درەو:  مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی راسپێردراوی عێراق لەسەر پۆستی وەزارەتی داد كەوتۆتە نێوان فشاری مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی لەلایەك و لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی لە لایەكی تر.  بە پێی زانیارییەكانی ( درەو) دوێنێ مەسعود بارزانی بە تەلەفۆن لەگەڵ مستەفا كازمی قسەی كردووە ئاگاداری كردووە لەوەی بۆ پۆستی وەزارەتی داد دەبێت كەسێكی بێلایەن لەناو كورددا كاندیدی بكات، لەسەر ئەو بنەمایە مستەفا كازمی عەبدولڕەحمان مستەفای پارێزگاری پێشوتری كەركوكی داناوە.  بڵاو بونەوەی ناوی عەبدولڕەحمان مستەفا وەكو كاندیدی وەزارەتی داد یەكێتی توڕەكرد، (درەو) زانیویەتی ئێوارەی ئەمڕۆ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی بەتەلەفۆن لەگەڵ مستەفا كازمی قسەی كردووەو ئاگاداری كردووە لەوەی ئەگەر پارتی ( نازەنین محەمەد وسو ) بۆ پۆستی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە كاندید بكات كە ئەندامی سەركردایەتی پارتیەو كارەكتەرێكی حزبیە، ئەوا ئێمەش وەكو یەكێتی قایل نین بە كاندید كردنی عەبدولڕەحمان مستەفا بۆ پۆستی وەزارەتی داد و كەسێكی خۆمان كاندید دەكەین و ئەویش ( خالید شوانیە)، هەڕەشەی دەنگنەدانی بە كابینەكەی كردووە. دوای تەلەفۆنەكەی لاهور شێخ جەنگی، مستەفا كازمی رازی بووە بە گۆڕینی كاندیدی وەزارەتی داد لە عەبدولڕەحمان مستەفاوە  بۆ خالید شوانی. ململانێی پارتی و یەكێتی لەسەر كاندیدی پۆستە وزاریەكان لە بەغداد لە كاتێكدایە بەرنامەی كابینەكەی مستەفا كازمی كە ئێستا لەبەردەم پەرلەماندایە هیچ قسەكی تێدا نیە تایبەت بە كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەرێم و بەغداد. ماوەی چەند رۆژێكە وەفدێكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ دووەمجار لە بەغدادەو چاوەڕەوانی رەزامەندی بەغدایە بۆ ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بەڵام تا ئێستا وەفدەكە هیچ وەڵامێكیان وەرنەگرتۆتەوەو چارەنوسی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە ناڕونی ماوەتەوە، بەرپرسانی یەكێتی و پارتی لە پێناو بەدەستهێنانی پۆستێكی وزاری لە بەغداد بۆ خۆیان دواجار دەستیان بۆ تەلەفۆنەكانیان برد بەڵام بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم كەسيان دەستیان بۆ تەلەفۆنەكانيان نەبردووە.   

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت  - محەمەد رەئوف  تەنانەت مەلا بەختیاریش داوا دەكات پارێزبەندی لەسەر سۆران عومەر پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامی هەڵنەگیرێت، بەڵام هێشتا عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵ بێدەنگە، (درەو) لەم راپۆرتەدا زانیاری لەبارەی هەڵوێستی كۆمەڵ سەبارەت بە كەیسەكەی سۆران عومەرو رەوتی پەیوەندییەكانی كۆمەڵ لەگەڵ پارتی لە رابردووەوە بۆ ئێستا بڵاودەكاتەوە. مەلا بەختیاریش دژە ! مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و كوڕە گەورەی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لە دادگا سكاڵای لەسەر سۆران عومەر ئەندامی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی لە پەرلەمانی كوردستان تۆماركردووە‌و دەیەوێت پارێزبەندی لەسەر هەڵبگرێت. ماوەی دوو رۆژە ئەم باسە بووە بە بابەتی گەرمی میدیا‌و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لە كوردستان، هەموان قسە دەكەن، تەنانەت مەلا بەختیار ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش داوا لە مەسرور بارزانی كرد دەست لە بڕیارەكەی لەدژی سۆران عومەر هەڵگرێت، بەڵام ئەوەی تائێستا بێدەنگە عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامییە. ئەمیر بۆ بێدەنگە ؟ بەپێی ئەو زانیارییانەی كە دەست (درەو) كەوتوون، كۆمەڵی ئیسلامی بڕیاریداوە لە كەیسەكەی سۆران عومەردا قۆناغ بەقۆناغ‌و بەپێی پێویستی قۆناغەكە قسەبكات، ئێستا فراكسیۆنی كۆمەڵ بەیاننامەی بڵاوكردوەتەوە‌و دژی هەوڵی هەڵگرتنی پارێزبەندی (حصانە)یە لەسەر سۆران عومەر، بەڵام مەكتەبی سیاسی حزبەكە‌و ئەمیری كۆمەڵ قسەیان نەكردووە. (درەو) زانیویەتی، عەلی باپیر پەیوەندی بە سۆران عومەرەوە كردووە‌و پاڵپشتی خۆی بۆ راگەیاندووە‌و پێی وتووە:" دەتوانین چیت بۆ بكەین"، سۆران عومەر پێی وتووە ئەو تەنیا یەك تەكلیفی هەیە، تەكلیفەكەش ئەوەیە:" مامۆستا عەلی باپیر لەسەر ئەم كەیسە هیچ تەكلیفێك لە مەسعود بارزانی نەكات"، لەسەر ئەم هەڵوێستە، ئەمیری كۆمەڵ ستایشی سۆران عومەری كردووە. پەیوەندییەكانی پارتی‌و كۆمەڵ كۆمەڵی ئیسلامی ساڵی 2001 دامەزراوە، لەدوای دامەزراندییەوە پەیوەندییەكانی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان ئاسایی بووە تاوەكو ساڵی 2015، لەو ساڵەدا كۆمەڵی ئیسلامی لە پرسی درێژكردنەوە یاخود نەكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی هەرێم (مەسعود بارزانی)، هەڵوێستی خۆی خستەپاڵ بزوتنەوەی گۆڕان، ئەوكات ئەمیر كۆمەڵ زیاتر لە مەسعود بارزانی، دیداری لەگەڵ نەوشیروان مستەفادا دەكرد، ئەمە پارتی نیگەران‌و توڕەكرد. ئەو ساڵانە پەیوەندییەكانی پارتی‌و كۆمەڵ لەوپەڕی خراپیدا بوون، پارتی لە هەولێر فشاری بۆ كادیرانی كۆمەڵ هێنا، پەرلەمانتارێكی كۆمەڵی بە "تیرۆر" تۆمەتباركرد‌و چەندین كادری كۆمەڵی دەستگیركرد.  ئاڵۆزی پەیوەندییەكان وەكو خۆیان مانەوە تاوەكو پێكهێنانی كابینەی نویەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی، ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی ڤیتۆی لەسەر بەشداری كۆمەڵی ئیسلامی لە كابینەكەی مەسرور بارزانی هەبوو، كۆمەڵ تا دواین سات هەڵوێستی خۆی لەبارەی بەشداربوون یان نەبوون لە كابینەی مەسرور بارزانی رانەگەیاند، قسەوباس هەبوو ئەوكات پارتی لەڕێگەی پەیوەندییەكی تەلەفۆنییەوە كۆمەڵی بانگهێشت كردووە بۆ بەشداربوون لە كابینەكە، بەڵام هەوڵەكە بێ ئەنجام بوو، حكومەت پێكهات‌و كۆمەڵ بەشدار نەكرا، لەدوای ئەمەوە كۆمەڵ ئۆپۆزسیۆنبوونی خۆی راگەیاند. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە ئەوكات دەست (درەو) كەوتبوون، پارتی مەرجی ئەوەی هەبووە عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵ سەردانێكی پیرمام بكات‌و چاوی بە مەسعود بارزانی بكەوێت، ئەمیر ئەو سەردانەی نەكردووە‌و ئەمە هۆكاری بەشدارنەبوونی كۆمەڵ بووە لە كابینەی نوێ. دوای پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت بە دوو مانگ، هێڵێكی پەیوەندی نوێ لەنێوان پارتی‌و كۆمەڵی ئیسلامی كرایەوە، ئەندازیاری هێڵە نوێیەكە لە پارتی (فازل میرانی) سكرتێری مەكتەبی سیاسی‌و لە كۆمەڵی ئیسلامیش (عەبدولستار مەجید) ئەندامی مەكتەبی سیاسی بوون. پەیوەندییەكانی فازل میران‌و عەبدولستار مەجید، دواجار بە ئاكام گەیشت‌و لە ئەیلولی 2019دا ئەمیری كۆمەڵ چووە پیرمام‌و لەگەڵ مەسعود بارزانی دیداری كرد. ئەوكات سەرچاوەیەكی باڵا بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، لە كۆبونەوەكەدا سەرەتا عەلی باپیر موجامەلەیەكی زۆری مەسعود بارزانی كردووە، پێی وتووە:" ئێستا كوردستان پێویستی بە ئەزمون‌و توانی ئێوەیە، فەرموو براگەورەبە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان". لەبەرامبەردا مەسعود بارزانی گلەیی لە عەلی باپیر كردووە لەبارەی ئەوەی پێشتر پەیوەندی نێوان پارتی‌و كۆمەڵی ئیسلامی بەهێز بووە، بەڵام بۆچی‌و لەپێناو چی لە دوو ساڵی رابردوودا ئەو پەیوەندییەیان تێكداوە، تەنانەت بارزانی ئاماژەی بە رووداوەكانی (31)ی ئاب كردووە‌و باسی لەوەكردووە، ئەوكات عەلی باپیرو ئیسلامییەكان لەگەڵ پارتی بوون لەبەرامبەر یەكێتیدا. سەرچاوەكە بە (درەو میدیا) راگەیاندبوو، ئەمیری كۆمەڵ بەشێوەی زارەكی بەڵێنی بە بارزانی داوە كە "چیتر ئەو رووداوانە دووبارەنابنەوە". لەوكاتەوە تائێستا پەیوەندییەكانی پارتی‌و كۆمەڵی ئیسلامی بەدۆخێكی ئاسایدا تێپەڕیون، بەڵام كەیسی هەڵگرتنی پارێزبەندی‌و دادگایكردنی پەرلەمانتار سۆران عومەر هەندێك گرژی‌و نیگەرانی بۆ پەیوەندییەكانی هەردوولا گەڕاندوەتەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) مەكتەبی سیاسی كۆمەڵ لەڕێگەی فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتییەوە نیگەرانی خۆیان لەبارەی كەیسەكەی سۆران عومەرەوە بە پارتی گەیاندووە. مەكتەبی سیاسی كۆمەڵ دابەشبووە بەسەر دوو ئاڕاستەدا، هەندێك لەگەڵ پەرەپێدانی پەیوەندییەكانن لەگەڵ یەكێتی، هەندێك تر خوازیاری نزیكبونەوەن لە پارتی، لە پرسی بەشداربون یاخود نەبوون لە حكومەتیشدا ئەم دوو بەرەیە هەریەكە‌و بە ئاڕاستەی خۆی كاری دەكرد، ئەمیر لەنێوان ئەم دوو بەرەیەدا راوەستاوە. هەوڵی هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتار سۆران عومەر لەلایەن پارتییەوە دوای چەند رۆژێك دێت لەسەردانی وەفدێكی مەكتەبی سیاسی كۆمەڵ بۆلای لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان. لە كەیسی سۆران عومەردا، پەرلەمانتارانی یەكێتی لەدژی هەوڵەكەی پارتی وەستاونەتەوە، سەرۆكی پەرلەمان (رێواز فایەق) كە سەربە یەكێتییە، بەفەرمی‌و بە نوسراو دژایەتی خۆی بۆ هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر ئەو پەرلەمانتارەی كۆمەڵ راگەیاندووە. كەیسی گیراوانی كۆمەڵ پارتی لەماوەی رابردوودا لەڕێگەی دەستگیركردنی لایەنگرانی كۆمەڵی ئیسلامییەوە بەتایبەتی لە هەولێر، هەوڵیداوە كۆمەڵ‌و بڕیاری سیاسی كۆمەڵ جڵەو بكات. ساڵی 2016 كە پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و كۆمەڵی ئیسلامی ئاڵۆزبوو، پەرلەمانتار سۆران عومەر بەڵگەنامەیەكی بڵاوكردەوە‌و رایگەیاند، (هەزارو 300) ئەندامی كۆمەڵی ئیسلامی لە هەولێرو دەوروبەری بەتۆمەتی ناڕەواو سیناریۆی جۆراوجۆر دەستگیركراون. پارتی زۆرجار بۆ دەستگیركردنی لایەنگرانی كۆمەڵی ئیسلامی پەنا بۆ تۆمەتی "تیرۆر" دەبات، لەمەشدا سود لە پاشناوە ئیسلامییەكەی كۆمەڵ وەردەگرێت، ژمارەی دەستگیركراوانی كۆمەڵی ئیسلامی لای پارتی لەئێستا لەبەردەستدا نییە. بەڵام رۆژی 23ی مانگی رابردوو عەبدولستار مەجید ئەندامی مەكتەبی سیاسی كۆمەڵ وەكو سەرۆكی فراكسیۆنی حزبەكەی لە پەرلەمان لە هەولێر سەردانی رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێمی كرد. یەكێك لە تەوەرەكانی كۆبونەوەی عەبدولستار مەجید لەگەڵ رێبەر ئەحمەد پرسی (ئازادكردنی مەرجداری زیندانییەكان) بوو. بەپێی راگەیەندراوی عەبدولستار مەجید خۆی، لەو كۆبونەوەیەدا داوای لە رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێم كردووە" ئەو كەسانە ئازاد بكات لە رابردوودا تۆمەتی تیرۆریان خراوەتە پاڵ‌و هیچ پەیوەندییەكیشیان بە كاری تیرۆریستییەوە نەبووە"، وەزیری ناوخۆ وتویەتی:" تائێستا ژمارەیەكی زۆر لە گیراوان ئازادكراون‌و پلانمان هەیە لە رۆژانی داهاتووشدا چەندین كەسی دیكە ئازاد بكەین". ئاڵۆزبونەوەی پەیوەندییەكانی نێوان كۆمەڵ‌و پارتی، رەنگە كێشە بۆ ئازادكردنی گیراوانی سیاسی كۆمەڵ لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتیدا دروستبكات.  

نوسینی: قادری حاجی عەلی "دەسەڵاتدارانی هەردوو حیزب بەتایبەت ئەوانەی نەوت و غازو بازاڕیان داگیركردووە، دەتوانن پارەی چەندین مانگ بۆ مووچەو پێداویستی  وڵات  فەراهەمبكەن...خەڵك برسییە، بێزارە، نائومێدە. ئەمانە بەسن بۆ ئەوەی چیتر ناعەدالەتی قبوڵ نەكەن و، بێدەنگ نەبن" ئەمە بەشێكە لە نوسینێكی  قادری حاجی عەلی. بەناوی (چاری بكەن تاهەناسەیەكی تیاماوە). لەو نوسینەدا قادری حاجی عەلی نوسیویەتی" حكومەت مووچەی پێنادرێ، دەوڵەتداری پێناكرێ، غەیری شیعارات و یەكتر تەخوینكردن، حیكایەتێكیان نەماوە بۆ خەڵكی بكەن، شیعارە بەسەرچووەكانتان كۆبكەنەوە، كاتی ئەوەیە بیرێكی جدی لەگیرفانی بەتاڵی خەڵكبكەنەوە." سەبارەت بە لامەركەزیش قادری حاجی عەلی نوسیویەتی" لە لامەركەزیدا لەگەڵ ئەوەی كارو ئیدارە باشتر ئەڕوات، دیكتاتۆری گەورەش دروستنابێت. دەقی نوسینەكەی (قادری حاجی عەلی) چاری بكەن تاهەناسەیەكی تیاماوە قادر حاجی عەلی لەدەیەی سێیەمی حوكمڕانی كوردی نزیك دەبینەوەو، لەشكستێكەوە دەماندەنە دەست شكستێكی تر. نزیكەی سی ساڵە، زیاتر لە پێنج ملیۆن كەس، باجی شكست و چاوچنۆكی و نابەرپرسیارێتی،  پێنج شەش كەسە دەدەن، نە گوێیەكیان هەیە بۆ بیستن، نە باكیشیان هەیە بە كەوتن. دەستبردن بۆ نەوت، بەناوی سەربەخۆكردنی ئابورییەوە، كوردستانی دووچاری ڕۆژێكی تاریك و بێ ئاسۆ كردووە، دوای چەندین ساڵ لە فرۆشتنی نەوت و بانگەشەی چوونە سەر نەخشەی وزەی جیهان، دەستە نا ئەمنیەكان بوونە ملیاردێرو، میللەتیش هەژارو نەبوو و بێدەرەتان كەوت.  پێناچێت ئابوری كوردستان بەمزوانە بەرەو باشی و جێگیربوون بڕوات، پێگەی سیاسی هەرێمیش لەبەرامبەر بەغداد لەدۆخێكدایە كەس بەخیلی پێنابات. حكومەت مووچەی پێنادرێ، دەوڵەتداری پێناكرێ، غەیری شیعارات و یەكتر تەخوینكردن، حیكایەتێكیان نەماوە بۆ خەڵكی بكەن. ئەگەر دەسەڵاتداران ئەیانەوێت بارودۆخەكە لەوە ئاڵۆزتر نەبێت و، لەدەست دەرنەچێ، ئەوا چاریان نییە جگە لەوەی دان بەشكستی خۆیاندا بنێن و، دەستیش بكەن بەگیرفان و ژمارەی بانكەكان و پرۆژەكانیانداو پارەی دزراوی خەڵك بهێننەوە.  دەسەڵاتدارانی هەردوو حیزب بەتایبەت ئەوانەی نەوت و غازو بازاڕیان داگیركردووە، دەتوانن پارەی چەندین مانگ بۆ مووچەو پێداویستی  وڵات  فەراهەمبكەن...خەڵك برسییە، بێزارە، نائومێدە. ئەمانە بەسن بۆ ئەوەی چیتر ناعەدالەتی قبوڵ نەكەن و، بێدەنگ نەبن. ناكرێت خوێن و ڕەنج و ماندبوونی هەزاران ڕۆڵەی ئەم میللەتە، ئەنفال و كیمیاباران و تاوانە گەورەكان دەرهەق بەم گەلە، بكەن بە قوربانی بەرژوەندی تایبەتی خۆتان، خەباتی سەد ساڵەی گەلێك بكەن بە قوربانی پارەو كۆمپانیاو پۆست و ناوبانگ. ئۆباڵی مێژوویی گەورەتان لەئەستۆیە، شیعارە بەسەرچووەكانتان كۆبكەنەوە، كاتی ئەوەیە بیرێكی جدی لەگیرفانی بەتاڵی خەڵكبكەنەوە.   كێشەی خەڵك سیستم نییە، كێشەی خەڵك ناعەدالەتییە لەدابەشكردنی سامانەكەی، بردنی بەناهەق و بێكۆتایی قوت و داهاتەكەیەتی. كێشەی ئانی مەركەزی و نامەركەزی نییە، سیستم لەجەوێكی بارگاوی بە تەخوین و موزایەدەكردندا ناگۆڕێت. چی لەژیانی خەڵك ئەگۆڕێت حیزبێك لەهەولێر داهاتو گومرگ بدزێت و قۆرغی بازاڕبكات،  حزبێكی دەسەڵاتداری تریش لە سلێمانی هەمان كاربكات؟. لەهەردوو حاڵەتەكەدا خەڵك برسی دەبێت وەك ئێستا. سیستمی باش و، دەسەڵاتی دادپەروەر خەمی باشكردنی گوزەرانی خەڵك و گۆڕینی هەلومەرجی ژیانێتی، جیاكاری ناكات لەنێوان ناوچە و ئینسانەكان، بەهۆی جیاوازی ئینتماو بیركردنەوەیان. وا دەردەكەوێت لەم ساتەوەختەدا لێكدانەوەی هەر حیزبێك بۆ مەركەزی و نامەركەزی ڕەنگدانەوەی بەرژوەندی خۆیبێت، جا پەرچە كرداربێت یان بۆ باڵادەستی لێپرسراوەكانی، كە شتێكی وا لە دۆخەكە ناگۆڕێت. ناعەدالەتی  لەهەولێر بێت یان لە سلێمانی یان هەر جێگایەك بۆ خەڵك جیاوازی نییە. چارەسەر دەسەڵاتێكی نیشتمانی پاكە لەهەر كوێیەكیان بێت، ئەو كات ساغكردنەوەی مەركەزی و نامەركەزی كارێكی ئاسانە، كە بێگومان لە لامەركەزیدا لەگەڵ ئەوەی كارو ئیدارە باشتر ئەڕوات، دیكتاتۆری گەورەش دروستنابێت.  

نوسینی:  ته‌حسین قادر ڤایرۆسی کۆڤید١٩ دۆخی ئابووری ئه‌و وڵاتانه‌ی سه‌ختتر كرد كه‌ پشتیان به‌ داهاتی نه‌وت به‌ستووه‌، عێراق و ھەرێمی کوردستان-یش لە پێشەوەی ئەو وڵاتانه‌ن به‌تایبه‌ت دروست نه‌كردنی ژێرخانی ئابوورییان زیان به‌ركه‌وتنه‌كه‌ی قورستركرد‌. به‌كارهێنانی كه‌رتی گشتی بۆ ملیاردێركردنی كه‌مینه‌یه‌ك  فه‌رامۆشكردنی کەرته‌كانی کشتوکاڵ و پیشەسازی ئاستی به‌رهه‌مهێنانی ناوخۆییان ده‌سته‌وه‌ستانكرد، ئەوەی بونیادیش نرابوو له‌ رابردوودا به‌هۆی گه‌نده‌ڵییه‌وه‌ وێرانكرا بۆیه‌ خەڵکێكی زۆر كاره‌كانیان و ده‌رفه‌تی كاریان له‌ ده‌ستدا. هاوشان له‌ پرۆسه‌یه‌كی فراوانتردا ‌بۆ کڕینی دەنگ و وەلا‌و لە کابینەی دووەمی حکومەتی ھەرێم و کابینەکانی دواتردا، کردیانن بە مووچەخۆری حیزب و حکومەت و بەشێکی داھاتی گشتییان بۆ ته‌رخانكردن. به‌مجۆره‌ زۆرینه‌یه‌كی مووچه‌خۆر له‌ كه‌رتی گشتی دامه‌زرێندران كه‌ رێژه‌ی مووچه‌كه‌یان‌ به‌ زه‌حمه‌ت به‌شی بژێوی ژیانیانی ده‌كرد و‌ نه‌یانتوانی ببنه‌ خاوه‌ن پاشه‌كه‌وتێك به‌رگه‌ی چه‌ند مانگێكی بێ مووچه‌یی بگرن. به‌ڵام به‌رپرسانی حیزبی ناو حكومه‌ت له‌ رێگای به‌ده‌ستهێنانی وه‌لا‌ویانه‌وه‌ ته‌مه‌نی حوكمڕانییان درێژكرده‌وه‌ و له‌و دۆخه‌ سه‌خته‌ی بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆنا-ش ملیاره‌كانیان هه‌ر نه‌خسته‌ خزمه‌ت مووچه‌خۆرانی بێ مووچه‌ و هه‌ستانه‌وه‌ی ئابووری كوردستان له‌ كاتێكدا نرخی نه‌وت دابه‌زیوه‌ و حكومه‌تی به‌غداد مووچه‌ نانێرێت. سیاسه‌تی ئابووری هه‌رێمی كوردستان بووه‌ته‌ هۆی گۆڕینی مانا كلاسیكه‌كه‌ی بێكاری و هه‌ژاری، بۆنموونه‌ له‌ ساڵانی پێشوودا ئه‌گه‌ر كه‌سێك هیچ كارێكی به‌ ئه‌نجام نه‌گه‌یاندایه‌ و داهاتی مانگانه‌ یان رۆژانه‌ی نه‌بوایه‌ پێیان ده‌وت بێكار، كه‌سێك هیچ سه‌رچاوه‌یه‌كی بژێوی نه‌بوایه‌ بۆ دابینكردنی پێداویستییه‌كانی ژیانی پێیان ده‌وت هه‌ژار، به‌ڵام ئه‌مڕۆ فه‌رمانبه‌ران له‌ یه‌ك كاتدا بێكار و هه‌ژارن، هه‌ژاره‌كانیش چوونه‌ته‌ ژێر هێڵی هه‌ژارییه‌وه‌.  به‌مشێوه‌یه‌ به‌ ملیاردێربوونی كه‌مینه‌یه‌كی ده‌سه‌ڵاتدار وده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی هێزی ئابووری و سیاسی و سه‌ربازی، له‌سایه‌ی باڵاده‌ستی تێكه‌ڵی حیزب له‌ حكومه‌ت و لاوازی لێپرسینه‌وه‌ و چاودێری له‌ لایه‌ن په‌رله‌مان و داواكاری گشتی و دیوانی چاودێری دارایی و دادگاكان و ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی و شاردنه‌وه‌ی زانیارییه‌كان له‌ رۆژنامه‌نووسان، نازاندرێت ئەو ملیارانە چەندن، دەیانن یان گەیشتونەتە سەروو سەد. داخستنی پەرلەمان بۆ ماوەی ٢ ساڵ له‌لایه‌ن حزبێكی سیاسی، دیارترین بەڵگەی راستی ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ده‌سه‌ڵاته‌كانه‌ تا هیچ چاكسازی و گۆڕانكارییه‌ك نه‌یه‌ته‌بوون. یه‌ك وڵات و دوو جۆر ژیان  به‌رده‌وامی گه‌نده‌ڵی‌ دارایی و كارگێڕی، جیاوازییه‌ چینایه‌تییه‌كانی قوڵتر كردۆته‌وه‌، كه‌مینه‌یه‌كی حیزبی بوونه‌ته‌‌ خاوه‌ن پاره‌یه‌كی زۆر و شێوه‌ ژیانێكی تایبه‌ت و ده‌سه‌ڵاتێكی شێوه‌ ره‌ها كه‌ ته‌واو جیاوازه‌ له‌ ژیانی زۆرینه‌ی هاووڵاتییان.  سەرکردەی ئەو حیزبانەی ئه‌مڕۆ وه‌ك پاشاكانی سه‌ده‌ی ناوه‌ڕاست ده‌ژین، لە راپەڕینی ١٩٩١ کاتێک لە شاخ و دەرەوەی وڵات گەڕانەوە، جیاوازییەکی ئەوتۆیان لەگەڵ خەڵک لێ به‌دینه‌ده‌كرا، بۆیە جەماوەر بە رێزه‌وه‌ لە ئامێزیان گرتن، ئێستا هه‌ر بۆ شه‌ڕ و رۆژی ده‌نگدان بیر له‌ پێگه‌ی هاووڵاتییان ده‌كه‌نه‌وه‌.  بەڵام دواتر خۆ پیرۆزکردن و دەوڵەمەندکردن بووە ئامانجیان، شەڕی ناوخۆیان لەو پێناوەدا تازەکردەوە، پێشمەرگە و قاعیدەی حیزبی دڵسۆز و رۆڵەی ھەژاریان دابەکوشت، سەدام و داگیرکەرانی تریان ھێنایە سەر یەکتری. لە ئەنجامدا کۆنترۆڵی داھاتەکانیان کرد، یارمەتی وڵاتانیان بۆ خۆیان وەرگرت، نەوت و گازی کوردستانیان بە ناوی ئابووری سەربەخۆ بە ناشەفافی دەرھێنا و فرۆشت، گرێبه‌ستی ٥٠ ساڵی نەوت و گازی نھێنییان لەگەڵ تورکیا کرد، حکومەتیان قەرزدارکرد، میللەتەکەیان خسته‌ژێرباری هه‌ژاری و باجی هه‌ڵه‌ و گه‌نده‌ڵییه‌كانیان. له‌ ساڵی 2014ه‌وه‌، متمانەیان به‌ سیسته‌می بانكی كه‌رتی تایبه‌ت و گشتی لاوازكرد، ئه‌وه‌ش بەھۆی ئه‌وه‌ی حكومه‌ت ئه‌و پارانه‌ی‌ خوارد و ده‌ستی به‌سه‌رداگرت كه‌ خەڵک و کۆمپانیاکان لە بانک ھەیانبوو، ئه‌مه‌ش رێگرە لەوەی جارێکی تر هاووڵاتییان یان كۆمپانیاكان پارە لە بانک دابنێن، له‌ كاتێكدا سه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵ باس له‌ قه‌باره‌ی گه‌وره‌ی پاره‌ی به‌رپرسانی حیزبی ده‌كه‌ن له‌ بانكه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی وڵات. حکومەتی ھەرێم له‌ ماوه‌ی 29 ساڵی رابردوو ده‌رفه‌تی لەباری ھەبوو بۆ بنیاتنانی دامودەزگای دەستوری و جیاکردنەوەی ده‌سه‌ڵاته‌كان لە یەکتری، دروستکردنی ھێزی نیشتیمانی پێشمەرگە و ناوخۆ، پەروەردەکردنی چەند نەوەی نوێ بە سیستمی پەروەردە و خوێندنی باڵای ھاوچەرخ و بەستنەوەیان بە ئابووری بازاڕەوە، پشتیوانی لە رێکخراوی کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیای سەربەخۆ، ئابووری بەھێز بە ھەمەجۆرکردنی کەرتە گشتی و تایبەتەکانەوە بەجۆرێک ئاسایشی خۆراک و ئاو و پێویستییەکانی خەڵک لە ناوخۆ دابین بکات و یەدەکێکی نەقدی ئەوتۆشی ھەبێت بۆ کارەساتی کتوپڕی وەک کۆڤید ١٩. بەڵام ئێستا نەک ئەوانە نەکراوە، بەڵکوو به‌فه‌رمی حکومەت دەیان ملیار دۆلار قەرزارە، نەوتەکەی پارە ناکات و ناكۆكییه‌كانیشی له‌گه‌ڵ عێراق به‌هه‌ڵواسراوی ماوه‌ته‌وه‌ و عێراقیش ناچێتە ژێر باری دابینکردنی مووچەی کوردستان. ئه‌نجامی ئەم خراپ ئیدارەدانەی دەسەڵاتی سیاسی، سەرکردەی حیزبی به‌ پیرۆزکراو خستۆته‌ڕوو، حیزب کراوەتە ئامراز بۆ پارێزگاری دەسەڵاتی سەرکردەکان، زۆرینەی ئەندامان کراونەته‌ کۆیلەی حیزب و په‌رژینی پارێزگاری له‌ سەرکردەکان، دوای خۆشیان ئەو دەسەڵاتە دەگوازرێتەوە بۆ کوڕ و نەوەکانییان.  له‌ ئێستادا چی بكرێت؟ لە درێژەی قەیرانی داراییدا، بەرپرسیارێتی سەرەکی دەکەوێتە ئه‌ستۆی حكومه‌ت وھەردوو حیزبی دەسەڵات، بۆ رەواندنەوەی گومان و رقی خەڵکی برسی، سەرەتا پێویستە  توانا داراییەکانییان بە ئەسێت و کاشەوە ئاشکرا بکەن، مانگانە بەشێکی بدەنەوە بە حکومەت ھەتا رێژەیەک لە مووچەی مووچەخۆرانی پێبدات. لامەرکەزیەتیش لەناو ھەرێم قووڵبکرێتەوە ھەتا ململانێی ناوخۆ پەرە نەستێنێت. یاسای چاکسازییە پەسەندکراوەکەش جێبەجێبکەن بۆ کەمکردنەوەی جیاوازییەکان و نادادپه‌روه‌ری. پێویسته‌ له‌ نێوان عێراق و هه‌رێمدا لەم قۆناغە، ھەوڵی رێكەوتنێکی ھاوسەنگ  بدرێت کە ھەردوولا ھاوکاربن بۆ تێپەڕاندنی قەیرانەکه‌، چونكه‌ بە قۆستنەوەی ئەم قه‌یرانه‌ی ھەرێم، عێراق دەیەوێت ئەو مافانەی کوردستان كه‌ بە قوربانیدانی خەڵک بە درێژایی سەدەی بیست و لە راپەڕینی ١٩٩١ و لە دوای ٢٠٠٣ ەوە، لە دەستور بوون بە ئەمری واقیع لێیوەرگرێتەوە. خەڵکی کوردستانیش بە دەوڵەمەندی گەورە و مامناوەندییەوە، کەریمی عەلەکە ئاسا، کۆمەکی یەکتری بکەن،  دراوسێ نەھێڵێت ھاوسێکەی بێ شیو بێت، خزم فریای خزمەکانی بکەوێت، ھەر کەسێک تۆڕێک لە ھاوڕێکانی دروستبکات بۆ ھاوکاریکردن. به‌شێك له‌ خەڵکیش دەستبەجێ رووبکەنەوە کشتوکاڵ و ئاژەڵداری، حکومەتیش بە یاسا  قەدەغەکردنی ھاوردە و به‌ تاریفەی گومرگی نوێ، پارێزگاری لە بەرھەمی ناوخۆ بکات و په‌ره‌ی پێبدات. بەمشێوەیە شیرازەی کۆمەڵگە ناپچڕێت، ئاشتی کۆمەڵایەتی ده‌پارێزرێت، پەلاماردان کۆنترۆڵ دەکرێت. بە ئومێدی ئەوەی لە ماوەی ساڵێکدا چارەسەری ڤایرۆسەکە بدۆزرێتەوە و بەدوایدا ژیانی ئابووری و دارایی و کۆمەڵایەتی وردە وردە ببوژێتەوە.   كاركردن بۆ گۆڕانكاری دوای ئاساییبوونەوەی بارودۆخ، سەرژمێری دانیشتووان بکرێت، تۆماری دەنگدەران پاک بکرێتەوە، پیاچونەوە بە یاسا و کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردندا بکرێت بەجۆرێک تاکەکەس و لیستی سەربەخۆ ھەلی بەشداربونییان بۆ برەخسێ لە ئەنجومەنی پارێزگا و پەرلەماندا، رێگە لە تەزویر بگیرێت، ئۆپۆزیسیۆنی تاکەکەسی و سەندیکا و رێکخراوی مەدەنی راستەقینە کارا تر بکرێن، تەنھا  حیزبی مەدەنی بێ میلیشیا و چەکدار بۆی ھەبێت بەشداری لە ھەڵبژاردندا بکات. ئینجا ھەڵبژاردنی پێشوەخت بکرێت، لەو بروایەدام دوای ئەم قەیرانە و دوای ئەزموونی شکستخواردووی حیزبی و حوکمڕانی ٢٩ ساڵی رابوردوو، ئەمجارە خەڵکی کوردستان بەرچاوروونتر دەبن بۆ دیاریکردنی چارەنوسی خۆیان.

راپۆرتی: فازل حەمە رەفعەت – محەمەد رەئوف پەرلەمان فریانەكەوت لێپێچینەوە لە حكومەت بكات سەبارەت بەو قەیرانە داراییەی كە دروستبووە، حكومەت دەستپێشخەری كردو لە هێرشێكی هەڵگەڕاوەدا دەیەوێت پەرلەمان دادگایی بكات، مەسرور بارزانی لەڕێگەی هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتاران دەیەوێت پەرلەمان لەم كاتی قەیرانەدا بە خۆیەوە سەرقاڵ بكات نەك حكومەت، هێمن هەورامی جێگری سەرۆكی پەرلەمان سەرۆكایەتی هەوڵی هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتاران دەكات، رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان دژە، رۆژی پێنج شەممە فراكسیۆنەكانی پەرلەمان دەكەونە بەردەم تاقیكردنەوەیەكی نوێوە، ئایا پەرلەمان لەبەردەم زۆرینەی پارتیدا چۆڵ دەكەن، یاخود بەرەنگاریی دەكەن ؟ نایەوێت ببێت بە پاڵەوان رۆژی پێنج شەممەی ئەم هەفتەیە پەرلەمانی كوردستان كۆدەبێتەوە بۆ هەڵگرتنی پارێزبەندی (حصانە) لەسەر ژمارەیەك پەرلەمانتار، ئەمە لەسەر داوای مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتە، دۆخەكە پێچەوانە بوەتەوە، لەبری ئەوەی پەرلەمان لێپێچینەوە لە حكومەت بكات، حكومەت پەرلەمان دادگایی دەكات. لەبنەڕەتەوە بڕیارەكەی سەرۆكی حكومەت لەدژی سۆران عومەر پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامییە، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی (درەو) ژمارەیەك پەرلەمانتاری فراكسیۆنەكانی تریش دەخرێنە ناو لیستەكە، ئەمە بۆئەوەیە نەوترێت ئامانجەكە تەنیا سۆران عومەرە، لەلایەكی تریش پارتی نایەوێت لەم دۆسیەكەدا سۆران عومەر ببێت بەپاڵەوانی فیلمەكە. سۆران عومەر پێشتر لە لێدوانێكدا باسی لەوەكرد، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت كۆمپانیا‌و بانكی تایبەت بەخۆی هەیە، ئەمە سەرۆكی حكومەتی توڕەكرد، مەسرور بارزانی نوێنەری خۆی راسپارد سكاڵای یاسایی لەسەر سۆران عومەر تۆمار بكات. سۆران عومەر دەڵێ:" لەكاتی قەدەغەی هاتوچۆداو نەبوونی هیچ دەوامێك، لە شەودا سەرۆكی حكومەت نوێنەری یاسایی ئەنجومەنی وەزیران دەنێرێ سكاڵا دژمان تۆمار دەكەن، گوایە تۆمەتی ناڕەوا خراوەتەپاڵیان!! جگە لەوەی هەمان كات داواكاری گشتیان راسپاردوە بۆ هەمان مەبەست". كێ لە كێ دەپرسێتەوە ؟ ئەم رۆژانە حكومەتی هەرێمی كوردستان دوچاری قەیرانێكی دارایی سەخت بووە، چاوی لە دەستی بەغدادە بڕەپارەی مانگانەی بۆ بنێرێت، ئەمەش لەژێر هەڕەشەی داڕمانی نرخی نەوت‌و ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێدایە لەگەڵ كابینەی نوێی حكومەت لەعێراق. ئێستا هەموان سەرقاڵی لێكدانەوەی سەرچاوەكانی داهاتن، لەشەقامیش وردە وردە ناڕەزایەتی دژی دابەشنەكردنی موچە دەستیپێكردووە، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پڕبوون لە قسەوباس لەبارەی قەیرانە نوێیەكە. پەرلەمان كە نوێنەرایەتی دەنگی شەقام دەكات، دەبوو لەم وەختەدا لەبری خەڵك بەدواداچوون بۆ هۆكارەكانی سەرهەڵدانی قەیرانەكە‌و خەزێنەی بەتاڵی حكومەت بكات، بەڵام هێشتا بێدەنگە، فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمان زۆرینەی 5+1 پەرلەمان‌و دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی بەدەستەوەیە، رێگری دەكات لەوەی پەرلەمان بە ئەركی خۆی هەستێت، پارتی لەم رێگەیەوە حكومەتی مەسرور بارزانی دەپارێزێت لە هەر گورزێك كە لە پەرلەمانەوە ئاڕاستەی بكرێت. سەرباری رێگرییەكانی پارتی، لەناو هەندێك لە فراكسیۆنەكانی پەرلەمانەوە دەنگ بەرزبووەتەوە لەبارەی قەیرانە داراییەكە، پارتی‌و سەرۆكی حكومەت بەر لە فراوانبوونی بازنەی ناڕەزایەتییەكان، دەستپێشخەرییان كردو بەر لەوەی پەرلەمان لێپرسینەوە لەگەڵ حكومەت بكات، حكومەت دەیەوێت پەرلەمان دادگایی بكات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، فراكسیۆنی پارتی‌و هاوپەیمانەكانی دەیانەوێت لە دانیشتنی پێنج شەممەدا پارێزبەندی (حصانە) لەژمارەیەك پەرلەمانتار وەربگرنەوە كە لەسەر قسەكردن سكاڵای یاساییان لەسەر تۆماركراوە، ئەوانەی پارێزبەندییان لەسەر هەڵدەگیرێت بریتین لەئەمانە: •    سۆران عومەر لە فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی •    عەلی حەمەساڵح سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان •    ئومێد خۆشناو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی (سكاڵایەكی مەحمود سەنگاوی ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی لەسەرە لەبارەی تۆمەتی فرۆشتنی چەكی ئێم فۆر-ەوە) •  كازم فاروق سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ  •    هڵز ئەحمەد لە فراكسیۆنی یەكگرتوو •    لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێكی تردا كە هێشتا یەكلانەبونەتەوە كۆی گشتی پرۆسەكە دەكرێت وا لێكبدرێتەوە، مەسرور بارزانی‌و پارتی لەڕێگەی راپێچكردنی پەرلەمانتاران بۆ بەردەم دادگا لەم كاتی قەیرانەدا دەیانەوێت پەرلەمان بەخۆیەوە سەرقاڵ بكەن نەك چاودێریكردنی حكومەت، لەلایەكی تریش هەڵگرتنی پارێزبەندی دەبێتەهۆی چاوترسێنكردنی پەرلەمانتارانی تر. پارێزبەندی چۆن هەڵدەگیرێت ؟ بەپێی ماددەی (24) لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان كە لە كۆتاییەكانی خولی چوارەمدا هەمواركراوە، ئەو كەسەی كە دەبێت بە ئەندامی پەرلەمان، لەرۆژی سوێندخواردنییەوە وەكو پەرلەمانتار، پارێزبەندی پەرلەمانی دەبێت‌و ناتوانێ بەبێ مۆڵەتی پەرلەمان تەنازولی لێ بكات. هەمان ماددە، باسلەوەدەكات" نابێت ئەندام ڕاوەدوو بنرێت یان لێكۆڵینەوەی لەگەڵـدا بكرێـت یان ماڵ‌و نوسینگەكەی پشكنینی بـۆ بكرێـت یـان دەسـتگیر بكرێـت بـەبێ مۆڵەتی پێشوەختەی پەرلەمان، تەنیا لەو حاڵەتە نەبێت كە تاوانێكی بینـراوی ئەنجام دابێت". هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتاران، بەگوێرەی پەیڕەوی ناوخۆ بەدەنگی زۆرینەی ئامادەبوانە، واتە لەم دۆسیەیەدا تاوەكو پەرلەمانتارانی فراكسیۆنەكان بەژمارەیەكی زیاتر لە دانیشتنی رۆژی پێنج شەممەدا ئامادەبن، زیاتر كێشە بۆ هەوڵەكەی پارتی بۆ هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر ئەو پەرلەمانتارانە دروست دەبێت، بەڵام سەرباری ئەمەش پارتی‌و هاوپەیمانەكانی هێشتا زۆرینەی 50+1ی پەرلەمانیان بەدەستەوەیە، پارتی خۆی (45) كورسی هەیە، كۆتاكان واتە نوێنەری پێكهاتەكان لە پەرلەمان كە (11) كورسییان هەیە‌و شكاونەتەوە بەلای پارتیدا، ئەگەر كۆتاكان لەم پرسەدا بچنە پاڵ پارتی، پارتی دەنگی (56) پەرلەمانتار زامن دەكات‌و دەتوانێت پارێزبەندی لەسەر ئەو پەرلەمانتارانە هەڵگرێت، زۆرینەی 50+1 واتە دەنگی (56) پەرلەمانتار لە كۆی (111) ئەندامەكەی پەرلەمانی كوردستان. ئەگەر ئەم هەوڵەی پارتی بە هەر هۆكارێك شكست بهێنێت، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان، بـەبێ پێشكەشـكردنی بەڵگـەی نـوێ لـە سـەر هـەمان بابـەت، داواكـاری نـوێ بۆ هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر ئەو پەرلەمانتارانە پێشكەش ناكرێتەوە. خۆئەگەر هەوڵەكەش سەركەوتوو بێت، واتە پارێزبەندییان لەسەر هەڵگیرا، لە حاڵەتی راگرتنیان لە یەكێك لە گرتوخانەكان، ئەو پەرلەمانتارانە دەتوانن بەشـداری دانیشـتنەكانی پەرلـەمان‌و كۆبونــەوەی لیژنــەكان‌و گفتوگۆ‌و دەنگدان لەسەر پرۆژەكان بكەن. پرسی هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر ژمارەیەك لە پەرلەمانتاران، یەكەمین ئاڵنگارییە كە روبەڕووی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان دەبێتەوە، ئەم پرسە رەنگە خولی پێنجەم دوچاری رچڵەكینێك‌و بكات‌و گۆڕانكاری لەو كۆدەنگییە بكات كە تاڕادەیەك لەناو فراكسیۆنەكاندا هەبووە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا فراكسیۆنی یەكێتی‌و گۆڕان‌و یەكگرتوو و كۆمەڵ و شیوعی لەم پرسەدا چۆن مامەڵە دەكەن، پەرلەمان لەبەردەم زۆرینەی پارتیدا چۆڵ دەكەن‌و بەتەواوەتی ئاڵای سپی هەڵدەكەن یاخود بەرەنگاری دەكەن‌و سەرەتای قۆناغێكی نوێی ململانێی سیاسی لەناو پەرلەمانەوە دەستپێدەكات ؟ موجامەلەكەی مەسرور بارزانی ! بەمدواییە كە پەرلەمان سەرقاڵی تاوتوێكردن‌و پەسەندكردنی یاسای چاكسازی بوو لە دەرماڵە‌و خانەنشینی پلەباڵاكان، چەندجارێك وەفدی پەرلەمانتاران سەردانی بینای سەرۆكایەتی حكومەتیان كرد‌و چاویان بە مەسرور بارزانی كەوت، ئەمە سەرەتای نزیكبوونەوەی پەرلەمانتاران بوو لە مەسرور بارزانی سەرۆكی كابینەی نوێی حكومەت. (درەو) زانیویەتی لەیەكێك لەو سەردانانەدا بۆلای سەرۆك‌و تیمی حكومەت بۆ تاوتوێكردنی یاسای چاكسازی، سۆران عومەر پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامی بەشداربووە، ئەوانەی لەو كۆبونەوەیەدا بوون بە (درەو)یان وت: مەسرور بارزانی لەو كۆبونەوەیەدا زیاد لە پێویست موجامەلەی سۆران عومەری كردووە‌و ستایشی تواناكانی كردووە، ئەمە بەشداربووانی كۆبونەوەكەی دوچاری سەرسوڕمان كردووە. دوای ئەو موجامەلەیە، ئێستا جێگەی سەرسوڕمانە بۆچی مەسرور بارزانی بەتوندی هاتوەتەسەر هێڵ‌و دەیەوێت سۆران عومەر دادگایی بكات. ئەوەی لەناو پەرلەمانی كوردستان سەرۆكایەتی پرسی هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر ئەو پەرلەمانتارانە دەكات، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) هێمن هەورامی جێگری سەرۆكی پەرلەمانە، هێمن پێشتر لە دەزگای پاراستنی پارتی كارمەندی مەسرور بارزانی بووە، ماوەیەك دواتر بووە بە راوێژكاری مەسعود بارزانی سەرۆكی پێشووی هەرێمی كورددستان، ئەو لەناو پەرلەمانەوە هەموو هەوڵەكانی خستوەتەگەڕ بۆ پاراستنی كابینەی مەسرور بارزانی. بەگوێرەی نوسراوێك كە دەست (درەو) كەوتووە، رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان دژی هەڵگرتنی پارێزبەندییە لەسەر پەرلەمانتاران، ئەگەر سەرۆك بەردەوام بێت‌و بەڕووی هەوڵەكانی جێگرەكەیدا بوەستێتەوە، سەرەتای قۆناغێكی نوێی پەیوەندییەكان لەناو دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان دەستپێدەكات.   

گفتوگۆی رۆژنامەوانی: درەو بە پێچەوانەی هەندێك زانیاری كە پێشتر باسیان لێوە دەكرا" هەرێمی كوردستان لەبەرامبەر پشكنینی ڤایرۆسی كۆرۆنا هیچ بڕە پارەیەكی بە رێكخراوی تەندروستی جیهانی نەداوە، هەرچەندە نەخۆشی كوشندەشیان هەبووبێت بەڵام ئەگەر هەڵگری ڤایرۆسی كۆرۆنا بوون بەپێی بنەماكانی رێكخراوی تەندروستی جیهانی بە مردووی كۆرۆنا ئەژمار دەكرێن، لەسەر ئەم بنەمایە لە هەرێمی كوردستان پێنج حاڵەتی مردن بەهۆی كۆرۆناوە تۆماركراوە" ئەمانە قسەی سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستانە بۆ (درەو) كە دوای زیاتر لە (20 ) بە شێوەی نوسین وەڵامی چەند پرسیارێكی (درەو)ی داوەتەوە.  هەر لەم گفتوگۆ رۆژنامەوانیە كورتەدا وەزیری تەندرووستی باس لەو گرتە ڤیدیۆیەی خۆی دەكات لەكاتی كاردایە لەسەر كۆمپیوتەرەكەی و لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەنگدانەوەی بەدوای خۆیدا هێنا دەقی گفتوگۆ رۆژنامەوانیەكەی (درەو) لەگەڵ (د. سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی)    درەو: وەكو لایەنی ئاگادار و پەیوەست كە حكومەت گوێتان لێدەگەرێت ئەتوانن پێمان بڵێن پێشبینی ئێوە بۆ كۆتایی كۆرۆتا كەیە؟ د‌.  سامان بەرزنجی: لە کاتی ئێستا هیچ پێشبینییەکی زانستی و بەرچاوروونی نیە بۆ کۆتایی هاتنی سەد لە سەدی ڤایرۆسی کۆرۆنا لە هەرێمی کوردستان، چونکە چەندین فاکتەر کاریگەرییان دەبێت لەسەر رەوشەکە.  درەو: تا سەرەتای مانگی پێنج سەركەوتن بەسەر كۆرۆنا رادەگەیەنن. ئەمە راستە یان نا؟ د‌. سامان بەرزنجی: وەکو ئاماژەم پێدا، سەرکەوتن بەسەر کۆرۆنا کۆمەڵێک هۆکار کاری تێدەکەن کە ناتوانرێت لە ئێستادا بەرچاوروونییەکی ئاشکرامان پێ بدات، بەلام دەتوانین ئەوە بلێین کە ئەگەر پابەندبوونی هاوڵاتییان بە شێوەیەکی تۆکمە بەردەوام بێت، زووتر و ئاسانتر ئەم پەتایە تێدەپەرێنین. درەو: ئێستا دۆخی سلێمانی و دهۆك تا ئاستێك جێگیرە بۆتەوە. دۆخی هەولێرە چۆن دەبینن؟ د‌. سامان بەرزنجی:لە هەرێمی کوردستان بەگشتی بە بەراورد بە وڵاتانی دەروربەر و جیهان، دۆخەکە زۆر باش کۆنترۆل کراوە، ئەمەش بەهۆی ئەوەی کە ئێمە زۆر زوو ئامادەکاریمان دەستپێکرد و هاوڵاتیانمان زۆر هاوکارمان بوون لە جێبەجێکردنی ڕێنماییە تەندروستیەکان  و زوو دەستمان کرد بە کەرەنتین کردنی ‌ئەو هاوڵاتیانەی لە ووڵاتە پر مەترسیەکان دەگەڕێنەوە و زوو قەدەغەی هاتووچۆمان راگەیاند و پشكنینی بەرفراوان ئەنجام دەدەین. بۆیە بارودۆخەکە بەگشتی جێگیر و لەژێر کۆنتڕۆل دایە، بەڵام مەترسی ئەم ڤایرۆسە هەر بەردەوامە لە هەموو پارێزگاکانی هەرێم بەبێ جیاوازی.   درەو: دەوترێت ئەوەی كە دۆخی قەدەغەی تەواوی هاتوچۆ ڕاناگەیەنرێت پەیوەندی بەدۆخی هەولێرەوە هەیە كە دوای جێگیری دۆخی هەولێر خۆی هەواڵی سەركەوتن بەسەر كۆرۆنا رادەگەیەنن؟ د‌. سامان بەرزنجی: قەدەغەی هاتووچۆ پەیوەندی بە پاراستنی تەندروستی هەموو هاوڵاتییانی هەرێمی کوردستانەوە هەیە بەبێ جیاوازی، و هەڵگرتنی تەواوەتی قەدەغەی هاتووچۆ لە ئێستادا کارێکی مەترسیدارە. و ئەگەر لە هەر ساتێک ئەم بڕیارە درا، ئەوە بە دیراسەیەکی قووڵ و ورد دەبێت و قۆناغ بە قۆناغ دەبێت. درەو: رێوشوینەكانی قەدەغەی هاتوچۆ ئاسایی بونەتەوەو دوكان و بازارەكان كراونەتەوە رای ئیوە چیە؟ د‌. سامان بەرزنجی: کردنەوەی دوکان و بازاڕەکان بە کۆمەڵێک مەرج و رێنمایی تەندروستی دەبێت کە لەلایەن ژووری ئۆپەراسیۆنی پارێزگاکانەوە ئامادەکراوە، و پێویستە ئاگاداربین کە بە هەموو شێوەیەک لەکاتی کارکردنیش دەبێ رێنمایی تەندروستییەکان جێبەجێبکرێن و بەرکەوتنە فیزیکییەکان سنوردار بکرێن. درەو: ئەتوانن پێمان بڵێیی كۆی ئەو بودجەیەی كە وەزارەتەكەی ئێوە لە هەموو شارو پارێزگاكانی هەرێم خەرجتان كردووە بۆ رووبەرووبنەوەی كۆرۆنا دەكاتە چەندێك؟ د‌. سامان بەرزنجی: لە سەر رەزامەندی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان رێزدار مەسرور بارزانی چەندین جار وچەندین جۆر بوودجە سەرفکراوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو نەخۆشییە بۆ وەزارەتە پەیوەنددارەکان کە بەسەر پارێزگاکان دابەشکراوە. جگە لە خەرجییەکانی بودجەی تەشغیلی کە لەم ماوەیەدا زۆرترینی بۆ نەخۆشیی کۆرۆنا بووە و کۆی هەموو خەرجییەکان لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیرانەوە بڵاوکراوەتەوە. درەو: لەسەرەتای دەركەوتنی كۆرۆنادا كۆمپانیایەك باسی لە درووستكردنی دەرمانی كرد لە سلێمانی، ئێوە وەك لایەنی مەعنی پرسەكە هیچ قسەیەكتان نەبوو هەنگاوی ئەو كۆمپانیایە بە كوێ گەیشت ؟؟    د‌. سامان بەرزنجی: لە ئێستادا هیچ دەرمانێك یان پێکوتەیەك بۆ چارەسەری ئەم پەتایە لەسەر ئاستی هیچ وڵاتێک نەدۆزراوەتەوە، ئێمە بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی حکومەتی فیدرال و رێکخراوی تەندروستیی جیهانی پابەندی پرۆتۆکۆلی زانستیین بۆ هەڵسوکەوت کردن لەگەڵ تووشبووان و هەڵگری ڤایرۆسی کۆرۆنای نوێ. ئەم دەرمانانە لە هەندێك شوێن بەکاردێت وەکو چارەسەری پاڵپشتی و دەکرێت سوودی لێ ببینرێت، هیوای سەرکەوتنیان بۆ دەخوازین. درەو: لە جیهاندا دەوترێت كۆرۆنا چەكی سیاسیە، واتا لە ململانێ سیاسیەكاندا بەكار دەهێنرێت، ئێوە هەستان بەوە كردووە چی لەناو خۆو چی لە دەرەوە وەكو چەكێكی سیاسی بەكار هاتبێت؟؟ د‌. سامان بەرزنجی: وەکو وەزارەتی تەندروستی، گرنگترین شت بۆ ئێمە پاراستنی تەندروستی و کۆنترۆڵکردن و چارەسەری هاوڵاتییانی هەرێمی کوردستانە کە بە خزمەتگوزاری مرۆڤدۆستانەی دەزانین، بێگومان ئەمەش دەبێت پاڵپشت بێت بە کۆمەڵێک بەڵگەی زانستی و توێژینەوەی باوەرپێکراو. ئەگەر ئەم ڤایرۆسە بەهەر جۆرێک بێت، هەموو هەوڵ کۆششی ئێمە بۆ ئەوە دەبێت کە  چۆن خۆمانی لێ بپارێزین. درەو: ترەمپ لە لێدوانێكدا باسی لەوە كرد كە رێكخراوی تەندروستی جیهانی زانیاری هەڵەی وەرگرتووە لە چین، هەندێك قسەو باسیش هەیە كە هەندێك لە وڵاتان ئاماری راستەقینەی كۆرۆنا دەشارنەوە،، میدیاكان و خەڵكی كوردستان دەتوانن دڵنیا بنن ئەو ئامارانەی كوردستان راگەیەنراوە راستەقینەو هیچ یارییەك بە ئەنجامەكانەوە نەكراوە؟؟ د‌. سامان بەرزنجی: هەر لەسەرەتای بڵاوبوونەوەی ئەم پەتایە، ئەنجومەنی باڵای رووبەڕووبوونەوەی کۆرۆنامان لە وەزارەتی تەندروستی ڕاگەیاند کە بەڕێوەبەرە گشتییەکانی ناو وەزارەت و بەڕێوەبەرە گشتییەکانی پارێزگاکان و  نوێنەری رێکخراوی تەندروستی جیهانی و نوێنەرانی وەزارەتی دیکەی پەیوەندداری تێدا ئەندام بوون و هەموو زانیاری و داتاکان بە شەفافی باسکراوە. و سەردانی بەردەوامی رێکخراوی تەندروستی جیهانی لەلایەن بەرپرسی ئۆفیسی عیراق  و لەم رۆژانەی دواییدا بەڕێز نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان سەردانی کردین، ئەمە جگە لەوەی کە رێزدار سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان رۆژانە بە بەردەوامی لە نزیکەوە چاودێری بارودۆخەکە دەکات و جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە دەبێت هەموو داتاکان بە وردرترین شێواز کۆبکرێنەوە و تۆمار بکرێن و بۆ هاوڵاتییان و میدیا و راگەیاندنەکان نیشان بدرێت وە لە ئێستادا داشبۆردێک دانراوە لەسەر وێب سایتی حکومەتی هەرێم کە زانیاریاریەکانی ڕاستەوخۆ لەسەر بڵاودەکرێتەوە. لەکۆتاییش دا شاردنەوە و دەستکاری ئەنجامەکان بە هیچ شێوەیەک لە بەرژەوەندی هیچ کەسێک دا نیە. درەو: پەیوەندی وەزارەتەكەتان لەگەڵ رێكخراوی تەندروستی جیهانی چۆنە؟ د‌. سامان بەرزنجی: وەکو ئاماژەم پێدا، ئەمان هەر لە سەرەتاوە لەگەڵ ئێمە هەماهەنگییان بووە و هاوکارمان بوونە لە دابین کردنی نوێترین رێنمایی زانستی و بڵاوکردنەوەی وشیاری تەندروستی و راهێنانی کارماندانمان بۆ رووبەروونەوەی ئەم پەتایە، ئەمە جگە لە دابینکردن هەندێک پێداویستی لۆجیستیکی و پزیشکی.  درەو: دەوترێت بۆهەر پشكنینێكی كۆرۆنا بڕێك پارەتان بەو رێكخراوە داوە ئەمە چەندێك راستەو بڕی چەندتان بەو رێكخراوە داوە؟؟ د‌. سامان بەرزنجی: گشت ئەو پشکنینانەی ئەنجام دەدرێت لە هەرێمی کوردستان لەسەر ئەستۆی حکومەتە وە ئێمە وەك وەزارەتی تەندروستی تا ئێستا هیچ بڕە پارەیەکمان بە هیچ ڕێکخراوێك نەداوە تا پشکنینمان بۆ ئەنجام بدات چونکە خۆشبەختانە تاقیگەی تەندروستی گشتی لە پارێزگاکان و هەندێک قەزاکان بەردەستن  و لە ئاستێکی ستانداردن کە توانای ئەنجامدانی ئەو پشکنینەیان هەیە. درەو: ئێستا هیچ بڕە پارەیەكتان بۆ روبەروونەوەی كۆرۆنا وەرگرتووە یان نا؟ د‌. سامان بەرزنجی:  وەکو باسم کرد سەرچاوەی سەرەکی بودجەمان حکومەتی هەرێمی کوردستان بووە لەگەڵ یەکجار بودجەیەکی سنوردارمان لە وەزارەتی تەندروستی عیراقی فیدرال بۆهاتووە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی نەخۆشی ڤایرۆسی کۆڕۆنا وە بەسەر پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکاندا دابەشکراون. درەو: تا ئێستا 5 حاڵەتی مردنتان بە كۆرۆنا راگەیاندووە، بەڵام وتەبێژی تەندروستی لە سلێمانی و سەرپەرشتیاری كۆرۆنا لە سلێمانی دەڵێن بە نەخۆشی مردوون، راستە هەڵگری كۆرۆنا بوون؟ ئێستا ئەوانە بە مردنی كۆرۆنا ئەژمار دەكرێن یان نا؟ د‌. سامان بەرزنجی: تاوەکو ئێستا پێنج حاڵەتی مردن تۆمار کراون، کە نەخۆشی دیکەی درێژخایەن و کوشندەیان هەبووە، بەپێی رێنماییەکانی رێکخراوی تەندروستی جیهانی، هەموو ئەو کەسانەی کە دوای مردنیش دەردەکەوێت کە هەڵگری ڤایرۆسی کۆرۆنا بوون، لەسەر ئەم پەتایە ئەژمارە دەکرێن. درەو: وەزیری تەندروستی عێراق داوای كردووە كە زەوی نیشتەجێبوون و یارمەتی دارایی بۆ ئەو كارمەند و پزیشكانە دابینبكرێت كە لەریزی پێشەوەی شەری كۆرۆنان، ئێوە چی تان كردووە، بیرتان لە پاداشتی كۆرۆنا نەكردۆتەوە؟   د‌. سامان بەرزنجی:  بێگومان پزیشکان و کارمەندانی تەندروستی سەربازی وونی ئەم شەڕەن کە ئێمە لەگەڵ ئەم پەتایە رامان گەیاندووە، بەداخەوە تاوەکو ئێستا چەندین حاڵەتی تووشبوونیشیان لەناو دا تۆمارکراوە. وەکو وەزارەت وێرای ئەوەی سوپاس و پێزانین خۆمانمان پێشکەشکردوون. چەندین پێشنیار و داواکاریمان کردووە وەکو ئیمتیاز بۆ ئەم بەرێزانە. بە دڵنیاییەوە حکومەتی هەرێم درێغی ناکات بەپێی توانا بەتایبەت ئەو کەسانەی لە سەنگەرەکانی پێشەوەی رووبەرووبوونەوەی ئەم پەتایەن. وە ئەوەی لە عیراق باس دەکرێت تا ئێستا هیچی بەرجەستە نەبووە. درەو: لەسەر مەسەلەی روبەرووبونەوەی كۆرۆنا رای جیاواز هەیە هەندێك پێیان وایە هێزە ئەمنیەكان رۆڵە گەورەكەیان بینیوەو هەندێكیش دەڵێن تەندرووستی پێتان وایە لە مەسەلەی روبەرووربونەوەی كۆرۆنادا كێ رۆڵی سەرەكی بینیوە.؟ د‌. سامان بەرزنجی:  هاوڵاتیان ڕۆڵی سەرەکیان بینیوە لە ڕووبەڕووبوونەوەی نەخۆشی ڤایرۆسی کۆڕۆنا بە خۆڕاگری و پابەندبوونیان وە هەموو رێنماییەکانی تایبەت بەم پەتایە لە لیژنەی باڵای رووبەرووبوونەوەی پەتای ڤایرۆسی کۆرۆناوە لە ئەنجوومەنی وەزیرانەوە دەرچووە کە راستەوخۆ لەژێر چاودێری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان دایە. ئێمە هەمیشە وەکو تیمێك کارمان کردووە و هەر وەزارەتێک بە کار و ئەرکی تایبەت بەخۆی هەڵساوە. درەو: لەم دۆخەدا چی كەلێنێكتان بۆ دەركەوت لەبواری تەندروستیدا كە دوای كۆرۆنا هەوڵی چاككردنی بدەن؟ د‌. سامان بەرزنجی:  بەر لە بڵاوبوونەوەی ئەم پەتایەش ئێمە پرۆژە یاسای خۆمان پێشکەشکردووە و پلانەکانی وەزارەتمان لەم کابینەیە خستووەتە روو بەشێوەی پلانی کورتخایەن ودرێژخایەن. بەلام توانیمان بە کرداری ئەوە بسەلمێنین کە خۆپاراستن بەشێوەیەکی زۆر کاریگەر زەحمەتییەکانی وەزارەتی تەندروستی کەم دەکاتەوە و لە داهاتووش هەوڵی جددیمان دەبێت بۆ زیاتر گرنگی دان بە خۆپارێزی لەهەموو بوارەکان نەک بە تەنیا نەخۆشییە گوازراوەکان. بەمەش دەرکەوت کە گرنگیدان بە خزمەتگوزارییەکانی خۆپارێزی پێویستە پێشینە بێت. درەو: لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان ڤیدیۆیەكی ئێوە بڵاو بوەوەو كار لەسەر كۆمپیوتەر دەكەن، خۆت چی قسەیەكت لەسەری هەیە؟  د‌. سامان بەرزنجی: لەم ماوەیەدا لەبەر پابەند بوونمان بە رێنماییە تەندروستییەکان، دوورکەوتنەوە لە قەرەباڵغی و کۆبوونەوەکان، سیستەمی کۆمپیوتەر و پەیوەندییەکان بەردەوام کارئاسانی کارەکانی بۆ کردووین. بە داخەوە بە دەستکاری کردنی دەنگ و ڤیدیۆی کارەکانمان کەسانێک توانج و تانە دەدەن کە لای ئێمە هیچ گرنگ نیە و ساردیشمان ناکاتەوە، بەڵکو زیاتر سوورمان دەکات لەسەر خزمەتکردن و بەردەوامبوونمان لە پێناو بەرژەوەندی گشتی.   پرۆفاییل ناو :         سامان حسێن بەرزنجی لەدایکبووی:     هەولێر – ١٩٧٨ پسپۆری:      پزیشکی کۆمەڵ پلەی زانستی :     ماستەر و دکتۆرا لە بواری پزیشکی کۆمەڵ  شارەزایی رابردوو: -    سەرۆکی پزیشکانی نیشتەجێ -    بەرێوەبەری بەش و بەرناکمەکانی خۆپارێزی تەندروستی لە فەرمانگەی تەندروستی هەولێر و وەزارەتی تەندروستی. -    بەرێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندەیەکان و رۆشنبیری تەندروستی هەولێر. -    بەرێوەبەری نەخۆشخانی فریاکەوتنی رۆژئاوای هەولێر. -    بەرێوەبەری گشتی تەندروستی هەولێر.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت ئەو سێ مانگە كۆتایی هات كە حكومەت بۆ كۆمپانیا‌و سەرمایەدارەكانی دیاریكردبوو بۆ ئەوەی قەرزەكانیان بگەڕێننەوە، حكومەت بڕیاریداوە لەم هەفتەیەدا رێوشوێن دژی ئەو كۆمپانیایانە بگرێتەبەر كە قەرزەكانیان نەگەڕاندوەتەوە، رێوشوێنەكە خۆی دەبینێتەوە لە دەستگیرتن بەسەر ئەو موڵك‌و ماڵانەدا كە قەرزارەكان وەكو (بارمتە) لای حكومەت دایانناوە بۆ وەرگرتنی قەرز، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكانی بەهای قەرزەكان‌و ناوی ئەو كەس‌و كۆمپانیایانە بڵاودەكاتەوە كە قەرزەكانیان وەرگرتووە. قەرزی كۆمپانیاكان ئەمە یەكێكی ترە لەو دۆسیە چارەسەرنەكراوانەی كە بە میرات لە كابینەكەی نێچرڤان بارزانییەوە بۆ كابینەی مەسرور بارزانی بەجێماوە،  قەرزەكانی حكومەت  (751 ملیار) دینار بوو كە بەهۆی سودی ساڵانەوە گەیشتۆتە نزیكەی (ترلیۆنێك) دینار، بەپێی یاسای چاكسازی دەبێت حكومەت ئەم پارەیە لە كۆمپانیاكان وەرگرێتەوە، كێن ئەو كۆمپانیا‌و سەرمایەدارانەی كە سودمەندبوون لە قەرزی حكومەت ؟ (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكاری زیاتر بڵاودەكاتەوە. چاكسازی‌و قەرزی كۆمپانیاكان لەگەڵ پەسەندكردنی یاسای چاكسازیدا لە پەرلەمانی كوردستان، پەرلەمانتارانی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان بابەتی وەرگرتنەوەی قەرزە حكومییەكانیان لە كۆمپانیاكان وروژاند، هەندێك ئەمەیان وەكو هەوڵی دەمكوتكردنی پەرلەمانتارانی جوڵانەوەی نەوەی نوێ لەناو پەرلەمان ناوبرد، كە دژی یاساكە وەستانەوە، بەوپێیەی شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ سودمەندبووە لە قەرزەكانی حكومەت. لەناو پرۆژەی چاكسازیدا كە ئێستا حكومەت دەستیكردووە بەجێبەجێكردنی ماددە‌و بڕگەكانی، بەبڕگەیەك حكومەت ناچاركراوە قەرزەكانی لە كۆمپانیاكان وەرگرێتەوە. لەبەر رۆشنایی یاسای چاكسازیدا، دوای ئەوەی یاساكەی لە پەرلەمانەوە بۆ نێردرا، حكومەت بەبریارێك ماوەی سێ مانگ مۆڵەتی خستەبەردەم كۆمپانیا‌و سەرمایەداران بۆ ئەوەی قەرزەكانیان بگەڕێننەوە، رۆژی (1)ی ئەم مانگە مۆڵەتەكە كۆتایی هات. لەبارەی قەرزی كۆمپانیاكانەوە لەنێوان ساڵانی (۲٠٠۷ بۆ ۲٠۱۱) كاتێك ئابوری كوردستان بوژانەوەی بەخۆوە دەبینی، واتە بەرلەوەی بەغداد بەشەبودجەی هەرێم ببڕێت، كۆمپانیاو بازرگانەكان لەڕێگەی بانكە بازرگانییەكانەوە قەرزیان لە حكومەتی هەرێم وەرگرت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) كە لەچەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەستی كەوتووە، نزیكەی (150) كۆمپانیا‌و سەرمایەدار سودمەندبوون لە وەرگرتنی ئەو قەرزەی حكومەت كە لەبنەڕەتەوە بۆ مەبەستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری بووە بە هاوڵاتیان. لەبارەی كۆی بڕی ئەو پارەیەی كە حكومەت بە قەرز بە كۆمپانیا‌و سەرمایەدارەكانی داوە (درەو) زانیویەتی، كۆی پارەكە (751 ملیار) دیناربووە، بەڵام ئێستا بەهای قەرزەكە بەو سودەوە كە ساڵانە چوەتە سەری گەیشتوەتە (ترلیۆنێك) دینار. حكومەت كە ئێستا دوچاری قەیرانێكی دارایی سەخت بوەتەوە، دەیەوێت لەرێگەی وەرگرتنەوەی ئەم قەرزانە شتێك پارە بخاتەسەر خەزێنەكەی بۆ دابینكردنی موچەی مانگانەی موچەخۆران.  (درەو) زانیویەتی، ئەو قەرزانە بەرێژەیەك سود دراون بە كۆمپانیا‌و بازرگانەكان، بەڵام رێژەی سودەكە بۆ هەریەكێك لەوانەی قەرزەكەیان وەرگرتووە جیاوازە‌و وەكو یەك نییە، بەگوێرەی زانیارییەك كە لەسەرچاوەیەكی باڵاوە دەست (درەو) كەوتووە، زۆرترین بڕی قەرزەكە سەرمایەدارێكی هەولێر بردویەتی كە بڕەكەی (240 ملیار) دیناربووە، بەڵام سەرباری زۆری رێژەی قەرزەكەی، حكومەت رێژەی 3%ی سودی لەسەر قەرزەكە بۆ داناوە، ئەوە لەكاتێكدایە هەندێك لە كۆمپانیا‌و بازرگانەكانی تر كە بەبڕێكی كەمتر سودمەندبوون لە قەرزەكە، بەرێژەی 7% بۆ 11%ی سود لەسەر قەرزەكانیان دانراوە. بەپێی گرێبەستی پێدانی قەرزەكە، دەبوو ئەو كۆمپانیایانە ساڵانە سودی قەرزەكە بگەڕێننەوە بۆ حكومەت، بەڵام لە ساڵی 2014وە زۆربەی كۆمپانیاكان نە سودو نە قەرزەكەشیان بۆ حكومەت نەگەڕاندوەتەوە. لەبەرامبەر وەرگرتنی ئەو قەرزە لە حكومەت، هەریەكێك لەو كۆمپانیاو بازرگانانەی كە قەرزەكەیان وەرگرتووە، موڵكێك یان زیاتریان وەكو بارمتە لای حكومەت داناوە، ئەمە وەكو زەمانەت بۆ گەڕاندنەوەی قەرزەكانیان، بەڵام بەپێی زانیارییەكان ئێستا زۆرێك لەوانەی كە قەرزەكانیان لە حكومەت وەرگرتووە، ئەو موڵكانەیان بە خەڵكانی تر فرۆشتوەتەوە كە وەكو بارمتە لای حكومەت دایانناوە، هەندێك لەوانە یەكەی نیشتەجێبوونی خەڵكیان وەكو بارمتە داناوە، سەرباری ئەمە، هەندێك لەوانەی كە قەرزەكەیان وەرگرتووە، بەهای ئەو موڵكانەی كە وەكو بارمتە لای حكومەت دایانناوە كەمترە لە بڕی ئەو قەرزەی كە وەریانگرتووە، ئەمەش لە بنەڕەتەوە گومانی لەسەر كاری ئەو لیژنەیە دروستكردووە كە قەرزەكانی داوە بە كۆمپانیا‌و سەرمایەدارەكان. بڕیارێك كە جێبەجێ نەكرا ! ساڵی 2014 بەهۆی بڕینی بەشەبودجەی هەرێمی كوردستان‌و دابەزینی نرخی نەوت‌و خەرجییەكانی شەڕی "داعش"ەوە، حكومەتی هەرێم دوچاری قەیرانی دارایی هات، بەر لە كۆتایی ساڵی 2015 حكومەت بیری لەوەكردەوە قەرزەكانی لە كۆمپانیاكان وەرگرێتەوە، ئەوكات حكومەت بڕیاریدا لەماوەی مانگێكدا قەرزەكان لە كۆمپانیاكان وەرگرێتەوە، بەپێچەوانەوە حكومەت موڵكە بارمتەكراوەكانیان دەفرۆشێت. وادەكە تێپەڕی‌و كۆمپانیا‌و بازرگانەكان قەرزەكانیان بۆ حكومەت نەگەڕاندەوە، هەندێك لە كۆمپانیاكان باسیان لەوەكرد، ئەوانیش پارەیان لای حكومەتەو دەبێت حكومەت قەرزەكانیان بۆ بگەڕێنێتەوە. كۆتایی مانگی سێی ساڵی 2016 حكومەت لە بڕیارەكەی بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەكانی لە كۆمپانیا‌و بازرگانەكان پاشگەزبووەوە، حكومەت كە ئەوكات نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد، بڕیارێكی نوێی دەركرد، كرۆكی بڕیارەكە ئەوەبوو كۆمپانیاكان ئەو پارانە لە قەرزەكانیان دەربكەن كە لەسەر حكومەت هەیانە‌و پاشماوەكەی بگەڕێننەوە، واتە بۆ نمونە ئەگەر كۆمپانیایەك بڕی 30 ملیار دیناری لای حكومەتە‌و لەبەرامبەردا بڕی 40 ملیار دیناری لە حكومەت بەقەرز وەرگرتووە، ئەوكات دەبێت بڕی 30 ملیار قەرزەكەی خۆی لە 40 ملیار قەرزەكەی حكومەت دەربكات‌و تەنیا بڕی 10 ملیار دینار بۆ حكومەت بگەڕێنێتەوە، بەڵام ئەمەش بەتەواوەتی جێبەجێ نەكرا. یەكێتی وەبەرهێنەران چی دەڵێ ؟ پێشترو لە لێدوانێكدا بۆ (درەو)، یاسین مەحمود رەشید وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان رایگەیاند، زۆرینەی ئەو قەرزانەی كە حكومەت بە كۆمپانیا‌و وەبەرهێنەرانی داوە دەكەوێتە سنوری پارێزگاری هەولێرەوە. یاسین مەحمود كە بە "مەلا یاسین" ناسراوە، وتی:" ئەگەر ئێستا حكومەت‌و كۆمپانیاكان ساقی‌و باقی بكەن، حكومەت نزیكەی 700 ملیار دیناری لای كۆمپانیاكانە، بەڵام لەبەرامبەردا حكومەت خۆی نزیكەی ترلیۆنێك دیناری وەبەرهێنەرو بەڵێندەرەكان قەرزارە، واتە حكومەت زیاتر قەرزارە". مەلا یاسین لەمە زیاتر حكومەتی قەرزاربار كردو باسی لەوەكرد، حكومەت زیاتر لە (10 ترلیۆن) دینار قەرزاری پارەی پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانە، ئەو پارەیەش بڕێكی هی كۆمپانیاكانە، چونكە بەوتەی ئەو هەر كۆمپانیایەك بەهۆی قیستی پرۆژەكانییەوە 10 بۆ 15 ملیار دیناری لای هاوڵاتیانە، بەڵام بەهۆی پاشەكەوتی موچەوە هاوڵاتیان ئەو پارانە بۆ كۆمپانیاكان ناگەڕێننەوە. وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەران پشتڕاستیكردەوە، هەندێك لەو كۆمپانیایانەی كە موڵكیان وەكو بارمتە (رەهن) لای حكومەت داناوە لەبەرامبەر وەرگرتنی قەرزەكەدا، ئێستا بەهای موڵكەكانیان یەك لەسەر چواری ئەو پارەیەیە كە بەقەرز لە حكومەتیان وەرگرتووە، بۆیە ئەگەر حكومەت دەستبەسەر موڵكە بارمتەكراوەكانیشیاندا بگرێت، هێشتا حكومەت زەرەرمەند دەبێت نەك كۆمپانیا‌و بازرگانەكان، لەلایەكی تریشەوە بەوتەی ئەو بەپێی یاسا ئەگەر حكومەت موڵكە بارمتەكراوەكانی فرۆشت‌و بەهای قەرزەكانی خۆی دەرنەهێنایەوە، دەبێت موڵكەكان بكات بەناوی وەزارەتی داراییەوە. مەلا یاسین كە وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانە هاوكات خۆی خاوەنی كۆمپانیایەكە بەناوی "بەڕێز"، ئەم كۆمپانیایە یەكێكە لەوانەی كە سودمەند بووە لە قەرزەكەی حكومەت، مەلا یاسین ئامادە نەبوو رێژەی ئەو قەرزە ئاشكرابكات كە كۆمپانیاكەی وەرگرتووە، بەڵام باسی لەوەكرد، كۆمپانیای بەڕێز بڕی (23 ملیارو 500 ملیۆن) دیناری لای حكومەتە، ئەو پارەیەی كە لە حكومەت وەریگرتووە كەمترە لەو پارەیەی كە هی خۆیەتی‌و بە قەرز لای حكومەتە. وتەبێژی یەكێتی بەڵێندەران نكولی لەوە نەكرد هەندێك كۆمپانیا هەن كە نە ئامادەن قەرزەكەی حكومەت بگەڕێننەوە‌و نە ئامادەشن سودی قەرزەكە بدەن، بەڵام ناوی ئەو كۆمپانیایانەی نەهێنا، بەپێی قسەی ئەو ئێستا كۆمپانیاكان رێژەی 35%ی كۆی ئەو قەرزانەیان بۆ حكومەت گەڕاندوەتەوە.    كێشەی یاسایی پێشتر لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) سۆران عومەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی كوردستان لەبارەی قەرزی كۆمپانیاكانەوە رایگەیاند، ساڵی 2019 ماوەی شەش مانگ دیاریكرابوو بۆئەوەی كۆمپانیاكان قەرزەكانیان بۆ حكومەت بگێڕنەوە، بەڵام شەش مانگەكە كۆتایی هات‌و كۆمپانیا‌و بازرگانەكان قەرزەكانیان نەگەڕاندەوە. ئەم قەرزانە لەلایەن لیژنەیەكی لە وەزارەتی دارایی لەكابینەی پێشووتری حكومەت دراوە بە كۆمپانیاو بازرگانەكان، لەڕووی یاساییەوە بەلای پەرلەمانتارانەوە پێدانی قەرزەكان لە بنەڕەتەوە كێشەی تێدایە، چونكە وەكو باسدەكرێت حكومەت پێدانی قەرزەكانی ئیعلان نەكردووە، سەرباری ئەوەش ئەو موڵكانەی كە وەكو رەهن لە كۆمپانیاو بازرگانەكان وەرگیراون، موڵكی (صرف) نین، واتە پشكایەتییان تێدایە، ئەمەش كێشەیەكی تری یاساییە كە حكومەتی دەستەوسانكردووە لە وەرگرتنەوەی ئەو قەرزانە، ئەمە كێشەیەكی تری كابینەكەی نێچیرڤان بارزانییە كە بە میرات بۆ كابینەی مەسرور بارزانی ماوەتەوە. قەرزارەكان كێن ؟ ئەمە ناوی هەندێك لەو كۆمپانیا‌و بازرگانانەیە كە سودمەندبوون لە قەرزەكەی حكومەت، هەندێكیان بڕێك لە قەرزەكەیان گەڕاندوەتەوە، بەڵام بەكۆی گشتی (751 ملیار) دیناری حكومەت لای كۆمپانیاكانەو تائێستا نەگەڕاوەتەوە‌و روون نییە كابینەكەی مەسرور بارزانی چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆسیەیەدا دەكات. لیستی ئەوانەی سودمەندبوون لە قەرزەكەی حكومەت: •    كۆمپانیای (عەبدولباقی) كە عەبدولباقی عەبدوڵا خاوەندارێتی دەكات‌و ناسراوە بە "سەید باقی"، ئەم پیاوە كە لە هەولێر دادەنیشێت، بەچەند گوژمەیەك سودمەند بووە لە قەرزەكە، گوژمەیەكیان بڕەكەی (8 ملیار) دیناربووە، گوژمەیەكی تر بڕەكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دینار بووە، بارمتەی قەرزەكە پرۆژەی "هۆتێلی سۆما"یە لە بەكرەجۆ، قەرزەكانی ئەم پیاوە كەمترین سودیان لەسەر دانراوە بەبەراورد بە قەرزی كۆمپانیاكانی تر، رێژەی سودی قەرزەكەی تەنیا 3%ە. •    كۆمپانیای نالیا بە دوو گوژمە قەرزی وەرگرتووە، گوژمەی یەكەم بڕەكەی (20 ملیار) دینارە، گوژمەی دووەم بڕكەی (24 ملیار) دینارە، سودی هەردوو گوژمەكە بەرێژەی 7,5% دانراوە، رەهنی وەرگرتنی ئەم قەرزە (131) شوقەیە لەهەردوو پرۆژەی گوندی ئەڵمانی یەك و دوو، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كۆمپانیای نالیا ئەم رەهنەی گواستوەتەوە بۆسەر پرۆژەی "چاڤیلاند". •    كۆمپانیای (بەڕێز) كە مەلا یاسین خاوەندارێتی دەكات، ئەم كۆمپانیایە بە دوو گوژمە سودمەند بووە لە قەرزەكە، گوژمەی یەكەم بڕەكەی (20 ملیار) دینارە، رەهنی وەرگرتنی ئەم قەرزە موڵكەكانی زەرگەتە‌و كێلە سپی-یە، سودی قەرزەكە 8,5%ە، گوژمەی دووەم بڕەكەی (8 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلارە، رەهنی ئەم قەرزە هەمان موڵكەكانی زەرگەتە‌و كێلە سپی-یە، سودی قەرزەكە 4%ە. •    كۆمپانیای (نۆكان) كە سەربە ئیدارەی گشتی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە، ئەم كۆمپانیایە بە گوژمەی (25 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، رەهنی وەرگرتنی قەرزەكە، موڵكێكی چوارباخە لە سلێمانی، سودی قەرزەكە 7,5%ە. •    كۆمپانیای السرد، خاوەنی ئەم كۆمپانیایە (فریا محەمەد بامۆكی)یە، بە گوژمەی (10 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، رەهنی قەرزەكە موڵكێكە لە ناوچەی زێڕینۆك-ی سلێمانی، سودی قەرزەكە بەرێژەی 8% دانراوە. •    كۆمپانیای والی عوسمان حەمەنەجم، بە گوژمەی (8 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، رەهنی وەرگرتنی ئەم قەرزە مەڵكی مەڵكەندی- دەباشانە لە سلێمانی، رێژەی سودی قەرزەكە 9%ە. •    كۆمپانیای هەڵەبجە كە ئاسۆ محەمەد بامۆكی خاوەندارێتی دەكات، ئەم كۆمپانیایە گوژمەی (30 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، بەپێی ئەو نوسراوەی لەبەردەستی (درەو)دایە، رەهنی وەرگرتنی قەرزەكە دیار نییە، سودی قەرزەكە 8,5%ە. •    شێخ تاهیر شێخ عەبدولقادر چوێسە، ئەم پیاوە بەگوژمەی (2 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، رەهنی وەرگرتنی قەرزەكە موڵكی مەڵكەندی- دەباشان-ە، سودی قەرزەكە 10%ە. •    هۆگر ئەسعەد ئەحمەد بە گوژمەی (60 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    زكری مەجید مەلا، بەگوژمەی (31 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    پۆشۆ جەوهەر جەلال، بەگوژمەی (31 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    بۆتان سەلیم عەوڵا، بەگوژمەی (22 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    كۆمپانیای زاگرۆس، بەگوژمەی (20 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    كۆمپانیای رۆژهەڵات، بەگوژمەی (22 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    كۆمپانیای دیار، بە گوژمەی (20 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    (درەو) لیستی ناوەی قەرزوەرگرەكانی لایە، بەڵام بەهۆی زۆری ناوەكانەوە هەموو لێرەدا بڵاوناكاتەوە‌و لە كۆتایی ئەم راپۆرتەدا وێنەی لیستی ئەو كەس‌و كۆمپانیایانە بڵاودەكەینەوە كە قەرزەكانیان وەرگرتووە. حكومەت چەند قەرزارە ؟ حكومەتی هەرێم كە قەرزی بە كۆمپانیاكانداوە، خۆشی لەدوای قەیرانی داراییەوە قەرزار بووە، قەرزی لە كۆمپانیا‌و بانكە ئەهلییەكان‌و سەرمایەداران كردووە، قەرزەكانی حكومەتی هەرێم دووجۆرن: •    قەرزی دەرەكی واتە ئەو قەرزانەی لە دامەزراوەكانی دەرەوەی وڵات وەرگیراون •    قەرزی ناوخۆیی واتە ئەو قەرزانەی كە لە دامەزراوە داراییەكانی ناوخۆی هەرێم وەرگیراون بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لەسەردەمی قەیرانی دارایدا حكومەتی هەرێم ئەم قەرزانە لە بانكەكانی ناوخۆ كردووە:  •    (5 ترلیۆن‌و 648 ملیار) دینار پارەی بانكە ئەهلییەكان لای بانكی ناوەندی لقی هەولێر. •    (2 ترلیۆن‌و 447 ملیار) دینار پارەی بانكە ئەهلییەكان لای بانكی ناوەندی لقی سلێمانی. •    (4 ترلیۆن‌و 900 ملیار) دینار پارەی بانكە بازرگانیەكان. بەكۆی گشتی تەنیا لە بانكە ئەهلییەكانی ناوخۆی هەرێم، حكومەت بڕی (12 ترلیۆن‌و 761 ملیارو 897 ملیۆن) دیناری قەرزكردووە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، حكومەتی هەرێم بەشێوەی قیست بەشێكی زۆری قەرزی بانكە ئەهلییەكان گەڕاندوەتەوە، ئێستا لە قەرزی ناوخۆیدا حكومەت تەنیا بڕی (6 ترلیۆن) دیناری لەسەرماوە، لە قەرزی دەرەكیشدا لەكۆی (2 ملیارو 500 ملیۆن) دۆلار، بڕی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار گەڕێندراوەتەوە. حكومەتی هەرێم بڕیاریداوە تاوەكو ساڵی 2022 كۆی قەرزە ناوخۆیی‌و دەرەكییەكان بۆ خاوەنەكان بگەڕێنێتەوە، جگە لە قەرزی پاشكەوتی موچەی فەرمانبەران كە بڕەكەی بەكۆی گشتی زیاتر لە (10 ملیار) دۆلارە‌و لە یاسای چاكسازیدا چارەنوسی ئەو پاشەكەوتە سپێردراوە بەژمارەیەكی بانكی‌و دەبێت بەغداد پارەكەی بخاتە سەر ژمارە بانكییەكە. ناوی بەشێك لەو كۆمپانیاو بازرگانانەی كە لە قەرزەكەی حكومەت سود مەندبوون ( هەندێكیان لەكاتی خۆیدا قەرزەكانیان گەڕاندوەتەوە)       

درەو: رۆژی دووشەممە وەفدەكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەچنەوە بەغداد، عەبدولمەهدی و كازمی بەڵێنی ناردنی موچەی ئەم مانگەی فەرمانبەرانی هەرێمیانداوە، بەڵام چاوەڕەوان دەكرێت لە بری (453 ملیار) دینار، بەغداد (318 ملیار) دینار رەوانەی هەرێم بكات.  ئەمڕۆ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەندامانی وەفدی هەرێم بۆ بەغداد كۆبونەوە و بە پێی راگەیەنراوی حكومەتی هەرێمیش، بۆ درێژەدان بە دانوستانەكان لەم هەفتەیەدا وەفدەكەی هەرێم سەردانی بەغداد دەكاتەوە. بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست (درەو) كەوتووە، رۆژی دووشەممە وەفدەكەی هەرێم سەردانی بەغداد دەكەنەوە، زانیارییەكان باس لەوە دەكەن گفتوگۆ و هەوڵی چر هەیە لەنێوان بەرپرسانی هەرێمی كوردستان و سەرۆك كۆماری عێراق لەگەڵ عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی دەستلەكاركێشاوە و مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی راسپێردراو بۆ ناردنی موچەی ئەم مانگەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو) عادل عەبدولمەهدی و مستەفا كازمی بەڵێنی ناردنی موچەی تەنها ئەم مانگەی فەرمانبەرانی هەرێمیان داوە، بەڵام بەلێبڕینی (30%)ی لە موچەی موچەخۆرانی هەرێم، ئەگەر ئەوان بۆ ئەم مانگە بڕیاری بڕینی (30%) موچەی موچەخۆرانی عێراق بخەنە بواری جێبەجێكردنەوە، بەو پێیەش لەكۆی (453 ملیار) دیناری موچەی موچەخۆرانی هەرێم، بەغداد بڕی (318 ملیار) دینار رەوانەی هەرێمی كوردستان دەكات.  حكومەتی عێراق مانگانە پێویستی بە (7 ترلیۆن و 500 ملیار) دینار هەیە بۆ موچەو خەرجییەكانی، بەڵام داهاتی ئەم مانگەی نەوتی عێراق بە پێی راگەیەنراوی وەزارەتی نەوت ( ملیارێك و 423 ملیۆن) دۆلار بووە، بەو پێیەش داهاتی عێراق (25%)ی موچەو خەرجیەكانیەتی.  حكومەتی هەرێمی كوردستان بەشێك لە وەزارەتەكانی بەتایبەتیش وەزارەتی (ناوخۆ و تەندروستی) ماوەی (54) رۆژە موچەیان وەرنەگرتووە، جگە لە پارەكەی بەغداد حكومەت پشت بە داهاتی ناوخۆ و نەوت دەبەستێت.. ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان نزیكەی (270 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوت و ناوخۆی لەبەردەستە كە بەپێی پارەكەی بەغداد بەشی (30%)ی موچەی موچەخۆران دەكات كە مانگانە پێویستی بە (893 ملیار) دینارە.  ئەگەر حكومەتی عێراق پارەی ئەم مانگەش بۆ هەرێمی كوردستان رەوانە بكات، هێشتا هەرێمی كوردستان زیاتر لە (150 ملیار) دینار تەنها كورتهێنانی موچەی دەبێت.  حكومەتی هەرێمی كوردستان ئامادەیی دەربڕیوە رۆژانە بڕی (250 هەزار) بەرمیل نەوت رادەستی بەغداد بكات، لەبەرامبەردا بەغداد بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان بنێرێت، بەڵام بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و پەیوەست بوونی عێراق بە كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، بەرپرسانی بەغداد لەم كاتەدا سود لە رادەستكردنی نەوتی هەرێم نابینن، خۆ ئەگەر هەرێمی كوردستان نەوتەكەشی رادەستبكات هەردەتوانن مانگانە بڕی (453 ملیار) دینار بنێرێت. 

راپۆرتی: فازل حەمەرەفعەت – محەمەد رەئوف لە سلێمانییەوە هەوڵێكی نوێ بۆ لامەركەزیەتی كارگێڕی‌و دارایی دەستیپێكرد، كێشەی ئەم هەوڵە ئەوەیە لە هەموو رێگانییەوە دەچێتەوە سەر هەولێر، واتە هەولێر‌و دەسەڵاتی پارتی قەیل نەبێت هیچ ئاكامێكی نابێت، نازانرێت ئایا یەكێتی لامەركەزی دەوێت یاخود جیابونەوەی تەواوەتی لە پارتی، ساڵی 2004 كە دەستوری عێراق نوسرایەوە، نەوشیروان مستەفا داوای دەكرد هەر پارێزگایەك مافی ئەوەی هەبێت داوای هەرێمی سەربەخۆ بكات، تەنانەت ئەگەر لە بنەڕەتەوە ئەو پارێزگایە خۆی لەناو هەرێمێكیشدا بێت، مەسعود بارزانی ئەمەی قبوڵ نەبوو، بەڵام دواجار بۆچونەكەی نەوشیروان مستەفا لە دەستوردا جێگیركرا، یەكێتی كە نیگەرانە لە پارتی، دەستوری عێراقی لەبەردەمدایە بۆ جیابونەوە، كەچی پەنا بۆ ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەبات، ئایا یەكێتی بەڕاستی دەیەوێت ئیدارەی خۆی لە پارتی جیابكاتەوە ؟ ئەگەر سلێمانی لە هەولێر جیاببێتەوە چی روودەدات ؟ خەڵك‌و خاك‌و سەرچاوەكانی داهات چۆن دابەش دەبن‌و زۆرینە لای كێ دەبێت ؟ (درەو) لەم راپۆرتەدا وەڵامی ئەم پرسیارانە دەداتەوە. پرۆژەیەك بەمردوویی لەدایك دەبێت !  چەند رۆژێكە لە سنوری قەڵەمڕەویی یەكێتییەوە پرسی لامەركەزی گەرم بوەتەوە، یەكێتی بەمدواییە جارێكی تر بابەتی كشانەوەی لە حكومەت خستوەتە سەر مێزی گفتوگۆ ناوخۆییەكانی، رەنگە ئەمە تەنیا بۆ فشار بێت لەسەر پارتی، بەتایبەتی لەكاتێكدا كە بەمدواییە پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولا گرژی تێكەوتووە. دوێنێ ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی كە سەرۆكەكەی سەربە یەكێتییە، لیژنەیەكی پێكهێنا بۆ ئامادەكردنی پرۆژەیەكی تایبەت بە لامەركەزی كارگێڕی‌و دارایی، لیژنەكە ئەندامانی (یەكێتی، گۆڕان، پارتی، كۆمەڵ، یەكگرتوو، شیوعی) لەخۆدەگرێت. ئەم لیژنەیەك دەیەوێت پرۆژەیاسایەك ئامادە بكات كە تێدا دەسەڵاتی كارگێڕی‌و دارایی بدرێت بە پارێزگاكان، ئەم پرۆژەیە رەوانەی ئەنجومەنی وەزیران دەكرێت، ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەیەوێت حكومەت بەبڕیارێك دەسەڵاتی دارایی‌و كارگێڕی پێبدات، سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران پارتییە، سەرباری ئەمە حكومەت (50+1) بەدەست پارتییەوەیە، تەنانەت ئەگەر نوێنەری ئەو لایەنانەش كە لە ئەنجومەنی پارێزگا داوای لامەركەزی كارگێڕی‌و دارایی دەكەن لەناو حكومەت شەڕ لەسەر دەركردنی بڕیارێكی لەوجۆرە بكەن، هێشتا ئەگەری تێپەڕینی پرۆژەیەكی لەوجۆرە سەختە، ئەگەر پارتی نەیەوێت. داواكردنی لامەركەزیەتی كارگێڕی‌و دارایی لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە، پرۆژەیەكە كە بەمردوویی لەدایكبووە، بەتایبەت لەم خولەی حكومەت‌و پەرلەماندا كە پارتی زۆرینەی بەدەستەوەیە. پێشتر ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی سێ جار هەوڵی لەمجۆرەی تاقیكردوەتەوە، بەڵام بێ ئاكام بووە، دووجاریان داوا لە پەرلەمان كردووە یاسای ژمارەی (3)ی ساڵی 2009ی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان هەمواربكاتەوە بەجۆرێك دەسەڵاتی دارایی‌و كارگێڕی بە ئەنجومەنە خۆجێییەكان بدات، كۆتاجاریش لە ساڵی 2017دا بوو كە داوایەكی ئاڕاستەی حكومەت كرد بۆ ئەوەی ئەنجومەنی وەزیران بە بڕیار ئەو دەسەڵاتانە بە ئەنجومەنی پارێزگاكان بدات، ئەویش بێ وەڵام بوو، ئەمەش ئێستا دەكرێت هەوڵی چوارەمە. بێ ئاكامبوونی هەوڵە یەك لەدوای یەكەكان بۆ چەسپاندنی لامەركەزیەتی كارگێڕی‌و دارایی لە سلێمانی لەڕێگەی حكومەت‌و پەرلەمانی كوردستانەوە وادەكات هەوڵی ئەمجارەش تەنیا وەكو كارتێكی فشاری یەكێتی بۆسەر پارتی لێكبدەدرێتەوە نەك هەوڵێكی واقعی بۆ گەیشتن بە لامەركەزیەت وەكو پرسێكی گرنگ لە بەڕێوەبردندا. رێگاكانی جیابونەوەی یەكێتی لە پارتی  لەهەر ئان‌و ساتێكدا ناكۆكی هێزو لایەنە كوردییەكان بەتایبەت یەكێتی‌و پارتی توندبوبێتەوە، مەترسی دوو ئیدارەیی یەكێك بووە لەو دێوەزمانەی هەڕەشەی لە قەوارەی دانپێدانراوی سیاسی‌و ئیداری هەرێمی كوردستان كردووە. هۆكاری سەرەكیی ئەم مەترسییە بەردەوامە ئەوەیە، هەرێمی كوردستان وەكو ئەوەی لە دەرەوە دەردەكەوێت، لەناوخۆدا یەك قەوارەی یەكگرتوو نییە‌و رووبەرو داهات‌و سەرباز لەنێوان دوو حزبی سەرەكیدا دابەشبوون، بۆیە هەركاتێك ناكۆكی لەنێوان ئەو دوو هێزە رویدابێت، یەكسەر وێنە گەورەكە بەدیكراوە، كە وێنەی دابەشبوونی هەرێمی كوردستانە. بەمدواییە كە یەكێتی‌و پارتی لە هەڵمەتی هەڵبژاردن لەدژی یەكتر قسەیان كردو لە پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا ناكۆكییەكانیان گەیشتە لوتكە، ئێستاش ناكۆكییەكان لەسەر زینی وەرتێ‌و دوچاربوونەوە حكومەت بە قەیرانی دارایی جارێكی تر دۆخەكەی ئاڵۆزكردوەتەوە، لەچەندین لاوە قسەوباس لەبارەی لامەركەزیەتەوە دروستبووە، پارتییەكان بەتوندی دژی ئەم هەوڵە قسە دەكەن، رەنگە ئاگادارنەبن لەوەی ئەم هەوڵە بەتەواوەتی لەژێر كۆنترۆڵی حزبەكەیاندایە‌و تێپەڕبوونی ئەستەمە. ئەگەری گەیشتن بە لامەركەزیەتی ئیداری‌و دارایی لەدۆخی ئێستادا كارێكی ئەستەمە، ئەی رێگەی تر هەیە بۆ جیابونەوەی قەڵەمڕەوی یەكێتی لەگەڵ پارتیدا ؟ دوو هەرێمیی ! نەوشیروان مستەفا رێكخەری كۆچكردووی بزوتنەوەی گۆڕان لە چاوپێكەتنێكی تەلەفیزیۆنیدا كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای ساڵی 2011، دەڵێ:" لە دەستوری عێراقدا ماددەیەك هەیە كە هەموو پارێزگایەك بەتەنیا یان لەگەڵ چەند پارێزگایەكی تردا دەتوانێت هەرێمێكی سەربەخۆ دروستبكات.. وەكو مەبدئی من لەگەڵ ئەوەم‌و پێشموایە ئەمە مافێكی ڕەوای یان حەقێكی مەشروعی هەموو پارێزگایەكە، هەر وەكو چۆن ئێمە باوەڕمان وایە هەموو میللەتێك لەدونیادا ئەبێت مافی چارنوسی هەبێت، من بڕوام وایە كە هەموو پارێزگایەكیش دەبێت مافی چارەنوسی خۆی هەبێت". ئەو ساتەی نەوشیروان مستەفا ئەو قسانەی تێدا كرد، پارتی‌و یەكێتی هەموو تەركیزیان لەسەر بەگژاچونەوەی ئۆپۆزسیۆن‌و هێشتنەوەی پێگەو نفوزی خۆیان بوو لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتیان، كە هەم بەرژەوەندی هاوبەش‌و هەم مانەوە ناچاری كردبوون باوەش بكەن بەیەكتریدا، بۆیە بزوتنەوەی گۆڕان نەیتوانی تەرویجێكی زۆر بۆ ئەو پرسە بكات، بەڵام ئێستا كە پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتی‌و پارتی ئاڵۆزبووە‌و تیمێكی نوێ لە یەكێتیدا دەستبەكاربوون، رەنگە دۆخەكە هەندێك جیاواز بێت. دوو هەرێمی لە روانگەی نەوشیروان مستەفاوە    ناكۆكییەكەی نەوشیروان مستەفا‌و بارزانی !  ئەوەی پارێزگایەك لەچوارچێوەی هەرێمێكدا داوای جیابونەوە‌و هەرێمێكی نوێ بكات، لەدەستوری عێراقدا لەماددەی (119) جێگیركراوە. بەپێی گێڕانەوەكان، لەسەروەختی نوسینەوەی دەستوری عێراقدا لە ساڵی 2004، لەسەر ئەم بابەتە ناكۆكی لەنێوان نەوشیراون مستەفا‌و مەسعود بارزانیدا دروستبووە، ئەوكات بارزانی داوای كردووە تەنیا ئەو پارێزگایانە مافی ئەوەیان هەبێت داوای هەرێم بكەن كە خۆیان لەچوارچێوەی هەرێمدا نەبن، ئەمە بۆ رێگری بووە لەوەی یەكێتی یان هەر لایەنێكی تر لەداهاتوودا بیر لە دروستكردنی هەرێمێكی تر لەناو سنوری ئیدارەی هەرێمی كوردستان نەكەنەوە، بەڵام نەوشیروان مستەفا سوربووە لەسەر ئەوەی مافی دروستكردنی هەرێم بەو پارێزگایانەش بدرێت كە لەچوارچێوەی سنوری هەرێمێكدا رێكخراون، قسەكەی نەوشیروان مستەفا لە دەستوری عێراقدا چەسپێندرا.  هەرێمی نوێ چۆن دروستدەكرێت؟ بەگوێرەی ماددەی (119)ی دەستوری عێراق، پارێزگایەك یان زیاتر مافی پێكهێنانی هەرێمێكیان هەیە بە پشتبەستن بە داواكارییەك بۆ ئەنجامدانی راپرسی لەسەری‌، داواكارییەكە بەیەكێك لەم دوو رێگەیەوە پێشكەش دەكرێت: یەكەم: داواكاری سێیەكی (1/3)ی ئەندامانی ئەنجومەنی ئەو پارێزگایانەی كە داوای پێكهێنانی هەرێمەكە دەكەن. دووەم: لەسەر داواكاری دەیەكی (1/10)ی دەنگدەرانی ئەو پارێزگایانەی كە داوای پێكهێنانی هەرێمەكە دەكەن. بە گوێرەی ماددەی (120)ی دەستور، هەرێمەكە دەستورێك بۆخۆی دادەڕێژێت‌و هەرەمی دەسەڵاتدارێتیی هەرێمەكەو دەسەڵاتەكانی دیاردەكات لەگەڵ میكانیزمی بەكارهێنانی ئەو دەسەڵاتانە، بەمەرجێك ناكۆك نەبێت لەگەڵ دەستوری هەمیشەیی عێراقدا.  بەگوێرەی بڕگەی یەكەمی ماددەی (121)ی دەستور، دەسەڵاتی هەرێمەكان مافی پیادەكردنی دەسەڵاتەكانی یاسادانان‌و جێبەجێكردن‌و دادوەرییان هەیە، جگە لەو دەسەڵاتانەی كە تایبەتن بە حكومەتی فیدراڵەوە. بڕگەی دووەمی ئەم مادەیە باس لەوەدەكات، دەسەڵاتی هەرێمەكان مافی هەمواری جێبەجێكردنی یاسای فیدراڵییان لە هەرێمەكەدا هەیە، ئەگەر ناكۆكی یان دژیەكی لەنێوان یاسای فیدراڵی‌و یاسای هەرێمدا هەبوو لەسەر بابەتێك، كە لە سنوری ئەو دەسەڵاتانەدا نەبێت كە تایبەن بە حكومەتی فیدراڵی. بەگوێرەی بڕگەی سێیەمی ماددەی (121)ی دەستور، دەبێت لەو داهاتانەی لە حكومەتی فیدراڵیدا بەدەستدەهێنرێت، پشكێكی گونجاو بۆ هەرێمەكان تەرخانبكرێت، كە بەشی جێبەجێكردنی ئەركەكانی بكات، بە لەبەرچاوگرتنی داهات‌و پێویستییەكان‌و رێژەی دانیشتوانی. بڕگەی پێنجەمیش باسلەوەدەكات، هەرچی پەیوەندی بە بەڕێوەبردنی هەرێمەوە هەیە لەئەستۆی حكومەتی هەرێمدایە، بەتایبەتی پێكهێنان‌و رێكخستنی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆی هەرێم وەك پۆلیس‌و ئاسایش‌و پاسەوانی هەرێم. ئێستا روونە ئەوانەی لە سلێمانی بانگەشە بۆ جیابوونەوە لە هەولێر یاخود دەسەڵاتدارێتی پارتی دەكەن، رێگەی یاسایی بەردەمیان پەنابردنە بۆ ماددەی (119)ی دەستوری عێراق، نەك داواكردنی لامەركەزیەتی ئیداری‌و دارایی لە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم. بارزانی: با دوو ئیدارەیی دروستبێتەوە لەسەروبەندی هەڵبژاردنی بەرهەم ساڵح بە سەرۆك كۆماری عێراق لەدەرەوەی رێككەوتنی نێوان پارتی‌و یەكێتی، هاوشێوەی ئێستا پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی ئاڵۆزی تێكەوت. بەپێی گێڕانەوەیەكی نوسەرو رۆژنامەنوس رێبوار كەریم وەلی، ئەوكات رێبوار بە هاوڕێیەتی عارف قوربانی سەردانی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتییان كردووە، لەو سەردانەدا نامەیەكی  كۆسرەت رەسوڵ جێگری یەكەمی ئەوكاتی سكرتێری گشتی یەكێتییان گەیاندوەتە لای مەسعود بارزانی‌و پێیان وتووە:" كاك مەسعود ئەم لێكترازانەی پارتی‌و یەكێتی دوو ئیدارەیی لێدەكەوێتەوە" لەوەڵامدا بارزانی وتویەتی"باببێت". لەدوای ریفراندۆم‌و روداوەكانی 16 ئۆكتۆبەر، دەنگۆیەكی بەهێز هەبوو هێزە شیعییەكان هانی هێزە باڵادەستەكانی سنوری پارێزگایی سلێمانیانداوە سلێمانی‌و هەڵەبجەو كەركوك بكەن بە هەرێمێكی سەربەخۆو لەزۆنی زەردی جیابكەنەوەو ئامادەیشیان دەبڕیبوو موچەی فەرمانبەرانی سنورەكە ڕەوانە بكەن. دەوترا ئێرانییەكانیش پشتیوانی ئەو تەرحەیان كردووە، بەڵام ئەم پرۆژەیە نەكەوتە سەرپێ، بەوتەی هەندێك سەرچاوە، ئەمریكاو هەندێك لە وڵاتانی خۆرئاوا لەوكاتەدا دژی دابەشكردنی هەرێمی كوردستان بوون بۆ دوو هەرێمی سەربەخۆو پشتیوانی بەهێزكردنەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان كردووە. بەڵام روون نییە ئەگەر لەئێستادا گریمانەیەكی لەوشێوەیە بێتە ئاراوە، ئەمریكاو وڵاتانی خۆرئاوا جارێكی تر ڤیتۆیان دەبێت لەسەری یان بێدەنگی هەڵدەبژێرن؟ ئەگەر سلێمانی لە هەولێر جیاببێتەوە ؟ ئەگەر سلێمانی لە هەولێر جیاببێتەوە چی رودەدات، (درەو) لەم راپۆرتەدا بەوردی باسی چۆنیەتی دابەشبوونی خەڵك‌و خاك‌و داهات‌و چەكدار دەكات لەحاڵی دروستبونی هەرێمێكی نوێ لە سنوری سلێمانی‌. دێگەڵە.. سنوری دوو هەرێم  لەدوای ساڵی 1994و سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆ، سنورێكی دەستكرد بەزەبری چەك لەنێوان ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی‌و پارتی كێشرا، كە بەسنوری "دێگەڵە" ناسراوە، دوای تێپەڕبونی چارەكە سەدەیەك هێشتا ئاسەواری ئەو سنورە بەتۆخی ماوەتەوەو لەگەڵ توندبونەوەی ململانێكاندا، بەتایبەت پارتی ئەم سنورە بیری خەڵك‌و هێزە سیاسییەكانی تر دەهێنێتەوە، چی بەڕێگەگرتن بێت یان سنوردارشكردنی ئەو كەسانەی كە پارتی لەسنوری نفوزیدا خۆیدا حەز بەچارەیان ناكات. لەدوای گەڕانەوەی كورد بۆ بەغدادو پەسەندكردنی دەستوری هەمیشەیی عێراق، بەدوایدا گۆڕینی تەرازوی هێز لە هەرێمی كوردستان‌و دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێز، ئەم پرسە بەجۆرێكی تر هاتەوە پێشەوە، دەستەواژە كۆنەكە "دوو ئیدارەیی" كە زیاتر وەك دەرەنجامی ململانێی چەكداری خۆی بەرجەستەكردبوو، گۆڕا بۆ دەستەواژەیەكی یاسایی بەناوی "دوو هەرێمیی"، كە لێكەوتی ململانێی سیاسی‌و هەستركردنە بەجۆرێك لەستەم‌و پەراوێزخستن‌و دابەش نەكردنی سامانی گشتی بەشێوەیەكی یەكسان‌و جیاوازیكردن لەنێوان شاروشارۆچكەكانی هەرێمی كوردستان، بەتایبەت لەڕووی خزمەت‌و ئاوەدانی‌و بوژانەوەی ژێرخانی ئابوری‌و كۆی بوارە ژیاری‌و ئیداری‌و كۆمەڵایەتی‌و سیاسییەكان.  رووبەر‌و سنور بەپێی ماددەی (53)ی دەستوری كاتیی عێراق، سنوری ئیدارەی هەرێمی كوردستان تاوەكو ئەو سنورەیە كە لە (19/3/2003) هەبووە، واتە سنوری پێش روخانی رژێمەكەی سەددام حسێن. بەپێی ئەو ماددەیەی دەستور، رووبەری هەرێمی كوردستان (41 هەزارو 939) كیلۆمەتر دوجایە، بەمشێوەیە لەنێوان قەڵەمڕەوی پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە: •    سنوری قەڵەمڕەویی یەكێتی لە ناو رووبەری گشتی هەرێمی كوردستان نزیكەی (20 هەزار) كیلۆمەتر دوجایە. •    لەبەرامبەردا ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستان كە هەولێرو دهۆكە، رووبەرەكەی دەبێت بە نزیكەی (22 هەزار) كیلۆمەتر دوجا. ژمارەی دانیشتوان ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاكانی هەرێم بەپێی ئاماری دەستەی ئاماری هەرێم بەمشێوەیەیە: •    پارێزگای هەولێر: (ملیۆنێك و 986 هەزارو 113) كەس. •    پارێزگای دهۆك: (ملیۆنێك و 397 هەزارو 515) كەس. بەپێی ئەم ئامارانە، ژمارەی دانیشتوان لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتی بەگشتی دەبێت بە (3 ملیۆن‌و 383 هەزارو 628) كەس. ژمارەی دانیشتوانی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی بەمشێوەیەیە: •    پارێزگای سلێمانی: (2 ملیۆن‌و 82 هەزارو 832) كەس. •    پارێزگای هەڵەبجە: (111 هەزارو 355) كەس. بەپێی ئەم ئامارە، ژمارەی دانیشتوان لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی بەگشتی دەبێت بە (2 ملیۆن‌و 194 هەزارو 187) كەس. نەوت‌و سەرچاوەی داهات نەوت كە سەرچاوەی سەرەكی داهاتە لە هەرێمی كوردستان، لەنێوان سنوری قەڵەمڕەوی پارتی و یەكێتیدا دابەشبووە، بەمشێوەیە: •    لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتیدا كە هەولێرو دهۆكە، رۆژانە نزیكەی (425 هەزار) بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنرێت، ئەمە لەكاتێكدا ئێستا ئاستی بەرهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان بەگشتی رۆژانە (470 هەزار) بەرمیلە‌و هەندێكی هەناردە ناكرێت‌و بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیە. •    لەسنوری قەڵەمڕەوی یەكێتیدا، ئەوەی ئێستا بەرهەەم دەهێنرێت رۆژانە نزیكەی (45 هەزار) بەرمیلە. یەدەگی نەوت یەدەگی نەوت بەمشێوەیە لەنێوان قەڵەمڕەوی پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە: سامانی سروشتی لە قەڵەمڕەوی پارتیدا: •    یەدەگی نەوت لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتیدا (6 ملیار) بەرمیلە. •    یەدەگی غازی سروشتی لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتیدا (300 ملیار) پێ سێجا. سامانی سروشتی لە قەڵەمڕەوی یەكێتیدا: •    یەدەگی نەوت لە سنوری قەڵەمڕەوی یەكێتیدا (13 ملیار) بەرمیلە. •    یەدەگی غازی سروشتی لە سنوری قەڵەمڕەوی یەكێتیدا ( 18 ترلیۆن و 300 ملیار) پێ سێجا. سنوری قەڵەمڕەویی یەكێتی یەدەگی نەوتی زیاترە لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتی، بەڵام بەرهەمهێنانی نەوت لە سنوری پارتی زیاترە لە یەكێتی، بەڵام لە غازی سروشتیدا ناوچەی قەڵەمڕەوی یەكێتی سەرچاوەی دابینكردنی غازی ماڵان‌و وێستگەكانی كارەبایە لە هەموو هەرێمی كوردستان، ئێستا غاز كارتی بەهێزی دەستی یەكێتی‌و نەوتیش كارتی بەهیزی دەستی پارتییە، بەڵام رەنگە ئەم هاوكێشانە لە داهاتوودا گۆڕانكارییان بەسەردا بێت، بەتایبەت ئەگەر یەكێتی هێڵێكی نوێ جگە لە هێڵەكەی ژێر كۆنترۆڵی پارتی بۆ هەناردەی نەوت‌و غاز بدۆزێتەوە. داهاتەكانی تر داهاتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان هاوشێوەی داهاتی نەوت لەنێوان قەڵەمڕەویی پارتی و یەكێتی دابەشبووە، بەمشێوەیە: •    داهاتی ناوخۆ واتە داهاتەكانی تر جگە لە نەوت، لە ناوچەكانی سنوری قەڵەمڕەوی پارتی زیاتر لە (200 ملیار) دینارە لە مانگێكدا (ئەمە لەدۆخی ئاساییدا واتە بەر لە روودانی قەیرانی كۆرۆنا یان هەر قەیرانێكی تر لە داهاتوودا). •    داهاتی ناوخۆ لە ناوچەكانی سنوری قەڵەمڕەوی یەكێتی نزیكەی (70 ملیار) دینارە لە مانگێكدا (ئەمە لەدۆخی ئاساییدا واتە بەر لە روودانی قەیرانی كۆرۆنا یان هەر قەیرانێكی تر لە داهاتوودا). هێزی سەربازی چۆن دابەشبووە ؟ هەرێمی كوردستان لەڕووی هێزی سەربازییەوە بەمشێوەیە لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە: هێزی سەربازی پارتی •    پارتی خاوەنی هێزی (80)یە، ئەم هێزە ژمارەی پێشمەرگەكانی زیاتر لە (56 هەزار) كەسە. •    پارتی هێزێكی تری سەربازی هەیە بەناوی هێزی "زێرەڤانی"، ئەم هێزە (44 هەزار) كەسە. •    ئاسایشی پارتی زیاتر لە (16 هەزار) كەسە. كۆی گشتی هێزی چەكداری پارتی بە هێزی دژە تیرۆرو هێزەكانی تریشەوە بە زیاتر لە (100 هەزار) كەس دەخەمڵێندرێت. هێزی سەربازی یەكێتی •    یەكێتی خاوەنی هێزی (70)یە، ئەم لەنزیكەی (56 هەزار) پێشمەرگە پێكدێت. •    هێزی بەرگری‌و فریاكەوتنی یەكێتی (26 هەزار) كەسە. •    ئاسایشی یەكێتی زیاتر لە (14 هەزار) كەسە. كۆی گشتی هێزی چەكداری یەكێتی بە نزیكەی (100 هەزار) كەس دەخەمڵێندرێت. سنوری‌و دەوازەكان هەرێمی كوردستان لەڕووی جوگرافییەوە هاوسنورە لەگەڵ توركیا‌و ئێران‌و سوریا، ناوچەی قەڵەمڕەوی یەكێتی تەنیا سنوری لەگەڵ ئێراندا هەیە‌و لەم سنورەدا دوو رێڕەوی سنوری نێودەوڵەتی هەن بەناوەكانی (باشماخ‌و پەروێزخان). بەڵام ناوچەی قەڵەمڕەوی پارتی هاوسنورە لەگەڵ ئێران‌و سوریا‌و توركیادا، لەم سنورەدا پارتی سێ رێڕەوی سنوریی لەگەڵ هەرسێ وڵاتەكەدا هەیە، لەگەڵ ئێران دەروازی نێودەوڵەتی (حاجی ئۆمەران)، لەگەڵ سوریا دەروازەی (فیشخاپور)، لەگەڵ توركیاش دەروازی (ئیبراهیم خەلیل).  توانای مرۆیی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەكۆی گشتی خاوەنی (ملیۆنێك‌و 249 هەزار) موچەخۆرە، لەم ژمارەیە (721 هەزار)ی فەرمانبەرن. ژمارەی فەرمانبەران لە سنوری ناوچەی قەڵەمڕەویی یەكێتی (268 هەزار) فەرمانبەرە، واتە (453 هەزار) فەرمانبەری لە سنوری پارتیدایە. بەشێوەیەكی گشتی ژمارەی فەرمانبەران‌و موچەخۆران لە سنوری پارتی زیاترە لە سنوری یەكێتی، ئەمە لەحاڵی دروستبوونی دوو هەرێمیدا بارگرانیی دابینكردنی موچەكانیان دەكەوێتە سەرشانی هەریەكێك لەو ئیدارانە.   

ئامادەکردنى: د.چیا عەباس بەشی یەکەم: نەوەی یەکەم نەوە دێرینەکانی سیاسەت لە کوردستان  باش لە دیاردەی جەلالی و مەلایی تێدەگەن،  هەرچەندە ئەم روداوە لە ئەرزی واقیعدا لە ناوەراستەکانی شەستەکانی سەدەی پێشو بە بەرگی سیاسی و ئایدۆلۆژی و سەربازیەوە سەریهەڵدا بەڵام رەگ و ریشەی دەگەرێتەوە بۆ زەمەنێکی درێژی پێش ئەو کاتە. جیاوازی وململانێی سیاسی نێوان پێکهاتەکانی بەرەی میللەت دیاردەیەکی ئاسایی و سروشتیە، لە ژیانی زۆر لە میللەتان رویان داوە، کاتێک بە شەر و وێرانکردن و پاشکۆبون بۆ هێزی دەرەکی بۆ سرینەوەی یەکتر یاخود بەرێکەوتنی کاتی بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانیان بەرێوە بچێت ئەوکات نە ئاساییە و نە رەوایە. نەوەی یەکەمی جەلالی و مەلایی چەند کاراکتەری مێژویی و خەسڵەت و تایبەتمەندی تایبەت بەخۆی هەبوە کە تیشک دەخەنە سەر ئەو روداوە، لەم سەردەمەشدا بە ئامراز  و کاراکتەری نوێ و لە دۆخێکی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی زۆر جیاواز لە زیاتر لە نیو سەدە لەمەوپێش بەرێوە دەچێت. بۆ تێگەیشتن لە رەگ و ریشەی ئەم دیاردەیە  لە قۆناغی ئێستادا پێویستە تیشکێک بخەینە سەر چۆنیەتی دامەزراندنی پارتی و رۆڵی کەسایەتیەکان لەو روداوەدا و سەرهەڵدانی روداوی جەلالی و مەلایی، هەروەها چۆنیش ئەم روداوە بۆتە دیاردیەکی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و سەربازی و حوکمرانی وێرانکەر. دیاردەیەک سنورەکانی جوگرافیای دو لایەنەکەی بەزاندوە و کاریگەری نەرێنی لە سەر بەشەکانی تری کوردستان کردوە، هاوکاتیش داگیرکەر و نەیارانی کورد بۆ بەرژەوەندیەکانی خۆیان بەکاریان هێناوە. رونکردنەوەیەک: هەمو ئەو سەرکردە و کەسایەتیە تێکۆشەرانەی لەم بابەتەدا ناویان هاتوە و لە ژیاندا نەماون خوالێخۆشبون، بۆیە لەگەڵ ناوبردنیان ئەو دەستەواژەیەم بۆ کەسیان بەکار نەهێناوە.    دامەزراندنی پارتی بۆ کۆکردنەوەی زانیاری لە سەر ئەم تەوەرە زۆر پشتئەستور بوم بە کتێبێکی لێکۆلەوەری سوری صلاح الخرسان، رەنگبێ لێرە و لەوێدا بە هەڵەی بێ مەبست بەشێکی روداوەکانم وەک خۆیان نەخستبێتە رو، بە داوای لێبوردنەوە.                 التیارات السیاسیە فی کردستان العراق قرا‌وە فی ملفات الحرکات و الاحزاب الکردیە فی العراق  ١٩٤٦-٢٠٠١  دوای راگەیاندنی کۆماری مەهاباد لە دیسەمبەری ١٩٤٦ نیەتی دامەزراندنی پارتی دیموکراتی کوردستان لە عێراق گەڵاڵەبو، پاش پەیوەندیکردن لە گەڵ مەلا مستەفا کە لە مەهاباد بو دەستەی دامەزرێنەری پارتی دروستکرا کە پێکهاتبو لە مەلا مستەفا، هەمزە عبداللە، میر حاج احمد و نوری احمد تەها لە گەڵ چوار ئەفسەرەکەی لیژنەی ئازادیخوازان. پاش پەیوەندیکردن بە بەرپرسانی سۆڤیەت لە شاری تەبرێز، کە لە ژێر کۆنترۆڵی سۆڤیەتدا بو، پشتگیری بەرنامەکەیان کرد. مەلا مستەفا لە مەهابادەوە دامەزراندنی پارتی دیموکراتی کوردی لە عێراق راگەیاند. پاش گەرانەوەی هەمزە عبداللە بۆ باشوری کوردستان لیژنەی ئامادەکاری دروستکرا کە پێکهاتبو لە پارتەکانی شۆرش، رزگاری، هیوا و لقی سلێمانی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران کە ابراهیم احمد سکرتێری بو. کۆنگرەی دامەزراندنی پارتی لە ١٦ی ئاب لە بەغدا بە بەشداری ٣٢ نوێنەر بەرێوەچو، ئەندامانی پارتی شۆرش و رزگاری ٩٠% ی کۆنگرەکە بون. هەمزە عبداللە نوێنەری بارزانی بو، چەند کەسایەتی تریش بەشدار بون. ابراهیم احمد وەک سکرتێری لقی سلێمانی حزبی دیموکراسی کوردستانی ئێران ئامادەبو، بەڵام رەتیکرد بێتە ناو پارتیەوە، پاشان شوێنی کۆنگرەکەی جێهێشت. مەلا مستەفا بە سەرۆکی پارتی و هەمزە عبداللە بە سکرتێری پارتی هەڵبژێدران، کۆنگرە کارنامەی سیاسی پەسند کرد، کارکردن بۆ ئامانجە نەتەوەیی و دیموکراسیەکانی گەلی کورد لە چوارچێوەی یەکێتی نیشتمانی عێراق و خەباتی هاوبەشی کورد و عەرەب دژ بە کۆلۆنیالیزم و کۆنەپەرستی و رژێمی عەمیلی عێراق، ، کۆنگرە دروشمە بەناوبانگەکەی پەسند کرد:  " لەسەر بەردی پتەو و بەهێزی برایەتی عەرەب و کورد کۆلۆنیالیزنم و پرۆژەکانی و بەکرێگیراوەکانی تێکدەشکێن". لە حوزەیرانی ١٩٤٧ ابراهیم احمد هاتە ناو پارتیەوە و بو بە بەرپرسی لقی  سلێمانی.   لە سەرەتاوە سێ ئاراستە لە ناو پارتیدا دەرکەوتن: ١-  موحافزکار و کەسایەتیە تەقلیدیەکان مەلا مستەفا سەرکردایەتی دەکرد، ٢- مارکسیەکان. زۆربەیان ئەندامانی پێشوی پارتی شۆرش بون، ٣- رۆشنبیرە نەتەوەییەکان کە دیارترینیان ابراهیم احمد بو. پارتی کۆنگرەی دوەمی لە ئازاری ١٩٥١ لە بەغدا بەست. لەم کۆنگرەیەدا ناوەکە کرا بە پارتی دیموکراتی کوردستا، هاوکاتیش دو باڵی ئاشکرا ململانێیەکی خەستیان کرد، یەکەمیان بە سەرکردایەتی هەمزە عبداللە و دوەمیش بەسەرکردایەتی ابراهیم احمد، ململانێکە بە قازانجی ابراهیم احمد شکایەوە و بە سکرتێری حزب هەڵبژێردرا، هەمزە عبداللە بەرەیەکی نارازی دروستکرد کە لە سلێمانی و چەند دەڤەرێکی بادینان چالاک بو. لە کۆنگرەی سێیەمی پارتی کە لە کۆتایی١٩٥٣ لە کەرکوک بەسترا ابراهیم احمد و گروپەکەی توانیان مارکسیزم و لینینزم وەک بنەمای فکری حزب بۆ کار و خەباتی سیاسی بچەسپێنن، هەروەها بریارەکانی چاکسازی کشتوکاڵ و دژایەتی دەرەبەگ و بەرگریکردن لە جوتیاران و دروستکردنی رێکخراوە پیشەییە تایبەتەکان دەرکران. لەم کۆنگرەیەدا جارێکی تر مەلا مستەفا بە سەرۆکی حزب و ابراهیم احمد بە سکرتێر هەڵبژێردرانەوە، مام جلال یش بۆ سەرکردایەتی پارتی هەڵبژێردرا و لە ١٩٥٤ بو بە ئەندامی مەکتەبی سیاسی. مام جلال لە ١٩٥٥ سەرۆکی شاندی رێکخراوی لاوانی پارتی بو و بەشداری لە کۆنگرەی پێنجەمی لاوانی جیهان لە پۆڵۆنیا کرد. پاش کۆنگرەی سێیەم هەوڵەکان بەردەوامبون بۆ پاراستنی یەکریزی پارتی و کۆکردنەوەی ئاراستە مارکسیەکان، بە واتایەکی تر پارتی ببێتە حزبێکی مارکسی  دیموکراسی نەتەوەیی بە ناوەرۆکێکی سۆشیالیستیەوە. لە ئاکامی ئەم هەوڵانەدا بەشێکی زۆری بەرپرسانی باڵای لقی پارتی کۆمینیست لە کوردستان هاتنە ناو پارتیەوە، لە بەرامبەردا پارتی کۆمینیست بە توندی وەڵامی پارتی دایەوە و بە:  " خزمەتکاری کۆلۆنیالیزم و کۆمپانیاکانی نەوت و دەربەگایەتی " وەسفی کرد. پارتی لەسایەی ئەو گەشەکردنەدا خۆی رێکخستەوە و بەشێکی کۆمینستەکانی پێشوی خستە نێو دامەزراوەکانی سەرکردایەتیەوە.  مام جلال لە ساڵی ١٩٥٧ سەردانی مۆسکۆی کرد، وەک نوێنەری پارتی بەشداری لە مەهرەجانی یەکێتی لاوانی جیهان لە مۆسکۆ کرد و چاوی بە مەلا مستەفا کەوت، ئەمە یەکەم دیداری هەر دوکیان بو، مام جلال بەمشێوەیە وەسفی کردوە: " لە دیداری  دەروێش لە گەڵ شێخ و سەرۆکی تەریقەتەکەی دەچو"، لە درێژەی باسکردنەکەیدا دەڵێت: " مەلا مستەفا لە گەڵ یەکگرتنی هەوڵەکان بو، هانیشی داین پەیوەندیەکانی پارتی لە گەڵ عەشائیر بەهێز بکەین، زیادە بۆ پەیوەندیەکان لە گەڵ روس داواشی کرد بە رێگەی بابا علی شێخ محمود پەیوەندی لە گەڵ وڵاتانی رۆژئاوا، تایبەت ئەمریکا، دروست بکەین". دوای ١٤ ی تەموزی ١٩٥٨ کێشە نێوان سەرکردەکانی کودەتاکە توند بوەوە، تایبەت دەرباری شێوازی یەکگرتن لە گەڵ کۆماری یەکگرتوی عەرەبی، عبدالسلام عارف لایەنگری یەکگرتنی راستەوخۆ و عبدالکریم قاسم لایەنگری شێوازی فیدراڵی بو.  ئەم ململانێیە رەنگدانەوەی لە سەر هێزە سیاسیەکانی عێراق هەبو، پارتی کۆمینستی عێراق وهاوپەیمانی هێزە چەپەکان لە گەڵ قاسم بون، حزبی استقلال و و بەعس و بزافی نەتەوەیی عەرەب و ناصریەکان لە گەڵ عارفدا بون. ئەم روداوە  کاردانەوەی لە سەر ئاستی سەرکردایەتی پارتی هەبو، کە بون بە دو بەشەوە: - یەکەم بە سەرکردایەتی هەمزە عبداللە و مارکسیەکانی ناو سەرکردایەتی، - دوەم بە سەرکردایەتی مام جلال بە پشتگیری چەند ئەندامێکی لیژنەی ناوەندی پارتی، بۆچونی ئەم گروپە نزیکبو لە هەڵوێستی نەتەوەییە عەرەبەکان. سکرتێری حزب، ابراهیم احمد، کە پێشتر لە کاتی گەرانەوەی مەلا مستەفا بۆ عێراق یاوەری بو لە سەردانی جمال عبدالناصر، لە سەرەتادا هەڵوێستی ئاشکرا نەبو، بەڵام زو پشتگیری لە گروپەکەی مام جلال کرد.   وێرای ئەم جیاوازیانە لە ناو پارتیدا بەڵام توانرا یەکریزی ناوخۆی بپارێزێت، کۆمینستەکانی عێراق هەڵمەتێکی توندیان دژ بە مام جلال رێکخست و هەوادارانی بە بەعسیە کوردەکان ناوزەد کرد. باڵی هەمزە عبداللە پشتگیری ئەم هەڵمەتەی کۆمینستەکانی کرد، لێرەدا مەلا مستەفا بێدەنگی شکاند، هەڵوێستی بە سودی پارتی کۆمینیستی عێراق بو و لەوەش تێگەیشتبو کە عبدالکریم قاسم زۆر لە ابراهیم احمد نارازیە. مەلا مستەفا ترسێکی واقیعی هەبو ئەگەر عێراق لە گەڵ کۆماری عەرەبی یەکگرتو ئیندماج بکات هیچ گەرەنتیەک نیە بۆ دابینکردنی مافە رەواکانی کورد، بۆیە بە بۆچونی بارزانی چارە لەوەدابو ابراهیم احمد دەست لە پێگەی حزبی بکشێنێتەوە. ابراهیم احمد دەستی لە سکرتێری حزب کشانەوە و لە کۆتایی ١٩٥٨ هەمزە عبداللە  کرا بە سکرتێری حزب، یەكیک لە بریارە سەرەتاییەکانی مەکتەبی سیاسی نوێ پەسندکردنی بریاری مەلا مستەفا بو بە واژۆی خۆی بۆ سرکردنی مام جلال. پارتی لە سایەی سەرکردایەتیە نوێکەیدا بەهەمو هێزێکی پشتگیری پارتی کۆمینیستی کرد، لە گەڵ کۆمینستەکان بەشداریان لە دامرکاندنەوەی هەوڵی کودەتای شەواف لە ئازاری ١٩٥٩ لە موسڵ و لە روداوەکانی کەرکوک لە تەموزی ١٩٥٩ دا کرد. هەمزە عبداللە لە پشتگیریکردنی کۆمینستەکان بەردەوام بو تا گەیشتە ئاستی ئەوەی پێشنیازێک بۆ لیژنەی ناوەندی پارتی بکات کە سەرجەم رێکخراوە جەماوەریەکانی سەر بە پارتی لە گەڵ ئەوانی پارتی کۆمینیست یەکبگرن. ئەم پێشنیازە تورەیی و نارەزاییەکی بەرفراوانی لە ناو سەرکردایەتی و بنکەی جەماوەری پارتیدا دروستکرد، بەرەی نارازی پێی وابو هەمزە عبداللە خەریکی توانەوەی پارتیە و داوای هەڵوێستیان لە بارزانی کرد، ئەویش داوای کۆبونەوەی لیژنەی سەرکردایەتی کرد، هەمزە عبداللە و گروپەکەی رەتیان کردەوە بەشداری کۆبونەوەکە بکەن. لە کۆبونەوی لیژنەکەدا بریاری سرکردنی هەمزە عبداللە و هاورێکانی درا و بریاری سرکردنی مام جلال هەڵوەشینرایەوە، ئەو ساتانە ابراهیم احمد لە دەرەوەی عێراق بو و پشتگیری خۆی بۆ بریارەکان بەیان کرد.  کۆنگرەی چواری پارتی لە ماڵی ابراهیم احمد لە بەغدا بەرێوەچو، بۆ یەکەمجار مەلا مستەفا لە کۆنگرەی پارتی بەشداربو، کۆنگرە بریاری دەرکردنی هەمزە عبداللە و شەش لە هەوادارانی دا. لە کۆنگرەکەشدا بریار درا برگەی پێشو دەرباری مارکسی و لینینزم بگۆردرێت بۆ سود وەرگرتن لێیان لە بری " استرشاد". ابراهیم احمد هەڵبژێردرا بۆ سکرتێری پارتی و مام جلال یش بۆ سەرکردایەتی. لە کۆنگرەی پارتی لە مایسی ١٩٦٠ پارتی بەتەواوی خۆی لە مارکسی و لینینزم دورخستەوە.  دوای ئەمە پەیوەندیەکان لە گەڵ پارتی کۆمینیستی عێراق گرژی و ئاڵۆزیان تێکەوت، تا رادەیەک رۆژنامەی خەبات  لە ئەیلولی ١٩٦٠ وتارێکی بە ناونیشانی: " الاچرار الناجمە عن وجود  حزب شیوعی فی کردستان" بڵاوکردەوە. پاش ئەوەی عبدلاسلام عارف حوکمی بەعسی روخاند لە سەرکردایەتی شۆرشی کورد نزیکبوەوە، کەوتنە دانوستان لە گەڵ شاندی کوردی کە پێکهاتبو لە مەلا مستەفا، مام جلال، شێخ احمد بارزانی و نوری شاوەیس، لە کۆتاییدا رێکەوتنێک واژۆ کرا، لەو ساتە وەختانەدا ابراهیم احمد لە گەڵ عەزیز شەمزینی و عومەر مستەفا، ئەندامانی مەکتەبی سیاسی، لە ئەوروپا بون یەکسەر بە رێگەی ئێران گەرانەوە بۆ وڵات، دەستیان کرد بە کامپینێکی بەرفراوان دژ بە رێکەوتنەکە، بە هەڵسەنگاندنیان نزمترین ئاستی داواکاریەکانی کورد لە رێکەوتنەکەدا نەچەسپاون، هەروەها سەرۆکی حزب بێ گەرانەوە بۆ مەکتەبی سیاسی رێکەوتنەکەی واژۆ کردوە. مەکتەبی سیاسی ترسیان لێنیشتبو کە مەلا مستەفا رێکەوتنەکە بەکاربهێنێت بۆ یەکلاییکردنەوەی کێشە کەڵەکەبوەکان لە گەڵیاندا. لە سەرەتای ئازاری ١٩٦٤ مەکتەبی سیاسی لە سەنگەسەر چاویان بە مەلا مستەفا کەوت، کاتێک مەلا مستەفا پێداگری لە رێکەوتنەکە کرد و نەرمی بەرامبەر مەکتەبی سیاسی پیشان نەدا، ئەمام بە دەوری خۆیان یاداشتێکیان بۆ دەسەڵاتی بەغدا لە ٢ی ئازاری ١٩٦٤ بەرزکردەوە، بارزانی حوکمرانی عێراقی ئاگادار کردەوە کە یاداشتەکە بێ رەزامەندی ئەو بوە. لێرەوە سەرکردایەت پارتی بو بە دو لەتەوە: یەکەم: باڵی مەلا مستەفا دوەم: باڵی مەکتەبی سیاسی و ژمارەیەک ئەندامانی لیژنەی ناوەندی پارتی. لە لایەکی ترەوە ئێران هەڵەکەی قۆستەوە و کەوتە فشارکردن لەسەر باڵی مەکتەبی سیاسی بۆ وەستانەوە دژ بە ( رێکەوتنی مشیر – بارزانی )، هەروها ئێران ڕیگاکانی بۆ گەیشتنی یارمەتی دەرەوە بۆ شۆرش داخست. بە پێی چەند سەرچاوەیەک سەرەتای پەیوەندیەکانی مەکتەبی سیاسی لە گەڵ ئێران سیاسی دەگەرێتەوە بۆ پێش بەرپابونی شۆرشی ئەیلول، ئەویش بە رێگەی خوالێخۆشبو سالح الیوسفی، ئەندامی لیژنەی ناوەند و بەرپرسی لقی پێنجی پارتی لە بەغدا، لە گەڵ باڵیۆزخانەی ئێران لە بەغدا. کاتێک یوسفی لە نۆڤەمبەری ١٩٦٠ لەلایەن حکومەتی عێراقەوە دەستگیرکرا، پەیوەندیەکان بە رێگەی کادرێکی پێشکەوتوی پارتی سەر بەباڵی مەکتەبی سیاسی لە قەسری شیرین بەردەوامی پێدرا، کۆبەنەوەی لیژنەی ناوەندی پارتی لە ساڵی ١٩٦٢ پەسندی ئەو پەیوەندیانەی لە گەڵ ئێران کرد، تەنها یەک ئەندام دژی وەستایەوە.  ئێران دەستی کرد بەناردنی چەک بۆ باڵی مەکتەبی سیاسی، فرۆکەخانەی تەهرانیش بەروی ئەندامانی ئەو باڵەدا کراوەبو.  مەلا مستەفاش لەلای خۆیەوە هەوڵی پەیوەندیکردنی بە ئێرانەوە دا و بە نهێنی شاندێکی بۆ ئێران نارد، بەڵام هەوڵەکان بێسود بون. ململانێ نێوان دو باڵەکە تا دەهات خەستتر دەبو، ابراهیم احمد داوای  کۆبونەوەی مەکتەبی سەربازی پارتی کرد بەڵام زۆربەیان نەهاتن بە دەنگیەوە بۆیە دەست لە کارکێشانەوەی خۆی لە پۆستی سکرتێری پارتی پێشکەش کرد، سەرکردایەتی پارتی داواکەی رەتکردەوە، لەو کەین و بەینەدا مەلا مستەفا مام جلالی بۆ پۆستی سکرتێر کاندید کرد چونکە کەسایەتیەک بۆ کە نزیکەکانی مەلا مستەفا لێی رازیبون، بەڵام مام جلال پێشنیازی لیژنەیەکی سێ کەسی کرد کە شوێنی سکرتێر بگرنەوە، هەوڵیکی زۆر درا بۆ دۆزینەوەی رێگە چارەیەک بەڵام هیچیان ئاکامی مەبەستیان نەپێکا.  لە هەنگاوێکی  وروژێنەردا مەلا مستەفا هەمو عەشائیر و ئەو ئەفسەرانەی هاتبونە ریزی شۆرشەوە لە دەوری خۆی کۆکردەوە و کۆنگرەیەکی سەربازیان ئەنجامدا، کۆنگرەکە بریاری مانەوەی مام جلالی وەک فەرماندەی هێزێکی پێشەمەرگە د. لە لای خۆیەوە ابراهیم احمد پەنای بۆ شەرعیەتی حزبی برد، لە ئاکامدا کۆنفرانسێکی حزبی لە سەرەتای مانگی نیسانی ١٩٦٤ لە ماوەت سازکرا و ٧٠ نوێنەر بەشدار بون. لەو کۆنفرانسەدا دو ئاراستەی بەهێز هەبون: یەکەم: داوای وەرگرتنی هەڵوێستێکی توندی بەرامبەر سەرۆکی حزب دەکرد، کە ابراهیم احمد و نوری شاوەیس و مەلا ماتۆر بەرێوەیان دەبرد، دوەم: داوای نێوەندگیری لە گەڵ بارزانی دەکرد تا بگەن بە چارەیەک. ئاراستەی دوەم لەلایەن زۆرینەی کۆنفرانسەوە پشتگیری لێکرا، شاندێکی سێ کەسیان پێکهێنا کە سەردانی مەلا مستەفایان کرد، بارزانی جەختی لە مەرجەکەی پێشوی کردەوە کە ابراهیم احمد وازبهێنێ و مام جلال بچێتە شوێنەکەی کە بەشداری کۆنفرانسەکەی ماوەت نەبو.  ئاراستەی یەکەم هەڵوێستی بارزانی قۆستەوە و کۆنفرانسەکە ئیدانەی مەلا مستەفای کرد و سەرجەم فەرمان و رێنماییەکانی بارزانی بۆ پارتی و هێزەکانی پێشمەرگە هەڵوەشاندەوە، ماوەی یەک هەفتەیان بە بارزانی دا کە پێرەوی بریارەکانی کۆنفرانسەکە بکات. هەر زۆر زو بریارەکانی کۆنفرانسی ماوەت ئاژاوە و دڵەراوکێ و لێکترازان و دابەشبونی لە نێو حزب و هێزەکانی پێشمەرگە دروستکرد. لیژنەی باڵای چاودێری پارتی کەوتەوە هەوڵەکانی بۆ چارەی کێشەکە، پێشنیازی بەستنی کۆنگرەی شەشەمی پارتی کرد، بارزانی پێشنیازەکەی پەسند کرد، مەکتەبی سیاسی دو دڵ بو و ترسی هەبو بارزانی کۆنگرەکە بەکاربهێنێت بۆ دورخستنەوەی تەواویان لە پارتی، بۆیە لە ١٩ ی نیسانی ١٩٦٤ مەکتەبی سیاسی بەیانە بەناوبانگەکەی بە ناونیشانی: " رێکەوتنی موشیر – بارزانی سوڵح یا تەسلیمبون" دەرکرد، تێیدا بارزانی یان بە تەسلیمبون و کۆتایی هێنان بە شۆرش تۆمەتبار کرد. بەیانەکە پشتگیری هەمو ئەندامانی مەکتەبی سیاسی بەدەست نەهێنا، یەکێک لەوانە مام جلال بو، کە لەو بارەوە گوتویەتی: " من لەو گروپەدا نەبوم کە ئەو بەیانەیان نوسیبو، لە گەڵیدا نەبو چۆن لە گەڵ لێدوانەکانی بارزانیشدا نەبوم، هەڵوێستم ئەوەبو ناکۆکیەکان ئاشکرا نەکەین". بەڵام ئەوەندەی پێنەچو لە مانگی حوزەیرانی هەمان ساڵ مام جلال چوە بەرەی باڵی مەکتەبی سیاسی. بە وتنی خۆی هۆکارەکەی ئەوەبو کە ژیانی حزبایەتی و بریاری زۆرینە باڵادەست بون بۆیە چومە نێو باڵی مەکتەبی سیاسیەوە. مەلا مستەفا دوای ئەم کارەی مام جلال نامەیەکی بە دەستوخەتی خۆی بۆ نارد، نامەکەی  بە ئایەتێکی قورئان دەست پێکردبو: " یا بنی ارکب معنا و لا تکن مع قوم الکافرین"، دەرباری ئەمە مام جلال دەڵێت: " زۆر بە رێزەوە وەڵامم دایەوە، پێم گوت: من حزبیم و ناتوانم لە گەڵ پێشێلکردنی پرەنسیپەکانی حزب هاورابم، بە داخێکی زۆرەوە لێت جیابومەتەوە پاش ئەو تەمەنە لە خەباتکردن لە سایەی سەرکردایەتیداندا". بارزانی بە پەلە بە مەبەستی یەکلاییکردنەوەی دۆخەکە بروسکەیەکی بۆ سەرجەم بنکەکانی پێشمەرگە نارد، ئەمە دەقی بروسکەکەیە: وەک سەرۆکی حزب و فەرماندەی گشتی هێزەکانی پێشمەرگە و بە ناوی گەلەوە بریارم دا: هەریەک لە عومەر مستەفا فەرماندەی هێزی کاوە، عەلی عەسکەری فەرماندەی هێزی خەبات، کمال مفتی فەرماندەی هێزی قەرەداخ، جلال تالەبانی فەرماندەی هێزی رزگاری لە پۆستەکانیان لاببرێن و لە شوێنیان ..... دابنرێن. ئەم فەرمانەی سەرۆکی حزب یەکسەر جێبەجێکرا و بەم شێوەیە بارزانی توانی پەرە لە ژێر پێی باڵی مەکتەبی سیاسی دەربهێنێت. هاوکات مەلا مستەفا دەرگای بەروی هەوڵەکانی نێوەندگێری دانەخست، بۆیە رازی بو بەشدار بن لە دانوستانەکان لە سەرەتای حوزەیرانی ١٩٦٤ لە گەڵ تاهیر یەحیا سەرۆک وەزیرانی عێراق، شاندەکەی باڵی مەکتەبی سیاس پێکهاتبون لە ابراهیم احمد، مام جلال، علی عبداللە و سالح یوسفی بەشداربون لە شاندەکەی شۆرەش بە سەرۆکایەتی مەلا مستەفا. لە دانیشتنەکاندا بارزانی بواری بە باڵی مەکتەبی سیاسی دا راشکاوانە و ئازادانە را و بۆچونی خۆیان باس بکەن.  مەلا مستەفا داوای بەستنی کۆنگرەی شەشی پارتی کرد و بە رێگەی عباس مامند ئاغا هەوڵیدا قەناعەت بە ابراهیم احمد بکات بەشداری کۆنگرە بکات. لە ناوەراستی حوزەیرانی ١٩٦٤ ابراهیم احمد لە قەڵادزێ بو و لە گەڵ مەلا مستەفا کۆبوەوە، هەر دو رێککەوتن لە سەر دروستکردنی لیژنەیەکی ئامادەکاری بێلایەن بۆ ئامادەسازیکردن بۆ کۆنگرە، بەڵام بارزانی لەلای خۆیەوە لیژنەیەکی دروستکرد و بەو هۆیەوە ابراهیم احمد قەڵادزێی بەجێهێشت.  کۆنگرەی شەشەم لە ١-٩ تەموزی ١٩٦٤ و بە ئامادەبونی ٤٠٠ نوێنەر کۆنگرە دەستی بەکارەکانی کرد، پێشتر داوا لە مەکتەبی سیاسی کرابو بەشدار بن و بۆچون و رای خۆیان بۆ کۆنگرە باس بکەن، بەڵام ئەمەیان رەتکردەوە. لە کۆنگرە بریاردرا ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ سەرکردایەتی شۆرش دروست بکرێت و سەرجەم بریارەکانی کۆنفرانسی ماوەت هەڵوەشێنرانەوە، ١٤ ئەندام لە کۆی گشتی ١٨ ئەندامی لیژنەی ناوەند لە پارتی دەرکران بە ابراهیم احمد و مام جەلالەوە و حبیب محمد کریم بە سکرتێری حزب هەڵبژێردرا. دوای ئەم کۆنگرەیە روداوی جەلالی و مەلایی بوە دیاردیەکی سیاسی لە بونیادی بزافی کوردایەتی. راستەوخۆ دوای کۆنگرە باڵی مەکتەبی سیاسی هەڵمەتێکی راگەیاندنی خەستی دژ بە سەرکردایەی مەلا مستەفا لە رێگەی رادیۆی حزب لە ماوەت بەرپاکرد و داوای یاخیبونیان لە رێكخستنەکان و هێزی پێشمەرگە دەکرد. لەو سات و ئانانەدا هێزێکی پێشمەرگە بە فەرماندەیی ادریس بارزانی لە ناوەراستی تەموزی ١٩٦٤ پەلاماری بارەگاکانی باڵی مەکتەبی سیاسی لە ماوەت دا. ئەندامانی مەکتەبی سیاسی و هەوادارانی کە ژمارەیان نزیکە ٤٠٠ کەس بو ناچار بون بەرەو سنور لە گەڵ ئێران برۆن، هەندێک لە بەرپرسەکان، تێیاندا مام جلال دژی ئەوە بون بەرەو ئێران برۆن و داوایان کرد بچنە ناوچەی بارزان و لای شێخ احمدی بارزان خۆیان بپارێزن. بەهۆی ئەوەی ئێران یارمەتی باڵی مەکتەبی سیاسی دەدا پەیوەندیەکانی بارزانی لە گەڵ ئێران تا دەهات خراپتر دەبو، لە سایەی رۆڵی ئیسرائیل پەیوەندیەکان هێدی هێدی بەرەو باشبون دەچون. لە دیداری شای ئێران لە گەڵ ابراهیم احمد شا پێی وتوە: ئێوە نوێنەرایەتی ئاراستەیەکی حزبی دەکەن و سەرکرادیەتیان هەیە، من چیت داوا لێبکەم دەبێت لە مەکتەبی سیاس باسی بکەی تا بریارێک وەربگرن، ئەمە لە گەڵ پێداویستیەکانی ئێران ناگونجێت، لە کاتێکدا بارزنی لە سەر بنەمای تاکی کەسی و عەشائیری مامەڵەمان لە گەڵ دەکات و ئەوە جێبەجێ دەکات کە دەیڵێین بێئەوەی پێویست بکات بگەرێتەوە بۆ مەکتەبی سیاسی.  مەلا مستەفا لە قەڵادزێ لە کۆتایی دیسەمبەری ١٩٦٤ ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆرشی لە کوردستانی عێراق دروستکرد کە لە ٤٠ کەسایەتی حزب و پێشمەرگە و نیشتمانپەروەر و ئاینیی پێکهاتبو، بارزانی سەرۆکی ئەنجومەنەکە بو. پاش ئەوەی بارزانی کۆنترۆڵی کاروباری حزب و شۆرشی کرد داواکاریەکانی لە حکومەتی عێراق بەرفراوانتر و خەستتر کرد، لەوانە هەموارکردنەوەی دەستور کە تێیدا مافی ئۆتۆنۆمی بۆ کورد بچەسپێت، کێڵگە نەوتیەکانی کەرکوک و خانەقین سەر بە کوردستان بن و دیاریکردنی بەشێک لە داهاتی نەوت بۆ کوردستان و مانەوەی هێزەکانی پێشمەرگە و دانانی کوردێک بۆ جێگری سەرۆک کۆمار و بەشداربونێکی گەورەتری کورد لە حوکمرانی عێراقدا. حکومەتەکەی عبدلسلام عارف داواکاری ئۆتۆنۆمی رەتکردەوە جەختی لە هەڵوەشاندنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە کرد. بارزانیش بەم هەڵوێستەی عارف رازی نەبو. لە نیسانی ١٩٦٥ شەر دەستی پێکردەوە. هێرشەکانی سوپای عێراق توند و بەرفراوان بون و سوپا توانی لە چەند شوێنێک پێشکەوتن بەدەست بهێنێت، ئەمە پێشەکی بو بۆ پەلاماردانی بنکەی بەهێزی بارزانی لە ناوچەی باڵەک. بارزانی داوای هاریکاری خوالێخۆشبو ئیمام موحسن حەکیمی کرد، ئەمیش هۆشداری بە حکومەتی عێراق دا. لە گەڵ دەستپێکردنەوەی شەر ئێران یارمەتیەکان بۆ بارزانی چروپر کرد، ئامادەیەشی پیشاندا نێوەندگیری نێوان بارزانی و باڵی مەکتەبی سیاسی بکات تا بگەرێنەوە ناو پارتی و شەری حکومەتی عێراق بکەن، بارزانی ئەم عەرزەی پەسندکرد، هەمویان، بێجگە ابراهیم احمد کە رێگەی پێنەدرا بگەرێتەوە، لە مەرزی حاجی ئۆمەرانەوە گەرانەوە بۆ کوردستان. بارزانی پێشنیازی گەراوەکانی بۆ بەستنی کۆنگرە رەتکردەوە، تەنها چەند کەسایەتیەکی سەربازی باڵەکەی کردە فەرماندەی هێز. بارزانی داوای لە ئەندامانی مەکتەبی سیاسی باڵەکە کرد بێن لە دۆڵە رەقە دابنیشن، پێشتر مام جلال لە گوندی خوشکان جێگیر بوبو. بارزانی پاش چوار مانگ هێزێکی حمایەی شەخسی خۆی بە فەرماندەی لوقمانی کوری نارد بۆ گواستنەوەی مام جلال و حلمی علی شەریف بۆ شوێنێکی تر، ئەم هەنگاوە گومانی لای باڵی مەکتەبی سیاسی دروستکرد، بەشێک لە باڵی مەکتەبی سیاسی بە مام جلال یشەوە بروسکەیەکیان بۆ بارزانی نارد داوای بینینیان کردبو، بارزانی رەتیکردەوە بۆیە ناچاربون داوا لە عباس مامند ئاغا بکەن بکەوێتە بەینەوە، ئەویش نامەیەکی بۆ بارزانی نارد و داوای لێکردبو کە رێگە بدات باڵی مەکتەبی سیاسی لە ناوچەی ئەو بمێننەوە، بارزانی ئەمەشی رەتکردەوە. دوای ئەمە زۆربەی ئەندامانی مەکتەبی سیاسی و بە گوێگرتنیش لە ئامۆژگاری مامند ئاغا بریاریان دا خۆیان رادەستی حکومەتی عێراق بکەن، علی عبداللە و نوری شاوەیس بریاریان دا ئەوە نەکەن و لە شوێنەکانی خۆیان بمێننەوە. لە رۆژی ٢٨ جانواری ١٩٦٦ زۆربەی باڵی مەکتەبی سیاسی خۆیان رادەستی کامپێکی سەربازی سوپای عێراق کرد. لە بەرامبەر پێشکەوتنی سوپای عێراق و مەترسی پەلاماردانی بارەگاکانی سەرکردایەتی شۆرش  هێزەکانی پێشمەرگە دەستپێشخەریەکی بێ وێنەیان کرد،  نزیکەی ١٧٠٠ پێشمەرگە لە رۆژی ١٤ ی مایسی ١٩٦٦هێرشێکی ژیرانە و خەستیان کردە سەر بنکەکانی لیوای چواری سەر بە فرقەی دوەمی سوپای عێراق لە شاخی هەندرێن، لە ئاکامدا زیاتر لە ٢٠٠ کوژراو لە سوپای عێراق و ژمارەیەکی زۆر بەدیل گیران. دەرباری ئەم روداوە گرنگە دکتۆر محمود عوسمان دەڵێت: ئەفسەرەکانی ئیسرائیڵ چەک و چەند ئامۆژگاریەکیان پێداین بەڵام فەرماندکردنی شەرەکە بەدەستی کوردەوە بو.  سەرکەوتن لە هەندرێن حکومەتی عێراق ناچار کرد دانوستان لە گەڵ شۆرشی ئەیلول بکات، لە ئاکامدا لە ٢٩ی حوزەیرانی ١٩٦٦ گەیشتنە رێکەوتن. ئێرانەکان لەم رێکەوتنە بێزار بون، بەڵام بارزانی رونیکردەوە کە دۆخی زۆر خراپی ئابوری نێ‌جاری کردوە ئەو هەنگاوە بنێت. بەزاز ناچارکرا پۆستەکەی جێبهێڵێت و لە شوێنی ناجی تالب بو بە سەرۆک وەزیران، عەرەبێکی شیعەی هەواداری عبدالناصر. دەرباری ئەم قۆناغە مام جەلال رایگەیاندوە کە: هەڵەیەکی گەورەمان کرد، دەبوا کاری سەربازی بۆ بارزانی جێبهێڵین و تەرکیزمان لە سەر کاری سیاسی بکردایە. لێرە بە دواوە  و تا بەیانی ئازاری ١٩٧٠ شەری جەلالی و مەلایی یەكێکە لە رەشترین لاپەرەکانی ئەو سەردەمەی مێژوی کورد لە باشور. لە گەڵ ئەوەشدا پاش بەیانی ئازار باڵی مەکتەبی سیاسی خۆیان هەڵوەشادندەوە و زۆربەیان هاتنەوە ناو پارتی. مەلا مستەفا هیچ رێگریەکی نەکرد و بە پێچەوانەوە زۆربەی کادرە باڵاکانی ئەو باڵەی لە لق و دامەزراوەکانی پارتی و رێکخراوە جەماوەریەکان سەر بە پارتی دانا.  کەرەستەکانی شەخسی، ئایدۆلۆژی، کۆمەڵایەتی و سیاسی هۆکار و کەرەستەکانی ئەم ململانێ و شەرە بون. سێ گەمەکەری سەرەکی دەرەکیش رۆڵی بەرچاویان لە هەڵگیرسان و ئاراستەکردن و وروداوەکانی ئەو شەرە هەبوە، عێراق، ئێران و چەند وڵات و کەسایەتی عەرەبی. ئەو شەرە لە سەر پێگە و دەسەڵات بوە لەناو بزافی کوردایەتی لە باشور، هیچ پەیوەندیەکی ئەوتۆی بە پارە و دەسکەوت و نەوت و پۆست و ئیمتیازاتی بەغداوە نەبوە. هەر چٶنێک بێت ئەو شەرە شەری نێوان هاوخەباتان و دۆستەکان بوە کە سێ‌ڵانێکی درێژ لە یەک سەنگەردا بون و بە ئەقڵیەتی جیواز تێرامانیان بۆ پرسی کورد و کوردایەتی هەبوە.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   نەوەی یەکەم لە سێ کاراکتەری سەرەکیدا رەنگی دەدایەوە یەکەم: مەلا مستەفا، سەرکردەیەکی ناودار و کاریزمای کورد، لە روانگای مێژویی و کۆمەڵایەتیشەوە خاوەن پێگەیەکی بەهێز بو، لە سەر ئاستی عێراق و ناوچەکە حسابی وردی بۆ دەکرا، پەیوەندیەکی سنورداری لە گەڵ چەند ناوەندێکی سیاسی لە ئەمریکا و وڵاتانی دراوسێ و عەرەبی و ئیسرائیڵ هەبو.  مەلا مستەفا تاکە سەرکردەی بێ رکابەری شۆرشی ئەیلول بو، باوەری توندی بە حزبایەتی نەبو، زیاتر کاری لەسەر کۆکردنەوەی هەوادارانی بە جۆرەها شێواز و لاوازکردن و پەراوێزکردنی نەیارەکانی دەکرد. وێرای ئەوەی سەرکردەو و سیاسەتمەدارێکی پراگماتیکی سەردەمی گەرمەی شەری سارد بو بەڵام زیاتر ئومێدی لەسەر ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی هەڵچنی بو. لە سەردەمی ئەودا یەکێک لە دەسکەوتە گەورەکانی کورد بەدەست هێنرا کە لە رێکەوتنی ئازاری ١٩٧٠ دا چەسپێنرا. هەڵچنینی ئومێدی زۆر لە سەر ئەمریکا و ئێران و پلانێکی فرەلایەنی ناوچەکە وبە ئاگایی ئەمریکاوە لە هۆکارە بنەرەتیەکانی شکستی شۆرشی ئەیلول بون، لێرە بەدواوە سەرکردایەتی پارتی کەوتە دەست کورەکانی.  دوەم: ابراهیم ئەحمەد، سیاسەتمەدار و نوسەر و رۆشنبیر و ئەدیبێکی ناوداری سەردەمی شەری سارد، هەڵگری چەند هزرێکی پێشکەوتنخوازی ئەو سەردەمە. سیاسەتمەدارێکی موحافزکار و بە تموح، پراگماتیک و واقیعبین بە شێوازە کلاسیکیەکەی.. لە ئاکامی ناکۆکیەکانی مەلا مستەفا لە گەڵ گروپی خوالێخۆشبو هەمزە عەبدوڵلا لە کۆتایی پەنجاکانی سەدەی پێشو ئەستێرەی سیاسی روی لە گەشەکردن کرد. پێگەی جەماوەری لە نێو نوسەر و رۆشنبیر و کادری حزبی دەڤەرەکانی سلێمانی و کەرکوک و رۆژهەڵاتی کوردستان بەهێزبو. سەرکردەیەکی سەربازی نەبو، بۆیە کاریگەریەکانی سنوردار بون. یەکێکە لە بەرپرسە دەگمەنەکانی کورد کە لە ناوەراستی پەنجا و شەستەکانی سەدەی رابوردو پەیوەندی لە گەڵ چەند وڵاتێکی ئەقلیمی و ئیسرائیل دروست کردوە. ئیبراهیم احمد، بێجگە تێرامانە گشتگیرەکانی پێشکەوتنخوازی، وەک بەرەی نیشتمانی عێراقی و برایەتی کورد و عەرەب و مافە دەستوریەکان و دژایەتی زایۆنیزم و ئیمپریالیزم، هەڵگری هزرێکی تایبەتی دیاریکراوی کوردایەتی نەبوە، ئەمەش زەمینەیەک بوە بۆ  پێکدادان و جیاوازیەکانی لە گەڵ مەلا مستەفا.  سێیەم: مام جلال، وەسفکردنی مام جلال بە چەند رستە و بابەت کۆتایی نایەت، مێژوی سیاسی دەریایەکی گەورەیە کە تا ئەم چرکەیش چەند بەشێکی گرنگی ژێر ئاوکەوتوەکان سەرئاو نەکەوتون و نەبینراون. هەرچۆنێک بێت کە باسی سەردەمی نەوەی یەکەمی جەلالی و مەلایی دەکەین مام جلال شان بەشانی مەلا مستەفا لە ریزی یەکەمدا دێت. مام جلال لە سەرەتای ژیانی سیاسیدا گەنجێکی یاخی و بزێو و وریا بوە، زو هزری نەتەوەیی گرێداوە بە سۆشیالیزم و چەپرەوی و چەمکە پێشکەوتنخوازەکانەوە. لە تەمەنی گەنجیدا سەرکەوتو بو لە وڵاتانی ئیشتراکی بلۆکی سوڤیەت و لە چین پرسی کوردیان پێبناسێنێت. بەتەنیشت ئەمەوە  پەیوەندی باشیشی لە گەڵ سەرکردە ناودارەکانی بزافی نەتەوەیی عەرەب هەبوە، لە سەرویانەوە جمال عبدالناصر، جۆرج حەبەش و احمد الخگیب، ئەمان کاریگەریان لە سەر هزری نەتەوەیی مام جلال کردوە، بە رادەیەک کە لە دانیشتنەکانی لە گەڵ جمال عبدالناصر وەک نوێنەری شۆرشی ئەیلول زۆر گوێرایەلی ناصر بوە و زۆربەی داواکاریەکانی ئەویشی جێبەجێکردوە. ناصر بەردەوام جەختی کردۆتەوە لەوەی سەرکردایەتی شۆرشی ئەیلول لە ئێران و  " ئیمپریالیزمی" ئەمریکا دور کەوێتەوە، زیاتر کار لەسەر پاراستنی یەکپارچەیی و سەروەری عێراق و برایەتی کورد و عەرەب و دژایەتیکردنی زایۆنیزم بکەن، چونکە ئەم وڵات و هێزانە دوژمنی سەرەکی بزافی کوردایەتین.  لە وەڵامی ئەوەی کە بە ( عروبی ) وەسفی دەکەن مام جلال دەڵێت: ( إتهام لا أنفیه وشرف لا أدعیه). بەگشتی ژیانی سیاسی مام جلال پەیوەند بو بە مەلا مستەفا و بنەماڵەی بارزانیەوە چ بە دۆستایەتی و چ بە رکابەری و دوژمنایەتی.   

راپۆرتی: درەو وەفدەكەی هەرێم بۆ بەغداد تا ئێستا نەگەیشتونەتە هیچ ئەنجامێك، قوباد تاڵەبانی گلەیی لە پەرلەمانتارانی عێراق هەبووە، ئاوات شێخ جەناب وتویەتی نەك نەوتەكە ئامادەین خۆشمانیان تەسلیم بكەین، وەفدی بەغداد وتویانە داهاتی ئەم مانگەی عێراق (20%)ی كۆی موچەو خەرجیەكانمانە چی بدەین بەئێوە؟ عادل عەبدولمەهدی زۆر نیگەرانەو وتویەتی هەرگیز بڕوام نەدەكرد مەسعود بارزانی ئاوا پشتم تێبكات. دانوستان بۆ موچە سێ رۆژە وەفدی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بەغدان، پرسی سەرەكی بودجەو موچەو نەوتی هەرێمە، تا ئێستا وەفدەكەی هەرێم لەبارەی پرسی نەوت و بودجەوە نەگەیشتونەتە هیچ ئەنجامێك و بۆ موچەی ئەم مانگەش هیچ بەڵێنێكیان وەرنەگرتووە. وەفدەكەی هەرێمی كوردستان تا ئێستا عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراقیان نەبینیوەو لەگەڵ ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیران و وەزیری نەوتی عێراق كۆبونەتەوە. بە پێی بەدواداچونەكانی (درەو) وەفدەكەی هەرێم ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە بۆ رادەستكردنی نەوتی هەرێم لەبەرامبەر پێدانی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان، بەڵام وەفدی بەغداد پێیان راگەیاندوون، ئێمە لە ئێستادا نەوتەكەی خۆشمان بۆتە بار بەسەرمانەوەو نەوتەكەی ئێوە لەكاتی خۆیدا كە پارەی دەكرد رادەستتان نەكرد ئێستاش هیچ ناكات بۆ ئێمە. وەفدەكەی بەغداد بۆ هەرێمی كوردستانیان روونكردۆتەوە، ئێمە كۆی خەرجی مانگانەمان بە (موچەو خەرجیەكانەوە) مانگانە ( 7 ترلیۆن و 500 ملیار) دینارە، بەڵام داهاتی ئەم مانگەمان بەم دۆخەی ئێستاوە (دابەزینی نرخی نەوت + پەیوەست بوون بە كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت) ئەگەر نرخی نەوت بە (24)دۆلار بفرۆشرێت كۆی داهاتەكەی دەكاتە ( ترلیۆنێك و 500 ملیار) دینار، واتا  داهاتی عێراق (20%)ی كۆی خەرجیەكانە، ئەگەر (453 ملیار) دینار بدەین بەئێوە هیچ بۆ خۆمان نامێنێتەوە، بۆیە وەفدەكەی بەغداد هیچ بەڵێنێكیان نەداوە، بە پێدانی موچەی ئەم مانگەی موچەخۆرانی هەرێم، سەبارەت بە رێككەوتنیش لەسەر نەوتی هەرێم، سپاردوویانە بە لیژنەی تایبەتمەند، وتویانە دەبێت لەسەر كۆی مەلەفەكان رێكبكەوین.     لە كۆبونەوەكاندا سامر غەزبان وەزیری نەوتی عێراق بە وەفدەكەی هەرێمی راگەیاندووە دەبێت "نەوت و داهاتی ناوخۆ و خاڵە سنوریەكان بێتەوە بەغداد لەوێوە ئێمە بەپێی دەستور دابەشی دەكەینەوە،" وەفدەكەی عێراق نیگەران بوون لە راپۆرتەكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بە وەفدی هەرێمیان راگەیاندووە ئێستا وەختی ئەو قسانە نیە، ئێوە لەسەردەمی شەڕی داعشدا نەوتی كەركوكتان فرۆشتووەو داهاتەكەیتان بۆخۆتان بردووە پێویستە بیگەڕێننەوە.      وەفدەكەی هەرێم و پەرلەمانتارانی كورد بەرلە سەردانەكەیان بۆ بەغداد لە هەولێر لە رۆژی (2020/4/27)  وەفدەكەی هەرێم لەگەڵ فراكسیۆنە كوردستانیەكاندا (جگە لە فراكسیۆنی ئاییندەو سەربەخۆكان) واتا لەگەڵ فراكسیۆنەكانی ( پارتی، یەكێتی، گۆڕان، كۆمەڵ، یەكگرتوو) كۆبونەتەوە، لە كۆبونەوەكەدا گفتوگۆی چركراوە. بەشداربوویەكی كۆبونەوەكە بە (درەو)ی راگەیاند سەرەتا قوباد تاڵەبانی سەرۆكی وەفدەكە گلەیی زۆری لە هەندێك لە پەرلەمانتاران كردووە كە خراپ قسە دەكەن لەسەر بارودۆخەكە، لە كۆبونەوەكەدا ئەم گفتوگۆیانە رویانداوە.  - قوباد تاڵەبانی: گلەییمان لە لێدوان و هەڵوێستی بەشێك لە پەرلەمانتارانی كورد هەیە لە بەغداد. - جەمال كۆچەر سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو: ئەو پەرلەمانتارانە قسەی راستیان وتووە، حكومەتی هەرێم بەرپرسە لە بەشێكی زۆری كێشەكان بۆچی نەوت رادەست ناكات.  - سەلیم شوشكەیی پەرلەمانتاری كۆمەڵ:  كێشەكان لە ئەستۆی حكومەتی هەرێمە ئەگەر نەوتەكەیان رادەستبكردایە بارودۆخەكەمان بەم شێوەیە نەدەبوو. - ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی: ئێستا كاتی ئەو قسەو گلەییانە نیە ئێمە هەڵەمانكردووە نەوتمان تەسلیم نەكردووە، ئێستا نەك نەوتەكەمان ئامادەین خۆشمان تەسلیم بكەین.  - بەهار مەحمود لە فراكسیۆنی گۆڕان: ئەم مەرجانە چیە بەرپرسانی هەرێم هەیەتی بۆچی  فوئاد حسین ناگۆڕن  - قوباد تاڵەبانی: ئێستا ئێمە هاتووین بۆ موچەو بودجە  باسی پێكهێنانی حكومەت ناكەین - جوان ئیحسان سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی: شەڕی فوئاد حسێن بە ئیمە ناكرێت  - جەمال كۆچەر سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو: ئەو هەموو بن دیوارە لابەن لە هەرێم پارەكەتان بەشی موچە دەكات  - قوباد تاڵەبانی: (ملیۆنێك و 200 هەزار) موچەخۆرمان هەیە (200 هەزار)ی زیادە بەڵام ناتوانینی یەك كەس لابەرین  - جەمال كۆچەر: دەسەڵاتم بدەنێ لەماوەی سێ مانگدا  ئەو (200 هەزار)ەت بۆ لادەبەم - قوباد تاڵەبانی: ناتوانیت  چونكە ئەو ( 200 هەزار) موچەخۆرە پاسەوانی باخی بەرپرسانن.   پرسەكە سیاسیە لەماوەی (15) مانگی رابردوودا مانگانە (453 ملیار) دینار لەبەغدوە دەهات بەڵام ئەم مانگە بەبڕیاری عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی دەستلەكاركێشاوە راگیراوە، عادل عەبدولمەهدی بە تەلەفۆن قسەی لەگەڵ (هۆشیار زێباری) ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی كردووەو زۆر گلەیی لە پارتی و خودی مەسعود بارزانی كردووەو رایگەیاندووە"  ئەو هەڵوێستە (راگرتنی موچەی هەرێم) پەیوەندی بەخۆتانەوە هەیە من 15 مانگ موچەم نارد دنیام لە خۆم عاجز كرد ئێوە نەك نەوتەكەتان رادەست نەكرد، مەسعود بارزانی یەكەم كەس بوو كە پیرۆزبایی بۆ مستەفا كازمی نارد، هەرگیز پێشبینیم نەدەكرد مەسعود بارزانی پشتم تێبكات، من لەكاتی پێكهێنانی كابینەكەمدا بە هەموو لایەنە كوردیەكانم وت من حساب بۆ مەسعود بارزانی دەكەم و قسە تەنها لەو وەردەگرم، بەڵام ئێستا ئەو لەم بارودۆخەدا پشتی تێكردم"  ئەنجامی سەردانەكە دوای سێ رۆژ وەفدەكە لە بەغداد تا ئێستا هیچ ئەنجامێكیان بەدەست نەهێناوە، بڕیارە سبەی وەفدەكە لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كۆببنەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) سەرەرای ئەوەی بەشێك لە ئەندامە كوردەكانی لیژنەی درایی پەرلەمانی عێراق بەشداری ناكەن، بەشێك لە ئەندامە عەرەبەكانیش وتویانە ئامادەنین لەگەڵ ئەو وەفدەدا دابنیشن.  ئەندامێكی پەرلەمانی عێراق بە (درەو)ی راگەیاند، وەفدەكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانە لە یەكێتی، پارتی بە كەمترین و نزمترین ئاست بەشداری لە كۆبونەوەكەدا كردووە، تەنها ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران بەشدارە لە كۆبونەوەكەدا، ئەندامانی ئەو وەفدە نە ئاگاداری فایلی نەوتن، نە دەسەڵاتیشیان هەیە چارەنوسی نەوتی هەرێم یەكلابكەنەوە بۆیە وەفدی عێراقیش ئێستا  بۆیان رون بۆتەوە كە ئامانجی سەرەكی چونی وەفدەكەی هەێم بۆ بەغداد، دابینكردنی موچەی ئەم مانگەی موچەخۆرانی هەرێمە، بۆیە دەستی دەستی بە وەفدەكە دەكەن.     

درەو: بەپێی فەرمانێك كە واژووی ئازاد محەمەد سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەسەرەو ئەمڕۆ 30/4/2020 دەرچووە، لیژنەیەكی لە نوێنەری فراكسیۆنەكانی ناو ئەنجومەنی پارێزگا پێكهێناوە بەمەبەستی ئامادەكردنی پرۆژەیەكی لامەركەزی كارگێڕی و دارایی بەپێی یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكان بۆ سنوری جوگرافی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی.   🔻لێژنەكە پێكهاتووە لە: 🔹بەرزان محەمەد سەرۆكی لیژنەكە (گۆڕان) 🔹مەهدی مەحمود ئەندام ( یەكگرتوو+ كۆمەڵ) 🔹سەباح فەتاح ئەندام (یەكێتی) 🔹رێكەوت زەكی ئەندام ( یەكێتی) 🔹مینا سامی ئەندام ( پارتی) 🔹كاسترۆ مەعروف ئەندام (شیوعی) 🔹هاوسەر هۆشیار ئەندام ( گۆڕان) 🔹دیمەن رەزا ئەندام ( یەكێتی ) 🔹ئیسماعیل عەلی ئەندام (گۆڕان)

درەو: حوسنی مەحلی – ئەلمەیادین  توركیا ئامادەكاری دەكات بۆ ئەنجامدانی هێرشێكی زەمینی بەمنزیكانە بۆ سەر باكوری عێراق، بەهەماهەنگی‌و هاوكاری هێزەكانی پێشمەرگەی سەر بە مەسعود بارزانی، ئەو هێزانەی چەند جارێك‌و لە قۆناغەكانی ڕابردوودا ئەو كارەیان كردووە. بارزانی گروپی تاڵەبانی بە خیانەتكار وەسفدەكات، بەهۆی ئەوەی هاوكاری بەغدادی كردووە بۆ شكستپێهێنانی ڕاپرسی سەربەخۆیی لە ساڵی 2017، بەڵام بیرى چووە كە ئەردۆغانی هاوپەیمانە ستراتیجییەكەی لایەنی سەرەكی بوو لە شكستپێهێنانی ئەو ڕاپرسییە.  ئەمە بەشێكە لەوتاری نوسەری دیاری توركی بە ڕەچەڵەك سوری (حوسنی مەحلی) كە لەژێر ناونیشانی" دوای باكوری سوریا..ئایا توركیا خۆی ئامادەكات بۆ داگیركردنی باكوری عێراق؟" بڵاویكردووتەوە. خۆی بۆ هێرش ئامادەكات  مەحلی لەوتارەكەیدا نوسیویەتی:" دوور لەبایەخی میدیا جیهانییەكان كە سەرقاڵی ڤایرۆسی كۆرۆنان، باكوری عێراق هێرشی ئاسمانی توركیا بەخۆیەوە دەبینێت كە پێگەو جوڵەی چەكدارانی پارتی كرێكارانی كوردستانی توركیا لەشاخەكانی قەندیل دەكاتە ئامانج، وەك ئامادەكارییەك بۆ ئەنجامدانی هێرشێكی زەمینی بۆ داگیركردنی باكوری عێراق بەهاوكاری‌و هەماهەنگی هێزەكانی پێشمەرگەی سەر بە مەسعود بارزانی".  لەبارەی بایەخی ئەو هەماهەنگییە سەربازییەی نێوان بارزانی‌و توركیا مەحلی دەڵێت:" ئەو هەماهەنگی‌و هاوكارییە ناوەرۆكێكی ستراتیجی بەدەستهێناوە دوای كۆتایهاتنی جەنگی نێوان هێزەكانی سەر بە مەسعود بارزانی‌و جەلال تاڵەبانی، كە بەهۆیەوە سوپای توركیا توانی بنكەی سەربازی لە زیاتر لە 10 خاڵی ناو باكوری عێراق دابمەزرێنێت، بەپشتیوانی بارزانی‌و هێزی چەكوشی ئەمریكی كە مانگی ئازاری 2003داو دوای داگیركردنی عێراق توركیایان بەجێهێشت".    دەشڵێت"ئەنكەرە تەنها بەم بوونە سەربازییەوە نەوەستا، بەڵكو سوپاكەی 27 جار چووەتە ناو باكوری عێراق تا ساڵی 2007، ئەوەش لەكاتی ئەو ڕێككەوتنەوە كە ئەنكەرە لەگەڵ بەغداد لەساڵی 1987 ئیمزای كرد، بەوپێیەش سەدام حسێن ڕێگەی دا سوپای توركیا بەقوڵایی 20 كلم بێنە ناو خاكی عێراق بۆ ڕاوەدوونانی چەكدارانی پارتی كرێكاران، كاتێك سەرقاڵی جەنگی ئێران بوو، ئەنكەر ئەم ڕێككەوتنەی كردووەتە بەهانە‌و دەڵێت، هێشتا كاری پێدەكرێت، هەروەك چۆن كار بەڕێككەوتنی ئەدەنە دەكات لەگەڵ دیمەشق لەساڵی 1998، كە ڕێگەی دەدات بە ڕاوەدوونانی چەكدارانی پارتی كرێكاران لەباكوری سوریا".  مەحلی دەڵێت: "ئەنكەرە پێیوایە دۆخی ئەم دوو وڵاتە هێشتا لەبەرژوەندی خۆیەتی، سوپای توركیا بە هاوكاری ئۆپۆزسیۆنی ئیخوانی‌و گروپە چەكدارەكانی هاوپەیمانی لەسوریا بوونی هەیە، لەعێراقیش بە هاوكاری خێڵە سونییەكان‌و پێشمەرگەی بارزانی بوونی هەیە، لەگەڵ بەردەوامی ناكۆكی نێوان هێزە شیعییەكان". ئەردۆغان شكستی بە ڕیفراندۆم هێنا لەبەشێكی تری وتارەكەیدا، نوسەر ئاماژە بە ناكۆكییەكانی ئەم دواییەی نێوان پارتی‌و یەكێتی دەكات‌و دەڵیت:" زانیارییەكان ئاماژە بە ئاڵۆزییەكی مەترسیدار دەكەن لەنێوان هێزەكانی بارزانی‌و هێزەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، لەگەڵ بەردەوامی ساردوسڕی نێوان ئەنكەرەو سلێمانی، كە میانڕەوترن سەبارەت بەكێشەكانی عێراق‌و سوریاو ناوچەكە،   بارزانی گروپی تاڵەبانی بە خیانەتكار وەسفدەكات، بەهۆی ئەوەی هاوكاری بەغدادی كردووە بۆ شكستپێهێنانی ڕاپرسی سەربەخۆیی لە ساڵی 2017، بەڵام بیرى چووە كە ئەردۆغانی هاوپەیمانە ستراتیجییەكەی لایەنی سەرەكی بوو لە شكستپێهێنانی ئەو ڕاپرسیە". بەبۆچوونی مەحلی، قوڵبوونەوەی كێشەكانی پارتی‌و یەكێتی لەلایەك‌و كێبڕكێی پارتی لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان، ڕەنگە پاڵ بە بارزانییەوە بنێت بۆ هەڵگیرساندنی شەڕ دژی پارتی كرێكاران لەقەندیل بۆ بەدەستهێنانی سەرلەنوێ‌ ڕەزامەندی ئەردۆغان دژی ڕكابەرە مێژووییەكەی كە حزبكەی جەلال تاڵەبانییە، سوودمەندی گەورەش لەهەموو ئەم پێشهاتانە ئەردۆغانە كە پێیوایەدەتوانێت سودیان لێوەربگرێت بۆ جێبەجێكردنی پلان‌و پرۆژەكانی لە باكوری عێراق لەم دۆخە قورس‌و ئاڵۆزەیدا، ئەمجارە دوور لەدەستوردانی ڤلادیمێر پۆتن. بێدەنگی دەسەڵاتدارانی عێراق بە بۆچوونی حوسنی مەحلی ڕەزامەندی عێراق لەكۆتایی ساڵی 2015دا بۆ هاتنە ناوەوەی سوپای توركیا بۆ بەعشیقە لەخۆرهەڵاتی موسڵ، بەپاساوی شەڕ دژی داعش‌و یەكینەكانی پاراستنی گەلی كورد، وەرچەرخانێكی گرنگ بوو لە حساباتەكانی توركیا لە باكوری عێراق. لەگەڵ ئەو بۆشاییە ئەمنییەی لەوكاتەدا هاتەگۆڕێ‌ بەهۆی داگیركردنی موسڵ‌و ناوچەیەكی فراوان لەسەرانسەری عێراق بەگشتی.  مەحلی دەڵێت: "تائێستا بە بیری هیچ بەرپرسێكی عێراقیدا نەهاتووە ڕێوشوێنی كرداری بگرێتەبەر بۆ ناچاركردنی ئەنكەرە بەكشانەوەی هێزەكانی لە باكوری عێراق.توركیا یەكێك بوو لە سودمەندەكانی ئەو دۆخە  كارتی توركمان حوسنی مەحلی، لەبارەی سود وەرگرتن لەكارتی توركمان لەعێراق لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئەنكەرەوە دەڵێت:" بەدرێژایی ماوەی ڕابردوو‌و لەسەردەمی حكومەتەكانی ڕابردوودا، ئەنكەرە سود وەرگرتنی لە كارتی توركمان فەرامۆش نەكردووە، كە بەشێوەیەكی چڕ لەناوچەكانی باكوری عێراق بوونیان هەیە بەتایبەت لە كەركوك‌و موسڵ، ئەو ناوچانەی كە لەچوارچێوەی نەخشەی پەیماننامەی نیشتمانی(میللی)ناودەبرێن، كە قسەكانی ئەردۆغان‌و حساباتە تایبەتەكانیدا لە سوریاو عێراق بووەتە دەستەواژەیەكی گرنگ".  ئاماژە بەوەش دەدات، هەوڵەكانی ئەنكەرە بەردەوامبووە بۆ بەكارهێنیان وەك كارتێكی فشارو سازشپێكردن، جارێك لەگەڵ بەغداو جارێكیش لەگەڵ كورد، دوای ئەوانیش لەگەڵ ئەمریكییەكان پاش داگیركردنی عێراق لەساڵی 2003دا،  ئەوەش بایەخی ئەنكەرەی بۆ باكوری عێراق زیاتر كردوووە، كە تۆرگۆت ئۆزال سەرۆكی كۆچكردووی توركیا لەساڵی 1991دا هەوڵیدا بیخاتە سەر توركیا. نوسەر ئاماژە بە زیادبوونی بایەخی ئەنكەرە دەكات بەو ناوچەیە لەدوای  هاتنە دەسەڵاتی پارتی داد گەشەپێدان لەكۆتایی ساڵی 2002داو دەڵێت:"یەكێك لەئامانجەكانی ئەنكەرە ڕووبەڕووبونەوەی ڕۆڵی ئێرانی(شیعی) بووە لەعێراق كە لەلایەن وڵاتانی كەنداوەوە پشتیوانی كراوە، ئەویش لەڕێی مەسعود بارزانی یاخود گروپ‌و هێزە سونییەكان، لەدیارترینیان تاریق هاشمی جێگری سەرۆك كۆماری پێشوترو ئەسیل نوجێفی پارێزگاری پێشووی موسڵەوە بووە".   

(درەو): بەپێی نوسراوی فەرمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەشەش ساڵی رابردوودا بەهۆی جێبەجێكردنی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆ، هەرێمی كوردستان زیاتر لە (62 ترلیۆن) دیناری لە بودجەی عێراق دەستداوە، دوای ئەم زیانە زۆرانە، حكومەت ئێستا دەیەوێت نەوت رادەستی بەغداد بكات. خەرجی‌و داهاتی حكومەت لە 2019 لەوەڵامنامەیەكدا بۆ ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی لەبارەی خەرجی‌و داهات‌و ئەو زیانانەی كە بەر سەرچاوەكانی داهاتی كردووە، رونكردنەوە دەدات: حكومەتی هەرێمی لەبارەی خەرجییەكانی خۆیەوە لە ساڵی 2019 دەڵێ: •    بۆ موچەی فەرمانبەران مانگانە بڕی (895 ملیار) دیناری خەرجكردووە، كۆی ئەم پارەیە بۆ ساڵەكە (10 ترلیۆن‌و 740 ملیار) دینار بووە. •    بۆ خەرجی وەزارەتەكان مانگانە بڕی (248 ملیار) دیناری خەرج كردووە، كە بۆ ساڵەكە (2 ترلیۆن‌و 976 ملیار) دینار بووە. •    بۆ خەرخی وەبەرهێنان مانگانە (47 ملیار) دیناری خەرجكردووە، ئەم خەرجییە بۆ كۆی ساڵەكە گەیشتووەتە (564 ملیار) دینار. واتە بەپێی قسەی خۆی، خەرجی حكومەتی هەرێم لە ساڵی رابردوودا بۆ موچەی فەرمانبەران‌و خەرجی وەزارەتەكان‌و خەرجی وەبەرهێنان بەكۆی گشتی بۆ هەرمانگێك (ترلیۆنێك‌و 190 ملیار) دینار بووە‌و بۆ كۆی گشتی ساڵەكە خەرجییەكانی (14 ترلیۆن‌و 280 ملیار) دینار بووە. وەڵامنامەكەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم دەریدەخات، لەكۆی (14 ترلیۆن‌و 280 ملیار)ی كۆی خەرجی ساڵی رابردووی هەرێم، بڕی (5 ترلیۆن‌و 448 ملیار) دیناری لەبەغدادەوە دابین كراوە، واتەی كۆی گشتی خەرجییەكانی ساڵی رابردووی هەرێم تەنیا رێژەی (38%) لەلایەن بەغدادەوە دابین كراوە‌و ئەوی تری حكومەت لە داهاتی ناوخۆی هەرێم‌و فرۆشی نەوتەوە بەشێوەی سەربەخۆ دەستیكەوتووە، كۆی گشتی داهاتی ناوخۆی هەرێم‌و فرۆشی نەوت لە ساڵی رابردوودا بەپێی نوسراوەكەی حكومەتی هەرێم (8 ترلیۆن‌و 832 ملیار) دینار بووە. سیاسەتی ئابوری سەربەخۆو زیانە مادییەكانی ساڵی 2014 حكومەتی هەرێمی كوردستان كە ئەوكات نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد‌و كابینەیەكی "بنكەفراوان" بوو بە هاوبەشی (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان+ كۆمەڵی ئیسلامی+ یەكگرتووی ئیسلامی)، بڕیاریدا سیاسەتی ئابوری سەربەخۆ جێبەجێ بكات، لەم سیاسەتەشدا بە پلەی یەكەم بڕیاردرا هەرێم بەشێوەیەكی سەربەخۆو دور لە چاوی بەغداد نەوت فرۆشێت. ئەوكات كە بڕیاردرا هەرێم بەشێوەی سەربەخۆ نەوت بفرۆشێت، هەناردەی رۆژانەی نەوت (600 هەزار) بەرمیل بوو، لێرەوە بوو هەرێمی كوردستان بوو بە خاوەنی بۆری تایبەتی خۆی بۆ هەناردەی نەوت، بەهۆی ئەم سیاسەتەوە حكومەتی ئەوكاتی عێراق كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكرد، لە پرۆژەی یاسای بودجەی 2014دا پێدانی پشكی هەرێمی لە بودجەی گشتی عێراق بەستەوە بەوەی هەرێم رۆژانە (400 هەزار) بەرمیل نەوت رادەستی بەغداد بكات، هەرێم نەوتەكەی رادەست نەكرد، بەغدادیش پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی خۆی بڕی، بەپێی ئەو خشتەیەی كە ئەمڕۆ حكومەتی هەرێم بڵاویكردەوە، لەو ساڵەوە تاوەكو تائێستا، هەرێمی كوردستان بڕی (62 ترلیۆن) دینار زیانی بەركەوتووە، كە ئەمەش ئەو بڕە پارەیەیە دەبوو لەوكاتەوە بەغداد رادەستی هەرێمی بكات، ئەمە زیانی ئابوری بڕیاری سەربەخۆیی ئابوریی هەرێمە. بەپێی ئەو وەڵامنامەكەی حكومەتی هەرێم: •    ساڵی 2014 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (19 ترلیۆن‌و 999 ملیارو 616 ملیۆن) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم تەنیا بڕی (2 ترلیۆن‌و 280 ملیار) دیناری وەرگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە هەرێم بڕی (17 ترلیۆن‌و 719 ملیارو 616 ملیۆن) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. •    ساڵی 2015 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (14 ترلیۆن‌و 817 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم تەنیا بڕی (2 ترلیۆن‌و 476 ملیار) دیناری وەرگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە هەرێم بڕی (12 ترلیۆن‌و 341 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. •    ساڵی 2016 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (12 ترلیۆن‌و 570 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم هیچ بڕەپارەیەكی وەرنەگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە هەرێم بڕی (12 ترلیۆن‌و 570 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. •    ساڵی 2017 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (11 ترلیۆن‌و 605 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم هیچ بڕە پارەیەكی وەرنەگرتووە،  واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە هەرێم بڕی (11 ترلیۆن‌و 605 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. •    ساڵی 2018 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (6ترلیۆن‌و 776 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم تەنیا بڕی (3 ترلیۆن‌و 175 ملیار) دیناری وەرگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە، هەرێم بڕی (3 ترلیۆن‌و 591 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. •    ساڵی 2019 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (9 ترلیۆن‌و 783 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم تەنیا بڕی (5 ترلیۆن‌و 439 ملیار) دیناری وەرگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە، هەرێم بڕی (4 ترلیۆن‌و 343 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. واتە لەماوەی ئەو شەش ساڵەدا، پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی گشتی عێراق (75 ترلیۆن‌و 541 ملیارو 834 ملیۆن) دیناربووە، بەڵام بەهۆی سیاسەتی سەربەخۆ فرۆشتنی نەوتەوە، بەغداد (13 ترلیۆن‌و 370 ملیارو 533 ملیۆن) دیناری بۆ هەرێمی كوردستان ناردووە، لەبەرامبەردا هەرێم بڕی (62 ترلیۆن‌و 171 ملیارو 310 ملیۆن)ی مافی خۆی لە بودجەی بەغداد لەدەستداوە.  

درەو: ئێوارەی ئەمڕۆ لە ماڵی كۆسرەت رەسوڵ، مەكتەبی سیاسی و ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی بەسەرۆكایەتی كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی حزبەكەو لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی كۆدەبێتەوە. كۆبونەوەكەی مەكتەبی سیاسی و ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی كە لە چوارچێوەی ئێوارە خوانێكدایە، هەنگاوێكە بە ئاراستەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی نێوان ئەو دوو ئۆگانە، كە یەكەمیان واتا مەكتەبی سیاسی یەكێتی، روخسارە نوێیەكانی حزبی تێدا كۆبوەتەوەو دووەمیشیان واتا ئەنجومەنی باڵای سیاسی پێكهاتەكەی بریتیە لە ئەندامانی پێشووی مەكتەبی سیاسی و روخسارە دێرینەكانی حزب.  ئەم كۆبونەوەیە دوای سەردانێكی لاهور شێخ جەنگی دێت بۆ ماڵی كۆسرەت رەسوڵ، (درەو) زانیویەتی كۆسرەت رەسوڵ پاڵپشتی خۆی بۆ هاوسەرۆكانی یەكێتی راگەیاندووەو بڕیاریداوە پشتیوانی لە هەر سیاسەتێكی یەكێتی بكات كە ئەوان بڕیاری لەسەر بدەن. پێشبینی دەكرێت لەم ئێوارە خوانەدا ئەندامانی هەردوو ئۆرگانەكەی یەكێتی لە بارەی چەند پرسێكەوە گفتوگۆبكەن لەوانە (پەیوەندییەكانی نێوان پارتی و یەكێتی، بەشداری یەكێتی لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەریم، پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە عێراق و بەشداری یەكێتی تیایدا). دوێنێ مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان داوای كۆبونەوەی لە مەكتەبی سیاسی یەكێتی كرد، بەڵام تا ئێستا مەكتەبی سیاسی یەكێتی وەڵامی ئەو داواییەی مەكتەبی سیاسی پارتی نەداوەتەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) مەكتەبی سیاسی پارتی پێشنیازی كردووە كۆبونەوەكە بەسەرپەرشتی نێچیرڤان بارزانی جێگری سەرۆكی پارتی و لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی بێت، بەڵام مەكتەبی سیاسی یەكێتی داوای كردووە خودی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان بەشدار بێت لە كۆبونەوەكە.