عەبدولڕەزاق شەریف  هەمو ئەو شەڕوشۆڕانە، پاشاگەردانی، ماڵوێرانی، مەترسی فەوت و تاریکی چارەنوسی هەرێمی کوردستان، لەپێناوی دابەشکردنی سامان و دەسەڵات و دیاریکردنی سنوری قەڵەمڕەوی پارتی و یەکێتیدایە . کێشەگەلێکی مێژویی ، سیاسی و کۆمەڵایەتیە وەک شانەی شێرپەنجە هەمو جەستەی کوردستانی داغانکردوە . پەتایەکە لەکۆنەست و دەرونی بەکۆمەڵا، هەمو کوردەکانی لەدنیادا گرتۆتەوە . کورد هەمان ئەو کێشانەی لەسەرەتای دروستبونی دەوڵەتی عێراقەوە لەگەڵ بەغدا هەبوە ، خوێنی زیاتریشی بۆ رشتوە ! بەڵام دواجار، لەروخانی رژێمی بەعسی عێراقیدا، بەفیدراڵیکردنی عێراق، کێشەکانی شەراکەتی دەسەڵات، دابەشکردنی سامان و دیاریکردنی سنورەکەی بۆ چارەسەر خستە دەستورەوە . کەمتەرخەمی، نەزانی، بەرژەوندی حیزبی و تایبەتی نوێنەرەکانی کورد خۆیان وایکرد دوابخرێت، هەڵپەسێردرێ و بەتەواوی جێبەجێنەکرێ . لەمێژوی بیری سیاسیدا، چەمکی فیدراڵی لەبنەڕەتدا، بۆ چارەسەرکردنی ئەو سێ کێشەیە هاتۆتە دنیای حوکمڕانیەوە کە ئێستا زۆرێک لەوڵاتانی دنیای پێشکەوتو پیادەی دەکەن، لەناوخۆی هەرێمی کوردستانیش ئێمە هەمو رێگەکانمان تاقیکردۆتەوە، هەمو شتێک رویدا، شەڕی براکان و خوێنڕشتن، تۆپبارانی شار و گوند، ئابڵوقەی ئابوری و نانبڕین، سێ ئیدارەیی، دو ئیدارەیی، دو حکومەتی و لامەرکەزی ... هەمو ئەوانەمانکردو خراپتر بو باشتر نەبو ! دواجار بەرێکەوتنێک هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی نوێ کرا، بەناو حکومەتەکان یەکیانگرتەوە و یەک کابینە پێکهات، بەڵام بە پراکتیک و ناوەرۆک کەس نازانێ ناوی چیە و چۆن وەسفدەکرێت ؟  چونکە نمونەی وەها خراپ لەمێژودا نەبوە و نیە .! رەنگە بۆ ناوچەیەک، عەشیرەتێک یان حیزب و بنەماڵەیەک سودی گەورەی گەیاندبێت، بەڵام بەمجۆرە حوکمڕانیە سەنگ و پێگەی کورد لەعێراق و دنیادا کەمبایەخ و سوک بو، تەنانەت وایکرد سەرکردەکانی حیزبە حوکمدارەکان بەپارتیەکانیشەوە، خۆیان لای بێگانە سەرزەنشتی خۆیان و مێژوی خۆیان بکەن . ئێستا  بەئاشکرا دۆست و دوژمن گاڵتە بە قوربانیەکانی کورد دەکەن و باسی دزی و گەندەڵی حیزب و حکومەت دەکەن، مەترسی گەورە لەسەر تێکچونی تەونی کۆمەڵایەتی و ئایندەی وڵات و هاوڵاتی هەیە، پشت لەرابردوی مام و کاکی زۆنی سەوز، لەم قۆناغەدا، پارتی و شەخسی مەسعود بارزانی بەرپرسیاری یەکەمی ئەمحوکمڕانیە ناشرین و نەخوازراوەیە، خواستی کەس نیە وابێت ! بەڵام دیفاکتۆیەکە و تەنیا چارەسەریش لای ئەو زاتەیە .  نەوشیروان مستەفا لە دڵسۆزیا مافی بەهەرێمکردنی پارێزگاکانی لەدەستوری عێراقدا بەوانەی کوردستانیشەوە چەسپاند .ئەو بەرامبەری رازیکردنی خودی بارزانی بەڵێنی پێدا کە تالەژیاندا بێت بانگەشە و کاری بۆناکات و هەرواشیکرد . بەڵام ئەبێت بارزانی ئێستا بزانێ و بەدگومان نەبێت لەوەی نەوشیروان مستەفا لە دڵسۆزیا بۆ کورد و ئایندەی کوردستان  ئەو هەنگاوەی نا، وەبیریشی بێتەوە کە پێی وت ( با مافی جیابونەوە لەنەوەکانی ئایندەمان زەوت نەکەین رەنگە من و تۆ نەمێنین با هەرکاتێک دەسەڵاتدارانی شارێکی کوردستان غەدریان لەشارێکیتری کوردستانکرد خەڵکی شاری غەدرلێکراو ئەو مافەیان هەبێت لەچوارچێوەی عێراقدا، داوای جیابونەوە و هەرێمێکی سەربەخۆ بکەن) .   بارزانی خۆیشی لە یاداشتەکانیدا، دەیانجار باسی دەرفەتی کۆتنتڕۆڵکردنی زۆنی سەوزدەکات و دەڵێت( نەتورکیا و نەئێران و نە عێراق و نە ئەمریکاو هاوپەیمانەکانیان رێگەیان نەئەداین بچینە ئەودیوی خەتی دێگەڵە و هەرئەوانیش ئەو سنورەی نیوانمانیان دروستکرد ) .  خۆ ئێستاش چ لەوبەری سەوز یان لەمبەری زەرد، هەمان ئەو دەستوەردان و گوێ لەمستیە بۆ بێگانە زیاتر بوە و کەمینەکردوە ! بۆیە پرسی گرنگ، بەرپرسیارێتی و ئازایەتیە بۆ چارەسەری بنەڕەتی ئەم دەردە کوردە . تەنیا رێگەش رێکخستنی پارێزگاکانی هەرێمە بەشێوەی فیدراڵی لەچوارچێوەی عێراق یان ناوخۆی هەرێمی کوردستانا، بۆیەکەمیان دەستوری عێراق رێگەی پێداوە و بۆئەویتریان پێویستی بەنوسینەوە و تێپەڕاندنی دەستوری هەرێمی کوردستانە . گەر ئەوەش روبدات، رێگەی بەردەمی دیارکردنی سنوری کوردستان بەکەرکوکیشەوە (عەرەب و تورکمان لەخەونی بون بەهەرێمیدا بون و کورد تائێستاش زۆرینەیە)، ئاسانتر دەکات . وەک زۆربەی دەستوری هەرێمە فیدراڵەکانی دنیاش دەتوانین بڕگەی پێکهاتنەوە و یەکگرتنی ئارەزومەندانەی هەرێمەکانیش لەئایندەیا بچەسپێنین. ئێمە دەستەیەکی بێدەسەڵات چەند ساڵێک پێش ئێستا و لەهەستکردن بەو بەرپرسیارێتیە هەنگاوێکمان بۆ کردنەوەی ئەو دەرگایەنا، پرۆژەیەکی گشتگیرمان بۆ قۆناغی گوزەر و بۆ بەهەرێمکردنی پارێزگای سلێمانی نوسی، کارمان بۆکرد و دەشمانزانی لەلایەن هەندێ حیزب و کەسایەتیەوە کە بەرژەوەندیان لەبەردەوامی ئەو دەردە کوردەیا هەیە تەخوین دەکرێین، بەڵام داڕوخان و شەڕی براکان و عەیبدارکردنی مێژوی گەل و تێکچونی تەونی کۆمەڵایەتیمان پێ کارەساتتر بو لەو تەخوینکردنە ! بۆیە ئازایانە شانمان خستە ژێر مەسولیەتە مێژوییەکەوە ، پرۆسەکەمان بەتەندروستی بەدادگای فیدڕاڵی گەیاند، رێگرییەکانی دەسەڵاتدارانی کورد و کەمدەستی ئێمە بوە هۆ بۆئەوەی پرۆژەی بەهەرێمکردنی پارێزگای سلێمانی لەئەنجومەنی وەزیران و لەنێوان دەزگا رەسمیەکان لەبەغدا رابگیرێت، بەڵام دەستوری و یاسایی بون و دروستی هەنگاوەکانی پرۆسەکە وایکردوە کە هیچ دەزگایەکی رەسمی عێراقی نەتوانێ رەتی بکاتەوە .  ئاشکرایە تەنگژە تازەکانی نێوان پارتی و یەکێتی دەرهاویشتەی ئەو نەخۆشیە موزمینەی هەناوی کۆمەڵی کوردەواریە، هەردولاشیان لە بیر و هەوڵی چارەسەرێکی کاتیدا، کات بەفیڕۆ ئەدەن . ئەو بەردەوام بونەش خاک و خەڵکی هەرێم هیلاکتر و وێرانتر ئەکات . بەتایبەتی سەری پارێزگای سلێمانی ئەکات بەو قوڕەیا کە یەکێتی نیشتیمانی شێلاویەتی .  ئازارەکان زۆرن و هی ئەوەنیە ئەو دوو حیزبە پریاسکەی سەوز و زەرد لەسەریان ببەستن و بچنە شەڕی هەڵبژاردنی ئایندەوە . پرۆژەی بەهەرێمکردنی پارێزگاکان، بڕیارێکی بارزانی و هیمەتی لیژنەیەکی پسپۆڕی ئەوێت ..!  خۆ ئەگەر  بەشیعاری پاراستنی یەکپارچەیی ئەو دو پارێزگایەش خۆتان و خەڵک فریو ئەدەن ! خەتی سوری ناکرێت و نابێت ئەکێشن !  فەرمون لەرێگەی لیژنەیەکی ریشسپی و عەشایەرەوە دەستەودامێنی بارەگای بارزانی ببن، تکای لێبکەن گوێ لەفشار و هەڕەشەی بێگانە نەگرێت . بەقیمەت یان بەهیمەت ! بەتۆپزی یان بەخوایشت !پارتی تەواوی حوکمداری پارێزگای سلێمانی وەک هەولێر کۆنترۆڵ بکات، ئەوانیتریش وەک ئۆپزسیۆنی تەندروست کار بۆ ئایندەی دەسەڵاتدارێتی خۆیان بکەن .

ئاسۆ عەبدوللەتیف ئێران، له‌ دۆخ و قه‌یرانێكی سه‌ختی ئابوریی و سیاسی و  ناره‌زایه‌تی گه‌وره‌ی ناوخۆییدایە، بەڵام گوشاری نێوده‌وڵه‌تی بەتایبەت ئەمریکا لاوازو پۆپۆلیستانەیە بۆ گۆڕانکاریی ڕیشەیی. ریفۆرمخوازان و موحافیزكاران و مه‌رجه‌عی ره‌هبه‌ریی، له‌ كێشمه‌كێشی گه‌وره‌دان بۆ کۆنترۆڵ و دەستکاری ئەو دۆخە سیاسییە، فاكته‌ری ستراتیژیی ده‌ره‌كی بۆ روخاندن تا ئێستا ئاماده‌یی نییەو پشتی بەستوە بەو ڕێککەوتنە سیاسی و ستراتیژیی و جەنگیانەی ڕابردوو‌.  هاوكێشه‌ی ئیسرائیل ئێران ئه‌مریكا، هێشتا گۆرانی ئه‌وتۆی به‌سه‌ردا نه‌هاتوه‌، ئه‌وه‌ی ده‌ستكاری نەخشەو سکێچی سیاسی گه‌لانی ئەم ناوچەش ده‌كات ئه‌وانن وەک مۆتیڤی یەکلاکەرەوە، کە بریاری گۆڕین و روخاندن ئه‌ده‌ن، ئه‌مه‌ی لە ئێران ڕووئەدات ململانێیه‌كی سه‌خت و كۆنی ناوچه‌كه‌یه‌و به‌ئاسانی ناچێته‌سه‌ر بەبێ فاکتەری دەرەکی و دەستکاری ئەو پەیوەندیانە، بۆ وێنە؛  »فرۆشتنی کەرەستەی شەڕ بە ئێران تا ئێستا بەردەوامە لەسەر بناغەی ڕێککەوتنی نهێنی ساڵی ١٩٨٠ ی نێوان مەناخیم بێگن سەرۆک وەزیری ئیسڕائیل و ویلیام کەیسی. »وردەکاری ئەو کەرەستە جەنگیانە کە دەبوو ئیسڕائیل بە ئێرانی بفرۆشێت مێژوەکەی کۆنەو دەگەڕێتەوە بۆ دیسامبری ساڵی ١٩٨٠ کە دیاری کرابوو. دێڤید کیمچە گەورە ئەندامی کۆمیتەی هاوبەش لەگەڵ رابیرت گیتز نوێنەری پایەبەرزی سی ئای ئەی، خەریکی ڕاپەڕاندنی بوون بۆ بەپێوە ڕاوەستانی دەوڵەتی ئێرانی بە سوودی وڵاتانی ئەمریکاو ئیسڕائیل، ئەو ستراتیژە هێشتا نەگۆڕە!! » ڕزگار کردنی بارمتە ئەمریکیەکان لە باڵوێزخانەی ئەمریکا لە تاران بەهۆی گرێبەستێکی ٥٢ ملیۆن دۆلاریی لە ساڵی ١٩٨١ و ناردنی پارچەی یەدەگی فرۆکە لە کارکەوتوەکانی ئێران، لە ئیسڕائیلەوە بۆ تاران هەموو ئەوانە وەک پەیوەندیی مێژوویی ماونەتەوە*  ئینجا، پرۆژه‌یاسایەکی جددی كۆنگرێسی ئەمریکی و ئیدارەکەی بایدن و كۆده‌نگی جیهانی و كۆكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌ڵستكارانی ڕەسەنی ئێرانی وه‌ك چۆن بۆ عێراق و ئه‌فغانستان كراو کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و ئەمریکا سەپۆرتی دەکرد بوونی نییە، هەر ئەوەندە هەیە تیمەکەی جۆبایدن خۆیان ڕەتاندو ئەوەیان وت گەڕانەوەمان نییە بۆ دانوستان و گفتوگۆگانی ڤیەننای تایبەت بە چەکە ناوکیەکانی ئێران ئەوە لاوازترین هەڵوێستەو لەجێگای نەبووە (… وژلك أچعف الإیمان)  ئەمریکا بۆ ڕوخاندنی ڕژێمی بەعس دەیان هێزی بەرهەڵستکاریی و کۆنگرەی ئای ئێن سی و رادیۆو تەلەفزیۆنی لە ئەوروپاو ئەمریکاو عەممان دروست کردو دەیان هێزو سوپاو پێشمەرگەی کورد و شیعی و سوننی کردە لیواو کەتیبەو فیرقەی جەنگیی و پێکی هێنان و بێشومار بودجەی کۆنگرێسی خستە خزمەتیان و بینیمان چۆن بەعسیزمی پێ ڕوخاند لە ٢٠٠٣ بەڵام بۆ ئێران نەک هیچی دیار نییە بگرە زمانێکی نەرمیشی هەیە! بەڵام ڕەنگە کۆماریەکان ئەو دیدگا کۆنکرێتیەیان نەبێت و بە جۆرێکی تر بیر بکەنەوە بەتایبەت کۆمارییە نوێکانی دوای تڕامپیزم.   بەڵام جیهان و ئەمریکا ڕەنگە بیانەوێت ئێران و ڕوسیا بەتەواوی بخەنە ڕیزو به‌م شپرزه‌یی و  لاوازیه‌ دەرکەون، بیانه‌وێت خۆبه‌خۆ گۆرانكاری دروست بێت لە ئێران، یاخود كه‌شێك سازبكه‌ن بۆ ده‌سته‌بژێری نارازی ناو سیستمی ده‌سه‌ڵاتگه‌ری سوپایی و خۆیان كاره‌كه‌ بكه‌ن به‌بێ فاكته‌ری ده‌ره‌كی و ئەوجا دارشەقەکە لابەرن، روخانی ده‌وڵه‌تێكی شیعی و سێنتراڵ و مه‌زهه‌بی رۆژهه‌ڵاتی ناوین ئاسان نییه وێڕای شۆڕش و قوربانیدانی زۆر‌، یان بكه‌وێت و ده‌وڵه‌تانی وه‌ك عێراق و سعودیه‌و توركیا میراته‌كه‌ی بخۆن، ئه‌مه‌ په‌یوه‌ندی به‌ گۆرانی هاوكێشه‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌. ئه‌مریكا لە مۆدێلی عێراق و لوبنان و بەحرەین و یەمەنەوە ئەوەی پشتڕاستکردەوە کە دژی شیعه‌ نییه‌، دژی ره‌فتارو سلوكی گروپە ده‌سترۆشتوەکانی شیعه‌ن له‌ ناوچه‌کە، کە بەردەوام خەریکی دەستکاری بەرژەوەندیەکانی ئەمریکان‌، دژی مۆدێلێكن له‌ شیعه نەک کۆی مۆدێلەکان‌، بگره‌ باشتریان له‌م شیعه‌گەراییەی ئێران و حەشدو وەلائیی ده‌وێت، ئەمریکا گرێبه‌ستی نوێی ده‌وێت بۆ ناوچەکە دژی هەژموونی ڕوسیا ئێران، دەیەوێت له‌ ناڕەزایەتیەکان و شیعه‌ی لیبراڵی ئێرانی و عێراقی ستاتۆیه‌كی نوێ و شتێكی تازه‌ تاقی بكاتەوە، ‌به‌بێ په‌رت بوون و ئاژاوه‌ی گه‌وره‌. ئه‌مریكا خوازیاری ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌ مه‌زهه‌بیانه‌ لاوازتربكات بۆ مه‌به‌ستی به‌كارهێنانیان له‌ شه‌ڕی گه‌وره‌تری ناوچه‌كه‌ وەک چۆن سعودیه‌و توركیاو قەتەرو پاکستان و ئەفغانستان بەکار دەهێنێت. ئه‌گینا هه‌ر خودی ئه‌مریكا ده‌توانێ به‌ ئاسانی داشه‌كان بگۆڕێت و جوندی بخاته‌ شوێنی قه‌ڵا گه‌وره‌كه‌‌.ته‌نانه‌ت ده‌توانێت باشترین ده‌رفه‌ت بداته‌ كوردو هەرێمێکی تری کوردی دروست بکات و بەیەکەوە بیانکاتە ستاتۆیەک و‌ ره‌قه‌مێكی گه‌وره‌،به‌ڵام نایكات و هۆکار هەیە بۆ نایکات.  *بەشێکی ئەو زانیاریانە #کتێبی بیرەوەریی سودەکانی شەڕ، ئاری بن مۆناشێ.

رێبوار سیوەیلی 1. شۆڕشی گەلانی ئێران بە درووشمی (ژن، ژیان، ئازادی) دەستیپێكرد. سەرەتا شۆڕشەكە هەم دەسپێكردنەكەی كوردانە بوو، هەمیش قوربانییەكەی ژن بوو. ئازادییەكەش بە نەگۆڕی مایەوە. پاشان گەلانی دیكەی ئێران شەهیدیان دا و ژنان و پیاوانی دیكەش هەتانە مەیدانەوە. بەڵام ئازادی وەك خۆی لە لای هەمووان مایەوە: بەهایەكی نەگۆڕ كە هەر تاكەسێك بەبەشداریی كردن تیادا ئەو بەهایە بەرز و زیاتر و نەگۆڕتر دەكات. 2. جوانترین دیمەن لەم شۆڕشەدا جەوهەری شۆڕشبوون و ژنبوون و پیاوبوونەكەی نییە، هێندەی ئەوەی جەوهەرێكی تاكەكەسینەی پەیدا كردووە. ئەوە هەر تاكەكەسێكە بەو بەهایەوە بۆ ئازادی هەیەتی، دێتە مەیدانەوە. ئازادییەك، كە بە هیچ شتێكی دیكە ناگۆڕدرێتەوە و هیچ ترسێك نابێتە هۆی ڕێگرێ بۆ هەوڵ و خەباتی مرۆڤ بۆ بەدەستهێنانی. شۆڕشەكە لەوەدا دەگمەنە، لەوەدا بەپێچەوانەی شۆڕشە تەقلیدییەكانەوەیە، كە نەك هەر نایەوێت ببێتە شۆڕشێكی سەدا سەد جەماوەری، بەڵكو بواری بۆ هەر تاكەكەسێك ڕەخساندووە تا بەو جۆرە بەشداریی تێدا بكات، كە توانایی و دەسەڵاتی تاكەكەس ڕێگەی پێدەدات. 3. فڕێدانەخوارەوەی عەمامە و مێزەر، داگیركردنی بڵیندگۆكان، لەچك سووتاندن، تەنوورەی كورت لەبەر كردن، سروودخوێنی و چەندین بەرەنگاریی دیكە، هەموویان ئەو ئاستانەی تاكەكەس و توانای تاكەكەس بەرجەستە دەكەن، كە ئەم شۆڕشە لە شۆڕشی ئایدیۆلۆژییە پێشوەختەكان جیا دەكاتەوەو دەبێتە مەیدانی شۆڕشی تاكەكەسەكان. بۆیە هیچ شتێك لەم شۆڕشەدا لەوە جوانتر نییە، كە هیچ بڕیارێكی پێشوەختە نییە بۆ ئەوەی كێ و بە چ بیروڕایەكەیی پێشوەختەوە، بەشداری تێدا بكات، ئەگەر ئەو بیروڕایە پێش هەموو شتێك تاكەكەسی و لە پێناوی ئازادیدا نەبێت. 4. ئەمە چیمان پێدەڵێت؟ بێگومان ئەمە پێمان دەڵێت ئێمە لە بەردەم شۆرشێكی هوشیارانەداین كە ڕیگەی نەداوە هێزێكی دەرەكی، عەقڵێكی گشتی، یان زیرەكییەكی پێشوەختە بیر بۆ تاكەكەس بكاتەوە و ئاراستەی بكات. لەم شۆڕشەدا تاكەكەس نە سووتەمەنییە و نە داردەست و ئامرازی دەستی لایەن و هێزێكی دەرەكیی و ناوەكییە. ئەوەی شۆڕشەكەی بەردەوام كردووە، ئامادەیی خودی تاكەكەسە لە مەیداندا بەو جۆرەی كە وێستگەكانی شۆڕشی مەیدان دەیخوازێت. بەم مانایەش ئەمە شۆڕشێكی خودگەردان و ئازادیی سەنتەرە تا ئەو شوێنەی كە تاكەكەس بڕ دەكات لە پێناوی ئازادییەكانیدا بەرەنگاری بكات. بۆیە دەبینین هەر كردەیەكی تاكەكەسی خێرا دەبێتە كردەیەكی بەكۆمەڵی و لەگەڵ یەكەم چالاكیی داگیركردنی بڵێندگۆی مزگەوتەكاندا، چەندین بڵیندگۆی مزگەوتی دیكە بەكارهێنران بۆ مەبەستەكانی شۆڕش. 5. ئەمە ئەو قۆناغە گرنگەی شۆڕشەكەیە، كە ئیدی هیچ چاوەڕوانییەكی لە حەكیم و هۆشمەندە دەرەكییەكان نییە، بە فریای بكەون و خۆی بیر دەكاتەوە و خۆیشی بیركردنەوەكانی بەكردەوە دەكا. ئەمە ئەو شۆڕشەیە كە لە هەموو لایەكەوە چاودێری ڕژێم دەكات و لە هەرشوێنێكەوە بۆی هەڵكەوێ چالاكیی دەنوێنێ و گورزی خۆی دەوەشێنێت. بەردەوامییەكەی لە ئایدیۆلۆژیا و هاندانێكی دەرەكییەوە وەرناگرێت، بەڵكو چالاكیی هەر كەس و دەستەیەك لە كەسەكان دەكاتە خۆراك و پێشنموونەی چالاكییەكانی دواتر. یەك لەچك فڕێ دەدرێت و هەزاران چارشێو لەسەریان دەكەنەوە. یەك كۆڵان دەگیرێ و سەدان كۆڵان لە بۆسەدان. یەك ژن كراسی كورت لەبەر دەكات و سەدان چاوی لێدەكەن. شۆرشەكە ڕۆژ بەڕۆژ بەرەی نوێ و پانتایی نوێی خەباتی خۆی فراوان دەكات. هەركەس لە شوێنی خۆیەوە ئەوەی لەدەستی دێت، دەیكات و بە هەر كردەیەك ترس و بیم دەخانە دڵی ڕژێمەوە. 6. گرنگیی ئەم شۆڕشە لەوەدایە كە بە ئاسانی تۆمەتبار ناكرێت. كاتێك شۆڕشەكە لە كوردستانی ڕووناكەوە دەستپێدەكات و دەگاتە شاری خومەینی و شارە شیعە مەزهەبەكانی دیكە، ئیتر كەس ناتوانێت پێی بڵێت شۆڕشێكی (تیكدەرانە و جوداخوازانە)! مانای ئەو تۆمەتانە ڕۆژ بەڕۆژ بەتاڵ دەبنەوەو لە هەر شوێنی ڕژێم تۆمەت بۆ چالاكییەك، نەتەوەیەك، میللەتێك و كەمینەیەك دابتاشێ، سبەی لە شوێن و شار و لەلای كەمینە و میللەت و نەتەوەیەكی دیكە وەڵامی ئەو تۆمەتە ساختەیە دەدرێتەوە. ئەگەر لەلایەكەوە شۆڕشەكە، كورد و ئازەری كردۆتە هاوسەنگەری یەكدی، ئەوە لەولای دیكەوە ئەم نەتەوەیە و بەلووچی و هەموویان و فارسەكان و هەموو ئەوانیتریشی كرۆدتە هاو ئامانج: (ژن، ژیان، ئازادی)! 7. هەر لەبەر ئەو سرووشتە فرەیی و هەمەڕەنگی و جەوهەرگەراییە تاكەكەسیانەی شۆڕشەكەشە، ڕۆژ بە ڕۆژ دەتەنێتەوەو تاكەكەس لە دوای تاكەكەس و كۆڵان بەدوای كۆڵان و شار بەشار ڕۆژانە دێنە مەیدانەوە. ئەمەش كارەكەی بۆ ڕژێم زۆر سەخت كردووەو هەرچەندە سەركوتانەوەكانی زیاتر بكات، بایی ئەوەش ژمارەی تاكەكەس و كۆڵان و شارەكان، بەدەر لە دابەشبوونە ئایدیۆلۆژی، مەزهەبی و جوگرافیی و نەتەوەییەكانیان، زیاتر و زیاتر دەبێت. ئەوەش بۆتە هۆی ئەوەی كە دۆخێكی هیستریای و شپرزە و پێشێوی یەخەی ڕژێم بگرێت و نەتوانێت یەك پیناسە و تۆمەت بۆ شۆڕشگێڕەكان دابتاشێت. كاتێك شۆڕش تاكەكەسیانە و فرەنەتەوەیی و بان مەزهەبی و ئایدیۆلۆژیا بێت، هەم پێناسەكردنی بۆ ڕژێم قوورس و هەم بەجەسپلێدانی زەحمەن و هەمیش كۆنترۆڵكردنی ئاسان نابێت. ئەوەتا تیمە وەرزشییەكانیشی هاتنە پاڵ و ملیان نەدا بۆ گوتنەوەی سروودی میللی كە گوزارش لە ژیانی ئەوان ناكات. بە هەمان شێوەی كە مەلا كوردە شۆڕشگێڕەكەی سنە، سروودی ئەی شەهیدانی لە جیاتی گوتاری هەینی گوتەوە. 8. بەمجۆرەش، ئێمە شایەتی شۆڕشێكی نموونەیین، كە بەوەدا هەڵناسەنگێنرێت ئاخۆ سەركەوتنی تەواو بەدەست دەهێنێت، یان ڕژێم دەڕووخێنێت. ئەوەی گرنگە ڕووخاندنی یەكجارەكی ڕژێم نییە لەم قۆناغەدا، هێندەی ئەوەی لەكەسایەتیخستنی ڕژێمەكە و سەندنەوەی ڕەوایەتی و هەیبەتە درۆزنانەكەیەتی. كۆماری ئیسلامی لەم ڕوانگەیەوە، سەد ساڵی دیكەش بەردەوامیی هەبێت، ئەوەندە نغرۆ و ڕووخاوە، كە هەرگیز لەبەر چاوی گەلانی ئێراندا نابێتەوە ئەوەی جاران. یان ڕاستترە بگوترێ: ئەوەی چل ساڵ زیاترە گەلانی ئێران لە سینەیاندا بەندیان كردوە و كردوویانەتە زووخاو، لە ماوەی پەنجا ڕۆژدا وەك نەفرەتێك لەو ڕژێمە كردیانە دەرێ و كردیانە وزەی سەر شەقام. وزەیەك، كە هەر سات و هەر ڕۆژە كۆمەڵیك تاكەكەسی دیكە دەهێنێتە مەیدانەوە، كە بەبێ هیچ ئایدیۆلۆژیایەك و تەنیا لە پێناوی ئازادی و ژن و ژیاندا تێدەكۆشێت. 9. ڕووناكییەكە بەجۆرێ ناخی هەر كەسێكی تەنیوەتەوە، بە هیچ تاریكاییەكی چل ساڵەی كۆماری ئیسلامی ناكوژێتەوە. ئەمە هەمان ڕووناكی نێو نەرێتی عیرفان و تەسەووفی ئێرانییە، كە ئەمجارەیان لە جیاتی ئەوەی بچێتە خەڵوەتی خانەقا و حوجرە و عوزلەت نشینییەوە، چۆتە مەیدانەو لە جیاتی زەمزەمەی ژێر لێو و پاڕانەوەی دڵ، هاتۆتە مەیدانەوەو زیكری ئازادی دەكات.

ئارام ره‌فعه‌ت لەم رۆژانەدا خانەوادەی ئەندامێکی پەرلەمانی کوردستان رایانگەیاند کە ئەو پەرلەمانتارە ژەهرخوارد کراوەو باری تەندروستی ناجێگیرە. پێشتریش چەند ئەندامێکی باڵای حیزبێکی دەسەڵات ئیدیعای ئەوەیان دەکرد کە ژەهرخوارد کراون. لە دوو دەیەی رابردووشدا، مەرگی چەند کەسایەتییەکی دیاری حیزبێکی تری دەسەڵات دەنگۆو گومانی ژەهرخواردکردنی بەدوادا هات. ئەو دەنگۆو ئیدیعایانە راست بن یان نا، کاریگەری نەرێنی و نەخوازراوی لەسەر ژینگەی سیاسی و ململانێی ئاشتیانەو پرۆسەی بە دیموکراسیکردن هەیە. پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە ئەو دۆخ و فاکتەرانە چین کە سیاسییەکان ناچاردەکات ژەهر وەک چەکێک بۆ تەسفییەی نەیارو رکابەرەکانییان بەکاربێنن؟ لەبەر ئەوەی هیچ کام لە ئیدیعاکانی ژەهرخواردکردنی کەسایەتییەکانی باشور لەلایەن دادگا یان راپۆرتی پزیشکی پشتڕاست نەکراونەتەوە، بۆیە ناکرێت وەک کەیسێک بۆ گەییشتن بە وەڵامی ئەم پرسیارە سودییان لێوەربگیرێت. لەبری ئەوە، چەند کەیسێکی بەناوبانگی مێژوویی وەک نموونە بۆ تیشک خستنەسەر زەمینەو فاکتەرەکانی پشت ژەهرخواردکردن وەردەگرین. کەیسی ژەهر خواردکردنی بەرهەڵستکارەکانی پۆتین سەرنجراکێشترین کەیسی لەو جۆرەی سەدەی بیست و یەکن. پێشنیوەڕۆی یەکی نۆڤەمبەری ٢٠٠٦ ئەلێکساندەر لیتڤینێنکۆ، ئەندامی پێشووی دەزگای هەواڵگری (کەی جی پی) رووسی و بەرهەڵستکارێکی دیاری ئەوسای پۆتین لە هۆتێلێکی لەندەندا لەگەڵ دوو لە کۆنە هاوڕێکانیدا دیدارێکی دەبێت و چایەک دەخواتەوە. دوای نیوەڕۆکەی هەست بەو هەڵە گەورەیەی ژیانی دەکات و ئەو چایە دەبێتە دوا چا خواردنەوەی ژیانی. دواتر پزیشکەکان رایانگەیاند لیتڤینێنکۆ ژەهرخوارد کراوەو دوای چەند رۆژ گیانی لەدەست دا. ١٤ ساڵ دواترو لە ٢٠ی ئابی ٢٠٢دا، ئەلەکسی ناڤالنی، بەرهەڵستکاری قسەلەڕووی پۆتین لە فڕۆکەخانەی تۆمسک و پێش چوونە ناو فڕۆکەکەی چایەک دەخواتەوە. لەناو فڕۆکەکەیدا باری تەندروستی تێکدەچێت و فڕۆکەکە ناچار بە نیشتنەوە دەبێت دەگەیەنرێتە نەخۆشخانە. ناڤالنی، وەک لیتڤینێنکۆ بەدبەخت نەبوو و لەمەرگێکی حەتمی رزگاری بوو. بەڵام ئەو دکتۆرە نەگبەتەی ئەو رۆژە ئێشکگری نەخۆشخانەکە بوو و پشکنین و چارەسەری بۆ ناڤاڵنی کرد دوای ماوەیەک کتوپڕو بەمەرگێکی گوماناوی دەمرێت. کەیسێکی تری سەرنج راکێش، ژەهرخواردکرنەکەی راسپۆتینە. لە دوا رۆژەکانی ساڵی ١٩١٦، وەک زۆرجاری تر، راسپۆتین لەلایەن هەردوو شازادەی روسیا، فلیکس یوسوپۆڤ و دەمتری پاڤلۆڤیچ بانگێشتی کۆشککەکەیان دەکرێت. بەڵام ئەمجارە بە ئامانجێکی جیاواز، بۆ تەسفیەکردنی هاوڕێ و دۆستی قەیسەرو ژنەکانی خانەوادەکەیان بوو لە رێگای ژەهرەوە. ئەو رۆژە دەبوایە راسپۆتین بمرێت، باشترین مەرگێکیش کە هەندێک لە شکۆو ئابڕوی خانەوادەی قەیسەر بپارێزێت، ژەهرخواردکردن بوو. ژەهرێکەو لە جەوێکی هاوڕێیانەداو لە حزووری شازادەکاندا دەخورێتەوەو دواتریش رادەگەیەنرێت راسپۆتین بەمەرگی ئیلاهی ئۆغری کردو نهێنییەکانیشی لەگەڵ خۆی دەمرن. شازادەکان کێک و شەڕابی تژی لە ژەهرییان خستە بەردەم راسپۆتین. ئەم بەچێژەوە کەوتە خواردنییان، بەڵام وەک ئەوەی هەنگوین نۆش بکات نەک ژەهر، بەخەیاڵیدا نایەت و بەردەوامە لە نۆشکردنی شەراب و کێک. ناچار شازادەکان راستەوخۆ دەیدەنە بەر دەسڕێژی گولـلەو راسپۆتین و نهێنییەکانیش دەبنە مۆرکێکی هەمیشەیی بە تەوێڵی خانەوادەی قەیسەرو پەڵەیەکی نەسڕاوەی مێژوویان. تەسفییەو لەناوبردنی رکابەرو نەیارەکان بە ژەهرخواردکردن دیاردەیەکی تایبەت نییە بە مۆدێرنەتەوە، بەپێچەوانەوە، لە سەدەکانی ناوەڕاستیش دەیان چیرۆکی بەناوبانگی ژەهرخواردکردن تۆمارکراون، بەتایبەتی لە ئیتالیای سەروبەندی رێنسانسدا. بەڵام، بۆ خوێنەری کورد نزیکترین نموونەی ئەو چیرۆکانە ژەهرخواردکردنی میر سلێمان، میری میرنشینی سۆرانە لە کۆتاییەکانی سەدەی شازدەهەمدا. میر سلێمان لەکاتی سەردانی بۆ بەغداو دانوسانکردن لەگەڵ والی عوسمانییەکاندا، بەپیلانی والی و بە هاوکاری لەشکری ژەهرخوارد کرا. دیوە خەمناکەکانی ئەم رووداوه‌ فرەن، بەڵام هەرە خەمناکەکەیان غەدرو خیانەتی والی بەغدا بوو. میر بۆ دانوسان لەگەڵ والی عوسمانییەکان دەچێتە بەغداو دەبێتە میوانی والی. بەڵام والی دوور لە عورف و ئەخلاقی سیاسی و میوانداری، پیلانی ژەهرخواردکردنی میر دادەڕێژێت . لە خیانەتی والی خەمناکتر، خیانەتی لەشکرییە لە میر. لەشکری جێی متمانەو دەستەڕاستی میرو سەر لەشکری سوپاکەشی بوو، ئەو متمانەو باوەی میری قۆستەوە بۆ ژەهرخواردکردنی بەو ئومێدەی ئەم لە شوێنی میر سڵێمان ببێتە میری سۆران، هەروه‌ک والی پەیمانی پێدابوو. رەنگە ئەمە کۆنترین کەیسی ژەهر خواردکردن و تاکە کەیسی لەوجۆرەش نەبێت لە مێژووی کورددا، بەڵام بەناوبانگترین کەیسە. شۆکی رووداوەکەو دەرهاویشتەو دەرەنجامەکانی هێندە کاریگەربوون تا ئێستاش هەم لە کۆنەست و لە فۆلکۆری کوردیدا بەنەمری ماونەتەوە. لەڕاستیدا ئەگەر ژەهرخواردکردن وەک بەشێکی کەلتوری سیاسی تەماشای بکرێت، ئەوا ریشەی ئەو کەلتورە دەگەڕێتەوە بۆ پێش زایین. دوو رووداوی مێژوویی ژەهرخواردکردن لە چوار سەدەی پێش زاییندا شایستەی هەڵوێستە لەسەرکردنن. رووداوی یەکەم ژەهرخواردنەوەی سوقراتە. سەدەی چوارەمی پێش زایین و بەدیاریکراویش لە ساڵی ٣٩٩ی پێش زاییندا، مێژوو دەبێتە شاهیدی بەناوبانگترین کەیسی ژاراویکردن، ئەمیش ژەهرخواردنەوەی سوقرات، فەیلەسوفی مەزنی یۆنانی، بوو. هەرچەندە، سوقرات خۆی ژەهرەکەی ئاگاییانە خواردەوەو وەک کردەیەکی خودکوژی چاوی لێدەکرێت، بەڵام ئەو، خۆبەخشانە فەرمانی دادگای جێبەجێکرد نەک به‌ ویستی خۆی خودکوژی بکات. دادگای ئەسینا، فەرمانی مردنی سوقراتی لەرێگای خواردنەوەی کوپێک لە ژەهری هێملۆکی دەرکرد. بەگوێرەی یاساکە، سوقرات دەبوایە خۆی ئەم ژەهرە بخواتەوە، واتە خۆی ببێتە جەلادی خۆی. رەنگە، لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، ئەمە ئاشکراترین و مەردانەترین شکۆمەندترین کردەی ژەهرخواردکردن بێت. ئاشکراترین کەیسی ژەهر خواردکردنە، چونکە سوقرات دەیزانی ئەو بادەیەی دەیخواتەوە ژەهری هێملۆکی کوشندەیە. مەردانەترینی کردەی ژەهر خواردکردنیشە، چونکە هەم لایەنی بکوژ لەرێگای دادگایی کردنێکی ئاشکرا کە سوقرات خۆی تێیدا بەشدار بوو و بەرگری لەمافی خۆی دەکرد بڕیاری ژەهرخواردکردنی سوقراتی دەرکرد. ئەم کردەیە، شکۆمەندانەترین کردەی ژەهر خواردکردنیشە چونکە سوقرات لەپێناوی بیروباوەڕەکەیدا ئامادەی ژەهرخواردنەوەو مەرگی حەتمی بوو. دووەم رووداوی بەناوبانگی پێش زایین دەرکردنی یاسای لێکس کۆرنیلیان لەلایەن ئیمپراتۆرییەتی رۆمانییەوە. یاساکە تایبەتە بە سزادانی ئەوانەی تاوانی ژەهر خواردکردن ئەنجام دەدەن و بەیەکەم یاسای لەم شێوەیە هەژمار دەکرێت لە مێژووی مرۆڤایەتیدا. لە سەدەی چوارەم تا سەدەی یەکەمی پێش زایین، لە هەرێمەکانی ژێر قەڵەمڕەوی رۆمانەکاندا ژەهرخواردکردن دەبێتە مۆدێکی باوی کوشتن و مۆتەکەیەکیش بۆ سەقامگیری و ئاشتەوایی بەوهۆیەشەوە ژینگەی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئەو ئیمپراتۆرە بەتەواوی ئاڵودە دەبێت. فراوانی ئەو شێوازی تەسفییەیە بەرادەیەک فراوان بووە کە لە ساڵی ٨٢ پێش زاییندا، ئیمپراتۆری رۆمانی ناچار دەبێت ئەو یاسایە دەربکات. دوای دەرکردنی یاساکە بە دەیان تاوانبار، لەوانەی لە تاوانی ژەهرخواردکردن تێوەگلا بوون سزای مەرگییان بەسەردا سەپێنرا. دوا چیرۆکی سەرنجڕاکێش. دەمەقاڵێی ژەهرخواردکردنە لەنێوان ناسنی ئەستۆرو وێنستن چێرچڵ، کە دوو لە بەناوبانگترین سیاسییەکانی سەدەی بیستی بەریتانیان و جێپەنجەیان بەسەر مێژووی بەریتانیاو جیهانەوە هەیە. ناسنی یەکەم ژنە پەرلەمانتاری بەریتانییەو چێرچڵیش کاریگەرترین سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە دادەنرێت. نانسی بە چێرچڵ دەڵێت "وینستن، ئەگەر تۆ مێردم بویتایە ژەهرم دەکردە چایەکەت". چێرچڵیش لەوەڵامدا دەڵێت "ناسنی، ئەگەر تۆ ژنم بویتایە چایەکەم دەخواردەوە". ئەگەر بەسەر دیوە گاڵتەجاڕییەکەی ئەم گفتوگۆیەدا بازبدەین ئەوا دیمەنێکی تر دەبینین، دیمەنی رق یان ترس تاڕادەی بیرکردنەوە لە ژەهرخواردکردنی ئەوی تر. ئێستا دەگەڕێینەوە بۆ پرسیارە سەرەکییەکە، زەمینەو فاکتەرەکانی پشت ژەهرخواردکردن چین؟ لەو کەیسە مێژووییانەدا کە لەسەروە ئاماژەمان پێداوە، سێ فاکتەری سەرەکی هاوبەش هەن کە وادەکەن ژەهر خواردکردن ببێتە بەدیل و شێوازێکی گونجاوی تەسفییەو لەناوبردن. فاکتەری یەکەم رق یان ترسە لە قوربانییەکە، رق و ترسێک تا رادەی ئارەزووی تەسفییە و لەناوبردن. ئەم رقە یان ترسە، لە پۆتین بەرامبەر لیتڤینێنکۆ و ناڤالنی؛ رق و ترسی شازادەکانی روسیای قەیسەری بەرامبەر راسپۆتین و والی بەغداش بەرامبەر میر سلێمان بە ئاشکرا دەردەکەوێت. فاکتەری دووەم، متمانەیە. هەمیشە لەنێوان تاوانکارو قوربانییەکەدا متمانەیەک هەیەو تاوانکار پێویستی بەو کەشی متمانەیە بۆ ژەهرخواردکردنی قوربانییەکەی. ئەمەش لە متمانەی لیتڤینێنکۆو ناڤاڵنی بە چایخانەکان، لە میر سڵێمان بە لەشکری و والی بەغدا، لە راسپۆتین بە شازادە 'هاوڕێ'کانیدا دەردەکەوێت. نانسیش پێویستی بە متمانەی ژن و مێردایەتی بوو بۆ ژەهرخواردکردنی چێرچل. فاکتەری سێیەمیش، ونبوونی ئاسەوارەکانی ژەهرخواردکردنە. جا چ لەبەر ئەوەی زۆربەی جارەکان ژەهرخواردکردن لەگەڵ مردنی ئاساییدا تێکەڵ دەکرێت، یان لەبەرئەوەی کەسی تاوانکار هێندە نزیکە لە قوربانییەکەوە، کەمتر شک و گومانی دەچێتە سەر. زۆربەی جارەکانیش، کەسی ژەهرخواردکراو یەکسەر نامرێت و ئەمەش وادەکات کەس و لایەنی تاوانکار لەناو کۆمەڵێک گومانلێکراودا، وون ببێت.

  ئاسۆ حاجی راستکردنەوەی رێڕەوی حوکمڕانی بۆتە دەستواژەیەکی سیاسی و لە ساڵانی رابردوو، هێزولایەنە سیاسیەکانی عێڕاق، بە رێژەی جیاواز بەکاریان هێناوە، رەنگە کاریگەری ئەو دەستەواژەیە و ئامادەیی بەهێزی لە گوتاری سیاسی عێڕاقیدا، وای لە نێردەی پێشووی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێڕاق یان کۆبیچ کردبێت، کە بیکاتە ناونیشانی راپۆرتەکەی لە ساڵی 2016 دەربارەی بارودۆخی سیاسی عێڕاق لە بەردەم ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایش پێشکەشی کرد. کڕۆکی راستکردنەوەی حوکمڕانی بە دووبارە داڕشتنەوەی پەیکەری حکومەت خستەروو، کە دواتر رووداوەکان ئەوەیان سەلمان، داڕشتنەوەی پەیکەری حکومەت ناتوانێ هیچ لە هاوکێشەی حوکمڕانی عێڕاق و ژیانی خەڵکی ئەو وڵاتە بگۆڕێت. لە دەرئەنجامی خوێندنەوەی کەسانی پسپۆڕ و ئاگادار، بۆچوونێکی دیکە دەرکەوت کە عێڕاق و هەر وڵاتێکی دیکە، کە دووچاری کێشە و قەیرانی حوکمڕانی دەبێت، پێویستە بیر لە گۆڕینی رێڕەوەی حکومڕانیەکەی بکرێتە بۆ رێڕەوی دیموکراسی، کە ئەوەیان دەتوانێ دەرچەیەکەی زانستی و لۆژیکی بێت، بە تایبەتی لەو وڵاتانەی کە هەڵبژاردنیان تێدا دەکرێ و لەو رێگەیەوە دەسەڵات دەستاو دەست دەکات.  بۆ قسەکردن دەربارەی بارودۆخی سیاسی هەرێمی کوردستان و گرفتەکانی نێوان هاوبەشانی دەسەڵات،  و چۆنیەتی چارەسەرکردنی، ئەگەر بۆ ئەو دوو دەستەواژە و بۆچوونە بگەڕێینەوە، رەنگە هەڵبژاردنی ئەوەی دووەم تەندروستتر بێت، چونکە گرتنەبەری رێڕەوی دیموکراسی و دەست گرتن بە پێوەر و رەهەندەکانی، بەشێوەیەکی راستەوخۆ رێڕەوی خواری حوکمڕانی راست دەکاتەوە، و هەموو لایەک تێیدا سوودمەند و سەرکەوتوو دەبن، چونکە لە کێبڕکێی دیموکراسیانە رەنگە لایەنێکی سیاسی لە بەرامبەر لایەنەکەی دیکە کەمتربێنێ و لە خانەی دۆڕاوان هەژمار بکرێ، بەڵام دەرئەنجامەکەی خەڵک دەیباتەوە و حکومڕانیش بەو رێچکە راست و دروستە دا دەڕوات، کە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پەسندە و تا ئێستا لەوەیان باشتر تاقی نەکردۆتەوە. لە کوردستان رێڕەوی حوکمڕانی خوارە، بەڵام نەوەک لەبەر ئەوەی حکومەت کارەکانی ئەنجام نادات، بەڵکو لەبەر ئەوەیە کە بنەماکانی دیموکراسی، لە پێناو پاراستنی ئاشتەوایی و یەک دەنگی و یەک هەڵوێستی، پشت گوێ خراوون، کار بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان نەکراوە، هێشتا لۆژیکی هێز و هەڕەشە، زاڵە بە سەر لۆژیکی قبوڵکردنی دەرئەنجامی کێبڕکێی دیموکراسی، کە تەنها و تاکە پێوەی دەنگی خەڵکە کە لە رێگای سندوقەکانی دەنگدان، کە بڕیار دەدات بۆ ماوەی یەک خولی پەڕلەمانی کە لە هەرێمی کوردستان چوار ساڵە کێ حوکم بکات، بەڵام کاتێک لۆژیکی یەک کورسیم هەبێ یان سەد کورسی، هەر دەبێ شەریکە حوکم بم، ئەوە دەرفەتێک بۆ دیموکراسیەت و دەنگی خەڵک نامێنێتەوە، بەڵکو لۆژیکی هێز و هەڕەشە خراپ کردن و تێکدان جێگای دەگرێتەوە. کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، کارنامەکەی بە ئاراستەی راست کردنەوەی رێڕەوی حوکمڕانی داڕێژراون، بە لەبەرچاوگرتن و رەچاوکردنی بەرژەوەندیە باڵاکانی هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی، لە دەستەبەرکردن ئارامی و ئاسایشێکی بێ هاوتا بە بەراورد بە پارچەکانی دیکەی عێراق، هەروەها جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی، یەکخستنەوەی هێزەکانی پیشمەرگە، باشترکردنی دۆخی دارایی خەڵک و پلاندانان و کارکردن بۆ بەرەنگاربوونەوەی وشکەساڵی و بە بیابان بوونی هەرێمی کوردستان، تا رادەیەکی گەورەش لە هەموو ئەو پرسانەدا پێشکەوتنی گەورە روویانداوە. ئەوەی جێگای سەرنج و لێووردبوونەوەیە، هەر یەکێک لەو پرسانە حکومەتی هەرێمی کوردستان هەنگاوێک دەچێتە پێشەوە، گرفتی بۆ ساز دەکرێ و هەوڵی رێگریکردن دەدرێ، هەوڵدەدرێت کێشە و ململانێ سیاسیەکان تێکەڵ بە پرسی بەڕێوەبردنی وڵات بکرێت، بۆ ئەوەش دەست بەسەر داهاتی گشتی دا دەگیرێت کە دەبێتە هۆکار لە دواکەوتنی دابەشکردنی موچە و وەستانی پڕۆژەکان، دەڤەرێک وەک بارمەتە دەکرێتە کارتی سازشکردن، و کەرستەی هەڕەشەکردن، بە سزادانی خەڵکەکەی و دندەدانیان لە رێگای گوتارێکی حیزبی توندی هەڕەشە ئامێزەوە، هەموو ئەوانەش لە پێناو پاراستن و زیادکردنی دەسکەوتی کەسی و حیزبی. ئەو هێزگەلەی بەردەوام لە دەرەوەی رێڕەوی دیموکراسی هەوڵی راست کردنەوەی حوکمڕانی دەدەن، ناچارن ئەو ئامرازانە بەکاربهێنن کە لە غیابی دیموکراسیدا کاران، وەک هەڕەشەکردن بە بەکارهێنانی چەک، دەست بەسەرداگرتنی داهات، تیرۆرکردنی ئەوانەی لە دژیان دەوەستنەوە و دەنگ هەڵدەبڕن، لەوانەش خراپتر هەڕەشەکردن بە پارچەکردنی خەڵک و خاکی نیشتیمان، وچوونەوە پاڵ نەیاران و وەستانەوە لە دژی یاران. رێگەی راستی راست کردنەوەی رێڕەوی حوکمڕانی دەستبەرداربوونی هەموو رێگا نا دیموکراسیەکانە و گەڕانەوەیە بۆ راستەرێی دیموکراسی و ملدان بۆ دەنگ وبڕیارەکانی خەڵک، ئەگەر بە شەریکایەتی و بەو هەموو ئیمتیازە و چاوپۆشی لێکردنە لە باڵادەست بوون لە نیوەی جوگرافیای نیشتمان رازی نی، ئەوە دەتوانی هەموو ئەوانە رادەست بکەیەوە و ببیە هێزێکی ئۆپۆزسیۆنی راستەقینە، ئەوجارەیان لە جیاتی هەڕەشەی چەک و دەستدۆیی بۆ دوژمنان، هەڕەشەی زیاتر خزمەتکردن و باشترکردنی ژیان خەڵک بکە، ئەو باشترین و کورتترین رێگایە بۆ راستکردنەوەی رێڕەوی حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستاندا، رێگاکانی دیکە بە زۆر شێواز لە چەند قۆناغێک تاقیکراونەتەوە، بەڵام هەمووجار یەک ئەنجامیان هەبووە، کە دۆڕان بووە لە بەردەم ئیرادەی خەڵک، کە بە خوێن و خەباتی خۆیان ئەو قەوارە دەستوری و حکومەتەیان دروست کردووە و بە ئاسانی دەستبەرداریان نابن.

د.بەختیار شاوەیس (١) سەرەتایەکی پێویست لەدوای ٨ ی تەمووزەوە، دووجار لاهور شێخ جەنگی و مەسرور بارزانی پەیوەندی تەلەفۆنیان ئەنجامداوە. جاری یەکەم لەمانگی پێنجی ئەمساڵ بوو، مەسرور بارزانی داوای کرد ئەو پەیوەندیە ئەنجام بدرێت و ئەویش وەک خۆی وتویەتی لەسەر داواکاری باوکی بوە. لەو پەیوەندیەدا زۆر بەراشکاوی هەردوولا قسەیان کردوە، سەرۆکی حکومەت بە لاهور شێخ جەنگی وتوە ، بۆمان دەرکەوت تۆ بەمەردی و بەراشکاوی رووبەرووی ئێمە وەستاویت و لەوانە نەبوویت کەبەئاشکرا شتێک بڵێی و لەپشتەوە شتێکی تر بکەیت و جەنابی باوکم سڵاوی هەیە و دەڵێ لەئێستادا هەر کارێک بەئێمە بکرێت هاوکارین، تەنانەت پێشنیاری ئەوەی کردبوو کە بەوپێیەی تۆ لەئەنجومەنی ئاسایشی کوردستانیت با ئەو پاسەوانانەی کەموچەیان براوە لێرەوە موچەکانیان بۆ بگەرێنینەوە. لەبەرامبەردا لاهور شێخ جەنگی سوپاسی پەیوەندیەکەی کردبوو ، وە وتبووی؛ من کيشەی ناوخۆیی حیزبیم هەیە و یەکێتیی بەهی خۆم دەزانم و منیش کوری ئەو حیزبەم، کێشەکەم بردوەتە بەردەم دادگا و چاوەرێی یاسا دەکەم، بۆ موچەی پاسەوانەکانیش بەسوپاسەوە رەتیکردبویەوە. بەڵام لەسەر گلەییەکانی مەسرور بارزانی لە لاهور شێخ جەنگی بەوەی کە دژی حکومەتەکەی ئەون، لاهور شێخ جەنگی وتبووی ، من دژی حکومەتی تۆ نەبووم ، من دیفاعم لەموچەی خەڵک کردوە و داوام کردوە کە حکومەت خزمەتی خەڵک بکات ، وە تۆ دوو ساڵە سەرۆکی حکومەتی بەڵام جەندین ساڵە و لەکابینەکانی پێشتر من هەر بەو شێوەیە بووم و داوای خزمەتکردن و دابینکردنی موچەم لەحکومەت بۆ خەڵک کردوە. پەیوەندی دووەمیان بەکاتژمێرێک لەدوای شەهیدکردنی عەقید هاوکار جاف بوو لەمانگی دەی ئەمساڵ. پوختەی پەیوەندیەکە بەم جۆرە بوە: لاهور شێخ جەنگی نامەیەک بۆ مەسرور بارزانی دەنێرێ و دەڵێ دەمەوێ قسەت لەگەڵ بکەم سەبارەت بەوەی کە ئێستا روویداوە. دواتر راستەوخۆ مەسرور بارزانی پەیوەندی بەلاهور شێخ جەنگی دەکات و کاک لاهور دەڵێ ؛ هاوکار ئەفسەری ئەنجومەنی ئاسایشی کوردستان بوە، بیست ساڵە خزمەتی هەیە ، لەناو هەوڵێر و بەرۆژی نیوەرۆ لەبەرچاوی هێزەکانی ئاسایش وای بەسەرهاتوە، بۆیە ئێوە لێی بەرپرسن و دەبێت بەجدی ئیجرائات بکەن بەرامبەر هەر کەس و لایەنێک کەلەپشت ئەم کارەوەیە. دواتر مەسرور بارزانی دەڵێ ئەوە قبوڵکراو نیەو وەعد بێت قسوری ناکەین و دەبێت بیاندۆزینەوە و ئاشکرایان بکەین. ئەمە هەموو پەیوەندی و یەکتربینین و دۆستایەتی نێوان مەسرور بارزانی و لاهور شێخ جەنگی بوە لەماوی ساڵ و نیوی رابردوو.  (٢) ناوەرۆک و مەغزای پیرۆزباییەکە دوای چەند رۆژێک لە کۆتایهاتنی کۆنگرەی پارتی، شێخ لاهور دوێنێ ئێوارە پیرۆزبایی لەمەسرور بارزانی کرد. سەرەتا با دەقی پیرۆزباییەکە وەک خۆی دابنێین ئەوجا مەغزاکانی بخوێنینەوە؛ (بەڕێز کاک مەسرور دواى سلڵاوو ڕێز، دەمەوێت پیرۆزبایی سەرکەوتنی کۆنگرەتان لێبکەم وە هەروەها لە ڕێگەی جنابتەوە پیرۆزبایی لە کاک مەسعود بکەم بۆ هەڵبژاردنەوەی بە سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردوستان، بە هیوای ئەوەی کە ئامانجەکانی کۆنگرە کۆتایهێنان بێت بە گرژیو ئاڵۆزیەکانی بەینی هێزو لایەنە سیاسیەکانی کوردوستان و دروستبونی یەکڕیزی ڕاستەقینە   لە پێناو خزمەتکردنی گەل و نیشتیمان.) لەسیاقی ئەم چەند دێرەی پیرۆزباییەکە ، لاهور شێخ جەنگی دوو مەبەستی هەیە؛ ١- پیرۆزبایی لەپارتی دەکات لەرێگای سەرۆکی پارتیەوە و ئەم پەیامەش بەکوری کاک مەسعود بارزانی دەنێرێت بۆ باوکی. کەلەمەدا دەیەوێت بڵێ سیاسەت بەرق و کینە ناکرێت و دەکرێ لەسیاسەتدا شوێنێک بدۆزینەوە کە هەموومان سەرباری جیاوازیەکانمان ،خزمەتی خەڵک بکەین. ٢- لەناوەرۆکی پەیامی پیرۆزباییەکەدا، لاهور شێخ جەنگی دەیەوێت بەهەموان بڵێ کەپەرتەوازەیی گەورە لەنێوان پەیوەندیەکانی هێزە سیاسیەکان ( پارتی و یەکێتی بەتایبەتی) هەیە و مەترسیەکی جدی دەبینێت لەسەر دۆخی ئیداریی هەرێم و بەهەدەردانی دەسکەوتەکان. هەر لەبەر ئەمەشە خودی پیرۆزباییەکەی کردوەتە بیانوو بۆ ئەوەی جارێکی تر ئەم مەترسیە جدیە بداتە بەرگوێی سەرکردایەتی نوێی پارتی و لەرێگەی ئەمانیشەوە بۆ هەموو حیزبەکان و خەڵکی کوردستان روون بکاتەوە. (٣) پیرۆزبایی و گەوجاندنی خەڵک لەدوای ئەمە کۆمەڵێک پەیجی چەندینجار کڕراو و فرۆشراو یان هەندێکی کەم لەتەسکبینی سیاسی کە ئەلف و بای سیاسەت نازانن ، وەک ئەوەی هەنگوینیان لەداری کلۆردا دۆزیبێتەوە کەوتنە ئیدیعای ئەوەی کە لاهور شێخ جەنگی لەپارتی نزیک بوەتەوە و دەیەوێ بەوئاراستە بروات. بەرلەهەرشتێک ، ئەگەر بەپیرۆزبایی بێت ئەوا دەبێت هەموو کوردستان و عیراق بووبن بەپارتی و پێمان نەزانیبێ چونکە هەریەک لەمانە پیرۆزباییان لەپارتی و مەسعود بارزانی و کورەکەی کردوە: عەلی باپیر، سەلاحەدین بەهائەدین، یەکێتیی، حەمەی حاجی مەحمود، شویعی، زەحمەتکێشان ، بزوتنەوەی ئیسلامی ، کۆمۆنیستەکان، حیزبی دیموکراتی ئیران ، کۆمەڵە، پژاک، قەدەسە، هەدەسە، پەکەکە، یەپەژە، هەدەپە، محمد شیاع السودانی، حەلبوسی، خەنجەر، کازمی، هادی عامری، عادل عبدالمەهدی، مالکی، سامەرائی.... هتد کەزۆرێک لەمانە لەچەندین وێستگەی ژیانی سیاسیان بەتوندی دژایەتی پارتیان کردوە و ئێستا پیرۆزباییان ناردوە. ئەرێ بەراست ئێوە بەو عەقڵ و مەنتیقەوە پێتان وایە مادام لاهور شێخ جەنگی پیرۆزبایی لەمەسرور بارزانی کردوە ، ئیتر بوەتە پارتی ئەی نازانن بەم بیرکردنەوەی ئێوەبێت ئەوا هەموو عیراق و کوردستان بوەتە پارتی و نەمانزانیوە؟ ئەمە جگەلەوە چەندین سەفیر و نوێنەری وڵاتان سەرەیان گرتوە و دەبنە پارتی چونکە ئەوانیش پیرۆزباییان ناردوە. لەکۆتایی ؛ وابزانم بەم هەرزە عەقڵ و بەم سیاسەتە تەسکبینیەی ئێوە نوکتەکە دەبێتە راست کەوتبویان پارتی لەگەڵ چین هەڵبژاردن بکات ، دەیباتەوە. ئەوەتا بەپیرۆزباییەک عیراق و دونیاتان لێبوەتە پارتی. بەڵام بزانن کەخەڵک بەم هاشوهوشانە ناگەوجێ و خەڵک ئێستا لاپەرەی سپی دەخوێنێتەوە.

ئارام سەعید نەخشەی هەڵوێستەکان بەرامبەر درێژکردنەوەی تەمەنی پارلەمان زۆر هەڵویست و کاردانەوەی سەیرو سەمەرەمان بۆ دەردەخات. پارتی و یەکێتی و گۆڕان بەرەسمی رایانگەیاند کە لەگەڵ درێژکردنەوەی تەمەنی پارلەمانن، هەلوێستێکی نادیموکراتی و ناشەرعی و نایاساییە، بەڵام هەموو ئەوانەی لە دەسەڵاتن یەک هەڵویستی یەکگرتوویان هەیە لەمەڕ ئەو مەسەلەیەدا ئەگەر جیاوازیشیان لەکارەکانی تردا هەبێت. هێزەکانی تر بەمشێوەیەی لای خوارەوە: یەکگرتوی ئیسلامی: دەستلەکارکێشانەوە ١٢ پارلەمانتارەکە بە کۆمەڵی دادگەرییەوە: کشانەوەو بایکۆتی پارلەمان نەوەی نوێ: داخستنی حسابی بانک و موچە وەرنەگرتن و کشانەوە هەر کاتێک خەڵک زانیاری راستی لەبەردەست بوو کە بە بەڵگەوە سەلمێنراون ئەوکات هەڵویستی پۆپۆلیستی کەمتر دەتوانێت گەشەبکات، چونکە پۆپۆلیزم ئەو تێروانین و کارکردنەیە لەسەر بنەمای راستیی و بەڵگەی سەلمێنراو کارناکات بەڵکو توڕەیی خەڵک لە سیاسەت بەکاردەهێنی و سودی لێوەردەگرێت و لەو بۆشاییەوە دێتە ژورەکانەوەو سۆزو هەستی خەڵک دەبزوینێ بەبێ ئەوەی بەرنامەی گۆڕین و دەستکاریکردنی واقیعی هەبێت... ئەوکاتەی خەڵک ناڕازی و توڕەیە زانیارییەکانی دەسەڵات وەرناگرن ئەگەر راستیش بێت هەربۆیە هەموو هەوڵەکانی دەسەڵات بۆ قەناعەتکردنی هاوڵاتیان بە زانیارییەکانی شکست دەهێنێت و خەڵک دوای وەهمی پۆپۆلیستەکان دەکەوێت... تائێستا نەخشەی دەسەڵات روونە کە دریژەدانە بەنایاسایی بوون بەڵام ئەوەی روون نیە نەخشەی ناڕازیی و ئۆپۆزیسیۆنە جۆرێک لە سەرلێشێوانی تێدایە، چونکە هەریەک لەو هەڵوێستانە جیاوازە لەوی ترو نەیانتوانی پێکەوە یەک بریار بدەن و پەڕەیەک ئامادە بکەن و یەک بەرەو یەک هەڵویست بن، بەنمونە یان موچە وەرناگرن، هەندێکی تر هەر باسی موچە ناکەن و باسی بایکۆتی سیاسی دەکەن، هەندێکی تر باسی کشانەوە دەکەن، هەندێک دەستلەکارکێشانەوە.. کە رەنگە لەرۆژانی داهاتوو هەموان خەریکی ئەوەبن لایەنگرانیان گۆش بدەن بەوەی بۆ وایانکردووە. نەخشەی سیاسی ئەم هەرێمە دەسەڵاتێکی نایاسایی و ئۆپۆزیسیۆنێکی بێ ستراتیژ و پەرتەوازەوەی هەیە.... تێبینی: سەرنجی من تەنها لەسەر ئەوەیە نەیانتوانی یەک هەڵوێست بن دەنا تاک تاکی هێزەکان و هەڵوێستیان دەکرێت شیکردنەوەی بۆ بکرێت و هەریەکەیان بەجیا دەکریت قسەیان لەسەر بکرێت...

د. شۆخان مەحمود     توندڕەوی سیاسی بریتییە لە ڕەفتاری سیاسیانەی ناباو، كە تاك بەشێوەیەكی پەڕگیرو توندوتیژ بەشداری سیاسی دەكات و هەڕەشەو مەترسی بۆسەر هزرو بیركردنەوەو تێڕوانینی بەرامبەر دروست دەكات و توانای قبوڵكردن و گفتوگۆی بیروڕای جیاوازی نییە، لەلایەكی دیكەشەوە تاك بەمەبەستی بەدیهێنانی چاكسازی و گۆڕانكاری ڕیشەیی لە سیستەمی سیاسیدا، پەنا بۆ كاری توندوتیژی و زیانگەیاندن بە دامودەزگا حكومەییەكان و سوتاندنی بارەگای حزبەكان دەبەن.  ئەوەی لەم هەرێمە هەستی پێدەكرێت و بەرچاودەكەوێت بوونی توندڕەوی سیاسیە بەئاست و هۆكاری جیاواز، هەربۆیە بە گرنگی دەزانم هەڵوەستە لەسەر دەركەوتنی ئەم ڕەفتارە بكەم وەك زەنگێكی ئاگادار كەرەوەبێت بۆ دەسەڵات و لایەنی پەیوەندیدار تاوەكو هەموو پێكەوە لەسەر ئاستی تاك و كومەڵ و كۆمەڵگا هاوكارو یارمەتی دەربین بۆ  بوژانەوەو گەشەپێدانی هەستی لێبوردەیی و یەكتر قبوڵكردن لە پێناو بەدیهێنانی ئارامی و سەقامگیری و ئاسایشی دەروونی و كۆمەڵایەتی هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان. بەرمەمبنای ئەم ڕاستیەش سەرنجێكی كورت دەربارەی هۆكارو ئاستەكانی توندڕەوی سیاسی لەهەرێمی كوردستان دەخەینە ڕوو : -        بارودۆخی سیاسی بەگشتی و  ململانێی سیاسی بەتایبەتی زەمینەی بۆ چاندنی تۆوی رق و تۆڵەسەندنەوەو ناوزراندن و بێڕێزیكردنی لەنێو ئەندام و لایەنگری حزبی و تەنانەت لەنێو تاكەكانی كۆمەڵگەشدا چاندووە، بەجۆرێك حزبە سیاسیەكان لە چوارچێوەی ململانێكانیاندا چ لەسەر ئاستی نوخبە یاخود لەسەر ئاستی ئەندام و كادرەكانیان، بۆ شكستپێهێنانی نەیارەكانیان دەمارگیرو توندڕەو بوون، سڵیان لە بەكارهێنان و گرتنەبەری زمانی زبرو هزرو ئامرازی توندوتیژ نەكردۆتەوەو تاڕادەیەكی زۆر بەرامبەر بەیەكتر دڵڕەق و دەمارگیربوون، ئەمەش بەپێی قۆناغی ململانێكان ئاست و شێوازی توندڕەوییەكەیان جیاوازبووە، بەجۆرێك لەماوەی شەڕی ناوخۆدا، حزبە سیاسیەكان جگە لە بەكارهێنانی چەك و پەنابردن بۆ هێزی بێگانەو بڵاوكردنەوەی ترس و تۆقاندن، لەهەمانكاتدا لەرێگەی كەناڵا و دامەزراوەكانی وەك( خێزان، پەروەردە، مزگەوت، راگەیاندن، ئەدەبیاتی حزبەكان)ەوە كولتوری رق و دوژمنایەتی و تۆڵەسەندنەوەیان لە دەروونی تاكەكاندا چاندووە، لەدوای كۆتایهاتنی شەڕی ناوخۆش لە رێگەی كەناڵا و پەیج و پێگە ساختەكانیانەوە شكۆو پیرۆزییەكانی یەكتریان تێكشكاندووە. هەموو ئەم دیاردانەش بەئاشكرا لە ژینگەی سیاسی هەرێمی كوردستاندا بوونیان هەیەو شوێنەوارو ئەنجامی نەرێنییان لەسەر كەسێتی و ئایندەی كەسێتی تاكی كورد درووست كردووە. لەلایەكی دیكەوە نەبوونی موچە و شایستەی دارایی و بێبەشبوون لە پێداویستی سەرەتایی، نایەكسانی و نادادپەروەری، بەدامەزراوەیی بوونی گەندەڵی، لاوازبوونی دام و دەزگاكانی حكومەت، بێ هیوایی، هەژاری، بێكاری، دەركەوتنی گروپی ئاینی پەرگیر، بەچەكداركردنی تاكەكانی كۆمەڵگەی كوردی، نەبوونی ئازادی و (دیموكراسی ) دەستاودەست نەكردنی ئاشتیانەی دەسەڵات، دەركەوتنی كاریزمای خاوەن ئایدۆلۆژی، دەستێوەردانی دەرەكی،..هتد)  زەمینەی بۆ جۆری دووەمی ڕەفتاری توندڕەوی سیاسی ڕەخساندووە ، بەجۆرێك جگەلە بە بەپەرۆشی تاك بۆ رەتكردنەوەو هەڵگەڕانەوە لەحزب و حكومەت و دەسەڵاتدارە حزبی و حكومییەكان، تاكی كورد بەتەنگ پاراستنی مافی گشتی و دامەزراوەكانی حكومەت نین و لە بچوكترین خۆپیشاندان وناڕەزایەتی دەربڕنیدا پشێوی و ئاڵۆزی لێدەكەوێتەوەو هەندێكجاریش پەنا بۆ گرتنی ڕێگای گشتی وهاتوچۆی هاوڵاتیان و سوتاندن و لەناوبردنی كەلوپەل و باڵەخانە حزبی و حكومیەكان بردووە .    

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  پارتی كۆنگره‌ی چوارده‌یه‌مینی خۆی ده‌به‌ستێ‌ ، ده‌شێت ئه‌م كۆنگره‌یه‌ جۆرێك بێت له‌ خۆ نوێكردنه‌وه‌ی پارتی به‌و جۆره‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كان جارێكی تر گۆڕانكاری له‌ ناو حزبدا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی لایه‌ك به‌ سه‌ر ئه‌وی تردا زاڵبكه‌ن ، هه‌رچه‌ند له‌ روكاردا ئه‌م دوو باڵیه‌ زۆر دیار نیه‌ ، به‌ڵام له‌ ماوه‌ی رابردودا مه‌سرور بارزانی ئه‌و كه‌سه‌ی شانسی زۆری هه‌یه‌ ئاینده‌ی پارتی به‌ ده‌ستی ئه‌وه‌ وه‌ بێت چه‌ند جارێك سه‌رزه‌نشت و ره‌خنه‌ی له‌ كابینه‌ی پێش خۆی گرتوه‌ ، كه‌ راسته‌وخۆ ئه‌و ره‌خنه‌و تانانه‌ ئامۆزاكه‌ی ده‌گرێته‌وه‌ ، ئه‌و جارێك ده‌ڵێت كه‌م و كوڕی پێشتر بۆ ئێمه‌ ماوه‌ته‌وه‌ ، جارێك ده‌ڵێت ئێمه‌ یه‌كفلسمان قه‌رز نه‌كردوه‌و دوو ملیاردۆلار قه‌رزیشمان داوه‌ته‌وه‌ ، هه‌ڵبه‌ت له‌وه‌شدا راست ده‌كات ، به‌ڵام قسه‌كه‌ له‌ سه‌ر تیره‌كانه‌ كه‌ ئاراسته‌ی كێیه‌ نه‌ك شتی تر،  پارتی ئه‌گه‌ر چی له‌ ڕووی جه‌ماوه‌ریه‌وه‌ ئاستی جه‌ماوه‌ری دابه‌زیوه‌ ، ئه‌گه‌ر چی به‌ رێگه‌ی كڕین و شێوازی تریش له‌ ناو جزبه‌كانی تردا خه‌ڵكی زۆری بردوه‌ ، به‌ڵام جگه‌ له‌وه‌ی كه‌ ناتوانێ‌ به‌ ته‌نێ‌ حوكمڕانی كوردستان بكات ، هێشتا زۆر ئاڵه‌نگاری و له‌مپه‌ریشی له‌به‌رده‌مدایه‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌ش له‌ ته‌واوی حزبه‌كانی تر دۆخی باشتره‌ ، په‌یوه‌ندی دیبلۆماسی و ده‌ره‌كی به‌ هێزه‌ ، سه‌روه‌ت و سامانی تایبه‌تی خۆی هه‌یه‌ ، هێزێكی چه‌كداری گوێڕایه‌ڵی هه‌یه‌ كه‌ نزیكه‌ی هه‌موویان هه‌مان بۆچونی میرانیان هه‌یه‌ " سه‌رۆك بڵێ‌ دانیشن ، داده‌نیشن ، بڕۆن ، ده‌ڕۆن ، بمێننه‌وه‌ ده‌مێننه‌وه‌ " میدیایه‌كی مۆدێرنی هه‌یه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر نه‌یشیتوانیبێت رای گشتی دروستبكات له‌ ته‌واوی میدیاكانی تر كاریگه‌ر ترو پڕبینه‌ر تره‌ ،بۆیه‌ له‌م بارو دۆخه‌دا پارتی به‌ لایه‌ك و هه‌موو ئه‌وانی تر به‌ لایه‌كی تر . پارتی له‌بارو دۆخێكدا كۆنگره‌ ده‌به‌ستێت وێڕای كه‌م بونی ده‌نگده‌ره‌كانی له‌ هه‌رێم و له‌ به‌غداش وه‌ك هێزی كوردی ، هێزی یه‌كه‌مه‌ ،بوون و مانه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانی له‌م قۆناغه‌دا له‌ ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه‌ پارتی جیاواز تر له‌وانی تر هێشتوه‌ته‌وه‌و زیاتر ئه‌و وه‌ك نوێنه‌ری هه‌رێمی كوردستان ده‌رده‌كه‌وێت ، ئه‌مه‌ش به‌شی زۆری هه‌ر په‌یوه‌ست نیه‌ به‌ هه‌ژمونی پارتی و بانگه‌شه‌ی پارتیه‌وه‌ بۆ نه‌ته‌وه‌گه‌ری و خود خاوه‌نی ، په‌یوه‌سته‌ به‌ لاوازی ئه‌وانی تریشه‌وه‌ به‌ تایبه‌ت یه‌كێتی و گۆڕان ، لانی كه‌م روونه‌ پارتی ده‌یه‌وێ‌ چی بكات و چۆن ، ئه‌ی ئه‌وانی تر چی ، كێشه‌ی هه‌ره‌ زه‌قی پارتی كه‌ به‌ تایبه‌ت له‌ قۆناغی حوكمڕانی مه‌سرور بارزانیدا زۆر دیاره‌ له‌ مه‌نگه‌نه‌ دانی ئازادی بیرو ڕایه‌ له‌ سنوری هه‌ولێرو دهۆك ، ئه‌مه‌ وه‌نه‌بێت ئێمه‌ پێمان وابێت سنوری ئه‌م لا زۆر باشتر بێت ، به‌ تایبه‌ت دوای گۆڕانكاریه‌كانی ناو یه‌كێتی و ئه‌و روداوانه‌ی له‌ دوای كۆنگره‌ی چواری ئه‌و حزبه‌وه‌ ڕویانداوه‌، ئازادی بیرو ڕا یه‌كێك له‌ كێشه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی پارتیه‌ كه‌ ره‌نگه‌ ئه‌م كۆنگره‌یه‌ ئه‌گه‌ر بواری میتینگ و گفت و گۆی تیا بێت قسه‌و باسی زۆری له‌ باره‌وه‌ بكرێت ، ئه‌مه‌ ئه‌گه‌ر بواری ده‌ركه‌وتنی جیاوازی بۆچوون هه‌بێت . یه‌كێكی تر له‌ كێشه‌ هه‌ره‌ قوڵه‌كانی پارتی ئیشكردنه‌ به‌ گومان ، یان وه‌ك ده‌ڵێن گومانكردنه‌ له‌ هه‌مووان، هه‌ندێك جار له‌ ناوخۆیشیدا ئه‌و گومانه‌ له‌ یه‌كتر بوونی هه‌یه‌ ، ئه‌مه‌ش هه‌میشه‌ پارتی به‌ جۆرێك دورتر له‌وانی تر ده‌هێڵێته‌وه‌ ، ئاخۆ كۆنگره‌ی چوارده‌ ده‌توانێت كێشه‌ی گومانكردن له‌ ناو ئه‌و حزبه‌دا بن بڕبكات و ئیتر وه‌ك حزبێكی مۆدێرن سه‌یری ره‌خنه‌و جیاوازی بكات و گومان له‌ هه‌موو شت نه‌كات ، هه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر گومان به‌و راده‌یه‌ شۆڕبێته‌وه‌ ئیدی ده‌بێته‌ خاڵێكی نه‌رێنی مه‌ترسیدارو دۆخی كۆمه‌ڵگه‌ ده‌شێوێنێت ، جگه‌ له‌وه‌ش ئه‌وه‌ یه‌كه‌مین جاره‌ له‌ هه‌موو جاره‌كانی تر جیاواز تر پارتی زۆر كێشه‌ی ئه‌وه‌ نیه‌ خاوه‌نی فكرو بیرو بۆچونی سیاسیانه‌ به‌رێته‌ سه‌ركردایه‌تی ،ئه‌مه‌ ئه‌وه‌نده‌ی من ئه‌و خه‌ڵكه‌م بینیبێت كه‌ خۆیان كاندید كردووه‌ ، كه‌سانی زۆر كه‌میان تیایه‌ كه‌ بیر كه‌ره‌وه‌ی باش بن ، هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه‌ په‌یوه‌ندی به‌و حزبه‌ خۆیه‌وه‌یه‌تی كێ‌ ده‌نێرێته‌ سه‌ركردایه‌تی و كێ‌ نانێرێت ، به‌ڵام من وه‌ك هاوڵاتیه‌كی ئه‌م هه‌رێمه‌ نه‌ك بۆ پارتی ئه‌مه‌ بۆ یه‌كێتیش كه‌ له‌ كۆنگره‌ی چواری خۆیدا خه‌ڵكانێكی نارد كه‌ مه‌لا به‌ختیار وته‌نی په‌یڕه‌وی حزبه‌كه‌ی خۆیشیان نازانن و تێیدا تاقیبكرێنه‌وه‌ ده‌رناچن ، جا ئه‌وه‌ كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌یه‌ بۆ ئاسایش و ته‌ناهی وڵات ، له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ره‌نگه‌ رسته‌یه‌كی نائاوه‌زی سه‌ركردایه‌تیه‌ك ئاژاوه‌و ئاشوبێكی گه‌وره‌ بناته‌وه‌ . ئێمه‌ نازانین پارتی كێ‌ ده‌باته‌ سه‌ركردایه‌تی و كێده‌نگ دێنێت ، به‌ڵام ئه‌وه‌ ده‌زانین كه‌ هه‌رگیز مه‌رج نیه‌ ئه‌وانه‌ی زۆرترین ده‌نگدێنن ، باشترینه‌كان بن ، یان له‌ باشه‌كان بن ، ده‌نگدان پێوه‌ر نیه‌ له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌نگدان نه‌له‌ناو حزب نه‌له‌ هه‌ڵبژاردنی گشتیدا به‌ تواناو لێهاتوویی نادرێت ، هیچ ئاماژه‌یه‌ك نیه‌ بۆ ئه‌وه‌ی پارتی دوای كۆنگره‌ پارتیه‌كی جیاواز تره‌ له‌ پارتی ئێستاو پێش كۆنگره‌ ، له‌ كاتێكا پارتی ته‌واوی جومگه‌ هه‌ستیاره‌كانی ئه‌م هه‌رێمه‌ی به‌ ده‌سته‌وه‌یه‌و هێشتاش ده‌ڵێت هی تر هه‌یه‌، ئه‌وه‌ش بواری پێكه‌وه‌ ژیانی ئاشتیانه‌ی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی لاره‌ سه‌نگكردوه‌ ، له‌ نێوان كۆنگره‌ی سێزده‌ی پارتی وكۆنگره‌ی ئێستا 2022 ، هیچ ئاماژه‌یه‌ك نیه‌ كه‌ پارتی  دوای كۆنگره‌ی سێزده‌ ، له‌ پارتی پێش ئه‌و كۆنگره‌یه‌ جیاواز تر بێت ، له‌ دوای كۆنگره‌شه‌وه‌ تا ئێستا پارتی نه‌یتوانیوه‌ ته‌نانه‌ت سه‌رنجی نه‌وه‌ی شه‌هیدو قوربانیه‌كانی خۆیشی كه‌مه‌ند كێش بكات و بڕوایان پێبهێنێ‌ ، كه‌ ده‌توانێ‌ سبه‌ینێیه‌كی جیاواز تر و ئارامتر نیشانی  خه‌ڵكی هه‌رێم بدات ، گرتن و سه‌ركوتكردنه‌كانی بادینان و هه‌ولێر خاڵێكی نه‌رێنی زۆر خه‌راپه‌ بۆ پارتی ، ئاخۆ ده‌توانێ‌ ئه‌مه‌ ئاوه‌ ژوو بكاته‌وه‌ ، هه‌روه‌ها ئایه‌ پارتی دوای كۆنگره‌ دۆسیه‌ی بۆ په‌یوه‌ندی ناوخۆی هه‌رێم چۆن ده‌بێت ، مامه‌ڵه‌ی له‌ گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسیه‌كانی پارچه‌كانی دیكه‌ به‌ تایبه‌ت په‌كه‌كه‌ ، په‌ژاك ، و ئه‌وانی  دیكه‌ چۆن ده‌بێت ، ئه‌مانه‌ هه‌موو حسابی وردیان بۆ ده‌كرێت .

شوان قلیاسانی                                                                                                                                        خەیالە ئەگەر وابیربکرێتەوە کەئەمریکاعێراقی لاگرنگ نیەودەسەڵاتی تیایدا نیە ...! لەیەکەم سەردانی سەفیری ئەمریکی(ئەلینا ڕۆمانۆوسکی ) بۆلای محمد شیاع سودانی توانی نیزاعی مالیکی وهادی عامری کۆتای پێبهێنێ کەشەڕیان بولەسەرپۆستی وەزیری ناوخۆ، کەسفیری ئەمریکی لێی پرسی کێشەت چیە ؟ لەوەڵامد وتی کێشەی دانانی وەزیری ناوخۆم هەیە. بەسودانی وت باپێت بڵێم چیان پێبڵێ ، بڵێ ئەمریکا دەڵێ نابێ هەرکەسێ گروپی چەکداری هەبێت کەس دەستنیشان بکات بۆوەزیری ناوخۆ.سودانی  پێی وتن ئەمریکیەکان سەلامتان لێدەکەن ودەڵێن هیچتان بۆتان نیە کاندیتان هەبێت.                                                 بۆیە دەکرێ بڵێین ئەم حوکمەتە لەژێر چاودێری ئەمریکاو هاوپەیماناندایە بەهۆی خراپ ئیدارەدانی  عێراقەوە لەلایەن حکومەتەکانی پێشوەوە و وەرگرتنی دەسەڵات لەلایەن سودانیەوە بەشێوەیەکی نادیموکراتی لەڕێگەی هەڵبژاردنێکی فاشیلی چاودێریکراو لەلایەن نەتەوەیەکگرتوەکانەوە ، لەلایەن هەندێ حیزبی دۆڕاو لەهەڵبژاردندا ، کەزوربەیان بەگروپی چەکداری وابەستە بەئێران وبەڕەسمی بەشێک لەحشدی شعبی پێکدەهێنن ولەدەرەوەی دەسەڵات کاردەکەن وتەنانەت هەندێ لەوگروپە چەکدارانە لەنمونەی حزب للە و عصائب اهل الحق لە لیستی ئیرهابدان و وەسودانیش پەیوەندی باشی لەگەڵ هەندێ لەوسیاسیانەدا  هەیە لەبابەتی فالح فیاض کەلەلایەن وەزارەتی خەزانەی ئەمریکیەوە عقوبەدراوە و وەمحسین مەندەلاوی جێگری سەرۆکی پەڕلەمان کەدەوترێ پێشتر لەگەڵ ئەبو فەدەک کۆبۆتەوە کەسەرۆکی گروپەولەلایەن ئەمریکاوە عقوبەی لەسەرە ، نەیانهێشت براوەی هەڵبژاردن  کەمقتدا صدربو حوکمەت         پێکبهێنێت.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                کەواتە وەزعی ئێستای عێراق تاڕادەیەکی زۆرلەسەردەمی ساڵی ٢٠١٨ ی عادل عبدوالمهدی دەچێت کەدەسەڵاتودەوری گروپە چەکدارەکانی لەبواری موازەناتی سەربازی ونەوت وبەندەرەکان وفڕۆکەخانەکاندا تیا بەهێز بو.                                                         ئەمریکا مە بە ستێتی ئیدارەکەی سودانی وەک وئیدارەی عادل عبدوالمهدی نەبێت کەحکومەتەکەی تەسلیمی میلیشیا چەکدارەکان کردبولەکاتی خۆپیشاندانەکاندا خەڵکی مەدەنی کوژران لەساڵی ٢٠١٩دا.                                                                                                 ئەمریکا مەبستێتی شەریکەکانی بێ دەسەڵات نەکرێن لەناوسوپاو دەزگائەمنیەکان.هەروەها ئەمریکا ئەیەوی ئەودەوڵەتانەی بەشداریان کرد لەشەڕی دژی تیرۆرهەست بەوە بکەن کە پە یوەندیان لەگە ڵ سودانی دەمێنێت بەوەی سودانی سنورێک بۆ ئەوگروپە چەکدارانە دابنێ کەدەبنە هۆی لەناوبردنی عێراق . بۆیە پێشبینی دەکرێت  ئەمریکا هەندێ ڕێوشوێن دابنێ بۆبەردەوامی پەیوەندیەکانی لەگەڵ حوکمەتەکەی سودانی لەوانە :              ١-چاکسازی لەدەزگای دادوەری .                                                                     ٢- وابەستەکردنی سودانی بەهەڵبژاردنی پێشوەخت بەگوێرەی یاسای هەڵبژاردنی عادل  ٣- بێ دەسەڵاتکردنی یان کەمکردنەوەی دەسەڵاتی گروپە چەکدارەکان بەتایبەتی ئەوانەی نزیکن لەئێران .                                                                                      ٤-کە مکرد نە وەی دەسەڵاتی گروپە چە کدارە کان لەسەر با نقی ناوە ندی ودە زگای  ئاسایش و بەندەرەکان وفڕۆکەخانەکان                       

عه‌دنان عوسمان دوو قسەو دواتر دوو چەپڵە، دۆخی حوکمڕانی و ئاستی دەستەبژێر "نوخبەی" سیاسی و رۆشنبیری وڵاتی بە رۆشنی دەرخست. ئەو دوو قسەیە لە دوو کارەکتەری گەنجی حوکمڕانەوە، کە ماوەیەکە بەهاوبەشی ئیدارەی ئەم هەرێمە ئەکەن و نوێنەری عەقڵی تازەی نیولیبرالن لە کوردستاندا "بە خراپترین ڤێرژنیەوە"، کورتکراوەی خەم و ئیرادەو ئەولەویەتی ئەو نوخبەیە پێشان ئەدات، لە بەردەوامیدان بە سیاسەتی ئابوری بێپلان و پاشانیش شانخاڵی کردن لە بەرپرسیارێتی و، ئاوێتەبون لەگەڵ رەخنەگری خوار ستەیج و هاوڵاتی ئاساییدا، بێ خستنەڕوی هیچ چارەسەر و دیدگایەکی نوێ. دوو چەپڵەکەش دەرخەری عەقڵیەتی نوخبەی رۆشنبیرو سیاسی ئەم ساتەوەختەی کوردستانە کە خاڵی بوە لە عەقڵی رەخنەگرتن و مەسافەدانان لە گوتاری حەماساوی دەسەڵات. لە دیداری میریدا، کاک مەسرور بارزانی سەرۆکی ئەم کابینەیە، وتی ئەوان لەماوەی ئەم سێ ساڵەدا، نەک هەر قەرزیان نەکردوە بەڵکو دوو ملیار قەرزیشیان داوەتەوە! بەرامبەر بەوەش کە بەشێک لە داهاتی ئەم نیشتمانە کە نازانرێت بە چ هۆکارێک تەرخان کراوە بۆ دانەوەی قەرزێک کە نازانرێت بۆچی کراوە، نوخبەی سیاسی و رۆشنبیری ئامادەبوو چەپڵە رێزانیان کرد! لە کاتێکدا ئەبوایە جورئەتی ئەوە هەبوایە بپرسن: لەم سێ ساڵە پلانی ئابوریتان چی بوە؟ کوا بودجەی ساڵانەتان، کوا حسابی خیتامیتان؟ ئەو قەرزانە بۆ؟ کێ هۆکارە؟ ئەی بۆ قەرزی هاوڵاتیانی دەست کورت نادەنەوە؟ پاشان گەر سەرقاڵی قەرز دانەوەن، ئەی خێرە ئەم هەمو ملیاردێرە حزبی و بنەماڵەییە هەڵتۆقیون؟؟ پرسیاری گرنگتر ئەوەیە ئەگەر بەرزبونەوەی نرخی نەوت نەبوایە، ئێوە دیسان ناچاری قەرز نەئەبون؟ دیسان ناچاری هەژارترکردنی هاوڵاتیان نەئەبون؟. لە کاتێکدا سیاسەتە ئابوریە نیولیبرالیەکەی ئێوە تەنها لە خەمی کەسانی دەوڵەمەندو بازرگان و خاوەن کۆمپانیا گەورەکاندایە کە بنەماڵە دەسترۆیشتوەکان تیایدا هاوبەشن. هەر لەو دیدارەدا کاک قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی ئەم کابینەو کابینەی رابردوش، بە رویەکی بەشوشەوە باسی لە میحنەتی ناوچەیەکی گرنگ و بەرفراوانی هەرێمی ژێر دەسەڵاتی خۆی کرد کە کۆیەیە. لەوێدا خراپترین پێناسەی ئەو ناوچەیەی کرد کە گوایە وەک ناوچەی مادەی ١٤٠ی نێوان هەردو زۆنی ژێر چەپۆکی پدک و ینکی لێهاتوە! بەرامبەر ئەم دەستەواژە ترسناکە، کە پڕاوپڕە لە بێئیرادەیی و دەستەوەستان و گوێنەدات و لاموبالات و بەخەمەوە نەهاتن، هەمان دەستەبژێری ئامادەبوو، بە چەپڵە رێزان پێشوازیان لەو قسانە کرد! کەسیش نەیپرسی ئەی تۆ ئەم ماوەیە سەرقاڵی چی بوی و چیت؟ یانی چی ئاوا بە شانازیەوە باسی دوو ئیدارەو دوو زۆن ئەکەن و هێشتا خۆتان بە سەرۆک و جێگری کابینەش ئەزانن کە گوایە یەکگرتوە؟ هەموشمان ئەزانین مادەی ١٤٠ لە سایەی دەسەڵاتی بارزانی باوک و تالەبانی باوک چی بەسەرهات و چۆن بوە ئاردی نێو دڕک، کەچی هێشتا ناوچەیەک کە هەردوکتان تیایدا حوکمڕانن و ناوجەرگەی هەرێمەکەتانە، هەروا بە ئاسانی بە ناوچەی ١٤٠ی دەشوبهێنن. بەوەش دەتانەوێت بەرپرسیارێتی ئەو حوکومەتە شێواو و لەرزۆکە لە ئەستۆی خۆتان بکەنەوە؟! چەندە قسەی ئەو دوو بەرپرسە ئازاربەخش و نا بەرپرسانەیە، چەپڵەکان زیاترو سەختر ئاماژەن بۆ واقعی هەرێمەکەو بێخەمی دەستەبژێری سودمەند.

د.بەختیار شاوەیس لەگەڵ یەکەم هەنگاوی کرداریدا کە هەمووی پێنج رۆژە متمانەی وەرگرتووە، سەرۆک وەزیرانی عیراق محمد شیاع السودانی کۆمەڵێک بریاری یەکلاکەرەوه‌ی دەرکرد ئەویش بەهەڵوەشانەوەی کۆی ئەو بڕیارانەی کە کابینەی کاربەڕێکەری کازمی لەماوەی ڕابردوو دەریکردبوون و بەمەش ژمارەیەک لە پارێزگار، سەفیر، سەرۆکی دەستە، بەرێوەبەری گشتی لەپۆستەکانیان دوورخستەوەو وەک بومەلەرزەیەک لەماوەیەکی زەمەنی کورتدا بەر بەشێک لەو کۆتلە سیاسیانە کەوت کەلەپشتی دانانی ئەو پۆستانەوە بوون. جوڵە خێراو توندەکانی سودانی هەربەتەنها لە پۆستەکانەوە نەوەستا، بەڵکو زۆر بەڕۆشنی جەختی لەسەر ئەوە کردەوە کە بریارەکانی دادگای باڵای ئیتحادی دەبێ وەک خۆی جێبەجێ بکرێت، کە لەمەیاندا پێویستە هەرێمی کوردستان دەست و پەنجە لەگەڵ ئەم نیەتەی سودانی نەرم بکات، بەتایبەتی کە بریاری مانگی فێبرایەری ئەمساڵی دادگای فیدراڵی سەبارەت بەدۆسیەی نەوت و گازی هەرێم ئاماژەی گرژبوونەوەی پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و حکومەتی نوێی عیراقی تیا دەخوێنرێتەوە. لەم سۆنگەوە، سودانی لەنێوان دژیەکیەکی تونددا خۆی دەبینێتەوە، چونکە لالەیەک دەیەوێ بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی جێبەجێ بکات کە ئەمە هەرلەسەرەتاوە لای حکومەتی هەرێمی کوردستان رەتکراوەتەوەو بڕیارەکانی بەدەرەوەی دەستورو یاساو بەبریاری سیاسی ناساندوەو لەلاکەی ترەوە سودانی و کابینەکەی بەدەنگی پارتی و یەکێتیی و پشتیوانی ئەم دوو هێزە پێکهێنەرە سەرەکییەی حکومەتی هەرێم متمانەی وەرگرتووە.  جیا لەم بریارانەی، لەیەکەم سەردانیدا، سەرۆک وەزیران سەردانی دەستەی نەزاهەی کردو لەکۆبونەوەی لەگەڵ سەرۆک و ئەندامانی دەستەکە پەیامێکی توندی دژی گەندەڵکاران ناردو هەروەها یەکەم کەسی حکومەتەکەی بوو کە فۆرمی ئاشکراکردنی سەروەت و سامانی پرکردەوەو پەتای گەندەڵی وەک ئاڵنگاری بنەرەتی کابینەکەی دیاری کرد. ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە ئۆکتۆبەری داهاتوو ، یەکێکی دیکە بوو  لەو بڕیارە خێراو بومەلەرزە ئاسایانەی کە سودانی دەیەوێ لەرێگەیەوە تاودانی ئەسپی خۆی تیادا تاقیبکاتەوە. پرسیاری جدی: لەماوەی پێنج سەرۆک وەزیرانی پێشتر هەریەک لە تەشەنەسەندنی قەیرانی گەندەڵی، کێشە هەڵپەسێرراوەکانی نەوت و بودجەی نێوان هەرێم و ناوەند، پەکخستنی هەڵبژاردنەکانی پارێزگاکان هەبووەو وەک بەڵێنی بێکردار ماونەتەوە، ئاخۆ دەبێ سودانی ئەمانە بخاتە بواری پراکتیکییەوەو چارەسەری گونجاویان بۆ بدۆزێتەوە لەکاتێکدا مۆتەکەیەک بەسەر سەری سودانی و تیمەکەیەوە ئامادەیی هەیە کە ئەویش سەدرەو براوەی یەکەمی هەڵبژاردنەکانی ساڵی رابردووەو حاڵی حازر لە سوڕی متبووندایە؟ باچاوەڕێ بین چونکە وەک دەڵێن تازە بووک جوان گسک دەدات.

عەدالەت عەبدوڵڵا نهێنییەكی ئەو توندڕەوی و توندوتیژییە ڕەمزی و فیزیکییانەی كە بەبۆنەی سەرەڕۆیی عەقڵی و ڕەفتاریی ژمارەیەك (سیاسی، رۆشنبیر، میدیاكار)ەوە، واقعی ئێمەی تەنیوەتەوە، ئەو جەهلە فەلسەفییەیە كە لەبەرامبەر چەمكی هەقیقەتدا هەیە.  ئەو كاراكتەرە شەڕانییانەمان، لە هەر گروپێكی سیاسیدا بن، بە رادەیەك لە مانا فەلسەفییەكانی هەقیقەت بێ ئاگان كە هەموو گوتارو رەفتارێكی وێرانكەریش هەر بەناوی هەقیقەتەوە بنوێنن، ئیدی بەبێ ئەوەی بۆ جارێكیش بپرسن: گەر هەقیقەت ئەوەبێت كە دەیزانین، گەر تەنها ئەو وێناكردن و تێزانە، ئەو تیۆرو گریمانانە، ئەو تێگەیشتن و بیروباوەڕانە بێت كە ئێمە هەڵگریانین ئاخۆ ئیدی بۆچی ململانێ و ناكۆكی، جیاوازی و فرەیی، دێنە ئاراوە؟! هۆی ئەم دابەشبوونە فكری و سیاسی و ئەخلاقی و كۆمەڵایەتییە ناکۆتایانەی ناو مێژوو چییە كە لەناو هەرێمی ئێمەشدا هەیە؟ كاری ئەم چەند دێڕە نییە باسی ئەزەلیترین گرفتی ئەندێشەی مرۆڤ بكات. هەقیقەت لە پراكتیكدا هەمیشە سەرچاوەی كۆكردنەوەو پەرتەوازەكردن بووە ئەگەر لە تیۆریزەكاریشدا ئەم راستییە بۆ سەدەی 19و 20 دواكەوتبێت. فەیلەسوفی فەرەنسی " میشیل فۆكۆ" زۆر لە مێژە دەڵێت: هەقیقەت پێش میكانیزمەكانی بەرهەمهێنانی ناكەوێت، قەوارەو ماتەریاڵێك نییە لەشوێنێكی دیاریكراوداو بیدۆزینەوە. هەقیقەت ئەوەیە كە خۆمان دروستی دەكەین، لەدەرەوەی گەمەكانی گوتاردا نییە، بەڵكو بەرهەمی قەناعەت و توانا مەعریفی و فكری و زمانەوانییەكانمانە، زادەی وێنەو تێرم و بینراو و ناولێنراوەكانمانە، زۆرجاریش بەرئەنجامی ئیرادە دەسەڵاتخوازییەكان و ئارەزووە تێرنەبووەكان و ئەنگێزە نەرجسییەكانمانە، لەمانەش زیاتر هەڵقوڵاوی كۆمەڵێك وەهم و سروت و ترادسیۆنی عەقڵی و كۆمەڵایەتیمانە.  هەرچی " محەمەد ئارگۆن"ە، دەڵێ: ئێمە واتێدەگەین هەقیقەتی مرۆڤ ئەوەیە كە، هەمیشە بە دوای هەقیقەتەوەیە!، واتە هەقیقەت لە هەموو هەلومەرجێكدا خواستی لەسەربێت و مرۆڤ بەبێ هەقیقەت بەختەوەر نەژی، ئەمەش وەهمە. لای بەشێک لە کەسە (سیاسی)و میدیاكارە نەفام و توندڕەوەكانی ئێمە ئەم سەرنجانە یەك پولی قەڵپ ناهێنن. ئیشی ئەوان کورتبۆتەوە لەوەی هەر ماوەیەو بە ناوی هەقیقەتەوە مرۆڤەكان و هاووڵاتیانمان بكەن بە دوژمنی یەكتر، كولتورێكی ئەستوور لەرق و كینەیان لەنێواندا بڵاو بكەنەوە، لافاوێك خوێن بڕێژن، ئەمانە بۆ ئەوەی هەقیقەتی فشۆڵی خۆیان سەروەر بكەن و بیسەلمێنن کە لەسەر رێگای راستن، دەبێ رێگای ژیانی ئەوانیتر كوێربكەنەوەو بیانێرن بۆ دۆزەخ. بە درێژایی مێژوو، خواستنی توندڕەوانەی هەقیقەت مرۆڤی هەرزەو دەمارگیرو شەڕانی بەرهەمهێناوە، ئەم مرۆڤانە زۆرجار كۆیلەی سیستمێكی ئەخلاقی و سیاسی و فكرین و چاویان بە كەسدا هەڵنایەت كە سەربە هەمان مەنزومەی خۆیان نەبێت، بۆیە دەبینی لەدواییدا پرۆژەیان تەنها وێرانكردن و سڕینەوەو تێکدانی ئارامی و ئاشتیی کۆمەڵایەتییە، واتە فۆرمێک لە فۆرمەکانی فاشیزم، فاشیزمێك كە بۆ ئەوەی بزانێت هەیە، دەبێ هەموو مرۆڤ و كۆمەڵگاو جیهان و گەردوون لە فكرو روانگەوە ئەوەوە ببینرێن و بەهاو نرخیان هەبێت..!

رێبوار کەریم وەلی سیلسیلەی تەسفیە حیساباتی ئەمنی و هەواڵگری کە لە مێژووی کورددا وێنەی نەبووە، لە کوردستان دەستی پێکردووە. هەر لە تیرۆرکردنیبەرپرسانی باڵای ئەمنییەوە بگرە، تا تەقاندنەوەی ئۆتۆمبێلی کەسە هەرە نزیکەکانی خۆیان. لەوە ترسناکتریش تۆمەتبارکردنی سەرۆکی حزبێک بە ژەهرخواردووکردنی کوڕە پەرلەمانتارەکەیان لە لایەن خانەوادەکەیەوە. تابلۆیەکی رەش و ترسناک. * بێدەنگیی پارتی لە رووداوی هەشتی تەمموز و قەلەمداد کردنی بەوەی کە ئەوە رووداوێکی ناوخۆیی ئەو حزبەیە، دەستی کوڕەکانی تاڵەبانییواڵا کرد تا پەنا بۆ هەموو جۆرە بوختان و کردەوەیەکی ناشەرعی ببەن. کاتێک لە رانیە بەرپرسی پۆلیسی ئاو شارە بەدەستی دژە تیرۆری جووت کوڕانی تاڵەبانی خەڵتانی خوێن کرا، نەک وەزارەتی ناوخۆ نوققەی لێوە نەهات، بگرە ئەنجومەنی ئاسایش قوربانیی وەک داواکراو لەلایەن قانوونەوە وەسف کرد! * ١٤ مانگە جووتە کوڕی تاڵەبانی سەرکردایەتیی حزبێک دەکەن کە ئێستا لە سایەی ئەوانەوە حزبەکە تف لە روخساری دەکات. سلێمانی نائارامترین شوێنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە کە ئەوەی لە توانای دابێت و بزانێ رۆژێک دەکەوێتە بەر غەزەبی ئەوانەوە، را دەکات دێتە هەولێر،بەڵام لە رابردوودا کە دەگوترا پارتی نابێ موبارەکەی ئەو کودتایە بکات و رۆژێک پڕشکەکانی ئەم ئاگرە داوێنی ئەویش دەگرێتەوە، لە بەرئەمڕۆ بوو کە جووتە کوڕ کە فڕیان بەسەر سیاسەت و ئیدارەوە نییە، ئەمنیەتی ناوماڵی پارتیش تێک دەدەن. * بڵاوکردنەوەی دانپێدانانەکانی تۆمەتبارانی کوشتنی هاوکار جاف، سەرباری هەموو شانتاژ و تکا و رجاکانی جووتە کوڕی تاڵەبانی، یەکێکبوو لە بوێرانەترین و ئەخلاقیترین بڕیارەکانی مەسروور بارزانی و، کۆتاییی بە چاوپۆشی و خاترانەی پارتی هێنا لەگەڵ ئەو کوڕانەدا. مەکینەیەکی گەورەی تیرۆریستی بەناوی دژایەتیی تیرۆرەوە چەپ و راست دەبڕێ و دەکوژێ. سەرۆکی ئەم دەزگایە و بڕیار دەرەکەی دووکوڕەکەی تاڵەبانین و، ئێستا دەرفەتە کە پەلکێشی بەردەم قانون بکرێن. * ئێستا نۆرەی پارتییە کە پێکێک لەو ژەهرە بخواتەوە و دەسەڵاتی دادوەری بێ گوێدانە پلە و پۆست و پایە، لانیکەم سەفەری دەرەوەی وڵات لەهەموو ئەوانەی تێوەگلاون و دەزانرێ کێن مەمنوع بکات. ئەگەر پارتی واز لە پشتیوانی ئەو جووتە کوڕە بێنێت و قووت و مووچەی خەڵکیانلەدەست دەربهێنێ(پارەی مووچەی خەڵکی سلێمانی بخەنە سەر بانکەکانی هەولێر)لەناو ئەو حزبەدا، هێشتا کەسانێک هەن کە دەتوانن رێڕەوی حزبەکە راست بکەنەوە.

سمكۆ ئەسعەد ئەدهەم بەر لە كۆتایی هاتنی وادەی سەرۆكایەتییەكەی بە ڕۆژێك (میشال عەون) سەرۆكی لوبنان ، كۆشكی سەرۆكایەتی جێهێشت و دوا بڕیاری ، بەر لە جێهێشتنی كۆشكی سەرۆكایەتی ، لەكارخستنی حكومەتی كار بەڕێكەری لوبنان بوو . لوبنان_ێكی مایە پوچی پڕ لە قەیران ، لێوان لێو لە گەندەڵی ، خاوەنی سەرۆكێكە ڕێز لە وادە یاساییەكانی حوكمڕانی و ئیرادەی گەلەكەی ئەگرێت ، دەست بە كورسییەكەوە ناگرێت (بە بەهانەی بوونی قەیران و خەمخۆری میللەت و خۆماددانی دوژمنان) پەنا ناباتە بەر (یاساداتاشان)ی وڵاتەكەی بۆ درێژكردنەوەی وادەی سەرۆكایەتیەكەی ، بە پێچەوانەوە ، خۆی ڕاگر و پارێزەری جێبەجێكردنی یاسایە ، لەو پێگەیەوە ولە دوا وتاریدا ، ڕاستی گوزەران و بەڕێوەچوونی سستمی حوكمڕانی دارایی وسیاسی ودادوەری لە لوبنان ، زۆر بە كورتی خستە ڕوو . ئەمڕۆ هەموو لوبنانییەكان ، بە یار و نەیاری سەرۆكی پێشوو ، شانازی بە قەوارەكەیانەوە ئەكەن ، لەبەر ئەوەی ڕیزگرتنی تیادایە لە دەستوور وادە یاساییەكان و ئیرادە ومتمانەی خەڵك . چی ئەبێت ئەگەر ئێمەش لە هەرێم دیمەنێكی لەو شێوەیە بە خۆمانەوە ببینین ، چی ئەبێت ئەگەر سەرۆكی هەرێم ڕێز لە قەوارەی هەرێم وادەی یاساییەكان بگرێت و بڕیار لە خۆی و كابینە حكومییەكە بدات ووێنەیەكی نوێ‌ بۆ هەرێم بخاتە ڕوو ، وبیسەلمێنێت ، قەوارەی بەهێز بە متمانەی هاوڵاتیانەوە بەندە ، نەك بە زەبری دەسەڵاتداریی .