راپۆرتی( درەو میدیا)  "دڵی كۆمسیۆن لەدەستی بزوتنەوەی گۆڕانە، بۆیە هەر تەزویرێك بكرێت دەبێ بزوتنەوەی گۆڕان تەحەمولی بەرپرسیارێتیەكەی بكات" ئەمە قسەی (خەسرەو گۆران) بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنی پارتی دیموكراتی كوردستانە، بەدەر لە شرۆڤەی مۆتەكەی تەزویر و یاریكردن بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكان، كە بە بڕوای هەندێك، بوەتە (خوی شیریی) حزبە دەسەڵاتدارەكانی كوردستان و ئالیەتێكی گرنگی  مانەوە لە دەسەڵات، شیكارییەكی بەڵگەیی بۆ ئەو دڵە زیندەوەی كۆمسیۆن و بایەخی ئەو پۆستە دەكەین كە لەدەستی بزوتنەوەی گۆڕاندایە، كە ئەو بەرپرسەی پارتی بە بەرپرسیاری سەرەكی دەزانێت لە هەر ساختەكارییەك ڕوبدات. بزوتنەوەی گۆڕان لە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژادن و ڕاپرسی هەرێمی كوردستان  2 كۆمسیار و 3 بەڕێوەبەری گشتیی و 8 بەڕێوەبەری بەش و 12 بەرپرسی هۆبەی هەیە، سەرۆكی فەرمانگەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، یەكێكە لە كۆمسیارەكانی بزوتنەوەی گۆڕان، كە شارەزایانی بواری هەڵبژاردن گرنگی پێگە و هەستیاری ئەم پۆستە لەناو كۆمسیۆندا  بەپۆست  و پێگەی سەرۆكی حكومەت وەسفدەكەن لەناو ئەنجومەنی وەزیراندا، ئەمەش بەو مانایەی سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردن سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە لەناو كۆمسیۆندا. بەگوێرەی دەسەڵاتە یاساییەكان، هیچ بڕیارێك لەباب و بواری تەنفیزیدا لە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و ڕاپرسی هەرێمی كوردستان بەبێ‌ ڕەزامەندی سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردن تێناپەڕێت، تەنانەت لەلایەن سەرۆكی كۆمسیۆنیشەوە بێت، بەرپرسیاری سەرەكی تۆماری دەنگدەرانیشە، كە بەشێكی زۆری لایەنەكان بە بزوتنەوەی گۆڕانیشەوە بەتۆمارێكی پیس و سیخناخ لەناوی مردوو و دووبارە و هۆكارێكی سەرەكی داواكانیان دەزانن بۆ دواخستنی هەڵبژاردن. ئەو تۆمارەی دەكرێتە بنەمای پرۆسەی هەڵبژاردن و بەشداریی ئەو كەسانەی مافی دەنگدانیان هەیە ، لە فەرمانگەیەكە بەناوی فەرمانگەی (داتاكان)، ئەم فەرمانگەیەش ڕاستەوخۆ لەژێر فەرمانی سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردنە، دەسەڵاتی ئەوەشی هەیە تانە لە ناپاكی تۆمارەكە بدات  و ڕێگری بۆ دروستبكات و نەینێرێت بۆ ئەنجومەنی كۆمسیاران تادەنگی لەسەر بدەن، دابەشكردنی بنكەكانی دەنگدان و گواستنەوەی فەرمانبەر و تۆماری فەرمانبەران بەشێكی ترن لە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی ئەم فەرمانگەیە كە لەدەستی بزوتنەوەی گۆڕاندایە و بەرپرسێكی پارتی بەدڵ و شارەزایانی هەڵبژاردن بەسەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن وەسفیدەكەن، یان ئەوەی بەزمانی شەقام پێدەوێرێت"بەبێ‌ پرسی ئەو كەس ناتوانێت دەستبكات بە ئاودا". لە پۆستی بەڕێوەبەرە گشتییەكانیشدا، بزوتنەوەی گۆڕان (بەڕێوەبەری گشتی كردارەكان و دیوان و دارایی) لەدەستدایە، كە بەڕێوەبەری كردارەكان (عملیات) یەكێكە لە پۆستە گرنگەكان و هەرچی جوڵەی كۆمسیۆنە لەژێر فەرمانی ئەم بەڕێوەبەرایەتییەدایە، وێڕایی ئەوەی خاوەنی چوار بەڕێوەبەری هونەرییە كە دوای بەڕێوەبەری فەرمانگەمان هەرچی كاری هونەری كۆمسیۆن هەیە لەڕێی ئەمانەوە ئەنجامدەدرێت. كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و ڕاپرسی هەرێمی كوردستان بەپێی یاسای ژمارە (4) پێكهێنراوە، لە ڕۆژی 23/7/2014 یاساكەی لە پەرلەمانی كوردستان پەسەندكرا، لە 9 ئەندام پێكدێت، لەگەڵ ئەوەی لە ماددەی سێیەمی بەشی دووەمی یاساكەدا هاتووە" كۆمسیۆن دەستەیەكی پیشەیی سەربەخۆ و بێلایەن و خاوەن كەسایەتیی مەعنەویی خۆیەتی و ملكەچە بۆ چاودێری پەرلەمان  و بەرپرسیاریشە لەبەردەمیدا"، بەڵام پێنج هێزە سەرەكییەكەی كوردستان (پارتی و یەكێتی و گۆڕان و یەكگرتوو و كۆمەڵ) لە چوارچێوەی ڕێككەوتنێكی پشكێنەی حزبیدا و بەپێی سەنگ و قورسایی هێزەكان لە پەرلەمان لەناوخۆیاندا بەشیانكرد (پارتی سەرۆكی كۆمسیۆن و  و دوو كۆمسیار، یەكێتی جێگری سەرۆك و كۆمسیارێك، بزوتنەوەی گۆڕان سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردن و كۆمسیارێك، یەكگرتوی ئیسلامی یەك كۆمسیار كە بڕیاردەری كۆمسیۆنە ، كۆمەڵی ئیسلامی یەك كۆمسیار كە وتەبێژی كۆمسیۆنە).    بڕیارەكان چۆن دەدرێن ؟ دەنگدان لەسەر هەر پرسێك لە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و ڕاپرسی بەزۆرینەی ڕەها یەكلادەكرێتەوە، واتە لە كۆی 9 دەنگ بە پێنج دەنگ یەكلادەكرێتەوە، سەبارەت بەڕێژەیی یاسایی بۆ گرێدانی كۆبوونەوەكانیش لە یاساكەی كۆمسیۆندا هاتووە"كۆبوونەوەی ئەنجومەن دروستە بەئامادەبونی زۆرینەی ڕەهای ژمارەی ئەندامەكانی و بڕیارەكانی بەزۆرینەی ئامادەبوان وەردەگیرێت و لەكاتێكدا ئەگەر دەنگەكان یەكسانبوون ئەو لایەنە براوە دەبێت كە سەرۆك دەنگی لەگەڵی داوە. بەم پێودانگە لایەنەكانی دەرەوەی پارتی، كە لەكۆی 9 دەنگ (كۆمسیار) خاوەنی 6 دەنگن لە ئەنجومەنی كۆمسیاران، دەتوانن ڕێگری لە تێپەڕاندنی هەر بڕیارێك بكەن كە پارتی بیەوێت لەڕێی كۆمسیۆن و لەدەرەوەی خواستی ئەم حزبانە تێپەڕێنێت، لەسەرو هەمووشیانەوە پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، بەو مانایەی هەروەك چۆن نوێكردنەوە و بژاركردنی تۆماری دەنگدەران بەشێكە لە دەسەڵاتە یاساییەكانی كۆمسیۆن، پەسەندكردنی ئەنجامەكانیش بەشێكە لە دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنی كۆمسیاران و تا لەڕێی ئەوانەوە پەسەندنەكرێت ئەنجامەكان هیچ شەرعیەتێكی یاساییان نابێت. بەڕای زۆرێك لە چاودێران، چاوەڕوانیكردنی زۆر لە ئەنجومەنی كۆمسیاران ڕەنگە جۆرێك بێت لە زیادەڕۆیی، بۆ نمونە لە حاڵەتی بوونی پێشێلكارییەكی زۆر لە هەڵبژاردن و ئەنجامدانی ساختەكاری لە بەرژەوەندی هێزێك یان دوان و زیاتر، ئەنجامەكانی هەڵبژاردن پەسەندنەكەن و ڕەتیبكەنەوە، بەڕێوەچونی پرۆسەی ڕیفراندۆمیش بەنمونەیەكی زیندووی بۆ ئەو بۆچونە دێننەوە كە وێڕای ئەوەی ساختەكارییەكی زۆری تێدا كراو لەچەندین شوێن ڕێژەی دەنگدان لە ژمارەی دەنگدەران زیاتر بوو، لەگەڵ ئەوەشدا سەرجەم كۆمسیاران واژۆیان لەسەر ئەنجامی كۆتایی ڕیفراندۆمەكرد،  كە بەڕای زۆرێك، لە دوای ئاشكرابونی پێشێلكارییەكان لەڕێی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و ڕێكخراوە ناوخۆیی و دەرەكییەكانی بواری چاودێریكردنی هەڵبژاردن، پرسیاری گەورەی لەسەر بێلایەنی و پیشەیبوون و متمانە ئەو دامەزراوە هەستیارە گرنگە و دروستكرد.      

راپۆرتی: نامیق رەسوڵ بەدەستهێنانی سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن، لایەنەكانی شیعەی لە عێراق پەرتەوازەكرد و بەسەر دووبەرەی ( مالیكی – عامری ) و ( سەدر_ عەبادی- حەكیم) دابەشیكردن، ململانێی ئەو دووبەرەیەش بۆ پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمان و بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك وەزیران چووە قۆناغێكی نوێیە و هەردوولا هەوڵەكانیان چڕكردوەتەوە بۆ لاوازكردنی یەكتری و كێشكردنی پەرلەمانتارانی یەكتر. یەكەم هەنگاوی لێدان لە عەبادی كاتێك حەیدەر عەبادی و موقتەدا سەدر و عەمار حەكیم و ساڵح موتڵەگ دوای پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار لە هۆتێل " بابل"ی شاری بەغدا كۆبوونەوە بۆ پێكهێنان و راگەیاندنی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی، بەرەی " مالیكی- عامری" توانیان یەكەم گورزیان بوەشێنن و ناكۆكی بخەنە نێو هاوپەیمانی " نەسر"ی حەیدەر عەبادییەوە لە رێگەی جیاكردنەوەی لیستەكەی " فالح فەیاز" سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی و راوێژكاری ئاسایشی نیشمانییەوە كە بە لیستی حزبی " العگا‌و" لە چوارچێوەی هاوپەیمانی نەسردا بەشداری هەڵبژاردنەكانی كردووە چەند  كورسییەكی پەرلەمای بەدەستهێناوە. ئەو هەنگاوەی بەرەی " مالیكی- عامری" ریسەكەی بەری " سەدر- عەبادی" یان كردەوە بەخوری و كۆبوونەوەكەی هۆتیڵ بابلیان شكستپێهێنا و جگە لە دەركردنی بەیاننامەیەك بۆ پێكهێنانی " نواە" بنچینەی پێكهێنانی گەورەترین كوتلە هیچی تری لێنەكەوتەوە. كاردانەوەی عەبادی لەبەرامبەر ئەو هەنگاوەداو لە یەكەمین كاردانەوەیدا حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران، هەموو پۆستە ئەمنییەكانی لەفالح فەیازی هاوپەیمانی دوێنێ و نەیاری ئەمڕۆی سەندەوە. عەبادی بە فەرمانێكی دیوانی بڕیارییدا فالح فەیاز لە راوێژكارێتی ئاسایشی نیشتمانی و سەرۆكایەتی دەستەی حەشدی شەعبی و دەزگای ئاسایشی نیشتمانی دووربخاتەوە بە پاساوی ئەوەی فەیاز خۆی بۆ كاری سیاسی تەرخانكردووە و نابێت بەرپرسی دەزگا ئەمنیی و هەواڵگرییەكان تێكەڵاوی كاری سیاسی بن. دەقی فەرمانەكەی حەیدەر عەبادی: فەرمانی دیوانی ژمارە ( 286) بۆ ساڵی 2018 بە رەچاوكردنی ئەوەی كە بەڕێز فالح فەیسەڵ فەهد فەیاز چوەتە ناو كاری سیاسی و حزبیی و ئارەزووی ئەوەدەكات رەوبەڕووی كاروباری سیاسی ببێتەوە، ئەوەش پێچەوانەی ئەركە ئەمنییە هەستیارەكان كە بەرپرسیانە و بە پشت بەستن بە دەستوری عێراق تایبەت بە بێلایەنی دەزگا ئەمنیی و هەواڵگرییەكان و یاسای دەستەی حەشدی شەعبیی و سیستم و رێنماییەكانی تایبەت بەو پرسە و رێنماییەكانمان كە رێگەدەگرن لە بەكارهێنانی پۆستە ئەمنییە هەستیارەكان بۆ چالاكیی حزبی و بە پشتن بەستن بەو دەسەڵاتانەی پێمانبەخشراوە بڕیارماندا: 1- بەخشینی بەڕێز فالح فەیسەڵ فەهد فەیاز لە ئەركەكەی وەك راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی و سەرۆكایەتی دەستەی حەشدی شەعبی و دەزگای ئاسایشی نیشتمانی. 2- بەم بڕیارە لە مێژووی دەرچوونییەوە جێبەجێدەكرێت. دكتۆر حەیدەر عەبادی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران 30 – ئاب- 2018   فەتح هەڕەشە دەكات ئەم بڕیارەی حەیدەر عەبادی بەبێ كاردانەوەی توندی بەرەی " مالیكی- عامری" تێنەپەڕی و لە یەكەمین كاردانەوەیدا هاوپەیمانی " فەتح" بەیاننامەیەكی توندی لە دژی حەیدەر عەبادی دەركرد و تێیدا عەبادی تۆمەتباردەكات بە تێوەگلاندنی حەشدی شەعبی و دەزگا ئەمنییەكان لە ململانێ و ناكۆكییە سیاسییەكان و بە دەستپێكێكی مەترسیداریش وەسفیدەكات. ئیئتیلافی" فەتح" عەبادی بە سەرۆك وەزیران ماوە كۆتایی هاتوو وەسفدەكات و تۆمەتباریشیدەكات بەوەی كە فەیاز پشتیوانی لە عەبادی نەكردووە بۆ دووبارە بەدەستهێناوەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران بۆیە ئەو بڕیارەی لەدژ دەكراوە. لە كۆتایی بەیاننامەكەشیدا "فەتح "هەڕەشەدەكات و هۆشداریدەدات لەتێكچوونی دۆخی ئەمنیی و سەقامگیری عێراق بەهۆی ئەو بڕیارەوە. دەقی بەیاننامەمەی ئیئتیلافی فەتح: " دەركردنی بڕیاری بەخشینی بەڕێز فالح فەیاز لە  سەرۆكایەتی دەستەی حەشدی شەعبی و دەزگای ئاسایشی نیشتمانی و راوێژكارێتی ئاسایشی نیشتمانی، دەستپێكێكی مەترسیدارە بۆ تێوەگلانی حەشدی شەعبی و دەزگا ئەمنییەكان لە ململانێی و ناكۆكییە سیاسییەكان و تەسفیەی حساباتی كەسیی و بەهیچ شێوەیەك مایەی قبوڵكردن نییە كە سەرۆكی هاوپەیمانی نەسر ( سەرۆك وەزیرانی ماوەی كۆتایی هاتوو) بڕیارێك دەربكات بۆ لەسەركارلابردنی بەرزترین بەرپرس كە سەرپەرشتی گرنگترین دەزگای ئەمنیی دەكات، لەبەرئەوەی ئەو بەرپرسە باوەڕی وەهایە كە هیچ بەرژەوەندییەك نییە لە نوێكردنەوەی و بەدەستهێنانەوەی ویلایەتی دووەمی سەرۆك وەزیران و ئەوەش ئاماژەیەكی نوێیە كە سەرۆك وەزیرانی ماوە كۆتایی هاتوو بە پێی بەرژەوەنی كەسی خۆی مامەڵە لەگەڵ دەزگا ئەمنییەكان و دامودەزگاكانی تری حكومەتدا دەكات و قبوڵكردنی سەپاندنی ویلایەتی دووەمی كردوەتە مەرجێك بۆ مانەوەی بەرپرسەكان لە پێگەكانیاندا، لەبەرئەوە ئەو بڕیارانە نایاسایین بە گوێرەی دەستور، چونكە بەڕێز فالح فەیاز ئەو بەرپرسیارێتیانەی لەسەر شانیەتی و بە پلەی وەزیر دادەنرێت كە ئەوەش هاوشێوەی وەزارەتی بەرگری و ناوخۆ پێگەی سیاسیین، هەروەها ئەو رێوشوێنانە بڕیاری كەسین و دۆخی ئەمنیی تێكدەدەن و سەرچڵیكردنە بە سەقامگیری وڵات و كردنەوەی بەرەیەكی نێوخۆی بەرووی تیرۆردا لە پێناوی بەدیهێنانی ویستی تاكڕەویی لە دەسەڵاتدا". هاوپەیمانی فەتح 30/8/2018 هاوكات هیشام ركابی بەرپرسی نوسینگەی نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند ئەو هەنگاوەی عەبادی كاردانەوەی پێچەوانەی بۆسەر هاوپەیمانی نەسر دەبێت.  ركابی لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر رایگەیاندووە، بڕیاری دوورخستنەوەی فالح فەیاز لە سەرۆكایەتی دەستەی حەشدی شەعبی و راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی كارتی هاوپەیمانی نەسر لە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتدا لاوازدەكات. سەدر بە دۆسیەی موسڵ و سپایكەر وەڵامدەداتەوە هاوپەیمانی " سائیرون" كە موقتەدا سەدر سەرۆكایەتی دەكات و لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراقدا پلەی یەكەمی بەدەستهێناوە، بەرامبەر بە هەنگاوەكانی بەرەی " مالیكی- عامری" دەستەوەستان نەوەستاوە، خودی سەدر لە یەكەم هەنگاویدا هەوڵی جوڵاندنی شەقام دەدات كە لە چەند ساڵی رابردوودا كردبوویە دێوەزمە بەسەر حكومەتی عێراق و بەردەوام نمایشی هێزی جەماوەریی تێدادەكرد. جگە لە جوڵاندنی شەقام  هاوپەیمانێتییەكەی سەدر كارتێكی تر لە دژی مالیكی رادەكێشێت كە ئەویش كارتی كەوتنی موسڵە لەلایەن داعشەوە كە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەو كاتە تێیدا تۆمەتبارە. مەناهل حمێداوی پەرلەمانتاری هاوپەیمانی " سائیرون" ئەمڕۆ هەینی وتی:" سائیرون هەوڵدەدات بۆ چاككردنی دۆخی خراپی حكومەتی عێراق بەهۆی كارە سیاسییە نادروستەكانی حكومەتەكانی پێشووە و ئامانجیشی لە قۆناغی داهاتوودا هەڵدانەوەی دۆسییەكانی گەندەڵیی و لێپرسینەوە لایەنە كەمتەرخەمەكانە". حمێداوی ئاماژەی بەوەشداوە وەك پەرلەمانتار داوادەكەن دۆسیەی گەندەڵی دارایی و ئیداریی و ئەمنیی هەڵبدرێنەوە و لێپرسینەوەش لە هەموو ئەوانە بكرێت كە بەشداربوون لەكەوتنی موسڵ و چەند پارێزگاریەكی عێراق و كۆنترۆڵكردنی لەلایەن داعشەوە. ئەو پەرلەمانتارەی " سائیرون" جەختیشدەكاتەوە كە پێویستە هەموو ئەوانەی هۆكاربوون بۆ روودانی تاوانی سەربازگەی سپایكەر رەوانەی دادگابكرێن". هەڵدانەوەی دۆسیەی موسڵ و سپایكەر و گەندەڵی دارایی حكومەتەكانی پێشوو بە دیاریكراوی لەدژی نوری مالیكی دەگیرێتەبەر چونكە لەو كاتەدا وەك سەرۆك وەزیران بەرپرسی یەكەمی دەسەڵاتی جێبەجێكردن و فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراق بووە.   عێراق بەرەو كوێ؟ سەرۆك كۆماری عێراق رۆژی سێی ئەیلولی بۆ یەكەمین دانیشتنی پەرلەمانی نوێی عێراق دیاریكردووە، بەڵام بەهۆی ناكۆكی و ململانێی نێوان پێكهاتەكان " شیعە و كورد و سوننە" و ململانێ و ناكۆكی لایەنەكانی نێو خودی ئەو پێكهاتانەش چاوەڕوان ناكرێت ئەو كۆبوونەوەیە سەركەوتوو بێت لە یەكەمین هەنگاوی قۆناغی نوێ و پێكهێنانی حكومەت، كە هەڵبژاردنی سەرۆكی پەرلەمان و جێگرەكانییەتی و پاشان هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار و راسپاردنی كاندیدی گەورەترین كوتلە بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت. .  

ڕاپۆرت: ئارام مەحمود پێدەچێت پارتی دیموكراتی كوردستان گوێنەدات بەخواست و بۆڵەبۆڵی ژێر لێو و شەرمنانەی ڕكابەرەكانی و هاوشێوەی ڕیفراندۆم هەمویان ڕاپێچی بەردەم سندوقەكانی دەنگدان بكات، وەك دەوترێت، ڕەنگە ئەمە تراژیدیترین و خەمناكترین ئەو نوكتە سیاسیانە بێت كە بەدرێژایی چەندساڵی ڕابردوو خەڵكی كوردستان بەرگوێیان كەتووەو ڕوتبونەوەی تەواوەتی زەیفی ئەو خۆشەویستییەش بێت كە هەندێك لایەن بۆ دیموكراسی دەریان بڕیوە. چاودێرانی دۆخی كوردستان دەڵێن، لەدوای دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنی جدی لە هەرێمی كوردستان، ئەو خیتابە بەخەستی باڵادەست بوو كە  هێزە دەسەڵاتدارەكانی كوردستان (پارتی و یەكێتی) حەزیان لە هەڵبژاردن نیەو، ئەگەر وازیانلێبهێنن هەر نایكەن، یان كاتێك دەیكەن دڵنیابن لە ئەنجامەكانی، ئەمە وەك عەیبە و پەڵەیەكی گەورە بەتەوێڵیانەوە وێنەدەكرا، وەك هێزی دژە دیموكراسی و ناشرین و خۆسەپێن ناویان دەهات، بەڵام لەئێستاوە بەدواوە دواخستنی هەڵبژاردن و پرۆسەی دیموكراسی لەبازنەی حەزی هێزەكانی دەسەڵاتدا نەماوەتەوەو، بووە بەجۆرێك لەحەزی گشتیی هێزەكان و جۆرێك لە مۆدیلی سیاسیش، لەبری گەورەكردنی ڕوبەری جیاوازییەكان، تادێت لەیەكچونەكان بەرتەسكتردەبنەوە، ئەم واقیعی حاڵە بەبۆچونی هەندێكی تر.   شینی پارتی بۆ هەریسەكەیە پێداگرییەی پارتی لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەڕۆژی 30 ئەیلولدا، لەڕێزگرتن و بەپیرۆز بینینی وادەی هەڵبژاردن و دوانەخستنی پرۆسەی دیموكراسیەوە سەرچاوەی نەگرتووە، هەروەك چۆن لە خۆشەویستیشی نیە بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن وەك میكانیزمێكی ئاشتنیانەی دەستاودەستی دەسەڵات، بەو پێیەی "ئەو حزبە خۆی پایەكی سەرەكی بێبەهاكردنی دیموكراسییە لە هەرێمی كوردستان"، لانی كەم ئەمە قەناعەتی زۆرێك لەو خەڵكانەیە كە خۆیان بەڕكابەری سەرسەخستی پارتی و پارتیش بەهێزێكی نادیموكراسی و ڕێزنەگر لەدەنگی خەڵك و ڕكابەرە سیاسییەكانی دەزانن. زۆرێك هۆكاری یەكەم و كۆتایی ئەم پێداگرییەی پارتی بۆ خوێندنەوەی وردی ئەو حزبە دەگێڕنەوە كە بۆ حاڵی شڕو و شێواو و ناوماڵی پەرتوبڵاوی حزبەكانی ڕكابەری كردویەتی و پێیانوایە" پارتی گەیشتوەتە قەناعەتێك دەرفەت و هەلی وەك ئەوەی ئێستای دەستناكەوێتەوە، بۆیە بەهەر نرخێكبێت هەڵبژاردن ئەنجامدەدات و بەجیاوازییەكی گەورە پێش ڕكابەرەكانی دەداتەوە".  ڕكابەرەكانی پارتی لەهەڵبژاردن تۆقیون لەبەرامبەردا، ڕایەكی تر هەیە دەڵێت، خوێندنەوەی دۆخی سیاسی كوردستان بەمشێوەیە و تانەدان لە پارتی لەسەر پێداگرتنی لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن، بۆچونێكە "پڕە لە دووڕویی سیاسی و پاشگەزبونەوە لەهەموو ئەو بانگەشانەی كە هەندێك هێز لە ڕابردوودا دەیانكرد و دەیانوت لەبارەی زرورەتی ڕێزگرتن لەوادەی هەڵبژاردن و دوانەخستنی دیموكراسی ئەگەر بۆ ڕۆژێكیش بێت". لەبارەی ڕەواتیشەوە باسلەوە دەكەن، تەنانەت ئەگەر پارتی ئەوەشی لاڕوون بێت سەركەوتنی گەورە بەدەستدەهێنێت و لەپێناوەشدا پێداگری دەكات لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەكاتی دیاریكراوی خۆیدا چی ناڕاوایەتییەكی تێدایە؟ لەكاتێكدا هێزەكانی ڕكابەری ترس لە شكست و دۆڕانی هەڵبژاردن وایلێكردوون پێداگری لەسەر دواخستنی هەڵبژاردن بكەن و ئەومافە بەخۆیان بدەن كە مافی ئەوان نییە.  دواخستنی هەڵبژاردن لەبەرژوەندی كێیە؟ پرسیارە جەوهەرییەكان بەلای هەندێكی ترەوە ئەوەیە، ئەگەر پێداگری پارتی لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن بچێتە خانەی بەرژوەندی حزبیی ڕوتەوە، ئەی دواخستنی زیاتری هەڵبژاردن لەبەرژوەندی كێیە؟ پاشان دواخستنی هەڵبژاردن بۆ ساڵێك و دوان جگە لە زیانگەیاندن بە پرۆسەی دیموكراسی، چی لە دۆخەكە دەگۆڕێت و ئەو حزبانەی داوای دواخستن دەكەن دەتوانن چی ئیزافەیەكی نوێ بۆ دۆخی خۆیان و خەڵك و پرۆسەی دیموكراسیش بكەن لەو ماوەیەدا؟.  بەم مەعنایە بێت، هەڵبژاردن بكرێت یان دوابخرێت، خواستێكی جدیی قوڵكردنەوەی زیاتری پایەكانی دیموكراسی لەپشتیەوە نیە، بەڵكو بەدیوێكدا لە بەرژەوەندی ئەم هێزەو بەدیوەكەی تریشدا دەچێتە بەرژەوەندی كۆمەڵێك هێزی تر، هەر لایە و خوازیاریشە دیوەكەی خۆی نەخش بهێنێت، ئەمەش وەك دەوترێت دەلالەتێكی ڕوونە لەسەر ئەوەی ئەم هێزانە ئەوەندە حەزیان لە هەڵبژاردنە كە براوەبن تێیدا یان گۆڕانێك دروستبكات لەبەرژوەندی خۆیانە، لەكاتێكدا هەڵبژاردن وەك پایەكی گرنگی دیموكراسی پەیوەستە بەكۆمەڵێك وادە و كاتی دیاریكراو كە لەوڵاتە دیموكراسییەكاندا بە پیرۆز تەماشدەكرێت و بۆ ڕۆژێكیش لێی لانادەن.          

راپۆرتی: ئارام مەحمود  حەیدەر عەبادی سەرۆک وەزیرانی عێراق، داننانێت بەشەرعیەتی ئەنجومەنی کۆمیسیارانی هەڵبژاردنەکان و هیچ بڕیاڕێکێشیان بەیاسایی نازانێت، تا ئەوکاتەی لێکۆڵینەوەکانی دەستەی نەزاهە لەو تۆمەتانەی ئاڕاستەیان کراوە بەتێوەگلان لەئەنجامدانی ساختەکاری لەهەڵبژاردنی 12ی ئایاری ئەمساڵ یەکلادەبێتەوە، ئەمە لێدوانی سەرچاوەیەکی باڵایە لەحکومەتی عێراق کە تایبەت بە"درەومیدیای" ڕاگەیاند. عەبادی ڕێگەنادات بگەڕێنەوە سەرکارەکانیان ڕۆژی 28 ئەم مانگە بەشێوەیەکی چاوەڕواننەکراو، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لەکۆبونەوەی ئاسایی هەفتانەی خۆیدا، بڕیارێکی تایبەتی بەکۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان دەرکرد، کە ئەمە دەقەکەیەتی" پاڵپشت بە ئەحکامەکانی ماددەی 4 لەهەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ژمارە 45ی، ساڵی 2013، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا بەپێویستی جێبەجێکردنی ئەحکامەکانی ئەو یاسایە کە جەخت دەکات لەسەر وەستاندنی کاری ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمیسیارانی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، تا ئەوکاتەی لێکۆڵینەوە لەتاوانەکانی ساختەکاری کۆتایدێت، کە ئەنجومەنی وەزیران بەبڕیار ئاماژەی پێداوە، هەموو بڕیارێکیش کە لەوانەوە دەردەچێت بە بەتاڵ ئەژمار دەکرێت"، بەوتەی سەرچاوەکەی "درەومیدیا" عەبادی ڕێگەیان نادات بگەڕێنەوە سەرکارەکانیان و بە جێگەی متمانەیان نازانێت. ئەو بڕیارەی عەبادی دوای ئەوەدێت، ڕۆژی  27 ئەم مانگە ئەنجومەنی باڵای کۆمیسیارانی هەڵبژاردنەکان لەئاگادارینامەیەکەدا، داوای لەهەموو ئەو کاندید و حزب ئیئتیلافانە کرد کە دەیانەوێت هاوپەیمانێتی پێکبهێنن، ڕۆژی 28ی ئاب، سەردانی بارەگای کۆمیسۆن بکەن بۆ وەرگرتنی فۆرمی تایبەت بەپێکهێنانی هاوپەیمانێتی، ئەوەش لەکاتێکدایە، دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق کە ڕۆژی 12ی ئایاری ئەمساڵ بەڕێوەچو و، دواتر لەلایەن چەند هێزێکەوە تۆمەتی تێوەگلان لەساختەکاری و یاریکردن بەئەنجامەکانی هەڵبژاردن ئاراستەی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان کرا، پەرلەمانی عێراق بەر لەکۆتایهاتنی خولی سێیەم و، دوای زنجیریەک کۆبونەوە، لەکۆتایی مانگی حوزەیراندا و لەچوارچێوەی هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردندندا بڕیاریدا بەهەڵپەرساردنی کارەکانی ئەنجومەنی کۆمیسیاران و گرتنەبەری کۆمەڵێک ڕێکاری یاسای تر دژیان، وێڕای بڕیارەکانی ئەنجومەنی وەزیران لەوچوارچێوەیەدا.  کۆمیسیۆن ولایەنەکان کاردانەوەیان هەیە بڕیارە سبەی، پێنج شەممە 30 ئاب، ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمیسیاران لەبارەگای کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکان کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی ڕێکبخەن و تیایدا ئاماژە بەدواین پێشهاتەکانی تایبەت بەکاری کۆمیسیۆن بکەن، بەپێی ئەو زانیارییانەی لەم چوارچێوەیەدا دەست "درەو میدیا" کەوتوە، چاوەڕواندەکرێت نوری مالکی بەسیفەتی جێگری سەرۆک کۆمار و ژمارەیەک کەسایەتی سیاسی لەکۆمیسیۆن ئامادەبن، ئەگەرچی  ڕون نیە هۆکاری ئامادەبونی ئەوان چیە لەو بۆنەیەدا، بەڵام وەک بەشێک لەچاودێران دەڵ ێن، ڕەنگە لەچوارچێوەی پشتیوانی و کاردانەوەی ئەو لایەنانەدابێت کە دژی بڕیارەکەی عەبادین و وەستاندنی کارەکانی کۆمیسیۆن بەنایاسایی دەزانن. بڕیارەکەی عەبادی زیاد لەکاردانەوەیەکی بەدوای خۆیدا هێناوە، هادی عامری سەرۆکی هاوپەیمانی فەتح کە ڕکابەرێکی دیاری عەبادی و بەرەکەیەتی، داوا لەحکومەتی عێراق دەکات کۆتایی بەدەستوەردان لەکاروبارەکانی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان بهێنێت، یەکێتی هێزە عێراقیەکانیش لەبەیاننامەیەکدا دەڵێت، مافی ئەنجومەنی وەزیران نیە کارەکانی کۆمیسۆن پەکبخات و بەپێشلکاریی یاسای دەزانێت.  زۆرێکی تر لەو لایەنانەی ڕەخنە لەبڕیارەکەی سەرۆک وەزیرانی عێراق دەگرن پێیانوایە، بڕیارەکە پێچەوانەی دەستوری عێراقە، کە بەدەق دەڵێت، کۆمیسیۆن لەژێر چاودێری پەرلەماندایە و لەچوارچێوەی دەسەڵاتەکانی حکومەتدا نیە دەستوەربداتە کارەکانیان، هاوکات پێشێلکارییەکی ئاشکرای بنەمای جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان و کاری دەستە سەربەخۆکانیشە، بەوپێیەی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکان لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوەو پاڵپشت بەمادەی 102 لەدەستوری عێراق پێکهێنراوە و پەرلەمان دەتوانێت لێپرسینەوەی لێبکات لەبەرامبەر کارەکانی. هەندێک لایەنی تریش دەڵێن، کۆمیسیۆن بەشێوەیەکی دروست کارەکانی ئەنجامداوە، بەبەڵگەی ئەوەی ئەنجامی ژماردنەوەی دەستی دەنگەکان، بەڕێژەی 99% هاوتای ئەنجامە ئەلەکترۆنیەکان بوە و، پێویستە هەموو ئەوانەی خراپەکارییان بەرامبەر بەکۆمیسیۆن کردوە، لەسیاسیەکان و کاندیدە دەرنەچوەکان، داوای لێبوردن لەکۆمیسیۆن بکەن.  هاوکات بڕیارەکانی ئەنجومەنی وەزیرانیش بەئامانجی و مەبەستی شەخستی ڕووت وەسفدەکەن و پییانوایە، ئامانجەکەی وەستاندنی تۆماری گەورەترین کوتلەیە لەپێناو بەردەوامی حکومەتی ئێستا لەسەر کارەکانی کە شکستیهێناوە لەجێبەجێکردنی داواکارییەکانی خەڵکی عێراق.  

 ( درەو میدیا): هەموو چاوەكان لەسەر ڕۆژی 3ی ئەیلولی داهاتوو و گرێدانی یەكەم دانیشتنی خولی چوارەمی پەرلەمانی عێراقن، كە هەندێك پێیانوایە ساتەوەختی كرانەوەی كۆی گرێ و گۆڵە سیاسییەكانی پێێكهێنانی حكومەت و كۆتاییهێنانە بەو ململانێیانەی نزیكەی سێ‌ مانگە تەواوی لایەنە سیاسییەكان و شەقامی عێراقی بەخۆیەوە سەرقاڵكردووە. بەپێی بڕگەكانی خشتەی كاری یەكەم دانیشتنی پەرلەمانی عێراق كە ئەمڕۆ فەرمانگەی ڕاگەیاندنی پەرلەمان بڵاویكردوەتەوە و بڕیارە ڕۆژی 3ی ئەیلولی داهاتوو بەڕێوەبچێت، لە دانیشتنەكەدا وتاری سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و سەرۆكی خولی سێی پەرلەمانی عێراق دەخوێنرێتەوە و بەپێی ماددەی 54ی، دەستور بە تەمەنترین ئەندام سەرۆكایەتی دانیشتنەكە دەكات و دوای خوێندنەوەی ناوی ئەندامانی خولی چوارەم، سوێندی یاسای دەخۆن و دواتر سەرۆكی پەرلەمان و دوو جێگرەكەی هەڵدەبژێرێن.  زیادەڕۆیی لەگەشبینییەكاندا دەكرێت  بەڕای بەشێك لە چاودێران، بەڕێوەچونی ئەم ڕێكارە یاساییانە لە زۆنێكی پڕ ململانێی وەك عێراق كاتێك بەشێوەیەكی ئاسایی بەڕێوەچێت، لایەنەكان لەسەر دابەشكارییەكانی سێ‌ سەرۆكایەتیەكە و پۆست و پایەكانی تری حكومەت گەیشتبێتنە ڕێككەوتن، بەڵام بەهۆی ئەوەی تائێستا هیچكام لەبەرەكان نەیانتوانیوە زۆرینەی پەرلەمانیی، یان وەك خۆیان ناویانناوە "گەورەترین كوتلە" پێكبهێنن، وەك بنەمای سەرەكی بۆ پێكهێنانی حكومەت، هەم ڕێكارەكان یاساییەكانی دانیشتنی پەرلەمان بەوشێوەیە زەحمەتە ڕووبدەن و، هەم  چاوەڕوانیی زۆریش لەو دانیشتنە بەجۆرێك زیادەڕۆییكردن لە گەشبینی خوێندنەوەی بۆ دەكرێت، هەر ئەوەشە هۆكاری ئەوەی، قسەكردن لەسەر كۆمەڵێك سیناریۆی جیاواز ببێتە ڕۆژەڤ و خوێندنەوەی هەمەلایەنەی بۆ بكرێت. ئەگەرەكانی بەڕێوەچونی یەكەم دانیشتن  ئەگەر لایەنەكان نەیانتوانی گەورەترین كوتلە پێكبهێنن، ئەوا پێشبینی دوو سیناریۆ بۆ یەكەم دانیشتنی پەرلەمانی عێراق دەكرێت ،  سیناریۆی یەكەمیان، پەنابردنی زۆرینەی لایەنەكانە بۆ ڕێكارێكی یاسایی كە ڕێگە بە درێژەكێشانی گفتوگۆ سیاسییەكان بدات، بەجۆرێك پێشێلكردنی وادە دەستورییەكانی تیانەبێت. سیناریۆی دووەمیش، هێزە سیاسییەكان كاربكەن بۆ تەواونەكردنی نیسابی دانیشتنەكە، بەوەش هیچ ئیحراجییەك ناكەوێتە لەسەر هیچ لایەنێك و دواتر لەڕێی نوسراوێكەوە داوای دیاریكردنی وادەیەكی نوێ لەسەرۆك كۆمار بكرێت بۆ دانیشتنی نوێی پەرلەمان، كە ڕەنگە بكەوێتە ڕۆژی 15ی ئەیلولی داهاتو و بەوەش دەرفەتێكی نوێ‌ بدات بەكوتلە سیاسییەكان بۆ یەكلاییكردنەوەی بژاردەكانیان سەبارەت بە پێكهێنانی گەورەترین كوتلە و كاندیدەكانی پۆستی سێ‌ سەرۆكایەتیەكە، ئەمە بە بۆچونی سەرچاوەیەكی سیاسی ئاگادار كە بۆ ماڵپەڕی " سۆمەرییە نیوز " قسەیكردوە. سیناریۆی سێیەم ئەوەیە، ئەندامانی پەرلەمان سوێندی یاسای بخۆن و دانیشتنەكە هەڵبگیرێت بێئەوەی دەنگ لەسەر سەرۆك و دوو جێگرەی بدرێت و، بابەتەكە بخرێتە دانیشتنی داهاتوو، كە هەفتەیەك دوای دانیشتنی یەكەم ڕێكدەخرێت. هەر لە چوارچێوەی شرۆڤەكردنی ئەم پرسەدا (واسق هاشمی) شارەزای سیاسی پێیوایە، دانیشتنی پەرلەمان ڕێكناخرێت ئەگەر كاندیدەكانی سێ‌ سەرۆكایەتییەكە یەكلانەكرێنەوە، پێشبینی ئەوەشیكردوە، بەتەمەنترین ئەندام كە سەرۆكایەتی دانیشتنەكە دەكات داوا لەئەندامان بكات سوێندی یاسای بخۆن و دانیشتنەكە بە كراوەیی جێبهێڵێت، باس لە سێ‌ سیناریۆش دەكات بۆ یەكلاكردنەوەی دیمەنی سیاسی، هۆشداریشی داوە لە پەرتبونی زیاتری ناوماڵی شیعە.   دیمەنی سیاسی چۆن یەكلادەكرێتەوە؟ هاشمی بە هەمان سەرچاوەی وتوە، ململانێی ناو پێكهاتەكان هێشتا بەردەوامە، ململانێكانی ناو پێكهاتەی سوننە لەسەر پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بەردەوامە، پارتە كوردییەكانیش لە هەمان دۆخدان سەبارەت بە پۆستی سەرۆك كۆمار، ناوماڵی شیعەش لە ئەنجامی ململانێ لەسەر پێكهێنانی گەورەترین كوتلە و پۆستی سەرۆك وەزیران لە حاڵێكی باشتردا نیە.  لەبارەی سیناریۆكانی پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمان و پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو، ڕایگەیاندووە، سێ‌ سیناریۆ بۆ یەكلاكردنەوەی دیمەنی سیاسی لەئارادایە كە ئەوانیش: یەكەمیان: میحوەری دەوڵەتی یاسا و فەتح سەركەوتووبن لەر ِاكێشانی سوننە و كورد بۆ بەرەكەیان و بەوەش گەورەترین كوتلە پێكبهێنن. دووەمیان: میحوەری سائیرون و نەسر و وەتەنیە وحیكمە سەركەوتووبن لە ڕاكێشانی سوننە و كورد بۆ بەرەكەیان و بەوەش گەورەترین كوتلە پێكبهێنن، ئەم دوو سیناریۆیەشی بەدوور زانیوە. سێیەم: كە لەلایەن وڵاتانی دەرەكییەوە فشار بۆ ئەنجامدانی دەكرێت، ڕێكخستنەوەی ناوماڵی شیعە و سوننە و كورد و گەڕانەوەیە بۆ چوارگۆشەی یەكەم و پێكهێنانی حكومەتێكی شەراكەتی نیشتمانی بەبێ‌ بوونی ئۆپۆزسیۆن. بە وتەی ئەو شارەزا سیاسییە، پەرتبونی ناوماڵی شیعە زیانی بە بەرژوەندییەكانی نیشتمان گەیاندووە، بەوپێیەی هەردوو لایەنی كورد و سوننە پرسەكەیان قۆستوەتەوە بۆ بەرزكردنەوەی سەقفی داواكارییەكانیان كە ڕەنگە پرسی نەكردە و نادەستوری لەخۆبگرێت و دوو لایەنە شیعەییەكە كە خوازیاری پێكهێنانی گەورەترین كوتلەن ملی بۆ بدەن.   بەپێ زانییارییەكانی "درەومیدیا" كە لەسەرچاوەیەكی سیاسی باڵای عێراقەوە دەستیكەوتوە، نوری مالیكی و هادی عامری بەچڕی دەستیانكردوەتەوە بەكۆبوونەوە لەگەڵ لایەنە شیعییە جیاوازەكان وەك هەنگاوی یەكەم و دواتر سەرلەنوێ پەیوەندیكردن بەلایەنەكانی ناو سوننە و كورد، سەرچاوەكە لە زاری ئەندامانی ئەو وەفدەی كە چەند ڕۆژێك لەمەوبەر هاتنە هەولێر و  لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم كۆبوونەوە، ئەوەشی ئاشكراكرد، دانیشتنەكەیان زۆر بەئیجابی وەسفكردوە و لایەنە كوردییەكان پێیان ڕاگەیاندون كە بەمزوانە وەڵامیان دەدەنەوە. 

راپۆرتی: ئارام مەحمود هەڵوێست وەرگرتن و بایكۆتی پرۆسەی سیاسی، لەگەڵ ئەنجامەكانی هەڵبژاردندا بووە بەشێك لە مێژوو، ئێستا یار و نەیار كوڕی ئەمڕۆن، ئەوەی سوتا یان چووە سەر حسابی یەكێكی تر، دەنگی خەڵك بوو، چیتر سیاسییەكان سەرقاڵی ئەو پرسە نین، بەڵكو داڵغەیان لای شتێكی لەوە گرنگترە، ئەویش بەركەوت و قەبارەی قاشە كێكەکەی دەسەڵاتە، چەندە و ڕێژەیی چەوری و شیرینییەكەی بەری دڵ ئەگرێت یان نا؟. پێش پرۆسەی هەڵبژاردن، خەڵكێكی زۆر لەچین و توێژە جیاوازەكان، بە تایبەت كۆمەڵێك ڕۆشنبیری دیار، سەردانی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی جاران و ئەو لیستە تازانەیان كرد كە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق پێكهێنران و تكایەكی زۆریان لێكردن بەرەیەكی هاوبەش دروستبكەن و پێكەوە ببنە (بلۆكێكی مێژوویی) بەرامبەر بلۆكی دەسەڵات و، خاوەندارێتی بەرەی خەڵك و هەموو ئەو دەنگانە بكەن كە ناڕازین و ڕەخنەیان لەو دۆخە نالەبارە هەیە كە پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەسەر خەڵكی كوردستانیان هێناوە.  دەیان وتار و پێشنیاز و پرۆژەی سیاسی خرانە بەردەم ئەو هێزانە تاسنورێك بۆ سەركێشییەكانی ئەو دوو هێزە دابنێنن، تا چیتر ڕۆژێ بەناوی ئابوری سەربەخۆ و ڕۆژێك بەناوی دروستكردنی دەوڵەتەوە یاری بە چارەنوسی خەڵك نەكەن و هەر ڕۆژە و نەیاندەن بە قەڵبەیەكدا، سەرنجام هەر ئەوەیانكرد كە بەرژەوەندی خۆیان گەرەكی بوو، نەك بەرژەوەندەیی و چاكەی گشتی و هەریەكەیان لە دۆڵێك خوێندیان، عەرەب وتەنی، هەر لایەنە و گۆرانی بۆ (لەیلا)كەی خۆی وت. پارتی و یەكێتی توانای دەستوەردانیان هەیە بەشێك لە ئاگایانی دۆخی سیاسی كوردستان بەدووری نازانن پارتی و یەكێتی ڕۆڵیان هەبووبێت لە بەیەكنەگەیشتنی ئەو لایەنانە لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتیەكدا و لەمپەریان دروستكردبێت بۆ لەدایكبوونی ڕكابەرێكی فیعلی كەخۆی وەك بەدیل و جێگرەوەی ئەوان لەبەردەم خەڵكی كوردستان تەرح بكات، بەوپێیەی یەكێتی و پارتی خاوەن هەژمونێكی كەمنین لەناو ئەم هێزانە(چوارلایەنەكە) و دەتوانن كاریگەری لەسەر بڕیارە چارەنوسسازەكانیان دروستبكەن، نمونەی بەرجەستەشیان بۆ ئەمە، كاتێك دەنگۆی لێكنزیكبونەوەی لیستەكەی بەرهەم ساڵح و بزوتنەوەی گۆڕان بڵاوبوەوە بۆ دروستكردنی هاوپەیمانێتیەكی هاوبەش، وترا بەرپرسانی یەكێتی دەستوەردانیان كردوە و فشاریان لە بەرپرسانی گۆڕان كردووە ڕێككەوتنێكی لەوشێوەیە نەكەن، بێگومان كاریگەری پارتیش لەسەر لایەنەكانی تر بە تایبەتی یەكگرتوی ئیسلامی ئەگەر زۆرتر نەبێت ئەوا كەمترنیە، هەندێك لە خۆبەخشانی جوڵانەوەی نەوەی نوێش لەبری بەشداربوون لە ڕەخساندنی زەمینەی پێویست بۆ ئەو بەیەكگەیشتنە، بە لێزانی بێت یان نەزانی، كەلێنەكانیان گەورەتركرد و لەڕێی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە ئەم پرسە سیاسییە گرنگەیان بەجۆرێك لە شەڕە دەنوكی سیاسی و خۆنمایشكردن تەوزیفكرد، بەوەی گوایە بزوتنەوەی گۆڕان داوای هاوپەیمانێتی لێكردون و ئەمان ڕەتیانكردوەتەوە. ناڕازی نەماوە هەمووی ڕازییە ڕۆژ ڕۆژی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی دوو قوڵی و سیان و چوار و پێنجقۆڵی و نمایشی بازوی سیاسییە بۆ چینەوەی زۆرترین دەستكەوت و ئیمتیاز، ئەمە لەم سەری عێراق تادەگاتە ئەوسەری وەك مۆدێلێكی سیاسی لێهاتووە، لایەنە ناڕازییەكانی كوردستانیش (بزوتنەوەی گۆڕان، یەكگرتوی ئیسلامی، كۆمەڵی ئیسلامی، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری )، ڕۆژی 26ی ئەم مانگە هاوپەیمانێتییەكی چوارقۆڵیان لە چوار خاڵدا ڕاگەیاند، هاوشێوەیەی زۆربەی بەیاننامە ئینشائییە سیاسییەكان دەڵێن، ڕێككەوتنەكەیان لەپێناوی بەرژوەندی خەڵك و مافە دەستورییەكانی هەرێمی كوردستان و بەدامەزراوەییكردنی پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغدا و چارەسەری  كێشەكانی نێوانیانە، موچەی خەڵك و پرسی ناوچە دابڕاوەكانیشیان لەبیرنەكردووە.  پرسیارە بێ وەڵامەكان هەندێك پرسیاری ئەوە دەكەن، زەرورەتی دەستەبەركردنی ئەم مافانە بۆ خەڵكی كوردستان شتێكی تازەنین سەریان دەرهێنابێت، یان ئەم چوارە لایەنە تازە بۆیان دەركەوتبێت بەدەستهێنانی ئەم مافانە پێویستی بەپێكەوەبونە، ئەگەر دەیانزانی پێكەوە دەتوانن ئەم كارانە باشتر ڕاپەڕێنن، بۆ لە سەرەتاوە هاوپەیمانێتییەكیان دروستنەكرد، كە ڕەنگە كەشی هەڵبژاردنی گەرموگڕتر  بكردایە و ئەو ڕێژە زۆرەی بایكۆتی خەڵكیش تۆمارنەكرایەو و ڕێژەیەكی زیاتر دەنگیان بهێنایە؟. پرسیارێكی تر ئەوەیە، سیان لەم چوار لایەنە (گۆڕان و یەكگرتو و كۆمەڵ) لە خولی پێشوی پەرلەمانی عێراقدا،  خاوەنی 16 كورسی بوون و لەزۆر پرسیشدا هاوڕابوون، نەك ئەوان هەموو كوتلەكوردییەكان پێكەوە نەیانتوانی تێپەڕندانی بودجە لە دەرەوەی خواستی كورد بوەستێنن؟ ئەی ئێستا كە بە چوار لایەن كەخاوەنی 11 كورسین، چیان پێدەكرێت و دەتوانن چی بگۆڕن لە بەغداد؟. پرسیارێكی تر كە دەكرێت، ئەگەر ئەم لایەنانە دەیانزانی هیچ ڕێگایەكی تریان پێهەڵنابژێرێت  و ناتوانن سەرچڵیی سیاسی یان داهێنانی بێپێشینە و تاقینەكراوە بكەن، شەقامیان بۆ پڕكرد لە شیعاراتی توند و بانگەشەی بایكۆتكردنی پرۆسەی سیاسی و هەڕەشەكردن بۆ پەنابردن بۆ هەموو ڕێكارە مەدەنییەكان، تەنانەت بە دەستبردن بۆ دروستكردنی هێزی چەكداریشەوە، كاتێك دۆخەكەش بە هیچ نەكردن كۆتاییدێت و لەگەڵ پارتی و یەكێتی یان بەجیا بەرەو بەغداد غلدەبنەوە،  لانی كەم وەك ڕێزێك بۆ دەنگدەرەكانیان دەبوو، ئاماژەیەكیان بەسودەكانی بەشداری لە پرۆسەی سیاسی عێراق و زیانەكانی بایكۆتكردن بكردایە؟. پرسیارێكی تر ئەوەیە، زۆربەی فراكسیۆنەكان جگە لە پارتی دیموكراتی كوردستان لانی كەم لەدوو خولی ڕابردوودا، لەناوخۆدا ناتەبا و پارچەپارچەبوون، ئەی چۆن زامنی ئەوە دەكەن چوار فراكسیۆنی جیاواز و چوار بیركردنەوەی جیاواز پێكەوە هەڵبكەن، قسەكە ئەوەیە ئەم چوار لایەنە كە بەرژەوەندی خەڵكیان كردوەتە بنەمای كاری پێكەوەیی و هەردووكیشیان پێكەوە كردوەتە بەهانە بۆ چونە بەغداد، ئەگەر ئەمانە هیچی بەرجەستە نەبوون، سیحری چونەكەیان بەتاڵنابێتەوە؟ ئەی زەمان چیە لەوێش یەكێتی و پارتی كاریگەری لەسەر بڕیارەكانیان دانانێن، پێكەوەبن یان یان بەجیا؟. هاوپەیمانییەكە بە مردوویی لەدایكبووە زۆرێك پێیوایە هاوپەیمانێتی ئەم چوار لایەنە لەبنەڕەتەوە بەمردوویی لەدایكبووە، چونكە پێكەوە بونێك نیە كە لەقەناعەت و بیركردنەوە و خەمێكی هاوبەشەوە سەرچاوەی گرتبێت، بەڵكو فێڵێكە لەخەڵكیان كردووە و حیلەیەكە دۆزیویانەتەوە بۆ خۆدزینەوەی لە بانگەشەكانی ڕابردوویان، كە لە بەرامبەر "دزینی دەنگی خەڵك" هەڕەشەی بایكۆتی پرۆسەی سیاسی و گرتنەبەری سەرجەم ڕێكارە مەدەنییەكانیان دەكرد و تەنانەت تا دواین ساتیش خەڵكیان لەوەدا هێشتەوە كە "چاوەڕوانی ڕاگەیاندنی ئەنجامەكانی كۆتایی دەكەن" و دوای ئەوە هەڵوێستی خۆیان بەڕونی ڕاشكاوی ڕادەگەیەنن و هەموو ئەگەرەكانیش لەبەردەمیاندا كراوەیە، بەڵام ئەوەی ئێستا بەكراوەیی خستویانەتە سەرپشت، دەرگای ئەو هاوپەیمانێتیە چوارقۆڵییەیە كە پێكیانهێناوە بەڕووی لایەنە كوردستانیەكانی تردا (پارتی و یەكێتی)، وەك ئەوەی لەدواین لێدوانی یەكێك لە بەرپرسانی ئەو هاوپەیمانێتییەدا هاتووە. دیوێكی تری ئەو خوێندنەوانەی بۆ پێكهێنانی ئەو هاوپەیمانێتیە دەكرێت، ئەوەیە، ئەم هێزانە (چوار لایەنەكە) گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی پێكەوەبونیان سەنگ و پێگەی سیاسیان لەبەغداد دەپارێزێت و دەرفەتی زیاتریشیان لەبەردەم دەڕەخسێنێت بۆ وەرگرتنی پۆست و ئیمتیازی سیاسی، بەپێچەوانەی چونیان وەك كۆمەلێك هێزی  سەربەخۆ، كە ئەگەرەكانی بەردەمیان لەزۆر ڕوەوە كاڵتر و تەسكتردەكاتەوە. ئەگەر هەموو ئەوانەی سەرەوە بەشێك بوبێتن لەو پرسیار و گریمانانەی كە بەلای زۆرێكەوە پێویستی بەوەڵامدانەوەی جدی و ڕاوەستان و هەڵوەستەكردن هەیە لەسەری، لەبەرامبەردا ڕایەكی تر هەیە پێیوایە، چۆڵكردنی بەغداد بۆ یەكێتی و پارتی، واتە سپاردنی بەشداری سیاسی كورد لە ناوەندێكی گرنگی وەك بەغداد بەدەستێكی نائەمین، كە وەك دەوترێت، ئەزمونی چەند ساڵی ڕابردوویان سەلماندویەتی، شەڕی ئەوەڵ و كۆتاییان بۆ بەدەستهێنانی پۆست و ئیمتیازات بووە بۆ حزب و لەناو حزبیشدا بۆ كۆمەڵێك شەخسی دیاریكراو، هەموو ئەمانەشیان لەژێر سەرپۆشێكی نەتەوەیی و كۆمەڵێك ڕەمز و پیرۆزییدا ئەنجامداوە.         

راپۆرت: ئارام مەحمود چەند ڕۆژێك لەمەوبەر دەوڵەتی یاسا گرەوی لەسەر لەبەریەكهەڵوەشاندنی لیستەكەی عەبادی و سەنگەر گواستنەوەی ژمارەیەكی بەرچاو لە كاندیدە دەرچوەكانی دەكرد، بەڵام ئێستا هاوكێشە پێچەوانە بوەتەوە، سەدرییەكان و عەبادی گرەو لەسەر پەیوەندیكردنی ژماریەك لە كاندیدە دەرچووەكانی دەوڵەتی یاسا و هاوپەیمانی فەتح و چەند كوتلەیەكی نزیك لەوان دەكەن، بەوەش هەم سەربازگەكەی خۆیان قەڕەباڵغتر بكەن بۆ گەیشتن بە ئامانجە گەورەكە، كە پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانییە، هەم دەرفەتی ئەوەش لە كیس نەیارەكانیان دەدەن ببنە خاوەنی گەورەترین كوتلەو كێكی حكومەتیان لەدەست بڕفێنن. مەعسوم داوای كۆبونەوەی پەرلەمان دەكات سەرچاوەیەكی سیاسی باڵا لە شاری بەغداد بە (درەو میدیا) راگەیاند، سبەینێ‌ یان دوو سبەی، فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عێراق داوای دانیشتنی پەرلەمان دەكات، چونكە بەپێی دەستور پێویستە دوای پەسەندكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵییەوە، دەبێا لەماوەی 15 ڕۆژدا سەرۆك كۆمار پەرلەمانی نوێ بانگهێشت بكات بۆ سازدانی یەكەم كۆبونەوە. ئەو سەرچاوەیە كە خۆی داوایكرد ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە ئاشكرایكرد" سەدرییەكان بەنیازن سكاڵا لەسەر سەرۆك كۆمار تۆماربكەن، بەوپێیەی دەبوو لەدوای پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای فیدڕاڵی لە ڕۆژی 9ی ئەم مانگەو ڕەوانەكردنی بۆ سەرۆك كۆمار، مەعسوم داوای كۆبونەوەی پەرلەمانی بكردایە، بەڵام ئەو خستویەتیە دوای پشووەكانی جەژن كە دەبوو چەند ڕۆژێك پێش جەژن و ڕۆژانی جەژنیش لەچوارچێوەی مۆڵەتی ئەو 15 ڕۆژەدا بوایە. مالیكی و عامری كۆبونەوەكانیان دەستپێدەكەنەوە بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لەچەند كاتژمێری داهاتوودا دەوڵەتی یاسای نوری مالیكی و هاوپەیمانی فەتحی هادی عامری و چەند كوتلەیەكی سیاسی نزیك لێیان، كۆبونەوەیەكی فراوان ڕیكدەخەن بۆ تاتوێكردنی پرسی پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیی، بەڵام نە سەردییەكان، و نە گروپەكەی مالیكی و عامری، تا یەكەم كۆبونەوەی پەرلەمان پێكهێنانی كوتلەكانیان ئاشكراناكەن، ڕەنگە هۆكاری ئەوەش بۆ پاراستنی بەرەكەیان بێت لە دەستوەردان و فشارە ناوخۆیی و دەرەكییەكان بۆ پەشیمانكردنەوەیان. محەمەد عگێلی، كە ئەندامێكی دەوڵەتی یاسایە، ئاشكرایكردووە، ڕاگەیاندنی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیی لەڕێی نوسراوێكی فەرمییەوە دەبێت كە لە یەكەم دانیشتنی پەرلەماندا پێشكەش دەكرێت.  عگێلی باسیلەوەكردووە، كۆبونەوەكەی ئۆتێل (بابل) پرسی پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیی ئاڵۆزتركرد و وایكرد سەقفی داواكارییەكانی میحوەری نیشتمانی سوننەكان و هێزە كوردستانییەكان بەرزترببێتەوە. بازاڕگەرمی و تەرویجی سیاسی   بڵاوكردنەوەی پڕوپاگەیاندە یەكێكە لەو چەكە كاریگەرانەی كە جەمسەرە دژبەیەكەكان بەكاریدەهێنن لەشەڕی یەكتریدا، كە زیاتر لە رەهەندێك لەخۆدەگرێت، بەشێكی شەڕێكی دەرونی توندە بۆ بێهواكردنی بەرامبەرو ورەبەردان و دەستەبەرداربونی لە هەوڵی گەڕان بەدوای هاوپەیمانی نوێ و  پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیی، بەشێكی تری بۆ بازاڕگەرمی و تەرویجی سیاسی و بەدەستهێانی دەستكەوتی زیاترە كە سەرجەم كوتلە سیاسییەكانی عێراق لەم پرۆسەیەوە گلاون و بەشەڕێكی ڕەوای دەزانن بۆ بەرگریكردن لەپێگەی خۆیان و بچڕینی زۆرترین پشكی سیاسی، لەكاتێكدا بەشێكی زۆری ئەو پڕوپاگەندانە درۆی سیاسین و هیچ بونێكیان نیە لەسەر زەمینی واقیع.  نزیكبونەوەی پارتی لە سوننەكان دەنگۆی ئەوە بە گەرمی بڵاوە كە پارتی دیموكراتی كوردستان لەگەڵ ئەو بەرەیەی كە بە (میحوەری نیشتمانی) سوننەكان ناسراون، هاوپەیمانێتی ژێربەژێری كردبێت، بەتایبەت كە بەمدواییانە ژمارەیەك لە سەركردەی سوننە سەردانی هەولێریان كردو  لەگەڵ بەرپرسانی باڵای پارتی كۆبونەوەیان ئەنجامدا، بەڵام بەرپرسێكی پارتی بوونی هەر جۆرە هاوپەیمانێتییەكی  لەگەڵ  میحوەری نیشتمانی ڕەتكردوەتەوە. ئەو بەرپرسەی پارتی كە قسەی بۆ "سۆمەرییە نیوز" كردووە، ئاماژەی بەوەداوە، ڕێككەوتنی ستراتیژی و لێگەیشتنی قوڵیان لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەیە پێكەوە بچنە بەغداد و كۆمەڵێك داواكاری هاوبەشیان هەیە و هەر لایەنێك ڕەزامەندی لەسەر داواكانیان نیشانبدات لەگەڵی ڕێكدەكەون بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو. بەرپرسەكەی پارتی دەڵێ" حزبەكەی بەیەك دوری لە سەرجەم هێزە سیاسەكانی بەغداد ڕادەوەستێت و گفتوگۆكانیشیان لەگەڵ میحوەری سوننی بۆ ئەوە بووە  دیدێكی هاوبەشیان هەبێت بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو و لەسەر كارنامەیەك ڕێككەوتوون كە داواكارییەكانی كورد و سوننە لەخۆدەگرێ، بەڵام نەگەیشتونەتە ئەو ئاستەی هاوپەیمانێتی ڕابگەیەنن. 

راپۆرتی: (درەو میدیا) گفتوگۆی لایەنە سیاسییەكان بۆ پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی تا بتوانن حكومەتی نوێ پێكبهێنن، بەچڕی دەستیپێكردووە، شیعەكان دابەشبوون بەسەر دوو بەرەدا، كوردیش بەسەر سێ بەرەدا. لەسەر ئاستی بەغداد، لایەنە شیعەكان كە لەدوای ساڵی 2003 و روخانی رژێمی سەدامەوە حكومەتیان لەدەستدایە و یەكهەڵوێست بوون، ئێستا بوونەتە دووبەرە: بەرەی یەكەم: ئەم بەرەیە نزیكە لە تێڕوانینی سیاسی ئێران و دیارترین سەركردەكانی بریتین لە (نوری مالیكی، هادی عامری و سەركردەكانی حەشدی شەعبی). بەرەی دووەم: نزیكە لە تێڕوانینی ئەمریكا و دیارترین سەركردەكانی بریتین لە موقتەدا سەدر، حەیدەر عەبادی و ئەیاد عەلاوی). كورد دابەشبووە بەسەر بەرەكانی شیعەدا لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، لایەنە سیاسییەكانی كورد بە سێ بەرەی جیاوازەوە دەچێنە بەغداد: بەرەی یەكەم: پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە پێكەوە لە پەرلەمانی نوێی عێراقدا (43) هەیە، ئێستا شكاونەتەوە بەلای بەرە ئێرانییەكەی شیعەی عێراقدا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات، ئەمە لە كاتێكدایە پێشتر پارتی بەدیاریكراویش مەسعود بارزانی رەخنەی زۆری لە سیاسەتەكانی مالیكی هەبوو، مالیكییان تۆمەتبار دەكرد بە بڕینی بودجەی هەرێمی كوردستان. بەرەی دووەم: ئەم بەرەیە پێكدێت لە "لایەنە ناڕازییەكان"ی ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایار و پێكدێن لە (بزوتنەوەی گۆڕان، كۆمەڵی ئیسلامی، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری، یەكگرتووی ئیسلامی)، ئەم لایەنانە پێكەوە خاوەنی (11) كورسین لە پەرلەمانی نوێی عێراقدا، ئەمانە هێشتا خۆیان یەكلانەكردوەتەوە لەگەڵ چ بەرەیەكی عێراقیدان، پێشتر باسیان لە بایكۆتكردنی پرۆسەی سیاسی عێراق دەكرد، بەڵام ئەمڕۆ ئیئتیلافێكی هاوبەشیان لە پەرلەمانی عێراق راگەیاند، ئەمەش بەواتای ئەوەدێت دەچنە بەغداد و پرۆسەی سیاسی بایكۆت ناكەن. بەرەی سێیەم: ئەم بەرەیە تەنیا یەك لایەن لەخۆدەگرێت كە بریتییە لە جوڵانەوەی نەوەی نوێ، ئەم جوڵانەوەیە لە پەرلەمانی نوێی عێراقدا خاوەنی (4) كورسییە، جوڵانەوەكەی خۆی یەكلاكردوەتەوە لەسەر موقتەدا سەدری سەرۆكی كوتلەی براوەی یەكەمی هەڵبژاردن واتە بەرەكەی دژ بە سیاسەتی ئێران، بەڵام یەكێك لە سەركردەكانی جوڵانەوەكە دوێنێ رایگەیاند، هەر بەرەیەك پارتی و یەكێتی تێدابێت ئەوان لەبەرامبەر ئەو بەرەیە دەوەستنەوە، واتە لەگەڵ ئەو دوو حزبە ناچنە ناو هیچ رێككەوتنێكی سیاسییەوە لە عێراق.   كورد دەتوانێت بە یەكگرتوویی بچێتە بەغداد ؟ پارتی و یەكێتی سەرباری ئەوەی كاری خۆیان تەواوكردووە و بڕیاریانداوە پێكەوە بچنە بەغداد، بەڵام خواستی ئەوەش نیشان دەدەن هەموو لایەنە كوردییەكان پێكەوە بەشداربن و پرۆژەیەكی هاوبەشیان هەبێت بۆ حكومەتی داهاتووی عێراق كە گوزارشت لە خواستەكانی خەڵكی كوردستان بكات.  كاكەمین نەجاڕ ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی بە ماڵپەری فەرمی حزبەكەی راگەیاندووە" ئێمە لە ئەمڕۆ بەدواوە خەریكی خۆئامادەكردنین و پڕۆژەی هاوبەشی پارتی و یەكێتی ئامادەیە بۆ ئەوەی بیكەینە بنەمایەك بۆ دەستپێكردنی دانوستان لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان". سەعدی ئەحمەد پیرە وتەبێژی مەكتەبی سیاسی یەكێتیش دەڵێ" ئێمە پێمان گرنگە دەنگێكی نەشاز لە دەرەوەی یەكڕیزی نیشتمانی نەمێنێت"، واتا لەگەڵ ئەوەن حزبە كوردستانییەكان پێكەوە بچنە بەغداد. كیفاح مەحمود راوێژكاری راگەیاندنی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بە ماڵپەڕی “ئەلمۆنیتۆر”ی راگەیاندووە" پارتی لە گفتوگۆكاندا بۆ پێكهێنانی گەورەترین كوتلە، خۆی بەنزیكتر لە هاوپەیمانییەكەی نوری مالیكی دەبینێت، بەڵام هاوپەیمانییەكەی حەیدەر عەبادیش لای پارتی هێڵی سور نییە".  یەكێتی و پارتی كە خواستی یەكڕیزی نیشان دەدەن، بەر لەوەی لایەنەكانی تر بانگهێشت بكەن بۆ ئەو یەكڕیزییە، خۆیان پێكەوە رێككەوتنیان كردووە و پرۆژەی هاوبەشی خۆیان ئامادەكردووە، ئەمەش وا دەردەكەوێت ئەوان وەكو "میوان" لایەنەكانی تر بانگهێشتی رێككەوتنەكەی خۆیان دەكەن، بۆیە پێناچێت بانگەشەكانیان بۆ یەكڕیزیی بگاتە ئاكام، بەتایبەتیش لەكاتێكدا دەستەواژەی "یەكڕیزیی لەگەڵ پارتی و یەكێتی" لەماوەی رابردوودا گومانی زۆری كەوتەسەر و ئێستا زیاتر وەكو "پاشكۆیەتیی" تەماشادەكرێت. خواستی كورد لە عێراقدا لەدوای روخانی رژێمی پێشووی عێراقەوە لە ساڵی 2003، لایەنە كوردییەكان بەشدارن لە پەرلەمان و حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق، لە 15 ساڵی رابردودا كە كورد بەشداری سەرەكی بووە لە عێراق، كێشە و گرفتەكانی كورد لە عێراق لەبری چارەسەركردنی زیاتر بوون، ئەمەش هەندێك بۆ خراپی سیاسەتی حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراقی دەگێڕنەوە، هەندێكی تر دەیخەنە ئەستۆی خراپی ئاستی نوێنەرانی كورد. ئێستا هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەی ژمارەیەك كێشە و پرسی هەڵپەسێردراویان لەگەڵ حكومەتی عێراقدا هەیە، كە هەندێكیان نوێن و لەدوای ریفراندۆمەی 25ی ئەیلول سەریانهەڵداوە. دۆسیەی یەكەم: ماددەی 140ی تایبەت بە یەكلاكردنەوەی چارەنوسی كەركوك و ناوچە "كێشەلەسەرەكان"، كە تائێستا بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە و لە 16ی ئۆكتۆبەریشەوە دۆخەكە خراپتر بووە و كورد بەتەواوەتی كۆنترۆڵی ئەمنی و ئیداری ئەو ناوچانەی لەدەستداوە، گەڕانەوە بۆ دۆخی پێشوو، پێویستی بە گفتوگۆی چڕ و سەختی لایەنە كوردییەكان دەبێت لە بەغداد. دۆسیەی دووەم: نەوت و غاز، ئەمەش یەكێكە لە دۆسیە هەڵپەسێردراوەكان، بەهۆی نەبوونی یاسای نەوت و غازەوە لە عێراق، ئەم سامانەی هەرێمی كوردستان كێشەی لەنێوان هەولێر و بەغداد دروستكردووە، پەسەندنەكردنی یاسای تایبەت بە نەوت و غاز وایكردووە هەردوو لایەن لە روانگەی خۆیانەوە لێكدانەوە بۆ دەستور بكەن، ناشەفافبوونی پرۆسەی نەوتیش لە هەرێمی كوردستان هێندەی تر كێشەكەی قورس كردووە، بەوهۆیەوە بەغداد بودجەی هەرێمی لە بودجەی گشتی عێراق راگرتووە، ئەمەش یەكێكە لە پرسە قورسەكان و دیار نییە لە كابینەی حكومەت و پەرلەمانی داهاتووی عێراقدا نوێنەرانی كورد دەتوانن لە بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان یەكلایی بكەنەوە یاخود نا. دۆسیەی سێیەم: كێشەی یارمەتی دارایی و سەربازی پێشمەرگە، بەپێی دەستوری عێراق هێزی پێشمەرگەی كوردستان بەشێكە لە سیستمی بەرگری عێراق، دەبێت لەچوارچێوەی بودجەی سیادی عێراقدا خەرجییەكانی پێشمەرگە دابین بكرێت لەنمونەی چەك و تەقەمەنی و راهێناو موچە، بەڵام تائێستا حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق ئەم پرسەیان بە هەڵپەسێردراوی هێشتوەتەوە، لەمەشدا هەندێكجار رەخنە لە لایەنە كوردییەكان بە تایبەتی (پارتی و یەكێتی) دەگیرێت  كە لە چەند ساڵی رابردوودا نەیانتوانیوە ئامارێكی ورد لەبارەی ژمارەی پێشمەرگەوە بە حكومەتی عێراق بدەن.  دۆسیەی چوارەم: پلە و پۆستەكان و بەشداری سیاسی كورد لە عێراق، بەپێی رێژەی نوێنەرانی كورد لە پەرلەمانی عێراق كە نزیكەی 20%ە، دەبوو بە هەمان رێژە كورد ئامادەگی لە هەموو دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراقدا هەبێت، بەڵام ئەم رێژەیە لە هەندێك دامەزراوەی وەكو سوپادا لە خواروو رێژەی 2%وەیە، سەرباری ئەمە چەندین پۆست هەن لە بەغداد كە لە دەستی كورددا بوون و دواتر لابردنی بەرپرسە كوردەكان بە هەر هۆكارێك، خەڵكانی تر لە پێكهاتەی كورد دانەنراون، ئەمەش بەشێكی بەرپرسیارێتییەكەی لە ئەستۆی دەسەڵاتدارانی عێراقدایە و بەشەكەی تری دەكەوێتە ئەستۆی هەموو لایەنە كوردییەكان بەتایبەتیش (پارتی و یەكێتی) وەكو دوو بەشداری سەرەكی.  

( درەو میدیا): بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) نێچیرڤان بارزانی بەوپێیەی ئێستا دەسەڵاتەكانی تایبەت بەدیاریكردنی كاتی هەڵبژاردنی هەیە كە پێشتر لای سەرۆكی هەرێم بوو، داوای لەو لایەنانە كردووە كە داوای دواخستنی هەڵبژاردن دەكەن، بەڕەسمی داوای دواخستنی هەڵبژاردن پێشكەش بكەن. زانیارییەكان ئاماژە بەوەشدەكەن، نێچیرڤان بارزانی پەیامی ئەوەیداوە بەگوێی بزوتنەوەی گۆڕان و یەكگرتوی ئیسلامی و كۆمەڵی ئیسلامی، كە ناكرێت لە دەرەوەی حكومەت بمێننەوە و موزایەدەیان بەسەردا بكەن و  داوای دواخستنی هەڵبژاردنیش بكەن، بەڵكو پێویستە لەسەریان بچنەوە ناو حكومەت و شان بدەنە بەر چارەسەكردنی كێشەكان لەگەڵیاندا. ئێستا لایەنەكان هەریەكە و لە هەوڵی گەڵاڵەكردنی پرۆژەیەكە بۆ دواخستنی هەڵبژاردنەكان و زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن پارتی دیموكراتی كوردستانیش كە سورە لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە وادەی خۆیدا، جۆرێك لە نەرمی نواندووە و چەند مەرجێكی خستوەتە روو لەبەرامبەر رازی بوون بە دواخستنی هەڵبژاردنەكان:  یەكەم: هەموو ئەو لایەنانەی كە داوای دواخستنی هەڵبژاردن دەكەن لەناو پەرلەمان پێكەوە یاداشتێك ئیمزا بكەن بۆ دواخستنی هەڵبژاردن بۆ دوو ساڵ. دووەم: لایەنەكانی ( گۆڕان ، كۆمەڵ، یەكگرتوو) وەزیرەكانیان بگەڕێننەوە بۆ ناو حكومەت و شان بدەنە بەر بەرپرسیارێتی. سێیەم: دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگاكان پێكەوە بۆ ماوەی دوو ساڵ بێت. چوارەم: هەموو لایەنە سەرەكییەكان (پارتی، یەكێتی، كۆمەڵ، گۆڕان، یەكگرتوو، هاوپەیمانی) پێكەوە و لە چوارچێوەی پرۆژەیەكی نیشتمانیدا بچنە بەغداد و پێكەوە گفتوگۆبكەن لەگەڵ لایەنەكانی عێراقدا.  زانیارییەكانی " درەو میدیا" ئەوە دەخەنە روو كە ئەو مەرجانە لای لایەنە ناڕازییەكان قبوڵكراوە و ئەگەری رازی بوونیان زۆرە، بەتایبەت كە خۆیان لە كۆبوونەوەی چوارقۆڵیدا داوای دواخستنی هەڵبژاردنیان كردووە و یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش كە چەند جارێك بەرەسمی ئاماژەی بەوەكردووە  لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردنە و كاریشی بۆ دەكەن. لەلایەكی ترەوە بەرپرسێكی باڵا كە نەویست ناوی بڵاوبكرێتەوە بە " درەو میدیا" ی راگەیاند: لە هەفتەی رابردوودا وەفدی ئێرانی سەردانی چوارلایەنەكە ( گۆڕان ، كۆمەڵ ، یەكگرتوو، هاوپەیمانی) كردووە و دوو جاریش لەگەڵ یەكێتی كۆبوەتەوە و هەوڵی لێكنزیككردنەوەی بۆچونی ئەو پێنج لایەنەی داوە بە تایبەتیش لەبارەی دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و یەكخستنی هەوڵەكانیان بۆ بەشداریكردن لە حكومەتی عێراق و چونە ئەو بەرەیەی كە ئێران پشتیوانی لێدەكات.  پێشتر "درەو میدیا " لە راپۆرتێکیدا ئاماژەی بەوە كردبوو هەوڵێكی زۆری لایەنەكان لە پشتی پەردەوە هەیە بۆ دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و هاوشان لەگەڵ فراكسیۆنی بزوتنەوەی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان كە ئێستا سەرقاڵی ئامادەكردنی پرۆژەیەكە بۆ دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمان، یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش سەرقاڵی ئامادەكردنی پرۆژە یاسایەكە كە تێیدا داوا دەكرێت: * هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بۆ بەهاری 2019 دوابخرێت. * هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بە (لیستی داخراو) بكرێت. * هەرێمی كوردستان بكرێت بە (4) بازنەی هەڵبژاردن بەپێی پارێزگاكانی هەرێم،. * لە پرۆژەكەی یەكێتیدا باس لە هەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكانیش دەكرێت و پێیان وایە وەزیفەكەی تەواو بووە.  

راپۆرتی: درەو میدیا وێڕایی ئەوەی ناوماڵی شیعەكان لەپەرتبونێكی بێوێنەدایە، بەڵام تائێستا هەردوو سەری گوریسەكە لەدەستی خۆیاندایە، ئەو سەرانەی پێشەنگیی هەردوو جەمسەرە دژەبەیەكە دەكەن هەر خۆیانن، كورد و سوننەش بەدوو سەبەتە لەداواكاری جیاوازەوە، لەبەردەم ماڵی شیعە ڕاوەستاون و چاوەڕوانی قاشی گەورەتر ئەكەن لەوەی لەحكومەتەكانی ڕابردو بەریان دەكەوت، چونكە پێیانوایە قوڵبونەوەی ململانێكانی ناوماڵی شیعە، نرخی كورسیەكانی ئەمانی بەرزتر كردۆتەوەو بونەتە (هێلكەی پارسەنگ - بيضة القبان) و ئەمان بڕیار ئەدەن كێ‌ دەبێتە بڕیاردەری یەكەمی ئایندەی عێراق و كێش پەراوێز و بێ ڕۆڵ دەكرێت. بۆ یەكێك لەنزیكەوە ئاگاداری باكگراوندی ئەم هێزە عێراقیانە و وابەستیەییان بێت بەقوڵاییە هەرێمی و نێودەوڵەتیەكانەوە، زوو دەگاتە ئەو ئەنجامەی یەكلاكردنەوەی ئەم مەسەلەیە هێندەی پەیوەستە بەململانێی كۆمەڵێك ئەجێنداو بەریەككەوتنی كۆمەڵێك بەرژوەندی باڵاتری جیاوازەوە، هێندەی ئەوە پەیوەندی نیە بەبڕیاڕی سیاسی هێزەكان خۆیان و ڕوانین بەچاوی خۆیان بۆ بەرژوەندییە گشتیەكان، كە لیستێكی درێژی داواكاری هەمەلایەنەدا بەناوی خەڵك و نەتەوەو پێكهاتەوە نوسیویانەو بانگەشەی وەدی هێنانی دەكەن. بەوتەی سەرچاوە ئاگادارەكان، كورد و سوننە كەماڵی هیچاكامیان لەماڵی شیعە ئەگەر خراپتر نەبێت ئەوا باشتر نیە، داوای ڕێكەوتنی گەرەنتی كراو بەنوسراویان كردوە لەبەرامبەر هاوبەشی كردن لەگەڵ كوتلە شیعییەكان بۆ پێكهێنانی گەورەترین كوتلی پەرلەمانیی. ڕۆژنامەی عەرەبی ئەلجەدید، كەڕۆژنامەیەكی قەتەرییەو پێدەچێت بەشێكی زۆری سیاسیەكانی عێراق حەزبكەن لەوێوە زانیارییەكانیان لەبارەی پێكهێنانی حكومەت و دواین پێشهاتەكانی گۆڕەپانی سیاسی بۆ عێراقیەكان و دونیای دەرەوەش ئاشكرابكەن، بەپێی تازەترین زانیارییەكانی، كە لەزاری وەزیرێكی دیاریی عێراقەوە بڵاویكردۆتەوە، بێئەوەی ناوەكەی ئاشكرابكات" پشوی جەژن دانوستانەكانی ڕانەگرتوە، بەڵام دەكرێت ئەوەی دەگوزەرێت بەدانوستانی نێوان چەند سەركردەیەكی دیاریكراو وەسفبكرێت". داواكارییەكانی سوننە سوننەكان لەسەر چەندین خاڵ ناكۆكی هەیە لەنێوانیاندا، هەر لایەنێك تێڕوانیی خۆی هەیە سەبارەت بەبەرژوەندی سوننە لەقۆناغی ئایندەدا، كوتلە سونیەكان 21 داواكاریی سەرەكییان هەیە كە پێشكەشی لایەنەكانیان كردوە، لەنێویاندا، كشانەوەی گروپەكانی حەشدی شەعبیە لەباكورو خۆرئاوای عێراق(شارە ئازادكراوەكان)، دانانی پلانانی ئاودەدانكردنەوەیان لەماوەی چوارساڵدا، چاوخشاندنەوە بەڕێژەی ئامادەیی پێكهاتەكان لەناو دامەزراوەی سەربازی و ئەمنی و دامەزراوەكانی سەرۆكایەتی بەپێی ژمارەی دانیشتوان و، دۆزینەوەی چارەسەرێكی ڕیشەیی بۆ پرسی ڕفێنراو و ونبوەكان لەگەڵ گێڕانەوەی بەبێ‌ مەرجی ئاوارەكان بۆ سەر زێدی خۆیان و، دادگایكردنی ئەوانەی بەبەڵگەوە تێوەگلانیان لەپێشێلكارییەكان سەلماوە لەماوەی چەندساڵی ڕابردودا، لەگەڵ وەستاندنی گۆڕینی دیموگرافیای شارەكانی دیالەو بەغداد و شارەكانی تری ناوەڕاست وباشوری عێراق، ئەمە بەپێی قسەی ئەو بەرپرسە عێراقیە باڵایە. لەگەڵ ئەوەی ئەم داواكارییانەی سوننە هاوشێوەی داواكارییەكانی كورد تازەنین و ڕەنگە بەدرێژایی چەند ساڵی ڕابردو لەدەیان دانوستانی سیاسی و بڵاوكردنەوەی سەدان بەیاننامەو خوێندنەوەی چەند هێندە زیاتر لەوتاری سیاسیەكانی سوننەدا گەڵاڵەكراوەو داوای جێبەجێكردنی كراوە، بەڵام قۆناغ لەدوای قۆناغ لەبەرامبەر درێژبونەوەی تابوری سیاسیەكانی سوننەو وەرگرتنی پۆست و پلەی جیاواز لەحكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق، ئەم داواكارییانەش تاهاتوە درێژبونەتەوە و نەهامەتی زیاتری خەڵكی هاتۆتە سەر، بۆ كوردیش ئەمە دروستە، لەدوای 2003وە، كورد بەدیاریكراوی (یەكێتی و پارتی)، لەپۆستە باڵاكانی دەوڵەت و حكومەتی عێراقدا خاوەن پێگەی دیارو ناوی گەورەبون، بەڵام بۆ واقیعی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوری خەڵكی كوردستان نەك نەبونە دەستكەوت، بەڵكو قۆناغ بەقۆناغ خەونەكان بچوكتربونەوە، تا سەرەنجام لەشەڕی خاك و ناسنامەو ئیستحقاقی نەتەوەییەوە گەیشت بە دابینكردنی موچە و كۆمەلێك داواكاری سەرەتایی، بەڵام با بزانین داواكارییەكانی كورد بۆ بەشداری لەحكومەتی ئایندەو پاڵدان بەو لایەنەی كە ڕێكەوتن دەكات لەگەڵی، چین و چی تازەیان تیادایە؟ . داواكارییەكانی كورد لەدیارترین داواكارییە سەرەكییەكانی كورد، جێبەجێكردنی مادەی 140دەستور و دۆسیەی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان، موچە پێشمەرگە، یاسای نەوت وغاز، خاڵە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان. داواكارییەكانی كورد هیچ داوایەكی تازەو هیچ چاوەڕوانیەكی نوێی تیادانیە، جگە لەخاڵە سنورییەكان كە ئەویش لەگەڵ چەندین دەستكەوتی تردا وەك بەشێك لەدەرەنجامەكانی ڕیفراندۆم لەدەستدران و ئێستا لەگەڵ داواكارییەكانی ڕابردودا ڕیزكراون. بەشێك لەچاودێران دەڵێن، تا ئەوكاتەی سەركردایەتی كورد و سوننە كەزۆرێك لەداواكارییەكانیان لەیەك دەچن و لەهەندێكیشدا دژ و ناكۆكن، ئەم داواكارییانە بۆ مساوەمەو وەرگرتنی پۆست و پێگەكانی دەوڵەتی عێراق بەكاربهێنن، لیستی داواكارییەكانیان درێژ و درێژتر دەبێت.

( درەو میدیا): دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا وەڵامی ئەگەرەكانی رووبەڕبوونەوەی سەندنەوەی متمانە لێی دایەوە و هۆشداریدا لەوەی هەنگاوێكی لەوشێوەیە زیانێكی زۆر بە ئابووری ئەمریكا دەگەیەنێت. ترەمپ لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی " فۆكس نیوز" وتی بازاڕ دەڕمێت و هەموان زۆر هەژار دەبن". ئەم لێدوانەی ترەمپ دوای ئەوەهات كە پارێزەری پێشووی " مایكڵ كوهینت" دانینا بەوەدا كە تاوانی كردووە و یاساكانی هەڵبژاردنی پێشێلكردووە و راشیگەیاند بۆ هەموو ئەو كارانەی فەرمانی لە خودی ترەمپەوە پێكراوە. ترەمپ زۆر بە دەگمەن باس لە ئەگەری سەندنەوەی متمان لێی و ئاراستەكردنی تۆمەتی یاسایی دەكات، لە كاتێكدا لە پۆستی سەرۆكایەتیدایە و ئەوەش پارێزبەندی پێدەبەخشێت. پەیامنێرانی ئاژانسەكانی هەواڵ دەڵێن پێناچێت هیچكام لە نەیارەكانی ترەمپ هەوڵبدەن بۆ لێپرسینەوە و سەندنەوەی متمانە لێی پێش وادەی هەڵبژاردنی نیوەی كۆنگرێس لە تشرینی دووەمی داهاتوودا. بۆچی ترەمپ دەڵێت بازاڕ دەڕمێت؟ ترەمپ لەو چاوپێكەوتنە تەلەفزیۆنییەدا پرسیاری كرد و وتی:" نازانم چۆن دەكرێت متمانە لە كەسێك بسەندرێتەوە كە كارێكی مەزنی جێبەجێكردووە". وتیشی:" بوارم بدە با پێت بڵێم چی دەگوزەرێ‌، ئەگەر من رووبەڕووی سەندنەوەی متمانە ببمەوە، باوەڕم وایە بازاڕ دەڕمێت و هەمووان زۆر هەژار دەبن". ترەمپ بە ئاماژەدان بۆ سەری وتی:" چونكە بەبێ‌ ئەم بیركردنەوەیە، ئەو ژمارە سەرسوڕهێنەرانەی بەدەستهاتوون، بە ئاراستەی پێچەوانەوە دادەبەزن". ترەمپ دەربارەی بێدەنگكردنی دوو كچ بە پارە چی وت؟ پارێزەرەكەی ترەمپ، مایكڵ كوهین رایگەیاند لەمیانی هەڵمەتی بانگەشەی سەرۆكایەتیدا لە ساڵی 2016 پارەی بە دوو كچ داوە بۆئەوەی بێدەنگیان بكڕێت. ئەو دوو كچە بریتین لە ئەكتەری فیلمە سێكسییەكان " ستۆرمی دانییڵز" و نمایشكاری گۆڤاری پلای بۆی " كارین كاكدۆ گال" و دەڵێن پەیوەندییی سێكسییان لەگەڵ ترەمپدا هەبووە. كوهین دوای سوێندخواردنی یاسایی رایگەیاند بە رێنمایی ترەمپ پارەی بەو دوو كچە داوە و بە ئامانجێكی بنەڕەتی كە كاریگەری خستە سەر هەڵبژاردنەكانە، بەڵام ترەمپ جەختیكردەوە لەسەر ئەوەی پارەدان بەو دوو كچە پێشێلكردنی یاساكانی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن نییە. هەروەها كوهین ئاشكراشیكرد لە پارەی تایبەتی خۆی پارەی بەو دووكچە داوە نەك لە بودجەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن   تا كاتێكی دواتریش نەیناسیون. لە تەمموزی رابردووشدا كۆهین تۆمارێكی دەنگی خۆی و ترەمپی بڵاوكردەوە كە باس لە پێدانی بڕەپارەی یەكەم دەكەن پێش هەڵبژاردنەكان و سەرۆكی ئەمریكا كۆهینی بەوە تۆمەتباركرد بەوەی ئەو چیرۆكانە دروست دەكات بۆ ئەوەی حكومێكی سووك بدرێت وتی :" دانی بە تۆمەتێكدا ناوە كە تاوان نییە و كەس لێی تێ‌ ناگات". ترەمپ وتیشی" لە راستیدا ژمارەیەكی وۆر نمایشی تەلەفزۆیۆنییم بینیوە، هەندێكجار چەند زانیارییەكی زۆرت لەو نمایشانە دەستدەكەوێت، ئەو دوو تۆمەتە ناگەنە ئاستی تاوان و لە بودجەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن نەبووو". لە پێدانی پارە بەو دوو كچە یاساكانی هەڵبژاردن پێشێلكراون؟ دۆسیەی پێدانی پارە بەو دوو كچە بۆئەوەی بێدەنگبن لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا بۆ كۆمسیۆنی فیدراڵی هەڵبژاردنەكان بەرزكرایەوە. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە: ئایا پارەكە بۆ پاراستنی ناوبانگی كەسیی ترەمپ دراوە، یان بۆ پاراستنی وێنەی ترەمپ وەك كاندیدێكی سەرۆكایەتی؟ ئایا ترەمپ دوای تۆمەتباركردنی بەڕێوەبەری هەڵمەتی بانگەشەكەی و پارێزەرە تایبەتەكەی پارێزراو دەبێت؟ لە یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەمریكادا پێویستە هەر بڕە پارەیەك بە ئامانجی كاریگەری خستە سەر پرۆسەی دەنگدان دەدرێت ئاشكرابكرێت و ئەگەر دەربارەی پێدانی ئەو پارەیە لێكۆڵینەوە لەگەڵ ترەمپ بكرێتن ئەوا لە رێگە  دادگای ئاساییەوە ناكرێت، كە ئەو هێشتا لە پۆستی سەرۆكدا بێت، بەڵكو پێویستە لە رێگەی كاراكردنی پرۆسەی سەندنەوەی متمانەوە بێت لە كۆنگرێسی ئەمریكا، لەسەر داواكاری گشتیش پێویستە بیسەلمێنێت كە ترەمپ بە فیعلی ئەو پارانەی پێشكەشی كۆهین كردووە بە ئامانجی هەڵبژاردنەكان. چۆن ترەمپ كەوتە پارادۆكسەوە؟ ستۆمی دانیێڵز، ئەكتەری فیلمە سێكسییەكان و كارین كاكدۆ گال كچە مۆدێلی گۆڤاری پلای بۆی  دەڵێن كە پەیوەندیی سێكسییان لەگەڵ ترەمپدا هەبووە و سێكسیان لەگەڵدا كردووە، ترەمپ لە یەكەمین قسەیدا دەربارەی پەیوەندی لەگەڵ ستۆرمی دانیێڵز لە نیسانی رابردوودا رەتیكردەوە زانیاری هەبێت كە 130 هەزار دۆلار لە رێگەی كۆهینی پارێزەرییەوە درابێت بەو كچە. دانیێڵز كە ناوی راستەقینەی " ستیفانی كلیفۆر"ە دەڵێت  ساڵی 2006 لە ژووری هۆتێلێكدا لەگەڵ ترەمپدا سێكسی كردووە و كاتێك رۆژنامەنوسێك لەناو فڕۆكەی سەرۆكایەتی " ئێر فۆرس وەن" پرسیاری ئەوەی لە ترەمپ كرد كە زانیاریی هەیە دەربارەی سەرچاوەی ئەو پارەیەی كە كۆهین بە دانییڵزی داوە، ترەمپ وتی:" نازانم". بەڵام لە مانگی دواتردا ترەمپ بە رەسمی ئاشكرایكرد لە 2016دا  لە نێوان 100.001 و 250.000  دۆلاری داوەتە كۆهین بۆ ئەو خەرجییەكان. دواتر چی روودەدات؟ پێناچێت پێش بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكانی نیوەی كۆنگرێس لە شەی تشرینی دووەمدا هیچ رێوشوێنێك دژی ترەمپ بگیرێتەبەر، چونكە دیموكراتەكان دەیانەوێت لە كۆنگرێسدا هەژمونی كۆمارییەكان بشكێنن كە ترەمپ خۆی كۆمارییە و ئێستا ئەوان زۆرینەی ئەنجومەنی نوێنەران و پیرانیان بەدەستەوەیە. هەر لە هەمان چوارچێوەدا  لەوانەیە مایكڵ كوهین، رەزامەندیی دەرببڕێت ئامادە بێت بۆ لێدوان لە لێكۆڵینەوەكانی دەنگۆی بووونی پەیوەندی لە نێوان هەڵمەتی ترەمپ و روسیادا، تا ئێستا دیارنییە كە كوهین لەبەردەم لیژنەی لێكۆڵینەوە تایبەت بەو پرسە كە " رۆبەرت مۆلەر" بەڕێوەیدەبات، قسەدەكات یان نا، بەڵام پارێزەرە تایبەتەكەی رایگەیاند كۆهین خۆشحاڵ دەبێت ئەگەر لەبەردەم ئەو لیژنەیەدا قسەبكات.    http://www.bbc.com/arabic/world-45286212

( درەو میدیا): "داوای لێبوردن و گەردن ئازادیی لە ‌بزوتنەوەی گۆڕان دەكەین.. بەتایبەت لەو روداوەی كە بەهۆی كۆی كێشەكانی شەوی تەتەڵەكردنی دەنگەكانی هەڵبژاردنی رابردووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رویدا" دوای زیاتر لە سێ مانگ لە هێرش بۆسەر گردی زەرگەتەی شاری سلێمانی مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕان، دواجار یەكێتی بەمشێوەیە دوای لێبوردنی لە بزوتنەوەی گۆڕان كرد. ئەم " داوای لێبوردنە" زیاتر لە سێ مانگە پەیوەندییەكانی نێوان گۆڕان و یەكێتی سڕكردووە، لانی كەم ئەو پەیوەندییانە راوەستاون كە لەسەر ئاستی فەرمی دەبینرێن، لەدوای روداوەكەی شەوی 12ی ئایار، چەندجارێك لەناو یەكێتیدا پرسی داوای لێبوردن لە بزوتنەوەی گۆڕان تاوتوێ كراوە، رەنگە دواینجار ئەو كۆبونەوەیەی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی بێت كە سەرەتای مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ بەڕێوەچوو، تێیدا ژمارەیەك لە ئەندامانی سەركردایەتی یەكێتی پێشنیازی ئەوەیان كرد یەكێتی داوای لێبوردن لە گۆڕان بكات، بەڵام ژمارەیەكی تریان رەتیانكردەوەو بەوهۆیەوە ئەو هەوڵە لەبارچوو. بزوتنەوەی گۆڕان لەدوای هێرشەكەی شەوی 12ی ئایارەوە، كردی بەمەرج لەسەر یەكێتی نیشتیمانی داوای لێبوردن بكات، بە پێچەوانەوە ئامادە نیە هیچ جۆرەو گفتوگۆ و كۆبونەوەیەكی سیاسی لەگەڵ یەكێتی بكات، ئەوەی بینراوە لەوكاتەوە بەشێوەیەی فەرمی هیچ كۆبونەوەیەك لەنێوان ئەم دوو لایەنەدا نەكراوە، بەڵام رون نیە كە لەپشتی پەردەوە كۆبونەوە كراوە یاخود نا.   داوای لێبوردنەكەی یەكێتی چۆن بوو بە بڕیار بەپێی زانیاریەكانی درەومیدیا، یەكێتی نیشتیمانی كوردستان دەیویست كۆتایی بەكێشەی تێكچونی پەیوەندیەكانی بهێنێت لەگەڵ گۆڕان، بەڵام یەكێتی لەسەر چارەسەری ئەو كێشەیە بوبو بە دووبەشەوە، بەرەی ناڕازی ناو یەكێتی كە زۆرینەن و لە ژمارەیەكی زۆری سەركردایەتی و ئەندامانی ئەنجومەنی ناوەندی و چەند ئەندام مەكتەب سیاسیەك  و كارەكتەری سیاسی پێكهاتوون بەڵام دەسەڵاتیان لا نیە، لەگەڵ ئەوەبوون هەرچۆنێك بێت كۆتایی بەو كێشەیە بهێنرێت و داوای لێبوردن لە گۆڕان بكرێت، بەڵام باڵی كەمینەی مەكتەبی سیاسی كە دەسەڵاتیان لایە لەگەڵ ئەوە نەبوون كە داوای لێبوردن بكرێت.  هەربۆیە باڵی ناڕازی ناو یەكێتی بڕیاریاندا بچنە سەر گۆڕەكەی نەوشیروان مستەفا و بەیاننامەیەك بخوێننەوەو داوای لێبوردن لە گۆڕان بكەن و كۆتایی بەو ناكۆكی و كێشەیە بهێنن، كاتێك باڵی مەكتەبی سیاسی و كەمینەی سەركردایەتی بەم هەنگاوە دەزانن هەوڵ ئەدەن رێگری بكەن، دوای ئەوەی بۆیان دەردەكەوێت كە ئەو باڵە بە جدیانە بۆیە ئەمان لەبەرامبەر ئەو هەنگاوەدا بەیاننامەیەكیان دەركرد و داوای لێبوردنیان كرد، لەو نێوەندەدا كە چەند رۆژێكی خایاند تا ئەو بڕیارە گەڵاڵە بوو، سەركردەكانی بزووتنەوەی گۆڕانیش گفتوگۆیان لە نێوان خۆیاندا كردووەو پێیان باش بووە.  لەلایەكی تریشەوە بەپێی زانیاریەكانی درەو میدیا وەفدی ئێرانیەكان لە كۆبونەوەیان لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و داواكارییەكان بە بونی هەڵوێست و هەنگاوی هاوبەش لەسەر پرسە سیاسیەكان بەتایبەت پێكهێنانی حكومەتی عێراق، سەركردەكانی بزووتنەوەی گۆڕان بە ئێرانیەكانیان راگەیاندووە كە تا یەكێتی داوای لێبوردن نەكات ئامادەنین لەگەڵیان كۆببنەوە، هەربۆیە ئێرانیەكان داوایان لە یەكێتی كردووە كە داوای لێبوردن لە گۆڕان بكات، دیارە ئەو هەنگاوەی ئێرانیەكان هاوكات بووە لەگەڵ فشاری جدی باڵی ناڕازی یەكێتی، بۆیە بە ناچاری مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە بەیاننامەی رەسمیدا داوای لێبوردنی لە گۆڕان كرد.  بۆچی لەم كاتەدا داوای لێبوردن پرسیاری گرنگ ئەوەیە بۆچی یەكێتی لەم كاتەدا داوای لێبوردن لە گۆڕان دەكات ؟ چی تازە رویداوە و یەكێتی ناچاركردووە لەم كاتە درەنگوەختەدا داوای لێبوردن بكات؟ چەندین لێكدانەوەی جیاواز هەیە بۆ داوای لێبوردنەكەی یەكێتی لە بزوتنەوەی گۆڕان كە دەكرێت لەم خاڵانەدا كورت بكرێنەوە: لێكدانەوەی یەكەم: داوای لێبوردنەكەی یەكێتی لەم كاتەدا، جۆرێكە لە بەكارهێنانی گۆڕان وەك كارتی فشار بەرامبەر بە پارتی، چونكە گروپی دەستڕۆیشتووی یەكێتی ترسی گەورەیان هەیە لە نزیكبوونەوەی بزوتنەوەی گۆڕان و پارتی بەتایبەتیش دوای تێپەڕاندنی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم و ئەو هەماهەنگییەی لەنێوان گۆڕان و پارتیدا كرا لەسەر ئەو پرسە، وێڕای ترسیان لە لێدوان و قسە بەردەوامەكانی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی لەدژی ئەو گروپەی ناو یەكێتی كە ئەو بە بەرپرسیاری "روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر"یان دەزانێ و دەیەوێت تۆڵەیان لێبكاتەوە. لێكدانەوەی دووەم: یەكێتی دەیەوێت لەڕێگەی ئەم داوای لێبوردنەوە لە بزوتنەوەی گۆڕان پارسەنگی ئەو سەردانە بكات كە هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد و دوو كوڕەكەی (بافڵ و قوباد) بەمدواییانە كردویانە بۆ لای مەسعود بارزانی و دەوترێت تێیدا داوای لێبوردنیان لە بارزانی كردووە سەبارەت بە "رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر"، هەندێك كەسیش وا لێكیدەدەنەوە داوای لێبوردن لە گۆڕان بۆ لابردنی فۆكەس بێت لەسەر ئەو سەردانەی هێرۆ ئیبراهیم و كوڕەكانی بۆلای بارزانی و وا نیشانی بدەن یەكێتی پەڕەیەكی نوێ لەگەڵ هەموو لایەنە سیاسییەكان هەڵدەداتەوە.  لێكدانەوەی سێیەم: یەكێتی بە داوای لێبوردنەكەی لە بارزانی و لە بزوتنەوەی گۆرانیش دەیەوێت وا نیشان بدات كە هەم خۆی بكەرو دروستكەری روداوەكانە و جڵەوی دەستپێشخەری سیاسیش هەر لەدەستی خۆیدایە. لێكدانەوەی چوارەم: رایەكی تریش هەیە پێیوایە ئەم هەنگاوەی یەكێتی جۆرێكە لە سیاسەتی دروست، كە بەرژەوەندی حزب ئەخاتە پێش هەموو رق و كینە و بەرژەوەندییەكی شەخسییەوە. لێكدانەوەی پێنجەم: یەكێتی دەیەوێت بەم نزیكبونەوەیەی لە گۆڕان، ئەو سەربازگەیە بەهێز بكات كە ئێستا لە هەرێمی كوردستان دوای "دواخستنی هەڵبژاردن" دەكات، دژ بە سەربازگەكەی پارتی كە پێداگری دەكات لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەوادەی دیاریكراوی خۆیدا. لێكدانەوەی شەشەم: یەكێتی ترسی هەیە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا پارتی ژمارەیەكی زۆری كورسییەكانی پەرلەمانی داهاتوو بباتەوە، بەجۆرێك پێویستی بە یەكێتی نەمێنێت و لەبری یەكێتی دەست بۆ بزوتنەوەی گۆڕان رابكێشێت لە پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتدا.  لێكدانەوەی حەوتەم: ئەم داوای لێبوردنە بۆ شاردنەوەی هۆكاری سەرەكی كێشەكەیە، كە خۆی دەبینێتەوە لە تۆمەتباركردنی یەكێتی بە ساختەكاری و گۆڕینی ئەنجامی دەنگدانی 12ی ئایاری رابردوو، پرسیارە سەرەكیەكە ئەوەیە بۆ گۆڕان كە ئایا لە پەلامارەكە خۆش دەبێت یان لە ساختەكاریەكە. شەوی 12ی ئایار چی رویدا ؟ لەدوای دەركەوتنی ئەنجامە نارەسمیەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار و لە دەوروبەری كاتژمێر هەشتی ئێوارە جەعفەر شێخ مستەفا فەرماندەی هێزەكانی 70ی یەكێتی و ئەندامی مەكتەبی سیاسی ئەو حزبە، تەلەفۆن بۆ عومەری سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان دەكات، بەڵام سكرتێرەكەی عومەری سەید عەلی تەلەفۆنەكە دەداتە دەست قادری حاجی عەلی سەرپەرشتیاری هەڵبژاردنەكانی گۆڕان وەڵامی بداتەوە، ئەڵێت بۆچی ئەو هەڵایەتان دروستكردووە بۆچی ئەنجامەكە قبوڵناكەن، قسەی توند و شەڕە قسە لە نێوان هەردوولا دا دروست دەبێت، شێخ جەعفەر هەڕەشەی هێرشكردنە سەر گردی زەرگەتە دەكات و قادری حاجی عەلیش بە توندی وەڵامی هەڕەشەكانی دەداتەوە و پێی دەڵێت " ئەگەر ئازای وەرە" جەعفەر شێخ مستەفا لە ماڵی كۆسرەت رەسوڵ دەبێت و بەرەو گردی زەرگەتە دەچێت، بەوتەی خۆی دەڵێت بۆلای عومەری سەید عەلی دەچم بۆیە لە نزیك گردی زەرگەتە دادەبەزێت و دەچێت بەرەو گردی زەرگەتە پاسەوانەكانی دەیگرن و رێگری لێدەكەن و شەڕە تەقە دروست دەبێت، لە هەردوولاوە ئەوان تەقە بە ئاراستەی گردی زەرگەتەدا دەكەن و لە گردەكەشەوە تەقە لەوان دەكرێت و دەوترێت ئۆتۆمبێلە درعەكەی شێخ جەعفەر چەند گوللەكی بەركەوتوە و بریندار لە هەردوولا هەبوە، لەو ماوەیەدا تەلەفۆن دەكرێت هێزی دیكە دێت و بە ئاربیجی و دۆشكە تەقە لە گردەكە دەكرێت و تەنانەت لە شوێنی دوورتریشەوە تەقە بە ئاراستەی گردەكە دەكرێت. هەندێك زانیاریش ئاماژە بەوە دەكەن هێرشەكەی شێخ جەعفەر بە فەرمانی بافڵ تاڵەبانی بووە، چونكە پێشتر بافڵ تەلەفۆنی لەگەڵ بەرپرسانی گۆڕانكردووەو وتویەتی دەبێت ئەنجامەكە قبوڵ بكەن، بەڵام ئەوان رەتیدەكەنەوە و ئەویش توڕە دەبێت و پەیوەندی بە شێخ جەعفەرەوە دەكات، زانیاریەكان دەڵێن هێزێكی زۆری رێكخراو لە دەوری گردەكە و شوقەكانی بەردەمی كۆبونەتەوە و ویستویانە بچنە سەر شوقەكان و لەوێوە تەقە لە گردەكە بكەن، چونكە لەو كاتەدا سەرەڕای ئەوەی كۆبونەوەی سەركردەكانی گۆڕان بووە، كۆبونەوەی چوار حزبیش لەوێ بووە، تەقەكان راستەوخۆ ئاراستەی ژووری كۆبونەوەكان كراوە. تەنانەت وەفدەكە بە پەلە ژوورەكەیان جێهێشتووە، كە شوێنی كۆبونەوە و دانیشتنی نەوشیروان مستەفا بووە، بەڵام لەبەر ئەوەی خەڵكێكی زۆر لە مەكۆی سەرەكی بوون لە چاوەڕوانی ئەنجامەكان و نارەزایی لەسەر ئەنجامەكان بۆیە روبەرووی هێرشبەران بونەتەوە و رێگریان لێكردوون، دواتر لە میدیای گۆڕانەوە داوای بەهاناوە چوون كراوە و ژمارەیەكی زۆری لایەنگری گۆڕان بەچەكەوە چونەتە گردی زەرگەتە بۆ بەرگریكردن، بەڵام دواتر سەركردەكانی هەردوولا پەیوەندیەكانیان چڕكردوەتەوە و لە كاتژمێر 12 بۆ یەكی شەو وەفدێكی یەكێتی كە لە حاكم قادر و دلێری سەید مەجید پێكهاتوون چونەتە ماڵی نەوشیروان مستەفا لە گردی عەلی ناجی و لەوێ لەگەل عومەری سەید عەلی و حەمە تۆفیق رەحیم و كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا كۆبونەتەوە و گرژییەكان تا ئاستێك رەویونەوە. بەڵام لەو رۆژەوە پەیوەندیەكانی نێوان ئەودوو هێزە پچڕاوەو هیچ كۆبونەوەو دیدارێكی سیاسی ڕەسمی روینەداوە.  لەڕێكەوتنی سیاسی و چاوەڕوانیی گەورەوە بۆ داوای لێبوردن دوای زیاتر لە دوو ساڵ و سێ مانگ بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان رێككەوتنێكی سیاسییان ئیمزا كرد، رێككەوتنەكە لە (11) بەش و (25) ماددە پێكهاتووە.  نزیكەی ساڵێك و حەوت مانگ دوای ئیمزاكردنی ئەو رێككەوتنە سیاسییە، بزوتنەوەی گۆڕان لایخۆیەوە لە رۆژی 20/12/2017 كاركردنی بە رێككەوتنەكە هەڵپەسارد. رێككەوتنەكە بە ئامادەبوونی دوو كەس ئیمزا كرا كە ئێستا هەردووكیان لە ژیاندا نەماون كە ئەوانیش هەریەكە لە (جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا)ن، دوای چەند ساڵێك ململانێی سیاسی توند، ئەوكات رێككەوتنەكە وەكو دەروازەیەك بۆ ئارامی و سەقامگیری بەتایبەت لە زۆنی سلێمانی تەماشا دەكرا، بەڵام وەكو ئەوەی پێشبینی دەكرا وادەرنەچوو، دوای ساڵێك لە ئیمزا كردنی تەنیا یەك خاڵی رێككەوتنەكە خرایە بواری جێبەجێكردن كە ئەویش خاڵی (2) ی ماددەی (بیست و پێنج)ە كە دەڵێ"دەقی تەواوی رێككەوتنەكە لە میدیاكاندا بڵاودەكرێتەوە و رایگشتی لێ ئاگادار دەكرێتەوە". شكستهێنانی ئەو رێككەوتنە سیاسییە بەر لە ئیمزاكردنی پێشبینی كراو بوو، لە مەراسیمی ئیمزاكردنی رێككەوتنەكەدا نەوشیروان مستەفا رێكخەری كۆچكردووی بزوتنەوەی گۆڕان لە كۆتایی وتارەكەیدا وتی" عیبرەت لە نوسیندا نییە، بەڵكو لە جێبەجێكردندایە". ئەوكات كە رێككەوتنەكە ئیمزا كرا، میدیاكانی هەردوو حزب وەكو هەنگاوێكی گرنگ بۆ گەڕاندنەوەی هاوسەنگی هێز لە كوردستان وێنای رێككەوتنەكەیان دەكرد، لەمەشدا مەبەستیان هاوسەنگی هێز بوو لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان، بەڵام دوای زیاتر لە دوو ساڵ لە ئیمزاكردنی ئەو رێككەوتنە، هێشتا تەرازووی هێز لاسەنگە و پارتی دیموكراتی كوردستان لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەراندا زۆرینەی بەدەستهێنا و لە ناوخۆی كوردستانیش پۆستی سەرۆك وەزیران و چەندین پۆستی سیادی تری بەدەستەوەیە.  لەبری بەدەستهێنانەوەی هاوسەنگی هێز لە هەرێمی كوردستان لەرێگەی رێكەوتنی سیاسیەوە، ئێستا ئەو دوو هێزە دوو ناكۆكترین هێزی سیاسی كوردستانن ، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا داوای لێبوردنەكەی یەكێتی، كۆتایی بە پچڕانی پەیوەندیەكان دێنێت و جارێكی ترمتمانە لە نێوان ئەو دوو هێزە درووست دەبێتەوە؟ یاخود پەلامارەكەی 12ی ئایار بۆسەر گردی زەرگەتەو ( ساختەكاری) درزی كردە پەیوەندیەكان و ئیدی هیچ هەنگاوێك ناتوانێت متمانە بۆ ئەو دوو هێزە بگەڕێنێتەوە.

(درەو میدیا): سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی (Center For Future Studies ) كە سەنتەرێكی توێژینەوەی زانستی ناحكومییە دامەزراوە بۆ سوودی گشتیە، پەیپەرێكی سەبارەت بە (پەیوەندیەكانی توركیا و ئەمریكا... لە هاوپەیمانێتییەوە بۆ نەیارێتی) بڵاوكردۆتەوە، تایبەت بە هۆكارەكانی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا، لێكەوتەكانی ئاڵوزبوونی پەیوەندییەكان و كاریگەری ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا لەسەر هەرێمی كوردستان هاوكات سیناریۆكانی ئایندەی پەیوەندییەكان لە نێوان توركیا و ئەمریكا سەرەتا ئاڵۆزی و توندتربوونی ناکۆکی ئەنکەرە و واشنتۆن لە دەسگیرکردنی (ئەندرۆ برانسن)ی قەشە و دادگاییکردنی بە تۆمەتی هاوکاری تیرۆریستان و سیخوڕی، لەلایەن تورکیاوە، گەیشتە لوتکە و چیدی لە روپۆشی میدیایی و پینەکردنی لێدوانی دبلۆماسی ترازا و دەسبەجێ ترەمپی سەرۆک و مایک پینس-ی جێگری هێنایەسەرهێڵ. یەکەمیان بە هەڕەشەی گەمارۆی فراوان و دووەمیان بە هەڕەشەی سزادانی تورکیا، هۆشداری توندییان دایە ئەنکەرە. بەڵام راستییەکەی ئەمە روکەشی ململانێکانە و برانسن تەنها شقارتەی توندترکردنی ململانێیەکی چەندساڵەی دوایی بوو. ململانێی ئەم دوو وڵات، تارماییەکانی بۆ ساڵی ٢٠١١ی گرژییەکانی سوریا و پاشان دەرکەوتنی داعش و پێکدادان و ناتەریببوونی سیاسەتی دەرەکی هەردوو وڵات بۆ ئیدارەدانی ململانێکانی سوریا و کڕینی سیستمی دژەئاسمانی S400ی روسی لەلایەن ئەنکەرەوە، دەگەڕێتەوە. بەڵام دۆسێی ئیدارەدانی باکووری سوریا و وردتر دۆسێی پەیەدە و کانتۆنەکانی رۆژئاوا، لە هەرە خاڵە زەقەکانی ئەم ململانێیەن کە راستەوخۆ پەیوەندی بە کوردەوە هەیە. داکشانی لیرەش لە سەروبەندی هەڵبژاردنە پێشوەختەکەی تورکیاوە و سەرکەوتنەوەی ئەردۆگان، دەرئەنجامێکی جەنگی ئابووریانەی ئەو گرژیانەیە. لە ڕوانگەی ئەم تێگەیشتنە سەرەتاییەوە، ئەم پەیپەرە دەخوازێت وەڵام بۆ چەند پرسیارێک لەمەڕ ئەم بابەتە بخاتەڕوو، وەک: هۆکارەکانی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا چی بوون؟ چۆن بەرەو گرژی ڕۆیشتن؟ ئاکامە‌ سیاسی وئابورییه‌كانی ئەم ئاڵۆزبوونەی په‌یوه‌ندییه‌كانیان چییە؟ كاریگه‌ری تێكچونی په‌یوه‌ندییەکانی نێوانیان له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان چییە؟ ئایندەی پێگەی هەرێمی کوردستان لەکوێی بەریەککەوتنی بەرژەوەندییەکانی نێوان ئەم دوو وڵاتەدایە؟ هەڕەشە و هەلەکانی کامانەن؟ سیناریۆكانی ئاینده‌یی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوانیان چین؟   یەکەم: هۆکارەکانی ئاڵۆزبونی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان تورکیا و ئەمریکا: ئه‌و گۆڕانكاری و ئاڵۆزییانه‌ی له‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان وڵاته‌ یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا و توركیادا ڕویداوه‌، له‌ ڕووی شێوازی ئاڵۆزییه‌كه‌ و ئاستی كێشه‌كان گه‌یشتووه‌ به‌ ئاستی قه‌یران، له‌ راستیدا ناوه‌ڕۆك و ئاستی ململانێ و جیاوازییه‌كان له‌ به‌ره‌و پێشچونێكی به‌رده‌وامدایه‌، بۆیه‌ ئاڵنگارییه‌كان به‌ڕاده‌یه‌ك له‌به‌رزبونه‌وه‌دایه‌ گرقتی گه‌وره‌ی له‌به‌رده‌م سازانه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان دروست كردوه‌. هه‌رچه‌نده‌ له‌ روی مێژووییه‌وه‌ په‌یوه‌ندییه‌ سیاسی و ئابوری و به‌رژوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و توركیا به‌ هه‌ڵبه‌زو دابه‌زی زۆردا تێپه‌ڕیوه‌، له‌ دۆستایه‌تی و هاوپه‌یمانێتییه‌وه‌ بۆ ناکۆکی ونه‌یارێتی. به‌ڵام له‌ ئێستادا به‌ هۆی زیاتر له‌ هۆكارێكه‌وه‌ ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كان گرژی و ئاڵۆزی به‌ خۆوه‌ بینیوه‌، لێره‌دا ئاماژە به‌ دیارترین ئه‌و هۆكارانه‌ ده‌كه‌ین كه‌له‌ پشت قه‌یرانه‌ سیاسی و دبلۆماسی و ئابورییه‌كانی نێوان توركیا و ئه‌مریكا هه‌یه، کە گرنگترینیان بریتین لە: ١- بۆ ئه‌وه‌ی نه‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ مێژوو ته‌نها باس له‌و هۆكارانه‌ بكه‌ین كه‌ ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌رییان دروستكردوه‌ له‌سه‌ر ئاڵۆزی په‌یوه‌ندییه‌كان، ڕە‌‌نگه‌ خاڵی جه‌وهه‌ری له ئاڵۆزكردنی په‌یوه‌ندییه‌كان ڕوداوه‌كانی ئه‌و كۆدێتا سه‌ربازییه‌ بێت كه‌ له‌ یۆلۆی 2016 ڕویدا و به‌ هۆیه‌وه‌ حكومه‌تی توركیا، دوای لیكۆڵینه‌وه‌ی هه‌واڵگری و یاسایی، ئه‌وه‌ی ئاشكرا كرد كه‌ گروپی (فتح الله‌ گویله‌ن) كه‌ له‌ ویلایه‌تی په‌نسلڤانیا نیشته‌جێیه‌، له‌ پشت ڕوداوه‌كانه‌وه‌ بون، ته‌نانه‌ت حكومه‌تی توركیا باس له‌وه‌ ده‌كات كه‌ به‌ڵگه‌ی ته‌واویان داوه‌ته‌ ئه‌مریكا كه‌ به‌شێك له‌ كۆبونه‌وه‌كان بۆ ئاماده‌كاری ئه‌م ڕوداوه‌ له‌ ماڵی گویله‌ن و له‌ په‌نسلڤانیا ئه‌نجامدراوه‌، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م به‌ڵگه‌ وته‌نانه‌ت له‌به‌رامبه‌ر ڕوداوه‌كه‌ش ئه‌مریكا جگه‌ له‌ ئیدانه‌كردن، هه‌ڵوێستێكی زۆر جدی نه‌بوه‌، ئه‌مه‌ش نیگه‌رانی قوڵی لای حكومه‌تی توركیا به‌جێهێشتوه‌. ٢- له‌ دوای ئه‌م ڕوداوانه‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ (ڕوسیا و ئێراان) گه‌رم و گوڕی زیاتری به‌ خۆوه‌ بینی و ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ووزه‌ له‌ نێوان ڕوسیا و توركیا گه‌شه‌سه‌ندنی به‌رچاوی به‌ خۆوه‌ بینی، دوای ئه‌و گرژییانه‌ی له‌سه‌ر كه‌وتنه‌ خواره‌وه‌ی فڕۆكه‌ ڕوسیه‌كه‌ له‌ نێوانیاندا دروست بووبوو، به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ ڕوسیا له‌سه‌ر ئه‌و بۆشاییه‌یه‌ كه‌له‌ ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا وتوركیا دروست بوه‌. به‌تایبه‌تی سیاسه‌تی هاوبه‌ش و شه‌راكه‌ت له‌ بیرو ڕاو جێگه‌ نفوزی روسیا له‌ سوریا. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی ئه‌مریكا واسه‌یری ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ ستراتیژییه‌ ده‌كات كه‌ ڕە‌نگه‌ كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌ركه‌ سه‌ربازییه‌كانی توركیا له‌ هاوپه‌یمانێتی ناتۆ دروست بكات، به‌ تایبه‌ت ئەوه‌ی په‌یوه‌سته‌ به‌ كڕینی سیسته‌می به‌رگری ئاسمانی روسی (S400). توركیا بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كات به‌ناچاری بیری له‌م گرێبه‌سته‌ كردۆته‌وه‌، چونكه‌ بێئومێد بون له‌ ئه‌مریكا. ئه‌مریكاش له‌روانگه‌ی سه‌ربازییه‌وه‌ وا سه‌یری هاوكێشه‌كه‌ ده‌كات كه‌ ‌كڕینی سیسته‌می روسی له‌ڕووی سه‌ربازییه‌وه واته‌ وه‌رنه‌گرتنی ئاماژە‌ی ئاگادارنه‌كردنه‌وه‌ی ناتۆ، ئه‌مه‌ له‌لایه‌ك، له‌لایه‌كی تره‌وه‌ روسیا سودمه‌ند ده‌بێت له‌ زانیارییه‌كان به‌ تایبه‌تی له‌ فڕۆكه‌ی جۆری فانتۆم. بۆیە ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی توركیا لێكترازانێكی تری له‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی لەگەڵ ئەمریکا دروست كرد. ٣- وێستگه‌یه‌كی تری ئاڵۆزبونی په‌یوه‌ندییه‌كان ئه‌و دۆسێیەیە كه‌ ناسراوە به‌ شه‌ڕی فیزا، دوای ئه‌وه‌ی هه‌ردوو لا یه‌كیان تاوانبار ده‌كرد به‌ دزه‌كردنی تۆڕی‌ جاسوسی له‌ نێردراوه‌ دبلۆماسییه‌كان، تا گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی توركیا دانی نه‌نا به‌ باڵوێزی ئه‌مریكا له‌ ئه‌نقه‌ره‌ وه‌كو نوێنه‌رێكی شه‌رعی وڵاته‌ یه‌گرتوه‌كانی ئه‌مریكا. ٤- ناڕازیبونی توركیا له‌سه‌ر پشتگیری سه‌ربازی و لۆجیستی وڵاته‌ یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا بۆ كوردستانی ڕۆژئاواو به‌ دیاریكراوی بۆ (په‌یه‌ده‌) كه‌ توركیا وه‌كو باڵی سه‌ربازی و سیاسی په‌كه‌كه‌ی ده‌ناسێنێت، له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌مریكا زیاتر پشتگیری له‌ ئیداره‌ی رۆژئاوا ده‌كات و زیاتر له‌ 16 بنكه‌ی سه‌ربازی له‌ رۆژئاوا هه‌یه‌. بۆیه‌ توركیا بۆ پاراستنی به‌رژە‌وه‌ندییه‌كانی خۆی و قایمكردنی ئاسایشی سنوره‌كانی، وه‌ك توركیا بانگه‌شه‌ی ده‌كات، دوو پرۆسه‌ی گه‌وره‌ی سه‌ربازی له‌ ناوچه‌ی (باب وئیدلیب وعه‌فرین) به‌ هاوكاری ڕوسیا وبێده‌نگ بوونی ئه‌مریكا ئه‌نجامدا، هه‌رچه‌نده‌ دوای ئه‌وه‌ی دانوستانی دوولایه‌نه‌ له‌نێوان ئه‌مریكییه‌كان و توركیا له‌سه‌ر (منبج) ئه‌نجامدرا، هه‌ردوولا له‌سه‌ر ئیداره‌یه‌كی هاوبه‌شی مه‌ده‌نی ڕێكه‌وتن، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م ڕێكه‌وتنه‌ جێگه‌ی ڕەزامه‌ندی توركیا نییه‌، چونكه‌ توركیا به‌ نیازی داگیركردن و كۆنترۆڵكردنی ناوچه‌كانی رۆژهه‌ڵات وڕۆژئاوای فوراته‌. به‌ڵام ئه‌مریكا به‌م داخوازییه‌ رازی نییه‌و، دوای ئاڵۆزی په‌یوه‌ندییه‌كان ئه‌مریكا جێگه‌ نفوزی خۆی زیاتر ده‌كات. ٥- خاڵی تر كه‌ وه‌كو لوتكه‌ی كێشه‌كان باسكراوه‌ وپه‌یوه‌ندییه‌كانی به‌ره‌و قه‌یران بردوه‌و، له‌مه‌ش زیاتر ده‌رهاویشته‌ی ئابوری و سیاسی لێكه‌وته‌وه‌ پرسی ده‌ست به‌سه‌ركردنی قه‌شه ‌(ئه‌ندرۆ برانسۆن)ە‌، كه‌ (تره‌مپ) داوای ده‌ستبه‌جێ ئازادكردنی كردوە، به‌ڵام توركیا ره‌تی ده‌كاته‌وه،‌ ئه‌مریكاش له‌ ئێستادا به‌هۆی ئه‌م دۆسێیه‌وه‌ ده‌یه‌وێت و ده‌ستی كردوه‌ به‌ سزادانی ئابوری و سیاسی توركیا. هه‌رچه‌نده‌ به‌ تێروانینی ئێمه‌ ئه‌مه‌ دوكه‌ڵی كێشه‌كانه‌و، ئاگره‌كه‌ چوار فاكته‌ره‌كه‌ی پێشه‌وه‌ن. چونكه‌ هه‌ندێك ڕا هه‌یه‌ له‌ ناوخۆی ئه‌مریكا پێیان وایه‌ كه‌ (تره‌مپ) ده‌یه‌وێت له‌ڕێی‌ئه‌م بابه‌ته‌وه‌ ده‌نگی پشتێنه‌ی ئینجیلی مه‌سیحی به‌ده‌ست بهێنێت.    دووەم: لێكەوتەكانی ئاڵوزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا بە حوكمی توانای سیاسی و ئابوری و سەربازیان، هەڵكشان و داكشان لە پەیوەندییەكانی توركیا و ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كاریگەریان دەبێت لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەراست. توركیا هێزێكی خاوەن رۆڵ و نفوزی هەرێمی بەرچاوە بە تایبەتی لە قەیران و كێشە هەرێمیەكانی وەك جەنگی ناوخۆیی سوریا. ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزێكی سەرەكی جیهانیە و كاریگەری گەورەی هەبووە لەسەرجەم ململانێ و قەیران و ئاڵۆزیەكانی ناوچەكەدا. وەك ئەندام لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا، توركیا و شوێنگەی جوگرافیەكەی فاكتەری گرنگ بوون لە پاراستنی بەرژەوەندییە جیۆستراتیژیەكانی رۆژئاوا بە سەركردایەتی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست. ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا بە پێچەوانەوە دەكرێت پێكەی روسیا - نەیاری جیهانی واشنتۆن لەسەر - لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بەهێزتربكات.  بەڵام وەك هەڵسوكەوتەكانی ئەم دووایەی ئیدارەی سەرۆك ترامپ بەرامبەر بە حكومەتی توركیا - سەپاندنی سزای ئابوری بەسەر هاوپەیمانێكدا- پێناچێت ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا نیگەرانی گەورەی هەبێت لە لەدەستدانی توركیا و بەهێزكردنی پێگەی روسیا لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا. لە ڕاستیدا، بەشێكی زۆر لە ئەمریكیەكان بە ئاشكرا پرسیاری ئەوە دەكەن كە ئایا توركیا دەكرێت وەك هاوپەیمان پشتی پێببەسترێت لە دوای دروستكردنی گرفت و كێشە بۆ واشنتۆن لە رۆژهەڵاتی ناوەراست.  روسیا رۆڵ و سیاسەتەكانی ئەمریكا لەسەر ئاستی جیهان و بە تایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا بە هەڕەشە دەبینێت لەسەر پێگەو تونای خۆی ئەگەر چی دەسەڵاتدارانی مۆسكۆ، بە تایبەتی سەرۆك پوتن، وای نیشان دەدەن كە دەتوانن باشتر كار لەگەڵ ئیدارەی ئێستای ئەمریكادا بكەن. هەموو هەوڵەكانی روسیا لە پێناو لاوازكردنی پێگەی ئەمریكایە لە رۆژهەڵاتی ناوەراست، بە تایبەتی لە سوریا، كە مۆسكۆ ئەمریكا و سیاسەتەكانی بە هەڕەشەی جدی تەماشا دەكات بۆ سەر بەرژەوەندییە ستراتیژیەكانی، بە تایبەتی ئەوەی كە پەیوەندی بە مانەوەی رژێمی ئەسەدەوە هەیە. بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەش، واتە لاوازكردنی پێگەی ئەمریكا، روسیا لە هەوڵی بەردەوامدایە بۆ قۆستنەوەی كێشە و ئاڵوزییەكانی نێوان ئەمریكا و توركیا.   گەر ئاڵوزییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا بگەنە ئاستێكی باڵا بە شێوەیەك كە توركیا كۆتایی بە ئەندامێتی خۆی بهێنێت لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا و داوا لە واشنتۆن بكات بۆ بەجێهێشتنی بنكەی ئەنجەرلیك لەسەر خاكی توركیا - كە ئەمە لە ئێستادا ئەگەرێكی دوورە بەهۆی ئەوەی كە لە رووی سەربازی و ئابوورییەوە روسیا ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێز نابێت بۆ توركیا- ئەوا مۆسكۆ لە روانگەی خۆیەوە لە ئامانجی لاوازكردنی ئەمریكا و سیستمی هاوپەیمانێتی رۆژئاوایی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست نزیك بۆتەوە. دەرچوونی توركیا لە هاوپەیمانێتی ناتۆ نەك تەنها لێدانە لە پێگەی عەسكەری ئەمریكا - نەمانی بنكەی ئەنجەرلیك دەكرێت توانای ئەمریكا بۆ دروستكردنی رووداو لەبەرژەوەندی خۆی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بە شێوەیەكی جدی سنوردار بكات - بەڵكو دەكرێت ببێتە هۆكاری كەمكردنەوەی متمانەی ئەمریكا لەلای هاوپەیمانەكانی تری لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا. لەم حاڵەتەدا دەبێت توركیا بە تەواوی لە نێو بازنەی سیاسەت و بەرژەوەندییەكانی روسیادا هەڵبسورێت كە ئەمەش بریارێكی قورس دەبێت بۆ ئەنكەرە بە تایبەتی كاتێك ئەو راستیە لەبەرچاو بگیرێت كە زۆر نییە لەسەر خستنە خوارەوەی فرۆكەیەكی رووسی لە لایەن توركیاوە پەیوەندی نێوان روسیا و توركیا بەشێوەیەك ئاڵۆزبوو كە روسیا سزای ئابووری توندی سەپان بەسەر توركیادا.  ئەوەی دیارە كە توركیا لەسەروبەندی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا هەوڵی ئاشتكردنەوەی ئەوروپا دەدات، لە كاتێكدا یەكێتی ئەوروپا پێشمەرجی سەرەكیان دەبێت بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ توركیا، لەوانەش ریفۆرمی سیاسی ناوخۆیی. بەڵام دەبێت ئاماژە بەو راستیەش بدرێت كە هێزە ئەوروپیەكان پێناچێت پاڵپشتی سزادانی توركیا بكەن لە لایەن ئەمریكاوە، بەهۆی ئەوەی هەموو تێكچوونێكی بارودۆخی ناوخۆی توركیا كاریگەری راستەوخۆیان دەبێت لەسەر ئەوروپا. لێرەدا دەكرێت باس لەو ئەگەرە بكرێت كە ئەوروپا رۆڵی پۆزەتیڤ بگێرێت لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا، یاخود ئەڵتەرناتیڤێكی باشتر بێت لە روسیا بۆ ئەمریكا. ئەمە مانای ئەوە نییە توركیا روو لە روسیا ناكات بەڵام ناكرێت هەموو كات ئەمە وەك لاوازی بۆ پێگەی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست لێكبدرێتەوە. دواجار ئەمریكا خۆی ئامادە نەبوو كە لە قەیرانی سوریادا رۆڵی گەورە بگێرێت و تا ئێستا ئەمریكیەكان قەناعەتیان وایە كە بەرژەوەندیان لە قبوڵكردنی رۆڵی رووسی هەیە لە سوریا وەك لە رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ هێزێكی سەرەكی جیهانی. لە خراپترین حاڵەتدا - دەرچوونی توركیا لە هاوپەیمانێتی ناتۆ و داواكردن لە هێزی سەربازی ئەمریكا بۆ چۆڵكردنی بنكەی ئەنجەرلیك كە ئەگەری روودانی زۆر دوورە - توركیا تاكە سەرچاوەی ئابوری و سەربازی و دبلۆماسی كاریگەر و گەورەی لەدەست دەدات و باشترین ئەڵتەرناتیڤشی روسیایە، لە كاتێكدا كە ووڵاتە یەكگرتووەكانی تەنها هاوپەیمانێك و بنكەیەكی سەربازی لەدەست دەدات لە نێو ژمارەیەك لە هاوپەیمان و بنكەی سەربازیتر لە ناوچەكەدا. سێیەم: كاریگه‌ری ئاڵۆزبوونی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان توركیا و ئەمریكا له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان جیا لە هەر دیدێکی داتاشراو، هەرێمی کوردستان بۆ هیچ یەکێ لە وڵاتەیەکگرتووەکانی ئەمریکا و کۆماری تورکیا زیادە نییە، بگرە لەدیدی هەردوولاوە خاڵێکی دەستلێهەڵگیراویش نییە: لە دیدی ئەمریکاوە: بەلەبەرچاوگرتنی نەخشەی بەرژەوەندییەکان وململانێ هەرێمایەتییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا، رەنگە رونتر پۆتانسێلی هەرێمی کوردستان دیارتر دەکەوێت، لە ئەگەری ململانێ و درێژەدانی ململانێکانی ئەمریکا و بەردەوامی سزادانی ئێران، نیوەی هێزە عێراقییەکان کە هاوپەیمانی ئێرانن، نەیارییکردنی حکومەتی دیمەشق و لەمدواییانەشدا ناکۆکییەکانی لەگەڵ ئەنکەرەدا بەرەو لوتکە دەچێت، گەر کێرڤی سیاسەتی واشنتۆن بەردەوام بێت ئەوا تەنها جێیەک کە هێمنییەکی سیاسی و پارێزەری بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بێت لەم زەوییە گەرمە سیاسییەدا هەرێمی کوردستان و وڵاتی ئەردەنن. بەمەش پێویستی زیاتری هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی سیاسەتی ئەمریکادا پتەوتر دەکات و دەتوانێ رۆڵی نوێتریش وەرگرێت. بەتایبەت گەر رەوتی داخستنی دەرگاکانی بەغدا، ئەنکەرە، تاران ودیمەشق بە رووی واشنتۆندا درێژەیان هەبێت. خەونی ئەمریکا لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا، دروستکردنی بەرەیەکی عەرەبی (شیعی - سونی) و کوردی بوو، بە سەرکردایەتی "عەبادی / نێچیرڤان- قوباد"، بەڵام ئەنجامەکانی هەڵبژاردن زوو بەرجەستەکردنی ئەم خەونەی دورخستەوە، دیمەشق دەمێکە وەک هەلی پاراستنی بەرژەوەندی بۆ ئەمریکا نەماوەتەوە و تارانیش لە سیاسەتی "کێوی قاف" بەردەوامە و وا تورکیاش چووە ریزی نیمچەداخراواکان لەئاست ئەمریکادا. ئەوەی دەمێنێتەوە هەرێمی کوردستانە کە وەک قەوارە هەم بەرهەمهاتووی سیاسەتی ئەمریکا خۆیەتی، لەسەرەتای جەنگی کەنداو ولێکەوتەکانییەوە، هەم پارێزەرێکی بێسەرئێشەی بەرژەوەندییە سیاسی و ئەمنییەکانی ئەمریکاش بووە لەو ماوەیەدا، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە: ئایا هەرێمی کوردستان دەتوانێت لەوە زیاتر بۆ ئەمریکا بکات؟ ئایا دراوسێکانی، بە تایبەت تورکیا، رێگە دەدات ببێتە ئەلتەرناتیڤی وان بۆ واشنتۆن لە ناوچەکادا؟ لە دیدی تورکیاوە: هەرێم بۆ تورکیا، قوڵایی ستراتیژی هەیە، لەوانە: بالانسی مەسەلەی نەرمەهێز و توندەهێزی بزوتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی تورکیا و سوریا دەتوانێ ئاڵوگۆڕ پێبکات، سنوردانان بۆ پەکەکە و پاراستنی سنورەکان لە هەرێمەوە، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی تورکیا و هەرێم سازش لەسەرنەکراوە بە ئاست تورکیادا، نەوت و گازی هەرێم پێگەیەکی نوێی بە رۆڵی ئەنکەرە لە نەخشەی نوێی وزەی جیهاندا بەخشیوە.  کەواتە پیگەی هەرێم بۆ تورکیا، خاڵیکی دەستلێبەردراوو نییە، بە پێچەوانەشەوە هەمان ئەو خاڵانە بۆ هەولێریش خاوەنی گرنگین و ناتوانێت بە رووکردنە ئەمریکا دەستبەردارییان بێت. ئێستا هەرێم لە رووی پێگەی سیاسییەوە، لە روخساردا لەبارێکی زێڕیندایە، بەڵام زۆرجار هەلە زێڕینەکان، هێندەی دەبنە هەڕەشە بۆ ئایندە، کەمتر دەتوانرێت سود لە زێڕەکەی وەرگیرێت. راستە لە سیاسەتکردن و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا تەبابوون لەگەڵ واشنتۆن دەرگای فراوان دەکاتەوە، بەڵام لە دۆخێکی وەک ئەوەی باسکرا، هاوپایمانی بێچەندووچوونی ئەمریکا لە جوگرافیایەکی وادا بە بێ هاوسەنگی، هەڕەشەی نابوتبوون زیاتر زەقدەکاتەوە و دوریش نییە ناکۆکەکانی ناوچەکە لە پێناودا یەکبخاتەوە، وەک ئەوەی لە دەرکەوتەکانی ریفراندۆمەوە، سەرجەم نەیارە هەرێمایەتییەکان لە بەرامبەر هەولێردا سیاسەتییان یەکخست. لایەنگری ئەرێنیانە:  بە وردبوونەوە لە دۆخەکە، هەلێکی وا دەستەبەرکردنی سەرجەم قازانجەکانی بێ زیان، وێناکردنی ئاسان نییە، ئەوەی بۆ هەرێمی کوردستان گرنگە لایەنگری ئەرێنیانەیە بۆ ئیدارەدانی سیاسەتەکانی لە نێوان هەژموونی ئەمریکا و تورکیادا، بەتایبەت توندڕۆیی بە هەر دیوێکیاندا دوورنییە لە بەشێکی وێنەکەدا، سازشی هەردوو نەیار (واشنتۆن و ئەنکەرە) لەسەر حسابی هەولێر ئاشتنەکاتەوە و هەردوولا بە قوربانیکردنی هەرێم بە براوەیی لێدەربچن، هەروەک چۆن لە عەفرین و مەنبەج ئەو پێکهاتنەوەیە لەسەر حسابی پەیەدە بینرا. پێدەچێت نمونەی دووساڵی رابردووی ئەزمونی قەتەری بتوانێت دیدێکی نوێ بۆ سیاسەتکردن بەدەستەوە بدا، قەتەر لەنێوان بازنەی دڵڕەقی براکەنداوییەکانی باڵانسێکی تارادەیەک گونجاوی لە سیاسەتکردن لە نیوان ئەمریکا و ئێران و تورکیادا پاراستووە، بە یەکەمیان بەرژەوەندی سیاسی و بە دووەمیان ئاسمانی وڵاتەکەی و بە سێیەمیشیان ئابوری و ئاسایشی خۆی پاراستووە، ئەمە مۆدێلی نە سفر و نە سەدی قەتەرییە و دەکرێت گۆشەی نوێ بۆ سیاسەتکردن دەستەبەربکات. - بەڵام ئایا هەرێمی کوردستان، ئەو توانایەی لە راگرتنی باڵانسدا دەبێت؟ خاڵی لاوازی هەرێمی کوردستان گوتاری ناوخۆیی خۆیەتی کە هەم یەکنەخراوە و هەم دورمەوداش نیە و پشتی بە سیاسەتی کورتمەودا بۆ ئیدارەدان بەستووە، نەرمەهێز و توندەهێز (پێشمەرگە و بەرگری) و دۆخی ئابوری و گوتاری ناتەبای ناوخۆیی هەرێم بەمشێوەیەی ئێستا نەک کۆمەک ناکات بۆ ئەوەی هەلی نوێ لە سیاسەتکردن لە نێو گرژییەکانی ئەنکەرە و واشنتۆندا گیربخات، بەڵکو دەکرێ ببنە گۆشەی لاوازی هەرێم و لەبری سود و هاوسەنگی ببنە هەڕەشە و پرژی ململانێکان زۆرێکی بەر هەرێم بکەوێت و ببێتە مەیدانی ململانێی ئابوری و سیاسی و دوریش نییە زەمینەی جەنگی بەوەکالەت لەنێو کوردستاندا لە بری ئەمریکا و هێزە هەرێمایەتییەکان بسازێنێت.  سیناریۆیەکی سەخت: تەنها هێزە کوردیەکانی هەرێمیش نین کە لەم نێوەندی ململانێیەی تورکیا - ئەمریکا بۆ هەردوولا گرنگبن، لە بەغدا هاوپەیمانێتییەکانی عەبادی و سەدر و بەشێکی سوننییەکان، لە ئێرانیش باڵێکی دیاری ناو حکومەت و نەرمەهێزی ناو دەوڵەت و لە ناو تورکیاشدا بە هەمانشێوە، هێزگەلێک هەن کە لەگەڵ باڵانس راگرتندان لەنێوان واشنتۆن و ئەنکەرە و بەدوای گۆشەی نوێ و سیناریۆی نوێی سیاسەتکردندا دەگەڕێن، کە دەکرێ ببێتە هێڵی سێیەم، لەنێوان هێڵی یەکەم و دووەمی توندی ئەمریکا و تورکیادا. چوارەم: سیناریۆكانی ئاینده‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی لە نێوان تورکیا و ئەمریکا: لە ئاست ئاڵۆزبوونی ئەم جارەی پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و تورکیا، دەکرێت پێشبینی گەلێک ئەگەری جۆراوجۆر بکەین، بەڵام لێرەدا لە سێ سیناریۆدا دەیانخەینەڕوو: سیناریۆی یەکەم: هێبوربوونەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا: هەرچەندە ڕەچاوناکرێت پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو وڵاتە بگەڕێتەوە بۆ هەمان دۆستایەتی ستراتیژی سەردەمی جەنگی سارد، بەڵام ئەگەری هێبوربوونەوەی پەویوەندییەکانی نێوانیشیان دوور نییە، بەتایبەت لەبەر ئەوەی دابڕانی تەواو بۆ تورکیا واتا لە دەستدانی پشتیوانێکی بەهێزی سەربازی و جیۆستراتیژی، کە زەحمەتە لە ئێستادا ئەڵتەرناتیڤێکی هاوشێوەی بۆ بدۆزێتەوە، جگە لە ڕوسیا، کە ئەمەش ناچاری دەکات بەتەواوتی بکەوێتە بازنەی سیاسەت و بەرژەوەندییەکانی کرملینەوە و ڕازیبون بەم سیناریۆیەش بۆ تورکیا بڕیارێکی قورسە. بۆ ئەمریکاش خوازراو نییە تورکیا لەمە زیاتر لە ڕوسیا و ئێران و جیهانی ئیسلامی نزیک بێت. بۆیە ڕەنگە هەر ئەم مەترسیانەی هەردوولا پاڵنەربن بۆ جارێکیتر هێورکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوانیان، لەم نێوەندەشدا دەكرێت باس لەو ئەگەرە بكرێت كە ئەوروپا رۆڵی پۆزەتیڤ بگێرێت لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا، بەتایبەت کە پێناچێت ئەوروپییەكان پاڵپشتی سزادانی توركیا بكەن لە لایەن ئەمریكاوە، لەبەرئەوەی ێكچوونێكی بارودۆخی ناوخۆی توركیا كاریگەری راستەوخۆی دەبێت لەسەر ئەوروپا.  سیناریۆی دووەم: تێکچوونی تەواوی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا: ڕەنگە مەحاڵ بێت پێشبینی ئەوە بکرێت دۆخی پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وتورکیا هێندە تێکبچێت کە بگاتە ئەو ئاستەی ئەمریکا کار بۆ ڕوخاندنی (ڕژێمی ئەردوغان!) بکات، کەتائێستا ئەمەی بەرامبەر بە ڕژێمی ئێرانیش نەکردووە، بەڵام مەحاڵیش نییە ئاستی ئاڵۆزی پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو ولاتە  بگاتە دۆخێکی لە ئێستا باڵاتر، بە شێوەیەك كە توركیا كۆتایی بە ئەندامێتی خۆی بهێنێت لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا و داوا لە ئەمریکاش بكات بنكەی ئەنجەرلیك لەسەر خاكی توركیا بەجێهبێێڵێت، بەتایبەت لە سایەی هاندانی روسیا کە لەم نێوەندەدا دەخوازێت بە نزیکبوونەوەی لە تورکیا خۆی وەک ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێز لەڕووی سیاسی و ئابوری و دبلۆماسی و سەربازییەوە بخاتەڕوو، بەمەش لە ئامانجی لاوازكردنی ئەمریكا و سیستمی هاوپەیمانێتی رۆژئاوایی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست نزیك دەبێتەوە. سیناریۆی سێیەم: مانەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا وەک ئێستا: وێرای ئەوەی کە نە لەڕووی تیۆری و نە لە ڕووی واقعیی کرداریشەوە، شیاو نییە دۆخی ئاڵۆزی ئێستای پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و وڵاتە یەکگرتووەکان ئەمریکا لەیەک ڕیتمدا جیگیربێت وەک خۆی بمێنێتەوە، بەڵام لەسایەی بەردەوامبوونی کاریگەری ئەو هۆکارانەی کە لەتەوەری یەکەمی ئەم بابەتەدا خرانەڕوو، دوور نییە دۆخەکە تا ماوەیەک بەم شێوە ئاڵۆز بمێنێتەوە، بەتایبەت کە هیچ لایەکیان نەخوازێت دەستپێشخەری بۆ هێورکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوانیان بکات، هاوکات هیچ لایەکیشیان جورئەتی ئەوە نەکات ئاقاری پەیوەندییەکان بەرەو تێکدانی تەواوەتی ببات. ئەم سیناریۆیە ئەگەر لە مەدای دووردا لە سیناریۆی یەکەم لاوازتر نەبێت ئەوا لە مەدای نزیکدا لە سیناریۆی دووەم شیاوترە، بەلایەنی کەم بۆ ماوەی سەرۆکایەتی ئێستای (ترامپ)، کاتێک ئەوە بهێنینە یادی خۆمان کە ئەمریکا لە ئێستادا لەگەڵ زیاد لە وڵاتێک لە ناوچەکە و جیهاندا لە ناکۆکی و ململانێدایە، بەپلەی یەکەمیش ئێران ئەمجا کۆریای باکور. کۆتایی و ئەنجامەکان 1.    ئەگەرچی‌، له‌ روی مێژووییه‌وه،‌ په‌یوه‌ندییه‌ سیاسی و سەربازی و ئابوری و به‌رژوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و توركیا به‌ هه‌ڵبه‌زو دابه‌زی زۆردا تێپه‌ڕیوه‌، له‌ دۆستایه‌تی و هاوپه‌یمانێتییه‌وه‌ بۆ ناکۆکی و نه‌یارێتی. به‌ڵام له‌ ئێستادا به‌ هۆی زیاتر له‌ هۆكارێكه‌وه‌ ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كان گرژی و ئاڵۆزی به‌ خۆوه‌ بینیووه‌، گرنگترین ئەو هۆکارانەش: (١) ڕوداوه‌كانی كۆدێتاكه‌‌ی یۆلۆی 2016 کە‌ حكومه‌تی توركیا گروپی (فتح الله‌ گویله‌ن) كه‌ له‌ ئەمریکا نیشته‌جێیه‌ تۆمەتبار دەکات به‌ڵام ئه‌مریكا هیچ هه‌ڵوێستێكی جدی بەرامبەری نه‌بووه‌. (٢) گه‌شه‌سه‌ندنی پەیوەندییەکانی نێوان ڕوسیا و توركیا به‌ تایبه‌ت ئەوه‌ی په‌یوه‌سته‌ به‌ كڕینی سیسته‌می به‌رگری ئاسمانی روسی (S400) کە بە باوەڕی ئه‌مریكا ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ ستراتیژییه‌ كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌ركه‌ سه‌ربازییه‌كانی توركیا له‌ هاوپه‌یمانێتی ناتۆدا دروست دەكات. (٣) پەرەسەندنی دۆسێیەی شه‌ڕی فیزا کە تیایدا هەریەک لە تورکیا و ئەمریکا یه‌كتری به‌ دزه‌كردنی تۆڕی‌ جاسوسی له‌ نێرده‌ دبلۆماسییه‌كانیاندا تاوانبار‌ دەکەن. (٤) ناڕازیبونی توركیا بەرامبەر پشتگیری سه‌ربازی و لۆجیستی ئه‌مریكا بۆ كوردستانی ڕۆژئاواو لە سوریا‌. (٥) کێشەی ده‌ست به‌سه‌ركردنی قه‌شه ‌(ئه‌ندرۆ برانسۆن)‌ كه‌ ئەمریکا داوای دئازادكردنی دەکات و توركیاش ره‌تی ده‌كاته‌وه ئەمەش بۆتە بیانوی ئەوەی داوتە دەست‌ ئه‌مریكا ده‌ست بە سەپاندنی سزای ئابوری و سیاسی بەسەر توركیادا بکات. 2.    هۆکاری ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و توركیا هەرچییەک بن، هەڵكشان وداكشانی ئەم پەیوەندییانە كاریگەری جۆراوجۆریان لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەراست دەبێت. لەلایەک ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزێكی سەرەكی جیهانیە و كاریگەری گەورەی هەبووە لەسەرجەم ململانێ و قەیران و ئاڵۆزیەكانی ناوچەكەدا. لەلایەکیتر توركیا هێزێكی خاوەن رۆڵ و نفوزی هەرێمی بەرچاوە بە تایبەتی لە قەیران وكێشە هەرێمیەكانی وەك جەنگی ناوخۆیی سوریا، ئەمە جگە لەوەی کە تورکیا، وەك ئەندام لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا، لەگەڵ شوێنگەی جوگرافیەكەی، فاكتەری گرنگ بوون لە پاراستنی بەرژەوەندییە جیۆستراتیژیەكانی رۆژئاوا بە سەركردایەتی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست. دەکرێت گرنگترین لێکەوتەی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا ئەوەبێت کە پێگەی روسیا - وەک نەیاری جیهانی ئەمریکا - لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بەهێزتر دەكات. 3.    ڕەنگە ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەرگای چەند هەلێک بۆ هەرێمی کوردستان بکاتەوە، لەلایەک بۆ ئەمریکا، لە پاڵ ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تورکیا و توندتربوونی ململانێکانی لەگەڵ ئێران و بێ ئومێدبوونی لە سوریا و عێراقدا، هەرێمی کوردستان جێیەکی ئارامە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی لە ناوچەکەدا، لەلایەکیترەوە بۆ تورکیا، هەرێمی کوردستان قوڵایی ستراتیژی هەیە کە کاریگەری بەرچاوی لەسەر بزوتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی تورکیا و سوریا هەیە و ڕۆڵی گەورە دەبینێت لە سنوردانان بۆ پەکەکە و پاراستنی سنورەکانی تورکیا، لەپاڵ بایەخی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان تورکیا و هەرێم، بەتایبەت کە نەوت و گازی هەرێم پێگەیەکی نوێی بە رۆڵی ئەنکەرە لە نەخشەی نوێی وزەی جیهاندا بەخشیوە. لەگەڵ ئەم هەلەشدا بۆ هەرێمی کوردستان ئاسان نییە دەستبەرداری پەیوەندی هیچ کام لە ئەمریکا و تورکیا ببێت، کە ڕەنگە دوبارە لێک نزیکبوونەوەیان هەرێم نابووت بکات، بۆیە بۆ هەرێمی کوردستان گرنگە لایەنگری ئەرێنیانەیە بۆ ئیدارەدانی سیاسەتەکانی لە نێوان هەژموونی ئەمریکا و تورکیا بکات. 4.    بەڵام وەک هەمیشە خاڵی لاوازی هەرێمی کوردستان گوتاری ناوخۆیی خۆیەتی، کەلەلایەک پەرتەوازە و یەکنەخراوە، لەلایەکیتریش دووربین نییە لە ئیداردانی سیاسەتی خۆی لەنێو هەڵبەز و دابەزی پەیوەندی نێوان کاراکتەرە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەکاندا، بۆیە ئەم گوتارە بەمشێوەیەی ئێستا نەک کۆمەک بە هەرێم ناکات بۆ ئەوەی هەلی نوێ لە سیاسەتکردن لە نێو ئاڵۆزییەکانی تورکیاو ئەمریکا دەستگیر بکات، بەڵکو دەکرێ لەبری سود و هاوسەنگی ببێتە هەڕەشە و ببێتە مەیدانی ململانێی ئابوری و سیاسی و سەربازیش، کە دوورنییە زەمینەی جەنگی بەوەکالەت لەنێو کوردستاندا، لە بری ئەمریکا و هێزە هەرێمایەتییەکان، بسازێنێت. https://www.centerfs.org/files/2018/08/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%83%D9%8A%D8%A7%D9%88-%D8%A6%D8%A9%D9%85%D8%B1%D9%8A%D9%83%D8%A7-%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%89-%D8%A8%D8%A9%D9%8A%D8%A8%D8%A9%D8%B1-3-1.pdf

( درەو میدیا) :  "حكومەتی ناوەندی ئێران لە پرەنسیپەكانی شۆڕشگێڕیی لای داوە و، هەڵدەستێت هەندێ گروپی شەڕفرۆش لە دژی كوردە ئازادیخوازەكانی ئێران هاندەدات و، حكومەتی ناوەندی ئێران هەستاوە بە پشتیوانیی و پڕچەككردنی پارتیی دیموكراتی كوردستان عێراق بۆ ئەوەی پێكەوە هێرش بكەنەسەر كوردە شۆڕشگێڕە ئازادیخوازەكانی كوردستانی ئێران" ئەمە وتەی جەلال تاڵەبانی سكرتێری گشتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانە لە 1979. ماموستا شەریف هەژاری كە كاری ساغكردنەوەی بەڵگەنامە مێژوییەكانی كورد دەكات لەناو ئەرشیفی بەریتانیدا ئەم ڤیدیۆیەی ناردووە بۆ (درەو میدیا) و وردەكاری زانیارییەكانیشی لەبارەی ڤیدیۆكەوە بەمجۆرە نوسیوە: ...................... ڤیدیۆیەكی بەڵگەنامەیی بڵاونەكراوەی ئەرشیفی بەریتانیا‌ لەسەر مام جەلال. پوختەی زانیاری بەڵگەنامە نهێنییەكانی ئینگلیز دەقاودەق لە بارەی ئەم ڤیدیۆ بەڵگەنامەییەوە، بەمشێوەیە خراوەتەڕوو‌:- - ((ڕۆژی شەممە (بەرواری: 20-10-1979) ڕێكخراوی مافی مرۆڤ لە ئێران، دەسەڵاتدارانی ئێرانی تاوانباركرد بە لێدان و كوشتوبڕی خەڵكی سڤیلی نەتەوەی كورد، بەجۆرێك بەبێ دادگایی كردنیان بە كۆمەڵ لەسێدارەیان داوون. ئەمەش بۆ فتواكەی ڕۆژی (18-8) دەگەڕێتەوە، كە تێیدا ئایەتوڵا خومەینی (فتوای جیهادی پیرۆز)ی بۆ لەناوبردنی گشتیی نەتەوەی كورد، دەركرد، كە بە (نەتەوەی شەیتان و هێزە كافرەكان) ناوی بردن و، فتوای جیهادی پیرۆزی بۆ سڕینەوەیان دەركرد‌. لەو ساتەوە، هێزە ئاسمانیی و زەمینییەكانی حكومەتە ئاینییەكەی ئایەتوڵا خومەینی بە پشتیوانی (فڕۆكە جێت و فانتۆمە شەڕكەرەكان و، هەلی كۆپتێرە ئاگرپژێنەكان و، مووشەكەكان و تانكەكان) بۆ پاكتاوی كوردەكان كە دەكەونە  خۆراوای ولاتی ئێرانەوە، خراونەتە كار. ڕێكخراوی مافی مرۆڤی ئێران ئەوەشی ئاشكراكردووە، كه:‌ پێنج سەد كوردی مەدەنی دیلكراو، بە بێ دادگایی كردن، لەلایەن ئایەتوڵا خاڵخاڵی سەرۆكی دادگاكانی شۆڕش (پیاوەكەی دادگاكانی لەسێدارەدانی ئازادیخوازان)، فەرمانی لەسێدارەدان بەسەریاندا جێ بەجێ كراوە. كوردەكان لەناو خۆیاندا ناكۆكن و، هێزەكانی پارتیی دیموكراتی كوردی عێراق و چەند گروپێكی تری كوردە ئیسلامییەكان و هەندێ ڕێكخراوی ماركسیش پشتیوانی لە هەڵمەتەكانی پاسەوانانی شۆڕشی ئایەتوڵا خومەینی دەكەن. كوردەكان نەتەوەیەكن كە كلتوریان زۆر دەوڵەمەندە، هەزاران ساڵە بە درێژایی زنجیرە شاخەكانی زاگرۆس نیشتەجێن و خانە خوێی ئەو ناوچەیەن. چەندانجاریش له ‌لایەن هۆزە كۆچەرەكان و دەسەلاتدارەكانی دەوروبەریانەوە‌ تووشی پاكتاوكردنی نەتەوەیی و ئاینیی، بوونەتەوە. دوێنێ كە ڕۆژی هەینیی بوو (بەرواری: 19-10-1979)، كوردەكان لە شاری سنە خۆپیشاندانیان بۆ داواكردنی مافی نەتەوەییان بە خواستی (ئۆتۆنۆمی) ئەنجام دا. بەڵام لەلایەن پاسەوانانی شۆڕش و پاسدارانەوە، خەڵتانی خوێن كران و، چەندان كەسیان لێ كووژرا و بریندار كران و، بەشێكیشیان گیران و نێردران بۆ لای (پیاوەكەی دادگاكانی لەسێدارەدانی ئازادیخوازان). بەگوێرەی تۆماركراوەكانی بەردەستمان، كوردستان لە ڕووی جوگرافییەوە بەو خاكە دەناسرێت كە هەڵكەوتەكەی لە (باشوری خۆرهەلاتی توركیاوە) بۆ (باكوری عێراق) و (زۆرینەی خۆراوای ئێران) دەگرێتەوە.  بەڵام هەندێكی تری بەڵگەنامەی مێژوویی تۆماركراو و نەخشەی مێژووییشمان لایە كە دەیسەلمێنن خاكی كوردەكان لە ڕابردوودا، لە ڕووی جوگرافییەوە لە (شاخی تۆرۆس لە توركیا)وە بۆ (ئەرمینیای یەكێتیی سۆڤیەت) درێژ دەبێتەوە و، لە (كێوی عەرەفاتی وڵاتی ئێستای عەرەبستانی سعودیه)شەوە ڕووەو (خۆرهەلاتی سوریا) و (باكوری عێراق) و بەدرێژایی زنجیرە چیاكانی زاگرۆس لە (باكوری خۆراوای ئێرانەوە بۆ باشوری خۆراوای وڵاتی ئێستای ئێران) درێژ دەبێتەوە. ئەم ڕووبەرەش گەورەترە لە ڕووبەری ئێستای وڵاتی فەرەنسا. لە ئێستادا، ژمارەی گشتی كورد، شانزە ملیۆن كەسن. لە پاش شۆڕشی گەلانی ئێرانیشەوە، ناسیۆنالیزمی كوردی بەشێوەیەكەی دراماتیكی گەشەی كرد و، بەزوویی قاسملووی ڕێبەری كوردەكان ناوچەكانی خۆراوای ئێران كە كوردی تێدا نیشتەجێن، كۆنترۆڵ كرد. تموحی قاسملوو بریتیی بوو لە (خودموختاری نەتەوەیی) بۆ كوردەكان. لە پاش فتوای جیهادی پیرۆزی خومەینی بۆ لەناوبردنی نەتەوەی كورد كە بە (نەتەوەی شەیتان) فەرمانی پیرۆزی لە دژیان دەركرد، هێزەكانی پاسەوانانی شۆڕش و پاسداران چەندین سەركەوتنیان تۆماركردو، دەستیان لە هیچ شتێك نەپاراست. بەڵام ئێستا دۆخەكە وەختە پێچەوانە ببێتەوە، لە بەرواری (13-10-1979) هێزە پارتیزانە شۆڕشگێڕەكانی قاسملوو، هێرشیان كردە سەر بنكەی سەرەكی پۆلیس و پاسەوانانی شۆڕشی دەولەتی ناوەند لە شارۆچكەی مەهاباد. پارتیزانە كوردەكان توانیان بەرپرسی پاسەوانانی شۆڕش لە شارۆچكەكەدا بكووژن و، سێ بەرپرسی تریش بریندار بكەن.  لەوەوە، دژە هێرشی پارتیزانەكان بۆ سەر پاسداران و پاسەوانانی شۆڕش چڕتر بوویەوەو، جارێكی دیكە چەندین شارۆچكەی وەك مەهابادیان كۆنترۆڵ كردەوە و، ئێستا بەدەستیانەوەیە، بەڵام دۆخی شارەكانی وەك سنە، هەر ئاڵۆزە. پاش ئەو زنجیرە سەركەوتنانەی پارتیزانە شۆڕشگێڕەكانی كورد، دەوڵەتی ناوەندی داوای ئاگربەستی كرد و، داریۆشی فروهەری وەزیری كاروباری دەرەوەی حكومەتی ناوەندی بۆ لای قاسملوو ڕێبەری كورد نارد، هەتاوەكوو دانوستاندن لەبارەی خواستەكانی كوردەوە بكەن. جەلال تاڵەبانی كە كوردێكی عێراقیە و سكرتێری گشتیی یەكێتیی نیشتیمانی كوردستانی عێراقە، پێی وتین: (ئاگاداری دانوستاندنەكانی ئاشتی نێوان كورد و حكومەتی ناوەندی ئێرانه). جەلال تاڵەبانی ئەوەشی وت: (حكومەتی ناوەندی ئێران لە پرەنسیپەكانی شۆڕشگێڕیی لای داوە و، هەڵدەستێت هەندێ گروپی شەڕفرۆش لە دژی كوردە ئازادیخوازەكانی ئێران هاندەدات و، حكومەتی ناوەندی ئێران هەستاوە بە پشتیوانیی و پڕ-چەككردنی حیزبی پارتیی دیموكراتی كوردستان عێراق بۆ ئەوەی پێكەوە هێرش بكەنەسەر كوردە شۆڕشگێڕە ئازادیخوازەكانی كوردستانی ئێران). جەلال تاڵەبانی پێشی وتین: (سەدان خەڵكی سڤیلی كوردی ئێران لەلایەن سوپای ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستانی عێراقەوە كووژراون و، ماڵەكانیان سوتێنراوە و، پێموایە: پرسی كورد لە ئێراندا بە هێز و هێرشكردن چارەسەر ناكرێت، بەڵكوو دەبێت لە ڕێی سیاسییەوە چارەسەر بكرێت). - بەرواری تۆماركردنی ڤیدیۆ بەڵگەنامەییەكە: 20-10-1979 یە. --------------------------------------------------- ئامادەكردن و ساغكردنەوەی لە ئەرشیفی بەریتانیی: شەریف هەژاری. وەرگێڕانی پوختەی بەڵگەنامە ئینگلیزییەكان‌ بۆ كوردی: شەریف هەژاری.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت دادگای فیدراڵی عێراق وەكو دواین وێستگە، ئەنجامی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 12ی ئایاری پەسەندكرد. بەپێی دەستور دەبێت دوای 15 رۆژ لە پەسەندكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن لەلایەن دادگاوە، پەرلەمانی نوێ یەكەم كۆبونەوەی خۆی بكات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و متمانەبەخشین بە وەزیرەكانی كابینەی نوێی حكومەت. هێشتا دادگای باڵای فیدراڵی ئەنجامەكانی پەسەندنەكردبوو، لە میدیاكانی عێراق دەنگۆی پێكهێنانی كوتلەیەكی گەورە لەنێوان (ئیئتلافی دەوڵەتی یاسا) بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی و (هاوپەیمانی فەتح) بە سەرۆكایەتی هادی عامری و چەند لایەنێكی ناو هاوپەیمانێتی (النصر- سەركەوتن)، بڵاوبوەوە. بەپێی ئەم هەواڵانە بێت، هاوپەیمانی (سائرون) كە موقتەدا سەدر سەرۆكایەتی دەكات و براوەی یەكەمی هەڵبژاردنە، لە هەوڵەكانی پێكهێنانی حكومەت دوورخراوەتەوە. بەڵام مەحمود روبەیعی یەكێك لە سەركردەكانی هاوپەیمانی فەتح لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا وتی: خوازیارین حكومەتێكی بەهێز لەنێوان (فەتح و سائرون و هێزە نیشتمانییەكانی تر) كە نوێنەری هەموو پێكهاتەكانی عێراق بن، پێكبهێنرێت، هەموو ئەو قسانەی كە لەبارەی پێكهێنانی كوتلەی گەورەوە باسدەكرێن، راست نین. النصر: عەبادی تاكە كاندیدە لەلایەكی ترەوە هاوپەیمانی (النصر) رایگەیاند، هەوڵەكان بۆ پێكهێنانی كوتلەی گەورە لەناو پەرلەمانی عێراق بەردەوامە و حەیدەر عەبادی تاكە كاندیدە بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو. حسێن عادلی وتەبێژی هاوپەیمانی (النصر) لە بەیاننامەیەكدا وەكو وەڵامدانەوەیەك بۆ ئەو هەواڵانەی كە باسلەوە دەكەن بەشێك لەلایەكانی هاوپەیمانێتی (النصر) چونەتە پاڵ نوری مالیكی، وتی: كوتلەی النصر بەهێز و یەكگرتووە لە سیاسەتەكانیدا و هەموان هاوڕان لەسەر كاندیدكردنی حەیدەر عەبادی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران. پارتی و یەكێتی لەگەڵ مالیكی دەبن بەپێی دەستوری عێراق ئەو لایەنەی كە دەتوانێت لەدوای هەڵبژاردن دەنگی (50+1) ی پەرلەمانتاران كۆبكاتەوە، دەتوانێت كابینەی نوێی حكومەت پێكبهێنێت، واتە لە كۆی (329) پەرلەمانتار دەنگی (165) پەرلەمانتار كۆبكاتەوە. ساڵی 2010 دادگای فیدراڵی روونكردنەوەیەكی لەبارەی "كوتلەی زۆرینە" بڵاوكردەوە و یەكلای كردەوە، مەرج نییە ئەو لایەنەی كە زۆرینەی دەنگی هەڵبژاردنی بردوەتەوە، ئەو حكومەت پێكبهێنێت، هەر لایەنێك بتوانێت لەناو پەرلەمان  گەورەترین كوتلەی پێكبهێنێت، مافی پێكهێنانی حكومەتی پێدەدرێت. لەبەر رۆشنایی ئەم روونكردنەوەیەی دادگا، ساڵی 2010 نوری مالیكی كودەتایەكی یاسایی بەسەر ئەیاد عەلاویدا كرد و چانسی پێكهێنانی حكومەتی لە عەلاوی وەرگرتنەوە، سەرباری ئەوەی عەلاوی سەرۆكی لیستی براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بوو. ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن مالیكی جارێكی تر ئەو سیناریۆیە دووبارە بكاتەوە، بەڵام ئەمجارەیان لەبری عەلاوی، كودەتا بەسەر موقتەدا سەدری سەرۆكی لیستی براوەی یەكەمدا بكات. محەمەد موسەوی ئەندامی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا لە لێدوانێكدا بۆ (سۆمەریەنیوز) ئاشكرایكرد، نزیكبونەتەوە لە پێكهێنانی گەورەترین كوتلە و كوتلەكە زۆرینەی لایەنەكان لەخۆدەگرێت و كوتلەكە (200) پەرلەمانتاری لە پەرلەمانی نوێی عێراقدا هەیە. بەپێی قسەی موسەوی، كوتلەكە هەریەكە لە ( ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا، هاوپەیمانی فەتح، یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان و ژمارەیەك لە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی هەرێمی كوردستان) لەخۆدەگرێت. بەپێی قسەی ئەو ئەندامەی ئیئتلافی دەوڵەتی یاسا، هەر لەناو ئەو كوتلەیەدا كە مالیكی دەیەوێت پێكیبهێنێت، (32) پەرلەمانتاری ئیئتیلافی النصری حەیدەر عەبادی هەن كە بەشێوەی سەربەخۆ بەشداربوون لەگەڵ (34) ئەندامی ئیئتیلافی میحوەری نیشتمانی. كۆبونەوەی وەفدی هاوبەشی پارتی و یەكێتی لەگەڵ مالیكی  25-5-2018 نەوەی نوێ لەگەڵ سەدر دەڕوات لەلایەكی ترەوە كەناڵی (NRT) سەربە جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە هەواڵێكدا ئاشكرایكرد، نەوەی نوێ بەشدار دەبێت لە دروستكردنی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی عێراقدا. كەناڵەكە رایگەیاند، كوتلەكە پێكدێت لە جوڵانەوەی نەوەی نوێ بە سەرۆكایەتی شاسوار عەبدولواحید، هاوپەیمانی سائیرون بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر، لیستی النصر بە سەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی، ڕەوتی حیكمە بە سەرۆكایەتی عەممار حەكیم و هاوپەیمانی وەتەنیە بە سەرۆكایەتی ئەیاد عەلاوی. بڕیارە ئەمڕۆ ئەو لایەنانە لە بەغداد كۆبونەوەیەك بكەن، ئەمەش دەریدەخات لەپاڵ هەوڵەكانی نوری مالیكیدا، موقتەدا سەدریش هەوڵی پێكهێنانی كوتلەی گەورەی خستوەتە بواری جێبەجێكردنەوە. عەبدوڵا زەیدی سەركردە لە ڕەوتی حیكمە ڕایگەیاندووە، كوتلەكە 134 كورسی پەرلەمانی هەیە، واتە هێشتا ئەم لایەنانە (31) كورسی تریان پێویستە بۆ ئەوەی گەورەترین كوتلە دروست بكەن. كۆبونەوەی شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی نەوەی نوێ لەگەڵ موقتەدا سەدر  22-5-2018 مەكگۆرك و قاسم سلێمانی لە عێراق هاوكات لەگەڵ پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە، برێت مەكگۆرك نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە "داعش" جموجوڵە سیاسییەكانی لە عێراق چڕكردوەتەوە. مەكگۆرك ئەمڕۆ لەگەڵ نوری مالیكی سەرۆكی ئیئتلافی دەوڵەتی یاسا كۆبوەوە، بەپێی هەواڵێك كە نوسینگەی مالیكی بڵاویكردوەتەوە، لە دیدارەكەدا مالیكی بە مەكگۆركی وتووە: هێزە نیشتمانییەكان نزیكبونەتەوە لە پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمان. هەر لەو كۆبونەوەیەدا كە دۆگلاس سیلیمان باڵیۆزی ئەمریكا لە بەغداد بەشداربووە، مالیكی ئاماژەی بەوەكردووە" هێشتا پرۆژەی زۆرینەی سیاسی باشترین چارەسەرە بۆ دۆخی عێراق". دوێنێش مەكگۆرك لەگەڵ هەریەكە لە عەممار حەكیم سەرۆكی رەوتی حیكمە و عەبدولحسێن موسەوی سەرۆكی حزبی فەزیلەی ئیسلامی كۆبوەوە. هاوكات لەگەڵ جوڵە سیاسییەكانی برێت مەكگۆرك لە عێراق، میدیاكانی ئێران ژمارەیەك وێنەی قاسم سلێمانی فەرماندەیی فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسدارانیان بڵاوكردەوە كە سەردانی مەزارگەی ئیمامی عەلی كردووە لە شاری نەجەف. قاسمی سلێمانی یەكێكە لەو كەسانەی كە رۆڵ و جێدەستی لە نەخشەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراقدا دەبێت، هاوشێوەی برێت مەكگۆرك نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا. سوننەكان لەگەڵ بارزانی كۆدەبنەوە لەلایەكی ترەوە ئەمڕۆ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی لە سەلاحەدین لەگەڵ وەفدێكی هاوپەیمانی میحوەری نیشتمانی سوننەكان بە سەرۆكایەتی خەمیس خەنجەر كۆبوەوە. بەپێی هەواڵێك كە لە سایتی مەسعود بارزانی بڵاوكراوەتەوە، لە كۆبونەوەكەدا باس لە پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت كراوە و جەخت كراوە لەسەر "رێگریكردن لە تاكڕەوی لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا"