درەو میدیا: خاوەنی گوتارێكی رەوان و سەرنج راكێشە، سیاسەتمەدار و دیپلۆماتێكی دیارە، هەموو تواناكانی خستە خزمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنەوە، بەڵام بەرهەمێكی كەمی چنیەوە. بەرهەم ئەحمەد ساڵح، ئەو پیاوەی سەرۆكی دوو كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق و وەزیری پلاندانانی عێراق و جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بووە، ئێستا لە دواین پرۆژەی سیاسیدا سەرۆكایەتی هێزێكی سیاسی نوێ دەكات بەناوی "هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری". لەیەكەم ئەزموندا وەكو سیاسییەكی سەربەخۆ و سەرۆكی پارتێكی سیاسی، بەرهەم ساڵح لە پرۆسەی هەڵبژاردندا گلا و بە ئامانجەكەی نەگەیشت، ئەو هۆكاری گلانەكەی بۆ ساختەكاری پلان بۆ داڕێژراوی هاوڕێكانی پێشووی لە یەكێتی نیشتیمانی دەگەڕێنێتەوە. بەرهەم ساڵح لە یەكەم تاقیكردنەوەدا رۆژی 12ی ئایار هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە عێراق بەڕێوەچوو، هاوپەیمانێتییەكەی بەرهەم ساڵح وەكو نوێترین هێزی گۆڕەپانی سیاسی هەرێمی كوردستان یەكەم چانسی خۆی لەو هەڵبژاردنەدا تاقیكردەوە. ئەگەرچی گوتار و هەنگاوەكانی بەرهەم ساڵح لە بنەڕەتەوە زیاتر بەرەو ئاڕاستەی هەرێم و دۆخی هەرێم بوو، بەڵام چووە یارەكەی بەغدادەوە، بەرهەمی بەرهەم ساڵح لەو پرۆسەیەدا چنینەوە تەنیا (2) كورسی بوو، لە یەكەم بەشداریدا چانسێكی خراپی هێنا. بەپێی ئەنجامی فەرمی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە پارێزگای سلێمانی زیدی بەرهەم ساڵح، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری لە پلەی شەشەمدا بووەو (46967) دەنگی بەدەستهێناوە كە دەكاتە تەنها (1) كورسی. لە پارێزگای هەولێری پایتەختی هەرێمیش، هاوپەیمانێتییەكەی بەرهەم ساڵح لە پلەی چوارەمدا بوو، ( 50561) دەنگی بەدەستهێنا كە بەهەمان شێوەی سلێمانی (1) كورسی مسۆگەركرد، لە دهۆكیش دەنگەكانی نەگەیشتە ئاستی كورسییەك. هاوپەیمانێتییەكەی بەرهەم ساڵح لەگەڵ لایەنە ناڕازییەكانی دیكەدا تانەیان لە ئەنجامەكانداو رایانگەیاند، ساختەكاری زۆریان لێكراوە، داوای ئەژماركردنەوەی دەستیی دەنگەكانیان كرد. دوای ئەژماركردنەوەی دەستیی دەنگەكان، ئەنجامەكە هەر بە دڵی هاوپەیمانی نەبوو، بەپێی ئەنجامی نافەرمی ژماردنەوەی دەستیی دەنگەكان، هاوپەیمانی لە نێوان پلەی پێنجەم و شەشەمدایە لە پارێزگای سلێمانی بە جۆرێك، لە ناوەندی پێشڕەو ژمارە 126102 وێستگەی ژمارە 1، لیستی هاوپەیمانی لە پلەی شەشەمدایە كە 19 دەنگی هێناوەو دەكەوێتە دوای پارتی دیموكراتی كوردستانیشەوە كە 21 دەنگی هێناوە. بەپێی ئەو رێژەیەی كە لەلایەن، ئەدهەم بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە سلێمانی لە پەیامی ماڵئاواییدا ئاماژەی بۆكرد" هاوپەیمانی هێزی شەشەمە لە سلێمانی و 1836 دەنگی بەدەستهێناوەو پارتی هێزی سێیەمە و 3001 دەنگی بەدەستهێناوە، بزوتنەوەی گۆڕان ( 6220 ) دەنگ و یەكێتی (5495) دەنگیان بەدەستهێناوە. لە پارێزگای هەولێریش بەپێی ئەو ئەنجامە نافەرمییانەی بڵاوكراونەتەوە، لە ئەژماری دەستیی دەنگەكان، هاوپەیمانی هێزی چوارەمە، بەگوێرەی خشتەیەك كە 15 سندوقی لە خۆگرتبوو، هاوپەیمانی (338) دەنگی بەدەستهێناوەو لەدوای پارتی و یەكێتی و نەوەی نوێوەیەو پلەی چوارەمی گرتووە.  بەراوردێك لەنێوان بەرهەم ساڵح و شاسوار عەبدولواحید ئەگەر بەراورد بكرێت لەنێوان دەنگەكانی هاوپەیمانی و (نەوەی نوێ) كە دوو پارتی سیاسی بوون بۆ یەكەمجار 12ی ئایار بەشداری هەڵبژاردنیان كرد، دەردەكەوێت (نەوەی نوێ) دوو ئەوەندەی (هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری) كورسی هێناوە، لە سلێمانی (نەوەی نوێ) چوارەم و (هاوپەیمانی) پلەی شەشەمە، لە هەولێریش (نەوەی نوێ) دووەم و (هاوپەیمانی) لە پلەی چوارەمدایە. هۆكارەكانی كەمی دەنگی هاوپەیمانی زەرەرمەندی سەرەكی لە پرۆسەی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری رابردوو هاوپەیمانی و خودی بەرهەم ساڵح بوو، خۆی هۆكاری سەرەكی زیانەكە بۆ ساختەكاری دەگەڕێنێتەوە، هەندێك كەس وا لێكیدەدەنەوە، لەو هەڵبژاردنەدا بەرهەم ساڵح بەپلەی یەكەم لەلایەن یەكێتی نیشتیمانییەوە بە ئامانجگیراوە، چونكە ئەگەر هاوپەیمانی دەنگ و كورسی زۆری بهێنایە، رەنگە كاریگەری لەسەر ناوخۆی یەكێتی هەبوایە، بۆیە تەركیزی سەرەكی لە هەڵبژاردنی 12ی ئایار لەسەر هاوپەیمانی و خودی بەرهەم ساڵح بوو. بەڵام ئەمە تەنیا هۆكار نەبوو بۆ گلانی هاوپەیمانی لە یەكەم ئەزمونی پێشبڕكێی هەڵبژاردندا، یەكێك لە هەڵەكانی هاوپەیمانی و بەرهەم ساڵح كە هۆكار بوو بۆ ئەو گلانە، پەلەكردنیان بوو لە بەشداریكردن لە هەڵبژاردن لەكاتێكدا هێشتا پارتە نوێیەكە نەكەوتبووە سەرپێی خۆی و بنكەی رێكخراوەیی و میدیایی و دارایی و جەماوەری تۆكمە نەبوو بوو، كە دەبوو خۆی زیاتر ئامادە بكردایە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، كە لە بنەڕەتەوە گوتار و تەركیزی و روئیای هاوپەیمانی و بەرهەم ساڵح ئاڕاستەی هەرێم و دەسەڵاتدارانی هەرێم بوو، نەك بەغداد. ئێستا كە بەرهەم ساڵح لەبەردەم دووەم تاقیكردنەوەدایە كە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانە، دروست نازانرێت گوتاری چۆن دەبێت، بەڵام سەرباری ئەو شكستە، خۆی و هاوپەیمانێتییەكەی چەندین خاڵی هێز و لاوازیان هەیە، كە دەبێت بەشێوەیەكی هاوسەنگ كار لەسەر هەردوكیان بكات، ئەگەر بیەوێت لە دەرگای سەركەوتن بدات. یەكەم/ خاڵە بەهێزەكانی هاوپەیمانی 1-    ئەم هێزە تێكەڵەیەكە لە رەوتە سیاسییە جیاجیاكان، لیبراڵ، ئیسلامی، سەربەخۆ و ..، ئەگەر بەشێوەیەكی باش مامەڵە لەگەڵ ئەم فرەجۆرییەدا بكرێت، رەنگە لە هەڵبژاردندا دەنگێكی زۆری دەنگدەرانی پێ كێش بكرێت. 2-    بەرهەم ساڵح سەرۆكی هاوپەیمانێتییەكە لەڕووی وتاربێژییەوە لەناو سیاسییەكانی تری هەرێمی كوردستان باشترینە، بەڵام خاوەنی گوتارێكی نەرمە خۆ ئەگەر گوتارەكانی تۆزێك رادیكاڵتر بكات بەرامبەر بە هێزە دەسەڵاتدارەكان، رەنگە بتوانێت ژمارەیەكی زیاتر لە دەنگی دەنگدەران بۆ هاوپەیمانێتییەكەی كێش بكات. 3-    بەرهەم ساڵح لەو ماوەیەی سەرۆكی حكومەت  بوو، بەهۆی لەباری دۆخی ئابورییەوە ژمارەیەك پرۆژەی جێبەجێ كردووە لەوانە "تواناسازی و سلفەی زەواج، قەرزی بچوك و قەرزی عەقار"، دەتوانێت لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا ئەم پرۆژانە بداتەوە بە گوێی دەنگدەراندا بۆ كێشكردنی دەنگ و سۆزیان بۆ هاوپەیمانێتییەكەی، بەڵام ناكرێت ئەمە بكاتە بانگەشەی سەرەكی چونكە خاڵی لاوازیشی هەیە. 4-    هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری دوای دروستبونی یەكجار بەشداری هەڵبژاردنی كردووە، ئەویش هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق بوو، هاوپەیمانی ئەنجامەكانی ئەو هەڵبژاردنەی رەتكردەوە و باسی لەوەكرد ساختەكاری گەورە بەرامبەر بە دەنگەكانی كراوە، دەتوانێت هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان خۆی وەكو ستەملێكراوێك نمایش بكات و لەو رێگەیەوە سۆزی دەنگدەران بۆ خۆی راكێشێت. دووەم/ خاڵە لاوازەكانی هاوپەیمانی  1-    هاوپەیمانی لە یەكەم بەشداریكردنی لە پرۆسەی هەڵبژاردنی كە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بوو لە 12ی ئایار، توشی شكستێكی گەورە هات، ئەمە دەكرێت لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەیەكی نەرێنی كاریگەری لەسەر دەنگدەرەكانی دابنێت و نائومێدی لای لایەنگرانی دروست بكات، دەرفەتی بەخشینەوەی ئومێدیش زۆر كەمە، بەهۆی ئەوەی ماوەی نێوان هەڵبژاردنی 12ی ئایاری رابردوو و هەڵبژاردنی 30ی ئەیلول، ماوەیەكی كەمە.  2-    لاوازی گوتاری سیاسی هاوپەیمانێتییەكە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، هاوپەیمانی لە بانگەشەی هەڵبژاردنی 12ی ئایار شتێكی ئەوتۆی نوێی بە دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان نەوت، ئەگەر بەهەمان گوتارەوە بچێتە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، پێناچێت بتوانێت سۆزی دەنگدەران بۆ خۆی كێش بكات، میدیای ئەم حزبە میدیایەكی تەقلیدییە و شتێكی نوێی بۆ دەنگدەران نەخستوەتەڕوو، بە واتایەكی تر لەدایكبوونی میدیاكەی لە بارودۆخی هەڵبژاردندابوو، نەكەوتە سەرخۆی. 3-    بەرهەم ساڵح سەرۆكی هاوپەیمانێتییەكە تائێستا بەروونی جیابونەوەی تەواوەتی خۆی لە یەكێتی نیشتیمانی رانەگەیاندووە و زیاتر وەكو مینبەرێك لەناو یەكێتی مامەڵە دەكات، ئەمە دەنگدەرانی دوردونگ كردووە، زۆرێك لە دەنگدەران هەمان ئەو گومانانەیان هەیە كە لەسەرەتای دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕان هەیانبوو، كە پێیانوابوو گۆڕان بەشێكە لە یەكێتی و جیابونەوەكەی سیناریۆی سیاسییە. 4-    بەرهەم ساڵح سەرۆكی هاوپەیمانێتییەكە لەو ماوەیەی كە سەرۆكی حكومەت بووە چەندین رەخنەی لەسەرە، بەتایبەتی كوژرانی خۆپیشاندەران، دەكرێت لایەنە ركابەرەكان ئەم بابەتە لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا لەسەر هاوپەیمانێتییەكەی گەورە بكەن. 5-    بەرهەم ساڵح خاوەنی پێگەیەكی بەهێزە لەناو سەركردەو فەرماندە سەربازییەكانی یەكێتیدا، بەڵام نەیتوانیوە تەوزیفیان بكات و بیانخاتە خزمەتی هاوپەیمانێتییەكەیەوە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت بەشێك لەو كەسە نزیكانەی پاشەكشێی لێ بكەن و چیتر پاڵپشتی نەكەن.  6-    نارونی گوتاری هاوپەیمانی و بەرهەم ساڵح بەرامبەر بە پارتی و خودی مەسعود بارزانی، كە تەواوی پۆستە هەستیارو بڕیارەكانی هەرێمی كوردستان لەلای ئەوانە، زیاتر و وتەو لێدوانەكان و هەڵوێستەكانی هاوپەیمانی نەرم و خاترگرتنی پێوە دیاربوو بەرامبەر بە پارتی.  7-    سەرنەكەوتن لە درووستكردنی هاوپەیمانێتی لەگەڵ لایەنە ناڕازیەكان و بەتایبەتیش گۆڕان، چونكە بیرۆكەو بنەمای درووستبوونی هاوپەیمانی هەوڵدان بوو بۆ كۆكردنەوەی هێزەكانی دەرەوەی دەسەڵات و درووستكردنی بەرەیەكی بەهێز.  هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان كە بڕیارە لە 30ی ئەیلولی بەڕێوەبچێت، دەبێتە ئەزمونێكی یەكلاكەرەوە بۆ هاوپەیمانی و خودی بەرهەم ساڵح، ئەگەر دەنگ و كورسی زۆر بەدەستبهێنێت، ئەوا بەرهەم ساڵح بە گوڕوتینێكی گەورەوە دێتەوە ناو گۆڕەپانە سیاسییەكەو دەبێتە كارەكتەرێكی كاریگەر، خۆ ئەگەر وەك هەڵبژاردنی رابردوو بەهەر هۆكارێك دەنگ و كورسییەكانی كەم بێت، خۆری هاوپەیمانی و پێگەی خۆشی بەرەو ئاوابون دەچێت. بەڵام ئاوابوونی خۆر بەواتای كۆتایی هاتنی ژیانی سیاسی نیە بەو پێیەی چانسی بەرهەم ساڵح هەمیشە كراوەیە لەناو هێزەكانی دیكە و یەكێتی و بەردەوام لەسەر سینیەك زێڕ سەرۆكی كابینەی حكومەت و سەرۆككۆماری بۆ دەخرێتە بەردەم، لەبەرامبەر دەستبەرداربوونی لە هاوپەیمانی و لیستی جیا.      

(درەو میدیا): هێشتا ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق بەتەواوی رانەگەیەندراوە، هەرێمی كوردستان خۆی بۆ هەڵبژاردنێكی دیكەئامادە دەكات، كە بەشێك لە هێزەكان لەگەڵ دواخستنیدان و بەشێكیشیان لەگەڵ ئەنجامدانیدان لە كاتی خۆیدا كە بڕیارە لە  30ی ئەیلولی داهاتوودا بەرێوەبچێت. حكومەتی هەرێم و پەرلەمانی كوردستان بڕیاریانداوە بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 30ی ئەیلولی داهاتوو، بەڵام كۆمەڵێك كێشە لەبەردەم ئەو هەڵبژاردنەدایە، بەتایبەتیش كە بڕیارە لە 30/12 داهاتوو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق بەرێوەبچێت، لەبەرئەوە ئەستەمە بتوانرێت لە ماوەی تەنها دوو مانگدا دوو هەڵبژاردن بەرێوەبچێت و پێشتریش هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق ئەنجامدرا، واتا لە ماوەی تەنها 7 مانگدا سێ هەڵبژاردن بەرێوە دەچێت، لەلایەكی تر هێشتا ئەنجامی ئەژماری دەستیی هەڵبژاردنی 12ی ئایار رانەگەیەندراوە و ئەستەمە بەمزوانە بتوانرێت حكومەتن نوێی عێراق پێکبهێنرێت و پرۆسەی سیاسیی لە عێراق بکەوێتە سەر رێچکەی ئاسایی. یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە كۆیوونەوەی رەسمیدا لەگەڵ پارتی داوای دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی كردووە و بەشێك لە لایەنەكانی دیكەش بە نارەسمی داوای دواخستنی هەڵبژاردنیان كردووە، بەڵام دواجار تۆپەكە لە گۆڕەپانی پارتیدایە و ئەو بڕیاردەری كۆتاییە لەو پرسەدا.  كێ لەگەڵ هەڵبژاردنەوە كێ لەگەڵ دواخستنێتی؟ بەشێك لە حزبە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردنەوە بەشێكی دیكەیان لەگەڵ ئەنجامدانیان: -    یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردنە بەپێی زانیاریەكانی " درەو میدیا "یەكێتی لە كۆبوونەوەیدا لەگەڵ پارتی داوای دواخستنی هەڵبژاردنەكانی كردووە و رایگەیاندووە بارودۆخی هەرێم و كوردستان توانای ئەنجامدانی دوو هەڵبژاردنی نیە لە ماوەی تەنها 2 مانگدا. مەلا بەختیار بەرپرسی دەستەی كارگێری یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئەوەی پشتراست كردەوە و رایگەیاند" بە پارتیمان وتووە كە پێویستە هەڵبژاردنی پەرلەمان دوابخرێت و لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بەرێوەبچێت، بەڵام ئەگەر لەكاتی خۆشیدا بكرێت ئێمە ئامادەین". رەنگە بەشێك لە هەوڵەكانی یەكێتی بۆ دواخستنی هەڵبژاردنەكان پەیوەندی بە ئامادەنەبوونی ناوخۆیی و تەركیزخستنیان بێت بۆ پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لە عێراق. -    پارتی دیموكراتی كوردستان سورە لەسەر بەرێوەچوونی هەڵبژاردنەكان لە وادەی خۆیدا، ئەوەش بەهۆی ئەوەی پارتی لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا دەنگ و كورسی زۆری بەدەستهێناوە و بە خوێندنەوەی بارودۆخی هەرێمی كوردستانیش پارتی بارودۆخی ناوخۆیی باشە و لەسەر ئاستی هەرێمیش بە بەراورد بە حزبەكانی دیكە ئاستی جەماوەریی خۆی بە باش دەزانێت، لەبەرئەوە بارودۆخەكە بە قازانجی پارتیە. -    بزوتنەوەی گۆڕان ئەگەرچی بەردەوام رایدەگەیەنێت لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردەنە، بەڵام چەندین فاكتەر كاریگەریان هەیە لەسەر ئەوەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی لە 30ی ئەیلول پێ خۆش نەبێت، ئەوانیش، كێشە ناوخۆییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان كە بەم دۆخەوە چونە ناو هەڵبژاردنەوە كاریگەری راستەوخۆی لەسەر كورسی و دەنگەكانی دەبێت، هاوكات ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئەیلول كاریگەری خراپی لەسەر جەماوەری بزوتنەوەی گۆڕان كردووە و نائومێدی زۆری دروستکردووە، چونكە تا ئێستا ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار كاریگەری لەسەر شەقامی كوردی ماوە و نیگەرانی هاوڵاتیان بەهۆی ساختەكارییەوە نەڕەویوەتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا گۆڕان لە ئامادەكارییدایە بۆ هەڵبژاردنی 30ی ئەیلولی داهاتووە، بە خوێندنەوەی بارودۆخی ناوخۆیی و دۆخی سیاسی هەرێم ئێستا هەڵبژاردن لە سودی گۆڕان نیە و چاوەڕوان ناكرێت كورسییەكانی رابردووی بهێنێتەوە. -    هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی لە 30ی ئەیلول پێ خۆش نیە، بە پێی زانیارییەكانی " درەو میدیا" رایەكی بەهێز لەناو هاوپەیمانی هەبووە، كە بەشداری لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان نەكەن. ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری رابردوو نائومێدیەكی زۆری بۆ هاوپەیمانی پێ بوو كە لەیەكەم ئەزمونی خۆیدا وەك خۆیان دەڵێن بەهۆی ساختەكارییەوە، نەیانتوانی قەبارەی راستەقینە و دەنگی راستەقینەی خۆیان بۆ دەركەوێت، هاوپەیمانی كە بڕیار بوو وەك هێزێكی گەورە دەربكەوێت، بەڵام لە یەكەم هەڵبژاردندا بە قەبارەیەكی بچوكەوە دەركەوت، لەبەرئەوە لەگەڵ ئەوەی ئامادەكاری بۆ كاندیدەكانی دەكات، بەڵام ئەگەر هێزە ناڕازییەكان لەگەڵ بایكۆتی هەڵبژاردن بونایە ، هاوپەیمانیش بەشداری نەدەكرد، بە خوێندنەوەی بارودۆخی ناوخۆیی و دۆخی سیاسی هەرێم ئێستا هەڵبژاردن لە قازانجی هاوپەیمانی نیە.   -    نەوەی نوێ، كە لە یەكەم ئەزمونی هەڵبژاردندا لەچاو هێزەكانی دیكە دەنگو كورسی زۆری هێنا، بە گوڕ و تینێكی زۆرەوە خۆی ئامادەكردووە بۆ هەڵبژاردنی 30ی ئەیلول و بەتەواوی لەگەڵ هەڵبژاردندایە لە وادەی خۆیدا، بە خوێندنەوەی بارودۆخی ناوخۆیی و دۆخی سیاسی هەرێم ئێستا هەڵبژاردن لە سودی نەوەی نوێیە، بەهۆی ئەنجامی هەڵبژاردنی رابردوو و خراپی دۆخی حزبەكانی دیكە.    -    یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كە قوربانییەكی دیكەی هەڵبژاردنی 12ی ئایار بوو و دەنگێكی كەمی بەدەستهێنا وەك خۆیان دەڵێن بەهۆی ساختەكارییەوە،  لە ئامادەكاریدایە بۆ هەڵبژاردن بەڵام لەم بارودۆخەدا پێی وایە پێویستیان بە خۆ رێكخستنەوە و دروستكردنی ئومێد هەیە بە شەقام و لایەنگرانیان، بۆیە پێیان باشە هەڵبژاردن دوابخرێت، تا بە گوڕ و تێنێكی نوێوە بەشداری بكەن، بە خوێندنەوەی بارودۆخی ناوخۆیی و دۆخی سیاسی هەرێم ئێستا هەڵبژاردن لە سودی یەكگرتووی ئیسلامی نیە، چاوەڕەوان ناكرێت كورسییەكانی رابردوویان بهێننەوە.    -    كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان پێشتر ئاڵوگۆڕی پرسی بایكۆتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی دەكرد، بەڵام لە ئامادەكاری هەڵبژاردن و دیاریكردنی كاندیدەكانیەتی، بە خوێندنەوەی بارودۆخی ناوخۆیی و دۆخی سیاسی هەرێم ئێستا هەڵبژاردن لە سودی كۆمەڵی ئیسلامی نیە.   دواجار دواخستن یاخود ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە 30ی ئەیلولی داهاتوو لەدەستی پارتی دیموكراتی كوردستانە، هەموو هێزەكانی دیكە چاویان لە دەستی پارتییە كە ئایا هەڵبژاردن دەكات یاخود دوای دەخات؟، چونكە ئەوەی پەیوەستە بە دواخستنی هەڵبژاردنەوە هەمووی لەدەستی پارتیدایە ( سەرۆكی حكومەت، سەرۆكی پەرلەمان، سەرۆكی كۆمسیۆن، دەسەڵاتی دادوەریی ). بە خوێندنەوەی دۆخی ناوخۆیی حزبەكان و ئەنجامی هەڵبژاردنی رابردوو، هەڵبژاردنی داهاتوو ئەگەر لە 30ی ئەیلول بەرێوەبچێت، لە سودی پارتی و نەوەی نوێیە و لە زیانی لایەنەكانی دیكەیە.         

راپۆرت: محەمەد رەئوف پرۆسەی جیاكردنەوەی دەستيی دەنگەكان لە سلێمانی لە سودی بزووتنەوەی گۆڕان و لە هەولێر لە سودی نەوەی نوێ كۆتایی هات. پرۆسەكەی جیاكردنەوەی دەستيی دەنگەكان لە پارێزگاكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك بەپێی ویستی لایەنە ناڕازیيەكان نەبوو، بۆیە نوێنەرو بریكارەكانیان لە چاودێریكردنی پرۆسەكە كشاندەوە، ئەوان دركیان بەوە كرد، وەك چۆن پارتی و یەكێتی ساختەكاریان كردووە" بەپێی وتەی ئەوان" بە هەمان شێوە چارەسەری ژماردنەوەی دەستیشیان كردووە. جیاكردنەوەی دەستيی دەنگەكان لە هەولێر و سلێمانی و دهۆك كۆتایی هات، لە دهۆك و هەولێر ئەنجامی ژماردنەوەی دەستيى جیاوازی ئەو تۆی نەبوو، واتا جیاوازیيەكان زۆر كەمبوون، بەڵام جیاوازیيەكە لە سلێمانی زۆر بوو، ئەو جیاوازیيە گۆڕانكاری گەورە دروستناكات، چونكە لە كۆی 3187 سندوق، تەنها 188 سندوقی جیاكردنەوەی دەستيی بۆكراوەو ئەژماركراوەتەوە. یەكەم/ ئەنجامی جیاكردنەوەی دەستيی دەنگەكان لە سلێمانی ئەگەرچی لایەنە ناڕازیيەكانی بریكارو چاودێرەكانیان كشاندەوە، بەڵام بەبەراورد بە ئەنجامی دەنگی ئەلكترۆنی، ئەنجامی دەنگی ئەژماركردنەوەی دەستيی  جیاوازی هەبووە. لە جیاكردنەوەی دەستيی دەنگەكانی پارێزگای سلێمانی كە 188 سندوق سكاڵایان لەسەر بوو، بەپێی زانیارییەكانی "درەو میدیا" كە لەسەرچاوەیەكی فەرمییەوە وەریگرتوون، رێژەی دەنگەكانی یەكێتی 48% بۆ 50%ی كەمیكردووە بە بەراورد بە رابردوو، لە كۆی 55 سندوق لەو 188 سندوقەی ئەژماری دەستیان بۆ كراوە  نزیكەی 11 هەزار دەنگی تێدا بووە، بە وردی بەراورد كراوە بە دەنگەكانی رابردوو كە بەشێوەی ئەلیكترۆنی راگەیەنرابوو، دەركەوتووە جیاوازی زۆر هەیە، بە جۆرێك لەو 55 سندوقەی بەراوردكراوە دەنگەكان بەم شێوەیە بوون: - دەنگەكانی یەكێتی لە 4500 دەنگەوە بەرێژەی 39% كەمیكردووە بۆ 2200 دەنگ بەرێژەی 22%، واتا 17% كەمیكردووە  - دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لەو 55 سندوقەدا كە 2600 دەنگ بووە بەرێژەی 24%، ئێستا زیادیكردووە بۆ نزیكەی 4000 دەنگ بەرێژەی 31%، واتا رێژەی دەنگەكانی 7% زیادیكردووە. بە پێی زانیارییەكانی " درەو میدیا " ئەو گۆڕانكارییەی كە لە دەنگەكاندا روویداوە بەم شێوەیە دابەش بووە لە پارێزگای سلێمانی: پلەی یەكەم: بزوتنەوەی گۆڕان  پلەی دووەم: نەوەی نوێ  پلەی: سێیەم كۆمەڵی ئیسلامی  پلەی چوارەم: پارتی دیموكراتی كوردستان  پلەی پێنجەم: یەكگرتووی ئیسلامی  پلەی شەشەم: هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری   نمونەی زیادبوون و كەمبوونی چەند سندوقێكی پارێزگای سلێمانی: ناوەندی پێشڕەو ژمارە 126102    وێستگەی  ژمارە 1 - دەنگەكانی  یەكێتی لە 99 دەنگەوە بووە بە 28، واتا 71 دەنگ بەرێژەی 71% كەمیكردووە - دەنگەكانی گۆران لە 76  دەنگەوە بووە  بە 85 دەنگ، واتا 9 دەنگ زیادیكردووە  - دەنگەكانی كۆمەڵ لە 7 دەنگەوە بووە بە 20 دەنگ، واتا 13 دەنگ زیادیكردووە  - دەنگەكانی نەوەی نوێ لە 6  دەنگەوە بووە بە 14، واتا 8 دەنگ زیادیكردووە  - دەنگەكانی یەكگرتوو لە 7 دەنگەوە بووە بە 19، واتا 12 دەنگ زیادیكردووە  - دەنگەكانی پارتی لە 11 بووە بە  21، واتا 10 دەنگ زیادیكردووە  - دەنگەكانی هاوپەیمانی لە 8 دەنگەوە بووە لە 19 دەنگ، واتا 11 دەنگ زیادیكردووە ئەدهەم بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە سلێمانی لە پەیامی ماڵئاواییدا ئاماژەی بۆكرد " پارتی لە سلێمانی هێزی سێیەمە، چونكە لە ئەژماركردنەوەی دەستيی دەنگەكاندا لەدوای بزوتنەوەی گۆڕان كە ( 6220 ) دەنگ و یەكێتی ( 5495 ) دەنگی بەدەستهێناوە، پارتی 3001 دەنگی بەدەستهێناوەو نەوەی نوێ 3000 دەنگ و كۆمەڵ 2420 دەنگ و هاوپەیمانی 1836 دەنگ و یەكگرتوو 1716 دەنگ و دەنگیان بەدەستهێناوە". بەپێی پەیامەكەی ئەدهەم بارزانی" بزووتنەوەی گۆڕان هێزی یەكەمەو یەكێتی هێزی دووەمە، پارتی سێیەم و نەوەی نوێ چوارەمە، كۆمەڵ پێنجەم و هاوپەیمانی شەشەم و یەكگرتوو حەوتەمی سلێمانیە"، ئەمە لەكاتێكدایە بەگوێرەی ئەنجامی ئەلیكترۆنی یەكێتی هێزی یەكەم بووەو 8 كورسی هێناوەو گۆڕان هێزی دووەم و 4 كورسی هێناوەو دەنگەكانشیان بە جیاوازی زیاتر لە 100 هەزار دەنگە. ئەدهەم بارزانی زۆر بەروونی باسلەوەدەكات" ڕووە ڕاستەقینەكەی ئەم دڵنیابوونەی ئێمە لە ڕۆژانی ( ٩ و ١٠-٧-٢٠١٨ ) لە كاتی هەژماركردنی دەنگەكان (بەدەستيی) لەم سنورە بە ڕوون و ئاشكرا دیاركەوت، كە لە نیوە زیاتری دەنگی پارتی لەم سنورە كەمكراوەتەو‌ە لە ڕێگای ئەلیكترۆنییەوە، پارتی لە سەرووی (١٠٠٠٠٠) سەد هەزارەوە دەنگی بەدەست هێناوە".  ئەدهەم بارزانی لەو پەیامەیدا بە چەند خشتەیەك ئەنجامی دەستيی دەنگەكانی پارێزگای سلێمانی خستوەتەروو"  لە كۆی 62 سندوقی جیاكراوە لە پارێزگای سلێمانی، پارتی بە ئەژماری دەستيی 1804 دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام بە ئەلكترۆنی 1136 دەنگی بۆ ئەژماركراوە واتا تەنها لەو 62 سندوقە 668 دەنگی پارتی كەمكراوەتەوە، ئەگەر (٣١٨٧) سندوقەكەی تر هەژمار بكرێت چی ڕوو ئەدات .؟؟" بەپێی ئەو نمونانەی كە ئەدهەم بارزانی خستویەتیيەروو، جیاوازی زۆر لە دەنگەكاندا هەیە بۆ نمونە" لە قوتابخانەی ( سەیدسادق) لە قەزای سەیدسادق لە بنكەی ژمارە (١٢٨١٠١) لە ویستگەی ژمارە (٤)، بە ئەلیكترۆنی (٩) دەنگ بۆ پارتی هەژمار كراوە، بەڵام لە هەژماركردنەوەی دەستيی دەنگەكاندا پارتی لەو سندوقە (٧٤) دەنگی بەدەستهێناوە، ئەم كەمكردنەوە عەمدیە دەربڕی ئەو غەدرەیە لە دەنگی پارتییەكان كرا لەم سنورە و دەیان وێستگەی دیكەش ئامارەكانیان لەبەردەستە كە هەمووی بە ڕێژەیەكی زۆر بەرچاو دەنگی پارتی واتە لیستی (١٨٤) ی تێدا كەمكراوەتەوە، ئەم ئەنجامە لە كۆی (٦٢) سندوقە بەدەست هاتووە و ئەگەر (٣١٨٧) سندوقەكەی تر هەژماربكرێن چی ڕوو ئەدات ؟ ". بەڵام یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كە لە ئەنجامی دەنگی ئەلكترۆنیدا هێزی یەكەمەو بەپێی ئەنجامی دەستيی دەنگەكانیش دەبێتە هێزی دووەم ( تەنها لەو سندوقانەی ئەژماری دەستیان بۆ كراوە)، یەكێتی ئەو ئەنجامانە رەتدەكاتەوە. د. بڕیار ڕەشید وتەبێژی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بە ماڵپەری دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی وتووە " دەنگەكانی یەكێتی لە سلێمانی كەمیان نەكردووە، بەڵكو لایەنە دۆڕاوەكان دەیانەوێت خەڵك چەواشە بكەن و  هەوڵدراوە لەدژی یەكێتی دەستكاری دەنگەكان بكرێت". لەبەرامبەردا جەعفەر ئیمنكی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی لە سلێمانی راگەیاند: بە مەلا بەختیارم وتووە كە ئێمە لە دزینی دەنگەكانمان خۆش نابین، ئەنجامی دەنگی پارتی لە سلێمانی دوو ئەوەندە زیاتریشە"، وەك ئاماژەیەك بۆ ساختەكاری لە پارێزگای سلێمانی.  ئەگەرچی لە جیاكردنەوەی دەستيی دەنگەكانی سلێمانیدا گۆڕانكاری لە ئەنجامی ئەو سندوقانەدا رویداوە كە ئەژماركردنەوەیان بۆكراوە، بەڵام گۆڕانكاری گەورە درووست ناكات، بەو پێیەی كۆی دەنگی ئەو سندوقانەی ئەژماركردنەوەیان بۆ كراوە نزیكەی 30 هەزار دەنگە كە هەمووی بەهای كورسیيەك نیە، پێدەچێت هەریەكێك لەو هێزانەی دەرەوەی یەكێتی لە نێوان 2 بۆ 5 هەزار دەنگێكیان بۆ زیادبێت، ئەویش چاوەروان دەكرێت گۆڕانكاری لە كورسیيەك یاخود كاندیدەكان یاخود كۆتایی ژناندا دروست بكات. دووەم/ ئەنجامی جیاكردنەوەی دەستی دەنگەكان لە هەولێر بە هەمان شێوەی پارێزگای سلێمانی  لایەنە ناڕازیەكان لەو هەولێریش  بریكارو چاودێرەكانیان كشاندەوە لە كۆی( 3092 )  سندوق لە سنوری هەولێر تەنها ٢١٩ سندوق بڕیاری جیاكردنەوەیان بە دەست لێدرابوو، لەو ژمارەیەش ١٣٠ سندوقیان بە دەست جیاكرانەوە و ٣٣ سندوقیش كە دەنگی ئاوارەكانی تێدابوو هەژمارنەكران و بە سوتاو دانران و ٥٦ سندوقیش كە قردێلەی سوریان لێدرابوو گەڕێنرایەوە بۆ بەغدا. بەپێی ئەنجامی ژماردنەوە و جیاكردنەوەی دەستیی دەنگەكانی پارێزگای هەولێر لەكۆی  ٩٤ سندوقی جیاكراوە ئەنجامی بەشێك لە لیستەكان بەم شێوەیە بووە : پارتی  9530 دەنگ  نەوەی نوێ 2644 دەنگ یەكێتی 2611 دەنگ  گۆڕان 1468 دەنگ   هاوكات بەپێی ئەنجامە نارەسمیەكانی ئەوەی تا ئێستا بەردەستەو بڵاوكراوەتەوە لە پارێزگای هەولێر -    پارتی بەپێی ئەنجامی ئەلیكترۆنی  50% هەبووە، ئەنجامی دەستی بووە بە 42% -    نەوەی نوێ بەپێی ئەنجامی ئەلیكترۆنی  10.9% هەبووە، ئەنجامی دەستی بووە بە 14% -     یەكێتی لە ئەنجامی ئەلكترۆنیدا ١٢%ی بەدەستهێنا، لە جیاكردنەوەی دەستیدا بووە بە ١٣%. -    هاوپەیمانی لە ئەنجامی ئەلكترۆنیدا ٧%ی بەدەستهێنابوو، لە هەژماكردنەوەی دەستیدا بووە بە ٩%  -     گۆڕان  لە ئەنجامی ئەلكترۆنیدا  ٦%ی بەدەستهێنابوو لە جیاكردنەوەی دەستیدا بووە بە 7.8%. -     كۆمەڵ لە ئەنجامی ئەلكترۆنیدا لە 5% بوو، بەڵام لە جیاكردنەوەی دەستیدا بووە بە ٧%. لیستی نەوەی نوێ كە بریكارو چاودێریان لە جیاكردنەوەی دەستی دەنگەكانی پارێزگای سلێمانی ئامادەبوو، چەند خشتەیەكیان بڵاوكردەوە بە پێی ئەو خشتەیەك كە 15 سندوقی لە خۆ گرتووە ئەنجامەكان بەم شێوەیە بووە : پارتی  1493 دەنگ  نەوەی نوێ 439 دەنگ یەكێتی 431 دەنگ  هاوپەیمانی 338 كۆمەڵ 316 دەنگ  گۆڕان 299 دەنگ  یەكگرتوو 159 دەنگ  خۆ ئەگەر یەك وێستگە بە نمونە وەربگیرێت ئەنجامەكە بەم شێوەیەیە: لە وێستگەی ژمارە 1 قوتابخانەی نالی لە گەڕەكی باداوەی شاری هەولێر ژمارەی بنكە 120305 : پارتی  54 دەنگ  نەوەی نوێ 56 دەنگ كۆمەڵ 39 دەنگ  یەكێتی 37 دەنگ  گۆڕان 21 دەنگ  هاوپەیمانی 20 یەكگرتوو 17 دەنگ  واتا بەپێی ئەو ئەنجامە نارەسمیانەی بڵاوكراونەتەوە لە پارێزگای هەولێر پارتی پلەی یەكەمەو نەوەی نوێ دووەم و یەكێتی سێیەم و كۆمەڵ چوارەم و هاوپەیمانی پێنجەم و گۆڕان شەشەم و یەكگرتوو حەوتەمە.  لە پارێزگای دهۆكیش كە ئەژماركردنەوە بۆ 112 سندوقی دەنگدان كراوە، بەپێی ئەنجامە نارەسمیەكانی جیاكردنەوەی دەستی دەنگەكان 97%ی دەنگەكان هاوشێوەی ئەنجامی جیاكردنەوەی ئەلكترۆنی بووە،بۆیە گۆڕانكاری زۆر روینەداوە، بەڵام لایەنە نارازیەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە ئەو سندوقانە لەژێر كۆنترۆڵی یەكیتی و پارتی خۆیاندا بوون و دەستكاریان كردوون ، بۆیە ئومێدیان بە ئەنجامی جیاكردنەوەی دەستی نەماوەو گۆرشانكاری گەورە درووست ناكات.  بەڵام لیژنەكە لە 197 سندوقی ئاوارەكانی موسڵ لە دهۆك 193 سندوقی رەتكردەوەو تەنها 3 سندوقی ئەماركردنەوەی بۆكراو، كە پێشتر ئاماژە بەوە كرابوو كە سندوقی ئاوارەكانی موسڵ زۆرترین ساختەكاری تیاكراوەو لە سندوقێكی ئاوارەكان 500 كەس مافی دەنگدانی هەبوو، 600 كەس دەنگی دابوو لەو سندوقەدا واتا بەرێژەی 120%.  

راپۆرتی: نامیق رەسوڵ سەرۆك كۆماری عێراق بە مەرسومێكی سەرۆكایەتی كۆمار، هەر 328 ئەندامەكەی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق خانەنشیندەكات و ئەنجومەنی نوێنەرانیش پێش كۆتاییهاتنی وادەی یاسایی خولەكەی بە نهێنی و بێ‌ ئاگاداریی رای گشتی و میدیا و نێوەندە رۆژنامەوانییەكان پرۆژە یاساییەكی تایبەت بە ئیمتیازات و خانەنیشنی ئەندامەكانی پەسەندكردووە. ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە چەندین فراكسیۆن و كوتلەی جیاوازی تێدایە كە لەسەر زۆربەی پرۆژە یاسا و كارەكانی ئەنجومەنەكە ناكۆك بوون و ناكۆكی توندیان هەبووە و بەهۆی رێككەنەكەوتنیان چەندین پرۆژە یاسای گرنگ پەسەندنەكراون، بەڵام بەردەوام هەر 328 پەرلەمانتاری هەموو فراكسیۆنەكان لەسەر ئەو پرۆژە یاسایانەی كە تایبەت بوون موچە و ئیمتیازات و شایستە داراییەكانیان هیچ ناكۆكییەكیان نەبووە و بەبێ‌ كێشە و گرفت ئەو پرۆژە یاسایانەیان تێپەڕاندووە و تەنەتات لە كاتی ئامادەكردن و گفتوگۆكردن و پەسەندكردنی یاسای ژمارە 13دا هیچ پەرلەمانتارێك زانیاری بە میدیاكان نەداوە و بە نهێنی یاساكە پەسەندكراوە. مەرسومی ژمارە 49ی سەرۆكایەتی كۆمار فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عێراق رۆژی شانزەی تەمموز مەرسومی ژمارە ( 49) ی تایبەت بە خانەنشینی ئەندامانی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی دەركردووە كە ئەمە دەقەكەیەتی: پاڵپشت بە حكومەكانی هەردوو مادەی (73 / حەوتەم)ی دەستور و ( 13/ یەكەم یاسای ژمارە (13) ئەنجومەنی نوێنەرانی ساڵی 2018 ئەمەی خواردەوەمان داڕشت: یەكەم: بەڕێزان ئەندامانی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەران كە لە لیستی هاوپێچدا ناویان هاتووە و بە زنجیرەی ( 1- ئیبتیسام هاشم عەبدولحسێن ) دەستپێدەكات و بە زنجیرەی ( 328- ئارێز عەبدوڵا ئەحمەد مەحمود ) كۆتایی دێت خانەنشین دەكرێن. دووەم: پێویستە لەسەر سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و وەزیری دارایی ئەم مەرسومە جێبەجێبكەن. سێیەم: ئەم مەرسومە لە 1/7/2018ەوە جێبەجێدەكرێت و لە رۆژنامەی رەسمیدا بڵاودەكرێتەوە. یاسا نهێنییەكەی پەرلەمان " یاسایەكی نوێ تایبەت بە ئیمتیازاتی پەرلەمانتاران چەند مانگێك لەمەوبەر پەسەندكراوە، بەڵام لە رۆژنامەی رەسمیدا بڵاوناكرێتەوە تا رۆژی 16ی تەمموزی 2018 واتە دوای چەند مانگێك لە پەسەندكردنی كە پەسەندكردنی لەهیچ میدیایەك و ناوەندێكدا بڵاوناكرێتەوە". ئەمە وتەی تارق حەرب پارێزەر و شارەزانی یاسایی عێراقە كە لە پەیجی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك بڵاویكردوەتەوە. حەرب نوسیوێتی:" رۆژی 16ی تەمموزی 2018 رۆژنامەی رەسمی " وەقائعی عێراقی" ژمارە 4499 یاسای نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانی ژمارە 13ی ساڵی 2018ی بڵاوكردوەتەوە، كە یاسایەكە نە لە كاتی ئامادەكردنی و نە لەكاتی گفتوگۆكردنی و تێپەڕاندنی و پەسەندكردنی هیچ شتێكی لەبارەیەوە باس نەكراوە، پرۆژەكە هەمووی نهێنی بووە." حەرب ئاشكراشیكردووە كە ئەنجومەنی نوێنەران پێش كۆتاییهاتنی وادەی یاسایی وادەی دەركردنی یاساكەی لە خشتەی كارەكانانیدا دانەناوە و وادەی دەركردنی بڕیارەكەشی لەو كاتەدا دیارینەكردووە كە ئەنجومەن پێش هەڵبژاردنەكان كۆبوونەوەی تێدا دەكرد، بەڵكو مێژووی دەركردنی یاسای ژمارە ( 73)ی بە رۆژی 1/7/2018  واتە دوای تەواوبوونی كاری ئەنجومەن و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی بۆدانەوە و ئەوەش هیچ كاریگەرییی نەكردوەتە پەر پەرلەمانتاراتی خولەكە كە ئەم یاسایە ئیمتیازاتی زۆریان پێدەبەخشێت. رۆژنامەی وەقائیعی عێراقی ژمارە  4499 لە سایتی رەسمی وەزارەتی دادی عێراقدا بڵاوكراوەتەوە و ئاماژەبەوەدراوە كەو لە رۆژنامەكەدا یاسای ژمارە 13ی ساڵی 2018ی ئەنجومەنی نوێنەران لە رۆژنامەكەدا بڵاوكراوەتەوە بەڵام لە نێو سایتەكەدا دەقی پرۆژە یاساكەی تێدا دانەنراوە و ئاماژە بەوەدراوە كە ئەوانەی خوازیارن ئەو رۆژنامەیان دەستبكەوێت، ئەوا پێویستە لە ناوچەی  ساڵحیە/ شەقامی حەیفای بەغدای پایتەخت سەردانی نوسینگەی رۆژنامەكە بكەن و ببنە هاوبەش بۆئەوەی رۆژنامەكەیان دەستبكەوێت. ئیمتیازەكانی پەرلەمانتاران چین؟ تارق حەرب پسپۆر و شارەزای یاسایی لە نوسینكەیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك ئاماژەی بەبەشێك لەوە كردووە و دەڵێت لەمادەی 15ی یاساكەدا بڕیاردراوە كە خزمەتی ئەندامی پەرلەمان بكرێتە 15 ساڵ بەبێ‌ رەچاوكردنی ماوەی خزمەتی، كە بەوتەی حەرب ئەوە پێچەوانەی یاسای خانەنشینییە كە مەرجی دانەوە بۆ وەرگرتنی موچەی خانەنشینی دەبێت 15 ساڵی خزمەتی فیعلی هەبێت. هەروەها ئەم مادەیەی یاساكە پێچەوانەی حكومەكانی یاسای خانەنشیینە كە جەختلەوەدەكاتەوە ئەو كەسەی مافی خانەنشینی  دەبێت تەمەنی لە 50 ساڵ كەمتر نەبێت لەكاتی خانەنشینیدا، لەكاتێكدا یاسا نوێكەی پەرلەمان بڕیاریداوە موچەی خانەنیشنی تەواوەتی بۆ پەرلەمانتار خەرجبكرێت ئەگەر نەشگەشتبێتە تەمەنی 50 ساڵی. حەرب لە بەشێكی تری نوسینەكەیدا رەخنەی لە مادەیەكی تری یاساكە گرتووە كە مادەی هەشت و تێیدا بڕیاردراوە كە پەرلەمانتار خۆی ئارەزوومەندانە بڕیاردەدات بگەڕێتەوە سەر پیشەكەی پێشووتری، ئەوەش پێچەوانەی بنەمای گشتییەكە كە بۆ گەڕانەوە بۆسەر كاری پێشوو مەرجی بوونی پلەی وەزیفی و تەرخانكردنی پارەی داناوە و پەرلەمانتار، بەم یاسا نوێیە دەتوانێت بگەڕێتەوە سەر كاری پێشووی، هەتا ئەگەر پلەی وەزیری و پارەی دیاریكراویش نەبێت. هەروەها بەوتەی ئەو شارەزا یاساییەی عێراق، مادەی 15ی یاسای نوێی ئەنجومەنی نوێنەران پێچەوانەی بنەمای گشتی پەرلەمانەكان، مافی ئەوەی بە پەرلەمانتار داوە نوسراوی رەسمی ئاراستەی هەموو لایەنەكانی دەوڵەت بكات، كە بە گوێرەی بنەماكان ئەو نوسراوانە دەبێت لە رێگەی نوسینگەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانەوە بن، نەك هەر پەلەمانتارێك نوسینگەی هەبێت و نوسراو ئاراستە بكات. حەرب لە كۆتایی نوسینەكەیدا ئاماژەی بەوەداوە كە پەرلەمانی عێراق بەم هەنگاوەی دەسەڵاتەكانی بەشێوەیەكی زۆر فراوانكردووە و پێویستە لەسەر سەرۆكایەتی وەزیران و لایەنە پەیوەندیدارەكان لە دادگای فیدراڵی سكاڵا بۆ پوچەڵكردنەوەی حوكمە داراییەكانی ئەم یاسایە تۆماربكەن، لەبەرئەوەی بیروڕای حكومەت لەسەر ئەو حوكمانە وەرنەگیراوە و ئەنجومەنی وەزیرانیش یاساكەی ئامادەنەكردووە.

 راپۆرتی شیكاری / محەمەد رەئوف  " لە ئۆپەراسیۆنێكی هاوبەشی هێزەكانی پێشمەرگە و هاوپەیمانان لە 15/7/2018 لە چیای قەرەچووغی سنووری مەخموور شەش پێشمەرگە شەهیدبوون" ئەمە دوایین قوربانی هێزەكانی پێشمەرگەیە لە شەڕی دژ بە داعش كە لە نێوان 10ی حزەیرانی 2014 تا 16ی ئۆكتۆبەری 2018 هێزی پێشمەرگەی كوردستان ( 1824 شەهید و زیاتر لە 10 هەزار بریندارو 62 ون بووی هەیە). لە ئێستادا جموجوڵی داعش لە ناوچە جێناكۆكەكان بەتەواوی هەستی پێدەكرێت و رۆژ لەدوای رۆژیش هێرش و پەلامارەكانیان لە باشوری كەركوك و مەخمور و دوزخورماتوو ناوچەكانی دیالە زیاتر دەبێت.كە رەنگە دەرئەنجامەكانی ئەو سەرهەڵدانەوەیەی داعش، بەپرسانی بەغداد ناچار بكات بە گەڕاندنەوەی هێزی پێشمەرگە بۆ ئەو ناوچانە.  دەركەوتن و هەستانەوەی داعش لەو ناوچانە بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە لەوانە:. یەكەم/ پاكنەكردنەوەی تەواوەتی ئەو ناوچە لە چەكدارانی داعش لە ساتی ئازادكردنی حەوجەو ناوچە دوورە دەستەكانی دەرەوەی شارەكان و بەشێكی زۆری چەكدارانی داعش چونە ناوچە چۆڵەكان دووەم/ نەبوونی خزمەتگوزاریەكان سەرهەڵدانی ناڕەزاییەتیەكان لە حكومەت و  بەتایبەتیش لەدوای رزگاركردنی ئەو ناوچانە تا ئەمرۆِش بە وێرانی ماونەتەوە. سێیەم/ ناكۆكی لە بەرێوەبەردنی ئەو ناوچانەو نەبوونی هەماهەنگی و ناكۆكی لە نێوان پێشمەرگەو سوپای عێراق. چوارەم/ بوونی حەشدی شەعبی و هێزە شیعیەكان لەو ناوچانە، ناكۆكی تائیفی بەتایبەت ئەو ناوچانە زۆرینەی سونە مەزهەبن و هەست بە چەوسانەوە دەكەن بەدەستی هێزو گروپە شیعیەكان. پێنجەم/ سەرهەڵدانی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی باشورو كشانەوەی بەشێك لە هێزەكانی ئەو ناوچانە بۆ باشور. بۆیە ئەگەرەكانی سەرهەڵدانەوەی داعش لە ناوچەكە زۆرە، ئەم بارودۆخەی عێراق لە رووی نەبوونی خزمەتگوزاری و قەیرانی سیاسی دوای هەڵبژاردنی 12ی ئایار، ژینگەیەكی لەباری بۆ سەرهەڵدانەوەی داعش درووستكردووە، كە رۆژێ لە نزیك خانەقین و رۆژێك لە جەبارەو قەرەتەپەو رۆژێك لە خواروی دووزخورماتوو رۆژێك لە حەویجەو باشوری كەركوك و رۆژێكیش لە چیاكانی مەخمور سەردەردەهێنن. داعش پێشمەرگە بەرەو ناوچە جێناكۆكەكان كێش دەكات لەدوای ریفراندۆم و روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە هێزی پێشمەرگە لە ناوچە جێناكۆكەكان نەمان و لەجێی ئەوان سوپای عێراق و گروپە شیعەكانی حەشدی شەعبی لەو ناوچانەدا بڵاوكرانەوە، كە لە ماوەی 9 مانگی رابردوودا ئەو هێزانە نەیانتوانیوە ئەمنیەتی ئەو ناوچانە بپارێزن، سەرەرای ئەوەی لەرووی خزمەتگوزاریشەوە لەو پەری خراپیدابوون، هەوڵی زۆردرا بۆ ئەوەی هێزی پێشمەرگە بۆ ئەو ناوچانە بگەڕێنرێنەوە، بەڵام بەهۆی ململانێی سیاسیەوە ئەو هەنگاوە نەنرا. لە ماوەی نێوان 2014 بۆ 2017 هێزی پێشمەرگە لەو ناوچانە زیاتر لە 1800 شەهید و 10 هەزار برینداری دا، بەڵام رێگەیان پێنەدرا بگەڕێنەوە ئەو ناوچانە لەبەر ئەوەی ئەو ناوچانە لە "دەستوری عێراقدا بە ناوچەی جێناكۆك ناودەبرێن و چارەسەرەكەشی لە مادەی 140 ی دەستوردا هاتووە"  بەڵام لە ئێستاداو بەهۆی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی باشوری عێراق و قەیرانی سیاسی لە عێراق بەهۆی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانەوەو خراپی دۆخی ئەمنی و گوزەرانی ئەو ناوچانە، ئەگەری سەرهەڵدانەوەی داعش زۆرە، بۆیە چاوەڕەوان دەكرێت بەهۆی فشاری بەردەوامی هاوپەیمانانیشەوە، حكومەتی عێراق ناچار بێت، بۆ پاراستنی ئەمنیەتی ئەو ناوچانە پەنا بۆ هێزی پێشمەرگە بەرێت و هێزی پێشمەرگە بگەرێتەوە ئەو ناوچانە، كە پێشتر بە درێژایی هەزارو 50 كیلۆمەتر ئەو ناوچانە لەژێر كۆنترۆڵی هێزی پێشمەرگەدا بووە.    یەكەم/ داعش چۆن دامەزرا رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام، كەلە ساڵی 2013 دامەزراوە، رەگو رێشەی لە چەند رێكخراوێكی توندرەوەوە سەرچاوەی گرتووەو لەدوای روخانی رژێمی بەعس لە نیسانی 2003 و هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق، گروپە توندڕەوەكان سودیان لەو بۆشاییە ئەمنیە و رووبەرووبونەوەی ئەمریكا وەك داگیركەر بینی، لە سەرەتای ساڵی 2004 رێكخراوێك بەناوی تەوحید و جیهات لە عێراق دامەزراوە و چەندین كردەوەی توندووتیژی ئەنجامدا، بەڵام ئەم رێكخراوە لە ئۆكتۆبەری 2004 ناوی خۆی بۆ‌ "تەنزیمی قیادەی جیهاد لە بیلادی ڕافیدەین" گۆڕی كە بە باڵی عیراقی ئەلقاعیدە ناسرا. دواتر ئەم رێكخراوە لە 15‪/‬10‪/‬2006  خۆی بە ناوی (دەوڵەتی عێراقی ئیسلامی) ناساند، لە كۆمەڵێك رێكخراو پێكهاتووە. دیارترینیان(رێكخراوی قاعیدە لە وڵاتی رافیدەین)، كە ئەبو موسعەب زەرقاوی رابەرایەتیی دەكرد، هەروەها (ئەنجومەنی شوورای موجاهیدین لە عێراق) و (جوند ئەلسەحابە)، كە ئەم رێكخراوە بەعقوبەی بۆ خۆی كردووەتە پایتەختی دەوڵەتی عێراق و ئەبو عومەری بەغدادیی كردووەتە ئەمیری خۆی،  بەڵام ئەبو موسعەب زەرقاوی لە 7ی تەمموزی 2006، لە دووری هەشت كیلۆمەتر لە باكووری شاری بەعقوبە بە دەستی سوپای ئەمریكا ‌كوژرا، سەرۆكایەتی دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق لەلایەن ئەبو عومەر بەغدادی و ئەبو حەمزە موهاجر (ئەبو ئەیوب میسری)ەوە بەڕێوە دەبرا. ئەبو عومەر و ئەبو حەمزە لە ساڵی 2010 و لە هێرشێكی هاوبەشی سوپای عیراق و هێزەكانی ئەمریكا لە بەغداد ‌كوژران، دوای كوژرانی ئەوان ئەبوبەكر بەغدادی بە ئەمیری دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق هەڵبژێردرا, (ئەبو بەكری بەغدادی ناوی تەواوی ئیبراهیم عەواد ئیبراهیم بەدریەو خەڵكی شاری سامەڕای سەربە پارێزگای سەلاحەدینە، ئەبو بەكری بەغدادی ئەمیری دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق وشام هەڵگری بروانامەی بەكالۆریۆس وماستەرو دكتۆرایە لە زانكۆی ئیسلامی بەغداد و دكتۆراكەی لە یاسای ئیسلامی هێناوە پێش پەیوەندی كردنی بە قاعیدەوە ئیمامی مزگەوتی ئیمام ئەحمەدی كوڕی حەنبەل بوە لە سامەڕاو بە دكتۆر ئەبو دوعا ناسراو بوە، پێش پەیوەندی كردنی بە قاعیدەوە ئەمیری شەرعی سوپای ئەهلی سوننە وجەماعە بوە كە لەناوچەكانی سامەراو دیالەو سەلاحەدین بەربڵاوبون وپاشتر پەیوەندی كردوە بە مەجلیسی شورای موجاهیدین. لە 2010 دا و ولەدوای كوژرانی ئەبو عومەری بەغدادی وئەبو ئەیوبی میسری وەك ئەمیری دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق دیاری كراو لە ساڵی 2013دا  ناوی دەوڵەتەكەی لە دەوڵەتی ئیسلامی عێراقەوە گۆری بۆ دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق وشام و لە 29/6/2014 بووە خەلیفەی موسلمانان )  لە دوای خۆپیشاندان و شۆرشی هاولاتیان دژی دەسەڵاتی ئەسەد لە 2011دا، ئەو وڵاتە بووە گۆڕەپانی گروپ و رێكخراوە توندرەوەكان دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراقیش بە وردی بەدواداچوونی بۆ رووداوەكانی ناوخۆی سوریا دەكرد. لە دیارترین گروپە توندرەوەكانی سورای كەلە كۆتاییەكانی 2011 دا ( بەرەی نوسرە) لە گۆرەپانەكەدا بوو، بەرەی نوسرە زادەی بیركردنەوە و هەنگاوەكانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراقە، ئەبو موحەمەد جەولانی وەك ئەمیری بەرەی نوسرە دەستنیشاكرا. گروپێكی چەكداریی بچوكی ئیسلامی لە سوریا و لوبنان بوون و دەوڵەتی ئیسلامییان لە عیراق پێكهێنا. ناوبانگ و گەشەی خێرای بەرەی نوسرە سەركردایەتی دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق نیگەران كرد، هەربۆیە پێشنیازی یەكگرتن كرا بەڵام ئەمیری بەرەی نوسرە رەتی كردەوە، دواتر بەشێكی بەرچاو لە بەرەی نوسرە لایەنگری لە داواكەی ئەمیری دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق دەكەن، دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام (داعش)ی لێدەكەوێتەوە، لە نیسانی 2013دا داعش بە شێوەی فەرمی دادەمەزرێت، لەژێر سەركردایەتی ئەوببەكر بەغدادی هاوكات ئەبوبەكر عومەر قەحتانی وەك ئەمیری داعش لە شام دەستنیشانكرا. سەرەتای كانونی یەكەمی یەكەمی  2014 توندتربوونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان سوننەكانی عیراق و حكومەتی مالكی، دەرفەتێكی باشی بۆ داعش رەخساند، دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام كۆنتڕۆڵی فەلوجە و بەشێك لە رومادی كرد و هێزەكانی سوپای عیراقی ناچار بە پاشەكشە كرد. دواتریش سنوری كارە خۆكوژی و تەقینەوەكانی فراونتركردو لە دیارترین كارە تیرۆریستیەكانیشی ( تەقینەوەكانی بەردەم ئاساییشی هەولێر، كوشتنی اەبو خالیدی سوری نوێنەری قاعیدە لە سوریا، تەقینەوەی باڵیۆزی ئێران لە بەیروت، تەقینەوەی بەردەم وەزارەتی دادی عێراق، شكاندنی زیندانی ئەبوغرێب، كوشتن و گوللەبارانكردنی بە سەدان هاوڵاتی مەدەنی )  دووەم/ ئامانجەكانی داعش درووست بوونی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام بۆ بەدیهێنانی چەندین ئامانجە وەك ئەوەی خۆیان ئاماژەی پێدەكەن: 1-    بونیادنانەوەی خەلافەتی ئیسلامی 2-    بەجێگەیاندنی جیهاد لە جیهاندا پێشیان وایە تەنها بە جیهادكردن بەسەر كافراندا سەردەكەون. 3-    رێگری كردن لە درووستكردنی كەنیسەی مەسیحیەكان و روخاندنیان . 4-    درووستكردنی دەوڵەتی ئیسلامی لەسەر هەرزەویەك كە دەستی بەسەردا دەگرن. 5-    جیهادكردن لەگەڵ نزیكترین دوژمن نەك لەگەڵ دوژمنە دورەكاندا پێیان وایە دەسەڵاتدارە موسڵمانەكان دوژمنی نزیكن و سوڤیەت و ئەمریكا لە دوژمنە دورەكانن. 6-     حەلالكردنی دەسەلاتدارە موسڵمانەكان لەگەل هەموو ئەوانەی كە دژایەتی داعش دەكەن. 7-    سەندنی جزیەو لە هەموو ئەو كەمەنەتەوەییە ناموسلمانەكان.  لە گرنگترین فەرمانەكانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام كە خۆیان بەرەسمی رایان گەیاندووە : 1-    لەگەڵ بیستنی بانگ دەبێت دەرگای دوكان و كۆگاكان دابخرین و بچن بۆ نوێژی مزگەوت. 2-    70 جەڵد لەو كەسە دەدرێت كە وشەی ( داعش ) بەكار بێنێ، دەبێت بڵێت دەوڵەتی ئیسلامی. 3-    هەموو رازانەوەو جوانكاریەكی ژنان قەدەغەیەو دەبێت جل و بەرگی ئیسلامی بپۆشن كە نیقابە. 4-    نابێت هیچ جلو بەرگێكی ژنان لە دوكان و كۆگاكان دابنرێت.  5-    هەموو دوكانێكی دروونی جلو بەرگی ژنان دادەخرێت ئەگەر پیاو بیبات بەرێوە. 6-    ژنان قەدەغەیە سەردانی پزیشكی پیاو بكەن دەبێت تەنها سەردانی پزیشكی ژنان بكەن. 7-    قەدەغەكردنی لە كێشانی جگەرەو نێرگەلە. 8-    داخستنی سەرتاشخانەكان و قەدەغەكردنی كورتكردنەوەی قژی پیاوان. 9-    قەدەغەكردنی داهێنانی قژی كوران و هەر جۆرە مادەیەك بۆ قژی پیاوان. 10-    رێگریكردن لە هەر میكیاجكردنێكی ژنان ئەگەر لەژێ نیقابیشەوە بێت.   سێیەم/ ژمارەی چەكدارانی داعش لە پێش كەوتنی موسڵ و رەقەو لە دوای فراوانبوونی دەسەلاتی داعش لە عێراق و سوریا ژمارەی چەكدارانی داعش رووی لە زیادبوون كرد، بەپێی ئاماری تەلەفزیۆنی فەرەنسی لە 2015 دا داعش لە عێراق ( 10 هەزار ) چەكدارو لە سوریاش ( 7 هەزار) چەكداری هەبووە واتا كۆی  گشتی ( 17000 ) چەكداری هەبووە، بەڵام لە ئێستادا ئەو ژمارەیە زۆر كەمبۆتەوە. چوارەم/ سنوری دەسەڵاتی داعش ئەگەرچی لە ئێستادا لە عێراق سنوری دیاریكراوی نیە و لە سوریا هەندێك ناوچەی بەدەستەوە ماوە بەڵام پێشتر لە 2017 تا 2017 داعش دەستی گرتبوو بەسەر بەشێك لە خاكی سوریا و عێراق و لە هەوڵیشدابوو بۆ دەستگرتن بەسەر بەشێك لە خاكی وڵاتی لوبناندا. یەكەم/ عێراق لە 10/6/2014 داعش لە هێرشێكدا توانی شاری موسڵ كونترۆڵبكات و هێدی هێدی دەسەڵاتەكانی فراوانكردو دواتر پارێزگای سەلاحەدین و بەشێك لە پارێزگای دیالەو ئەنباری كەوتە ژێر دەست، لە دوای رووداوەكانی شەنگالیش تەواوی پارێزگای نەینەوای كەوتە ژێر دەستی داعش. پارێزگای نەینەوا كە رووبەرەكەی ( 32هەزارو 308 ) كیلۆمەتر چوارگۆشەیەو نزیكەی ( 30 هەزار ) كیلۆمەتری لەژێ دەسەڵاتی داعشدابوو ژمارەی دانیشتوانی نزیكەی ( 3 ملیۆن و 500 هەزار ) كەسە. پارێزگای سەڵاحەدین كە رووبەرەكەی ( 24363 ) كیلۆمەتر چوارگۆشەوە هەیە جگە لە شاری سامەرا ( 4504 ) كیلۆمەتر چوارگۆشەو لەدەستی سوپای عێراقدایەو  قەزای دوزخورماتوو كە ( 4019)كیلۆمەتر چوارگۆشەیە لەدەستی هێزی پێشمەرگەدابوو، بەو پێیەش نزیكەی ( 15 هەزار ) كیلۆمەتر دوجا لەو پارێزگایە لەژێر دەسەلاتی داعش بوو. كە ژمارەی دانیشتوانی ئەو ناوچانەی ژێر دەسەلاتی داعش زیاتر لە ( 700 هەزار ) كەس بوو.   سەبارەت بە پارێزگای دیالەش كە روبەرەكەی ( 17685 ) كم2 بەشێك لە ناحێكانی سەعدیەو جەلەولا و عوزیمی ئەو پارێزگایەی لەژێر دەست بوو كە نزیكەی ( 4 هەزار ) كیلۆمەترە و ژمارەی دانیشتوانیشی بە نزیكەی ( 200 هەزار ) كەس ئەژمار دەكرێت .  لە پارێزگای ئەنباریش كە رووبەرەكەی ( 138 هەزارو 500 ) كیلۆمەتر دوجایە  زیاتر لەژێر دەسەلاتی هۆزەكاندایە بەڵام بەشێكی لەژێر كۆنترۆلی داعشدابوو بە نزیكەی ( 20 هەزار كیلۆمەتر)، ژمارەی دانیشتوانی بە نزیكەی ( 150 هەزار ) كەس مەزندە دەكرێت، دواتر تەواوی ئەو پارێزگایەی كەوتە ژێر دەستی داعش. لە پارێزگای كەركوكیش كە ( 9 هەزار و 659) كیلۆمەتر دوجایە  قەزای حەویجەو ناحێكانی رەشاد و ریاز و زابی لەژێر دەستدای داعشدا بوو رووبەرەكەی زیاتر لە ( 4 هەزار ) كیلۆمەترەو ژمارەی دانیشتوانی ئەو ناوچانەش بە ( 400 هەزار ) كەس دادەنرێت . بەو پێیەش كۆی ئەو خاكەی كە لەژێر دەسەڵاتی داعشدا بوو لە عێراق زیاتر لە ( 73 هەزار ) كیلۆمەتر دوجا كە دەكاتە ( 16.7% ) كۆی خاكی عێراق، كە نزیكەی دوو ئەوەندەی خاكی هەرێمی كوردستانە كە ( 41هەزارو 939 ) كیلۆمەترەو ( 9.7%)ی كۆی خاكی عێراقە.  هاوكات ژمارەی دانیشتوانی ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەلاتی داعشدا بوون لە عێراق بە نزیكەی ( 4 ملیۆن و 950 هەزار) كەس مەزەندە دەكرا، كە هێندەی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان دەبوو. دووەم/ سوریا  داعش لە پێش  هاتنیان بۆ عێراق دەستیان بەسەر بەشێكی زۆری خاكی سوریای نزیك سنوری عێراق گرتبوو، بەپێی وتەی بەرێوەبەری روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ داعش لە ( 35% )ی خاكی سوریای لەژێر دەستدابوو، بەو پێیەش كە روبەری گشتی سوریا ( 185 هەزارو 475 ) كیلۆمەتر چوارگۆشەیە، بۆیە دەبێت داعش ( 64 هەزار و 916 ) كیلۆمەتر خاكی سوریای لەژێر دەستدا بووبێت.  سنوری دەسەڵاتی داعش لە كە لە باكوری سوریایە لە رۆژ ئاوای سنوری عێراقەوە دەستی پێدەكردو درێژ دەبوەوە بۆ پارێزگای رەقەو دێرزور و بۆ جەرابلوس لە باكوری حەلەب درێژ دەبێتەوە بۆ باكوری ئەدلیب لە سنوری توركیا .  پارێزگای رەقە كە روبەرەكەی ( 19 هەزارو 616 ) كیلۆمەتر چوار گۆشەیەو ژمارەی دانیشتوانی زیاتر لە ( یەك ملیۆن) كەسەو لەژێر دەستی داعدا بووە . پارێزگای دێرزور كە روبەرەكەی ( 33 هەزارو 60 ) كیلۆمەتر چوارگۆشەیە و لە ( 18% ) ی كۆی رووبەرەی سوریایە، ژمارەی دانیشتوانی زیاتر لە ( یەك ملیۆن و 500 هەزار ) كەسە.  بەشێكی زۆری پارێزگای حەلەبیش لەژێر دەستی داعشدا بوو كە رووبەركەی ( 18 هەزارو 482 ) كیلۆمەتر چوارگۆشەیەو كە نزیكەی ( 10 هەزار ) كیلۆمەتری لەژێر كۆنترۆلی داعشدا بوو . ژمارەی دانیشتوانیشی نزیكەی ( 6 ملیۆن كەس دەبێت و نزیكەی ( 2 ملیۆن) ی لەژێر دەستی داعشدابووە. ئەمە سەرەرای چەند ناوچەیەكی دیكە لە شارو پارێزگاكانی دیكەی سوریا لەژێر كۆنترۆلی داعشدابوو، بەو پێیەش رووبەری ژێر كۆنترۆڵی داعش لە سوریا نزیكەی ( 64 هەزار ) كیلۆمەتر چواركۆشەیەو ژمارەی دانیشتوانی ژێر دەسەڵاتی داعش بە ( 5 ملیۆن ) كەس مەزەندە دەكرا. پێنجەم/ سنوری خەلافەتەكەی داعش سنوری دەسەڵاتی داعش لە ناوەراست و باكوری رۆژئاوای عێراقەوە درێژ دەبووە تا رۆژهەڵات و باكوری رۆژئاوای سوریا، كە كۆی روبەری سنوری دەسەڵاتی داعش لە عێراق ( 73 هەزار ) كم2 و لە سوریا ( 64 هەزار ) كم2 دەكاتە ( 137 هەزار ) كیلۆمەتر دوجا، هاوكات ژمارەی دانیشتوانی سنوری دەسەڵاتی داعش لە عێراق ( 4 ملیۆن و 500 هەزار ) كەس و لە سوریا ( 5 ملیۆن ) كەسە دەكاتە ( 9 ملیۆن و 500 هەزار ) كەس دەبوو . واتا سنوری دەسەڵاتی داعش لە رووی روبەرو ژمارەی دانیشتوانەوە چەندی جار زیاتر بوو  لە كوەیت كە روبەرەكەی ( 17 هەزارو 820 ) كم2 و دانیشتوانەكە ( 3 ملیۆن و 719 هەزار ) كەسە ، وڵاتی قەتەر روبەرەكەی ( 11 هەزارو 437 ) كم2 و دانیشتوانەكەی ( 1 ملیۆن و 853 هەزار ) كەسە، لوبنان روبەرەكەی ( 10 هەزارو 452 ) كم2 و دانیشتوانەكەی نزیكەی ( 5 ملیۆن ) كەسە . بەو پێیەش رووبەری دەسەڵاتی داعش كە  ( 137 هەزار ) كیلۆمەتر دوجا، زیاتر لە ( 12 ) جار لە رووبەری قەتەر زیاتر بووەو ژمارەی دانیشتوانی دەسەڵاتی داعش كە ( 9 ملیۆن و 950 هەزار ) كەسە و ( 5 ) ئەوەندەی ژمارەی دانیشتوانی قەتەرە كە ( 1 ملیۆن و 853 ) كەسە.بەڵام لە ئێستادا  داعش هەموو ئەو روبەرو دەسەڵاتەی لە دەستداوە و دەیەوێت بە سود وەرگرتن لە بارودۆخی خراپی ناوچەكە بەدەستی بهێنێتەوە    

(درەو میدیا): پێنج ئەندامی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان دەستیان لەكاركێشایەوە، ڕێكخەری گشتی بزوتنەوەكەش گواستنەوەی خاوەندارێتی موڵك و ماڵەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لە نەوشیروان مستەفاوە بۆ كوڕەكانی بەمافێكی شەرعی و یاسایی ناودەبات. بەیانی ئەمڕۆ كۆبونەوەی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان بەڕێوەچوو، عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە ئامادەی كۆبونەوەكە بوو. كۆبونەوەكە تایبەت بوو بە دوو تەوەری سەرەكی: تەوەری یەكەم: كێشە ناوخۆییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان. تەوەری دووەم: دەستنیشانكردنی لیژنەی باڵای سەرپەرەشتیكردنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان. موڵك و ماڵەكانی گۆڕان یەكلاكرایەوە ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان بە (درەو میدیا)ی ڕایگەیاند: لە كۆبونەوەكەدا تاوتوێی پرسی" تاپۆكردنی موڵك و ماڵەكانی بزوتنەوەكە لەسەر كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا، كرا". "لە كۆبونەوەكەدا عومەر سەید عەلی باسێكی مێژوویی لەبارەی دروستكردنی كۆمپانیای وشە و موڵك و ماڵەكانی تری بزوتنەوەی گۆڕان پێشكەشكردووە و وتویەتی: كۆی ئەم موڵكانە هی خودی نەوشیروان مستەفا بوون، بۆیە مافێكی شەرعی وەرەسەكەیەتی بیخاتە سەر ناوی خۆی و كۆی ئەم موڵكانەش ئێستا لە خزمەتی بزوتنەوەی گۆڕاندان". عومەر سەید عەلی بە راشكاوی بە ئەندامانی جڤاتی نیشتمانی وتووە، موڵك و ماڵەكان هەمووی هی كوڕەكانن و " بڕۆن بەهەموو میدیاكان بڵێن و لە كوێش باسی دەكەن باسی بكەن". "گۆڕان كرێچییە" ئەو ئەندامەی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان وتی: قسەكانی ڕێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان تەئكیدكردنەوە بوو لەسەر ئەوەی بزوتنەوەكە خاوەنی هیچ نیە و هیچ سەرچاوەیەكی دارایشی نیە و كرێچی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفایە". (درەو میدیا) زانیویەتی، لە كۆبونەوەكەدا ژمارەیەك ئەندامی جڤاتی نیشتمانی ڕەخنەی توندیان لە عومەری سەید عەلی گرتووە، بەهۆیەوە چەندجارێك ئاڵۆزی و دەمەقاڵێ‌ درستبووە. دەستلەكاركێشانەوە هەر لە كۆبونەوەكەدا ناوی (5) ئەندامی جڤاتی نیشتمانی خوێندراوەتەوە كە دەستیان لەكاركێشاوتەوە، كە پێكهاتوون لە: •    باژێڕوانی سۆران •    ڕێكخەری ژووری پەیوەندییە سیاسییەكان •    باژێڕوانی مەخمور •    باژێڕوانی خەبات •     هاوكات عەبدوڵای كوێخا موبارەك كە بارێژوانی قەزای چەمچەماڵە بەشداری كۆبونەوەكەی نەكردووە و تاتوێكردنی پرسی میدیا و دارایی گۆڕانی كردوەتە مەرج بۆ بەشداریكردن لە كۆبونەوەكە لە كۆبونەوەكەدا سكرتێری جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان رایگەیاندووە، كە چەندجارێك پەیوەندی بە عەبدوڵای كوێخا موبارەكەوە كردووە، بەڵام ناوبراو وەڵامی پەیوەندییەكانی نەداوەتەوە. ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردن تەوەرێكی تری كۆبونەوەكەی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوی گۆڕان تایبەت بوو بە دەستنیشانكردنی لیژنەی باڵای سەرپەشتیاری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە بڕیارە 30ی ئەیلولی داهاتوو بەڕێوەبچێت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لیژنە دەستنیشانكراوەكەی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ سەرپەرشتی هەڵبژاردن پێكدێت لە: •    مستەفا سەید قادر •    ژمارەیەك لە ڕێكخەری ژورەكانی بزوتنەوەی گۆڕان •    نوێنەری ژنان •    نوێنەری هەولێر •    نوێنەری جڤاتی گشتی

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت سەرچاوەی سەرەكی هەناردەی نەوت و داهاتی گشتی عێراقە، بەڵام خەڵكەكەی بەدەست نەبوونی خزمەتگوزارییە گشتییەكانەوە دەناڵێنن. لە سەرەتای ئەم هەفتەیەوە شەپۆلێك خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی توند لە سنوری پارێزگای بەسرەی باشوری عێراق دەستیپێكردووە، خەڵك نیگەرانن لە نەبوونی خزمەتگوزاری و هەلی كار و شوێنی نیشتەجێبوون و ئاوی خواردنەوە و كارەبا. ئەمڕۆ خەڵك جارێكی تر رژانەوە سەرشەقامەكان و رێگەی سەرەكی نێوان عەشار- بەسرە و رێگەی كێڵگەی نەوتی (رومێلە) یان داخست و رێگرییان كرد لە هاتوچۆی ئۆتۆمبیلی كۆمپانیاكان، لە قەزای (شەتولعەرەب) یش لە خۆرهەڵاتی بەسرە خەڵك خۆپیشاندانیان كرد و رێگەی سەرەكی دەروازەی سنوری (شەلامجە)یان لەگەڵ ئێران داخست. لەناو شاری بەسرەش خۆپیشاندەرەكان لەبەردەم بینای ئەنجومەنی پارێزگا كۆبونەوە، بە بەرد رێگەكەیان داخست. پێشتر بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنییەكانەوە خۆپیشاندەرێك لە ناوچەی (باهلە)ی نزیك لە كێڵگەی نەوتی خۆرئاوای قوڕنە كوژرا، ئەمە شەپۆلی ناڕەزایەتییەكانی فراوانتر كرد. خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی بەسرە، بوەتە مەترسی لەسەر كۆمپانیاكانی بواری نەوت، بەتایبەتیش بەهۆی برینداربوونی ژمارەیەك خۆپیشاندەر لە نزیك كێڵگەی نەوتی قوڕنە. بەپێی هەندێك وێنە كە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی عێراق بڵاوبونەتەوە، كارمەندانی كۆمپانیای (لوك ئۆیل) كەلوپەلیان پێچاوەتەوە و خۆیان ئامادەكردووە بۆ رودانی هەر روداوێك. كارەبا و ئاو.. كێشە سەرەكییەكە ئەحمەد سولەیتی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای بەسرە رایگەیاند، حكومەت گوێ لە داواكاری هاوڵاتیان دەگرێت، بەڵام چارەسەری خێرای لەبەردەستدا نییە. "كێشەكانی پارێزگای بەسرە لە سێ شتدا كورت دەبنەوە: سوێری ئاوی خواردنەوە و بێ كارەبایی و بێكاری لاوان". بەوتەی ئەحمەد سولەیتی، چارەسەركردنی كێشەی سوێری ئاوی خواردنەوەی لە توانای حكومەتی خۆجێیدا نییە، چونكە ئەوە پەیوەندیدارە بە دیاردەیەكی سروشتییەوە، كەمی بارانبارین و سەرچاوەی ئاو بووەتەهۆی كشانی خوێ بۆ هەندێك ناوچە كە پێشتر هەرگیز پێی نەگەیشتووە. لەبارەی كێشەی كارەباوە ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای بەسرە باسلەوەدەكات، كێشە لەنێوان عێراق و ئێراندا هەیە لەبارەی پارەی ئەو هێڵەی كە كارەبا لە ئێرانەوە دەگوازێتەوە بۆ عێراق، كە داوای زیاتر لە (ملیارێك) دۆلار لە عێراق دەكات، ئەمە سەرباری كێشەی تەكنینكی و پچڕانی هێڵەكە كە بووەتە هۆی كەمبون كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا. "حكومەتی خۆجێی بەسرە تاوەكو ساڵی 2014 بڕی زیاتر لە ملیارێك و 500 ملیۆن دیناری لە پرۆژەكانی كارەبادا خەرجكردووە، بەوهۆیەوە وزەی كارەبای پارێزگاكەی لە هەزار مێگاواتەوە گەیاندوەتە 2 هەزارو 500 میگاوات، بەڵام بەهۆی سیاسەتی كەمكردنەوەی خەرجییە گشتییەكان و راوەستانی پرۆژەكان، حكومەتی خۆجێی هیچ پێشكەوتنێكی تر لە بواری كارەبادا بەدی بهێنێت". رۆژی سێ شەممە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە لێدوانێكدا وتی: ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریداوە لەسەر دابینكردنی دەرماڵە بۆ پاڵپشتیكردنی دۆسیەی خزمەتگوزاری لە پارێزگای بەسرە. 10 هەزار دەرفەتی كار وەفدێكی وزاری حكومەتی عێراق كە پێكهاتبوو لە جەبار لعێبی وەزیری نەوت و هەردوو وەزیری كارەبا و نیشتەجیێبوون و ئاوەدانكردنەوە دوێنێ سەردانی بەسرەیان كرد، ئەم وەفدە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە پێكهێنرا بۆ بەدواداچون بۆ كێشەكانی بەسرە.  لە كۆبونەوەیدا لەگەڵ پارێزگاری بەسرە، لیژنەكە بەڵێنیان بە بەرپرسانی پارێزگاكەدا 10 هەزار دەرفەتی كار بۆ خەڵكی ناوچەكە فەراهەم بكەن لەگەڵ دامەزراندنی ژمارەیەك لە دەرچوانی پارێزگاكە. ئەمە نوێترین هەوڵی دەسەڵاتدارانی بەغداد بوو بۆ كۆنترۆڵكردنی ناڕەزایەتییەكانی بەسرە. بەسرەو هەرێمی سەربەخۆ خەڵكی پارێزگای بەسرە دەمێكە هەست بەوە دەكەن كە حكومەتی ناوەندی عێراق ستەمیان لێدەكات، بەوپێیەی پارێزگاكەی ئەوان پشكی گەورەی هەناردەی نەوت پێكدەهێنێت كە شادەماری ئابوری عێراقە. ئەم ناڕەزایەتی و هەستكردنە بە ستەم وایكرد چەندجارێك ئەنجومەنی پارێزگای بەسرە هەوڵی دروستبونی هەرێمێكی سەربەخۆ بدات هاوشێوەی هەرێمی كوردستان، بەڵام هەوڵەكان لەلایەن حكومەتی ناوەندەوە شكستیان پێهێنرا. رۆشتنی خۆپیشاندەران بەرو كێڵگەكانی نەوت، ئاماژەكردن بوو بۆ راگرتنی سەرچاوەی سەرەكی داهاتی عێراق ئەكەر بەرپرسان فریای دۆخی خزمەتگوزاری ناوچەكە نەكەون.   لەبارەی پارێزگای بەسرەوە پارێزگای بەسرە سێیەم گەورە پارێزگایە لەسەر ئاستی عێراق و دەكەوێتەسەر (شەتولعەرەب) كە تاكە دەروازەی ئاوی عێراقە. بەسرە بە پایتەختی ئابوری عێراق ئەژماردەكرێت، بەپێی ئاماری ساڵی 2014 ژمارەی دانیشتوانی ئەم پارێزگایە دەگاتە نزیكەی (ملیۆنێك و 500 هەزار) كەس. لەڕووی كەشوهەواوە بەپێی دواین راپۆرتەكان، ئەمساڵ پارێزگای بەسرە یەكێك لە گەرمترین ناوچەكانە لەسەر ئاستی جیهان، لە ناوچەی حسێن كە سەربەم پارێزگایەیە پلەی گەرمی گەیشتوەتە 52 پلە. ئەم شارە لەسەردەمی عومەری كوڕی خەتاب لەسەردەستی (عوتبە بن غەوزان) دروستكراوە، ئەم پارێزگایە لەدوای دروستبونی دەوڵەتی عێراقەوە لە ساڵی 1921 هەندێك پێشكەوتنی لەڕووی بیناسازییەوە بەخۆوە بینیوە، ساڵی 1924 نەخۆشخانەی گشتی تێدا دروستكراوە، ساڵی 1932 بۆیەكەمجار ئاوی خواردنەوەی گونجاو و كارەبا گەیەندراوەتە شارەكە، ساڵی 1936 فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی تێدا بنیادنراوە، تاوەكو ساڵی 1957 ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاكە گەیشتوەتە نزیكەی (220 هەزار) كەس. ساڵی 1964 دوای روخانی رژێمی پادشایەتی و دروستبونی رژێمی كۆماری لە عێراق، زانكۆی بەسرە دروستكراوە. خەڵكی ئەم پارێزگایە زۆربەی سوننە مەزهەبن، لە شەڕی عێراق- ئێراندا كە هەشتاكانی سەدەی رابردوو رویدا، بەسرە ناوچەی گەرمی شەڕەكە بوو، خەڵكی ئەم پارێزگایە دوای شكاندی سوپای عێراق لە كوەیت لەبەرامبەر هێزی هاوپەیمانان، ساڵی 1991 لەدژی دەسەڵاتی بەعس راپەڕین، بەڵام سەددام حسێن راپەڕینەكەی سەركەوتكرد كە دواتر ناوی لێنرا "راپەڕینی شەعبانیە". ساڵی 1999 جارێكی تر خەڵكی بەسرە لەدژی رژێمی بەعس راپەڕینیان كرد، ئەوەش دوای تیرۆركردنی محەمەد محەمەد سادق سەدر باوكی موقتەدا سەدر.  

 (درەو میدیا): هەرێمی كوردستان جارێكی تر گەڕایەوە بۆ چوارگوشەی یەكەم و كێشەی سەرۆكایەتی هەرێم كە ساڵی 2015 بووە هۆی داخستی پەرلەمان بۆ ماوەی دوو ساڵ، ئەمڕۆ جارێكی تر بووە باسی گەرمی میدیاكان. بە زۆرینەی دەنگی 39 پەرلەمانتار، پەرلەمانی كوردستان یاسای "هەڵپەساردنی دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان"ی پەسەندكرد. پرۆژە یاساكە لەلایەن فراكسیۆنەكانی پارتی و گۆڕانەوە ئامادەكرا بوو،  یەكێتیش دەنگی پێدا، بەڵام لەلایەن یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان و كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان و بزوتنەوەی ئیسلامیەوە رەتكرایەوە. بە شێوەیەكی گشتی تەنیا 15 پەرلەمانتار دژی یاساكە دەنگیاندا. بەپێی یاساكە، هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەگەڵ هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامنادرێت، كە بڕیارە 30ی ئەیلولی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، پوختەی یاساكە لەم مادانە پێكدێت:  مادەی یەكەم: هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمان ئەنجام نەدرێت. مادەی دووەم: كاركردن بە یاسای دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم بەردەوام بێت. مادەی سێیەم: خولی داهاتووی پەرلەمان بڕیار لەسەر چارەنوسی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم بدات. یەكگرتوو: سەرۆكایەتی هەرێم هەڵبوەشێتەوە بەهزاد زێباری سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لە پەرلەمانی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، وەك فراكسیۆنەكەیان لەگەڵ بونی پۆستی سەرۆكی هەرێمدا نین و داوای هەڵوەشاندنەوەی دامەزراوەكە دەكەن. "ئێمە پێمانوایە پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم  بووەتە سەرچاوەی گشت كێشەكان بەتایبەتی ناكۆكی سیاسیی لێكەوتووەتەوە، هەم لە خولی سێیەمی پەرلەمان هەم لەم خولەش، بۆ ماوەی نزیكەی دوو ساڵ بەو هۆیەوە پەرلەمان پەكخرا، دۆخی هەرێمی كوردستان لەڕووی سیاسی و ئەمنی و ئابورییەوە بەرگەی ئەوە ناگرێت ئەو كێشانە بۆ خولی داهاتووی پەرلەمان دوابخرێت".  بزوتنەوەی ئیسلامی چی دەڵێ ؟ ئاری عەبدوللەتیف سەرۆكی فراکسیۆنی بزوتنەوەی ئیسلامی كوردستان پێیوایە پەلە لە یاساكەدا كراوە و بە مەبەستی سیاسی بۆ مەرامی سیاسی یەك دوو فراكسیۆن. بە بڕوای بزوتنەوەی ئیسلامی دەبێت هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم و ئەنجومەنی پارێزگاكان و پەرلەمانی كوردستان لە 30ی ئەیلولدا بكرێت.  كۆمەڵی ئیسلامی: دەنگمان بە یاساكە نەدا مەروان گەڵاڵی سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: كە دەنگیان بە یاساكە نەداوە، لەبەرئەوەی پێیانوایە دەبێت ئەو پۆستە بمێنێت و لەناو پەرلەماندا هەڵبژێریت و سیستمی حوكمڕانی هەرێم پەرلەمانی بێت. نەوەی نوێ: پێویستمان بە سەرۆكێكی ترە جگە لە بارزانی هاوكات جوڵانەوەی نەوەی نوێ ڕایگەیاند، هەڵوەشاندنەوەی پۆستی سەرۆكی هەرێم یان هەڵپەساردنی، بە مانای هێشتنەوەی هەردوو دەسەڵاتی سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەت لە دەستی پارتیدا دێت، پێویستە هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لە وادەی خۆیدا ئەنجام بدرێت و هەرێمی كوردستان سەرۆكێكی تر بە خۆیەوە ببینێت جگە لە بارزانی. جوڵانەوەی نەوەی نوێ ئاماژەی بەوەكرد، ناكرێت لەبەر ئەوەی بارزانی بۆی نییە خۆی كاندید بكات، پۆستی سەرۆكی هەرێم هەڵپەسێردرێت یان هەڵبوەشێنرێتەوە. گۆڕان: رێگریمان كرد لە هەڵبژاردنی راستەوخۆ فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان دەنگی بە پرۆژە یاساكەداوە كە پرۆژەی خۆیەتی، لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا)، عەلی حەمە ساڵح رایگەیاند، ئەوان لەڕێگەی ئەو پرۆژەیاسایەوە كە پەسەندكرا توانییان بە یاسا رێگری بكەن لە بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بەشێوەی راستەوخۆ لەناو خەڵكدا كە پێشتریش دژی هەڵبژاردنی راستەوخۆ بوون و داوایان كردووە سەرۆك لە پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێ. عەلی حەمە ساڵح وتی: ئێمە یەكلاكردنەوەی پرسی هەڵبژاردن و فەرمانگەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانمان داوەتە دەست خولی داهاتووی پەرلەمان و لە خولی داهاتوودا كاردەكەین بۆ كۆكردنەوەی دەنگی زۆرینە بۆ ئەوەی بتوانین یاسای سەرۆكایەتی هەرێم هەموار بكەین. یەكێك لەو رەخنانەی لە بزوتنەوەی گۆڕان دەگیرێت ئەوەیە لەڕێگەی ئەم یاسایەوە چارەنوسی سەرۆكایەتی هەرێمی داوەتەدەست پەرلەمانێك كە هێشتا دروست نەبووە و نازانرێت پێكهاتەكەی بە چ شێوەیەك دەبێت، بەڵام ئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان باسلەوە دەكەن هیچ رێگەچارەیەك نەبووە جگە لە دواخستنی پرسەكە، چونكە ئەگەر رێگری نەكرایە، هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمان كوردستان لە رۆژی 30/9دا راستەوخۆ لەناو خەڵكدا بەڕێوەدەچوو. پێشتر نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی پارتی لە لێدوانێكدا وتی: هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم بەڕێوەناچێت، بەڵام ئەمە تەنیا قسەبوو، دواخستنی هەڵبژاردن لەڕووی یاساییەوە پێویستی بە دەركردنی یاسا هەیە، ئەمەش هۆكارەكە بوو كە لە پەرلەمانەوە بە یاسا بڕیاردرا لەسەر دواخستنی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، سێ لە ئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان (عومەر عینایەت- شێركۆ حەمە ئەمین- پەروا عەلی) ئیمزایان لەسەر پرۆژە یاساكە نەكردووە و دەنگیشیان بە پەسەندكردنی یاساكە نەداوە. "زیندوكردنەوەی پرۆژەكەی 23ی حوزەیران" عومەر عینایەت ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) رایگەیاند، بە بۆچونی من پێویستی نەدەكرد بزوتنەوەی گۆڕان قسەی لەسەر ئەو بابەتە بكردایە، چونكە پارتی خۆی پرۆژەیاسایەكی ئامادەكردبوو، بەڵام كاتێك بینییان گۆڕان پرۆژەی هەیە و پرۆژەكەش هاوشێوەی پرۆژەكەی خۆیانە، سەرۆكایەتی پەرلەمان پرۆژەكەی گۆڕانی هێنایە پێشەوە و سیفەتی (استعجال)ی پێداوە، چونكە ناوەڕۆكی پرۆژەكەی گۆڕان و پارتی هیچ جیاوازییەكی ئەوتۆی نییە. لەبارەی ئەوەی ئەگەر گۆڕان بە یاسا هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی دوانەخستایە، پارتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی بەیەكەوە لە یەككاتدا دەكرد، عومەر عینایەت وتی: جا با پارتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بكردایە، ئێمە بۆچی بترسین، ئێمە كە خەڵكمان لەگەڵ بێت بۆ دەبێت بترسین لە هەڵبژاردن. بەبۆچونی عومەر عینایەت دەبوو بزوتنەوەی گۆڕان لەبری ئەم پرۆژە یاسایە كە ئێستا بووە بە یاسا، پرۆژەیاساكەی (23)ی حوزەیرانی زیندووبكردایەتەوە و لەبری (5) حزب، ئەمجارە بانگهێشتی پارتی و پێكهاتەكانی تری بكردایە و پرۆژەكەی فراوانتر بكردایە، یاخود پرۆژەیاسایەكی پێشكەش بكردایە بۆ هەڵوەشاندنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم، نەك بەو مشێوەیە كە پەرلەمانتارەكانیان شەرمەزاركردووە و هەندێك لە پەرلەمانتارانی فراكسیۆنی گۆڕان كە ئیمزایان لەسەر پرۆژەیاساكەش كردووە لە كاتی دەنگدان نەهاتونەتە ژورەوە. لە ماوەی دوو رۆژدا بزوتنەوەی گۆڕان لەڕێگەی فراكسیۆنەكەیەوە بەپەسەندكردنی هەردوو یاسای ( تیرۆر و هەڵپەساردنی سەرۆكایەتی هەرێم) هاوهەڵوێست بوو لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستاندا، لە كاتێكدا یەكێتی خۆی دزیەوە لەم پرسەدا، هەندێك كەس ئەم هەماهەنگییەی نێوان گۆڕان و پارتی وا لێكدەنەوە كە گۆڕان دەیەوێت دەرگای ئاشتەوایی لەگەڵ پارتی بكاتەوە، بەتایبەتی دەنگۆ هەیە كە پارتی و بەتایبەتیش مەسعود بارزانی تێبینی لەسەر ژمارەیەك كارەكتەری سیاسی ناو گۆڕان هەیەو هەموو هەوڵێك دەدات بۆ ئەوەی رێگری بكات لەوەی هیچ رۆڵێكیان لە حكومەتی داهاتووی عێراق و هەرێمدا هەبێت. "هەڵوەشاندنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم ئینتیحارە" مەسعود عەبدولخالق شارەزای یاسای نێودەوڵەتی لە نوسینێكدا لە پەیجی تایبەتی خۆی، هەڵوەشاندنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم بە "ئینتیحار" ناوبرد. مەسعود عەبدولخالق دەڵێ" راستە ئەو دامەزراوەیە وەك باقی دامەزراوەكانی تر زۆر خراپ بەكارهاتووە زیاتر لەۆقازانجی تەبەقەی گەندەڵ بەكارهاتووە، بەڵام وەك خودی دامەزراوەكە بۆ هەریمی كوردستان گرنگی نیشتمانی هەیە، زیاتر لە 300 هەرێم لەو جیهانە هەیە تەنها ئەو هەرێمانە رەهەندی دەولیان هەیە كە دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەریمیان هەیە، وەك باسك و كەتەلۆنیاو كۆرسیكاو فەلەستین و كوردستان و.. پیشووتریش كۆسۆڤاو خوارووی سودان". "نەمانی ئەو دامەزراوە خزمەتیكی گەورەیە بە بەغداو بچوككردنەوەی هەرێمە و ئیتر بەغدا دەتوانی وەك بەسرەو  رومادی تەعامولی قانونی لەگەڵ هەولێر و سلیمانی و دهۆك بكات".    

( درەو میدیا): یەكێك لە دیارترین و گرنگترین دەموچاوەكانی حكومەتی نوێی رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا، زاواكەی بەرات ئاڵبایراكە كە پۆستی وەزارەتی دارایی و گەنجینەی پێسپێدراوە، كە یەكێكە لە وەزارەتە گرنگەكانی حكومەت. چەند ساڵێك لەمەوبەر كەس ناوی بەرات ئاڵبایراكی نەبیستبوو، كە ماوەی 14 ساڵە لەگەڵ كچە گەورەكەی ئەردۆغاندا هاوسەرگیری كردووە. بەرات كوڕی ئەدیب و نوسەر سادق ئاڵبایراكی خاوەن بیروباوەڕی ئیسلامییە كە لە ساڵی 1980ەوە پەیوەندییەكی دۆستانە و هاوڕێیانەی پتەوی لەگەڵ ئەردۆغاندا هەیە. سادق ئاڵبایراك لە ساڵی 1991 بۆ 1995 ئەندامی پەرلەمانی توركیا بووە لەسەر پارتی رەفا، ئەو حزبەكەی كە دواتر پارتی داد و گەشەپێدانی بە سەرۆكایەتی ئەردۆغان لێوەجیابووەوە. بەڕێوەبەرێكی گەنج بەرات ئاڵبایراكی تەمەن 40 ساڵ لە زانكۆی ئیستانبوڵ بەشی بەڕێوەبردنی كاری خوێندووە و ساڵی 1999 چووەتە گروپی كۆمپانیاكانی چالیك كە لە چەند بوارێكدا بە گشتی و بواری وزەو خانوبەرەدا كاردەكات، سێ‌ ساڵ دوای ئەوە بووە  بەڕێوەبەری دارایی لقێكی گروپەكە لە ئەمریكا و پاشان بووە بەڕێوەبەری لقەكە لە ئەمریكا. ئیسرای كچی رەجەب تەیب ئەردۆغان لە زانكۆی بێركلی لە كالیفۆرنیا خوێندویەتی و لەوێ‌ چاوی بە بەرات ئاڵبایراك كەوتووە و ناسیوێتی و پاشان ساڵی 2004 خێزانی هەردوولا رەزامەندییان دەربڕی هاوسەرگیریی كردنیان و لە ئاهەنگێكی گەورەدا لە ئیستانبوڵ كە ژمارەیەك لە شا و سەرۆكەكانی جیهان ئامادبوون، ئیسرا و بەرات ئەڵقەی هاوسەرگیریان گۆڕییەوە. ساڵی 2007 بەرات بەڕێوەبەرێتی گروپی چالیكی گرتەدەست كە ئەو گروپە ژمارەیەك كەناڵی تەلەفزیۆن و رۆژنامەی وەك " رۆژنامەی سەباح"ی كڕی كە دواتربووە زمانحاڵی حزبەكەی ئەردۆغان، لەگەڵ كەناڵی " خەبەر" ی سەر بە ئەردۆغان. ساڵی 2015 بەرات دەستبەردای گروپی چالیك بوو بۆ " یافوز"ی برای و لەسەر لیستی ئاكەپە خۆی بۆ پەرلەمان كاندیدكرد و بووە ئەندامی پەرلەمان و دوای چەند مانگێك بووە وەزیری وزەی توركیا. سەرەڕای ئەوەی ئەو پۆستەی كە گرتیەدەست گرنگ نەبوو، بەڵام پەیوەندی بە ئەردۆغانەوە كردییە خاوەن هەژمونێكی گەورە لە حكومەتدا و بووە یەكێك لە گرنگترین لێپرسراوەكانی بڕیاردان لە توركیادا. بەقاچاغبردنی نەوت سایتی ویكیلیكس ژمارەیەك ئیمەیلی بەرات ئاڵبایراكی بڵاوكردەوە كە ماوەی 2000 بۆ كۆتایی 2016 بوون و رۆژنامەی "ئیندپێندنت" ی بەریتانیی كانوونی دووەمی 2016 رایگەیاند بەڵگەی بەهێز هەیە لەسەر پەیوەندی بەرات بە كۆمپانیایەكی توركی كە تۆمەتبارە بە كڕینی نەوت لە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی " داعش" كە ژمارەیەكی زۆر لە كێڵگەی نەوتی لە عێراق و سوریا لەدەستدابوو لە ساڵی 2015 بۆ 2016دا و حكومەتی توركیاش ئەوەی رەتكردەوە. هەروەها روسیا خانەوادەی ئەردۆغانی بە بازرگانیكردنی نەوتی بەرهەمهێنانی ناوچەكانی داعش تۆمەتباركرد و جێگری وەزیری بەرگری روسیا " ئەناتۆلی ئەنتۆنۆڤ" كۆتایی 2016 وتی كوڕەكەی ئەردۆغان " بلال" و زاواكەی بازرگانی بەو نەوتەوە دەكەن كە داعش دەیفرۆشێت لە رێگەی چەند هاوبەشێكەوە لە كۆتاییدا دەگاتە توركیا. بەرات و خێزانەكەی لەكاتی بەسەربردنی پشووی هاوینەدا لە هاوینەهەواری مەرمەریس بوون، كاتێك 15ی تەمموزی 2016 هەوڵی كودەتا درا و بەرات هاوڕێیەتی ئەردۆغانی كرد لەو فڕۆكەیەدا كە ئەردۆغانی هێنایەوە ئیستانبوڵ و لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیەكەی فڕۆكەخانەكەشدا لە پشت ئەردۆغانەوە بوو كاتێك لایەنگرانی لە چواردەوری فڕۆكەخانە بۆ پشتیوانی لە ئەردۆغان گردبوونەوە. سەرۆكی حكومەتی سێبەر گەشەكردنی ئەو رۆڵەی بەرات لە جومگەكانی حكومڕانی لە توركیا دەیگێڕا، كەمال كلیچدار ئۆغڵو سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە"ی ئۆپۆزسیۆنی ناچاركرد بە سەرۆك وەزیرانی سێبەری توركیا لەپاڵ بن عەلی یەڵدرمی سەرۆك وەزیران وەسفیبكات. بەرات كە دەنگێكی هێواشی هەیە و بەهۆی خوێندنییەوە لە ئەمریكا زمانی ئینگلیزی دەزانێت و بڕوانامەی دكتۆرای لە بواری وزەی نوێكەرەوە لە یەكێك لە زانكۆكانی توركیا بەدەستهێناوە و پێش ئەوەی پۆستی حكومی وەربگرێت لە لاپەڕەی بیروڕای رۆژنامەی " سەباح"ی دەنگی حكومەت دەینوسی. ئەردۆغان لە زۆربەی سەردانەكانیدا بۆ دەرەوە  بەرات ئاڵبایراكی زاوای لەگەڵ خۆی دەبات و لە چەندین كۆبوونەوە لەگەڵ سەرۆك و سەركردەكانی جیهان لە نێویاندا سەرۆكی روسیا ڤلادیمێر پوتن بەشداری پێكردووە. هەروەها دوای ئاسایببونەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئیسرائیل، بەرات ئاڵبایراك تاكە لێپرسراوی توركیا بوو كە ساڵی 2016 سەردانی تەلئەبیبی كرد و لەگەڵ یوڤال شتاینت هاوتا ئیسرائیلییەكەی كۆبووەوە و باسیان لە هاوكاری و هەماهەنگی نێوان هەردوو وڵات كرد دەربارەی گواستنەوەی ئەو غازەی لە كێڵگەكانی ئیسرائیلەوە دەردەهێنرێت و لە رێگەی دەریای ناوەڕاستەوە رەوانەی توركیا و ئەوروپا دەكرێت. هەڵوێستی هاوبەش بەرات ئاڵبایراك لە رێگەی وەرگرتنی ئەو پۆستە هەستیارەوە كە ئەردۆغان پێیداوە، هەلی ئەوەی بۆ دەڕەخسێت كە رووبەڕووی ئەو كێشە گەورانە ببێتەوە كە ئابوری توركیا بەدەستیانەوە دەناڵێنێت لەە كاتەدا و لە سەروو هەمووشیەوە هەڵاوسان و دابەزینی بەردەوامی بەهای لیرەی توركی و بەرزبوونەوەی نری سوود و بەدەستهێنانەوەی متمانەی وەبەرهێنەرانی بیانی. بەڵام كاردانەوەی بازاڕەكان تەواو پێچەوانە بوون و رۆژێك دوای وەرگرتنی ئەو پۆستە لەلایەن بەراتەوە بەهای لیرەی توركی بە رێژەی لەسەدا سێ‌ دابەزی و بۆرسەی توركیا پاشەكشێی كرد و نرخی سود لەسەر سەندەكانی گەنجینە بەرزبووەوە. لە كاتی دابەزینی بەهای لیرەشدا بەرات هۆكارەكەی بۆ چەند ناوەندێكی دەرەوە گەڕانەوە كە كاردەكەن بۆ رووخاندنی حكومەتی توركیا و راگەیاندنی توركیاش راشكاوانەتر " لۆبی جولەكە"ی لە جیهاندا بەوە تۆمەتباركرد. هەڵوێستی بەرات بەرامبەر نرخی سوود هاوشێوەی هەڵوێستی ئەردۆغانە و هەردووكیان  بە توندی داوای نزمكردنەوەی رێژەی سوود دەكەن و باوەڕیان وایە كە ئەوە هۆكاری بنەڕەتی قەیرانەكانی ئابوریی توركیان ، لە كاتێكدا دامەزراوە داراییە جیهانییەكان وایدەبینن كە  پێویستە بانكی ناوەندی توركیا پارێزگاری لە سەربەخۆیی خۆی بكات و بۆ كەمكردنەوەی قەبارەی هەڵاوسان نرخی سوود بەرزبكاتەوە. بەرای چاودێران ئێستا سەرجەم جومگەكانی حكومڕانی لە وڵاتدا لەژێر دەستی ئەردۆغاندایە و ئەو بەردەوامە لەسەر جێبەجێكردنی پلانەكەی بۆ دووبارە بونیادنانەوەی توركیا لە گوێرەی دید و بۆچوونەكانی و سەپاندنی كۆت و بەندی زیاتر بەسەر نەیارەكانی، و تاكە شت كە ئەردۆغان وا لێدەكات دوودڵ و رارا بێت لە بەردەوام بوون لەسەر ئەو رێگایە گەورەتربوونی قەیرانی ئابورییە كە ئێستا توركیا پێیدا تێدەپەڕێت و ئەوەش لە كۆتاییدا بە واتای دابەزینی ئاستی جەماوەریی دێت لە ناو توركیادا كە هەتا ئێستا دڵسۆز بوون بۆی. سەرچاوە: بی بی سی    

وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ بڕیارە بەریتانیا كاتژمێر 23:00 بەكاتی گرینیچ رۆژی 29 ئازاری 2019 بە رەسمی ماڵئاوایی لە یەكێتی ئەوروپا بكات، حكومەتی بەریتانیا بە سەرۆكایەتی " تێریزا مەی" سەرۆكی وەزیران و سەرۆكی پارتی پارێزگارانی بەریتانیا ئەركی چۆنیەتی بەجێهێشتنی ئەو رێكخراوەی لە ئەستۆدایە كە زۆرینەی گەلی بەریتانیا لە راپرسییەكدا حوەزیرانی 2016 دەنگیان بۆ دەرچوون لە یەكێتی ئەوروپادا. لە كاتێكدا مەی سەرۆك وەزیران دڵخۆش بوو بەوەی كە ئەنجومەنی وەزیرانەكەی ستراتیژی كشانەوەیان لە یەكێتی ئەوروپادا پەسەندكرد، دوو وەزیری كابینەكەی بەهۆی ناڕەزایەتییان لەبەرامبەر ئەو ستراتیژە دەستیان لەكاركێشایەوە. یەكێك لەو وەزیران دەیڤد دەیڤیز ( 69 ساڵ) وەزیری حكومەتی راسپێدراو بوو بە بەڕێوەبردنی دۆسیەی دەرچوونی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا كە بە " برێكزت" ناودەبرێت و ئەو یەكێك لە گرنگترین و قورسترین دۆسیەی لە ئەستۆدا بووە، بەوەش ناسراوە كە زۆر وەلائی بۆ تێریزا مەی هەیە بەڵام بەهۆی قایل  نەبوونی بە ستراتیژەكەی مەی دەستی لەكاركێشایەوە. پێویست بوو دەیڤز وەڵامی هەموو ئەو رەخنانە بداتەوە كە دەربارەی دۆسیەكەی ئاراستەی حكومەت دەكران، بەڵام براین ویلەر رۆژنامەنوسی پسپۆر لە كاروباری سیاسی لە بی بی سی دەڵێت دەیڤز " بیركردنەوەیەكی قوڵی نەبوو بۆئەوە ئەو ئەركە هەستیار و ئاڵۆزە لە ئەستۆبگرێت". دەیڤز بە پێشنیاری یەكێتی ئەوروپا لە كانونی دووەمی رابردوودا رازی نەبوو بۆ هێشتنەوەی ئێرلەندای باكور لە یەكێتی گومركی ئەوروپادا، هەروەها رازیش نەبوو مەی دەسەڵاتی زیاتر لە پێویست بە یەكێتی ئەوروپا بدات. حكومەتی بەریتانیا لە شەشی ئەم مانگە رێكکەوت لەسەر پشتیوانیكردن لە تێریزا مەی بۆئەوەی بەردەوام بێت لەسەر پێشنیارەكەی بۆ بونیادنانی " ناوچەیەكی بازرگانی ئازاد لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا" دوای دەرچوونی بەریتانیا لە یەكێتییەكە كە لە دەقەكەیدا دەڵێت:"بونیادنانی بنكەی هاوبەش بۆ بەرهەمە كشتوكاڵی و پیشەسازییەكان" وە پێویست بوو لە ئازاری داهاتوودا جێبەجێ بكرێت. حكومەتی بەریتانیا باوەڕی وایە كە رێككەوتنەكە هاوكاری لەندەن دەكات كە پارێزگاری لە ئاڵوگۆڕی شمەك بكات لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا بە شێوەیەكی ئاسان و بەبێ‌ پشكنینی گومركی لەسەر سنوری ئێرلەندا، هەموو وەزیرەكان بەم پێشنیارە رازی نەبوون و دەستبەجێ‌ دەیڤد دەیڤز وەزیری كاروباری برێكزت دەستی لەكاركێشایەوە و بەدوای ئەویشدا بۆریس جۆنسۆن هەمان هەنگاوی  گرتبەر. دەیڤد دەربارەی تێریزا مەی وتی:" باوەڕم وایە سەرۆك وەزیرانێكی باشە، نامەوێت كەس ئێستا لە پۆستەكەیدا جێگەی بگرێتەوە، هانی هاوڕێكانم نادەم حكومەتەكەی بڕوخێنن، بەڵام ناتوانم بە دڵسۆزییەوە بەرگری لە ستراتیژەكەی بكەم". دوای دەیڤز، سویلا بریفمان كە وەزیری بێ‌ وەزارەتە و یەكێكە لە دیاترین لایەنگرانی دەرچوون لە یەكێتی ئەوروپا و وەزیرێكی تری وەزارەتی كاروباری برێكزت ستیف بەیكەر دەستیان لەكاركێشایەوە. دەیڤز لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ " بی بی سی " وتی:" كارەكەم داواكاری ئەوەی نییە كە زیرەك بم ، یان زۆر بزانم، بەڵام پێویستە هێمن بم". هێنری پۆرتەری رۆژنامەنوسیش دەربارەی دەیڤز دەڵێت:" دەیڤز لە نێو هەموو ئەو سیاسیانەی ناسیومن، خاوەنی غەریزەیەكی سروشتی بوو، بیرێكی قوڵی ئازادی هەبوو". پۆرتەر بە نیگەرانییەوە دەڵێت:" بەڵام پرۆسەی دەرچوون لە یەكێتی ئەوروپا سەرقاڵی كرد و لە پارێزگاریكردن لە بەها دێرینەكانی ئازادیی پەرلەمان دووریخستەوە لەو كاتەوەی پۆستی ئەو وەزارەتەی وەرگرت". دەیڤز ئاماژەبەوەدەكات كە لە كاتێكدا كە لەگەڵ سیاسەتەكانی مەیدا ناكۆكە لە پێشنیازی تایبەت بە پرسی پشتیوانی گومركیدا، بەڵام بە بەرپرسیارێتی بە كۆمەڵ قایل دەبێت، لە نامەی دەستلەكاركێشانەوەكەشیدا دەڵێت:" پێشنیازەكە مەرجە توندەكانی پشتگوێخستووە كە داوامكردبوو، باوەڕم وابوو كە لەسەریان رێككەوتبوین". دوای دەستلەكاركێشانەوەی دەیڤز، تێریزا مەی وەزیری نیشتەجێكردن  دۆمەنیك رابی وەك وەزیری نوێی كاروباری برێكزت دیاریكرد، رابیش یەكێكە لە دیارترین ئەوانەی  لە راپرسییەكەی 2016د چالاكانە بانگەشەی بۆ دەرچوون لە یەكێتی ئەوروپا دەكرد. جۆنسۆنیش مەی بەجێهێشت دوای رۆژێك لە دەستلەكاركێشانەوەی وەزیری كاروباری برێكزت، بۆریس جۆنسۆن وەزیری دەرەوە و یەكێك لە گەورە لایەنگرانی كشانەوە لە یەكێتی ئەوروپا و خاوەنی بیرۆكەی نەهێشتنەوەی بچوكترین رایاڵە لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا دەستی لەكاركێشایەوە. جۆنسۆن دوای راپرسییەكەی 2016 یەكێك بوو لە كاندیدەكانی پارتی پارێزگارانی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، بەڵام  لە دوا ساتەكاندا كشایەوە، دوای ئەوەی هاوڕێكەی وەزیری دادی ئەوكات و ژینگەی ئێستا مایكڵ گۆف پشتی تێكرد و خۆی بۆ سەرۆكی پارتی پارێزگاران كاندیدكرد، بەڵام لە كۆتاییدا بەرامبەر تێریزا مەی سەرۆك وەزیرانی ئێستا شكستهێنا. جۆنسۆن بە لێدوانی سەرنجڕاكێش ناسراوە و ئارەزویشی لە نوكتە و رەخنەی توند هەیە، ئەوەش وایكرد كە خەڵێكی زۆر تووشی شۆك بوون كاتێك بینیان جانتای وەزارەتی دەرەوەی رادەستكرا. یەكێك لە دیارترین لێدوانە سەرنجڕاكێشەكانی ئەوەبوو كە وتی:" رەگ و ریشەی كینیایی سەرۆكی ئەمریكا باراك ئۆباما، وایكردووە رقی لە كەلەپور و مێژووی بەریتانیا بێت". هەروەها جۆنسۆن هیلاری كلینتۆنی كاندیدی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 2016ی ئەمریكای بە پەستارێكی سادی چواند كە لە نەخۆشخانەیەكی نەخۆشییە دەرونییەكاندا كاردەكات". زمانێكی زبر جۆنسۆن رەخنەی توندی ئاراستەی باراك ئۆباما كرد كە داوای لە بەریتانییەكان كرد لە یەكێتی ئەوروپا بمێننەوە و وتی ویلایەتە یەكگرتووەكان خۆی بەو كۆت و بەندانە رازی نابێت كە یەكێتی ئەوروپا دەیانسەپێنێت، ئەی بۆچی دەیانەوێت ئێمە پێیان رازی بین. لە كاتی هەڵمەتی بانگەشەی دەرچوون لە یەكێتی ئەوروپاشدا جۆنسۆن یەكێتی ئەوروپای واوەسفكرد كە " پرۆژەیەكی سەركردەی نازی ئەدۆڵف هیتلەرە كە هەوڵیدا یەك دەوڵەتی ئەوروپی بونیادبنێت". هەروەها جۆنسۆن لەمیانی دەستوردان و كاری سیاسیدا لەوكاتەوەی كە 2008 وەك سەرۆك شارەوانی لەندەن هەڵبژێدرا بە كاری سەرنجڕاكێش و نمایشكردن ناوبانگی دەركرد و یەكێك لە گرنترین بڕیارەكانی قەدەغەكردنی خواردنەوە كحولییەكان بوو لە ناو هۆكارەكانی هاتوچۆی گشتیدا. جۆنسۆن و پاسكیل هەروەها جگە لەوانە جۆنسۆن بە روخساری و پاسكیلەكەی ناسرابوون پرۆژەیەكی زەبەلاحی بەناوی خۆیەوە بۆ هاندادنی بەكارهێنانی بایسكڵ لە لەندەن خستەڕوو، 90 هەزا  كەسی والێكرد بە  پایسكیل بچنە سەركار و كاروبارەكانیان جێبەجێ بكەن. جۆنسۆن زۆربەی كات بە پاسكیل دەچووە نوسینگەكەی و چەند جارێكیش لێی دزراوە و دزینی پاسكیلیش یەكێك بوو لە پرسانەی كە لەمیانی سەرۆكایەتیكردنی شارەوانی لەندەندا زۆر بایەخی پێدەدا. بەرەچەڵك تورك جۆنسۆن ساڵی 1964 لە نیویۆرك لەدایكبووە،  كاتێك منداڵ بووە دایك و باوكی هاتونەتە بەریتانیا, هەمیشەش شانازی بەوەوە دەكات كە باوكی بەگەز توركە جۆنسۆن لە ئیتۆن کۆلیجی بەناوبانگ خوێندوویەتی و زۆر ئارەزووی لە خوێندنی زمانی ئینگلیزی و ئەدەبی كلاسیكی بووە، هەروەها لە زانكۆی ئۆكسفۆرد ئەدەبی دێرینی خوێندووە و ساڵی 1984 بە سەرۆكی یەكێتی خوێندكاران هەڵبژێدراوە و سەرەتا وەك رۆژنامەنوس لە دەیلی تەلەگراف كاریكردووە و بووتە پەیامنێری لە یەكێتی ئەوروپا و پاشان جێگری بەڕێوەبەر و دواتر ساڵی 1991 بووەتە بەڕێوەبەری رۆژنامەی سپیكتیتۆر.  كاركردنی لە بواری رۆژنامەنوسیدا بەناوبانگی كردووە و پێگەیەكی كۆمەڵایەتی پێبەخشوە و دەرگای كاری سیاسی بۆ كردوەتەوە و ساڵی 2001 وەك ئەندام لە ئەنجومەنی گشتی بەریتانیا لەسەر لیستی پارتی پارێزگاران هەڵبژێدراوە. ساڵی 2004 وەك وەزیری دەوڵەت بۆ كاروباری هونەر دیاریكراوە، و دوا ئاشكرابوونی پەیوەندی خۆشەویستی لەگەڵ " پترۆنیلا وایت"  ناچاربوو دەست لەكاربكێشێتەوە و ساڵی 2005 گەڕایەوە حكومەت و بووە وەزیری پەروەردە. جۆنسۆن ساڵی 1987 بۆ یەكەمجار هاوسەرگیری لەگەڵ " ئەلیگرا مۆستین ئۆین " كردووە و ساڵی 1993 جیابونەتەوە و هاوسەرگیری لەگەڵ " مارینا ویلەر" ی پارێزەر كردووە و خاوەنی سێ‌ كچن. جۆنسۆن چەندین كتێبی نوسیوە و بەچاپی گەیاندونن لەوانە كتێبێك دەربارەی وینستۆن چەرچڵ سەرۆك وەزیرانی پێشووتری بەریتانیا و كتێبێك دەربارەی مێژووی رۆما و دانەیەكی تر دەربارەی شاری لەندەن. جۆنسۆن و دەرچوون لە یەكێتی ئەوروپا جۆنسۆن كاتێك سەرۆكی شاروانی لەندەن بوو، زیاتر ناوبانگی بەدەستهێنا و ژمارەیەكی زۆر لایەنگر و هەواداری لە دەوری خۆی خڕكردەوە، دوای ئەوەش بووە یەكێك لە سەركردەكانی هەڵمەتی كشانەوە لە یەكێتی ئەوروپا و ژمارەیەكی زۆر لە چاودێران پێشبینیان دەكرد دوای دەستلەكاركێشانەوەی دەیڤد كامێرۆن ببێتە سەرۆكی پارتی پارێزگاران و سەرۆك وەزیران، بەڵام لە بەرامبەریشدا نەیاری زۆری بۆ پەیدابوون كە رەخنەیان لە هەڵوێست و لێدوانە سەرنجڕاكێش و هەستیارەكانی دەگرت و بڕوایان وابوو كە شیاوی ئەوە نییە پۆستێكی باڵای حكومەت وەربگرێت،  نیك كلیگ جێگری سەرۆك وەزیرانی حكومەتی پێشووی دەیڤد كامیرۆن لەوەسفیدا دەیوت:" دۆناڵد ترەمپە، بەڵام فەرهەنگێكی زمانی هەڵگرتووە". هەروەها كاتێك سەرۆكی شارەوانی لەندەن بوو، تێریزا مەی رەخنەی لێگرت و بە كەمتوانا لە بواری دانوستاندا وەسفیكرد و وتی ئەوەی لە دانوستانەكانی لەگەڵ ئەڵمانیا بەدەستیهێناوە بریتیە لە ئامێری ئاوڕشێن و من نەمهێشت لە دژی خۆپیشاندەران بەكاریانبهێنێت. جۆنسۆن بەهۆی ناوردییەوە لە گواستنەوەی لێدواندا لە رۆژنامەی تایمز دوورخرایەوە و ساڵی 2004 لە وتەبێژی پارتی پارێزگارانیش لابرا بەهۆی " درۆ" یەكییەوە دەرباری پەیوەندیی لەگەڵ ژناندا، بەڵام ئەم كەموكوڕیانە نەبوونە هۆی تێكدانی داهاتووی سیاسی و توانی رووبەڕووی ئەو گەردەلولانە ببێتەوە كە دەهاتنە سەر رێگەی و بەهۆی زمان پاراوی و رەوانبێژی و توانای لە یاریكردن بە وشەكان و خۆڕزگاركردن لە دۆخە شەرمەزاریی و قورسەكان بەسەر هەموو كۆسپ و تەگەرەكاندا زاڵ بێت. جۆنسۆن و كورد بۆریس جۆنسۆن لەو كاتەوەی كە سەرۆكی شارەوانی لەندەن بوو دواتریش كە بووە وەزیری دەرەوە خۆی بەدۆستی كورد و هەرێمی كوردستان دادەنا و چەندجارێك لەمیانی شەڕی دژی داعشدا سەردانی هەرێمی كوردستانی كردووە و لە هەولێری پایتەخت دەسوڕایەوە و سەردانی سەنگەرەكانی هێزی پێشمەرگەی دەكرد، بەڵام كاتێك پرسی ریفراندۆم لە هەرێمی كوردستان هاتەپێشەوە، جۆنسۆن جەختیكردەوە كە وڵاتەكەی پشتیوانی لە ریفراندۆمەكەی هەرێم ناكات و پشتگیری لە یەكپارچەیی خاكی عێراق و سەروەریی دەكات و كاتێكیش سوپای عێراق و حەشدی شەعبی گەڕانەوە كەركوك و ناوچە دابڕێنراوەكان، كۆمپانیای بریتش پێترۆلیۆمی بەریتانی گرێبەستی لەگەڵ حكومەتی عێراقدا كرد بۆ پەرەپێدانی كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك، كە پێشتر بەدەست هەرێمی كوردستانەوە بوون.  بەجێهێشتنی حكومەت دوێنێ‌ دووشەممە نۆی تەمموز پێش چەند مانگێك لە دەرچوونی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا، جۆنسۆن حكومەتی بەجێهێشت و دەستی لە پۆستی وەزارەتی دەرەوە كێشایەوە و تێریزا مەی سەرۆك وەزیرانیش دەستلەكاركێشانەوەكەی پەسەندكرد و جیریمی هەنتی وەك وەزیری نوێی دەرەوە دیاریكرد. رۆژنامەنوسی كاروباری سیاسی لە بی بی سی " لۆرا كوینزبێگ " دەربارەی دەستلەكاركێشانەوەی جۆنسۆن دەڵێت:" هەڵوێستێكی زۆر قورس و نالەبارە بۆ سەرۆك وەوزیران و ئەگەر هەیە ببێتە قەیرانێكی تەواوەتی" سەرچاوەیەكی ئاگاداریش دەڵێت ئەگەر مەی دەستبەرداری پلانەكەی بۆ كشانەوە لە یەكێتی ئەوروپا نەبێت كە بەمدواییە دایناوە ئەوا یەک یەک وەزیرەكانی دەستلەكاردەكێشنەوە. رۆژنامەنوسەكەی بی بی سی دەشڵێت جۆنسۆن وەزیرێكی ئاسایی نەبوو لە ئەنجومەنی وەزیران، بەڵكو ئەو " ڕوو" یەكی هەڵمەتی برێكزت بوو لە ریفراندۆمەكەی 2016 دا . رۆیشتنی چەندین ئەگەر دەربارەی ئەو ئاڵنگارییەكانە دەوروژێنێت كە رووبەڕووی حكومەت بونەتەوە. لایخۆشیەوە"  تۆم واتسۆن"  جێگری پارتی كرێكارانی ئۆپۆزسیۆن وتی حكومەت لە حاڵەتی رووخاندایە و ئەمە پشێوییە كە وڵاتی گرتوەتەوە و حكومەت لە جوڵەی تەواوەتی كەوتووە و دابەش بووە و سەرۆك وەزیران ناتوانێت دەرچوونی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا جێبەجێ بكات، چونكە هیچ دەسەڵاتێكی نەماوە. سەرۆكی پێشووی پارتی پارێزگارانیش " گرانت شابس" رایگەیاند ئێستا كاتێكی گونجاو نییە بۆ كێبركێ‌ لەسەر سەركردایەتیكردن و هیواخواز بوو ئەوە رووی نەدایە. شابس وتیشی:" كێبركێكە سێ‌ مانگ دەخایەنێت و كاتی تەواوەتیمان نییە بۆ ئەوە، چونكە بەریتانیا لە ئازاری داهاتوو یەكێتی ئەوروپا بەجێدەهێڵێت و هەردوو لا دەخوازن بە هاتنی تشرینی یەكەم بگەنە رێككەوتنی دەرچوون. سەرچاوە: بەشی عەرەبی سایتی بی بی سی  

توركیا لەڕێگەی سەربازی و ئابوری و كلتورییەوە هەرێمی داگیركردووە راپۆرتی شیكاری/ محەمەد رەئوف   "ئەولادەكانم، سەددام حسێن دەیەوێ ئێمە لە عێراق نەهێڵێت، دەشزانن كە ئێران ئێمەی جێهێشت، بۆیە لەناوچەكە تاكە میللەت كە باوەڕمان پێی هەبێت (گەلی تورك)ە" ئەمە وەسێتی مەلا مستەفای بارزانییە بۆ كوڕەكانی، كە لە 20ی شوباتی 1992 مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لەبەردەم سلێمان دەمیرەلی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی توركیا ئاشكرایكردووە.  لەم وەسێتەی مەلا مستەفای بارزانیەوە دەردەكەوێت، كە پەیوەندییەكانی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و توركیا ئەگەر هەندێكجار بەرزی و نزمیشی تێكەوتبێت، بەڵام پەیوەندییەكی مەبدەئییە بۆ پارتی و وەسێتێكە كە دەبێت جێبەجێبكرێت، بۆیە هەركات توركیا پەیوەندییەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان و پارتیدا خراپ بووبێت، بەردەوام پارتی هەوڵی ئاساییكردنەوەی داوە. ئێستا توركیا لەڕووی سیاسی، سەربازی، ئابوری، بازرگانی و كلتوری، تەواوی باشوری كوردستانی كۆنترۆڵكردووە، هەرێمی ناچاركردووە بەردەوام چاوی لە توركیا بێت، ئەگەرچی توركیا لە كاتی تەنگانەدا ئامادەنەبووە هاوكاری هەرێم بكات و بگرە دژایەتیشی كردووە، باشترین نمونەش هێرشی داعش بوو بۆ هەولێر لە 3ی ئابی 2014 كاتێك هەرێمی كوردستان داوای هاوكاری بەپەلەی لە توركیا كرد، بەڵام ئەنكەرە رەتیكردەوە. فەلاح مستەفا بەرپرسی‌ فەرمانگەی‌ پەیوەندییەكانی‌ دەرەوەی‌ حكومەتی‌ هەرێمی‌ كوردستان رایگەیاند، توركیا نائومێدی‌ كردین سەبارەت بە هەڵوێستەكانی‌ لەسەر روبەڕوبونەوەی‌ داعش و هاوكاری‌ ئەو وڵاتە بۆ هەرێمی‌ كوردستان، لەسەر ریفراندۆمیش توركیا هەڵوێستی توندی هەبوو لەگەڵ ئێران و عێراق.   هەژمونی سیاسی توركیا لە هەرێمی كوردستان توركیا لەڕووی سیاسییەوە زۆرترین كاریگەری لەسەر سیاسەتی هەرێمی كوردستان هەیە، كە ئەویش دەگەرێتەوە بۆ هەژمونی بازرگانی و ئابوری و سەربازی توركیا و دەروازەی فرۆشی نەوتی هەرێم لەو وڵاتەوە، لەدوای ریفراندۆمی 25ی ئەیلولی 2017 ەوە پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و هەرێم ئاڵۆزی بەخۆوە بینی، بەڵام حكومەتی هەرێم و پارتی دیموكراتی كوردستان بە تایبەتی، بەردەوام لە هەوڵی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكاندا بووە، تا لە دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا نیچێرڤان بارزانی لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا پیرۆزبایی لە ئەردۆغان دەكات و لەبەرامبەریشدا ئەردۆغان بانگهێشتی دەكات بۆ مەراسیمی سوێندخواردنی سەرۆكایەتی. پارتی دیموكراتی كوردستان هەموو هەوڵێكی لە پێناو ئەوەیە پەیوەندییەكانی توندتر بكات لەگەڵ توركیا لە كاتێكدا توركیا هاوپەیمانە ستراتیژییەكەی بە هاوكاری تیرۆر (پەكەكە) تۆمەتبار دەكات، توركیا چەندجارێك یەكێتی و تەنانەت بزوتنەوەی گۆڕانیشی بە هاوكاریكردنی پەكەكە تۆمەتبار كردووەو لەبەرامبەریشدا ئامادە نییە گەمارۆی سەر فڕۆكەخانەی سلێمانی هەڵبگرێت. هەموو ئاماژەكان بەو ئاڕاستەیەن كە بەرپرسانی پارتی و حكومەتی هەرێم رووەو توركیا هەنگاو دەنێن و پەیوەندییەكانیان ئاسایی دەكەنەوە. ئاڵوگۆڕی بازرگانی  ئێستا زیاتر لە (3 هەزار) كۆمپانیای توركیا لە هەرێمی كوردستان كارو سەرمایەگوزاری دەكەن، شێخ عەتا محەمەد جێگری سەرۆكی یەكێتیی هاوردەو ناردنكارانی هەرێمی كوردستان، راگەیاند، ساڵانە بە قەبارەی (١٠ ملیار دۆلار) بازرگانی لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و توركیادا دەكرێت. " شەش هەزار كۆمپانیا لە هەرێمی كوردستان بازرگانی لەگەڵ توركیا دەكەن، بەشێوەیەك تەنها لەشاری سلێمانی كە هاوسنووری توركیاش نییە، (دوو هەزار) كۆمپانیا بازرگانی لەگەڵ ئەو وڵاتە دەكەن‌و بازرگانانی سلێمانی ساڵانە بەقەبارەی (چوار ملیار دۆلار) بازرگانی لەگەل توركیادا دەكەن". داودئۆغڵۆ سەرۆك وەزیرانی پێشووی توركیا لە سەردانیدا بۆ هەرێمی كوردستان ئاشكرایكرد، قەبارەی بازرگانی وڵاتەكەی لەگەڵ عێراق ( 12 ملیار دۆلارە) و (8 ملیار دۆلار)ی لەگەڵ هەرێمی كوردستانە و زیاتر لە (100 هەزار) هاوڵاتی توركیا لە هەرێم كار دەكەن. ئەگەرچی داودئۆغلۆ ئاماژەی بەوەدا زیاتر لە ( هەزار و 500 ) كۆمپانیای توركیا لە هەرێم كاردەكەن، بەڵام بەوتەی نێچیرڤان بارزانی  هەرێمی كوردستان لەگەڵ توركیا زیاتر لە  ( 11 ملیار دۆلار ) وەبەرهێنانی هەیە، بەوتەی بەرپرسانی خۆجێی هەولێریش نزیكەی (سێ هەزار) كۆمپانیای گەورەو بچوكی توركی لە هەولێردا سەرمایەگوزاری دەكەن، كە بڕەكەی ساڵانە خۆی لە (4 ملیار دۆلار) دەدات و  لەلایەن بەرپرسانی هەولێرەوە هەموو ئاسانكارییەك دەكەن بۆ كۆمپانیا توركیان بۆ ئەوەی سەرمایەكانیان لە هەولێر بخەنەگەڕ و كەمترین باجیان لەسەر دادەنێن. داهاتی كۆمپانییە توركییەكان لە هەرێمی كوردستاندا نزیكەی (٧ ملیار دۆلار)ە،  ئەمەش داهاتێكی زۆری بۆ ژێرخانی توركیا فەراهەم كردووە.   بەگوێرەی دوایین ئاماری وەبەرهێنان، نزیكەی 20% پشكی وەبەرهێنانی بیانی هەرێمی كوردستان بەر توركیا كەوتووە، كە زیاترە لە (ملیارێك و 100 ملیۆن) دۆلار. نەوت و غاز توركیا و هەرێم یەكدەخات گەورەترین قەبارەی بازرگانی لە ئێستادا لەنێوان هەرێم و توركیا، نەوت و غازە، كە داهاتێكی گەورە دەخاتە خەزینەی توركیاو هەرێمەوە، ئەو ئاڵوگۆرە بازرگانییە زەبەلاحە كاریگەری راستەوخۆی لەسەر بواری سیاسی و دیپلۆماسیش دروستكردووە، بە جۆرێك ئەستەمە هەردوولا دەستبەرداری ئەو بەرژەوەندییە ئابورییە گەورەیە بن، بەگوێرەی راپۆرتی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان ئێستا رۆژانە (320 هەزار) بەرمیل نەوت) لەڕێگەی توركیاوە رەوانەی بەندەری جەیهانی توركیا دەكەن، ئەمە سەرەڕای ئەوەی رۆژانە سەدان تەنكەر نەوت دەگوازنەوە، واتا بەر لە ناردنەدەرەوەی نەوت لەڕێگەی بۆرییەوە. بەپێی یەكێك لەو بەڵگەنامانەی كە سایتی‌ (مەسەلە)‌ سەبارەت بە داهاتی نەوتی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی كوردستان بڵاویكردوەتەوە، بەپێی خشتە‌ی حكومەتی ناوەندی، حكومەتی هەرێم لەساڵی (2010)دا بڕی (27 ملیۆن) بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوە‌ و هەناردەی توركیای كردووە، ئەو بڕەش بەهاكەی بە (ملیارێك و 939ملیۆن دۆلار)  خەمڵاندووە، لە بەڵگەنامەیەكی‌ تردا هاتووە:  لەساڵی (2011) دا حكومەتی هەرێم (68 ملیۆن بەرمیل) نەوتی هەناردەی‌ توركیا‌ كردووە. لە ساڵی (2012)دا بڕی (56 ملیۆن و 757 هەزار و 470) بەرمیل نەوتی بۆ توركیا هەناردە كردووە، لە دوای هاتنی داعشەوە بۆ ناوچەكەو دەستگرتن بەسەر بیرە نەوتییەكانی كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە، ئاستی هەناردەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی توركیاوە دەگەیشتە (600 هەزار ) بەرمیل نەوتی رۆژانە. داهاتی ئێستای نەوتی هەرێم كە رۆژانە بە تێكڕا زیاتر لە (320 هەزار) بەرمیل نەوت رەوانە دەكرێت، دەكاتە ( 660 ملیۆن دۆلار)، كە بەشێكی بەهۆی گواستنەوەو بۆری نەتەوە دەدرێت بە توركیا، ئێستادا توركیا (4 ملیار) دۆلار قەرزی لای حكومەتی هەرێمی كوردستانەو مانگانە لە پارەی نەوتی دەبڕێت. بوونی رێككەوتنی پەنجا ساڵەی نەوت لەنێوان توركیا و هەرێمی كوردستان، هەردوولا ناچار بە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوانیان دەكات، بۆیە چاوەڕەوان دەكرێت پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولا بەتەواوی ئاسایی ببێتەوە بەهۆی بەرژەوەندی نەوتەوە.  پێشتریش ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەكان كە لە گۆڕبەندی غازی دەریای قەزوین لە ئەستەنبوڵ وتی:" لەماوەی (١٨) مانگ بۆ دوو ساڵی داهاتوو، (١٠) ملیار مەتر سێجا غازی سروشی بە توركیا و لەماوەیەكی درێژخایەنیشدا بە ئەوروپا دەفرۆشین". بەو پێیەش توركیا لەڕێگەی نەوت و غازی هەرێمەوە، سەرەڕای جموجوڵی بازرگانی و بوژاندنەوەی ژێرخان، توركیا ساڵانە دەیان ملیار دۆلار قازانج دەكات.  خاڵی گومرگی برایم خەلیل  خاڵی سنوری برایم خەلیل بەیەكێك لە خاڵە گرنگەكانی نێوان هەرێم و توركیا دادەنرێت، بەتایبەت لە بواری پەیوەندییە ئابورییەكانی نێوان هەردوولا، لەرابردوودا پێش ساڵی‌ 2003 تەنها خاڵی گومرگی ئیبراهیم خەلیل توانای دابینكردنی بەشی زۆری مووچەو خەرجی هەرێمی هەبووە. بەپێی زانیاری رۆژنامەی حوریەتی توركی ڕۆژانە نزیكەی (2 هەزار و 500) ئۆتۆمبیلی بارهەڵگر لە هەرێمی كوردستانەوە دەچنە توركیا و لە توركیاوە دێنە هەرێم، ئەم ژمارە زۆرەیش ئاماژەیە بەو پەیوەندییە ئابووری و بازرگانییە لەبار و بەهێزە كە لە نێوان هەولێر و ئەنكەرەدا هەیە. ئێستا قەبارەی‌ ئاڵوگۆڕی‌ بازرگانی‌ هەرێمی‌ كوردستان لەگەڵ توركیادا گەشتووەتە (12 ملیار) دۆلارو لەگەڵ ئێران (4 ملیار) دۆلارە.    داهاتی‌ رۆژانەی‌ خاڵی‌ سنوری‌ ئیبراهیم خەلیل – توركیا  زیاترە لە (2 ملیار دینار)ە، واتا مانگانە (60 ملیار دینار) ‌و ساڵانەش (720 ملیار) دینار. ئەم پارەیە ئەگەر نیوەشی بچێتە گیرفانی توركیاوە، ئەوا ساڵانە زیاتر لە (350 ملیار دینار) دەكات، ئەمە لە كاتێكدا بەپێی ئامێری یەكێتی هاوردە‌و ناردنكارانی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2012 خاڵی گومرگی برایم خەلیل، لەپێشەوەی گومرگەكانی تری هەرێمدایە لەئاڵوگۆڕی بازرگانیدا‌و (1832) مۆڵەتی هاوردەكردنی لەو ساڵەدا بەخشیوە بە قەبارەی (4 ملیار دینار)، لەكاتێكدا بە پێنج گومرگی تری هەرێم تەنیا  (1387 ) مۆڵەتیان بەخشیووە. بەڵام بەپێی وتەی دڵشاد شەعبان پەرلەمانتاری فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان "داهاتی مانگێكی گومرگی ئیبراهیم خەلیل 20ملیۆن دۆلارە". هەژمونی كلتورو رۆشنبیری توركیا  لەپاڵ هەژمونی بازرگانی، ئێستا توركیا هەژمونی كلتوریشی لە هەرێمی كوردستان هەیە، ئەویش لەڕێگەی دراما توركییەكان و گۆرانی و جلوبەرگ.. هتد. دراما توركییەكان پانتاییەكی زۆری میدیاكانی هەرێمیان داگیركردووە، بەشێك لە ئامانجی پەخشكردنی ئەو درامایانە پیشاندانی شوێنە گەشتیارییەكانی توركیایە تا هاوڵاتیانی هەرێم هان بدەن سەردانی توركیا بكەن و لەوێوە ئاڵۆگۆڕی بازرگانی دروست ببێت، لە هەمانكاتدا پەخشكردنی ئەو درامایانە بە ئامانجی خستەڕووی مۆدیل و كەلوپەلی توركییە لە ماڵ و ئۆفیسەكانی هەرێمی كوردستان. ئێستا كەلوپەل و پێداویستییەكانی توركیا بەتەواوی مۆنۆپۆڵی بازاڕەكانی هەرێمیان كردووە، زۆربەی مۆدێلاتی ماڵ و ئۆفیس و دامەزراوەكان بووە بە كەلوپەلی توركی، ئەمە سەرباری جلوبەرگ. هاوكات ژمارەیەكی زۆری خوێندنگەو كۆلێژی توركی لە هەرێمی كوردستان هەیەو پەرە بە زمانی توركی دەدەن، دراما و فیلمە توركیەكانیش لەرێگەی كۆمپانیاكانی دۆبلاژكردنەوە هەژمونێكی گەورەیان كردووە لەسەر خێزان و تاكی كورد. داهات و بودجەی گەورەی توركیا پشت بە گەشتیاری دەبەستێت، بە وتەی داودئۆغڵۆ، توركیا ساڵانە زیاتر لە (45 ملیۆن) هاوڵاتی سەردانی توركیا دەكەن، كە ئەگەر هەر تاكێك (هەزار دۆلاریش) خەرج بكات، ئەوا ساڵانە (45 ملیار دۆلار) تەنها لەڕێگەی گەشتیارییەوە لە توركیا دەخرێتەگەڕ، كە بەشێكی زۆری هاوڵاتیانی كوردستانیش بۆ گەشتیاری روو لە توركیا دەكەن و پارەكانیان لەوێ خەرج دەكەن. لەڕووی سەربازییەوە توكیا سەرەرای ئەو بنكە سەربازی و هەواڵگیریانەی كە لە هەرێم هەیەتی، بەردەوام ئۆپەراسیۆنی سەربازیش لەناو خاكی هەرێم ئەنجام دەدات وەك ویلایەتێكی سەربەخۆ هەركات بیەوێت هێزە رەوانە دەكات و دێتە خاكی هەرێمەوە. لەماوەی رابردوودا توركیا بە درێژایی (15 كم) هاتە ناو حاكی هەرێمەوە لە سنوری ناحیەی سیدەكان، بەپێی وتەی بەرێوەبەری ناحیەكە " توركیا 12 بنكەی سەربازیان لەو ناوچانە دامەزراندووە و 15 كیلۆمەتر هاتونەتە ناو سنوری هەرێمەوە". بەگوێرەی میدیاكانی توركیا، ئێستا سوپای توركیا لەناوچەی خواكورك سەرقاڵی دانانی بنكەیەكی سەربازی نوێیە. لەدوای 1995ەوە لە چوارچێوەی (PMF) هێزی ئاشتی پارێزدا بنكە و بارەگای خۆی لە هەرێمی كوردستان كردەوە، لە دوای روداوەكانی 31ی ئابی 1996ەوە لە چوارچێوەی بانگهێشتنامەی پارتی دیموكراتی كوردستان دژ بە هێزەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بنكە سەربازییەكانی زیاتر كرد. لە باشوری كوردستان نزیكەی (30) بنكەی سەربازی و هەواڵگری ئاشكراو نهێنی توركیا لە هەرێمی كوردستاندا هەیە، بەپێی راپۆرتێكی تۆڕی ناڕەزایەتییەكانی باشوور كە لە مانگی كانونی یەكەمی 2015 بڵاویكردوەتەوە، ژمارەی هێزەكانی ئەو توركیا لەناو خاكی هەرێمدا (٣٢٣٥) ئەفسەر و سەرباز و ژەندرمەی هەیە لەگەڵ چەندین جۆر چەك و تەقەمەنی. راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەكردووە، (٥٨) تانك، (٢٧)  زرێپۆش، (٣١) تۆپ‌ و (٢٦) هاوەن، (١٧) ئاڕبیجی ‌و (١٠) دۆشكە، (٤٠) ئۆتۆمبیلی سەربازیی. بەپێی راپۆرتەكە سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان بەسەر (١٣) بنكەو بارەگای سەربازیدا لەناوچە سنورییەكانی پارێزگای دهۆك جێگیركراون، كە لە هەموو بنكە سەربازیەكاندا بەشی هەواڵگریان تێدایە. گەورەترین بنكە و بارەگای سەربازی توركیا لەڕووی ژمارەی سەربازەوە، لە ناحیەی (كانی ماسی)یە. لەو بنكەیەدا (٥٨٠) سەرباز و (٩١) ئەفسەر و (٢٤٠) جەندرمە و  (٣٤٠) هێزی لێدان هەیە. گەورەترین بنكەی سەربازی توركیا لەڕووی لۆجستییەوە، سەربازگەی (بامەڕنی)یە دەكەوێتە بەرامبەر ‌ناحیەی بامەڕنی‌. لەناو ئەو بنكە سەربازییەدا گەورەترین یەكەی هەواڵگری سەر بە سوپا هەیە. هەروەها (٣٠) تانك، (٨) زرێپۆش، (٦) هاوەن، (٦) ئۆتۆمبێلی سەربازی تێدایە، جگە لەبوونی ئامێرێكی پێشكەوتووی دەنگگرتن كە بۆ كاری سیخوڕی بەكاریدەهێنن. بەو پێیەش توركیا هەژموونی سەربازی تەواوی بەسەر هەرێمی كوردستانەوە هەیە، بۆیە دوور نیە لە داهاتوودا هەرێم نەبێتەوە بە ویلایەتێكی سەربە توركیا، وەك چۆن تا ساڵای 1921 باشوری كوردستان ویلایەتێك بووە سەربە دەوڵەتی عوسمانی.   پەراوێزو سەرچاوەكان 1-    مەلا مستەفا بۆ كوڕەكانی: تاكە گەلێك كە متمانەتان پێی هەبێت گەلی توركە/ http://www.drawmedia.net/page_detail?smart-id=1270 http://www.hurriyet.com.tr/gundem/tek-guvenebilecegimiz-millet-turklerdir-40585500 2-    فەلاح مستەفا ؛ توركیا نائومێدی‌ كردین/ http://lvinpress.com/dreja.aspx?Jmare=10377&Jor=1 3-    جارێكی تر وەزیری دەرەوەی توركیا باسی پەكەكە و یەكێتی و گۆڕان دەكات/  http://drawmedia.net/page_detail?smart-id=1411 4-    ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەرێم و توركیا زیاد دەكات/ http://knwe.org/?p=18093 5-    داهاتی هەرێمی كوردستان 20 ملیۆن دۆلار كەم دەكات/ http://www.rudaw.net/sorani/business/030120163 6-    داهاتی مانگی سێی نەوتی هەرێم 600 ملیۆن دۆلارە/ http://drawmedia.net/page_detail?smart-id=201 7-    باشوری كوردستان دەبێتەوە ویلایەتێكی دەوڵەتی عوسمانی ..؟؟؟/ https://www.facebook.com/MuhamadRauf76/photos/a.293147917443581.66516.147061938718847/1293642677394095/?type=3&theater 8-    توركیا باشووری كوردستان داگیردەكات؟/ http://drawmedia.net/page_detail?smart-id=103  

درەو میدیا پرۆسەی جیاكردنەوەی دەستی دەنگەكانی كەركوك لە رۆژی سێیەمیدایەو ئەمڕۆ نزیكەی 185 سندوقی دەنگدان ئەژماركردنەوەی دەستیان بۆكرا، چاودێری لایەنێكی كوردستانی كە نەیویست ناوی بهێنرێت بە درەو میدیای راگەیاند، زۆرینەی سندوقەكان كە ئەمرۆ 5/7/208 ئەژماری دەستیان بۆ كراوە دەنگەكان جیاوازی زۆریان نەبووە. پرۆسەی جیاكردنەوەی دەستیی دەنگەكان لە هۆڵێكی وەرزشی ناوەڕاستی شاری كەركوك بەڕێوەدەچێت و 40 فەرمانبەر و هەشت دادوەر كە بۆ ئەو ئەركە دیاریكراون پرۆسەكە بەڕێوەدەبەن و دادوەرێكی سەر بە یەكێك لە كەمایەتییە ئاینییەكان سەرۆكایەتییان دەكات. ئەو چاودێرە رایگەیاند هەر سندوقێك كە جیا دەكرێتەوە، راستەوخۆ هەڵدەواسرێت و چاودێرەكان ئەتوانن سەیری بكەن، درەو میدیا داوای لەو چاودێرەكرد دەنگی ئەژماركراوی چەند وێستگەیەك بگوازێتەوە، رایگەیاند، ناتوانین مۆبایلی كامێرا ببەینە ژوورەوە بۆیە ئەتوانم بۆتانی بخوێنمەوە بۆیە بەم شێوەیە ناوی بنكەو وێستگانەی خوێندەوە بەتایبەت ناوی ئەو لیستانەی خوێندەوە كە بەلای درەو میدیاوە گرنگ بووە. لە وێستگەی ژمارە 2 بنكەی قوتابخانەی سەرگەران لە قەزای دبس دەنگەكان بەم شێوەیە بووە، درەو میدیا زانیاریەكانی كردووە بە خشتە بەم شێوەیە:   ئەو چاودێرە ئاماژەی بەوەشكرد كە 185 سندوق هەر لەسەرەتاوە هێلی سوریان پێوە بووەو ئەنجامەكە نەچۆتە بەغداد بۆیە ئەوانە ئەژماركراونەتەوەو تەنها ئەنجامەكەی راگەیەنراوە بەم شێوەیە: -    وێستگەی ژمارە 1 لە بنكەی قوتابخانە تەریفە لەگەڕەكی رەحیماوای كەركوك. لیستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان  126 دەنگ  لیستی نیشتیمان 35 دەنگ  لیستی سۆسیالیست 12 دەنگ  لیستی نەوەی نوێ 34 دەنگ بەرەی توكمانی  دەنگی نەبووە  هاوپەیمانی عەرەبی دەنگی نەبووە -    وێستگەی ژمارە 7 لە بنكەی قوتابخانە وتەن لەگەڕەكی خاسەی كەركوك. لیستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان  23 دەنگ  لیستی نیشتیمان 3 دەنگ      لیستی سۆسیالیست 1 دەنگ  لیستی نەوەی نوێ 1 دەنگ بەرەی توكمانی   33 دەنگ  هاوپەیمانی عەرەبی  70 دەنگ -    وێستگەی ژمارە 9 لە بنكەی قوتابخانە نیشتیمان لە قەزای دبس لیستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان  12 دەنگ  لیستی نیشتیمان 6 دەنگ      لیستی سۆسیالیست 3 دەنگ  لیستی نەوەی نوێ 5 دەنگ بەرەی توكمانی   8 دەنگ  هاوپەیمانی عەرەبی  58 دەنگ لیستی نەسر 28 دەنگ-    وێستگەی ژمارە 6 لە بنكەی قوتابخانە پێشەوا لە قەزای داقوق لیستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە ئەژماری دەستی  48 دەنگ لە ئەژماری پێشوو 48 دەنگ واتا هیچ گڕانكاریەكی تیا نەبووە  لیستی یەكگرتووی ئیسلامی ئەژماری دەستی 1 دەنگ پێشتر هیچی بۆ ئەژمار نەكرابوو لیستی نیشتیمان ئەژماری دەستی 2 دەنگ پێشتریش هەر 2 دەنگی هەبووە  لیستی نەسر ئەژماری دەستی 9 دەنگ پێشتریش هەر 9 دەنگی هەبووە . لیستی سۆسیالیست ئەژماری دەستی 3 دەنگ پێشتر  2 دەنگیان بۆ ئەژمار كرابوو    -    وێستگەی ژمارە 6 لە بنكەی قوتابخانە زمناكۆ لە قەزای داقوق لیستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە ئەژماری دەستی  156 دەنگ لە ئەژماری پێشوو 156 دەنگ واتا هیچ گڕانكاریەكی تیا نەبووە  لیستی یەكگرتووی ئیسلامی ئەژماری دەستی 2 دەنگ پێشتر 2 دەنگی هەبووە  لیستی نیشتیمان ئەژماری دەستی 3 دەنگ پێشتریش هەر 3 دەنگی هەبووە  لیستی نەسر ئەژماری دەستی 2 دەنگ پێشتریش هەر 2 دەنگی هەبووە . لیستی سۆسیالیست ئەژماری دەستی 2 دەنگ پێشتر  2 دەنگیان بۆ ئەژمار كرابوو ئەوەی تا ئێستا لە ناوەندی جیاكردنەوەی دەستی دەنگەكانی كەركوك خراوەتە روو جیاوازیەكی ئەو تۆ لە دەنگەكان نیە لە نێوان ئەژماری دەستی و ئەژماری ئەلكترۆنی، كە هەندێك پێیان وایە ئەو لایەنانەی ساختەكاریان كردووە چارەسەری ئەو كێشەیەیان كردووە بۆیە دەنگەكان هیچ جیاوازی نیە.  لەلایەكی تر دادوەرێك كە داوایكردووە ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە بە رۆژنامەی " العربی الجدید"ی قەتەری راگەیاندووە  لەو چەند سندوقەی لە دوو رۆژی رابردوودا دەنگەكانیان بەدەستی ئەژماركراونەتەوە، جیاوازییەكی زۆر گەورە هەیە لە نێوان ئەنجامی ئەلیكترۆنی و ئەنجامی ئەژماری دەستی دەنگی سندوقەكان و ئەوەش رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی دەنگی هەموو سندوقەكانی كەركوك ئەژماربكرێنەوە. بەوتەی ئەو دادوەرە زۆرترین پرۆسەی ساختەكاریی بۆ حزبە دەسەڵاتدارە كوردییەكان كراوە لەسەر حسابی حزبی توركمانی و عەرەبییەكان لە ناوچە جیاجیاكانی وەك دووز، پردی و ناوەندی كەركوك. دەشڵێت بۆ نمونە لە وێستگەیەكی دەنگدانی خوێندنگەی " الاخا‌و: لە داقوق، 209 دەنگ بە شێوەی ئەلیكترۆنیی بۆ كاندیدێكی كورد ئەژماركراوە، بەڵام لە راستیدا 109 دەنگی هێناوە،  لە وێستگەیەكی تردا لە دەنگدانی ئەلیكترۆنیدا 10 دەنگ بۆ كاندیدێكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان زیادكراوە لە كاتێكدا یەك دەنگی بەدەستهێناوە، ئەوەش لە جیاكردنەوەی دەستیی دەنگی سندوقەكاندا ئاشكرابووە. لای خۆشیەوە جێگری سەرۆكی بەرەی توركمانیی، حەسەن تۆران لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " العربی الجدید" رایگەیاندووە ئەنجامی جیاكردنەوەی دەستی لە دوو رۆژی رابردوودا دەریخستووە كە جیاوازییەكی زۆر لە نێوان ئەنجامی ئەلیكترۆنیی و جیاكردنەوەی دەستیدا هەیە. تۆران دەڵێت:" بە داخەوە پرۆسەیەكی ساختكاریی زۆر ئاشكرا هەیە و بە زمانی ژمارە، بەڵام پرۆسەی جیاكردنەوەی دەستی دەنگەكان بە شێوەیەكی شەفاف و ئاسان بەڕێوەدەچێت و ئێمە خۆشحاڵین پێی، و هیوادارین دەنگی هەموو بنكەكانی دەنگدانی كەركوك كە ژمارەیان 2500ە  بەدەستی جیابكرێنەوە نەك تەنها 500 بنكە كە ئێستا جیاكردنەوەی دەستی بۆ دەكرێت و دەركەوتووە كە ساختەكاریی گەورە لە كەركوك كراوە". هاوكات خالد ئەسەدی سەركردە لە هاوپەیمانی نیشتمانی دەسەڵاتدار دەڵێت:" جیاوازی لە ئەنجامی ئەلیكترۆنیی و جیاكردنەوەی دەستی قەبارەی ئەو ساختەكارییە ئاشكرادەكات كە لە كەركوك كراوە". بەڵام لایەنە توركمانەكان ئامارێكی تری قوتابخانەی پێشەوایان لە داقوق بڵاوكردۆتەوەو رۆژنامەی ( العربی الجدید) پشتی پێبەستووەو جیاوازیەكی زۆر لە دەنگەكاندا هەیە.

راپۆرت: محەمەد رەئوف ئەمرۆ 26 ساڵ تێپەڕی بەسەر پێكهێنانی یەكەم كابینەی حكومەتی لە هەرێمی كوردستان، حكومەتێك كە هێشتا دابینكردنی موچەی فەرمانبەران و تەزووی كارەباو ئاوو خزمەتگوزاریە گشتیەكان، بەرۆكی بەرنەداوە. رۆژی 19/5/ 1992 یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەچوو، ئەوكات پەرلەمانی كوردستان ناوی "ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بوو". سەرەتای ئەزموونی فیفتی بە فیقتی سێ رۆژ دوای هەڵبژاردن یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان رێككەوتن لەسەر دابەشكردنی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی (50+50)، یان ئەوەی ناوی لێنرا "فیفتی بە فیفتی". رۆژی 22/5/1992 هەردوو مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی و پارتی دیموكراتی كوردستان بە ئامادەبوونی جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانی لە شەقڵاوە كۆبوونەوە، دوای هەڵسەنگاندنی بارودۆخەكە و ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی بڕیاریاندا: ئەنجو‌ومەنی نیشتیمانی پێكەوە لە نێوان هەردوولا بە یەكسانی پێكبێت، بەمشێوەیە: •    سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی پارتی بێت و جێگرەكەی یەكێتی •    سەرۆكی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن یەكێتی بێت و جێگرەكەی پارتی •    ئەنجومەنی بەڕێوەبەردن بە یەكسانی دابەشبكرێت •    دژی یەكتر هیچ جۆرە تەحالوفێك نەكەن یەكەمین كۆبونەوە پەرلەمانی كوردستان لە ماددەی (46)ی یاسای ژمارە (1)ی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستاندا هاتووە:" ئەنجو‌ومەن یەكەمین كۆبونەوەی خۆی لە سەعات 10ی دەیەمین رۆژی بڵاوكردنەوەی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن دەبەستێت". دوای رێككەوتنی نێوان یەكێتی و پارتی، لە كاتژمێر 10ی سەرلەبەیانی رۆژی 4/6/1992 پەرلەمانی كوردستان یەكەمین كۆبونەوەی خۆی سازكرد. یەكەم كۆبونەوەی پەرلەمانی كوردستان بە سەرۆكایەتی بەتەمەنترین ئەندام (حەسەن كانەبی بڵباس) بەڕێوەچوو، كە كەسایەتییەكی بێلایەن بوو لە لیستی یەكێتیدا. دانانی حەسەن كانەبی بڵباس وەكو سەرۆكی یەكەمین خولی پەرلەمانی كوردستان بەپێی ماددەی (47)ی یاسای ژمارە یەكی ئەنجومەنی نیشتیمانی كوردستان بوو، كە دەڵێ" ئەنجومەن یەكەمین كۆبونەوەی خۆی بەسەرۆكایەتی پیرترین ئەندام دەبەستێت و ئەندامان ئەم سوێندە دەخۆن: سوێند دەخۆم بەخوای گەورە پارێزگاری بكەم لە یەكێتی خاكی كوردستانی عێراق و بەرژەوەندییە باڵاكانی".  دواتر بەپێی ماددەی (48)ی یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی، سەرۆك و جێگر و سكرتێری ئەنجو‌ومەنی نیشتیمانی هەڵبژێردران، هەروەك لە ماددەكەدا هاتووە" ئەنجومەن لە دانیشتنی یەكەمیدا بە رێگای دەنگدانی نهێنیی سەرۆك و جێگری سەرۆك و سكرتێر بە زۆرینەی رەهای ئەندامانی هەڵدەبژێرێت". ئەنجومەنی نیشتیمانی سەرۆك و جێگری سەرۆكی سكرتێری سەرۆكی هەڵبژارد، بەمشێوەیە:   •    جەوهەر نامیق سالم - سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتیمانی - پارتی دیموكراتی كوردستان •    محەمەد تۆفیق رەحیم - جێگری سەرۆكی ئەنجومەن - یەكێتی نیشتیمانی كوردستان •    فرسەت ئەحمەد عەبدوڵا - سكرتێری سەرۆكی ئەنجومەن - پارتی دیموكراتی كوردستان دوای راگەیاندنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، پێكهێنانی پەرلەمانی كوردستان نزیكەی دوو هەفتەی خایاند، دانان و هەڵبژاردنی كاندیدەكان لە دەستی حیزبەكان خۆیاندا بوو. لە یەكەم خولی پەرلەمانی كوردستان، ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمان (105) كورسی بوو، كە بەمشێوەیە بەسەر حزبەكاندا دابەشبوو: •    پارتی دیموكراتی كوردستان: (50) كورسی، یەكێكیان ئافرەت بوو، (10) ئەندامی حیزبی بوون و (40) كەسیان سەربەخۆ بوون •    یەكێتی نیشتیمانی كوردستان: (50) كورسی، (4)كەسیان ئافرەت بوون، (27)یان ئەندامی حیزب بوون و (20)یشیان سەربەخۆ بوون، (3) كورسیش بۆ حیزبی زەحمەتكێشان تەرخانكرابوو •    بزوتنەوەی دیموكراتی ئاشووری: (4) كورسی •    یەكێتی مەسیحییەكانی كوردستان: (1) كورسی پێكهێنانی یەكەم كابینەی حكومەت لە دووەمین كۆبوونەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان، كە لە رۆژی 6/6/1992 بەسترا، ئەنجومەنی نیشتیمانی ئەم كەسانەی راسپارد بە پێكهێنانی یەكەمین كابینەی حكومەت لە هەرێمی كوردستان: •    فوئاد مەعسوم/ بۆ سەرۆكی حكومەت لە لیستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان •     رۆژ نوری شاوەیس/ لە پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ جێگری سەرۆكی حكومەت رۆژی  4/7/1992 یەكەمین كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان سوێندی یاسایی خوارد، كە لە 16 وەزیر پێكهاتبوو بەمشێوەیە:  •    پارتی دیموكراتی كوردستان: 6 وەزیر •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان: 6 وەزیر •    حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان: یەك وەزیر •    حزبی شیوعی: یەك وەزیر •    بزوتنەوەی دیموكراتی ئاشوری: یەك وەزیر •    یەك وەزیر بۆ كەسایەتییەكی سەربەخۆ حیزبی (گەل) و (سۆسیالیست) كە پێش دروستبوونی كابینەی حكومەت یەكیانگرتبوو، (2) كورسی وەزارەتیان پێدرا، بەڵام نەیانویست، بەپێی زانیارییەكانی ئەوكات داوای (3) كورسیان كردووە، حیزبی گەل رایگەیاند، بەلای ئەوانەوە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە ئەوەندە فێڵاوییە، كە ئەمان بەهیچ شێوەیەك نایانەوێت پەیوەندیان پێوە هەبێت.  شۆڕكردنەوەی "فیفتی بە فیفتی"  لەبەرئەوەی یەكێتی و پارتی رێككەوتبوون لەسەر دابەشكردنی سەرجەم پۆستەكان بەشێوەی "فیفتی بە فیفتی" بۆیە ئەو شێوازە دابەشكارییە تەنیا لە پۆستە باڵاكاندا نەمایەوە و شۆڕ بووەوە بۆ پۆستەكانی خوارەوەش. یەكێتی و پارتی لە پێكهێنانی یەكەمین كابینەی حكومەتدا، سەرباری ئەوەی پۆستەكانیان بەشێوەی (50+50) دابەشكرد، بۆ هەر وەزیرێكیش جێگرێكیان دانا، بەشێوەیەك ئەگەر وەزیرەكە یەكێتی بێت جێگرەكەی لە پارتی بێت، بە پێچەوانەشەوە. فوئاد مەعسوم دەستیلەكاركێشایەوە دوای كەمتر لە ساڵێك لە پێكهێنانی، یەكەم كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان روبەڕووی چەندین كێشەی كەڵەكەبووی ئابوریی و سیاسیی بو‌وەوە، هاوكات دەستوەردانی حیزبی فشاری گەورەی دروستكرد لەسەر كابینەی یەكەمی حكومەت، فۆئاد مەعسوم كە سەرۆكی حكومەتەكە بوو دەستی لەكاركێشایەوە. فوئاد مەعسوم لە چاوپێكەوتنێكدا بەمشێوەیە باسی دەستلەكاركێشانەوەكەی دەكات:" پارتی منی بە نهێنگیریی تۆمەتبار دەكرد، تەنانەت یەكێتیش منی بەوە تۆمەتبار دەكرد، ئەوان ئاڕاستەی تەكنۆكراتی منیان بە دڵ نەبوو، وایان پێباش بوو لە پۆستەكەمدا زیاتر سیاسییانە مامەڵە بكەم".  فوئاد مەعسوم باسلەوەدەكات" حكومەت لە سەرەتاوە یەك دیناری نەبووەو گومرگ و سەرچاوەی دارایی لای بەرەی كوردستانی بووەو دوای شەش مانگ ئینجا رادەستی حكومەتی هەرێمی كردووە، لەو كاتەدا ماوەی چوار مانگ موچەی فەرمانبەران و مامۆستایان نەدرا".    كابینەی دووەمی حكومەت رۆژی 4/4/ 1993 كابینەی دووەمی حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتی (كۆسرەت رەسوڵ عەلی) و  (رۆژ نوری شاوەیس) جێگری سەرۆكی حكومەت، پێكهات. لە كابینە نوێیەكەدا چەند وەزیرێكی نوێ دانران و هەندێك لە وەزیرەكانی كابینەی یەكەمیش لە كابینەی نوێدا مانەوە. لە كابینەی یەكەمدا بودجەو موچە دیار نەبوو، سەرچاوەی دارایی بەشێكی لای حزبەكان بوو، بەشێكی دەگەیشتە دەستی حكومەت، بەڵام لە كابینەی دووەمدا بودجەی حكومەت زیادی كرد، بەشی زۆری ئەو داهات و سامانەی كە هاتوەتە خەزێنەی حكومەتەوە پشكی گەورەی بۆ حیزبەكان بووەو بەشێكی كەمی دراوەتە هاوڵاتیان. بەپێی بەڵگەنامەی نەوشیروان مستەفا كە لەوتارێكدا بەناوی (حیزب و حوكم، ئەزمونی كوردستان) لە سایتی (سبەی)دا بڵاویكردوەتەوە: •    لە مانگی 10ی 1994دا، موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان (86 ملیۆن و 450 هەزار) دیناری سویسری بووە •     هاوكات ئەو پارەیەی كە لەو كاتەدا دراوە بە یەكێتی و پارتی (80 ملیۆن ) دینار بووە، واتا نزیكەی نیوەی كۆی بودجەی حكومەت دراوە بە یەكێتی و پارتی.    سەرچاوە/ كتێبی هەڵبژاردن لە كوردستان 1992-2014 نوسنی محەمەد رەئوف

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت نزیكەی ساڵێك و دوو مانگە نەوشیروان مستەفا كۆچی دوایی كردووە، لەدوای خۆی بزوتنەوەیەكی بەجێهێشتووە، كە ئێستا رۆژ لەدوای رۆژ كێشە ناوخۆییەكانی بەرەو لوتكە هەڵدەكشێن، كرۆكی كێشەی ناوخۆیی گۆڕان خۆی دەبینێتەوە لە پرسی خاوەندارێتی بزوتنەوەكە، رەنگە نەوشیروان مستەفا پێش مردنی پێشبینی ئەوەی نەكردبێت دۆخەكە بەم ئاستە بگات. بەم دواییانە بەتایبەتیش دوای هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق، كێشە ناوخۆییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لە چوارچێوەی ژوورە تاریكەكاندا هاتنە دەرەوە و ئێستا هەر كەسێك ئەتوانێت لە روپەڕی میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و تەنانەت لە لێدوانە فەرمییەكانیشدا هەست بەو كێشە قوڵانە بكات.  بڕیاربوو بەر لە بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 12ی ئایار، بزوتنەوەی گۆڕان لەناو خۆیدا كێشەكان تاوتوێ بكات، بەڵام بەهۆی نزیكبونەوەی وادەی هەڵبژاردن، هەموان بێدەنگییان لێ كرد. رەگ و ریشەی ناكۆكییەكان دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای دروستبوونی گۆڕان، واتە ئەو كاتانەش كە نەوشیروان مستەفا لەژیاندا بوو، پرسی چۆنیەتی بەڕێوەبردنی بزوتنەوەكە هەر لە سەرەتاوە پرسێكی گەرم بوو، بەڵام لە  تارمایی كاریزمایی نەوشیروان مستەفادا دیار نەبوون، بەڵام بە رۆیشتنی نەوشیروان مستەفا چیتر تارماییەك بەسەر كێشەكانەوە نەماوە. ناكۆكییەكان كەی تەقینەوە ؟ سەرەتای تەقینەوەی كێشە ناوخۆییەكان گۆڕان بۆ ئەو كاتە دەگەڕێتەوە كە دوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا هەواڵی تاپۆكردنی گردی زەرگەتە (مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕان لە سلێمانی) لەسەر كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا (نما و چیا) لە میدیاكانەوە بڵاوبوەوە. تاپۆكردنی گردی زەرگەتە لەلایەن كوڕەكانی نەوشیروان مستەفاوە، گومانی هەندێك لە سەركردەكانی بزوتنەوەی گۆڕانی كرد بە یەقین، چونكە ئەوان تاپۆكردنی گردی زەرگەتەیان هێندە وەك هەوڵێك بۆ گۆڕینی ئاڕاستەی كاری سیاسی بزوتنەوەكە و تەوریسكردنی دەسەڵات لەناو بزوتنەوەكە بینی، هێندە وەكو هەوڵێك بۆ رێكخستنەوەی كاروبارەكان دوای نەوشیروان مستەفا تەماشایان نەكرد، بۆ ئەمەش بەڵگەی ئەوەیان هێنایەوە كە " دەكرا دوای مەرگی نەوشیروان مستەفا ئەو موڵك و ماڵانە وەكو رەمزێك هەر بە ناوی خۆیەوە بمێنێتەوە و لەڕووی یاساییشەوە هیچ كێشەیەك دروستناكات" یاخود بەڵگەی ئەوەیان دەهێنایەوە كە "پرۆسەی تاپۆكردنەكە بە شێوەیەكی نهێنی و دوور لە پرەنسیبی حزبی بەڕێوەچووە و دامەزراوەكانی گۆڕان هیچیان ئاگاداری ئەو بابەتە نەبوون"، هەندێكیش باسیان لەوە دەكرد تەنانەت لەڕووی كۆمەڵایەتیشەوە دروست نەبوو بەر لە زەردبونی كفنەكەی نەوشیروان مستەفا ئەو موڵكانەی كە بۆ پرۆژە سیاسییەكانی وەریگرتبوو، دابەشبكرێن. تاپۆكردنی تەواوی ئەو موڵك و ماڵانە لەسەر كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا تەنیا لەناو بزوتنەوەی گۆڕان ناڕەزایەتی دروستنەكرد، لە دەرەوەی بزوتنەوەكەش ئەوكات ژمارەیەك نوسەر ئەو هەنگاوەیان وەكو هەوڵێك بۆ "تەوریسی سیاسی و بە بنەماڵەیكردنی بزوتنەوەی گۆڕان ناوبرد"، ئەوكات مەریوان وریا قانع و ئاراس فەتاح وەكو دوو كەسایەتی  بیرمەند و پشتیوانی پرسی گۆڕانكاری لە هەرێمی كوردستان لە وتارێكدا بەناوی "بزوتنەوەی گۆڕان و تەحەداكانی بەردەمی" لەبارەی تاپۆكردنی موڵك و ماڵی بزوتنەوەكە لەسەر كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا، نوسییان:" ئەمە مەترسیی دروستبوونی مەرجەعییەتی خێزانیی دەباتە ئاستێك كە دژ بە پایە هەرە سەرەكییەكەی بزوتنەوەكەیە و هیچ پاساوێكی یاسایی و سیاسیی و ئەخلاقییشی لەناو بزوتنەوەكەدا بۆ نییە". بەگوێرەی زانیارییەكان هەر لەو سەردەمەدا، ژمارەیەك لە كەسایەتی سیاسی و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیر سەردانی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفایان كردووە و ئاگادارییان كردوون لە مەترسی كاردانەوەی تاپۆكردنی گردی زەرگەتە و هەر هەنگاوێكی سیاسی كە لە داهاتوودا دەینێن، بەڵام دواجار كاریگەری ئەوانە سەركەوت كە لە دەوری كوڕەكانن و بۆ ئەو هەنگاوانە پشتیوانیان دەكەن. لە پرسی تاپۆكردنی موڵك و ماڵەكاندا، كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا بە تەنیا نەبوون، هەفتەیەك دوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا زۆرێك لە سەركردەكانی بزوتنەوەكە پشتیوانی ئەوەیان كردووە كە موڵك و ماڵەكان بخرێنەسەر ناوی كوڕەكان، ئەمەشیان وەكو مافێكی رەوا زانیوە، ساماڵ سەردار وەزیری بازرگانی هەرێمی كوردستان كە بەر لەوەی ببێت بە وەزیر، پارێزەری فەرمی بزوتنەوەی گۆڕان بوو، سەرپەرشتی پرۆسەی تاپۆكردنی گردی زەرگەتەی كرد لەسەر كوڕەكان. كوڕەكان بۆئەوەی ئەم هەنگاوەیان بەبێ كێشە تێپەڕێت لە بەیاننامەیەكدا رایانگەیاند، تەنانەت ئەگەر ئەو دەزگایانەش بخرێنەوەسەر كۆمپانیای وشە، بەڵام هەر لە خزمەتی بزوتنەوەی گۆڕاندا دەمێننەوە، بەڵام ئەوەی جێگەی نیگەرانی ناڕازییەكان بوو، كوڕەكان لە بەیاننامەكەیاندا لەبری ئەوەی بنوسن"موڵك و ماڵەكان هی بزوتنەوەی گۆڕانن" نوسییان "موڵك و ماڵەكان لە خزمەتی گۆڕاندا دەبن". "سێ سینەكە" لەسەرەتایی دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە، هەمیشە نەوشیروان مستەفا لە كۆڕو كۆبونەوە تایبەتەكاندا لەگەڵ هەڵسوڕاوەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لەبارەی سەرچاوەی دارایی بزوتنەوەكەوە ئاماژەی بۆ "سێ سین" دەكرد: •    سینی یەكەم: سواڵ •    سینی دووەم: سەدەقە •    سینی سێیەم: سەرانە بەڵام سەرباری ئەو "سێ سینە" نەوشیروان مستەفا بەر لە مردنی كاری كردبوو بۆ دابینكردنی سەرچاوەی دارایی بۆ بزوتنەوەی گۆڕان، ئەوەش دروستكردنی كارگەیەكی گەورە بوو بۆ بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ وەكو كۆمپانیایەكی هاوبەش بەناوی "كارگەی گاسن"، لەگەڵ چەند پرۆژە و موڵك و ماڵێكی تر. بەپێی زانیارییەكان، كارگەی گاسن كاتێك كەوتوەتە بەرهەم كە بە رێكەوت لە دوا مانگەكانی تەمەنی نەوشیروان مستەفادا بووە، بۆیە هێندە مشتومڕ لەسەر داهاتی ئەو كارگەیە دروست نەبووە، وەكو ئەوەی ئێستا و دوای مەرگی ئەو كێشەی دروستكردووە. داهاتی (گارگەی گاسن) روون نیە، بەڵام بەپێی هەندێك زانیاری كە لەچەند كەسێكی ئاگاداری ناو بزوتنەوەی گۆڕانەوە دەست (درەو میدیا) كەوتووە، سەرەتای مانگی ئازاری 2018، كۆمپانیای وشە وەكو لایەنێكی پشكدار، بڕی (2 ملیۆن و 150 هەزار) دۆلاری داهاتی گارگەی گاسنی وەرگرتووە. گۆڕان نیو ملیار دۆلاری لای حكومەتە نەوشیروان مستەفا بەر لە مردنی هەوڵیدا سەرچاوەیەكی دارایی تر بۆ بزوتنەوەی گۆڕان فەراهەم بكات، بۆ ئەوەش بەلایەوە گرنگ بوو یاسای پارتە سیاسییەكان لە هەرێمی كوردستان پەسەند بكرێت، كە هاوشێوەی زۆر وڵاتی جیهان حكومەت بەگوێرەی دەنگ و قورسایی سیاسییان لەناو پەرلەمان، بودجەیەكی دیاریكراو بۆ پارتە سیاسییەكان دابین بكات تاوەكو پارتەكان پەنا بۆ پشتیوانی دەرەكی نەبەن. دواجار پەرلەمانی كوردستان كە سەرۆكەكەی سەربە بزوتنەوەی گۆڕان بوو (یوسف محەمەد)، پرۆژەیاسای "پێدانی بودجەی حزبەكان لە هەرێمی كوردستانی عێراق" خستە دەنگدانەوە، سەرباری ناڕەزایەتی یەكێتی و پارتی، یاساكە پەسەندكرا، بەڵام بڕگەیەك بۆ یاساكە زیادكرا و بەپێی ئەو بڕگەیە خەرجكردنی پارە بۆ پارتە سیاسییەكان راگیرا تا ئەو كاتەی قەیرانی دارایی كۆتایی دێت، هەندێك لە پەرلەمانتارانی گۆڕان پشتیوانی زیادكردنی ئەو بڕگەیان كرد. بزوتنەوەی گۆڕان بەر لە پەسەندكردنی ئەم یاسایە، لەو سەردەمەی كە بەرهەم ساڵح سەرۆكی حكومەت بوو، مانگانە بڕی (500 ملیۆن) دیناری لە حكومەت وەكو سلفە وەرگرتووە، بەڵام بە پەسەندكردنی ئەو یاسایە، گۆڕان ئەم سەرچاوە داراییەشی لەدەستدا. لەسەر پێداگری بزوتنەوەی گۆڕان یاسای "پێدانی بودجەی حزبەكان لە هەرێمی كوردستانی عێراق" بەشێوەیەك نوسرایەوە كە (اپر رجعی)ی هەبێت، واتە بەپێی ئەو یاسایە ئێستا حكومەتی هەرێم نزیكەی ( 500 ملیۆن دۆلار) قەرزاری بزوتنەوەی گۆڕانە، ئەمە دوای لێدەكردنی ئەو سولفەیەش كە گۆڕان بەر لە پەسەندكردنی یاساكە لە حكومەتی وەرگرتووە. ئەم پارەیەش وەكو كارتێكی سیاسی بەهێزە لەناو مشتومڕە ناوخۆییەكانی بزوتنەوەی گۆڕاندا، چونكە ئەو لایەنەی كە جڵەوی بزوتنەوەی گۆڕان دەگرێتە دەست، لە داهاتوودا خاوەندارێتی ئەو سەرچاوە داراییە گرنگە دەكات. گۆڕان 12 ملیۆن دۆلار قەرزارە بەر لە پەسەندكردنی یاسای "پێدانی بودجەی حزبەكان لە هەرێمی كوردستانی عێراق"، بزوتنەوەی گۆڕان كۆتایی ساڵی 2013 كۆنگرەی كرد. لە راپۆرتی دارایی یەكەم كۆنگرەی بزوتنەوەكەدا ئەندامانی كۆنگرە ئاگاداركران لەوەی بزوتنەوەكەی (12 ملیۆن دۆلار) قەرزارە. روون نییە تائێستا بزوتنەوەی گۆڕان ئەم قەرزانەی داوەتەوە یاخود نا. رێككەوتنی سیاسی گۆڕان لەگەڵ یەكێتی رۆژی 17-5-2016 بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی نیشتمانی بە ئامادەبوونی هەریەكە لە جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا ریككەوتنێكی سیاسییان ئیمزا كرد. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بەپێی یەكێك لە پاشكۆكانی ئەو رێككەوتنە كە تائێستا بڵاونەكراوەتەوە، یەكێتی نیشتمانی ئامادەیی خۆی دەربڕیوە مانگانە وەكو سەرەتایەك بڕی (500 هەزار دۆلار) خەرجی بزوتنەوەی گۆڕان بگرێتەئەستۆ. تاوەكو مەرگی نەوشیروان مستەفا مانگانە یەكێتی نیشتمانی ئەو پارەیەی بە بزوتنەوەی گۆڕان داوە، بەڵام لەدوای مەرگی نەوشیروان مستەفاوە ئەو پارەیە وردە وردە كەمبوەتەوە. بەهۆی ناكۆكیی ناوبەناوی یەكێتی و گۆڕانەوە چەندینجار ناردنی ئەم پارەیە كێشەی تێكەوتووە یاخود هەڕەشەی راگرتنی كراوە، بەڵام تائێستا ناردنی پارەكە بۆ بزوتنەوەی گۆڕان بەردەوامە و رانەوەستاوە. تا ئەو كاتەی نەوشیروان مستەفا لە ژیاندا بووە، بزوتنەوەی گۆڕان لە چوارچێوەی رێككەوتنی سیاسیدا تەماشای ئەو پارەیەی كردووە لە یەكێتی نیشتیمانی وەرگرتووە، بەڵام ئێستا یەكێتی وەكو "سەدەقە" پارەكە بە گۆڕان دەدات. یەكێتی بەو پارەیەی كە مانگانە بە بزوتنەوەی گۆڕانی دەدات، دەمی بزوتنەوەكەی داخستووە، میدیای گۆڕان كە بەردەوام رەخنەی توند لە لایەنە دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان دەگرێت، بە ئاشكرا خۆی دەبوێرێت لە رەخنەگرتن لە ماڵباتی تاڵەبانی، لەكاتێكدا ئێستا ئەوان دەسەڵاتدارانی فیعلی دەڤەری سلێمانین. یەكێتی پارەكەی گۆڕانی زیاد كرد بەپێی ئەو زانیاریانەی بۆ ئەم راپۆرتە كۆكراوەتەوە، لە سەرەتای ساڵی 2018 ەوە مانگانە بزوتنەوەی گۆڕان بڕی (170 هەزار) دۆلاری لە یەكێتی وەرگرتووە. لە كۆبونەوەیەكی ئەمدواییەی سەركردایەتی یەكێتیدا دوای ئاڵۆزبونی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولا، پێشنیازی ئەوە كرا یەكێتی "یارمەتییە دارایی"ەكانی بۆ بزوتنەوەی گۆڕان رابگرێت، بەڵام بۆ دڵڕازیكردنی گۆڕان و رەواندنەوە ئەو بارگرژییانەی كە دوای هێرش بۆسەر مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕان لە شەوی 12ی ئایاردا رویدا، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لە بری بڕینی پارەكە، یەكێتی بڕە پارەكەی گۆڕانی لە (170 هەزار) دۆلارەوە بۆ ( 250 هەزار) دۆلار زیادكردووە. یەكێتی پارە بە گۆڕان دەدات یان باروت ؟ ئەو پارەیەی كە یەكێتی مانگانە بە گۆڕانی دەدات خەریكە وەكو بەرمیلە باروت ماڵی گۆڕان دەتەقێنێتەوە، سەڕەرای ئەوەی لە بنەڕەتەوە هەندێك لە سەركردەكانی گۆڕان دژی وەرگرتنی ئەو پارەیەن، رادەستكردنی پارەكەش لەلایەن یەكێتییەوە بە كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا هێندەی تر دۆخەكەی ئاڵۆز كردووە. ئەوكاتەی كە نەوشیروان مستەفا لە ژیاندا بوو، مانگانە ژووری كارگێڕی و دارایی بزوتنەوەی گۆڕان پارەكەی لە یەكێتی وەردەگرت، بەڵام لەدوای كۆچی دوایی ئەو، ئێستا یەكێتی پارەكە راستەوخۆ رادەستی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا دەكات، ژوری كارگێڕی و دارایی بزوتنەوەی گۆڕانیش گشت سەرچاوە داراییەكانی تری روبەڕوی كوڕەكان كردوەتەوە، ئەندامێكی جڤاتی نیشتیمانی بزوتنەوەی گۆڕان ئەم زانیارییانەی بۆ (درەو میدیا) پشتڕاستكردەوە. رادەستكردنی ئەو پارەیە لەلایەن یەكیێتییەوە بە كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا، لەلایەن هەندێك لە سەكردەكانی گۆڕانەوە وا لێكدەدرێتەوە "یەكێتی دەیەوێت لەم رێگەیەوە هەژمونی كوڕەكان بەسەر بزوتنەوەی گۆڕاندا زاڵ بكات و بزوتنەوەی گۆڕان هاوشێوەی خۆی بەرەو حوكمی بنەماڵەیی ببات". نەوشیروان مستەفا كە رۆژانێك نەخۆشكەوتنی جەلال تاڵەبانی بە "هەژمونی سیاسی" خۆی باڵەكانی ناو یەكێتی راگرتبوو، ئێستا دوای كۆچی دوایی ئەو، یەكێتی دەیەوێت بە "پارە" گەمەی سیاسی ناو بزوتنەوەكەی بەڕێوەدەبات. میدیا.. سەرچاوەیەكی تری كێشەكان  بزوتنەوەی گۆڕان بەرلەوەی بەشێوەی سیاسی دامەزراندنی خۆی رابگەیەنێت، بەشێوەیەكی میدیایی دەستیپێكرد، كرۆكی پرۆژەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان لە كۆمپانیا وشەوە دەستیپێكرد، ئەم كۆمپانیایە پێكهاتبوو لە سێ دامەزراوەی میدیایی (رۆژنامەی رۆژنامە- سایتی سبەی- تەلەفزیۆنی KNN). لە سەرەتاوە نەوشیروان مستەفا دەیویست ئەم دەزگایانە لە حزب بەدووربگرێت، بەڵام كاتێك بزوتنەوەی گۆڕانی راگەیاند، بەهۆی زۆری میدیای لایەنە ركابەرەكانی ناچاربوو میدیاكانی كۆمپانیای وشە بخزێنێتە ناو شەڕە سیاسییەكەوە، لەوكاتەوە ئیتر ئەو میدیایانە مۆركی حیزبیبونیان بەسەردا بڕاو چیتر تەنانەت وەكو میدیایەكی سێبەریش نەمانەوە. رۆژی 1ی ئازاری 2015 نەوشیروان مستەفا بە نوسراوێك بەتەواوەتی حیزبیبونی میدیاكانی سەربە كۆمپانیای وشەی یەكلاكردەوە و (ژووری رۆژنامەوانی- سایتی سبەی- رادیۆی گۆڕان- تەلەفزیۆنی KNN)ی لەژێر ناوی "میدیای گۆڕان"دا چەسپاند. ئەم هەنگاوەی نەوشیروان مستەفا ئێستا لەلایەن بەرەی ناڕازی بزوتنەوەی گۆڕانەوە وا لێكدەدرێتەوە كە نەوشیروان مستەفا ویستویەتی تەواوی موڵك و ماڵەكان لەسەر بزوتنەوەی گۆڕان تاپۆبكرێن. بەڵام دوای كۆچی دوایی خۆی، كوڕەكانی ئەم هاوكێشەیەیان هەڵوەشاندەوە، بەوپێیەی خاوەندارێتی كۆمپانیای وشەیان خستەسەر ناوی خۆیان، دوایانكرد ئەو دەزگایانەی كە سەربە كۆمپانیای وشەن، لە حزب جیابكرێنەوە و بخرێنەوە سەر كۆمپانیا، لەمەشدا زیاتر مەبەستیان لە (تەلەفزیۆنی KNN و سایتی سبەی) بوو، چونكە (رادیۆی گۆڕان) لەڕووی خاوەندارێتییەوە لە بنەڕەتەوە سەربە كۆمپانیای وشە نەبوو، بەڵام بەپێی زانیارییەكان ئێستا رادیۆی گۆڕانیش لەلایەن ستافی كۆمپانیای وشەوە بەڕێوەدەبرێت. دوای سەركەوتنی هەنگاوەكەیان، كوڕەكان لە یەكەم هەوڵدا بۆ كۆنترۆڵكردنی میدیا، (عەبدولڕەزاق شەریف) بەڕێوەبەری كەناڵی KNN یان لابرد و (ئاكۆ حەمە كەریم) یان لە شوێنی دانا كە كەسێكی نزیك بوو لە خۆیانەوە. جگە لە گۆڕینی بەڕێوەبەر، كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا بەڕێوەبەری كارگێڕی (KNN) یشیان گۆڕی و (شۆڕش عەلی سەعید)یان دانا كە خاڵی خۆیانە. سەرباری ناڕەزایەتییەكان، بەپێچەوانەی پرسی تاپۆكردنی گردی زەرگەتە، تاڕادەیەك گۆڕینی بەڕێوەبەرو بەڕێوەبەری كارگێڕی KNN و بەپێی پرەنسیپی حزبی بەڕێوەچوو، چونكە عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان ئیمزای لەسەر گۆڕانكارییەكە كرد، واتە پشتیوانی هەنگاوی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفای كرد. سامانە مەعنەوییەكەی نەوشیروان مستەفا پایەیەكی تری بزوتنەوەی گۆڕان كە ئێستا چارەنوسی یەكلابوەتەوە، مافی خاوەندارێتیكردنی سامانە مەعنەوییەكەی نەوشیروان مستەفایە. لە رۆژی راگەیاندنی كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفاوە، هێندەی كوڕەكانی وەكو خاوەن سامانە مەعنەوییەكەی نەوشیروان مستەفا مامەڵەیان لەگەڵدا كرا، هێندە مامەڵە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕاندا نەكرا، ئەگەر چی هەندێك كەس ئەمە بۆ بابەتێكی كۆمەڵایەتی دەگێڕنەوە، بەڵام هەندێك لە بەرپرسانی گۆڕان باسلەوە دەكەن، یەكێتی و پارتی بە ئەنقەست لە دوای مردنی نەوشیروان مستەفاوە زیاتر مامەڵە لەگەڵ كوڕەكانی دەكەن، نەك بزوتنەوەی گۆڕان، بەبۆچونی ئەوان "پارتی و یەكێتی لەم رێگەیەوە دەیانەوێت بزوتنەوەی گۆڕان بەرەو حوكمی بنەماڵەیی ئاڕاستە بكەن و بەوەش دیمەنی نەوشیروان مستەفا لە مێژودا وەكو كەسێكی دژ بە حوكمڕانی بنەماڵەیی بشێوێنن". سەرباری یەكێتی و پارتیش باڵیۆزخانە و كونسولگەری وڵاتانی بیانیش لە عێراق و هەرێمی كوردستان لەدوای مەرگی نەوشیروان مستەفاوە زیاتر مامەڵەیان لەگەڵ كوڕەكانی كرد بەتایبەتیش ئەمریكا و بەریتانیا، ئەمەش لەكاتی خۆیدا هەندێك نیگەرانی دروستكرد. ململانێ لەسەر سامانە مەعنەوییەكەی نەوشیروان مستەفا، تەنیا بزوتنەوەی گۆڕانی نەگرتوەتەوە وەكو قەوارەیەكی سیاسی، ململانێكە گەیشتوەتە ناو بنەماڵەی نەوشیروان مستەفاش. بەپێی زانیارییەكان" لەدوای مەرگی نەوشیروان مستەفاوە، كوڕەكانی لەگەڵ ژمارەیەك لە كەسە نزیكەكانی ناو خێزانەكەیان پەیوەندییان ساردو سڕبووە".   هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندن دوای مەرگی نەوشیروان مستەفا، رۆژی 25ی تەموزی 2017 هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندن و رێكخەری گشتی لەناو بزوتنەوەی گۆڕان بەڕێوەچوو. بەپێی دەستوری ناوخۆیی گۆڕان، ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانی بزوتنەوەی گۆڕان لەڕێگەی دەنگدانەوە (7) كەسیان بۆ خانەی راپەڕاندن هەڵبژارد. خانەی راپەڕاندن كە لە دەستوری بزوتنەوەی گۆڕاندا بڕیار لە پێكهێنانی درا، تاوەكو نەوشیروان مستەفا لە ژیاندا بوو، دروست نەكرا. بەپێی دەستوری گۆڕان، خانەی راپەڕاندن پێكدێت لە (رێكخەری گشتی، سكرتێری جڤاتی نیشتیمانی، سەرۆكی جڤاتی گشتی، سكرتێری باژێڕوانەكان، سكرتێری ژوورەكان، سكرتێری فراكسیۆنەكان و سكرتێری كاروباری خەڵك). كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا لەم پرۆسەییەدا بێ كاریگەری نەبوون، محەمەد تۆفیق رەحیم رێكخەری ئەوكاتی ژووری دیپلۆماسی كە زاوای نەوشیروان مستەفا و پشتیوانی سەرسەختی كوڕەكان بوو، خۆی بۆ وەرگرتنی پۆستی سكرتێری ژوورەكان كاندید كرد، ئەمە لەكاتێكدا بوو پێش ئەو عوسمان حاجی مەحمود خۆی بۆ ئەو پۆستە كاندید كردبوو. دوای مشتومڕێكی زۆر عوسمان حاجی مەحمود بۆ محەمەد تۆفیق رەحیم كشایەوە و لەبری سكرتێری ژوورەكان خۆی بۆ سكرتێری كاروباری باژێڕوانەكان كاندید كرد. سەرباری كشانەوەی عوسمان حاجی مەحمود لە ركابەرێتیكردنی محەمەد تۆفیق رەحیم، بەڵام راوەستانی محەمەد تۆفیق رەحیم لەبەرامبەر عوسمان حاجی مەحمود وەكو هەوڵێكی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا لێكدرایەوە بۆ دەرپەڕاندنی ئەو سەركردانەی گۆڕان كە رەخنەیان لە سیاسەتی بزوتنەوەكە هەیە. قادر حاجی عەلی وەكو یەكێك لە كەسایەتییە كاریگەرەكانی بزوتنەوەی گۆڕان كە لە سەرەتاوە رەخنەی لە ئەدای كاری بزوتنەوەكە هەیە، خۆی بۆ هیچ پۆستێك كاندید نەكرد، بەڵام هیچ نیگەرانییەكی ئەوتۆشی لە بەڕێوەچونی پرۆسەكە بەوشێوەیە نیشان نەدا. دیارترین رەخنە لە روبەڕوی هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندن كرایەوە ئەوە بوو كە خانە نوێیەكە گەنج و ژنی تێدا نییە، لەكاتێكدا بەر لە بەڕێوەچوونی پرۆسەكە نامەیەكی نەوشیروان مستەفا خوێندرایەوە كە تێیدا داوا دەكات خانە نوێیەكە لە خەڵكانی بە ئەزمون و گەنجەكان پێكبهێنرێت. ئەوەی لە پشت پەردەوە بەڕێوەچوو، زیاتر رێككەوتنی سیاسی بوو وەك لە بەڕێوەچونی پرۆسەی هەڵبژاردن، چونكە زۆرینەی پۆستەكانی خانەی راپەڕاندن بەبێ ركابەرێتی راستەقینە و بە هەڵبژاردنی یەك كاندید پڕكرانەوە. هەڵبژاردنی رێكخەر پرۆسەی پڕكردنەوەی شوێنی نەوشیروان مستەفا هاوشێوەی خانەی راپەڕاندن بێ كێشمەكێش بەڕێوەنەچوو، عومەر سەید عەلی بەبێ هیچ ركابەرێتییەك وەكو رێكخەری نوێ هەڵبژێردرا. نەبوونی كاندیدی ركابەر لەبەرامبەر عومەر سەید عەلی، یەكێك بوو لەو رەخنانەی كە لە پرۆسەی هەڵبژاردنی رێكخەری نوێی بزوتنەوەی گۆڕان گیرا، لەمەشدا تەنیا كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا و لایەنگرەكانیان بەرپرس نەبوون، ئەوانەشی كە رەخنەیان هەیە بەهەمان شێوە بەرپرسیارێتی كەوتە ئەستۆیان، چونكە بێدەنگ بوون لە بەڕێوەچوونی پرۆسەكە بەوشێوەیە، بەوپێیەی هەڵبژاردنی رێكخەر بەشێك بوو لەو رێككەوتنە ژێربەژێرەی كە لەبارەی هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندنەوە كرا. "رێكخەری سێبەر" بەپێی ئەوەی باسدەكرێت كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا پشتیوانی سەرسەختی كاندیدبونی عومەر سەید عەلییان كردووە، هەندێك لەوانەی نزیكن لە بڕیاری سیاسی بزوتنەوەی گۆڕانەوە باسلەوەدەكەن، پشتیوانی كاندیدبوونی عومەر سەید عەلی لەلایەن كوڕەكانەوە لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نەنوسراودا بووە، ئەمەش هۆكارەكەیە كە دوای هەڵبژاردنی وەكو رێكخەر، عومەر سەید عەلی بێدەنگە لە ئاست جموجوڵە سیاسی و ئیدارییەكانی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا لەناوخۆ و دەرەوەی بزوتنەوەی گۆڕان. هەندێك لە بەرپرسانی گۆڕان كە (درەو میدیا) قسەی لەگەڵ كردون، لەوە زیاتریش دەڕۆن و دەڵێن "ئێستا چیا نەوشیروان مستەفا رێكخەری سێبەری بزوتنەوەی گۆڕانە و بەبێ فەرمانی ئەو عومەر سەید عەلی هیچ هەنگاوێك نانێت".  ئەوەی ئێستا بووەتە سەرچاوەی نیگەرانی لەناو هەڵسوڕاوەكانی بزوتنەوەی گۆڕان ئەوەیە وەكو خۆیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان رەخنە دەگرن، بزوتنەوەكە سەرێكی دیاریكراوی نییە تاوەكو ناڕەزایەتی و گلەییەكانی خۆیانی پێدا هەڵواسن. سەرچاوەی دارایی و میدیایی و مەعنەوی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا یەكلابوەتەوە، ئەگەر رێكخەری داهاتووی بزوتنەوەكە یەكێك لە كوڕەكان نەبێت، بەدڵنیایی هەركەسێكی تر ئەو پۆستە وەرگرێت دەبێت ملكەچی فەرمانەكانی ئەوان بێت. دواین زانیارییەكان باسلەوە دەكەن، مستەفا سەید قادر رەنگە رێكخەری داهاتووی بزوتنەوەی گۆڕان بێت، ئەو كە هیچ پلەیەكی حزبی نییە، ماوەیەكە بەشداری كۆبونەوەكانی خانەی راپەڕاندن دەكات، بەمدواییەش كە عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی گەشتی دەرەوەی وڵاتی كرد، مستەفای سەید قادر كە نزیكترین كەسە لە كوڕەكانەوە، كارەكانی رێكخەری گشتی بەڕێوەبردووە نەك هیچ یەكێك لە ئەندامە هەڵبژێردراوەكانی خانەی راپەڕاندن. نەوەكانی نەوشیروان مستەفا نەوشیروان مستەفا وەكو یەكێك لە كاریگەرترین سیاسەتمەدارانی باشوری كوردستان رۆژی 19-5-2017 كۆچی دوایی كرد، لەدوای خۆی دوو كوڕ (نما- چیا) و كچێك (چرا)ی بەجێهێشت. ئەوەی جێگەی سەرەنجە لە رووداوە سیاسییە ناوخۆییەكانی دوای مەرگی نەوشیروان مستەفادا زیاتر ناوی كوڕەكانی درەوشانەوە نەك تاقانە كچەكەی، ئەمە لەكاتێكدایە نەوشیروان مستەفا بەوە ناسرابوو، هیچ جیاوازییەكی لەنێوان منداڵەكانیدا نەكردووە.

(درەو میدیا): پرۆسەی جیاكردنەوەی دەستیی دەنگەكانی پارێزگای كەركوك بە سەرپەرشتی دادوەرەكانی كۆمسیۆن و بە ئامادەبوونی چاودێری قەوارە سیاسییەكان و نەتەوە یەكگرتووەكان بەردەوامە. بەوتەی چەند لێپرسراوێكی عێراقی لە بەغداد و كەركوك، جیاوازییەكی زۆر لە ئەنجامی دەنگی 32 بنكەی هەڵبژاردندا هەیە، كە رۆژی سێشەممە و چوارشەممە جارێكی تر بە شێوەی دەستیی ئەژماركراونەتەوە و پێشبینیشدەكەن زیاتر لە 80 كارمەند و لێپرسراوی لقی كەركوكی كۆمسیۆن بە تۆمەتی ساختەكاری رەوانەی دادگا بكرێن. پرۆسەكی چۆن بەڕێوەدەچێت؟ پرۆسەی جیاكردنەوەی دەستیی دەنگەكان لە هۆڵێكی وەرزشی ناوەڕاستی شاری كەركوك بەڕێوەدەچێت و 40 فەرمانبەر و هەشت دادوەر كە بۆ ئەو ئەركە دیاریكراون پرۆسەكە بەڕێوەدەبەن و دادوەرێكی سەر بە یەكێك لە كەمایەتییە ئاینییەكان سەرۆكایەتییان دەكات، ئەوەش وەك هەنگاوێك بۆ سەلماندنی بێلایەنی و پاكێتی پرۆسەكە. لە پرۆسەكەدا رێگەی بە یەك بریكاری حزبەكان دراوە لە دوورەوە چاودێری پرۆسەكە بكات و مافی دەستوەردانی نییە، جگە لەوانیش ژمارەیەك راگەیاندنكار و چاودێرانی كۆمەڵی مەدەنی و چاودێرانی تیمی نەتەوە یەكگرتووەكان لە بەغداد " یۆنامی" چاودێری پرۆسەكە دەكەن، و رێگە بە میدیاكانی عێراق و میدیا بیانییەكانیش نادرێت مۆبایل یان كامێرا ببنە ناو هۆڵەكەوە و پەیامنێران یان رۆژنامەنوسان هاوشێوەی بریكاری قەوارە سیاسییەكان تەنها رێگەیان پێدەدرێت دەفتەرێكی بچوك و قەڵەمێك بەرنە ژوورەوە. ئەنجامەكان چی دەڵێن؟ ئەنجامی ژماردنەوەی دەستی دەنگەكانی چەند سندوقێكی كەركوك، دەریخستووە كە جیاوازییەكی زۆر لە نێوان دەنگی سندوقەكان و ئەنجامە راگەیەنراوەكاندا هەیە و رەنگە ئەوەش ببێتە هۆی ئەوەی كە دەنگی هەموو سندوقەكانی كەركوك بەدەستی ئەژماربكرێنەوە. دەربارەی پرۆسەی جیاكردنەوەی دەستی دەنگەكان، دادوەرێك كە داوایكردووە ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە بە رۆژنامەی " العربی الجدید"ی قەتەری راگەیاندووە  لەو چەند سندوقەی لە دوو رۆژی رابردوودا دەنگەكانیان بەدەستی ئەژماركراونەتەوە، جیاوازییەكی زۆر گەورە هەیە لە نێوان ئەنجامی ئەلیكترۆنی و ئەنجامی ئەژماری دەستی دەنگی سندوقەكان و ئەوەش رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی دەنگی هەموو سندوقەكانی كەركوك ئەژماربكرێنەوە. بەوتەی ئەو دادوەرە زۆرترین پرۆسەی ساختەكاریی بۆ حزبە دەسەڵاتدارە كوردییەكان كراوە لەسەر حسابی حزبی توركمانی و عەرەبییەكان لە ناوچە جیاجیاكانی وەك دووز، پردی و ناوەندی كەركوك. دەشڵێت بۆ نمونە لە وێستگەیەكی دەنگدانی خوێندنگەی " الاخا‌و: لە داقوق، 209 دەنگ بە شێوەی ئەلیكترۆنیی بۆ كاندیدێكی كورد ئەژماركراوە، بەڵام لە راستیدا 109 دەنگی هێناوە،  لە وێستگەیەكی تردا لە دەنگدانی ئەلیكترۆنیدا 10 دەنگ بۆ كاندیدێكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان زیادكراوە لە كاتێكدا یەك دەنگی بەدەستهێناوە، ئەوەش لە جیاكردنەوەی دەستیی دەنگی سندوقەكاندا ئاشكرابووە. لایخۆشیەوە جێگری سەرۆكی بەرەی توركمانیی، حەسەن تۆران لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " العربی الجدید" رایگەیاندووە ئەنجامی جیاكردنەوەی دەستی لە دوو رۆژی رابردوودا دەریخستووە كە جیاوازییەكی زۆر لە نێوان ئەنجامی ئەلیكترۆنیی و جیاكردنەوەی دەستیدا هەیە. تۆران دەڵێت:" بە داخەوە پرۆسەیەكی ساختكاریی زۆر ئاشكرا هەیە و بە زمانی ژمارە، بەڵام پرۆسەی جیاكردنەوەی دەستی دەنگەكان بە شێوەیەكی شەفاف و ئاسان بەڕێوەدەچێت و ئێمە خۆشحاڵین پێی، و هیوادارین دەنگی هەموو بنكەكانی دەنگدانی كەركوك كە ژمارەیان 2500ە  بەدەستی جیابكرێنەوە نەك تەنها 500 بنكە كە ئێستا جیاكردنەوەی دەستی بۆ دەكرێت و دەركەوتووە كە ساختەكاریی گەورە لە كەركوك كراوە". هاوكات خالد ئەسەدی سەركردە لە هاوپەیمانی نیشتمانی دەسەڵاتدار دەڵێت:" جیاوازی لە ئەنجامی ئەلیكترۆنیی و جیاكردنەوەی دەستی قەبارەی ئەو ساختەكارییە ئاشكرادەكات كە لە كەركوك كراوە". ئەسەدی لە بەیاننامەیەكدا دەشڵێت:" دەركەوتنیئەو رێژە زۆرەی دەستكاریكردن، ئاماژەیە بۆ گەورەیی قەبارەی ئەو پرۆسەی ساختەكارییەی لە هەموو پارێزگاكانی عێراقدا كراوە". ئەسەدی راشیگەیاندوووە كە ئەو پرسە هەموو بەرپرسانی عێراق و خاوەن بڕیار  لە دادگای فیدراڵی و دەسەڵاتی  دادوەریی دەخاتە بەردەم بەرپرسیارێتی نیشتمانی و مێژوویی بۆ جێبەجێكردنی یاسا و پابەندكردنی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان بە ژماردەنەوەی دەستی دەنگەكان لە هەموو پارێزگاكانی عێراق. بەوتەی ئەسەدی بەهۆی ئاشكراكردنی ساختەكاری ژمارەیەكی زۆر لە بنكەكانی دەنگدان بە تایبەتی لە پارێزگاكانی باشوور لە نێویشیاندا بەسرە و میسان و زیقار، پێویستە ویستی هاوڵاتیان جێبەجێ بكرێت و دەنگی هەموو سندوقەكان بە دەستی جیابكرێتەوە و دەنگ بۆ ئەوانە بگەڕێتەوە كە هاوڵاتیان متمانەیان پێكردون لە هەڵبژاردندا دەنگیان پێداون. داواشی لە هاوڵاتیان كرد داوای مافەكانیان بكەن و بێ دەنگ نەبنن چونكە بێی دەنگی بەوە لێكدەدرێتەوە كە ئەوان قایلن بەو دەستكارییە گەورەیەی لە هەڵبژاردنی 2018 دا كراوە. ژماردنەوەی هەموو سندوقەكان سەركردەیەكی دیاری كوتلەی عەرەبیی لە كەركوك بە رۆژنامەی " العربیی الجدید" راگەیاندووە كە توركمانەكان و پارتە ئۆپۆزسیۆنە كوردییەكان بەڵێننامەیەكیان ئیمزاكردووە و داوادەكەن ئەگەر رێژەی جیاوازی نێوان ئەنجامی ئەلیكترۆنیی و جیاكردنەوەی دەستی زیاتر بوو لەسدا 40 زیاتر بوو، ئەوا دەنگی هەموو سندوقەكانی كەركوك بە دەستی جیابكرێتەوە. ئاشكراشیكرد سەركردە سیاسییەكانی عەرەب و توركمان و هێزە شیعییەكان لە بەغداد دیاترینیان " فەتح و نەسر" تەوافقیان كردوووە لەسەر ئەوەی كە ئەگەر جیاوازییەكە زۆر بوو، ئەوا دەنگی هەموو سندوقەكانی كەركوك بە دەستی جیابكرێتەوە و بەوتەی ئەو پرۆسەی جیاكردنەوەی دەستی دەنگەكان لە كەركوك زیاتر لەوەی چاوەڕوان دەكرا دەخایەنێت. سەرچاوە: رۆژنامەی " العربی الجدید"