د. كامەران مەنتك   دوێنی لە سلێمانی، ئەمڕۆ لە دهۆك، بەیانی خوا دەزانێت لەكوێی تر دەتەقێتەوە، گاز دەتەقێتەوە، خۆراك، نەخۆشی، ئۆتۆمۆبیل، رووداوی هاتوچۆ، دەرمانی ستۆك وساختەكراو، شوقەو ئەپارتمانی بێ كوالیتی، .... هتد، ئەمە دەرئەنجامی ئەو بێیاسایی وپاشاگەردانییەیە، كە لە هەرێمی كوردستان بەناوی بازاڕی ئازادو ئابووری سەربەخۆوە دەگوزەرێت، خەڵكی كوردستان لەكاتێكدا چاوی لەسەر دوژمنەكانیەتی، بەرپرسەكانی لەژێرەوە رەشە كوژی دەكەن، وەك رۆمی دەڵێت خوایە لە دۆستەكانم بمپارێزە، من  بۆ دوژمنەكانم ئامادەم، ئێمەش دەبێ بڵێین خوایە لە دوژمنە خۆماڵیەكان، واتە ئەو دۆستانەی لەهەموو دوژمنەكان خراپتر كەوتوونەتە وێزەی خەڵك، كە دەكا ئەو بەرپرسە نابەرپرسانەی بازرگانی بە هەموو شتێكەوە دەكەن، بمانپارێزە، ئینجا دوای ئەوە با دوژمنەكانیش راستەوخۆ بێن لەناومان بەرن! چونكە هیچ ئامادەییەكی بەرەنگاربوونەوە لەو هەرێمەدا نەماوە، گیانی بەرەنگاربوونەوە لەو هەرێمە دا وا تییرۆر كراوە، خەڵك ئیرادەی ئەوەی نەماوە بەرگری لە ژیانی خۆشی بكات، وا لە خەڵك كراوە، چاوەڕوانی هەركەسێك بێت، هەر كێیەك بێت تەنیا لە دەست ئەو نا دادپەروەرییە رزگار یبكات، جا خوای دەكرد مەترسیدارترین دوژمنیش دەبوو.  خەتەرناكترین شت لە هەرێمی كوردستان ئەوەیە دۆست ودوژمن لە یەكتر جیا ناكرێتەوە، ئەوانەی دوژمنن وەك دۆست خۆیان نیشان دەدەن وئەوانەی دۆستیش وەك دوپشك بەئاشكرا بە خەڵكەوە دەدەن، ئەوە كرۆكی كارەساتەكەیە، ئەوانەی خۆیان بە بەرپرس ودۆست و.... هتد نیشان دەدەن، زۆرینەیان لەژێرەوە بوونەتە چاوساغ ودەستی دوژمنان وئەوەی ئەوان بە خەڵكی كوردستانی دەكەن، دوژمنە گەورەكانی كورد زاتی ئەوە ناكەن بەو راشكاوییەو وا بێباكانە لەگەڵ ئەو میللەتەی بكەن! رەنگ بێت تەقینەوەی گازو رووداوی هاتوچۆ، بەهۆی ئەو هەموو ئۆتۆمۆبیلە ستۆكەی دەنێردرێتە هەرێم، ئاسانترین وبەرچاوترین كارەسات بێت، كارەساتی گەورە ئەوەیە خەڵك تاوەكو ئێستا هەستی پێنەكردووە، كۆمەڵگەی كوردی بۆتە مەكۆی دەیان نەخۆشی ترسناك، ئەو شەڕە بایۆلۆژییەی لەرێگەی بازرگانە نا نیشتمانیەكانەوە لەگەڵ خەڵكی كوردستان دەكرێت، وڵاتی كردۆتە نەخۆشخانەیەكی گەورەو كۆمەڵگەشی كردۆتە كۆمەڵگەیەكی داتەپیوو نەخۆش،ئەو شەڕ دەروونیەی لەرێگەی میدییاكان وبەناوی ئازادی بیرو راو رادەربڕینەوە لەگەڵ خەڵكی كوردستان دەكرێت، خەریكە هەرێم دەكاتە شەماعییەكی گەورە، ئەو شەڕە كەلتووری ورۆشنبیری وبەهاییەی لەگەڵ خەڵكی ئەو هەرێمە دەكرێت، خەریكە ناسنامەی كوردبوون لە ناخی هەموو تاكێكدا دەسڕێتەوە!  لە هیچ وڵاتێكدا، تەنانەت ئەگەر ئەو وڵاتە لەژێر داگیركاریش دابێت، ئەگەر دڕندەترین دوژمنیش دەستی بەسەرداگرتبێت، بەم شێوەیە وڵات ناكرێتە زبڵخانە، لە راستیدا هەرێم بۆتە زبڵخانەیەكی گەورەی دنیاو بەرامبەر نەوت وگازو سامانەكانی ئەو هەرێمە، ژارو نەخۆشی وخۆراكی ستۆك و ... هتد دەهێنرێت، تەقینەوەی گازو ئەو رووداوانە بەرچاون وخەڵك دەیانبینێت، بەڵام كارەساتەكە لەو شەڕە نەرمەیە، كە خەڵك نایبینێت، یاخود بە باشی نایبینێت وهەستی پێناكات، بەڵام هەرچەند ساڵێكی كەمی تر ماوە بۆ هەموو لایەك روونبێتەوە، یاخود بكەوێتە بەرچاوی هەموو لایەك، كە چ شەڕێكی قێزەون ولەرێگەی زۆرینەی بەرپرس وحیزب وهێزە بەناو كوردیە ناپاكەكانەوە دژی ئەو خەڵكە خێر لە خۆنەدیوەی هەرێم دەكرێت، ئەو كاتە دەردەكەوێت ئێمە لە چ كارەساتێكدا دەژین.

د. دانا حه‌مه‌عه‌زیز هەموو ناوەندە سیاسی و میدیاییەکانی خۆرئاوا، کۆکن لەسەر ئەوەی ئەردۆغان موحتاجی ئاژاوەو خوڵقاندنی شەڕە بۆ دەربازبوون لە کەوتنی لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا. بەدرێژایی ماوەی نزیکەی ٧٠ ساڵ لە ئەندامێتی لە ناتۆدا، تورکیا لە هیچ قۆناغێکدا وەك ئێستا سودمەندو جیگەی بایەخی ڕوسیاو ناتۆ نەبووە. شەڕی هاوخوێنە سلاڤییەکان لە کەنارەکانی ئەوبەری دەریای ڕەش کە یەك دەرچەی هەیەو کلیلەکەی لە ئەستەنبوڵە، دەرفەتێکی بۆ ئەردۆغان رەخساندووە، ڕەنگە نەهێڵێت بەبێ دەسکەوتی گەورە تێپەڕێت. ئەردۆغان وەك ناوبژیوانی شەڕی ئۆکرانیاو تاکە کەناڵی پەیوەندی ڕاستەوخۆ لەنێوان ڕوسیاو ناتۆدا، کەمترین سەرنج لەسەر خراپەکارییەکانێتی. کوردستان وەك بێ پشتیوانترین شوێنی سەر زەوی، تاکە بەربەست کە بتوانێ لە پەلامارو چنگی خوێناوی تورکیا بیپارێزێت، ئەمریکایە، لە بێدەنگی ئەمریکادا، کورد سەلامەت نیە. لەخۆبایی بونی ئەردۆغان بەهۆی شەڕی ئۆکرانیاوە، گەیشتۆتە قۆناغێک کە دەست لە وڵاتانی ناتۆش ناپارێزێت. هەمان ئەو زمانی هەڕەشەیەی هەموو جارێ لە دژی کورد بەکاری دەهێنێت، ئەمجارە ڕێك لە دژی یۆنانیش بەکاری هێنا. لە پەراوێزی کۆبونەوەی سەرانی G20 کە چەند رۆژێك لەمەوبەر لە بالی ئێندۆنیزیا ئەنجام درا، ئەردۆغان بە یۆنانییەکانی وت "تورکیا لەپڕ شەوێك دێت بۆتان، دراوسێ دەبێت ئاگای لە خۆی بێت، مێژووتان بیر نەچێت!". هەندێك لە دورگەکانی یۆنان، تفەنگهاوێژێك لە تورکیاوە، دوورن، تورکیا دەتوانێت بەئاسانی داگیریان بکات. لەم کاتە ناسکەدا، ڕەنگە ئەمریکاو ناتۆ بۆ ماوەیەك کاردانەوەی توندو خێرایان نەبێت، ئەو ماوەیەش بەسە بۆ ئەوەی ئەردۆغان سۆزی ناوخۆی تورکیای پی ڕاکێشێ و لە کەوتنی لە هەڵبژاردنەکانی شەش مانگی داهاتوو بیپارێزێت.

عەبدولڕەزاق شەریف تراژیدیا، هەمیشە بەکۆمیدیا بارگاویە ! شاری سلێمانی و خەڵکەکەی لەگەڵ ئەوچەمکی پێکەنین و گریانە ئاوێتە بون ! نوکتە و قسەی خۆشی تازێ و مزگەوت دەماودەم لەناو کۆڕ و مەجلیسا باسدەکرێن، زۆرن ئەو روداوە کۆمیدی و قسە تەنزانەی لەگەڵ مێژوی کارەساتەکاندا، تەدوین کراون، دوا کارەساتیش بەدەر نەبو لەم گاڵتەجاڕیە کەپێویستە ڵەگەڵ مەراقەکەدا، لەگەڵ خەم و رەشپۆشی سلێمانی و هەمو کوردستانا بنوسرێتەوە . - پێشکەشکاری بەرنامەیەکی تەلەفزیۆنی بە دڵێکی غەمگینەوە بە شۆفێری شۆفڵەکە دەڵێت : - ئەو مناڵانەی بەمردویی دەرتانهێنان پێش ئەوەی غازەکە بتەقێتەوە خەریکی چی بون ؟  + خۆ من لەگەڵیانا نەبوم ! ئەم وەڵامە پرسیارێکی کۆنی پەیامنێرێکی تەلەفزیۆنەکەی بیرهێنامەوە کە تایبەت بەتراژیدیای ئەنفال ژنە گەرمیانیەکی ئەدوان و لێی پرسی : - کە جاشەکان هاتنە سەر گوندەکەتان چیان دزی لە مەڕوماڵات ؟ + ئەی خۆو لەیلیان نەویی ! تومەز پەیامنێرەکە کۆنە جاش بو، پیرەژن ناسیبویەوە و بەو شێوەیە وەڵامی دایەوە، ئنجا چونکە کارمەندانی بەرنامەکە لە فۆنەتیکی گەرمیانی شارەزا نەبون، وەک خۆی و بەبێ مۆنتاج پەخش و بڵاوکرایەوە . مەسرور بارزانی بەمەبەستی سەرەخۆشی و هاوخەمی دەربڕین تەلەفۆن بۆ خاوەن تازێی ئەوکارەساتە گەورەیە دەکات و دەڵێت : - بەڵێ ! بەڵێ  + ئێمە فەرعێکین لە فەرعەکانی (خەریکە ئەڵێت عەقاری)، بنەماڵەی بارزانی !  خاوەن تازێ دەبێتە مەسرور و خاوەن پەیامی پرسەکە ئەبێت بە شێخی سیرێ . نێچیرڤان بارزانی وەک خەڵکی سلێمانی پەیام دەنێرێ و بە بیستوچوار سەیارەی درع و فەوجێکی حیمایەی تایبەتەوە خۆی دەکات بەشاردا، کەچی وەهاب هەڵەبجەیی بەیاننامە دەردەکات و دەڵێت : -  لەئاسمان و زەمینەوە گیانی سەرۆکی هەرێمم لە شاری سلێمانی پاراست !!  خواهەڵناگرێ لەپەیوەندیەکی تەلەفۆنیدا ، سەرۆکی دژە تیرۆر وتبوی : - بەڵکو بەهۆی ئەو بەیاننامەیەوە فەرمانی گرتنەکەم هەڵبوەشێتەوە ! باڤڵ تاڵەبانی چونکە هەمو خەیاڵ و خەوی لای پارەیە لەیەکەم کاردانەوەی کارەساتەکەدا وتی : - خانوە ڕماوەکە بەجوانترین شێوە بۆ مردوەکان دروستدەکەمەوە، ژماردنی پارەی ئۆتۆمبێل و پەنجەرە شکاوەکانیش لەسەر خۆم ! ئنجا ئەمەش نوکتەیەکی کارەساتێکی کۆنی وەبیرهێنامەوە ... ساڵی دوهەزاروحەوت جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم یەکێتی بو . کارەساتێک روی لە خانەقی کردبو، رۆژنامەی کوردستانی نوێ بەمانشێتێکی گەورە نوسیبوی : (عومەر فەتاح یەک ملیۆن دۆلاری بەخانەقین بەخشی ) عومەری سەید عەلی ئەو رۆژە لەکۆبونەوەی مەکتەبی سیاسیدا، داوایکرد رۆژنامەکە بخەمە سەرمێزی کۆبونەوەکە و بەردەستی خۆی ، من بێ تێگەیشتن لەمەبەستی و لەسەرەتای کۆبونەوەکە بۆم دانا، روو لەئازاد جوندیانی (بەرپرسی راگەیاندن) وتی :  - کاکە ئەم مانشێتە چیە ؟ تۆ نوسیوتە ؟ راگەیاندن وایە ؟ + بەڵێ کاک سەید عومەر وایە، بەرێز کاک عومەر فەتاح ئەوە خۆی لێرەیە یەک ملیۆن دۆلاری بەخانەقین بەخشیوە . - کاک عومەر فەتاح ملیۆنێ دۆلاری لەکوێ بو ؟ لەماوەت ترشی رنیبوو .!  دواجار ئەم قسەیەی سەید عومەر بوبە ئیدیۆم هەرکەس پیاوەتی بەپارەی حیزب و حکومەتەوە بکردایە ئەمانوت (بۆ لەماوەت ترشی رنیبوو) .  هەڤاڵ ئەبو بەکر  لەسەرەتای کارەساتەکەوە ( هەڤاڵ تازێی هەیە و ئەمڕۆ باوکی مردوە، با نوکتەکانی هەڵگرین بۆ خەڵکیتر بیگێڕنەوە ) جارێ سەرەخۆشی لێدەکەم .

  هەندرێن شێخ راغب مۆندیالی قەتەر، تەنها روداوێكی وەرزشی نیە، لێكەوتەی ئابوری و كۆمەڵایەتی و ژیاری و نیشتمانی خۆی هەیە، یەكەم جارە دەوڵەتێكی عەرەبی میوانداری گرنگترین بۆنەی نێودەوڵەتی وەرزشی دەكات، كە رەهەندی زۆر گرنگی هەیە. ئەمە بەرهەمی جەنگی جیهانی یەكەمە ئێستا عەرەب و قەتەر دەیچننەوە. لە جەنگی جیهانی یەكەم ئیمپراتۆریەتی توركە عوسمانیەكان هەڵوەشایەوە، ویلایەتە عەرەبیەكانی ناو ئیمپراتۆریەتەكە هەمویان بوونە دەوڵەتی سەربەخۆ، عەرەب بووە خاوەنی 22 بیست و دوو دەوڵەتی سەربەخۆو ئێستا بیست و دوو ئاڵای عەرەبی لە نەتەوەیەكگرتوەكان دەشەكێتەوە. بەم حاڵەشەوە جنێو بە ئینگلیزو ئەمریكی و رۆژئاواییەكان دەدەن؟. دەوڵەتە عەرەبیەكان لەبەردەم دووڕیانێكی سەخت بوون، دەیانویست كۆچ بكەن و ئەم بیابانە وشكە بەجێ بهێڵن، هەمیشە دەیانگوت ئاومان نیە، خاكمان نیە، تەنانەت روبارو شاخ و ناوچەیەكی خۆراكی باشمان نیە، دەوڵەتانی كەنداوی عەرەبی رۆژ نەبوو گلەیی لە بەختی خۆیان نەكەن كە بەس ئاوی سوێرو حوشترو مەڕو لم و تاوڵ و رەشماڵیان هەیە. ئەمجارەش رۆژئاواییەكان و ئینگلیزو فەرەنسی و ئەمریكیەكان هاتن، گوتیان بوەستن لەچی ناشوكرن، ئەم بیابانەی ئێوە هەمووی نەوت و غازە. بۆچی ناڕازین ئێوە زۆر زۆر دەوڵەمەندن. عەرەب نەیاندەزانی نەوت چیە، پاڵاوگەیان بۆ دانان، بیریان بۆ لێدان، بۆشیان دەفرۆشن. ئەمەی ئێستا هەیە بەرهەمی نەوتە. نەوت و غاز وایكرد عەرەب لەسەر خاكی خۆی بمێنێت. مۆندیالی ئەمساڵ 2022 كە لە قەتەر ئەنجام دەدرێت، بەرهەمی ئەم گەشە ئابورییە كە نەوت و غازی قەتەر دروستی كردووە، ئاشكرایە بە داهاتی مەڕو بزن و حوشترو ئاوی سوێرو خورما ناتوانرێت میوانداری بۆنەیەكی گەورەی جیهانی وەك مۆندیال بكرێت؟ قەتەر سێ یەمین گەورەترین یەدەگی جیهانی لەغازی سروشتی دا هەیە و بەپلەی 13 یەمین وڵات دێت  لەیەدەگی نەوت. خاوەنی بەرزترین داهاتی تاكەكەسە لەجیهاندا. لێرەدا مەبەستم نیە بە سوكایەتی باسی دوێنێی قەتەرو عەرەبەكان بكەم، رێك پێچەوانەكەیەتی، ئەوەتا دەوڵەتانی كەنداوی عەرەبی بەقەتەریشەوە، توانیان وەبەرهێنان لە نەوت و غازی سروشتی خۆیان بكەن، وڵات دروست بكەن، دەوڵەمەند بن، خۆشگوزەران بن، ببنە خاوەنی كەسایەتی نێودەوڵەتی گرنگ، بەجۆرێك پاسپۆرت و داهاتی تاكەكەسی وڵاتانی كەنداو لەریزبەندی یەكەمی جیهانە. بۆیە جێگای ستایشن نەك ئەوەی مەبەستم بێت سوكایەتیان پێ بكەم. لەلایەكی دیكەوە دەیانتوانی نەوت لە جەنگ و چەك و وێران كردنی وڵاتیان بەكاربهێنن، یان قۆرغكاری وا بكەن كە ئەمڕۆ میللەتەكانیان لەوپەڕی شپرزەیی دابن و توانای ئەوەیان نەبێت بۆنەیەكی جیهانی ئاوا میوانداری بكەن. دیوێكی دیكە ئەوەیە مەبەستمان نیە وێنایەكی شارستانی و دیموكراسی بدەینە دەوڵەتانی كەنداو، كە نەوتیان تەنها بۆ پێشكەوتن بەكارهێنابێت، لە پشتیوانی و گەورەكردن و خۆراك پێدانی گروپە تیرۆریستیەكان مێژوویەكی پاكیان نیە، بەتایبەت ئەگەر سەیری وڵاتێكی وەك ئەفغانستان بكەین دەبینین كە چۆن دۆلاری نەوتی عەرەبەكان گروپە تیرۆریستیەكانیان فوو دەدا. بەهەرحاڵا ئەوە مێژوویەكی دیكەیە. ئەوەی ئێستا جێگای بابەتی ئێمەیە ئەوەیە ئێمەش دەكرێ سەیری قەتەر بكەین و وانەیەكی لێوە فێربین، كە دەتوانین بەنەوت و دۆلارەكانی كارەكتەری سەركەوتووی ئابوری دروست بكەین، كوردستانیش لەروی داهات و ئاوەدانیەوە پێشبخەین، نەوت بخەینە خزمەت وڵات. سیاسەتی نەوتی بەجۆرێك ئاراستە بكەین كە داهاتی تاكەكەس و كەسایەتی نێودەوڵەتیمان گەشەی گەورەی پێوە بكات. نەوت دەرفەت دروست دەكات، مەترسیش دروست دەكات.

چیا عەباس  بۆ دروست تێگەیشتن لە زەمینەی مێژویی ململانێی و کێشەکانی دو هێزە دەسەڵاتدارەکەی باشوری کوردستان پێویست دەکات لێکۆڵینەوەیەکی واقعی چروپر بکرێت تا ئەم بەشە هەستیارەی مێژو نەکەوێتە بەر رەحمەتی فرە ئاراستە سیاسی و فکریە جیاوازەکانەوە.   ئەوەی ئاشکرایە کە دوژمنانی و داگیرکەرانی کوردستان بەردەوام هەوڵیان داوە بزافی کوردایەتی بە شەقکردن و لەتلەت کردنی لاواز بکەن، هێزەکانی کوردیش لە ناچاریەوە بوبێت یاخود ئارەزومەندانە بۆ مانەوەی خۆشیان و لاوازکردنی یەکتر رۆڵیان لەو پرۆسەیەدا هەبوە. ئەمە بەشێکی هەستیاری ئەو دیاردە موزمنەیە کە ناوەراستەکانی پەنجاکانەوە سەریهەڵداوە. پیویست ناکات لاپەرە قێزەوەنەکانی ئەو مێژوە بجوینەوە، خولانەوە لەو کارەساتانەی مێژودا هیچی تازەمان پێ نابەخشێت گەر هێڵێکی ئەستور بەژێر لایەنە هەستیارەکانیدا نەکێشین. داگیرکردنی کوێت و وەڵامی دنیاو راپەرین و روخاندنی سەدام تێکچونی هاوسەنگی کلاسیکی هێزی لە ناوچەکەمان بەرپاکرد، گەمەکەری زلهێزی تر، تایبەت ئەمریکا، بە قورساییەکی بێئەندازە هاتنە ناو گۆرەپانەکە، ئەم روداوە فشارە کلاسیکیەکانی دەرو دراوسێی سەر دەسەڵاتدارانی باشوری کوردستان سنوردار کردو بواری هەناسەدان و جموجۆڵی بۆیان رەخساند. باجی ئەم دەرفەت رەخساندنە فرە کوێخایەتی زلهێزەکانی دنیاو ناوچەکە بە بەسەر ئیرادەی سیاسی باشوردا چرترو راستەوخۆتر بو و دەسکەوتی مەزنی فەرمانرەوایی خۆماڵی و رۆڵی کورد لە بەغدا کەوتنە نێو داوێکی توندو سەختی فرە قولابەوە. William Safire، نوسەرو رۆژنامەگەری بەناوبانگی ئەمریکاو دۆستی کوردو زۆر نزیکیش لە خوالێخۆشبو مەلا مستەفا لەوتارێکیدا دوای راپەرین لە رۆژنامەی نیۆرک تایمز بڵاوکرایەوە نوسیویەتی: گەر ئەمریکا جدیە لە هاریکاری کوردەکانی عیراق دەبێت ئیدارەی ئەمریکا هەر دو سەرکردەی کورد، مسعود بارزانی و جه‌لال تاڵەبانی بانگهێشی کۆشکی سپی بکات، بارزانی بە Mr. Inside  ناوی بردبو و مام جه‌لالیش بە Mr. Outside، بەواتای بارزانی بۆ بەڕێوەبردنی کوردستان و تاڵەبانیش بۆ کاروباری دەرەوەو دیبلۆماسی. هاوکات ئەو مرۆڤە دوربینە چاوەروانی کارەساتی دەکرد گەر ئەمریکا ئەو هەناگەوە نەگرێتە بەر. لەو ساتانەدا سەردانی کوردستانم کردو وتارەکەم لە بارەگای سوشیالیست لە شەقڵاوە پیشانی دکتۆر محمود عوسمان دا، بە زەردەخەنەیەکەوە گوتی: منیش Mr. Between، بێگومان دواتر زانیم کە دکتۆر لە نزیکەوە سەفایری ناسیوە.  لە دانیشتنەکەدا چەند بەرێزێک ئامادەبون، یەکێک لییان، دواتر زانیم کە سەید کاکە بو، گوتی: من سەرکردەکانی کورد بناسم و ئەمریکا ئاوا باسیان بکات چاوەرانی شەرێکی قورس دەکەم. زەمەن رۆیشت، کۆندۆلێزا رایس، راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی سەرۆک جۆرج بوشی کوڕ، لە چاوپێکەوتنێکدا دەڵێت: کوردی باشور بۆڵەبۆڵی چی دەکەن هیچکات وەزعیان وا باش نەبوە، دوای روخاندنی سەدام برێمەر لە یادەوەریەکانیدا بە ئەرێنی باسی رۆڵی سەرکردەکانی کورد ناکات، ئەم راستیانە تا ئەم ساتەش ئاوێنەی سیاسەتی ئەمریکایە بەرامبەر بە کوردی باشور.  لەو کەین و بەینەدا، تایبەت لە سەردەمی کلنتۆنەوە، دۆسیەی کوردی باشور لەلایەن ئەمریکاو دۆستەکانیەوە تا ئەم چرکەیەش بە تورکیا راسپێردراوە، ئەم راسپاردنە هاوسەنگی هێزی نێوان پارتی و یەکێتی بە سودی پارتی لاسەنگ کرد. مام جلال زو دەرکی بەم هاوکێشەیە کردو لە سەردەمی تورگت ئۆزاڵەوە هەوڵیکی زۆری دا بۆ راستکردنەوەی و تا سەردەمی ئۆردوگانیش بەردەوام بو، بەڵام هیچی ئەوتۆی لێ دروێنە نەکرد. رێکكەوتنی واشنتۆنی نێوان مام جه‌لال و مسعود بارزانی و وردەکاریەکانی ئەو رێکكەوتنە خاڵی وەرچەرخاندن بو لە جۆری پەیوەندییەکانی نێوان پارتی و یەکێتی. مام جه‌لال دوای رێکكەوتنەکە لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەگەریدا دەڵێت: مادلین ئۆلبرایت، وەزیری دەرەوەی ئەمریکاو سەرپەرشتکاری رێکكەوتنەکە، پێی گوتین: " بۆتان نیە شەڕو دانوستاندن و رێکكەوتن لەگەڵ عیراق بکەن، بۆتان نیە پەلاماری یەکتر بدەن و... بێ رەزامەندی ئێمە. ئەم پەیامە سیاسییە زۆربەی کاتەکان بە وردەکارییەوە لەلایەن مام جه‌لال و مسعود بارزانی پێرەوکراون، سروشتی ململانێ و ناکۆکیەکانی نێوان ئەو دو هێزەی لە گرژی و توندییەوە گۆڕی بۆ شێوازێکی جێگیری ململانێکردنی نەرم، لە واقیعدا رێکكەوتنی واشنتۆن هەڵکردنی گڵۆپی سەوز بو بۆ دو ئیدارەییەکی شاردراوە، هەرچۆنێک بێت کورد لەمە زەرەری نەکرد، چونکە پێچەوانەکەی ماڵویرانییەکی زۆر گەورە دەبو. سەرجەم ئەم روداوانەو ئەوانەی دواتریش راستی بۆچونەکانی سەفایرو سەید کاکە یان سەلماند.  وەفاتی نەوشیروان مستەفاو مام جه‌لال زەمینەخۆشکەر بو تا گۆرەپانی سیاسی و حوکمرانی هەرێم بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی رەهای پارتییەوە، خانەوادەی بارزانی و پارتی جومگە بنەڕەتییەکانیان گرتۆتەدەست، هاوسەنگی لە گەڵ بەغدا ناجێگیرەو شێوازی ململانێکانی نێوان پارتی و یەکێتی زۆر لاسەنگ بوە. ئەم دۆخە لەگەڵ رۆحی رێکكەتنی واشنتۆن نەگونجاوە، ئەمریکاش چاودێریکی بێدەنگە چونکە لە ناوچەکە سەرقاڵی پرسی زۆر گرنگترە،  ئاکامەکەشی شێوازی گرژی و توندی ململانێکانی نێوان پارتی و یەکێتی سەری هەڵداوتەوە، وەک کورد دەڵێت خەریکە لە گرێژنە دەردەچێت. مەخابن لەم سەردەمەدا هەق و رەوایەتی لە سیاسەتدا بونەتە پاشکۆی روداوەکان، هێزی چەکدارو پارەو پەیوەندی و راگەیاندن و هەواڵگری شوینیان بەو چەمکانە شلۆق کردوە. رۆڵی دەسەڵاتی کوردیش لە باشور لە رۆڵی جوندیەکی شەترەنج کەمتر نەبێت زیاتر نیە. لەگەڵ تێكچونی نێوماڵی یەکێتی زیاتر لاسەنگی لە گەڵ پارتی خەستتر بوە، دو ئاڕاستە گەورەکەی ناو یەکێتی، بەرەی باڤڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی، ناکۆکی و ململانێکانیان هاویشتۆتە ناو تەرزاوی ئەو لاسەنگیەوە و گەمەی ناجێگیرو مەترسیداری پێدەکەن. لە مام و مەرجەعەوە بۆ ... و لە تێکدەری رەوتی کوردایەتی بۆ پیرۆزبایی و نزیکبونەوە لێی و... روەکانی دراوێکی تەکتیکی سیاسی هەزارانجار دوبارەبوەوەیە کە لە دورو نزیکەوە لەگەڵ کرۆکی بزافی رزگاریخوازی کورد یەک ناگرنەوە.. و هاوکاتیش لاسانگیەکەی خەستتر کردوەو شێوازی ململانێکانی نێوانیان و لەگەڵ پارتیشدا بەرەو توندی و تاریکیەکی مەترسیدارد بردوە، لە ئاکامیشدا پارتی ئەو تەرەفە دەبێت کە دوا پێکەنین دەکات. بۆ خۆم وەک کەسێکی ئۆپزسیۆن خواستمە دەسەڵاتەکانی پارتی و یەکێتی نەک لاوازتر بن، بەڵکو بشگۆرێن، بەڵام هەرگیز ناشێت ئەم خواستەم لەسەر حسابی دەسکەوت و بەرژەوەندیە باڵاکانی نەتەوەکەم بێت، کاتێک ئەوە بخوازم هیچم کەمتر نابێت لە دوژمنانی کوردو کورد کوژەکانی مێژو. گەڕانەوە بۆ ململانێی جێگیرو ئارام لەم دۆخەی ئێستادا تاکە رێگایە نێو پارتی و یەکێتی، زۆر باشترە یەکێتی بۆ دارشتنەوەی دۆخی ناوخۆی و بەدەستهێنانەوەی متمانە پێی لە حکومەتی هەرێم بکشیتەوەو زیاتر سەرقاڵی رێكخستنەوەی نێو ماڵی خۆی بێت و ئارامی و ئاسایش و سەقامگیری بۆ خۆی و ناوچەکانی دەسەڵاتی دابین بکات. بەشێکی نەوە تازە هەڵکەوتوەکانی ئیرسی سیاسی دەبێت بە خۆیاندا بچنەوە، پێش بریاردان، پێش پەنابردن بۆ توندو تیژی، پێش زاڵبونی مەزاجی شەخسیان لە کۆڕو کۆبونەوەکانیان لە فرە عەرزەکانیان دو کورسی چۆڵ بەردەوام لە پێش خۆیان دابنێن، کورسییەکیان بۆ شەهیدان و قوربانیانی مێژو و ئەوەی تریشیان بۆ نەوەکانی ئایندەو ئەوانەی لە دایک نەبون، گەر بتوانن ئەم دو هزرە بە دروستی بەیەکەوە گرێبدەن باوەردەکەم هەنگاوێکی هەستیار دەگرنەبەر.  

د. كامەران مەنتك كونسوڵگەری ئەمریكا لە هەولێر، گوایە بۆ پارێزگاریكردنی كورد لە هەولێر كراوەتەوەو زۆر كەس ئومێدیان لەسەر هەڵچنیوە، كە دروستكردنی كونسوڵگەرییەكی وا گەورە لە هەولێری پایتەخت، نیشانەی ئەوەیە ئەمریكا بایەخێكی زۆر بە كورد دەدات وتا ئەو كوسنوڵگەرییە لە هەولێر بێت هەولێر پارێزراوە! داوای لە هاوڵاتیانی وڵاتەكەی كردووە سەردانی باكووری سوریاو ئێراق، واتە رۆژئاواو باشووری كوردستان نەكەن، لەبەرئەوەی ئەگەرێكی زۆر هەیە لە ماوەیەكی كەمی داهاتوودا سوپای توركیا هێرش بكاتە ئەو ناوچانە، ئەمەش واتای ئەوەیە گەڕێكی تری داگیركاری توركیا بەڕێوەیەو ئەو داگیركارییەش بەرێككەوتنە لەگەڵ ئەمریكاو روسیا، بە واتایەكی تر وەك چۆن لە ساڵی (2019)  روسیا وئەمریكا گەیشتنە رێككەوتن وگڵۆپی سەوزیان بۆ توركیا دایساند بۆئەوەی گرێسپی وسەرێكانی داگیر بكات، هەمدیس دەستیان واڵا كردووە بۆئەوەی ئەو ناوچانەش داگیر بكات، كە تاوەكو ئێستا داگیری نەكردووە بۆ تەواوكردنی ئەو پشتێنەیەی ناوی ناوە ناوچەی ئارام. بەم شرۆڤەكردنەش بێت، كۆنسۆڵگەری ئەمركیا لە جیاتی ئەوەی هەرێمی كوردستان بپارێزێت، سەرپەرشتی پڕۆسەی دابەشكردنەوەی كوردستان دەكات.  ئەوەی جێگەی سەرنجە لەو راگەیەنراوەی كونسوڵگەری ئەمریكا ئەوەیە ناوی باكووری ئێراقیش دەهێنێت، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت، كە پشتێنەی ئەمنی توركیا وئەو ناوچە بە ناو ئارامەی دەیەوێت دروستی بكات، سنوورەكانی هەرێمی كوردستانیش دەگرێتەوە، كاتی خۆی لە ساڵی (2020) كاتێك كێشەی زینی وەرتێ زەق بووەوە ئاماژەمان بۆ ئەوە كرد، توركیا دەیەوێت خاڵی كۆتایی پشتێنە سنوورییەكەی دیاریبكات ودواتر بێتەوە هەوڵبدات ئەو خاڵە لەگەڵ ئەو ناوچانە بەیەكەوە بلكێنێت، كە داگیری كردبوون، زۆر كەس نووسینەكە بە خوێندنەوەیەكی ئەندێشەیی تێگەیشتن، كەچی ئێستا وا ئەمركیا راشكاوانە دەستی توركیا رادەكێشێت، ئەمەش بە كورتی دابەشكردنەوەی هەژموونی زلهێزەكانە لە ناوچەكە وبەشێكە لە پڕۆسەی داڕشتنەوەی سیستەمی نوێی جیهان، واتە ئەو سیستەمەی دوای قۆناغی تاكجەمسەری دێت، لەپاڵ ئەمەشدا بەشێكە لە پڕۆسەی داڕشتنەوەی نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە جێگە داخە هەموو ئاماژەكان بۆئەوەن جارێكی تر كوردستان دەكرێتەوە قوربانی، دیارە ئەمجارەیان حیزبە كوردیەكانی باشوور بە پلەی بەرپرسیارن ولەجیاتی ئەوەی ئەو دەرفەتەی دوای رووخانی بلۆكی رۆژهەڵات  هاتە ئارا بقۆزنەوە بۆ بونیاتنانی قەوارەیەكی تۆكمە، هەموو هەوڵێكیان بۆ دزین وتاڵانكردن ودەوڵەمەندكردنی بنەماڵەكانی خۆیان بوو! ئەوەی ئەو جارە هاوكێشەكە تۆزێك ئاڵۆزتر دەكات، ئەوەیە لەكاتێكدا دەرگا بۆ هێرشی توركیا واڵا كراوە، لە هەمان كاتدا ئێرانیش هێزەكانی لەسەر سنوور كۆكردووەتەوە، لەرووی دپیلۆماسیشەوە، بە گەرمی لە جوولە دایەو بەرپرسانی ئەو وڵاتە سەردانی وڵاتانی دەوروبەر دەكەن وبە بیانووی لێدان وچەككردنی حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هەڕەشەی هێرشی زەمینی بۆ سەر باشووری كوردستان دەكەن، هەرچۆنێك بێت ئەو هەڕەشانەی ئێرانیش لە دوو ئەگەر زیاتر لە خۆوە ناگرێت، ئەگەری یەكەم ئەوەیە ئێرانیش هاوشێوەی توركیا وەك كاراكتەرێكی گرنگ لە ناوچەكە گڵۆپی سەوزی بۆ دایساوە بۆ ئەوەی هێرش بكاتە سەر هەرێم، بە واتایەكی تر ئەویش هاوشێوەی توركیا بەناوی لێدانی هێزە كوردیەكانەوە  دەیەوێت بەشێك لە سنوورەكانی هەرێم دابڕێت، بۆئەوەی سنوورەكانی خۆی هاوتەریب بكاتەوە لەگەڵ سنوورەكانی توركیا ورێگە نەدات لەرووی جوگرافیەوە توركیا باڵادەستی خۆی بسەپێنێت، ئەگەری دووەمیش ئەوەیە ئێران دەیەوێ ئەو هەلە بقۆزێتەوە وپەلاماری هەرێمی كوردستان بدات. لەهەموو حالەتەكاندا كوردستان لەبەردەم قۆناغێكی تری مەترسیداردایە، ئەمەش لەكاتێكدایە هێزە كوردیەكان تازە شەڕی یەكتریان گەرم كردووە وخەریكی ئەو گفتوگۆیە سەقەتەن، كە سی ساڵە كۆمەلگەی باشووریان پێوە خەریك كردووە، ئایا هێلكە لەمریشكە یاخود مریشك لە هێلكەیە!.

فەرحان جەوهەر جیهانی ئەمڕۆ روبەڕووی گەلێک مەترسی جۆراو جۆر بۆتەوە، بەڵام پاشەکشێی دیموکراسی و گۆڕانکاریەکانی ئاو هەوا لە دوو مەترسیە هەرە جددی و گەورەکانن، ناچمە ناو باسی گەرم بوونی بەرگی گۆی زەوی و گۆڕانکاریەکانی کەش و هەواو وکاریگەریەکانی لەسەر ژیانی مرۆڤایەتی، ئەوە بابەتی پسپۆرانی ئەو بوارەیە، بۆیە باس لە مەترسی و کاریگەری و دەرەنجامەکانی پاشەکشێی دیموکراسی لەسەر ئاستی جیهان دەکەم،  چونکە بەرپابوونی هەردوو جەنگی جیهانی یەکەم و دووەم، بەهۆی لاوازی دیموکراسی ودەسەڵاتی ستەمکار بووە. ئەمڕۆ دەبینین لەسەر ئاستی هەموو جیهان جارێکی تر دیموکراسی لە پاشەکشێ دایە، وەرچەرخانی حوکمڕانیەتی زۆرێک لە وڵاتانی رۆژئاوا بۆ دەسەڵاتی راستڕەوە تووندڕۆیەکان، جیهان دووچاری کێشەی گەورە دەكاتەوە، جەنگی روسیاو ئۆکرانیا بۆتە هۆی گرانبوونی سووتەمەنی و هەموو ماددە خۆراکییەکان بەگشتی، کاریگەری خرابی لەسەر ژیانی هاوڵاتیان دروست کردووە، هەروەها زەمینەیەکی بەپیتی بۆ گەشەکردنی ئەو حزبە توندڕۆیانە هێناوەتە ئارا تا بگەنە دەسەڵات،  حزبە پۆپۆلیستیەکان، خرابی باری ئابووری وڵاتەکانیان دەخنە ئەستۆی خەڵکی بیانی و ئاوارەکان، بۆیە دەتوانن دروشمی رەگەزپەرستانە بەرزبکەنەوە، خەڵکیش بەهۆی خرابی بارو گوزەرانیان دەنگیان پێدەدەن و دەگەنە دەسەڵات، وەک ئەوەی لەم دوایانەدا لە ئیتاڵیا وسوید و ئەمریکای سەردەمی تڕەمپ رویدا، دووریش نییە لە هەڵبژاردنی داهاتوو دووبارە ترەمپ یا ترەمپیەکان بگەڕێنەوە ناو کۆشکی سپی،  هەروەها لە فەڕەنساش نزیک بوون لە وەرگرتنی دەسەڵات،  رەنگە لە خولەکانی داهاتوو لە دەسەڵات بن،  ئەمەو سەرباری مەترسی هەردوو دەسەڵاتی روسیا و چین وەک دوو زلهێزی جیهانی.  تا ئابووری جیهان بەرەو خرابی بڕوات ناکۆکیەکان قوڵتر‌دەبنەوە و تووندڕۆیەکان دەگەنە دەسەڵات، بەگەیشتنی ئەو حزبە تووندڕۆیانە بە دەسەڵات، دیموکراسی پاشەکشێ دەکات، تا دیموکراسی لە پاشەکشێ دابێت، ئەگەری بەرپا بوونی جەنگی سێیەمی جیهانی نزیک تر دەبێتەوە، ئەگەر هاتباو روسیا خاوەنی دەسەڵاتێکی دیموکراسی بوایە، هەرگیز ئەم شەڕەی ئێستای لەگەڵ ئۆکرانیا دا نەدەکرد، بەڵام دەسەڵاتی تاکڕەوانەی پۆتین سنوری نییە، بۆیە لە ئێستادا بە هۆی ئەم شەڕەوە هەموو جیهان لە نیگەرانیدایە، لەلایەک بەهۆی مەترسی بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی، لەلایەکی تر بەهۆی خرابی بارودۆخی ئابووری و بەرزبوونەوەی نرخی کاڵاکان لە هەموو جیهاندا، ئەم جەنگە جیهانی خستۆتە بەردەم دوو بژاردەی یەک لە ئەوی تر مەترسیدار تر، ئەویش سەرکەوتن و شکانی روسیای پۆتینە،  هەردووکیان مەترسیدارن، چ سەربکەوێت چ بدۆڕێت، لە دۆخی دۆڕاندنی دا گریمانەکان ئەوەن رەنگە پۆتین دەست بۆ چەکی ئەتۆمی ببات، لە سەرکەوتنیشیدا هەموو ئەوروپا دەکەوێتە ژێر مەترسی، دۆخەکە قبوڵ ناکرێت، بۆیە ئەگەر رێگای سێیەم کە ئاشتیە نەدۆزنەوە، دوور نییە ئەم جەنگە سەربکێشێت بۆ ماڵوێرانیەکی زۆر گەورە، چونکە لە دۆخی درێژە کێشانیدا، زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا بەهۆی خرابی باری ئابووری و ژیانی هاوڵاتیەکانیان، دەکەونە ژێر دەسەڵاتی حزبە راستڕەوە توندڕۆیەکان،  ئەم حزبانەش زۆرتر لەگەڵ شەڕو ئاژاوە و رەگەزپەرستیدان، بەتایبەتی ئەنتی رۆژهەڵاتی و دژی خەڵکی موسڵمانن، بۆیە ئەگەر دیموکراسی بەم شێوەی ئێستا هەرلە پاشەکشێ دابێت، سەرەنجام مرۆڤایەتی روبەڕووی جەنگی سێیەمی جیهانی دەبێتەوە، زلهێزە رۆژهەڵاتیەکان جگە لە روسیا، چین و ئێران و تورکیا و کۆریای باکور لە دۆخی جەنگی رانەگەینراودان، هەموو ئەروپا بە ئەمریکاوە بەهەمان شێوە لەگەڵ روسیادا لە جەنگی ناراستەوخۆو رانەگەێنراودان، هەموو ئاماژەو پێدراوەکان دەرخەری ئەو راستییەن کە ئەمڕۆ لە هەموو کاتێک زیاتر جیهان روبەڕووی مەترسی گەورە بۆتەوە.  

  پاوڵا یعقوبیان وەرگێڕانی: پشکۆ ناکام .... لەسەر جێگای بەرەو مەرگ ، ئەندام پارلەمانێکی" لوبنان" لە پەیجەکەی خۆیا وەسیەتنامەیەکی بۆ کوڕەکەی نووسیوە و ئەڵێ : ....من ئەمڕۆ لەسەر جێگای مەرگم، دوای چەن مانگێک یان چەن هەفتەیەک یان لەوانەیە چەن سەعاتێکا ماڵ ئاوایی لە ژیان بکەم ، بەڵام لە دوای خۆم خەیاڵم هەر لای تۆ و  خانەوادەکەمە..لە چەن ڕۆژێکا موڵک و ماڵ و سەروەت و سامانێکی زۆر و دەیان ئۆتۆمبیلت بۆ بەجێ ئەهێڵم کە بە سەدان ملیۆن  دۆلار لە ناوە و لەدەرەوەی  ووڵات مەزەنە ئەکرێ.... بەندە زیاتر لە بیست و پێنج ساڵ ، شەو و ڕۆژ لە دسەڵاتا  کارم کردوە لەسەر زەوت کردن و دزینی پارەی گشتی دەوڵەت و باجی  هاووڵاتیان ، هیچ ترسێکم لە دۆڕانی ئەو سەروەتە نیە چونکە تۆ و خوشک و براکانت دەرچووی پێشکەوتوو و بەرزترین قوتابخانە و زانکۆکانی جیهانن، ئەوەنە زانیاری و لێزانینتان هەیە کە پارێزگاری لێ بکەن و کۆمپانیا و  سەروەت و موڵکەکان بەرن بەڕێوە.. بەڵام کوڕی خۆم ، شتێکی گەورە و مەزنتر لە کۆمپانیا و ماڵ و موڵکەکانت بۆ بەجێ ئەهێڵم کە من لەبەر نەبونی کات پەشیمانم کە فێرم نەکردوویت چۆن  بەڕێوەی بەری و بیانپارێزی  و هونەر و ئسوڵی دزیم فێر نەکردوویت، بەڵام لە چەن ڕۆژێکا هەمووی هی تۆیە.. لە نیشتمانی گەندەڵیا حیزبێکی سیاسی گەورەم بۆ بەجێ هێشتوویت کە ڕەعیەتێکی سەروو  دووسەد هەزار "مەڕ"ی  لە هەموو بۆنە و هەڵبژاردەکانا لە دەسەڵات ئەتهێڵنەوە ، ئامادەی خۆ کوشتن و گڕ بەردانە ووڵاتن لەبەر خاتری پەنجە بچکۆلەیەکتا ، ئەرکی تۆیە ئەوانە وەک" "ڕەعیەت" بهێڵیتەوە..  لە بیرت بێ کوڕەکەم کە دوژمنی سەرەکی ئەو نەیارە "ڕکابەر" سیاسیە نیە کە لە سەکۆ و ئامرازەکانی میدیاوە  بەگژ یەکا ئەچین ، ئەو نەیارە هاوپەیمانی سەرەکیمانە و بە دەیان بەرژەوەندی ئابووری هاوبەشی دروست بووی گەندەڵی ئەم ووڵاتە  بەیەکەوەمان ئەبەستێ.. چاک بزانە ئەو هەموو قەیرانە سیاسیانە هیچ نین جگە لە چەن شانۆگەرییەک کە لە گەڵ نەیاری سیاسیمانا ڕێکەوتنی لەسەر کراوە بۆ پاراستنی ڕەعیەتی هەردوو لامان و گەندەڵی هەردوو لا بشارێتەوە.. ڕۆڵەکەم ، هیچ بۆنەیەکی ناوخۆیی ، نیشتمانی ، نەتەوەیی ، ئایینی ، جیهانی جێ مەهێڵە پێش ئەوەی عەزەڵاتی سیاسی خۆت دەرنەخەیت لە میدیاکانا و لەڕێ ی گۆڕانکاری ناو مەڕەکانا لە ناچاریشا پەنا بۆ چەن دروشمێک بەرە کە لە ناو خەڵکا باون و لەگەڵ ئەو دروشمانە چەن دروشمێک بڵێ کە باس لە چاکسازی و بەگژا چوونی گەندەڵی ئەکەن ، بەڵام نەکەی جێ بەجێیان بکەیت چونکە ئێمە پێویستمان بە دروشمی قەبە و گڕە بۆ مانەوەی دەسەڵات و گەندەڵی ئێستامان، جگە لە بەرژەوەندییە شەخسییەکانمان، بە تایبەتی ئەو دروشمانەی باس لە گیر و گرفتی ڕۆژانە ئەکەن وەک: قەیرانی کارەبا، ئاو ، خۆڵ و خاشاک ، مافەکانی ژنان بۆ لە  خشتەبردنی خەڵک و لەبیر بردنەوەی قەیرانە گەورەکانی لە گەندەڵییەوە دروست ئەبن... دوژمنی ڕاستەقینە ئەوانەن کە چاکسازی  و بەگژاچونەوەی گەندەڵییان  لەم  ووڵاتەیا ئەوێ و ئەبێ بە هەموو شێوەیەک دژیان بوەستیت  ، مەڕە کەللە پووتەکان بۆ هەڕەشە و تێهەڵان بنێرە سەریان ، لە میدیاکانی ئەو تەلەفزیۆن و ڕادیۆ و ڕۆژنامە و تۆڕە کۆمەڵایەتی و پەیجانەی بۆم بەجێ هێشتوویت تەخوینیان بکە و بە خۆفرۆش ناویان بێنە  لە ڕێ ی بڵاو کردنەوەی ڕاپۆرتی ساختە دەربارەی خۆ فرۆشتنیان بە موخابەراتی  ئیقلیمیەکان کە چاویان بە ووڵاتەکەمان هەڵنایە،، لەو دادگایانەی دەسەڵاتێکی زۆرت هەیە بەسەریانا تاوانی جۆر بە جۆریان بۆ  بهۆننەوە.. ئاگاداری ئەو ڕۆژە بە  کە پەشیمانی دادت نایا و مەڕەکان "ڕەعیەت"  لەسەر مافەکانی خۆیان و گەندەڵییەکانی  ئێمە  ووشیار ئەبنەوە و بە ئاگا یەن،  توند دەست بگرە بە دەسەڵاتی نەژاد خواز و بنەماڵییەوە ، چونکە دوا چەکی سەرکەوتنی دوا جارە.. ئەم وەسیەتە ئەمانەتێکە بیگەیەنیتە مناڵ و وەچەکانت.. هەر بژین لەگەڵ مەزهەب و نەژاد و ئاڵتون و بنەماڵە و دۆلار.. "'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' لە پەیجی تایبەتی پارلەمەنتاری لوبنانی " پاوڵا یعقوبیان" وەرگیراوە..... "''''''"''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''

هاوڕێ حەسەن حەمە له‌م چه‌ند ڕۆژه‌دا ڕۆژنامه‌نوسێك كه‌ خۆی نوسیوییه‌تی ڕۆژنامه‌نوسی بنكۆڵكاره‌، بابه‌تی سایته‌شنی له‌جۆرناڵی لانسیت به‌ توندی وروژاند.  له‌دوای پۆسته‌كانی چه‌ندین هاوڕێ په‌یوه‌ندییان كردوه‌و حه‌زه‌كه‌ن سه‌رنجی من بزانم له‌و باره‌یه‌وه‌. بۆ زیاتر به‌رچاو ڕۆشنكردنی ڕایگشتی، تویژه‌رو لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كان من لێره‌دا سه‌رنجه‌كانی خۆم به‌گشتی له‌سه‌ر سایته‌شن و ئیمپاكت فاكته‌ر ده‌نوسم، پێموایه‌ چه‌ندین كێشه‌ی سه‌ره‌كی له‌م بواره‌دا هه‌یه‌ كه‌ پێویسته‌ لایه‌نی په‌یوه‌ندیدار چاره‌سه‌ری گونجاویان بۆ بدۆزێته‌وه‌، كێشه‌كانیش بریتین له‌:  كێشه‌ی یه‌كه‌م: به‌شێك له‌ توێژه‌ره‌كانی ئێمه‌ كه‌ ده‌ستیان به‌بڵاوكردنه‌وه‌ كرد له‌و گۆڤارانه‌وه‌ ده‌ستیان پێكرد كه‌ له‌به‌رامبه‌ر پاره‌و به‌ پاره‌ توێژینه‌وه‌ بڵاوده‌كه‌نه‌وه‌، ئه‌م توێژه‌ره‌ به‌ڕێزانه‌ به‌بێ ئه‌وه‌ی فه‌ندیان بۆ توێژینه‌وه‌كانیان وه‌رگرتبێت له‌سه‌ر گیرفانی خۆیان پاره‌ی بڵاوكردنه‌وه‌كه‌یان دا، كه‌ له‌ هه‌ندێك حاڵه‌تدا بڕی پاره‌كه‌ گه‌شتۆته‌ نزیكی چوار هه‌زار دۆلار، له‌ دیدی مندا ئه‌مه‌ پێدانی به‌رتیله‌ له‌به‌رامبه‌ر بڵاوكردنه‌وه‌دا، من بابه‌تی ئۆپن ئه‌سكێس (توێژینه‌وه‌كه‌ له‌ ئینته‌رنێت به‌رده‌ست ده‌بێت بۆ هه‌موو كه‌س) تێده‌گه‌م، به‌ڵام ئه‌مان مه‌به‌سته‌كه‌یان ئه‌وه‌ نه‌بووه‌، چونكه‌ عاده‌ته‌ن كه‌سێك له‌پێش بڵاوكردنه‌وه‌دا بژارده‌ی ئۆپن ئه‌كسێس هه‌ڵده‌بژێرێت كه‌ فه‌نده‌ری هه‌بێت (لایه‌نێك تێچووی ئۆپن ئه‌كسێسه‌كه‌ له‌ ئه‌ستۆ بگرێت)، نه‌ك له‌سه‌ر گیرفانی خۆی چوار هه‌زار دۆلار بۆ بڵاوكردنه‌وه‌ی توێژینه‌وه‌یه‌ك بدات، دواتر له‌ سۆسیاڵ میدیا شانازی به‌ به‌رزی ئیمپاكتی گۆڤاره‌كه‌وه‌ بكات ئه‌مه‌ش له‌پێناو مه‌به‌ست و ئامانجی جۆراو جۆرو جیاوازدا.  كێشه‌ی دووه‌م/ به‌شێك له‌ توێژه‌ره‌كانی ئێمه‌ له‌و گۆڤارانه‌دا بڵاویانكرده‌وه‌ كه‌ گۆڤاره‌كه‌ خۆی بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كات ئیمپاكتی هه‌یه‌، به‌ڵام كه‌ له‌ تۆمسۆن ڕۆیته‌رز سه‌یری گۆڤاره‌كه‌ ده‌كه‌یت، گۆڤاره‌كه‌ نه‌ك ته‌نیا ئیمپاكتی نیه‌، بگره‌ ته‌نانه‌ت له‌ لیستی تۆمسۆنیشدا نیه‌.  كێشه‌ی سێهه‌م/ بڵاوكردنه‌وه‌ له‌و گۆڤارانه‌ی كه‌ گۆڤاری پسۆڕی نین، عاده‌ته‌ن ئه‌م گۆڤارانه‌ نزیكن له‌ گۆڤاره‌ ته‌ندروستییه‌كان، له‌نێوان ته‌ندروستی و میدیا، ته‌ندورستی كۆمه‌ڵایه‌تی، ته‌ندروستی و سیاسه‌ت، به‌ كورتی ئه‌م گۆڤارانه‌ گرنگی به‌و بابه‌ته‌ ته‌ندروستیانه‌ ده‌ده‌ن كه‌ ڕه‌هه‌ندی كۆمه‌ڵایه‌تیان هه‌یه‌، به‌ حوكمی ئه‌وه‌ی گۆڤاره‌كه‌ پێشگری ته‌ندروستی پێوه‌یه‌و له‌ بواری ته‌ندروستیدا ئیمپاكتی زۆر به‌رزه‌، گۆڤاره‌ ته‌ندروستیه‌كان هه‌یانه‌ ئیمپاكتی سه‌رو (200)ه‌، بۆیه‌ ئاسانه‌ گۆڤارێكی له‌م شێوه‌یه‌ بدۆزیته‌وه‌ كه‌ ئیمپاكتی (10) بێت، ئیمپاكتی (10) لێره‌دا هێنده‌ی گۆڤارێك كه‌ فاكته‌ری كاریگه‌رییه‌كه‌ی سفره‌ به‌ڵام گرنگی به‌ پسۆڕیه‌كی دیاریكراو ده‌دات گرنگ نیه‌، چونكه‌ گۆڤاره‌ پسپۆڕییه‌كان كه‌مترین فاكته‌ری كاریگه‌رییان هه‌یه‌، له‌ زانستی سیاسه‌تدا به‌رزترین ئیمپاكت فاكته‌ر ناچێته‌ (6)، كاتێك تۆ وه‌ك توێژه‌رێكی بواری سیاسه‌ت ده‌لێیت من له‌ گۆڤارێكی ئیمپاكتی  10 توێژینه‌وه‌یه‌كم بڵاوكردۆته‌وه‌، ئه‌وه‌ یه‌عنی كارێك كردوه‌ كه‌ به‌ فه‌یله‌سوف و بیرمه‌ندانی سیاسه‌ت نه‌كراوه‌، به‌كورتی ئه‌وانیش خه‌جاڵه‌ت كردوه‌.  بۆیه‌، لای من توێژه‌ری باش خۆی له‌م گۆڤارانه‌ش نادات، توێژه‌رێك كه‌ ڕاوی سایته‌شن و ئیمپاكت فاكته‌ر ده‌كات ده‌ست بۆ ئه‌م گۆڤارانه‌ ده‌بات، توێژه‌ری باش خۆی له‌م گۆڤارانه‌ به‌دوور ده‌گرێت، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ به‌ شوێن گۆڤاری پسپۆڕییه‌وه‌یه‌.  كێشه‌ی چواره‌م/ به‌شێك له‌ توێژه‌رانی ئێمه‌ جا به‌ په‌یوه‌ندی شه‌خسی بێت یان به‌ پێدانی به‌رتیل بێت له‌گه‌ڵ توێژه‌ره‌ بیانیه‌كان بڵاوده‌كه‌نه‌وه‌، كێشه‌ی ئه‌مه‌ چیه‌؟ كێشه‌كه‌ كاتێك سه‌رهه‌ڵده‌دات كه‌ ئێمه‌ ده‌بینین ئه‌م توێژه‌ره‌ هیچ توێژینه‌وه‌یه‌كی تایبه‌ت به‌خۆیی نیه‌ كه‌ ئیمپاكتی به‌رزبێت و له‌ گۆڤارێكی مه‌عقول بێت، كه‌ چی هه‌ر دوو مانگ جارێك له‌گه‌ڵ شه‌ش و حه‌وت توێژه‌ری بیانی توێژینه‌وه‌یه‌ك بڵاوده‌كاته‌وه‌،  له‌ هه‌ژماری تایبه‌ت به‌خۆی له‌ فه‌یسبوك بانگه‌وازی ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ بابه‌تێكی له‌ ئیمپاكتی به‌رزدا بڵاوكردۆته‌وه‌. له‌مه‌ش زیاتر، كێشه‌ی دووه‌می ئه‌م جۆره‌ له‌ بڵاوكردنه‌وانه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هه‌رگیز توێژه‌ره‌كانی خۆمان كۆریسپۆندین ئۆسه‌ر (Corresponding author) نین، كۆریسپۆندین ئۆسه‌ر نوسه‌رێكه‌ كه‌ بابه‌ته‌كه‌ هی خۆیه‌تی، باقی توێژه‌ره‌كانی تر به‌شداربوون له‌گه‌ڵیدا، هه‌روه‌ها ئه‌و كه‌سێكه‌ كه‌ خۆی بابه‌ته‌كه‌ی بۆ گۆڤاره‌كه‌ ناردوه‌و خۆی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ گۆڤاره‌كه‌ هه‌یه‌. بۆچی ئێوه‌ هه‌ر گیز نابن به‌ كۆریسپۆندین ئۆسه‌ر؟ حه‌زتان لێ نیه‌ یان ڕێگه‌تان پێنادرێت، بۆچی بابه‌تی ته‌نیاتان له‌ هه‌مان ئه‌و گۆڤارانه‌دا نیه‌؟ لۆژیكی تێدایه‌ كه‌سێك زیاتر له‌ ده‌ توێژینه‌وه‌ی ئیمپاكت فاكته‌ری به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ توێژه‌ره‌ بیانیه‌كان هه‌بێت، به‌ڵام یه‌ك توێژینه‌وه‌ی به‌ سه‌ربه‌خۆیی له‌ ئیمپاكت فاكته‌ر نه‌بێت؟ وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا پێویسته‌ له‌ڕێگای زانكۆكانه‌وه‌ ئه‌م كه‌سانه‌ ناچار بكات كه‌ شانبه‌شانی توێژینه‌وه‌ی هاوبه‌ش توێژینه‌وه‌ی تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌بێت له‌ هه‌مان ئه‌و گۆڤارانه‌ی كه‌ به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ توێژه‌ره‌ بیانیه‌كان بابه‌تی تێدا بڵاوكرۆدته‌وه‌.  كێشه‌ی پێنجه‌م، گۆڤاری لانسێت، لانسێت خاوه‌نی به‌رزترین ئاستی زانستی و ئیمپاكت فاكته‌ره‌، وابزانم ئیمپاكته‌كه‌ی (200)ه‌، لانسێت ساخته‌ نیه‌، هه‌ر كه‌س بانگه‌شه‌یه‌كی له‌و شێوه‌یه بكات به‌ڕه‌هایی به‌ هه‌ڵه‌دا چووه‌، پرسیاره‌ گرنگه‌كه‌ لێره‌دا  ئه‌م پرسیاره‌یه‌:  كێشه‌ی بڵاوكردنه‌وه‌ی توێژه‌ره‌كانی ئێمه‌ له‌ لانسێتدا چیه‌؟  كێشه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ به‌شێك له‌ توێژه‌ره‌كانی ئێمه‌ به‌ ئاگاییه‌وه‌ بێت یان له‌ بێ ئاگاییه‌وه‌ بێت، كه‌ پسپۆڕییان دووره‌ له‌ زانستی پزیشكیه‌وه‌ هاتوون وه‌ك هاوكار به‌شداربوون له‌ ڕاپۆرت و ته‌ختیه‌كانی لانسێت نه‌ك له‌ توێژینه‌وه‌كانی لانسێت. گرفته‌كه‌ له‌كوێدایه‌؟ گرفته‌كه‌ له‌ چه‌ند ڕوویه‌كه‌وه‌یه‌:  - سایته‌شن بۆ توێژه‌ر یان نوسه‌ره‌ نه‌ك هاوكارو یارمه‌تیده‌ر، هاوكار كه‌ سێكه‌ كه‌ یارمه‌تی توێژه‌ر یان نوسه‌رێك ده‌دات به‌ڵام به‌شدارییه‌كه‌ی ڕه‌نگه‌ هێنده‌ نه‌بێت كه‌ سایته‌شنی بۆ هه‌ژمار بكرێت.  - لانسێت ئیمپاكتی 200، ئه‌م ئیمپاكته‌ به‌روارد بكه‌ به‌ گۆڤارێك له‌ بواری زاسته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان كه‌ فاكته‌ری یه‌كه‌، تا جارێك بابه‌ته‌كه‌ی زانسته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان سایت ده‌كرێت بابه‌ته‌كه‌ی لانسێت 200 جار سایت ده‌كرێت، توێژه‌ره‌ باشه‌كانی ئێمه‌ هه‌رگیز ناتوانن ئه‌م هاوكارانه‌ بگرنه‌وه‌، ئێ ئه‌گه‌ر شایسته‌ییه‌ك (پۆستێك، خه‌ڵاتێك، هتد) له‌ زانكۆ له‌سه‌ر بنه‌مای سایته‌شن دابه‌شبكرێت، بێ گومان ده‌درێت به‌ هاوكاره‌كان نه‌ك به‌ نوسه‌رو توێژه‌ره‌كان، چونكه‌ له‌ كۆتاییدا سایته‌شن پێوه‌ره‌. به‌ڵێ چه‌ندین كه‌س ده‌ناسین به‌م جۆره‌ له‌ سایته‌شن و له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ داوای پۆست و پله‌و پایه‌یان له‌ زانكۆكاندا كردوه‌، ئه‌مه‌ جگه‌له‌وه‌ی له‌سه‌ر بنه‌مای سایشته‌شن ڕه‌نگه‌ له‌ڕووی ماددییه‌وه‌ سودمه‌ندبوون، له‌ هه‌مانكاتیشدا  سه‌رمایه‌كی ڕه‌مزییان بۆ خۆیان دروستكردوه‌.  به‌كورتی، هاوكاره‌كان ڕێگرن له‌وه‌ی نوسه‌ره‌ ڕه‌سه‌نه‌كان ببن به‌ خاوه‌نی شایسته‌ مادیی و مه‌عنه‌وییه‌كان، هه‌م له‌ زانكۆو هه‌میش له‌نێو خه‌ڵكدا، چونكه‌ دواجار سایته‌شن ده‌بێته‌ پێوه‌ر بۆ وه‌رگرتنی شایسته‌ ماددییه‌كان (پۆست یان پاره‌) و بۆ به‌ده‌ستهێنانی سه‌رمایه‌ی ڕه‌مزی.  - پێمانوایه‌ بڵاوكردنه‌وه‌ له‌ لانسێت كارێكی گونجاو نیه‌ به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی توێژه‌رو نوسه‌ره‌ گه‌وره‌كان له‌ بواری زانسته‌ مرۆڤایه‌تیه‌كان له‌ زانكۆ پێشكه‌وتووه‌كانی جیهاندا ئاماده‌نین له‌ لانسێت وه‌ك هاوكار بڵاوبكه‌نه‌وه‌، نمونه‌ وه‌ربگره‌، چه‌ند توێژه‌ر له‌ ده‌ زانكۆ پێشكه‌وتووه‌كانی به‌ریتانیا، ئه‌مریكا، ئه‌ڵمانیا، كه‌نه‌دا، نه‌رویج سوید، فله‌ندا، ئوستورالیاو بافی زانكۆ پێشكه‌وتووه‌كانی تری جیهان، له‌ ڕاپۆرته‌كانی لانسێت وه‌ك هاوكار به‌شداربوون؟ بڵاوكردنه‌وه‌ی توێژینه‌وه‌ له‌ لانسێت وه‌ك نوسه‌ر هیچ گرفتێكی نیه‌ ئه‌ویش بۆ توێژه‌ره‌كانی بواری ته‌ندروستی، نه‌ك بۆ توێژه‌رانی بواری زانسته‌ مرۆڤایه‌تیه‌كان. ئه‌گه‌ر نوسه‌رو توێژه‌ره‌كانی ئێمه‌ جگه‌له‌ سایته‌شن پاڵنه‌رێكی تریان هه‌یه‌ بۆ به‌شداربوون له‌ ڕاپۆرته‌ پزیشكیه‌كاندا ئه‌وا كارێكی زۆر ئاساییه‌و ئازادی خۆیانه‌، به‌ڵام به‌مه‌رجێك سایته‌شن له‌سه‌ر زانكۆو نوسه‌ره‌كان نه‌كه‌ن به‌ ماڵ، واته‌ ئاماده‌نه‌بن بۆ هیچ كارێك وه‌ له‌هیچ شوێنێك ئاماژه‌ به‌و جۆره‌ له‌ سایته‌شنانه‌ بده‌ن، له‌ گۆگڵ سكۆله‌ری خۆیان ئه‌و سایته‌یشنانه‌ بسڕنه‌وه‌، نه‌ بۆ ڕانكی زانكۆو نه‌ بۆ ڕانكی خۆیان به‌كاری نه‌هێنن.  - بڵاوكردنه‌وه‌ له‌ لانسێت واده‌كات نوسه‌ره‌ جدییه‌كانی ئێمه‌ واز له‌ ئه‌نجامدانی توێژینه‌وه‌ له‌ پسپۆڕی خۆیاندا بهێنن، چونكه‌ توێژینه‌وه‌ی پسپۆڕی له‌سه‌دا سفرو پۆینت 1ی لانسێت سایته‌شنی بۆنایه‌ت، من بۆ سه‌رقاڵی توێژینه‌وه‌یه‌ك بم وه‌ك نوسه‌ر كه‌ شه‌ش مانگی بوێت ئیمپاكتی كه‌متر بێت له‌ یه‌ك، ئه‌ی بۆ نه‌یه‌م ته‌نها به‌ خۆ تۆماركردنێك له‌ لانسێت به‌ به‌شدارییه‌كی زۆر كه‌م ساڵانه‌ ببم به‌ خاوه‌نی هه‌زاران سایته‌شن؟  له‌پێناو نه‌ كوشتنی وزه‌ی توێژه‌ره‌ ڕاسته‌قینه‌كان با ده‌ستهه‌ڵگرین له‌ لانسێت. با له‌خۆمان بپرسین: ئایا سایته‌شن ئامانجه‌كه‌یه‌ یان زانسته‌كه‌؟ گه‌ر زانست ئامانج بێت ئه‌وا پێویسته‌ له‌ پسپۆڕی وردی خۆماندا بڵاوبكه‌ینه‌وه‌، نه‌ك له‌ پسپۆرییه‌كه‌دا كه‌ هه‌زار كۆڵان له‌ماڵی زانستی ئێمه‌وه‌ دوره‌.  تێبینی/ وه‌ك زۆرێك له‌ ئێوه‌ی به‌ڕێز ده‌زانن من زیاد له‌ چه‌ندین جار ئه‌م بابه‌ته‌م ورژاندووه‌ ئامانجیشم ڕاستكردنه‌وه‌و چاكردنه‌وه‌ بووه‌، من به‌ توندی دژی ته‌شهیرو ناوزڕاندم، هی زانكۆ یان هی نوسه‌ر بێت، ته‌شهیركه‌رانم نه‌دیوه‌ و نه‌ده‌یان ناسم، به‌ڵام پشتگیری له‌ هه‌ر هه‌وڵێك ده‌كه‌م كه‌ ئامانجه‌كه‌ی چاكردنه‌وه‌ بێت، نه‌ك ته‌شهیرو ناوزراندن بۆ خۆ گه‌وره‌كردن له‌ سۆسیال میدیا.

هیوا سەید سەلیم کردەوە تیرۆرستیەکەی ناوچەی تەقسیم لە شاری ئەستەنبۆڵ، کە تەواوی قوربانیەکەی خەڵکی سڤیل بوون، زۆر لە سیناریۆیەک دەچێت کە دەستی خودی دەسەڵاتدارانی تورکیای تێدا بێت، هەموو ئەوانەی ڕووداوەکەیان پێ سیناریۆیە، باس لەوە دەکەن کە بەرپرسانی تورکیا بۆ ئەنجامدانی ئەوکردەوەیە زیاتر لە ئامانجێکیان هەبووە. شایانی باسە، گومانەکان لەسەر ڕووداوی تەقینەوەکەی تەقسیم، زیاتر لەوەوە سەرچاوە دەگرن کە ئەردۆغان و بەرپرسانی پارتی دادو گەشەپێدان "AKP" ، دەیانەوێت دۆخێک لە ناوخۆی تورکیا بخولقێنن کە سۆزی هاوڵاتیانی تورکیا بەلای خۆیان ڕابکێشن، بەوەی ئەوان قوربانین، وڵاتەکەیان لەبەردەم هێرشی تیرۆر دایە! وەک دەزانرێت لەم ساڵانەی دواییدا بەهۆی سیاسەتی چەوتی "AKP"، لە ئاستی ناوخۆی و دەرەکی تورکیاو، قەیرانی ئابووری کە بەرۆکی تورکیای گرتووە، کێرڤی ئەردۆغان و پارتەکەی رۆژ بەڕۆژ لە دابەزینە، بۆیە ئەردۆغان ناخوازێت بەو دۆخەی بچێتە ناو هەڵبژاردنی داهاتوو کە وا بڕیارە لە حوزەیرانی 2023دا  لە تورکیا ئەنجام بدرێت. بۆ ئەم مەبەستە لە ئێستاوە تا کاتی هەڵبژاردنی تورکیا، دەبێت پێشبینی سیناریۆی زۆر بکەین، کە دەسەلاتدارانی تورکیا پەنای بۆ ببەن، بەرپرسانی پارتی دادو گەشەپێدانی "AKP"، فەرمانڕەو لە تورکیا ئەزموونی زۆریان هەیە لە درووستکردنی ئەو جۆرە سیانریۆییانە، بەشێوەیەک کە هەر کاتێک مەترسیەک لەسەر دەسەڵاتەکەیان ببینن، سیناریۆیەکی لەو شێوەیە درووست دەکەن، بێباک لەوەی کە کێ دەبێتە قوربانی، یان ترسیان هەبێت پلانەکەیان ئاشکرا ببێت. ساڵی 2015 ئەردۆغان و پارتەکەی بۆ ئەوەی زەفەر بە نەیارەکانیان ببەن، هاتن سیناریۆیی کودەتای تەمووزیان درووستکرد، کە دوا بەدوای ئەو ڕووداوە بە دەیان هەزار کەسیان لە ژێر تۆمەتی لایەنگری بۆ گولەنیەکان لە پەرلەمانتار، کەسایەتی دیاری ئەکادیمی، ئەفسەری باڵای سوپا و هێزی ناوخۆ، خوێندکار، رۆژنامەنووس، زانایانی ئاینی، تەنانەت دادوەریش خرانە زیندانەکان. هەر لە هەمان ساڵ بۆ کۆتاییهێنان بە پڕۆسەی ئاشتی سیناریۆی کوشتنی دوو پۆلیسیان لە کانی خەلان کردە بیانووی ئەو کارەیان هەر لە هەمان ساڵ لە "سورووج" تەقینەوەیەکیان لە نێو گردبوونەوەیەکی چالاکوانن ئەنجامدرا کە بەنیاز بوون بۆ پشتیوانی لە ئازادکردنی کۆبانێ لەدەست تیرۆرستانی داعش بچنە ئەو شارە، شایانی باسە، ئەو ڕووداوە پەکی گەورەترین پڕۆسەی ئاشتی خست، کە بە دەستپێشخەری ئۆجالان لە نەورۆزی 2013 راگەیەندرا بوو. جگە لەوەی باسمان لێوەکردن، چەند هۆکارێک هەن کە وا نیشان دەدەن کە تورکیا خۆی لە پشتی سینارۆکەی تەقسیمی بێت، ئەوەیش بۆ ئەوەی تورکیا ڕەوایەتی هێرشکردنە سەر رۆژئاوای کوردستان بەدەستبهێنێت، کە ماوەیەکە لە پلانی دایە ئەو هێرشە ئەنجام بدات. چونکە تورکیا وای دەبینێت لەو هێرشەدا سەرنجی تورکە نەتەوەپەرستەکان بەلای پارتەکەی دەگێڕیتەوە. بۆیە هێشتا چەند کاتژمێرێک بەسەر کردەوە تیرۆرستیەکی تەقسیمی تێنەپەڕی بوو، بەرپرسانی تورکیا پەنجەی تۆمەتیان ئاڕاستەی هەریەک لە PKKو PYDکرد، کەچی ئەو دوو لایەنە نەک تۆمەتەکە ڕەتدەکەنەوە، بەڵگەکانیش لەسەر بێبەری بوونی خۆیان دەخەنە ڕوو، بەوەی بە هەموو لایەکی دەڵێن کاری لەو شێوەیە کاری ئەو هێزە تیرۆرستیانەیە کە تا ئەمڕۆشی لەگەڵ دابێت لە لایەن تورکیاوە داڵدە دەدرێن. خاڵێکی دیکەی گومان لەوی ئەوەی ڕوویدا سیناریۆ بێت، بریتیە لە بێ ئومێدبوونی "AKP" لە نزیک بوونەوە لە "HDP"، کە هەر لەو مانگەدا چەند هەوڵێکیان بۆدا، لە بابەتی سەردانی بەرپرسانی حکوومەت بۆ ئیمڕالی و، دیداری راستەوخۆ لەگەڵ "HDP"، لەسەر پرسی هەمووری دەستوور و، رێگادان بە "دەمیرتاش" هاوسەرۆکی پێشووی زیندایکراوی "HDP"بۆ سەردانی باوکی لە نەخۆشخانەیەکی ئامەد. لە کۆتاییدا دەڵێن چەندە لە وادەی هەڵبژاردنی تورکیا نزیک ببینەوە، بەو بارودۆخە خرابەی کە ئەردۆغان و AKP تێیدایە، دەبێت چاوەڕێی ئەنجامدانی دەیان سیناریۆی دیکەی لە شێوەی کردەوە تیرۆرستیەکەی تەقسیم بکرێت. بۆ ئەم مەبەستە دەبێت هەموو لایەک ژیرانە مامەڵە لەگەڵ بارودخەکە بکەن، بەشێوەیەک کە پیلانەکانی تورکیا پەلکێشیان نەکات بۆ کاردانەوەی وەک کردەوە تیرۆرستیەکەی ئەوان. چونکە چەندە دەسەڵاتدارنی تورکیا بەرژەوەندیان لە گرژی شەڕ و ئاژاوەیە، هێندەش لایەنەکانی دیکە بە تایبەت کورد و "HDP"، لە بەرژەوەندیان دایە لە کەشێکی ئارام بچنە ناو هەڵبژاردنی حوزەیرانی 2023، چونکە ئەوەی لە ئێستادا هەیە کێرڤی "AKP" و هاوپەیمانەکەی "MHP" لە دابەزینە، لە بەرامبەر بەرزبوونەوەی کێرڤی پارتی دیموکراتی گەلان "HDP".  

د. شۆخان محمود حسێن*     زانای دەرووناسی بەریتانی ( رایمۆند كاتل) متمانە بەیەكێك لە سیماكانی كەسێتی ئەژمار دەكات و پێوایە متمانە دۆخێكی هەستیاری دەروونیە، كە لە ناخی مرۆڤدا بوونی هەیەو لەگوفتارو رەفتارەكانیدا رەنگدەداتەوە، تاك لەنێو كەسانی دەوروبەردا هەست بە گرنگی و بەهای خۆی دەكات و بەبێ ترس و دڵەڕاوكێ بەوپەڕی متمانە بەخۆبوونەوە رووبەڕووی دەوروبەر دەبێتەوە، جگەلەوەش بڕوای بەكەسانی دەوروبەر هەیەو ترسی لە مامەڵەكردنیان نییە .بەڵام نزمترین نیشانەكانی ئەم سیمایە دەركەوتنی سیمای بێ متمانەییە، کە كەسانی بێمتمانەن جا بەرامبەر بە خود بێت یان بە دەوروبەر بەجۆرێك بەگومانن كە كردەوەی كەسانی دیكە بە داو و پلانگێڕی دەزانن، بەئەستەم باوەڕیان پێدەهێنرێت، توڕەو بەرچەكرداری خێرایان هەیەو عینادن بەبێ بوونی بەڵگەو هۆكارێكی باوەرپێكراو، گومان لە گوفتارو رەفتاری كەسانی تر دەكەن.  ئەوەی سەرنجی ئێمەی ئەكادیمیستی ڕاكێشاوە لە هەرێمی كوردستان هەست بە بوونی قەیرانی متمانە دەكرێت ، جا لەسەر ئاستی تاك بێت یان كۆمەڵ و كۆمەڵگا، هەربۆیە بە گرنگم زانی شرۆڤەی نیشانە و هۆكارەكانی ئەو سیمایە بكەم .  ئەتوانینن هۆكاری بێمتمانەیی لەسەر ئاستی تاك بگەرێنینەوە بۆ ئەوەی تاكی كورد هەر لە ڕابردوەوە هەتاكو ئێستا هەمیشە لە ناسەقامگیری و قەیراندا ژیاوەو ڕووبەرووی شكست بووەتەوە، ئەمە وایكردووە تاكێكی ترساو بێت و هەمیشە لە دڵەڕاوكێ‌ دا بژی، لەلایەكی دیكەوە ژینگەی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوری كوردستان لە باربووە بۆ گەشە پێدانی هەستی خۆبەكەم زانینن هەروەك زانای دەرونناس (ادلر) ئاماژە بە زگماكی ئەو هەستە دەكات لەلای تاك، بەڵام لەهەمانکاتدا هۆكارو کاریگەرییە ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی دەوروبەریش لە گەشەپێدانی ئەم هەستەدا فەرامۆش ناكات،  ئەم هۆكارانەی كە باسكرا وایكردووە تاكی كورد نەتوانێت ئامانج و پلانی بۆ داهاتوو هەبێت و هەنگاوی نوێ‌ لە ژیانیدا بنێت لەترسی ڕووبەرووبونەوەی بە شكست  . هاوكات جۆرێكی دیكەی لاوازی متمانە، نەبوونی متمانەی كۆمەڵایەتیە ئەوەی بەدیدەكرێت تاكی كورد ڕووبەڕووی بەد گومانی بووە لە هەڵسوكەوت و بیركردنەوەی كەسانی دەوروبەر و ئامادەنین نهێنی و بیرۆكەی كاركردن و كێشە و ژیانی تایبەتی خۆیان بۆ كەسانی دیكە باس بكەن، ئەویش لەبەر ئەوەی نەوەكو لێیان بدزرێت یان نهێنیەكانیان لە دژیان بەكار بهێنرێت، هۆكاری ئەو بێ متمانەییە لەلایەكەوە بۆ زاڵبوونی ئایدۆلۆژیای تاكگەرایی دەگەڕێتەوە كە بەهۆی گەشەكردنی ژیانی سەرمایەداری و بچوكبوونەوەی جیهان بۆ گوندێكی بچوك كاریگەری ڕاستەخۆیان لەسەر كۆمەڵگە كوردی بەجێهێشتووە و كولتوری بەرژەوەندی خوازی و خود پەرستی زاڵبووە بەسەر پەیوەندیەكانداو گیانی هاوكاری و بەدەنگەوەچوونی یەكتر و ئاستی متمانەی تاكەكانی بە یەكتری لاواز كردووە، لایەكی دیكەوە ، نەبوونی یەكسانی و دادپەروەری كۆمەڵایەتی لە كۆمەڵگەدا ، بووەتە هۆی دابەشبوونی دیمۆگرافیای شار و گەرەك و تەنانەت خێزانیش، رێگری و بەربەستی لەبەردەم پرۆسەی ئاشتەوایی و پێكەوەژیانی نێوان تاكەكانی كۆمەڵگە دروستكردووە، هاوكات حزبەكانیش لە دروستكردنی ئەم دورەپەرێزی و بێمتمانەییە كۆمەڵایەتیەدا بێبەری نین، بەڵكو لە ڕێگەی بەیانامەو ئەدەبیاتی حزبی و كلتوری سیاسیەوە تۆوی دووبەرەكی و بە دوژمن زانینی حزبەكانی دیكەیان لە نێو ئەندام و لایەنگرانیاندا چاندووە.   هەروەها لە جۆرێكی دیكەی بێ متمانەیدا (بێ متمانەییە لەسەر ئاستی كۆمەڵگا) بەجۆرێك زۆربەی تاكی كورد متمانەیان بە دەسەڵات و دامەزراوەكانی وەك ( پەروەردە، دادگا، بانق، هەڵبژاردن و دەنگدان، هێزی ئەمنی وپێشمەرگە، خزمەتگوزارییەكانی كەرتی گشتی، رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، دامەزراوەی ئاینی ،...هتد) نیە، تەنانەت گومانیان لە دڵسۆزی و رەفتارو گوفتاری دەسەڵاتدارانی حزبی و حكومی هەرێمی كوردستان هەیە، ئەتوانین هۆكاری لەدەستدانی ئەم جۆرەش لە متمانەی هاوڵاتی كورد لە هەرێمی كوردستان، بۆ چەند خاڵێك بگەڕێنینەوە لەوانە :- 1- دەستێوەردانی حزب لە پرۆسەی پەروەردەو خوێندنی باڵا، رەخساندنی دەرفەتی خوێندن بەدەر لە رێنمایی و لێهاتویی و نمرە، هەروەها نەبوونی هەلی كارو دامەزراندن بۆ كەسانی بێلایەن، دابەزینی ئاستی كوالێتی خوێندنی حكومی، لەبەرامبەردا گرنگیدان بە خوێندنی تایبەت، هەموو ئەمانە هۆكاری سەرەكی لاوازبوونی متمانەی خەڵكە بە خوێندنی حكومی و بەدەستهێنانی بڕوانامە.  2- هەژموونی حزبە دەسەڵاتدارەكان لەسەر دادگاكان و بونی ئینتمای حزبی لەلایەن زۆرینەی دادوەرەكانەوە، بووتە هۆی لاوازبوونی متمانەی خەڵك بە دادگاو سەروەری یاسا، جگەلەوەش دادگاكان  لە ئاست لێپێچینەوەی كەیسی گەندەڵی لاوازن ، لەلایەكی دیكەوە زۆربەی كێشە كۆمەڵایەتییەكان لەدەرەوەی دادگاو لەلایەن حزب و بنەماڵەو هۆزەكانەوە یەكلایی دەكرێتەوە. 3- پابەند نەبوونی بەرپرسە حزبی و حكومیەكانی هەرێمی كوردستان بە بەڵێن و كارنامە فراوانەكانی حزبەكانیان لەسەروبەندی هەڵبژاردنەكاندا، نادڵنیایی تاكی كورد لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، هێندەی دیكە متمانەی لای هاوڵاتیان كەمتر كردۆتەوە، لەلایەكی دیكەوە پرۆسەی هەڵبژاردن و دەنگدان، هیچ ئەنجامێكی بە ئاڕاستەی گۆڕانكاری و باشتربوونی گوزەرانی خەڵك لێناكەوێتەوە. 4- تەنانەت لاوازی متمانەش گەیشتۆتە  هێزی پێشمەرگە ، هۆكاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە هێزی پێشمەرگە هێزێكی نیشتمانی نییە، بەڵكو چەكداری سەر بە دوو حزبە دەسەڵاتدارەكەی كوردستانن، بۆ بەرژوەندی حزبی و كەسی بەكاردەهێنرێن. 5-  هەروەها نەبوونی متمانە بە ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بۆ دەستێوەردانی حزبەكان و سەربەخۆ نەبوونیان دەگەرێتەوە، ئەمە وایكردووە نەبنە پردی پەیوەندی لە نێوان هاوڵاتی و دەسەڵات .     *مامۆستای زانکۆ / پسپۆری کۆمەڵناسی گشتی

د. هەژار مەعروف ڕوداوی شەهیدکردنی ژینا ئەمینی لە ژێر ئەشکەنجەی پۆلیسی ڕەوشتی ڕژێمی ئێران لە تاران لە ڕۆژی ١٦ ی ٩ ی ٢٠٢٢ بوبە ئەو کڵپەئاگرەی کوردستان و بلوجستان و هەمو شارە گەورەکانی ئێرانی گرتەوە. ئەم ڕوداوە هەمو دنیای بە جۆرێک جوڵاند کە لە پایتەختەکانی وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا و کەنەدا لە چەند ملیۆنێک زیاتر مرۆڤی هێنایە سەر شەقامەکان کە هەمویان بە یەک دەنگ دژی ڕژێمی کۆماری ئیسلامی شەقامەکانیان دروشمباران دەکرد و داوای ڕوخاندنی ئەو ڕژێمەیان دەکرد. ژینا ئەمینی چوە مێژوی هەمو جیهانەوە و ئێستا لە ویکیپیدیا و گوگل بە هەمو زمانکانی دنیا باسی لێدەکرێ. ڕۆحی نارەزایەتیەکانی کوردستان دژی ڕژێمی ئێران چارەسەرنەکردنی کێشەی کوردە لەو وڵاتەدا و چەوساندنەوەیەتی بە دڕندانە ترین شێوە لە ماوەی ٤٢ ساڵی ڕابوردوی تەمەنی ئەم ڕژێمە.  چارەنوسی هەر بەشێکی کوردستانی گەورە بەندە بە بارودۆخی بەشەکانی ترەوە.    لە سلێمانی خۆپیشاندانی ئاشتیخوازانە دژی ڕژێمی ئێران بە شێوەیەکی بێبەزەییانە سەرکوتکرا، لە هەولێر و دهۆک پارتی نەیهێشت کەس فزەی لێوە بێت.         هەر سێ سەرۆکایەتیەکەی هەرێمی  کوردستان تا ئیمڕۆ ١٥ ی ١١ی ٢٠٢٢ بەیانێکی فەرمیان بڵاونەکردەوە بەلای کەمەوە لە سەر کوشت و بڕەکان و زیندانی و ئەشکەنجەدانی پتر لە چەند هەزار خوشک و برای کوردمان لە ئێران.          پاساوی ئەوەی ئێران بە درۆن و ساروخەکانی وەڵامی هەرێم دەداتەوە و باشوری کوردستان وێران دەکات و حکومەتی هەرێم دەڕوخێنێ پاساوێکی لاوازە بەم بەڵگانەی خوارەوە: •    باشوری کوردستان بۆ ئێران کە لە ژێرئابلوقەی ئابوریی خنکێنەری ئەوروپا و ئەمریکادایە، ئەو گەنجینە بەفەڕەیە کە ساڵانە چەند ملیارد دۆلارێکی لێ دەخوات و نەمانی هەرێم بۆ ئێران زیانی ئابوریی گەورەی پێدەگەیەنێ. .  •    حیزبە کوردیەکانی ئێران لە هەرێم پابەندیی تەواویان هەیە بەو ڕێکەوتنە ئاشکرا و نهێنیانەی لەگەڵ پارتی و یەکێتیدا دەیکەن، بەمە هیچ بەڵگەیەک نادەنە دەست ئێران هەرێم داگیربکات. •    ئەگەری داگیرکردنی باشوری کوردستان ئەگەرێکی لاوازە بەم بەڵگانە: ٠١ ئێران دەکەوێتە جۆرێک لە ململانێی سەربازیی ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی چونکە ئەمان بێدەنگ نابن لەو دەسدرێژیە. ٢ ٠کوردی ناو ئێران و عێراق لە ڕوی سیاسی و سەربازیەوە یەکدەخات بەرامبەر یەک دوژمنی هاوبەش کە ئێرانە. ٣ ٠ پەیوەندیی ئێران لە گەڵ حکومەتی عێراق دەشێوێ وعەرەبی نەتەوەپەرستی شیعە و سوننە دەکاتە دوژمنی خۆی و وڵاتانی عەرەبی بێدەنگ نابن. ٤ ٠ پێگەی ئێران لە ئاستی نێونەتەوەییدا لاوز دەکات و ئێران وەک وڵاتێکی دەسدرێژیکەر و هۆی ناسەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەردەخات و لە بەرامبەردا دوژمنەکانی وەک سعودیە و وڵاتانی تری ناوچەکە بەهێزدەکات.   دەتوانرا بە ناوی حکومەتی هەرێمەوە بەیانێکی میانەڕەو بەم ناوەڕۆکەی خوارەوە بۆ خامینەئی و سەرۆک کۆمار بنێردرایە و داویان لێبکرایە: •    وەستاندنی دەسبەجێی توندوتیژیەکان دژی خۆپیشاندەران و ئازادکردنی هەمو ئەوانەی بە هۆی ئەو خۆپیشاندانانەوە گیراون و حوکمدراون . •    وەستاندنی دەسبەجێی بۆمبابارانەکانی ئێران بۆ سەر باشوری کوردستان و بنکەی پارتەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان.    •    دەسپێکی وتووێژی فەرمی لەگەڵ وەفدێکی پێکهاتو لە حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بۆ چارەسەری ئاشتیانە و بنەڕەتیی کێشەی کورد لە ئێران دا.  مامۆستایانی ئاینیی کورد لە ئێران هەڵوێستی جوامێرانەیان پیشاندا ، کوا هاوپشتیی ئیسلامی سیاسی (کۆمەڵ و یەکگرتو و بزوتنەوە..) و ناسیاسیی وەک سەلەفی و یا یەکێتیی مامۆستایانی ئاینیی کوردستان بۆ هاوئاین و هاوزمان و هاومێژو و هاوخاکەکانیان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان؟ کوا هاوپشتی و هەڵوێستی ڕەسمیی بزوتنەوەی گۆڕان و حیزبی شیوعیی کوردستان و حیزبی سۆشیالیست دیموکراتی کوردستان و نەوەی نوێ و.... ؟ وتراوە: سەرمایە و سەرمایەدار ترسنۆکن، هەروەها وتراوە: پرۆلیتاریا لە خەباتیدا هیچی لەدەستناچێ جگە لە کۆت و زنجیرەکانی. توێژی دەسەلاتی کوردی و توێژی موعارەزەی درۆزنانە و بەرتیلخۆری پارتی و یەکێتی، لە سەر حسابی چینە نەدار و هەژارەکانی دانیشتوی هەرێم کە زۆرینە پێکدێنن، سامانێکی ماددیی بێشوماریان کەڵەکە کردوە یا لە بانکەکانی ئەوروپا و هەمو دنیا دایانناوە ، نایانەوێ و غیرەتی ئەوەیان نیە نەک هەڵوێستی مەردانە و جوامێرانە بەرامبەر ڕژێمی ئێرانی دەسدرێژیکەر وەربگرن، بەڵکو لایەنی هەرەکەمی بوێریی ئەوەیان تیا نیە تەنانەت بەیانێکی دیبلۆماسیی میانەڕەویش دەربکەن چونکە دەترسن لەوەی دۆلارە بێشومارەکانیان  لەدەست بدەن و ئەم حوکمە سوڵتانییەیان لەدەست بچێ.     با خوێندکارە نازدارە هەژارەکانی زانکۆکانی کوردستانیش هەر خۆپیشاندان بکەن بۆ دەرماڵەیەکی چل هەزار دیناری!  دەسەڵاتی کوردی و سودوەرگرە ڕەنگاوڕەنگ و هەلپەرستەکانی ئەم دەسەڵاتە شکستخواردوە نەک هەر غیرەت بەڵکو شەرم و ئابڕوشی نەماوە!     

پەیكار عوسمان تەقینەوەکەی تورکیا کاتێ ژنێک خۆی بە خەڵکێکی مەدەنییدا ئەتەقێنێتەوە، ئەمە یەعنی (تیرۆر مەرگ تاریکی) ڕێک پێچەوانەی (ژن ژیان ئازادی)، ئەوەشی کە بەرژەوەندی لەوەدایە لە کەسایەتی ژن بدرێ، خودی تورکیاو ئێران و هێزە تاریکپەرستەکانی دنیان. لەبەرئەوەشی "ژن و کورد" بکەرو ئیلهامبەخشی شۆڕشی ژینان، ئیتر وا پێویست ئەکا تیرۆریستەکە ژن بێت و لێرەوە لە کەسایەتی ژن بدرێ. تاوانەکەش بهێنرێ بەسەر پەکداو لەوێوە لە کەسایەتی کوردیش بدرێ. هۆکاری ئەوەش زۆر سادەیە: وەکچۆن دروشمەکانی شۆڕشی فەرەنسی (ئازادی برایەتی یەکسانی) بووە ئیلهامێکی جیهانی، شۆڕشی ژیناو دروشمەکەشی، خەریکە ببێتە ئیلهامێکی تری جیهانی و تەکانێکی تری مێژوو، ئەمەش سیستەمی ئێستای جیهان و بەهاو بەرژەوەندی و دەزگاکانی، ئەخاتە ترس و کاردانەوە. خۆتت پێ کەم نەبێت، ڕاستە کورد زۆرکات لەخۆی بچوکترەو خەریکی شتی خوارنەتەوەییە، بەڵام هەنێ کاتیش لەخۆی گەورەترەو خەریکی جوڵەی جیهانیە! دانیشتوانی جیهان چوار ئاژەڵی تر بزێن، مرۆڤ ئەبێتە هەشت ملیار. بەڵێ "ئاژەڵ" چونکە مرۆڤ، هێشتا سروشتیانە ئەزێ و لەباشترین حاڵیشدا سروشتییەکەی کردو بە کۆمەڵایەتی، کە ئەمە هەر ئەویترە، بەڵام بە پاساوەوەو هەردوکی هەر زیادبوونێکی ناعەقڵی و کەروێشکییە. چ هێزی سروشت و غەریزەی مانەوە، کوێرو کەروێشکییە. چ هێزی نەریت و خیڵ و ئاین و شەڕو سەرمایە.. لەپێناو پێگەی کۆمەڵایەتی، یان دەستی کاری هەرزان و سەربازی زیاتر (کە ئەمانە فۆڕمە نوێکەی کۆیلایەتیین) دیسان هەر کوێرو کەروێشکییە. کەروێشکاندنی مرۆڤیش پێویستی بە جەهلە. جیاوازی فینلەندو بەنگلادیش هەر ئەوەیە، لە فینلەند، زۆربوون لە ئاستی سروشتی و کۆمەڵایەتییەوە، هەڵکشانەوە بۆ ئاستی عەقڵانی و ڕەهەندی سێیەمیشی بۆ دروستبووە کە هۆشیاری دایک و باوک و پلانی دەوڵەتە.. بەڵام لە بەنگلادیش هێشتا زۆربوون هەر کەروێشکییەو لە دەرەوەی عەقڵدایە. (کەروێشک و هەژاری و جەهل) پاکێجێکەو کەرانەترین فکریش ئەوەیە کە پێتوابێ زۆریی بەهێزییە، لەکاتێکا بەهێزیی چەندێتی و ژمارەیی نیە، بەڵکو چۆنێتی و عەقڵییە. یەهود دینەکەیان داخراوەو تەنیا بە زاوزێ زیادئەکەن، ئاواش هێشتا هانی زۆربوون نادەن، بەڵکو لەبری زیادکردنی ژمارە، تواناو هۆشیاری خۆیان بەرزئەکەنەوە.. موسوڵمانیش خەریکی زاوزێن و بەتەمان بەوە دنیا فەتح بکەن، لەکاتێکا کەروێشکبوون، یەعنی هەژاری و جەهل و ژیردەستەبوونی زیاتر! یادی سلێمانی شار کە لە ژیانەوە هاتە ناو دروشم و یادو پیاهەڵدان، یەعنی ئەو مردوەو ئەوەشی کە هەیە فاتیحای مردنەکەیەتی. شار پێویستە ئینقلاب بەسەر یادو شیعرو شانامەدا بکاو بگەڕێتەوە بۆ ناو ژیان. ژیانی ڕاستەقینەی شاریش، "فرەیی"و پاشەکشێکردنی فکری تاکڕەهەندییە. "مەدەنی"و پاشەکشێکردنی پۆستاڵی حیزب و خێڵ و مەسولە. شار ئەو شوێنەیە کە دوانەی "یاساو هاوڵاتی" تێدایە، کاتێ "هێز" سەروەربێت، ئیتر ئەوێ جەنگەڵەو مرۆڤیش هاوڵاتی نیە، بەڵکو یان وەحشەکەیە یان بارووتەی وەحشەکە. سلێمانی لەوێوە ئەبێتەوە بە شارو دواتریش بە شاری ڕۆشنبیری، کە لەداگیرکارییەوە بگوازێتەوە بۆ پێکەوەیی. ئەوەی هێزی هەیە، بە هیز داگیرکاری ئەکاو زەوی و نان و ئاوی شارەکە قۆرخ ئەکا.. ئەوەشی هێزی نیە، بە فکر داگیرکاری ئەکاو ئەخلاق و ئاین و ئازادی و بەرەی گەل.. قۆرخ ئەکاو خەڵکی تر ئەخاتە دەرەوەی بازنە. شار ئەو شوێنەیە کە داگیرکەری خۆماڵیی تێدا نیە، تەنانەت لە ژێر حوکمی داگیرکەری بێگانەشدا، شار هیشتا هەر شارە، ئەگەر ئینسانەکانی لە ژیانی پێکەوەییدابن و خەیاڵی داگیرکاری لێنەدەن. سلێمانی کاتی بەعس شارتربوو لە ئێستا، چونکە ئەوکات دەسەڵاتەکە تاکڕەهەندو جەنگەڵیی بوو، بەڵام خەڵکەکە فرەیی و شاریی بوون، ئێستا دەسەڵات و خەڵکەکەش جەنگەڵیین و کەس پێکەوەیی و فرەیی نافامێ. شار هۆشیارییەکە نەک شوێنێک، ئێمە لە غیابی شارداین و نە هەولێر بە عینوانی "پایتەخت" ئەبێتە شار و نە سلێمانی بە عینوانی "ڕۆشنبیری" ئەبێتە شار، شار لە فرەیی و پەیوەندی ئاسۆییدا شارە. کلیپی قیناعەکە هونەر سەر بە ئازادی ڕۆحە، خۆی ئامانجەو نابێ بکرێتە وەسیلەو داردەستی دەوڵەت و شۆڕش و پارەو ئاین و هیچ شتێک، ئەبێ تەنیا سەر بە ئازادی بێت و تەنیا لەوێشدا زیندووەو داهێنانە. بەڵام ئەو کلیپە، بۆچی هێندە جوان و ژیانییە ئەگەرچی شۆڕشاوییشە؟! چونکە لە "ڕەوایەتی"دا هونەر نابێتە داردەستی شۆڕش، بەڵکو هونەرو شۆڕش ئەبنە هاوڕێ ی یەکترو هەردوکیان لەناو ئازادی خۆیاندا ئەمێننەوە. ئالێرەوەیە هەزار گۆرانی کە بۆ سەدام وتراوە، ڕۆحی تێدانیەو بە تەنیا گۆرانییەکی حەمەجەزا ڕۆحدارە، چونکە هەزارەکە، لەناو ترس و ناچاری و ستەمکارییدایەو ئەویتریان لەناو ئازادی و ڕەوایەتی و هاوڕێیەتییدایە. کاتێ هەڵکەوتیزم هونەرت بۆ ئەکاتە پاشکۆی سەرمایەو پۆرنۆگەرایی، یان سەلەفیزم بۆت بکاتە پاشکۆی حەڵاڵ و حەرامی فیقھ، ئیتر ڕۆح و داهێنان بارئەکاو هونەریش ئازادنیەو لەناو ڕەوایەتی و هاوڕێیەتییدا نیە، بەڵکو لەناو ئەشکەوت و گیرفان و سلیکۆندایە.

توانا ئەمین  ئەرێ ‌بەڕاست کوێ شارە؟ ئایا شار بەهەموو گردبوونەوەی سەدهەزار کەسێک دەوترێت لەسەر ڕووبەرێکی پەنجا هێکتاریی؟ ئایا وەک ئەنگڵس بۆی چووبوو؛ شار جێگایەکی گەورەی بەهەم هێنان و شوێنی دابەشی کار و دواجار دابەشی چینایەتییە؟ یان وەک تەلارسازەکان لایان وایە؛ شار پێکهاتووە لە کۆمەڵێک ڕاستەڕێ و پیادەڕەو و جادەی فراوان و ساختومانی بەرز و ئاپارتمانی نوێ؟ یان نــا.. وەک ئیکۆنۆمیستەکانی سەدەی حەڤدە دەیانگوت: شار ئەو جێیەیە کەبژێوی زۆرینەی دانیشتوانەکەی لەسەر ‌‌‌‌بەرهەمی کشتوکاڵیی نەبێ؟  یا شارناسیی نوێ هەر بەوە دادەکەوێ كە زانکۆ و فڕۆکەخانە و تەرمیناڵ و شەمەنەفەر و کەشتیی و دەزگاگەلی گەورەی تر، لەجێگایەکدا ببینێت و ئەو شوێنە ناوبنێت شار؟ ئایا ئێڵەمێنتی شاربوون لەو کۆمەڵگا نیشتەجێبوونانەی ئێمەدا هەیە..؟ ئایا شارەکانی ئێمە شاری فەرهەنگین..؟ شاری توریستین..؟ شاری پیشەسازی و بازرگانین..؟ شاری زانستیین و بە زانکۆ گەورەکانیان ناسراون..؟ ئایا ناچڕاڵیستەکانی ئەمڕۆ کۆک نین لەسەر ئەوەی تا جێگایەک بتوانێ ناوی شار بۆخۆی هەڵبگرێ، ‌دەبێ یان لەسەر دەریا بێت یان لانی کەم ڕووباری پێدا تێپەڕێ..؟ کام شارەی ئێمە لەسەر دەریایە و ڕووبار بەکامەیاندا تێدەپەڕێت؟! لەوانە قورستر ئایا هەموو (شار!)نشینەکانی ئێمە، شاریی- citizen نن..؟  هەریەکێک لەئێمە خاوەنی شارێکین، یان ئەگەر ڕستەکە ڕێکبخەمەوە؛ هەریەک لەئێمە شارێک خاوەنێتی.. شوناسی ئینسانەکان شوناسی شارەکانیانە، ئەگەر دڵتان نەیەشێ، دەبێ ڕێگەم بدەن بڵێم؛ ئەم سلێمانییە بەھەموو شیرینییەکانییەوە شارێکی (خوارە) خوار.. ئەم ھەڵکەوتە جیۆگرافییەشی بەڕێکەوت، کاریگەری (ڕێک)ی لەسەر ھاوشارییەکانی ھەیە..!  سلێمانی شارێکی دڵپڕە.. شارێکە ناچەمێ!

رێبوار کەریم وەلی   تەقینەوەکەی  ئیستانبوڵ، رووداوێکی تیرۆریستیی سادە نییە. خودی ئەوەی کە دەوڵەتی تورکیا لە چرکەساتی یەکەمەوە هەموو کەناڵەکانی سۆشیالمیدیای راگرتن(کە لە مێژووی سانسۆری تورکیادا وێنەی نەبووە) و بڵاوکردنەوەی هەموو جۆرە هەواڵ و زانیارییەکی نافەرمیی لەوبارەیە یاساغ کرد، دەلالەت لە ئاڵۆزییەکی قوڵ دەکات.  * پێدەچێ پەیامێکی توند بووبێت بۆ ئەردۆغان، چونکە لە 15 تەمموزی 2016 یش کە گوایە کودەتا بەسەر ئەردۆغاندا کرابوو، ئەو بەقەدەر ئەمڕۆ پەرێشان دیار نەبوو.  *  هەمووی هەفتەیەکە دوو رووداوی ناوازە رووی داوە، شاندی ئاکەپە سەردانی هەدەپەیان کرد، ئەو هەدەپەیەی کە ئاکەپە و شەریکە گزگلەکەی مەهەپە، شەو و رۆژ بە تیرۆریست ناویان دەبردن و داوای داخستنی حزبەکەیان ئێستا لە دادگای دەستورییە.  *  ئەو سەلاحەدین دەمیرتاشەیش کە دوژمنی سەرسەختی ئەردۆغانە، رۆژی هەینی لە زیندانی ئێدیرنەوە بە فڕۆکەی تایبەت کە لە لایەن ئەردۆغانەوە دابین کراوە، دەبردرێتە ئامەد بۆ ئەوەی سەردانی باوکی بکات کە جەڵتە لێیداوە و لە نەخۆشخانەیە.!  *  ئەردۆغان بایداوەتەوە لای کورد!؟  *  ئەردۆغان رەنگبێ پراگماتیستترین سیاسی بێت کە بۆ  پارێزگاریکردن لە کورسییەکەی خۆی هەموو رێگەیەک دەگرێتە بەر؛ بەکەڵکی بێی دەبی بە دۆست و دژی بوەستی دەبی بە تیرۆریست! قەت باکی بەوە نییە لە رابردوودا چی گوتووە!  * ئەردۆغان دەزانێ کورد هاوکێشەی حوکمی تورکیا یەکلا دەکەنەوە، بۆیە لە دەرگای کوردی دایەوە.  *  کاتێک زانی هەدەپە لە مەسەلەی ریفراندۆم بۆ حیجاب پشتی ناگرێ وازی لەو خیتابە هێنا و پەنای بۆ راکێشانی سۆزی کورد برد. لە کاتێکدا کە هەموو چاوەڕێی ئەوە بوون کە شەریکە گزگلەکەی لەسەر پەیوەندی لەگەڵ کورددا سەرکۆنەی ئەردۆغان بکات، ئەوان لەسەرەوە پێشوازییان لێکرد، بەڵام لە ژێرەوە قوڕیان بۆ گرتەوە.!  *  قوڕی دەوڵەتی قووڵ… *  بە وردبوونەوە لە ڤیدیۆکان و لێدوانی بەرپرسانی تورک، ئەوە بە روونی دەبیندرێت کە دیمەنەکانی کاتی تەقینەوەکە دەلالەتە لە تەقینەوەیەکی خۆکوژی کە ئەوەش زیاتر لە کاری داعش و جیهادییەکان دەچێ و پەکەکە پەنا بۆ ئەوجۆرە کارانە نابات، کەچی وەزیری داد، پێداگرە لەسەر ئەوەی کە تەقینەوەیەک داندراوە و لە رێگەی ریمۆت کۆنتڕۆڵەوە تەقیوەتەوە! تا لە کاری پەکەکە بچێت نەک جیهادییەکان.  *  پێدەچێ پەیامێک بۆ ئەردۆغان نێردرابێت. شوێن و کاتی تەقینەوەکەش کە بە لەبەرچاوگرتنی قەبارەی زیانەکەی جێگەی پرسیارە، ئەوەمان پێدەڵێ کە ئامانجی سەرەکی ئەوە بێت کە ئەردۆغان جارێکی دیکە بەلای کورددا نەچێتەوە. گرنگە ئەوەش بزاندرێ کە ئەگەر وا نەبایە، هەر دەمودەست ئەردۆغان پەکەکەی تۆمەتبار دەکرد، بەڵام نەیکرد؛ خۆی دەزانێ وا نییە. بۆیە لێرە بەدواوە ئەگەر ئەردۆغان ئەوە بخاتە ئەستۆی پەکەکەوە ئەوە راست نییە و ملکەچبوونیەتی بە گوشاری ناوەندە جیهادییە شۆڤینیستەکان.