(درەو میدیا): دوو ساڵ لەمەوبەر پارتی دیموكراتی كوردستان ئەدهەم بارزانی ناردە سلێمانی بەو هیوایەی بەستەڵەكی دەنگ و پێگەی جەماوەریی خۆی لەو شارە بتوێنێتەوە.  ئەدهەم بارزانی رۆژی 25 مانگی پێنجی 2016 وەكو بەرپرسی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە سلێمانی و سنوری هەڵەبجە دەستبەكاربوو، ئەو یەكەمین پیاوی بنەماڵەی بارزانی بوو لە شاری سلێمانی نیشتەجێ ببێت. لەكاتی دەستبەكاربوونی هەندێك رەخنەیان لە پارت  دەگرت بەوەی متمانەی بە پارتییەكانی سلێمانی نییە و كەسایەتییەكی بنەماڵەی ناردووە بۆ گرتنەدەستی كاروباری حزب لەو ناوچەیە، لەبەرامبەردا هەندێكی تر بۆچونیان وابوو ناردنی ئەدهەم بارزانی دەریدەخات پارتی بە چاوی بایەخەوە تەماشای سلێمانی دەكات بۆیە كەسێكی نزیك لە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتەكەی ناردووەتە سلێمانی. هاتنی ئەدهەم بارزانی بۆ سلێمانی لەكاتێكدا بوو، لەدوای روداوەكانی 17ی شوبات پێگەی پارتی لەڕووی جەماوەریییەوە لەناوچەكە گورزی كوشندەی بەركەوتبوو. ئەدهەم بارزانی وەك خۆی دەیوت هاتبوو پارتی لەگەڵ سلێمانی ئاشت بكاتەوە و كۆتایی بەو چەقبەستوییە بهێنێت كە لە رێژەی دەنگی پارتی هەیە لە سنورەكە كە هەڵبژاردن لەدوای هەڵبژاردن هیچ گەشەكردنێكی بەخۆوە نەدەبینی. لە یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا لە كوردستان كە ساڵی 1992 بەڕێوەچوو، پارتی دیموكراتی كوردستان لە سلێمانی (92 هەزار و 449) دەنگی بەدەستهێنا، دوای 13 ساڵ پارتی لەبری ئەوەی ژمارەی دەنگەكانی گەشە بكات، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2005دا ژمارەی دەنگەكانی نزیكەی (900) دەنگ كەمیكرد و بوو بە (91 هەزارو 578) دەنگ. زنجیرەی پاشەكشێی دەنگەكانی پارتی لە سنوری سلیمانی بەردەوام بوو، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010 دا رێژەكە زیاتر كەمیكردو بوو بە (82 هەزارو 121) دەنگ. بەڵام بۆ جاری یەكەم لە هەڵبژاردنی ساڵی 2014دا دەنگەكانی پارتی هەندێك بوژایەوە بوو بە (86 هەزارو 655) دەنگ، ئەم رێژەیە هێشتا پارتی نەگەیاندە مایەكەی خۆی لە یەكەم هەڵبژاردنی كوردستاندا كە ژمارەكەی (92 هەزار و 449) دەنگ بوو، بەڵام بەبەراود بە هەڵبژاردنی 2010 هەندێك گەشەكردنی بەخۆوە بینی. هاتنی ئەدهەم بارزانی بۆ سلێمانی بەتەواوەتی پێچەوانەی پێشبینی پارتییەكان و سەركردایەتی حزبەكان شكایەوە، لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری ئەنجومەنی نوێنەرانی دەنگەكانی پارتی بەبەراورد بە هەڵبژاردنی ساڵی 2014 نزیكەی بەرێژەی نیوە كەمیكرد و لە (86 هەزارو 655) دەنگەوە بوو بە (48 هەزارو 820) دەنگ واتە (37 هەزارو 835) دەنگ كەمیكرد. پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەرەتای راگەیاندنی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردن، ئەنجامەكانی سلێمانی رەتكردە و راگەیاند ساختەكاری بەرفراوان لە پرسەكەدا كراوە، بەڵام دواتر بێدەنگی لێكرد. هەرچۆنێك بێت ئەو پاشەكشێ گەورەیەی دەنگەكانی پارتی لە سنوری سلێمانی كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایار رویدا، بەشێكی بەرپرسیارێتییەكەی دەكەوێتە ئەستۆی ئەدهەم بارزانی وەكو بەرپرسی یەكەمی ئەو حزبە لە سنورەكە، رەنگە بەشەكەی تری بۆ سیاسەتەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بگەڕێتەوە بەتایبەتی بڕیاردان لەسەر ریفراندۆم و سوتانی ئەو كارتە گرنگە، كە كاردانەوەی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا بە تایبەتی لە سنوری سلێمانی وەكو یەكێك لە پارێزگا بزێوەكانی هەرێمی كوردستان لەڕوی رایگشتییەوە. ئەدهەم بارزانی كوڕی شێخ عوسمان شێخ ئەحمەدی بارزانە و لەدایكبوی ساڵی (1962)ە،  ئامۆزای مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانە و ساڵی 1988 حزبێكی بەناوی (حزبوڵای شۆڕشگێڕی كورد) پێكهێنا و یارمەتی لە ئێران وەردەگرت، بەڵام دواتر پارتەكەی هەڵوەشاندەوە و چوە ریزی پارتی دیموكراتی كوردستان و ماوەیەك ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بووە.

ئەو شەش كاندیدەی یەكێتی كامەن كە ساختەكاریان بۆكرا؟ راپۆرتی شیكاری: محەمەد رەئوف تەواوی خشتەی سندوقەكانی پارێزگای سلێمانی لەبەردەستی " درەو میدیا"یە،ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆن خستویەتیە بەردەستی لایەنەكان  رەسمیەو هی كۆمسیۆن خۆیەتی  كاتێك لێكدانەوە بۆ دەنگەكانی ناویان دەكەیت بە ئاسانی بۆت دەردەكەوێت كە لە تەواوی سندوقەكاندا ناوی شەش كاندیدی 162 ی یەكێتی كاندیدی ژمارە( 1 ، 5 ، 10 ، 21 ، 31 ، 34 )  دەنگەكانیان دووبارە بووەتەوە لە سندوقەكاندا و دەنگیان بۆ زیادكراوە كە ئامێرەكان پرۆگرامكراون، ئەو شەش كاندیدە دەنگیان هەبوو بێت لەو سندوقانە یان نا ، ژمارەی دەنگی خۆیان بۆ نوسراوە، لەهەر سندوقێكدا بە تێكڕا 40 دەنگ بۆ ئەو كاندیدانە زیادكراوە بەپێی سندوقەكان، لە كۆی پارێزگای سلێمانی بۆ ئەو شەش كاندیدە ( 118 هەزار و 720 ) دەنگیان بۆ زیادكراوە، تەنها لە دووبارەی ( باركۆدی) فۆرمی دەنگدانەكە كە لەلایەن ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆنەوە خراوەتە بەردەستی لایەنەكان، جگە لە شێوازەكانی دیكەی ساختەكاری. چی رویدا لە 12ی ئایاردا؟  ئەوەی لە ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا رویدا بۆ لایەنە ناڕازییەكانی هەرێمی كوردستان شۆكێكی گەورە بوو، شۆكێك كە نەیاندەزانی چۆن و بەچی رێگەیەك ساختەكاریان بەرامبەر كراوە؟،  بەڵام لەدوای وەرگرتنەوەی هارد دیسكی دەنگەكان لە رۆژی 25/5/2018 ئینجا لایەنەكان بۆیان روون بۆوە چۆن ساختەكاریان لێكراوە. دوای پێدانەوەی هارد دیسكەكان لەلایەن كۆمسیۆنەوە بە لایەنەكان، لایەنەكان كەوتنە كنە و پشكنینی دەنگەكانی پارێزگای سلێمانی، سەرەتا نائومێدبوون دوای ئەوەی بۆیان دەركەوت هیچ كێشەیەك لە ژمارەی دەنگ و شریت و كۆپی وەرەقەی دەنگی سندوقەكاندا نەبوو، بەڵام دوایی تەركیزخستنە سەر دەنگەكانی یەكێتی و سەیركردنی باركۆدی فۆرمی دەنگدانەكە، ئیدی فێڵەكەیان دۆزیەوە، كە ( باركۆدی) دەنگەكان دووبارەی زۆری تێدایە و دەبێت هەر دەنگەدەرێك باریكۆدی خۆی هەبێت و نابێت لە تەواوی عێراقدا ئەو باركۆدانە دووبارەی تیا بێت، چونكە هەر هاوڵاتیەك باركۆدی خۆی هەیە، بەڵام لە سندوقێكدا كە بە تێكڕا 40 بۆ 50 باركۆدی فۆرمی دووبارەی تێدایە، دواتر چوار لایەنە ناڕازیەكە ( گۆڕان ، كۆمەڵ ، یەكگرتوو ، هاوپەیمانی ) هەوڵەكانیان چڕكردەوە و چەندین تیمیان پێكهێنا و ئەوەی پێی گەیشتن بەڵگەیەكی حاشا هەڵنەگربوو بەم شێوەیە بوو:. لە رۆژی دەنگداندا ئەو ئەنجامەی بە میمۆری نێردراوە بۆ ناوەندی نیشتمانی كۆمسیۆن لە بەغداد تەنها دەنگی شریتەكان بووە و لە سندوقەكاندا كارتی دەنگدانەكان كەمتر بووە یاخود هەر نەبووە، لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی دەنگەكان لەلایەن كۆمسیۆنەوە و گەڕانەوەی هارد دیسكەكە لە بەغداوە بۆ سلێمانی، لە سلێمانی بۆ ماوەی 2 رۆژ دواخرا تیایدا شریتی ئەنجامی دەنگدانەكە ئاساییە لەبەرئەوەی ئامێرەكان پرۆگرام كراون و لە ئەنجامەكەدا دەنگەكان بۆ ئەو شەش كاندیدە دانراوە، كە شریتی ئەنجامەكە بەراورد كراوە بە كارتی ناو سندوقەكان بە شێوەیەك زۆر زۆر بووە جیاوازییەكە پڕنەكراوەتەوە بۆیە هاتوون فۆرمی دەنگدانەكانیان كۆپی كردووە و سندوقەكانیان پێ پڕكردوەتەوە، بیریان لەوە نەكردوەتەوە كە لەگەڵ كۆپیكردنی كارتەكان باركۆدەكەش كۆپی دەكرێت و دووبارە دەبێت، بۆیە 90%ی سندوقەكان باركۆدی فۆرمی دەنگدانەكانیان دووبارەی تیابووە، بەم شێوەیە: بە تێكڕا بەپێی ئەو ئەنجامەی لایەنە ناڕازییەكان پێی گەیشتوون و جیایانكردوەتەوە لەهەر سندوقێكدا بە تێكڕا ( 40 دەنگ) بۆ شەش كاندیدی دیاریكراوی یەكێتی زیادكراوە، بۆ نمونە لە بنكەی دەنگدانی پیرەمێرد ( 126404 لە وێستگەی ژمارە 04 ) هەریەك لە كاندیدەكانی ( 1 ، 5 ، 10 ، 21، 31 ، 34 ) بۆ هەریەكەیان ( 8 ) دەنگیان بۆ زیادكراوە، لە بنكەی دەنگدانی كەمال كوردی  ( 226109 لە وێستگەی ژمارە 05 ) هەریەك لە كاندیدەكانی ( 1 ، 5 ، 10 ، 21، 31 ، 34 ) بۆ هەریەكەیان ( 10 ) دەنگیان بۆ زیادكراوە. لە بنكەی دەنگدانی شەهید جەمال تاهیر  ( 226101 لە وێستگەی ژمارە 02 ) هەریەك لە كاندیدەكانی ( 1 ، 5 ، 10 ، 31 ) بۆ هەریەكەیان ( 10 ) دەنگ و كاندیدەكانی ( 21 ، 34 ) هەریەكی ( 9 ) دەنگیان بۆ زیادكراوە.. بەم شێوەیە تەواوی وێستگە و بنكەكانی دەنگدان لە پارێزگای سلێمانی باركۆدەكان دووبارەن و دەنگەكانیان بۆ ئەو شەش كاندیدە زیادكردووە، بەپێی هارد دیسكی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان ئۆفیسی سلێمانی.   بەم شێوازە بۆ سەرجەم ئەو سندوقەكان ئەو شەش كاندیدە دەنگیان بۆ زیادكراوە، كۆی سندوقەكانی دەنگدان لە پارێزگای سلێمانی لە ( 3118 ) سندوق پێكهاتووە، بەڵام لەكۆی سندوقەكان نزیكەی ( 150 سندوقی) دەنگی بۆ زیاد نەكراوە و ئاسایی بووە واتا (2968 ) سندوق دەنگ بۆ ئەو شەش كاندیدەی یەكێتی زیاد كراوە، كە بە تێكڕا هەر سندوقێك ( 40 ) دەنگی بۆ زیادكراوە، كۆی گشتی ئەو دەنگانەی بۆ ئەو شەش كاندیدە و دیارە یەكێتیش زیادكراوە دەكاتە ( 118 هەزارو 720 ) دەنگ زیادكراوە. بەپێی ئەو زیانیاریانەی " درەو میدیا " دەستی كەوتووە، یەكێك لەو لایەنە ناڕازییانە كە تانەی لە دەنگەكان داوە، وردبینی بۆ تەنها ( 65 ) سندوقی دەنگدان كردووە  ( 2646 ) دەنگ بۆ ئەو شەش كاندیدە زیادكراوە كە هەر سندوقێك بە تێكڕا ( 40 دەنگ )ی بەردەكەوێت، كە بە تێكڕا لە ( 118 هەزار و 720 دەنگ ) بۆ ئەو شەش كاندیدەی یەكێتی زیادكراوە.  لایەنێكی تری ناڕازی كە وردبینی بۆ  ( 82 ) سندوقی دەنگدان كردووە،  تەواوی دەنگ و كارتەكانی ناوی  ( 3457 ) باركۆدی فۆرمی دەنگدانی دووبارەی تێدابووە، دەنگی دووبارە بۆ ئەو شەش كاندیدە زیادكراوە، كە هەر سندوقێك بە تێكڕا ( 42 ) دەنگی بەردەكەوێت كۆی ئەو دەنگانەی بۆ ئەو شەش كاندیدەی یەكێتی زیادكراوە ( 124 هەزارو 656 ) دەنگ بووە. لە پارێزگای سلێمانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان ( 267442 ) دەنگی بەدەستهێناوە، ئەگەر ئەو ژمارە زیادكراوەی لێدەربكرێت دەكاتە (142786) دەنگی بۆ دەمێنێتەوە، ئەمە تەنها لە باركۆدی دووبارەی كارتەكان، ئەمە سەرەرای رێگەكانی دیكەی ساختەكاری لە دەنگدانی تایبەت و لە دروستكردنی كارت، كە بەپێی ئەو زانیاریانەی دەستی " درەو میدیا " كەوتووە تەنها لە پارێزگای سلێمانی ( 104 هەزار ) كارتی دەنگدان دروستكراوە بۆ ساختەكاری.  بەو پێیەش بەپێی زانیارییەكان یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە پارێزگای سلێمانی نزیكەی ( 90 هەزار دەنگی ) بەدەستهێناوە، باڵیۆزی توركیا لای یەكێك لەلایەنە سیاسییەكان رایگەیاندبوو، بەپێی زانیاری ئەوان یەكێتی لە سلێمانی تەنها ( 90 هەزار ) دەنگی بەدەستهێناوە و ئەوی دیكەی بۆ زیادكراوە، بەو پێیەش نزیكەی ( 177 هەزار ) دەنگ بۆ یەكێتی نیشتمانی كوردستان زیادكراوە، كە دەنگی لایەنەكانی دیكەیە، بەپێی دەنگی راستەقینەی خۆی بێت یەكێتی تەنها سێ كاندیدی لە سلێمانی دەرچووە كە یەكێكیان بە كۆتا بووە. لە داهاتوودا وردتر دەنگی راستەقینەی لایەنەكانی دیكە بڵاودەكەینەوە.    ئەو شەش كاندیدەی ساختەكارییان بۆ كراوە  بەپێی ئەو خشتەیەی لەبەردەستی " درەو میدیایە" ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆن خستویەتیە بەردەستی لایەنەكان واتا خشتەكە رەسمیەو هی كۆمسیۆن خۆیەتی. لە تەواوی سندوقەكانی پارێزگای سلێمانی دەنگ بۆ تەنها شەش كاندیدی یەكێتی زیادكراوە كە ئەوانیش  پێكهاتوون لە كاندیدەكانی ژمارە ( 1 ، 5 ، 10 ، 21، 31 ، 34 ) كە بەپێی ئەنجامەكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان ئەو شەش كانیددیە بریتین لە  كاندیدی ژمارە ( 1 ) : جوان ئیحسان كە ( 28157 ) دەنگی بەدەستهێناوە  كاندیدی ژمارە ( 5 ) :  بڵێسە جەبار فەرمان كە ( 26941 ) دەنگی بەدەستهێناوە كاندیدی ژمارە ( 10 ) : بەختیار جەبار عەلی كە ( 20827 ) دەنگی بەدەستهێناوە كاندیدی ژمارە ( 21 ) : ئارەزوو مەحمود  كە ( 18608 ) دەنگی بەدەستهێناوە  كاندیدی ژمارە ( 31 ) : حەسەن ئالی كە ( 18751 ) دەنگی بەدەستهێناوە  كاندیدی ژمارە ( 34 ) : تەها حەمە ئەمین كە ( 16527 ) دەنگی بەدەستهێناوە  واتا ئەو شەش كاندیدەی كە دەنگەكانیان دووبارەن لە باركۆدی سندوقەكانی دەنگدان  هەر شەشیان دەرچوون، بەڵام لەو 8 كاندیدەی یەكێتی كە لە سلێمانی دەرچوون ناوی ( د. میران محەمەد و شیروان میرزا ) ناویان دووبارە نیە لە باركۆدی سندوقەكان واتا بەم شێوازەی ساختەكاریی ساختەكارییان بۆ نەكراوە، بەڵام نازانرێت بە شێوازی تر ساختەكاریان بۆ كراوە یان نا؟. كێشەكە تەنها لەوەدانیە كە ساختەكاری بەرامبەر لایەنەكانی تر كراوە بەڵكو یەكێتی ساختەكاری بەرامبەر بە كاندیدەكانی خۆشی كردووەو ئەو شەش كاندیدە ناوەكانیان پرۆگرام كراوەو لە سندوقەكاندا دەنگیان هەبوبێ یان نا ئامێری ئەلكترۆنیەكە دەنگی بۆ ئەو شەش كاندیدە نوسیوە، هەربۆیە كاندیدی تەنها یەك گروپی دیاریكراوی ناو یەكێتی دەرچونەو گروپەكانی تری ناو یەكێتی بە كۆتاش كاندیدیان دەرنەچووە، كە هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی كە ئەنجامەكە دەرچووە توشی شۆك بوون، چونكە ئاگاداری ئەو كارە نەبوون.     

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت تەنها مانگێك ماوە بۆ تەواوبونی ویلایەتەكەی، دوای چوارساڵ بێدەنگی دواجار فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عێراق بێدەنگی شكاند. سەرۆك كۆماری عێراق ئەمشەو لە دوو نوسراودا بە ئاشكرا دژایەتی خۆی بۆ هەر جۆرە لێكۆڵینەوەیەك لە گومانەكانی ساختەكاری لە پرۆسەی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 12ی ئایار راگەیاند. لە نوسراوی یەكەمدا فوئاد مەعسوم دژایەتی خۆی بۆ بڕیارەكەی ئەنجومەنی نوێنەران راگەیاند كە داوای ئەژماركردنەوەی رێژەی 10%ی دەنگەكان و هەڵوەشانەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنی دەرەوەی وڵات و دەنگی ئاوارەكان دەكات. فوئاد مەعسوم دەڵێ بڕیارەكەی ئەنجومەنی نوێنەران نادەستورییە و لە دەستوردا دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن بە پەرلەمان نەدراوە. لە نوسراوی دووەمیشدا كە ئاڕاستەی دادگای فیدراڵی كردووە، بە ناڕاستەوخۆ دژایەتی خۆی بۆ كاری ئەو لیژنەیە نیشان دەدات كە ئەنجومەنی وەزیران پێكیهێناوە بۆ لێكۆڵینەوە لە ساختەكارییەكانی پرۆسەی هەڵبژاردن و بە هەمان شێوە پێكهێنانی ئەو لیژنەیەش بە "نادەستوری" دەزانێت. بەپێی دەستوری عێراق سەرۆك كۆمار دەبێت "شەونخونی بكات بۆ پارێزەگاریكردن لە دەستور"، رەنگە نوسراوەكانی سەرۆك كۆمار لەژێر ئەم ناونیشانەدا نوسرابێت، بەڵام لەماوەی چوار ساڵی سەرۆكایەتییەكەیدا چەندینجاری تر دەستور پێشێلكراوە و ئەو بێدەنگ بووە. هەر بەپێی دەستوری عێراق دەبێت سەرۆك كۆمار بێلایەنی خۆی لەنێوان لایەنە سیاسییەكان بپارێزێت، فوئاد مەعسوم بە دەركردنی ئەو دوو نوسراوە هێندەی وەك پارێزەری ئەو لایەنانە دەركەوت كە دژایەتی دووبارە ئەژماركردنەوەی دەنگەكان دەكەن هێندە وەكو پارێزەری دەستور خۆی نمایش نەكرد. نوسراوەكانی فوئاد مەعسوم دوای چەند كاتژمێرێك هات لە كۆبونەوەی لەگەڵ سێ جێگرەكەی (نوری مالیكی – ئەیاد عەلاوی- ئوسامە نوجێفی)، سێ جێگر كە تاڕادەیەك هەرسێكیان نیگەرانن لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن. ئەوەی جێگەی سەرەنجە راگەیەندراوی سەرۆكایەتی كۆمار لەبارەی كۆبونەوەی سەرۆك كۆمار و سێ جێگرەكەی باسی لەوەدەكرد، لە كۆبونەوەكەدا جەختكراوە لەسەر " پێویستی رێزگرتن لە ئیرادەی راستەقینەی دەنگدەران و گرتنەبەری هەموو رێوشوێنێكی پێویست بۆ پارێزگاریكردن لە سەلامەتی پرۆسەی دیموكراتی و پاراستنی بەرژەوەندییە نیشتمانییە باڵاكانی وڵات". لە چوار ساڵی رابردوودا فوئاد مەعسوم بە بەهانەی ئەوەی بەپێی دەستور دەبێت ئەو بێلایەن بێت لە زۆربەی پرسە هەستیارەكاندا خۆی پاراستووە و هیچ قسەیەكی ئەوتۆی نەكردووە، بەڵام ئێستا كە زۆرێك لە لایەنە بەشدارەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار نیگەرانن لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە و دەڵێن ساختەكاری كراوە، ئەو بێلایەنی خۆی لەدەستدەدات و لەبری دۆزینەوەی رێگەی دەستوری و یاسایی بۆ لێكۆڵینەوە لە گومانەكانی ساختەكاری، رێگە نادەستورییەكان دیاری دەكات. حزبەكەی فوئاد مەعسوم (یەكێتی نیشتمانی كوردستان) یەكێكە لەو حزبە بەشدارانەی هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایار كە زۆرترین پەنجەی تۆمەتی ساختەكاری بۆ درێژ دەكرێت، ئەم تۆمەتانەش تەنیا لەلایەن لایەنە كوردییەكانی هەرێمی كوردستانەوە نییە، لایەنە توركمان و عەرەبەكانی كەركوكیش بەهەمان شێوە تۆمەتی ساختەكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن دەدەنە پاڵ یەكێتی، رەنگە ئەمە هۆكارێكی تر بێت فوئاد مەعسومی ناچاركردبێت بێلایەنی لەدەستبدات و بكەوێتە سەنگەری بەرگری لە حزبەكەی. فوئاد مەعسوم كە وەكو نوێنەری كورد لەسەر كورسی یەكێك لە بەرزترین پۆستەكانی بەغداد دانیشتووە، چاوەڕوان دەكرا لە پرسی ریفراندۆمدا رۆڵی گەورە و یەكلاكەرەوە ببینێت، بەڵام ئەو خۆی پاراست بە لێدوانێك هەردوولا بەغداد و هەولێری رازیكرد، ئەو لەبارەی ریفراندۆمەوە وتی: ریفراندۆم دەستورییە، بەڵام جیابونەوە لە عێراق نادەستورییە. دوای ریفراندۆم و گەڕانەوەی سوپای عێراق بۆ ناوچە جێناكۆكەكان یان ئەوەی ناوی لێنراوە رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، بەهەمان شێوە فوئاد مەعسوم خۆی پاراست و هیچ قسەیەكی ئەوتۆ و كاریگەری لەسەر بارودۆخەكە نەكرد. نوسراوەكانی فوئاد مەعسوم دوای چەند كاتژمێرێك هات لە بانگەوازی فراكسیۆنی حزبەكەی لە پەرلەمانی عێراق كە بە ئاشكرا داوایان لێكرد بێدەنگی بشكێنێت و رێوشوێن بگرێتەبەر دژی بڕیارەكەی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن. نوسراوەكانی فوئاد مەعسوم لەبارەی پرسی ساختەكاری و هەوڵدان بۆ رێگریكردن لە رێوشوێنەكانی پەرلەمان و حكومەت رەنگە هیچ شتێك نەبێت جگە لە رازیكردنی حزبەكەی بەتایبەتی بەكاتێكدا قسەوباس هەیە بیەوێت بۆ ویلایەتی دووەمی سەرۆكایەتی خۆی كاندید بكاتەوە. 

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت هێشتا قەیرانی ئەنجامی هەڵبژاردن و گومانەكانی ساختەكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن تەواو نەبووە، قەیرانێكی نوێ بەرۆكی عێراقی گرت. لە سەرەتای مانگی رەمەزانەوە دۆخی كارەبای نیشتیمانی لە شارەكانی باشور و ناوەڕاستی عێراق زۆر خراپ بووە، بەجۆرێك رۆژانە (15) كاتژمێر كارەبا نادرێت بە هاوڵاتیان، ئەمە نیگەرانییەكی مەترسیداری لە شەقامی عێراقیدا دروستكردووە. هەندێك دەڵێن كەمبوونەوەی كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا سزای دەسەڵاتدارانە بۆ هاوڵاتیانی عێراقی كە لە هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایاردا بەبەراورد بە هەڵبژاردنەكانی رابردوو كەمترین ئاستی بەشداریكردنیان هەبوو لە پرۆسەكەدا. ئەوەی نیگەرانییەكانی زیاتر كردووە ئەوەیە وەزارەتی كارەبا لە هەموو وەزارەتەكانی تر زیاتر بودجەی بۆ دابینكراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەدوای 2003 وە نەیتوانیوە كێشەی كارەبا چارەسەر بكات. پچڕانی تەزوی كارەبا لە شارەكانی بەغدادی پایتەخت و دیالە و نەجەف و بابل و بەسرەو كەربەلا لەكاتێكدایە شەپۆلێكی گەرما ناوچەكەی گرتوەتەوە و هاوكات مانگی رەمەزانە و خەڵك بەرۆژوو دەبن. بەغدادی پایتەخت كە ئێستا بێ كارەبایە، بەر لە 100 ساڵ لەمەوپێش و بەدیاریكراوی لە ساڵی 1917دا لەلایەن ئەندازیارێكی ئینگلیزەوە روناككراوەتەوە و بۆیەكەمجار بە وزەی كارەبا ئاشنا بووە. قەیرانی كارەبا لە عێراقی دوای سەدامدا بووتە قەیرانێكی هەمیشەیی، داڕمانی ئەم كەرتە لە جەنگی ساڵی 2013دا زیانێكی زۆری بە ژێرخانی كارەبا گەیاند. دەسەڵاتی مەدەنی ئەمریكا لە عێراق هەوڵی زۆریدا كەرتی كارەبا هەڵسێنێتەوە، بەڵام هەوڵەكانی بێئەنجام بوون. بەپێی راپۆرتە فەرمییەكان لە دوای روخانی رژێمی سەدامەوە لە 14 ساڵی رابردودا نزیكەی (41 ملیار) دۆلار بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی كەرتی كارەبا خەرجكراوە، بەڵام هێشتا خەڵك بێ كارەبان.  كەرتی كارەبا لە عێراق كە وەزارەتی كارەبا بەڕێوەی دەبات یەكێك لەو كەرتانەی كە زۆرترین قسەوباسی گەندەڵی لەسەرە. بەرپرسانی وەزارەتی كارەبای عێراق هۆكاری سەرهەڵدانەوەی قەیرانی كارەبا بۆ بوونی كێشەیەك لەو هێڵەدا دەگێڕنەوە كە كارەبا لە ئێرانەوە بۆ عێراق دەگوازێتەوە، ئێستا ئەو كێشەیە چارەسەركراوە، بەڵام هێشتا كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا بە هاوڵاتیان وەكو پێشتری لێنەهاتوەتەوە. هەندێك سەرچاوە باسلەوەدەكەن، بەهۆی قەرزەوە ئێران هەناردەی كارەبای بۆ عێراق راگرتووە. بەپێی قسەی ماجدە تەمیمی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق" كۆی گشتی ئاستی وەبەرهێنانی كارەبا لە عێراق دەگاتە 10 هەزار و 900 میگاوات، ئەمە لەكاتێكدایە عێراق دەبێت 10 هەزار میگاواتی تر بەرهەم بهێنێت بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی كارەبا". كێشەی سەرەكی كەرتی كارەبا لە عێراق خۆی دەبینێتەوە لە خراپی بەڕێوەبردن و گەندەڵی لە گرێبەستەكان و بەهەدەردانی وزە و نەبوونی هەماهەنگی تەواو لەنێوان هەردوو وەزارەتی كارەبا و وەزارەتی نەوتدا. نیگەرانییەكان لە خراپی دۆخی كارەبا لە چەند رۆژی رابردودا سەریانكێشا بۆ خۆپیشاندانی شەوانە لە چەند شارێكی عێراق. لەدواین كاردانەوەكانی خراپی دۆخی كارەبادا، عەلی داینی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای دیالە هۆشداریدا لە "تەقینەوەیەكی جەماوەری گەورە" لە پارێزگاكەیان بەهۆی خراپتربوونی دۆخی كارەبا لەماوەی 48 كاتژمێری رابردوودا.  لەنوێترین لێدوانیدا حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاند، چەند یەكەیەكی بەرهەمهێنانی كارەبا دەكەونە كارو دۆخی كارەبا باشتر دەبێت.

راپۆرتی: نیاز عه‌بدوڵڵا   رێكخەری گشتی تۆڕی شەمس بۆ چاودێری هەڵبژاردنەكان رەخنەی‌ لە ئاشكرانەكردنی ژمارە و تۆماری دەنگدەران لە لایەن كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی هەرێم گرت و وتی "هەوڵی ساختەكاری هەیە بەڵام دەبێت پێش بەو ساختەكارییە بگیرێت و، هێزە ئەمنییەكان تائیستا داتا و ژمارەی پێویستیان نەداوەتە كۆمسیۆن". هۆگر چەتۆ رێكخەری گشتی تۆڕی شەمس بۆ چاودێری هەڵبژاردنەكان، لە لێدوانێكیدا سەبارەت بە خاوێنكردنەوەی تۆماری دەنگدەران لە ناوی دووبارە و مردوو و ساختە بە (درەو میدیا)ی وت "تۆماری دەنگدەران لە هەرێم و عێراق لەسەر بناغەی پسولەی خۆراك تۆماركراوە و كێشەی زۆری تێدایه، كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمیش لە ئێستادا دەڵێن‌ كۆمەڵێك هەوڵیانداوە بۆ پاككردنەوەی تۆماری دەنگدەران بەڵام كۆمسیۆنی هەرێم نه هە‌نگاو و نە‌ژمارەی دیارە و نەتۆماری دەنگدەران". هۆگر چەتۆ دەستخۆشی لە هەوڵەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی كرد بۆ خاوێنكردنەوەی تۆماری دەنگدەران، بەڵام بە پێویستی زانی شەفافییەت و روونكردنەوەی زیاتر هەبێت بۆ رای گشتی و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی و وتی "پێویستە پێمان بڵێن چەند ناو پاككراوەتەوه و لەو ناوانە چەندی دووبارە و چەندی ناوی مردوو بوون، چەند لەوانە ناوی خەڵكی دەرەوەی عێراق بوون وەك پەنابەرانی ئێرانی و توركی و سووری، چەند لەوانە ناوی ئەوانەن كە ماددەی 140 دەیانگرێتەوە". لەبارەی پێشكەشكردنی ئاماری دەنگدەرانی تایبەت لە هێزە ئەمنییەكانی هەرێمی كوردستان رێكخەری تۆڕی شەمس وتی "ئەوەی من زانیاریم هەبێت یەكێك لە كێشەكان ئەوەیە تائیستا لایەنی پەیوەندیدار لە هێزەكانی پێشمەرگە و ناوخۆ و ئاسایش تائیستا هیچ داتا و ژمارەیەكی پێویستیان نەداوەتە كۆمسیۆن، ئەمەش كێشەی دەنگدانی تایبەت درێژە پێدەدات كە ناوی دووبارەی زۆری تێدایە". ئەو رێكخەرە پێشنیاری بۆ بوونی تۆمارێكی دەنگدەرانی خاوێن كرد لە ماوەیەكی دیاریكراودا، كە تیایدا بەبێ پشتبەستن بە تۆماری دەنگدەرانی رابردوو ماوەیەك دیاریبكرێت‌ بۆ سەرلەنوێ تۆماركردنەوەی ناوەكان و وتی "پابەندبوون بە ‌چوارچێوەیەكی یاسایی و ئەوەی هەموو هاوڵاتییەكی هەرێمی كوردستان ‌دەنگدەرە بە مەرجێك لە ماوەی هەمواری تۆماری دەنگدەرانی تازە لە كوردستان ناوی تۆماركرابێت، هەر كەسێك ناوی لەو تۆمارە نەبێت ناتوانێت بەشداری بكات لە هەڵبژاردن، بەمەش تۆمارێكی دەنگدەرانی پاك و بێگەردمان دەبێت وه لەسەر ئەو بنەمایە دێین داتاكان وەردەگرین، بەڵام مەرجە ئەو تۆماركردنە پشتبەستوو بێت بە بەڵگەنامەی عێراقی". لە كاردانەوەی ناڕەزایی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 12ی ئایاری عێراق و تۆمەتەكانی ساختەكاری، بە رێككەوتنی لایەنە سیاسییەكان رۆژی 24ی ئایار كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا سیستەمی ئەلیكترۆنی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 30ی ئەیلولی ئەم ساڵ پەیڕەو نەكرێت. بەڵام رای رێكخەری تۆڕی شەمس وابوو كە "گرفتەكە لە سیستەمی ئەلیكترۆنی یان پێشوو نییە، بەڵكو لەوەدایە كە كۆمسیۆن چەندە سەربەخۆیه و‌ ئیرادەی هەیە و دەتوانێت رووبەڕووی هەر هەوڵێكی ساختەكاری ببێتەوه، لەم پرۆسەیەدا كۆمسیۆن چەندە بێ لایەنن و بە یەك چاو سەیری هەموو هێز و لایەنە سیاسییەكان دەكەن و رێگری لە هەوڵەكانی ساختەكاری دەكەن".  بۆیە ئەو پیێ وابوو "هەوڵی ساختەكاری هەیە بەڵام دەبێت پێش بەو ساختەكارییە بگیرێت، پێویستە بیر لە رێگریكردن لەو ساختەكاریانە بكرێتەوه،‌ لەبەرئەوە  گرنگە كەسە پیشەییەكان بۆ پێشگرتن لە ساختەكاری ئەو هەوڵەبدەن، چونكە كەسە حیزبییەكان ئەوەندەی دڵسۆزییان بۆ حیزبەكەیان هەیە بۆ دەوڵەت و یاسا نییە".

 (درەو میدیا): یەكێتی بە ئەنجامێكی چاوەڕوان نەكراوەوە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایار دەرچوو, چاوەڕوان نەكراو بۆ شەقامی یەكێتی و بۆ لایەنەكانی بەرامبەریش، بەلای چاودێرانیشەوە، ئەم ئەنجامە وەك شمشێرێكی دووسەرەیە بۆ بارودۆخی ناوخۆی یەكێتی ، رەنگە هۆكار بێت بۆ یەكخستنی زیاتری ناوخۆی یەكێتی، رەنگیشە هۆكارێك بێت بۆ پەرتبوونی زیاتر، ئەمە لەسەر چۆنیەتی مامەڵەكردنی باڵە جیاوازەكانی یەكێتی لەسەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردن راوەستاوە. هەڵبژاردنی 12ی ئایار جارێكی تر دۆخی ناوخۆی یەكێتی وەك ئاوێنەیەك نیشانی رای گشتی و سەركردەكانی یەكێتیش دایەوە، كۆسرەت رەسوڵ كە تا پێش هەڵبژاردن وەك جەمسەرێكی بەهێزی ناو یەكێتی تەماشا دەكرا، لەم هەڵبژاردنەدا تەنها یەك كاندیدی دڵخوازی دەرچوو  كە ئەویش ژنێك بوو لە هەولێر و بەكۆتا دەرچوو. لەبەرامبەردا ماڵباتی تاڵەبانی زۆرینەی هەرە زۆری كاندیدەكانیان دەرچواند، بەم ئەنجامە جارێكی تر ماڵباتی تاڵەبانی باڵا دەستی خۆیان بەسەر یەكێتیدا بە دۆست و نەیارەكانیشیان نیشاندایەوە، بەڵام بە كێشەش نەبوو بۆ ناو خۆی یەكێتی، چونكە هەندێك لە كاندیدە سەرنەكەوتووەكان بەشێوەی فەرمی نوسراویان ئاراستەی حزبەكەیان كرد و سەركردەكانیان تۆمەتباركرد بەوەی كە دەستكاری دەنگی كاندیدەكانیان كردووە ئەوانەیان دەرچواندووە كە نزیكن لە خۆیانەوە. ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بۆ یەكێتی دوو سەرەیە: یەكەم/ ئەگەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی یەكگرتوو مامەڵە لەگەڵ ئەنجامەكاندا بكەن و هەردوو جەمسەرەكی ناو یەكێتی سەركەوتن و شكست بەسەر یەكدیدا دابەش نەكەن، ئەوا رەنگە لە حكومەتی داهاتووی عێراقدا دەستكەوتی زیاتر بچننەوە و لە ناوخۆی یەكێتیشیدا جۆرێك لە سەقامگیری رێژەیی بەدیبهێنن.  دووەم/ ئەگەر هەردوو جەمسەرەكەی ناو یەكێتی وەكو سەركەوتن بۆ لایەك و  شكست بۆ لاكەی تر مامەڵە لەگەڵ ئەنجامەكان بكەن، ئەوا دوور نیە دۆخی یەكێتی لە دۆخی پێش هەڵبژاردن ئاڵۆزتر بێت تارادەی جیابوونەوەش سەربكێشێت. تا پێش هەڵبژاردن خاڵی یەكلاكەرەوەی نێوان جەمسەرەكانی یەكێتی گرەوكردن بووە لەسەر ئەنجامی دەنگەكانی بەرهەم ساڵح و لیستەكەی، بەڵام لەدوای دەركەوتنی ئەنجامەكان و چیتر بەرهەم ساڵح ئەو كارەكتەرە بەهێزە نەما لەلای ئەوان كە گرەوی لەسەر بكەن، بەتایبەتی كۆسرەت رەسوڵ عەلی كە دەوترێت بڕیاری كۆتایی لەبارەی دۆخی یەكێتیەوە بە ئەنجامی دەنگەكانی بەرهەم ساڵحەوە بەستبووەوە، بەڵام ئەنجامەكان رای كۆسرەت رەسوڵ بەرەو مانەوە لەناوخۆی یەكێتی كێش دەكات. هێشتا بڕیار لەسەر بەستنی كۆنگرە نەدراوە، كە وەك تاكە رێگا چارەی كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی تەماشا دەكرێت، دۆخی ئێستا یەكێتی وا دەبینرێت كە جەمسەری ماڵباتی تاڵەبانی كۆنترۆڵی بارودۆخی یەكێتیان كردووە، جەمسەری كۆسرەت رەسوڵیش لەدوای هەڵبژاردنەكانەوە بێدەنگیان هەڵبژاردووە.  بەلام مەرج نیە ئەم دۆخەی ناوخۆی یەكێتی تا سەر بەردەوام بێت بەم فۆرمەی ئێستاوە بەتایبەتیش دوای ئەوەی یەكێتی لە چەند رۆژی داهاتوودا بڕیارە بڕیاری كۆتایی خۆی رابگەیەنرێت سەبارەت بە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە عێراق و چۆنیەتی دابەشكردنی پشك و پۆستەكان. تاقیكردنەوەیەكی تر لەبەردەم دۆخی ناسەقامگیری ناوخۆی یەكێتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانە كە بڕیارە 30ی ئەیلول، چونكە وەك دەوترێت پارتی نایەوێت بەبێ هیچ رێككەوتنێكی پێشوەخت بچێتە ناو هەڵبژاردنەوە لەگەڵ یەكێتیدا بەتایبەت لە پرسی یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق و پۆستی سەرۆكی هەرێم و پۆستەكانی تری هەرێمی كوردستان و عێراق.  لەناو یەكێتی تێڕوانینێك هەیە كە هەوڵ ئەدا جارێكی تر یەكێتی بە ئاراستەی رێكەوتنی ستراتیژی لەگەڵ پارتی بەرێت و بە فۆرمێكی نوێوە، لەبەرامبەردا تێڕوانینێكی تر هەیە خوازیاری ئەوەیە كە یەكێتی بە ئاراستەی بزوتنەوەی گۆڕان و جێگیركردنی سەقامگیری لە سلێمانی.   

(درەو میدیا):  مەلا بەختیار.. ئەو پیاوەی تاوەكو 25ی ئەیلول یەكێك بوو لە سەركردە دیارەكانی بەرەی ریفراندۆم و جیابونەوەی لە عێراق، ئێستا هەوڵی گەیشتن بە كورسی سەرۆك كۆماری عێراق دەدات. گەیشتن بە كورسی سەرۆك كۆمار رەنگە بۆ مەلا بەختیار دواین وێستگەی سیاسی بێت، بەتایبەتی لەكاتێكدا دۆخی ناوخۆیی حزبەكەی (یەكێتی نیشتمانی كوردستان) رۆژ لەدوای رۆژ ئاڵۆزتر دەبێت. لە كاتی نوسینی ئەم راپۆرتەدا مەلا بەختیار سەرۆكایەتی وەفدی یەكێتی نیشتمانی دەكات لە بەغداد، ئەو وەفدەی كە سەرەتا بڕیار بوو فوئاد مەعسوم سەرۆكایەتی بكات و دواتر سەرۆكایەتییەكەی گۆڕدرا بۆ مەلا بەختیار. مەلا بەختیار بەمدواییە لە لێدوانێكدا ئاماژەی بەناوی خۆی كرد وەكو كاندید بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆماری نوێی عێراق، ئەوەش كاتێك بوو كە وتی:"باڵیۆزی ئەمەریكا داوای لێكردم ببمە سەرۆك كۆماری عێراق، بەڵام رەتمكردەوە". هەوڵی مەلا بەختیار بۆ رۆشتن بەرەو بەغداد تازە نییە، بەر لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران كە رۆژی 12ی ئایار بەڕێوەچوو، دەنگۆی ئەوە هەبوو كورد ئەمجارە لە بری پۆستی سەرۆك كۆمار پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران (پەرلەمان)ی عێراق وەرگرێت، ئەوكات مەلا بەختیار وەكو ئامادەكارییەك بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە ویستی لەسەر قەزای خانەقین خۆی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كاندید بكات و فۆرمی كاندیدبونیشی وەرگرت، بەڵام دواتر و پاش دڵنیابوون لەوەی كورد پۆستی سەرۆك كۆمار وەردەگرێتەوە، لە كاندیدبونەكەی كشایەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لەئێستادا لە ناوەندی سیاسی یەكێتی نیشتیمانی و پارتی دیموكراتی كوردستاندا باس لە سێ كەس دەكرێت بۆ وەگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار، ئەو كەسانەش بریتین لە هەریەكە لە (لەتیف رەشید- هۆشیار زێباری- مەلا بەختیار). یەكێتی نیشتمانی كوردستان پۆستی سەرۆك كۆماری داهاتووی عێراق بە پشكی خۆی دەزانێت، بەڵام بەرپرسانی پارتی چەندجارێك و لە چەند لێدوانێكی جیاوازدا ئەوەیان رەتكردەوە. پۆستی سەرۆك كۆمار پێشتر لەچوارچێوەی رێككەوتنێك لەنێوان یەكێتی و پارتی درا بە یەكێتی، ئەوەش لەبەرامبەر وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەلایەن مەسعود بارزانییەوە، ئێستا ئەو رێككەوتنە كۆتایی هاتووە، چیتر نە جەلال تاڵەبانی لەژیاندا ماوە و نە مەسعود بارزانیشی لە پۆستی سەرۆكی هەرێمدا ماوەتەوە. بەپێی هەندێك زانیاری، ماڵباتی جەلال تاڵەبانی خوازیارن لەتیف رەشید هاوسەری شاناز ئیبراهیم ئەحمەدی خوشكی هیرۆ ئیبراهیم ئەحمەد پۆستی سەرۆك كۆماری داهاتووی عێراق كاندید بكەن، بەڵام رەنگە هەوڵەكەیان سەركەوتوو نەبێت، بەتایبەتی لەكاتێكدا كە پارتی دژی كاندیدكردنی لەتیف رەشیدە، ئەوەش بەهۆی رەخنە بەردەوامەكانی شاناز ئیبراهیم ئەحمەدی هاوسەری لە پارتی و بنەماڵەی بارزانی. هەڵوێستی پارتی دژی كاندیدبونی لەتیف رەشید رەنگە وابكات دواجار بازەكە بەسەر شانی مەلا بەختیارەوە بنیشێتەوە، ئەگەرچی بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) مەلا بەختیار دڵخوازی ئێرانییەكان نییە. كێ دەتوانێت ببێت بە سەرۆك كۆمار بەپێی ماددەی (73)ی دەستوری عێراق، ئەو كەسەی كە دەبێت بە سەرۆك كۆماری عێراق دەبێت (4) مەرجی تێدا بێت، هیچ یەكێك لە مەرجەكان ئاماژەی بە (بڕوانامەی زانستی) نەكردووە، بەڵام لە یاسای ژمارە (8)ی ساڵی 2012ی تایبەت بە كاندیدبوون بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، لە بڕگەی چوارەمی مادەی یەكەمدا دەڵێ" كاندید بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار نابێت بڕوانامەی خوێندنی لە بەكالۆریۆس كەمتر بێت و دەبێت ئەو بڕوانامەیە لەلایەن وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی عێراقەوە پەسەندكرابێت".  بەڵام بەپێی زانیارییەكان مەلا بەختیار بڕوانامەی زانكۆی نیە، بۆیە رەنگە ئەم یاسایە ببێتە بەربەست لەبەردەم هەوڵەكان بۆ گەیشتن بە كورسییەكەی مام جەلال لە بەغداد. كاندیدەكانی تر كێن ؟ جگە لە بڕوانامە، چەند كەسێكی تر كە هەوڵی گەیشتن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار دەدەن، رەنگە دواجار ببنە بەربەست لەبەردەم هەوڵەكانی مەلا بەختیار. پێشتر (درەو میدیا) ئاشكرایكرد، برێت مەكگۆرك نوێنەری تایبەتی سەرۆكی ئەمریكا لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی پێشنیازی كردووە بۆ بەرهەم ساڵح سەرۆكی هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری داهاتووی عێراق كاندید بكات. (درەو میدیا) زانیویەتی، مەكگۆرك پرسی كاندیدكردنی بەرهەم ساڵحی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار بە یەكێتی گەیاندووە و لەبەرامبەردا یەكێتی چەند مەرجێكیان هەبووە بۆ پشتیوانیكردن لە بەرهەم ساڵح، یەكێك لە مەرجەكان ئەوە بووە حزبەكەی هەڵوەشێنێتەوە و بگەڕێتەوە بۆ ناو یەكێتی، مەرجی دووەمیش ئەوە بوو كە بەرهەم ساڵح چووە بەغداد دەستوەردان لە كاروباری ناوخۆی یەكێتی نەكات. سەرباری ئەم هەوڵە نوێیە، بەرهەم ساڵح یەكێكە لەو كەسایەتییە سیاسیانەی هەرێمی كوردستان كە پێشتریش چاوی لە پۆستی سەرۆك كۆمار بووە، تەنانەت ئەو ساڵی 2014 یەكێك بوو لە كاندیدەكان لە ناوخۆی یەكێتی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار، بەڵام سەركەوتوو نەبوو لە گەیشتن بەو پۆستە. لەدوای روخانی رژێمی پێشووی عێراقەوە، بەپێی رێككەوتنێكی سیاسی نەنوسراو، سێ پۆستە باڵاكەی عێراق بەمشێوەیە بەسەر پێكهاتەكاندا دابەشكراوە (سەرۆك كۆمار بۆ كورد- سەرۆكی پەرلەمان بۆ سوننە- سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران بۆ شیعە). سێ خولی رابردووی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق لەناو كورددا بۆ یەكێتی نیشتیمانی بووە، جەلال تاڵەبانی دوو خول سەرۆك بوو، فوئاد مەعسومیش خولێكە سەرۆكایەتی دەكات، سەرباری هەوڵەكانی مەلا بەختیار، بەڵام هێشتا بە تەواوەتی رون نەبووەتەوە ئاخۆ دواجار كێ لەسەر كورسی پۆستی سەرۆك كۆماری داهاتووی عێراق دادەنیشێت؟.  

راپۆرتی شیكاریی: فازل حەمەڕەفعەت سەردەمێك سەرۆكی میلیشیا و ئێستا داوای پێكهێنانی حكومەتی تەكنۆكرات دەكات، ئەمە چیرۆكی ژیانی موقتەدا سەدرە، ئەو پیاوەی كە لە دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا بوو بە ژمارە (یەك) لە عێراق و بە جۆرێك ئەوەی چاوی لە كورسی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراقە دەبێت بە ژێر عەباكەی سەدرا گوزەربكات. موقتەدا سەدر كێیە ؟ 12ی ئابی 1973 لە شاری نەجەف لەدایكبووە، چوارەمین كوڕی (محەمەد محەمەدسادق سەدر)ە، ئەو پیاوەی كە لەسەردەمی خۆیدا بەشێوەیەكی ئاشكرا رەخنەی توندی لە سەددام حسێن و حزبی بەعس دەگرت. موقتەدا سەدر سێ برای هەیە بەناوەكانی (موستەفا- موئمیل- مورتەزا)، بەڵام ئێستا تەنیا (مورتەزا) لە ژیاندا ماوە، موقتەدا هاوسەرگیری لەگەڵ كچی مامی خۆی كردووە، واتە كچی (محەمەد باقر سەدر)ی دامەزرێنەری حزبی دەعوەی ئیسلامی كە لەلایەن سەددام حسێنەوە كوژرا، سەدر منداڵی نییە. موقتەدا لە حەوزەی عیلمی نەجەف لەژێر دەستی باوكی و (محەمەد كەڵانتەر و محەمەد جەواهیری) خوێندویەتی و لەو سەردەمەی كە باوكی لەژیاندا بووە سەرپەرشتی زانكۆی ئاینی سەدری كردووە و بەرپرسیارێتی لیژنەی حقوقی شەرعی گرتوەتە ئەستۆ كە سەربە نوسینگەكەی باوكی بووە هەروەها چاودێری پرۆسەی لەچاپدانی كتێبەكانی كردووە و هاوكات سەرنوسەری گۆڤاری (الهدی) بووە. لە دوای راپەڕینی (شەعبانیە)ی شیعەكان لەدژی رژێمی سەددام لە ساڵی 1991، موقتەدا لەگەڵ باوك و براكانیدا دەستگیركراوە، پاش تیرۆركردنی سەید محەمەد سەدری باوكی، سەركردایەتی جوڵانەوەیەكی یاخیبوانەی كردووە لەدژی رژێمی بەعس، جوڵانەوەكەی ژمارەیەك هێرشی لەدژی هێزەكانی رژێمی بەعس ئەنجامدا، ئەو جوڵانەوەیە دواتر ناوی لێنرا "راپەڕینی 1999". موقتەدا لەڕووی خوێندنی ئاینییەوە پلەی (حجە الاسلام) لە حەوزەی عیلمی قوم بەدەستهێناوە و ئێستا دەخوێنێت بۆئەوەی بە پلەی (المجتهد) بگات. سەدر دوای روخانی رژێم لەدوای روخانی رژێمی پێشووی عێراق لەلایەن ئەمریكا و هاوپەیمانەكانییەوە لە ساڵی 2003، ناوی موقتەدا درەوشایەوە، ئەوەش كاتێك بوو دژایەتی بونی سوپای ئەمریكای كرد لە عێراق. لەو ساڵانەدا موقتەدا هاوشێوەی باوكی وتاری نوێژی هەینی مزگەوتی كوفەی كردبوو بە مینبەری دژایەتیكردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، لە یەكێك لە وتارەكانیدا لەو مزگەوتە موقتەدا هەواڵی پێكهێنانی سوپای (مەهدی) راگەیاند و لە ساڵی 2004دا چووە شەڕی چەكدارییەوە لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا. سەرەتای تەقینەوەی شەڕی لایەنگرانی سەدر لەگەڵ سوپای ئەمریكا ئەو كاتەبوو كە پۆل َبریمەر حاكمی مەدەنی ئەمریكا لە عێراق فەرمانیدا بە داخستنی رۆژنامەی (الحوزە)ی سەربە سەدر، ئەو بڕیارە نیگەرانی لێكەوتەوە و لایەنگرانی سەدر خۆپیشاندانیان كرد، هێزەكانی هاوپەیمانان بە چەك روبەڕوی خۆپیشاندانەكان بوونەوە. سوپای (مەهدی) كە موقتەدا سەرۆكایەتی دەكرد لە شارەكانی نەجەف و كوت و چەندین ناوچەی تری عێراق چووە شەڕەوە لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا، سوپای مەهدی تۆمەتبار دەكرێت بەوەی سەرپەرشتی پرۆسەی رفاندن و ئەشكەنجەدان و  كوشتنی سەدان كەسی كردووە لە ماوەی ساڵانی 2006-2007 كە شەڕی تائیفی لە عێراق گەیشتە لوتكە. هەر لەو ساڵانەدا بوو ئەمریكییەكان فەرمانی دەستگیركردنیان بۆ موقتەدا سەدر دەركرد، بەوهۆیەوە موقتەدا رووی لە ئێران كرد و ماوەیەك لەبەرچاو وون بوو. سەدر جارێكی تر گەڕایەوە بۆ عێراق و لە ئابی 2008 دا فەرمانیدا بە هەڵوەشاندنەوەی سوپای مەهدی، ئەمەش دوای هەڵمەتێكی سەربازی هات كە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق لەدژی سوپای مەهدی دەستیپێكرد و هەڵمەتەكە لە مانگی ئازاری 2008دا لە بەسرە كۆتایی هات. موقتەدا سوپای مەهدی هەڵوەشاندەوە، بەڵام لەجێگای ئەو هێزێكی بەناوی (لیوای یوم الموعود) بۆ شەڕكردن لەدژی ئەمریكییەكان پێكهێنا، ئەو هێزە لەماوەی ساڵانی 2009-2010-2011 هەندێك شەڕی چەكداری لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا كرد. سەرباری ئەو شەڕانەی كە مالیكی لەدژی سوپای مەهدی كردی، بەڵام دواتر موقتەدا ئاشتیی لەگەڵ مالیكی كرد و هۆكاریش بوو بۆ ئەوەی ساڵی 2010 جارێكی تر مالیكی لەسەر كورسی سەرۆك وەزیرانی عێراق دابنیشێتەوە. سەرلەنوێ پەیوەندییەكانی مالیكی و سەدر تێكچوو، ئەوەش كاتێك ساڵی 2013 موقتەدا فەرمانی بەلایەنگرانیدا پشتیوانی لە خۆپیشاندانی سوننەكانی پارێزگای ئەنبار بكەن لەدژی حكومەتی مالیكی بەوپێیەی خۆپیشاندانەكان ئاشتیانەن. كوژرانی خوئی موقتەدا تۆمەتباردەكرێت بە تێوەگلان لە تیرۆركردنی (عەبدولمەجید خوئی) یەكێك لە زانایانی ئاینی شیعە و سەرۆكی دامەزراوەی خێرخوازی (خوئی) لە لەندەن، كە لە رۆژی 10ی نیسانی 2003 لەناو مەزارگەی ئیمام عەلی لە شاری نەجەف كوژرا. ئەوكات یەكێك لە دادوەرەكانی عێراق لەسەر كوشتنی خوئی فەرمانی دەستگیركردنی بۆ موقتەدا دەركرد، بەڵام خێزانی زانا تیرۆركراوەكە فەرمانەكەیان رەتكردەوە و لەوكاتەوە بێدەنگییان لە دۆسیەكە كردووە، كەسە نزیكەكانی موقتەدا دەڵێن ئەوەی رویداوە تەنیا تەڵەیەك بووە بۆ راوكردنی سەدر. سەدر و ئەمریكا و ئێران و سعودیە موقتەدا تەنیا لە ناوخۆی عێراق نەبوو بە ژمارەیەكی قورس، ئەو لەسەر ئاستی دەرەوەش جموجوڵە سیاسییەكانی چڕكردەوە، ئەمدواییانە هەوڵیدا بە یەك دووری لەنێوان ئێران و ئەمریكا راوەستێت وەكو دوو جەمسەری دژ بەیەك لە ناوچەكەدا. سەدر ساڵی رابردوو داوای لە حكومەتی عێراق كرد هێزەكانی حەشدی شەعبی هەڵبوەشێنێتەوە كە دەوترێت هێزێكە لەلایەن ئێرانییەكانەوە پشتیوانی دەكرێت. سەدر لەبارەی قەیرانی سوریاشەوە قسەی خۆی كرد، ئەو داوای لە بەشار ئەسەد كرد " بڕیارێكی مێژویی پاڵەوانانە" بدات بۆ دەستهەڵگرتن لە دەسەڵات و پاراستنی وڵاتەكەی لە خوێنڕشتنی زیاتر. سەدر بەپێچەوانەی رێبەرانی تری شیعە لە عێراق بەشێوەیەكی فەرمی دژایەتی خۆی بۆ دەستوەردانی ئێران لە كاروباری عێراق راگەیاند و هاوكات سەردانی سعودیە و ئیماراتی عەرەبی كرد وەكو دوو نەیاری سەرسەختی ئێران لە ناوچەكە. موقتەدا و شەڕی گەندەڵی بەمدواییەش سەدر بەتەواوەتی بوو بە سەركردەیەكی جەماوەری لە عێراق، بەتایبەتی دوای ئەوەی لایەنگرەكانی رژاندە سەر شەقامەكانی بەغدادی پایتەخت و شارەكانی تری عێراق لەدژی گەندەڵی. سەدر لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا بەروبومی هەوڵەكانی بۆ دژایەتی گەندەڵی و چاكسازیكردن چنییەوە و بوو بە ژمارەی (یەك) لەڕوی ئەو دەنگانەی كە لە هەڵبژاردنەكەدا بەدەستیهێنا. ئێستا ماڵی سەدر بووە بە سەرەڕیگای ئەو كاروانە سیاسییانەی كە دەیانەوێت لە كابینەی نوێی حكومەتی عێراقدا رۆڵ و پشكیان هەبێت. سەدر و كورد سەدر خۆی لە شەڕی مافەكانی كورد پاراستووە، بەڵام لەكاتی ریفراندۆمی 25ی ئەیلولی هەرێمی كوردستاندا  رایگەیاند پشتیوانی لە سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان ناكات و كورد هاوبەشە لە عێراقدا و داواشی لە حكومەتی عێراق كرد فڕۆكەخانەكان و دەرواز سنورییەكان كۆنترۆڵ بكات. لە نوێترین هەڵوێستیشیدا دەربارەی كێشەكانی هەرێمی كوردستان و بەغدا سەدر لە كۆبوونەوەیدا لەگەڵ وەفدی پارتی رایگەیاندووە حكومەتی نوێی عێراق بەو ئاراستەیە كاردەكات كە كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا چارەسەربكات.

( درەو میدیا): ئێستا پرسی بایكۆتی بەغداد لەلایەن ئەو لایەنانەی كە پێیان وایە ساختەكاری كراوە و دەنگەكانیان دەستكاریكراوە گەرمە، بە جۆرێك بەشێك لە هێزەكان سوورن لەسەر بایكۆت و بەشێكی دیكەشیان چاوەڕوانی دۆخەكە دەكەن، بەڵام ئێستا جەماوەری ئەو هێزانە بوونە بە دوو بەشەوە بەشێكیان زۆر بە توندی لەگەڵ بایكۆتی بەغداد، بەشێكیشیان پێیان وایە بایكۆت لە سودی پارتی و یەكێتی و پێویستە بچنە بەغداد، بۆیە چون و نەچوون بۆ بەغداد خاڵی سلبی و ئیجابی خۆی هەیە. لە ئەگەری بایكۆتی بەغداد. ا- خاڵی ئیجابی -    ئەم هێزانە ئێستا لەژێر فاشرێكی گەورەی جەماوەرەكەیاندان، بە بایكۆتی بەغداد بەشێك لە نیگەرانی جەماوەرەكەیان دەڕەوێننەوە. -    گەیاندنی مەسجێكە بە بەغداو ناوەندە نێودەوڵەتیەكان كە ساختەكاری قبوڵناكەن -    نایانەوێت بچنە هاوشانی ئەو هێزانە نابن لە پەرلەمانێكدا كە ئەو هێزانە بە ساختەكاری چونەتە ئەوێ -    پەیامێكە بەوەی  ئەگەر ئەمان قبوڵی نەكەن رێگە خۆشكەر دەبێت بۆ ئەوەی لە ئاییندەدا سنور بۆ ساختەكاری دابنرێت و هۆشداری توندە  -    وەك دوو هێزی گوماناوی لە بەغداد سەیری یەكێتی و پارتی دەكرێت  -    پرۆسەی هەڵبژاردن و كۆمسیۆن و كۆی پرۆسەی سیاسی دەخاتە ژێر پرسیارەوە  -    بەشدارینەكردن بە درێژایی ئەم خولەی پەرلەمان فاكتی تەزویرات و ساختەكاری لای خەڵكی دەمێنێتەوە -    لەسەر ئاستی پەرلەمانتاریش متمانەی نوێنەرەكانیان دەردەخات كە پابەندن بە بەرنامەو ئیرادەی دەنگدەرانیانەوە بەتایبەتیش دەسبەرداربونیان لە ئیمتیازاتەكانی بەغداد ب - خاڵی سلبی -    بایكۆتی پرۆسەی سیاسی دابڕانی ئەم هێزانەیە لە سەر چەند ئاستێك لەرووی سیاسی و دیبلۆماسیەوە لە بەغداد و ناوەندیە نێودەلۆەتیەكان -    بایكۆتكردن لە پرۆسەی سیاسی دەبێتە هۆی پەراوێزخستن، هەروەك چۆن سونە لە 2005 بایكۆتی هەڵبژاردنی كردوو پەراوێزخرا -    لەساتی بایكۆتكردنیاندا ئەگەری چونی كورسیەكانی ئەم هێزانەیە بۆ هێزەكانی تر كە بەوەش ژمارەی كورسیەكانی هێزە دەسەڵاتدارەكان زیاتر دەبێت . -    لە حاڵەتی باكۆتكردنی ئەم هێزانەدا هێزەكانی یەكێتی و پارتی و نەوەی نوێ دەبنە نوێنەرو زمانحاڵی تەواوی خەڵكی كوردستان لە بەغداد لە كاتێكدا ئەمان نوێنەرایەتی رێژەیەكی دیاریكراوی خەڵكی كوردستان دەكەن -    بایكۆتكردنی ئەم هێزانە كە تەنها 11 كورسیەوە شتێكی ئەو تۆیان بۆ ناكرێت لە كاتێكدا 3.3%ی كۆی ئەندامانی پەرلەمانی عێراقن، لە زۆربەی كۆبونەوەكانی پەرلەمانی عێراقدا زیاتر لە 100 ئەندامی پەرلەمانی بەشداری نەكردووە و پێشەوەی دیار نەبووە، ئایا 11 كورسی هیچ لە هاوكێشەكان دەگۆرێت. لەگەڵ ئەوەی زۆرجار 1 دەنگ كاریگەری هەیە.  دووەم/ لە ئەگەری بەشداریكردندا:. ا- خاڵی ئیجابی  -    بەشداریكردن لە بەغداد دانابڕێت لە پرۆسەی سیاسی لە بەغداد و ناوەندە نێودەوڵەتیەكان -    ئەتوانێت لە رێگەی نوێنەرایەتیەكانەوە بەردەوام ساختەكاری و مەزڵومیەتی خۆیان بگەیەننە ناوەندە نێودەوڵەتیەكان -    دەنگدەران هەست دەكەن كە نوێنەرایەتیان هەیە  -    كورسیەكانیان  دەبێتە نوێنەرایەتیان و نابێتە بەشێك لە كورسی ئەو هێزانە تا مامەڵەی پێوەبكەن -    تێكشاندنی یەكریزی ناو ماڵی كورد كە لە رابردوودا جگە لە دەستكەوتی حیزبی هیچ دەستكەوتێكی نیشتیمانی لێبەرهەم نەهاتووە  ب- خاڵی سلبی -    شەقامەكەیان نیگەران دەكەن و نائومێدیان دەكەن لە بەشداریكردن لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی داهاتوو -    ناتوانن ئەوانەی دەنگیانداوە بڵێن نوێنەرایەتیمان هەیە لە بەغداد -    دابڕان و كەنارگیربوون لە پرۆسەی سیاسی، ئەم هێزانە دادەبڕێت لەوەی روئیا و پەیامی خۆیان بگەیەنن  -    11 كورسی لە كۆی 329 كورسی كاریگەری لەسەر گۆڕینی ئاراستەی بڕیارەكان نابێت و ناتوێت بێتە بەربەست لەبەرامبەر بڕیارێكدا كە خواستی نەبێت  -    ئەگەر یەكلابۆوە كورسیەكان دەچنە سەر ژمارەی كورسیەكان هێزەكانی تر لە سلێمانی 5 كورسی بۆ یەكێتی و لە هەولێر 4 كورسی بۆ پارتی . -    چونە بەغداد واتا شوێنكەوتەی یەكێتی و پارتی بەو پێیەی ئەوان خاوەنی ژمارەیەكی زۆری كورسین -    بێبەش دەبن لە هەموو پۆستێكی بەغداد بەهۆی كەمی كورسیەكانیانەوە  نوسەران و رۆشنبیرانیش لەسەر بایكۆتی بەغداد بونە بە دوو بەشەوە بەشێكیان ئاراستەی حزبەكان بەرەو بایكۆت ئاراستە دەكەن و بەشێكیشیان بۆ بەشداریكردن ئاراستەیان دەكەن . نوسەرو روناكبیر مەریوان وریا قانع  لە نوسینێكدا بەناوی ( دەربارەی بایكۆتی سیاسیی ) كە لە وەڵامی چەند خوێنەرێكدا بڵاویكردۆتەوە دەنوسێت." كەوتنە دوای پارتی و یەكێتی بۆ بەغدا و بەشداربوون لە پەرلەمانێكدا كە ڕۆژ بە ڕۆژ ڕادەی فراوانیی تەزویر و ساختەكارییەكانی زیاتر دەردەكەوێت، تاوانێكی سیاسییە. بەغدا بۆ ئەوان جێبھێڵن شكستەكانی خۆیانی تیا تۆختربكەنەوە، وا باشترە كەس نەبێتە شەریكی ئەو وێرانەسازییە گەورەیەی دروستیانكردوە"  لەبەرامبەردا د. سەردار عەزیز لە وتارێكدا بەناوی ( بایكۆت: چەند سەرنجێكی تایبەت) دەنوسێت " من لە گەڵ بایكۆتدا نیم، چونكە كورسیەكان دەچن بۆ هێزەكانی تر، مەبەست لە تەزویر و رێگری ئەوەبو كە گۆڕان نەچێتە پەرلەمان یان بە كورسیەكی كەمەوە بڕوات، ئێستا ئەگەر گۆڕان خۆی پاشەكشێ بكات، ئەوا ئاواتی ئەوان بەتەواوی دەهێنێتە دی،  ئامادەنەبونی ئەو هێزانە پاش ماوەیەك بە هێزی تر پڕ دەكرێتەوە و دەبێتە روداێكی زۆر بچكۆلە لە هەناو ئەو هەموو روداوە گەورانەی ناوچەكە، دەبێت هێزە مەدەنیەكان هەمیشە هەوڵی ئەوەبدەن كە لە هەموو جێگایەك ئامادەبن، بۆ ئەوەی خۆیان نوێنەرایەتی خۆیان بكەن"   

( درەو میدیا): لە هەڵبژاردنی رابردوودا لە پارێزگای سلێمانی كە 76%ی دەنگدەران دەنگیاندا كە (893226) كەس بوو، بەڵام دوای چوار ساڵ و زیادبوونی زیاتر لە ( 212 هەزار ) كەس لە تەمەنەكانی ( 1997، 1998، 1999، 2000 )، ئاستی دەنگدان لە هەڵبژاردنی 2018 دادەبەزێت بۆ نزیكەی 51% واتا (679966 ) كەس دەنگیانداوە، بەو پێیەش تەنها لە نێوان دوو هەڵبژاردندا 2014 -2018 زیاتر لە (213260) دەنگ كەمیكردووە كە دەكاتە  25%ی دەنگدەران ، واتا سەرەرای بایكۆتی 49%ی هاوڵاتیان بۆ هەڵبژاردن، كە لە هەڵبژاردنی 2014 دا 24% بایكۆت هەبووە بەڵام لە 2018 بایكۆت بە رێژەی 26% زیادیكردووە. ئەمە لە كاتێكدایە كە دەنگی هێزەكان ( سەرەرای ساختەكاری زۆر و گۆڕانی دەنگەكان) بە رێژەیەكی زۆر دابەزیوە ( یەكێتی 9% و گۆڕان 55% و پارتی 48% و یەكگرتوو 63% و كۆمەڵ 9% ) كەمیان كردووە، دیارە كاریگەری ساختەكاری و دەستكاریكردنی دەنگەكان كاریگەری لەسەر دابەزینی ئاستی دەنگی حزبەكان  هەبووە بەڵام  بایكۆتیش كاریگەری زۆری لەسەر كەمبوونەوەی دەنگەكان هەبووە،بەم شێوەیە. -    یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەپارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی 2014 دا (294265 ) دەنگی بەدەستهێنابوو بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018 دا (267442)دەنگی بەدەستهێناوە، واتا لە نێوان چوار ساڵی هەڵبژاردندا ئاستی دەنگەكانی (26823) دەنگ كەمیكردوە بەرێژەی 9%  -    بزووتنەوەی گۆڕان لەپارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی 2014 دا (347799) دەنگی بەدەستهێنابوو بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018 دا (156973)دەنگی بەدەستهێناوە، واتا لە نێوان چوار ساڵی هەڵبژاردندا ئاستی دەنگەكانی (190826) دەنگ كەمیكردوە بەرێژەی 55%  -    پارتی دیموكراتی كوردستان لەپارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی 2014 دا (93410) دەنگی بەدەستهێنابوو بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018 دا (48820)دەنگی بەدەستهێناوە، واتا لە نێوان چوار ساڵی هەڵبژاردندا ئاستی دەنگەكانی (44590) دەنگ كەمیكردوە بەرێژەی 48% -    یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەپارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی 2014 دا (81392) دەنگی بەدەستهێنابوو بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018 دا (30297)دەنگی بەدەستهێناوە، واتا لە نێوان چوار ساڵی هەڵبژاردندا ئاستی دەنگەكانی (51095) دەنگ كەمیكردوە بەرێژەی 63% -    كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان لەپارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی 2014 دا (57102) دەنگی بەدەستهێنابوو بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018 دا (51763)دەنگی بەدەستهێناوە، واتا لە نێوان چوار ساڵی هەڵبژاردندا ئاستی دەنگەكانی (5339) دەنگ كەمیكردوە بەرێژەی 9% -     بە هەردوو نەوەی نوێ و هاوپەیمانی كە یەكەمجارە بەشداری دەكەن (111355) دەنگیان بەدەست هێناوە ( نەوەی نوێ 64388 دەنگ و 46967 دەنگی) بەدەستهێناوە     

راپۆرتی شیكاری: محەمەد رەئوف  " مێژوو خۆی دووبارە ئەكاتەوە" ئەمە ئەو قسە باوەیە كە بەشێك لە هاوڵاتیان باوەڕیان پێیەتی و بەشێكیش رەتی دەكەنەوە بەڵام رەنگە بۆ پرۆسەكانی هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان قسەیەكی درووست بێت، ئەگەر بەراوردێك بكرێت لە نێوان یەكەم پۆسەی هەڵبژاردن لە كوردستان ( 1992 ) و دوایین پرۆسەی هەڵبژاردن ( 2018 ) . خاڵی كۆكرەرەوەی نێوان یەكەم هەڵبژاردن و دوایین هەڵبژاردن لە كوردستان یەك وشەیە ئەویش ( ساختەكاری) كە بۆتە مۆتەكە بەسەر هەموو پرۆسەكانی هەڵبژاردن لە نێوان ئەو دوو مێژووەدا، بە فۆرم و شێوازی جیاوازەوە. لە یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردندا دەنگی دووبارەو ناسنامەی ساختەو بەزۆر دەنگ پێگۆڕین و پركردنی سندوقەكان سیمای یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردن بوو، بە نمونە لە پارێزگای دهۆك ( 178 هەزار ) كەس مافی دەنگدانی هەبووە بەڵام ( 198 هەزار)  كەس دەنگیدا بەرێژەی ( 111%)، ئەم رێژی لە 111% یە جارێكی تریش لە پرۆسەی ریفراندۆمی 2017 دووبارە بووەوە. بەڵام لە دوایین پرۆسەی هەڵبژاردندا لە 2018 پێشكەوتنی ئامێرەكانی دەنگدان تیایدا، سیمای ساختەكاری گۆڕی لە دەنگی مردوو دوبارەو سندوقپڕكردنەوە بۆ ساختەكاری ئەلكترۆنی كە لەم پرۆسەیەدا هێزەكان ئاماژەی بۆ دەكەن. یەكەم/ ساختەكاریی لە هەڵبژاردنەكانی كوردستاندا پرۆسەی هەڵبژاردن، وەك پایەیەكی گرنگی دیموكراسی لە وڵاتە تازە پێگەیشتووەكاندا، بەڵام بەردەوام لەو كۆمەڵگایانەدا حیزبی حاكم، یاخود هێزە دەستڕۆیشتووەكان لە رێی ساختەكاریی و تەزویرەوە دەنگی هاوڵاتیان لەبەرژەوەندی خۆیان ساختە دەكەن، لە هەرێمی كوردستانیش پرسی تەزویر و ساختەكاریی لە هەڵبژاردنەكاندا بووەتە پرسێكی جیدیی و كاریگەری لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردن و نەخشەی سیاسی هێزەكان لە هەرێمی كوردستان و عێراق دروستكردووە، ئەگەرچی پرۆسەی هەڵبژاردن لە كوردستاندا بۆ ساڵی 1992 دەگەڕێتەوە، بەڵام لە عێراقدا تەزویر و ساختەكاری مێژوویەكی درێژی هەیە (لە یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردندا كەلە ساڵی 1923 ئەنجامدرا بەریتانییەكان لە بەرژەوەندی پێكهاتەی سوننە تەزویر و ساختەكارییانكرد، بەو پێیەی لە عێراقدا پێكهاتەی شیعە زیاتربوون و بەریتانییەكانیش لەگەڵ سەرخستنی پێكهاتەی سوننە بوون، دواتریش لە هەڵبژاردنی 1933دا جەودەت روكابی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق لە بەرژەوەندی خۆی تەزویریكرد، هاوكات جەمیل مەدفەعی لە هەڵبژاردنی 1937 و نوری سەعید لە هەڵبژاردنی 1939 لەبەرژەوەندی خۆیان تەزویریانكرد).  لە هەڵبژاردنە سەرەتاییەكانی عێراقدا، كارەكتەرە سیاسییەكان هێزی سەربازیی و ناوخۆییان لەو بوارەدا بەكارهێناوە، لەبەرئەوەی لەو سەردەمەدا وەزارەتی ناوخۆ سەرپەرشتی هەڵبژاردنەكانی دەكرد و هەرئەویش سندوقەكانی هەڵبژاردنی دەگواستەوە، لەو ساتەشدا هەڵبژاردن چەند رۆژێكی دەخایاند و هیچ جۆرە چاودێرییەكی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیش نەبووە، بۆیە تەزویر و ساختەكاریی بووە نەریتێكی باوی پارت و كەسایەتییە دەسەڵاتدارەكان و لە سەرجەم هەڵبژاردنەكانی عێراقدا لەبەرژەوەندی حیزبی حاكم و دەسەڵاتدار ساختەكاریی كراوە و كاریگەریی گەورەشی لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكان هەبووە. دووەم/ ساختەكاریی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 1992 دەگۆڕێت ئەزموونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە هەرێمی كوردستان بۆ یەكەمجار لە ساڵی 1992 كراوە و ئەزمو‌ونێكی تا ئاستێك سەركەوتوو نەبوو، چ لە رووی بوونی ساختەكاریی زۆرەوە، چ لە رووی ئەوەی سندووقەكانی هەڵبژاردن، لەبری ئەوەی ببێتە ناوەندی یەكلاكردنەوەی كێشە و قەیرانەكان، بووە هۆی لێكدابرانی هێز و لایەنەكان، لە یەكەم هەڵبژاردندا، كە بڕیاربوو لە 17/5/1992 بەڕێوەبچێت، دوو رۆژ دواخرا لەو كاتەدا وترا مەرەكەبی هەڵبژاردنەكان لەلایەن هێزێكەوە ساختەكراوە و مەرەكەبی خراپ هێنراوە بۆیە هەڵبژاردن دواخرا. بەپێی ئەو نامە و راگەیەنراو و بەڵگەنامانەی بڵاوكراونەتەوە، لە هەڵبژاردنی 19/5/1992دا بە جۆرەها شێوە ساختەكاریی و تەزویر لەلایەن هێز و لایەنەكانەوە كراوە، لەگەڵ ئەوەی بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتییەكان لێكۆڵینەوە لەهەر بنكە و ناوەندێكی دەنگداندا دەكرێت، كە رێژەی دەنگدان تێیدا لە (85%) زیاتر بێت، (هەر وێستگەیەكی دەنگدان رێژەی دەنگدانی (85%) زیاتر بوو دەچێتە تەحقیق... جگە لەمە لە هەر ناوچەیەك رێژەی دەنگی (85%) زیاتر بێت دەچێتە تەحقیق، كە ئەمانە پێوەری نێودەوڵەتین). بەڵام بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، كە لەلایەن لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانەوە راگەیەنرا، لە پارێزگای دهۆك، كە (178000) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەڵام لەو پارێزگایە (198352) دەنگیانداوە، واتا رێژەی دەنگدان (111.4%) بەو پێیەش ئەگەر رێژەی دەنگدان، كە لە سلێمانی (77.6%) ئاسایی بو‌وە و بەپێی ستانداردی نێودەوڵەتی، ئەگەر رێژەی دەنگدان لە پارێزگای دهۆك (100%)یش ئەژمار بكرێت ئەوا (20352) دەنگ زیاد دراوە و ساختەكارییەكە رێژەكەی دەكاتە (11.4%)، هەرچەندە بەپێی پاشكۆی وتارێكی نەوشیروان مستەفا ئەمین بەناوی (حیزب و حوكم: ئەزمو‌ونی كوردستان) ئاماژە بەوە دەكات، كە رێژەی دەنگدان لە پارێزگای دهۆك (124%) بووە بەو پێیەی ئەگەر لەو پارێزگایە لە (100%)ی دەنگدەران دەنگیان دابێت ئەوا نزیكەی (45000) زیاتر دەنگیانداوە بەو پێیەی ئەو پارێزگایە (223000) دەنگیانداوە). بەوپێیەش ئەو تەزویرەیكراوە، ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی گۆڕی، چونكە لە هەڵبژاردنەكەدا پارتی دیموكراتی كوردستان (437879) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (45.05%) و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان (423833) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (43.6%) ئەگەر ئەو رێژە دەنگە زیادەیەی دهۆكی لێدەركرێت (20352) دەنگی زیاد لە (100%) ی دەنگدانە ئەوا دەنگی پارتی دەبێتە (437879 - 20352 = 417527) دەنگ بەو پێیەش كۆی گشتیی دەنگدان دەبێتە (951601) واتا یەكێتی نیشتیمانی كوردستان دەبێتە هێزی یەكەم و رێژەی دەنگەكانی دەبێتە (44.5%) و پارتی دیموكراتی كوردستانیش رێژەی دەنگەكانی دەبێتە (43.9%) و هێزی دووەمی كوردستان.  هاوكات بەپێی زۆرێك لە سكاڵا و نامە و بروسكەی لایەنە سیاسییەكان، باس لە دەستتێوەردان و دەنگیدانی دووبارە دەكەن، لەگەڵ ئەوەی لیژنەی باڵای هەڵبژاردن هۆشیاریدا لە بەسزاگەیاندنی هەر كەسێك كە هەوڵی ساختەكاریی بدات، دوای جیاكردنەوەی دەنگەكان بۆ دەستەی باڵای هەڵبژاردنەكان دەركەوت، كە لە هەردوو بنكەی (17) لە دهۆك و بنكەی (6) لە هەولێردا ساختەكاریی كراوە، بەو پێەی لە بنكەی (17)ی دهۆك (قوتابخانەی پێشكەفتن) ژمارەی دەنگەكانی ئەو بنكەیە بە (7994) دەنگ ئەژمار كراوە، بەڵام دوای بژاردنەوەیان دەركەوت دەنگی ئەو بنكەیە تەنها (1994) واتا (6000) دەنگ لەو بنكەیە زیاد ئەژماركرابوو، بۆیە لەو بنكەیەدا (6000) دەنگی پارتی دیموكراتی كوردستان سڕایەوە، بەوپێیەی بۆ لیژنەی باڵا دەركەوت لەو بنكەیەدا ساختەكاریی كراوە. لە بنكەی (6) ی هەولێریش، دوای ئەوەی بۆ دەستەی باڵا دەركەوت كە ساختەكاریی لەو بنكەیەدا كراوە و لە جارێك زیاتر دەنگدراوە، بۆیە دەنگی ئەو بنكەیە رەتكرایەوە بەو پێیەش (3540) دەنگی پارتی سڕایەوە لەگەڵ (15) دەنگی سۆسیالست و (1) دەنگی پارتی گەل و (17) دەنگی شیوعی و (18) دەنگی ئیسلامیی و (151) دەنگی یەكێتی، بەمەش كاریگەری بەسەر ئەنجامە كۆتاییەكانی هەڵبژاردندا هات دەنگەكانی یەكێتی بووە (423682) و تا (423833 – 4151 = 423682) دەنگەكانی پارتیش بووە (428339) بەوپێیەی (437879 – 69540 = 428339 ) بەم پێیە رێژەی دەنگەكان بووە پەنجا بە پەنجا بۆ هەردوو حیزبە سەرەكییەكە). هەوڵی دەرهێنانی هەزاران ناسنامە دراوە لەبەرژەوەندی لایەنەكان بۆئەوەی كاریگەری لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن دروست بكرێت، بۆ نمو‌ونە لە بروسكەیەكدا كە لە رۆژی 18/5/1992 بۆ ئەمیر حەوێزی سەرۆكی دەستەی باڵای هەڵبژاردنەكانی ناردووە، جەلال تاڵەبانی، سكرتێری یەكێتی ئاماژەی بە چەندین ساختەكاریی و فێڵ كردووە، لە بروسكەكەدا ئاماژەی بەوەداوە، كە پارتی 1000 كەسی خۆی هێناوەتەوە لە ئێرانەوە كەچی دەنگدان بۆ ئەوان دواخراوە بە بڕیاری سەركردایەتی. لە بەیاننامەیەكیشدا، كە لە 19 /5/1992 بڵاوكراوەتەوە و لەبەشەكانی پێشتردا خستو‌ومانەتە روو، د. مەحمود عوسمان ئاماژە بەوە دەكات، كە ساختەكاریی زۆر كراوە و بەهۆی ئەوەی مەرەكەبەكە بە ئاسانی لێكراوەتەوە بەچەندین جۆری ناسنامە دەنگدراوە و كەسی وا هەبووە (10) جار دەنگیداوە، پێشیوایە ساختەكاریی زۆر كراوە، بۆیە هەڵبژاردنێكی بێگەرد و نەزاهەت نەبووە و زیانی بە قۆناغی دیموكراتی و پەرلەمانی گەلی كورد گەیاندووە. لە بەیاننامەی سەرجەم حیزبەكاندا ئاماژە بە نیگەرانی كراوە سەبارەت بە ساختەكاریی زۆری هەڵبژاردنەكان و بێگەرد نەبوونیان، لە بەیاننامەیەكی هاوبەشدا هەریەك لە حیزبەكانی (حسك، پاسۆك، حیزبی شیوعی، پارتی گەل، پ.د.ك) هاتووە، كە ئەم هەڵبژاردنە بە شێوەیەكی گشتی ناڕێك و ناپوختە لەبەر چەند دەستتێوەردانێك و چەند هەڵەیەكی تەكنیكی، كە بوونە هۆی دروستكردنی كەش و هەوای تەزویر و لادان لە یاسای هەڵبژاردن چ بەهۆی خۆفەرزكردن و بەسەر جەماوەر و چ بەهۆی فڕۆفێڵی نابەجێیانە). سێیەم/ ساختەكاریی لە هەڵبژاردنەكانی 2005دا ساختەكاریی و پێشێلكاریی لە هەڵبژاردنەكانەكانی هەرێمی كوردستان لە 2005 دا كراوە و ئەویش بەپێی بەلًگەنامەكانی بەرپرسانی هەردوولا، لە بڵاوكردنەوەی كۆمەڵێك بەڵگەنامەدا بەناوی (پرۆسەی پێكهێنانی سەرۆكایەتی هەرێم)، كە نەوشیروان مستەفا لە 8/7/2013 دا بڵاویكردەوە، بەرپرسە باڵاكانی هەردوولا بە روونی ئاماژە بە بوونی ساختەكاریی دەكەن، لە بڵاوكراوەكانی نەوشیروان مستەفا هاتووە: كە بەهۆی تەزویرەوە لە هەڵبژاردنەكانی 2005 دا لە قەزای سۆران كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان هەندێك لە سندووقەكانی ئەو قەزایەی پوچەڵكردەوە و مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكارتی كوردستان نامەیەكی ناڕەزایی بۆ حسێن هنداوی سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان نارد.  هەر لە بڵاوكراوەكەدا، نەوشیروان مستەفا ئاماژەی بەوەكردووە، لەبەرئەوەی یەكێتی (20 هەزار) دەنگی زیاتر لە پارتی هاوپەیمانەكانی هێنا، مەسعود بارزانی ئەمەی بە تەزویر لەقەڵەمدا، هەربۆیە لە نامەیەكدا بۆ جەلال تاڵەبانی، سكرتێری یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە رۆژی 1/2/2005 دا تیایدا ئاماژە بە چەند خاڵێك دەكات، لە خاڵە سلبییەكاندا باس لە كۆمەڵێك رێگری دەكات لەوانە بارزانی گلەیی دەكات و دەنوسێت لەسەر سندووقەكان رێگە نەدراوە ئەوانەی نەخوێندەوارن بە كەسی نزیكی خۆیان رەئی خۆیان بنووسن، بەڵكو كادیرەكانی سەر سندوقەكانی بە كەیفی خۆیان نو‌وسیویان، بەڵام لە خاڵی شەشەمدا بەروونی باسی تەزویر و خروقات دەكات و دەنو‌وسێت (هەندێك خروقات یەكجار زۆر زەقن و پینە ناكرێن وەك ژمارەی زیادی دەنگ، كە بە دەها هەزار زیاترە لەوەی كە تۆمار كراوە و مەعلوم بووە پێشتر ئەو شوێنە ژمارەی دەنگدەری چەندە). بارزانی لە نامەكەدا ئاماژە بەوەش دەكات كە ناكرێت ئەو تەزویرە زۆرانەی كراون لە هەرلایەك قبوڵ بكرێن و ئەمانە ببنە ئەساس بۆ ئاییندە، بۆیە پێویستە لیژنەیەك لێكۆڵینەوە لەو تەزویرانە بكات كە ژمارەی دەنگدەر زیادكراوە. بەڵام لە نامەكەی بارزانیدا دەركەوێت، كە هەردوولا واتا یەكێتی و پارتی هەریەكە و خروقات و تەزویری بۆ بەرژەوەندی حیزبی خۆیان كردووە، چونكە لە خاڵی پێنجەمی نامەكەیدا بۆ تاڵەبانی، بارزانی نو‌وسیویەتی (شكایەتی یەكجار زۆر لەسەر رەفتاری برادەرانی یەكێتی پێمانگەیشتووە بێگومان رەنگە هەمان شكایەت لەسەر پارتیش بەدەست جەنابت گەیشتبن)..(بڕوانە پاشكۆی ژمارە 15 نامەكەی بارزانی بۆ تاڵەبانی).  چوارەم/ ساختەكاریی لە هەڵبژاردنی 2010 لە هەڵبژاردنەكانی 25 / 7/ 2009دا هێز و لایەنە سیاسییەكان و چاودێرانی نێودەوڵەتیی تێبینیی و سەرنجی زۆریان لەسەر هەڵبژاردنەكان هەبوو، قاسم عەبودی، ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، رایگەیاند: بەهۆی بوونی سكاڵا لەسەر ژمارەیەكی زۆری وێستگەكانی دەنگدان و دواتر خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی سكاڵان بڕیارماندا بە رەتكردنەوەی دەنگی (40) وێستگەی هەڵبژاردن. حەمدیە حوسێنی، ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان، لە كاتی راگەیاندنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی 2009 لە بەرواری 7/8/2009 رایگەیاند، نزیكەی (700) سكاڵا تۆماركراون، كە (42)یان سكاڵای سوورن و سكاڵا لەسەر نزیكەی (300) وێستگەی دەنگدان تۆماركراوە.  سەبارەت بە تێڕوانینی رۆژنامەنووسان و چاودێرانی نێودەوڵەتیش، گۆڤاری ئیكۆنۆمیستی بەریتانیا لە راپۆرتێكی بڵاویكردەوە، لە هەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆكی هەرێمدا ساختەكاریی لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی زۆر كراوە و هەندێك كەس پتر لە 20 جار دەنگیانداوە. پێنجەم/ ساختەكاریی لە هەڵبژاردنی 2014 زۆرێك لە پرۆسەكانی هەڵبژاردن لەهەرێمی كوردستان، بۆتە هۆی جێگەی گومانی چاودێران و بەشێك لەلایەنە سیاسییەكان، لە 30/4/2014دا، هەرێمی كوردستان و عێراق دوو هەڵبژاردنی بەخۆوە بینی، ئەوانیش( هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان) زۆرترین گومان و نیگەرانی بەشێك لەلایەن لە تەزویر و ساختەكاری بوو لە ئەنجومەنی پارێزگاكان و هەوڵدان بۆ گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان. ئەو گومانانە بەتایبەتی لە شوێنی كۆكردنەوە و جیاكردنەوەی دەنگەكان بوو لە ( ئەلبیسەكەی ) شاری سلێمانی بوو، هەریەك لە ( بزووتنەوەی گۆڕان، یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستان، كۆمەڵی ئیسلامیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان) لە شاری سلێمانی لە 3/4/2014 دا، راگەیەنراوێكی هاوبەش بڵاودەكەنەوە، لەسەر مەترسیی ساختەكاری لە هەڵبژاردن، لە راگەیەنراوەكەیاندا، داوا لە هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكەن، وشیارانە مامەڵە بكەن و رێگربن لە دەستتێوەردانی هەندێ لایەنی حیزبی و سەربازی كە لێرەولەوێ لە دەوروبەری بنكەكانی دەنگداندا لە دەرەوەی رێنماییەكانی كۆمسیۆن كار دەكەن و لە هەوڵدان بۆ ساختەكردن. لە راگەیەنراوەكەدا هاتووە: "هەوڵێكێك لە ئارادایە بۆ ساختەكردن، كە لە چەندین شوێن رێی لێگیراوە، داواكارین لە بریكارەكانمان لەسەر سندووقەكانی دەنگدان، چاودێرە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان، رۆڵیان هەبێت لە چاودێریكردنی پرۆسەكە بە گشتی و بە تایبەتی لە كاتی ژماردنی دەنگەكان و گواستنەوەیان بۆ بنكەكانی جیاكردنەوە و ژماردنی دەنگەكان، بە مەبەستی مسۆگەركردنی هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد". لە راگەیەنراوەكەدا، چوار لایەنەكە هۆشداری دەدەن، "بۆ هەموو ئەوانەی كە ساختەكاری دەكەن، یان بەشداریی تێدا دەكەن، یان ئاسانكاریی بۆ دەكەن و هەموو كەموكورتیی پرۆسەكە دەخەینە ئەستۆی بەڕێوەبەری ئۆفیسی سلێمانی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، چونكە ئێمە ماوەیەك پێش ئێستا كۆمیسیۆنمان ئاگاداركردووەتەوە و پێمانوایە بەڕێوبەری لقی سلێمانی لە ئاستی ئەم بەرپرسیاریەتییەدا نەبووە".  گومانی لایەنەكان بۆ دەستكاریكردنی دەنگی لایەنەكان لە بنكەی جیاكردنەوەی دەنگەكان لە ئەلبیسەكە زیاتر دەبێت، گوتەبێژی هەڵبژاردنەكانی كۆمەڵی ئیسلامی لە سلێمانی دەڵێ زیاتر لە 2 هەزار دەنگمان لە سلێمانی كەمكراوەتەوە بۆ لایەنێكی سیاسی، "فۆرمی 902 دەستكاریكراوە و بەو دەستكارییەش ئەنجامەكان گۆڕاون، هەروەك چۆن بەشێك لە ساختەكارییەكانیش لە كاتی هەڵبژاردندا كراون، بۆیە 2 سكاڵامان تۆماركردووە، یەكێك لە سلێمانی و یەكێكیش لە هەولێر، بەچەند شێوەیەك بەڵگەمان پێشكەشكردووە و بەڵگەكانی ئێمە و گۆڕان و یەكگرتوو و پارتی هەمووی لەیەك ناچێ". بەپێی ئەو بەڵگانەی لەلایەن ژووری هەڵبژاردنی بزووتنەوەی گۆڕانەوە خراونەتە روو، دوای ئەوەی بزووتنەوەكە بەدواداچوونی بۆ ئەنجامی دەنگەكان و CDیەكانی كۆمیسیۆن و فۆرمی 902 كردووە، بۆی دەركەوتووە، لەو( 3 هەزار و 256 )وێستگەیەی پارێزگای سلێمانی لە 133 وێستگەدا "ساختەكاری گەورە" كراوە، بەشێوەیەك لەو وێستگانەدا زیاتر لە 14 هەزار دەنگیان كەمكراوەتەوە، هەر بەپێی بەڵگەكانی ژووری هەڵبژاردنی گۆڕان، ( 14 هەزار و 678 )دەنگی گۆڕان براون بۆ یەكێتی و بەو دەنگانەشەوە كە لە 4 لایەنەكەی دیكەوە براون بۆ یەكێتی دەگاتە( 19 هەزار و 968 )دەنگ.  رێكخراوەكانی چاودێری هەڵبژاردنەكانیش ئاماژە بە چەندین پێشێلكاری و ساختەكاری دەكەن لە هەڵبژاردنەكانی 3/4/2014، تۆری‌ سپی‌ بۆ چاودێری هەڵبژاردن، كە ئەركیان چاودێریكردنی هەڵبژاردنەكانبووە  لە شاری‌ هەولێر راپۆرتی لەسەر هەڵبژاردنەكانی (30ی نیسان) بڵاودەكاتەوە و رایدەگەیەنێت، "چەندین پێشێلكاری ئەنجامدراوە". بەرپرسی رێكخراوی ئەجیالی سەلامی چاودێری هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق و ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان رایگەیاندووە:"رێكخراوەكەمان ٧ هەزار و ٣٦ حاڵەتی دەنگدانی بەكۆمەڵی لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان تۆماركردووە، جگە لە ٩٣٦ حاڵەتی لەكاركەوتنی ئامێری خوێندنەوەی كارتی ئەلیكترۆنی و پەنجە مۆر و ٣٧ حاڵەتی توندوتیژی پەیوەست بە هەڵبژاردنەوە". ئەمە سەرەڕای پێشێلكاری و ساختەكاری زۆر لە دەنگدانی تایبەتدا كراوە، بەوپێیەی زۆرینەی هێزە ئەمنیەكان بەسەر حیزبە باڵادەستەكاندا دابەشبوون، چاودێرانی هەڵبژاردنەكان رایدەگەیەنن، كە هەوڵی سەرپێچی‌ و "ساختەكاری" لە هەولێر و دهۆك زۆر رێكخراوە و ئەگەر وا بڕوات گومانیان هەیە لە كاتژمێرەكانی كۆتایی دەنگداندا سەرپێچییەكان روو لەزیادبوون بكات، رێكخراوی تەمووز، كە یەكێكە لەو رێكخراوانەی كۆمەڵگەی مەدەنی چاودێری هەڵبژاردن دەكات، لە رپۆرتی یەكەمی خۆیدا لە نیوەرۆی 30/4/2014 بڵاویكردۆتەوە:" بێسەروبەرەیی هەیە لەدەنگدانی تایبەت لە هەولێر، ئامێری خوێندنەوەی كارتی ئەلیكترۆنی دەنگدان زیاد لەجارێك وەستاوە".  شەشەم/ ساختەكاری لە رووی یاساییەوە ساختەكاری، چ لە پرۆسەی هەڵبژاردن و چ لە بوارەكانی دیكەی ژیاندا لە رووی شەرعیی و یاساییەوە، رێگە پێنەدراوە، تەزویر، كە دەستتێوەردانی نایاساییە بەمەبەستی گۆڕینی ئاكامەكانی هەڵبژاردن لە رێگەی مادیی یان مەعنەوییە، راستەوخۆ كاریگەری لەسەر ئاكامەكانی هەڵبژاردن دەكات و شەرعیەتی هەڵبژاردن لەدەستدەدات، لە ماددەی (٢٨٦)ی یاسای سزادانی عێراق ژمارە ١١١ ساڵی ١٩٦٩دا هاتووە، (تزویر هو تغیر الحقیقە بقصد الغش، او ای محرر اخری باحدی الگرق المادیە والمعنویە التی بینها القانون من شانه احداپ الچرر بالمصلحە العامە او بشخص من الاشخاص).  بەو پێیەی تەزویر گۆڕینی رووی راستییەكان و زیان بە بەرژەوەندی گشتیی دەگەیەنێت، لەبەرئەوەی بە تاوان ئەژمار دەكرێت، ئەمە لە كاتێكدایە كە غەشكردن لە ئاینی ئیسلامیشدا بە تاوان و بێبەریكردن لە ئیسلام ناوبراوە، پێغەمبەری خوا محەمەد (د.خ) دەفەرموێتك (من غشنا فلیس منا) ئەو كەسەی غەش بكات لە ئێمە نییە، واتا كەسێك تەزویر بكات بێبەری دەكرێت لە ئیسلام. لە یاسای سزادانی عێراقیدا تەزویر بە (جریمە) تاوان ئەژماركراوە و بەپێی ماددەی (٢٨٩) لە یاسای سزادانی عێراقی ئەو كەسانەی تەزویر و ساختەكاریی دەكەن سزا دەدرێن و سزاكەشی نابێت لە ١٥ساڵ زیاتر بێت (.... حكم خاص یعاقب بالسجن مدە لا تزید علی خمسە عشرە سنە كل من ارتكب تزویرا فی محرر رسمی).  لە هەرێمی كوردستانداك بە چەندین شێوە ساختەكاریی لە هەڵبژاردنەكاندا كراوە و دووبارەشبوونەتەوە لەوانە: 1-    دووبارە دەنگدانی هاوڵاتیانی سەربە پارتەكان بە شێوەیەكی رێكخراو لە زۆربەی هەڵبژاردنەكاندا. 2-    دروستكردنی ناسنامەی ساختە بە مۆرو واژووە و دەنگدان پێی. 3-    بێلایەن نەبوونی چاودێرانی سەرسندووقەكانی دەنگدان. 4-    بەكارهێنانی هێزە سەربازییەكان بەجلی مەدەنییەوە لە هەڵبژاردنەكاندا. 5-    بەڕێوەبردنی كاروباری كۆمسیۆن لە قەزاو ناحییەكان لەلایەن دەسەڵاتی حیزبی باڵادەستی ناوچەكەوە. 6-    دەستتێوەردانی بەرپرسە سەربازییە حیزبییەكان لە هەڵبژاردنەكان. 7-    چاوسو‌وركردنەوە و هەڕەشەی نانبڕینی فەرمانبەران. 8-    پارەبەخشینەوە و كڕینی دەنگی دەنگدەران. حەوتەم/ ساختەكاری لە هەڵبژاردنی 2018  جیاواز لە ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكانی رابردوو لەم پرۆسەیەدا ساختەكاری بووە ئەلكترۆنی كە رەنگە ئاسانتر بوبێت لە ساختەكاری لە پرۆسەكانی پێشتر كە تیایدا شەش لایەنی سیاسی لە بەیاننامەیەكدا رایدەگەیەنن كە ساختەكاری كراوەو دەستكاری دەنگەكانیان كراووەو داوایانكرد دەنگەكان بە دسەت بژمێردرێتەوە بەڵام كۆمسیۆن رەتی كردووە بە دەست ئەژماری دەنگەكان بكرێت ئەنجامەكانی تێپەراند.  ساختەكاری لە هەڵبژاردنی 12ی ئایار  بە شێوەیەك كراوە كە لە ئاستی پرۆسەی هەڵبژاردنەكان و بەرێوەچوونی پرۆسەكە، بە شێوەیەكی ئاسایی بەرێوەچووە، بەڵام لە ئامێری دەنگەكان و ناردنی بۆ ناوەندی نیشتیمانی جیاكردنەوەی دەنگەكان لە بەغداد كێشە ساختەكاریەكە كراوەو دەستكاری دەنگەكان كراوە، بەشی زۆری فلاش میمۆریەكان نەگەڕێنراونەتەوە. لەكۆی پارێزگاكانی  عێراق ( 10653 ) فلاش میمۆری دەنگەكان نەگەڕاوەتەوە بۆ ناوەندی نیشتیمانی دەنگەكان لە بەغداد كە زۆرینەی لە پارێزگاكانی هەرێم و ناوچە جێناكۆكەكانە بەم شێوەیە:. پارێزگای هەولێر  دەنگی ( 1071 ) فلاشی وێسگەی دەنگدان نەگەڕاوەتەوە  بەغداد  پارێزگای سلێمانی دەنگی ( 779 ) فلاشی وێسگەی دەنگدان نەگەڕاوەتەوە  بەغداد  پارێزگای دهۆك   دەنگی ( 609 ) فلاشی وێسگەی دەنگدان نەگەڕاوەتەوە  بەغداد  پارێزگای كەركوك   دەنگی ( 1887 ) فلاشی وێسگەی دەنگدان نەگەڕاوەتەوە  بەغداد  پارێزگای نەینەوا دەنگی ( 2847 ) فلاشی وێسگەی دەنگدان نەگەڕاوەتەوە  بەغداد  بەو پێیەش ساختەكاری گەورە جگە لە موسڵ و ئەنبارر لە هەر چوار پارێزگایەكەی (هەولێر، سلێمانی، كەركووك و. دهۆك ) كراوە  ئەمە سەرەرای ئەوەی بە پێی خشتەیەكی بڵاوكراوەی سەعید كاكەیی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق، كە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و ناوچە جێناكۆكەكان جیاوازیەكی زۆر لە نێوان دەنگی راگەیەنراوی  راگەیەنراوو راستەقینەدا هەیەو هێڵی سوری تێپەراندووە. هێڵی سور سەرو 10% و  جگە لە پارێزگای ئەنبار هەموو ئەو پارێزگایانەی لیستی كوردی و كاندیدی لیستە كوردیەكانی تێدایە لە سەرو هێڵی سورەوەن. بەرپرسانی نەوەتی نوێ‌ لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا لە سلێمانی رایانگەیاند، ساختەكاری پارتی لە هەموو پارێزگاكانی عێراقدا دەگاتە ٣٠٥ هەزار دەنگ و یەكێتییش دەگاتە ٣٣٥ هەزار دەنگ. ئاشكراشیانكرد لە كۆی ٥٢ هەزار و ٥٢٢ فلاش میمۆری، ١٠ هەزار و ٦٥٣ فلاش میمۆری نەگەڕێنردراوەتەوە بۆ بەغدا. لە بەشێكی تری كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەكەدا، بەرپرسانی نەوەی نوێ‌ رایانگەیاند ژمارەی دەنگەكانیان  لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا  كە ١٢ی ئەم مانگە بەڕێوەچوو، دەگاتە ٥٠٩ هەزار دەنگ،  لە كۆی ٦٤٠ هەزار دەنگی ساختە كە یەكێتی و پارتی كردوویانە، نەوەی نوێ ٣٤٤ هەزار دەنگی لێ ساختە كراوە كە ٥٤%ی ساختەكاری كوردستان دەكات. .......................................... سەرچاوەی / هەڵبژاردن لە كوردستان 1992 – 2014 , محەمەد رەئوف، چاپی دووەم، 2018، لا 226 -242 . drive.google.com/file/d/1wNxGN160D5AGfF40dNPSTF1-rGWfNyJK/view

راپۆرتی: نیاز عەبدوڵڵا لە لایەن دوو لە دەستدرێژیكارانی سەر خۆپیشاندەران، لە رێگای تۆماركردنی دوو سكاڵای یاسایی داوای ‌بڕی 200 ملیۆن دیناری عێراقی لە‌ دكتۆر شایان عەسكەری بەشداربووی خۆپیشاندانەكانی مانگی ئازار لە هەولێر دەكرێت. رۆژی 25ی ئازاری 2018 بەهۆی بڵاوكردنەوەی گرتە ڤیدیۆیەكەوە لە ئەکاونتی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك، دكتۆر شایان عەسكەری بەڵگەی چەك هەڵگرتن و دەستدریژی دوو لە هێزە ئەمنییە جل مەدەنییەكانی بڵاوكردەوە، كە دەستدرێژی و رێگرییان كردبووە سەر ناوبراو، بڵاوكردنەوەی ڤیدیۆكە بەدوای خۆیدا كاردانەوەی میدیایی و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی دژ بەو دوو كەسە جل مەندەنییە دروستكرد. بەڵام رۆژی 17ی ئایار پێڕاگەیاندنی ئامادەبوون لەبەردەم دادگای بەرایی بەهۆی بوونی دوو سكاڵای یاسایی دەگەیەندرێتە شوینی كاری دكتۆر شایان عەسكەری لە نەخۆشخانەی نانەكەلی هەولێر، لەو بارەیەوە دكتۆر شایان بە (درەو میدیا)ی راگەیاند "دوو سكاڵا بە تۆمەتی ناوزڕاندن دژ بە من تۆماركراوە گوایە من ناوی ئەوانم زڕاندووە لەبەرئەوەی لە هەژماری تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوكی خۆم ڤیدیۆكەم بڵاوكردوەتەوە، هەر یەك لە سكاڵاكارەكانیش داوای بڕی 100 ملیۆن دیناری عێراقییان كردووه وەك قەرەبوو كە دەكاتە 200 ملیۆن دینار‌". ئەو پزیشكە پسپۆرەی بواری نەخۆشی شێرپەنجه كە لە نەخۆشخانەی نانەكەلی كاردەكات،‌ لەگەڵ سەدان پزیشك و مامۆستا و هاوڵاتی تری هەولێر رۆژی 25ی ئازار بەشداری خۆپیشاندانەكانی كرد بۆ داواكردنی هەڵوەشاندنەوەی پاشەكەوتی مووچە كە نزیكەی دوو ساڵە حكومەتی هەرێم لە سیستمی پێدانی مووچەدا پەیڕەوی دەكات. بەڵام لە لایەن دوو كەس بە ناوەكانی "سەنگەر عەباس عەبدوڵڵا" ناسراو بە "سەنگەر باڵەكی" كە لە ڤیدیۆكەدا دەردەكەوێت دەمانچەی هەڵگرتووە لەگەڵ "ناسیح مەحمود" كە مۆبایلەكەی دەشكێنێت، هەمان دوو كەسە سكاڵاكارەكەن بە تۆمەتی ناوزڕاندن داوای قەرەبوو دەكەن.   سەبارەت بە ناڕەوایی سكاڵاكانی دژی، دكتۆر شایان وتی "نازانم بۆ دەبێ من تاوانباربم و من چیم كردووە؟ بۆچی دەبێ سزا بدرێم؟ لە كاتێكدا من مافی خۆمە بچمە خۆپیشاندان و ئەوەی ئاگاداربم 25ی مانگ خۆپیشاندانەكە مۆڵەتی هەبووه، ناشزانم بۆچی بەرەوڕووی من هاتن، چونكە من چووم داوای مافێكی رەوای خۆم بەكەم و دەڵێم و مووچەكەم بدەنێ". لەبارەی تۆمەتباركردنی بەناوزڕاندنیش وتی "خۆپیشاندانی مەدەنیم كردووه،‌ نەچەكی سووك یان قورسم پی نەبووە و هەتا جنێویشم نەداوە و هیچ سووكایەتییەكم بە كەس نەكردووە ئێستا لەسەرچی من سزا بدرێم، نازانم، ناشزانم ئەوان مەبەستیان شەخسی خۆمە یان دەیانەوێت خەڵكی تر لە رێگای منەوە بترسێنن". وتیشی "سبەی دەچمە بەردەم دادگا و تا دوا رێكاری یاسایی بەرگری لە مافی رەوای خۆم دەكەم". ئەو پزیشكە ئەوە پشتڕاستدەكاتەوە  ئەوانەی "كە لە ڤیدیۆكە دەرچوون یەكیكیان بە من دەڵێت تۆ درۆ دەكەی، ئەوەی دووەمیش ئەوەیە كە مۆبایلەكە لەدەستم فڕێدەداتە خوارەوە و دەیشكێنێت". بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) هەر یەك لە پارێزەران "غازی حەمید زەنگەنە" و "نزار غەنی عەبدوڵڵا" بەرگری لە هەردوو سكاڵاكارەكە دەكەن، لە بەرامبەریشدا دەیان پارێزەری خۆبەخش لە هەرێمی كوردستان ئامادەییان بۆ بەرگریكردنی یاسایی لە دكتۆر شایان راگەیاندووە.  

(درەو میدیا):  حزبەكانی كوردستان پێشبینیان بۆ كورسیيەكانی خۆیان كردبوو، بەپێی لێكدانەوەو بارودۆخی هەرێمی كوردستان، بەڵام جیاوازیەكی زۆر هەیە لە نێوان پێشبینی ئەوان و دەنگەكانیان كە لەلایەن كۆمسیۆنە راگەیەنراوە، جیاوازیەكی ئیجگار زۆر هەیە لە نێوان پێشبنی ئەوان و ئەو دەنگەی بۆیان هاتۆتەوە. یەكەم/ یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان چاوی لە ( 6 كورسی ) بووە بۆ پەرلەمانی عێراق، بەڵام (2 كورسی) بۆ هاتوەتەوە، بە پێی زانیاریيەكانی ( درەو میدیا) یەكگرتوو پێشبینیان كردبوو لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا زیاتر لە ( 6 كورسی) بهێنن، ( 2 كورسی سلێمانی و 1 كورسی هەولێر و 3 كورسی دهۆك) چاویان لە كورسیيەكی كەركوكیش بووە، بەڵام وەك خۆیان دەڵێن بەهۆی ساختەكاری و بردنی دەنگەكانیانەوە كورسییەكان كەمكراوەتەوە بۆ (2 كورسی). یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی 2014ی پەرلەمانی عێراق (4 كورسی) هەبوو ( 2 دهۆك و 2 سلێمانی ) لە هەڵبژاردنی 2018 دا تەنها (2 كورسی) بەدەستهێناوە ( 1 دهۆك و 1 سلێمانی). دووەم/ بزوتنەوەی گۆڕان  دەنگی پێشبینیكراوی بزوتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا لانی كەمی ( 9 كورسی) بووە، بەڵام ( 5 كورسی)یان بۆ دانراوە وەك خۆیان دەڵێن بەهۆی ساختەكاری و دەستكاریكردنی دەنگەكانیاینەوە، بەو پێیەی گۆڕان لە كەمترین حاڵەتدا  ( 6 كورسی لە سلێمانی و 2 كورسی لە هەولێر و 1 كورسی  لە كەركوك)بەدەستهێناوە، بەڵام بۆیانكراوە بە (5 كورسی) ، گۆڕان  لە هەڵبژاردنی 2014ی پەرلەمانی عێراق (9 كورسی) هەبوو (7 سلێمانی 2 كورسی هەولێر) لە هەڵبژاردنی 2018 دا تەنها 5 كورسی بەدەستهێناوە ( 1 كورسی هەولێر و 4 كورسی سلێمانی).  سێیەم/ كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان دەنگی پێشبینیكراوی كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان ( 4 كورسی ) بووە، بەڵام وەكو خۆیان دەڵێن بەهۆی ساختەكارییەوە كەمكراوەتەوە بۆ ( 2 ) كورسی، بەو پێیەی ( 2 كورسی سلێمانی و 2 كورسی لە هەولێر) بەدەستهێناوە، لە هەڵبژاردنی 2014 دا ( 3 كورسی) بۆ دانراوە، ( 2 كورسی هەولێر و 1 كورسی سلێمانی). چوارەم/ هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری بە پێی پێشبینیەكانی خۆیان هاوپەیمانی ( 7 كورسی ) بەدەستهێناوە بەمشێوەیە: ( هەولێر 2 كورسی و سلێمانی 4 كورسی و دهۆك 1 كورسی)، بەڵام تەنها ( 2 كورسی) بۆ دانراوە. پێنجەم/ یەكێتی نیشتیمانی بەپێی پێشبینیەكان یەكێتی تەنها ( 3 كورسی لە سلێمانی و 2 كورسی لە هەولێر و 3 كورسی لە كەركوك و 1 كورسی لە دیالە و 1 كورسی لە نەینەوا) بەدەستهێناوە، كە دەكاتە ( 10 كورسی )، بەڵام ئێستا 18 كورسی بەدەستهێناوە. شەشەم/ پارتی دیموكراتی كوردستان پێشبینیەكان بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان، ( 2 كورسی لە سلێمانی و 6 كورسی لە هەولێر و 6 كورسی لە دهۆك و 4 كورسی لە نەینەوا)ی بەدەستهێناوە كە دەكاتە ( 18 كورسی ) بەڵام ئێستا 25 كورسی بەدەستهێناوە. كورسییەكانی پەرلەمانی عێراق وەك ئەوە وایە بۆیان دیاری كرابێت، بەو پێیەی ( هاوپەیمانی لە دەڤەری زەرد یەك كورسی بۆ دانراوە لە دەڤەری سەوز یەك كورسی بۆ دانراوە،  یەكگرتوو لە دەڤەری زەرد یەك كورسی بۆ دانراوە لە دەڤەری سەوز یەك كورسی بۆ دانراوە، نەوەی نوێ لە دەڤەری زەرد 2 كورسی بۆ دانراوە لە دەڤەری سەوز 2 كورسی بۆ دانراوە، یەكێتی لە سلێمانی ۸ كورسی  و پارتیش لە هەولێر ۸ كورسی ، یەكێتی لە كەركوك ٦ كورسی و پارتیش لە موسڵ ٦ كورسی) بۆیە دەوترێت ئەم دابەشكارییە بە سوتفە نیە و لە خۆوە نەهاتووە. 

" هاوپەیمانی یەكلابوەتەوە و گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو هێشتا بڕیاریان نەداوە"   لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنەكانەوە، پرسی بایكۆتی پرۆسەی سیاسی لە بەغداد بوەتە باسی شەش لایەنی سیاسی هەرێمی كوردستان كە گومانیان لە راست و دروستی پرۆسەی هەڵبژاردن هەیە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری بە سەرۆكایەتی د. بەرهەم ساڵح بڕیاری كۆتایی داوە بۆ بایكۆتكردن و پەرلەمانتارە دەرچووەكانی نانێرێت بۆ بەغداد، بەڵام فشاری زۆری ئەمریكی و ئێرانییەكان لەسەر هاوپەیمانیە بۆئەوەی رازیان بكەن بچنە بەغدا . سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان، تائێستا یەكگرتوو یەكلانەبوەتەوە لەسەرئەوەی بایكۆت دەكات یان نوێنەرەكانی دەنێرێتە بەغداد، بەڵام بڕیارە سەركردایەتی ئەو حزبە سبەینێ یەکشەممە كۆببێتەوە. (درەو میدیا) زانیویەتی، تا ئێستا بڕیاری یەكگرتوو ئەوەیە ئەگەر یەك هێزی ناڕازی بایكۆتی بەغداد بكات، یەكگرتوو هێزی دووەم دەبێت بۆ بایكۆت. كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان ئێستا بەسەر دوو ئاڕاستەدا دابەشبووە، بەشێكیان پێیان وایە پێویستە بچنە بەغداد و بەشێكیشی پێیان وایە لەگەڵ بەرەی ناڕازی بن و بایكۆتی بەغداد بكەن. هەرچی بزوتنەوەی گۆڕانە لەگەڵ ئەوەی رای زۆرینە لەگەڵ ئەوەیە بایكۆتی بەغداد بكەن، بەڵام بەشێكی كەمی سەركردەكانی گۆڕان مەیلیان بەلای ئەوەدایە ناكرێت بەغداد بۆ یەكێتی و پارتی جێبهێڵن و بە ئارەزووی خۆیان بڕیار بدەن، ئەوانە لایەنگری ئەوەن بەغداد بایكۆت نەكرێت ئەزمونی سوننەكان دێننەوە بەرچاو كە ساڵی 2005 بایكۆتیان كرد و زیانیان كرد، هەندێكیشیان پێیانوایە بەم دۆخەوە بچنە بەغداد پێگەیەكی لاوازیان دەبێت و دەبنە باشكۆی یەكێتی و پارتی لە بڕیارەكانی بەغداد، بەڵام زۆرینەی بنكە جەماوەرییەكەی گۆڕان لەگەڵ بایكۆتە و چاوەڕوانی كۆبونەوەی جڤاتی نیشتیمانین بۆ بڕیاری كۆتایی لەسەری.    هەرچی جوڵانەوەی نەوەی نوێیە لەسەر زاری شاسوار عەبدولواحدی سەرۆكی جوڵانەكەوە  هەر زوو راگەیەنرا كە دەچنە بەغداد و بایكۆتی ناكەن.  بەڵام تا ئێستا متمانەی تەواوەتی لەنێوان حزبەكاندا دروست نەبووە و هەر كەسە و سەیری بەرژەوەندی خۆی دەكات لەو پرسەدا، بەو واتایەكی تر رووداوەكانی پێشوو كاریگەری لەسەر دروستكردنی كۆدەنگی هەیە و پێویستی بە متمانەی تەواوەتی لایەنەكان هەیە.

درەو میدیا:  ئەنجامی دەنگەكان لە سندوفێكی دهۆك بەشێوەی ئەلكترۆن تەنیا (19)دەنگ بۆ یەكگرتوو ئەژمار كراوە ،بەڵام دوای ئەوە دەنگەكان بەدەست ئەژمار كراونەتەوە دەركەتووە (239)دەنگمان هێناوە  نەك (19) دەنگ واتا لەیەك سندوق (220)دەنگمان دزراوە" ئەمە وتەی جەمال كۆچەر سەرۆكی لیستی یەكگرتووە لە پارێزگای دهۆك. ئەمە هەمان ئەو ئەنجامەیە كە شەش لایەنەكە لە پارێزگای سلێمانی و كەركوك ئاماژەی بۆ دەكەن كە دەنگەكانیان گۆڕاوە، دەوترێت پارتی دیموكراتی كوردستان لە سنوری هەولێر دهۆك بە هەمان شێوەی یەكێتی لە سلێمانی دەستكاری دەنگەكانی كردووەو ساختەكاری كردووە، بەڵام پارتی بە مونەزەمتر و رێكخراوتر ساختەكاریەكەی كردووە وەك لە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان،      شەوی هەڵبژاردن ئێران دڵنیایی بە یەكێتی دەدات و پارتیش ئاگادار دەبێت بەپێی زانیارییەك كە لە سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەست (درەو میدیا) كەوتووە، ئەو شەوەی كە بەیانییەكەی هەڵبژاردنی گشتی بەڕێوەچوو، قاسمی سلێمانی فەرماندەی سوپای قودسی ئێران لەگەڵ حەسەنی دانایی فەڕ باڵیۆزی پێشووی ئێران لە بەغداد لە فەرماندەیی هێزی پێشمەرگەبوون لە سلێمانی. ئەو سەرچاوەیە كە خۆی داوایكرد ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە وتی: هەمان شەو مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كۆبوەتەوە و قاسمی سلێمانی و دانایی فەڕ پەیامی دڵنیاییان بۆ كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی ناردووە لەباری هەڵبژاردنەوە. (درەو میدیا) زانیویەتی، هیچ یەكێك لە حزبەكانی هەرێمی كوردستان ئاگاداری ئەو پەیامەی ئێران نەبوون بۆ مەكتەبی سیاسی یەكێتی جگە لە پارتی دیموكراتی كوردستان، بەڵام پارتیش بێدەنگ بووە، بەوپێیەی هەمان كات وەفدێكی ئێرانی لە هەولێر لەگەڵ بەرپرسانی پارتی لە كۆبونەوەدا بووە. بەو مانایەكی كە دڵنیایەكەی وەفدی ئێران لە سلێمانی بۆ یەكێتی، هەمان دڵنیاییش دراوە بە پارتی لە هەولێر، واتا پارتیش بە هەمان شێوەیەی یەكێتی و ساختەكاری ووردی كردووە، بەڵام ئەوەی یەكێتی ئاشكراتر بووە، ئەویش بەهۆی باڵی جیاوازو ململانێی جیاوازی ناو باڵەكانی یەكێتیەوە هەرزوو پلانەكە ئاشكرا بوو، بەڵام بەهۆی مونەزەمی و رێكخراوەیی پارتیەوە پرسەكە ئاشكرا نەبووە. پارتی لە پارێزگای دهۆك 10 كورسی لە كۆی 11 كورسی بەدەستهێناوە لە كاتێكدا لە هەڵبژاردنی رابردوودا تەنها 8 كورسی بەدەستهێنابوو لەو پارێزگایە، یەكگرتوو پێشتر 2 كورسی و یەكێتی 1 كورسی هەبوو، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا یەكگرتوو بەزەحمەت كورسیەكی بەدەستهێناوە كە چاوەڕوانی سێ كورسی بوو، یەكێتیش هیچ. خەلیل ئیبراهیم ئەندامێكی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوی ئیسلامی كوردستان بە كەناڵی سپێدە ڕایگەیاندووە" بەپێی ئەو داتاو ئامارانەی كە دەستمان كەوتن لیستی 175ی یەكگرتوو لە پارێزگای دهۆك زیاترلە120هەزاردەنگمان هێناوە بەڵام بەسیستمی پاشەكەوت لە63%دەنگەكانمان براوە و تەنها لە37%دەنگەكانمان بۆ ئەژماركراوە" هەریەك لە یەكێتی و هاوپەیمانی و گۆڕان و نەوەی نوێش چاوەڕوان بوون بە ئاسانی كورسی بەدەستبهێنن بەڵام پارتی تەواوی كورسیەكانی چنیەوەو یەك دانەی بۆ یەكگرتوو بە جێهێت، واتا پارتی لەبری كەمكردنی كورسیەكانی دوو كورسی زیادیكردووە بەرێژەی  18%ی كورسیەكانی دهۆك، زانیاریەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە پارتی جیاواز لە یەكێتی و بە هەموو جۆرەكانیەوە ساختەكاری كردووە، واتا بە شێوەی پرۆگرامكردنی ئامێرەكانی ئەلكترۆنی و بە كڕینی كارت و دەنگی ئەوانەی بایكۆتیان كردووەو دەنگی ئاوارەكان.  سەعدی ئەحمەد پیرە وتەبێژوو ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: هەندێك لایەن قسە لەسەر ئەو تەزویر و پێشێلكاریە ناكەن، كە پارتی لە هەولێر و دهۆك و نەینەوا كردویەتی، ئەگەر پێشێلكاری نەبوایە هەرگیز پارتی لە كەمپی ئێزدیەكان چوار كورسی نەدەهێنا كە سیانیان زیادەن. لەبەرامبەریشدا خەسرەو گۆران بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند" دەنگی خۆمان دەخەینە پاڵ دەنگی ئەو هێز ولایەنانەی ئەنجامە بەراییەكان ڕەد دەكەنەوە ، لە پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجەو كەركوك و ئیدارەی سنوری گەرمیان. وەك ئاماژەیەكی بۆ بوونی ساختەكاری زۆر لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی.  ئەم لێدوانانە لێدوانی رەسمین و دەرخەری ئەو راستیەیەن كە پارتی و یەكێتی هەردووكیان ساختەكاریان كردووە،، لەلایەكی تریش دەرخەری ئەو راستیەیە كە ساختەكاریەكە گشتگیر بووە تەواوی هەرێمی كوردستانی گرتۆتەوەو پارتی و یەكێتیش هەریەكەو لە ناوچەی خۆی تەزویری كردووە، موسەنا ئەمین، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەڕلەمانی عێراق رایدەگەیەنێت"هەردوو لایەنی یەكێتی و پارتی ساختەكارییان لە هەڵبژاردنی ئەمجارەدا كردووە لەدهۆك و موسڵ-ەوە ساختەكاری كراوە تا دەگاتە كەركوك و خانەقین، ئەمە بەڕوونی وئاشكرای دیارە، پێویست ناكات خۆیان لەڕاستییەكان لابدەن". تەنها شەش لایەنەكە نیە كە ئاماژە بە ساختەكاری دەكەن و پێیان وایە دەستكاری دەنگەكانیان كراوە، بەڵكو پێكهاتەكانیش ئاماژە بە ساختەكاری دەكەن، ئایدن مەعروف، ئەندامی مەكتەبی سیاسی بەرەی توركمانی، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، بەرەی توركمانی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن رەتدەكاتەوە و داوا لە كۆمسیۆن دەكات دەنگەكان بە دەست ئەژمار بكاتەوە، وتیشی" بەداخەوە ئامێرە ئەلیكترۆنییەكان وەك پێویست بەكارنەهێنرا، پرۆسەی دەنگدانەكەش رووبەڕووی ساختەكاری بەرنامەدار بووەوە". دەشڵێت: بەرەی توركمانی رایگەیاند، رێژەی ساختەكارییەكان لە هەژمارنەكردنی دەنگەكانیان زۆرە و لە هەندێك بنكە لە كۆی  30 دەنگ تەنها 4 دەنگیان بۆ هەژماركراوە و، ئەوە راست نییە خەڵك دەنگی بەو حیزبانە دابێت كە چوار ساڵە لە دەسەڵات دەیانچەوسێننەوە. ئەنجامی هەموو ئەو لێدوان و ناڕەزایانە ئەوەیە كە ساختەكاری لە هەرێمی كوردستان كراوەو ساختەكاریەكەش تەواوی ناوچەكانی هەرێمی كوردستانیشی گرتۆتەوە بە ناوچە جێناكۆكەكانیشەوە، بەڵام فشارەكان زیاتر لەسەر یەكێتیە، ئەویش بەهۆی ئەوەی گۆڕانكاری لە دەنگی لیستەكاندا زۆر لە ئساتێكی بەرزدا بووە، بۆ نمونە گۆڕان چاوەڕوان 7 كورسی بووە لە سلێمانی 4 كورسی بەدەستهێناوەو هاوپەیمانی بە نیازی 4 كورسی بووە 1 كورسی بەدەستهێناوە، لەسەروی ئەوانیشەوە لە هەڵبژاردنی 1992 تا ئێستا لە هەموو هەڵبژاردنەكاندا پارتی لە دەڤەری سلێمانی نزیكەی 90 هەزار دەنگی بەدەستهێناوە لە هەموو هەڵبژاردنەكاندا بەڵام لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا ( 46567 ) دەنگی بەدەستهێناوە، بۆیە ئەمە بۆ پارتی زۆر سەختە چونكە ئەم ئەنجامە پارتی كردۆتە كەمینەیەكی بچوك لە سلێمانی كە بۆ پارتی لەكەداركردنی خەباتی پارتیە.