(درەو میدیا): راگەیاندنی هاوپەیمانێتی لە نێوان هاوپەیمانێتی " نەسر" ی حەیدەر عەبادی و " سائرون"ی موقتەدا سەدر لە نەجەف، هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی " فەتح" ی نیگەران كردووە، كە پێشتر لەگەڵ موقتەدا سەدردا رێككەوتنێكیان بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانی ئیمزاكردبوو. سەرچاوەیەكی ئاگادار ئاشكرایكرد كە پەیوەندییەكانی نێوان عامری و سەدر درزی تێكەوتووە و هۆكارەكەشی بۆئەوە دەگەڕێتەوە كە سەدر بەبێ‌ ئاگاداركردنەوەی عامری هاوپەیمانێتی لەگەڵ عەبادی راگەیاندووە. ئەو سەرچاوەیە لە لێدوانیدا بۆ میدیاكانی عێراق ئاشكراشیكرد، ئێستا هادی عامری بەنیازە پاشەكشێ لە هاوپەیمانێتیكردن لەگەڵ موقتەدا سەدر بكات و هاوپەیمانێتییەكی نوێ‌ لەگەڵ نوری مالیكی سەرۆكی دەوڵەتی یاسا رابگەیەنێت. بەوتەی ئەو سەرچاوەیە ئێستا دانوستان لە نێوان فەتح و دەوڵەتی یاسا هەیە و هەردوولا لە هەوڵدان بە راوێژكردن لەگەڵ چەند هێزێكی سوننە و كورد هاوپەیمانێتییەك كە لاینكەم سی كورسیی پەرلەمانی دەبێت رابگەیەنن و دانوستان و گفتوگۆشیان لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێكی لیستەكەی حەیدەر عەبادی " نەسر" دەستپێكردووە بۆئەوەی بێنە هاوپەیمانێتییەكەوە. سوننەكان هاوپەیمیانێتییەك رادەگەیەنن هاوكات لەگەڵ دانوستان و گفتوگۆی نێوخۆیی نێوان لیستە براوەكانی شیعەن لایەنە سوننەكانیش جموجوڵیان دەستپێكردووە، بۆئەوەی بە هاوپەیمانێتییەكەی فراوانەوە بەشداری دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق بكەن. بەوتەی چەند سەرچاوەیەكی سیاسی كە قسەیان بۆ سایتی " العربی الجدید" ی قەتەری كردووە،  كوتلە و قەوارە سونییەكانی پارێزگاكانی باكور و خۆرئاوای عێراق چەند رۆژێكە دانوستانیان دەستپێكردووە و لە دوو رۆژی داهاتوودا هاوپەیمانێتییەك رادەگەیەنن كە ژمارەی پەرلەمانتارەكانی دەگاتە 45 پەرلەمانتار. سەرچاوەیەكی نزیك لە سوننەكان رایگەیاند چەند كەسایەتییەكی پارێزگاكانی ئەنبار و نەینەوا و سەلاحەدین و بەغدا بەشداری دانوستانەكانیان كردووە. ئاشكراشیكرد كە هاوپەیمانێتییە نوێەكە سەركردە سوننەكانی وەك سەلیم جبوری سەرۆكی پەرلەمانن جەمال كەربولی سەرۆكی حزبی حەلن ئەحمەد جبوری پارێزگاری سەلاحەدین، محەمەد ئیقبال وەزیری پەروەردە، محەمەد حەلبوسی پارێزگاری ئەنبار لەخۆدەگرێت و هەوڵیش هەیە بۆئەوەی  هاوپەیمانی قەرار كە ئوسامە نوجێفی سەرۆكایەتی دەكات قایل بكرێت و بێتە ناو ئەو هاوپەیمانێتییەوە.    

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت ئەمڕۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی و پەرلەمانیی پێشوەخت لە توركیا بەڕێوەدەچێت و لەدوای ئەم هەڵبژاردنە سیستمی حوكمڕانی لەو وڵاتە بەشێوەیەكی كرداری لە پەرلەمانییەوە دەبێت بە سەرۆكایەتی. ژمارە و رێژەی دەنگدەران بە گوێرەی تۆمارەكانی لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانی توركیا، (56 ملیۆن و 322 هەزار و 632) كەس مافی دەنگدانیان هەیە لە (180 هەزار) سندوقی دەنگدان لە ناوخۆی وڵات، ژنان رێژەی 50.76%ی دەنگدەرانی ناوخۆی وڵات پێكدەهێنن،هاوكات ژمارەی دەنگدەرانی باكووری كوردستان مافی دەنگدانیان هەیە( 10131 )كەس  10 ملیۆن و 131 هەزار و 239 كەسە و لە( 36365 ) بنكە  36 هەزار و 365 بنكە دەنگدەدەن, ئەمە سەرەرای (3 ملیۆن و 27 هەزارو 328) كەس كە لە دەرەوەی وڵات مافی دەنگدانیان هەبوو، بەڵام 48% یان بەشداری دەنگدانیان كرد كە لە 11 حوەزیرانەوە دەستیپێكرد و 19ی حوەزیران كۆتایی هات. بۆچی هەڵبژاردن لە 24ی حوزەیران بەڕێوەدەچێت ؟ بڕیاربوو ئەم هەڵبژاردنە لە مانگی تشرینی یەكەمی 2019 بەڕێوەبچێت، بەڵام رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا بڕیاریدا هەڵبژاردنی پێشوەخت بەڕێوەبچێت، ئەگەر ئەردۆغان هەڵبژاردنی 24ی مانگ بباتەوە دەتوانێت تاوەكو ساڵی 2030 لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، ئەنجام هەرچۆنێك بێت ئەم هەڵبژاردنە زەنگی دەستپێكردنی سیستمی سەرۆكایەتییە كە ساڵی رابردوو لە ریفراندۆمێكدا بە زۆرینەیەكی سادە پەسەندكرا. چۆن بڕیاردرا لە بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی پێشوەختە ؟ رۆژی 16ی نیسانی 2017 ریفراندۆمی دەستوری لە توركیا بەڕێوەچوو، خەڵكی توركیا دەنگیاندا لەسەر پێشنیازی (18) گۆڕانكاری لە دەستوری توركیادا. هەموارە دەستورییەكە چی دەڵێت ؟ بەپێی هەموارە دەستورییەكە، سیستمی حوكمڕانی توركیا لە پەرلەمانییەوە گۆڕدرا بە سەرۆكایەتییەكی جێبەجێكار، بەجۆرێك پۆستی سەرۆك وەزیران هەڵوەشێندرایەوە، هەر بەگوێرەی ئەو هەموارە دەستورییە كە لەدوای هەڵبژاردنی 24ی مانگەوە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی توركیا لە (550) كورسییەوە بۆ (600) پەرلەمانتار زیاددەكرێت و تەمەنی كاندیدیش لە 25 ساڵییەوە كرا بە 18 ساڵ. پارتی داد و گەشەپێدان چی دەوێت ؟ بەرپرسانی پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار (ئاكەپە) كە ئێستا زۆرینەی لەناو پەرلەمانی توركیا هەیە دەڵێن دەیانەوێت لەم هەڵبژاردنەدا لە كۆی (600) كورسی لانی كەم (300) كورسی ببەنەوە، سەرباری ئەمە سەرۆك بۆی هەیە بۆ دوو ویلایەتی لە دەسەڵات بمێنێتەوە كە هەر ویلایەتێك بە (5) ساڵ دیاریكراوە. دەنگدان چۆن بەڕێوەدەچێت ؟ دەنگدەری توركیا كە دەچێتە بەردەم سندوقی دەنگدان دوو كارتی دەنگدانی پێدەدرێت، كارتێك بۆ دەنگدان بە كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و كارتی دووەم بۆ دەنگدان بە كاندیدی پارتەكان بۆ پەرلەمان، دوای دەنگدان هەردوو كارتەكە دەخرێتە ناو زەرفێك و دواتر دەنگدەرەكە دەیخاتە ناو سندوقی دەنگدانەوە. دیارترین كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا (6) كاندید كێبركێ دەكەن: یەكەم: رەجەب تەیب ئەردۆغان كاندیدی هاوپەیمانی (جەماوەر)ە كە ئەم هاوپەیمانێتییە پێكدێت لە هەردوو پارتی (داد و گەشەپێدان) و (بزوتنەوەی نەتەوەپەرست). دووەم: موحەڕەم ئینجە كاندیدی پارتی گەلی كۆمارییە كە پارتێكی عەلمانییە، ئەم پارتە داوای گەڕانەوەی سیستمی پەرلەمانی دەكات بۆ توركیا. سێیەم: میراڵ ئەكشینار كاندیدی پارتی (چاكە- ئی پارتی)یە، هەندێك كەس نازناوی "ژنە پۆڵاینەكە"یان پێداوە، پێشتر وەزیری ناوخۆ بووە، ماوەیەكیش جێگری سەرۆكی پەرلەمان بووە. چوارەم: سەلاحەدین دەمیرتاش كاندیدی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە)یە، سەرباری بانگەوازی پارتەكە بۆ هەموو پێكهاتەكانی توركیا، بەڵام زیاتر وەكو پارتێكی كوردی دەناسرێت، دەمیرتاش ئێستا بەتۆمەتی "پاڵپشتی لە تیرۆر" لە زینداندایە، بەڵام ئەم دەستبەسەركردنەی نەبووە رێگر لەبەردەم خۆكاندیدكردنی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، چونكە تائێستا دادگا نەیتوانیوە هیچ تۆمەتێكی لەسەر ساغ بكاتەوە. پێنجەم: تەمەل كەرەموڵا ئۆغڵو كاندیدی پارتی سەعادەتە كە پارتێكی پارێزگارە و هەڵگری بیروبۆچونەكانی سەركردەی كۆچكردووە نەجمەدین ئەربەكانە. شەشەم: دۆغۆ برینجاك كاندیدی پارتی نیشتیمانە كە پارتێكی نەتەوەپەرستە پارتە بەشدارەكانی هەڵبژاردن لە پاڵ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا، (11) پارتی سیاسی بەشداری لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا دەكەن كە بریتین لەم پارتانە:  •    پارتی داد و گەشەپێدان (ئاكەپە) •    پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) •    پارتی نەتەوەپەرەست (مەهەپە) •    پارتی چاكە (ئی پارتی) •    پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) •    پارتی سەعادەت •    پارتی یەكێتی مەزن •    پارتی توركیای سەربەخۆ •    پارتی دیموكراتەكان •    پارتی نیشتمان •    پارتی هودا هاوپەیمانێتییەكانی هەڵبژاردن یەكەم: هاوپەیمانی جەماوەر/ گەل ئەم هاوپەیمانێتییە مانگی شوباتی ئەمساڵ پێكهێنرا و  پێكدێت لە هەردوو پارتی (داد و گەشەپێدان)ی دەسەڵاتدار و (پارتی  بزوتنەوەی نەتەوەپەرست- مەهەپە) و (یەكێتی مەزن) و داوای گۆڕینی سیستمی حوكمڕانی توركیا دەكات بۆ سیستمی سەرۆكایەتی. دووەم: هاوپەیمانی میللەت ئەم هاوپەیمانێتییە لە ئایاری ئەمساڵ دروستكرا بەئامانجی روبەروبونەوەی هاوپەیمانێتییەكی پێشوو، پێكدێت لە پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان لەوانە (پارتی گەلی كۆماری- جەهەپە) و پارتی (پاكە- ئی پارتی) و (سەعادەت) و پارتی دیموكراتەكان. ئەم هاوپەیمانێتییە جەخت لەسەر جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان و گەڕانەوەی سیستمی پەرلەمانی بۆ توركیا دەكەن. هاوپەیمانی نێوان پارتەكان لەم هەڵبژاردنەدا بۆ یەكەمجار رێگە بە پارتە سیاسییەكان دراوە هاوپەیمانێتی بكەن، ئەمە رێگە بۆ پارتە بچوكەكان خۆش دەكات بۆ چونەناو پەرلەمانەوە، ئەو پارتانە ئەگەر لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتیدا كۆببنەوە رەنگە بتوانن بەربەستی 10%ی دەنگەكان ببڕن كە مەرجە بۆ چونەناو پەرلەمانەوە. خولی یەكەمی هەڵبژاردن ئەگەر هەر یەكێك لە كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە خولی یەكەمدا رێژەی (50+1)ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت، راستەوخۆ دەبێتە سەرۆكی كۆماری توركیا، بەڵام ئەگەر هیچ یەكێك لە كاندیدەكان ئەو رێژەیەی دەنگیان بەدەستنەهێنا، دوو كاندید كە زۆرترین دەنگیان هێناوە سەردەكەون بۆ خولی دووەمی هەڵبژاردن و لە خولی دووەمدا ئەوەی زۆرترین دەنگی بەدەستهێنا دەبێتە سەرۆك كۆمار. رۆڵی سەرۆك لە سیستمی نوێدا لە سیستمی سەرۆكایەتی نوێی توركیادا سەرۆك كابینەی حكومەت پێكدەهێنێت و پۆستی سەرۆك وەزیران نامێنێت، ئەگەر ئەردۆغان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا سەركەوت ناچار نابێت پەنا بۆ پەرلەمان ببات بەمەبەستی كۆكردنەوەی زۆرینە. رۆڵی پەرلەمان لە دوای هەڵبژاردن نەخشەی پەرلەمانی نوێی توركیا بەتەواوەتی جیاواز دەبێت لەو پەرلەمانەی ئێستا هەیە، پەرلەمانی داهاتوو لانی كەم لە (7) پارت پێكدێت كە پێچەوانەی پەرلەمانی ئێستاوە كە (4) پارت لەخۆدەگرێت، بۆیە ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمانی داهاتووی توركیا لە هەموو حاڵەتەكاندا لە پەرلەمانی ئێستا بەهێزتر دەبێت. سەرچاوە: یۆرۆنیوز

■ گەیلان عەباس دوای پەسەندكردنی لیستی ناوی پاڵێوراوانی پارتە سیاسییەكان بۆ هەڵبژاردنەكانی ٢٤ی حوزەیران لەلایەن دامەزراوەی باڵای هەڵبژاردنەكانەوە دەركەوت (٤٨٠٠) بەربژێری هەشت لیست، لەگەڵ (٦٨)  بەربژێری سەربەخۆ لەسەر ئاستی توركیا كێبركێ دەكەن بۆ بەدەستهێنانی ٦٠٠ كورسی پەرلەمان. بە كۆی گشتیش ژمارەی بەربژێران دەكاتە(٤٨٦٨) كەس.  لەو ژمارەیەش (٣٨٢٣) بەربژێریان پیاون بەرامبەر (٩٧٧) ئافرەتی بەربژێركراو. بەڵام ئەم ژمارەیە لەچاو هەڵبژاردنەكانی رابردودا كەمترە، هاوكات پێگەی ژنان لەنێو زۆربەی لیستەكاندا بەجۆرێكە، كە چانسی سەركەوتنی ژنان بەراورد بە پیاوان زۆر كەمترە.  بەڵام لەم نێوانەدا پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) بەراورد بە ٧ لیستەكەی دیكە، خاوەنی زۆرترین بەربژێری ئافرەتە، هاوكات لە ١٩ شاریشدا ژنی كردوەتە سەرۆكی لیستەكەی و لە ریزبەندی یەكەمی لیستەكەیدا دایناون، ئەمەش وادەكات لەنێو لیستی هەدەپەدا چانسی دەرچونی ئافرەتان هاوتای چانسی پیاوان بێت بۆ گەیشتن بە پەرلەمانی توركیا.  بەگوێرەی لیستی كاندیدی پارتەكانی توركیا بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان كە ڕادەستی دەستەی هەڵبژاردنەكانی توركیا كراون، لەنێو پارتەكاندا هەدەپە لە هەموویان زیاتر جێگەی بۆ ژنان تەرخان كردووە. ئەمەش ژمارەی بەربژێرە ژناكانی نێو لیستە سەرەكیەكانی توركیا: لەلایەكی دیكەوە دانانی ئافرەتان بە سەرۆك لیست لەسەر ئاستی بازنەكانی هەڵبژاردن بەپێی ناوچەكان كاریگەری زۆری دەبێت لەسەر دەنگدەران.  دوبارە لەم ئاستەشدا زۆرینەی پارتەكان كەمترین ئافرەتیان كردوەتە سەرۆكی لیستەكانیان    هەدەپە لە ١٩ شاردا ژنانی سەرۆكی لیستن ژنانی پاڵێوراوی هەدەپە لە ١٩ شاردا لە ریزبەندی یەكەمی لیستەكەیاندان و ئەو ژنە پاڵێوراوانە و شارەكان بریتین لە: تولای هاتیم ئۆغلولار (ئەدەنە)، نەڤین ئای تەكین (ئافۆین قەرەحەسار)، فیلیز كەرەستەچی ئۆغڵو (ئەنقەرەی بازنەی یەك)، نورای توركمەن جانلی (ئەنقەرە بازنەی دوو)، نەسسیبە یۆیلەر (بالكیسیر)، فەلەكناس ئوجا (ئێلح - باتمان)، نازلی چۆبان (چانكری)، شەریفە یڵدرم (دەنیزلی)، پنار ئای تەكین ئۆزگیوچ (ئەرزینجان)، لەیلا گیوڤەن (جۆلەمێرگ)، فاتمە كورتولان (مێرسین)، پەروین بوڵدان (ئیستەنبول بازنەی یەك)، سەرپیل كەمال بای (ئیزمیر بازنەی یەك)، سوڵتان ئۆزجان (موغلا)، گوڵستان كلیچ كۆچ ییت (موش)، چیچەك ئارچ (ساكاریا)، مەدیحە ئۆیا یاگیچ (سەمسور)، مەراڵ دانش بەشتاش (سێرت)، عایشە گیول كافكاس (سنۆپ). لای خۆیانەوە ئەنجومەنی ژنانی هەدەپە رایگەیاندووە  ئێمە لە هەڵبژاردنی ٢٤ی حوزەیراندا چاوەڕێ ئەوەی دەكەین ٣٠ بۆ ٣٥ پەرلەمانتاری ژن رەوانەی پەرلەمان بكەین" هاوكات ئەو شوێنانەی كە هەدەپە زۆرترینی دەنگی تیایاندا هەیە، پاڵێوراوی ژن تیایاندا زیاترە، لە لایەكی ترەوە لیستی هەدەپە بۆ هەڵبژاردنی ٧ی حوزەیران و ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ لەو شارانەدا كە زۆرترین دەنگی هێنا، زۆرترین پاڵێوراو پەرلەمانتاری ژنی هەبوو. بۆ هەڵبژاردنی ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٥ لە ئامەد ١٠ پاڵێوراوی ژن، لە هەڵبژاردنی ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥شدا هەر لە ئامەد ٩ پاڵێوراوی ژنی هەبوو. یەكێك لە پاڵێوراوەكان (دەرسیم داغ) بوو، كە لە دایكبووی ١٩٩٦ بوو. هەدەپە لە شاری باتمان (ئێلح) بۆ هەڵبژاردنی ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٥، ٣ پەرلەمانتاری رەوانەی پەرلەمان كرد، كە ٥ پاڵێوراو ٣ پاڵێوراویان ژن بوون. ریزبەندی یەكەمی لیستەكەی هەدەپە لە باتمان (فەلەكناس ئوجا) بوو. لە مووش (گوڵستان كلچ كۆچ ییت) لە ریزبەندی یەكەمدا بوو. لە سیرت (مەرال دانش بەشتاش) لە ریزبەندی یەكەمدا بوو. لە جۆلەمێرگ (لەیلا گۆڤەن) لە ریزبەندی یەكەمی لیستەكەی هەدەپەدا بوو. جگە لە ژنە پاڵێوراوەكانی ریزبەندی یەكەم، هەدەپە لە هەر دوو هەڵبژاردنی ٧ی حوزەیران و ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥دا لە شارەكانی ئاگری، باتمان، چەولیگ، بەدلیس، ئامەد، جۆلەمێرگ، ئیدر، قەرس، مێردین، موش، سێرت، رحا، شرنەخ، دەرسیم و واندا، ٥٥ پەرلەمانتاری ژنی رەوانەی پەرلەمانی توركیا كرد. هاوكات لە شارەكانی شرناخ، وان و مێردین كە هەدەپە هەوڵدەدات هەموو كورسییەكان بەدەستبێنێت، ژمارەی كاندیدە ژن و پیاوەكانی هەدەپە یەكسانە. لە هەڵبژاردنی ٧ی حوزەیران و ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ی توركیا، بەهەمان شێوە ژمارەی ژنەكاندیدەكانی هەدەپە لە هەموو لیستەكانی دیكە زیاتر بوو. هەدەپە لە هەڵبژاردنی ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٥ دا ٨٠ پەرلەمانتاری ناردبووە پەرلەمانی توركیا كە ٣٢ پەرلەمانتاریان ژن بوون.  ئەمەش بەرامبەر بوو بە رێژەی ٤٢% فراكسیۆنە پەرلەمانیەكەی. لەكاتێكدا كۆتای ژنان بۆ هەرلیستێكی سەركەوتوو لەپەرلەمانی توركیا بریتییە ١٧%. دواتر لە هەڵبژاردنی ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥دا هەدەپە ٥٩ پەرلەمانتاری رەوانەی پەرلەمانی توركیا كرد، كە ٢٣ پەرلەمانتاریان ژن بوون. ئەمەش بەرامبەر بوو بەرێژەی ٤٢% فراكسیۆنە پەرلەمانیەكەی هەدەپە.  بەم جۆرە هەدەپە بۆ جاری دووەم ئەو ریكۆردە بەناوی خۆییەوە تۆمار كرد. لەكاتێكدا سێ حزبەكەی دیكە (ئەكەپە، جەهەپە و مەهەپە) بە سیستمی كۆتا ئەفرەتانیان لە نێو فراكسیۆنە پەرلەمانیەكەیاندا جێكردەوە. هەر بۆیە لەم هەڵبژاردنەشدا چاوەروان دەكرێت هەدەپە زۆرترین ئافرەت رەوانەی پەرلەمانی توركیا بكات، بەراورد بە پارتەكانی دیكەی توركیا. * راپۆرتی ژووری توێژینەوەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان

نوسینی: هوڵوسی تورگوت لە رۆژنامەی حوڕییەت وەرگێڕانی: كارۆخ عوسمان مەسعود بارزانی بۆیەكەمجار لە٢٠ی شوباتی ١٩٩٢ ھات بۆ توركیا لەسەردەمی كابینەی حكومەتی سلێمان دەمیرەل، لەم گەشتەیدا باسی لە وەسیەتەكەی باوكی (مەلا مستەفا) دەكات كە لە ساڵی ١٩٧٩ كۆچی دوایی كرد و لەدوای بەجێماوە، مەسعود بارزانی وەسیەتی باوكی دەربارەی تورك بۆ سەرۆك وەزیرانی ئەو كاتە (سلێمان دەمیرەل) باس دەكات، باوكم وەسیەتی بۆ ئێمە جێھێشتوە، لەو وەسیەتنامەیەدا دەڵێت: (پشت بەتورك ببەستن و تەنھا لەگەڵ توركیا ھەماھەنگ بن). ئەو كارە گرنگە لە ڕۆژی ھەینی ٢١ی شوباتی ١٩٩٢ لە ژووری سلێمان دەمیرەل لە ئەنكەرە ڕوویدا. میوانێكی وڵاتی دراوسێ بەشێوەیەكی نھێنی بۆ ڕوونكردنەوەی وەسیەتی باوكی دێتە لای سەرۆك وەزیرانی توركیا (دەمیرەل) گەورەكانی بنەماڵەی میوان (بارزانی) نزیكەی یەك سەدە لەگەڵ تورك لەناو یەك وڵاتدا بوون، بەڵام ئەو میوانە (مسعود بارزانی) كوڕی خاوەن وەسیەتنامە بۆیەكەمجارە بۆ وڵاتەكەمان بەمەبەستی بەجێگەیاندنی دڵسۆزی، لەشوێنگەی دەزگای ھەواڵگری توركیا (MİT) میوان بوو، میوانەكەی سەرۆك دەمیرەل یەكێك بوو لە سەركردە چەكدارە ئۆپۆزسیۆنەكانی باكوری عێراق. مەسعود بارزانی كە پاش مردنی باوكی ئەركی سەرۆكایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان گرتبوەئەستۆ جگە لە سەرۆك وەزیران سلێمان دەمیرەل (چاڤێ چاغڵاڕ ) وەزیری دەوڵەت و كەسێكی تر كە بەرپرسیارەتیيەكی گەورەی ھەبوو لە كاروباری دەرەوەی وڵات ئامادەی دانیشتنەكە بوون، بارزانی زۆر دەڵەڕاوكێی ھەبوو، بەهەستە سەری بەملاو ئەولای خۆیدا دەسوڕاند، چاوەڕێ بوو سەرۆك دەمیرەل دەست بەقسەكردن بكات، وەرگێڕێكیی عەرەبی لەڕێگای وەزارەتی كاروباری دەرەوە ئامادەكرابوو، قسەكردن دەستی پێكرد، دوای ھەموو ڕستەیەك قسەكردن تەرجەمە دەكرا، داوای ھەماھەنگی لە بارزانی كرا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی پارتی كرێكاران كوردستان، بەر لەدەستپێكردنی گفتوگۆ سەرەتا بارزانی ڕێزی خۆی پێشكەش بە سەرۆك دەمیرەل كرد، پاشانیش سوپاسی دەوڵەتی توركیا و گەلی توركیای كرد لەبەرامبەر ھاریكاری كوردەكانی عێراق، سەرۆك دەمیرەل سوپاسی میوانەكە (مەسعود بارزانی) كرد بەھەمان ئەو ھەستە باشانەی میوان. چەند ڕستەیەكی چاوەڕوان نەكراو: بارزانی دەستی كرد بە ڕێكخستنی چەند ڕستەیەكی چاوەڕوان نەكراو، چاڤیت چاغڵاڕ وەك وەزیری دەوڵەتی ئەوكاتە شایەدحاڵێكی سیاسی بەرپرس، پاش ٢٥ ساڵ ئەو بەسەرھاتانە دەگێڕێتەوە. دەڵێت: لەمانگی ١١ی ساڵی ١٩٩١ بەسەرۆكایەتی بەڕێز سلێمان دەمیرەل حكومەتی ھاوبەشی نێوان (DYP وSHP) پێكھات و من وەك وەزیری دەوڵەت دەستبەكاربووم، لەو سەردەمەی كە لەكابینەكەدا دەستبەكاربووین، پەكەكە زۆرشوێنی وڵاتەكەمانی والێكردبوو كە نەتوانرێت لێی بژین، بۆ ئەم مەبەستە پێویست بوو چارەسەرێكی ڕیشەیی بدۆزینەوە. ھەروەك دەزانرا تیرۆریستانی پەكەكە لە باكوری عێراق بەخێو دەكران، ئەو ناوچەیە ساڵانێكی زۆر پەناگەی پەكەكە بوو، بەرپرسانی ناوچەكەش (مەسعود بارزانی و جەلال تاڵەبانی) بوون، بۆ وشككردنی ئەو پەناگەیە لەوباوەڕەدابووین سەرەتا گفتوگۆ لەگەڵ سەركردە كوردەكان بكەین سودی دەبێت. جەلال تاڵەبانی سەركردەی (ی ن ك) لە مارتی ١٩٩١ بەكاری جۆراوجۆر سەردانی وڵاتەكەمانی دەكرد، جگە لە سەرۆك كۆماری ئەوكات (تورگوت ئۆزاڵ) چاوی بە بەرپرسە باڵاكانی حكومەت دەكەوت. لەوكاتانەدا زانیمان مەسعود بارزانیش چاوەڕێی ئاماژەیەك دەكات لەلایەن بەرپرسانی توركیا. چاڤیت چاغڵار دوای ٢٥ ساڵ وەكو تاكە سیاسیيەكی شایەدحاڵ بەشێوەیەكی ڕوون و ئاشكرا دیداری بارزانی و دەمیرەل دەگێڕێتەوە و دەڵێت: بە مەبەستی ململانێ و ڕێگری لە پەكەكە مەسعود بارزانی لەسەر وەسیەتی باوكی بەڵێنیدا ھەماھەنگ بێت لەگەڵ دەوڵەتدا، لەبەرامبەریشدا چەك و پارە و خۆراك وەربگرێت. مەسعود بارزانی و میت: (تیومان كومان) ڕاوێژكاری ئەوكاتەی دەزگای (میت) میوانداری بارزانی كرد لەبارەگای دەزگا، لە شاری ئەنكەرە لە گەڕەكی نوێ (Taze Sokağı). لەڕاستیدا نەماندەویست ڕاگەیاندنەكان بەم كۆبوونەوەیە بزانن، بەڵام ئەم زانیارییە بەجۆرێك لەجۆرەكان دزەیكردە ناو میدیاكان. چاڤێت چاغڵار دەڵێت: بارزانی بەچڕی پارێزگاری دەكرا. چونكە لەدەستدانی بۆ ئێمە گرفتێكی گەورە بوو، چونكە بەپێی خۆی ھاتبوو تا ھاوكارمان بێت، بەو ھۆیەوە دڵنیابوون لەوەی كە ھەواڵگریمان دەچێتە قوڵایی باكوری عێراق. سلێمان دەمیرەل قبوڵی كرد لەبارەگای سەرۆكایەتی كۆمار لەدیدارەكەدا من و بەرپرسێكی دەرەوە ئامادە ببین، بارزانی بەعەرەبی قسەی دەكرد، بۆ ئێمە دەكرا بە توركی. مەسعود بارزانی وتی: بەڕێز سەرۆك وەزیران، لەبەرامبەر قبوڵكردنی من لێرە، سوپاسی بێ پایانی خۆمتان ئاراستە دەكەم، لەسەر ئیزنتان سەرەتا دەمەوێ وەسیەتی باوكی ڕەحمەتیم لە حزوری ئێوەدا عەرز بكەم. باوكم (مەلا مستەفا بارزانی) لەساڵی ١٩٧٥ نەخۆش كەوت، ٤ ساڵ لەئەمریكا سەرقاڵی چارەسەری نەخۆشیەكەی بوین، لە دواین ڕۆژانی نەخۆشیەكەیدا وەكو (وەسیەت) ئەمانەی بەمن و برا گەورەكەم (ئیدریس بارزانی) وت: ئەولادەكانم، سەددام حسێن دەیەوێ ئێمە لە عێراق نەھێڵێت، دەشزانن كە ئێران ئێمەی جێھێشت، بۆیە لەناوچەكە تاكە میللەت كە باوەڕمان پێی ھەبێت (گەلی تورك)ە، من ئەمڕۆ لە ژیانم و بەیانی نامێنم، بۆیە وەسیەت دەكەم ئەگەر گرفتێكتان ھەبوو ئەگەر گرفتیشتان نەبوو پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتی تورك دروست بكەن، بڕوایان پێبكەن، ھەماھەنگ بن لەگەڵیاندا، ھاوكاری تورك بن لەھەر داخوازییەك كە لەئێوە ھەیان بێت، بۆئەوەی ئەوانیش ھاوكارتان بن لەھەرشتێ كە بتانەوێ. بەڵێ بەڕێز سەرۆك وەزیران وەسیەتی باوكم بەمجۆرەیە و منیش بۆ بەجێگەیاندنی وەسیەتەكەی باوكی كۆچكردووم لە حزورتانم. بەڵێ بەمشێوەیە بوو. دیالۆگەكەی بارزانی كاتێ وەسیەتەكەی باوكی دەگواستەوە دڵەڕاوكێی پێوە دیاربوو، دەنگی دەلەریەوە. لەماوەی درێژەدان بەقسەكانی بەگرنگیيەوە باسی pkk كرا، بارزانی پەیمانیدا كە ھاوكاری دەوڵەت بێت. بێگومان ترسێكی زۆری سەددام حسێنی لەسەربوو، نیگەران بوو لەوەی كە ھەر كاتێكی چاوەڕوان نەكراو سەددام تەڵەیەكی بۆ دابنێتەوە، زانیبومان كە كەمێك بەرلەوەی باوكی كۆچی دوایی بكات لە ڤیەننا لەدەست تیمێكی بكوژ ڕزگاری ببوو، بۆیە ڕەنگی ترس پەڕیبووە ڕوخساری، بۆیە دەشمانزانی لەپێناو پاراستنی خۆی ئامادەی ھاوكاریمانە زۆر بەچڕی. لە كۆتایی لەگەڵ مەسعود بارزانی ڕێككەوتین، ئێمە بڕیاری ھاوكاریكردنی ئەوماندا بە چەك و بەپارە، ئەویش ئارام بووەوە و پەیمانیدا كە لە سیاسەتی باكوری عێراق ھاریكاری دەوڵەت بێت و لەشەڕ دژی pkk بەھەماھەنگ لەگەڵ ئێمە جوڵە بكات. حیكمەت چەتین:  جەلال تاڵەبانی نمەك بەحەرام دەرچوو، ھەرچەندە ئێمە  هاوكاری زۆرمان كردو چەكمان پێدا، بەڵام تاڵەبانی هیچ سەركردەیەكی پەكەكەی رادەستنەكردین، هەرجارەو بە بیانویەك خۆی دەدزیەوە      ئایا مرۆڤ ئەوەندە دەگۆڕێت؟ دوای ئەو سەردانە یەكەمەی بارزانی ھاتوچۆی بۆ وڵاتەكەمان زیادیكرد، وەك بڵێی بێ نیشتمان بێت ھەرچەندە ھاوڵاتی عێراقی بوو، بەڵام نەیدەتوانی پاسپۆرتی عێراقی وەرگرێت و نێوانیشی لەگەڵ ئێران باش نەبوو، بۆیە ئێمە پاسپۆرتی دیپلۆماسی كۆماری توركیامان پێدا، لە ساڵانی حوكمی ئێمەدا ڕاستگۆ بوو بەرامبەر بەڵێنەكەی، ھاوكاری زۆری توركیای كرد، ئێمەش ھاوكاری تەواوەتی ئەومان كرد. جگە لە چەك ھاوكاری پارە و دانەوێڵەمان بۆ دەنارد. لە دە بۆ پازدە ساڵانی كۆتاییدا كە سەیری ھەڵسوكەوتی دەكەم بەسەرسوڕمانەوە دەڵێم: (ئایا مرۆڤ ئەوەندە دەگۆڕێت)؟ بەتایبەت لەپەیوەندی لەگەڵ عێراق و ئێراندا، بەڵام ھێشتا ناتوانێ بەبێ دەوڵەت بمێنێتەوە، چونكە وەسیەتی باوكیەتی. حیكمەت چەتین:  ئێمە پاسپۆرتی دیپلۆماسی كۆماری توركیامان بە مەسعود بارزانیدا، ئەو  ڕاستگۆ بوو بەرامبەر بەڵێنەكەی، ھاوكاری زۆری توركیای كرد، ئێمەش ھاوكاری تەواوەتی ئەومان كرد. جگە لە چەك ھاوكاری پارە و دانەوێڵەمان بۆ دەنارد لەسەر ویستی خۆیان پاسپۆرتی دیپلۆماسی توركیایان پێدرا، لەساڵانی نەوەدەكاندا لە باكوری عێراق سەركردەكانی یەكێتی و پارتی، تاڵەبانی و بارزانی بەرامبەر سەددام حسێن لەناوەوە و دەرەوەی عێراقدا ململانێ و جوڵەكردنیان بەتەواوی نەما. ئەوان چونكە پاسپۆرتی عێڕاقیان نەبوو نەیاندەتوانی بەئاسانی گەشت بكەن و خۆیان بگەیەننە وڵاتانی ڕۆژئاوا، بۆ ئەم مەبەستە وەك ھەموو جارێك داوای ھاوكاریان لە توركیا دەكرد، بەتایبەت لەسەردەمی بەڕێز تورگوت ئۆزاڵ سەرۆك كۆمار، ئەویش بەتەلەفۆن بە وەزیری دەرەوە (حیكمت چەتین)ی وت: مەسعود بارزانی و جەلال تاڵەبانی خاكیان ھەیە، بەڵام ھیچ شتێكیتریان نیە، با پاسپۆرتیان بدەینێ.   توركیا دەروازەیەك بۆكرانەوە بەڕووی دونیادا: وەزیری دەرەوە حیكمت چەتین ئەم داوایەی سەرۆك كۆمار تورگوت ئۆزاڵی لەگەڵ سەرۆك وەزیران سلێمان دەمیرەل جێگرەكەی ئەرداڵ ئین ئونو تاوتوێكرد، وەڵامی ئەرێنی وەرگرتەوە و پاسپۆرتی دیپلۆماسیان پێدرا. بەمەش توركیا بۆئەوان بوو بەدەروازەیە بۆ كرانەوە بەڕووی دونیادا. دواتر بەشێك لەمنەتەكانیان ھەڵگرت و ھاوكاری دەوڵەت بوون.   توركیا كارەبای بۆ دابینكردن: وەزیری دەرەوەی ئەوكات (حیكمت چەتین) باسی پەیوەندی نێوان توركیا و سەركردەكانی باكوری عێراق دەكات لە ساڵانی ٩١-٩٣، دەڵێت: بەردەوام ھاوبەندیمان ھەبوو لەگەڵ تاڵەبانی و بارزانی. پەیوەندیمان توندوتۆڵ بوو. ھەرجارێك لەچوونە دەرەوە بەخاكی توركیادا سەریشیان لەئێمە دەداو زانیاریشیان دەدا دەربارەی زۆرشت، ئەوكاتەی ئێمە لە حكومەت بووین خەڵكی باكوری عێراق بەرامبەر سەددام لە گوزەرانێكی زۆرخراپدا بوون، ئێمە بەردەوام لە ھاوكاریاندابووین، لەبەرامبەردا خەڵكی دڵسۆزمان پەیداكردن بۆ دەوڵەت تا لە باكوری عێراق لەجیاتی ئێمە لەوێبن. ئێمە تەنانەت كارەباشمان پێدەدان. لە بەشێكی تری وتارێكی تردا كە بەتەنھا دەربارەی تاڵەبانی نوسراوە، من لێرە لەگەڵ ئەو وتارەدا تێكەڵكێشی دەكەم و بەشێكی كورتی لێوە باسەكەم. تاڵەبانی نمەك بەحەرام دەرچوو، ھەرچەندە لەسەرەتای ئیدارەی باكوری عێراقدا ئێمە (دەوڵەت) بواری ئیشكردنمان لە توركیا پێدا و چەكمان دانێ، ھاوكاری پارەو مەعنەویمان كردن، كە چی تاڵەبانی لە رادەستكردنی سەركردەی تیرۆرستانی پەكەكە بەدەوڵەت ھاوكارمان نەبوو، ھەرجارە و بەبیانویەك خۆی لەم داخوازیەی دەوڵەت دەدزییەوە. تاڵەبانی لە بوارەكانی خزمەتگوزاریدا و لە وەبەرھێنانیشدا لە توركیا پارەی زۆری دەستدەكەوت و ھێشتاش ھەر بەردەوامە، لەڕێگەی دەزگای ھەواڵگرییەوە زانرا كەبەشێكی ئەو پارەیە دەدا بە پەكەكە، بەڵام ھێشتاش ئێمە ئەو سەرچاوە ماددیەمان لێ نەبڕی، چونكە پێمان وابوو دەرئەنجام كارمان بۆ دەكات، بەڵام دەبوایە تاڵەبانی ڕێزی ئەو ھاوكارییانەی دەوڵەت بگرێت و سەركردەكانی پەكەكە رادەستی ئێمە بكات. بەڵام نەك سەركردە، بەڵكو چەكدارێكیشی بەئێمە نەدا.

(درەو میدیا): "درێژكردنەوەی ویلایەتی پەرلەمان پێشێلكارییەكی مەترسیداری دەستورەو كۆدەتایە بەسەر سیستمی سیاسی و دیموكراتی و فیدراڵیدا" ئەمە وتەی هۆشیار زێباریيە كە ئێستا ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستانەو لە 2003 تا 2014 وەزیری دەرەوە و لە 2014 تا 2016 وەزیری دارایی عێراق بووە. (60) پەرلەمانتار واژویان لەسەر نوسراوێك كردووەو ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی عێراقیان كرد و پێشنیازی یاسایەكیان كرد كە " بەردەوامی بدات بە كاری ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، تا كۆتایی بە كاری ئەژماركردنەوەو جیاكردنەوەی دەستيی دەنگەكان دێت و پەرلەمانی نوێ دەستبەكار دەبێت". دوێنێ هەینی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە دانیشتنێكی نائاساییدا خوێندنەوەی یەكەمی بۆ هەمواری چوارەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارە 45 ی ساڵی 2013 كرد، كە تێیدا پەرلەمان لەبەر رۆشنایی بڕیارەكانی ئەمدواییەی دادگای فیدراڵی تایبەت بە ژماردنەوەی دەستیی دەەنگەكان ، دەیەوێت تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە. سەلیم جبوری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە نوسینێكدا لە پەیجی فەرمی خۆی دەڵێت" ئامانج لە كۆبونەوەی هەینی درێژكردنەوەی تەمەنی دەسەڵاتی یاسادانانە بەبێ موچەو ئیمتیازی پەرلەمانتاران، بۆ ئەوەی هاوتەریب لەگەڵ دەسەڵاتی جێبەجێكردندا بڕوات"، بەڵام درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان لەهیچ مادەیەكی یاسایی و دەستوردا بەروونی باس نەكراوە، بۆیە گفتوگۆی جیاوازی لێكەوتەوە. تارق حەرب شارەزای یاسای دەستوری پێيوایە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان نایاساییە" بەهیچ شێوەیەك درووست نیە پەرلەمان تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە تەنانەت بۆ یەك رۆژیش، لەبەر ئەوەی ماوەكەی تەنها 4 ساڵی دیاریكراوە بەپێی دەستوری عێراق".   ئەگەرچی لە دەستوری عێراقیدا ئاماژەی راستەوخۆ بە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان نەدراوە، بەڵام لە مادەی 58ی دەستوری عێراقدا باس لە درێژكردنەوە كراوە. دەقی مادەی 58ی دەستوری عێراق بڕگەی دووەم: "وەرزی یاسادانانی خولێكی بەستنی ئەنجومەنی نوێنەران درێژدەكرێـتەوە بە مەرجێك لە سی (30) ڕۆژ زیاتر نەبێت، بۆ تەواوكردنی ئەركە پێویستیيەكان، لەسەر داوای سەرۆك كۆمار یان سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران یان سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران یان پەنجا كەس لە ئەندامانی ئەنجومەن". بەپێی ئەم مادەیە، پەرلەمان دەتوانێت بە واژووی پەنجا ئەندامی تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە بەڵام نابێت لە 30 رۆژ زیاتر بێت، بەڵام لە مادەی 56 دەستوردا بە روونی باس لەوە كراوە كە ماوەی تەمەنی پەرلەمان تەنها 4 ساڵە. دەقی مادەی (56)ى دەستوری عێراق بڕگەی یەكەم: "ماوەی خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران چوار ساڵی ڕۆژمێریی دەبێت، ماوەكە لە یەكەم دانیشتنەوە دەستپێدەكات و بە كۆتایهاتنی ساڵی چوارەم، كۆتای دێت". بڕگەی دووەم: "هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی نوێ‌ چل و پێنج ڕۆژ پێش بەرواری كۆتایی هاتن بە خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەن دەستپێدەكات". بەپێی ئەم مادەیەی دەستور، بەروونی ماوەی خولی پەرلەمان دیاریكراوەو زیادكردنی بۆ نیە. زۆرێك لە لایەنەكان درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان رەتدەكەنەوە بەڵام پێشیان وایە ئەگەر پەرلەمان تەمەنی خۆی درێژنەكاتەوە، بۆشایی یاسایی دروستدەبێت و ناتوانرێت چاودێری ئەژماركردنەوەی دەنگەكان و دووبارە راگەیاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بكرێت.  كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان كە یەكێكە لە لایەنە ناڕازییەكان لە ئەنجامی هەڵبژاردنی 12 ی ئایار، دژی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانە، ئەحمەدی حاجی رەشید سەرۆكی فراكسیۆنی‌ كۆمەڵی ئیسلامی رایگەیاند، لە كۆبونەوەی‌ رۆژی هەینی پەرلەمانی‌ عێراقدا گفتوگۆ لەبارەی بریاری درێژكردنەوەی‌ تەمەنی‌ ئەم خولەی پەرلەمانی‌ عێراق كرا و فراكسیۆنی‌ كۆمەڵی ئیسلامیش واژوی لەسەر بریارەكە نەكرد و رەتیكردەوە. ئەمین بەكر سەرۆكی‌ فراكسیۆنی‌ گۆڕانیش دەڵێ" گۆڕان لەگەڵ‌ درێژكردنەوەی‌ تەمەنی‌ ئەنجومەنی‌ نوێنەرانی‌ عێراقدا نیە لەبەر ئەوەی‌ ئەو كارە كێشەی‌ دەستوريی‌ لێدەكەوێتەوە". مەسعود حەیدەر ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە پەیجی تایبەتی خۆی نوسیویەتی" ئەوانەی دەرنەچوون ئەیانەوێ تەمەنی پەرلەمان درێژ بكەنەوە، نە ئامادەی دانیشتنەكە دەبم و نە لەگەڵ درێژكردنەوەی پەرلەمانم، كارێكی نادەستوریيە". مشعان جبوری ئەندامی پەرلەمانی عێراق درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان بە دەستوری لەقەڵەم دەدات و پێيوایە" جێبەجێكردنی بریاری دادگای دەستوریيە كە ئەنجومەنی نوێنەران پابەند دەكات بە گرتنەبەری رێوشوێنی تایبەت بۆ چارەسەركردنی بۆشایی دەستوريی".  بەڵام عادل نوری كە وەك پەرلەمانتارێكی كورد واژوی لەسەر نوسراوەكە كردووە بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان دەڵێت" هەژماركردنەوە و یەكلاكردنەوەی تانەكان و پەسەندكردنی لەلایەن دادگای فیدڕاڵییەوە، دوو مانگی پێویستە و ئەگەریش دەركەوت ساختەكارییەكی زۆر كراوە، رەنگە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن هەر هەڵبوەشێتەوە، بۆیە لەپێناو دروستبوونی بۆشایی یاسایی تەمەنی پەرلەمان درێژدەكرێتەوە".  هەرچۆنێك بێت چاوەڕەوان دەكرێت رۆژی یەكشەممە یان رۆژانی دواتر پەرلەمان خوێندنەوەی دووەم بۆ هەمواری چوارەمی یاساكە بكات و تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە تا رێوشوێنەكانی ئەژماركردنەوە تەواو دەبن و ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنەكان رادەگەیەنرێت و پەرلەمانی نوێ دەستبەكاردەبێت. پێدەچێت پەرلەمان رەزامەندی دادگای فیدراڵی بەدەستهێنابێت، بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی خۆی، چونكە ئەو بڕیارانەی دادگای فیدراڵی لەبارەی هەڵبژاردنەوە داویەتی، بەپێی قسەی هەندێك لە چاودێران جێبەجێكردنەكەی نزیكەی دوو مانگی پێویستە، ئەو كاتیش عێراق دەكەوێتە بۆشایی یاساییەوە. 

(درەو میدیا):   "من لە لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق، لەبەرامبەر هەڵوەشاندنەوەی دەنگدانی دەرەوەو جوڵەی دانیشتوان و ئاوارەو دەنگدانی تایبەتی هەرێمی كوردستان، پێشنیازی ئەوەم كرد هەركاتێك دەركەوت سندوق یان وێستگەیەكی دەنگدان رێژەی ساختەكاری تێدا زۆرە، ئەو وێستگەیە هەڵبوەشێتەوە، بەڵام ئەو پێشنیازە دەنگی نەهێنا" ئەمە وتەی ئەمین بەكر سەرۆكی فراكسیۆنی بزووتنەوەی گۆڕانە لە پەرلەمانی عێراق كە هاوكات ئەندامی لیژنەی یاساییە. ئەمین بەكر وتى:" دانانی ئەو بڕگەیە لەژێر فشاری سوننەكان بوو، چونكە ئەگەر ئەو بڕگەیەی بۆ زیادنەكرایە، سوننەكان بەشداری كۆبونەوەكەیان نەدەكردو بەوەش نیساب تەواو نەدەبوو".  سەبارەت بە بیرۆكەی هەڵوەشاندنەوەی دەنگدانی تایبەتی هەرێمی كوردستان، ئەمین بەكر باس لەوە دەكات " كاتێك گفتوگۆكرا لەسەر هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەكان، سەرەتا ئەوان ویستویانە ئەو هەنگاوە لەرێگەی بڕیارێكەوە  بگەیەنن بە كۆمسیۆن، بەڵام كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان ملی نەداوە، بۆیە بڕیاريانداوە لە رێگەی هەمواری یاساكەوە هەنگاوەكە هەڵگرن، بەتایبەت دوای ئەوەی چاويان كەوتووە بە ئەنجومەنی دادوەری كە پێییان راگەیاندون  لەرێگەی یاساوە نەبێت ئێمە ناتوانین تەداخولی ئەو پرسە بكەین".  سەرۆكی فراكسیۆنی بزووتنەوەی گۆڕان دەڵێت" لە هەندێك شوێن، هەندێك ناوەندی دەنگدان ساختەكاری بە ئەندازەیەك كراوە كە مەجالی چارەسەری نیە، بەتایبەت دەنگدانی دەرەوەو ئاوارەكان و جوڵەی دانیشتوان و ئەوەی تریشیان دەنگدانی تایبەت بوو" تەنانەت " لە دەنگدانی تایبەتدا وێستگەی وەهمی تێدایە  كە ئەوەش لە كۆمسیۆن ئەو وێستگانە ژمارەی هەیە، بەڵام بەكردەكی نەكراوەتەوە، خەڵكی نازانن ئەو وێستگانە هەیە تا بچن لەوێ دەنگەكانيان بدەن، ئەمانە دانراون بۆ ئەو كارتانەی كە لای خۆیان دانراون، دوایی خۆیان دەچن ئەو وێستگانە پڕدەكەن". ئەمین بەكر ئاماژە بە چەندین جۆر ساختەكاری دەكات لە دەنگدانی تایبەتدا" سێ جۆر ساختەكاری كرابوو لە دەنگدانی تایبەتدا، یەكەمیان لە رێگەی پرۆگرامی ئامێری دەنگدانەوە كراوە، ساختەكاریەكی تر لە رێگەی فشارەوە، كە ئەوانەی دەنگ نەدەن بە لایەنێكی دیاریكراو توشی لێپرسینەوەو سزادان دەبن، جۆری سێیەم بەكارهێنانەوەی كارتی دەنگدانی بەدیلە واتا لەبری كەسێكی دیكە دەنگیانداوە، ئەوانەی لەدەنگدانی تایبەتدا دەنگیانداوە كارتە كۆنەكانیان تەسلیم نەكردۆتەوەو دووبارە دەنگیانپێداوەتەوە، ئەمەشیان لە رێگەی راگرتنی ئامێری بەسمەكەوە، بۆ ئەوەی كە بەروارد نەكرێت و لەیەك نەچێت". سەبارەت بە پێشنیازەكانی هەڵوەشاندنەوەی ئەو دەنگانە ئەمین بەكر دەڵێت" ئێمە لە لیژنەی یاسایی دوو دەقمان داڕشت، بەم شێوەیە: دەقی یەكەم/ ئەو ناوەندانە رەتبكرێنەوە هەركات دەركەوت كە ساختەكاریان تێداكراوەو قابیلی چارەسەركردن نیە، بەم شێوەیە ( دەنگدانی دەرەوەو جوڵەی دانیشتوان و ئاوارەو تایبەت هەڵدەوەشێنەوە هەركات دەركەوت ساختەكاری گەورەی تێدا كراوە )، خۆمان پێش بینی ئەوەمان كردبوو كە ئەم خاڵە پێدەچێت  ئیشكالیەتی یاسایی بۆ درووست بێت بۆیە خاڵكی ترمان دانا.  دەقی دووەم/ ئەمەیان پێشنیاری من بوو ئەویش ئەوە بوو ( هەركاتێك دەسەڵاتی دادگای تایبەتمەندی سەیركردنی تانەكانی هەڵبژاردن، بۆی دەركەوت سندوق یان وێستگەیەكی دەنگدان رێژەی ساختەكاری تێيدا زۆرە، ئەو وێستگەیە هەڵبوەشێتەوە )".  ئەمین بەكر جەخت دەكاتەوە كە لەژێر فشاری سوننەكاندا ئەو دەقە دانراوە" ئەگەر ئەو پێشنیازەمان تێنەكردایە، سوننەكان نەئەهاتنە دانیشتنەكەوەو بەوەش نیسابی یاسایی تەواو نەدەبوو، بەڵام پاشگرێكمان بۆ زیادكرد ئەوەیش بەم شێوەیە ( ئەگەر دەركەوت ساختەكاری تێدایە)، بەڵام كە چوینە هۆڵی كۆبونەوەكانەوە لە گفتوگۆكاندا پاشگرەكەیان لێ لابرد". سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان ئاماژەی بەوەكرد، ئەگەر ئەو كات بە پێشنیازەكەی رازی بونایەو لە پەرلەمان دەنگی  پێویستی بهێنایە، ئێستا دادگای فیدراڵی رەتی نەدەكردووە، چونكە" بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی هاتۆتەوە سەر دەق و پێشنیازەكەی لیژنەی یاسایی كە دەڵێت ئەو كات دەنگەكان هەڵدەوەشێتەوە كە سەلمێنرا ساختەكاری تێدا كراوە، ئەمە ئەو دەقەی لیژنەی یاسایی پەرلەمانە كە لە ناو هۆڵی پەرلەمان دەنگی پێویستی نەهێنا".   

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت دادگای باڵای فیدراڵی بەرزترین دەسەڵاتی دادوەرییە لە عێراق، ئەركی ئەم دادگایە یەكلاكردنەوەی ناكۆكییەكانە لەبارەی دەستورەوە، ئەم دادگایە بە یاسایەكی وزاری لە ساڵی 2005 پێكهێنرا. بەپێی ئەو یاسایەی كە دادگاكەی لەسەر پێكهێنرا، بارەگای دادگای فیدراڵی لە بەغدادی پایتەختە و دادگاكە لەڕووی كارگێڕی و داراییەوە سەربەخۆیە. ئەندامانی دادگای فیدراڵی چۆن هەڵدەبژێردرێن ؟ هەر بەپێی یاسای ژمارە (30) ساڵی 2005، دادگای فیدراڵی پێكدێت لە (سەرۆك و هەشت ئەندام) و ئەم كەسانە لەلایەن ئەنجومەنی باڵای دادوەرییەوە بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەنجومەنی دادوەری هەرێمەكان كاندید دەكرێن. سەرۆك و ئەندامانی دادگای فیدراڵی لە بەردەم ئەنجومەنی سەرۆكایەتیدا سوێندی یاسایی دەخۆن. موچەی سەرۆك و ئەندامانی دادگا هەر بەپێی ئەو یاسایەی كە لەسەری پێكهێنراوە، موچەی سەرۆك و ئەندامانی دادگای فیدراڵی عێراق هاوتای موچە و دەرماڵەی وەزیرە.   پێگەی دادگای فیدراڵی لە دەستوری عێراقدا بەگوێرەی مادەی (89)ی دەستوری عێراق، دەسەڵاتی دادوەری فیدراڵ لەم دادگایانە پێكدێت: 1-    ئەنجومەنی باڵای دادوەری 2-    دادگای باڵای فیدراڵی 3-    دادگای تێهەڵچونەوەی فیدراڵی 4-    دەزگای داواكاری گشتی 5-    دەستەی چاودێریی دادوەریی 6-    هەر دادگایەكی فیدراڵی تر كە بەپێی یاسا رێكبخرێت واتە بەپێی ئەم مادەیەی دەستور، دادگای فیدراڵی بەشێكە لە دەسەڵاتە فیدراڵییەكان لە عێراق. ئەركەكانی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بەپێی ماددەی (93)ی دەستوری عێراق، ئەركی دادگای باڵای فیدراڵی بریتییە لە: یەكەم: چاودێریكردنی دەستوریبوونی یاسا و پەیڕەوە بەركارەكان. دووەم: لێكدانەوەی دەقەكانی دەستور. سێیەم: یەكلاكردنەوە لەو پرسیانەی كە لە جێبەجێكردنی یاسا فیدراڵییەكان و بڕیار و پەیڕەو و رێنماییەكان و ئەو رێوشوێنانەوە دێنە ئاراوە كە دەسەڵاتی فیدراڵی دەریان دەكات، یاسا زامنی مافی تانەدانی راستەوخۆ دەكات لەبەردەم دادگادا بۆ هەریەكە لە ئەنجومەنی وەزیران و ئەوانەی دۆسیەیان لە تاك و كەسانی تر. سێیەم:  یەكلاكردنەوەی ئەو ناكۆكیانەی كە لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێم و پارێزگا و شارەوانی و ئیدارە خۆجێییەكان روودەدەن. پێنجەم: یەكلاكردنەوەی ئەو ناكۆكییانەی كە لەنێوان حكومەتی هەرێمەكان و پارێزگاكاندا دێنە ئاراوە. شەشەم: یەكلاكردنەوەی ئەو تۆمەتانەی كە ئاڕاستەی سەرۆك كۆمار، سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و وەزیرەكان دەكرێن. حەوتەم: پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنە گشتییەكان بۆ ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران. هەشتەم:  ا- یەكلاكردنەوەی ناكۆكی تایبەتمەندیی لەنێوان دادگای فیدراڵی، و دەستەی دادوەری هەرێم و پارێزگا رێكنەخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێمدا. ب- یەكلاكردنەوەی ناكۆكی تایبەتمەندیی لەنێوان دەستەی دادوەری هەرێمەكان، یان پارێزگا رێكنەخراوەكان لە چوارچێوەی هەرێمدا. دەستوری عێراق بەپێی ماددەی (94) هەموو دەسەڵاتەكانی عێراق پابەند و ملكەچ دەكات بۆ بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی. ئەندامانی دادگای باڵای فیدراڵی كێن ؟ دادگای فیدراڵی ئێستا لە (9) كەس پێكدێت، یەكێكیان سەرۆكە، (2) لە ئەندامانی دادگاكە كوردن و یەكیكیشیان مەسیحییە. 1-    دادوەر مدحەت مەحمود/ سەرۆكی دادگا 2-    دادوەر فارون محەمەد سامی/ ئەندام 3-    دادوەر جەعفەر ناسر حسێن/ ئەندام 4-    دادوەر ئەكرەم تەها محەمەد/ ئەندام 5-    دادوەر ئەكرەم ئەحمەد ئەمین بابان/ ئەندام- كورد 6-    دادوەر محەمەد سائیب نەقشبەندی/ ئەندام- كورد 7-    دادوەر عەبود ساڵح مەهدی تەمیمی/ ئەندام 8-    دادوەر میخائیل شەمشون قس گۆرگیس/ ئەندام- مەسیحی 9-    دادوەر حسێن عەباس ئەبو تمەن/ ئەندام چەند بڕیارێكی دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی هەرێمی كوردستانەوە لەدوای دروستبونییەوە دادگای فیدراڵی عێراق ژمارەیەك بڕیاری لەبارەی هەرێمی كوردستانەوە دەركردووە، زۆرجاریش خەڵك و لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان كاتێك لەگەڵ پارتە دەسەڵاتدارەكان كەوتونەتە كێشە و ناكۆكی هەڕەشەی ئەوەیان كردووە لە دادگای فیدراڵی عێراق سكاڵا لەسەر حكومەتی هەرێم تۆمار بكەن. ساڵی رابردوو دادگای فیدراڵی عێراق ژمارەیەك بڕیاری لەبارەی هەرێمی كوردستان دەركرد. پاشەكەوتی موچە و بڕیاری دادگای فیدراڵی لە پرسی پاشەكەوتكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمدا كە (ناز نوری عارف) سەرۆكی پێشووی داواكاری گشتی سلێمانی لە دادگاكە سكاڵای لەسەر نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم تۆماریكردبوو، دادگا رایگەیاند، یەكلاكردنەوەی بڕیاری پاشەكەوتی موچە لە تایبەتمەندی ئەو نییە. ریفراندۆم و بڕیاری دادگای فیدراڵی یەكێك لەو بڕیارانەی تر كە ساڵی 2017 دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی هەرێمی كوردستان دەریكرد تایبەت بوو بەو ریفراندۆمەی كە 25ی ئەیلول بەڕێوەچوو. دادگای فیدراڵی عێراق ریفراندۆمەكەی هەرێمی بە نادەستوری وەسفكرد و پاشان بە بڕیارێكی تر هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ریفراندۆمی راگەیاند و نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش وتی " ئێمە رێز لە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی دەگرین". دواین بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی هەرێمەوە ئەمڕۆ دەرچووە، بڕیارەكە تایبەتە بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی دەنگدانی تایبەت لە هەرێمی كوردستان، دادگا هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی دەنگدانی رەتكردەوە تا ئەو كاتەی دەسەلمێنرێت ساختەكاری كراوە.

(درەو میدیا): ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی عێراق لە دانیشتنێكی تایبەتدا سەبارەت بە حوكمی "یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران" چەند بڕیارێكی دەركرد، بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی كاردانەوەی حزب و لایەنە سیاسییەكانی عێراق و هەرێمی كوردستانی بەدوای خۆیدا هێنا. زۆرینەی لایەنە سیاسییەكان قایلبونی خۆیان بە بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی راگەیاند، كە پوختەی بڕیارەكەكانی بریتی بوون لە: 1- هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكان لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە هەنگاوێكی دەستورییە.   2- هەڵوەشاندنەوەی رەهای دەنگدانی دەرەوە و ئاوارە و جوڵەی دانیشتوان و دەنگدانی تایبەتی هەرێمی كوردستانی تا ئەو كاتەی كە دەسەلمێنرێت ساختەكاریی تێدایە، نادەستورییە. 3- بڕیاری ئەژماركردنەوەی دەنگەكان بەدەست، بڕیارێكی دەستورییە.  4- دانانی دادوەرەكان لەبری ئەندامانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان، بڕێكی دەستورییە. قسەی لایەنە كوردییەكان لەبارەی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی ئەمین بەكر - سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق بۆ (درەو میدیا): " بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی زۆر زۆر باشەو لە بەرژەوەندیماندایە.. هەموو بڕیارەكانی دادگا تەواوی گرنگن، دادگا هەڵوەشاندنەوەی دەنگدانی تایبەتی لە هەرێمی كوردستان رەتنەكردوەتەوە و دەڵێ دەبێت بسەلمێنرێت و دواتر هەڵبوەشێنرێتەوە". خەسرەو گۆران - بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنی پارتی دیموكراتی كوردستان: " پارتی بە بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی عێراق رازییەو ئەو بڕیارانە بە دڵی پارتی دیموكراتی كوردستانە و پارتی هەر ئەوەی دەویست كە بڕیاری لەبارەوە دراوە.. پارتی سكاڵای لەسەر هەڵوەشاندنەوەی دەەنگی پێشمەرگە و ئاوارەكان تۆماركردووە و دادگاش بڕیاریداوە هەڵوەشاندنەوەی ئەو دەنگانە نادەستورییە". ئارێز عەبدوڵا- سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە پەرلەمانی عێراق: "پشتیوانی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی دەكەم، بڕیارێكی بێلایەنانەیە، رەتكردنەوەی هەڵوەشاندنەوەی دەنگدانی تایبەت لە هەرێمی كوردستان بڕیارێكی یاسایی و جێی دڵخۆشییە". سەڵاحەدين محەمەد بەهائەدین- ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان: " وەك یەكگرتوو پابەندین بە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییەوە، دەستخۆشیان لێدەكەین و رەتكردنەوەی دەنگی تایبەتیش تەنها پەیوەست نەبووە بە پێشمەرگەوە، بەڵكو هێزەكانی ناوخۆو زیندانییەكان و چەند توێژیكی تری دەگرتەوە".   بۆچونی لایەنە عێراقییەكان لەبارەی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی: حسێن عادلی- وتەبێژی ئیئتیلافی " النصر" كە حەیدەر عەبادی سەرۆكایەتی دەكات: "ئیئتیلافی نەسر پابەندبونی تەواوەتی خۆی بە بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی رادەگەیەنێت، داوا لە هەموو لایەنەكان دەكەین ملكەچی بڕیارەكانی دادگا بن". سەلیم جبوری- سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق  " بڕیارەكە بەرزدەنرخێنین، پەرلەمان سەركەوتوو بوو لە چەسپاندنی پایەكانی دیموكراتیەتدا".   ئەیاد عەلاوی- جێگری سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانی: " رێز لە بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی دەگرێن، ئەو بڕیارانەی دادگای فیدراڵی گورزێكی كەمەرشكێن بوون بۆ ویستی ساختەكاریی و گەندەڵیی".     ئوسامە نوجێفی- جێگری سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكی هاوپەیمانی قەرار " پشتیوانی تەواو لە بڕیاری دادگای فیدراڵی دەكەم لەبارەی هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردن، داوادەكەم وەكو ئامادەكاری بۆ پرۆسەی وردبینی، هەموو ئەو ناوچانە كۆنترۆڵبكرێن كە سندوقەكانی دەنگدانیان تێدا ئەمباركراوە".   حەسەن تۆران - ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەبەرەی توركمانی: " پێشوازی لە بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی عێراق دەكەین، بڕیارەكانی دادگا سەركەوتنی ئیرادەی گەلی عێراق بوو كە ساختەكاریان لە هەڵبژاردنەكان رەتكردەوە بەتایبەتیش لە پارێزگای كەركوك".    ئەرشەد ساڵحی- سەرۆكی بەرەی توركمانی و ئەندامی پەرلەمانی عێراق: " پیرۆزبایی لە مانگرتووەكانی كەركوك دەكەین كە بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق و ئەوەی دادگای فیدراڵی ئەنجامی نارەزایی و  هەڵوێستەكانی ئەوانە ".        

(درەو میدیا): ”توركیا ھەڕەشەی لە یەكێتی كردووە، بۆیە ئێستا ناوێرن قسە بكەن" ئەمە وتەی عەلی عەونی ئەندامی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستانە. ئەم هەڕەشە و فشارانە دوای زنجیرەیەك كاردانەوەی توركیا دێت بەرامبەر بە یەكێتی لەبارەی دەستگیركردنی دوو ئەفسەری دەزگای هەواڵگری توركیا ( میت ) و نیگەرانی ئەنكەرە لە دەست ئاوەڵاكردن بۆ پەكەكە و لایەنە هاوسۆزەكانی لە سنوری قەڵەمڕەوی یەكێتیدا. لە مانگی ئابی 2017 توركیا بەهرۆز گەڵاڵی نوێنەری یەكێتی نیشتمانی كوردستانی لە ئەنکەرەوە ناردەوە سلێمانی و دەرگای نوێنەرایەتی یەكێتی داخست، ئەمە یەكەم هەنگاوی كرداری توركیا بوو بەرامبەر بە یەكێتی. دوای هەڵگرتنی گەمارۆی ئاسمانی سەر فڕۆكەخانەكانی هەولێر و سلێمانی لەلایەن بەغداوە، سەرۆك وەزیرانی توركیا ئامادەنەبوو قەدەغەی سەر فڕۆكەخانەی سلێمانی هەڵگرێت و یەكێتی تۆمەتباركرد بە پشتیوانیکردنی پەكەكە. هەر لەو زنجیرە كاردانەوانەی توركیا بەرامبەر بە یەكێتی، رۆژی 5/6/2018 مەولود چاوش ئۆغڵۆ وەزیری دەرەوەی توركیا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند" لەلایەن چەند گروپێكی ناو یەكێتی و بزوتنەوەی گۆڕانەوە پشتیوانی پەكەكە كراوە و بەوهۆیەوە توانیویانە دابەزنە ناو شاری سلێمانی" چاوش ئۆغلۆ لە زاری وەزیرێكی  یەکێتی حكومەتی هەرێمی كوردستان باسی لەوەكرد کە" پەكەكە ڕێنمایی دەداتە سەركردایەتی یەكێتی و هەڕەشەیان لێدەكات" سەرباری ئەو فشارانەی كە لە لێدوانی بەرپرسانی توركیا هاتووە بەرامبەر بە یەكێتی، زانیارییەكان باس لەوە دەكەن كە ئەنكەرە لەژێر پەردەشەوە مەسج و هەڕەشەی بە بەرپرسانی یەكێتی گەیاندووە لەو بارەیەوە.  دوای ئەو هەموو هەڕەشە و هۆشداریدانانەی توركیا جگە لە چەند لێدوانێكی كورتی سەعدی ئەحمەد پیرە وتەبێژی یەكێتی كە جدیەتی پێوە دیار نەبووە، یەكێتی هیچ هەنگاوێكی ئەوتۆی نەناوە. ئێستا بۆ خوێندنەوەی هەڵوێستی یەكێتی رەنگە باشترین نمونە ئەو ئۆپەراسیۆنە بێت كە توركیا بۆسەر قەندیل دەیكات، لەم پرسەدا یەكێتی بێدەنگی هەڵبژاردووە، ئەمە ئەوە دەردەخات كە رەنگە فشار و هەڕەشەكانی توركیا بۆسەر یەكێتی كاری خۆی كردبێت، هەروەك عەلی عەونی ئەندامی سەركردایەتی پارتی لە لێدوانێكدا بۆ باسنیوز دەڵێت" ئەگەر یەكێتی راست دەكات، ھیچ كەسێك دەستی نەگرتوون، بابڕۆن یارمەتیی قەندیل بدەن“ لە نەوەدەكانی سەدەی رابردووە پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی كرێكارانی كوردستان چەندین هەوراز و نشێوی بەخۆوە بینیوە، ناكۆكی ئەم دوو لایەنە گەیشتە حاڵەتی شەڕی براکوژیی، بەڵام بەهەڵدانەوەی لاپەرەی مێژووی ئەم دوولایەنەش چەندین هاوكاری و هەماهەنگی دەبینرێت بەتایبەتی هاوكاری یەكێتی بۆ پەكەكە. لە هەڵبژاردنەكانی 2013 و 2014 دا پەكەكە بە فەرمی داوای لەلایەنگرانی كرد لە هەرێمی كوردستان دەنگ بە لیستی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بدەن، بەڵام لەدوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا كە لە 12ی ئایاری رابردوو بەرێوەچوو، تەڤگەری ئازادی كە وەك باڵی سیاسی پەكەكە لە باشووری كوردستان تەماشا دەكرێت، لەگەڵ نەوەی نوێ هاوپەیمانیكرد و چووە هەڵبژاردنەوە. بەرپرسانی یەكێتی دركیان بەم هەڵوێستانەی پەكەكە كردووە و هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی باس لەوەدەكەن كە یەكێتی، لەبەر خاتری پەكەكە باجی بە پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ توركیاداوە، بەڵام لەبەرامبەردا پەكەكە سەنگەری دژایەتی یەكێتی لە ناوخۆی هەرێمی كوردستان توند دەكات.  ئێستا یەكێتی ئەیەوێت پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ توركیا چاك بكاتەوە، بەڵام نازانرێت ئاخۆ بۆ چاككردنەوەی ئەو پەیوەندیانە ئامادەیە بچێتە ژێر باری چ كۆت و مەرجێك؟ ئایا پەیوەندی داهاتووی یەكێتی لەگەڵ توركیا هاوشێوەی ئەو پەیوەندیەیە دەبێت كە پارتی لەگەڵ ئەنكەرە هەیەتی؟ ئایا یەكێتی ئەچێتە ژێرباری هەر مەرجێكی توركیا لەبارەی پەكەكەوە؟ ئەمانە كۆمەڵێك پرسیارن كە تەنها داهاتوودا وەڵام بدرێنەوە.

راپۆرتی: ئارام مەحمود  زۆرینەی هێزە براوەكان ئومێدیان لەسەرئەوە هەڵچینیوە سبەینێ‌ پێنجشەممە دادگای فیدراڵی دانیشتنە نائاساییەكەی پەرلەمانی عێراق بە نادەستوری لەقەڵمبدات و ڕەتیبكاتەوە، یان لانی كەم بڕیاربدات بە هەڵوەشاندنەوەی مادەی تایبەت بە پوچەڵكردنەوەی دەنگدانی تایبەت  و دەرەوەو مەرجدار و ئاوارەكان و جوڵەی دانیشتوان كە لە بڕگەی سێهەمی، هەمواری سێهەمی یاسای هەڵبژاردنەكاندا هاتوە و ئەو ئەنجامە سەرەتاییانەی  كۆمیسۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان ڕایگەیاندون وەك خۆی تێپەڕێت، كە هەندێك لە هێزەكان تێبینیان لەسەری  هەیە و پێیانوایە ساختەكارییەكی بەربڵاوكراوە و تێپەڕاندنی پرسیاری گەورە لەسەر پرۆسەی دیموكراسی دروستدەكات، هەندێك هێزیش وروژاندنی پرسی ساختەكاریی وەك كارتی فشاری بەكاردەهێنن بۆ بەدەستهێنانی دەستكەوتی زیاتر لە حكومەتی داهاتوو نەك پارێزگاریكردن لە پاك و بێگەردی پرۆسەی هەڵبژاردن و گەڕاندنەوەی ماف بۆ خاوەنەكەی و  پاراستنی هەیبەتی دیموكراتی، ئەمە ڕای بەشێك لە چاودێرانی دۆخی عێراقە. لەگەڵ ئەوەی زۆرێك لە هێزە گەورەكان دژایەتی هەمواری سێهەمی یاسای هەڵبژاردنەكان دەكەن بەڵام هیچ لایەنێكی سیاسی وەك (یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان)، كۆمیسۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانیش وەك  سەرپەشتیاری پرۆسەكە بەئاشكرا دژایەتی هەمواری یاساكە و بڕیارەكانی پەرلەمان ناكەن و تانەیان نەكردوە، دانیشتنی ڕۆژی پێنچ شەممەی دادگای فیدراڵی عێراقیش بۆ لێكۆڵینەوە و یەكلاكردنەوەی ئەو تانانەیە كە لەلایەن ئەمانەوە پێشكەشكراوە، یەكێتی و پارتی چاوەڕوانن ئەو ئەنجامانەی بەدەستیانهێناوە بەبێ‌ دەستكاری تێپەڕێت، كۆمیسۆنی هەڵبژاردنەكانیش تێپەڕاندنی ئەو ئەنجامانەی ڕایگەیاندوە، بەكۆتایهاتنی ئەگەری هەر مولاحەقە و لێپێچینەوەیەكی یاسایی دەزانێت كەبەرامبەری بكرێت. سیناریۆ چاوەڕوانكراوەكان یەكەم: ڕەتكردنەوەی دانیشتنە نائاساییەكەی پەرلەمانی عێراق، بەپاساوی نەبونی نیساب لە دانیشتنی ڕۆژی 28 ئایار، بەوپێیەی پێشتر سەرۆكی لیستی یەكێتی لە كەركوك و هەندێك لایەنی تر ئەم پرسەیان وروژاندوە و ئەگەریش هەیە كردبێتیان بە بەشێك لە تانەكانیان، یاخود بە پاساوی نایاساییبونی ڕێكارەكانی دانیشتنەكان و پێشێلكردنی بنەما دەستورییەكان و لادانی پەرلەمان و تێپەڕاندنی دەسەڵاتەكانی خۆی. جەعفەر موسەوی وتەبێژی سیاسی موقتەدا سەدر براوەی یەكەمی هەڵبژاردنەكان لە نوێترین لێدوانیدا لەسەر ئەو پرسە دەڵێت، هیچ كەس مافی ئەوەی نیە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن پوچەڵبكاتەوە پێش دەرچونی بڕیاری دادگای فیدراڵی، پێشوایە  دانیشتنە نائاساییەكەی پەرلەمان بیدعە و داهێنانی سیاسیە و پێشتریش دادگای فیدراڵی بڕیارەكانی پەرلەمانی لە دانیشتنێكی نائاساییدا پوچەڵكردوەتەوە.   موسەوی دەشڵێت، دانیشتنە نائاساییەكی پەرلەمان كاردانەوە و هەڵچون بووە و بڕیارەكانیشی ملكەچی بەرژەوەندی حزبی و تاكەكەسی بوون، لەو بڕوایەشەدایە دادگای فیدراڵی ئەو بڕگانەی هەموارەكە ڕەتدەكاتەوە كە دژ بە دەستورن. پێشتریش وتەبێژەكەی سەدر لە لێدوانێكدا باسی لەوەكردبوو، هەموو ئەو ڕێكارانەی پەرلەمانی عێراق گرتویەتیەبەر بە بڕیارێكی داگای فیدراڵی كۆتایی پێدێت، بەوپێیەی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی یەكلاكەرەوەن و بواری تانەلێدانیان نیە. دووەم: ئەگەر هەیە دادگای فیدراڵی بڕگەی سێهەمەی هەمواری سێهەمەی هەڵبژاردنەكان ڕەتبكاتەوە كە بەپێی ئەم بڕگەیە، دەنگدانی تایبەت لە هەرێمی كوردستان و دەرەوە و ئاوارەكان و مەرجدار و جوڵەی دانیشتوان پوچەڵدەبێتەوە، لەگەڵ ئەوەی لە كاتی بڵاوكردنەوەی دەقی هەمواری سێهەمی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا قسەكانی سەرۆكی پەرلەمانی عێراقی تیادا جێگیرنەكرابوو كە دەڵێت، ئەم دەنگانە بە پوچەڵ ئەژمار دەكرێن ئەگەر سەلمێنرا كە ساختەكارییان تێدا كراوە، بەڵام دروستی ئەو مادە یاساییە بەوشێوەیەیە كە دەبێت بسەلمێنرێت ساختەكاری ئەنجامدراوە  ئەوجا ئەو دەنگانە پوچەڵدەكرێنەوە، بەڕای هەندێكیش ئەو لایەنانەی كە تانەیان داوە لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بەڵگەی حاشا هەڵنەگریان لەسەر ئەنجامدانی ساختەكاری لەم دەنگدانانە پێشكەشكردووە بۆیە لایەنەكانی بەرامبەریان ترسی گەورەیان هەیە پوچەڵبكرێنەوە و ڕێژەیەكی بەرچاو لە كورسییەكانیان كەمبكات. پەرلەمانتار عەبدولڕەحمان لویزی لە پەڕەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسیویەتی، لە مادەی سێهەمەی هەمواری یاساكەدا هاتووە، جگە لە دەنگی ئەو كەمینانەی كە سیستمی كۆتا دەیانگرێتەوە، ئەنجامی هەڵبژاردنی دەرەوەی سەرجەم پارێزگاكان و جوڵەی دانیشتوانی پارێزگاكانی ئەنبار و سەڵاحەدین و نەینەواو و دیالە و هەڵبژاردنی ئاوارەكان و دەنگدانی مەرجدار و دەنگدانی تایبەت لە هەرێمی كوردستان هەڵدەوەشێنرێتەوە، ئاماژە بەوەشدەكات، بەپێی دەقی ئەو مادەیەش دەنگی  هەندێك خەڵكی دیاریكراو بەشێوەیەكی هەڕەمەكی هەڵوەشێنراوەتەوە، دواتر لە كۆتایی مادەكەشدا جارێكی تر هەمواركراوەتەوە و ئاماژە بەوەكراوە، دەنگی ئەو وێستگانە هەڵبوەشێنرێنەوە كە ئەنجامدانی ساختەكاری تیایدا دەسەلمێنرێت، ئەو دەسەڵاتەشی داوەتە ئەو دەستە دادوەرییە كە لێكۆڵینەوە لە تانەكانی هەڵبژاردن دەكات.   موحسن سەعدون سەرۆكی لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق زۆر دڵنیایە لەوەی دادگای فیدراڵی مادەی سێهەمی هەمواری سێهەمەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمان ڕەتدەكاتەوە بەوپێیەی پەرلەمان بە پوچەڵكردنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن، دەستوری پێشێلكردووە. سەرۆكی لیژنەی یاسایی لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە، مادەی 61 لە دەستوری عێراق مافی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی نەداوە پەرلەمانی عێراق، تەئكیدیشیكردوە،  ئەركی سەرەكی پەرلەمان داڕشتنی یاسا و هەمواركردنێتی، نەك ڕەتكردنەوەی.  تاریق حەرب شارەزای یاسای دەستوریی دەڵێت، دادگای فیدراڵی ناتوانێت تەواوی هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكان ڕەتبكاتەوە، بەڵكو دەتوانێت تانە لە هەندێك لە مادەكانی یاساكە بدات و ڕەوانەی پەرلەمانی عێراق بكاتەوە.  سێهەم: ڕەتكردنەوەی تانەكانی یەكێتی و پارتی و كۆمیسۆنی هەڵبژاردنەكان لە هەمواری سێهەمەی یاسای هەڵبژاردنەكان و دەستكردن بەجێبەجێكردن ئەو ڕێكارە یاساییانەی پەرلەمانی عێراق پەسەندیكردوون، بەڕای زۆرێك لەچاودێران ئەمەیان لاوازترین سیناریۆیە، هەرچەندە زۆرینەی بۆچونەكان بەئاراستەی ئەوەیە كە ماددەی  سێهەمی یاساكە ڕەتبكاتەوە، بەوپێیەی پەرلەمانی عێراق مافی هەڵوەشاندنەوەی دەنگدانی نیە وەك ئەوەی لەسەروە باسكراوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەمە پرسێكی كۆنكرێتی نیە، چونكە پەرلەمانی عێراق ئەم مادەیەشی مەرجدار كردوە، واتە هەڵوەشاندنەوەی ئەو دەنگدانانەی دیاریكردون، مەجداری كردووە بە سەلماندنی ساختەكاری تیایدا نەك ڕەتكردنەوەی بەشێوەیەكی قەتعی و بەبێ‌ ئەنجامدانی لێكۆڵینەوە.  دەرەنجام: نزیكترین سیناریۆ و پێشبینی بۆ  بڕیاڕی دادگای فیدراڵی كە بڕیارە ڕۆژی پێنجشەممە 21 مانگ لە دانیشتنێكی ئاشكرادا  ئەو پرسە یەكلابكاتەوە و كۆتایی بەو مشتومڕە بێنێت كە لە دوای هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراقەوە لەنێوان لایەنەكان دروستبوە، سیناریۆی دووەمە، واتە ڕەتكردنەوەی مادەیەك لە یاساكە نەك تەواوی یاساكە یان پەسەندكردنی تەواوی یاساكە،  بەوپێیەی ئەو لایەنانەی كە زیانیان لە پرۆسەی هەڵبژاردن كردوە تەئكید دەكەن بایی ئەوە بەڵگەیان لەسەر ساختەكاریی پێشكەشكردووە ئەگەر ئەنجامەكانی بەم شێوەیەی ئێستا تێپەڕێنن نەك پرۆسەی دیموكراسی بەڵكو پرسیاری گەورە لەسەر بێلایەنی و نەچونە ژێر فشاری سیاسی لەسەر دامەزراوەكانی دەوڵەتیش دروستدەبن. تێبینی لایەنە براوەكانیش تەنها لەسەر پوچەڵكردنەوەی ئەو دەنگانە نیە كە پەرلەمانی عێراق لە هەمواری یاسای هەڵبژاردندا پەسەندیكردووە، بەڵكو لەبارەی جیاكردنەوە و بژاردەی دەستی دەنگەكانیش تێبینیان هەیە و بژاردنەوەی لەسەدا سەدی دەنگەكان بە بڕیارێكی نادادپەروەرانە دەزانن  و پێیانوایە پەرلەمانی عێراق لە هەمواری یاساكەدا توند بوە و بەگیانی تۆڵە و هەڵچونەوە مامەڵەی كردوە و داوادەكەن لە نێوان 5% بۆ 10% دەنگەكان بەدەستی بژمێرێنەوە. 

(درەو میدیا):  لە ماڵی بەرپرسێكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان باڵێكی یەكێتی لەگەڵ وەفدێكی بزوتنەوەی گۆڕان كۆبونەتەوە، دەیانەوێت هاوپەیمانی لە نێوان گۆڕان و بەرهەم ساڵح پێكبهێنرێت. سبەینێ وادەی تۆماركردنی ناوی هاوپەیمانێتی بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی دێت كە بڕیارە رۆژی 30 ی ئەیلول بەڕێوەبچێت، ئەگەر وادەكەی درێژنەكرێتەوە. تائێستا یەك هاوپەیمانێتی لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمی كوردستان تۆماركراوە كە ئەویش هاوپەیمانێتی نێوان حزبی سۆسیال دیموكراتی كوردستان و پارتی كرێكاران و رەنجدەرانی كوردستان و یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستانە بە ناوی "لیستی سەردەم". باڵێكی یەكێتی نێوەندگیری دەكات لەدواین هەوڵدا كە پێناچێت هیچ ئەنجامێكی ئەوتۆی لێبكەوێتەوە، باڵێكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە نزیكن لە بەرهەم ساڵحەوە، بەناوی هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەرییەوە سەرقاڵی گفتوگۆ و دانوستانن لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان. شەوی دووشەممە لە ماڵی ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە سلێمانی وەفدێكی بزوتنەوەی گۆڕان چاوی بە ژمارەیەك سەركردەی یەكێتی كەوت. (درەو میدیا) زانیویەتی: وەفدەكەی بزووتنەوەی گۆڕان پێكهاتووە لە هەریەكە (مستەفا سەید قادر، یوسف محەمەد و كوڕەكانی نەوشیروان مستەفاو شوناس شێركۆ جدی)، وەفدی بەرامبەر پێكهاتوون لە ( بەرزان ئەحمەد كوردە و مەحمود سەنگاوی و حامید حاجی غالی). لە كۆبونەوەكەدا ئەو سەركردانەی یەكێتی لەگەڵ وەفدەكەی بزوتنەوەی گۆڕان گفتوگۆیان كردووە لەبارەی پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەك لە نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری كە بەرهەم ساڵح سەرۆكایەتی دەكات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، ئەمە دووەمجارە ئەو وەفدەی بزوتنەوەی گۆڕان كۆبونەوە دەكات لەبارەی پرسی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی لەگەڵ بەرهەم ساڵح. ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەندامانی وەفدەكەی بزوتنەوەی گۆڕان هیچ یەكێكیان پۆستی فەرمی حزبییان لەناو گۆڕاندا نییە و وەفدی بەرامبەریش كە بەناوی هاوپەیمانییەوە دانوستانیان كردووە هیچ یەكێكیان بە فەرمی ئەندامی ئەو هاوپەیمانێتییە نین و تائێستا سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستانن، دانیشتنەكان هیچ ئەنجامێكی لێنەكەوتوەتەوە. لەبەرامبەر ئەم هەوڵانەدا، ماڵی تاڵەبانی لەرێگەی ژمارەیەك كارەكتەری بزوتنەوەی گۆڕانەوە فشار لە گۆڕان دەكەن بۆ ئەوەی هاوپەیمانێتی لەگەڵ بەرهەم ساڵح نەكات، لە چەند رۆژی رابردوودا بەرپرسێكی باڵای بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ ماڵی تاڵەبانی كۆبوەتەوە. لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، لایەنە سیاسییەكانی هەرێم جموجوڵەكانیان چڕكردوەتەوە بە مەبەستی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی، دیارترین ئەو لایەنانەش كە ئەگەری نزیكبونەوەیان هەیە بۆ ئەو هەڵبژاردنە بریتین لە هەریەكە لە بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری، كە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 12ی ئایاری رابردوو لە ناوچە جێناكۆكەكان بە لیستێكی هاوبەش لەگەڵ كۆمەڵی ئیسلامیی بەشدارییان كرد بەناوی (لیستی نیشتمان). بەشێوەیەكی گشتی ئەوەی ئێستا دیارە، هەوڵدانە بۆ نزیكبونەوەی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری، لەبارەی شێوازی نزیكبونەوەی ئەم دوو هێزە باس لە سێ سیناریۆ دەكرێت: سیناریۆی یەكەم: پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی گەورەتر لەنێوان (گۆڕان- هاوپەیمانی- كۆمەڵی ئیسلامی- یەكگرتووی ئیسلامی). سیناریۆی دووەم: هاوپەیمانێتی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بەر لە هەڵبژاردن. سیناریۆی سێیەم: هاوپەیمانێتی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی دوای هەڵبژاردن بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، سیناریۆی یەكەم شكستیهێناوە، ئەوەی ئەگەری رودانی بەهێزە تەنیا سیناریۆی سێیەمە. شیوعی و تەڤگەری ئازادی چاویان لە هاوپەیمانێتییە لەگەڵ گۆڕان هاوكات چەند لایەنێكی تریش جموجوڵیان دەستپێكردووە بە مەبەستی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی، ئەمڕۆ وەفدێكی حزبی شیوعی بەمەبەستی یەك لیستی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، سەردانی گردی زەرگەتەی كرد لە سلێمانی. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لەو كۆبونەوەیەدا وەفدی حزبی شیوعی داوای پێكهێنانی هاوپەیمانێتییان لە بزوتنەوەی گۆڕان كردووە بۆ هەڵبژاردنی كوردستان، بەڵام ئەم پرسە هێشتا لە ناو بزوتنەوەی گۆڕان یەكلانەبوەتەوە و بەشێوەیەكی گشتی لەناو بزوتنەوەی گۆڕان دوو بۆچون هەیە لەبارەی هاوپەیمانێتیكردنەوە، بۆچونی یەكەم داوادەكات هاوپەیمانێتی لەگەڵ لایەنەكان بەر لە هەڵبژاردن بكرێت، بۆچونی دووەم داوادەكات هاوپەیمانێتی بۆ دوای هەڵبژاردن دوابخرێت و جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان كە بڕیاری كۆتایی دەدات هێشتا كۆنەبوەتەوە، سەرباری ئەوەش عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە ئێستا بەسەردانێك لە دەرەوەی وڵاتە. لەلایەكی ترەوە وەفدێكی تەڤگەری ئازادی كوردستان كە وەك باڵی سیاسی پەكەكە لە باشووری كوردستات تەماشادەكرێت سەردانی بزوتنەوەی گۆڕانیان كردووە و داوای هاوپەیمانێتیان كردووە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان.  پێشتر بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایار تەڤگەری ئازادی لەگەڵ نەوەی نوێ بەیەك لیست بەشداری هەڵبژاردنی كرد، هەندێك لە سەركردەكانی تەڤگەر باسیان لەوەكرد كە پێشتر هەوڵیانداوە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری هەڵبژاردن بكەن بەڵام گۆڕان رەتیكردوەتەوە.  پارتی چی دەكات ؟ پارتی دیموكراتی كوردستان كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان پلەی یەكەمی بەدەستهێنا، تائێستا هیچ هاوپەیمانێتییەكی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان نەكردووە، بەڵام جموجوڵی دەستپێكردووە و بەپێی زانیاریی (درەو میدیا) پارتی بەشێوەی كەسی پەیوەندی لەگەڵ هەندێك لە كاراكتەرەكانی بزوتنەوەی گۆڕان و هەندێك كاراكتەری ناو یەكێتی چڕكردوەتەوە و زانیاری هەیە پارتی خوازیاری دروستبونی بەدیلێكە بۆ ماڵی تاڵەبانی، ریشەی ئەم بابەتەش دەگەڕێتەوە بۆ پرسی ریفراندۆم و رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر. یەكێتی بە تەنیا دەچێتە هەڵبژاردنەوە یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە تۆمەتباردەكرێت بە ساختەكردنی ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایار، چانسی هاوپەیمانێتیكردنی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری و كۆمەڵی ئیسلامی و یەكگرتووی ئیسلامی نییە، بۆیە لە هەموو ئەگەرەكاندا یەكێتی بە تەنیا دەچێتە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستانەوە، بەڵام ژمارەیەك لە سەركردەكانی یەكێتی كار بۆ ئەوەدەكەن دوای هەڵبژاردن هاوپەیمانێتی لەگەڵ پارتی بكەن بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی داهاتووی هەرێم و سەرلەنوێ دابەشكردنەوەی پۆستەكان. كۆمەڵ راپرسی دەكات كۆمەڵی ئیسلامی كە بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق لیستی هاوبەشی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری هەبوو لە ناوچە جێناكۆكەكان، ئێستا لەناو ئەندامەكانیدا راپرسی دەكات سەبارەت بە هاوپەیمانێتی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان. سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو كۆمەڵی ئیسلامی كە خۆی داوایكرد ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە بە (درەو میدیا) وت: بۆچونی زۆرینەی ئەندامانی كۆمەڵ ئەوەیە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان هاوپەیمانێتی بكرێت، هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكگرتووی ئیسلامی و بزوتنەوەی ئیسلامی رەتدەكرێتەوە، هاوپەیمانێتیش لەگەڵ بەرهەم ساڵح بۆچونی جیاوازی لەسەرە. یەكگرتوو بڕیاری نەداوە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە هەموو هێزەكانی تر زیاتر خواستی هاوپەیمانێتیكردنی هەیە بەتایبەتیش لەگەڵ ئەو لایەنانەی كە نیگەرانن لە ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایار، بەرپرسانی یەكگرتوو لە كۆبونەوەكانی ئەمدواییەیاندا بەڕوونی ئەو خواستەیان نیشانداوە، بەڵام هیچ وەڵامێكی ئەرێنی و راشكاویان لەوبارەیەوە لەلایەنەكانی تر وەرنەگرتووە بەتایبەتی بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی. یەكگرتووی ئیسلامی بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق بە لیستی هاوبەش لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسلامی بەشداری كرد، وەك خۆیان پێشتر باسیانكردووە بڕیارە ئەم هاوپەیمانێتییە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش بەردەوام بێت. نەوەی نوێ هاوپەیمانێتی ناكات نەوەی نوێ كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا لەگەڵ تەڤگەری ئازادی بەشداری هەڵبژاردنی كرد، بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەنیازە بەتەنها بەشداری هەڵبژاردن بكات نەچێتە هیچ هاوپەیمانێتیەكەوە، بەتایبەتیش لە كاتێكدا تائێستا تەڤگەری ئازادی بڕیاری خۆی یەكلانەكردوەتەوە كە لەگەڵ نەوەی نوێ بەشداری هەڵبژاردن دەكات یاخود بەتەنها دەچێتە هەڵبژاردنەوە.   حزبەكان دەیانەوێت خۆیان نوێ بكەنەوە سەرباری هەوڵەكان لە دەرەوە بەمەبەستی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی، هەندێك لە حزبەكان دەیانەوێت پێش هەڵبژاردنەكەی كوردستان لەسەر ئاستی ناوخۆیی چارەسەری قەیرانی خۆیان بكەن، لەوانە یەكێتی نیشتمانی كە هەندێك بانگەشەی ئەوەدەكەن بەر لە هەڵبژاردن یەكێتی كۆنگرە سازبكات، ئەمە لە كاتێكدایە یەكێتی هەندێك گۆڕانكاریی لە پۆستە باڵاكانیدا كردووە بەتایبەتیش لە مەڵبەندەكان. لەناو بزوتنەوەی گۆڕانیش هەوڵێك هەیە بۆئەوەی بەر لە هەڵبژاردن كۆبونەوەی جڤاتی نیشتمانی بكرێت لەبارەی كێشە ناوخۆییەكان و چارەسەركردنیان. هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەریش كە بەرهەم ساڵح سەرۆكایەتی دەكات و نوێترین پارتە لەسەر گۆڕەپانی سیاسی هەرێم، ئێستا لە هەوڵی خۆرێكخستنەوەدایە. پارتی دیموكراتی كوردستانیش بەمدواییە هەندێك گۆڕانكاری كرد لە بەرپرسی لقەكانیدا.

(درەو میدیا): سەرەتای بەرنامەكە ساڵی 1957 بە سەرەتای بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران دادەنرێت، كاتێك شای ئێران رێككەتنێكی دەربارەی بەرنامەی ئەتۆمیی لەگەڵ ئەمریكا ئیمزاكرد، و دواتر " رێككەوتنی پێشنیاركراو بۆ هاوكاری لە بواری نوێژینەوەی و بوارەككانی بەكارهێنانی ئاشتیانەی وزەی ئەتۆمیی " راگەیەنرا بە چاودێری  بەرنامەی ئایزنهاوەر" ئەتۆم لە پێناوی ئاشتیدا" و لە ساڵی 1967 ناوەندی تاران بۆ توێژینەوە ئەتۆمییەكان دامەزرێنرا، بەڵام ئیمزاكردنی پەیماننامەی رێگەگرتن لە بڵاوبونەوەی چەكی ئەتۆمی لەلایەن ئێرانەوە لە ساڵی 1968 ، وایكرد لەلایەن ئاژانسی نێودەوڵەتی وەزەوە بكەوێتە ژێر پشكنین و لێكۆڵینەوەوە. كۆتاییهاتنی دەستوەردانی دەرەكی رووخاندنی شا و دامەزراندنی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە ساڵی 1979دا پەیوەندییەكانی ئێران و وڵاتانی خۆرئاوا پچڕان، و بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران دوای كشانەوەی كۆمپانیا خۆرئاواییەكان لە كاركردن لە پرۆژە ئەتۆمییەكانی ئێران و پێدانی یۆرانیۆمی پیتێنراو بە ئاستێكی بەرز راگیرا و بەرنامە ئەتۆمیەكەی ئێرانیش بۆ ماوەیەك راگیرا. گەڕان بە دوای چارەسەردا خومەینی ساڵی 1981 رێگەیدا توێژینەوە لە بواری وزەی ئەتۆمییدا بكرێت، ساڵی 1983 ئێران و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی هاوكاریان كرد بۆئەوەی هاوكاری ئێران بكریچت لە بواری كیمیا و دیزاینكردنی وێستگە ئەزمونییەكانی گۆڕینی یۆرانیۆم بە تایبەتی لە وێستگەی ئیسفەهان بۆ تەكنۆلۆژیای ئەتۆمیی، بەڵام هەڵوێستی خۆرئاوای بەگشتی بریتی بوو لە رەتكردنەوەی ئەو جۆرە لە هاوكاریی و لەگەڵ بەرپابوونی جەنگی نێوان ئێران و عێراق زیانی بە وێستگەی ئەتۆمیی بوشەهر گەیاند و لەكار وەستا. روسیا دێتە سەر هێڵ و چین دەكشێتەوە! لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا لەلایەن روسیا شارەزای بواری ئەتۆمیی درایە ئێران، و لە ساڵی 1992 لە لایەن راگەیاندنی نێودەوڵەتییەوە بانگەشەی بوونی چالاكی ئەتۆمیی ئێرانی نهێنی بڵاوبوەوە، و ئەوەش وایكرد ئێران بانگهێشتی پشكنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم كرد بۆئەوەی سەردانی وێستگە و دامەزراوە ئەتۆمییەكانی بكات، و پشنینەكان ئەو كاتە گەیشتنە ئەو ئەنجامەی كە چالاكییەكان ئاشتیانەن. لە ساڵی 1995 ئێران و روسیا گرێبەستێكیان بۆ خستنەگەڕی تەواوەتی وێستگەی ئەتۆمیی بوشەهر، لەو كاتەشدا چین لە پرۆژەی بونیادنانی وێستگەیەكی گۆڕین و پیتاندنی یۆرانیۆم كشایەوە. راگەیاندنی تاران و سەردانی بەرادعی بۆ ئێران ساڵی 2002 ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆی داوایكرد سەردانی دوو وێستگەی ئەتۆمیی بكات كە وترا ئاشكرانەكراون، بەڵام ئێران رێگەی بەوە نەدا هەتا دوای تێپەڕینی شەش مانگ بەسەر بڵاوبوونەوەی هەواڵەكە، و لە 2003دا محەمەد بەرادعی بەڕێوەبەری پێشووی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمیی سەردانی ئێرانی كرد، بۆئەوەی روونكردنەوە دەربارەی دەستپێكردنەوەی چالاكییەكانی پیتاندنی یۆرانیۆمی دەستبكەوێت و ئاژانسەكە راپۆرتێكی نەرێنی دەربارەی هاوكاریی ئێران دەركرد. بگرە و بەردە ئاژانسی نێودەوڵەتی وەزەی ئەتۆم لە ساڵی 2004دا بڕیارێكی دەركرد وداوای لە ئێران كرد وەڵامی چەند پرسیارێك بداتەوە و ئاسانكاری بگات بۆ ئەوەی دەستبەجێ‌ رێگە بە ئاژانسەكە بدات سەردانی هەموو ئەو وێستگانە بكات كە دەیەوێت و هەموو چالاكییەكانیشی رابگرێت كە تایبەتن بە پیتاندنی یۆرانیۆم بە ئاستێك كە رێگە بە بەرهەمهێنانی سوتەمەنی ئەتۆمیی مادەی ئەتۆمیی، بەڵام سەرۆكی پێشوو مەحمود ئەحمەدی نەژاد دوای هەڵبژاردنەوەی كاریكرد بۆ كاراكردنەوەی بەرنامە ئەتۆمییەكان و گوێی بە هەڕەشەكانی خۆرئاوا نەدا، هەروەها وێستگەی ئەتۆمی " ئەراك"ی بۆ ئاوی قورس دامەزراند. وەرزێكی نوێ لە 2006دا ئەندامانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم دەنگیاندا بۆئەوەی دۆسیەی ئێران رەوانەی ئەنجومەنی ئاسایش بكرێت و ئەویش قەدەغەی خستەسەر ئێران بۆئەوەی ئامێر و كەلوپەلی تایبەت بە پیتاندنی یۆرانیۆم و بەرهەمهێنانی مووشەكی بالیستی پێنەدرێت، لە بەرامبەردا ئێران بە هەڵپەساردنی كاركردن بە پرۆتۆكۆڵی زیادكراو و هەموو جۆرە هاوكارییەكی خۆبەخشانەی هەڵپەسارد، لە هەمان ساڵدا سەرۆكی ئێران ئەحمەدی نەژاد سەركەوتنی وڵاتەكەی لە پیتاندنی یۆرانیۆك بە رێژەی لە سەدا 3.5 راگەیاند. وێستگەی ئەتۆمیی نهێنی لە ساڵی 2009دا ، چەند بەرپرسێكی ئەمریكیی و بەریتانیی و فەرەنسیی لە رێگەی راگەیاندنەكانەوە رایانگەیاند ئێران لە دەوروبەری شاری قوم وێستگەی ئەتۆمیی بونیادناوە و ئاشكرایانكرد ئەو وێستگانە بە نهێنی و لە ژێر زەوییدا بونیادنراون و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەیی ئەتۆمیی لێ‌ ئاگادارنەكراوەتەوە و تارانیش ئەوەی رەتكردەەوە رایگەیاند تەنها پڕوپاگەندەیە. لەسەر لێواری چارەسەر لە ساڵی 2014 رێككەوتن كرا لەسەر راگرتنی بلۆككردنی پارەكانی ئێران لە ئەمریكا كە بە چەند ملیار دۆلارێك دەخەمڵێنرێت، ئەوەش لەبەرامبەر ئەودا ئێران گۆڕینی پیتاندنی یۆرانیۆمی بە رێژەی لەسەدا 20 پیتێنرا بۆ وزە رابگرێت، لە هەمان ساڵدا رێكخراوی وەزەی ئەتۆمیی ئێران چەند گۆڕانكارییەكی لە وێستگەی " ئەراك" دا كرد بۆئەوەی گەرەنتی بەرهەمهێنانی قەبارەیەكی كەمتر لە پلۆتیۆنیۆم بكات. رێككەوتنە مێژووییەكە ساڵی 2015 و دوای زنجیرەیەك كۆبوونەوە لە ڤیەننا، گەیشتن بە رێككەوتنی كۆتایی راگەیەنرا و ناونرا رێكەوتی چوارچێوەی تایبەت بە پرۆگرامی ئەتۆمیی ئێران، رێككەوتنەكە لەلایەن ئەمریكا، بەریتانیا، روسیا، چین، فەرەنسا، ئەڵمانیا و ئێرانەوە كرا و وا پێشبینیدەكرا كە ئەم رێككەوتنە كۆتایی بە هەڕەشە و رووبەڕووبونەوەكانی نێوان ئێران و خۆرئاوا بهێنێت. خواستەكانی رێككەوتنەكە باراك ئۆباما، سەرۆكی پێشووی ئەمریكا، یەكێك بوو لە سەرۆكی ئەو وڵاتانەی لەگەڵ ئێران رێككەوبوون لەسەر پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران و یەكێك بوو لەوانەی كە ئەو هەنگاوەیان بە گرنگ دادەنا بۆ ئاسایشی جیهان، لەبەرامبەردا هاوتا ئێرانییەكەی حەسەن رۆحانی  وتی وڵاتەكەی هەموو ئامانجەكانی لەرێگەی ئەو رێككەوتنەوە بەدیهێناوە، بەڵام كارەكان بە سەقامگیری نەمانەوە، بە تایبەتی لەگەڵ ئارەزووی ئێران بۆ پەرەپێدانی بەرنامە ئەتۆمییەكەی بەبێ‌ كەس ئاوەڕی لێبداتەوە. ئەمریكا دەكشێتەوە دوا گۆڕانكاریی رێككەوتنەكە رۆژی سێشەممە هەشتی ئایاری 2018 روویدان كاتێك دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاریدا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران بكشێتەوە و بەڵێنیشیدا  كە وڵاتەكەی لەسەر بەرزترین ئاست سزای ئابوریی بەسەر رژێمی ئێراندا بسەپێنێت و ئێرانیش لەوبارەیەوە رایگەیاند ئارەزوو ناكات جارێكی تر لەگەڵ ئەمریكاا بچێتەوە دانوستانی قورس. سەرچاوە: دۆچە ڤێللە  

(درەو میدیا): وەزیری پێشووتری وزەی ئیسرائیل " جۆنین سیگیف" تۆمەتباردەكرێت بە سیخوڕیكردن بۆ ئێران ودەزگای ئاسایشی ئیسرائیل دەڵێت ئەو وەزیرەی پێشوو لە نایجیریا بووەتە بەكرێگیراوی ئێران و كاری سیخوڕیی بۆ كردووە. دەزگای ئاسایشی ناوخۆی ئیسرائیل" شین بیت" رۆژی دووشەممە 18ی حوزەیران رایگەیاند تۆمەتی سیخوڕیكردن بۆ ئێران ئاراستەی جۆنین سیگیف وەزیری پێشووتری وزەی ئیسرائیل كراوە. شین بیت لە بەیاننامەیەكدا ئاشكرایكرد " سیگیف كە ساڵی 1995 بۆ 1996 وەزیری وزە بووە و لە نایجیریا ژیاوە لە لایەن هەواڵگری ئێرانەوە بەكرێگیراوە". ئاماژەی بەوەشدا لێكۆڵەران گەیشتونەتە ئەو ئەنجامەی كە سیگیف لە ساڵی 2012 لە نایجیریا پەیوەندی بە لێپرسراوانی باڵیۆزخانەی ئێرانەوە كردووە و دووجاریش بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ ئەو بەرپرسانەی ئاراستەیان كردووە سەردانی ئێرانی كردووە. شین بیت لە بەشێكی تری بەیاننامەكەیدا دەڵێت سیگیف ئامێرێكی پەیوەندیكردنی جفرەداری لە لێپرسراوای ئێران وەرگرتووە و زانیاری دەربارەی " كەرتی وزە و پێگە ئەمنییەكانی ئیسرائیل و بەرپرسانی دامەزراوە سیاسیی و ئەمنییەكان" بە ئێران داوە. هەروەها سیگیف( 62 ساڵ) بەشداربووە لە رێکخستنی پەیوەندی لە نێوان چەند ئیسرائیلییەك لە كەرتی ئاسایش و ئەفسەرانی هەواڵگری ئێرانیی و ئێرانییەكانی بە پیاوانی خاوەنكار ناساندووە. لە بەرامبەریشدا پارێزەرەكانی ئەو وەزیرەی پێشووی ئیسرائیل بەیاننامەیەكیان بڵاوكردەوە رایانگەیاند زۆرینەی وردەكارییەكانی تۆمەتەكانی سەر سیگیف لەسەر داوای دەوڵەت هێشتا بە نهێنی هێڵراونەتەوە و دەڵێن:" هەتا ئەم قۆناغە زووە دەكرێت بڵێین كە ئەوەی رێگەی پێدراوە بڵاوبكرێتەوە زۆر سەرنج بۆ سەر رووداوەكە رادەكێشێت، سەرەرای  ئەوەی هێشتا وردەكاری تەواوەتی بە نهێنی هێڵدراوەتەوە كە وێنەیەكی جیاوازتر نیشاندەدات." جۆنین سیگیف كە پزیشكە ساڵی 2004 لە ئیسرائیل دوای تاوانباركردنی بە هاوردەكردنی حەبی "ئەكستاس" زیندانی كرا و دوای ئازادكردنی لە ساڵی 2007 ئیسرائیلی بەجێهێشتووە و شین بیت دەڵێت لەمیانی سەردانێكیدا بۆ گینیای ئیستیوائی مانگی ئایاری رابردوو دەستیگركراوە و رادەستی ئیسرائیل كراوەتەوە رۆژی هەینی تۆمەتی سیخوڕیكردنی بۆ ئێران ئاراستە كراوە. ماوەیەكی دوورودرێژە ئیسرائیل جەنگێكی نهێنی لەگەڵ ئێرانی دوژمنی سەرسەختی دەستپێكردووە و تەلئەبیب ، حكومەتی ئێران بەوە تۆمەتباردەكات كە هاوكاری ئیسلامییەكانی كەرتی غەززە و لوبنان دەكات و پرۆگرامە ئەتۆمییەكەشی لەلایەن ئیسرائیلەوە چەندجارێك بە ئامانجگیراوە و تێكدراوە و كانونی دووەمی رابردوووش ئیسرائیل رایگەیاند شانەیەكی فەلەستینی ئاشكراكردووە كە گوماندەكرێت ئەفسەرانی هەواڵگری ئێران لە ئەفریقای باشوور پێكیانهێنابێت.  

نوسینی: ئانا بۆرشفسكایا- بیلال وەهاب وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت- نامیق رەسوڵ پەیمانگای واشنتۆن راپۆرتێكی لەبارەی سیاسەتی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی وزە بڵاوكردەوە كە بە پلەی یەكەم ئەو كەرتە لەژێر كۆنترۆڵی پارتی دیموكراتی كوردستاندایە. راپۆرتەكە باس لەوەدەكات، گۆڕینی سەنگەر لە واشنتۆنەوە بۆ مۆسكۆ "هەواڵێكی ناخۆشە" بۆ خەڵكی كوردستان، چونكە روسیا بەپێچەوانەی ئەمریكاوە گوێ بە سەروەری یاسا و مافەكانی مرۆڤ نادات، ئەوەش بە زیان بۆ گەلی كورد كۆتایی دێت. راپۆرتەكە بە وردی سود و زیانەكانی ئەو سەنگەرگۆڕینەی باسكردووە، لەبەر بایەخی ناوەڕۆكی باسەكە بۆ خوێنەرانی كورد، (درەو میدیا) دەقی راپۆرتەكەی وەكو خۆی وەرگێڕایەسەر زمانی كوردی.                                                                               دەقی راپۆرتەكە                                    "حكومەتی هەرێمی كوردستان" پەنا بۆ مۆسكۆ دەبات و بەدوای سەرپەرەشتیارێكی نوێدا دەگەڕێت لە 25ی ئایار/ مایۆ لە میانی "كۆڕبەندی ساڵانەی سان پترسبۆرگی ئابوریی نێودەوڵەتی" نوێنەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیای زەبەلاحی روسی " روسنەفت" رێككەوتنێكی نوێیان بۆ پەرەپێدانی ژێرخانی غازی سروشتیی لە هەرێمی كوردستان ئیمزاكرد. و بە پشتنبەستن بە گرێبەستێكی تر كە لە كۆڕبەندی ساڵی رابردوو ئیمزاكراوە، رۆسنەفت رەزامەندی دەربڕی لەسەر بونیادنانی هێڵێكی گواستنەوەی غاز بۆ توركیا كە ساڵانە توانای گواستنەوەی 30 ملیار مەتر سێجای هەبێت، ئەوەش بەشێوەیەكی بەرچاو بازنەی بەشداری مۆسكۆ لە كەرتی وزە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بەرفراوان دەكات و ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رۆژی 7ی حوەزیران/ یۆنیۆ جەختیكردەوە كە گرێبەستەكان لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان "بەرهەمدار" و "بەرفراوان"ن. بەهۆی ئەوەی كوردەكان زۆر لاواز و پەرتەوازەن و توانای تەواوەتیان نییە بۆئەوەی كاریگەرییان لەسەر هەژمونی سیاسی عێراق هەبێت، بەدوای دەوڵەتێكی چاودێری نوێدا دەگەڕێن، چونكە بە بۆچونی ئەوان ستراتیژیەتێكی یەكگرتوویی ئەمریكی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا ئامادەیی نییە. لە 9ی ئایار/ مایۆ، نێچیرڤان بارزانی سەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەرێم هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی وەلانا و هەرێمی بەرەو مۆسكۆ بەجێهێشت لەسەر بانگهێشتنی ئیگۆر سیچین سەرۆكی جێبەجێكاری  كۆمپانیای " روسنەفت"، كە یەكێكە لە هاوڕێ‌ بەهێز و نزیكەكانی سەرۆك پوتن، و پێشتریش لە تشرینی دووەم/ نۆڤەمبەر مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان هۆشداریدا لەوەی كە" چاودەخشێنێتەوە بە پەیوەندییەكان" لەگەڵ واشنتۆن، و كرملن بە تەواوەتی ئامادەیە هاوكاری بكات لەو وەرچەرخانەیدا، لەم هەنگاوەوە سەرۆك بارزانی دەیەوێت شەراكەتێكی مێژووی زیندوبكاتەوە كە لە چلەكانی سەدەی بیستەمدا لەمیانی شۆڕشی باوكیدا گەیشتبووە ترۆپك. روسیا و ریفراندۆمی هەرێم لە دوای جەنگی عێراقەوە لە ساڵی 2003ەوە ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان لە نزمترین ئاستی لاوازیدایە، ئەوەش تا ئاستێكی زۆر بۆ ریفراندۆمی سەربەخۆیی دەگەڕێتەوە كە لە كاتێكی خراپدا و لە ئەیلول/ سێپەمبەری رابردووو ئەنجامدرا و حكومەتی عێراق بە هاندانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی دژایەتی بۆ بەڕێوەچوونی كرد و بەبەكارهێنانی هێز نیوەی خاكی ژێردەستی حكومەتی هەرێم و نیوی توانای بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی كۆنترۆڵكرد، كە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2014 و لە كاتی دەستپێكردنی هێرشەكانی " داعش" ەوە دەستی بەسەردا گرتبوو، جێی ئاماژەیە كە هاوڕێ كلاسیەكییەكانی بارزانی لە خۆرئاوا و لە ناویشیاندا واشنتۆن، پاڵپشتیان لەو هەنگاوە بەهێزە كرد كە بەغداد هەڵیگرت. بەڵام روسیا هەڵوێستێكی زۆر وردتری بەرامبەر بە ریفراندۆمەكە گرتبەر و لەو كاتەدا رایگەیاند كە" رێز لە خواستە نیشتمانییەكانی كوردەكان دەگرێت" و وایدەبینێت كە كێشەكانی نێوان بەغداد و هەولێر " دەكرێت و پێویستە چارەسەر بكرێت لەڕێگەی بەڕێوەچوونی دانوستانێكی بونیادنەرانە لەسەر بنەمای رێز بە ئامانجی گەیشتن بە شێوازێك بۆ پێكەوەژیان لەناو یەك دەوڵەتی عێراقدا كە هەردوولا پێی رەزامەندبن". سەرەڕای ئەوەی واشنتۆن لێدوانی هاوشێوەی وای پێشكەشەكرد، بەڵام دژایەتیی بەهێزیشی دژی ریفراندۆمەكە كۆكردەوە، لە كاتێكدا مۆسكۆ بە ئاشكرا بێلایەن بوو، ئەم شێوازی كە روسیا گرتیبەر بە بەرژوەندی شكایەوە و نەرمییەكی زیاتری لەگەڵ كوردەكاندا نواند لە دۆخی ئاڵۆزی دوای ریفراندۆمەكە. گەڕانەوەی مۆسكۆ بۆ عێراق و كوردستان لە ساڵی 2003 حكومەتی نوێی عێراق ژمارەیەكی زۆر لە گرێبەستە سەرەكییەكانی وزەی هەڵوەشاندەوە كە پێشتر لەسەردەمی رژێمی سەددام حسێندا لەگەڵ مۆسكۆ ئیمزا كرابوون، بەڵام لەوكاتەوە كۆمپانیا روسییەكان بەبەردەوامی كاردەكەن بۆ ئیمزاكردنی گرێبەستی نوێ. لە ئەنجامی ئەوەدا هەریەكە لە كۆمپانیاكانی "لۆك ئۆیل" و "گازپرۆم" لە ساڵی 2012 چونە ناو بازاڕی وزەی "هەرێمی كوردستانەوە" و لەدوای ئەوە ژمارەیەك گریێبەستیان بەدەستهیێنا بۆ گەشەپێدانی كێڵگەكانی نەوت لە پاڵ پرۆژەكانی تردا، ئەمە وای لە بارزانی كرد دوای ئەوە بەماوەیەكی كورت بۆ جاری یەكەم سەردانی مۆسكۆ بكات. لەكاتێكی تردا، كۆمپانیا ئەمریكییەكانی وەكو "ئیكسۆن مۆبیل: و "شیفرۆن" دەستیان كرد بە كەمكردنەوەی ئاستی بەشدارییان لە كەرتی نەوت و غازی "هەرێمی كوردستان" لە ساڵی 2015، ئەمەش بەلەبەرچاوگرتنی مەترسییە ئەمنییەكانی رێكخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی، ئەمە سەرباری ئاستەنگی جیۆلۆجی و گرێبەستەكان، بۆ پڕكردنەوەی ئەم بۆشاییە، "حكومەتی هەرێمی كوردستان" بانگهێشتی ژمارەیەكی زۆرتری كۆمپانیا روسیییەكانی كرد- بەوپێیەی هاتنەناوەوەی چڕی دەوڵەت مەترسی سیاسی و ئابوری كەمترە لە كۆمپانیا خۆرئاواییەكان. لەم روانگەیەوە، "رۆسنەفت" گرێبەستی نەوتی لەگەڵ هەریەكە لە حكومەتی عێراق و "حكومەتی هەرێمی كوردستان" ئیمزا كرد، ئەمە سەرباری ئەوەی لەدوای داگیركردنی ئۆكرانیاوە، روسیا لەژێر سزای خۆرئاوادایە. لە روانگەی ئابوریی بەحتەوە، پێدەچێت بڕیارە نا لۆژیكییەكەی مۆسكۆ بەو چاوە تەماشا بكەین كە سەرۆك پۆتن بەشێوەیەكی بنەڕەتی وەكو ئامرازێكی سیاسەتی دەرەوە تەماشای گرێبەستەكانی وزە دەكات. لە شوبات/ فێبرایەری 2017وە "روسنەفت" نزیكەی (3 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلار قەرزی بە كوردەكانی عێراقدا و چەندین گرێبەستی ئیمزاكرد بۆ گەشەپێدانی پێنج كۆمەڵگەی وەبەرهێنانی نەوت، هەروەها وەبەرهێنانی كرد لە ژێرخانی هەناردەی نەوت و غاز لە "هەرێمی كوردستان"، سەرباری ئەوەش، ئێستا كۆمپانیای "غاز پرۆم" كاردەكات بۆ گەشەپێدانی سێ كۆمەڵگەی نەوتی. ئەم جۆرە لە توانا بەرفراوانە دەكرێت ببێتەهۆی گەیشتن بە وزە كە لانی كەم هەندێك هەژمون بە مۆسكۆ دەدات لەسەر سیاسەتەكانی "حكومەتی هەرێمی كوردستان"، وە تەنانەت رەنگە لەسەر ئاستی بازنەیەكی فراوانتری هەرێمیش.  لەگەڵ جەمسەرگیریكردنی مۆسكۆ لە بەغدادەوە بەرەو هەولێر، دەبێت ئاماژە بەوە بكرێت كە پەیوەندی روسیا لەگەڵ كوردەكان دەگەڕێتەوە بۆ نزیكەی دوو سەد ساڵ لەمەوبەر، لەسەردەمی ئیمپراتۆی مەزنن خاتوو كاسرینەوە روسیا هەستی بە بایەخی كورد كردووە و لەوكاتەوە وەكو سەرپەرەشتیارێكی ئەوان مامەڵە دەكات- لەكاتێكدا بەشێوەیەكی كاڵتەجاڕانە بەكاریهێناون بۆ بەدیهێنانی ئامانجە تایبەتییەكانی خۆی، پێدەچێت ئەم شێوازە جارێكی تر لەگەڵ سەرۆك پۆتن بەرجەستە ببێتەوە.   سیاسەتی بۆرییەكانی نەوت وەك سەرەتایەك بۆ سەروەری تەواوەتی، سەركردەكانی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" كەرتی نەوت و غازیان بەكارهێنا بۆ بەهێزكردنی كاروانەكەیان بە ئاڕاستەی ئابوری سەربەخۆ، بەڵام لەو پرۆسەیەدا روبەڕوی قەیرانێكی دارایی توند بونەوە، دوای ئەوەی قەرزی ژمارەیەكی زۆر لە كۆمپانیاكانی نەوت و قەرزبەخشەكان كەڵەكە بوو. لە ئاب/ ئۆگۆستی 2017 دا كۆمپانیای "رۆسنەفت" هاتەناوەوە و یارمەتیدان لە یەكلاكردنەوەی یەكێك لە ناكۆكییە سەرەكییەكان، كە ئەوەش دۆسیەی ناوبژیوانی نێودەوڵەتی بوو لەگەڵ كۆمپانیای "دانەغاز"ی ئیماراتی/ عێراقی كە ملیارێك دۆلار لەسەر "حكومەتی هەرێمی كوردستان" كەوت و گریمانەكراویش بوو چەندین ملیار دۆلاری تریان لەسەر بكەوێت. سەرباری ئەوەش، ئێستا "رۆسنەفت" پشكی شێری هەیە لە بواری هەناردەی نەوتی تایبەت بە "حكومەتی هەرێمی كوردستان"، بەڵێنیشی داوە هێڵی بۆری غاز بۆ توركیا دروستبكات، ئەمەش رێگە بۆ مۆسكۆ دەكاتەوە خۆی تێهەڵقورتێنێ و پەیوەندی لە بواری وزەدا لەگەڵ "حكومەتی هەرێمی كوردستان" و ئەنكەرە بنیادبنێت، ئەمەش پێگەی جیۆستراتیژی روسیا لەناوچەكی بەرفراوانتر بەهێز دەكات و وا لە كرملن دەكات بەسەر هەوڵەكانی توركیادا سەركەوێت بۆ ئەوە ببێت بە ناوەندی وزە، ئەمەش بەشێوەیەكی كردەیی تواناكانی توركیا وەكو جێگرەوەیەك بۆ قۆرخكاری روسیا ئیفلیج دەكات لە بازاڕەكانی وزەی ئەوروپادا. بەرپرسانی عێراقی نەیارێتی مافی یاسایی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" دەكەن لە هەناردەكردنی نەوتدا، بەڵام بژاردەكانی بەغداد تایبەت بە هەناردەی نەوتی كێڵگە گەورەكانی باكور، سنوردارە: یان دەبێت هێڵی بۆری حكومەتی هەرێمی كوردستان بەكاربهێنێت یاخود دەبێت هێڵی كەركوك نوێ بكاتەوە كە بەهۆی پرۆسە وێرانكارییەكانی رێكخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی"یەوە لەكاركەوتووە. ئێستا كە پشكی "رۆسنەفت" بووە بە 60% لە هێڵی "حكومەتی هەرێمی كوردستان"، دەتوانێت یارمەتی كوردەكان بدات لە رێگریكردن لە بژاردەی دووەم، ئەمەش پێویستی بە بڕێكی زۆر كات و دارایی هەیە. بەوە، بارزانی سامانە سەرەكییەكەی رزگار دەكات لە سازشكردنی تەواوەتی بۆ حكومەتی ناوەندی، كە كەرتی گەشەكردووی نەوتە لە "هەرێمی كوردستان".  لە مامەڵەكردن لەگەڵ مۆسكۆ، پێدەچێت كوردەكان بیرۆكەیان لە هێزەكانی دراوسێ وەرگرتبێت. "رۆسنەف" لە پێشەنگدایە لەڕوی فراوانكردنی جێپەنجەی روسیا لە دیمەنە بەرفراوانە ئیقلیمییەكەی وەزدا، ئەمەش بە لەبەرەچاوگرتنی ئەوەی ئێران و جەزائیر و میسر هاوبەشی گریمانەگراوی ئەون. هەروەك ئیمزاكردنی گرێبەست لەگەڵ روسیا یارمەتی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" دەدات لە فرەجۆركردنی پەیوەندییە دەرەكییەكانی بۆ قەرەبوكردنەوەی بەرژەوەندییە لەدەستچوەكانی لەگەڵ واشنتۆن و ئەنكەرە، سەرباری ئەوەش، پێدەچێت بونی كورد لە حكومەتی عێراق بچوك ببێتەوە كاتێك دوای هەڵبژاردنی 12ی ئایار بارودۆخ سەقامگیر دەبێت، بۆ ئەوەی مۆسكۆ بتوانێت یارمەتی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" بدات لە گێڕانەوە هەندێك لە هەژمونی خۆی لە بەغداد. مەترسییەكانی جەمسەرگیری لەگەڵ روسیا تا كاتێك ویلایەتە یەكگرتووەكان و توركیا سەرپەرەشتیاری سەرەكی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" بوون،ـ كوردەكانی عێراق پشتیان بەو یارمەتییە سەربازی و داراییەی ئەمریكا دەبەست كە بە هێزەكانی پێشمەرگەی دەدا بۆ پارێزگاریكردن لە ئاسایش، لەكاتێكدا ئابورییەكەیان پیشتی بە توركیا دەبەست لە یارمەتیدانیان لە هەناردەی نەوت سەرباری ناڕەزایەتی بەغداد، سەرباری ئەوەی روسیا پارێزگاری لە كورسییەك كردووە بۆ خۆی لەسەر مێزەكە، بەڵام سودەكەی بۆ ئامانجەكانی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" هێشتا تاقینەكراوەتەوە. لەم ساڵانەی دوایدا، لەڕووی ستراتیژییەوە "هەرێمی كوردستان" لە كەرتی نەوت و غازدا وەبەرهێنانی كرد بۆ راكێشانی وڵاتە زلهێزەكان وەك گرەنتییەك لەدژی بەغداد، پاشان، پاڵنەرەكانی بۆ جەمسەرگیری لەگەڵ روسیا شتێكی كتوپڕ نییە- هاوپەیمانەكانی تری ئەمریكا لەنێویاندا ئیسرائیل، خۆیان بینییەوە كە پەنا بۆ مۆسكۆ دەبەن لە هەموو كێشە هەرێمایەتییەكانی ئەمدواییە. لەگەڵ سەرقاڵبونی ئەمریكا بە رێككەوتنە ئەتۆمییە داڕماوەكەی ئێران، و جەنگی سوریا، و دانوستان لەگەڵ كۆریای باكور، "حكومەتی هەرێمی كوردستان" هەستی بەوە كردووە  پێویستی بەوەیە بچێتە پاڵ روسیا كە دوربین ترە. بەڵام پێویستە لە ئاستێكی دورمەودادا هەولێر وریا بێت لە هەڵبژاردنی كۆمپانیاكان، كاتێك روسیا كوردەكان بۆ بەدیهێنانی ئامانجە تایبەتەییەكانی خۆی بەكاربهێنێت، نەك لەپێناو پشتیوانی راستتەقینە لە دۆزی سەربەخۆییان (ئەمە بەشێكی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە دەكرێت ئەم پرسە ببێت بە پێشینەیەكی مەترسیدار بۆ كەمینەكانی تر لە چاخی دوای یەكێتی سۆڤیەت). لەوبارەیەوە، ئاماژە بەوەی كە مۆسكۆ رێگەی بە توركیادا هێرش بكاتەسەر هێزە كوردییەكانی سوریا و لە عەفرین دەریان بكات، بەڵام لە عێراق، كۆمپانیاكانی بواری وزەی روسیا كارەكانیان لە "هەرێمی كوردستان" وەكو كارتێك بەكاردەهێنن بۆ فشاركردنێكی كاتی بەمەبەستی داماڵینی مەرجی گرێبەستكردنی باشتر لە بەغداد. هەروەك باوەشگرتنەوە بۆ ئەو كۆمپانیا روسیانەی كە دەكەونە ژێر سزا نێودەوڵەتییەكان دژە لەگەڵ خواستی دەنگدەرانی كورددا، كە داوای بەدیهێنانی حوكمێكی باش و چاكسازی ئابوری دەكەن، لەسەر ئاستێكی فراوانتریش، مۆسكۆ بەپێچەوانەی ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە رێز لە سەروەری یاسا و مافەكانی مرۆڤ ناگرێت، بۆیە سەرپەرەشتیكردنەكەیان هەواڵێكی خراپە بۆ گەلی كورد. هەندێك لە لێپرسراوانی واشنتۆن نزیكبونەوە لەگەڵ "حكومەتی هەرێمی كوردستان" بە پرسێكی گرنگ نازانن لە ئێستادا لەگەڵ بچوكبونەوەی شەڕی دژ بە رێكخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی"، بەتایبەتیش ئەگەر بڕیارەكەی هەولێر لەبەرچاوبگرین لە پشتگوێخستنی هۆشداریدانەكانی ئەمریكا سەبارەت بە ریفراندۆم. لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە ئەو بەرپرسانە هەست بەوە بكەن لەبەرئەوەی رۆڵی داهاتووی ئەمریكا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ناڕوونە، ژمارەیەكی زیاتر لە لایەنە كارا لۆكاڵییەكان تەماشای روسیا دەكەن وەكو ئەڵتەرناتیڤێكی سەرەكی كە گەرەنتی مانەوەیان بكات. ئەمەش زیانێكی گەورە بە بەرژەوەندی ویلایەتە یەكگرتووەكان دەگەیەنێت لە كاتێكی دورمەودادا.  

درەو میدیا: له‌و كاته‌ی شێخ جه‌عفه‌ر فه‌رمانده‌ی یه‌كه‌ی 70ی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان خۆی و ژماره‌یه‌ك پێشمه‌رگه‌ی حیزبه‌كه‌ی به‌ ده‌ستڕێژی گوللەی كڵاشینكۆف و بیكەیسی و دۆشكە هێرشیانكرده‌ سه‌ر مه‌كۆی سه‌ره‌كی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌ گردی زه‌رگه‌ته‌، كه‌ناڵی ته‌له‌فزیۆنی كه‌ی ئێن ئین-ی بزووتنه‌وه‌كه‌ داوای له‌ لایه‌نگرانیان كرد بێنه‌ گرده‌كه‌ بۆ "دروستكردنی پشتێنه‌ی ئه‌منی و پارێزگاریكردن له‌ مه‌كۆی سه‌ره‌كی"یان، ئه‌و بانگه‌وازه‌ به‌س بوو بۆئه‌وه‌ی ده‌یان هه‌ڵسوڕاو و لایه‌نگری گۆڕان به‌ چەكه‌وه‌ له‌سه‌ر گڵكۆی نه‌وشێروان مسته‌فا و گرده‌كه‌ ئاماده‌بن. له‌ شه‌وی 12ی ئایاره‌وه‌ پرسی دروستكردنی هێزێكی چه‌كدار، بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانی كردووه‌ به‌ دووبه‌شه‌وه،‌ لایه‌نگران و ئه‌وانه‌ی بیرۆكه‌ی هێزێكی چه‌كدار ره‌تده‌كه‌نه‌وه تائێستا نه‌گه‌یشتوونه‌ته‌ بڕیارێكی یه‌كلاكه‌ره‌وه، له‌ كاتێكدا له‌ ده‌ستووری بزووتنه‌وه‌كه‌ ده‌رفه‌ت به‌ دروستكردنی هیچ ئۆرگانێكی چه‌كدار نه‌دراوه‌‌‌. بابه‌كر دڕه‌یی هه‌ڵسوڕاوی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان هاوكات به‌ڕێوبه‌ری گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری پارێزگای سلێمانی، ئه‌و شه‌وه‌ به‌ جل و به‌رگێكی كوردی ره‌نگ خاكی و هه‌ڵگرتنی كڵاشینكۆفێك له‌سه‌ر گڵكۆی نه‌وشێروان مسته‌فا وێنه‌یه‌كی بڵاوكرده‌وه،‌‌ كه‌ تیایدا عه‌دنان عوسمان خاوه‌ن بیرۆكه‌ی "یه‌كه‌ی سه‌ربازی 90 بۆ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان" و ئه‌ندامی خولی سێیه‌می په‌رله‌مانی كوردستانیش به‌ چه‌كێكی جۆری كڵاشینكۆف له‌ ته‌نیشتییه‌وه‌ وه‌ستابوو‌. بابه‌كر دڕه‌یی ره‌تی ده‌كاته‌وه‌ ئه‌و وه‌كو به‌ڕێوبه‌ری گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری سلێمانی له‌ پۆسته‌ حكومییه‌كه‌ی چه‌كی هه‌ڵگرتبێت و بڕوای به‌ دروست كردنی "هێزی به‌رگری" هه‌بێت له‌ هه‌ر ئه‌گه‌رێكی ده‌ستدرێژی كردنه‌ سه‌ر بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان و پێی وایه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌سێكی سیاسییه‌ مافی خۆیه‌تی كه‌ "رووداوێك ئه‌بێت و ده‌ستی گه‌وره‌ی تیایه"  ئاگای له‌ خۆی و له‌ حیزبه‌كه‌ی بێت چونكه‌ ئه‌و رووداوه‌‌ گه‌وره‌تره‌ له‌ رووی تاریخییه‌وه‌ نه‌ك پۆسته‌ حكومییه‌كه‌ی. دڕەیی دەشڵێت: هەروەک چۆن نوسین و قەڵەم لە باریدا هەیە زاڵمان و ستەمکاران ڕیسوا بکات و پاشەکشەیان پێبکات، بە هەمان جۆر تفەنگ و گوللەش لە کاتی پێویستدا دەتوانێ مافیاو پیاوەکانی دەسەڵات تێکبشکێنێ...مێژوی گەلانی دنیاو شۆڕشەکانی جیهان هەزاران نمونەی تیایە کە ڕۆشنبیڕەکان پێش هەمو کەس دژی زوڵم و نادادی وەستاون و خەباتیان کردوە..   دڕه‌یی پێشتر له‌ نووسینێكیدا به‌ ناونیشانی "ده‌رباره‌ی چه‌ك و قه‌ڵه‌م" رووداوی هه‌ڵگرتنی چه‌كی له‌ لایه‌ن خۆی و هاوڕێكانی به‌و جۆره‌ گێڕاوه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌وان له‌ كادیره‌ سه‌ره‌كییه‌كانی گۆڕان نزیكه‌ی 10 كه‌س بوونه‌، كاتێك "كاك عەدنان عوسمان هاتە ژوور و رووی کردە من و وتی کاکە مشور بخۆن دێنە سەرمان.. چەک... فریاکەوە... بە گورجی هاتمەدەر، وتم من ئەڕۆم بۆ چەک.. ئێوەش مشور بخۆن.. دێنەسەرمان". گێڕانه‌وه‌ی رووداو‌ی چه‌ك هه‌ڵگرتنی ئه‌و هه‌ڵسوڕاوه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ دوای هێرشیكه.  بابه‌كر دڕه‌یی: من ئەڕۆم بۆ چەک.. ئێوەش مشور بخۆن بیرۆكه‌ی دروست كردنی "هێزی خۆبه‌خشی به‌رگریكردن له‌ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان" له‌ ده‌ره‌وه‌ی ژووره‌كانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان چووه‌ سه‌ر ده‌فته‌ری ناونووسینی خۆبه‌خشانی گۆران كه‌ سه‌دان كه‌س ناوی خۆیان تیا تۆماركرد، به‌ڵام دیار نییه‌ ناوه‌كانی ناو ئه‌و ده‌فته‌ره‌ له‌ لای كێ هه‌ڵگیراوه‌‌. هه‌ڵسوڕاوه‌كه‌ی گۆڕان سه‌باره‌ت به‌ "هه‌ڵگرتنی چه‌ك و دروست كردنی هێزی به‌رگری له‌ گۆڕان" به‌ (دره‌و میدیا)ی وت "ئه‌م بۆچوونه‌ له‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی گرتووه‌ ئێره‌ وڵاتی قانون نییه‌ و قانونێك حاكم نییه‌ كه‌ كۆمه‌ڵگا له‌ ده‌ستدرێژییه‌كان بپارێزیت، له‌ لایه‌كی تر‌ كۆمه‌ڵێك میلیشیا و كه‌سایه‌تی حیزبی هه‌ن كه‌ هه‌ر كاتێك بیانه‌وێت بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان به‌كاری ئه‌هێنن".  ئه‌و شه‌وەی هێرشه‌كه‌ی فه‌رمانده‌ سه‌ربازییه‌كه‌ی یه‌كێتی به‌ نموونه‌ هێنایه‌وه‌ وتی "بییه‌وێت هێز و كه‌رامه‌تت بشكێنێت و ‌باره‌گاكه‌ت تێكبدات، هه‌قه‌ و بڕوام به‌ مه‌نتقی داكۆكی له‌ خۆكردن هه‌یه". ‌ عه‌تا سه‌روای ئه‌ندامی ئه‌نجوومه‌نی ناوه‌ندی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان پێشتر به‌ (دره‌و میدیا)ی وت، ئه‌وه‌ی هێرشی كرده‌ سه‌ر مه‌كۆی سه‌ره‌كی گۆڕان شێخ جه‌عفه‌ر بوو، به‌ڵام "ئه‌وه‌ پلان بۆ داڕێژراو نه‌بووه‌ له‌ لایه‌ن یه‌كێتی". له‌ بڕگه‌ی 3ی مادده‌ی 11 له‌ یاسای ژماره‌ 17ی ساڵی 1993ی حیزبه‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا هاتووه‌ "حیزب دام و ده‌زگای سه‌ربازی و شێوه‌ سه‌ربازی نه‌بێ و لێی قه‌ده‌غه‌یه‌ چه‌كی به‌ پێچه‌وانه‌ی یاساوه‌ هه‌بێ". به‌ڵام تائێستا به‌ بێ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه و یه‌كپێگرتنی له‌گه‌ڵ لیواكانی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه،‌ پارتی دیموكراتی كوردستان خاوه‌ن یه‌كه‌ی سه‌ربازی 80 و یه‌كێتی نیشتیمانیش خاوه‌ن یه‌كه‌ی سه‌ربازی 70یه‌، له‌ كاتێكدا له‌ ساڵانی دامه‌زراندنییه‌وه‌ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ئه‌و هێزانه‌ی به‌ میلیشیا ناوبردووه‌ و داوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یانی كردووه‌. به‌پێچه‌وانه‌ی به‌ڕێوبه‌ری گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری سلێمانی، مام رۆسته‌م هه‌ڵسوڕاو و فه‌رمانده‌ی پێشووی سه‌ربازی و یه‌كێك له‌ هاوڕێ نزیكه‌كانی رێكخه‌ری پێشووی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان دژ به‌ دروست كردنی هه‌ر جۆره‌ هێزێكی چه‌كداریە، ئه‌و بۆچوونی نه‌وشێروان مسته‌فای له‌باره‌ی دروست كردنی هێزێكی چه‌كدار له‌ لایه‌ن بزووتنه‌وه‌كه‌ بۆ (دره‌و میدیا) گێڕایه‌وه به‌وه‌ی وتوویه‌تی  "هێزی چه‌كدار بۆچی دروست بكه‌ین و بۆ گیان كێ؟ وتی ئێمه‌ ئه‌گه‌ر هێزمان هه‌بێت له‌ سلێمانی ئه‌بێ یان بۆ گیان یه‌كێتی یان بۆ گیان پارتی بێت یان حیزبێكی تر، ئه‌گه‌رنا حكومه‌تی عێراقی لێنه‌ماوه‌ بڵێین هێز دروست ئه‌كه‌م بۆ گیان رژێمێك كه‌ دژ به‌ كورده‌". مام رۆسته‌م له‌ قۆناغی ژیانی پێشمه‌رگایه‌تیدا 6جار برینداربووه‌، به‌ڵام وه‌ك خۆی وتی "هیچ یه‌كێك له‌ برینه‌كانی له‌ شه‌ڕی ناوخۆ نین". ئه‌و به‌ مه‌حاڵی زانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بتوانێت ببێته‌ خاوه‌ن هێزێكی چه‌كدار  چونكه‌ "هێزی چه‌كدار شوێن و راهێنانی ئه‌وێت، هیچ نه‌بێت چه‌ك و پاره‌ و خواردنی ئه‌وێت". دەشڵێت " بەتەواوی دژی درووستكردنی هێزی چەكداریی گۆڕانم، چونكە ئێمە لەسەرەتاوە دژی بە حیزبیكردنی هێزی چەكداربوین ئێستا خۆمان درووستی بكەین؟  ئه‌و سه‌ركرده‌ سه‌ربازییه‌ی پێشوو خه‌باتی مه‌ده‌نی پارتی دیموكراتی گه‌لان- هه‌ده‌په‌ی له‌ توركیا وه‌ك هێزێكی بێ چه‌ك وه‌ك نموونه‌ بۆ هه‌وڵی چه‌كداركردنی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان و لادان له‌ خه‌باتی مه‌ده‌نی خسته‌ روو و باسی له‌وه‌ كرد "ئه‌و كه‌سانه‌ی ئه‌ڵێن گۆڕان هێزی چه‌كدار دروست بكات دوو به‌شن، به‌شێكیان حه‌ز ئه‌كه‌ن هێزێكی چه‌كدارمان هه‌بێت، به‌شێكییان له‌ روانگه‌ی غه‌دره‌وه‌یه‌ و ئه‌ڵێن ئه‌مانه‌ به‌ چه‌ك غه‌درمان لێ ئه‌كه‌ن ئه‌بێ به‌ چه‌ك وه‌ڵامیان بده‌ینه‌وه‌" به‌ڵام "خۆ زۆر كه‌س و لایه‌ن هه‌ن چه‌كیان نییه‌ و خه‌بات ئه‌كه‌ن خه‌باتی مه‌ده‌نی، ئه‌وه‌تا له‌ توركیا سه‌ڵاحه‌ددین ده‌میرتاش له‌ زیندانه‌ و له‌سه‌ر داواكاری خۆشیان سوورن". مام رۆسته‌م: نه‌وشێروان مسته‌فا وتی هێزی چه‌كدار بۆچی دروست بكه‌ین و بۆ گیان كێ؟   خه‌لیل سه‌ركانی ئه‌ندامی جڤاتی گشتی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان و سه‌ركرده‌ی پێشووی سه‌ربازی، رۆژی 22ی ئایار بۆ‌ (دره‌و میدیا)ی ئاشكرا كرد كۆبوونه‌وه‌ له‌ لایه‌ن "سه‌ركرده‌ سه‌ربازییه‌كانی گۆڕان" كراوه‌ و داوایان كردووه‌ "ژماره‌ی پاسه‌وانه‌ فه‌رمییه‌كان زیاد بكرێت، بۆئه‌وه‌ی گره‌نتی پاراستنی مه‌كۆی سه‌ره‌كی بزووتنه‌وه‌كه‌ بگرنه‌ ئه‌ستۆ". تائێستا هیچ ئه‌ندامێكی خانه‌ی راپه‌ڕاندن پشتیوانی ئاشكرای خۆی بۆ دروست كردنی "یه‌كه‌یه‌كی چه‌كدار"ی سه‌ر به‌ بزووتنه‌كه‌ رانه‌گه‌یاندووه‌.  دكتۆر ئیسماعیل نامیق رێكخه‌ری ژووری یاسایی بزووتنه‌وه‌كه‌ له‌ ماوه‌ی بڵاوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵه‌كانی ئه‌گه‌ره‌كانی چه‌كداربوونی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان به‌بێ هیچ ئاماژه‌كردنێك به‌ هه‌ڵگرتنی چه‌ك له‌ لایه‌ن هه‌ڵسوڕاوه‌ دیاره‌كانی گۆڕان وتی "ئه‌وانه‌ی داوای چه‌كداربوونی بزووتنه‌وه‌كه‌یان هه‌یه‌‌ لایه‌نگران و خه‌ڵكی خۆبه‌خشن و هیچ لایه‌نێكی فه‌رمی گۆڕان ناوی كه‌سی وه‌ك خۆبه‌خش تۆمارنه‌كردووه‌".