راپۆرتی شیكاریی: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت هاوسەنگی هێز لە هەرێمی كوردستان تاوەكو 25ی تەموزی 2009 لەنێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان چەقیبەستبوو، لە 1992 تا 2009 حوكمڕانی لە هەرێم بەشێوەی (50+ 50) لەنێوان ئەو دوو هێزەدا بەشكرابوو، هەرچەندە ئەوكاتیش خەڵكانێك هەبوون رەخنەیان هەبوو لەوەی پشكی یەكێتی وردە وردە بەرەو پاشەكشێ دەچێت، بەوپێیەی پارتی زۆربەی پۆستە گرنگ و هەستیارەكانی هەرێمی بەدەستەوە گرتووە، بەڵام ئەوە لە چوارچێوەی رێككەوتنێكی نوسراودا بوو لەنێوان هەردوو حزبەكەدا كە ناوی لێنرابوو "رێككەوتنی ستراتیژی".  ساڵی 2009 دروستبوون و دەركەوتنی بزوتنەوەی گۆڕان ئەم هاوسەنگییەی لەقكرد، بەجۆرێك كاریگەری كرد، وردە وردە رێككەوتنی ستراتیژی نێوان یەكێتی و پارتی لەسەر پۆستەكان بەرەو كاڵبونەوە و نەمان رۆیشت، ئێستادا ئەو رێككەوتنە هیچ وجودێكی نەماوە و زۆرجار بەرپرسانی هەردوو حزب ئاماژە بە پێویستی نوسینەوەی رێككەوتنێكی نوێ دەكەن. رێككەوتن لەسەر ساختەكاریی هەرێمی كوردستان لەبەردەم هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندایە، ئەم هەڵبژاردنە جارێكی تر نەخشەی سیاسی هێزەكان دائەڕێژێتەوە، بە جۆرێك رەنگە پێگەی سیاسی هەندێك لایەن بەشێوەیەك بەهێز ببێت، كە چاوەڕوانكراو نەبێت، پێگەی هەندێك لایەنی تریش بە شێوەیەك لاواز ببێت، كە چیتر مانایەك بۆ هاوسەنگی هێز نەهێڵێتەوە. هەڵبژاردن پرۆسەیەكە خۆی لەبنەڕەتەوە بۆ ئەوە دانراوە سەنگ و قورسایی هێزە سیاسییەكان و تێڕوانینەكانیان لەناو كۆمەڵگە پێوانە بكات، بەڵام لە هەرێمی كوردستان ئەم پرۆسە گرنگە بۆشاییەكی قوڵی تێدایە كە بۆشایی "ساختەكاریی"یە، هێزە دەسەڵاتدارەكان بەردەوام بەرلەوەی بیر لە راكێشانی دەنگی خەڵكی بكەنەوە لەڕێگەی پرۆژەكانیانەوە، بیر لە پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە دەكەنەوە لە بەرژەوەندی خۆیان، چونكە دواجار ئەو بۆشاییە كە تەرازووی هێز دەگۆڕێت. هەمیشە بەر لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردن دوو لایەنە دەسەڵاتدارەكەی كوردستان لە پشتی پەردەوە جۆرێك لە رێككەوتنی نهێنیان كردووە لەبارەی چۆنیەتی سودوەرگرتن لە دەنگە ساختەكان، بە جۆرێك ئەم رێككەوتنە نهێنییە وایكردووە لە كۆتایی هەموو پرۆسەیەكی هەڵبژاردندا، سەرباری ئەوەی هەردوو لایەنەكە لە كۆبوونەوەكان و بەشێوەی ئاشكراش دانیان بەوەداناوە ساختەكاری كراوە، بەڵام دواجار هەردوولا ئەنجامەكانیان قبوڵكردووەو چاوپۆشیان لە ساختەكاری یەكتر كردووە. پرسی ساختەكاری پێی ناوەتە قۆناغێكی مەترسیدارترەوە، لەبری بنبڕكردنی، ئێستا لە ناوەندی سیاسیدا هەرێمدا دەنگۆی ئەوە هەیە دوو حزبە دەسەڵاتدارەكە چەند حزبێكی تر كێش بكەنە ناو ئەم رێككەوتنە نهێنییەوە لەبارەی ساختەكاری، بەجۆرێك چەند كورسییەك زیاتر لەوەی بەدەستیدەهێنن، بدەن بەو لایەنانەی تر لەبەرامبەر بێدەنگبوونیان لە كەموكورتییەكانی پرۆسەكە. دواین هەڵبژاردن كە لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەچوو هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بوو لە 12ی ئایاری رابردوو، یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە زاری وتەبێژەكەیەوە كە سەعدی ئەحمەد پیرەیە، پارتی دیموكراتی كوردستانی تۆمەتباركرد بەوەی كە لە دهۆك ساختەكاری كردووە، پارتی دیموكراتی كوردستانیش لە زاری ئەدهەم بارزانی بەرپرسی ئەنجومەنی سەركردایەتی حزبەكەیەوە لە سلێمانی–هەڵەبجە، بە فەرمی یەكێتی تۆمەتباركرد بەوەی لە سلێمانی ساختەكاری كردووە. لەكاتێكدا یەكێتی و پارتی یەكترییان بە ساختەكاری تۆمەتباردەكرد، حەوت حزبی تریش (بزوتنەوەی گۆڕان، كۆمەڵ، یەكگرتوو، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەوەری، بزوتنەوەی ئیسلامی، شیوعی و نەوەی نوێ) ئەو دوو حزبەیان تۆمەتباركرد بە ساختەكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن. ئەمە سەلمێنەری ئەوەیە هەموو حزبەكان بە جیاوازی بیرو بۆچونیانەوە هاوڕابوون لەسەر بوونی ساختەكاری لە پرۆسەی هەڵبژاردن. قەبارەی ساختەكاریی  بەپێی لێدوانی فەرمی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمی كوردستان، (268 هەزار) ناوی دووبارەو گوماناوی لە تۆماری دەنگدەران دەرهێنراوە، بەڵام ئەمە هێَشتا گومان و ترسی لایەنەكانی لە ساختەكاری نەڕواندوەتەوە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا پێشتر ئەندامانی كۆمسیۆن باسیان لەوەكرد (640 هەزار) ناوی دووبارە و مردوو و ئاوارەكان و ساختە لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە، بەوپێیە بێت ئەگەر تەنها (268 هەزار) ناوی گوماناوی سڕابێتەوە، ئەوا هێشتا (372 هەزار) ناوی گوماناوی تر لە تۆمارەكەدا ماوە، ئەگەر بەهای هەر كورسییەكی پەرلەمانی كوردستان بە (20 هەزار) دەنگ ئەژماربكرێت، دەتوانرێت لەرێگەی ئەو (372 هەزار) ناوە گوماناوییەی تۆماری دەنگدەران بە ساختەكاریی (19 كورسی) پەرلەمانی داهاتووی هەرێم پێ پڕبكرێتەوە، خۆ ئەگەر ئاستی بەشداری دەنگدەران لە پرۆسەی هەڵبژاردن كەم بێت وەكو ئەوەی پێشبینی دەكرێت، بەهای ئەم دەنگە ساختانە بەرزتریش دەبێتەوە و رەنگە ژمارەیەكی زیاتر لە كورسییەكانی پەرلەمان پڕبكاتەوە. گومانەكان لەسەر زیاتر لە (600 هەزار) دەنگە، پێشتر سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی كوردستان دانی بەوەدانا كە (615 هەزار) ناوی ساختە و دووبارە لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە، ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕانیش ئاماژەی بە (600 هەزار) ناوی گوماناوی كرد، ناوەندی هەڵبژاردنی كۆمەڵی ئیسلامیش باسلە (500 هەزار) ناوی ساختەو دووبارە دەكات، واتا كۆی گومانەكان لەسەر نزیكەی (600 هەزار) ناوە كە بەشی پڕكردنەوەی (30 كورسی) پەرلەمان دەكات، ئەو ناوە گوماناوییانەی كە كۆمسیۆن سڕیویەتیەوە بەشی (10 كورسی) دەكات، واتا هێشتا بەشی (20 كورسی) ناوی ساختە و دووبارە و گوماناوی ماوە. هەندێكی تر زیاتر دەڕۆن و پێیانوایە بەشی (40 كورسی) ناوی ساختەو دووبارە لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە، بەگوێرەی زانیاری (ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردە و گەشەپێدان)، (930 هەزار) ناوی ساختە و دووبارە و مردوو لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە و ئەو ژمارەیەش بەشی (40 كورسی) پەرلەمان دەكات.  هەموو ئەم زانیارییە جیاوازانە دەریدەخەن هاوسەنگی هێز لە قۆناغی داهاتووی كوردستان ساختەكاری یەكلای دەكاتەوە، نەك دەنگدان و بەشداری هاوڵاتیان لە پرۆسەی هەڵبژاردن، هەڵبەت ئەگەر بەر لە هەڵبژاردن تۆماری دەنگدەران بەتەواوەتی پاكنەكرێتەوە و هەموو لایەنەكان رەزامەندی لەسەر دەرنەبڕن. ئەوەی جێگەی سەرەنجە لایەنەكان كە زۆربەیان گلەییان لە ساختەكاری هەیە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، تەنیا (245 هەزار) ناوی ساختەیان خستوەتەبەردەم كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی، ئەو دەنگە ساختانەش بەمشێوەیە دابەشبووە: •    ناوی مردوو: زیاتر لە (96 هەزار). •    ناوی دووبارە: (6 هەزار). •    ناوی ئاوارەكان: (23 هەزار). •    (42 هەزار) ناوی ئەو كەسانەی كە تەمەنیان لەسەروی (90) ساڵەوەیە. •    زیاتر لە (78 هەزار) ناوی ئاوارەكانی رۆژهەڵات و باكور و باشووری كوردستان، بەپێی زانیارییەكان (30 هەزار) ناوی ئاوارەی باكوری كوردستان و (35 هەزار) ئاوارەی رۆژئاوای كوردستان هەیە كە فۆرمی خۆراكیان بۆ كراوە، لەگەڵ بوونی ناوی زیاتر لە (50 هەزار) ئاوارەی موسڵ. كێشەیەكی تری تۆماری دەنگدەران خۆی دەبینێتەوە لە بوونی (96 هەزار و 258) ناو، كە (ناوی سیانی و ساڵی لەدایكبون)یان وەكو یەكە. گومانەكان لەسەر نزیكەی (600 هەزار) ناوە كە بەشی پڕكردنەوەی (30 كورسی) پەرلەمان دەكات، ئەو ناوە گوماناوییانەی كە كۆمسیۆن سڕیویەتیەوە بەشی (10 كورسی) دەكات، واتا هێشتا بەشی (20 كورسی) ناوی ساختەو دووبارەو گوماناوی ماوە ژمارەی دەنگدەران بەپێی ئەو تۆمارە بۆ خولی ئەمجارەی پەرلەمانی كوردستان ئامادەكراوە ئەوانەی كە مافی دەنگدانیان هەیە بۆ هەڵبژاردنی 30ی ئەیلول، ژمارەیان (3 ملیۆن و 88 هەزارو 642) كەسە، كە بۆ هەڵبژاردنی 21ی ئەیلولی 2013 ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبوو (2 ملیۆن و 717 هەزارو 82) كەس بوو، واتا بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارە (371 هەزارو 560) كەس زیادی كردووە. ژمارەی دەنگدەران بۆ هەڵبژاردنی 30 ئەیلول بەمشێوەیە دابەشبووە: •    هەولێر: (ملیۆنێك و 103 هەزارو 732) كەس مافی دەنگدانیان هەیە •    سلێمانی: (ملیۆنێك و 193 هەزارو 768) كەس مافی دەنگدانیان هەیە •    دهۆك: (722 هەزارو 920) كەس مافی دەنگدانیان هەیە •    هەڵەبجە: (68 هەزارو 234) كەس مافی دەنگدانیان هەیە   كێ دەنگەكان دەژمێرێت ؟ ئەو كۆمسیۆنەی كە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەدەبات، بەپێی یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2014ی پەرلەمانی كوردستان دروستكراوە و ناوی (كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی لە هەرێمی كوردستان– عێراق)ی لێنراوە. ئەندامانی كۆمسیۆنەكە لە (9) كەس پێكدێن و بریتین لە نوێنەری (5) حزبی سیاسی سەرەكی، بەمشێوەیە: •    پارتی دیموكراتی كوردستان: 2 ئەندام و سەرۆكی كۆمسیۆن •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان: یەك ئەندام و جێگری سەرۆكی كۆمسیۆن •    بزوتنەوەی گۆڕان: 2 ئەندام كە یەكێكیان سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردنە •    یەكگرتوو ئیسلامی كوردستان: یەك ئەندام •    كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان: یەك ئەندام ئەم كۆمسیۆنە لەدوای دامەزراندنییەوە تەنیا یەك ئەزمونی بەڕێوەبردنی پرۆسەی هەڵبژاردنی هەیە، ئەویش پرۆسەی ریفراندۆم بوو لە رۆژی 25ی ئەیلولی 2017، ریفراندۆم كە ئەم كۆمسیۆنە بەڕێوەی برد، پرۆسەیەكی بێ كەموكورتی نەبوو، بەڵام هەموو لایەنەكان بەهۆی ئەوەی پرسێكی هەستیار بوو لەبارەی چارەنوسی هەرێمی كوردستان لە عێراقدا، بێدەنگیان لە كەموكورتییەكان كرد، هەموو لایەنەكان ئەو راستییە دەزانن لە پرۆسەی ریفراندۆمدا لە ناوچە جێناكۆكەكان ساختەكاری زۆر هەبووە بۆ بەرزكردنەوەی دەنگی "بەڵی"، تەنانەت زانیاری هەیە ئەوكات سەركردایەتی بزوتنەوەی گۆڕان تێبینی لەسەر ئەنجامەكە هەبووەو داوای لە ئەندامەكانی خۆی كردووە لە كۆمسیۆن ئیمزا لەسەر ئەنجامی كۆتایی ریفراندۆم نەكەن، بەڵام دواجار بزوتنەوەی گۆڕانیش كەوتەژێر فشاری هەست و سۆزە نەتەوەییەكەی ئەوكات و بێدەنگی لە كەموكورتییەكان كرد. بەڵام لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستاندا پێناچێت چیتر لایەنەكان ئەم چاوپۆشییە لە كەموكورتییەكانی كۆمسیۆن بكەن، چونكە ئەمە راستەوخۆ پەیوەندی بە تەرازووی هێزەوە هەیە. ساختەكاریی.. مۆتەكەی هەڵبژاردنەكان لە یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردنەوە لە هەرێمی كوردستان تاوەكو ئێستا بەردەوام باس لە ساختەكاری لە پرۆسەی هەڵبژاردن دەكرێت، لە هەریەكێك لەو هەڵبژاردنانەی كە لە هەرێم كراون بە قەبارەی جیاواز ساختەكاری كراوە، چەندین بەڵگە و دۆكیۆمێنت هەن كە ئاستی ساختەكاری لەو هەڵبژاردانەدا دیاری دەكەن. لە یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردن كە لە 19ی ئاداری 1992 بەڕێوەچوو، بەپێی ئەنجامی كۆتایی كە لەلایەن ئەنجومەنی باڵای هەڵبژاردنەوە راگەیەندرا، لە پارێزگای دهۆك (178 هەزار) كەس مافی دەنگدانی هەبوو، بەڵام (198 هەزار) كەس دەنگیدابوو، واتە بەرێژەی 111%، ئەویش ئەنجامی هەڵبژاردنی بە قازانجی پارتی یەكلاكردەوە.  لە دووەم خولی هەڵبژاردن، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی لەبارەی پرۆسەی ساختەكارییەوە نامەیەكی ئاڕاستەی جەلال تاڵەبانی سكرتێری یەكێتی كردووە و تێدا نوسیویەتی:"هەندێك خروقات یەكجار زۆر زەقن پینە ناكرێن.. ناكرێت ئەو تەزویرە زۆرانەی كراون قبوڵبكرێن".  لە پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا و پەرلەمانی عێراقدا لە 2014 بزوتنەوەی گۆڕان رایگەیاند، لە پرۆسەیەكدا لە "ئەلبیسەكە"ی سلێمانی بەجۆرێك گۆڕانكاری لە دەنگەكاندا كراوە، كە (5) كورسی ئەنجومەنی پارێزگا لە بزوتنەوەی گۆڕانەوە دراوە بە یەكێتی نیشتیمانی. لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری 2018ی پەرلەمانی عێراقدا، لایەنە ناڕەزاییەكانی چەندجارێك رایانگەیاند، پرۆسەی ساختەكاری گەیشتوەتە ئاستی گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردن، بەبێ لەبەرچاوگرتنی رێژەی دەنگی لایەنەكان، ئەمە پەرەسەندنێكی مەترسیداربوو لە پرۆسەی ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكانی كوردستاندا، رەنگە هۆكارە سەرەكییەكەشی ئەوە بێت یەكەمجار بوو ئامێری ئەلكترۆنی بەكارهێنرا لە پرۆسەی دەنگداندا كە ئەگەری "هاككردنی" چاوەڕوانكراو بوو، بەتایبەتیش دوای ئەوەی ئەم هەڵبژاردنی ئەلكترۆنیە بۆ یەكەمجار لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا روبەرووی گومان گەورە بووەوە. ساختەكاری چۆن هاوسەنگی هێز دەگۆڕێت؟ بڕیارە رۆژی 30ی ئەیلولی داهاتوو هاوڵاتیانی كوردستان جارێكی تر بچنەوە سەر سندوقەكانی دەنگدان بەمەبەستی هەڵبژاردنی پەرلەمانێكی نوێ (ئەگەر هەڵبژاردن دوانەخرێت)، چەند رۆژێكە لەناو لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان و لەپشتی پەردەوە گفتوگۆی چڕ دەكرێت لەبارەی پرۆسەی ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكاندا، لەمەشدا زیاتر باس لە تۆماری دەنگدەران دەكرێت كە گوماندەكرێت لەو رێگەیەوە ساختەكاری بەشێوەیەكی داپۆشراو بكرێت. لەناو ناوەندی سیاسی هەرێمی كوردستاندا ئەوە بڵاوبوەتەوە پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەڵبژاردنی داهاتوودا نزیكەی (50) كورسی بەدەستدەهێنێت، ئەم زیادبوونە لە ژمارەی كورسییەكانی پارتی لە دوو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت. یەكەم: ساختەكاریی دووەم: كەمی ئاستی بەشداری دەنگدەران لە سنوری سلێمانی پێشبینی پارتی بۆ بردنەوەی (50) كورسی پەرلەمانی داهاتوو، مەترسی لای هێزەكانی تر بەتایبەتیش یەكێتی نشتیمانی دروستكردووە. بەپێی یاسا، لە هەرێمی كوردستان كابینەی حكومەت بۆ ئەوەی متمانەی پەرلەمان وەرگرێت، لەكۆی (111) ئەندامی پەرلەمان پێویستی بە دەنگی متمانەی ( 50 + 1)واتا (56) ئەندام هەیە، ئەگەر پارتی (50) كورسی لە هەڵبژاردنی داهاتوودا مسۆگەر بكات، بۆ پێكهێنانی كابینەی داهاتووی حكومەت نەك پێویستی بە لایەنەكانی تر نامێنێت، بەڵكو پێویستییەكی ئەوتۆشی بە هێزێكی وەكو یەكێتی نشتیمانی نامێنێت كە لە (26) ساڵی رابردوودا شەریكە حوكمڕانی بووە و ئێستاش لەڕووی دەسەڵاتەوە روبەڕێكی فراوانی خاكی هەرێمی بەدەستەوەیە، ئەمەش ئەو تێكچونەی تەرازووی هێزە كە رەنگە هەڵبژاردنی داهاتوو دروستی بكات. تێكچوونی تەرازووی هێز لە هەڵبژاردنی داهاتوودا هێندە بۆ یەكێتی مەترسیدارە هێندە بۆ بزوتنەوەی گۆڕان و لایەنەكانی تر مەترسیدار نیە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە یەكێتی سەرباری ئەوەی لە زاری هەندێك لە بەرپرسەكانیەوە بەدیاریكراوی قوباد تاڵەبانی خواستی خۆی نیشانداوە بۆ دواخستنی هەڵبژاردن، بەڵام فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی لە چەند رۆژی رابردوودا لە لێدوانێكدا بۆ دەنگی ئەمریكا دەڵێ" پارتی و یەكێتی لەگەڵ ئەوەن هەڵبژاردن لەكاتی دیاریكراوی خۆیدا بكرێت"، ئەمە لەكاتێكدایە پێشتر مەلا بەختیار بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی وتی:" بەفەرمی خواستی خۆمان بۆ دواخستنی هەڵبژاردن بە مەكتەبی سیاسی پارتی راگەیاندووە"، ئێستا روون نیە هەڵوێستی فەرمی یەكێتی لەبارەی دواخستنی هەڵبژاردنەوە چیە.  (درەو میدیا) زانیویەتی بێگەرد تاڵەبانی سكرتێری پەرلەمانی كوردستان لەسەر پشكی یەكێتی لە هەوڵدایە پرۆسەی هەڵبژاردن لە پەرلەمانەوە دوابخرێت، لەمەشدا دەیەوێت فراكسیۆنی گۆڕان بكاتە مەقاشەكەو هاوشێوەی یاسای "هەڵپەساردنی سەرۆكایەتی هەرێم"، دواخستنی هەڵبژاردن بە پرۆژە یاسایەكی فراكسیۆنی گۆڕان بڕیاری لەسەر بدرێت.   

(درەو میدیا): بزوتنەوەی گۆڕان لەڕێگەی فراكسیۆنەكەیەوە لەناو پەرلەمانی كوردستان هەوڵێكی دەستپێكردووە بۆ دواخستنی هەڵبژاردن. (درەو میدیا) زانیویەتی، سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێكی فراكسیۆنەكە لە سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان تاوتوێی بابەتی دواخستنی هەڵبژاردنیان كردووە. (درەو میدیا) بۆ وەرگرتنی زانیاری زیاتر پەیوەندی بە ژمارەیەك پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕانەوە كرد، بەڵام زۆربەیان تەلەفۆنەكانیان داخستبوو، ئەوانەشی وەڵامی پەیوەندییەكانیان دایەوە ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە هیچ قسەیەك بكەن. عومەر عینایەت ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) رایگەیاند، ئەو ئاگاداری ئەوە نییە فراكسیۆنەكەی گفتوگۆی بۆ دواخستنی هەڵبژاردن لەناو پەرلەمان دەستپێكردبێت، بەڵام ئەندامانی فراكسیۆن ئاگاداركراون لەوەی بزوتنەوەی گۆڕان پشتیوانی ئەوە دەكات هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگاكان پێكەوە بكرێن، بەپێی ئەو ئاگاداركردنەوەیەی بزوتنەوەی گۆڕان بێت بۆ ئەندامانی فراكسیۆنەكەی بزووتنەوەی گۆڕان لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردندایە و كاری بۆ دەكات.  بڕیارە رۆژی 30/9 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەبچێت، ئەو پەرلەمانەی كە ئێستا لەسەركارە، ساڵی رابردوو تەمەنی یاسایی كۆتایی هات، بەڵام بەهۆی دەرئەنجامەكانی ریفراندۆمەوە پرۆسەی هەڵبژاردن دواخرا و پەرلەمان ماوەی ساڵێك بە یاسا تەمەنی خۆی درێژكردەوە، تەمەنی درێژكراوەی پەرلەمانی ئێستا رۆژی 6/11ی داهاتوو كۆتایی دێت، ئەگەر بڕیار بدرێت لەسەر دواخستنی هەڵبژاردن لەو وادەیەی كە دیاریكراوە، دەبێت پەرلەمان بۆ جاری دووەم تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە. لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ (درەو میدیا)، بێگەرد تاڵەبانی سكرتێری پەرلەمان پشتڕاستیكردەوە، لەناو پەرلەمان و لەنێوان فراكسیۆنەكاندا وتوێژ دەستیپێكردووە لەبارەی دواخستی هەڵبژاردنەوە. بێگەرد تاڵەبانی وتی: كۆدەنگییەك لەناو زۆربەی فراكسیۆنەكاندا هەیە بۆ دواخستی هەڵبژاردن و داوا دەكرێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بەڕێوەبچێت بۆ ئەوەی بودجە لە دوو هەڵبژاردندا خەرج نەكرێت، هەروەها هەندێك لە لایەنەكانیش داوا دەكەن بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن تۆماری دەنگدەران زیاتر خاوێن بكرێتەوە.  وتی: تائێستا هیچ پرۆژەیاسایەك لەوبارەیەوە پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان نەكراوە، بەڵام بڕیارە بەمنزیكانە فراكسیۆنەكان پرۆژەیاسایەك ئامادەبكەن. رۆژی 11ی ئەم مانگە لە مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆران لە گردی زەرگەتەی شاری سلێمانی كۆبونەوەیەكی چوارقۆڵی لەنێوان كەسی یەكەمی (بزوتنەوەی گۆڕان، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری، یەكگرتووی ئیسلامی و كۆمەڵی ئیسلامی) بەڕێوەچوو، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لەو كۆبونەوەیەدا چوارلایەنەكە پرسی دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیان تاوتوێ كردووە و بەشێكیان لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردن بوون و بەشێكیشیان لەگەڵ بایكۆت. ئومێد خۆشناو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە پەرلەمانی كوردستان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) رایگەیاند، ئەوان وەكو فراكسیۆنی پارتی بە هەموو شێوەیەك دواخستنی هەڵبژاردن رەتدەكەنەوە و دەخوازن پرۆسەكە لە وادەی خۆیدا بەڕێوەبچێت. ئومێد خوشناو رەتیكردەوە هیچ فراكسیۆنێك لەبارەی دواخستنی هەڵبژاردنەوە لەگەڵ فراكسیۆنی پارتی گفتوگۆی كردبێت. پێشتر فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی لە لێدوانێكدا بۆ (دەنگی ئەمریكا) وتی:" هەر لایەنێك داوای دواخستنی هەڵبژاردن دەكات بابێت گفتوگۆ بكات و پاساوەكان و زیانەكانی هەڵبژاردنمان پی بڵێت و بڕوامان پێی هەبێت، بەڵام ئێمە و یەكێتی و توركمان و مەسیحی و سۆسیالیست دەڵێین با لەكاتی خۆیدا بكرێت، ئەگەر حیزبێكیش بیەوێت با بەشداری هەڵبژاردن نەكات". بزوتنەوەی گۆڕان كە ئەم رۆژانە كێشە ناوخۆییەكانی بەرەو ئاڵۆزی زیاتر دەڕوات، لە هەموو لایەنەكانی تر زیاتر جەخت لەسەر دواخستنی پرۆسەی هەڵبژاردن دەكات، بەڵام هەندێك لەبەرپرسانی بزووتنەوەی گۆڕان لە لێدوانەكانیاندا جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە لەگەڵ بەرێوەچوونی هەڵبژاردنن لەكاتی خۆیدا. بڕیارە رۆژی 30/12ی داهاتوو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەڕێوەبچێت، ئەگەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دواخرێت، وادەی بەڕێوەچوونی پرۆسەكە دەكەوێتە مانگی 12وە.

( درەو میدیا):  تائێستا 30 ئەیلول ڕۆژی بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان وەك خۆیەتی و كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و ڕاپرسی هەرێمیش بەردەوامە لە ئامادەكارییەكانی بۆ بەڕێوەبردنی پرۆسەكە لەو وادەیەدا. چەند ڕۆژێك لەمەوبەر كۆمسیۆن ڕۆژی دەستپێكردنی بانگەشەی هەڵبژاردنی دیاریكرد، بانگەشە كاتژمێر 12ی شەوی پێنجی ئەیلولی داهاتو دەستپێدەكات، ئەمڕۆش 15ی ئاب، لیستی كاندیدەكانی ئاشكراكرد.  بەپێی زۆرێك لەو زانیانەی لە سەرچاوە جیاوازەكانەوە ئاشكراكراون، تەنها پارتی دیموكراتی كوردستان پێداگری لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن دەكات لەو وادەیەدا و پێدەچێت "هاوشێوەی ئەنجامدانی پرۆسەی ڕیفراندۆم بەسەر هەموو لایەنەكاندا بیسەپێنێت"، بەڵام بە ئەنجامێكی جیاوازتر لە ئەنجام و لێكەوتەكانی ڕیفراندۆم. پارتی جیاوازییەكان گەورەتر دەكات پارتی تەماحێكی زۆری لەم هەڵبژاردنەدایە بە جیاوازییەكی گەورە پێش لایەنەكانی تر بكەوێت، بەپێی زانیارییە دزەپێكراوەكان كە ڕەنگە پارتی بەمەبەستیش لەڕێی ڕێكخستەكانییەوە دزەی پێكردبێت،  لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا (40 بۆ 42) كورسی بەدەستدەهێنێت، ئەمەش مانای جێپی قایمكردنی سەرلەنوێی ئەو حزبەیە هەم لە ناخۆی كوردستان و هەم لە دەرەوەش. لەسەر ئاستی ناوخۆ، پارتی دەیەوێت لەخولی داهاتوودا زۆرینەیەكی وەها لە پەرلەمان دروستبكات، كە پرسی سەرۆكایەتی هەرێم بەوشێوەیە چارەسەربكات لەبەرژەوەندی خۆیەتی و بواری ئەوەش بۆ هیچ لایەنێك نەهێڵێتەوە بیر لە دانیشتن لە شوێنەكەی بارزانی بكاتەوە. وێڕایی پێكهێنانی كابینەی حكومەت بەشێوەیەكی ئاسانتر لە كابینەی هەشتەم و  گریمانەی بەهێزیش ئەوەیە لەگەڵ یەكێتی زۆرینەیەكی وەها دەستەبەربكەن كە بێكێشە و ئەنجامدانی دانوستانێكی قورس و پروكێنەر لەگەڵ لایەنەكانی تر، حكومەتی ئایندە پێكبهێنن. نە سندوقەكانی دەنگدان گۆڕانكاری دروستدەكات و نە ئەوانەی ئیدعای گۆڕانكاریش دەكەن گۆڕانیان پێدەكرێ لەسەر ئاستی دەرەوەش، جارێكی تر ئەوە بۆ بەغدادو ئەمریكاو وڵاتانی هەرێمیش دەسەلمێنێت، كە لانی كەم  تا چوار ساڵی داهاتوو نەك هەر ڕكابەرێكی نیە هەڕەشەی سەندنی دەسەڵات لێبكات، بەڵكو وێڕایی هەموو سەركێشەكانیشی، بەجیاوازییەكی گەورە لەپێشیانەوەیە.    پارتی بەهێز نیە ڕكابەرەكانی لاوازن  پێداگری پارتی لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن پەیوەست نیە بەدەستكەوت و سەركەوتنەكانی ئەو هێزە لە ئیدارە و حوكمڕانیكردن تا دڵنیابێت لەوەی خەڵك لەبەرامبەریدا پاداشتی بكات و كورسییەكانی زیادبكات، بەقەد ئەوەی پەیوەندی بەدۆخی خراپی نەیارەكانییەوە هەیە، بەتایبەت بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان وەك دوو "ڕكابەری" سەرەكی پارتی، كە گیرۆدەی كۆمەڵێك كێشەی ناوخۆیی بوون و نایانپەرژێتە سەر ململانێكردن لەگەڵ پارتی، پێدەچێت پارتیش ئەوە بەهەلێك بزانێت كە ڕەنگە دوبارە نەبێتەوە، بۆیە بەهەموو توانای هەوڵی ئەنجامدانی هەڵبژاردن دەدات لەوادەی خۆیدا. نائومێدبونی خەڵك لە پرۆسەی دیموكراسی   وادەی هەڵبژاردن لەوڵاتە دیموكراسییەكاندا وەك وادەیەكی پیرۆز تەماشا دەكرێت، لادان لێی بەرلەوەی پێشێلكردنی دیموكراسی بێت، تاوانە بەرامبەر بە خەڵك دەكرێت، بەوپێیەی بۆ ماوەیەكی دیاریكراو متمانەیانداوە بە كۆمەڵێك كەس لە دامەزراوەی یاسادانان نوێنەرایەتیان بكەن، ئەمە بۆ وڵاتێكی دیموكراسی، بەڵام لە شوێنێكی وەكو هەرێمی كوردستان كە پرۆسەی هەڵبژاردن نەك هەر نەبوەتە میكانیزمی گۆڕانكاری و دەستاودەستی ئاشتیانەی دەسەڵات، بەڵكو خودی پرۆسەكە خۆی چەندین پرسیاری لەسەرە، بۆ نمونە ئازادی و شەفافیەت كە دوو بنەمای گرنگن و بەبێ ئامادەبونیان پرۆسەیەی هەڵبژاردن مانایەكی نیە، كێشەی گەورەیان هەیە. لە ساڵی 1992وە كە یەكەم هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان ئەنجامدراوە تا دواین هەڵبژاردن كە لە 12 ئایاری ئەمساڵ بەڕێوەچوو، بەبێئەنجامدانی ساختەكاری و فشار و دەنگ كڕین و هەندێكجاریش توندوتیژی وخوێنڕشتن، هەڵبژاردن بەڕێوەنەچووە، ئەمە بەهۆكارێكی سەرەكی نائومێدبونی خەڵك لە پرۆسەی هەڵبژاردن دادەنرێت وەك میكانیزمێكی دیموكراسی و نەرم بۆ گۆڕانكاری، ئەمەش بەو مانایەی "لە هەرێمی كوردستان نەك وادەی هەڵبژاردن پیرۆز نیە، بەڵكو پرۆسەكە بۆ خۆشی هیچ پیرۆزییەكی تێدا نەماوە". پێدەچێت پارتی هاوشێوەی ئەنجامدانی پرۆسەی ڕیفراندۆم هەڵبژاردن بەسەر هەموو لایەنەكاندا بیسەپێنێت، بەڵام بە ئەنجامێكی جیاوازتر لە ئەنجام و لێكەوتەكانی ڕیفراندۆ  وێڕایی ئەوەی لەهەمودونیای دیموكراسیدا هەڵبژاردن ئالیەتێكی گرنگە بۆ چارسەركردنی كێشە سیاسیەكان بەبێ‌ توندتیژی، بەڵام لەهەرێمی كوردستان هەڵبژاردن بۆخۆی بۆتە سەرئێشەو سەرچاوەیەكی سەرەكی كێشەكان. خالێكی تر كە بەهای بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن نەهێشتۆتەوە لەهەرێمی كوردستان، دوو ڕوویی ئەوهێزانەیە كە ڕۆژانێك بانگەشەی ئەوەیان دەكرد ئەنجامدانی خراپترین هەڵبژاردن باشترە لەوەی هەڵبژاردن نەكرێت، شەڕی توندیان دەكرد لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەوادەی خۆیدا و دەسەڵاتیان بەدواخستنی دیموكراسی تۆمەتبار دەكرد، كەچی ئێستا دۆخەكە بەجۆرێك گۆڕاوە بەهۆی مەترسیان لەپاشەكشێ‌ و كەمبونەوەی دەنگەكانیان، ژێربەژێر هەوڵی دواخستنی هەڵبژاردن دەدەن، وەك دەوترێت لەسەر ئەو بنەما هەمیشەیەی جارانی دەسەڵات"كاتێك حەزیان لەهەڵبژاردنە كە خۆیان براوەبن تیادا". هێزە ناڕازییەكان نائومێدییان گەورەتر كرد ڕەنگە ئامادەنەبونی ئازادی و شەفافیەت وەك دوو بنەمای گرنگی پرۆسەی هەڵبژاردن هۆكارێكی گرنگی نائومێدبونی خەڵك بێت لە هەڵبژاردن و گۆڕین لەڕێی سندوقەكانی دەنگدانەوە، بەڵام وەك دەوترێت ئەمە كۆی هۆكارەكان نیە. لەساڵ 2009وە و لەدوای دروستبونی ئۆپۆزسیۆنی جدی لە هەرێمی كوردستان، بەدەیان هەزار كەس بێگوێدانە فشار و دەرەنجامەكان بەڕوی دەسەڵاتدا وەستانەوە و لە سندوقەكانی دەنگدان تۆڵەیان لێكردنەوە، متمانەیان دا بەكۆمەڵێك هێز بەئومێدی ئەنجامدانی گۆڕانكاری و گۆڕینی ژیانی خەڵك، بەڵام ئەنجامە زەقەكەی ژیانی چەند سەد كەسێك لەناو ئەو هێزانە گۆڕاو و زۆرینەی خەڵكی كوردستانیش لە دۆخێكی خراپەوە چونە خراپترو پرۆسەی دیموكراسیش بەجۆرێك پاشەكشێی كرد، كە بۆنی گەڕانەوەی لێدێت بۆ خاڵی سەرەتا. دوای تێپەڕبونی 9 ساڵ،  كەتا 12 ئایاری ئەمساڵ، (6) هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەچووە، سێ‌ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق و 2 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و هەڵبژاردنێكی ئەنجومەنی پارێزگاكان، لەهەموو هەڵبژاردنێكدا خەڵكێكی زۆر متمانەی بەو هێزانە دا كە جاران ئۆپۆزسیۆن و ئەمڕۆ ناڕازین، بەڵام ئاكامەكەی ئەم هێزانە نەك نەیانتوانی شوێن بەدەسەڵات لەق بكەن، بەڵكو نەیانتوانی ئەو بڕوایەش لای خەڵك بچەسپێنن كە بەدیلی دەسەڵاتن و شوێنیان دەگرنەوە، بگرە هەمیشە وا دەردەكەون كە چاویان لەدەستی دەسەڵاتە و هەنگاوەكانیان كاردانەوەی سیناریۆكانی ئەوانە. ئەمانەش بەشێكن لەهۆكارە گرنگەكانی بڵاوبونەوەی نائومێدی لەناو خەڵك،  خەڵێكی زۆر  كە پێشتر دەنگدەری هێزە ناڕازییەكان بون، لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردن كرد، وێڕایی ئەوەی زۆریكشیان پێیوایە دەنگەكەی براوەو بۆی نەگەڕاوەتەوە، پێناچێت لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستانیشدا دۆخەكە باشتربێت، چونكە تادێت ئەو بڕوایە تۆختر دەبێتەوە كە" نە سندوقەكانی دەنگدان گۆڕانكاری دروستدەكات و نە ئەوانەی ئیدعای گۆڕانكاریش دەكەن گۆڕانیان پێدەكرێ".  

( درەو میدیا): سەرچاوەیەكی باڵای دیپلۆماسی ئەمریكی كە بەمدواییە سەردانی عەممانی پایتەختی ئوردنی كردووە، ڕایگەیاند، ئیدارەی ئەمریكا ئاگاداری تەواوی گفتوگۆكانی نێوان هێزەكانی سوریای دیموكرات و رژێمی سوریایە، بەڵام تائێستا بەشێوەی كۆتایی بڕیاڕی خۆی لەوبارەیەوە ڕانەگەیاندووە.  بەوتەی ئەو سەرچاوە دیپلۆماسیيە باڵایە، كە قسەی بۆ (وەلید نەوفل) پەیامنێری ڕۆژنامەی (ئەلمودون)ی، عەرەبی كردووە، ئیدارەی ئەمریكا ماوەی دوو هەفتە دەبێت ڕای گۆڕیوە و داوای لە هێزەكانی سوریای دیموكرات كردووە پەلەنەكەن وهیچ بڕیارێكی پەلە نەدەن، ئاماژەی بەوەشكردووە، داوایان كردووە دانوستانەكان تەواو بكەن. تەئكیدیشی كردووە، ئیدارەی ئەمریكا ڕیز لە ئامانجەكانی هێزەكانی سوریای دیموكرات و بڕیارەكانی دەگرێت لەبارەی دیاریكردنی چارەنوسیان، بەڵام بەباشتری دەزانن لەم دۆخەدا دان بەخۆیاندا بگرن لە چاوەڕوانی ئەوەی دۆخی سوریا بەكوێ‌ دەگات، باسی ئەوەشی كردووە، ئیدارەی ئەمریكا لەماوەی دوو هەفتەی ڕابردوودا بڕیاری یەكلاكەرەوەی داوە و لە سوریا ناچێتە دەرەوەو، بوونیشی وابەستەی بوونی ملیشیا ئێرانيیەكان كردووە لەو وڵاتە و بەوردیش بەدواداچون بۆ جموجۆڵەكانی ئێران دەكەن لە سوریا.     ڕوسەكان ناتوانن ملیشیا ئێرانیيەكان لە سوریا دەربكەن ئەو دیپلۆماتە ئەمریكیيە كە ڕۆژنامەكە ناوەكەی ئاشكرانەكردووە، دەلێت" ڕوسەكان دڵنیای زۆریان پێداین لەبارەی چونە دەرەوەی ئێران لە سوریا، بەڵام هێشتا ئیدارەی ئەمریكا گومانی هەیە لەوەی ڕوسیا بتوانێت ئێران و میلشیاكانی لە سوریا بكاتە دەرەوە، بەتایبەت ئێران هەمیشە هەوڵی خۆدزینەوە دەدات لەهەر بڕیارو پرۆسەیەك كە ببێتە هۆی كردنە دەرەوەی لە سوریا"، تەئكیدیشی كردووە، ناكرێت بۆ ئیدارەی ئەمریكا بایەخ بەناوچەیەك نەدات كە ڕەهەندێكی سەربازی و سیاسیی هەیە بۆی، سەرەڕای بونی بەڵێن و دڵنیایدانی ڕوسەكانیش، ئاماژەی بەوەشداوە، ئەمریكا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ئامادەن بەرگری لەبەرژەوەندییەكان بكەن  ئەگەر پێویست بكات. بەدوریشی زانیوە، رژێمی سوریا هێرشی سەربازی بە ئاراستەی ئەوناوچانە ئەنجامبدات كە هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی تیادایە لە باكوری خۆرهەڵاتی سوریا و كارێكی لەو شێوەیەشی بەجۆرێك لە خۆكوژی و دەبەنگی وەسفكردووە.    دیپلۆماتە ئەمريكییەكە وتویەتی: لەئێستادا هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بەنیاز نيیە لە بنكەی (ئەلتەنەف) بكشێتەوە، بەبەشێك لە ئامادەبونی دادەنرێت لە باكوری خۆرهەڵاتی سوریا، چونكە ئەوە پەیوەستە بەبوونی خێوەتگەی (ئەلركبان) و میلشیا ئێرانیيەكان و ڕێكخراوی داعش لە لادێكانی سوریا، ڕاشیگەیاندووە، دوای جموجۆڵەكانی ئەم دواییەی داعش لە لادێكانی سوریا و هێرشەكانیان بۆ سەر (ئەلسویدا)، مانەوەی بنكەی سەربازی ئەلتەنەف بۆتە پێویستی.  وتوشیەتی، ئەمڕۆ نامانەوێت بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ دەستوەردان بكەین و لەگەڵ رژێم و ملیشیاكان بەریەكبكەوین، بەڵام هەندێ جار بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا گۆڕانكاركارییان بەسەردا دێت. چارەسەر لە ژنێڤەو ئەستانە قبوڵناكەین  بەرپرسە ئەمریكیيە ئەوەشی بۆ ڕۆژنامەكە ئاشكراكردووە، ئیدارەی ئەمریكا تا سنورێك دۆسیەی سوریای ڕادەستی ڕوسیا كردووە لە چاوەڕوانی ئەوەی پێشهاتەكان بەكوێ‌ دەگەن و ئاستی توانای ڕوسەكان لە چارەسەری كێشەكان چەندە، بەو مەرجەی چارەسەری سیاسی لە (ژنێف) بكرێت، ئیدارەی ئەمریكا هیچ چارەسەرێكی ڕوسی لەڕێی (ئەستانە)وە قبوڵناكات و گەڕانەوەی ڕاستەقینەش بۆ ژنێڤ لەپێناو چارەسەر لە سوریا چیتر دور نیيە، ڕاشیگەیاندووە، متمانەیان بە ئەنجامی گفتوگۆكانی ئێستا نیيە سەبارەت بە دەستوری سوریا و تەنانەت دەستوری ئێستای سوریاش، چونكە كێشە لە تێگەیشتنی رژێم و دەزگا ئەمنیيەكانیەتی بۆ دەستور و یاساو جێبەجێبەجێكردنی، بۆیە نوسینەوەی دەستوری نوێ‌ سودی چیە ئەگەر ئامانج گۆڕینی ڕوخساری دەرەكی بێت و میكانیزمی جێەجێنەكردنی دەستور لە سوریا چالاك نەكرێت.   

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ دابەزینی دراماتیكی بەهای لیرەی توركی و ئەو زیانانەی لێیكەوەتەوە بوونە مایەی بایەخپێدانی رۆژنامەكانی ئەڵمانیا یەكێك لەو رۆژنامانە ئاماژەی بەوەداوە كە " پێویستە لەسەر توركیا درك بە راستییەكان بكات، و یەكێك لەو راستییانەش ئەوەیە كە سوڵتان مایەپووچ بووە". رۆژی دووشەممە ( 13ی ئابی 2018) بەهای لیرەی توركیی  لە بازاڕەكانی ئاسیادا بۆ ئاستێكی پێوانەیی نوێ دابەزی، دوای ئەوەی رۆژی هەینی زیاتر لەسەدا 20ی بەهاكەی لەدەستدا و بەهای یەك دۆلاری ئەمریكی گەیشتە 7 لیرە و یەك یۆرۆش بەرامبەر بە 8 لیرە بوو، لە سەرەتای ئەمساڵیشەوە تائێستا لیرەی توركیی نزیكەی 50%ی بەهاكەی لەدەستداوە و ئەوەش دوای ئەو مەترسییانەی لەسەر ئابوری توركیا دروستبوون لەگەڵ زیاتر ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان ئەنكەرە و واشنتۆن لەسەر پرسی دەستگیركردنی قەشەیەكی ئەمریكی بە تۆمەتی تیرۆر لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیاوە. رۆژنامەكانی ئەڵمانیا بایەخیان بە پرسی دابەزینی بەهای لیرەی توركی داوە و هەریەكە و بە جۆرێك تێڕوانین و كۆمێنتی خۆی لەو بارەیەوە بڵاوكردوەتەوە. رۆژنامەی " هانۆفرشە ئەڵگیماینە تسایتۆنگ" نوسیوێتی:" دوای چاكسازییە دەستورییەكان تاڕادەیەكی زۆر ئۆپۆزسیۆنی سیاسی نێوخۆی توركیا لاوازكرا، بەڵام رەجەب تەیب ئەردۆغان ئێستا زیانی كارەستبار لە بواری ئارەزوومەندی خۆیدا دەبینێت، كە ئابورییە، لیرە لە دابەزین و داڕمانێكی ئازاد و خێرادایە، و سیستمی سەرۆكایەتی نوێش ئەو دۆخە خراپەی زیاتركرد، لە ئەنكەرە كەسێك نەماوەتەوە بتوانێت بەشێوەیەكی كارا چاودێری سیاسەتەكانی ئەردۆغان بكات و لەكاتی پێویستدا دەستوەردان بكات و هاوسەنگییەك پێكبهێنێت، ئەوەشی ئەوە نیشاندەدات, ئەو رێنماییە نادروست و هەڵنەسەگێنراوانەیە كە لەلایەن سەرۆكی دەوڵەتەوە ئاراستەی بانكی ناوەندیی دەكرێت. ئەوەی پەیوەستە بە یەكێتی ئەوروپا و ئەڵمانیاوە لەسەر ئەردۆغان پێویستە بە دید و بۆچوونەكانیدا بچێتەوە، ناكرێت توركیا بیر لە یارمەتیدان بكاتەوە، هەتا لە كۆتاییدا بڕیارنەدات لە رێزگرتن لە بنەماكانی گەمەكردن و درككردن بە راستییەكان و داننان پێیاندا و یەكێكیش لەو راستیانە ئەوەیە كە " سوڵتان" مایەپووچ بووە". هاوكات رۆژنامەی " فرانكفۆرتەر ئەڵگیماینە تسایتۆنگ" لە ژمارەی كۆتایی هەفتەیدا نوسیوێتی:" ئەگەر ئەردۆغان ئارەزووی سوتاندنی هێزە بیانییەكان دەكات، ئەوا ململانێی لەگەڵ سیاسییەكی تر كە حەزدەكات وەك سیاسییەتی ستەمكار دەربكەوێت، نەبووەتە هۆی قەیرانەكە, بەڵكو تەنها زیاتر و گەورەتری كردووە. لەگەڵ زیاتركردنی رسوماتە گومركییەكاندا، دۆناڵد ترەمپ گوشارەكانی لەسەر نەیارە توركییەی زیاتر كرد، بەڵام ناكۆكیی لەگەڵ ئەمریكا هۆكاری قەیرانی دراوی توركیا نییە، لە راستیدا ئاسۆكانی ئابوری بۆ توركیایەكی نوێ، وەك زۆرێك لە وڵاتە تازە سەركەوتووەكان, توركیا لەم چەند ساڵەی دواییدا سەرمایەیەكی زۆری بیانی راكێشا، بەڵام سەرمایەیەكی لەو شێوەیەك تەنها لە حاڵەتێكدا لەو وڵاتە دەمێنێتەوە ئەگەر سیاسەتێكی ئابوری پەیڕەوبكرێت كە چاوی لە داهاتوو بێت... ئەو شێوازەشی كە ئەردۆغان مامەڵەی پێدەكات لەگەڵ قەیرانەكەدا مەترسی گەیاندنی زیانی كوشندەی بە وڵاتەكەی لێدەكەوێتەوە, لە قۆناغێك لە قۆناغەكاندا بەبێ‌ هاوكاری دەرەكی بۆ نمونە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی ناتوانێت بەسەر قەیرانەكەدا زاڵ ببێت، سەبارەت بە دەسەڵاتدارێكی ستەمكاری وەك ئەردۆغانیش ئەم سیناریۆیە وەك مۆتەكەیەكە بۆی، بەڵام بەشێنەیی بەرەو ئەو ئاراستەیە دەچێت". رۆژنامەی " ئەلگیماینە تسایتۆنگ" كە لە شاری ماینتس دەردەچێت لە كۆمێنتیدا بەرامبەر بە دۆخی ئێستا توركیا پرسیاری كردووە و دەڵێت:" سەرلەنوێ‌ نزیكبوونەوە لە ئەوروپا و زاڵ بوون بەسەر ناكۆكییەكان لەگەڵ روسیا، هەردوو بژاردەكە لە ئەنكەرە خراونەتەڕوو، سەرەتای ئەم هەفتەیە ئەردۆغان لە ئەنكەرە پێشوازی لە سێرگێی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا دەكات, لە ئەیلولی داهاتووش سەردانی بەرلین دەكات، ئێستا وادەردەكەوێت كە هەتا خودی ئەردۆغانیش نازانێت چ رێبازێك هەڵدەبژێرێت". هەروەها رۆژنامەی " میركیشە ئودرتسایتۆنگ" كە لە شاری " فرانكفۆرت – ئان دیر ئودەر" دەردەچێت لە خۆرهەڵاتی ئەڵمانیا ئاماژەی بەوەداوە كە هەروەها لاوازبوونی لیرەی توركیی كاریگەری دەكاتە سەر ئەڵمانیا و دەڵێت:" سەبارەت بە ئەوروپا ئەو گۆڕانكارییە مەترسی گەورەی لەخۆگرتووەن دەكرێت گەورەتربوونی لاوازبوونی دراوی توركیا بە خێرایی ببێتە هۆی قەیرانی بانكیی و ئەوەش كاریگەری دەكاتە سەر بانكە ئیسپانیی و فەرەنسیی و ئیتالیی و ئەڵمانییەكان و ئەگەر كار گەیشتە داڕمانی دارایین ئەوا كاریگەری دەكاتە سەر كۆمپانیای ئەڵمانیا لە توركیا".  سەرچاوە: بەشی عەرەبی " DW"

(درەو میدیا): سەرچاوە سیاسییە عێراقییەكان ئاشكرایدەكەن، چەند ڕۆژێكە ئێرانییەكان هەوڵەكانیان بەئاڕاستەی پێكهێنانی هاوپەیمانێتیەكی شیعی چڕكردوەتەوە ، كە عەبادی و هاوپەیمانێتیەكەی (نەسر) پەراوێزبخەن و بیانكەنە دەرەوەی كابینەی حكومەتی ئایندەی عێراق، ئەوەش لە كاردانەوەی هەڵوێستی ناوبراو و جێبەجێكردنی  سزا ئەمریكییەكانی سەر ئێران . ڕۆژنامەی (عەرەبی ئەلجەدید) ی قەتەری لەزاری سەرچاوەیەكی سیاسی نزیك لە هاوپەیمانی فەتح كە باڵی سیاسی گروپەكانی حەشدی شەعبیە، بڵایكردوەتەوە، هەڵوێستەكەی ئەم دواییەی عەبادی ئێرانیەكانی هانداوە بیر لە پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەك بكەنەوە كە ملكەچی داواكانی ئەمریكا نەبێت.  ئەوەشی ئاشكراكردوە، جموجۆڵی ئێرانییەكان بەشێوەیەكی سەرەكی هاوپەیمانی فەتح و دەوڵەتی یاسای گرتوەتەوە، وێڕای پەیوەندیكردن بە كۆمەڵێك ڕەوت و كەسایەتی سیاسی شیعە كە لە هەڵبژاردنی پەرلەماندا سەركەوتووبوون. حزبوڵا هاوپەیمانەكانی ئێران یەكدەخات   سەركردەكانی حزبوڵای لوبنانیش هاتونەتە سەرخەت بۆ نێوەندگیری كردن لە نێوان هێزە شیعەكان، لەو چوارچێوەیەدا ژمارەیەك سەركردەی فەتح و دەوڵەتی یاسا سەردانی لوبنانیان كردوە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ لەنێوان هاوپەیمانی سائرون كە موقتەدا سەدر سەرۆكایەتی دەكات و هاوپەیمانی فەتحی هادی عامری و نزیكردنەوەی هاوپەیمانەكانی ئێران لەیەكتر.   عامر فایز، سەركردە لە هاوپەیمانی فەتح لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندوە، لەمدواییەدا، سەركردەكانی هاوپەیمانێتییەكەیان سەردانی (لوبنان) یان كردووە، بە مەبەستی تاتوێكردنی پرسی پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیی، ڕونیشكردوەتەوە، ئەوەی كراوە تائێستا لە چوارچێوەی گفتوگۆ و ڕاگۆڕینەوەدایە و نەگەیشتوەتە ئاستی ڕێككەوتن. هەر لەمباسەدا، ئەیمەن شەممەری سەركردە لە هاوپەیمانی سائیرون بەهەمان سەرچاوەی وتووە، هاوپەیمانێتیەكەیان شایستەترە بە پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو، جەختیشیكردوتەوە، مەرجیان بۆ ئەو كوتلانەی دەیانەوێت هاوپەیمانێتیان لەگەڵ بكەن پێویستە پابەندی بەرنامەی نیشتمانی بن. ئاماژەیبەوەشداوە هاوپەیمانی سائیرون دەست بە پۆستی سەرۆك وەزیرانەوە ناگرێت، بەڵام مەرجە لەلای ئەو كەسەی پۆستی سەرۆك وەزیران وەردەگرێت كەسایەتیەكی نیشتمانی بێت، لەگەڵ زەرورەتی دووركەوتنەوە لەبنەمای پشكێنە كە حكومەتەكانی ڕابردوو پیادەیان كردوە.  سائیرون و نەسر سەرقاڵی هاوپەیمانێتین لە گەرمەی هەوڵەكانی ئێران بۆ پەراوێزخستنی عەبادی و دوورخستنەوەی لە كابینەی داهاتوو، سەرچاوە سیاسییەكان ئاماژە بە نزیبكونەوەی هاوپەیمانی نەسر بەسەرۆكایەتی عەبادی و هاوپەیمانی سائیرون بە سەرۆكایەتی سەدر دەكەن، وەك هەوڵێك بۆ پێكهێنانی كوتلەیەكی پەرلەمانیی كە توانای ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو هاوپەیمانێتییەی هەبێت  ئێران هەوڵی پێكهێنانی دەدا و كارەكانیشیان بەئاراستەی قەناعەتپێكردنی چەند هێزێكی تر بۆ گرێدانی هاوپەیمانی بەردەوامە.   ئیحسان شەممەری  سەرۆكی ناوەندی هزری سیاسی و ڕاوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عێراق، دەڵێت، ئەو هێزانەی كە ناوەڕاستیان گرتوە، نزیكبوونەتەوە لە ڕێككەوتن بۆ پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیی لەسەر بنەما نیشتمانیەكان، وتوشەیەتی ئەو هێزانە پێكدێن لە (نەسر و سائیرون وحیكمە و وەتەنیە).

■  راپۆرت: نامیق رەسوڵ لە سلێمانی زانكۆی نێودەوڵەتی قەیوان-UTM كرایەوە، بۆ ئەمساڵی خوێندن فێرخواز وەردەگرێت و بەردی بناغەی دروستكردنی بینای زانكۆكەش لە ناوچەی بەرزاییەكانی سلێمانی دانرا. زانكۆكە تایبەتە بە خوێندنی "تەكنۆلۆجیا لە بواری ئای تی و كۆمپیوتەر"، تیمێكی پسپۆری مالیزی ئیدارەی زانستیی و كارگێڕی و بەڕێوەبردنی زانكۆكە دەدەن، لەلایەن گروپی كۆمپانیاكانی قەیوانەوە كراوەتەوە.  زانكۆی نێودەوڵەتی قەیوان – UTM  بۆ ساڵی خوێندنی 2018-2019 خوێندكار وەردەگرێت و خوێندن بە زمانی ئینگلیزییە، مۆڵەتی فەرمی و یاسایی لەلایەن وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی هەرێمەوە وەرگرتووە، بە وتەی فاخر شێخ تەیب قەیوانی، سەرۆكی ئەنجومەنی باوەڕمەندانی زانكۆی قەیوان – یو تی ئێم ، نرخی خوێندن "گونجاو" دەبێت.                               فاخر شێخ تەیب قەیوانی، سەرۆكی ئەنجومەنی باوەڕمەندانی زانكۆی قەیوان – یو تی ئێم كەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵا لە هەرێم شكستهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پەرەپێدانی سێكتەرە خزمەتگوزارییەكان و پەیڕەوكردنی سیستمی بازاڕی ئازاد، بووەتە هۆی ئەوەی سەرجەم ئەو سێكتەرانە كە پەیوەندییەكی راستەوخۆیان بە ژیانی هاوڵاتیانەوە هەیە، بەرەو ئەوە بڕۆن بكەونە دەست كەرتی تایبەت. یەكێك لەو سێكتەرانەی ئێستا بەرەو ئەوە دەچێت بكەوێتە دەست كەرتی تایبەت، كەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵایە. زانكۆی حكومیی و ئەهلییەكانی هەرێم •    زانكۆ حكومییەكان: بە گوێرەی ئاماری وەزارەتی خوێندنی باڵا كە لە سایتی فەرمیی خۆیدا بڵاویكردوەتەوە، ئێستا لە هەرێمی كوردستان (15) زانكۆی حكومی هەیە، كە دابەشبوون بەسەر شارەكانی هەرێمدا، هاوكات دوو دەستە و ئەنجومەنێكی حكومیش هەیە، كە ئەوانیش بەپێی پسپۆری كارەكانیان ڕایی دەكەن. •    زانكۆ تایبەت و ناحكومی و ئەهلییەكان: بە گوێرەی یاسای "زانكۆ تایبەتەكان" كە لە پەرلەمانی كوردستان پەسەندكراوە، ئێستا (15) زانكۆ و لقی زانكۆیی لە شارەكانی كوردستان كراوەنەتەوە، بەكردنەوەی "زانكۆی قەیوان" ژمارەی زانكۆ تایبەتەكان لە هەرێم بووە بە (16) زانكۆ و لقی زانكۆیی. جیاوازی خوێندن لە زانكۆ حكومی و تایبەتەكان •    زانكۆ حكومییەكان خوێندكار بە گوێرەی نمرەی پۆلی 12 وەردەگرن، بەوەش هەموو خوێندكارێك چانسی وەرگرتن و خوێندنی لەو زانكۆیانە نابێت، لە زانكۆ تایبەتەكان لە سەرەتادا نمرە پێوەر نەبوو بۆ وەرگرتنی خوێندكار، بەهۆی زۆری خواست لەسەریان، ئەوانیش ئێستا بە نمرە خوێندكار وەردەگرن، بەڵام بە نمرەیەكی كەمتر لە زانكۆ حكومییەكان. •    خوێندن لە زانكۆ حكومییەكان بەخۆڕاییە، بەڵام لە زانكۆ تایبەتەكان بە پارەیە، خوێندكار بۆ هەر ساڵێك و بە گوێرەی ئەو بەشەی لێی دەخوێنێت، بڕێك پارە دەدات. •    خوێندن لە زانكۆ حكومییەكاندا بە زمانەكانی ئینگلیزی، كوردی، عەرەبییە، بەڵام خوێندن لە زۆربەی زانكۆ تایبەتەكاندا بە زمانی ئینگلیزییە. •    بەهۆی قەیرانی دارایی و پشتبەستن بە كەرتی تایبەت، زانكۆ حكومییەكان زۆر قەرەباڵغترە و حكومەت نەیتوانیوە وەك پێویست هەموو پێداویستییەكی سەردەمیانە بۆ زانكۆكان دابین بكات، بەڵام لە زانكۆ تایبەتەكان بەهۆی ئەوەی هەموو كەس توانای دابینكردنی پارەی پێویستی نییە بۆ خوێندن، ژمارەی خوێندكاریان كەمترە، سەرباری ئەمە بەهۆی ئەوەی زانكۆ تایبەتەكان لەلایەن كۆمپانیا گەورەكانەوە دامەزرێنراون، كەلوپەل و پێداویستی و بینا و هۆڵی خوێندنی باش و گونجاویان بۆ دابینكراوە.                                                               دانانی بەردی بناغەی زانكۆی نێودەوڵەتی قەیوان   پەروەردە و خوێندنگە تایبەت و ئەهلییەكان  هاوشێوەی خوێندنی باڵا، كەرتی پەروەردە و خوێندن لە هەرێمی كوردستان بەرەو بە ئەهلیبوون و كەرتی تایبەت چووە، ئێستا ژمارەیەكی زۆر باخچەی ساوایان و خوێندنگەی سەرەتایی و ئامادەیی و پەیمانگای تایبەت و ئەهلیی لە شارەكانی هەرێمی كوردستاندا كراوەنەتەوە و رەواجێكی باشیان هەیە. بەر لەوەی قەیرانی ئابوریی بەرۆكی هەرێم بگرێت، ژمارەیەكی زۆر لە خێزانەكان منداڵەكانیان دەناردە ئەو خوێندنگە تایبەتانە، بەڵام قەیرانی دارایی كاریگەری لەسەر كەمبوونەوەی خوێندكارانی خوێندنگە تایبەتەكان كردووە و ئێستا زۆرینەی منداڵی بەرپرسان و دەوڵەمەندەكان لەو خوێندنگە تایبەتانە دەخوێنن. خوێندنگە تایبەتەكانی هەرێم بە گوێرەی ئاماری وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێم، كە لە سایتی فەرمی ئەو وەزارەتەدا بڵاوكراوەتەوە، ژمارەی خوێندنگە و باخچە تایبەتەكان بەمشێوەیەیە: پارێزگای هەولێر:  •    66 باچخەی منداڵانی تایبەت •    52 خوێندنگەی بنەڕەتی •    1 خوێندنگەی دواناوەندیی •    35 خوێندنگەی ئامادەیی •    21 پەیمانگا پارێزگای سلێمانی: •     36 باخچەی ساوایان •    25 خوێندنگەی بنەڕەتی •    8 خوێندنگەی ئامادەیی •    10 پەیمانگا پارێزگای دهۆك: •    16 باخچەی ساوایان •    12 خوێندنگەی بنەڕەتی •    6 خوێندنگەی ئامادەیی •    4 پەیمانگا گەرمیان: •    3 باخچەی ساوایان •    4 خوێندنگەی بنەڕەتی •    2 پەیمانگا                                                               پۆلێكی خوێندنی خوێندگەیەكی تایبەت لە هەرێم جیاوازی خوێندنی حكومیی و تایبەت •    خوێندنی حكومیی بەخۆڕاییە و خوێندنی تایبەت بە پارەیە، پارەی ساڵانەی خوێندن لە خوێندنگەیەكی  تایبەتەوە بە یەكێكی تر جیاوازە. •    زمانی خوێندن لە زۆرینەی خوێندنگە حكومییەكاندا كوردییە، لە چەند خوێندنگەیەكیش كراوە بە ئینگلیزی، بەڵام لە خوێندنگە تایبەتەكاندا زمانی خوێندن ئینگلیزییە. •    بەهۆی پشتگوێخستنی كەرتی پەروەردە و فێركردن و نەكردنەوەی بینا، پۆلی خوێندنگە حكومییەكان زۆر قەرەباڵغە و خوێندنگەكان زۆرینەیان دوو دەوامن و سێ‌ دەوامیش هەیە، بەڵام لە خوێندنگە تایبەتەكان یەك دەوامە و دەوام درێژخایەنە و ژمارەی خوێندكاران لە پۆلەكاندا كەمن. •    لە خوێندنگە حكومییەكاندا خواردن بۆ خوێندكاران ئامادە ناكرێت، خوێندكاران خۆیان لەسەر خەرجی خۆیان لە حانوت و كافتریاكان پێداویستی دەكڕن و بەشێك لە خەرجی خوێندنگەكانیش لە پارەی حانوت دابیندەكرێت و بەشێكی تری ئەو پارەیەش پەروەردەكان سودی لێدەبینن، بەڵام لەبەر ئەوەی خوێندنگە تایبەتەكاندا خوێندكار بە پارە دەخوێنێت رۆژانە خواردنی بۆ ئامادە دەكرێت. •    بەهۆی قەیرانیی داراییەوە ماوەی دوو ساڵە مامۆستایانی خوێندنگە حكومییەكان بایكۆتی هۆڵەكانی خوێندن دەكەن و ئەوەش زیانێكی زۆری بە پرۆسەی پەروەردە و فێركردن گەیاندووە، بەڵام خوێندنگە تایبەتەكان خۆیان مامۆستا دابیندەكەن و موچەی مانگانەی پێدەدەن، یان مامۆستای خوێندنگە حكومییەكان بەشێوەی وانەبێژ و بەكرێیەكی گونجاو وانەكان دەڵێنەوە، لەبەرئەوە بایكۆت زیانی بەو خوێندنگە تایبەتەكان نەگەیاندووە و بۆ رۆژێكیش دەرگای ئەو خوێندنگە تایبەتانە دانەخراون. •    ئەگەر سەرنج بدەینە لیستی دەرچووانی تاقیكردنەوەی نیشتمانی پۆلی نۆی بنەڕەتی و تاقیكردنەوەی وزاری پۆلی 12ی ئامادەیی، بەروونی دیارە رێژەی دەرچوون لە خوێندنگە تایبەتەكاندا بەرزترە لە خوێندنگە حكومییەكان، ئەگەرچی لە خوێندنگە حكومییەكانیش چەند خوێندكارێك لە ریزبەندی 10 یەكەمەكاندا بوون. •    بەهۆی قەرەباڵغی پۆلەكانی خوێندن و بایكۆتی مامۆستایان لە خوێندنگە حكومییەكاندا، كەمتر بایەخ بە وانەكانی پەروەردەی وەرزش و هونەر و چالاكییەكانی تر دەدرێت كە رێگایەكی باشە بۆئەوەی خوێندكار لە پاڵ پرۆسەی خوێندندا پەرە بە بەهرە و توانا و خولیاكانی تری بدات، بەڵام ئەم وانە و بابەتانە لە خوێندنگە تایبەتەكاندا زیاتر بایەخی پێدەدرێت. •    بەهۆی بایكۆت و باش بەڕێوەنەچوونی پرۆسەی پەروەردە و فێركردن، لە زۆبەی شار و شارۆچكەكانی هەرێم پەیمانگای تایبەت بۆ وانە وتنەوە كراونەتەوە و مامۆستایانی خوێندنگە حكومییەكان و تەنانەت ژمارەیەك لەو مامۆستایانەش بوونەتە سەرپەرشتیاری پەروەردەیی و پسپۆری لەو پەیمانگایانەدا وانەی تایبەت دەڵێنەوە و خولی بەهێزكردن بۆ هەموو قۆناغەكانی خوێندن دەكەنەوە و خوێندكارانی خوێندنگە حكومییەكان بەرێژەیەكی بەرچاو روویان لەو پەیمانگایانە كردووە و بە پارە بەشداری خولەكان دەكەن و دیواری دەرگای كەم خوێندنگە و قوتابخانەی شارەكان نییە كە ریكلامی ئەو پەیمانگایانەی پێوە هەڵنەواسرابێت ، بەڵام خوێندكارانی خوێندنگە ئەهلی و تایبەتەكان كەمتر روو لەو پەیمانگایانە دەكەن، بەهۆی ئەوەی پرۆسەی خوێندن لە خوێندنگەكانیان بەردەوام بووە و بایكۆت ئەوانەی نەگرتوەتەوە و لەكاتی خۆیدا پرۆگرامەكانی خوێندنی ساڵ تەواوكراون.                                                              پۆلێكی خوێندنی خوێندنگەیەكی حكومیی لە هەرێم لە سەرجەم وڵاتانی جیهاندا بایەخێكی زۆر بە كەرتی پەروەردە و فێركردنی منداڵ دەدرێت و بودجەیەكی زۆر بۆ ئەو كەرتە تەرخان دەكرێت، بۆ نمونە لە ئیسرائیل بودجەی وەزارەتی پەروەردە لە ریزبەندی بودجەی وەزارەتەكاندا لە دوای وەزارەتی ئاسایشەوەیە و لە پلەی دووەمدایە، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان نەك هەر لە دانانی بودجەدا گرنگی و بایەخی بە وەزارەتی پەروەردە وەك پێویست نەداوە، بەڵكو ئەوە چەند ساڵێكە حكومەت بەبێ‌ یاسای بودجە و پەسەندكردنی لەلایەن پەرلەمانەوە، كاروبارەكانی جێبەجێدەكات و ئەو قەیرانەشی كە هەرێمی گرتوەتەوە پشكی شێری زیانەكانی بەر كەرتی پەروەردە و فێركردن و خوێندنی باڵا كەوتووە، ئەوەش دەرفەتی بۆ كۆمپانیا و وەبەرهێنەران رەخساندووە كە شوێنی حكومەت پڕبكەنەوە و هەرێم بەرەو ئەو ئاقارە بەرن خوێندن بەرەو بەتایبەتبوون و ئەهلیی بوونی تەواوەتی هەنگاو بنێت.                   

راپۆرتی/ محەمەد رەئوف لە یادی دامەزراندنی حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستاندا، نماییشی سەربازی لە گوندی گوڵەخانەی زێدی ( محەمەدی حاجی مەحمود ) و پایتەختی سیاسی و سەربازی حزبی سۆسیالیست ئەنجامدراو، كاردانەوەی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، هەندێك پێیانوایە دەبو لەبری ئەم نمایشە حزبیە، سۆسیالیست سەرقاڵی نمایشی بەرنامەكانی بوایە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و خستەڕوی تێڕاوانیيەكانی بۆ پێشخستنی ژیانی خەڵك و چارەسەركردنی كێشە زۆرو زەوەندەكانی، لەبەرامبەر ئەم ڕایەش بۆچونێكی تر هەیە دەڵێت، ئەوەى دەگوزەرێت تەحسیڵ حاسڵەو وەك چۆن یەكێتی و پارتی خاوەنی هێزن و مەهامی ئەم هێزانەش بەو شێوەیە ئاڕاستە دەكەن كە خزمەت بەمانەوەو بەهێزكردنی خۆیان دەكات، بەوپێودانەگە سۆسیالیستیش لەبری نمایشی تێڕوانینەكانی بۆ گۆڕینی ژیانی كۆمەڵگا، نمایشی هێز دەكات، ڕەنگە ئەویش وەك یەكێتی و پارتی هەمان ئەو بڕوایەی لاچەسپیبێت كە خاوەندارێتی هێزی چەكدار ڕۆڵێكی دیار دەگێرێت لە بەهێزكردنی پێگە و مانەوە لە گەمە سیاسەكاندا.    محەمەدی حاجی مەحمود لەبارەی ئەم نمایشە سەربازییەوە ئاماژەی بەوە كردووە" كە پێشتر چەندین جار مانۆڕی سەربازیمانكردووە، لە 5/3/1992 لە شەقامی سالم لە سلێمانی نماییشی سەربازیمان ئەنجامداوە، دواتر لەنەوەدەكاندا سێ چوارجار لە سەید سادق و شارەزوور نماییشی سەربازیمان كردووە، چەندین مانۆڕی سەربازیمان ئەنجامداوە و چەكی قورسی تیا بەكارهاتووە".  لەو سەروبەندەداو یەكێك لەو یادەوەرییانەی كە ڕەنگە تائەم ساتەش لەبیرەوەی خەڵكی سنوری پارێزگای سلێمانیدا مابێتەوە، لە چوارچێوەی نماییشە سەربازیەكانی حزبی سۆسیالیسدا فڕۆكەیەكی جۆری هێلی كۆپتەری درووستكراوی دەستیيان نماییشیان دەكرد و درووشمی ( سەدام بۆیە تۆقیوە، تەیارەی حیسكی دیوە) دەوتەوە. بەڵام نماییشی سەربازی رۆژی 8/8/2018 كە لە گوندی گوڵە خانە بەڕێوە چوو جیاواز لە نماییشەكانی رابردوو زۆرترین موشتومڕو كاردانەوەی بەدوای خۆیدا هێنا، ئەگەرچی ساڵی رابردوو لە 31/3/2017 لە نمایشێكی گەورەی سەربازی لە گوندی گوڵەخانە ئەنجامدراو لەلایەن راهێنەری بیانیيەوە وانەی سەربازی وترایەوە و بە شێوەی پراكتیكی چەكی تیا بەكارهێنرا.  هێزە سەربازیيەكەی سۆسیالیست لەگەڵ هێزە چەكدارەكان لە چوارچێوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستاندا رێكخراون و وەزارەتێكی تایبەت بەخۆیان هەیە، بەڵام لە واقیعدا هێزەكان دابەش بوون بەسەر یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستاندا، هاوكات حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستانیش هێزی تایبەت بەخۆی هەیە. ئەو هێزەی كە لە 8/8/2018 لە گوڵەخانە نماییشی سەربازیان ئەنجامدا بریتی بوون لە هێزەكانی حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان كە پێكهاتوون لە: * فەوجێكی هێزی پێشمەرگە كەلە چوارچێوەی هێزەكانی 80ی سەربە پارتی دیموكراتی كوردستاندایە و ژمارەیان نزیكەی 550 كەسە * سریەیەكی سەربازیی كەلە چوارچێوەی هێزەكانی زێرەڤانی وەزارەتی ناوخۆی سەربە پارتی دیموكراتی كوردستاندان و ژمارەیان نزیكەی 250 كەسە * سریەیەكی سەربازیی كە لە چوارچێوەی هێزەكانی بەرگری و فریاكەوتنی وەزارەتی ناوخۆی سەربە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كە ژمارەیان نزیكەی 250 كەسە  * هێزێكی سەربازیی كە وەك خۆیان دەڵێن هێزێكی ناریكخراوی خۆبەخشە و لە رووداوو پەرەسەندنە سەربازییەكاندا كۆدەبنەوە و لەلایەن محەمەدی حاجی مەحمود سەرپەرشتی دەكات و جموجوڵیان پێدەكات. ئەوە لەكاتێكدایە، هەموو ئەو راجیمە و تۆپە دوورهاوێژ و چەكە قورسانەی كە نماییشكران موڵكی حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستانن و لە راپەڕینی بەهاری 1991 و روخانی رژێمی بەعس لە 2003 دەستی كەوتوون. جارجار لە پێناو پێشاندانی هێزو پێگەی خۆی، حزبی سۆسیالیست لە گوندی گوڵەخانە نماییشی سەربازی دەكات و مەشق و راهێنانی سەربازی دەكات، كە نماییشی 8/8/2018 لەلایەك پیشاندانی پێگەكەیەتی بە یەكێتی و پارتی و تەنانەت وڵاتە دراوسێكانیش بۆ ئەوەی مامەڵەی هێزی لەگەڵ بكرێت و لەلایەكیش بەشێكە لە هەڵمەتی ساردی هەڵبژاردن و گەرمكردنەوەی لایەنگرانی خۆیان. مانۆڕ یان نماییشی سەربازی مانۆڕی سەربازی كە زیاتر لە نێوان وڵاتە هاوپەیمانەكاندا ئەنجامدەدرێت، بۆ پیشاندانی هێزو توانای سەربازی و ئەو وڵاتانەو راهێنان و تاقیكردنەوەو توانای سەربازیانە. لە دۆخی ئاشتیدا مانۆڕی سەربازی وا پێناسە دەكرێت كە بریتیيە لە" راهێنانێكی سەربازی كە لە نێوان وڵاتێك یان ژمارەیەك وڵاتی هاوپەیماندا ئەنجام دەدرێت بۆ پەرەدان بە تواناو لێهاتووی مەیدانی بەهێزكردنی پەیوەندی سەربازی لە نێوان ئەو وڵاتانەی كە بەشداری مانۆڕەكە دەكەن". بەڵام لە بارودۆخی شەڕدا مەبەست لە مانۆڕی سەربازی ئەوەیە" بریتیيە لەو گوزارشتەی كە سەربازەكان بەكاری دەهێنن وەك ئاماژەیەك بۆ ستراتیژیەتێكی سەربازی لەسەر بنەمای دەستپێكردنی هێرشێكی جوڵاو و خێرا كە دوژمن توشی شڵەژان بكات و زیانی گەورەی لێبدات، بەبێ ئەوەی دووژمن بە كاتی هێرشەكە بزانێت". رەگەزەكانی مانۆڕی سەربازی یەكەم/ چاودێری و ئاراستەكردن و راپۆرت و كاراكردن دووەم/ خاڵی پەیوەندی: لێدان لە دوژمن لە كات و شوێنی گونجاودا سێیەم/ كوتوپَری: مەبەست لەم بنەمایە فێڵ و تەڵەكەی سەربازی چوارەم/ چەكی جۆراوجۆر و گونجاو  پێنجەم/ نەرم و نیانی: مەبەست لەوە كەسی سەربازی دەبێت پشودرێژوو گشتگیر وتوانای لەوە زیاتری لەبەر دەست بێت كە پێویستی پێیەتی شەشەم/ ناناوەندێتی لە فەرماندەییدا: مەبەستی لەوەیە لەناو پرۆسەی سەربازیدا بڕیاردان خێرا بێت و بەجۆرێك گونجاو بێت لەگەڵ ئەو بارودۆخ و پێشهاتەی تێی دەكەوێت. نماییشی سەربازی بریتیيە لەو چالاكیەی كە هێزە سەربازیيەكان چەك و توانای خۆیانی تیایدا نماییش دەكەن بەبێ هیچ جۆرە مەشق و راهێنانێك یاخود تاقیكردنەوەی چەكێك، زۆربەی كات بریتيیە لە رێ رۆیشتنی رێكخراوی هێزە سەربازیيەكان لە شوێنێكی گشتیدا. جیاوازی نمایشی سەربازی و مانۆڕ لەوەدایە كە لە مانۆڕدا مەشق و راهێنانی سەربازی تێدا دەكرێت وچەك و تەقەمەنی تیادا بەكار دەهێنرێت، بەڵام لە نماییشی سەربازیدا زیاتر نماییش و رێرۆیشتنی سەربازیە بە شێوەیەكی رێكخراو. بۆیە ئەوەی حزبی سۆسیالیست لە 8/8 دا ئەنجامیدا دەچێتە چوارچێوەی نماییشی سەربازیيەوە نەك مانۆڕی سەربازی.    مانۆڕێك بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان بەڕای بەشێك لەچاودێران، ئەو نماییشە سەربازیەی حزبی سۆسیالیستی دیموكراتی كوردستان كەلە رۆژی 8/8/2018 لە گوڵە خانە ئەنجامیدا، هەڵمەتێك بوو بۆ هەڵبژاردن و گەرمكردنی شەقامی خۆیان و نیشاندانی هێزوو توانای خۆیان بەرامبەر بە هێزەكانی دیكە. چونكە لە هەڵبژاردنی 2013 ی پەرلەمانی كوردستان حزبی سۆسیالیست كورسیيەكی پەرلەمانی مسۆگەركرد و ( 12 هەزارو 501 ) دەنگی بەدەستهێنابوو، بەڵام لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق لە سێ پارێزگاكەی هەرێم تەنها (8480  ) دەنگی بەدەستهێناوە، كە بەشی كورسی پەرلەمانی كوردستان ناكات,ئەگەرچی بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو لەگەڵ یەكێتی نەتەوەیی و حزبی كرێكاران رەنجدەران بە لیستی سەردەم بەشدارن, بۆیە هەوڵەكانی بۆ ئەوەیە پارێزگاری لە كورسيیەكەی بكات لە پەرلەمانی كوردستان. حزبی سۆسیالیستی دیموكراتی كوردستان لە دوایین هەڵبژادنی پەرلەمانی عێراق لە 12ی ئایاری 2018 بەرێوەچوو  لە پارێزگای سلێمانی ( 4895 ) دەنگی بەدەستهێناوە، ئەوە لەكاتێكدایە لە هەڵبژاردنی 1992 دا، لە سلێمانی(11,978) دەنگی هێنابوو, لە هەولێر لە هەڵبژاردنی12ی ئایاری 2018  ( 2329 ) دەنگی هێنابو لە هەڵبژاردنی 1992 لە هەولێر (8843) دەنگی بەدەستهێناوە, لە پارێزگای دهۆك لە هەڵبژاردنی12ی ئایاری 2018   ( 1256 ) دەنگی بەدەستهێناوەو لە هەڵبژاردنی 1992 لە دهۆك( 7983)  دەنگی بەدەستهێناوە.  پێكهاتەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە ساڵی 1992 و لە پێكهێنانی یەكەم كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بڕیاری یەكخستنی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دراو چەند هێزوو لەشكرێكی حزبەكان لە چوارچێوەی هێزی پێشمەرگەدا یەكخران، بەڵام بەهۆی شەڕی ناوخۆوە بەتەواوی لێكترازان، تا پێكهێنانی حكومەتی یەكگرتووی كوردستان لە 2005 بڕیاردرا كار بكرێت بۆ یەكخستنی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، لەگەڵ دەستپێكردنی جەنگی دژ بە داعش و بە بریاری ژمارە (19) پەرلەمانی كوردستان لە 23/7/2014 دا 21 بریاری تایبەت بە هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەركرا، لە برگەی چوارەمی بریارەكەی پەرلەماندا هاتووە (پێویستە لەسەر حكومەتی هەرێم هەموو هێزەكانی پێشمەرگە لەماوەی ( 6 ) مانگ لە دەرچوونی ئەم بریارەوە لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگەدا وەك هێزێكی نیشتیمانی یەك بخات بەتایبەتی یەكەكانی ( 70 و 80 ) . بەڵام تا ئەمرۆش جگە لە چەند لیوایەكی هاوبەش تەواوی هێزەكان دابەش بوون بەسەر یەكێتی و پارتی و سۆسیالیستدا و جگە لە حزب بەسەر كارەكتەرە سیاسیەكانیشدا دابەشبوون. 1- وەزارەتی پێشمەرگە پێكدێت لە 16 لیوای یەكگرتوو كە هاوبەشەو نزیكەی 40 هەزار پێشمەرگەیە، هەر لیوایەكیش لە بارگا وچوار فەوج پێك دێت، هەر فەوجێك نزیكەی ٦٠٠ سەرباز وئەفسەر دەبن، هەر لیوایەكیش 2400پێشمەرگە لە خو دەگرێت.  2- هێزەكانی سەربە پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كە پێكدێن لە :. أ - هێزەكانی ٧٠ لە پێشمەرگەكانی فەرماندەی گشتی پێك دێن، سەر بە یەكێتی نیشتیمانی كوردستانن. نزیكەی 20.000 بیست هەزار پێشمەرگە لە خۆدەگریت وفەرمانداری گشتی شێخ جەعفەرە.  ب- هێزەكانی ٨٠ لە پێشمەرگەكانی فەرماندەیی لەشكری كوردستان (فەلەك) پێك دین، سەر بە پارتی دیموكراتی كوردستانن، نزیكەی 35.000 سی و پێنچ هەزار پێشمەرگە لە خۆ دەگریت وفەرمانداری گشتی فەریق شێروانە،    ج - هێزی پشتیوانی یەك: ئەو هێزە لە ژێر دەسەلاتی پارتی دیموكراتی كوردستانە، بە فەرماندەیی سیداد بارزانی برای مەسعود بارزانی كەنزیكەی 5.000 پێنچ هەزار پێشمەرگە لە خۆ دەگریت.  ب - هێزەكانی پشتیوانی دوو: ئەو هێزە لەژێر دەسەلاتی یەكێتی نشتیمانی كوردستانە ، بە فەرماندەیی لیوا مەریوان محەمەد ئەمین، نزیكەی 7.000 حەوت هەزار پێشمەرگە لە خۆ دەگریت.  هێزی پشتیوانی یەك و تەواوی چەكە قورسەكانی  وەك تانك، زریپۆش ، توپی دوور هاوێژ، موشەكی جوراوجور لەدەستدایەو  كە سەرجەمیان  لەژێر دەسەلاتی پارتی ویەكێتی دان. 3- فەرماندەی پێشمەرگەی زێرەڤانی و بەرگری فریاكەوتن، كە سەربە وەزارەتی ناوخۆن ئەم هیزانەش دابەشكراونەتە سەر دوو لایەن: أ‌. زێرەڤانی: ئەم هێزانە لە ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستانە ، بە فەرماندەیی لیوا عزیز وەیسی و ژمارەیان نزیكەی 35 هەزار پێشمەرگەیە. ب‌. بەرگری فریاكەوتن: سەر بە یەكێتی نشتیمانی كوردستانن ، بە فەرماندەیی عەمید كاكەمەند و ژمارەیان نزیكەی 15 هەزار پێشمەرگەیە.   وەك چۆن هێزەكان بەسەر یەكێتی و پارتیدا دابەش بوون و هێزی حزبین لەبەرگی یاسادا، بەهەمان شێوەش هێزەكەی سۆسیالیست هێزی حزبیە لە بەرگی یاساییدا، بۆیە بارودۆخی سەربازی هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكە هێزەكان نەك دابەشبوون بەسەر حزبەكاندا بەڵكو لەناو حزبەكاندا بەسەر كارەكتەرەكاندا دابەش بوون و هێزەكان هێندەی ئینتیمایان بۆ كەس و حزبەكانیان هەیەو لەژێر فەرماندەیی ئەواندان هێندە لەژێر فەرماندەیی وەزارەت و دەزگا یاساییەكاندا نین.  ئەوەی نماییشكرا لە گوڵەخانە روداوێكی ناسروشت و نامۆ نەبوو, بەڵكو رەنگدانەوەی ئەو واقیعە نەخوازراوەی هێزەسەربازیەكانە كە لە هەرێمی كوردستاندا بوونی هەیە، كە رەنگە یەكێتی نەتەوەیی غەفور مەخموری و حزبی زەحمەتكێشان و بزووتنەوی ئیسلامیش بیر لە نماییشی سەربازی بكەنەوە، بۆیە ئەوەی لە هەرێمی كوردستاندایە هێزی پێشمەرگەی حزبیە لەبەرگی وەزارەتی پێشمەرگەدا بە هەمان سەرەتای نەوەدەكان كە لەبەرگی بەرەی كوردستانیدابوو. وێناكردنەكە بەو شێوەیەیە ئەو حزبانەی هێزی سەربازی و باڵی سەربازیان هەیە لە ئاستی هەرێم و عێراقیش حیسابی زیاتریان بۆ دەكرێت و مامەڵەی جیاوازتریان لەگەڵ دەكرێت لە ئاستی دەرەوەو ناوخۆشدا، هەروەك باڵە سەربازیەكانی ( بەدرو سەرایە سەلام و عەسایبی ئەهلی حەق و سەرایای خۆراسانی و كەتیبەكانی حزبوڵا ... هتد)باڵی سەربازی حزبە عێراقیيەكان، ئاواش لە ئاستی هەرێمی كوردستان ( هێزەكانی یەكێتی و پارتی و سۆسیالیست و زەحمەتكێشان و هتد.. هەروەها هێزەكانی شیخ جەعفەر و مەحمود سەنگاوی ومحەمەدی حاجی مەحمودو نەجاتی عەلی فاتێ و سیروان بارزانی ... هتد..)   

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت "هەر كەسێك لەگەڵ ئێران بازرگانی بكات، ناتوانێت لەگەڵ ئەمریكا بازرگانی بكات" ئەمە دواین قسەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكایە لەبارەی گەڕاندنەوەی سزا ئابورییەكانی بۆسەر ئێران. هەرێمی كوردستان (513) كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ ئێران هەیە، ئەم سنورە هاوبەشە هەمیشە جێگەی كێشمەكێش بووە لەنێوان حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق و ئێراندا.   لە نێوان هەرێمی كوردستان و ئێراندا (3) دەروازەی سنوریی فەرمی هەیە كە بریتین لە: • دەروازەی پەروێزخان • دەروازەی باشماخ • دەروازەی حاجی ئۆمەران جگە لەم دەروازە سنورییە فەرمییانە، چەند دەروازەیەكی نیمچە فەرمی هەن كە بریتین لە: • دەروازەی كێلێ لە شارۆچكەی قەڵادزێ‌ • دەروازەی سەیرانبەن لە شارۆچكەی پێنجوێن • دەروازەی شوشمێ‌ لە تەوێڵە رۆژی 25ی ئایلولی ساڵی رابردوو لە هەرێمی كوردستان ریفراندۆم بەڕێوەچوو بۆ بڕیاردان لەسەر جیابونەوە لە عێراق، ئێران بە توندی دژی هەوڵی جیابونەوەی هەرێمی كوردستان لە عێراق وەستایەوە، لە یەكەم هەنگاویشدا دەروازە سنورییەكانی بەڕووی هەرێمدا داخست، ئەوكات ئێران گەمارۆ ئابورییەكانی لەسەر هەڵگیرابوو. دوای شكستهێنانی هەوڵی جیابونەوە لە عێراق، حكومەتی بەغداد بە مەرج ئامادەبوو دەست بە گفتوگۆ لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكاتەوە، یەكێك لە مەرجەكانی ئەوە بوو، هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی دەروازە سنورییەكان و فڕۆكەخانەكان رادەستی حكومەتی ناوەند بكاتەوە كە خۆی لە بنەڕەتەوە بەگوێرەی دەستور ئەو دەسەڵاتانە بۆ حكومەتی ناوەند یەكلاكراونەتەوە.   نێچیرڤان بارزانی: ئێمە پابەندین بە عێراقەوە حكومەتی هەرێم دەسەڵاتی دەروازە سنورییەكان و فڕۆكەخانەكانی رادەستی بەغداد كردەوە، بەوهۆیەوە ئێستا بڕیاردان لەسەر چۆنیەتی بازرگانیكردنی لەڕێگەی دەروازە سنورییەكان یاخود ئاسمانەوە لەگەڵ ئێران لەدەستی دەسەڵاتدارانی بەغدادایە. رەنگە ئەمە تاكە لایەنی ئەرێنی رادەستكردنەوەی دەسەڵاتی دەروازە سنوری و فڕۆكەخانەكان بێت، چونكە لە دۆخێكی وەكو ئێستادا كە ئەمریكا سزا ئابورییەكانی بۆسەر ئێران زیندووكردوەتەوە، رەنجاندنی دڵی ئێرانییەكان رەنگە باجی قورسی بۆسەر هەرێمی كوردستان هەبێت، نێچیرڤان بارزانی بەشێوەیەكی زیرەكانە وەڵامی ئەو پرسیارەی دایەوە كە ئایا هەرێمی كوردستان پابەند دەبێت بە سزاكانی ئەمریكاوە بۆ سەر ئێران، كاتێك وتی" ئەم مەسەلەیە پەیوەندی بە هەموو عێراقەوە هەیە، ئێمە ئەو یاسا و تەعلیماتانە جێبەجێ دەكەین كە لە عێراقەوە دەردەچن". بازرگانی هەرێم لەگەڵ ئێران دوای شكستهێنانی ریفراندۆم و كردنەوەی دەروازە سنورییەكان، ئەمریكا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی لەگەڵ ئێران كشایەوە، هەر ئەوكات و لە سەرەتای مانگی پێنجی ئەمساڵ لە هەولێر كۆنفرانسی "پەرەپێدانی هاوكارییە ئابورییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و كۆماری ئیسلامی ئێران" بەڕێوەچوو، محەمەد شەریعەتمەداری وەزیری پیشەسازی و بازرگانی ئێران بەشداری تێدا كرد، لە كۆنفرانسەكەدا حكومەتی هەرێم لەگەڵ ئێران رێككەوتننامەیەكی لە بواری بازرگانیدا ئیمزاكرد. لەو كۆنفرانسەدا نێچیرڤان بارزانی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان ئاشكرایكرد" قەبارەی بازرگانی نێوان هەرێمی كوردستان و ئێران ساڵانە (6 ملیار) دۆلاری تێپەڕاندووە و (359) كۆمپانیای ئێرانی لە هەرێمی كوردستان لقیان هەیە". بە گوێرەی هەندێك زانیاری رۆژنامەوانیش بەشێوەیەكی گشتی رێژەی 10%ی كۆی هەناردەی ئێران بۆ هەرێمی كوردستان دێت. لە كاتی پابەندبون بە سزاكانی ئەمریكاوە، هەرێمی كوردستان و ئێران زیاتر لە (6 ملیار) دۆلاری ساڵانەی بەهای ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەدەستدەدەن. ئەمەش تەنیا بەهای هەناردەكردن نییە، بەڵكو بەهای هاوردەكردنیشە، راوەستانی هاوردە لە ئێرانەوە، بازاڕی هەرێمی كوردستان دوچاری قەیران دەكات، چونكە وەكو نێچیرڤان بارزانی دەڵێ" ئێستا رێژەی 25%ی كۆی هاوردەی كاڵا و شمەك بۆ هەرێمی كوردستان لەرێگەی ئێرانەوەیە"، بۆیە لەحاڵەتی پابەندبوون بە سزاكانی ئەمریكاوە ئەگەر حكومەتی هەرێم لە ماوەیەكی كورتدا بۆشایی كاڵا و شمەكی ئێرانی لە بازاڕەكاندا پڕنەكاتەوە، دووچاری كارەسات دەبێت.  بەشی گەورەی بازرگانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئێران هاوردەكردنی كەلوپەل و كاڵا و شمەكە، لەبەرامبەردا هەناردەكردن كە شادەماری ئابورییە بۆ هەر وڵاتێك، زۆر لاوازە، هەناردەی هەرێم بۆ ئێران كورت دەبێتەوە لە چەند كاڵایەكدا كە بریتین لە:  • نەوت و نەفتا بە تانكەر • پێستە و ریخۆڵە ئەم دۆخە نوێیەی پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران بەدیوێكی تردا رەنگە بتوانێت هەرێمی كوردستان بكات بە ناوەندێكی گەورەی بازرگانی، ئەگەر هەرێم پابەند نەبێت بە سزاكانی ئەمریكاوە، رەنگە بتوانێت ببێت بە رێگەی سەرەكی گواستنەوەی كاڵا و شمەك و تەنانەت دراوی قورس بۆ ئێران، بەڵام ئەمەش باجی خۆی دەبێت. سزاكانی ئەمریكا چین ؟ رۆژی سێ شەممەی رابردوو دۆناڵد ترەمپ بڕیاری گەڕاندنەوەی سزاكانی سەر ئێرانی ئیمزاكرد: سزاكانی سەر ئێران بریتین لەمانە:  • سزا لەسەر كڕینی دۆلاری ئەمریكی لەلایەن ئێرانەوە • پارچەی یەدەگ و پیشەسازی فڕۆكە • بازرگانی كانزا گرانبەهاكان • خۆراك و خواردەمەنی • فەڕشی ئێرانی • بازرگانی ئەلەمنیۆم، پۆڵا، گرانێت و خەڵوز • مامەڵەكردن لەگەڵ دراوی ئێران • پیشەسازی ئۆتۆمبیلی ئێران هەناردەی دۆلار بۆ ئێران ئێستا بەهای دراوی ئێرانی (تمەن) لەبەرامبەر دۆلاری ئەمریكی توشی داڕمان بووە، دەسەڵاتدارانی ئێران بۆ راگرتنی بەهای تمەن هەوڵی دەستخستنی دۆلار دەدەن، بۆ ئەمەش هەرێمی كوردستان و عێراق نزیكترین سەرچاوەی دۆلاری ئەمریكین. لە ماوەی رابردوودا كاتێك ئەمریكا سزای بەسەر ئێراندا سەپاند، چەندین راپۆرتی رۆژنامەوانی بڵاوبونەوە كە باسیان لەوە دەكرد، لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستانەوە (دۆلار) كۆدەكرێتەوە و رەوانەی ئێران دەكرێت، ئێرانییەكان بۆ بەدەستهێنانی دۆلار هەوڵدەدەن ئاسانكاری زیاتری بازرگانی بكەن تاوەكو لەرێگەی هەناردەی كاڵا و شمەكەوە دۆلار لە هەرێمی كوردستان و عێراقەوە كۆبكەنەوە. ئێستا كە حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاری پابەندبون یان نەبونی بە سزاكانی ئەمریكاوە بۆسەر ئێران بەستوەتەوە بە بڕیاری حكومەتی عێراقەوە، ئایا حكومەتی عێراق كە لەدوای روخانی رژێمی پێشووەوە لە 2003 لەژێر هەژمونی ئێراندایە بڕیاری چی دەدات؟ عێراق پابەند دەبێت بە سزاكانەوە ؟ بڕیاری پابەندبون بە سزاكانی ئەمریكاوە بۆ پێكهاتەی شیعەی عێراق كە زۆرینەی حزبە سیاسییەكانیان مێژوویەكی ریشەداری دۆستایەتی و كاری هاوبەشیان لەگەڵ ئێران هەیە، بڕیارێكی ئاسان نییە، سەرباری ئەمە عێراق (1458) كیلۆمەتر سنوری وشكانی لەگەڵ ئێران هەیە. رۆژێك بەرلەوەی سزاكانی ئەمریكا لەسەر ئێران بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆمارە كوردەكەی عێراق كە حزبەكەی (یەكێتی نیشتمانی كوردستان) پەیوەندییەكی مێژویی لەگەڵ ئێران هەیە، وتی" بارودۆخی عێراق و سروشتی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێران وادەكات سەخت بێت بۆی پابەند بێت بە جێبەجێكردنی ئەو سزایانەوە كە واشنتۆن بەسەر تاراندا دەیسەپێنێت". بە پێچەوانەوە سەرۆك كۆمارە كوردەكەوە، حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی شیعە مەزهەبی عێراق زۆر بە رونتر لەبارەی سزاكانی ئەمریكاوە بۆسەر ئێران قسەی كرد كاتێك لە رۆژی 8ی ئەم مانگە لە كۆنگرەی هەفتانەی خۆیدا رایگەیاند"ئێمە پابەند دەبين بە سزاكانی ئەمریكاوە بۆسەر ئێران، چونكە نامانەوێت بەرژەوەندی هاوڵاتیانی عێراقی بخەینە مەترسییەوە". هەر ئەو رۆژەی كە عەبادی ئەم قسەیەی كرد، لەناوەندی سیاسی عێراقدا مشتومڕی توند لەبارەی پابەندبون یان نەبوون بە سزاكانی ئەمریكا بۆسەر ئێران دروستبوو، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە تائێستا حەیدەر عەبادی و حكومەتی عێراق هیچ رێنماییەكیان دەرنەكردووە سەبارەت بە چۆنیەتی پابەندبون بە سزاكانی ئەمریكاوە. هەندێك لە حزب و گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران وەكو (بەدر و مالیكی و عەسائیبی ئەهلی حەق) بەیاننامەیان لەدژی قسەكانی عەبادی بڵاوكردەوە و دژایەتی خۆیان بۆ ئەو سزایانە راگەیاند كە ئەمریكا بەسەر ئێراندا سەپاندویەتی، بەهانەی دژایەتیكردنەكەشیان بەوە هێنایەوە عێراق پێشتر ئەزمونی سزا و گەمارۆی ئابوری كردووە و ئەمجۆرە سیاسەتانە تەنیا زیان بە گەلی ئێران دەگەیەنێت نەك رژێمە سیاسییەكەی. عێراق هاوشێوەی هەرێمی كوردستان پشت بە هاوردەكردنی كاڵا و شمەكی ئێرانی دەبەستێت، سەرباری ئەمە گرێبەستی لە بواری كارەبا و گاز و نەوت لەگەڵ ئێران هەیە، پابەندبونی بە سزاكانی ئەمریكاوە لە ئەم ڕوەوە زیانی پێدەگەیەنێت. ئەمە وایكردووە ئێستا لەناو ناوەندی سیاسی عێراقدا بۆچونی سێیەم هاتوەتە ئاراوە و هەندێك لە سیاسییەكان دەخوازن عێراق پابەند بێت بە سزاكانەوە، بەڵام بەجۆرێك كە زیان بە ئابوری خۆی نەگەیەنێت. چارەسەرێكی مامناوەندی عێراق ساڵانە بەبەهای (12 ملیار) دۆلار ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەگەڵ ئێران هەیە، مانگی ئابی رابردوو حەمید حوسەینی سەرۆكی ژوری بازرگانی ئێران رایگەیاند، ئێران رۆژانە بە بەهای (20 ملیۆن) دۆلار كاڵا هەناردەی عێراق دەكات و عێراق دووەم گەورە سەرچاوەی هەناردەی ئێرانە كە خۆی دەبینێتەوە لە كەلوپەلی بیناسازی و بەرهەمە نەوتییەكان و مادە خۆراكییەكان. بەگوێرەی زانیارییەكان ئێستا جموجوڵێكی دیپلۆماسی لە عێراق دەستیپێكردووە كە كار دەكات لەسەر دۆزینەوەی دەرەچەیەكی یاسایی بۆ پاراستنی بازرگانی بەرفراوانی نێوان عێراق و ئێران بەبێ ئەوەی عێراق بكەوێتە داوی شكاندنی سزاكانی ئەمریكاوە بۆ سەر ئێران. دیار نییە حكومەتی عێراق چۆن دەتوانێت بەرژەوەندییە ئابورییەكانی خۆی لەگەڵ ئێران بپارێزێت و هاوكاتیش پابەندبێت بە سزاكانی ئەمریكاوە بۆسەر ئەو وڵاتە، بەڵام ئەزمونی پێشووی مامەڵەكردنی عێراق لەگەڵ سزاكانی ئەمریكا ئەوە دەردەخات رەنگە عێراق رێگەیەكی تر بەكاربهێنێت بۆ حەواڵە داراییەكان لەگەڵ ئێراندا بەبێ بەكارهێنانی دۆلار، ئەمەش وەكو ئاڵوگۆڕی راستەوخۆی كاڵای ئێرانی، یاخود گواستنەوەی كاڵای ئێرانی بۆ بازاڕەكانی جیهان لەرێگەی نێوەندگیری كۆمپانیا عێراقییەكانەوە. هێشتا زنجیرەیەك سزای تر ماون كە بڕیارە مانگی تشرینی دووەمی داهاتوو ئەمریكا بەسەر ئێراندا بیسەپێنێت، لەمەشدا عێراق دوچاری كێشە دەبێت و ناتوانێت نەوتی ئێران بفرۆشێت. ئەم بارودۆخە نوێیەی پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران لەكاتێكدایە ماوەی سێ مانگە هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە عێراق كراوە، بەڵام هێشتا كابینەی نوێی حكومەت پێكنەهاتووە، حكومەتی نوێی عێراق لە حاڵی پێكهاتنیدا مەحكوم دەبێت بە بڕیاری یەكلاكەرەوەی لەبارەی ئەو سزایانەوە. لە حاڵەتی پێكهاتنیدا، ئەگەر حكومەتەكە نزیك بێت لە ئێرانەوە پابەندنابێت بە سزاكانی ئەمریكاوە، ئەمەش بڕیارێكی سەختە بۆ بارودۆخی ئێستا كە شەپۆلێكی بەرفراوانی ناڕەزایەتی لە شەقامی عێراقی هەیە دژ بە خراپی خزمەتگوزارییەكان و گەندەڵی، سەرباری ئەمانە، بڕیاری پابەندبون یان نەبوون بە سزاكانی ئەمریكاوە بۆسەر ئێران لە هەردوو حاڵەتەكەدا جۆرێك لە سەرچڵیكردنە بە دۆخی ئەمنی وڵاتەوە كە ماوەیەكی كەمە دوای شەڕی دژ بە "داعش" تاڕادەیەك بەرەو جێگیربوون دەڕوات.   ئەمریكا لە عێراق كێ‌ سزادەدات؟  ئەمریكا لە ماوەی رابردوودا بە تۆمەتی پشتیوانیكردن و هاوكاریكردنی چالاكییەكانی حزبوڵای لوبنان سزای بەسەر چەند كەسایەتی و دامەزراوەیەكی ئێران و عێراقیدا سەپاند و یەكێك لەوانەش ئاراس حەبیب سەرۆكی پارتی كۆنگرەی نیشتمانی عێراقە كە كاندیدی ژمارە چوارە لە لیستەی " النصر"ی حەیدەر عەبادی. لە حاڵەتی پابەندنەبوونی عێراق بە سزاكانی ئەمریكاوە، پێدەچێت دەسەڵاتدارانی واشنتۆن سزای ئەو كەسانە بدەن كە راستەوخۆ لە عێراقدا هاوكاری ئێران دەكەن لە سووكردنی سزاكانی سەریدا و لە ماوەی رابردووشدا ئەمریكا بە تۆمەتی پشتیوانیكردن و هاوكاریكردنی چالاكییەكانی حزبوڵای لوبنان سزای بەسەر چەند كەسایەتی و دامەزراوەیەكی ئێران و عێراقیدا سەپاند و یەكێك لەوانەش ئاراس حەبیب سەرۆكی پارتی كۆنگرەی نیشتمانی عێراقە كە كاندیدی ژمارە چوارە لە لیستەی " النصر"ی حەیدەر عەبادی. ئاراس حەبیب ئاراس كوڕی حەبیب محەمەد كەریم سكرتێری پێشووتری پارتی دیموكراتی كوردستانە و كوردی فەیلییە، ئێستا سەرۆكی پارتی كۆنگرەی نیشتمانی عێراقە كە پێشتر ئەحمەد چەلەپی سەرۆكایەتی دەكرد . ئاراس حەبیب بەڕێوەبەری بانكی " بلاد"ی ئیسلامییە لە عێراق و ئەمریكا تۆمەتباریدەكات بە هاوكاریكردنی دارایی فەیلەقی قودس، و كەرتی بانكی عێراقی قۆزتوەتەوە بۆ ئەوەی پارە لە تارانەوە بۆ حزبولا حەواڵە بكات و بەوەش سەلامەتی سیستمی دارایی عێراقی رووبەڕووی مەترسی كردوەتەوە. ئاراس حەبیب لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا كە رۆژی 12ی ئایار بەڕێوەچوو كاندیدی ژمارە چواری لیستەكەی حەیدەر عەبادیی بوو لە بەغداد.

(درەو میدیا): پێناچێت ئەو بزنسمانە پۆپۆلیستەی سەرۆكایەتی زەبەلاحەترین هێزی جیهان دەكات، هاوشێوەی هاوتاكانی پێشخۆی بۆ تەمبێكردنی نەیارەكانی لەشكركێشی بكات و هێزی ڕووت بەكاربهێنێت ، ئەو كەهات زۆرێك پێشبینی شەڕێكی ماڵوێرانكەر و تەنانەت جەنگی جیهانی سێیەمی ئەكرد، بەڵام بە پێچەوانەی پێشبینیەكانەوە كۆمەڵێك دۆسییەی جیهانیی ئاڵۆزی یەكلاكردەوە، كۆتایی بەهەڕەشەی كۆریای باكور هێنا وەك مەترسی ژمارە یەكی جیهانی بۆ سەر ئەمن و ئاسایش، بەكردنی نینۆكەكانی قەتەر و سعودیە و سەرقاڵكردنیان بەكۆمەڵێ دۆسیەی ترەوە، دەستوەران و شەڕ و خوێنڕشتن لە وڵاتانی بەهاری عەرەبی لە كۆتاییەكەی نزیكبوەتەوە، جەنگی سوریا بەشێوەیەكی كرداری كۆتاییهاتووە و تەنها ڕاگەیاندنی ماوە، ئیتر ئەمریكا كچی خۆی ناكاتە قوربانی كوڕی كەس، موشەكی گرانبەهاش ناگرێتە كەس، نەك لەبەرئەوەی ڕەحم و بەزەیی بۆ ئینسانیەت جوڵاوە، بەڵكو پێش هاویشتنی، بیر لەتێچوەكەی ئەكاتەوە. ژەنەراڵی تویتەر ترەمپ ئێستا ژەنەڕاڵی شەڕێكی نوێ و ناتەقلیدیە، لەجیاتی جوڵاندنی كەشتیگەل و خەرجكردنی ملیارەها دۆلار بۆ خەرجی جەنگ و ئاوەدانكردنەوەی دوای وێرانكارییەكان، لە تویتەرەكەیەوە چەند دێڕێك ڕق و توڕیی بەسەر هەر نەیارێكیدا بڕێژێت، زیانەكانی كاریگەری سەدان موشەكی وێرانەكەر دەخاتەوە. تاران و ئەنكەرە كە زیاتر لە پێنچ سەدەیە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەدەستیانەوە زەلالەتیەتی و  ملیۆنان هاوڵاتی  بەدرێژایی ئەو ماوەیە بونەتە قوربانی ململانێكانی ئەم دوو ڕكابەرە سەر سەختە، ئێستا پێكەوە گیرۆدەی تویتە دوورهاوێژەكانی ترەمپ بون و دوعای ئەوەیانە دوو دێر نەنوسێت و  ئابورییەكەیان توشی داتەپینی زیاتر نەكات. لەدوای ئەو تویتەی دۆناڵد ترەمپەوە "لیرەی توركی لە پاشەكشەدایە بەرامبەر بە دۆلاری بەهێزی ئەمریكی", ئەردۆغان هاواری لێهەستاوە و داوا لە هاوڵاتیانی وڵاتەكەی دەكات دۆلار و یۆرۆكانیان بێننە درەوە و بیكەن بە لیرە، بەڵام پێناچێت هیچی لێ سەوزبكات چونكە جگە لەدەنگە دەنگ و وتاری حەماسی، هیچ ستراتیژێكی ئابوریی دیاریكراو پاڵپشتی قسەكانی ناكات، بەوپێیەی تائێستا وتارەكانی نەبونەتە ڕێگر لە هاڕەی بەردەوامی دراوی وڵاتەكەی، ڕونیشە كە سەركەوتن لەجەنگی ئابوری لەگەڵ زەبەلاحێكی وەك ئەمریكادا، بەخیتابی حەماسی و سیاسی  بەدینایەت.   ئەردۆغان باس لە تێۆرەی پیلانگێڕی ( نظرية المؤامرة ) ئەكات، ئەو هێشتا لەكودەتاكەی ساڵی 2015دا ئەژی، لەكاتێكدا لەوكاتەوە تائێستا خۆی زیاد لە كودەتایەكی بەسەر سیستمی سیاسی و زیاد لەسەركێشەیەكی بەژیانی گەلەكەی و گەلانی ناوچەكەشەوە كردوە.  لە سەرەتای ئەمساڵەوە لیرەی توركی زیاتر سێ یەكی بەهاكەی لەدەستداوە، تمەنی ئێرانیش ئەگەر حاڵی زۆر لە لیرە خراپتر نەبێت ئەوە بەدڵنیایی باشترنیە، بەقسەی پسپۆرانی ئەو بوارەش بێت، ئابوری توركیا ئەوەندەی لە لێواری داڕمانەوە نزیكە چارەكی ئەوە پێشبینی خۆڕاگری و قوتاربونی لێناكرێت.   كورد و تەنی، ئەمجارە ئەردۆغان توشی پیاوی خۆی بووە، جا یان مامەڵەی ڕوسەكانیان لەگەڵ دووبارە ئەكاتەوە و واز لەسەركێشی دێنێت، یان دەیكەنە پەند و حیكایەتێك هەتا دوان دوعای خێر بۆ دەنێرێن، دەیانی تر تەشتێك بەردی لەدوا دەهاون. دۆخی ئێرانێیەكان لەم شەڕە تویتەی ترەمپدا كارەساتاویتر لە توركەكانی دراوسێیان دەردەكەوێت، بەوپێیەی كەرتی نەوت كە سەرچاوەیەكی گرنگی داهاتی ئەو وڵاتە و دراوی قورسیشە لەگەڵ هێزی كڕینی تمەنی ئێرانی بەیەكجار گورزی گەورەیان بەركەوتوە، بەپێی ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت ژۆرناڵی ئەمریكی، لەدوای پاشەكشێی ئەمریكا لە ڕێکكەوتنە ئەتۆمییەكەی لەگەڵ ئێران زیانی مانگانەی تاران بە 6 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت، تمەنیش ڕۆژ لەدوای ڕۆژ لە هاڕەی بەردەوامدایە و زیاتر لەنیوە بەهاكەی لەدەستداوە.  وێڕای ئەو تەوقە توندەی ترەمپ لە گەردنی تاران و ئەنكەرەی ئاڵاندوە و ڕۆژانە زیانی ملیۆنان دۆلار لە ئابورییەكانیان دەدات، بەڵام یەك ڕاستی حاشاهەڵەگر هەیە، ئەویش ئەوەیە، مێژووی سزا ئابورییەكان پێماندەڵێت تائێستا سەپاندنی نەبوەتە هۆی ڕوخاندنی هیچ ڕژێمێك و قوربانی یەكەمیش هەر هاوڵاتی ئاسایی بووە.

راپۆرتی/ محەمەد رەئوف لەدوای روخانی رژێمی بەعس لە 2003 وە ئێران و ئەمریكا یاریكەری سەرەكی پرۆسەی سیاسی و هەڵبژاردنەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان بوون, ئەنجامی هەموو هەڵبژاردنەكان لە تاران و واشنتۆنەوە یەكلاكراوەتەوە, لە گۆڕینی ئەنجامەكان و دیاریكردنی كاندیدی سەركەوتۆ بۆ حكومەت و پۆستە هەستیارەكان. لە هەرێمی كوردستانیشدا بەپلەی یەكەم ئێران رۆڵی سەرەكی گێڕاوە لە هەڵبژاردنەكانداو هەر جوڵەیەكی سیاسی لە هەرێمی كوردستان بەبێ كارەكتەرە سەرەكیەكانی ئێران سەركەوتوو نەبووە یاخود ئەنجامەكەی بە زیان كەوتۆتەوە. ئیران یان ئەمریكا هەڵبژاردن یەكلا دەكەنەوە نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا بۆ شەڕی داعش, جموجوڵ و كۆبونەوەكانی لەگەڵ بەرپرسانی هەرێمی كوردستان زیاتركردووە, لەبەرامبەریشدا دوور لەچاوی كامێراكان, وەفدی ئێرانی لەگەڵ تەواوی هێزە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستان كۆبۆتەوە, بەڵام هەردوو وەفدی ئێران و ئەمریكاش لەسەر دووخاڵ كۆكن و لە گفتوگۆكانیاندا لەگەڵ بەرپرسانی هەریم جەختیان لەسەر كردۆتەوە لەوانە. یەكەم/ بەشداریكردن و پشتیوانی كردنی پرۆسەی سیاسی لە عێراق و سەرخستنی پرۆسەی حكومەتی نوێی عێراق. دووەم/ ئەنجامنەدانی هیچ جوڵەیەكی سیاسی گەورە لە هەرێمی كوردستان بەتایبەتیش ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان چونكە پێیان وایە كاتەكەی گونجاو نیە. هەرچی ئەمریكایە پێی وایە ئاساییە هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت, بەڵام پێیان وایە كاتەكەی گونجاو نیە, بەڵام هەرچی ئێرانە داوا دەكات هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجام نەدرێت، كە بەپێی زانیاریەكان یەكێتی نیشتیمانی كوردستان دوای ئەوەی لە كۆبونەوەكانیان لەگەڵ پارتی نەیانتوانی قەناعەت بەو حزبە بەكەن بۆ ئەوەی هەڵبژاردن دوابخات, بۆیە داوایان لە ئێرانیەكان كردووە كە فشار بكەن بۆ دواخستنی هەڵبژاردن بۆ ئەوەی خۆیان ئامادە بكەن بۆ بەشداری جدی لە حكومەتی داهاتووی عێراق, لایەنە ناڕازیەكانیش ترسیان لە ئەنجامی هەڵبژاردن هەیە لەلایەك بەهۆی ساختەكاری و لەلایەكیش چاوەڕەوانی باكۆتی زۆری هەڵبژاردن دەكرێت. محەمەدی حاجی مەحمود دركاندی ئەگەرچی لەناو شەقامی كوردیدا باس لە فشاری برێت مەكگۆرك دەكرێت كە داوای دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی كردووە, بەڵام محەمەدی حاجی مەحمود بەروونیرایگەیاند" كە ئەمریكا داوای دواخستنی هەڵبژاردنی نەكردووە، بەڵكو ئێرانیەكان داوای دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیان كردووە", سكرتێری حزبی سۆسیالیستی دیموكراتی كوردستان بە ئێن ئاڕتی راگەیاند, كە لایەنەكان ناوێرن باسی فشاری ئێران بكەن بۆ دواخستنی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان, دەڵێن ئەمریكا داوای دواخستنی دەكات, لە كاتێكدا ئەمریكا داوای دواخستنی نەكردووەو ئەوەی داوای كردووە كۆماری ئیسلامی ئێران بووە, نەك ئەمریكا. ئەم لێدوانەی محەمەدی حاجی مەحمود لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە وەفدی ئێران چڕو پڕتر و مەیدانی تر لەچاوی ئەمریكا سەردانی تەواوی لایەنە سیاسیەكانیان كردووەو بە رونی پێیان راگەیاندوون كەلەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردن نین, بەڵكو دەیانەوێت لە ئێستادا هەموو تەركیزێكیان لەسەر پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق بێت. بارزانی دیسان قبوڵی ناكات! مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان جارێكی تر رایگەیاند "قبوڵی ناكەم هیچ كەسێك داوا لە خەڵكی دیكە بكات، بۆ ئەوەی هەڵبژاردن دوابخرێت". ئەم قبوڵنەكردنەی مەسعود بارزانی هەمان لێدوانە توندەكانی سەردەمی ریفراندۆمی بەبیر هاولاتیان هێنایەوە كە چەندین جار بارزانی رایگەیاندبوو" حیساب بۆ هیچ كەسێك ناكەم" و " لەكەسی قوبڵناكەم بڕیارەكانی بەسەرماندا بسەپێنێت... قبوڵی ناكەم .. قبوڵی ناكەم ...." كە دواجار بە كارەساتێكی گەورە بۆ هاوڵاتیانی كوردستان كۆتایی هات. بارزانی كە لەدوای ریفراندۆمەكەی 25ی ئەیلولی 2017 ەوە بۆ یەكەمجار بەو شێوەیە وتار پێشكەش بكات و رایگەیاند" هیچ كەسێك داوای لێنەكردووین هەڵبژاردن دوابخەین" سەبارەت بە فشارەكانی نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا بارزانی وتی: لەگەڵ برێت مەكگۆرك كۆبوومەوە و باسی هەڵبژاردنیشمان كرد، بەڵام ئەوەی كە دەگوترێت لەبارەی دواخستنی هەڵبژاردن بڕیاریدابێت ئەسڵ و ئەساسی نییە و نەیگوتووە هەڵبژاردن دوابخەن، گوتی ئەوە پەیوەندی بە حیزبەكانی نێوخۆی كوردستانەوە هەیە و خۆتان بڕیاری لەسەر بدەن"  بۆیە ئەوەی لە قسەكانی مەسعود بارزانیدا دەخوێنرایەوە, جدیەتی زۆری پێوە دیاربوو بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن و دەیەوێت هەرچۆنێك بێت هەڵبژاردن بكرێت, قۆناغەكە تێپەڕێنرێت. حكومەت هەڵبژاردن ئەنجامدەدات ئێستا بڕیاری دواخستنی هەڵبژاردن لەلای سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانە, بەو پێیەی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم بۆ دیاریكردنی رۆژی هەڵبژاردن درایە سەرۆكی حكومەت, نێچیرڤان بارزانیش جەختی لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن كردەوە لە 30ی ئەیلولی داهاتوو. نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان, لە كۆنگرەی رۆژنامەنووسی هەفتانەی خۆیدا ئاماژەی بەوەكرد"لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیراندا تەئكیدمان لەوەكردەوە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە وادەی خۆیدا بەڕێوەبچێت". نێچیرڤان بارزانی جەختیشی كردەوە كە" هیچ لایەنێك بە فەرمی داوای دواخستنی هەڵبژاردنی پەلەمانی كوردستانی نەكردووە". ئەمە لە كاتێكدایە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم رۆژی رابردوو رایگەیاند" هەموو لایەنەكان لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردنن بەڵام كەسیان ناوێرن بیڵێن"  بە پێی زانیاریەكان هەموو لایەنەكان جگە لە ( پارتی و نەوەی نوێ) لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردنن بەڵام كەسیان جورئەتی ئەوە ناكەن بە رەسمی رایبگەیەنن هەڵبژاردن دوابخەن.     كێ دەسەڵاتی دواخستنی هەڵبژاردنی هەیە ئەگەرچی لەفۆرمە یاساییەكەیدا بڕیاری دواخستنی هەڵبژاردن لای سەرۆكی حكومەتەو دەبێت لە پەرلەمانەوە بڕیاری لەسەر بدرێت چونكە ئیشكالیەتەكە لەوەدایە هەر دواخستنێكی هەڵبژاردن دەبێت تەمەنی پەرلەمانیش درێژبكرێتەوە. بەڵام ئەوەی دەسەڵاتی دواخستنی پەرلەمانی لایەو هەموو هێزەكانی دیكە چاویان لەدەستیەتی پارتی دیموكراتی كوردستانە, بەو پێیەی ئێستا جومگە سەرەكیەكانی دەسەڵات لە هەرێم لای پارتیە( سەرۆكی حكومەت, سەرۆكی پەرلەمان، سەرۆكی كۆمسیۆن , سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری, وەزیرانی پێشمەرگەو ناوخۆو نەوت و دارایی ..هتد.). واتا دەسەڵاتی كۆتایی لای پارتی دیموكراتی كوردستانەو بەپلەی یەكەمیش لای خودی مەسعود بارزانیە, كە لە ئێستادا پارتی وەك مەرجەعی خۆی سەیری دەكات و ئەویش سورە لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا, لەلایەك لەبەر ئەوەی بارودۆخەكە لەبەرژەوەندی حزبەكەیەتی و لەلایەكیش دەیەوێت كۆتایی بەم حكومەت و پەرلەمانە پڕ كێشەو قوفڵبووە بهێنێت. هەرچی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانە كە خۆی بە هاوپەیمانی پارتی دەزانێت چەندجارێك پێشنیازی دواخستنی هەڵبژاردنی خستۆتە بەردەم پارتی بەڵام پارتی رەتی كردۆتەوەو تەنانەت بە پێی زانیاریەكان یەكێتی داوای لە بزووتنەوەی گۆڕانیش كردووە كە بە وەفدێكی هاوبەش یاخود بە داواكاری هاوبەش داوای دواخستنی هەڵبژاردن بكەن, چونكە هیچ هێزێك نایەوێت خۆی بخاتە ژێر باری ئەو بەرپرسیاریەتیەوە. لێدوانەكانی ئەمرۆِی بەرپرسانی هەرێم بەتایبەتیش بەرپرسانی پلە یەكی پارتی جدی بوونی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی پێوە دیاربوو, بەڵام ئەگەر لە دوو سێ رۆژی داهاتوودا ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری عێراق رابگەیەنرێت و لایەنەكان سەرقاڵ بكەن بە پێكهێنانی حكومەتی عێراقەوەو بەو هۆیەشەوە هەڵبژاردنی هەرێم دوابخەن, بەتایبەتیش كە ئێران رۆڵی گەورەی هەیە لە درووستكردنی سیناریۆ بۆ جێبەجێكردنی پلانەكانی. ئێستا دیمەنەكە تەواو لە دیمەنەكانی ساتی ئەنجامدانی ریفراندۆمی 25ی ئەیلولی 2017 دەچێت، بارزانی هەمیشە دەيوت قبوڵی ناكەم، ئەمریكا و ئێران داوای ئەنجامنەدانی ریفراندۆمیان دەكرد لایەنەكانی دیكەش دژی بوون, بارزانی ریفراندۆمەكەی كردوو كارەساتەكە رویدا, ئێستاش بۆ هەڵبژاردن هەمان پرۆسە رودەدەنەوە ئایا ئەمجاریش بارزانی بەقسەی كەس ناكات و قبوڵی ناكات و هەڵبژاردنەكە دەكات یاخود ئەمجار ملدەدات.  هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كە بڕیارە لە 30ی ئەیلولی داهاتوو بەرێوە بچێت, تیایدا   لە هەرێمی كوردستان ( 3,088,642 ) سێ ملیۆن و 88 هەزارو 642 كەس مافی دەنگدانیان هەیە -    لە پارێزگای هەولێر( 1,103,732)  یەك میلۆن و103 هەزارو 732 كەس مافی دەنگدانیان هەیە -     لە پارێزگای سلێمانی (1,193,768) یەك ملیۆن و 193 هەزارو 768 كەس مافی دەنگدانیان هەیە. -    لە پارێزگای دهۆك( 722,920)  722 هەزارو 920 كەس مافی دەنگدانیان هەیە -     لە پارێزگای هەڵەبجە(68,234) 68 هەزارو 234 كەس مافی دەنگدانیان هەیە

راپۆرتی شیكاریی: فازل حەمەڕەفعەت نەوەی نوێ.. نوێترین هێزی گۆڕەپانی سیاسی هەرێمی كوردستان كە یەكەم جوڵەی سیاسی خۆی بە  كەمپەینی "نەخێر لە ئێستادا" دژ بە ریفراندۆم دەستپێكرد. هەرچەندە ئەوانەی بەشدارییان لەو كەمپەینەدا كرد، ئێستا هەمویان بەشدارن نین لە نەوەی نوێدا، بەڵام نەوەی نوێ وەكو هێزێكی سیاسی خۆی كردووە بە خاوەنی جوڵانەوەكە، واتە شاسوار عەبدولواحید كەمپەینەكەی خستە خزمەتی پرۆژەیەكی سیاسییەوە. نەوەی نوێ رۆژی 12ی ئایار بۆ یەكەمجار بەشداری لە پرۆسەی هەڵبژاردندا كرد، لەو هەڵبژاردنەدا، ئەم جوڵانەوە نوێیە بوو بە چوارەمین هێز لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و توانی (4) كورسی پەرلەمانی عێراق بباتەوە، ئەمە لەكاتێكدا بوو، سێیەم هێزی سیاسی هەرێم لەڕووی ژمارەی دەنگدەرەوە كە بزوتنەوەی گۆڕان بوو لەو پرۆسەیەدا (5) كورسی بردەوە، واتە بە جیاوازیی یەك كورسی. یەكەم كۆنگرەی نەوەی نوێ دوای وەرگرتنی مۆڵەتی كاركردن وەكو پارتێكی سیاسی نوێ لە حكومەتی عێراق، رۆژی 5/1/2018 نەوەی نوێ لە شاری سلێمانی یەكەمین كۆنگرەی دامەزراندنی خۆی بەست، نزیكەی (300) ئەندام بەشدارییان لە كۆنگرەكەدا كرد. شاسوار عەبدولواحید وەكو سەرۆكی جوڵانەوەكە هەڵبژێردرا، پرۆسەكە بێ كێشمەكێش تێنەپەڕی، بەر لە بەڕێوەچوونی كۆنگرە بە چەند رۆژێك، ژمارەیەك لە كارەكتەرە سەرەكییەكانی جوڵانەوەكە وازهێنانی خۆیان راگەیاند و شاسواریان تۆمەتبار كرد بە "تاكڕەوی" و هەوڵدان بۆ یەكلاكردنەوەی كۆنگرەكە لەبەرژەوەندی خۆی، لەبەرامبەردا شاسوار پەنای بۆ "تیۆری پیلانگێڕی" بردو هاوڕێكانی پێشووی خۆی تۆمەتبار كرد بەوەی "بەكرێگیراوی پارتی و یەكێتین". بە شاسوارەوە (5) كەس خۆیان بۆ سەرۆكایەتی نەوەی نوێ كاندید كرد، بەڵام بە هەرچوار كاندیدە ركابەرەكەوە هێندەی شاسوار دەنگیان نەهێنا. دەنگی كاندیدەكانی پۆستی سەرۆكایەتی نەوەی نوێ: •    شاسوار عەبدولواحید: 176 دەنگ •    شادمان محەمەد: 28 دەنگ •    هانی عەونی: 25 •    شنیار ئەنوەر: 12 دەنگ •    دیار سدیق: 4 دەنگ (ئیبراهیم عەباس) و (شێروان شێروانی) كە بەر لە راگەیاندنی نەوەی نوێ وەكو پارتێكی سیاسی دوو كارەكتەری نزیك و هاوڕابوون لەگەڵ شاسوارو لە كەمپەینی "نەخێر لە ئێستادا" بەشداربوون، بەر لە بەڕێوەچوونی كۆنگرە كشانەوەی خۆیان لە جوڵانەوە نوێیەكە راگەیاند و باسیان لەوەكرد، شاسوار " بەبێ گەڕانەوە بۆ ئەنجومەنە كاتییەكان و رێكخستنەكان، ئەندامانی كۆنگرەی دیاریكردووە"، ئەمەش لەپێناو زامنكردنی بردنەوەی ئەنجامی كۆنگرەكە.  كۆنگرەی نەوەی نوێ هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی سەرۆك، (12) كەسیشی بۆ "ئەنجومەنی سەركردایەتی" هەڵبژارد. حیزبێكی ئەلیكترۆنی ! كۆكردنەوەی زانیاری لەبارەی نەوەی نوێ كارێكی ئاسان نییە، ئەم جوڵانەوەیە تائێستا سایتێكی فەرمی خۆی نییە كە تێیدا پەیڕەو دەستور و تێروانییەكانی تێدا بەیان كرابێت. نەوەی نوێ و بەتایبەتی سەرۆكەكەی، بایەخێكی گەورە بە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەدات، هەموو پەیام و قسەوباسەكانیان لەبارەی سیاسەتەوە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە بڵاودەكەنەوە، تەنانەت ئەم جوڵانەوەیە بۆ وەرگرتنی ئەندام پەنای بۆ رێگای ئەلیكترۆنی بردووە و داوا لە خەڵك دەكات لەڕێگەی لینكێكەوە ناوی خۆیان وەكو ئەندام لە جوڵانەوەكە تۆماربكەن. نەوەی نوێ هێندەی لە میدیاو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەبینرێت، هێندە لە واقعیدا بەدی ناكرێت، جگە لە سەرۆكی جوڵانەوەكە كە ناوبەناو لە چەند ناوچەیەكی جیاواز دەبینرێت و گوتار پێشكەش دەكات. ئارەزووی بەكارهێنانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بۆ مەبەستی كۆكردنەوەی پشتگیری سیاسی گەیشتوەتە ئەو ڕادەیەی دەوترێت شاسوار ژمارەیەكی زۆر لە پەیجەكانی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك كڕیوە و لەو رێگەیەوە پەیامە سیاسییەكانی خۆی بڵاودەكاتەوە و هاوكات لە نەیارە سیاسییەكانی دەدات. نەك هەر ئەمە شاسوار زۆر بایەخ بە پەیجە تایبەتییەكەی خۆشی دەدات و زۆرجار لەگەڵ ئەوانەی كۆمێنت بۆ پۆستەكانی دەنوسن گفتوگۆی توند دەكات. ئەمە تێپەراندنی شێوازی پەیوەندیكردنی نەریتی كۆمەڵگەی كوردی و پشتبەستنە بە شێوازی هاوچەرخی گفتوگۆی ئەلیكترۆنی، سەرباری ئەوەی رۆژانە بەكارهێنەرانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لە هەرێمی كوردستان بەرەو زیادبوون دەڕوات، بەڵام هێشتا پانتاییەكی فراوان لە كۆمەڵگەدا هەیە كە سود لەم شێوازەی پەیوەندیكردن نابینن یاخود بەكارهێنەرن و وەكو پێویست شارەزا نین لە گەیشتن بە زانیارییەكان لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا. گوتاری نەوەی نوێ نەوەی نوێ وەكو نوێترین هێزی گۆڕەپانی سیاسی هەرێم بەپێچەوانەی ناوەكەیەوە گوتارێكی نوێی بۆ دەنگدەران و خەڵك بە گشتی هەڵنەگرتووە، ئەوەی نەوەی نوێ و سەرۆكەكەی بەردەوام دەیڵێنەوە هەمان ئەو گوتارانەیە كە پێشتر تەرحكراون، تا ئەو رادەیەی هەندێك كەس باوەڕیانوایە" گوتاری سیاسی نەوەی نوێ هەمان گوتاری بزوتنەوەی گۆڕانە، بەڵام كەمێك رادیكاڵانەتر". گوتاری پۆپۆلیستی و قسەكردن بەوشێوازەی كە زۆرینەی خەڵك پێی خۆشە، كرۆكی پەیامی جوڵانەوەی نەوەی نوێیە، تەنانەت ئەگەر قسە و گفتوگۆكانیش هیچ قوڵاییەكی فكرییان نەبێت و پشتئەستور نەبن بە بەڵگە و ئەرگۆمێنت. هەندێك پێیانوایە، پەیام و قسەكانی شاسوار بۆ دەستەبژێری سیاسی گوتاری بێ ناوەڕۆكن، بەڵام بۆ دەنگدەری ئاسایی كە بنەما لۆژیكییەكان لەبەرچاوناگرێت، كاریگەر و سەرەنجڕاكێشن، ئەو لەمەدا تائێستا براوەیە. گوتاری جوڵانەوەكە بەشێوەیەكی گشتی بە ئاڕاستەی دۆخی ئابوری و بژێوی خەڵكە و تێڕوانینی بۆ بابەتە گشتییەكان رون نییە بەتایبەتیش لەبارەی شێوازی سیستمی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان و داهاتووی كورد لە عێراق. دەركەوتنی ئەم جوڵانەوەیە لە زەمەنی دوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان ئاماژەیەكی روونی ترە بۆ ئامادەگی فكری نەوشیروان مستەفا لەم جوڵانەوە نوێیەدا، ئەمەش بابەتێكی شاراوە نییە، سەرۆكی جوڵانەوەكە چەند جارێك بە ئاشكرا دانی بەوەدا ناوە "ئەگەر نەوشیروان مستەفا لە گۆڕەپانەكەدا بمایە، ئەو هەرگیز بیری لە راگەیاندنی ئەم جوڵانەوەیە نەدەكردەوە". شاسوار بەردەوام لە گوتارەكانیدا دەیەوێت بەڕەی نەوشیروان مستەفا لەژێر پێی بزوتنەوەی گۆڕان راكێشێت و خۆی بكات بە وارسی شەرعی سامانە مەعنەوییەكەی نەوشیروان مستەفا، هەر ئەمەشە كە سەركردەكانی بزوتنەوەی گۆڕانی توڕە كردووە. ئەو بۆ ئەم شەڕەی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بەشی پێویست تفاقی سیاسی لەبەردەستدایە، چونكە ئەو رۆژانێك یەكێك لە هاوڕێ نزیكەكانی نەوشیروان مستەفا بووە و جارناجارێك هەڕەشەی هەڵدانەوەی دۆسیەی بەرپرس و پەرلەمانتارەكانی بزوتنەوەی گۆڕان دەكات. نەوەی نوێ تاكە حزبی كوردی بوو كە لەدوای روخانی رژێمی پێشووی عێراقەوە، لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە زۆربەی پارێزگا عەرەبییەكانی عێراق كاندیدی هەبوو، رەنگە ئەمە جوڵانەوەكە زیاتر وەكو هێزێكی "عێراقچی" دەرخستبێت، بەڵام لایەنی ئەرێنی ئەم هەنگاوە ئەوەیە سەرباری ئەوەی نەیتوانی هیچ كورسییەك لەو ناوچانە بباتەوە، بەڵام وەكو هێزێكی كوردی توانی سنوری لۆكاڵیبوون تێپەڕێنێت. شاسوار سەرۆكی سەرەتا و كۆتایی نەوەی نوێ لەسەر سەرمایەی ئابوری و میدیایی شاسوار دروستبووە، ئەمەش هەمان ئەو گرفتەیە كە زۆرینەی حزبە سیاسییەكانی كوردستانی دوچاری قەیران كردووە. نەوەی نوێ وەكو پرۆژەیەكی سیاسی تاپۆكەی بەناوی شاسوارەوەیە، بە دەرچونی ئەو لە یارییەكە، جوڵانەوەكە كۆتایی دێت. بەشی زۆری خەڵكی كوردستان جگە لە شاسوار، ناوی چەند سەركردەیەكی تری ئەو جوڵانەوەیە نازانن، ئەمە لە داهاتوودا قەیرانێك روبەڕووی ئەو هێزە دەكاتەوە سەختتر لەو قەیرانەی كە ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان پێیدا تێدەپەڕێت، ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان سەرباری ئەو قەیرانە گەورەیەی خاوەندارێتی كە هەیەتی توانیویەتی تاڕادەیەك خۆی رابگرێت، نەوەی نوێ لەحاڵی نائامادەگی شاسواردا بەهەر هۆكاربێت، كۆتایی دێت. نەوەی نوێ بۆچی ؟ هەر پارتێكی سیاسی لە هەر شوێنێكی جیهان لەدایك دەبێت، دەبێت وەڵامی پرسیارێكی گرنگ بداتەوە، كە ئەوەش پرسیاری "بۆچی ؟"یە. نەوەی نوێ بۆچی و لە پێناوی چیدا دروستبووە ؟ سەرۆك و ئەوانەی لەم جوڵانەوە نوێیەدا كاردەكەن هۆكاری دروستبونی جوڵانەوەكەیان بۆ پاشەكشێی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی هەرێمی كوردستان لەبەرامبەر پارتە دەسەڵاتدارەكان دەگێڕنەوە. بەڵام لەبەرامبەردا ئەوانەی رەخنەیان لەم جوڵانەوە نوێیە هەیە باس لە هۆكاری تر دەكەن، هەندێك دەڵێن" جوڵانەوەی نەوەی نوێ هەوڵێكی شاسوارە بۆ پاراستنی سامانە داراییەكەی لەڕێگەی سیاسەتەوە"، ئەو سامانەی كە سەرەتاكەی ناڕونە و گومان و پرسیاری زۆری لەسەرە. شاسوار بزنسمانێكە كە هاتوەتە ناو جیهانی سیاسەتەوە، ئەو هەمیشە ئەمە بە خاڵی بەهێزی خۆی ناودەبات و دەڵێ" خەڵك دێتە ناو سیاسەتەوە بۆ كۆكردنەوەی پارە، بەڵام من پارەم هەیە و هاتومەتە ناو سیاسەتەوە". گەشتی سەرمایەدارەكان بۆ ناو جیهانی سیاسەت لە هەرێمی كوردستان و عێراق بێ پێشینە نییە، روشدی سەعید خاوەنی كۆمپانیای "عادل موتەحیدە" كە سەرمایەدارێك بوو لە هەولێر و دهۆك پرۆژەی نیشتەجێبونی هەبوو، لیستی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دروستكرد و بەرگی سیاسەتی لەبەركرد، بەڵام دواتر بە تۆمەتی گەندەڵی پرۆژەكانی راگیرا و ساڵی 2015 خۆشی هەڵات، نەیارە سیاسییەكانی بەردەوام چیرۆكی شكستی روشدی سەعید لە میدیاكانیانەوە بە بیری شاسواردا دەهێننەوە. جگە لە شاسوار، لە عێراق نمونەی تری ئەو بزنسمانانە بەرچاو دەكەون كە هاتونەتە ناو جیهانی سیاسەتەوە، رەنگە دیارترینیان (خەمیس خەنجەر) بێت.  هەندێك خەڵكیش هەن وای دەبینن شاسوار پرۆژەی ستراتیژی یەكێتی و پارتی بێت بۆ جێگرتنەوەی بزوتنەوەی گۆڕان لە گۆڕەپانە سیاسییەكەدا، بەوپێیەی بەبۆچونی ئەم كەسانە كۆنترۆڵكردنی شاسوار لەلایەن دەسەڵاتەوە ئاسانترە لە بزوتنەوەی گۆڕان كە هێزێكە قوڵایی شۆڕشگێڕانەی هەیە‌و جەماوەرێكی بزێوی هەیە كە لە چەندین قۆناغی سەختدا ئامادەبوون بە چەك بەرگری لێبكەن. بنكەیەكی جەماوەری تێكەڵاو ئەو پانتاییەی سەرۆكی نەوەی نوێ كاری سیاسی تێدا دەكات پانتاییەكی بەرفراوانە، پانتایی دەنگی ناڕەزایەتی خەڵكی هەرێمی كوردستانە بەرامبەر بە سیاسەتی پارتە دەسەڵاتدارە نەریتییەكان، بەڵام ئەم پانتاییە هێندەی فراوانییەكەی، خاوەنیشی زۆرە، واتە جگە لە نەوەی نوێ، چەند پارتێكی تر گرەو لەسەر بردنەوەی دەنگی ئەو پانتاییە دەكەن لەوانە (بزوتنەوەی گۆڕان- یەكگرتووی ئیسلامی- كۆمەڵی ئیسلامی- هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری- حزبی شیوعی- بزوتنەوەی ئیسلامی). شاسوار بۆ بردنەوەی دەنگی ئەم روبەڕەی دەنگدەران، زۆرجار لە پاڵ رەخنەگرتن لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان وەكو دوو هێزی باڵادەست، ناوبەناو هێرشی توندیش دەكاتە سەر پارتەكانی تر و تۆمەتباریان دەكات بەوەی "پیربوون" و "دەترسن" یاخود "ئیرادەی خۆیان رادەستی پارتە دەسەڵاتدارەكان كردووە"، لەمەدا دەرگای بەرەیەكی بەرفراوانی شەڕی میدیایی لەسەر خۆی و جوڵانەوەكەی كردوەتەوە. ئەو لەم شەڕەدا سودمەندبووە، لانی كەم توانیویەتی لەماوەیەكی كەمدا لەسەر گۆڕەپانە سیاسییەكە، ژمارەكەی خۆی بناسێنێت. بەپلەی یەكەم شەڕی شاسوار لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕانە، ئەو لەڕێگەی لێدان لە سەركردە و پەرلەمانتارەكانی ئێستای بزوتنەوەی گۆڕانەوە هەم دەیەوێت خۆی بكات بە شوێنگرەوەی نەوشیروان مستەفا وەكو یەكێك لە كاریگەرترین سیاسەتمەدارەكانی (50) ساڵی رابردوو جوڵانەوەی كورد، هەم دەیەوێت دەنگەكانی ئەو بزوتنەوەیە بۆ خۆی كێش بكات. ئێستا ژمارەیەكی زۆر لەوانەی لە دەوری شاسوارن ئەو كەسانەن كە پێشتر لە بزوتنەوەی گۆڕان كاری سیاسییان كردووە، بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق سەرۆكی لیستی نەوەی نوێ لە هەردوو پارێزگای هەولێر و سلێمانی، دوو كەس بوون كە پێشتر گۆڕان بوون. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە بۆ نوسینی ئەم راپۆرتە كۆكراوەتەوە، لەدوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفاوە، شاسوار زنجیرەیەك كۆبونەوەی لەگەڵ ژمارەیەك لە هەڵسوڕاوە دیارەكانی بزوتنەوەی گۆڕان بەتایبەتی گەنجەكان كردووە و لەو كۆبونەوانەدا پێشنیازی دروستكردنی حزبێكی نوێی خستوەتە بەردەمیان، بەبەهانەی ئەوەی سەركردەكانی بزوتنەوەكەیان خەڵكانی ناكاران و ناتوانن بۆشایی نەوشیروان مستەفا پڕبكەنەوە. هەندێك لەو هەڵسوڕاوە گەنجە دیارانەی بزوتنەوەی گۆڕان كە ئێستا شەڕی راگەیاندنیان لەدژی شاسوار دەستپێكردووە، بەشداری ئەو كۆبونەوە و دانیشتنانەیان لەگەڵ شاسوار كردووە و هەندێكیشیان پێشتر بە تەواوەتی هاوڕای بوون لە دروستكردنی حزبێكی نوێدا. پەیوەندییەكانی نەوەی نوێ لەسەر ئاستی ناوخۆ، لەڕووی پەیوەندی سیاسییەوە نەوەی نوێ دوچاری هەمان كێشەی بووەتەوە كە بزوتنەوەی گۆڕان لەسەرەتای دروستبوونیدا دوچاری بوو. ئەم جوڵانەوەیە سەرباری ئەوەی لە یەكەم بەشداری هەڵبژاردندا بە ژمارەی دەنگ و كورسییەكانی سەلماندی لە گۆڕەپانەكەدا ئامادەگی هەیە، بەڵام هێشتا زۆربەی لایەنە سیاسییەكان ئامادەنین مامەڵەی لەگەڵدا بكەن. یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان وەكو سێ هێزی سەرەكی تائێستا بە فەرمی هیچ مامەڵەیەكی سیاسییان لەگەڵ ئەم هێزە نەكردووە و نایانەوێت بەشێوەی فەرمی دانی پێدا بنێن. بزوتنەوەی گۆڕان كە خۆی رۆژگارێك قوربانی ئەو سیاسەتی بایكۆتكردنە بووە، ئێستا هەمان سیاسەت لەگەڵ نەوەی نوێ جێبەجێ دەكات، تائێستا گۆڕان بەشێوەی فەرمی هیچ مامەڵەیەكی لەگەڵ نەوەی نوێ نەكردووە، ئەمە لەحاڵێكدایە گوتاری هەردوو حزبەكە زۆر لە یەكەوە نزیكن و رەنگە لە داهاتوودا لەناو پەرلەمان كاریان بە یەكتر هەبێت. پێدەچێت هۆكاری سەرەكی ئەو ترسە لە نەوەی نوێ لەلایەن گۆڕانەوە، بۆ ئەو تێكەڵییە بگەڕێتەوە كە لە بنكەی جەماوەری هەردوولادا هەیە. لەسەر ئاستی دەرەوەش ئەوەی دەزانرێت ئەوەیە سەرۆكی جوڵانەوەكە پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ ژمارەیەك ناوەندی سیاسی ناكاریگەری ئەمریكا هەیە، ئەو پەیوەندییانەش بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) هەندێكیان لەڕێگەی پێدانی پارەوە رێكخراوە. لەسەر ئاستی وڵاتانی ناوچەكە هیچ زانیارییەك نییە لەبارەی ئەوەی شاسوار پەیوەندی راستەوخۆی لەگەڵ توركیا و ئێران هەبێت، بەڵام لەدوای كەمپەینی "نەخێر لە ئێستادا" دژی ریفراندۆم، سەرەنجی هەندێك لە لایەنە سیاسییەكانی عێراقی بەلای خۆیدا راكێشاو ئەمەش دواتر و دوای بەشداریكردنی لە هەڵبژاردنی 12ی ئایار بەرهەمەكەی دەركەوت، كاتێك موقتەدا سەدر سەرۆكی لیستی براوەی یەكەمی هەڵبژاردن پێشوازی لە شاسوار  كرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لەو دیدارەدا، موقتەدا سەدر ستایشی "ئازایەتی" شاسواری كردووە، بەتایبەتیش لە پرسی ریفراندۆمداو وەستانەوەی بەرامبەر بە مەسعود بارزانی.   سامانەكەی شاسوار  شاسوار كە كوڕی پیاوێكی كەبابچی شاری سلێمانییە و لەسەرەتای ژیانیدا لە كەبابخانەكەی باوكی كاریكردووە و پاشان رووی لە جیهانی یارییە ئەلیكترۆنییەكان كردووە، بەر لە هاتنی بۆ ناو جیهانی سیاسەت، رووی لە كاركردن لە بواری خانوبەرە و نیشتەجێبوون كردووە. ئەو ساڵی 2007 بە سودوەرگرتن لە لاوازی یاسای وەبەرهێنان، زەوی بە خۆڕایی لە حكومەت وەرگرتووە و پرۆژەی نیشتەجێبوونی لەسەر دروستكردووە و فرۆشتویەتی. شاسوار چیرۆكی وەرگرتنی ئەو زەوییانە و دروستكردنی كۆمەڵێك یەكەی نیشتەجێبون بە "چیرۆكی سەركەوتن" ناودەبات، تەنانەت بەمدواییەش لەڕێگەی كەناڵەكەی خۆیەوە بەرنامەیەكی دۆكیۆمێنتاری لەسەر خۆی بڵاوكردەوە بە ناونیشانی "چیرۆكی من"، لەو بەرنامەیەدا بەوشێوەی كە خۆی دەیەوێت باس لە قۆناغەكانی ژیانی خۆی وەكو كەسێكی "سەركەوتوو" دەكات. بەڵام نەیارەكانی قسەی تر دەكەن و گومانیان لەوە هەیە بەبێ پاڵپشتی كەسانی دەسەڵاتدار توانیبێتی ئەو سەرمایە زۆرە كۆبكاتەوە. شاسوار لەماوەی ساڵانی 2007 بۆ 2011 حەوت پرۆژەی وەبەرهێنانی لە سلێمانی وەرگرتووە كە بریتین لەم پرۆژانە: •    گوندی ئەڵمانی یەك •    چاڤیلاند •    گوندی ئەڵمانی دوو •    كوردسیتی یەك •    كوردسیتی دوو •    نالی سیتی •    گوندی ئەڵمانی سێ ساڵی 2011 كاتێك داهاتی كۆمپانیاكەی بەرەو هەڵكشان رۆیشت، رووی لە جیهانی میدیا كرد، ئەو كە پێشتر و لەسەردەمی قۆناغی خوێندنی زانكۆیدا خاوەنی ئیمتیازی رۆژنامەیەك بوو بەناوی "خوێندنی لیبراڵ"، ئەمجارە بیری لە دروستكردنی تۆڕێكی میدیایی كردەوە و لەو ساڵەدا كەناڵی "تەلەفزیۆن و رادیۆی نالیا-    NRT" دروستكرد. ئەم پرۆژە میدیاییەش هاوشێوەی كارەكانی تری، گومان و پرسیاری زۆری دروستكرد، شاسوار بەردەوام وەكو دەستكەوتێك باسی دروستكردنی ئەو میدیایە دەكات، بەوپێیەی "تاكە میدیای ئەهلی ئازاد"ە لە هەرێمی كوردستان"، بەڵام هەندێك ئەوكات و ئێستا دەڵێن" شاسوار میدیای بۆ بەرگری لە مافەكانی خەڵك دروستنەكردووە وەكو ئەوەی خۆی بانگەشەی بۆ دەكات، بەڵكو بۆ پارێزگاری لە سەرمایە و پرۆژەكانی دروستیكردووە"، لەمەشدا بەڵگەیان بەوە دەهێنایەوە كە هەركاتێك قسە لەسەر كەموكورتی پرۆژەكانی دەكرێت، ئەو شەڕەكە دەگوازێتەوە بۆ میدیاكەی و وا نیشان دەدات ئەوەی رودەدات شەڕكردنە لەدژی میدیایەكی ئەهلی ئازاد، نەك كەموكورتی پرۆژەكانی، بەوە دەیەوێت سۆزی شەقام بەرەو لای خۆی كێش بكات. میدیاكەی شاسوار لە سەرەتای دامەزراندییەوە دووجار سوتێنراوە، ئەمەش بابەتێكە كە هەمیشە ئەو وەكو بەڵگە دەیهێنێتەوە بۆ ئەوەی كە ئەو شەڕەی روبەڕوی بوەتەوە، شەڕی خۆی نییە و شەڕی پشتیوانیكردنی میدیایەكی ئەهلییە. یەكێك لەو رەخنانەی كە لەبارەی پرۆژە میدیاییەكەیەوە ئاڕاستەی دەكرێت، ئەوەیە، بینای میدیاكەی لەناو گوندی ئەڵمانی دروستكردووە، لەكاتێكدا زەوی ئەو پرۆژەیەی تەنیا بۆ دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون پێدراوە. لەمەش زیاتر ئەو بەمدواییە كە پارتێكی سیاسی نوێی راگەیاند، بینای پارتەكەشی بردە ناو پرۆژە نیشتەجێبونەوەكەوە. رۆژی 21/11/2017 شاسوار لە وتارێكدا رایگەیاند" تەواوی گروپی كۆمپانیاكانی نالیا و پرۆژە بازرگانی و پشكەكانی لە پرۆژەی چاڤیلاند فرۆشتووە بە دوو كۆمپانیای بیانی و دەستبەرداری بووە، هەروەها دەستبەرداری تەواوی پشكەكانی كۆمپانیای نالیا بۆ كاری میدیایی بووە كە خاوەنی كەناڵەكانی  NRTیە". هەر لەو وتارەدا زیاتر رۆیشت و نوسیی" لەم چەند رۆژەدا ئیدارەی تازە سەرپەرشتی كەناڵەكانی ئێن ئاڕ تی دەكەن و چیتر بەندە هیچ پەیوەندیەكم بەو پرۆژە میدیاییە و كەناڵەكانی ئێن ئاڕ تییەوە نەماوە". ئەو قسانەی شاسوار لەبارەی فرۆشتنی كۆمپانیا و پشكەكانی تەنیا رێخۆشكەری بوو بۆ هاتنی بۆناو جیهانی سیاسەت و راگەیاندنی پارتێكی سیاسی، ئەگەر نا هیچ كەسێك ئەم كڕین و فرۆشتنەی بە شێوەیەكی كرداری نەبینیوە و تائێستا ئەو خۆی خاوەنی پرۆژە ئابوری و میدیاییەكانی خۆیەتی. رەنگە ئەو بە نوسینی ئەو وتارە و قسەكردن لە فرۆشتنی موڵك و پرۆژەكانی ویستبێتی كارە ئابورییەكانی لە گەردەلولی سیاسەت بپارێزێت، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئەوكات و ئێستاش لێی روون نییە پرۆژە سیاسییەكەی بە كوێ دەگات. هەندێك پێیان وابوو ئەم راگەیاندنە لەبارەی فرۆشتنی پرۆژەكان، "بۆ خۆدزینەوە بوو لە فشاری قەرزو سكاڵای هاوپشكەكانی، كە ترسی هەبوو دواتر بە زیان بۆ ناوبانگی پرۆژە سیاسییەكەی بشكێتەوە". ئەوەی جێگای سەرەنجە كەناڵی NRT لەدوای فرۆشتنی، لە بری ئەوەی لە شاسوار و پرۆژە سیاسییەكەی دوركەوێتەوە، ئێستا خەریكە وەكو كەناڵێكی زمانحاڵی نەوەی نوێ دەردەكەوێت، ئەمەش سەلمێنەری ئەوەیە، قسەكردنی شاسوار لەبارەی فرۆشتنی پرۆژە ئابوری و میدیاییەكەی، تەنیا شانۆگەرییەك بوو. بەپێی ئەو زانیارییانەی بۆ نوسینی ئەم راپۆرتە كۆكراوەتەوە، شاسوار ئێستا بڕیاردەری سەرەتا و كۆتاییە لە كەناڵی NRT، لەچەند رۆژی رابردوودا لە وەڵامی پرسیاری كەسێكدا لە یەكێك لە كۆبونەوە جەماوەرییەكانیدا، شاسوار دانی بەوەدا نا كە هێشتا خاوەنی یەكەمی كەناڵەكەیە و لەبارەی پرسیی بێلایەنبونی NRTیەوە وتی: زیاتر لە دوو مانگە دورشمی "تاكە كەناڵی ئەهلی بێلایەن"یان لەسەر تەلەفزیۆنەكەیان لابردووە، واتە چیتر NRT كەناڵێكی بێلایەن نییە و یەكلابوەتەوە بۆ پشتیوانیكردن لە پرۆژە سیاسییەكەی ئەو. كێشەی پشكەكانی چاڤیلاند شاسوار بەرلەوەی روو لە دنیای سیاسەت بكات، كێشە و گرفتی لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر خەڵك هەبوو، كێشەكانی بە چارەسەرنەكراوی بەجێهێشت و دەرگای سیاسەتی كردەوە. ئەو تەنیا لە پرۆژەی (چاڤیلاند) كێشەی لەگەڵ (9 هەزارو 700) كەسدا هەیە، ئەو كەسانە تائێستا نزیكەی (300) سكاڵایان لە دادگاكان لەسەر تۆماركردووە. ئەو خەڵكانە وەكو پشكدار بەشدارییان لە پرۆژەی چاڤیلاند كردووە و پارەیان بەو كۆمپانیایە داوە كە شاسوار خاوەندارێتی دەكات، لەپای بەشداریكردنیان لە پرۆژەكەدا، تائێستا دووجار سودی پرۆژەی چاڤیلاندیان پێدراوە، جارێك بۆ هەریەكەیان بڕی (30 هەزار) دیناری عێراقی و جارێكی تر بڕی (50 هەزار) دینار، شاسوار دەڵێ پرۆژەی چاڤیلاند بەهۆی قەیرانی داراییەوە داهاتی كەمبوەتەوە و داهاتەكەی هەر بەشی خەرجییەكانی پرۆژەكە خۆی دەكات، بەڵام پشكدارەكان باوەڕیان بەم بەهانەیە نییە. كێشەی خاوەن پشكەكانی چاڤیلاند بووە بە بەڵا بۆ پرۆژە سیاسییەكەی شاسوار، نەیارە سیاسییەكانی ماوە لەدوای ماوە ئەو كەیسەی لە میدیاكانەوە بۆ بڵاودەكەنەوە، ئەمە وایكردووە هەركاتێك خاوەن پشكەكان ناڕەزایەتی دەردەبڕن، شاسوار تۆمەتباریان دەكات بەوەی لایەنێكی سیاسی هانی داون، بەڵام لەڕاستیدا ناڕەزایەتی ئەوان مێژوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ پێش دروستبونی نەوەی نوێ. سەرباری ئەوەی ژمارەیەكی زۆر سكاڵا لە دادگان لەسەر ئەم كەیسە تۆماركراوە، بەڵام تائێستا دادگا و یاسا نەیتوانیوە كێشەكە یەكلابكاتەوە، هەندێك لە هاوپشكەكانی چاڤیلاند دەڵێن" شاسوار دادگا و دادوەرەكانی كڕیوە و دادگان ئامادەنین گوێ لە هیچ سكاڵایەك بگرن كە تایبەت بێت بەو كەیسەوە". نزیكەی 44 ملیار دینار قەرزارە شاسوار كێشەیەكی تری دارایی هەیە كە بوەتە هەڕەشە بۆ سەر پرۆژە سیاسییەكەی، ئەویش ئەو قەرزە زۆرەیە كە پێشتر لە حكومەتی هەرێم وەریگرتووە. ئەو، لە سەردەمی كابینەی شەشەمی حكومەتدا بڕی (٤٣ ملیار و ٧٥٠ ملیۆن) دیناری بەقەرزی بۆ تەواوكردنی پرۆژەكانی لە حكومەت وەرگرتووە و تائێستا ئەو قەرزەی نەداوەتەوە و سودی قەرزەكەشی هاتوەتە سەر كە بڕەكەی (16 ملیار دینار)ە، واتە بەكۆی گشتی بڕی (59 ملیار و 750 ملیۆن) دینار قەرزاری حكومەتە. رۆژی 5/8/2015 وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم بە بڕیارێك فەرمانیدا بە پێكهێنانی لیژنەیەك بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پارەیە لە شاسوار، بەڵام پارەكە وەرنەگیرایەوە. بەمدواییەش كە قەیرانی دارایی بەسەرداهات، شاسوار داوای كرد وەرگرتنەوەی قەرزەكانی بۆ دوا بخەن هاوشێوەی هەموو بەڵێندەرەكانی تر، ئەمەیە كە هەركاتێك باسی ئەو قەرزە دەكرێت ئەو دەڵێت" لە وەزیری دارایی بپرسن!". نەیارە سیاسییەكانی زۆرجار ئەم بابەتەی لەدژ دەجوڵێنن و لە میدیاكانەوە باسی دەكەن، شاسواریش بابەتەكەی تێكەڵ بە پرۆژە سیاسییەكەی كردووە و هەر كاتێك باسی قەرزەكانی لەگەڵ دەكرێت وا لێكیدەداتەوە "مەبەست لەو داواكارییە بۆ لێدانی نەوەی نوێیە". ئەمە لەكاتێكدایە، بەگوێرەی ئەو وتارەی كە خۆی رۆژی 21/11/2017 لەبارەی فرۆشتنی كۆمپانیاكانی بڵاویكردەوە" گروپی كۆمپانیاكانی نالیا پێش ئەنجامدانی مامەڵەی فرۆشتنەكەی، بڕی (47 ملیۆن و 684 هەزارو 800) دۆلار قەرزی لای خاوەن یەكەكانی نیشتەجێبوون و هاوڵاتیان و كەس و كۆمپانیاكان هەیە" و سەرباری ئەمە بەبەهای " بڕی (79 ملیۆن و 240 هەزار) دۆلار یەكەی نەفرۆشراوی هەیە، كە هەردوو بڕە پارەكە واتە قەرزەكان و یەكە نەفرۆشراوەكان دەكاتە (126 ملیۆن و 924 هەزارو 800) دۆلار، لە بەرامبەردا كۆمپانیاكان بڕی (2 ملیۆن و 911 هەزارو 400) دۆلار قەرزارن". بەشێوەیەكی گشتی سامانی "كۆمپانیاكانی نالیا" بە هەموو پرۆژەكانییەوە لەناوخۆ و دەرەوەی وڵات بەپێی ئەوەی شاسوار خۆی لە وتارەكەیدا خەمڵاندنی بۆ كردووە، گەیشتوەتە (681 ملیۆن) دۆلار. لەناوچەیەكی بچوكی وەكو هەرێمی كوردستان ئەگەر شاسوار عەبدولواحید هەموو ئەو سەرمایەیەی كە هەیەتی بیخاتە ناو پرۆژە سیاسییەكەیەوە، رەنگە بتوانێت جادویەك بخولقێنی، بەڵام كێشەكە لەوەدایە هەندێك كەس باوەڕیان بەوە نییە ئەو خاوەنی ئەو سەرمایە گەورەیە بێت. بەمدواییە كە كەناڵی "كوردنیوز" و "NRT عەرەبی" داخست، هەندێك قسەوباس بڵاوبوەوە لەبارەی مایەپوچبونی، بەڵام هێشتا ئەم پرسە زانیاری ئەوتۆی لەسەر نییە. بەشێوەیەكی گشتی شاسوار وەكو دواین سیاسەتمەداری گۆڕەپانی سیاسی هەرێمی كوردستان، خۆی و جوڵانەوەكەی ژمارەیەك خاڵی هێز و لاوازیان هەیە، كە دەكرێت بەرزبونەوەی یەكێكیان و نزمبونەوەی ئەوی تر، كاریگەری ژیاریی لەسەر چارەنوسی خۆی و جوڵانەوەكەی دابنێت. خاڵە بەهێزەكانی نەوەی نوێ 1- ئازایەتی شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەكە لە روبەڕوبونەوەی خەڵك و پارتە دەسەڵاتدارەكان، ئەم چاونەترسییەی شاسوار لای هەندێك لە سیاسەتمەداران "گومان" و لای هەندێكی تر "ئیرەیی" دروستكردووە. 2- گوتاری رادیكاڵانەی نەوەی نوێ بەرامبەر بە پارتە دەسەڵاتدارەكان، ئەمە دەكرێت وەكو خاڵی هێز تەماشابكرێت، چونكە ئێستا ئەم جۆرە لە گوتار لە بازاڕی سیاسی هەرێمدا برەوی پەیدا كردووە. 3- سەرچاوەی دارایی جوڵانەوەكە و بونی میدیایەك كە بەبەراورد بە میدیای لایەنە سیاسییەكانی تر، كاریگەری زیاترە، رەنگە هۆكاری ئەو كاریگەرییەش لەو پەراوێزەدا بێت كە میدیاكە بۆ "ڕا و ڕای جیاواز" هێشتویەتییەوە. 4- سودوەرگرتن لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بۆ پەیوەندیكردن لەگەڵ خەڵك و دەنگدەران بەشێوەیەكی بەرفراوان، تاوەكو دروستبونی نەوەی نوێ، بزوتنەوەی گۆڕان روپەڕی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی داگیركردبوو، بەڵام بەهاتنی شاسوار بۆ ناو كایەی سیاسی، وردە وردە هاوكێشەكەی گۆڕانكاری بەسەردا هات. 5- كاركردنی لەسەر پرسی باشكردنی بژێوی خەڵك، ئەمە بابەتێكی سەرەنجڕاكێشە بۆ خەڵك لە هەموو وڵاتێك، بۆ دۆخی ئابوری ئێستا لە كوردستان بابەتەكە كاریگەری زیاترە. خاڵە لاوازەكانی نەوەی نوێ 1- گوتاری ئەم هێزە تاڕادەیەكی زۆر دوبارەكردنەوەی گوتاری حزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی پێشووی هەرێمە بەتایبەتی بزوتنەوەی گۆڕان، ئەم گوتارە كە خۆی لەسەر بنەمای بەخشینەوەی ئومێدی ژیانێكی باشتر بنیادناوە، جێبەجێبونی لە ئەرزی واقیعدا لەسەر دەستی بزوتنەوەی گۆڕان توشی شكست بوو، بۆیە تاڕادەیەك لای دەنگدەران رەونەقەكەی جارانی نەماوە. 2- ناڕونی سەرچاوەی دارایی جوڵانەوەكە، ئەمە بابەتێكە كە گومان و پرسیاری دروستكردووە. 3- كێشەی پرۆژەكانی شاسوار عەبدولواحیدی سەرۆكی جوڵانەوەكە و قەرزەكانی لای حكومەت. 4- بێدەنگی یەكێتی و پارتی لە جموجوڵە رادیكاڵانەكانی شاسوار، لای زۆر كەس ئەم بابەتە گومان و پرسیاری دروستكردووە، پارتی و یەكێتی سەرباری ئەوەی لەڕووی سیاسییەوە بەشێوەیەكی فەرمی مامەڵە لەگەڵ نەوەی نوێ ناكەن، بەڵام تاڕادەیەكیش بەبەراورد بە سەرەتای دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان دەستكراوەیان كردووە، شاسوار ئەمە بۆ ئازایەتی خۆی و هاوڕێكانی دەگێڕێتەوە، بەڵام نەیارە سیاسییەكانی گومانیان هەیە. 5- كورتبونەوەی جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە كەسایەتی شاسواردا، ئەمە رەنگە لە ئایندەدا هاوشێوەی ئەوەی ئێستا لەناو بزوتنەوەی گۆڕان رودەدات، قەیران بۆ جوڵانەوەكە دروستبكات.

راپۆرتی شیكاری/ محەمەد رەئوف لە درێژەی جینۆسایدەكانی كوردا و پاش ھەرەس ھێنانی شۆڕشی كورد ساڵی ( ١٩٧٥) دەیان ھەزار لە خێَڵی بەرزانییەكان بە زۆر لە شوێنەكانی خۆیان ھەڵكەنران و گوێزۆانەوە بۆ ناوچەی بیابانی ووشك لە باشوری عێراق ، بێ ئەوەی لەلایەن رێژێمەوە ھیچ یارمەتییەك بدرێن ، ئەم گوندنشینانە نزیكەی ( ٥) ساڵیان لە جێگەو ماڵی نوێ‌دا بەسەر برد لە باشوری پارێزگای (دیوانیە) بەڵام لە ساڵی ( ١٩٨٠) سوپای عێراقی , بە ئۆتومبیلی ئیڤا ئەم ئۆردوگایانەیان پێ پێچانەوەو بەرەو كۆمەڵگای (قوشتەپە)ی باشوری شاری ھەولێر راپێچكران و ھەندێكیشیان بران بۆ كۆمەڵگای (بەحرەكە)لەباكوری شاری ھەولێر ، ئەوانی تریش بۆ كۆمەڵگای ( دیانەو ھەریری).  لەم كۆمەڵگایانەدا خەڵكەكە بۆیەكەمجار ھەوای كوردستانیان ھەڵمژی پاش ئەوەی لە ٢٢ی ٩/١٩٨٠ جەنگی  نێوان عێراق و ئێران دەستی پێ‌كرد ، لەو چوارچیوەیەدا جكومەتی ئێران لە ٢٢/ ٧ /١٩٨٣ پەلاماری شارۆچكەی ( حاجی ئۆمەران)یان داو بە چاوساغی ھێزی پێشمەرگەی پارتی ناوچەكانی ( شیوەڕەش ، ئالانە ،ئازادی ، رایەت)یان لە دەسەڵاتی بەعس سەندو ھەزاران سەرباز لە ھەردوولا كوژران  یوست هیلتەرمان لە كتێبەكەیدا كارێكی ژەهراوی  دەنوسێت"پەیوەندی توندوتۆڵی نێوان ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان, بە جارێ عێراقییەكانی نیگەران كردبوو, لە پاش هەرەسهێنانی شۆڕشی بارزانی لە ساڵی1975دا, پارتی  پاڵپشتییەكی چالاكانەی شەڕی هێزەكانی ئێرانی دەكرد وەك ڕێنماو شارەزایی زانیاری تەواوی بارزانیەكان كەوا ئێرانییەكان لەو كاتەدا نزیكەی دە میل هاتوونەتە ناو خاكی عێراقەوەو "سەربازگەی حاجی ئۆمەرانی سەر بە فەیلەقی یەك, بەرزاییە سەرەكییەكان و بنكەكانی تۆپخانە لە ناوچەكەدا, نزیكەی 43گوندی كوردنشین ,بنكەیەكی سەرەكی حدكا و زۆربەی كەلو پەل و تفاقی جەنگیی حدكایان گرت,...هێرشی حاجی ئۆمەران هەلێكی بۆ پدك ڕەخساند حساباتی خۆی لەگەڵ عەشیرەتی برادۆستیدا یەكلا بكاتەوە, كە ناحەزییەكی كۆنیان لە نێواندا بوو, بەهۆی پێگەی ئەم عەشیرەتەوە لە نێوان قەڵەمڕەوی بارزانی و سنوری ئێراندا. چەكدارانی برادۆست بە پشتگیریی بەغدا بەرگری زۆریان لە ناوچەی عەشیرەتەكەیان دەكرد. ئەوە بوو كە دوژمنایەتی پارتی بۆ عەشیرەتی برادۆستی و دژایەتی مێژوویی نێوان پارتی و یەكێتی لەو ناوچەیە كە سنوری یەكێتی بوو,,هاوپەیمانییەكی تەكتیكی لێكەوتەوە یەكەم لە نێوان یەكێتی و برادۆستییەكان و دواتر لە نێوان یەكێتی و ڕژێمی بەغدا, كە دانوستانی نێوان یەكێتی و بەغدای لێكەوتەوە"   هەر سەبارەت بەو روداوە نەوشیروان مستەفا, لە كێبی پەنجەكان یەكتری ئەشكێنن دەنوسێت : " گیرانی بارزانییەكان ئەوكاتەی ناوچەی حاجی هۆمەران بوو بوو بە مەیدانی گەرمی جەنگی عێراق – ئێران بنەماڵەی بارزانی و سەرانی پدك بە ئاشكرا هاوكارییان لەگەڵ هێزەكانی ئێران ئەكرد دژی جەیشی عێراقی . كۆكردنەوەی دەنگ و باسی عێراق و هێزەكانی و , چاوساغی و ڕێبەری هێزەكانی ئێران و , هێنان و بردنی دێدەوانی تۆپخانەی ئێران ئەمە بەشێكی كەمی ئەو هاوكارییە ئاشكرایە بو . لە هێرشەكانیش دا ئەوان وەكو هێزی یارمەتیدەر و خەریككەر و لێدانی پشتەوە بەشدار ئەبوون, بەشدار بونی بنەماڵەی بارزانی و هێزەكانیان لە هێرشەكانی ناوچەی حاجی هۆمەران دا , لە لای صەدام جگە لەوەی بە خیانەتی نیشتمانی دا ئەنرا, بۆ خۆیشی بە خیانەت و دەسبڕین و فێڵ لێكردن ئەژمارد ھەربۆیەرژێمی بەعس لە تۆڵەی ئەم روداوەدا لە ٣٠ / ٧ /١٩٨٣ دا بەسەرۆكایەتی ( بەرزان تكریتی و وەتبان تكریتی) ھەردوو دایك برای سەدام حسێن و بە فەرمانی راستەوخۆی ( سەدام حوسێن) دەوری ئۆردوگاكانی زۆرەملێی بارزانییەكانی دا لە ( قوشتەپەو دیاناو ھەریرو بەحرەكە) ، زیاتر لە ( ٨)ھەزار پیاوی بارزانیەكانیان دەستگیرو سەرنگوم كرد . ھەندێ پێیانوایە كەپیاوە بارزانییەكان ساڵێك لە ژیاندامان بەڵام ( سەدام حوسێن) لە سیپتێمەری ١٩٨٣ دا گومانێكی ئەوو تۆی نەھێشتەوەو لە وتارێكیدا زۆر بەڕاشكاوانە وتی( ئەوانە خیانەتیان لە وڵات و لە پەیمان كرد بۆیە بەسزای سەختمان گەیاندن و بۆ دۆزەخمان ناردن ) لە دەقی قسەكانی سەدامدا ھاتووە ( ئەوان بەجۆرێك رۆچوون لەخیانەتدا كەناتوانن پەشیمان ببنەوە لێی، ئەم خیانەتەشیان گواستووەتەوە بۆ سنورێكی بەرفراوانتر لەبنەماڵەكەیان تا ئەو تاوانەیان ئەنجام دا و بوون بەڕێنیشاندەر و یارمەتیدەری ھێزی فارس بۆ داگیركردنی خاكی عێراق، بەم شێوەیە جیابوونەوەی كۆتای روویدا لەنێوان ئێمە و ئەوان لەوەش زیاتر ھەوڵماندا پەیوەندی دروست بكەن بەمەبەستی گەڕانەوە بۆ ڕیزی نیشتیمانی چەند نامەیەكیش ئاڵۆگۆر كرا لەم بارەیەوە، بۆیە دووجار خیانەتیان كرد یەكەمیان خیانەتیان لەخاك كرد دووەمینیان خیانەتیان لەو بەڵێنانەشیان كرد كەدابوویان، بارزانیەكانیش بەشدار بوون لەم كارە و سزای خۆیان وەرگرت و رۆشتن بۆ دۆزەخ) مەبەستی سەدام لەوەبوو كە ئەوان جۆرە رێكەوتنێكیان ھەبووە لەگەل مەسعود و ئیدریس بارزانیدا كە ھەرگیز چاوساغی سوپای ئێرانی نەكەن بۆسەر خاكی عێراق، ھەندێك پێیان وایە كە لە كاتی رێكەوتنە نھێنیەكەدا سەدام داوای زەمانەتی كردووە، مەسعود و ئیدریس بارزانی وتویانە زەمانەت ئەوەیە براكانمان لەلای ئیوەیە، ئەوانیش چونكە زۆر داغ لە دڵ بوون بەرامبەر بە براكانیان ( سابیر و عوبەیدوڵا و لوقمان ) بۆیە پێشرەوی سوپای ئێرانیان كردووە، تا حكومەتی بەعس براكانیان لە سێدارە بدات، وە لەوەشدا سەركەوتوو بون و لە ھیچ شوێنێكیش باسی ئەوبرایانەیان ناكەن بەڵام بڕوایان ناكرد سەدام ئەوكارە بەرامبەر بە بارزانیەكان بكات. بەپێی زانیاریەكان دوای ماوەیەك لە دەستگیركردنیان ئەم پیاوە بەرزانیانەیان لەبیابانی ( عەرعەر)دا زیندە بەچاڵ كرد ، ژن ومناڵەكانیشیان دوای خۆیان تا راپەڕین لە ئۆردوگاكاندا دەوریان بە ئەمن و ئیستخبارات گیرابوو ، كە لە ژیانێكی زۆر سەخت و دژواردا دەژیان ئاوو كارەباو كەل و پەلی خواردەمەنیان لێ بڕیبون بەردەوام . ژنێكی بەرزانی كەلەو كاتەدا لە (قوشتەپە) دەژیا ووتی :.( ئێمە گشت خەوتبوین كە سەربازەكان لە كاتژمێر (٣:٣٠)دەقیقەی بەرەبەیاندا ئابڵوقەی كۆمەڵگاكەیان دابوو ،پاشان بەر لەشەبەق كاتێك كە خەڵكەكە وەبەر خۆكەوتن بچنە سەر ئیش و كاریان ھەموو سەربازەكان بەجاری رژانە ناو كۆمەڵگاكەوە ، ھەر پیاوێك دەچوە دەرەوە دەیان گرت ، تەنانەت پیرەمێردێكی شێتیشیانگرت و دەست و قاچیان شەتەك دا ، ئەو مەلایەشیان گرت كەدەچوو بۆ مزگەوت بانگی نوێژی بەیانی بدات ، ئەوجا دەرگای ماڵەكانیان شكاندین و كەوتنە گەڕان بەدووی پیاوەكانماندا ، ئەوان تەنانەت تەماشای سەلاجەو تەنكی ئاویشیان دەكرد ، ھەموو نێرینەیەك كەتەمەنی لە (١٣) ساڵ بەرەو ژور بوو بردیان ، ئافرەتان دەستیان كردە گریان و رۆ رۆو قورئانیان بەرەو رویان بردن و زۆر پاڕانەوە لە سەربازەكان تا پیاوەكانیان نەبەن ).  پاش ئەوەی ئەم پیاوە بەرزانییانەیان دەست گیركردوو پاشان رەوانەی (دیوانییە)دەكرێن ، وە پاش ماوەیەكیش بەفەرمانی راستەوخۆی (ێەدا حسین) دەبرێن بۆ بیابانی عەرعەری سنوری عێراق ـ سعودیە لەوێدا چاڵیان بۆ ھەڵدەكەنرێ‌و دەكەس دەكەس گوللەباران دەكرێن و دادەپۆشرێن . ھەر لەو سەروبەندەدا لە ٣٠/٨/١٩٨٣حكومەتی بەعس ( عوبەیدوڵا و سابیر و لوقمانی كوڕانی مەلامستەفا كە براگەورەی مەسعود بارزانی ) بوون لە سێدارەدا ئەو كوڕانەی مەلا مستەفا لەدوای شكستی ١٩٧٤ لەگەڵ مەلا مستەفا نەچوون بۆ ئێران و لە بەغداد مانەوە چونكە كێشەیان لەگەڵ باوكیان ھەبوو، وەزیر و پەرلەمانتار و سەرمایەداربوون, بۆیە رژێمی بەعس لەدوای پێشڕەویەكانی ھێزەكانی پارتی بۆسەر ناوچەی حاجی ئۆمەران و گرتنی ٨ ھەزار بارزانی، كوڕەكانی مەلا مستەفاشی لە سێدارەدا كە یەكێكیان وەزیرو ئەوەی دیكەیان پەرلەمانتار و ئەوەی تریشیان بارزگان بوو، بەڵام لەبەر ئەوەی مەلا مستەفا نەفرەتی لێكردبوون بۆیە تا ئێستاش ھیچ سەركردەیەكی بارزانی ناویشیان ناھێنێت، كە یەكێكیان باوكی سیروان بارزانیە، بڕیارەكەش لە دادگای شۆرش لەرۆژی ( ٣٠/٨/١٩٨٣ ) بەسەرۆكایەتی عەواد حەمەد بەندەر دەركرا: حوكمی لە سێدارەدان درا بەسەر ھەر یەك لە (سابیر مستەفا محەمەد عەبدولسەلام بارزانی و نەوزاد لوقمان مستەفا بارزانی و ئازاد لوقمان مستەفا بارزانی و سەلاح لوقمان مستەفا بارزانی و بیداد لوقمان مستەفا بارزانی و ئیسماعیل فەقی عەولا بارزانی و ئەمین عوسمان ھەمیرە بارزانی و نورەدین محەمەد سدیق بارزانی و رەجەب ئیسماعیل حەسەن بارزانی و قادر نوعمان جەھوەر بارزانی و مەجید عەبدوڵا سەلیم بارزانی و حەكیم سەعید حەسەن بارزانی و سوبحان ئیسماعیل عەبدولسەلام بارزانی و زوبیر عەبدوڵا سەلیم بارزانی و حسێن زیاب بارزانی و دڵدار عەلی محەمەد حاجی بارزانی و ئیسماعیل مستەفا محەمەد بارزانی و عەلی عومەر ئەحمەد بارزانی و عوسمان ئەحمەد محەمەد بارزانی و عەبدولباری سلێمان عەبدولسەلام بارزانی و عیماد عوسمان ئەحمەد محەمەد بارزانی و نەزیر ئەحمەد محەمەد عەبدولسەلام بارزانی)، بەلام ھەر یەك لە لوقمان و عوبەیدوڵا بە بریارێكی تر لە سێدارەداران چونكە ئەوان وەزیر و پارلەمانتار بوون. سەبارەت بە جسنۆسایدی بارزانیەكان هەمیشە سەركردایەتی حزبی بەعس ویستویەتی بیشارێتەوە. بەپێی بەڵگەنامەیەك سكرتاریەتی سەرۆك كۆمار بە نووسراوی 2651/ك لە 24/8/1987 دا فەرمانی دەركردووە بۆ هەموو ئەو دام و دەزگا و بەرپرسانەی تایبەتن بە كێشەی كورد لەوانەیە لە لایەنێكی سێهەهەمەوە پەیوەندییان پێوە بكرێت و سەبارەت بە چارەنووسی بارزانییەكان و پرسیارییان لێ بكرێت، بۆیە وا پێویست ئەكات كە وەڵام دانەوەی هەر پرسیارێك سەبارەت بەم بابەتە ئەم وەڵامە بێت كە: "تەنها سەرۆكایەتی دەوڵەت لەم كێشەیە ئاگادارە چونكە كێشەكە كێشەیەكی سیاسیە و زۆر گەورەترە لە كێشەی ئەم خێزانانە". سەرچاوەكان: • محەمەد رەئوف , ئەنفال و رەھەندە سۆسیۆلۆجیەكانی, 2005 سلێمانی. •    میدڵ ئیست ووچ ـ جینۆساید لەعێراقداو پەلاماری ئەنفال بۆسەركورد ، و.سیامەندی موفتی زادە ،چاپی                یەكەم ،سلێمانی ،1999، لایەڕە 106-106 . •    نەوشیروان مستەفا ئەمین, پەنجەكان یەكتری ئەشكێنن , دیوی ناوەوەی ڕوداوەكانی كوردستانی عێراق 1979-1983 ل322   •    یۆست هلتەرمان، كارێكی ژەهراوی,وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق,كۆمپانیای ئاوێنەل39 •    رۆژنامەی ( العیراق) ، 13ی ئەیلولی ، 1983 . •    عەباس هەمزە خدر ـ جینۆساید كارەساتی كوردو تاوانی نێودەوڵەتی ، گۆڤاری یاسا پارێزی ، ژـ 4 ، ساڵیچوارەم ، 1999 , لاپەڕە 260 . •    رَێكار مزوری , شێواز میكانیزمی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییەكان . •    عەدالەت عومەر, بارزانیەكان لە راگواستنەوە تاكو جینۆساید بەپێی بەڵگەنامە فەرمی و مێژوویەكان.  

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ سەرچاوە: بەشی عەرەبی "DW"  بە فەرمی وەفدێكی هێزەكانی سوریای دیموكرات و ئەنجومەنی سوریای دیموكرات بۆ ئەنجامدانی دانوستانی بێ‌ مەرج لەگەڵ بەشار ئەسەد گەیشتە دیمەشق، ئەوەش لە كاتێكدایە بەرپرسێكی كورد لە رۆژئاوای كوردستان ئامادەیی هێزە كوردییەكان رادەگەیەنێت بۆ هاوكاریكردنی هێزەكانی ئەسەد لە شەری كۆنترۆڵكردنەوەی ئیدلبدا، ئایا هاوپەیمانێتی لەگەڵ ئەسەد دواهەمین كارتی دەستی كوردە لە رۆژئاوا ؟ ئەمە یەكەمجارە بەرپرسانی ئەنجومەنی سوریای دیموكرات بچنە دیمەشق بۆ دانوستان لەگەڵ بەرپرسانی حكومەتی سوریا، تائێستا وردەكاری و ئامانجی ئەو دانوستان بە تەواوەتی ئاشكرانەبوون، جگە لەوەی باس لەوەدەكرێت كە داهاتووی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان لە باكوری سوریا تاوتوێدەكرێت، ئەوەش لەسەر زاری بەرپرسێكی كوردەوە ئاشكرابووە، هەر لە هەمان چوارچێوەشدا هاوسەرۆكی ئەنجومەنی سوریای دیموكرات ریاز دەرار رایگەیاند پێشبینیدەكرێت سەرەتا دانوستانەكان تایبەت بن لە كاروباری وەك پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان، بەڵام ئێستا پیشبینیدەكرێت بەرەوپێشچوونی نوێ هەبێت و دانوستانەكە لەوە فراوانتربێت و وتیشی :" دیدار و كۆبوونەوەكان هەندێكیان ئەمنیین و هەندێكیشیان سیاسیین". چەند رۆژێك بەر لەم دانوستانە ئاڵدار خەلیل هاوسەركی تەڤگەری كۆمەڵگەی دیموكراتی " تەڤدەم" ئامادەیی كوردی نیشاندا بۆ بەشداریكردن لە ئۆپەراسیۆنی نەهێشتنی تیرۆر لە ئیدلب" ئەوەش لە كاتێكدا بوو كە دیمەشق رایگەیاند دوای كۆتاییهاتنی ئۆپەراسیۆنی باشووری سوریا، ئامانجی داهاتووی پارێزگای ئیدلب دەبێت، ئەوەش بەواتای ئاڵۆزتربوونی پەیوەندییەكان لەگەڵ توركیا و دیمەنی سوریا دێت.  چی بە دیاریكراوی لە نێوان كورد و رژێمی سوریادا دەگوزەرێت. كورد چ سودێك دەكات لەهەر رێككەوتنێك لەم كاتەدا لەگەڵ سوریا كە ئێستا پێگەیان لاوازە؟ " دواهەمین كێشەی بەردەم ئەسەد" هەماهەنگی نێوان كورد و رژێمی سوریا ئەگەرچی تا ئێستا راستەوخۆ نەبووە، بەڵام نوێ نییە، و لە ماوەی رابردوودا چەندینجار گروپە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا كوردیان بەوە تۆمەتبار دەكرد كە ئاسانكاریی بۆ حكومەتی سوریا كردووە لە كۆنترۆڵكردنەوەی چەند ناوچەیەكدا، پێش ئەم دانوستانەش هێزەكانی سوریای دیموكرات بەمدواییە چەند رێوشوێنێكی گرتبەر كە وەك ئامادەكارییەك بۆ رێككەوتنێكی خێرا لەگەڵ دیمەشق دەبینرا، وەك رادەستكردنی چەند ناوچەیەكی شاری حەسەكە بە هێزەكانی سوریا و لابردنی وێنەی ئۆجەلان و ئاڵای كوردستان لە چەند شەقامێك و گۆڕینی ناوی  هێزەكانی ئاسایشی كوردی. ئامادەیی كورد لە رۆژئاوای كوردستان بۆ دانوستان كردن لەگەڵ حكومەتی سوریا دوای دواهەفتە لە لێدوانێكی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا دێت كە لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند دوای كۆنترۆڵكردنەوەی رووبەرێكی بەرفراوانی سوریا " تاكە كێشە لەبەردەمیدا " هێزەكانی سوریای دیموكراتە، وتیشی:" سەرەتا ئێستا ئێمە دەرگامان واڵا كردووە بۆ دانوستان ... ئەگەر ئەوە رووینەدا ئەوا پەنا بۆ ئازادكردنی ئەو ناوچانە بە هێز دەبەین ئەمریكییەكان هەبن یان نەبن". رامی عەبدولڕەحمان بەڕێوەبەری روانگەی سوریا بۆ مافەكانی مرۆڤ كە نزیكە لە ئۆپۆزسیۆنەوە باوەڕی وایە سوریا ئێستا چەند تەوافوقێك بەخۆیەوە دەبینێت كە هەندێك لایەن لە لایەن هێز ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكانەوە ناچاركراون بچنە نێوی، ئەوەش بە ئامانجی رێكخستنەوەی كارتەكان و بەهۆی دژایەتیكردنی تیرۆرەوە كە بووە بە پاساو بۆ هەموو ئەوانەی دەیانەوێت دەستوەردان بكەن لە سوریا. بە بۆچوونی رامی عەبدولڕەحمان كورد بە گوشاری روسیا رەزامەندی نیشانداوە دانوستان لەگەڵ ئەسەددا بكات و بەبێ‌ مەرجیش، رامی لەو بارەیەوە دەڵێت:" هیچ لایەنێك نییە لە سوریا بە ئیرادەیەكی سەربەخۆوە جموجوڵ بكات، رژێمی سوریا كاتێك بانگهێشتنی كورد دەكات بۆ دانوستان لەسەر داواكاری روسیا كردوویەتی كە هەوڵ بۆ رێكخستنەوەی نێوماڵی سوریا دەدات". هەلێكە بۆ تۆڵەكردنەوە لە توركیا؟ كورد لە رۆژئاوای كوردستان خۆیان بێ‌ پشت و پەنا بینیوە لە رووبەڕووبونەوەی توركیا لە عەفرین كاتێك واشنتۆن پشتی تێكردن، دیمەشق تەنها بە هەڕەشە و بێدەنگی مۆسكۆش لەو كاتەدا وەك هەڵكردنی تیشكی سەوز بوو بۆ ئەردۆغان، لەبەرئەوە هیچ بژاردەیەك لە بەردەم كورددا نەماوە جگە لە دانوستان لەگەڵ ئەسەدن ئەوەش بە بۆچوونی یوخن هیپلەر شارەزای ئەڵمانیی بۆ كاروباری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. ئەو پسپۆرە ئەڵمانییە لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ بەشی عەرەبی " DW " وتی:" كوردەكان ناخوازنن خۆیان بە گەمارۆدراوی لەلایەن توركیا و رژێمی سوریاوە كە روسیا پشتگیری دەكات، ببینن، بە تایبەتی كە درك بەوەدەكەن ئێستا و زیاتر لە كاتی پێشوو، ناتوانن گرەو لەسەر پشتیوانی واشنتۆن بكەن لە سایەی هەڵوێستە ناجێگیرەكانی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكاكە قورسە پێشبینی و خوێندنەوەی دروست بۆ هەڵوێست و بڕیارەكانی بكرێت". ئاماژەدانی لێپرسراوێكی كورد بۆ ئامادەیی هێزە كوردییەكان بۆ هاوكاریكردنی رژێمی سوریا لە شەڕی پارێزگای ئیدلب كە هاوسنوری توركیایە و لەژێر كۆنترۆڵی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكاندایە، دەكرێت وەك هەلێك بۆ تۆڵەكردنەوە لە توركیای دوژمنی جێگیری كورد بخوێنرێتەوە، دوای كۆنترۆڵكردنی عەفرین لە ئازاری رابردوودا. بە بۆچوونی هیپلەر ئەم هەنگاوەی كورد، هەوڵێكە بۆ پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری بە رژێمی سوریا لە چوارچێوەی لێكنزیكبوونەوەكانی ئێستا بە تایبەتی كە دوژمنەكە هاوبەشە، بەڵام رامی عەبدولڕەحمان باوەڕی وایە كە كورد هەڵەیەكی گەورە دەكات ئەگەر بە كردەوە لەو شەڕەدا بەشداری بكات و دەڵێت:" باشترە ئەوان كار بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی عەفرین بكەن، نەك قوربانی بە رۆڵەكانیان بدەن". چارەنوسی خۆبەڕێوەبەریی كورد هێزەكانی سوریای دیموكرات كە هێزە كوردییەكانی وەك " یەپەگە و یەپەژە" بڕبڕەی پشتی ئەو هێزانەن و پشتیوانی ئەمریكایان هەیە 28%ی خاكی سوریایان لەژێر دەستدایە، دوای سوپای حكومەتی سوریا دووەم هێزە لەسەر خاكی سوریا و لەم چەند ساڵەی دوایشدا ئەو هێزە كارایی خۆی لە شەڕی دژ بە داعشدا سەلماندووە. كورد لە سوریا لە شەڕ و ململانێی چەند ساڵی رابردووی سوریادا یەكێك بووە لە لایەن سودمەندەكان، دوای چەندین ساڵ لە ستەمی حكومەتی سوریا بە سەركردایەتی حزبی بەعس، كورد لەسەرەتای قەیرانی سوریادا توانی دوای كشانەوەی هێزەكانی سوریا لە ساڵی 2012 ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان كۆنترۆڵ بكات و سیستمی خۆبەڕێوەبەریی و پاشان سیستنی فیدراڵی پێش دوو ساڵ رابگەیەنێت، ئێستا كورد لە رۆژئاوای كوردستان هەوڵدەدات پارێزگاری لە دەستكەوتە گرنگەكانی بكات كە لەم چەند ساڵەی دواییدا بەدەستی هێناون، كە ئەوەش وادەردەكەوێت قورس بێت لە كاتێكدا كە دانوستان لەگەڵ رژێمی سوریادا دەكات پێگەی وەك پێشووتر بەهێز نییە، بەڵام بەرای هیپلەری شارەزای كاروباری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست سەرەڕای ئەوە پێشبیندەكرێت هەردوو لایەن لە نیوەدا بگەنە یەك بگەنە رێككەوتن و لەو بارەیەوە دەڵێت:" كوردەكان هەوڵدەدەن ئەوەی دەكرێت زۆرترین بەدەستبهێنن، و رژێمی سوریاش ئەگەر رێككەوتن لەسەر مافی ئۆتۆنۆمیی كرا هەوڵدەدات دەسەڵاتیان كەمبكاتەوە و لە كۆتاییدا دوای سازشكردنی هەردوولا دەگەنە رێككەوتن، چونكە رژێمی سوریا هەرچەندە پێگەی لە دانوستاندا بەهێزە، بەڵام لەبەرژەوەندیی نییە بچێتە شەڕەوە لەگەڵ لایەنێكدا كە دوای خۆی دووەم هێزە لە سوریا". دەربارەی وردەكاریی و سروشتی رێككەوتنەن ئەو پسپۆرە ئەڵمانیا بۆچونی وایە قورسە پێشبینی ناوەرۆكی رێككەوتنەكە بكرێت، بەڵام باوەڕی وایە كە هەر چۆنێك بێت دۆخی كورد ناچێتەوە پێش 2011 و دەڵێت:" باوەڕم وایە كە رژێمی سوریا رەزامەندی دەردەبڕێت لەسەر ئۆتۆنۆمییەك كە دەسەڵاتی سیاسیی دیاریكراوی هەبێت، بەڵام كوردەكات سودی ئابوریی و بە رادەیەكی زیاتر سەربەخۆیی رۆشنبیری لێ‌ بەدەستدەهێنن".

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت ماوەی دوو رۆژە وەفدێكی ئەنجومەنی سوریای دیموكرات لە دیمەشقی پایتەختی سوریایە و لەگەڵ بەرپرسانی حكومەت لە كۆبونەوە و گفتوگۆدایە. وەفدەكەی حكومەتی رۆژئاوای كوردستان خاتوو (ئیلهام ئەحمەد) سەرۆكایەتی دەكات كە سەرۆكی جێبەجێكاری ئەنجومەنی سوریای دیموكراتە. سایتی "هاوارنیوز"ی نزیك لە پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە) لە رۆژئاوای كوردستان هەواڵی سەردانی وەفدەكەی بۆ دیمەشق پشتڕاستكردەوە و رایگەیاند" سەردانەكە لەسەر بانگهێشتی حكومەتی دیمەشقە". سایتەكە ئاماژەی بەوەكردووە" سەردانەكە بەمەبەستی دانوستانە لەگەڵ رژێمدا، بەڵام تائێستا نازانرێت ئەو بابەتانە چین كە لە نێوان هەردولا گفتوگۆیان لەبارەوە دەكرێت". ئەمە یەكەم سەردانی بەرپرسانی رۆژئاوای كوردستانە بۆ دیمەشق كە هەواڵەكەی بەشێوەیەكی فەرمی لە راگەیاندنەكانی سەربە حكومەتەوە بڵاوبكرێتەوە. نزیكەی یەك لەسەر چواری خاكی سوریا ئێستا لەژێر كۆنترۆڵی شەرڤانانی كورددایە، بۆیە بەپێی لێكدانەوەكان ئامانجی سەرەكی ئەم سەردانەی وەفدەكەی حكومەتی رۆژئاوای كوردستان بۆ دیمەشق، كردنەوەی چەند كەناڵێكی نوێ بێت لەگەڵ بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا بەمەبەستی گەیشتن بە رێككەوتنێكی سیاسی كە بتوانرێت بەهۆیەوە پارێزگاری لە "خۆبەڕێوەبەری"ی كورد بكرێت لە سوریا. "كۆبونەوەیەكی بێ ئەجێندا" ریاز درار هاوسەرۆكی ئەنجومەنی سوریای دیموكرات لە ڤیەنناوە لە لێدوانێكى تەلەفۆنیدا بە ئاژانسی هەواڵی "رۆیتەرز"ی رایگەیاند" كۆبونەوەكانی وەفدەكەی رۆژئاوا لە دیمەشق هیچ ئەجێندایەكی دیاریكراوی نییە و كۆبونەوەكانی بەرفراوانن و هەندێكیان كۆبونەوەی ئەمنی و هەندێكی تر كۆبونەوەی سیاسی دەبێت". "نازانم كێ لە بەرپرسانی حكومەتی سوریا بەشداری كۆبونەوەكان دەكەن و وەفدەكە چەند رۆژی تر لە دیمەشق دەمێنێتەوە" ئەمە بەشێكی ترە لە قسەكانی هاوسەرۆكی ئەنجومەنی سوریای دیموكرات. خزمەتگوزاری.. تەوەرێكی گرنگ پێشبینی دەكرێت سەرەتای كۆبونەوەی وەفدی رۆژئاوای كوردستان لەگەڵ لێپرسراوانی رژێمی سوریا زیاتر جەختكردن بێت لەسەر فەراهەمكردنی خزمەتگوزارییەكان بۆ ئەو ناوچانەی رۆژئاوا كە لەژێر كۆنترۆڵی شەڕڤاناندان. ریاز درار هەر لەو لێدوانەدا لەبارەی كۆبونەوەكانی دیمەشقەوە دەڵێ" دەبێت ئێمە خۆمان كێشەكانی خۆمان چارەسەر بكەین، بەشی ئەوەش بابەتمان هەیە كە دانوستانیان لەسەر بكەین". ئەمریكا نیگەران دەبێ ؟ ئەم نزیكبونەوەیەی بەرپرسانی رۆژئاوای كوردستان لەگەڵ رژێمی سوریا، كۆمەڵێك پرسیار بەدوای خۆیدا دەهێنێت، بەتایبەتی لەكاتێكدا ئەمریكا پشتیوانی لە شەڕڤانانی كورد لە رۆژئاوای كوردستان دەكات و سەربازانی ئەمریكی هێشتا لە چەند ناوچەیەكی رۆژئاوا جێگیرن. بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریا كە ئێستا نوێنەرانی رۆژئاوای كوردستان گفتوگۆ لەگەڵ بەرپرسانی حكومەتەكەیدا دەكەن، بونی هێزەكانی ئەمریكای لە رۆژئاوای كوردستان وەكو "داگیركەر" ناوبرد و هەڕەشەی بەكارهێنانی هێزی كرد بۆ كردنەدەرەوەیان، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا مانگی ئایاری رابردوو ئەسەد بۆیەكەمجار ئاماژەی بەوەكرد كە ئامادەیە لەگەڵ هێزەكانی سوریای دیموكرات گفتوگۆ بكات. نزیكبونەوەی بەرپرسانی رۆژئاوای كوردستان لە حكومەتی دیمەشق رەنگە پەیوەندی بە نیگەرانییەكانی ئەوانەوە هەبێت لەبارەی سیاسەتەكانی ئەمریكا لە سوریا و لێدوانی دژبەیەكی بەرپرسانی واشنتۆن لەبارەی سوریاوە. هێزەكانی سوریای دیموكرات كە یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) سەرۆكایەتی دەكات و پێكدێت لە هەموو پێكهاتەكانی ناوچەكە، بەشێكی زۆری خاكی رۆژئاوای كوردستان و باكوری سوریای لەژێر دەستدایە، لەم ناوچەیەدا روبەرێكی بەرفراوانی خاكی كشتوكاڵی و سەرچاوەی نەوت و ئاو هەیە. لەشەڕی دژ بە رێكخراوی "داعش" سنوری قەڵەمڕەوی هێزەكانی سوریای دیموكرات ناوچە كوردنشینەكانی تێپەڕاند و گەیشتە شاری "رەققە" كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی عەرەبن. لەماوەی (7) ساڵ رابردووی قەیرانی ناوخۆی سوریادا، كورد لە رۆژئاوای كوردستان تاڕادەیەكی زۆر خۆی لە شەڕكردن دژ بە رژێمی سوریا پاراستوە، بەڵام سەرباری ئەوەش چەندجارێك پێكدادان لەنێوان هەردولا رویداوە. گرفتی بەنداوی تەبقە ساڵی رابردوو شەڕڤانانی سوریای دیموكرات بە پاڵپشتی ئەمریكا چەكدارانی رێكخراوی داعشیان لە بەنداوی "تەبقە" دەرپەڕاند كە گەورەترین بەنداوی سوریایە، بەمدواییە گفتوگۆیەك لەنێوان لێپرسراوانی رۆژئاوای كوردستان و حكومەتی سوریا دەستیپێكرد بۆ گەڕانەوەی كارمەندانی دەوڵەت و نۆژەنكردنەوەی بەنداوەكە. لە لێدوانەكەیدا بۆ ئاژانسی رۆیتەرز، ریاز درار هاوسەرۆكی ئەنجومەنی سوریای دیموكرات دەڵێ" لەبارەی بەنداوی تەبقەوە گفتوگۆ لەگەڵ ژمارەیەك وەفددا كراوە كە لە دیمەشقەوە هاتون"، جەختیش دەكات لەسەر ئەوەی "ئەمە یەكەمجارە وەفدی ئەنجومەنی سوریای دیموكرات سەردانی دیمەشق بكات". لەماوەی رابردوودا لەسەر داوای توركیا، كورد لەو دانوستان و هەوڵە دیپلۆماسیانە دورخرایەوە كە نەتەوە یەكگرتووەكان سەرپەرەشتییان دەكات بەمەبەستی چارەسەركردنی قەیرانی سوریا. توركیا كە ئەندامی پەیمانی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ)یە، پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە) لە رۆ    ژئاوای كوردستان بە درێژكراوەی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لە سوریا ناودەبات و وەكو گروپێكی "تیرۆرستی"ی لەسەر ئاستی جیهان دەیناسێنێت. ئەمەیە وایكردووە كە ریاز درار هاوسەرۆكی ئەنجومەنی سوریای دیموكرات پێشبینی شكستهێنانی ئەو كۆبونەوانە بكات كە نەتەوە یەكگرتووەكان پشتیوانی دەكات و ئێستا هەوڵی دروستكردنی لیژنەیەك دەدات بۆ نوسینەوەی دەستورێكی نوێ بۆ سوریا، بەجۆرێك لیژنەكە نوێنەری حكومەت و ئۆپۆزسیۆن و چەند كەسایەتییەكی سەربەخۆ لەخۆبگرێت. ریاز درار رایگەیاند" پرسی لیژنەی دەستوریی پرسێكی لاستیكییە.. لەوبڕوایەدام ئەم لیژنەیە لە داهاتودا بە ئەركی خۆی هەڵناسێت و بەبێ هیچ ئەندامێك دەرگای ژنێڤ دادەخات". كورد سەربەخۆیی ناوێت ! كورد لە رۆژئاوای كوردستان بۆ ئەم قۆناغە چاوی لە سەربەخۆیی و جیابونەوە لە سوریا نییە، تەنیا دەیەوێت بگاتە رێككەوتنێكی سیاسی لەگەڵ هەموو لایەنەكان كە بتوانێت لەڕێگەی ئەو رێككەوتنەوە پارێزگاری لەو "خۆبەڕێوەبەری"یە بكات كە بە خوێن و شەڕ بەدی هێناوە.