژی دانانەوەیەتی‌و دووەمیشیان لەگەڵ داناوەیەتی، لەحاڵەتی پشتیوانیكردنیدا دەكەونە بەرەی دژە خۆپیشاندەران، ئەگەر پشتیوانیشی نەكەن لەلایەك دژی خواستی ئێران‌و هێزە شیعییەكانە، كە لەدۆخێكی ناهەمواردان‌و لەلایەكی دیكەش پێشتدەكەنە كەسێك كە لەسەخترین قەیراندا پشتیوانی خەڵكی كوردستانی كرد. سەدرو عامری نزیكبونەتەوە بەپێی تازەترین زانیارییەكانیش كە میدیا عێراقییەكان بڵاویان كردۆتەوە، "هادی عامری" سەرۆكی هاوپەیمانی (فەتح) لەگەڵ "موقتەدا سەدر"ڕابەری ڕەوتی سەدر لە ئێران كۆبونەتەوە. "ئەحمەد كنانی"پەرلەمانتاری هاوپەیمانی (فەتح) لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: دیدارەكەی نێوان "عامری‌و سەدر) لەپێناو یەكلاكردنەوەی پرسی دەستنیشانكردنی سەرۆك وەزیرانێكی نوێ بووە، بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە، ئەودیدارە دەبێت هۆی پەلەكردن لەیەكلایكردنەوەی ئەو پرسە بەتایبەت دوای وتاری مەرجەعی باڵای شیعەكان كە ڕەخنەی توندی لە هێزە سیاسەكان گرت‌و ئۆباڵی ئەمدۆخەی خستە ئەستۆیان. "سەدر" هاوشانی خۆپیشاندەران تا ئێستا ڕێگرێكی سەرەكی بووە لەدەستنیشانكردنی كەسێك بۆ جێگرەوەی "عەبدولمەهدی" هاوكات بەتوندیش دژی دانانەوەی ناوبراو بووە، بەڵام پێدەچێت ڕووداوەكانی ئەم دواییەی عێراق‌و دروستبونی هەڕەشەی ڕاستەوخۆ لەسەر ناوماڵی شیعەو لێدانی ڕاستەوخۆی ئەرمریكا لە هێزەكەیان (حەشدی شەعبی) و كوشتنی دوو سەركردەی دیاری تائیفەكەیان، شانبەشانی تونكردنەوەی فشارەكان لەسەر ئێران، هەموو ئەمانە وابكات "سەدر" نەرمی بنوێنێت لە دانانەوەی "عەبدولمەهدی" یان لایەنی كەم بە ئاشكرا دژایەتی نەكات‌و ئەو پرسە بەجێبهێلێت بۆ كاردانەوەی شەقام‌و خۆپیشاندەر.  

راپۆرتی: درەو دوای تێپەڕبوونی هەفتەیەك بەسەر كوژرانی "قاسم سولەیمانی" فەرماندەی سوپای قودسی ئێران‌و "ئەبومەهدی موهەندیس" جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی، ڕووبەری ناكۆكییەكانی ناو گروپە چەكدارەكانی شیعە ڕوونترو زەقتر دەكەونە بەرچاو، بەتایبەت پابەندنەبوونی ئەو گروپانە بەبڕیارو ڕێنماییەكانی حكومەتی عێراق پەیوەست بەكارو جوڵەكانیان، بەوپێیەی بەشێكن لە سیستمی بەرگری عێراق. لەگەڵ ئەوەی حكومەتی عێراق لەمانگی تەمموزی ساڵی ڕابردوودا بەپێی یاسایەك كاری گروپەكانی حەشدی ڕێكخست، بەوپێیەش ڕێگەنادات ئەو گروپە چەكدارانە ناوە كۆنەكانیان بەكاربهێنن‌و، دەبێت پابەندبن بەو دابەشكارییە نوێیەی كە لەچوارچێوەی لیوا و فەوجی سەربازیدا بۆی ڕێكخستوون،بەڵام لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا، هەریەك لەم گروپانە گەڕانەوە بۆ كاركردن بەشێوەیەكی سەربەخۆو، دەركردنی بەیاننامە بەناوی گروپەكانیان‌و، تەبەنی كردنی هەڵوێستی سیاسی و ئەمنیی دوور لە دەستەی حەشدی شەعبی‌و، بڕیارەكانی حكومەتی عێراق. بەقسەی بەرپرسێكی دیاری عێراق، ئەو گروپانەی كە نزیكن لە ئێرانەوە لەمانگێكدا ڕۆژێك پەیوەندییان بە حكومەتی عێراقەوە هەیە، ڕۆژی" 26 هەموو مانگێك" وەك ئاماژەیەك بۆ ڕۆژی وەرگرتنی موچەكانیان. ئەو بەرپرسە عێراقییە كە بۆ ڕۆژنامەی "عەرەبی ئەلجەدید" ئەو قسانەی كردووە، ڕاشیگەیاندووە:  یاخیبون و سەرپێچی هەیە لە یاساكانی تایبەت بەحەشدی شەعبی‌و(مەرسومی دیوانی ژمارە 331)كە لە مانگی تەمموزی ساڵی ڕابردودا دەرچووە. ڕونیشكردۆتەوە دانانی ئاڵای حەشدی شەعبی لەلایەن سوپای پاسدارانی ئێرانەوە لەكۆنگرە ڕۆژنامەوانییەكەیاندا لەپاڵ ئاڵای گروپەكانی تر كە ئێران بە میحوەری بەرەنگاربوونەوە لەناوچەكە ناویاندەبات، ئیحراجییەكی زۆری بۆ حكومەت‌و، هێزە سیاسیەكانی عێراق دروستكردووە.    گروپە چەكدارەكانی ( حزبوڵا‌و نوجەباو عەسائیب‌و بەدرو بودەلاو ئیمام عەلی‌و سەیدلشوهەداو خۆراسانی) پێیانوایە بڕیارەكانی حكومەتی عێراق پەیوەست نییە بەوان‌و وەك گروپی سەربەخۆ مامەڵە لەگەڵ پێشهاتەكانی عێراق دەكەن، نەك لەژێر باڵی حەشدی شەعبی وەك دامەزراوەیەكی فەرمی دەوڵەتی عێراق. لەدوای هێرشی فرۆكە جەنگییەكانی ئەمریكاوە بۆ سەربنكەو بارەگاكانی گروپی (كەتائیبی حزبوڵا) لە قەزای "قائیم" لە خۆرئاوای عێراق‌و، پەلاماردانی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە عێراق لەلایەن لایەنگرانی گروپە چەكدارەكانی ناو حەشدی شەعبی‌و بەشداریكردنی سەركرد دیارەكانی ئەو گروپانە، سەرەتای یاخیبوونی ئاشكرا لە بڕیارەكانی حكومەتی عێراق دەركەوت. كوژرانی (قاسم سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندس)یش، هێندەی تر كێشە ناوخۆییەكانی قوڵكردنەوە، كە ڕەنگە سیمای دیاری ئەو ململانێیانە لەئێستادا كێبڕكێ كردن بێت لەنێو سەركردەكانی ئەو گروپانە لەسەر دەسەڵات‌و هەژموون‌و نزیكبوونەوەو بەدەستهێنانی سۆزی زیاتری ئێران لە قۆناغی داهاتوودا. دوای تێپەڕبوونی كەمتر لە (24) كاتژمێر بەسەر كوژرانی "ئەبومەهدی موهەندیس"ی جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی، سەركردەی گروپەكانی حەشدی شەعبی ڕایانگەیاند، بەكۆی دەنگ"هادی عامری" سەرۆكی ڕێكخراوی (بەدر)یان بۆ شوێنكەی"موهەندیس" دەستنیشانكردووەو، پەیامیان ئاراستەی سەرۆك وەزیران كرد ڕێكارە یاساییەكان بۆ دانانی "عامری" ئەنجامبدات، بەڵام تائێستا هیچ هەنگاوێكی فەرمی لەوباریەوە نەنراوە، باسێكیش بەناوی پڕكردنەوەی ئەو شوێنە لەگۆڕێ‌ نییە، ئەگەری زۆر هەیە ئەوەش بەشێك بێت لەكێشەی ناو گروپەكانی حەشدی شەعبی، یان كێشەكانی تر ڕێگربن لەم هەنگاوە.    خراپی دۆخی سیاسی سەرۆك وەزیرانی كاربەڕێكەرو، لاوازی لەبڕیاردان وەك زۆرێك لە چاودێران دەڵێن،  وایكردووە حەشدی شەعبی لەئێستادا زیاتر قاوغێكی كارگێڕیی‌و سەرچاوەی دارایی گروپە چەكدارە شیعییەكانبێت‌و، حكومەتی عێراق ڕۆلێكی ئەوتۆی نەمابێت لەئاراستەكردنییان. لەدوای دەستنیشانكردنی "ئیسماعیل قائانی" بە فەرماندەی سوپای قودسی ئێران لەلایەن ڕابەری شۆڕشی ئێرانەوە، زۆرێك لەسەركردەی گروپەكانی حەشدی شەعبی سەردانیان كردووەو لەنزیكەوە بینویانە‌و لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وێنەكانیان بڵاوكردۆتەوەو، پشتیوانی خۆیان بۆ دووپاتكردۆتەوە، ئەوە لەكاتێكدایە حكومەتی عێراق بەردەوام باس لەسەروەری وڵات‌و، ڕەتكردنەوەی تەرفگیری دەكات لە كێشەكانی نێوان "تاران‌و واشنتۆن"دا، سەركردەكانی ئەم گروپانەش سەربازو پلەداری فەرمی دەوڵەتی عێراقن!. "محمەد ئەلبەسری"  كە یەكێكە لە سەركردەكانی حەشدی شەعبی لەلێدوانێكدا بۆ هەمان سەرچاوە، ئاماژەی بەبوونی ناكۆكی كردووە لەنێو گروپەكانی حەشدی شەعبی، بەقسەی ئەو بەشێك لە گروپەكان پێداگری دەكەن لەسەر وەشاندنی گورز لە سوپای ئەمریكا، لەكاتێكدا هەندێكی تریان داوای دانبەخۆداگرتن دەكەن. ڕاشیگەیاندووە: ئەو موشەكانەی بەمدواییە ئاراستەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەناوچەی سەوزو بنكەی ئاسمانی (بەلەد)كراون، هەندێك گروپی دیاریكراو ئەنجامیانداوە، ئەوەش تەحەدایەكی گەورەیە بۆ "فالح فەیاز" سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی‌و ڕێنماییەكانی ئەم دواییەی دەریكردوون، زیاتر لەوەی بیانەوێت هێزەكانی ئەمریكا بكەنە ئامانج.   پاشگەزبوونەوەی زۆرێك لە گروپەكانی حەشدی شەعبیش لەو هەڕەشانەی لەدوای كوژرانی "سولەیمانی و موهەندیس"لەسوپای ئەمریكایان كرد لە عێراق، زیاتر لەژێر فشاری ئێراندا بووە، نەك ڕێنماییەكانی حكومەتی عێراق. "مایك پێنس" جێگری سەرۆكی ئەمریكا لەچەند ڕۆژی ڕابردودا لەوبارەیەوە وتی: ئاماژەمان پێگەیشتووە كە ئێران داوای لەگروپەكانی چەكدارەكانی حەشدی شەعبی كردووە سوپای ئەمریكا لە عێراق نەكەنە ئامانج، ئەوەشی بە هەنگاوێكی ئەرێنی وەسفكرد.   "عەسائیبی ئەهلی حەق" كە یەكێكە لەگروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران‌و لەدوای هێرشی ئەمریكا بۆ سەر بارەگاكانی گروپی  "كەتائیبی حزبوڵا" لە قەزای "قائیم" و لەدوای كوشتنی "سولەیمانی و موهەندیس" زۆرترین هەڕەشەی لە ئەمریكا كرد، ئێستا بە ئاشكرا دژایەتی ئەو هێرشانە دەكات.  "جەواد تلێباوی" سەركردە لە گروپی "عەسائیب" لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: قسەكردن لەبارەی ئەوەی حەشدی شەعبی ناوچەی سەوزی بەغدادو باڵیۆزخانەی ئەمریكای بە مووشەك كردۆتە ئامانج، ناڕاستە. ئەو كارەشی بەڕەفتاری شەخسی ناوبردووە، وتوشیەتی ڕەنگە بۆ شێواندنی ناوبانگی حەشد بێت.  تەئكیدیشی كردووە: حەشد هیچ پرۆسەیەكی سەربازی دژی باڵیۆزخانەی ئەمریكاو بوونی سەربازیی ئەمریكی ئەنجامنادات‌و، ڕێنماییەكانی سەرۆكی حكومەت پێشێلناكات. "هیشام هاشمی" شارەزایی بواری ئەمنیی لەلێدوانێكدا دەڵێت: لێدوانی سەركردەكانی حەشدی شەعبی‌و قسەكان‌و هەڕەشەكانیان بە بەرەنگاربوونەوەی چەكداریی بۆ دەركردنی سوپای ئەمریكا، ئاماژە بە دابەشبونێكی ڕووندەدات لەنێو سەركردەكان‌و گروپە چەكدارەكانی شیعە. لەدوای كوژرانی  (قاسم سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندیس)وە، گروپە چەكدارەكانی شیعە چوار هێرشی مووشەكییان كردۆتە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەناوچەی سەوزی شاری بەغدادو بنكەی ئاسمانی (بەلەد) لەپارێزگای سەڵاحەدین، بەپێی ڕاگەیاندراوەكانی شانەی ڕاگەیاندنی ئەمنیی عێراق بێت، هیچكام لەو هێرشانەی ئامانجەكانیان نەپێكاوەو زیانی بە سوپای ئەمریكا نەگەیاندووە، تائێستا سوپای ئەمریكاش لەبارەی ئەو هێرشانەوە هیچ ڕوونكردنەوەیەكی نەداوە.        

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت سبەینێ پەرلەمانی كوردستان خوێندنەوەی دووەم بۆ پرۆژەیاسای چاكسازی دەكات، ژمارەیەك لە پەرلەمانتاران داوایان كردووە دانیشتنەكە داخراو بێت، واتە لە میدیاكانەوە پەخش نەكرێت، ئەمە بەهۆی ئەو ناڕەزایەتییانەوەیە كە لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لە پرۆژەیاساكەدا دروستبووە، تائێستا لە مێژووی پەرلەمانی كوردستاندا یەك پەرلەمانتار موچەی خانەنشینی رەتكردوەتەوە. ناڕەزایەتییەكی نوێ لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دوای بڵاوبونەوەی كرۆكی پرۆژەیاسای چاكسازی، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان شەپۆلێكی بەرفراوانی ناڕەزایەتی دژ بە لابردنی مەرجی (تەمەن)‌و (ساڵی خزمەت) لەسەر موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان دروستبووە. لە كەمپەینی هەڵبژاردنە یەك لەدوای یەكەكانی ئەمدواییەی هەرێمی كوردستاندا، بەردەوام بابەتی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان تەوەری گەرمی گفتوگۆ‌و بانگەشەی هەڵبژاردن بووە، تا ئەو رادەیەی زۆرێك لە كاندیدی لیستە جیاوازەكان لەپێناو زامنكردنی متمانەی دەنگدەرەكانیان، لەكاتی كەمپەینەكاندا بانگەشەی ئەوەیان كردووە موچەی خانەنشینی وەرناگرن، بەڵام تائێستا تەنیا یەك پەرلەمانتار بە ئاشكراو بە شێوەی یاسایی موچەی خانەنشینی رەتكردەوە‌و وەرینەگرت كە ئەویش (فرسەت سۆفی) ئەندامی خۆلی چوارەمی پەرلەمانی كوردستانە لە فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان، فرسەت سۆفی ئێستا پارێزگاری هەولێرە. فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمان سەرباری بەڵێنەكانیان بۆ پێداچوونەوە بەو یاسای تایبەت بە موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، بەڵام هەرگیز ئەم بابەتەیان بەشێوەیەكی ریشەیی چارەسەر نەكرد، تائەوكاتەی مانگی شوباتی 2018 حكومەتی هەرێم لەژێر فشاری قەیرانی دارایی‌و دابەزینی نرخی نەوت‌و بارگرانیی دارایی و شەڕی "داعش"دا بە ناچاری لە پرۆژەیاسایەكدا بابەتی كەمكردنەوەی خانەنشینی پلەباڵاكانی وروژاند، بەڵام كاتێك پرۆژەیاساكە چووە پەرلەمان، بەوشێوەیە پەسەندنەكرا كە چاوەڕوان دەكرا، ئەمە ناڕەزایەتی دروستكرد، لەژێر فشاری ناڕەزایەتی شەقامدا، پەرلەمان پەسەندكردنی یاساكەی هەڵوەشاندەوە، یاساكە گەڕایەوە بۆ حكومەت، ئەوەی ئێستا بڕیارە پەرلەمان دەنگی لەسەرە بدات‌و ناڕەزایەتی دروستكردووە، هەمان ئەو بڕگەیەیە كە تایبەتە بە خانەنشینی پلەباڵاكان‌و لە خولی پێشووی پەرلەماندا لەژێر فشاری ناڕەزایەتییەكان پەسەندكردنەكەی هەڵوەشایەوە، پێدەچێت مێژووی خۆی دووبارە بكاتەوە. كۆبونەوەیەك لە تاریكیدا  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئێستا لەناو پەرلەمانتارانی كوردستاندا هەوڵێك دەستیپێكردووە بۆ ئەوەی دانیشتنی سبەینێی پەرلەمان بەشێوەی داخراو بێت‌و لە میدیاكانەوە پەخش نەكرێت. ئەوانەی داوا دەكەن دانیشتنەكە داخراو بێت، بەهانەیان ئەوەیە هیچ پەرلەمانتارێك لەبارەی بڕگەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكانەوە لەبەردەم كامێراكاندا "موزایەدە" نەكات. لەبەرامبەردا هەندێك لە پەرلەمانتاران داوا دەكەن دانیشتنەكە بەشێوەیەكی كراوە بەڕێوەبچێت، بۆئەوەی خەڵك هەڵوێستی هەموو فراكسیۆنەكان بە راشكاوی لەبارەی ئەو بڕگەیەوە ببینێت كە ئێستا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و لە شەقام نیگەرانی دروستكردووە. ئەوانەی داوای دانیشتنی كراوە دەكەن، مەترسییان هەیە سبەینێ سەرۆكایەتی پەرلەمان بەبەهانەی ئەوەی یەكێك لە بڕگەكانی دانیشتنەكە تایبەت بە "یاسای ماددە هۆشبەرەكان"، دانیشتنەكە بكات بە دانیشتنێكی داخراو، بەوپێیەی یاسای ماددە هۆشبەرەكان یاسایەكە كە رەهەندی ئاسایشی نیشتمانی هەیە‌و ناكرێت بۆ رایگشتی پەخش بكرێت. لەنێوان ئەم دوو ئاڕاستە جیاوازەدا، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لە سەرۆكایەتی پەرلەمان هەوڵێكی بەهێز هەیە بۆ ئەوەی دانیشتنەكە یاخود كاتی خوێندنەوەی دووەم بۆ پرۆژەی چاكسازی، بەشێوەی كراوە بەڕێوەبچێت‌و بۆ میدیاكان پەخش بكرێت. بەپێی ماددەی (9)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان كە لە كۆتاییەكانی خولی چوارەمدا پەسەندكرا: •    دانیشتنەكانی پەرلەمان، بە ئاشكرا دەبن •    دەكرێت دانیشتنەكانی پەرلەمان لەسەر داوای سەرۆك، یان (1/4) چواریەكی ئەندامان‌و بەرەزامەندی پەرلەمان، نهێنی بن. (چواریەكی پەرلەمان واتە لەكۆی 111 ئەندام 23 ئەندامیان داوا بكەن دانیشتنەكە داخراو بێت) •    لەكاتی پێویستدا دەكرێت، دانیشتنەكانی پەرلەمان لەسەر داوای سەرۆكی هەرێم، یان سەرۆك وەزیران، بە رەزامەندی پەرلەمان، نهێنی بن لەبارەی خانەنشینی پلەباڵاكانەوە بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە بڕیارە سبەینێ پەرلەمان خوێندنەوەی دووەمی بۆ بكات‌و هەر لەم هەفتەیەدا پەسەندی بكات‌و بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە: •    پلەباڵاكان، ئەوانەی ساڵی خزمەت‌و تەمەنیان هەیە، بەرێژەی 25% بۆ 70%ی موچەی ئێستایان خانەنشین دەكرێن، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت (2.5%)ی كۆی موچە دیاریكراوە، ساڵی خزمەت بە (15 ساڵ) دیاریكراوە، تەمەنیش بە (45 ساڵ)، بۆ نمونە: هەر وەزیر یان پەرلەمانتارێك كە هەموو پێوەرەكانی خانەنشینبوونی تێدابێت، مانگانە بە بڕی (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێت كە دەكاتە رێژەی 70%ی كۆی موچەی ئێستای. •    ئەو پلەباڵایانەی، كە مەرجەكانی خانەنشینبوونیان تێدا نییە وەكو تەمەن‌و ساڵی خزمەت، ئەوانیش بەرێژەی 40%ی كۆی ئەو موچەیە خانەنشین دەكرێن كە ئێستا وەریدەگرن، واتە هەر یەكێك لەوانە مانگانە لە كۆی موچەكەیان كە ئێستا (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دیناریان وەكو موچەی خانەنشینی پێدەدرێت تا ئەوكاتەی تەمەنیان دەگاتە (45 ساڵ)‌و ساڵی خزمەتیشیان دەبێت بە (15) ساڵ، ئەوكاتە مەرجەكانی بڕگەی تایبەت بەوانەیان لەسەر جێبەجێدەكرێت كە مەرجە یاساییەكانی خانەنشینبوونیان تێدایە، ئەمە سەرچاوەی ئەو ناڕەزایەتیەیە كە دروستبووە، لایەنی باشی ئەم بڕگەیە ئەوەیە، ئەوانەی مەرجی خانەنشینبونییان تێدا نییە، دەبێت لە فەرمانگەیەكی حكومەتدا كاربكەن بۆ ئەوەی ساڵی خزمەت و تەمەنی خانەنشینی تەواو بكەن، بەپێچەوانەوە موچەی خانەنشینییەكەیان كە بۆیان بڕدراوەتەوە زیادناكرێت، خاڵی نەرێنی بڕگەكەش ئەوەیە، ئەوانەی كە مەرجی یاساییان تێدا نییە، تەنانەت ئەگەر لە هیچ فەرمانگەیەكیش كارنەكەن تاوەكو كۆتایی ژیانیان ئەو بڕە پارەیە وەكو موچەی خانەنشینی وەردەگرن‌و سنوری بۆ دانەنراوە. نامەكەی نەوشیروان مستەفا بابەتی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، لەسەرەتای 2000وە بووەتە بابەتی جێگە مشتومڕ لەناو میدیاكان‌و لە شەقام، چەندین پێشنیازی جۆراوجۆر لەبارەی كەمكردنەوەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان‌و رێكخستنی لەچوارچێوەی یاسایەكی دادپەروەرانەدا، خراوەتەڕوو. یەكێك لە دیارترین پێشنیازەكان بۆ رێكخستنەوەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لەم ساڵانەی دوایدا پێشنیازێكی نەوشیروان مستەفا رێكخەری كۆچكردووی بزوتنەوەی گۆڕانە. نەوشیروان مستەفا لەنامەیەكدا كە 23ی كانونی دووەم 2012 ئاڕاستەی فراكسیۆنی بزوتنەوەكەی كردووە لە پەرلەمانی كوردستان، پێشنیازێكی نوێ لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان دەخاتەڕوو، تێیدا داوا دەكات هەموو ئەو یاسایانە هەڵوەشێندرێنەوە كە"‌ ئەندام پەرلەمان بەر لە تەمەنی‌ تقاعدی‌ خدمەی‌ مەدەنی‌ خانەنشین ئەكا، پرۆژە یاساكە زەمانەتی‌ گەڕانەوەی‌ ئەندام پەرلەمان بكا بۆ وەزیفەی‌ بەر لە ئەندام پەرلەمانێتی‌، ئەوەشی كە وەزیفەی‌ نەبو بۆ ماوەی‌ ساڵێك موچەی‌ بدرێتێ وەك زەمانەتێك تا كارێك ئەدۆزێتەوە". دەقی نامەكەی نەوشیروان مستەفا بۆ ئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان بەڕێزان: ئەندامانی‌ فراكسیۆنی‌ گۆڕان لە پەرلەمانی‌ كوردستان لە پاش رێز و سڵاو بەندە وەكو كەسێ‌ كە لە دروستكردنی‌ لیستی‌ گۆڕان و بزوتنەوەی‌ گۆڕاندا بەشداریم كردوە هەروەها وەكوو هاوڵاتیەكی‌ كوردستان ئەو هەقە بە خۆم ئەدەم ئەم نامەیەتان ئاراستە بكەم: دو ساڵ زیاترە، وەك نوێنەری‌ سەدان هەزار هاوڵاتی‌ لە پەرلەمانی‌ كوردستان سوێندتان خواردوە، بەر لەوەی‌ ببنە پەرلەمانتار لە بەردەم رای‌ گشتی‌ دا سوێندتان خوارد كە پابەند بن  بە پەیام و كارنامەی‌ لیستی‌ گۆڕانەوە، خەڵكی‌ كوردستان لە سەر ئەساسی‌ بەڵێنەكانی‌ لیستی‌ گۆڕان دەنگی‌ بە ئێوە و ئێمەشدا. من و هاوڕێكانم بە شانازیەوە ناوی‌ خۆمان خستە پاڵ ناوی‌ ئێوە تا پێكەوە متمانەی‌ خەڵك بە دەستبهێنن. لە حەملەی‌ هەڵبژاردندا سەدان هەزار هاوڵاتی‌ بە ئومێدێكی‌ زۆرەوە رژانە سەر شەقامەكان، بە هۆی‌ پشتیوانی‌ لیستی‌ گۆڕانەوە نزیكەی‌ چوار هەزار هاوڵاتی‌ نانبڕاو كران و سزادران و هەزاران هەڵسوڕاو و دۆستی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان رووبەڕووی‌ هەڕەشەی‌ كوشتن و حەپس و لێدان بوونەوە، بەڵام ئەوان ئازایانە بەردەوام بوون‌و خۆبەخشانە پشتیوانتان بوون، هەزاران پێشمەرگەی‌ كۆن، سەدان چاودێری‌ خۆبەخشی‌ سەر سندوقەكانی‌ دەنگدان، سەدان رۆژنامەنوس، نوسەر، هونەرمەند و كەسانی‌ چالاك پشتگیرتان بوون، هاوڕێكانتان لە رۆژنامەی‌ رۆژنامە لە تەلەفزیۆنی‌ كەی‌ ئێن ئێن، رادیۆی‌ گۆڕان، سایتی‌ سبەی‌، كەناڵەكانی‌ كومپانیای‌ وشە.... گەورەترین كامپەینی‌ راگەیاندنیان بۆ هەڵبژاردن سازدا. چەندین داهێنانی‌ نوێیان پێشكەش كرد، ورە و ئازایەتیان بەخشیە سەدان هەزار هاوڵاتی‌ بۆ ئەوەی‌ ئازایانە بەشداری‌ هەڵبژاردن بكەن و ئازادانە دەنگ بدەن. ئەڵبەت ئێمە تا ئێستاش ئومێدمان پێتان قایمە و ئەزانین پابەندن بە خەتەگشتیەكانی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕانەوە، ئێمە وەك چۆن پێمان خۆش بوو بچنە پەرلەمان هەرواش ئومێد ئەكەین لە ئێستا و لە ئایندەدا وەك كەسایەتی‌ بەڕێز لە ناو خەڵكا بمێننەوە، ئەوەشتان لا رۆشن بێت، كە نە ئێمە و نە هاوڕێكانتان، نە هاوڵاتیانی‌ كوردستان حەسودیتان پێ‌ نابەن، چاویان لە ئیمتیازاتی‌ ئێوە نیە، بەپێچەوانەوە زۆرجار دەستخۆشیمان لێكردوون، شانازیمان بە هاوڕێیەتیتانەوە كردوە، چەندین جار لە چەندین موناسەبەتا، ستایشمان كردوون و ئێوەمان بە رەعیلی‌ یەكەمی‌ خەباتی‌ پەرلەمان زانیوە، بەڵام دوای‌ زیاتر لە دو ساڵ كاتی‌ ئەوە هاتووە چەند وشەیەكتان بە راشكاوی‌ پێبڵێم: من لە ژیانی‌ پێشمەرگایەتیمەوە تا ئێستا، شێرە ژنەكان و پیاوە جوامێرەكانم بەوە تاقی‌ كردۆتەوە كە لە بەردەم فریوی‌ پارە و پۆستا خۆڕاگر بن و چۆك دانەدەن، كاتێك خەڵك پێیان هەڵ ئەدا لە خۆیان نەگۆڕێن و خەڵك لە خوار خۆیانەوە نەبینن، نایشارمەوە هەندێكتان لە یەكەم تاقیكردنەوەدا لاوازدەرچوون، لە بەردەم فریوی‌ شوقە و ڤێلاو ئوتۆمبێل و حەرەس و ئیمتیازا خۆڕاگر نەبوون، بەڵام تا ئێستا نە من نە هیچ  ئۆرگانێكی‌ رەسمی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان بە رەسمی‌ سەرزەنشتمان نەكردون، من لە پەروەردەی‌ سیاسیا حەزم لە نەسیحەت و وەعز نیە. حەزم لەوەش نییە كەس لە ترسی من یان لە ترسی دیسپلینی‌ حیزبی خراپە نەكا، بەڵكو ئەمەوێ لە ترسی لێپێچینەوەی‌ هاوڵاتیان و لە ترسی موحاسەبەی‌ ویژدانی‌ خۆی‌ كاری‌ نەشیاو نەكا، بڕوام بەو پەندەی‌ هیندییە سوورەكان هەیە كە ئەڵێ: لە كاتی‌ بەخێوكردنی‌ مناڵا لێگەڕێ با خۆی‌ چەند جارێك هەڵە بكا و باجی‌ هەڵەكانی‌ بدا، ئەوسا دەستی‌ بگرەو چەند قسەیەكی‌ بۆ بكە. ئێستا دوای‌ ئەوەی‌ چەند هەڵەیەك بەسەرتانا تێپەڕی‌، خۆشتان بەر لەهەر كەس باجەكەتان دا، ئەمەوێ لای‌ هەمووتان رۆشن بێت كە بزوتنەوەی‌ گۆڕان ئامادە نییە باجی‌ هەڵەو تەماحی‌ هیچ كەسێك بدا، تەنانەت ئەگەر نوری‌ چاویشم بێت، چونكە گەر بمانخەنە گۆشەیەك و موخەیەرمان بكەن لە نێوان سومعەی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان و لە دەستدانی‌ متمانەی‌ سەدان هەزار هاوڵاتی‌ لە پاڵ دەركردنی‌ چەند ئەندام پەرلەمانێك، ئەوە بێ دودڵی‌ دووەمیان هەڵئەبژێرین، بەڵام هێشتا نەچوەو بچێ و ئەكرێ لە ماوەی‌ ئەم ساڵ و چەند مانگەی‌ كە ماوتانە لە پەرلەمان بەخۆتانا بچنەوە ئەم كارانە بكەن: 1- ئەو ئەندام پەرلەمانانەی‌ گۆڕان كە داوای‌ كڕین و تاپۆكردنی‌ شوقەو ڤێلاكانی‌ پەرلەمانیان كردوە، ئاگادارمان كردبونەوە كە با بە رونكردنەوەیەك بۆ رای گشتی‌ داوای‌ لێبووردن لە خەڵكی‌ كوردستان و دەنگدەرەكانیان بكەن، چونكە ئەوان بەڵێنیان داوە بەرگری‌ لە مافی‌ گشتی‌ خەڵك بكەن نەك لە ئیمتیازاتی‌ خۆیان، بەڵام نەیان كرد، بۆیە دەبێ، ئیستیقالە لە پەرلەمان بكەن، ئەگەر هەر نا ئەوە خۆمان بۆ رای گشتی‌ بڵاو ئەكەینەوە كە ئەوان چیتر ئەندام پەرلەمانی‌ گۆڕان نین و پابەند نەبون بە بەڵێنەكانی‌ هەڵبژاردنەوە. 2- فراكسیۆنەكەتان پرۆژە یاسایەك پێشكەش بكا بۆ كەمكردنەوەی‌ مووچەی‌ ئەندام پەرلەمان و هەموو ئەو ئیمتیازاتانەی‌ وەك ئۆتۆمۆبێل و شوقەو ڤێلا ئەدرێت ئەندام پەرلەمان، بەنیسبەتێك كە موچەی‌ ئەندام پەرلەمان نزیكبكەوێتەوە لە بەرزترین ئاستی‌ مووچەی‌ فەرمانبەرێكی‌ حكومی‌، مەبەستم ئەو فەرمانبەرانەی‌ حكومەت نییە كە دەرەجەی‌ تایبەتیان هەیە. 3- فراكسیۆنەكەتان پرۆژە یاسایەك پێشكەش بكا بۆ هەڵوەشاندنەوەی‌ خانەنشینی ئەندام پەرلەمان، هەڵوەشاندنەوەی‌ هەمو ئەو یاسایانەی‌ كە ئەندام پەرلەمان بەر لە تەمەنی‌ تقاعدی‌ خدمەی‌ مەدەنی‌ خانەنشین ئەكا، پرۆژە یاساكە زەمانەتی‌ گەڕانەوەی‌ ئەندام پەرلەمان بكا بۆ وەزیفەی‌ بەر لە ئەندام پەرلەمانێتی‌، ئەوەشی كە وەزیفەی‌ نەبو بۆ ماوەی‌ ساڵێك موچەی‌ بدرێتێ وەك زەمانەتێك تا كارێك ئەدۆزێتەوە، ئەم پرۆژە یاسایە لە بەرژەوەندی‌ خەڵكە، چونكە ئەندام پەرلەمان هان ئەدا كاری‌ باش بكا بۆ ئەوەی‌ جارێكی‌ تر متمانەی‌ خەڵك وەرگرێتەوە و ببێتەوە بە ئەندام پەرلەمان. 4. فراكسیۆنەكەتان بەسەر چەند گروپێكا دابەش بكەن (بۆ نمونە پێنج گروپ) هەفتانە هەر پێنج گروپەكە سەردانی‌ پێنج ناوچەی‌ جیاوازی‌ كوردستان بكەن، لە نزیكەوە گوێ‌ لە داواكاری‌‌و پێشنیازی‌ خەڵك بگرن‌و داواكاری‌‌و پێشنیازەكانیان بە نوسراو ببەنە بەردەم بەرپرسان‌و رەئیسی‌ وەحدە ئیداریەكان‌و وەزیرەكان، بە یاداشتیش نوسخەی‌ لێ‌ بدەن بە سەرۆكی‌ پەرلەمان‌و لە لیجەنەكانیش موتابەعەی‌ بكەن. هەر گروپێك راپۆرتی‌ هەفتانەی‌ خۆی‌ بدا بە (سەید عومەری‌ سەید عەلی‌) كە كۆكاری‌ فراكسیۆنەكانە، لە راپۆرتەكەدا ئەوەش تۆمار كەن كێ‌ ئامادە نەبوە‌و ئەركەكەی‌ راپەڕێنێ‌‌و عوزرەكەی‌ چی‌ بووە، هەروەها وەك لە پرۆژە دەستوری‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان دا هاتوە، كە بۆ هەر ئەنجومەنی شارێك ئەندام پەرلەمان دابنرێ‌ بۆیە پێویستە ئەو ئەركەش جێ‌ بە جێ‌ بكرێ‌. 5. بە تاك و تەرا پرۆژ پێشكەش مەكەن، پێكەوە بە راوێژ لەگەڵ كۆكار و ژوری‌ قانونی‌ و ژوری‌ ئابوری‌ و ژوری‌ لێكۆڵینەوەی‌ سیاسی‌ پرۆژە پێشكەش بكەن، بزانن گونجاوە لەگەڵ كارنامەی‌ گۆڕان یان نا، هەر پرۆژەیەكیش تەوقیتی‌ خۆی‌ هەیە. 6.  سایتی‌ رەسمی‌ بزوتنەوەكە و راگەیاندنی‌ خۆمان رائەسپێرم بەپێی‌ ئەهمیەتی‌ چالاكی‌‌و پرۆژەكانی‌ فراكسیۆنەكەتان بایەختان پێ بدرێ‌، بەڵام ئەوەشتان لەلا رۆشن بێ‌ كە ئێوە بۆ ئەوە چونەتە پەرلەمانەوە كە لەخەڵكەوە نزیك بن‌ نەك هەمیشە لە ئیعلاما دەركەون. ئێمەش وەك بزوتنەوەی‌ گۆڕان جگە لە ئێوە دو فراكسیۆنی‌ ترمان هەیە، لەپاڵ نزیكەی‌ دە ژور و نزیكەی‌ چل ئەنجومەن لە كوردستان‌و چل ئەنجومەنی‌ جالییەی‌ كوردی‌، كە هەمویان داوامان لێ ئەكەن چالاكیەكانیان تەغتەییە بكەین، بەڵام ئێمە هەر  فریای‌ چالاكییە گرنگەكان ئەكەوین، متمانەشمان بە كارمەندانی‌ راگەیاندنی‌ خۆمان هەیە بە دڵسوزییەوە بۆ بزوتنەوەی‌ گۆڕان‌و بەرژەندەی‌ خەڵك كار ئەكەن. لەكۆتاییا ... ئومێدەوارم لە بەر روناكی‌ ئەم نامەیە، لاپەڕەیەكی‌ نوێ‌ لە ژیانی‌ خۆتان‌و لە ژیانی‌ خەباتی‌ پەرلەمانی‌ هەڵ بەنەوە، سەربەرزانە بچنە ناو خەڵك‌و دەنگدەرەكانتان، خۆم و هاوڕێكانیشم پشتیوانتان ئەبین، ئومێدی‌ هەمو باشییەكتان بۆ ئەخوازم‌و هەر بژین. لەجیاتی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان هاوڕێتان نەوشیروان مستەفا 23/1/2012

راپۆرتی: درەو كۆتایهێنان بە ڕۆڵی  "قاسم سولەیمانی" لەسەر شانۆی سیاسی و ئەمنیی ناوچەكە بۆ ئەمركییەكان تەنها كۆتایهێنان نییە بەڕۆڵی جەنگاوەڕێكی گەڕیدە كە ساڵانێكی دورودرێژ ببوەمایەی سەرئێشەو كۆسپ و بەربەست لەبەردەم سیاسەتەكانی "واشنتۆن"، بەڵكو پەیامی پشت كوشتی "سولەیمانی" ئاماژە بەهاتنە كایەی قۆناغێكی نوێ‌ دەكات. ئەویش قۆناغی گەڕانەوەی ئەمریكایە بەهێزەوە بۆ عێراق و نینۆككردنی "ئێران"ە لەناوچەكە بەگشتی و عێراق بەتایبەتی، لەڕێی بەكارهێنانی هێز و لێدانی ڕاستەوخۆ لەتەواوی ئەو گروپ و هێزانەی "تاران" شەڕی بەوەكالەتیان پێدەكات.  "محمەد جەواد زەریف" وەزیری دەرەوەی ئێران دوای كوژرانی "سولەیمانی"و دوای موشەك بارانكردنی بنكە ئاسمانییەكانی ئەمریكاش لە عێراق، لە زیاد لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا باسی لە پێویستی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا كردووە لە عێراق. "عەلی خامنەئی" رابەڕی كۆماری ئیسلامی ئێرانیش لەمباریەوە دەڵێت: "تۆڵەی گەورەی قاسم سولەیمانی ئەوەیە ئەمریكا ناوچەكە چۆڵبكات". پێدەچێت "ئێران"ییەكان لەپەیوەندییە ژێر بەژێرەكانیاندا لەگەڵ "واشتنۆن" ئەم پەیامەیان بەڕوونی پێگەیشتبێت، هەر بۆیە داواكاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق داواكارییەكی سەرپێیی نییە، تەنها كاردانەوەی كوشتنی "قاسم سولەیمانی" نییە، بەڵكو سیمایەكی دیاری ململانێی ئەم قۆناغە تازەیەی نێوان "واشنتۆن و تاران"ە. پرۆژە ئێرانییەكە لەعێراق كرا بەیاسا دووڕۆژ دوای كوژرانی "قاسم سولەیمانی" فەرماندەی سوپای قودسی ئێران، پەرلەمانی عێراق كۆبونەوەیەكی نائاسایی گرێداو، بڕیاڕی كۆتایهێنانی بەبوونی هێزی بیانی لەسەرخاكی وڵاتەكەی پەسەندكرد. بڕیارەكە وێڕایی ئەوەی هەژموونی پێكهاتەی شیعەو هێزەكانی نزیك لە ئێرانی بەسەردا زاڵبوو، زیاد لەگروپێكی شیعە لەڕێی پەیامی ئاشكراو نهێنییەوە فشار و هەڕشەی جدییان لەسەر پەرلەمانی عێراق دروستكرد، "موقتەدا سەدر" ڕابەڕی ڕەوتی سەدر لەپەیامێكدا بۆ پەرلەمانی عێراق هەڕەشەی ئەوەی كرد "ئەگەر بڕیاری دەركردنی هێزە بیانییەكان نەدەن گەل قسەیەكی تری دەبێت". مەكتەبی سیاسی "كەتائیبی حزبوڵا"ش لەنامەیەكدا كە بۆ پەرلەمانتارانی كورد و سوننیەیان نارد هەڕەشەیەكی توندیان لێكردن. ئەمریكییەكان هەر لەسەرەتاوە دركیان بەم هەوڵە ئێرانییە كرد، ئەوانیش لەڕێی بەرپرسانی هەرێم و سەركردەكانی سوونەوە جموجۆڵەكانیان دەستپێكرد، سەرەنجام توانیان قەناعەت بە كورد و زۆرینە سوننەكان بكەن كە بەشداری ئەو كۆبونەوەیەی پەرلەمان نەكەن، تا ئەو وێنەیە زەق بكەنەوە كە ئەم داوایە لەباشترین حاڵەتدا، داوای یەكێك پێكهاتەكانی عێراقە نەك تەواوی گەلانی عێراق، لەمەشدا سەركەوتووبون. "عادل عەبدولمەهدی" سەۆك وەزیرانی عێراقی كاربەڕێكەر، كە یەكێكە لەوانەی پێداگری دەكات لەسەر جێبەجێكردنی بڕیاڕی پەرلەمانی عێراق بۆ كشانەوەی هێزە بیانییەكان، بڕیاری كۆبونەوەی نائاسایی پەرلەمانی عێراقیش لەسەر داوای ئەو ئەنجامدرا، ئەمڕۆ لە پەیوەندییەكی تەلەفونیدا لەگەڵ "مایك پۆمپیۆ" وەزیری دەرەوەی ئەمریكا داوای لەناوبراو كردووە وڵاتەكەی تیم ڕەوانەی عێراق بكات بۆ دانانی میكانیزمی كشانەوەی هێزەكانیان لە عێراق. "پۆمپیۆ" پێشتر لە لێدوانێكدا لەبارەی "عەبدولمەهدی"یەوە وتی: "ئەو تەنیا سەرۆك وەزیرانێكی دەستلەكاركێشاوەیەو فشارێكی زۆریشی لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە لەسەرە".   عەبدولمەهدی كە لەشەقامی عێراقی بەگشتی و ناوماڵی شیعە بەتایبەتی ڕوبەڕووی ڕەخنەیەكی زۆربۆتەوە بەوەی كەسێكی لاوازەو توانای پاراستنی سەروەری خاكی عێراقە نییە. دوای هێرشەكەی ئاسمانییەكەی ئەمریكا  بۆ سەر بنكەكانی "كەتائیبی حزبوڵا"ی عێراق لە"قائیم" وتی: پێشتر ئەمركییەكان ئاگاداریان كردومەتەوە، دوای موشەكبارانكردنی بنكە ئاسمانییەكانی ئەمریكاش لە عێراق، "مەحەد جەواد زەریف"وەزیری دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند:"عێراقییان لە هێرشەكە ئاگاداركردۆتەوە"، عەبدولمەهدی لای خۆیەوە تەئكیدی كرد كە ئێرانییەكان لە هێرشەكە ئاگاداریان كردۆتەوە، هەندێك لەوانەشی ڕەخنەی لێدەگرن، پرسیاری ئەوەی لێدەكەن  ئەو سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە، ڕۆڵ و قسەی چییە لەم پێشهات و هێرشانەی لەسەر خاكی عێراق ئەنجامدەدرێن؟.      گەڕانەوەی دووەمی ئەمریكا بۆ عێراق بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق لەمانگی كانونی یەكەمی ساڵی 2011، یەكێك بوو لەو بڕیارانەی بەردەوام لەلایەن كۆمارییەكانەوە وەك بڕیارێكی كارەساتاویی و هەڵەیەكی ستراتیجی لەلایەن "باراك ئۆباما" سەرۆكی ئەوكاتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە لێكدەدرایەوەو، بەوە تۆمەتباریان دەكرد كە عێراقی لەسەر سینیەكی ئاڵتون پێشكەش بە ئێران كردووە، لەمانگی تشرینی یەكەمی ساڵی پاریشدا (دۆناڵد ترەمپ) بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكای دا لە باكوری سوریا بڕیارەكەش ڕووبەڕووی ڕەخنەی توندی دیموكراتەكان بوەوە. بڕیارەكە وەك جۆرێك لەهەڵهاتن و جێهێشتنی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بۆ "ڕوسیا و ئێران و توركیا" لێكدرایەوە، جگە لەبەجێهێشتنی هاوپەیمانەكەیان"كورد" لەژێر ڕەحمی جبەخانەی سوپای توركیا. تا بەناچاری سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەشێك لە هێزەكانی ڕەوانەی باكوری سوریا كردەوە بە پاساوی پاراستنی بیرە نەوتەكان.  قایلبوون بە بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق ڕەنگە بۆ "ترەمپ" لەمكاتەدا جۆرێك بێت لە خۆكوژی، بەتایبەت كە كۆتایی ئەمساڵ هەڵبژاردنێكی چارەنوسازی لەپێشە، ڕەنگە ئەمجارە"ترەمپ" سودی لەهەڵەكەی خۆی و پێشخۆی وەرگرتبێت، بۆیە پێناچێت عێراق هەروا بە ئاسانی جێبهێڵێت. سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا لەكۆشكی سپی لەبارەی بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراقەوە وتی: "وڵاتەكەی بەنیاز نییە بۆ هەتاهەتایە لە عێراق بمێنێتەوە، ئەگەر لە عێراق بكشێینەوە مانای وایە ئێران شوێنپێیەكی گەورەتری دەبێت لە عێراق".    "ترەمپ":هەڕەشەی سەپاندنی سزای ئابوریشی كرد بەسەر عێراقدا، ئەگەر بەرپرسانی ئەو وڵاتە بیانەوێت سوپای ئەمریكا بەشێوەیەكی نادۆستانە دەربكەن. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش لەتازەترین پەیامیدا لەوڕوەوە دەڵێت:" ئامادەنین پرسی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە تاتوێبكەین، هەر وەفدێكیش بنێرین بۆ عێراق تەنها لەچوارچێوەی بەهێزكردنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەكاندایە".  ئەمریكا بەنیازی چییە؟ بەگوێرەی هەندێك زانیاری ورد بەرپرسانی "ئەمریكاو ڕوسیا" لەسەر پێشهاتە نوێكانی ناوچەكە جۆرێك لەنزیكبونەوەو ڕێككەوتن هەیە لەنێوانیاندا، ڕۆلێكی زیاتر بدرێت بە ڕوسیا لە دۆسییەی سوریادا لەسەر حسابی ئێران، لەبەرامبەر بێدەنگبوونی ڕوسیا لەدۆسیەی عێراق و ئەو هەنگاوانەی واشنتۆن لە ئایندەدا لە عێراق دەیگرێتەبەر. بەشێك لەهەنگاوەكانی تری  "واشنتۆن" ڕێگا خۆشكردنە بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ لە عێراق و دورخستنەوەی بەپەلەی "عادل عەبدولمەهدی" كە پێیوایە لەم پێشهاتانەی دوایدا بەتەواوی پاڵیداوە بە ئێرانەوە. ئەمریكا لەگەڵ ئەوەی بەو دۆخەی لە بۆردومانكردنی بارەگاكانی "كەتائیبی حزبوڵا" لەكۆتا ڕۆژەكانی ساڵی پارەوە تا كوشتنی (قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس) لەسێیەم ڕۆژی ساڵی نوێدا لە عێراق دروستیكرد، گورزێكی گەورەی لە خۆپیشاندانەكانی عێراق دا ، بەڵام لەخواست و داواكارییدا هاوتەریبە لەگەڵیان و خوازیاری دەستنیشانكردنی سەرۆك وەزیرانێكە بۆ قۆناغی ڕاگوزەر كە نەچێتە ژێر باری فشارەكانی "ئێران"ەوە. هەڵوەشاندنەوەی یان سنورداركردنی ڕۆڵی حەشدی و توانەوەیان لەناو سوپای عێراقدا یەكێكی ترە لە ئامانجە سەرەكییەكانی ئەمریكا لە قۆناغی ئایندەو، بەنیازە لەڕێی حكومەتی داهاتووەوە جێبەجێبكات، ئەگەر بۆشی نەچێتەسەر دورنییە لەڕێی وەشاندنی گورزی ئاسمانیەوە بەتەواوی جموجۆڵەكانیان پەكبخات.  پێناچێت بژاردەكاری بەردەم "تاران" لەم قۆناغە نوێیەدا زۆربن، بەوپێیەی ئەمریكا بەتەواوەتی دەستی ناوەتە ناو بینەقاقای ئابوری ئێران، بەپێیی تازەترین زانیارییەكانیش وەزارەتی گەنجینەو دەرەوەی ئەمریكا (17) كارگەی ئاسن و پۆڵا و (8)كەسایەتی تری خستە چوارچێوەی سزاكانیەوە. "تاران" لەگەڵ "واشنتۆن" ڕێككەوتنێكی نوێ ئیمزادەكات لەبارەی بەرنامە ئەتۆمییەكەی و دەستبەردابون لە هێز و لایەن و گروپەكان چەكدارەكان لە (عێراق و سوریا و یەمەن و لوبنان) لەبەرامبەر  هەڵگرتنی سزاكان لەسەری، یان خۆی بۆ گەڕێكی تر لەڕووبەڕووبونەوەی "ئەمریكا" ئامادە دەكات كە ڕەنگە ئەمجارە پێكدادانان لەدەرەوەی سنورەكانی نەمێنێتەوە، ئەوەش ئەگەرێكی دوورە، بەوپێودانگەی دەسەڵاتدارانی "ئێران" لەم قۆناغە هەستیارەدا كە گەلەكەیان ماندووی دەستی سزاكانە، ڕووبەڕووی شەڕێكی ماڵوێنكەری ناكەنەوە، كە ئەنجامەكەی پێش ڕوودانی ڕوونە.  

(درەو): لە ساتەكانی سەرەتای كردنە ئامانجی "قاسم سولەیمانی" فەرماندەی فەیلەقی قودس و عەرابی ژمارە یەكی سیاسەتی دەرەوەی ئێران لەناوچە گەرمەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، جیهان پێشبینی ئاگرێكی گەورەو شەڕی چوارەمی كەنداوی دەكرد، زۆرێك لەمە دوورتریش دەڕۆیشتن و باسیان لە ئەگەری هەڵگیرسانی سێیەمین جەنگی جیهان دەكرد. بەڵام دوای چەند كاتژمێرێك لە ڕووداوەكە، ڕوونبۆوە "واشنتۆن" بەم گورزە ویستی تەنها پەیامێك بدات بە دەسەڵاتدارانی "تاران" كە پێویستە لێرەدا بوەستن و، چیتر بێدەنگ نابن لەنادیدەگرتنی ڕۆڵ و پێگەی ئەمریكا لە ناوچەكە بەگشتی و عێراق بەتایبەتی. بەرپرسانی ئەمریكا و بەدیاریكراوی "دۆناڵد ترەمپ" لەچەندین بۆنەی جیاوازدا ئەو دەستەواژەیەیان دووبارەكردۆتەوە:" هەوڵی گۆڕینی ڕژێمی ئێران نادەین، بەڵام ڕەفتارە دوژمنكارەكانی پێویستە بوەستێت". وەڵامەكەی "ئێران"یش وەك ئەوە نەبوو پێشینی دەكرا چەخماخەی دەستپێكی جەنگێكی وێرانكەربێت لەناوچەكە. "تاران"یش تەنها پەیامێكی هەبوو بەوەی لەئاستی لەدەستدانی سەركردەیەك بەسەنگی  "سولەیمانی" بێدەنگ نابێت، ئەگەر بۆ پاراستنی شكۆی وڵات و بەكاربردنی ناوخۆیش بێت دەبێت وەڵامێكی هەبێت.  دوای هێرشە مووشەكییەكەی "ئێران" بۆ سەر هەردوو بنكەی ئاسمانی (عەین ئەسەد و هەریر) كەناڵی (cnn)  لەزاری بەرپرسانی ئەمریكاوە ئاشكرایكرد: "ئێران نەویست هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بكاتە ئامانج، تەنها پەیامێكی نارد". ڕۆژنامەی (us today)یش بڵاویكردەوە: "تاران بەغدادی لە هێرشەكە ئاگاداركردۆتەوە، بەغدادیش ئەمریكییەكانی لەهێرشە ئاگاردار كردۆتەوە". هەوڵی هێوركردنەوە دەدەن دوای كوژرانی "قاسم سولەیمانی" لێشاوێك هەڕەشە لەلایەن بەرپرسانی تاران و واشنتۆنەوە دەستیپێكرد، ژێر بەژێریش هەوڵی هێوركردنەوە لەئارادابوو، هەر ئەو ڕۆژەی "سولەیمانی" كوژرا، وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند: "پەیامێكیان لە ئیدارەی ئەمریكاوە پێگەیشتووەو هەمان ڕۆژ لەڕێی باڵیۆزی سویسرا لە تاران وەڵامێكی گونجاویان داوەتەوە". بێئەوەی  وردەكارییەكی هیچكام لەو نامانە ئاشكرابكات.  "مایك پۆمپیۆ" وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە پەیوەندییەكی تەلەفونیدا لەگەڵ هاوتا بەریتانییەكەی وتی: "كوشتنی سولەیمانی ڕێوشوێنێكی خۆپارێزی بووە". لە پەیوەندییەكیشی لەگەڵ وەزیری دەرەوەی (چین) ڕایگەیاند: "ئەمریكا خواستی ئەوەیە دوای كوشتنی سولەیمانی ئاڵۆزییەكان هێورببنەوە". "پۆمپیۆ" لەوەڵامی بەرپرسانی فەرەنسادا كە ڕایانگەیاندبوو : كوشتنی "سولەیمانی" جیهانی بەرەو مەترسی زیارتر بردووە، وتی : "فەرەنسییەكان لەوەدا هەڵەن.. ئەمڕۆ جیهان لەهەموو كات زیاتر سەقامگیر بووە".  دوای چەند كاتژمێرێكیش لەكوژانی "سولەیمانی" سەرۆكی ئەمریكا لە توتێكدا وتی: "ئێران هەرگیز لەشەڕدا نەیبردۆتەوە، بەڵام هەرگیز دانوستانی نەدۆڕاندووە". هەڕەشەی بەردەوامیی بەرپرسانی "ئێران" بەوەڵامێكی توندو هەژێنەرو كردنە ئامانجی دامەزراوە سەربازییەكانی "ئەمریكا" لەناوچەكە دۆخەكەی تەمومژاوی كردبوو، بەتایبەتی كە لەچەند ڕۆژی ڕابردودا زیاد لەبەرپرسێكی باڵای "ئەمریكا" ئاماژەیان بەوەكرد "ئێران" جدییە لە هەڕەشەكانی و بەرژوەندییەكانی "ئەمریكا" دەكاتە ئامانج. بەڵام دوای هێرشەكە، دۆخەكە بەجۆرێكی تر گۆڕا، وەك ئەوەی ڕێككەوتنی پێشوەختی لەسەركرابێت، "محەمەمەد جەواد زەریف" وەزیری دەرەوەی ئێران لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا دوای هێرشە مووشەكییەكە ڕایگەیاند: "وەڵامی تاران بۆ كوشتنی جەنەڕاڵ  قاسم سولەیمانی كۆتایهات".  ئەمریكا وەڵامەكەی ئێرانی قبوڵكرد "دۆناڵد ترەمپ" سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەدواین كۆنگرەی ڕۆژنامەوانیدا كە لەبارەی هێرشە مووشەكییەكی ئێرانەوە ڕێكیخست، ڕزامەندی زۆری پێوەدیاربوو لەدۆخەكە، "ترەمپ" ڕایگەیاند: "هیچ ئەمریكییەك بەهۆی هێرشەكەوە نەكوژراوەو سەربازەكانمان سەلامەتن، ڕەنگە ئێران ترسی هەبێت لە ئاڵۆزبونی دۆخەكە، ئەوەش شتێكی باشە بۆ هەموولایەنەكان، دەمانەوێت ئێران خاوەندی ئایندەیەك بێت كە شایەنێتی، ئەمریكا ئامادەیە بۆ لە ئامێزگرتنی ئاشتی لەگەڵ هەموو ئەوانەی ئاشتیان دەوێت". "موقتەدا سەدر" ڕابەری ڕەوتی سەدر لەدواین بەیاننامەیدا ئاماژە بەوەكرد:"قەیرانی ئێستای تاران و واشنتۆن كۆتایهات، بەتایبەت دوای وتارەكەی ترەمپ و وتاری كۆماری ئیسلامی ئێران".  پێشتریش كەناڵی "فۆكس نیوز"ی ئەمریكا، دوای هێرشە موشەكییەكەی ئێران بۆ سەر هەردوو بنكە ئاسمانییەكەی ئەمریكا لە عێراق لەزاری بەرپرسێكی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا (پنتاگۆن) بڵاویكردەوە: "واشنتۆن و تاران هەوڵی هێوركردنەوە دەدەن، ئێران بەمەبەست ئەمریكییەكانی نەكردووەتە ئامانج لە عێراق".  ڕەنگە ئەو نەكردنە ئامانجە ئەو خاڵە گرنگەبێت بەنیسبەت "دۆناڵد ترەمپ" سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ ڕێككەوتن لەگەڵ ئێرانییەكان، بەتایبەت لەم كاتە هەستیارەدا كە لەبەردەم هەڵبژاردنێكی چارەنوسسازدایەو كوشتنی هەر سەربازێكی سوپای ئەمریكا لەعێراق بۆ ئەو كارەساتێكی گەورەیەو، ڕەنگە ببێتە هۆی خستنی لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و، مادەیەكی بانگەشەی بەهێزیش بۆ نەیارەكانی، بەڵام "ترەمپ" بۆ ئەوەی ئەو دەرفەتەیان نەداتێ‌ ئامادەبوو بەسنگێكی فراوانەوە موشەكەكانی ئێران قبوڵبكات. ڕەنگە وردەكاری ڕێككەوتنی نێوان (واشنتۆن و تاران) ئەم خاڵەبێت"ئێران وەڵامێكی سنورداری ئەمریكا بداتەوە بەجۆرێك هیچ سەربازێكی ئەمریكا نەكاتە قوربانیی، لە بەرامبەردا ئەمریكاش وەڵامەكە قبوڵبكات، بەوەش ئێران لە لۆمە و ئیحراجیی لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوەش ڕزگاری دەبێت و، ناوچەكەش لە جەنگێكی ماڵوێرانەكەر دەپارێزرێت. ئەگەریش هەیە ئاسۆیەكی نوێ بۆ ڕێككەوتن بخولقێنێت و سنورێك بۆ ئەو ململانێ توندە دابنێت كە بەهۆی  زیاد لە دۆسیەیەكی گەرمەوە، ساڵانێكی دورودرێژە بەریەككەوتن و تەقینەوەی لەناوچەكە كردووەتە یەكێك لەئەگەرە بەهێزەكان".  قەیرانێكی بەسوود  "دۆناڵد ترەمپ" سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەیەكەم ساتی ئەنجامدانی پرۆسەی كوشتنی "سولەیمانی"یەوە پاساوی ئەوەی هێناوەتەوە كە ناوبراو ئامادەكاری كردووە بۆ هێرشێكی گەورەو مەترسیدار بۆ سەر بەرژوەندییەكانی ئەمریكا بەڵام تائێستا هیچ بەڵگەیەك لەوبارەیەوە نەخراوەتەڕوو، تانەی ئەوەشی لەسەرۆكەكانی پێش خۆیداوە كە نەیانتوانیوە بڕیاری لە ناوبردنی "قاسم سولەیمانی" جێبەجێبكەن. ئەو كە ئێستا لەدۆخێكی ناوخۆیی خراپدایە، دۆسیەی كوشتنی "قاسم سولەیمانی" دەكاتە یەكێك دەستكەوتە گرنگەكانی هەڵمەتی هەڵبژاردن  لە هەڵبژاردنە سەرۆكایەتیەكەی وڵاتەكەی لە پاڵ كوشتنی (ئەبوبەكر بەغدادی) سەرۆكی ڕێكخراوی داعش. "ترەمپ" بەمە دەیەوێت ئەو وێنەیە بگەیەنێتە ئەمریكییەكان كە پیاوێكی ئازاو بەدەستەو، هەركەسێك بێتەمایەی هەڕەشە بۆ ئەمریكاو بەرژوەندییەكانی سڵناكات لەوەی  لە ناویببات. ئەگەر بۆ شەخسی "ترەمپ" دۆسیەی كوشتنی "سولەیمانی" هەمووی قازانجبێت، ئەوا بۆ ئێرانییەكانیش ئەو دۆسییە یەكپارچە كارەسات و كەوتن و نەهامەتی نییە، دەسەڵاتدارانی ئێران لەماوەی چەند مانگی ڕابردودا ڕووبەڕووی خۆپیشاندانێكی جەماوەری گەورە بوونەوەو بە زەبری هێز سەركوتیان كرد، بەهۆی گەمارۆی ئەمریكاوە دۆخی ئابوری  ئێران لەوپەڕی خراپیدایە، كوژرانی "قاسم سولەیمانی" بڕێك ئۆكسجینی زۆری كردەوە بە گەرووی دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامیدا، بەجۆرێك لە جۆرەكان سەدان هەزار ئەگەر ملیۆنان نەبێت لەهاوڵاتیانی ئێرانی لەدەوری دەسەڵاتدارانی ئێران كۆكردەوە. ڕێوڕەسمی بە خاكسپاردنی "سولەیمانی" لەو ڕێوڕەسمە قەرەباڵغتربوو كە بۆ "ئیمام خومەینی" دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی 1989دا ئەنجامدرا، دەیان كەس لە پاڵەپەستۆی بەڕێكردنی تەرمی "سولەیمانی"دا گیانیان لەدەستدا.  بۆ دەسەڵاتدارانی ئێران ئەم پشتیوانی و پرسە میللەیە لەم كاتەدا پێشهاتێكی گرنگبوو لەسەرجەم ڕووەكانەوە، پێگەی دەسەڵاتدارانی "تاران"ی چی لەسەر ئاستی ناوخۆ و چی لەسەر ئاستی دەرەوەش بردە قۆناغێكی تر.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف دواجار فشاری پەرلەمانتارە گەنجەكانی پەرلەمانی كوردستان سەركەوت، ئەوانەشی كە تەمەنی یاسایی‌و ساڵی خزمەتیان نییە، مانگانە بڕی (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دینار موچەی خانەنشینییان پێدەدرێت، كەسوكاری شەهیدان‌و زیندانیانی سیاسی لە پرۆژەیاسای چاكسازیدا گورزی بەهێزیان بەردەكەوێت، چارەنوسی پاشەكەوتی موچەش رادەستی بەغداد كرا، (درەو) زانیاری ورد لەبارەی پرۆژەیاسای چاكسازی بڵاودەكاتەوە كە رۆژی یەكشەممەی داهاتوو پەرلەمان خوێندنەوەی دووەمی بۆ دەكات‌و لەهەفتەی داهاتوودا پەسەندی دەكات‌و دەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە.  كۆتایی گەمەكە دوێنێ لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دواین كۆبونەوەی خۆی لەگەڵ حكومەت كرد سەبارەت بە پرۆژەیاسای (چاكسازی لە خانەنشینی‌و موچەو دەرماڵەو بەخشین‌و ئیمتیازاتەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان/ عێراق)، پرۆژەیەك كە لەهەناوی قەیرانی دارایی حكومەتدا لەدایكبووە‌و لەكابینەكەی نێچیرڤان بارزانییەوە بە میرات بۆ كابینەی مەسرور بارزانی بەجێماوە. لیژنەی دارایی، دوای دوو كۆبونەوەی جیاواز لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و قوباد تاڵەبانی جێگری‌و دواتریش كۆبونەوەیەكی تر لەناو پەرلەمان لەگەڵ تیمێكی حكومەت، راپۆرتی خۆی لەبارەی پرۆژەیاساكەوە تەواوكرد، ئەمڕۆ لیژنەی یاسایی پەرلەمان دوای چەند كۆبونەوەیەك لەگەڵ لیژنە جیاوازەكان دواین ئیمزای خۆی دەخاتەسەر پرۆژەكە‌و رەوانەی سەرۆكایەتی پەرلەمان دەكات‌و رۆژی یەكشەممەی داهاتوو خوێندنەوەی دووەم بۆ پرۆژەكە دەكرێت‌و هەر لە هەفتەی داهاتوودا پەسەند دەكرێت‌و كۆتایی بە گەمەی پرۆژەی چاكسازی دێت، كە دوو خولە حكومەت‌و پەرلەمان‌و لایەنە سیاسییەكان‌و خەڵكی سەرقاڵكردووە. خانەنشینی پلەباڵاكان ئێستا هەر پلەباڵایەك بەدیاریكراوی (وەزیرو پەرلەمانتاران)ی خانەنشینكراو، بەبێ لەبەرچاوگرتنی جیاوازی (تەمەن، ساڵی خزمەت) بەرێژەی 80%ی كۆی موچەكانیان خانەنشینكراون، كۆی موچەی وەزیرو پەرلەمانتار (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، واتە موچەی خانەنشینی هەر پەرلەمانتارو وەزیرێك لە یەك مانگدا (6 ملیۆن‌و 560 هەزار) دینارە. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە ئێستا لەبەردەستدایە‌و لیژنەی دارایی پەرلەمان راپۆرتی كۆتایی خۆی لەسەر نوسیوە، بڕگەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان وەكو ئەوە جێگیرنەكراوە كە لە یاسای خانەنشینی عێراقدا هەیە، بەپێی یاسای خانەنشینی عێراق هەركەسێك تەمەنی نەگەیشتبێتە تەمەنی خانەنشینی‌و ماوەی 15 ساڵ خزمەتی نەبێت، موچەی خانەنشینی نایگرێتەوە، بەڵام بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو) لەو پرۆژە پەسەندكراوەكەی لیژنەی دارایی پەرلەماندا، پرسی خانەنشینی پلەباڵاكان بەمشێوەیە جێگیركراوە: •    پلەباڵاكان ئەوانەی ساڵی خزمەت‌و تەمەنیان هەیە، بەرێژەی 25% بۆ 70%ی موچەی ئێستایان خانەنشین دەكرێن، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت (2.5%)ی كۆی موچە دیاریكراوە، ساڵی خزمەت بە (15 ساڵ) دیاریكراوە، تەمەنیش بە (45 ساڵ)، بۆ نمونە: هەر وەزیر یان پەرلەمانتارێك كە هەموو پێوەرەكانی خانەنشینبوونی تێدابێت، مانگانە بە بڕی (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێت كە دەكاتە رێژەی 70%ی كۆی موچەی ئێستای. •    ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجەكانی خانەنشینبوونیان تێدا نییە وەكو تەمەن‌و ساڵی خزمەت، ئەوانیش بەرێژەی 40%ی كۆی ئەو موچەیە خانەنشین دەكرێن كە ئێستا وەریدەگرن، واتە هەر یەكێك لەوانە مانگانە لە كۆی موچەكەیان كە ئێستا (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دیناریان وەكو موچەی خانەنشینی پێدەدرێت تا ئەوكاتەی تەمەنیان دەگاتە (45 ساڵ)‌و ساڵی خزمەتیشیان دەبێت بە (15) ساڵ، ئەوكاتە مەرجەكانی بڕگەی تایبەت بەوانەیان لەسەر جێبەجێدەكرێت كە مەرجە یاساییەكانی خانەنشینبوونیان تێدایە، لایەنی باشی ئەم بڕگەیە ئەوەیە، ئەوانەی مەرجی خانەنشینبونییان تێدا نییە، دەبێت لە فەرمانگەیەكی حكومەتدا كاربكەن بۆ ئەوەی ساڵی خزمەت و تەمەنی خانەنشینی تەواو بكەن، بەپێچەوانەوە موچەی خانەنشینییەكەیان كە بۆیان بڕدراوەتەوە زیادناكرێت، خاڵی نەرێنی بڕگەكەش ئەوەیە، ئەوانەی كە مەرجی یاساییان تێدا نییە، تەنانەت ئەگەر لە هیچ فەرمانگەیەكیش كارنەكەن تاوەكو كۆتایی ژیانیان ئەو بڕە پارەیە وەكو موچەی خانەنشینی وەردەگرن‌و سنوری بۆ دانەنراوە.  فشاری گەنجەكان سەركەوت ! بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، پەرلەمانتارە گەنجەكانی پەرلەمان (بە پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشووتریشەوە) ئەوانەی مەرجی یاسایی خانەنشینبوونیان تێدا نییە، فشارێكی توندیان لەسەر فراكسیۆن‌و لیژنەكانی ناو پەرلەمان كردووە، موچەیەكی خانەنشینیان بۆ زامن بكرێت. كاركردنی پەرلەمانتارە گەنجەكان لە چەند رۆژی رابردوودا بەبێ جیاوازی حزبایەتی، گەیشتە ئاستی كۆبونەوەی پشتی پەردە لە كافتریاكاندا، چەندین گروپ چاتی تایبەت دروستكرا بەمەبەستی گفتوگۆكردن‌و هەوڵدان بۆ دروستكردنی فشار لەپێناو زامنكردنی موچەی خانەنشینی. (درەو) زانیویەتی، تەنیا لەم خولەدا (78) پەرلەمانتار تەمەنی یاسایی خانەنشینبوون نایانگرێتەوە‌و گەنجن، ئەوانە هەڕەشەیان كردووە لەناو پەرلەمان دەنگ بۆ پرۆژەیاسای چاكسازی نەدەن، ئەگەر موچەی خانەنشینییان بۆ جێگیرنەكرێت، دواجار فشاری گەنجەكان سەركەوت‌و پرۆژەكە بەشێوەی (پارچە) موچەیەكی (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دیناری بۆ ئەوانە جێگیركرد كە تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان نییە.   پاشەكەوتی موچە لە پرۆژەكەدا ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران رایگەیاند، لە پرۆژەیاسای چاكسازیدا ئەوە جێگیركراوە كە موچەخۆرو سودمەندانی بودجەی گشتی، هەژمارێكی بانكیان بۆ دروستبكرێت‌و لەو هەژمارەدا هەموو مافە داراییەكانیان بەوانەشەوە كە خەرج نەكراون، دەپارێزرێت. ئەو پارانەی موچەخۆران كە خەرجنەكراون، كابینەی پێشووی حكومەت ناوی لێناوە "پاشەكەوتی موچە"، ئەم بڕە پارەیەی موچەخۆران كە لای حكومەتە، بەپێی قسەی سەرچاوەكان، بەكۆی گشتی زیاتر لە (14 ترلیۆن) دینارە، ئەمە كۆی گشتی ئەو پارانەیە كە حكومەت بەهۆی قەیرانی داراییەوە بە فەرمانبەرو موچەخۆرانی نەداوە، یاخود پێی داون‌و بەناوی پاشەكەوتەوە بڕێك لە پارەكەی بڕیون. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی نێوان لیژنەی دارایی‌و سەرۆكی حكومەتدا، لیژنەی دارایی پەرلەمان پێشنیازیان كردووە بابەتی پێدانەوەی موچە پاشەكەوتكراوەكان بە موچەخۆران لە پرۆژەیاسای چاكسازیدا بچەسپێندرێت، بەڵام مەسرور بارزانی وتویەتی:" ناتوانین ئەوە بچەسپێنین، چونكە ئەمە لەگەڵ بەغداد كێشەمان بۆ دروستدەكات، ئێمە ئەمانەوێت لە رێككەوتنەكەماندا لەگەڵ حكومەتی عێراق، ئەو موچە پاشەكەوتكراوانە بكەین بە قەرز لەسەر حكومەتی بەغداد". (درەو) زانیویەتی، مەسرور بارزانی‌و تیمەكەی لە حكومەت بەمەرجێك قایل بوون بەوەی بابەتی موچە پاشەكەوتكراوەكان لە پرۆژەیاساكەدا جێگیر بكرێت، كە بەهیچ جۆرێك دەستەواژەی "پاشەكەوت" نەنوسرێت، بۆئەوەی پێدانەوەی ئەو پارانە لەسەر حكومەت نەبێت بە ماڵ، لەبری ئەوە بنوسرێت ئەژمارێكی بانكی دەكرێتەوە بۆ موچەی موچەخۆران‌و ئەو شایستە داراییانەی موچەخۆران كە لای حكومەت‌و پێیان نەدراوە. پرۆسەی دروستكردنی هەژماری تایبەت بە موچەی فەرمانبەران پرۆسەیەكی قورس‌و درێژخایەنە، چونكە مەرجی دروستكردنی هەژمارەكە ئەوەیە، سەرەتا پێدانی موچە بكرێت بەشێوازی ئەلیكترۆنی‌و پاشان وەزارەتی دارایی رێنمایی دەردەكات لەبارەی موچە پاشەكەوتكراوەكانەوە‌و بەپێی رێنماییەكان ئەو پارەیەی كە بەناوی پاشەكەوتەوە لەسەر هەژمارە بانكییەكە دادەنرێت: •    ئەم پارەیە بۆ پێدانەوەی هیچ قەرزێكی حكومی نییە لەنمونەی قەرزی ئاو و كارەبا‌و هاوسەرگیری‌و پێشینەی خانوبەرە. •   حكومەتی هەرێم پەیوەست نییە بە پێدانەوەی ئەو قەرزانەوە، هەركاتێك حكومەتی عێراق ئەو قەرزانەی گەڕاندەوە، حكومەتی هەرێم پارەكە بۆ موچەخۆران دەگەڕێنێتەوە (واتە چارەنوسی موچە پاشەكەوتكراوەكان رادەستی حكومەتی عێراق كراوە). كەمترین موچەی خانەنشینیی  یەكێك لە بڕگەكانی پرۆژەیاسای چاكسازی پرسی كەمترین ئاستی موچەی خانەنشینی بوو لە هەرێمی كوردستان، كە ئێستا بڕەكەی (220 هەزار) دینارە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی لیژنەی دارایی‌و سەرۆكی حكومەتدا، پەرلەمانتاران داوایانكردووە ئەو بڕە پارەیە بۆ (300 هەزار) دینار بەرزبكرێتەوە، بەڵام سەرۆكی حكومەت نەچووەتە ژێر باری ئەو زیادكردنەوە‌و وتویەتی:" ئەگەر كەمترین ئاستی موچە بۆ 300 هەزار دینار زیاد بكرێت، حكومەت مانگانە پێویستی بە 14 بۆ 16 ملیار دینار دەبێت بۆ دابینكردنی ئەو زیادكردنە". (درەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەكەدا لەبارەی ئەم بابەتەوە، مەسرور بارزانی ڕووی لە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی كردووە‌و پێی وتووە:" ئایا حكومەت دەتوانێت كەمترین موچەی خانەنشینی بۆ 300 هەزار دینار بەرزبكاتەوە ؟"، لەوەڵامدا ئاوات شێخ جەناب وتویەتی:" وەزارەتی دارایی بەتەنیا لە دابینكردنی پارەی موچەدا، مانگانە 186 ملیار دینار كورتهێنانی هەیە، بۆیە ناتوانێت ئەو پارەیە زیادبكات". دواجار مەسرور بارزانی چارەنوسی بڕیاردانی لەسەر ئەم بابەتە دایە دەست ئاوات شێخ جەناب، دواتر تیمی حكومەت لەگەڵ لیژنەی دارایی لەناو پەرلەمان كۆبونەوە، لەو كۆبونەوەیەشدا كە ئاوات شێخ جەناب بەشداربوو، هەر بڕیار نەدرا لەبارەی ئەوەی كەمترین ئاستی موچە بۆ (300 هەزار) دینار بەرزبكربێتەوە، ئەوەی بڕیاری لێدراوە تەنیا ئەوەیە، لەو بڕەپارەیەی كە بەهۆی یاسا چاكسازییەكەوە بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە، ئەولەویەت بە زیادكردنی كەمترین ئاستی موچەی خانەنشینی بدرێت بەر لە هەر بابەتێكی تر.      موچەی كێ دەبڕدرێت ؟ بەپێی ئەو رەشنوسەی كە لیژنەی دارایی پەرلەمان پەسەندیكردووە، موچەی خانەنشینی ئەم بوارانەی خوارەوە بەمشێوەیەیان لێدێت: •    ئەوانەی بەبێ ئەوەی پلەیان هەبوبێت‌و كاریان لە پۆستەكاندا كردبێت، بە پلەی (وەزیرو بریكاری وەزیر تاوەكو بەڕێوەبەری گشتی) خانەنشینكراون، موچەی خانەنشینییەكەیان هەڵدەوەشێتەوە‌و بەپێی پلەی سەربازیی شایستەی داراییان بۆ دابین دەكرێت (ئەوانەی لەم بوارەدا موچەیان هەیە، زۆربەیان بەرپرس‌و پێشمەرگە دێرینەكانی شاخن، بەوانەشەوە كە لەژیاندا نەماون). •    مینحەی تایبەت بە زیندانیانی سیاسی دەبڕدرێت، كە وادە یاساییەكەی لە رۆژی 1/7/2020 كۆتایی دێت‌و بۆ ماوەی (15) ساڵ بووە، (5 هەزارو 175) كەس لە زیندانیانی سیاسی لەماوەی رابردوودا ئەم مینحەیەیان وەرگرتووە، بەپێی پرۆژەیاساكە لە رۆژی 1/7ی ئەمساڵەوە چیتر ئەو پارەیان پێنادرێت‌و پارەكە دەگەڕێتەوە بۆ حكومەت كە مانگانە بڕەكەی بەكۆی گشتی (2 ملیار) دینارە.  •    موچەی زیاتر لە (62) هەزار كەس دەبڕدرێت كە دووموچە وەردەگرن. •    پرۆژەیاساكە هەموو ئەو یاساو بڕیارانە هەڵدەوەشێنێتەوە كە تایبەت بە موچەی كەسوكاری (شەهیدان‌و ئەنفالكراوان) لەماوەی رابردوودا دەرچوون، واتە هەموو ئەوانەی كە وارسی پلە (یەك)ی شەهیدان‌و ئەنفالكراوان نین‌و ئێستا موچەی شەهیدان وەردەگرن، موچەكەیان دەبڕدرێت‌و ئەوانەشی كە وارسی ژمارە (یەك)ی شەهیدانن، لەكاتی مردنیاندا، موچەكەیان ناگوازرێتەوە بۆسەر وارسی تر جگە لە وارسی پلە (یەك)، ئەم بڕیارە بەپێی زانیارییەكانی (درەو) موچەی نزیكەی (50%)ی ئەوانە دەبڕێت كە ئێستا موچەی كەسوكاری شەهیدان وەردەگرن‌و وارسی پلە (یەك) نین. خانەنشینی سەربازی هەر لە سەرەتاوە یەكێك لە كێشەی سەرەكییەكانی ناو پرۆژەیاساكە، پرسی خانەنشینی سەربازیی بوو، لە هەرێمی كوردستان (244 هەزارو 656) خانەنشین هەیە، لەم ژمارەیە (133 هەزارو 435)ی خانەنشینی بواری سەربازییە، واتە رێژەی (54%)ی كۆی موچەی خانەنشینی لە هەرێمی كوردستان بۆ خانەنشینانی سەربازی دەڕوات.   خانەنشینیی سەربازی بەجۆرێك كاریگەری لەسەر بودجە هەیە، كە بەپێی لێدوانێكی پێشتری پەرلەمانتار سۆران عومەر، موچەی خانەنشینی سەربازی بۆ یەك مانگ (100 ملیار) دینارە. بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لە پرسی چاكسازیكردن لە لیستی خانەنشینی سەربازیدا، یەكێتی نیشتمانی كورستان زەرەرمەند دەبێت، چونكە پارتی پێش هەڵوەشاندنەوەی فەرمانگەی رێكخراوەكان كە تایبەت بوو بە بڕینەوەی موچە بۆ كادیرانی حیزب، زۆربەی كادیرو لایەنگرانی خۆی بەشێوەی یاسایی گواستوەتەوە بۆسەر خانەنشینی وەزارەتەكانی تر، بەڵام یەكێتی ئەم كارەی نەكردووە‌و لەحاڵی پەسەندكردنی یاساكەدا روبەڕووی شەپۆلی ناڕەزایەتی لایەنگرانی دەبێتەوە، سەرباری ئەمە خانەنشینەكانی پارتی زۆربەیان دۆسیەی یاسایی‌و خزمەتیان بۆكراوە، بەڵام خانەنشینەكانی یەكێتی زۆربەیان ئەم دۆسیە یاساییەیان نییە. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە بڕیارە پەرلەمان پەسەندی بكات، هەموو هێزە سەربازییەكان (رێكخراو و رێكنەخراو)، واتە بە یەكەكانی (70)‌و (80)ی سەربە پارتی‌و یەكێتیشەوە، یەكەیەكی ژمێریاری یەكگرتوویان بۆ دروستدەكرێت. كێ خاوەنی پرۆژەكەیە؟ رۆژی 14ی تشرینی دووەمی 2017 لە گەرمەی قەیرانی دارایی هەرێم‌و كاركردن بۆ ئامادەكردنی رەشنوسی یاسای بودجەی عێراق، وەفدێكی حكومەتی هەرێم سەردانی پەرلەمانی كوردستانی كرد. وەفدەكەی حكومەت پێكهاتبوو لە (ئامانج رەحیم) سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران‌و (رابەر سدیق) وەزیری دارایی بەوەكالەت، ئەم دوو كەسە لەگەڵ دەستەی سەرۆكایەتی ئەوكاتی پەرلەمان‌و لیژنەی دارایی پەرلەمان كۆبونەوە. ئامانجی سەردانی وەفدەكەی حكومەت بۆ پەرلەمان، گفتوگۆكردن بوو سەبارەت بە پرسی چۆنیەتی چارەسەركردنی قەیرانی دارایی هەرێم‌و چۆنیەتی گفتوگۆكردن لەگەڵ بەغداد سەبارەت بە گێڕانەوەی پشكی هەرێم لە بودجەی ساڵی 2018ی حكومەتی عێراقدا. سۆران عومەر یەكێك لەوانە بوو كە بەشداری كۆبونەوەكەی نێوان وەفدی حكومەت‌و پەرلەمانی كرد، ئەو كە بۆ ئەم خولەش لە پەرلەمان ماوەتەوە، لە خولی پێشوودا ئەندامی لیژنەی دارایی بوو. "كاتێك وەفدی حكومەتی هەرێم باسیان لە قەیرانی دارایی كرد، من پێم راگەیاندن بارودۆخی حكومەتی بۆ خراپە، ئەگەر خراپە بۆ چاكسازی ناكەن، بەتایبەت چاكسازی لە خانەنشینی سەربازیدا، كە بارگرانییەكی زۆری خستوەتە سەر حكومەت مانگانە زیاتر لە 100 ملیار دینارە، كێشەكە لەوێوەیە" سۆران عومەر پێشتر بەمشێوەیە باسی ناوەڕۆكی دیدارەكەی نێوان وەفدی حكومەت‌و پەرلەمانی بۆ (درەو) گێڕایەوە، كە دواتر لەو كۆبونەوەیەوە بیرۆكەی پرۆژە یاسای چاكسازی گەڵاڵەكرا. دوای گەڕانەوەی لە كۆبونەوەكەی لەگەڵ پەرلەمان، ئامانج رەحیم پێشنیازی چاكسازییەكە لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت باس دەكات، ئەوان رەزامەندی دەردەبڕن لەسەر ئەوەی پرۆژەیەك ئامادە بكرێت سەبارەت بە چاكسازی. سەرۆكی حكومەت‌و جێگرەكەی ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران رادەسپێرن پرۆژەیەك بۆ چاكسازی ئامادەبكات، پرۆژەكە ئامادەكرا‌و دواتر ئەنجومەنی وەزیران لە رۆژی 30ی كانونی یەكەمی 2017دا پەسەندكرد‌و رەوانەی پەرلەمان كرا. پەرلەمان لە رۆژی 27ی شوباتی 2018 پرۆژەیاساكەی پەسەندكرد، رۆژی 4ی ئازاری 2018 بەبەهانەی ناڕەزایەتی شەقام دژی بە هەندێك لە بڕگەكانی یاساكە، پەرلەمان پەسەندكردنی یاساكەی هەڵوەشاندەوە‌و چارەنوسی یاساكەی بۆ ئەم خولەی پەرلەمان بەجێهێشت. سۆران عومەر بە (درەو)ی راگەیاند" ئەگەر د. ئامانج رەحیم نەبوایە پرۆژە یاسای چاكسازی سەری نەدەگرت". حكومەتی هەرێم دوای (25 ساڵ) بۆیەكەمجار لە كۆتاییەكانی ساڵی 2017دا بڕیاریدا بەشێوەیەكی جددی هەنگاو بە ئاڕاستەی چاكسازیدا هەڵگرێت، ئەوەی حكومەتی ناچاركرد بیر لە چاكسازی بكاتەوە قەیرانی دارایی‌و دابەزینی نرخی نەوت‌و بڕینی بەشەبودجەی هەرێم لە عێراق‌و بارگرانییەكانی شەڕی "داعش" بوو، بەڵام لایەنە سیاسییەكان بۆ بانگەشە هەریەكەیان خۆیان بە خاوەنی پرۆژەكە دەزانن. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، سۆران عومەر پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامی خاوەنی یەكەمی بیرۆكەی پرۆژەیاساكەیە‌و ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران ئامادەكارو خاوەنی  پرۆژەیاساكە بووە.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت هەرێمی كوردستان لەژێر فشارێكی توندی تاران‌و واشنتۆندایە، هەردوولا داوا دەكەن خۆی یەكلابكاتەوە، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بە تەلەفۆن لەگەڵ بارزانییەكان قسەدەكات، وەفدێكی یەكێتی-یش بەنیازە سەردانی تاران بكات. موشەك لەنیوەشەودا نیوە شەوی دوێنێ پەرەسەندنێكی نوێ لە عێراق رویدا، كۆماری ئیسلامی ئێران لەژێر ناوی تۆڵەكردنەوەی خوێنی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودس، كە لەهێرشێكی ئەمریكییەكاندا لە فڕۆكەخانەی بەغداد كوژرا، ژمارەیەك موشەكی ئاڕاستەی بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لە عێراق‌و هەرێمی كوردستان كرد. دووان لە موشەكەكان لەناو خاكی هەرێمی كوردستان كەوتنەخوارەوە، كەس لەو هێرشانەدا زیانی بەرنەكەوتووە، ئێران ئەمە بە تۆڵە ناودەبات، ئەمریكاش تۆڵەكردنەوەكەی بەمشێوەیە قبوڵكردووە، بەڵام رووداوەكانی دوێنێ شەو بەرپرسانی هەرێمی كوردستانی دوچاری شڵەژان كرد. هەرێم لەژێر فشاردا ئەمڕۆ سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم (سەرۆكایەتی هەرێم، پەرلەمان، حكومەت) پێكەوە كۆبونەوە‌و دواتریش لەگەڵ سەركردەی حزبەكان دانیشتنێكیان كرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتییەكەدا باسلەوە كراوە، هەرێمی كوردستان لەژێر فشارێكی توندی سیاسی‌و دیپلۆماسی ئێران‌و ئەمریكادایە، بەرپرسانی هەردوو وڵات داوایان لێدەكەن خۆیان یەكلابكەنەوە. ئەوانەی ئێستا نوێنەرایەتی سیاسەتی هەرێمی كوردستان دەكەن‌و بەرپرسانی دەرەكی پەیوەندییان پێوەدەكەن‌و داوای هەڵوێستان لێدەكەن، سێ كەسایەتی بارزانین، كە ئەوانیش بریتین لە هەریەكە لە (مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان). بارزانییەكان ئێستا تاڕادەیەك رۆڵیان لەناوخۆیاندا دابەشكردووە، نێچیرڤان بارزانی ئیدارەی ئێرانییەكان‌و مەسرور بارزانیش ئیدارەی ئەمریكییەكان دەدات، مەسعود بارزانیش ئیدارەی دۆسیەی بەغداد دەدات‌و لەهەموو حاڵەتەكاندا كوڕو برازاكەی لە سەرۆكایەتی هەرێم‌و حكومەت بڕیارەكان دەگەڕێننەوە بۆلای ئەو. لەماوەی یەك هەفتەی رابردوودا مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئێران دووجار بە تەلەفۆن لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم قسەی كردووە‌و سەرچاوەكانی زانیاری باسلەوە دەكەن، هاوكات دووجاریش بەتەلەفۆن لەگەڵ مەسعود بارزانیدا قسەی كردووە. ناوەڕۆكی قسەوباسەكانی ناو ئەو پەیوەندییە تەلەفۆنییانە تائێستا بەناڕوونی ماونەتەوە، سەبارەت بەم پەیوەندییە تەلەفۆنیانە ئەوەی كە بەفەرمی هەیە تەنیا قسەكانی مەسرور بارزانییە كە دەڵێ:" لەو پەیوەندییە تەلەفۆنییانەدا داوای هێوركردنەوەی بارودۆخەكەیان كردووە". ئێرانییەكان چییان دەوێت ؟ بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بەرپرسانی ئێرانی داوایان لە بەرپرسانی هەرێم كردووە لە دۆسیەی كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لە عێراق هەڵوێستی خۆیان لەگەڵ هەڵوێستی لایەنە شیعەكانی عێراقدا یەكبخەن‌و داوای چوونەدەرەوەی ئەو هێزانە بكەن. لەمبارەیەوە ئەوەی تائێستا هەیە قسەو زمانی دیپلۆماسییە‌و كار نەگەیشتووەتە سەر بەكارهێنانی زمانی هەڕەشە لەبەرامبەر هەرێمی كوردستان. رۆژی (5)ی ئەم مانگە، دوای كوژرانی قاسم سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندیس، پەرلەمانی عێراق دەنگی لەسەر بڕیارێكدا بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان، نوێنەرانی كورد بەشدارییان لەو كۆبونەوەیەدا نەكرد، كورد‌و سوننە بەشێوەیەكی گشتی پشتیوانی ئەو بڕیارەیان نەكرد كە نوێنەرانی شیعە بەزۆرینەی دەنگی خۆیان تێیانپەڕاند، لێرەوە وا دەركەوت هەرێمی كوردستان بۆ بەرەی ئەمریكا یەكلابوەتەوە. بەیاننامەی سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم‌و لایەنە سیاسییەكانی كە ئەمڕۆ بەڕێوەچوو، جەختی لەسەر رەتكردنەوەی ئەو بڕیارەی پەرلەمانی عێراق كرد بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان‌و بەكارێكی "تاكلایەنە"ی پێكهاتەی شیعە ناوی برد. لە كۆبونەوەی حكومەتی هەرێمیشدا كە هەر ئەمڕۆ بەڕێوەچوو، بەیاننامەی كۆتایی كۆبونەوەكە جەخت لەسەر ئەوە دەكات، هەرێمی كوردستان لەگەڵ هێزەكانی هاوپەیمانان بەردەوام دەبێت لە شەڕی تیرۆر، بەیاننامەی كۆبونەوەی سێ سەرۆكایەتییەكەش جەخت لەسەر بایەخی "پشتیوانیی هێزی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە عێراق‌و هەرێمی كوردستان بۆ بەردەوامیی بەرەنگاربوونەوی تیرۆر" دەكات، هەموو ئەمانە پەیامی ناڕاستەوخۆی هەرێمی كوردستانە بۆ ئێران لەبارەی ئەوەی هەرێم پشتیوانی كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان ناكات. ئەمریكا چی دەوێت ؟ ئەمریكییەكان لە قۆناغی یەكەمدا سەركەوتوو بوون لەوەی مەسعود بارزانی قایل بكەن بەوەی نوێنەرانی كورد بەشداری كۆبونەوەی پەرلەمان نەكەن بۆ بڕیاردان لەسەر كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان، بەڵام هێشتا بەمەوە رانەوەستاون‌و خوازیارن هەرێم بەشێوەیەكی رونتر هەڵوێستی خۆی بۆ پشتگیری لە ئەمریكا یەكلابكاتەوە. مەسعود بارزانی هێشتا نیگەرانییەكانی لە هەڵوێستی ئەمریكا لەدوای ریفراندۆمەكەی ساڵی 2017 نەڕەویوەتەوە، ئەو پێیوایە ئەگەر ئەمریكا هیچ گرەنتییەك نەدات، نابێت كورد خۆی بۆ پشتیوانی لە سیاسەتەكانی واشنتۆن یەكلابكاتەوە، بەڵام سەرباری ئەوەش هەست بەوە دەكات ئێستا دەرفەتێكی نوێ هاتووەتە ئاراوە كە دەكرێت بەهانەی زیندووكردنەوەی پرسی ریفراندۆم‌و جیابونەوەی لە عێراق، بە كورد بدات، بۆیە وەكو سەرەتایەك لاپەڕەیەكی نوێی لەگەڵ ئەمریكییەكان هەڵداوەتەوە‌و چیتر بە رق‌و توڕەییەكەی دوای ریفراندۆمەوە مامەڵە لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریكادا ناكات‌و هێڵی تەلەفۆنەكەی جارێكی تر بەڕووی بەرپرسانی واشنتۆندا كردوەتەوە.  بەرپرسانی هەرێمی كوردستان نایانەوێت بە پشتیوانیكردن لە هەڵوێستی لایەنە شیعەكان بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان، بەتەواوەتی عێراق رادەستی ئێران بكرێت، بەتایبەتیش كە لەدوای شەڕی "داعش" لە رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەردا هەڵوێست‌و مامەڵەی سیاسی‌و سەربازی دەسەڵاتدارانی شیعەی عێراق‌و ئێرانیان بینی، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا متمانەی تەواویان بە ئەمریكییەكان نییە‌و ترسیان هەیە هاوشێوەی رۆژئاوای كوردستان ترەمپ لە نیوەشەوێكدا (بەكاتی كوردستان) بڕیار لەسەر كشانەوە بدات‌و هەرێم لەبەردەم چەپۆكی ئێران‌و شیعەی عێراقدا بەجێبهێڵێت. كورد چی دەكات ؟ تائێستا سەرۆكایەتییەكانی هەرێم‌و لایەنە سیاسییەكان نەگەیشتوونەتە هیچ بڕیارێك لەبارەی بارودۆخی ئێستا ناوچەكەوە، هەموان چاوەڕوانی تێپەڕینی كاتی زیاتر دەكەن بۆ ئەوەی تەپوتۆزەكە بنیشێتەوە‌و ئەودیو تونێلەكە بەشێوەیەكی باشتر ببینن. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبوەوەی ئەمڕۆی سەرۆكایەتییەكان‌و لایەنە سیاسییەكاندا پێشنیازێك هەبووە بۆ ئەوەی وەفدێك دروستبكرێت‌و بەنوێنەرایەتی هەرێم سەردانی بەغداد بكات‌و دەست بە گفتوگۆ بكات لەگەڵ لایەنە شیعی‌و سوننەكانی عێراق بەمەبەستی ئاگاداربوون لە رەوتی رووداوەكان، بەڵام ئەمە هێشتا بڕیاری كۆتایی لەبارەوە نەدراوەو كۆبونەوەكەی ئەمڕۆ زیاتر قسەوباسی گشتگیری تێدا كراوە نەك بڕیاردان. یەكێك لە بەشداربووانی كۆبونەوەكە بە (درەو)ی وت:" لە كۆبونەوەكەدا باسلەوە كراوە، هەرێم  نە بەلای ئەمریكاو نە بەلای ئێراندا یەكلا نەبێتەوە، لەوبارەیەوە پەیامی روون بە بەرپرسانی هەردوو وڵات بدات". مەسعود بارزانی كە ئێستا هیچ پۆستێكی حكومی نییە، بەشداری كۆبونەوەكەی نەكرد، لەكاتێكدا زۆرینەی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكان لەگەڵ ئەودا دەكرێن‌و سەرباری ئەوەش سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆكی حكومەت برازاو كوڕی ئەون‌و وەكو مەرجەعێكی سیاسی هەموو بڕیارەكانی خۆیان بەر لە لایەنە كوردستانییەكان، بۆ بارزانی دەگەڕێننەوە. بارزانی بە حوكمی پۆستەكەی وەكو سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان دەبوو بەشداری كۆبونەوەكەی ئەمڕۆی سێ سەرۆكایەتییەكە بكات لەگەڵ سەركردەی لایەنە سیاسییەكان، بەڵام بۆ جاری سێیەم بەشداری كۆبونەوەكەی نەكرد، ئەمە لەكاتێكدایە هەموو لایەنە سیاسییەكان چاویان لەوەیە دواجار بارزانی بڕیار لەسەر هەڵوێستی هەرێم بدات. وەفدێك دەچێتە تاران  چەند سەرچاوەیەكی ئاگادار بە (درەو)یان راگەیاند، بڕیارە سبەینێ وەفدێك لە هەرێمی كوردستانەوە بە فڕۆكەیەكی تایبەت بگاتە تارانی پایتەختی ئێران. (درەو) پەیوەندی بە نازم دەباغ نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە كرد لە تاران، ئەو بێئاگایی خۆی لە سەردانی هەر وەفدێك لە هەرێمەوە بۆ تاران راگەیاند. (درەو) زانیویەتی، ئەو وەفدەی كە دەچێتە تاران، نوێنەرایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەكات نەك حكومەتی هەرێمی كوردستان. وابڕیارە وەفدەكە بەمەبەستی بەشداریكردن لە پرسەی قاسم سولەیمانی سەردانی تاران بكات، بەڵام پێدەچێت لە پەراوێزی ئەو سەردانەشدا چەند دیدارێكی سیاسی بەڕێوەبچێت، دیارنییە هیچ پەیامێكی فەرمی حكومەتی هەرێم لەگەڵ خۆیان دەبەن یاخود نا. یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەپێچەوانەی پارتییەوە بەشێوەیەكی هەستیارتر مامەڵە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێراندا دەكات، ناوچەی قەڵەمڕەویی یەكێتی هەموو سنورەكەی بەستراوەتەوە بە ئێرانەوە، سەرباری ئەمەش یەكێتی هەماهەنگی سەربازیی لەگەڵ هێزی هاوپەیمانان‌و ئەمریكادا هەیە. نوێنەرانی یەكێتی بەشداری كۆبونەوەی پەرلەمانی عێراقیان نەكرد بۆ بڕیاردان لەسەر كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان، بەڵام لەئەگەری توندبوونەوەی بارودۆخەكەدا، فشارەكانی ئێران لەسەر یەكێتی توندتر دەبن وەك لە پارتی كە لەژێر هەژموونی توركیادایە.   

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف پارەی لەو ئۆتۆمبیل‌و سەرنشینانە وەرگرتووە كە لە دەرەوەی هەرێمەوە هاتوون، لە مۆڵەتی كاركردنیدا وەرگرتنی ئەم پارەیە بەشێوەی خۆبەخشانە دیاریكراوە، بەڵام ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگا دەڵێت بەزۆر پارە لەخەڵك وەرگیراوە، ئەمە چیرۆكی كاركردنی كۆمپانیایەكە كە بەهۆیەوە بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی پەروێزخان دەستبەسەركراوە.  كاری كۆمپانیایەك راگیرا تەنیا لە هەردوو مەرزی (پەروێزخان)‌و (باشماخ) لە سنوری سلێمانی‌و ئیدارەی گەرمیان (17) كۆمپانیا هەن كە لە بواری جۆراوجۆردا كار دەكەن، هەندێك لەوانە كۆمپانیای بواری (دڵنیایی)ن، بەپێی قسەی بەرپرسان زۆرێك لەم كۆمپانیایانە سەرپێچی هەیە لە كاركردنیاندا‌و لەدەرەوەی یاسا باج لەو ئۆتۆمبیل‌و سەرنشینانە وەردەگرن كە لە دەرەوەی هەرێمەوە دێنەناوەوە. ئێستا یەكێك لەو كۆمپانیایانە بەناوی (كۆمپانیای دڵنیا بۆ دڵنیایی) كە لە هەردوو مەرزەكەدا ئۆفێسی هەیە‌و كاردەكات، روبەڕووی لێپێچینەوەی یاسایی كراوەتەوە. كەریم عەلی سەرۆكی لیژنەی پیشەسازی‌و بازرگانی لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە فراكسیۆنی گۆڕان رۆژی 22ی تەموزی ساڵی رابردوو سكاڵایەكی یاسایی لەدادگای بەرایی خانەقین- قۆرەتوو لەسەر كۆمپانیای (دڵنیا) تۆماركردووە، لەسەر بنەمای ئەو سكاڵایە، دوێنێ عەلی تۆفیق بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی پەروێزخان كە سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە، لەلایەن پۆلیسەوە دەستبەسەركرا. (درەو) پێشتر پەیوەندی بە بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی پەروێزخانەوە كرد، ئامادەنەبوو لەبارەی دۆسیەكەیەوە هیچ قسەیەك بكات. (درەو) زانیویەتی، عەلی تۆفیق لەسەر بنەمای سكاڵاكەی كەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی سەبارەت بە كاری كۆمپانیای (دڵنیا)، دەستبەسەركراوە. لەسكاڵاكەیدا، ئەندامەكەی ئەنجومەنی پارێزگا، كۆمپانیای (دڵنیا) تۆمەتبار دەكات بەوەی لە دەرەوەی یاسا‌و بەزۆر پارەی لە ئۆتۆمبیل‌و سەرنشینان وەرگرتووە، لەكاتێكدا بەپێی ئەو نوسراوەی كە مۆڵەتی كاركردنی پێداوە، مافی ئەوەی پێنەدراوە بەزۆر پارە لە خەڵك وەربگرێت‌و خەڵك سەرپشككراون لەوەی لەبەرامبەر سودوەرگرتن لە خزمەتگوزارییەكانی كۆمپانیاكە پارەبدەن. كەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی كە خاوەنی سكاڵا یاساییەكەیە لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) وتی:" كۆمپانیا دڵنیا لەماوەی رابردوودا لە مەرزەكان‌و لە هەندێك بازگەدا ئاسانكاریی بۆ كراوە‌و بەزۆر پارەی لە ئۆتۆمبیل‌و سەرنیشان وەرگرتووە كە لە دەرەوەی هەرێمەوە هاتونەتە ناوەوە". بەپێی قسەی سكاڵاكار، كۆمپانیای (دڵنیا) لە مەرزی پەروێزخان لەكاتی هاتنەناوەوەی كەسانی غەیرە كورددا، بۆ هەر ئۆتۆمبیلێك بڕی (20 هەزار) دینار‌و بۆ هەر سەرنشینێك بڕی (5 هەزار) دیناری وەرگرتووە، لە مەرزی باشماخ-یش بۆ هەر ئۆتۆمبیلێك بڕی (25 هەزار) دینارو بۆ هەر سەرنشینێك بڕی (5 هەزار) دینار‌و بەبێ وەسڵی ئەو كۆمپانیایە رێگە بەهاتنەناوەوەی هیچ ئۆتۆمبیلێك نادرێت. ئێستا كاری كۆمپانیای (دڵنیا) لە مەرزی پەروێزخان راگیراوە، بەڵام لە مەرزی باشماخ هێشتا كاری خۆی دەكات. خاوەندارێتی كۆمپانیاكە ئەم كۆمپانیایە كۆمپانیایەكی پشكدارییە‌و بەپێی نوسراوی مۆڵەتپێدانی بارەگاكەی لە شاری سلێمانییە، خاوەنی سەرەكی  ( هیوا محەمەد رەئوف عەلی) بەڵام بەپێی زانیارییەكانی (درەو) كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە دەستیكەوتووە، رێژەی 60%ی كۆمپانیاكە پشكی ( هیوا محەمەد رەئوف عەلی) ە‌و رێژەی 40%ی كۆمپانیاكە خاوەندارێتییەكەی بۆ كۆمپانیای (نۆكان)ی سەربە ئیدارەی گشتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەگەڕێتەوە. كۆمپانیای (دڵنیا) لە سلێمانی ئۆفیسێكی هەیە، (درەو) پەیوەندی بە ژمارە تەلەفۆنەكەیەوە كرد، ئەو كەسەی وەڵامی دایەوە لەبارەی كۆمپانیاكەوە وتی:" ئەمە كۆمپانیایەكی موساهەمەیە، ئەو ناتوانێت لێدوان بدات‌و یاخود ژمارە تەلەفۆنی كەسمان پێبدات‌و دەبێت لەگەڵ ئیدارەی كۆمپانیاكە قسە بكەین". ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگا كە سكاڵا یاساییەكەی تۆماركردووە، داوا دەكات كاری ئەو كۆمپانیا رابگیرێت‌و ئەو پارەیەی كە لەماوەی رابردوو بەشێوەی نایاسایی پەیدای كردووە لێی وەربگیرێتەوە‌و پارەكە بۆ جێبەجێكردنی پرۆژەی خزمەتگوزاری لەناوچەكە خەرج بكرێت، ئەوانەشی كە لەو كارەدا هاوكاری كۆمپانیاكەیان كردووە لێپرسینەوەی یاساییان لەگەڵدا بكرێت. كێشەیەكی یاسایی كۆمپانیای (دڵنیا) لەلایەن لیژنەی مۆڵەتپێدان بۆ كاری دڵنیایی لە وەزارەتی دارایی مۆڵەتی كاركردنی پێدراوە، وەزارەتی پیشەسازی‌و بازرگانی كە مۆڵەتی كۆمپانیاكان دەدات، ئاگاداری كێشەی كۆمپانیاكە‌و ئەو كۆمپانیایانەی تر نییە كە هاوشێوەن‌و لە مەرزەكاندا كاردەكەن، بۆ ئەوەی وەزارەتی پیشەسازی‌و بازرگانی دەستوەردان لە دۆسیەكەدا بكات، پێویستە خەڵك یان بازرگاكان لەلای ئەو وەزارەتە سكاڵا تۆماربكەن، بازرگانەكان كە ئەو كۆمپانیایانە تۆمەتبار دەكەن بەوەی ئاستەنگ بۆ كاروبارەكانیان دروستدەكەن، تائێستا كەسیان لە وەزارەتی پیشەسازی‌و بارزگانی سكاڵایان تۆمار نەكردووە. لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ (درەو)، كەمال موسلیم وەزیری پیشەسازی‌و بازرگانی رایگەیاند، هیچ سكاڵایەك لەبارەی كاری ئەو كۆمپانیایەوە لە مەرزەكان بەوان نەگەیشتووە، بەڵام ئەگەر دۆسیەكە ئاڕاستەی ئەوان بكرێت لەچوارچێوەی یاسای كارپێكراودا رێوشوێن دەگرنەبەر. لەبارەی پێدانی مۆڵەت بۆ كۆمپانیاكان، وەزیر باسی لەوەكرد، هەندێك تێكەڵی لە بابەتی پێدانی مۆڵەت بە كۆمپانیاكان هەیە‌و هەندێك كۆمپانیا لەلایەن وەزارەتی داراییەوە مۆڵەتیان پێدەدرێت، ئەوان كار لەسەر رێكخستنەوەی ئەو دەسەڵاتانە دەكەن.  فەرمانێك لە نێچیرڤان بارزانییەوە بابەتی وەرگرتنی پارە لە خەڵك لە دەرەوەی یاسا نوێ نییە، نێچیرڤان بارزانی كە ئێستا سەرۆكی هەرێمی كوردستان، مانگی چواری 2018 واتە ساڵێك بەرلەوەی لە پۆستی سەرۆكی حكومەتی هەرێم نەمێنێت، فەرمانێكی دەركرد‌و تێیدا بەمەبەستی "رێگریكردن لەوەرگرتنی پارە بە ناقانونی" چەند بڕیارێكی دەركرد كە ئەمانەن: 1-    نابێت هیچ كەس‌و لایەنێك لەژێر هیچ ناو و پاساو و بیانویەك هیچ بازگەیەكی ناقانونی دابنێت یان هیچ بڕە پارەیەك بە ناقانونی لە هاوڵاتیان وەرگرێت جگە لەو بڕە پارەیەی وەزارەت‌و فەرمانگە‌و بەڕێوەبەرایەتییە پەیوەندیدارەكان لەبەر رۆشنایی یاسا‌و پەیڕەو و رێنماییە بەركارەكان وەریدەگرن‌و دواتریش داهاتیان بەپێی پسوڵەی فەرمی دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی ئابوری. 2-    لەكاتی سەر سەرپێچیكردنی هاتوو لە بڕگەی (1)ی سەرەوە، ئەوا سەرپێچیكار روبەڕووی رێكاری قانونی دەبێتەوە‌و راستەوخۆ رەوانەی دادگای تایبەت دەكرێت بۆ لێپرسینەوە‌و سزادان بەپێی یاسا سەرەڕای پابەندكردنی بە گەڕانەوەی هەر بڕە پارەیەك كە بە سەرپێچی لە بڕگەكانی ئەم بڕیارە وەریگرتبێت. 3-    پێویستە لەسەر هاوڵاتیان‌و لایەنە پەیوەندیدارەكان لەكاتی هەبوونی هەر سەرپێچییەك لە بڕگەكانی ئەم بڕیارە هیچ پارەیەك نەدەن بە سەرپێچیكاران‌و لایەنە پەیوەندیدارەكان ئاگاداربكەنەوە‌و بەڵگەی پێویستیان بخەنەبەردەست. 4-    وەزارەتی ناوخۆ‌و هێزەكانی ئاسایش بەهەماهەنگی وەزارەتە پەیوەندیدارەكان‌و داواكاری گشتی‌و دەستەی دەستپاكی بڕگەكانی ئەم بڕیارە لەرۆژی دەرچوونیەوە جێبەجێ بكەن. لەدوای ئەم بڕیارەی حكومەتەوە هیچ كۆمپانیایەك نییە كە روبەڕووی دادگاكرابێتەوە لەسەر ئەوەی لەدەرەوەی یاسا پارەی وەرگرتووە، ئەمە لەكاتێكدایە پەرلەمانتاران بەردەوام باس لە سەرپێچی كۆمپانیاكان دەكەن. كۆمپانیا لە هەرێمی كوردستان ئەمساڵانەی دوایی تادێت ژمارەی كۆمپانیاكان لە هەرێمی كوردستان روو لە زیادبوون دەكەن، لەناویشیاندا كۆمپانیاكانی بواری دڵنیایی، بەپێی دواین ئاماری وەزارەتی بازرگانی هەرێمی كوردستان، ئێستا بە بیانی و خۆماڵییەوە (29هەزارو 400) كۆمپانیا لە هەرێم هەن، لەوانە: •     (4 هەزارو 100) كۆمپانیایان بیانین •    ئەوانەی تر كۆمپانیای ناوخۆیین زۆربەی كۆمپانیا ناوخۆییەكان خاوەندارێتییان بۆ بەرپرسان دەگەڕێتەوە یاخود بەرپرسان تێیدا پشكدارن یان بەجۆرێكی تر باجی نایاساییان لێوەردەگرن لەبەرامبەر پاراستن‌و رێگەدان بەكاركردنیان، ئەمە وایكردووە زۆرێك لە كۆمپانیاكان پابەند نەبن بە مۆڵەتی كاركردنەكانیانەوە‌و لەدەرەوەی سنوری رێگەپێدراو پارە كۆبكەنەوە. وەرگرتنی مۆڵەتی كاركردنی كۆمپانیاكان چیرۆكێكی ترە، بابەتی وەرگرتنی مۆڵەتی پرۆژە‌و فرۆشتنەوەی لەناو كۆمپانیاكاندا پرسێكی باو و ئاشكرایە، بۆ ئەمەش بەتەواوەتی سود لە كەڵێنی ناو یاسا كارپێكراوەكان وەردەگیرێت. لە هەرێمی كوردستان جگە لە كۆمپانیا ئەهلییەكان، لەبواری دڵنیایدا (سێ) كۆمپانیای حكومی هەبوون، ساڵی 2014 هاوكات لەگەڵ سەرهەڵدانی قەیرانی دارایدا، وەزارەتی دارایی‌و ئابوری كاركردنی ئەو كۆمپانیایانەی راگرت. كۆمپانیاكانی دڵنیایی لە هەرێمی كوردستان ئەوانەی لە مەرزەكاندا كاردەكەن، خزمەتگوزارییەكی ئەوتۆ پێشكەش بە شۆفێرو هاوڵاتیان ناكەن، بەڵام لەبەرامبەردا پارەی خزمەتگوزاری وەردەگرن، هەندێك لەوانەی لەناو بوارەكەدا كاردەكەن بەجۆرێكی تر گوزارشت لەمە دەكەن‌و دەڵێن ئەو كۆمپانیایانە كارەكەیان ئەوەیە "تەنیا وەسڵ" دەفرۆشن. گەندەڵی لە مەرزەكان بەمدواییە لەناو پەرلەمانی كوردستانەوە قسەوباس لەبارەی گەندەڵی مەرزە سنورییەكان دەستیپێكردووەتەوە، پەرلەمانتاران لە فراكسیۆنە جیاوازەكان باس لە هاوردەكردنی نایاسایی هەندێك كاڵای وەكو (ئۆتۆمبیل- دوگ- هێلكە) دەكەن‌و دەوترێت بەرپرسان لەپشت ئەم جۆرە بازرگانیانەوەن، بەڵام تائێستا هیچ یەكێك لە پەرلەمانتاران بەراشكاوی ناوی ئەوانەی نەهێناوە كە یاسا پێشێل دەكەن. لە گومرگەكان كارگەیشتووەتە ئەوەی، بەمدواییە لە كۆبونەوەیەكدا لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان، بەڕێوەبەری گشتی گومرگەكانی هەرێم وتویەتی:" لە گومرگەكان داوا لە كارمەندان دەكرێت چاویان دابخەن، كە بارە نایاساییەكان تێپەڕدەبن ئەوجا چاویان دەكەنەوە". لەم هەفتانەی كۆتایدا لە بازگەی "دێگەڵە" دەست بەسەر بارێك هێلەكەدا گیرا، بەرپرسانی بازگەكە باسیان لەوەكرد، هێلەكان لە مەرزی باشماخەوە هاتونەتە ناوەوە‌و بەسەرچوون. ئەوەی زیاتر قسەی لەسەر دەكرێت مەرزەكانی باشماخ‌و پەروێزخانە كە یەكەمیان بەڕێوەبەرە گشتییەكەی سەربە یەكێتییە‌و ئەوی تریان سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە، هەردوو دەروازەكە دەكەونە سنوری قەڵەمڕەویی یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە. لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتی دیموكراتی كوردستانیش دوو مەرز هەن كە بریتین (حاجی ئۆمەران‌و ئیبراهیم خەلیل)، یەكەمیان دەروازەی هەرێمە بەڕووی ئێران‌و ئەوی تریان بەڕووی توركیادا، ئیبراهیم خەلیل گەورەترین دەروازەیە، چونكە تاكە دەروازەیە كە نەك هەرێمی كوردستان بەڵكو عێراق بەگشتی بە توركیاوە دەبەستێتەوە، لەم دەروازەیەوە نەوت بە تانكەر دەبرێتە توركیا، ئەمە لەكاتێكدا كوردستان بە هێڵی بۆری، نەوتی خوی بە توركیاوە بەستوەتەوە. بەشێوەی فەرمی هەرێمی كوردستان تەنیا ئەم چوار دەروازە سنورییە هەیە، سیانیان دەروازی سنورین لەگەڵ ئێران، ئێران بەمدواییە بەهۆی سزا ئابورییەكانی ئەمریكاوە لەناوخۆدا دوچاری قەیرانی دارایی‌و ئابوری هاتووە، قسەكردن لەسەر بەرفراوانبوونی گەندەڵی لە مەرزەكانی هەرێمی كوردستان دوای گەڕاندنەوەی سزا ئابورییەكان هات بۆسەر ئێران. ئەمریكا كۆتایی ساڵی 2018 كشانەوەی تاكلایەنەی خۆی لە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران راگەیاند، هاوكات دەستیكرد بە كاراكردنەوەی سزا ئابورییەكان لەسەر ئێران. ئەمریكا تائێستا عێراقی بواردووە لە جێبەجێكردنی ئەو سزایانەی كە بەسەر ئێرانیدا سەپاندووە، هەرێمی كوردستان وەكو بەشێك لە عێراق هەمان بڕیار دەیگرێتەوە، ئێستا هاوكات لەگەڵ بڕیاری پەرلەمانی عێراق بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لەدوای كوژرانی قاسم سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران لە هێرشێكی ئەمریكییەكاندا لە بەغداد، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا هەڕەشەی سەپاندنی سزای توندی ئابوری دەكات بەسەر عێراقدا ئەگەر لەم ململانێیەدا عێراق بەلای ئێراندا بشكێتەوە، یەكێك لە سزا هەرە لەپێشینەكان كە پێشبنی دەكرێت ئەمریكا بەسەر عێراقیدا بسەپێنێت ئەوەیە چیتر واشنتۆن، عێراق لە بازرگانیكردن لەگەڵ ئێران نەبوێرێت‌و پابەندی بكات بە راگرتنی بازرگانی. نیسانی ساڵی رابردوو ستیڤ فەیگن كونسوڵی گشتی ئەمریكا لە هەولێر سەردانی گومرگی راپەڕینی كرد لە سنوری راپەڕین، كە گومرگێكی سنوریی هەرێمە لەگەڵ ئێراندا، كونسوڵ لەو سەردانەدا هۆشداریدا لەبارەی مەترسی خۆدزینەوە لەو سزایانەی كە ئەمریكا بەسەر ئێرانیدا سەپاندووە. هەرێمی كوردستان‌و ئێران هەرێمی كوردستان (513) كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ ئێران هەیە، ئەم سنورە هاوبەشە هەمیشە جێگەی كێشمەكێش بووە لەنێوان حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق‌و ئێراندا.   لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و ئێراندا (3) دەروازەی سنوریی فەرمی هەیە كە بریتین لە: • دەروازەی پەروێزخان • دەروازەی باشماخ • دەروازەی حاجی ئۆمەران جگە لەم دەروازە سنورییە فەرمییانە، چەند دەروازەیەكی نیمچە فەرمی هەن كە بریتین لە: • دەروازەی كێلێ لە شارۆچكەی قەڵادزێ‌ • دەروازەی سەیرانبەن لە شارۆچكەی پێنجوێن • دەروازەی شوشمێ‌ لە تەوێڵە رۆژی 25ی ئایلولی ساڵی رابردوو لە هەرێمی كوردستان ریفراندۆم بەڕێوەچوو بۆ بڕیاردان لەسەر جیابونەوە لە عێراق، ئێران بە توندی دژی هەوڵی جیابونەوەی هەرێمی كوردستان وەستایەوە، لە یەكەم هەنگاودا ئێران دەروازە سنورییەكانی بەڕووی هەرێمدا داخست، ئەوكات ئێران گەمارۆ ئابورییەكانی لەسەر هەڵگیرابوو. دوای شكستهێنانی هەوڵی جیابونەوە لە عێراق، حكومەتی بەغداد بە مەرج ئامادەبوو دەست بە گفتوگۆ لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكاتەوە، یەكێك لە مەرجەكانی ئەوە بوو، هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی دەروازە سنورییەكان‌و فڕۆكەخانەكان رادەستی حكومەتی ناوەند بكاتەوە، كە خۆی لە بنەڕەتەوە بەگوێرەی دەستور ئەو دەسەڵاتانە بۆ حكومەتی ناوەند یەكلاكراونەتەوە.

راپۆرت: جۆناسان ماركۆس- پەیامنێری كاروباری دیپلۆماسی‌و بەرگری لە بی بی سی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت توركیا دەستی بە سەرچڵیەك كردووە كە دەبێتەهۆی قوڵكردنەوەی تێوەگلانی لە ململانێی لیبیادا، بەتایبەتی دوای بڕیاری ناردنی هێز بۆ پاڵپشتی حكومەتی ویفاق لە تەرابلوس، كارێك كە وەكو قۆناغێكی نوێیە لە بەنێودەوڵەتیكردنی شەڕ لەوێ. ئەنكەرە ئۆتۆمبیلی زرێپۆشی داوە بە حكومەتی ویفاق لە تەرابلوسی پایتەخت كە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دانپێدانراوە، هەروەك فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانیش لەبەرژەوەندی حكومەتی لیبیا كاردەكات. پێدەچێت رۆڵی هێزەكانی توركیا لە لیبیا جەخت لەسەر ئەركی "راهێنان‌و راوێژكردن"بكات، بەڵام وەسفێكی فشەڵ بۆ ئەم رۆڵە، ئەگەر حكومەتی لیبیا خۆی لەناو قەیرانێكدا بینیەوە كە نەتوانێت لێی رزگار ببێت، ئەوكات توركیا خۆی دەبینێتەوە لەوەی ناچارە بەشێوەیەكی راستەوخۆ بچێتە ناو شەڕەكەوە، بۆیە دەتوانین بڵێین رۆڵی ئەو هێزەی كە توركیا لە لیبیا بڵاویكردوەتەوە هێشتا روخسارەكانی دیارنییە. لە نیسانی رابردوودا ئاستی ململانێكان لە لیبیا زیادی كرد، ئەوەش دوای ئەوەی خەلیفە حەفتەر نەیاری سەرەكی حكومەتی ویفاق، هێرشی كردەسەر تەرابلوسی پایتەخت، وادەركەوت جەنگی بەوەكالەت بێت لەناو ژمارەیەك لایەنی دەرەكیدا كە لەناو لایەنە شەڕكەرەكانی لیبیادا ئەوەیان هەڵدەبژێرێن كە پشتیوانی لە بەدیهێنانی ئامانجە ئیقلیمییەكانی ئەوان بكات. بەوەش دەكرێت ئەوەی لە لیبیا روودەدات بە وێنەیەكی بچوككراوەی ئەو كارەساتە گەورەیە ناوببرێت كە سوریا بەخۆیەوە دەبینێت، بەڵام بەتەواوەتی روونە بەشێكی زیاتری شانۆگەری قەیرانی لیبیا‌و رۆڵی گەورەی توركیا ماوەو لە چەند مانگی داهاتوودا دەردەكەوێت. ئەو حكومەتەی كە لە تەرابلوسە ئەو شتەی هەیە كە نەیارەكانی نیانە، چونكە ئەو لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە دانی پێدانراوە. هەروەك فرۆشتنی چەكیش بە هەردوو لایەنەكە قەدەغەكراوە (كە تاڕادەیەك لەگەڵ حكومەتی وەیفاقدا چاوپۆشی لەمە كراوە) بەئامانجی كۆنترۆڵكردنی قەیرانەكە. بەڵام واقیعەكە تاڕادەیەك جیاوازە لەگەڵ ئەوەی ئاماژەمان پێكرد لە ساكاریی بارودۆخەكە لە لیبیا، حكومەتی ویفاق پاڵپشتی بەهێزی خۆرئاوای هەیە، لەكاتێكدا حەفتەر یارمەتی دارایی گەورە لە ئیمارات وەردەگرێت ئەمە سەرباری وەرگرتنی ئۆتۆمبیلی زرێپۆش لە ئوردن‌و ئیمارات پێكەوە. هەروەك ئیمارات فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی دروستكراوی چینی لە جۆری وینگ لۆنگ 2ی بڵاوكردوەتەوە، كە راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان دەڵێن ئەم فڕۆكانە بەرپرسن لە كوژرانی ژمارەیەكی زۆری مەدەنی، كە بوون بە قوربانی ئەو هێرشانەی حەفتەر ئەنجامیداون. هەروەها ژەنەراڵ خانەنشینی لیبیی (خەلیفە حەفتەر) پاڵپشتی لە میسر وەردەگرێت، ئەمە سەرباری یارمەتی سەربازی راستەوخۆی بەڵێندەرە سەربازییە روسییە "نیمچە فەرمییەكان"كان لەسەر زەوی‌و مورتەزەقە لە سودان‌و چاد، هەروەك راپۆرتەكان باسلەوە دەكەن قەناسبەدەستە روسەكان رۆڵی گەورەیان هەیە لەسەر رەوتی روداوەكان لە سەنگەرەكانی شەڕدا لە لیبیا. ویلایەتە یەكگرتووەكان دەڵێ پێدەچێت هێزەكانی حەفتەر یارمەتی بەرگری ئاسمانی لە روسیا وەربگرن. واشنتۆن سورە لەسەر ئەوەی كە فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی ئەمریكی لە تشرینی دووەمی رابردوودا بە موشەكی روسی كەوتوەتەخوارەوە، ویلایەتە یەكگرتووەكان ئەو فڕۆكانە لە بواری ئاسمانی لیبیادا بەكاردەهێنێت بۆ لێدانی گورز لە پاشماوەكانی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لەوێ، ئەمەش تیشك دەخاتەسەر بەشێكی زۆری گرێوگۆڵ‌و ئەو ئاڵۆزییەی كە لەسەر زەوی هەیە لە لیبیا، لەكاتێكدا كە روسیا رەتیدەكاتەوە رۆڵی كارای هەبێت لەشەڕدا لەوێ. بەهەرحاڵ، كارەساتی لیبیا چیرۆكێكی زانراوە‌و لەوكاتەوە دەستیپێكرد كە ویلایەتە یەكگرتووەكان چووەناو هاوپەیمانی خۆرئاواوە بۆ ئەنجامدانی گورزێكی ئاسمانی بۆ روخاندنی موعەممەر قەزافی سەرۆكی پێشووی لیبیا لە 2011دا، كە بەریتانیا‌و فەرەەنسا سەرۆكایەتییان دەكرد.  هەوڵەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان كە هاوكات بوو لەگەڵ بەردەوامی شەڕی ناوخۆیی لە لیبیا، سەركەوت لە گەیشتن بە رێككەوتنێك‌و حكومەتی ویفاقی نیشتمانی لە تەرابلوس لێكەوتەوە، بەڵام هێزەكانی خۆرهەڵاتی لیبیا بە سەركردایەتی خەلیفە حەفتەر رەتیانكردەوە بچنەناو ئەو رێككەوتنەوە. لەنائامادەیی هەوڵێكی دیپلۆماسی یەكلاكەرەوەدا، قەیرانەكە لە لیبیا بەردەوامە. روسیا كە لەناوبردنی قەزافی لەلایەن هێزەكانی خۆرئاواوە رەتكردەوە، بەدوای رێگەیەكدا دەگەڕێت بۆ گەڕاندنەوەی هەژمونی خۆی لەناوچەكە لەڕێگەی لیبیاوە، عەبدولفەتاح سیسی سەرۆكی میسریش وای دەبینێت خەلیفە حەفتەر پیاوێكی سەربازی بەهێزە كە دەتوانێت بەشێوەیەكی بەهێز بەڕووی گروپە تیرۆرستییەكاندا بوەستێتەوە. بەدڵنیایی توركیاش سور دەبێت لەسەر جموجوڵ لەپێناو پاڵپشتیكردن لە حكومەتە دانپێدانراوە نێودەوڵەتییەكە. بەهۆی ئارەزووی هەندێك لە هاوبەشەكانی لە پەیمانی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) بۆ بەدەستهێنانی ئەوەی لە هەردوو ئاڕاستەكە دەیانەوێت، توركەكانیش هەستیان بە بێئومێدی كردووە. بۆ نمونە فەرەنسا پەیوەندییەكانی لەگەڵ ژەنەراڵ حەفتەر بەهێز دەكات، لەكاتێكدا ویلایەتە یەكگرتووەكان لەبارەی ململانێكانەوە تەنیا یەك هێڵی گرتووە. بەڵام روونە چالاكی سەرۆك ئەردۆغان رەهەندێكی ستراتیژی فراوانتری هەیە. توركیا وەكو بەشێك لە ناوچەیەكی فراوانی كەناراوی خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست‌و دەرگایەكی ئابوری گرنگی ئەفریقا تەماشای لیبیا دەكات، كە ژمارەیەكی كەم دۆستی لەو ناوچەیەدا هەیە. پشتیوانی توركیا بۆ ئیخوان موسلیمین ناڕەزایەتی توندی لای حكومەتی سەربازی میسر دروستكردووە. پەیوەندی نێوان ئیسرائیل‌و توركیا (كە رۆژگارێك باش بوو) ماوەیەكی زۆرە لەحاڵەتی ساردوسڕدایە، ناكۆكییە درێژخایەنەكانیش لەگەڵ یۆنان كە ئەندامی ناتۆیە، زیاتر بوون، ئەوەش بەهۆی قوبروس‌و لەسەر پرسی وزە. لە تشرینی دووەمی رابردوودا، ئەنكەر رێككەوتنی دیاریكردنی سنوری دەریایی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی تەرابلوس ئیمزاكرد، ئەمەش وادەكات ناوچەی ئابوری تایبەت كە باسدەكرێت لە خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست، لەخاكی توركیاوە بگەیەنێتە ئەو ناوچەیەی كە لیبیا داوای دەكات. ئەم بانگەشانە لەسەر ئاستێكی فراوان ناكۆكییان لەسەرە. بەڵام هەنگاوەكەی توركیا ئاماژەیەك دەنێرێت بۆ یاریزانەكانی تر لەبواری وزەدا لەناوچەكە، بەوەی ئەگەر ئەنكەرە نەخرێتە ناو هاوكێشەكەوە، گەیشتنی بۆری غاز بۆ ئەوروپا كارێكی قورس دەبێت. شیكەرەوەكان ئەمە وەكو هەوڵێكی راستەوخۆ لێكدەدەنەوە بۆ روبەڕووبونەوەی ئیسرائیل‌و میسرو یۆنان‌و قوبروس كە پێكەوە كۆڕبەندی غازیان بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دروستكردووە. بەدڵنیایی، هەوڵی روو لەزیادبووی توركیا لە دۆزینەوەی نەوتدا لە ئاوەكانی قوبروس، كە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی تێدایە‌و بەچەكەوە پارێزگاری لە كەشتییەكانی دەرهێنانی نەوت دەكەن، بەشێكە لەو چالاكییە نوێیە. مانۆڕی توركیا لە لیبیا هەڕەشەی دروستكردنی قەیرانێكی فراوانتر دەكات لە خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست، كە دەكرێت ئەمەش پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ هەریەكە لە مۆسكۆ‌و واشنتۆن‌و هاوپەیمانە سەرەكییەكانی ناتۆ لەلایەكی تر ئاڵۆز بكات. ئاڵۆزییە هەرێمایەتییەكانی ئێستاش زیاتر دەكات. توركیا ئومێدەوارە رۆڵی سەربازی ئەو لە لیبیا، لانی كەم زامنی ئەوە بكات جەنگ بگەیەنێتە بنبەست، بەمەش ئەنكەرە زامنی ئەوە دەكات لە كۆتایدا راوبۆچوونی هەبێت لە هەر ئەنجامێكدا كە بكەوێتەوە.

درەو: بە كوشتنی (قاسم سولەیمانی) فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە، ئاڵۆزییەكانی نێوان واشنتۆن و تاران ڕووی لە هەڵكشان كرد. پێشتریش وەزارەتی بەرگری ئەمریكا (پنتاگۆن) كەشتی جەنگی فرۆكە هەڵگری (ئەبراهام لینكۆڵن) و فرۆكەی شەڕكەڕی ڕەوانەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بە پاساوی بوونی زانیاری هەواڵگری لەبارەی ئامادەكاری ئێران بۆ ئەنجامدانی هێرش كە ڕەنگە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بكاتە ئامانج. ئەم ئاڵۆزییانە ئێستا،  كەش و هەوای سێ‌ جەنگی ڕابردوو دێنێتەوە یاد لە ناوچەی كەنداو، یەكەمیان لەساڵانی 1980 - 1988 لە نێوان عێراق و ئێران، جەنگی دووەمی كوەیت 1990-1991 ، جەنگی سێیەمیش هێرشكردنە سەر عێراق وكۆتایهێنان بە رژێمی پێشووی عێراق لەساڵی 2003دا، ئەم كەش و دۆخەی ئاڵۆزەی ئێستا، ئاماژە بە ئەگەری هەڵگیرسانی جەنگی چوارەم دەكات لە ناوچەكە.  لەم ئینفۆگرافیكەدا لایەنەكانی جەنگی كەنداو دەخەینەڕوو ئەگەر ڕووبدات... ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی: -    سعودیە -    بەحرەین -    ئیمارات -    ئیسرائیل -    بنكە سەربازیەكانی ئەمریكا لە ( كوەیت، قەتەر، عومان)  ئێران و هاوپەیمانەكانی -    میلیشیا شیعەكانی عێراق و حەشدی شەعبی -    میلیشیاكانی ئێران لە سوریا -    حزبوڵای لوبنان -    میلیشیا حوسیەكانی یەمەن 

درەو:  گرژیەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران لەدوای كوشتنی قاسم سلێمانی لە شاری بەغداد، گەیشتۆتە لوتكەو ئەگەری پێكدادانی راستەوخۆ دەكرێت لە نێوان سوپای ئەمریكاو سوپای پاسدارانی ئێرانی، هەریەكەیان خاوەنی توانای سەربازی خۆیەتی، بەڵام جیاوازی زۆر لە ئاستی پێشكەوتن و توانای سەربازی نێوان ( ئەمریكا و ئێران) هەیە . •    سوپای ئەمریكا لە پلەی یەكەمی سوپای جیهانیدایەو ئێران لە پلەی 14 یەمیندایە •    ژمارەی دانیشتوانی ئەمریكا (329 ملیۆن) كەسەو ئێران (83 ملیۆن) كەسە •    ژمارەی سەربازانی ئەمریكا (2 ملیۆن و 100 هەزار) كەسەو ژمارەی سەربازانی سوپای پاسدارانی ئێران (873 هەزار) كەسە. •    بودجەی ساڵانەی سوپای ئەمریكا (716 ملیار) دۆلارە، بودجەی ساڵانەی سوپای پاسدارانی ئێران (6 ملیارو 300 ملیۆن ) دۆلارە. •    ئەمریكا (13 هەزار) فڕۆكەی شەڕكەری هەیە، ئێران (509) فڕۆكەی شەڕكەری هەیە. •    ئەمریكا (13 هەزار و500) فڕۆكەخانەی سەربازی هەیە، ئێران (319) فڕۆكەخانەی سەربازی هەیە. •    ئەمریكا (480 هەزارو 45) هێزی وشكانی لە تانك و زرێپۆشی هەیە، ئێران (8 هەزارو 515) تانك و زرێپۆشی هەیە. •    ئەمریكا (415) كەشتی جەنگیی هەیە ئێران (390) كەشتی جەنگیی هەیە. •    یەدەگی نەوتی ئەمریكا (36ملیارو 500 ملیۆن) بەرمیلە، یەدەگی نەوتی ئێران (158 ملیارو 400 ) بەرمیلە.   

(درەو): ئەو كەسەی كە لە شوێنی قاسمی سلێمانی دەستبەكاردەبێت، ساڵی 1981 بەشداری كردووە لە سەركوتكردنی ناڕەزایەتی خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان. ئایەتوڵا خامنەیی رابەری باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران چەند كاتژمێرێك دوای كوژرانی قاسم سلێمانی لە بەغداد، فەرمانێكی دەركرد‌و (ئیسماعیل قائانی) لە شوێنی ئەو وەكو فەرماندەی نوێی فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسداران دیاریكرد. خامنەیی لە فەرمانەكەیدا، قائانی وەكو وەكو "بەرجەستەترین فەرماندەكانی سوپا" ناوبردووە‌و داوای لێكردووە لە پۆستە نوێیەكەیدا درێژە بە بەرنامەكانی قاسم سلێمانی بدات. ئیسماعیل قائانی كێیە ؟ •    چەندین ساڵ یاریدەدەری قاسم سلێمانی بووە لە فەیلەقی قودس. •    لە شاری مەشهەد لەدایكبووە. •    ساڵی 1980 كە تەمەنی تەنیا 20 ساڵ بووە بووە بە ئەندامی ئەو فەیلەقە سەربازییە. •    كۆتاییەكانی ساڵی 1981 هاتووتە تارانی پایتەخت‌و چووەتە سەربازگەی سەعدئاباد كە ئێستا ناوی سەربازگەی ئیمام عەلییەو لەوێ راهێنانی سەربازی بینیوە. •    قائانی دوای تەواوكردنی پەروەردەی سەربازی، گەڕاوەتەوە بۆ شاری مەشهەد‌و لە یەكێك لە بنكەكانی پەروەردەیی سوپای پاسداراندا وەكو كادرێكی سەربازیی دەستبەكاربووە. •    پاش ماوەیەك‌و لەناوەڕاستی 1981 بەهۆی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی لە ناوچەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، قائانی رەوانەی ناوچەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان كراوە بۆ روبەڕووبونەوە‌و سەركوتكردنی خەڵك. •    راپۆرتەكان باسلەوە دەكەن لە ساڵی 1980 تاوەكو كۆتایی جەنگی ئێران- عێراق بەشداری جەنگەكەی كردووە‌و هەندێك وێنەی ئەوكاتەی هەیە كە لەناو سەنگەرەكاندایە. •    لەماوەی هەشت ساڵی جەنگی ئێران- عێراقدا فەرماندەی لەشكری (5)ی نەسرو تیپی ئیمام رەزا بووە‌و هاوكات بەرپرسی هەندێك لە هێزە سەربازییەكانی پارێزگای خۆراسان بووە. •     قائانی لە ساڵی 1981 ئاشنایەتی لەگەڵ قاسم سلێمانی پەیداكردووە‌و پێكەوە دەستیان كردووە بە كاركردن لەناو فەیلەقی قودس. •    بەر لەوەی ببێت بە یاریدەدەری قاسم سولەیمان لەناو فەیلەقی قودسدا، ماوەیەك یاریدەدەری ئیتلاعاتی سوپای پاسداران بووە. •    بەپێی راپۆرتی دامەزراوەی "ئەمریكن ئینترپرایز"، موحسین رەزایی فەرماندەی پێشتری سوپای پاسداران لە ساڵی 1984دا قائانی كردووە بە بەرپرسیاری ئۆپراسیۆنەكانی هێزی زەمینی سوپای پاسداران لە مەشهەد. •    دامەزراوە ئەمریكییەكە ئیسماعیل قائانی وەكو یەكێك لەو فەرماندانەی سوپای پاسداران ناوبردووە كە دەستی هەبووە لە سەركوتكردنی ناڕەزایەتییەكانی 1992ی مەشهەد. •    یەكێك لەو فەرماندانەی سوپای پاسداران بووە كە ساڵی 1992 بەشداریكردووە لە بەرگری سوپای پاسداران لە "بەرەی یەكگرتووی ئیسلامی میللی بۆ رزگاریی ئەفغانستان" لەدژی هێزەكانی بزوتنەوەی تالیبان. •    بەپێچەوانەی قاسم سلێمانییەوە، قائانی لە پرسی دەستوەردانی سیاسی‌و راگەیاندنی بۆچونە سیاسییەكانیدا شەرمی نییە‌و چەندین لێدوانی توندی لەبارەی بارودۆخی سیاسییەوە هەیە، یەكێك لەو فەرماندانەی سوپا بووە كە ساڵی 2000 ئیمزای لەسەر نامەیەكی توند كردووە كە بۆ محەمەد خاتەمی سەرۆكی ئەوكاتی وڵات نێردراوە سەبارەت بە رووداوەكانی زانكۆی تاران‌و رووداوەكانی تری ئەو سەردەمە، ئەوكات هەندێك ئەو نامەیەیان وەكو كودەتای سوپا بەسەر دەوڵەتدا لێكدایەوە. •    قائانی ساڵی 2010 یەكێك لەو فەرماندە سەربازییانە بوو كە ئیمزای لەسەر نامەیەكی توندكرد كە ئاڕاستەی سەردار حسێن علایی یەكەمین فەرماندەی هێزی دەریایی سوپای پاسداران كرا سەبارەت بە قسەكانی ئەو لە یاداشتەكانیدا سەبارەت بە سەركوتكردنی شۆپۆلی ناڕەزایەتییەكان دژ بە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆماری ساڵی 2010‌و قائانی‌و هەندێك لە فەرماندەكان نیگەران بوون لەوەی لەو یاداشتەدا ناوی ئایەتوڵا خامنەیی رابەری باڵا هێنراوە لە پشت سەركوتكارییەكانەوە. بۆ خوێندنەوەی راپۆرتێكی وردی بی بی سی فارسی لەبارەی قاسم سلێمانی كلیك لەسەر ئەم ناونیشانەی خوارەوە بكە: قاسم سلێمانی؛ فەرماندەیەك نوێنەرایەتی ئایەتوڵا خامنەیی دەكرد

راپۆرت: پوریا ماهرویان- بی بی سی فارسی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت یەكەمین سەربازە لە كۆماری ئیسلامی ئێراندا كە پلەی سەرلەشكرد‌و میدالیای "زولفەقار"ی پێدراوە، نوێنەری سەربازی‌و سیاسی رابەری باڵا بووە لە تەواوی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، نازناوی جۆراوجۆری لێنراوە، تەنانەت بوو بە بابەتی ناو یارییە ئەلیكترۆنیيەكان، لە یارییەكدا پاڵەوان بوو كە فەرمانی لەناوبردنی كەشتی گەلی ئەمریكای دەردەكرد، لە یارییەكی تردا وەكو ئامانجێك دانرابوو بۆ كوشتن، رابەری باڵا پێی دەوت "شەهیدی زیندوو"، دواجار لە هێرشی ئەمریكادا كوژرا، ئەو قاسمی سلێمانییە، ، روخساری ئایەتوڵا خامنەیی رابەری باڵای ئێران لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. دەقی راپۆرتەكەی بی بی سی فارسی قاسم سلێمانی كە لە كاتژمێرەكانی سەرەتای رۆژی هەینی 3ی كانونی دووەم لە هێرشێكی ئاسمانی ئەمریكا بۆسەر كاروانەكەی لەگەڵ چەند فەرماندەیەكی حەشدی شەعبی، كوژرا، ناوسراوترین روخساری سەربازی بوو لە دەرەوە‌و ناوەوەی ئێران. سەرلەشكر قاسم سلێمانی، كاتێك لە عێراق كوژرا، تەمەنی نزیكەی (63) ساڵ بوو، ئەو، كاتێك ناوبانگێكی جیهانی پەیداكرد كە فەیلەقی قودسی سوپا، رۆڵی ئێرانی لە عێراق‌و دواتر سوریا‌و وڵاتانی تری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر كرد‌و ئەمە بوو بە باسی میدیاكانی دەرەوە.  "فەرماندەی سێبەر"، "ژەنەراڵی نێودەوڵەتی"، "فەرماندەی مۆتەكە"، "فەرماندەی تارمایی"، "مۆتەكەی دوژمن"، "مالیك ئەشتەری سەردەم"، " ژەنەراڵ حاجی قاسم"‌و چەندین نازناوی تر كە نەیارو لایەنگرانی بەویان بەخشیوە، هەمووی نیشاندەری ناوبانگی ئەون لەناوەوە‌و دەرەوە. میدالیای "زولفەقار" بەرزترین میدالیای سەرباز لە ئێران كە تەنیا بە سلێمانی دراوە جارێك ئایەتوڵا خامنەیی رابەری باڵای ئێران ئەوی بە "شەهیدی زیندوو" ناوهێنا، بەڵام ئەو خۆی بە "سەربازێكی ناتوانایی ویلایەت- سەربازی سفری ویلایەت" ناودەبرد، لە كردارو گوفتاریدا ئەوەی نیشان دابوو كە بەتەواوەتی پەیڕەوی لە ئایەتوڵا خامنەیی‌و سیاسەتەكانی كۆماری ئیسلامی دەكات. لایەنگرانی لە ئێران، كە لە روخسارەكانی ناو رەوتی ریفرۆمخوازو پارێزگاران تاوەكز زۆرێك لە لاوان بوون، ئەویان بە "پاڵەوانێكی نیشتمانی" دەزانی كە فەرماندەیی بەرەی بەرگری دەكرد لەدەرەوەی سنورەكانی وڵات تاوەكو ئارامی ئەو وڵاتە بپارێزێت، نەیارەكانیشی ئەویان بە بەرپرسی زۆرێك لە ناسەقامگیرییەكانی ناوچەكە‌و پارێزەری بنەڕەتی میلیشیا شیعەكان بەتایبەتی لە عێراق‌و یەمەن‌و سوریا، كە ئاسایشی ناوچەكەیان خستوەتە مەترسییەوە، دەزانی. قاسم سلێمانی ساڵی 1958 لە گوندی (رابەر) لە پارێزگای كرمان لەدایكبووە، ئەو دەستپێكی كاركردنی لە مانگەكانی یەكەمی سەرەتای شۆڕشدا لە فەرمانگەی ئاوی پارێزگای كرمان دەستپێكردووە، دواتر بووە بە سەرباز لە سوپا‌و بەوشێوەیەی كە خۆی دەیوت، بڕیاربوو تەنیا ماوەی 15 رۆژ لە سوپا سەرباز بێت، بەڵام تاكۆتایی جەنگ لە سوپا مایەوە. دواین دەركەوتنی قاسم سلێمانی لەیادی عاشورادا لە تاران لەسەرەتای جەنگی ئێران- عێراقدا كەتیبەیەكی سەربازی لە كرمان دروستكردووە، كە ماوەیەك دواتر بووە بە كەتیبەی زرێپۆش‌و لەكۆتایشدا بووە بە لەشكری 41ی (ثارالله). ئەو لەسەرەتای دروستكردنی ئەم لەشكرەدا لە ساڵی 1983 تاوەكو رۆشتنی بۆناو سوپای قودس لە ساڵی 1996 فەرماندەی لەشكری (ثارالله) بوو، كە لەزۆرێك لە ئۆپراسیۆنەكانی سوپا لە جەنگدا، رۆڵی سەرەكی هەبوو. ئەو لەماوەی نێوان كۆتایی جەنگ‌و فەرماندەیكردنی سوپای قودسدا، هاوكات فەرماندەی لەشكردی (ثارالله) بوو، كە یەكێك لە پڕچەكترین‌و بەهێزترین یەكە سەربازییەكانی خۆرهەڵاتی ئێران بوو، زۆرێك لە ئەرك‌و سەرقاڵییەكانی دوای جەنگ روبەڕووبونەوە بوو لەگەڵ گروپە قاچاخچییەكانی ماددەی هۆشبەر‌و پاسەوانی پارێزگاكانی سنورو هاوسێی پاكستان‌و ئەفغانستان. هێزی قودسی سوپا كە لەسەرەتای جەنگدا بەمەبەستی رێنمونیكردنی چالاكییەكانی سوپا لە دەرەوەی سنور لە عێراق‌و لوبنان، لەژێر كۆنترۆڵی یەكەی پەیوەندی نێودەوڵەتی سوپا، دروستكرا، دواتر بوو بە قەرارگای (رەمەزان) لە دەرەوەی سنور، لە كۆتایشدا بوو بە یەكێك لە باڵە سەرەكییەكانی سوپا‌و ئێستا وەكو یەكێك لە گرنگترین یەكەی سەربازی كۆماری ئیسلامی دەناسرێت، كە بە "سوپای قودس" ناوبانگی دەركردووە.  لەحاڵێكدا كە محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران لەبارەی پشتیوانی لە سیاسەتەكانی ئێران دژ بە ئیسرائیل، رەزامەندبوونی وەزارەتەكەی بۆ قاسمی سلێمانی نیشاندابوو، نەیارانی لە نمونەی میدیاكانی سەربە عەرەبستانی سعودیە ئاكاری ئەویان وەكو "دەستوەردان لە كاروباری ناوخۆی وڵاتان" ناودەبرد. لەبارەی پشتیوانی رۆڵی قاسم سلێمانی لە سیاسەتی دەرەوەی ئێران لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، هەر ئەو رستەیەی محەمەد جەواد زەریف بەسە، كە وتبووی:" من رێزی تایبەتیم هەیە بۆ سەردار سلێمانی، زیاتر لە 20 ساڵە ئێمە نزیكین لەیەكترەوە‌و بۆ بەرەوپێشبردنی ئامانجەكانی كۆماری ئیسلامی‌و گەیشتن بەرێگەچارەی سیاسی‌و ئاشتیخوازانە هاوكاری دەكەین. لە قەیرانی ئەفغانستان‌و بەمەبەستی دروستكردنی دەوڵەت دوای تاڵیبان لەو وڵاتە، هاوكاری زۆر باش هەبوو لە دانیشتنەكاندا لەنێوان من وەكو نوێنەری وەزارەتی دەرەوە‌و سەردار سلێمانیدا". "ئێستاش ئەو هاوكار‌و دۆستایەتییە نزیكەمان لەگەڵ یەكتر هەیە، لەسەرەتادا بۆ گەیشتن بەرێگەچارەی سیاسی لەگەڵ یەكتر هاوكاریمان دەكرد، هاوكاری ئێمە بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەی سیاسی بوو بۆ قەیرانی سوریا‌و یەمەن‌و ناردنی كۆمەكی مرۆیی بۆ خەڵكی سوریا‌و یەمەن، هاوكاری زۆر باش بوو، هیوادارم ئەو هاوكارییە بەردەوام بێت". ماوەیەك پێشتریش لەوەڵامی پرسیارێكدا لە پەرلەمان، بۆئەوەی بیسەلمێنێت كە هاوهەنگاوە لەگەڵ سیاسەتی دەرەوە لەسەر بنەمای تێڕوانیەكانی رابەر لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، زەریف وتی شانازی دەكات كە قاسم سلێمانی هەموو رۆژێك لە پەیوەندیدا لەگەڵ ئەو، ستایشی سیاسەتەكانی دەوڵەت دەكات. ئەبومەهدی موهەندیس هەمیشە خۆی وەكو سەربازی قاسم سلێمانی زانیوە قاسم سلێمانی بەشێوەیەكی كردەیی نوێنەری سیاسەتی گشتی دەرەوەی كۆماری ئیسلامی دەكرد لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. تەنانەت بەقسەی هەندێك لە بەرپرسانی ئێران، باڵیۆزی وڵاتانی سوریا، عێراق‌و لوبنان دەبوو بە رەزامەندی ئەو دابنرێن، باڵیۆزی ئێران لە هەموو ئەو وڵاتانە لە فەرماندەكانی پێشووی سوپای قودس بوون، لەنمونەی ئیرەج مەسجدی باڵیۆزی ئێستای ئێران لە بەغداد كە ساڵانێك راوێژكاری باڵای سەرلەشكر سلێمانی بوو لە سوپای قودس. ئاغای سلێمانی بەشێوەیەكی رێكخراو لەگەڵ كەسایەتی گرنگی وڵاتانی هاوپەیمانی ئێران لە ناوچەكە دیداری هەبوو، لەوانە بەشار ئەسەد سەرۆك كۆماری سوریا‌و حەسەن نەسروڵا ئەمینداری گشتی حزبوڵا. تەنانەت چەند ساڵێك لەمەوبەر هەواڵی دژبەیەك لەبارەی گەشتی ئەو بۆ روسیا بڵاوبووەوە، كە لەوەڵامی ئەو هەواڵانەدا عەلی ئەكبەر ویلایەتی راوێژكاری رابەری ئێران وتی:" هاتوچوونی سەردار سلێمانی‌و هاوكاری لەگەڵ بەرپرسانی روسیا لە بارودۆخێكدا كە هاوپەیمانێتی نێوان ئێران‌و روسیا لە روبەڕووبونەوەی گروپە تیرۆرستییەكان، رووی لەزیادبوون كردووە، بەتەواوەتی شتێكی ئاساییە". ساڵی رابردوو لە گەشتێكی پێشتر رانەگەیەندراودا، بەشار ئەسەد بۆ ماوەی چەند كاتژمێرێك سەردانی ئێرانی كرد‌و لەگەڵ رابەرو سەرۆك كۆمار دیداری كرد، بەوتەی یاریدەدەری فەرماندەی سوپای قودس، بەشار ئەسەد بە هاوڕێیەتی ئاغای سلێمانی سەردانی ئێران كردووە، بەبێ ئەوەی تەنانەت وەزیری دەرەوەی ئێرانیش ئاگاداری ئەو سەردانە بوبێت. پاش بڵاوبونەوەی وێنەكانی دیداری ئاغای ئەسەد لەگەڵ ئایەتوڵا خامنەیی‌و حەسەن رۆحانی بەئامادەبوونی قاسم سلێمانی، ئاغای زەریف لە ئینستاگرامی خۆی نوسی:" دوای وێنەكانی دیداری ئەمڕۆ، ئیتر جەواد زەریف وەكو وەزیری دەرەوە لە جیهاندا هیچ ئیعتیبارێكی نییە". سلێمانی خاڵی پەیوەندی رابەر بوو لەگەڵ سەركردەكانی ناوچەكە، لەم وێنەیەدا لەدیداری نێوان نەسروڵاو خامنەیدا دەردەكەوێت ناوبانگی قاسم سلێمانی لەم ساڵانەی دوایدا كاردانەوەی زۆری هەبوو، سەرباری ئەوەی تاڕادەیەك كەمتر لە كۆبونەوەی گشتییەكاندا دەردەكەوت، بەڵام هەر كە وێنەیەكی ئەو بەتایبەتی لەناوچەكانی جەنگ بڵاودەبووەوە، بەشێوەیەكی خێرا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی دەستاودەستی دەكرد، بۆ ستایشكردنی ئەو بە زمانی فارسی عەرەبی‌و گۆران‌و سرود دانران، ناوی چووە ناو جیهان ئەنیمەیشن‌و یارییە كۆمپیوتەرییەكانیشەوە، پاڵەوانی ئەنیمەیشنی "شەڕی كەنداوی فارس" كە فەرمانی لەناوبردنی كەشتییەكانی ئەمریكا دەدات، لە یاری كۆمپیوتەری دروستكراوی ئێراندا "مۆتەكەی دوژمن"ە، لە یارییە كۆمپیوتەرییەكانی "واحد النمر"‌و "بتل فلید 3" كەسایەتییەكەی نەرێنییە كە دەكرێتە ئامانجی كوشتن. زۆرێك لە روخسارە كۆمەڵایەتی‌و سیاسییە ناسراوەكان لە ئێران، بە بڵاوكردنەوەی وێنە یاخود یادەوەرییەكی ئەو، ئەو ناوبانگەیان زیاتر كرد، لەنمونەی عیزەتوڵا زورغامی‌و سادق خەرازی-یەوە بیگرە تاوەكو ئیبراهیم حاتەمی كیا‌و پەروێز پەرەستویی. سەردەمێك كە قاسم سلێمانی فەرماندەی سوپای قودس لە ساڵی 1998دا بوو بە یەكەی دەرەوەی سنوری سوپای پاسداران، ئەو هێزە بەهۆی ئەوەی پێكهاتەكەی بۆ سەردەمی جەنگی ئێران- عێراق دەگەڕایەوە، كەمتر دەناسرا، قاسم سلێمانی لە تەمەنی 40 ساڵیدا كاتێك بەپلەی سەرتیپ بوو بە فەرماندەی ئەو هێزە، ماوەی چەندین ساڵ‌و لەسەردەمی جەنگدا فەرماندەی لەشكری (پاراللە)ی كرمانی كردبوو.  ناوی ئەو لە سیاسەتمەدا بۆ یەكەمینجار، دوای دوو ساڵ لە فەرماندەیی سوپای قودس هات، هاوزەمان لەگەڵ روداوەكانی 18ی تەموزی 2000 كە هاوڕێ لەگەڵ 23 فەرماندەی تری سوپا، نامەیەكی ناڕەزایەتی بە زمانێكی توند بۆ محەمەد خاتەمی سەرۆكی ئەوكاتی ئێران نوسی.  ئەوانەی ئیمزای نوسراوەكەیان كردبوو، زۆربەیان ئەو فەرماندانەبوون كە لەسەردەمی جەنگدا فەرماندەی لەشكر‌و لە دوو سێ باردا فەرماندەیی قەرارگایان بەدەستەوە بوو، لەو نامەیەدا نوسیبویان كە جامی سەبریان پڕبووە‌و "چیتر لەوە زیاتر بەرگەی ئاوەڕ نەدانەوە لە خۆیان" بە گونجاو نازانن. زۆرێك ئەم نامەیەیان وەكو راگەیاندنی ئامادەیی راشكاوانەی سوپا لە كاروباری سیاسی‌و دەستوەردانی ئەوان ئەژماركرد، ئاڕاستەیەك كە بەوتەی رەخنەگران، لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆماردا لە ساڵی 2010 گەیشتە لوتكە. ساڵانی دواتر ئەوانەی ئیمزایان لەسەر نامەكە كرد، هەریەكەیان گەیشت بە چارەنوسێكی جیاواز، هەندێك كوژران، هەندێك گەیشتن بە بەرزترین پۆستی سەربازی كۆماری ئیسلامی، هەندێكی تر چوونەناو سیاسەتەوە.  سلێمانی.. گەنجترین فەرماندەكانی سوپا لەسەردەمی جەنگی ئێران- عێراقدا لەم كاتەدا قاسم سلێمانی پارێزگاری لە كارەكەی خۆی كرد‌و تەنیا بە زیادبوونی هەژمون‌و بایەخی فەیلەقی قودس لە ساڵی 2011 پلەی سەرلەشكری وەرگرت، ئەم پلەیە باڵاترین پلەیە كە لە كۆماری ئیسلامی بە سەربازێك درابێت كە هێشتا لەژیاندا بوبێت. ئەو بەپێچەوانەی زۆرێك لە هاوتاكانییەوە، كەمتر تێكەڵ بە ململانێی سیاسی‌و باڵباڵێن دەبوو، كەمتر بۆچونی خۆی رادەگەیاند، بەجۆرێك كە لە كاتی خۆپیشاندانەكانی پاش هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆماری ساڵی 2010دا  ناوی ئەو لەناو ئەوانەدا نەبوو كە نامەیەكی ناڕەزایەتی ئامێزیان بۆ حسێن عەلایی یەكەمین فەرماندەی هێزی دەریایی سوپا، نارد. فەرماندەكانی سوپا لە تەنشت خامنەیی لە زەمەنی جەنگدا سلێمانی یەكێكە لە فەرماندەكان قاسم سلێمانی پەیوەندییەكی نزیكی لەگەڵ فەرماندە نیمچە سەربازییەكانی شیعەی عێراق‌و لوبنان هەبوو. لەنمونەی عیماد موغنیە فەرماندەی نیمچە سەربازی حیزبوڵای كە كوژرا، تاوەكە ئەبومەهدی موهەندیس‌و هادی عامری فەرماندەكانی حەشدی شەعبی. بەپێی راپۆرتەكان كاتێك كاروانەكەی بووە بە ئامانجی موشەكەكانی ئەمریكا، قاسم سلێمانی‌و ئەبومەهدی موهەندیس لەتەنیشت یەكترەوە بوون. میدالیای زولفەر كە بەرزترین میدالیای سەربازی ئێرانە، لەدوای شوڕشەوە تەنیا بە قاسم سلێمانی دراوە، ئەو هاوكات نزیكەی 22 ساڵ فەرماندەیی فەیلەقی قودس بووە، یەكێك لە بەئەزمونترین فەرماندەی سوپا بووە كە ئەو پۆستەی بەدەستەوە بووە.  

راپۆرتی: درەو كاتێك بووە بە وەزیری دەرەوەی نەمسا تەمەنی تەنها (28)ساڵ بوو، ئەمڕۆش لەتەمەنی (33) ساڵیدا وەك گەنجترین سەرۆك وەزیران لە جیهان، پۆستی سەرۆكایەتی كابینەی حكومەتی نوێی وڵاتەكەی بە فەرمی وەردەگرێت، بەوەش پێشی (سانا ماران)ی تەمەن (34) ساڵی سەرۆك وەزیرانی فینلەندا دەداتەوە، كە مانگی كانونی یەكەمی ساڵی ڕابردوو لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی وڵاتەكەی دەستبەكاربوو. •    ئەو گەنجە ناوی "سێبەستیان كۆرتز"ە،  سەرۆكی پارتی گەلی نەمسای موحافیزكارە. •    لە27ی ئابی ساڵی 1986 لە "ڤێننا"ی پایتەختی لەدایك بووەو، هەر لەوێش قۆناغەكانی خوێندنی تەواوكردووە.  •    لەساڵی 2003دا و لەتەمەنی 23 ساڵیدا پەیوەندیكردووە بە پارتی گەلی ڕاستڕەو. •     لە مانگی ئایاری ساڵی 2017دا بووە بەسەرۆكی پارتەكە، لەكاتێكدا خوێندكاری بەشی یاسا بووە لەزانكۆی "ڤێننا". •     لەتەمەنی 28 ساڵیدا پۆستی وەزارەتی نەمسای وەرگرتووە.    دوای ئەوەی سەرۆكی نەمسا ئیئتیلافی حكومی نێوان پارتی گەلی موحافیزكارو، پارتی ئازادی ڕاستڕەوی توندڕەوی پەسەندكرد، كە لەهەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی ڕبردوودا سەركەوتنی بەدەستهێنا، "سێبەستیان كۆرتز"ی ڕاسپارد بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی نەمسا.  "كۆرتز" ئێستا گەنجترین سەرۆكە لە جیهان بەڵام تاقانە نییە، ئەی هاوشێوەكانی كێن؟ ئەوانەی لە سییەكانی تەمەنیاندا گەیشتونەتە ترۆپكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن لە وڵاتەكانیان: •    "ئۆلێكسی گونتشارۆك" یاساناس و ڕیفۆرمخوازو چالاكوانی كۆمەڵی مەدەنی ئۆكرانی،  لەمانگی ئابی ساڵی ڕابردوو و لەتەمەنی 35 ساڵیدا پۆستی سەرۆك وەزیرانی وڵاتەكەی پێسپێردرا، بە گەنجنترین سەرۆك هەژمار دەكرێت لە مێژووی ئۆكرانیادا. •    " نەجیب ئەبوكیلە" ی تەمەن 37 ساڵ، لەمانگی شوباتی ساڵی ڕابردودا پۆستی سەرۆك وەزیرانی (سلفادۆر)ی وەرگرت، سیاسی و بزنسمانێكی بە ڕەچەڵك فەلەستینییەو لە ساڵی 1981 لە (سان سلفادۆر)لە دایكبووە، پێشئەوەی پۆستی سەرۆك وەزیرانیشی پێسبێردرێت سەرۆكی شارەوانی ئەو شارە بووە، بەیەكەم سیاسی سەربەخۆ دادەنرێت كە لەدەرەوەی پارتی دەسەڵاتدارەكانی ئەو وڵاتە پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرێت. •    "گزافییە ئیسپۆت زمۆرا"ی تەمەن 39 ساڵ، لەمانگی ئایاری ساڵی ڕابردودا پۆستی سەرۆك وەزرانی (ئەندۆرا)ی وەرگرت، پێشتر پۆستی وەزارەتەكانی كاروباری كۆمەڵایەتی و دادو و ناوخۆی وەرگرتووە. •    "كارلۆس ئەلفارادۆ" لەتەمەن 38 ساڵیداو، لەخولی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی (كۆستاریكا) كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، كاندیدی پارتی چەپی میانڕەوی دەسەڵاتدار بوو، بە سەرۆك كۆماری (كۆستاریكا) هەڵبژێردرا. •    "جاسیندا ئەردیرن" لەتەمەنی 37 ساڵیداو لە ساڵی 2017دا پۆستی سەرۆك وەزیرانی (نیوزلەندا)ی وەرگرتووە، "جاسیندا" بە ژنە (پۆڵاینەكە) ناسراوەو میدیاكانی توشی سەرسوڕمان كردووە، ئەو ژنە ساڵی پار تانوپۆی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی لەسەر ئاستی جیهان بەخۆیەوە سەقاڵكرد، كاتێك ویستی لەماوەی دوو خولەكدا و زۆر بەخێرایی دەستكەوتەكانی دوو ساڵی ڕابردوی حكومەتەكەی بژمێرێت، بەڵام دەستكەوتەكانی ئەوەند زۆربوون دوو دەقە كورتی هێناو پێویستی بەكاتی زیاتر بوو.  "جاسیندا"  لە 21 حوزەیرانی ساڵی 2018 مندالێكی لە نوسینگەكەی خۆی لە ئەنجومەنی وەزیران بوو، كە ئەمە هەواڵێكی نائاسایی بوو، بەڵام لەوە سەرنجڕاكێشتر ئەو ناوە بوو كە لە كچەكەی نا، (نیف تی ئورها)، كە ناوێكی لكێندراوەو، نیوەی مانای (ڕووناكی و شەوق بەخشین) نیوەكەی تریش بە زمانی (ماوری) مانای خۆشەویستی كە زمانی دانیشتووە ڕەسەنەكانی (نیوزلەندا)یە. ئەم ژنە پۆڵاینە لەڕەشەكوژییەكەی مزگەوتی (كرایسچیرش)، كە بەهۆیەوە 50 نوێژخوێنی موسڵمان بەدەستی كەسێكی توندەڕە كوژراون، ڕۆلێكی گەورەی گێڕا لە مامەڵەكردن لەگەڵ ڕوداوەكەو نمونەیەك لەدانایی پێشكەشەكرد كە توانی بۆ جیهانی بسەلمێنێت سەرۆك وەزیرانی هەموو نیوزەلەندییەكانە بە جیاوازی دین و ڕەنگ و بیركردنەوەیانەوە.   •    "لیۆ ئەریك ڤاردگار"ی بە گەنجترین سەرۆك وەزیرانی ئێرلەندا دادەنرێت كە لە ساڵی 2018 تەمەنی 38 ساڵیدا ئەو پۆستەی وەرگرتووە، لە ساڵی 2017 بووە بە سەرۆكی پارتی (ڤان گایل) و وەزیری بەرگری، پێشتریش وەزارەتەكانی پاراستنی كۆمەڵایەتی و تەندروستی و گواستنەوەو  گەشتوگوزرار و وەرزشی (ئێرەلەندا)ی بەڕێوەبردووە.  "لیۆ ڤاردگار" یەكێكە لەو سێ سەرۆك وەزیرانەی جیهان كە بە ئاشكرا دانی بەوەداناوە هاوڕەگەزبازە، دوانەكەی تریشیان هەریەك لە (گزافییە بیسیل) سەرۆك وەزیرانی (لۆكسمبۆرگ) و (ئانا برنابیچس) سەرۆك وەزیرانی (سڕبیا)یە. •    "ئیمانوێل ماكرۆن" لە ساڵی 2017 و لەتەمەنی 39 ساڵیدا بووە بە سەرۆكی كۆماری (فەرەنسا)، لە ساڵی 1977 لە (ئەمیان) لەدایك بووە، هەشتەم سەرۆكی كۆماری پێنجەمی فەرەنسایە، ساڵی 2006 بۆ 2009 پەیوەندیكردووە بە پارتی سوۆسیالستی فەرەنسا، ساڵی 2012 جێگری ئەمینداری گشتی سەرۆكایەتی فەرەنسا بووە، پۆستی وەزارەتەكانی  ئابوری و پیشەسازی و ئابوری ژمارەیی لە حكومەتی (مانوێل فالس) وەرگرتووە. لە ساڵی 2016 پارتی (بۆ پێشەوە)ی دامەزراندووە، دوای ئەوەی لە هەڵبژاردنی مانگی ئایاری ساڵی 2017ی وڵاتەكەیدا سەركەوتنی بەدەستهێنا، بووە سەرۆك كۆماری فەرەنسا. •    "یۆری ڕاتاس" سەرۆكی پارتی میانڕەوی (ئیستۆنیا) لەساڵی 2016  كاتێك تەمەنی 37 سال بووە پۆستی سەرۆك وەزیرانی وڵاتەكەی وەرگرتووە، لەساڵی 2005 و لەتەمەنی 27 ساڵیدا بووە بە حاكمی شاری (تالین)ی پایتەخت، لە ساڵی 2007دا بووە بە جێگری سەرۆكی پەرلەمانی (ئیستۆنیا) و تا ساڵی 2016 و وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران لەو پۆستەدا ماوەتەوە. •    "جۆزێف مۆسكات" لەساڵی 2013 داو، لەتەمەنی 39 ساڵیدا پۆستی سەرۆك وەزیرانی (ماڵتا)ی وەرگرتووە و تائێستا لە پۆستەكەیدایە، بە یانزەهەمین سەرۆك وەزیرانی ماڵتا هەژماردەكرێت و، لە ساڵی 2008وە سەرۆكی پارتی كرێكارانی (ماڵتا)یە.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت شەڕی نێوان ئێران‌و ئەمریكا لەسەر خاكی عێراق‌و لەناوچەی سەوزی بەغداد گەیشتە حاڵەتی پەلامادرانی باڵیۆزخانە، روداوێك كە هاوشێوەكەی لەتاران‌و بەر لە 40 ساڵ لەمەوپێش بەتەواوەتی پەیوەندی نێوان ئێران‌و ئەمریكای شێواند‌و تائێستا ئەو پەیوەندییە ئاسایی نەكراوەتەوە، پرسیاری گرنگی ئێستا لەبارەی روداوەكانەوە ئەوەیە ئایا چۆن لایەنگرو فەرماندەكانی حەشدی شەعبی چونە ناو ناوچەی سەوزەوە ؟ (درەو) لەم راپۆرتەدا وەڵامی ئەو پرسیارەو چەند پرسیارێكی تر دەداتەوە لەبارەی پەرەسەندنەكانی عێراقەوە. بەتاڵكردنەوەی توڕەیی    دەرگای ناوچەی سەوز بۆ حەشدی شەعبی خرایە سەرپشت، تا لەوێوە توڕەیی خۆیان دژ بە هێرشەكەی ئەمریكا بۆسەر بارەگاكانیان، بەتاڵبكەنەوە. ئەمڕۆ بە سەدان لایەنگرو چەكدارو سەركردەی گروپە جیاوازەكانی حەشدی شەعبی بەسەرۆكی دەستەو جێگرەكەی لەناوچەی سەوز چونە بەردەم بینای گەورەترین باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە جیهاندا. فەرماندە‌و لایەنگرانی حەشدی لەبەردەم باڵیۆزخانەی ئەمریكا كۆبونەوە تا لەوێوە ناڕەزایی و پەیامی توندی خۆیانن بگەیەننە كۆشكی سپی لەبەرامبەر ئەو هێرشەی كە بەر لە دوو رۆژ لە ئێوارەیەكدا فڕۆكە جەنگییەكانی ئەمریكا كردیانەسەر پێنج بارەگای كەتیبەكانی حزبوڵا وەكو لایەنێكی پێكهێنەری سەرەكی لەناو هێزەكانی حەشدی شەعبیدا. هێرشەكەی ئەمریكا سێ بنكەی كەتیبەكانی حزبوڵای لەناو خاكی عێراق‌و دوو بنكەی تری رێكخراوەكەی لە سوریا كردە ئامانج، بەهۆیەوە 25 چەكدار كوژران‌و دەیانی تر برینداربوون. چۆن دەرگای ناوچەی سەوز كرایەوە؟ كردنەوەی دەرگای ناوچەی سەوز بەڕووی لایەنگرانی حەشدی شەعبی نیشانەی پرسیاری گەورەی لەسەرە، بەوەی بەدرێژایی (3) مانگی رابردوو سەدان هەزار خۆپیشاندەری ناڕازیی هەوڵدەدەن بچنە ناوچەی سەوز‌و هێزە ئەمنییەكان رێگرییان لێدەكەن. ئێستا نزیكەی (500) خۆپیشاندەر كوژراون‌و برینداربوون، بەڵام ناڕەزایەتییەكان نەیتوانیوە بگاتە ناوچەی سەوز كە شوێنی كۆبونەوەی بارەگای سەرۆكایەتی حكومەت‌و پەرلەمان‌و وەزارەت‌و نوێنەرایەتییە بیانییەكانە. بەڵام ئەمڕۆ بە ئاسانی‌و بەبێ هیچ رێگریەك لایەنگرانی حەشدی شەعبی چونە ناو ناوچەی سەوز‌و لەوەش زیاتر لەناو ناوچەی سەوزدا خۆیان گەیاندە بەردەم باڵیۆزخانەی ئەمریكا، كە لە 2003و دوای روخانی رژێمی پێشووەوە، ئەمە یەكەمجارە روداوی وا روبدات، بۆیە ئەمە بە پەرەسەندنێكی مەترسیدار لێكدەدرێتەوە. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، ئەوەی رێگەی بۆ ئەم چونە ژورەوەیە خۆشكردووە، گۆڕینی هەژمونی حەشدی شەعبیە بەسەر ئەمنیەتی ناوچەی سەوزی شاری بەغداد، رۆژی پێنج شەممەی رابردوو كەسێك وەكو بەرپرسی ئەمنی ناوچەی سەوز دانرا، ئەو كەسە فەریق روكن (تەحسن ئەلعەبودی)یە كە بە "ئەبومونتەزەر ئەلحوسەینی" ناسراوە‌و نزیكە لە ئەبومەهدی موهەندیسی جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی. پێشتر میدیا عێراقییەكان ئاماژەیان بەوەكرد، عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی دەستلەكاركێشاوەی عێراق (ئەبومونتەزەر ئەلحوسەینی) راوێژكاری خۆیەتی بۆ كاروباری حەشدی شەعبی رایسپاردووە بۆ فەرماندەی هێزی تایبەتی ئەنجومەنی وەزیران. ئەبومونتەزەر ئەلحوسەینی كێیە؟ •    ناوی راستەقینەی (ئەبومونتەزەر ئەلحوسەینی) تەحسین عەبد مەتەر ئەلعەبودی-یە. •    1961 لە بەغداد لەدایكبووە. •    لە جەنگی عێراق- ئێران لە هەشتاكانی سەدەی رابردوو ئەفسەر بووە. •    دوای ئەوەی بە دیلی كەوتووەتە دەست سوپای پاسداران، لە ئێران پەیوەندی بە فەیلەقی بەدرەوە كردووە.  •    یەكێكە لە ئەفسەرەكانی سوپای پاسدارانی ئێران– فەیلەقی قودس، پرۆسەكانی دەرەوە. •    یەكێكە لەفەرماندەكانی رێكخراوی بەدر بەسەرۆكایەتی هادی عامری. •    پێشتر بەڕێوەبەری پرۆسەكانی حەشدی شەعبی بووە، مانگی ئابی رابردوو پۆستی راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عێراقی بۆ كاروباری حەشدی شەعبی وەرگرتووە. •    ئەبو مونتەزەر ئەلحوسەینی كە لە حەشدی شەعبیدا بووە هیچ پلەیەكی سەربازی نەبووە، بەڵام كە گوازراوەتەوە بۆ نوسینگەی سەرۆك وەزیران پلەی فەریق روكنی دراوەتێ.  لە تارانەوە بۆ بەغداد  لایەنگرانی حەشدی شەعبی دیواری باڵیۆزخانەی ئەمریكایان بڕی‌و چونەناوەوە لەسەر بیناكە ئاڵای حزبوڵایان هەڵكرد، ئەم دیمەنانە هاوشێوەبوون لە روداوی پەلاماردانی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە تارانی پایتەختی ئێران 40 ساڵ لەمەوبەر. لە ساڵی 1979 دوای ئەوەی محەمەد رەزا شا، ئێرانی بەجێهێشت‌و ئایەتوڵڵا خومەینیگەڕایەوە، خوێندكارانی ئێرانی پەلاماری باڵیۆزخانەی ئەمریكایاندا لە تاران، دوای ئەوەی چونەناو باڵیۆزخانەكەوە (52) ئەمریكییان دەستگیركرد‌و دەستیان گرت بەسەر ژمارەیەكی زۆر بەڵگەنامەدا. ئەم رووداوە بوو بە سەرەتای تێكچوونی پەیوەندی ئەمریكا‌و كۆماری ئیسلامی ئێران‌و دوای 40 ساڵ هێشتا ئەو پەیوەندییانە ئاسایی نەكراونەتەوە. كەتیبەكانی حیزبوڵا كێن ؟ هەموو ئەوەی ئێستا لە عێراق روودەدات پەیوەندییە بە هێرشێكەوە هەیە كە بەمدواییە كرایەسەر بنكەی سەربازانی ئەمریكا لەناوچەی "كەی وەن" لە كەركوك‌و بەهۆیەوە سەربازێكی گرێبەستی ناو هێزەكەی ئەمریكا كوژرا، واشنتۆن پێیوایە كەتیبەكانی حزبوڵا لە پشت هێرشەكەوەن، بەڵام حكومەتی عێراق دەڵێت هێشتا لێكۆڵینەوەكان یەكلانەبونەتەوە. پرسیارەكە ئەوەیە كەتیبەكانی حزبوڵا كێن كە شەڕی نێوان ئەمریكا‌و ئێرانیان لەسەر خاكی عێراق گەرمكردووە ؟ دەستەواژەی "حزبوڵا" وابەستە كراوە بە رێكخراوی (حزبوڵای لوبنانی)یەوە، بەڵام دوو دەیە دوای دروستبوونی حزبوڵای لوبنانییەوە رێكخراوێكی تر دروستكراوە كە هەمان ناوی هەڵگرتووە‌و جیاوازیشە لەوەی یەكەم، كە ئەویش كەتیبەكانی (حزبوڵا)یە لە عێراق. كەتیبەكانی حزبوڵا لە نیسانی ساڵی 2007 لە شاری (عەمارە)ی باشوری عێراق دروستكراوە، پێكدێت لە كۆمەڵێك گروپی چەكداری شیعەمەزهەب كە هەندێكیان لەدوای جەنگی ساڵی 2003‌و روخانی رژێمی پێشووی عێراقەوە دروستبوون‌و بریتین لە: •    لیوای ئەبولفەزڵ عەباس •    كەتیبەی كەربەلا •    كەتیبەی زەید بن عەلی •    كەتیبەی عەلی ئەكبەر •    كەتیبەی سەجاد بەپێی ئەوەی لە پێگە فەرمییەكانی خۆیەوە بڵاوكراوەتەوە، كەتیبەكانی حزبوڵا خۆی بە "پێكهاتەیەكی جیهادی ئیسلامی بەرەنگاریخواز" دەناسێنێت، پێیوایە "ویلایەتی فەقیه" رێگەی نمونەییە بۆ بەدیهێنانی "حاكمیەتی ئیسلامی لە زەمەنێكدا كە ئیمامی مەهدی لە غەیبدایە"، مەهدی ئیمامی دوانزەیەمی ئەو شیعانەیە كە بە شیعەی دوانزەئیمامی ناسراون. كەتیبەكانی حزبوڵا پەیوەندییەكی راستەوخۆی لەگەڵ ئێران هەیە، تا ئەوڕادەیەی پێیوایە دامەزراندنی كۆماری ئیسلامی ئێران "دەستەكەوتێكی مەزنە"‌و وەكو بنەمایەكی بنەڕەتی تەماشای دەكات بۆ دروستكردنی "دەوڵەتی دادپەروەریی خوادایی‌و وێنەیەك لە وێنەكانی حاكمیەتی ئیسلامی‌و ویلایەتی فەقیه". كەتیبەكانی حزبوڵا دەڵێ كاردەكات بۆ شكستهێنان لە "پرۆژەی ئەمریكا- ئیسرائیل" لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، چەكدارەكانی ئەم گروپە پێشەنگی ئەوانەبوون كە چوونە سوریا‌و پاڵپشتییان لە هێزەكانی بەشار ئەسەد كرد بۆ لێدانی ئەو شەپۆلە خۆپیشاندانانەی كە ساڵی 2011 سوریای گرتەوە‌و دواتر سەریكێشا بۆ شەڕێكی ناوخۆیی كە تائێستاش بەردەوامە. حزبوڵا هیچ پەیكەرێكی رێكخراوەیی یاخود سەربازی‌و ئیداری نییە وەكو ئەوەی لەناو گروپە چەكدارە شیعەكانی تری عێراقدا هەیە. تائێستا ئەمینداری گشتی كەتیبەكانی حزبوڵا نەناسراوە، سەرباری ئەوەی گروپەكە دوو وتەبێژی هەیە، یەكێكیان وتەبێژی سەربازی‌و ئەوی تر وتەبێژی مەدەنییە. ژمارەی چەكدارانی ئەم گروپە دەگاتە (7 هەزار) كەس، ئەمە بەگوێرەی ئامارە نافەرمییەكان، شێوازی كاركردنی رێكخراوەكە هاوشێوەیە لەگەڵ حزبوڵای لوبنانی‌و وەكو دەوترێت فەرماندە ئێرانی‌و لوبنانییەكان سەرپەرەشتی راهێنانی چەكدارانی رێكخراوەكە كردووە، لەوانە عیماد موغنیە كە ساڵی 2015 لە سوریا كوژرا. بەهۆی فراوانبوونی روبەڕی ئۆپراسیۆنەكانی رێكخراوەكە لە عێراق‌و سوریا، سەركردایەتی كەتائیبی حزبوڵا پلەبەندی بۆ كوژراوەكانی لە شەڕەكاندا داناوە، لەوانە پلەكانی: •    شەهیدانی سەرایای بەرگری •    شەهیدانی بەرەنگاری داگیركاریی •    شەهیدانی عەقیدە‌و كەرامەت •    شەهیدانی ویلایەت كەتائیبەكانی حزبوڵا لە چوار دامەزراوەی مەدەنی ئاشكرا پێكدێت كە بریتین لە: •    دەستەی مزگەوت‌و حوسەینییەكان •    دامەزراوەی هەدەف •    دامەزراوەی زەینەبیات •    دامەزراوە دەستەبژێری ئەكادیمی لەپاڵ ئەم دامەزراوە ئاشكرایانەدا، كەتیبەكانی حزبوڵا ژمارەیەك دامەزراوە‌و دەستەی تری هەیە كە بەشێوەیەكی نادیار كاردەكەن‌و دەوترێت پەیوەندیدارن بە راكێشانی ئاینی‌و چەكداركردن‌و پرۆژەی ئابورییەوە. بەپێی ئەوەی لە راپۆرتە دزەكراوەكاندا باسكراوە، كەتیبەكان یەكێك لەو لایەنانە بوون كە بەشداربوون لە رفاندنی راوچییە قەتەرییەكان لە كانونی یەكەمی 2015دا، یەكێك لەو لایەنانە بوون كە بڕی ملیارێك دۆلاریان لەبەرامبەر ئازادكردنی ئەو راوچییانە لە قەتەر وەرگرتووە، بەڵام قەتەرییەكان دەڵێن ئەوان پارەكەیان بە حكومەتی عێراق داوە. كەتیبەكانی حزبوڵا هیچ حزبێكی سیاسی نییە، بەڵام بەشێكە لە هێزەكانی حەشدی شەعبی كە یارمەتی حكومەتی عێراقی دا لە شەڕی دژ بە رێكخراوی "داعش"دا.