▪حەسەن بێگەڵاسی سەرەتا ویستم ڕەشکردنەوەی پەڕە سپیەکان بەقەڵەمی ڕێبوار کەریم وەلی بەگرینگ نەگرم و وەڵامی قسە هەڵبەستراوەکانی نەدەمەوە، بەڵام ویژدان ڕێگای پێنەدام وابکەم، لەراستیدا هەر کەس ئازادە چۆن دەنوسێ و چۆن لێکدانەوە بۆ جوڵە بەردەوامەکانی سەرۆک بافڵ بکات لەگەڵ کەسی یەکەمی حزبەکان و لەگەڵ بەرپرسە باڵاکانی حکومەتی عێراق و نوێنەری ووڵاتان، بەڵکو ئەو خاڵەی بەلای منەوە گرینگە بریتییەلە هەڵوێستە کردن لەسەر ئەو راستیانەی دەبێ لەکاتی خۆیدا بگوترێن.   ▪کاتێک نووسینەکەی ڕێبوار کەریمم خوێندەوە، ئەوکات بۆم دەرکەوت ئەو پیاوە بەناو ڕۆژنامەنووسە بەدەست چ بوغزو هەژارییەکی فکری و ئاڵۆزی دەرونی دەناڵێنێت و دەیەوێت کۆمەڵگەش لەم جۆرە تایبەتمەندیەیڤخۆی بێبەش نەکات. ▪ئەم جۆرە نوسینەی ڕێبوارو مامۆستا و هاوڕێکانی دەرخەری ئەو حەقیقەتەیە کەچەندە تەنگەتاو و هەناسە سوارن بەجووڵەو هەنگاوەکانی سەرۆک بافڵ، بێگومان هەرئەوەشە وایکردووە ڕێبوار کەریم هەر جارەو بەئاوازو تۆنێکی جیاواز و ماکیاج کراو ئاواز دابنێ، کورد گوتەنی خۆشی نازانێ چی بڵێت و چی بنوسێت و چۆن ڕووی خۆی سپی بکاتەوە لەبەردەم شەقام، چونکە ئەو جۆرە لەنووسین و لێدوان و قسەکردنە ڕۆژ بەڕۆژ زیاتر ڕێبوار کەریم و مامۆستاکانی ڕێبواریش بچوکتر و ناشیرین تر دەکەن لەبەردەم حزبەکەی و هەمدیسان کۆمەڵگەی کوردی، چونکە قسەکانی جگە لەبوختان و ووشە ریزکردن و پینەو پەڕۆکردن نەبێ هیچی ترنین.   ▪ڕێبوار کەریم لەسەرەتاوە  تاهەنوکە بەردەوامە لە سیاسەتی خەڵەتاندن و چەواشەکردنی مامۆستاکانی، دڵنیام لەوەی مامۆستاکانی ڕێبوار لەخۆی کەم ئەزموون ترن، ئەگەر نا باش دەزانن قسەکانی ناوبراو بێمانان، چونکە مێژوو گەواهیدەری ئەو ڕاستییەیە کە ڕۆڵ و پێگەی سەرۆک بافڵ و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان چ  لەڕووی نێودەوڵەتی چ لەئاستی ناوخۆو چی لەسەر ئاستی هەرچوار پارچەی کوردستان چەندە گەورەو گرنگ و زەروورە بۆ  ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.    ▪یەکێکی تر لەو خاڵانەی کە ڕێبوار کەریم دەیەوێت بەردەوامی پێبدات بریتییە لەبەرگری کردنی لەدەستکەوتە خودیەکان و پاراستنی بەرژەوەندیەکانی کەسیەکانی، ئەمەش بەبڵاوکردنەوەی وتارە بوختان ئاسا و درۆ میکیاجکراو و ڕیزکردنی قسە لوس و بریقەدارەکانیەتی بۆ مشغوڵکردنی هاوڵاتیان، ئەگەر نا دیدارو سەردانە بەردەوامەکانی سەرۆک بافڵ چ لەگەڵ بەرپرسانی باڵای عێراق و چ لەگەڵ نوێنەرو نێردەی وڵاتان و چ لەگەڵ کەسی یەکەمی حزبە کوردستانیەکان و چی لەگەڵ چین و توێژە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی کوردی، لە ماڵە گەورەکەی مام لەدەباشان و دوکان وێنەیەکی گەورەی لای کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و شەقامی عێراقی دروستکردوە.    ▪ئەگەر ڕێبوار کەریم پێی وابێت بەڕەشکرنەوەی پەڕە سپیەکان بەبوختان و قسەی عەفەویانە لەپێگەی یەکێتی و سەرۆک بافڵ کەم دەکاتەوە، ئەوە ئەوکات توشی هستریا بووە و دەبێ ئەو خەونە لەمێژینەی بەرامبەر دوانەی یەکێتی و سەرۆک بافڵ لەگەڵ خۆیی و مامۆستاکانی بباتە ژێر گڵ، چونکە وەک هەموان دەزانن ڕێبوار کەریم بەدرێژایی مێژوو چ ئەوکاتەی لەمیدیایەکی حزبی کەبەپارەی خەڵک کار دەکات، وەچ ئەو کاتانەی لەئەوروپاوە لەژێر ناوی دەمامکی بێلایەنی سیاسیەوە درێژە بەئەجینداکەی دەدات و نوسینەکانی جگە لەشەر فرۆشتن نەبێ بەرامبەر یەکێتی و سەرۆک بافڵ هیچی تر نین، بێگومان خەونیش هەر خەونەو هیچ کاتێک نەبووە بەواقیع.   ▪ڕێبوار کەریم و مامۆستاکانی لەو سۆنگەوە توشی شۆک بوون کاتێک دەبینن سەردان و دیدارە بەردەوامەکانی سەرۆک بافڵ و  پێشکەوتن و گۆڕانکاریەکانی ناو یەکێتی نیشتیمانی کوردستان هیچ کات لەئاستی چاوەروانی پارتی نەبوون، هەربۆیە ئێستا ئەم حزبە وەک دەبینین تووشی شۆک بووە، چونکە سیاسەتی عەقڵانی سەرۆک بافڵ واخەریکە ستۆپ بەعەقڵیەتی پاوانخوازی و سیاسەتی گەمارۆدانان و هەڵاواردن و جیاوازیکردن لەنێوان شارێک بۆ شارێکی تری کوردستان دەکات.

فەرحان جەوهەر  دەمێکە ئەم گوتەی سەرەوە، لە ناوەندەکانی وەرزش و وەرزشکاراندا، بۆتە دروشمی سەرەکی وەرزش. لە راستیدا گوتەیەکی جوانە، چونکە وەرزش خاوەن پەیامێکی زۆر مرۆڤانەیە و کردەیەکی تەواو کۆمەڵایەتییە و شوێنێک نییە بۆ سیاسەت، سەرەڕای ئەوەی هۆیەکی باشی لەیەکتر نزیک بوونەوەی گەلانە و زمانی هەمووانە، بەپێچەوانەی سیاسەتەوە، کە هۆکاری سەرەکی دابەشبوون و لێکترازانی مرۆڤایەتییە.  وەرزش، کۆکەرەوەی هەموو مرۆڤایەتییە. رۆحی وەرزشی چەندە بەرز و جوانە، کاتێک لایەک دەدۆڕێت، ئەوا نەک هەر رقیان لە براوەکە نابێتەوە ، بەڵکو تیمی براوە ماچ دەکەن و لە جیاتی ئەوەی شکستی خۆیان بخەنە گەردنی خەڵکی تر، رەخنە لە ئەدای خۆیان دەگرن و پێداچوونەوە بە پێکهاتەی تیمەکەیان دەکەن، کارەکەیان بە کۆمەڵ و هەرەوەزیە و سەرکەوتنیان بۆ هەمووانە و شکستیشیان هەر بۆ خۆیانە.  مۆندیاڵ  کە  جامی جیهانییە و هەر چوار ساڵ جارێک لە وڵاتێک رێک دەخرێت، رووداوێکی هێجگار گرنگ و سەرنجڕاکێشە، تاکە کردەوە و کارە، کە هەموو ئایین و نەتەوە و رەگەزە جیاوازەکانی جیهان، پێکەوە تیایدا بەشدارن. سەرکەوتن و بردنەوەی تیمێک، بەهیچ شێوەیەک بردنەوە و سەرکەوتنی نەتەوە و رەگەزێکی دیاریکراو نییە، چونکە هاندەرەکان لە هەر وڵاتێکدا جیاوازن، هەزاران کەس لە ئەمەریکا هاندەری بەڕازیلن، هەزاران کەس لە هەموو نەتەوە و وڵاتاندا هاندەری یانە و تیمی وڵاتانی ترن.  میسی و رۆناڵدۆ ئەوەندەی هاندەریان لە دەرەوەی وڵاتانی خۆیان هەیە، نیو ئەوەندە هاندەریان لەنێو وڵاتی خۆیان نییە، ئەستێرەکانی بواری وەرزش، خۆشەویستیان لە نێو هەموو نەتەوە و ئایینەکاندا بەبێ جیاوازی هەیە. زۆرجار بەهۆی سیاسەتەوە پەیوەندی نێوان گەلان و وڵاتان تێک دەچێت، کەچی هەندێکجار وەرزش ئەم پەیوەندییە لێکترازاوانە چاک دەکاتەوە، ئەمەش پێیدەڵێن دبلۆماسییەتی وەرزشی.  لەم رۆژانەدا بەهۆی ئاهەنگی کردنەوەی مۆندیاڵ لە دەوحەی پایتەختی قەتەر، ئەردۆگان و سیسی دوای چەندین ساڵ لە دابڕان و پەیوەندی خراپ، تەوقەیان لەگەڵ یەکتر کرد، کە دواتر بە (تەوقەی مۆندیاڵ) ناسرا.  هەروەک لە سەرەوە باسمکرد، وەرزش شوێنێک نییە بۆ سیاسەت، بەڵام لەم ناوچەی ئێمە، هەروەک چۆن هەموو بوارەکانی تر بەسیاسی کراون، ئاواش وەرزش بە سیاسی کراوە و خراوەتە خزمەت سیاسەتەوە، هەربۆیە دەبینین لە وڵاتانی رۆژهەڵات هیچ یاریزانێکی جیهانی و تیمێکی بەتوانا دەرناکەوێت و تائێستاش هیچ جارێک هیچ تیمێک براوەی جامی جیهانی نەبووە.   لەم رۆژانەدا بەهۆی گەمەکانی مۆندیاڵ لە قەتەر، دەبینین، گەلێک کەسی سیاسی بۆ ئەوەی خۆیان بە ئایینپەرەوەر نیشان بدەن، بەهۆی بردنەوەیان لە ئەرژەنتین دەستخۆشیان لە عەرەبستانی سعوودیە کردووە، ئەمە هەڵوێستێکی سیاسی پێشوەختە و بەکارهێنانی وەرزشە لە پێناو سیاسەت، هەروەکچۆن ئایینیش بەکاردێنن لە پێناوی سیاسەت بۆ گەیشتن بە مەرامەکانیان.  ئەو گەل و وڵاتانە بۆیە لە هەموو بوارەکان سەردەکەون و پێشدەکەون، چونکە هەر بوارێک تایبەتمەندی و پسپۆڕی خۆی هەیە.  قەتەرییەکان حەقن  شانازی بەخۆیانەوە بکەن له هێنانی مۆندیاڵ بۆ سەر خاکەکەیان، سەرباری ئەوەی لە ساڵانی رابردوو بەهۆی کەمی کات و پەلەکردنیان لە بنیاتنانی گۆڕەپانەکانی یاری مۆندیاڵ، بە هەزاران کرێکاری بیانی گیانیان لە دەستداوە.

سه‌ردار عه‌زیز ڕۆژهەڵات لە دۆخی شۆرشدایە. هەمیشە لە هەناو دۆخی شۆڕشدا، هەستێکی ڕەوایی باڵا بونی هەیە. ئەم هەستە وەها لە کەسی بە شۆرش هەستاو دەکات چاوەڕێی ئەوە بکات کە ئەوانیتر، مرۆڤایەتی، بە دەنگییەوە بێن. بێدەنگ بونی باشور بەرامبەر دۆخی ڕۆژهەڵات، نائومێدبون و ناڕەزایی و توڕەیی لای ڕۆژهەڵاتییەکان دروستکردوە. لێرەدا بە کورتی دەمەوێت توێکارییەک بۆ ئەم پرسە بکەم. سەرەتا دەپرسم ئەکتەرە سیاسی و فیکریی و کۆمەڵاتییەکانی باشور کێن؟ یەکێتی و پارتی وەک دوو هێزی سەرەکی، چاوەڕوانی ئەوەیان لێناکرێت کە پشتیوان بن. هەژەمۆنیەتی ئێران بە سەر یەکێتیدا لە باڵاترین ئاستیدایە. هەڕەشە و فشاری بەرامبەر پارتی بە هەمانشێوە. بەڵام یەکێتی و پارتی دوو گروپن لە دۆخی شەڕی ناوخۆدا دەژین، هەرگیز ناتوانن پشتیوانی هێزێکی تر بن، چونکە هەمیشە دەترسن لە بونێکی تر. ئەمەش کرۆکی نەبونی ئاشتییە لە باشور. خەڵکی باشور بە گشتی ئەم دۆخەیان ناوەکی کردوە، بە مانایە پیادەی دەکەن و هەستی پێناکەن. هێزەکانی دەرەوەی ئەم دوو لایەنە، بە گشتی هەوڵدەدەن شەرعیەتیان لەوەوە وەربگرن کە دژایەتی ئەم دوو لایەنە بکەن. ئەم هەوڵی دژایەتییە، بەشێک لەم گروپانە بردوە بۆ ناو پرسی دژایەتی کورد و قەوارەی کوردی و هەتا بە فاشیستکردنی مرۆڤی کورد و کوردبون. ئەگەر کوردبون فاشیزم بێت ئەوا هیچ هاوبەشییەک نامێنێت لە نێوان دوو کورددا، ئەگەر هەبێت دەبێت لە ناو ببرێت. ئەگەر ناسیونالیزمی کوردی فاشیزم بێت، وەک دەڵێن، ئەوا هیچ بەهانەیەک نیە بۆ پشتگیری خەڵکانێکی تر تەنها لە بەر ئەوەی کە کوردن. ئیسلامیەکان، رەنگە پێویست نەکات ئاماژەی پێبدەین، بە سەنتەربونی دژە سەرپۆش ئیسلامییەکانی کردە دەرەوەی ئەم شۆرشە و تەنانەت بە دژایەتیشی دەزانن. هەروەها لە کرۆکدا هاوبەشییەک هەیە لە نێوان دیدی قوتب و خومەنیزمیدا، سەرباری جیاوازی تایفییان. بەڵام بۆ خەڵکی بە گشتی حەماسی نیە؟ دوو فاکتەر هەن، یەکەم ئەزمونی باشور، کە نەوت هەموو بەهایەکی گۆڕییەوە بە پارە. هەروەها ئەو دۆخی جەنگەی لە ناو باشوردا هەیە. دۆخێک کە هەموو جوانیی و داهێنان و بیرکردنەوە و بەرپرسیارێتی و هاوبەشێتی ڕسواکردوە. ڕۆژهەڵات شایستەی پشتیوانین، نەک لەبەرئەوەی کوردن، بەڵکو دراوسێیەکن لە بەردەم مەرگدا بە چەندین شێوە. تەنانەت لە ڕوانگەی بەرژەوەندی خۆشتەوە بیری لێبکەیتەوە، هەر مافێک بۆ خەڵکی ڕۆژهەڵات بون و مانەوەی تۆ بەهێزتر و مسۆگەرتر دەکات. سەرباری ئەوەی کە ئەوەی ڕۆژهەڵاتییەکان دەیکەن جوانە، مرۆڤانەیە، ڕەوایە.

رێبوار کەریم وەلی ئەلبەتە یەکگرتووی لێدەرچێ و تا راددەیەکیش کۆمەڵ، ئەمڕۆ کوڕەکەی تاڵەبانی(واتا بافڵیان) لەگەڵ دوو بەرپرسی لق (گۆڕان و سۆسیالیست)و چەند ناوچەیەکی پارتی کۆبۆتەوە. کە سیفەتی حزبیان هەیە. ئەوە یەک. * بافڵ لە چەند رۆژێک بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارەوە، دەڵێن دەرگەی ماڵی نوری مالیکی دەرهێناوە و دەرگەی لێ ناکاتەوە. ئێستاش دوای ئەوەی نائومێد بووە، بایداوەتەوە بۆ ئەوەی ئەو فشارەی قەرار بووە لە بەغدا بیخاتە سەر پارتی لە کوردستان و بە کۆکردنەوەی لق و ناوچەکانی پارتی دروستی بکات! ئەلبەتە مامۆستاکەی دیسان دەرسێکی هەڵەی داوەتێ! ئەوە دوو. * بافڵ ئازادە  هەرچییەک دەکات بۆ ئەوەی پارتی ئەمر قەبزەکەی لەسەر لابات و ، بەدەمی خۆی گوتی ئامادەی هەموو سازشێکە بۆ پارتی، بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە ئەوەیە کە بۆچی دوو حزبی وەک کۆمەڵ و یەکگرتوو کراونەتە ئالەت؟ ئەوە سێ. * هەر دوێنێ بوو بە دەیان خوێندکار کە بۆ مافە سەرەتاییەکانیان هاتبونە سەرجادە، بە فەرمانی ئەو زاتە دەستگیر کرابوون، هەمووی چەند هەفتەیەک پێش ئێستا بوو کە هاوکار جاف بە فەرمانی ژێردەستەکانی ئەو زاتە لە ناو جەرگەی هەولێر تیرۆر کرا! نەتانپرسی سەروگوێلاک ئەوە چەندی بەچەندە. ئەوە چوار. * کوڕەگەورەی تاڵەبانی ئێستا خەریکە سێیەم نزیکترین رەفیقیشی(قوبادی برای) لێدەبێتەوە و ئەویش دەکاتە قوربانیی ئەو لووت بەرزییەی کە لە دوای هەشتی تەمموزی پار تووشی بووە.  داڵدەدانی تۆمەتبارێک دارودەستەکەی کە فرمانی گرتنیان هەیە و رەنگبێ دواتر چەندین کەیسی دیکەشیان بەسەردا ساغ بێتەوە، کاسەی سەبری پارتیی پڕ کردووە. تەقە کەوتۆتە ناو عایلەشەوە. ئەوە پێنج! * جا لە هەمووی خۆشتریش ئەوەیە کە ئەو ئازادییەی ئیدعا دەکرێ لە سلێمانی هەیە، مەگەر لە کابول یان پیۆنگ یانگ نمونەی هەبێ، دەنا نەبیندراوە کە بەناوی ئازادییەوە، مامۆستا بکوژرێت، رەئیسی حزب هەفتەی جارێک بگیرێت، پەرلەمانتار و رۆژنامەنووس بگیرێت، نەیاری سیاسی تیرۆر بکرێت و خانەوادەی شاربەدەر بکرێت و ئینجا رووت هەبێ و باسی ئازادی بکەی! ئەوە شەش! * ئەوە شەش خانم لێگرتی جا تۆش هەر بەتەمای دوو شەش بە.

ئەنوەر حسێن (بازگر) بۆ هەر وڵات و هەرێمێک کۆمەڵێک پێوەر هەن، ئاماژەن بۆ ئارامی و سەقامگیری، وەک (ئاسایش و ئارامیی دەرەکی و ناوخۆیی، نەبوونی دیاردەی تیرۆریزم، کۆنترۆڵی سنوورەکان، ڕێگری لە بازرگانیکردن بە: مادەی هۆشبەر و چەک و شوێنەوار، سپیکردنەوەی پارە، بازرگانی بە جەستەی مرۆڤەکان و منداڵ و ...هتد). گەر ئەوانە ئاماژە باشەکان بن، ڕێکپێچەوانەی سەرهەڵدان و بوونی ئەم دیاردانە، مانای وایە ئەو دەوڵەت و حکومەت و هەرێمە سەقامگیر و ئارام نییە و مەترسیی لەسەرە. کورتەی مەبەستەکەم ئەوەیە، هەرێمی کوردستان زۆرینەی ئەم دیاردە مەترسیدارانەی هەیە و بەرۆکی گرتووە و مەترسیی جدیی لەسەر دروست کردووە. هەرچەندە گرفتەکە بوونی ئەم مەترسییانە نییە، بەڵکوو هەوڵی جدی و پۆڵاین و پەرۆشانە نادرێت بۆ ڕێگەپێگرتن، سنووردارکردن، ڕووبەڕووبوونەوە و کۆتاییپێهێنانیان. دەکرێت هەندێک لەو مەترسییانە بریتی بن لە: 1.تیرۆر: تیرۆر وەک مەترسییەکی ئەمنی هەڕەشە لە هەرێمی کوردستان دەکات، سەرچاوەی ئەم هەڕەشە تیرۆریستییانەش لە لایەن داعش، تورکیا و ئێرانەوەیە. تەنها لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا زیاتر لە (50) سەرکردە و کادیری پەکەکە و پەیەدە لە سلێمانی و هەولێر، لە لایەن تورکیاوە تیرۆر کراون، چەندین ئەفسەر و هاوڵاتی لە لایەن داعشەوە تیرۆرکراون و ئەو مەترسییانە تا دێت زۆرتر و زیاتر دەبن، بە تایبەت داعش، کە شانە نووستووەکانی لە هەرێمی کوردستان جێگەی مەترسی و نیگەرانییە و وەک هاووڵاتیی ئاسایی خۆیان حەشار داوە. 2.بازرگانیی مادەی هۆشبەر ئامارەکان دەڵێن: وڵاتی چیک سنووری تێپەڕبوونی مادەی هۆشبەرە بۆ هەموو ئەورووپای خۆرئاوا، بەڵام ئێستا هەرێمی کوردستانیش لە بەردەم مەترسیی گەورەی ئەم بازرگانییەدایە، لە زۆرینەی شوێنەکانی سلێمانی و هەولێر دەتوانیت مادەی هۆشبەر و دەستبخەیت و خەڵکێکی زۆر و گەنجان بە تایبەتی ئالوودە بوون، لە سنوورەکانی ئێرانەوە بازرگانی پڕدەستکەوتی لێ بەڕێوە دەچێت، باس لەوەش دەکرێت بەشێک لەم مامەڵە خیانەتکارانەیە بە پشتیوانیی بەشێک لە بەرپرسانی هەرێم دەکرێت، کە ئەمەش خۆی لە خۆیدا تاوانە. 3.جاسوسی: هەردوو وڵاتی ئێران و تورکیا، سەدان جاسوسیان لە ناوچەکانی هەرێمی کوردستان تەراتێن دەکەن، بە تایبەتیش لە شارە سنوورییەکانی نێوان هەردوولا، بە پێدانی پارە و ئیمتیازێکی کەم، بۆ جاسوسیکردن بەسەر ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەکانیان لە هەرێم و زۆر جاریش بەسەر خودی حکومەتی هەرێمەوە. جودا لە بوونی تۆڕی مەترسیداری داعش لە سلێمانی و هەولێر، سەرەڕای چاودێریکردن و دەستگیرکردنیان، بەڵام خزێنراونەتە ناو زۆرینەی گەڕەکەکانەوە و جێگای مەترسیی و تیرۆر و تەقینەوەشن. 4.بازرگانیی شوێنەوار: لە هەرێمی کوردستان بازرگانیی بە شوێنەواری شوێنە مێژووییەکانی کوردستان و هەڵکۆڵین و بەتاڵانبردنی ئەو شوێنەوارە مێژوویی و دەگمەنانە نەک هەر هەیە و بەربڵاوە، بەڵکوو بۆتە جێگەی مامەڵەی ئەم بازرگانییە ناشەرعی و مەترسیدارە. 5.بازرگانیی چەک هێنانی دەمانچە، چەکی سووکی جۆراوجۆر، فیشەک و تەقەمەنیی جۆراوجۆر، لە ڕێگی سنوورەکانەوە، بە ناوی هێزی پێشمەرگە و بازرگانیکردن پێوەی لە ناوخۆ و سنوورەکانی دەرەوەی هەرێم و عێراق، مەترسییەکە بۆتە هۆی ئەوەی هەموو کەس چەکی پێبێت و ڕۆژانە خەڵکێکی زۆر ببنە قوربانی. کە ئەم بازرگانییە لە لایەن بەرپرسانی هەرێم و عێراقەوە، لە لایەن بازرگانی جۆراوجۆرەوە دەکرێت، یان لە ڕێگەی منداڵی بەرپرسەکانەوە، چەک و دەمانچە لە بەڕازیل و کرواتیا و پێشتریش لە ئۆکرانیاوە دەهێنرانە ئەم وڵاتەوە و بە نرخێکی خەیاڵی لە هەرێم و عێراق دەفرۆشرێن. 6.سپیکردنەوەی پارە: یەکێکی تر لە بازرگانییە ناشەرعییەکانی هەرێمی کوردستان، لە لایەن هەندێ کەسایەتی و کۆمپانیای ناوخۆییەوە ئەنجام دەدرێت، یان ئاڵوگۆڕ بەو چەکە بانکییانەی کە پێشتر لە سلێمانی و هەولێر بە شێوەیەکی ناشەرعی مامەڵەیان پێوە دەکرا لە لایەن بەرپرسانی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بە ڕێککەوتن لەگەڵ بانک و وەزارەتەکان. بەم کارەش دراوی قورس بە شێوەیەکی ناشەرعی لە هەرێمی کوردستان دەچێتە دەرەوە و دراو و ئابووریی کوردستان تووشی داڕمان و داتەپین دەکات. 7.بازرگانیکردن بە جەستەی مرۆڤ و منداڵان: مامەڵە و بازرگانیکردن بە جەستەی مرۆڤ وەک زۆرێک لە وڵاتانی دونیا، لە هەرێمی کوردستانیش لەڕادەبەدەر ڕەواجی هەیە، بازرگانیکردن بە گورچیلە، گون و بەشەکانی تری جەستەوە، هاوکات بازرگانیکردن بە منداڵانەوە، دیاردەیەکی هێندە مەترسیدارە، کە بە تەواوی شیرازەی کۆمەڵگە دەشێوێنێت. ئێستا خەریکە نەخۆشخانەکانی هەرێم و عێراق کوردستان دەبنە وێستگەی بەیەکگەیاندنی کڕیاران و فرۆشیارانی ئەندامانی جەستە، بەتایبەت گورچیلە و گون و ...هتد. 8.بەزاندنی سنوورەکان: سنوور و سەرەوەریی وڵات، لای هەر دەوڵەتێک پیرۆزە. بەڵام بەزاندنی سنوورەکانی هەرێمی لە لایەن تورکیا و ئێرانەوە بە بیانووی بۆردومان و هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان بۆ سەر پەکەکە، شەنگال، مەخموور، کۆمەڵە و دیموکرات، هیچ پیرۆزییەکی بۆ هەرێمی کوردستان نەهێشتۆتەوە، بووەتە مەترسییەکی گەورە و حکومەتی هەرێم دەستەوەستانە کە ڕەنگە ڕووداوی خراپتریشی لێ بکەوێتەوە. وەک چۆن هەڕەشەی بۆردومانی گەڕەکەکانی شارەکانی سلێمانی و هەولێر دەکرێت بە بیانووی بوونی بنکە و بارەگای ئەو هێزانە. 9.ئەجێندای سایبرێنتی و سۆشیاڵ میدیا: ئەگەر سنوورە زەمینی و ئاسمانییەکانی هەرێمی کوردستان، گیرۆدەی ئەو هەموو بازرگانییە ناشەرعییە بن، لە هەمان کاتدا مەترسییەکی تریش ئەو هێرش و پیلانگێڕییە بەبەرنامە و ئەجێنداسازییەیە کە لە ڕێگای فەزای سایبرێنتی، کەناڵی میدیایی، سۆشیاڵ میدیایی ناسراو و فەیک، ئاڕاستەکراو لە ناوخۆ و سنوورەکانی دەرەوەی هەرێم، بۆتە هۆی نانەوەی پشێویی سیاسی و کۆمەڵایەتی بۆ تێکدانی بارودۆخی ئەمنی و سیاسی و ئابووری و کەلتووری و فەرهەنگی و میدیایی لە هەرێمی کوردستان، کە زۆرتر لە بازرگانیی مادەی هۆشبەر و چەک و تیرۆر و بازرگانییە ناشەرعییەکانی تر، خۆ دەکات بە گوێی هەموو تاکێکی کۆمەڵگەی کوردستان و هەموو ماڵێکدا و تێریان دەکات لە زانیاریی چەواشەکارانە و نادروست و بێئیتیک و بێ مۆڕاڵ، یاریدەدەریشە بۆ زەمینەخۆشکردن بۆ ئەو بازرگانییە ناشەرعییانە و ئەو مەترسییە ئەمنییانەی کە لەسەرەوە باسم کرد، بۆیە ئەو هێرشە میدیاییە بێ ناسنامەیە، هەر ئێستا کاریگەرییە نێگەتیڤەکانی دەرکەوتووە و زیانی گەورە بە خەڵک و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگەیەنێت. چەند ناخۆشە مرۆڤ ئەم دێڕانە بنووسێت...! ئەم واقیعە تاڵە چەند سەختە، هەزم بکەیت و لە وڵاتێکدا بژی ئەم هەموو مەترسییە دەورەی دابێت، بەڵام ڕۆژ بە ڕۆژ هەست بە مەترسیی زۆر گەورەتر بکەیت. پێم ناخۆشە شارەکانم، هەرێمەکەم، وڵاتەکەم تووشی ئەم هەموو مەترسییە گەورانە ببێتەوە و ببێتە مەترسیی بۆ سەر هەرێم و ئەزموونی حکومڕانی کوردستان، بەڵام بە داخەوە ناکرێت گومانت هەبێت کە ئەم هەموو بازرگانی و مەترسییانە بەبێ ئاگاداریی بەشێک لە بەرپرسان بەڕێوەبچێت، ئەمەیە مەترسییە گەورەکە. تکایە فریای هەرێم بکەون، ئێرە "چیک" و "مەکسیک" و "ئۆگەندا" نییە، تەنها بابەتەکە بازرگانیکردن بێت، ئەوەی ئێرە پلانە، بۆ پیلانگێڕییەک دژ بە هەرێمی کوردستان. پلانێکە بۆ لەناوبردنی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی ئەم بازرگانییە ناشەرعییانەوە، کە جگە لە هەرێم، عێراقیشی تێوەگلاوە و بەشێک لە وڵاتانی ناوچەکە و جیهانیش بە دەست ئەم دیاردانەوە دەناڵێنن. بەڵام هەرێمی کوردستان بەرگەی ئەم پیلانگێڕییانە ناگرێت. سەرنجەکانی منیش بۆ ئەوەیە کە هەم حکومەت ڕێکاری پێویست بگرێتە بەر، هەم هاوڵاتیانی کوردستانیش وشیار بن و نەکەونە داوی ئەم پیلانگێڕییانەوە. سەرەڕای ئەوەش دەزانم کە سەدان کەس لە زیندانەکانن بەو تۆمەتانە، بەڵام ئەوانە هەموو کارەکتەرە سەرەکی و کاریگەرەکان نیین. بۆیە نابێت ئەم وڵاتە بکرێتە قوربانیی چەند بازرگان و بەرپرسێکی بێ مۆراڵ و چاوچنۆک.  

فەرهاد حەمزە گومانی تێدانیه‌ له‌ هه‌موو قۆناغه‌كانی مێژووی نوێی عێراقدا نه‌وت بربره‌ی پشتی ئابووری عێراق بووه‌و زیاتر 90%ی بودجه‌كه‌ی پێكهێناوه‌ ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئابووری چه‌ندین وڵاتی ئیقلیمی و زلهێز تیایدا ,هه‌ر بۆیه‌ هه‌ر گورز لێدانێكی به‌ زیان بۆ سه‌ر ئابووری عێراق ده‌شكێته‌وه‌ . له‌م ڕوانگه‌یه‌وه‌ نه‌وت هێڵی سوور بووه‌و له‌كه‌س قبوڵ نه‌كراوه‌ بیبه‌زێنێت . گه‌لی كوردیش له‌ سه‌ده‌ی بیسته‌مدا له‌ ژێر ناوی جیاجیادا ژماره‌یه‌ك بزوتنه‌وه‌ی چه‌كداری به‌رپاكردووه‌و لێره‌دا نامه‌وێت خۆم له‌ قه‌ره‌ی ئه‌و زیانانه‌ بده‌م كه‌ له‌ سایه‌یانه‌وه‌ به‌ر  گه‌له‌كه‌مان كه‌وتووه‌ به‌ڵكو ته‌نها تیشك ده‌خه‌مه‌ سه‌ر كاریگه‌رییه‌ خراپه‌كانی له‌سه‌ر پێگه‌ی كورد له‌ كه‌رتی نه‌وتدا كه‌ تا ئێستاش پێوه‌ی ده‌ناڵێنین . له‌ رابردوودا به‌لای كوردو بزوتنه‌وه‌كه‌یه‌وه‌ نه‌وت چه‌كی ده‌ستی دوژمنه‌كه‌یه‌تی و له‌ سایه‌یه‌وه‌ كوردی پێده‌چه‌وسێنێته‌وه‌ بۆیه‌ هه‌رده‌م له‌و خه‌یاڵه‌دا بووه‌ ئه‌وچه‌كه‌ له‌ شانیان داماڵێت ئه‌وه‌ش له‌ رێگه‌ی په‌لامار وزیان پێگه‌یاندنی بێ ئه‌وه‌ی بیر له‌ ده‌رهاویشته‌ خراپه‌كانی ئه‌و كاره‌ بكاته‌وه‌ كه‌ چه‌ند قات زیانیش به‌ كورد ئه‌گه‌یه‌نێت و ئاو ئه‌كات به‌ ئاشی دوژمندا . له‌ ساڵی 1958 پێش هه‌ڵگیرسانی شۆرشی ئه‌یلولی 1961 ژماره‌ی كارمه‌ندی كورد له‌ كه‌رتی نه‌وتدا چه‌ند قات له‌ نه‌ته‌وه‌كانی تر زیاتر بوو (( جگه‌ له‌ مه‌سیحی))  , به‌ڵام له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی شه‌ر ئه‌م ژماره‌یه‌ رۆژ له‌ دوای رۆژ كه‌می كرد تا وای لێهات له‌ كاتی پرۆسه‌ی ئازادی 2003 ژماره‌ی كورد 1% بوو . كورد له‌ماوه‌ی بزوتنه‌وه‌ چه‌كدارییه‌كانیدا سێجار هێرشی كردووه‌ته‌ سه‌ر دامه‌زراوه‌ نه‌وتیه‌كان بێئه‌وه‌ی تۆزقاڵێك كاریگه‌ری بۆ سه‌ر لایه‌نی به‌رامبه‌ر هه‌بو بێت به‌ڵكو بووه‌ باشترین بیانوو تا كورد له‌م كه‌رته‌دا پاكتاوبكات :- 1- له‌شه‌وێكی مانگی تشرینی یه‌كه‌می ساڵی  1962هێزێكی پێكهاتوو له‌ 250 پیشمه‌رگه‌ په‌لاماری نه‌وتی ((عه‌ین زاله‌ )) یان دا و به‌ته‌واوی كۆنترۆڵیان كرد هه‌رچی كه‌ره‌سه‌و كه‌ل وپه‌لی كێڵگه‌كه‌ هه‌بوو بردیان له‌گه‌ڵ به‌دیل گرتنی ژماره‌یه‌ك كرێكارو ئه‌ندازیار كه‌ یه‌كێكیان ئینگلیز بوو . ئه‌م هه‌نگاوه‌ خاڵێكی وه‌رچه‌رخان بوو له‌ زیهنیه‌تی رژێمی ده‌سه‌ڵاتداردا و هێڵێكی سووریان به‌ ژێر ناوی كورددا هێنا و گه‌یشتنه‌ ئه‌و بڕوایه‌ی كه‌ ناكرێت كورد له‌ نزیك دامه‌زراوه‌ نه‌وتیه‌كاندا نیشته‌جیً بێت و پێویسته‌ رابگوێزرێن , ئه‌وه‌ بوو له‌ حوزه‌یرانی ساڵی 1963گوندكانی سه‌ر هێڵی كه‌ركوك –دوبز ((قوتان . عه‌مشه‌ . قه‌ره‌ده‌ره‌  ..........هتد )) كه‌ له‌ ناو جه‌رگه‌ی بیره‌ نه‌وته‌كان بوون له‌ شوێن خۆیان هه‌ڵكه‌نران و ته‌رحیل كران . به‌ هه‌ڵگیرسانی شۆرشیش سه‌دان كارمه‌ندی كورد كۆمپانیایان به‌جێهێشت و بوون به‌ پێشمه‌رگه‌ له‌وانه‌ شاعیر خالید دلێر . 2-له‌ساڵی 1969جارێكی تر هێزی پێشمه‌رگه‌ په‌لاماری نه‌وتی كه‌ركوكیان داو هه‌ندێك زیانی مادییان پێگه‌یاند . بێگومان كورد جارێكی تر به‌م هه‌نگاوه‌ی دووپاتی كرده‌وه‌ بۆ حكومه‌تی عێراق كه‌ دژی دامه‌زراوه‌ی نه‌وتیه‌و بۆی بكرێت په‌كی ده‌خات , ئه‌و هێڵه‌ سووره‌ش كه‌ به‌ ژێر ناوی كورددا هێنرابوو تۆخ كرایه‌وه‌ , به‌ڵام تا ئه‌و ساته‌ش حكومه‌تی عێراق نه‌ی ئه‌توانی هیچ رێوشوێنێكی ئیداری دژ به‌ فه‌رمانبه‌رانی كوردی ناو كۆمپانیاكه‌ بگرێته‌ به‌ر چونكه‌ ئینگلیزه‌كان ده‌سه‌ڵاتدار بوون  . له‌ 1 ی حوزه‌یرانی ساڵی 1972 حكومه‌تی عێراق نه‌وتی كه‌ركوكی خۆماڵی كردو ئینگلیزه‌كانی له‌ وڵات ده‌ركرد , حوكمی ڕه‌های به‌سه‌ر هه‌موو داموده‌زگا نه‌وتیه‌كان سه‌پاند .  له‌ شوباتی ساڵی 1974 كه‌ ته‌نها یه‌ك مانگ مابوو بۆ كۆتایی هاتنی هودنه‌كه‌ی نێوان سه‌ركردایه‌تی كوردو به‌غدا  فه‌رمانی گواستنه‌وه‌ی كارمه‌ندانی كورد له‌ ته‌واوی داموده‌زگا نه‌وتیه‌كان ده‌ركرا چونكه‌ حكومه‌تی عێراق دڵنیا بوو له‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی كورد به‌ ده‌ست له‌ پشت دانی وڵاتانی ئیقلیم و هه‌ندێ‌ وڵاتی زلهێز ئاماده‌نیه‌ له‌گه‌ڵیدا رێك بكه‌وێت و ده‌ست به‌ شه‌ر ده‌كاته‌وه‌ هه‌ر بۆیه‌ ئه‌م هه‌له‌ی قۆسته‌وه‌و پاكتاوی كارمه‌ندانی كوردی كرد له‌ ته‌واوی كه‌رتی نه‌وتدا و گواستیانیه‌وه‌ بۆ فه‌رمانگه‌كانی سلێمانی و هه‌ولێرو دهۆك , شان به‌شانی ئه‌مه‌ش به‌ بریارێكی نهێنی دامه‌زراندنی كوردی له‌ سنوری كه‌ركوك و موسڵ قه‌ده‌غه‌ كرد .   3- له‌ ساڵی 1986 له‌ گه‌رمه‌ی شه‌ری عێراق ئێراندا هێزی پێشمه‌رگه‌ به‌ هاوكاری پاسداری ئێران له‌ سنوری گونده‌كانی ناوچه‌ی ساڵه‌ییه‌وه‌ په‌لاماری كێڵگه‌ی نه‌وتی كه‌ركوكیان داو ژماره‌یه‌ك گولله‌ تۆپیان ئاراسته‌ كرد كه‌ بۆ ئه‌و هێزه‌ زه‌به‌لاحه‌ی ئه‌وسای به‌عس وه‌ك گیزه‌ی مێشێك بوو  هیچ كاریگه‌رییه‌كی نه‌سه‌ر ڕه‌وتی رووداوه‌كان نه‌بوو . حكومه‌تی به‌عسیش ده‌ست به‌جێ بڕیاری ته‌رحیل كردنی ته‌واوی گونده‌كانی ده‌ڤه‌ری ساڵه‌یی ((كه‌ڵور , بیبانی , نه‌بیاوه‌   رۆژبه‌یانی 00000هتد )) ده‌ركرد . ئه‌م هه‌نگاوه‌ی كورد  به‌لای به‌عسه‌وه‌ زۆر مه‌ترسیدار بوو  هه‌ر بۆیه‌  جارێكی تر رژێمی به‌عسی سوور كرد له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی نابێت كورد له‌ هیچ دامه‌زراوه‌یه‌كی نه‌وتیدا بێت , هه‌ندێ رێنماییش له‌ خودی سه‌دام حوسێنه‌وه‌ ده‌رچوو كه‌ به‌رێوبه‌ری گشتی كۆمپانیای نه‌وتی سه‌رپشك كردبوو  له‌ ده‌ركردنی هه‌ر كارمه‌ندێكی غه‌یره‌ عه‌ره‌ب ئه‌گه‌ر له‌ ڕووی ئه‌منیه‌وه‌ جێگه‌ی مه‌ترسی بێت . به‌م جۆره‌ تای ته‌رازووه‌كه‌ وه‌ها لاسه‌نگ بوو له‌ رۆژی رووخانی به‌عسدا  له‌ كۆی 10 هه‌زار كارمه‌ند ته‌نها 96 كورد مابوون كه‌1%ی تێنه‌ده‌په‌راند . دوای راپه‌رینیش هه‌رێمی كوردستان ئه‌زمونێكیان له‌بواری نه‌وتدا پیاده‌ كرد كه‌ به‌ شایه‌دی هه‌موو لایه‌ك پێگه‌ی كوردی له‌ ناوخۆو عیراق و ده‌ره‌وه‌ به‌ ته‌واوی لاواز كرد . ئێستاش كورد دوای ئه‌م هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌ی له‌ به‌غدا  هه‌یه‌تی نه‌یتوانیوه‌ هاوسه‌نگی بگێرێته‌وه‌ چ له‌ رووی ژماره‌وه‌ و چ له‌رووی پۆسته‌كانه‌وه‌ , ئێستا رێژه‌ی كورد 12% تێپه‌ر ناكات پۆسته‌كانیش ئه‌وه‌ هه‌ر باس ناكرێت , هه‌ر بۆیه‌ كاتێك باسی بارودۆخی خۆمان ده‌كه‌ین له‌ كه‌رتی نه‌وت با هه‌ندێ گله‌ییش له‌ خۆمان بكه‌ین پێشینان ووته‌نیش درۆیه‌كیش بۆ دز بكه‌ین .  *  كۆمپانیای نه‌وتی  باكوور

د. یوسف محەمەد سادق   ئەمڕۆ ٢٣- ١١- ٢٠٢٢، سوپاس بۆ خوا دادگای باڵای فیدڕاڵی دوا بڕیاری خۆی سەبارەت بە کەیسی خانەنشینانی هەرێم دەرکرد و، بڕیاری دا بە: (یەکەم: نادەستوری بونی کارکردنی دەسەڵاتی هەرێم بە یاسای خانەنشینیی ژمارە ٢٧ی ساڵی ٢٠٠٦ی هەڵوەشاوە؛ دوەم: پابەند کردنی دەسەڵاتی هەرێم بە کارکردن بە یاسای خانەنشینیی یەکگرتوی عێراق ژمارە ٩ی ساڵی ٢٠١٤ی هەموارکراو لە هەرێمی کوردستان). ئەمەش سەرکەوتنێکی گەورەیە بۆ خانەنشینانی شایستەی هەرێم کە دەیان ساڵی ژیانی خۆیان تەرخان کردوە بۆ خزمەتی هاونیشتیمانییانی هەرێم و، مافی خۆیانە کە ژیانێکی کەرامەتمەندانە بگوزەرێنن، ئەوان لەپای ئەو خزمەتە زۆرەی کردویانە پێویستە قەرەبو بکرێنەوە نەک ستەمیان لێبکرێ و مافەکانیان زەوت بکرێ.   یاسای خانەنشینیی بەرکاری ئێستای عێراق لە چەندین روەوە زۆر باشترە لە یاسا کۆنەکەی عێراق کە هەڵوەشاوەتەوە بەڵام هێشتا لە هەرێم بە شێوەیەکی نادەستوری کاری پێدەکرا. هەر بۆ نمونە لانی کەمی موچەی خانەنشینی لە یاسای ژمارە ٩ی  ٢٠١٤ی هەموارکراوی بەرکار لە عێراق (٥٠٠٠٠٠ پێنجسەد هەزار) دینارە، بەڵام لە یاسای ژمارە ٢٧ی ساڵی ٢٠٠٦ی هەڵوەشاوە و رێنماییەکانی هەرێم (٢٢٠٠٠٠ دوسەد و بیست هەزار) دینارە، ئەمە جگە لە دادپەروەرییەکی زیاتر لە موجەی خانەنشینی لە نێوان بەرزترین موچە و کەمترین موچە، رەچاو کردنی بڕوانامە سەرەڕای ساڵانی خزمەت، رەچاو کردنی رێژەی گران بونی باری بژێوی لەسەر ئاستی عێراق، پێدانی ١٢ مانگ موچەی تەواو بە دەرماڵەوە وەک پاداشتی کۆتایی خزمەت بۆ ئەوانەی ٢٥ ساڵ و زیاتر خزمەتیان هەیە و چەندین جیاوازیی تر.   لە نزیکەی ٦ مانگ لەمەوپێشەوە بیرۆکەی تۆمار کردنی ئەم داوایە لە دادگای باڵای فیدڕاڵی لەگەڵ ژمارەیەک لە خانەنشینانی هەرێم (لە رێکخراوی یەکێتیی خانەنشینانی کوردستان) و چەند یاساناسێکی گەنج تاوتوێ ئەکەین و، یەکەم رەشنوسی داواکەمان لە ٧- ٦- ٢٠٢٢ ئامادە کرد و، پاش زنجیرەیەک پێداچونەوەی بە هاوکاریی یاساناسانی هاوڕێمان و راوێژکردن بە شارەزایانی ئابوری و بودجە،  دواجار دەقی داواکە لە لایەن پارێزەرەکانەوە لە ٨- ٩- ٢٠٢٢ لە دادگای باڵای فیدڕاڵی تۆمار کرا. دادگای ناوبراو دو دانیشتنی دادبینیی سەبارەت بە داواکە بە ئامادەبونی نوێنەری خانەنشینانی داواکار و پارێزەرەکانیان لە (١٩- ١٠- ٢٠٢٢) و (٨- ١١- ٢٠٢٢)، بێ ئامادەبونی داوا لەسەرکراوان (هەر یەکە لە مەسرور بارزانی و ئاوات شێخ جەناب) ئەنجامدا کە لە دانیشتنی دوەمدا پاش ئەوەی داوایەکی ترمان بۆ ڕونکردنەوە لە رێی پارێزەرەکانەوە پێشکەشی دادگا کرد، دادبینی کۆتایی هات و لە لایەن سەرۆکی دادگاوە ئەمڕۆ دیاری کرا بۆ بڕیاردان لەسەر دۆسییەکە.   بەپێی مادەی (٩٤)ی دەستوری عێراق، بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی بنبڕ و پابەندکەرن بۆ سەرجەم دەسەڵاتەکان. هەروەها بەپێی مادەی (٣٦)ی پەیڕەوی ناوخۆی دادگای باڵای فیدڕاڵی ژمارە ١ی ساڵی ٢٠٢٢، جێبەجێ نەکردنی بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی خاوەنەکەی دوچاری لێپرسینەوەی سزایی ئەکاتەوە. بە پێیی مادەی (٣٧- یەکەم)ی هەمان پەیڕەو، بڕیارەکانی ئەم دادگایە  (جگە لە دەقە سزاییەکان) لە ڕۆژی دەرچونیانەوە جێبەجێ ئەکرێن جگە لەو حاڵەتانەی لە بڕیارەکاندا ئاماژەیان پێدەکرێ. واتە لەمڕۆوە پێویستە دەسەڵاتی هەرێم موچەی سەرجەم خانەنشینانی هەرێم بە پێی یاسای خانەنشینیی ژمارە ٩ی ساڵی ٢٠١٤ی هەموارکراوی بەرکار، هەموار بکاتەوە و موچەی نوێیان لەمڕۆوە بۆ هەژمار بکات.   پێویستە ئاماژە بەوەش بکەین کە لە دەقی بڕیاری ئەمڕۆی دادگا و پشت بەست بەو داوایەی ئامادەمان کرد بو، رێخۆشکەرییەک هاتۆتە ئاراوە بۆ وەرگرتنەوەی مافی فەرمانبەر و خانەنشینانی هەرێم لە بابەتەکانی پاشەکەوت و لێبڕینی زۆرەملێ و نایاسایی موچە و، وەستاندنی نایاسایی پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەران.   لێرەدا پڕبەدڵ سوپاسی بێپایان لەو هاوڕێ یاساناسانەمان ئەکەین کە بە پیاچونەوەی داواکە، زۆر دەوڵەمەند و بەپێزتریان کرد، هەروەها ئەو بەڕێزانەی کە راوێژیان پێداین لەڕوی ئابورییەوە. بە هەمان شێوە زۆر سوپاس بۆ کاک بەشدار حەسەن کە خۆبەخشانە بەشدار بو لە ئەرکی پارێزەری لە دۆسییەکە و، هاوڕێ لەگەڵ نوێنەرانی خانەنشینان ئامادە بون لە دانیشتنەکانی دادگا، هەروەها سوپاس بۆ ئەو هاوڕێیەشمان کە ئەرکی تێچوی دو پارێزەری تری لە بەغدا لە ئەستۆ گرت، سوپاس بۆ هەر کەسێکی دیکەش کە بە هەر شێوەیەک لەم دۆسییەیەدا بەشدار بو.   ‎ئەمڕۆ هەمومان دڵخۆشین کە پێکەوە بەشدارین لە دڵخۆش کردنی دڵی دەیان هەزار خانەنشینی سەربەرزی هەرێم لەڕێی هەوڵدان بۆ گەڕاندنەوەی مافە زەوت کراوەکانیان لەم ڕۆژگاردا کە بەداخەوە لە هەرێم و دەوروبەری چەندین کۆست و کارەساتی ناخۆش ڕوئەدەن، هەر لە روداوە دڵتەزێنەکانی تەقینەوەی غاز لە گەڕەکی کازیوەی شاری سلێمانی و شاری دهۆک، هێرشی هاوکاتی تورکیا و ئێران بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان، شەهید کردنی دەیان هاوڵاتیی خۆپیشاندەری مەدەنی لە کوردستانی ئێران بە دەستی هێزە چەکدارەکانی ئەو وڵاتە و، پەلاماردانی کوردستانی سوریا لە لایەن دەوڵەتی تورکیاوە.

 گۆران دوکانی    کاتێک یاریزانی بۆکسێن محەمەد عەلی کلای لە گۆڕەپانەکەدا بوو هەموو جیهانی ئیسلامی بەشان و باڵیاندا هەڵدەدا تەنها لەبەر ئەوەی موسوڵمان بوو ئیستاش کە لەژیاندا نەماوە بەسەر ڕابردوویدا دەگرین! لە کاتێکدا جۆرج فۆرمنی ئەمەریکی_مەسیحی بەرزترین ڕیکۆرد بەدەست دێنێت جگە لە ئەمریکیەکان بۆ هیچ ولاتێکی دیکەی مەسیحی جیهان جێگەی شانازی نیە! ئەمریکیەکانیش وەک نەتەوە شانازی پێوە دەکەن نەک وەک ئەوەی فۆرمن مەسیحی بوو، بەهەمان شێوە کاتێک ڕۆکی مارسیانۆ لەنێوان ساڵانی 1947 بۆ 1955 ڕیکۆردی جیهانی بۆکسێن دەشکێنێت لە 49 بردنەوەی یاری بێ دۆڕاندا، ئێوە بینیتان مەسیحیەکانی جیهان بەسەر ڕابردوویدا بگرین لەبەر ئەوەی مارسیانۆ مەسیحی بوو؟! زۆرینەی جیهانی ئیسلامی هاندەری هەڵبژاردەی فەرەنسان تەنها لەبەر ئەوەی بێنزیما و زێدان موسوڵمانن، بێ ئەوەی بیر لە یاریزانەکانیتری هەڵبژاردەی فەرەنسا بکەنەوە کە زۆرینەیان مەسیحین!، لەکاتێکدا ژمارەی مەسیحیەکانی سەر زەوی 2.56 ملیارەو موسوڵمانانیش 1.97 ملیارن بەم ڕێژەیەش تەواو ژمارەیان لەیەکدی نزیک بۆتەوە بەلام سێ لەسەر پێنجی براوەی خەلاتی هەموو یاریە جۆراوجۆرەکانی جیهان خەڵکانی مەسیحی ئاین بەدەستی دێنن دواتریش خەڵکانی بودی ئاین، لە کاتێکدا نە مەسیحیەکانی جیهان و نە بودايیەکانی جیهان هیچ کاتێک دنیای جوانی وەرزشیان تێکەڵ بە ئاین و تەنانەت سیاسەتیش نەکردوە. جگە لە خۆشەویستی بۆ وەرزش و تۆپی پێ کێ لەئێمە بینی زۆرینەی مەسیحیەکانی ئەم جیهانە بەسەر بەژن و باڵای بێلی و ڕۆناڵدینۆی بەڕازیلیدا هەڵبەن لەبەرئەوەی مەسیحی بون؟!، جگە لە ئەرجەنتینیەکان کەی زۆرینەی ولاتانی مەسیحی نشین هاندەری ئەرجەنتین بوون بەخاتری ئەوەی مارادۆنا مەسیحی بوو؟! کەی بینیتان زۆرینەی مەسیحیەکانی دونیا هەیەجان بیانگرێت بۆ هەڵبژارەی ئیتالیا لەبەر ئەوەی باجیۆ و بوفۆن و ماڵدینی مەسیحی بوون؟! ئەستێرە درەوشاوەکانی تۆپی پێی جیهان (مێسی و کریستیانۆ و ئێمباپێ و نەیمار) هەموویان مەسیحین لەکاتێکدا چەندین جار نرخ و ڕیکۆردو ڕانکەکانیان لەپێش زێدان و بێنزیما و سەڵاحەوەن بەلام ئەوەی بۆتە جێگەی خۆشەویستی لای خەڵکانی مەسیحی جیهان توانای یاریزانەکانە نەک ئاینەکەیان. کاتێک کە چوار یاریزانی وەک (سیسێی فەرەنسی و ویای لایبیری و بۆتینگی ئەڵمانی_غانی و کافۆری غانی) لە ئیسلامەوە دینی خۆیان دەگۆڕن بۆ مەسیحی یان لەئیسلامەوە دووبارە دەگەڕێنەوە بۆ پراکتیزەکردنی ئاینی مەسیحیەت چی گرنگیەکی بۆ جیهانی مەسیحی هەبوو؟ چی ناوەندو گروپێکی مەسیحی کردیانە هاتوهاواری ئاینی؟ لەکاتێکدا کە زێدان و بەنزیما هەر بەئەسڵ موسوڵمانن و لەدایک و باوکێکی موسوڵمان لەدایک بون چی حیکمەتێکی تێدایە؟. بەگشتی لەهەر 8000 یاریە جۆراوجۆرەکانی جیهان زۆربەی براوەو شکاندنی ڕیکۆردەکان خەڵکانی ئاینەکانی دیکەن نەک موسوڵمان، بەدرێژای 3000 ساڵ لە یاریەکانی ئۆڵۆمپیک زۆرینەی خەڵات و میدالیا ئاڵتون و زیو و برۆنزەکانی ئۆڵۆمپیات خەڵکانی غەیرە موسوڵمانن بە تایبەت لە چەند ساڵی ڕابردوودا زۆرینەی خەڵاتەکان ئەمریکیە_مەسیحیەکان و چاینیە_بودیستەکان خەلاتەکانی ئۆڵۆمپیکیان بەدەستیان هێناوە بەلام جگە لەهەستە نەتەوەییەکە بۆ وڵاتەکانیان ئەوەی نەکراوەتە مەوزوع ئاین بوە...!  بەڕاست حیکمەتی ئەم بە ئاینی کردنەی وەرزش لە جیهانی ئیسلامیدا تام و چێژی لەکوێدایە؟! شانازی موسوڵمان بون کوا لە برنەوەیەک یان وەرگرتنی خەڵاتێکدایە لەکاتێکدا شوێنکەوتەی ئاینەکانی دیکە بەسەدان و هەزاران خەڵاتیان لەسەرئاستی جیهاندا لە موسوڵمانان زیاتر بەدەستهێنابێت؟ بۆ دەبێت موفاجەئەیەک و بردنەوەی تەنها یاریەک لەجامی جیهانیدا وەک سەرکەوتنێکی هێندە مەزن بۆ موسوڵمانان تەماشا بکرێت لەکاتێکدا لەمێژووی تۆپی پێدا هیچ ولاتێکی ئیسلامی نە تەنها پلەی یەکەم، بەڵکو پلەی دووەم و سێیەم و چوارەمی جامی جیهانیشی بەدەست نەهێنابێت؟ 

 د. كامەران مەنتك   دوێنی لە سلێمانی، ئەمڕۆ لە دهۆك، بەیانی خوا دەزانێت لەكوێی تر دەتەقێتەوە، گاز دەتەقێتەوە، خۆراك، نەخۆشی، ئۆتۆمۆبیل، رووداوی هاتوچۆ، دەرمانی ستۆك وساختەكراو، شوقەو ئەپارتمانی بێ كوالیتی، .... هتد، ئەمە دەرئەنجامی ئەو بێیاسایی وپاشاگەردانییەیە، كە لە هەرێمی كوردستان بەناوی بازاڕی ئازادو ئابووری سەربەخۆوە دەگوزەرێت، خەڵكی كوردستان لەكاتێكدا چاوی لەسەر دوژمنەكانیەتی، بەرپرسەكانی لەژێرەوە رەشە كوژی دەكەن، وەك رۆمی دەڵێت خوایە لە دۆستەكانم بمپارێزە، من  بۆ دوژمنەكانم ئامادەم، ئێمەش دەبێ بڵێین خوایە لە دوژمنە خۆماڵیەكان، واتە ئەو دۆستانەی لەهەموو دوژمنەكان خراپتر كەوتوونەتە وێزەی خەڵك، كە دەكا ئەو بەرپرسە نابەرپرسانەی بازرگانی بە هەموو شتێكەوە دەكەن، بمانپارێزە، ئینجا دوای ئەوە با دوژمنەكانیش راستەوخۆ بێن لەناومان بەرن! چونكە هیچ ئامادەییەكی بەرەنگاربوونەوە لەو هەرێمەدا نەماوە، گیانی بەرەنگاربوونەوە لەو هەرێمە دا وا تییرۆر كراوە، خەڵك ئیرادەی ئەوەی نەماوە بەرگری لە ژیانی خۆشی بكات، وا لە خەڵك كراوە، چاوەڕوانی هەركەسێك بێت، هەر كێیەك بێت تەنیا لە دەست ئەو نا دادپەروەرییە رزگار یبكات، جا خوای دەكرد مەترسیدارترین دوژمنیش دەبوو.  خەتەرناكترین شت لە هەرێمی كوردستان ئەوەیە دۆست ودوژمن لە یەكتر جیا ناكرێتەوە، ئەوانەی دوژمنن وەك دۆست خۆیان نیشان دەدەن وئەوانەی دۆستیش وەك دوپشك بەئاشكرا بە خەڵكەوە دەدەن، ئەوە كرۆكی كارەساتەكەیە، ئەوانەی خۆیان بە بەرپرس ودۆست و.... هتد نیشان دەدەن، زۆرینەیان لەژێرەوە بوونەتە چاوساغ ودەستی دوژمنان وئەوەی ئەوان بە خەڵكی كوردستانی دەكەن، دوژمنە گەورەكانی كورد زاتی ئەوە ناكەن بەو راشكاوییەو وا بێباكانە لەگەڵ ئەو میللەتەی بكەن! رەنگ بێت تەقینەوەی گازو رووداوی هاتوچۆ، بەهۆی ئەو هەموو ئۆتۆمۆبیلە ستۆكەی دەنێردرێتە هەرێم، ئاسانترین وبەرچاوترین كارەسات بێت، كارەساتی گەورە ئەوەیە خەڵك تاوەكو ئێستا هەستی پێنەكردووە، كۆمەڵگەی كوردی بۆتە مەكۆی دەیان نەخۆشی ترسناك، ئەو شەڕە بایۆلۆژییەی لەرێگەی بازرگانە نا نیشتمانیەكانەوە لەگەڵ خەڵكی كوردستان دەكرێت، وڵاتی كردۆتە نەخۆشخانەیەكی گەورەو كۆمەڵگەشی كردۆتە كۆمەڵگەیەكی داتەپیوو نەخۆش،ئەو شەڕ دەروونیەی لەرێگەی میدییاكان وبەناوی ئازادی بیرو راو رادەربڕینەوە لەگەڵ خەڵكی كوردستان دەكرێت، خەریكە هەرێم دەكاتە شەماعییەكی گەورە، ئەو شەڕە كەلتووری ورۆشنبیری وبەهاییەی لەگەڵ خەڵكی ئەو هەرێمە دەكرێت، خەریكە ناسنامەی كوردبوون لە ناخی هەموو تاكێكدا دەسڕێتەوە!  لە هیچ وڵاتێكدا، تەنانەت ئەگەر ئەو وڵاتە لەژێر داگیركاریش دابێت، ئەگەر دڕندەترین دوژمنیش دەستی بەسەرداگرتبێت، بەم شێوەیە وڵات ناكرێتە زبڵخانە، لە راستیدا هەرێم بۆتە زبڵخانەیەكی گەورەی دنیاو بەرامبەر نەوت وگازو سامانەكانی ئەو هەرێمە، ژارو نەخۆشی وخۆراكی ستۆك و ... هتد دەهێنرێت، تەقینەوەی گازو ئەو رووداوانە بەرچاون وخەڵك دەیانبینێت، بەڵام كارەساتەكە لەو شەڕە نەرمەیە، كە خەڵك نایبینێت، یاخود بە باشی نایبینێت وهەستی پێناكات، بەڵام هەرچەند ساڵێكی كەمی تر ماوە بۆ هەموو لایەك روونبێتەوە، یاخود بكەوێتە بەرچاوی هەموو لایەك، كە چ شەڕێكی قێزەون ولەرێگەی زۆرینەی بەرپرس وحیزب وهێزە بەناو كوردیە ناپاكەكانەوە دژی ئەو خەڵكە خێر لە خۆنەدیوەی هەرێم دەكرێت، ئەو كاتە دەردەكەوێت ئێمە لە چ كارەساتێكدا دەژین.

د. دانا حه‌مه‌عه‌زیز هەموو ناوەندە سیاسی و میدیاییەکانی خۆرئاوا، کۆکن لەسەر ئەوەی ئەردۆغان موحتاجی ئاژاوەو خوڵقاندنی شەڕە بۆ دەربازبوون لە کەوتنی لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا. بەدرێژایی ماوەی نزیکەی ٧٠ ساڵ لە ئەندامێتی لە ناتۆدا، تورکیا لە هیچ قۆناغێکدا وەك ئێستا سودمەندو جیگەی بایەخی ڕوسیاو ناتۆ نەبووە. شەڕی هاوخوێنە سلاڤییەکان لە کەنارەکانی ئەوبەری دەریای ڕەش کە یەك دەرچەی هەیەو کلیلەکەی لە ئەستەنبوڵە، دەرفەتێکی بۆ ئەردۆغان رەخساندووە، ڕەنگە نەهێڵێت بەبێ دەسکەوتی گەورە تێپەڕێت. ئەردۆغان وەك ناوبژیوانی شەڕی ئۆکرانیاو تاکە کەناڵی پەیوەندی ڕاستەوخۆ لەنێوان ڕوسیاو ناتۆدا، کەمترین سەرنج لەسەر خراپەکارییەکانێتی. کوردستان وەك بێ پشتیوانترین شوێنی سەر زەوی، تاکە بەربەست کە بتوانێ لە پەلامارو چنگی خوێناوی تورکیا بیپارێزێت، ئەمریکایە، لە بێدەنگی ئەمریکادا، کورد سەلامەت نیە. لەخۆبایی بونی ئەردۆغان بەهۆی شەڕی ئۆکرانیاوە، گەیشتۆتە قۆناغێک کە دەست لە وڵاتانی ناتۆش ناپارێزێت. هەمان ئەو زمانی هەڕەشەیەی هەموو جارێ لە دژی کورد بەکاری دەهێنێت، ئەمجارە ڕێك لە دژی یۆنانیش بەکاری هێنا. لە پەراوێزی کۆبونەوەی سەرانی G20 کە چەند رۆژێك لەمەوبەر لە بالی ئێندۆنیزیا ئەنجام درا، ئەردۆغان بە یۆنانییەکانی وت "تورکیا لەپڕ شەوێك دێت بۆتان، دراوسێ دەبێت ئاگای لە خۆی بێت، مێژووتان بیر نەچێت!". هەندێك لە دورگەکانی یۆنان، تفەنگهاوێژێك لە تورکیاوە، دوورن، تورکیا دەتوانێت بەئاسانی داگیریان بکات. لەم کاتە ناسکەدا، ڕەنگە ئەمریکاو ناتۆ بۆ ماوەیەك کاردانەوەی توندو خێرایان نەبێت، ئەو ماوەیەش بەسە بۆ ئەوەی ئەردۆغان سۆزی ناوخۆی تورکیای پی ڕاکێشێ و لە کەوتنی لە هەڵبژاردنەکانی شەش مانگی داهاتوو بیپارێزێت.

عەبدولڕەزاق شەریف تراژیدیا، هەمیشە بەکۆمیدیا بارگاویە ! شاری سلێمانی و خەڵکەکەی لەگەڵ ئەوچەمکی پێکەنین و گریانە ئاوێتە بون ! نوکتە و قسەی خۆشی تازێ و مزگەوت دەماودەم لەناو کۆڕ و مەجلیسا باسدەکرێن، زۆرن ئەو روداوە کۆمیدی و قسە تەنزانەی لەگەڵ مێژوی کارەساتەکاندا، تەدوین کراون، دوا کارەساتیش بەدەر نەبو لەم گاڵتەجاڕیە کەپێویستە ڵەگەڵ مەراقەکەدا، لەگەڵ خەم و رەشپۆشی سلێمانی و هەمو کوردستانا بنوسرێتەوە . - پێشکەشکاری بەرنامەیەکی تەلەفزیۆنی بە دڵێکی غەمگینەوە بە شۆفێری شۆفڵەکە دەڵێت : - ئەو مناڵانەی بەمردویی دەرتانهێنان پێش ئەوەی غازەکە بتەقێتەوە خەریکی چی بون ؟  + خۆ من لەگەڵیانا نەبوم ! ئەم وەڵامە پرسیارێکی کۆنی پەیامنێرێکی تەلەفزیۆنەکەی بیرهێنامەوە کە تایبەت بەتراژیدیای ئەنفال ژنە گەرمیانیەکی ئەدوان و لێی پرسی : - کە جاشەکان هاتنە سەر گوندەکەتان چیان دزی لە مەڕوماڵات ؟ + ئەی خۆو لەیلیان نەویی ! تومەز پەیامنێرەکە کۆنە جاش بو، پیرەژن ناسیبویەوە و بەو شێوەیە وەڵامی دایەوە، ئنجا چونکە کارمەندانی بەرنامەکە لە فۆنەتیکی گەرمیانی شارەزا نەبون، وەک خۆی و بەبێ مۆنتاج پەخش و بڵاوکرایەوە . مەسرور بارزانی بەمەبەستی سەرەخۆشی و هاوخەمی دەربڕین تەلەفۆن بۆ خاوەن تازێی ئەوکارەساتە گەورەیە دەکات و دەڵێت : - بەڵێ ! بەڵێ  + ئێمە فەرعێکین لە فەرعەکانی (خەریکە ئەڵێت عەقاری)، بنەماڵەی بارزانی !  خاوەن تازێ دەبێتە مەسرور و خاوەن پەیامی پرسەکە ئەبێت بە شێخی سیرێ . نێچیرڤان بارزانی وەک خەڵکی سلێمانی پەیام دەنێرێ و بە بیستوچوار سەیارەی درع و فەوجێکی حیمایەی تایبەتەوە خۆی دەکات بەشاردا، کەچی وەهاب هەڵەبجەیی بەیاننامە دەردەکات و دەڵێت : -  لەئاسمان و زەمینەوە گیانی سەرۆکی هەرێمم لە شاری سلێمانی پاراست !!  خواهەڵناگرێ لەپەیوەندیەکی تەلەفۆنیدا ، سەرۆکی دژە تیرۆر وتبوی : - بەڵکو بەهۆی ئەو بەیاننامەیەوە فەرمانی گرتنەکەم هەڵبوەشێتەوە ! باڤڵ تاڵەبانی چونکە هەمو خەیاڵ و خەوی لای پارەیە لەیەکەم کاردانەوەی کارەساتەکەدا وتی : - خانوە ڕماوەکە بەجوانترین شێوە بۆ مردوەکان دروستدەکەمەوە، ژماردنی پارەی ئۆتۆمبێل و پەنجەرە شکاوەکانیش لەسەر خۆم ! ئنجا ئەمەش نوکتەیەکی کارەساتێکی کۆنی وەبیرهێنامەوە ... ساڵی دوهەزاروحەوت جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم یەکێتی بو . کارەساتێک روی لە خانەقی کردبو، رۆژنامەی کوردستانی نوێ بەمانشێتێکی گەورە نوسیبوی : (عومەر فەتاح یەک ملیۆن دۆلاری بەخانەقین بەخشی ) عومەری سەید عەلی ئەو رۆژە لەکۆبونەوەی مەکتەبی سیاسیدا، داوایکرد رۆژنامەکە بخەمە سەرمێزی کۆبونەوەکە و بەردەستی خۆی ، من بێ تێگەیشتن لەمەبەستی و لەسەرەتای کۆبونەوەکە بۆم دانا، روو لەئازاد جوندیانی (بەرپرسی راگەیاندن) وتی :  - کاکە ئەم مانشێتە چیە ؟ تۆ نوسیوتە ؟ راگەیاندن وایە ؟ + بەڵێ کاک سەید عومەر وایە، بەرێز کاک عومەر فەتاح ئەوە خۆی لێرەیە یەک ملیۆن دۆلاری بەخانەقین بەخشیوە . - کاک عومەر فەتاح ملیۆنێ دۆلاری لەکوێ بو ؟ لەماوەت ترشی رنیبوو .!  دواجار ئەم قسەیەی سەید عومەر بوبە ئیدیۆم هەرکەس پیاوەتی بەپارەی حیزب و حکومەتەوە بکردایە ئەمانوت (بۆ لەماوەت ترشی رنیبوو) .  هەڤاڵ ئەبو بەکر  لەسەرەتای کارەساتەکەوە ( هەڤاڵ تازێی هەیە و ئەمڕۆ باوکی مردوە، با نوکتەکانی هەڵگرین بۆ خەڵکیتر بیگێڕنەوە ) جارێ سەرەخۆشی لێدەکەم .

  هەندرێن شێخ راغب مۆندیالی قەتەر، تەنها روداوێكی وەرزشی نیە، لێكەوتەی ئابوری و كۆمەڵایەتی و ژیاری و نیشتمانی خۆی هەیە، یەكەم جارە دەوڵەتێكی عەرەبی میوانداری گرنگترین بۆنەی نێودەوڵەتی وەرزشی دەكات، كە رەهەندی زۆر گرنگی هەیە. ئەمە بەرهەمی جەنگی جیهانی یەكەمە ئێستا عەرەب و قەتەر دەیچننەوە. لە جەنگی جیهانی یەكەم ئیمپراتۆریەتی توركە عوسمانیەكان هەڵوەشایەوە، ویلایەتە عەرەبیەكانی ناو ئیمپراتۆریەتەكە هەمویان بوونە دەوڵەتی سەربەخۆ، عەرەب بووە خاوەنی 22 بیست و دوو دەوڵەتی سەربەخۆو ئێستا بیست و دوو ئاڵای عەرەبی لە نەتەوەیەكگرتوەكان دەشەكێتەوە. بەم حاڵەشەوە جنێو بە ئینگلیزو ئەمریكی و رۆژئاواییەكان دەدەن؟. دەوڵەتە عەرەبیەكان لەبەردەم دووڕیانێكی سەخت بوون، دەیانویست كۆچ بكەن و ئەم بیابانە وشكە بەجێ بهێڵن، هەمیشە دەیانگوت ئاومان نیە، خاكمان نیە، تەنانەت روبارو شاخ و ناوچەیەكی خۆراكی باشمان نیە، دەوڵەتانی كەنداوی عەرەبی رۆژ نەبوو گلەیی لە بەختی خۆیان نەكەن كە بەس ئاوی سوێرو حوشترو مەڕو لم و تاوڵ و رەشماڵیان هەیە. ئەمجارەش رۆژئاواییەكان و ئینگلیزو فەرەنسی و ئەمریكیەكان هاتن، گوتیان بوەستن لەچی ناشوكرن، ئەم بیابانەی ئێوە هەمووی نەوت و غازە. بۆچی ناڕازین ئێوە زۆر زۆر دەوڵەمەندن. عەرەب نەیاندەزانی نەوت چیە، پاڵاوگەیان بۆ دانان، بیریان بۆ لێدان، بۆشیان دەفرۆشن. ئەمەی ئێستا هەیە بەرهەمی نەوتە. نەوت و غاز وایكرد عەرەب لەسەر خاكی خۆی بمێنێت. مۆندیالی ئەمساڵ 2022 كە لە قەتەر ئەنجام دەدرێت، بەرهەمی ئەم گەشە ئابورییە كە نەوت و غازی قەتەر دروستی كردووە، ئاشكرایە بە داهاتی مەڕو بزن و حوشترو ئاوی سوێرو خورما ناتوانرێت میوانداری بۆنەیەكی گەورەی جیهانی وەك مۆندیال بكرێت؟ قەتەر سێ یەمین گەورەترین یەدەگی جیهانی لەغازی سروشتی دا هەیە و بەپلەی 13 یەمین وڵات دێت  لەیەدەگی نەوت. خاوەنی بەرزترین داهاتی تاكەكەسە لەجیهاندا. لێرەدا مەبەستم نیە بە سوكایەتی باسی دوێنێی قەتەرو عەرەبەكان بكەم، رێك پێچەوانەكەیەتی، ئەوەتا دەوڵەتانی كەنداوی عەرەبی بەقەتەریشەوە، توانیان وەبەرهێنان لە نەوت و غازی سروشتی خۆیان بكەن، وڵات دروست بكەن، دەوڵەمەند بن، خۆشگوزەران بن، ببنە خاوەنی كەسایەتی نێودەوڵەتی گرنگ، بەجۆرێك پاسپۆرت و داهاتی تاكەكەسی وڵاتانی كەنداو لەریزبەندی یەكەمی جیهانە. بۆیە جێگای ستایشن نەك ئەوەی مەبەستم بێت سوكایەتیان پێ بكەم. لەلایەكی دیكەوە دەیانتوانی نەوت لە جەنگ و چەك و وێران كردنی وڵاتیان بەكاربهێنن، یان قۆرغكاری وا بكەن كە ئەمڕۆ میللەتەكانیان لەوپەڕی شپرزەیی دابن و توانای ئەوەیان نەبێت بۆنەیەكی جیهانی ئاوا میوانداری بكەن. دیوێكی دیكە ئەوەیە مەبەستمان نیە وێنایەكی شارستانی و دیموكراسی بدەینە دەوڵەتانی كەنداو، كە نەوتیان تەنها بۆ پێشكەوتن بەكارهێنابێت، لە پشتیوانی و گەورەكردن و خۆراك پێدانی گروپە تیرۆریستیەكان مێژوویەكی پاكیان نیە، بەتایبەت ئەگەر سەیری وڵاتێكی وەك ئەفغانستان بكەین دەبینین كە چۆن دۆلاری نەوتی عەرەبەكان گروپە تیرۆریستیەكانیان فوو دەدا. بەهەرحاڵا ئەوە مێژوویەكی دیكەیە. ئەوەی ئێستا جێگای بابەتی ئێمەیە ئەوەیە ئێمەش دەكرێ سەیری قەتەر بكەین و وانەیەكی لێوە فێربین، كە دەتوانین بەنەوت و دۆلارەكانی كارەكتەری سەركەوتووی ئابوری دروست بكەین، كوردستانیش لەروی داهات و ئاوەدانیەوە پێشبخەین، نەوت بخەینە خزمەت وڵات. سیاسەتی نەوتی بەجۆرێك ئاراستە بكەین كە داهاتی تاكەكەس و كەسایەتی نێودەوڵەتیمان گەشەی گەورەی پێوە بكات. نەوت دەرفەت دروست دەكات، مەترسیش دروست دەكات.

چیا عەباس  بۆ دروست تێگەیشتن لە زەمینەی مێژویی ململانێی و کێشەکانی دو هێزە دەسەڵاتدارەکەی باشوری کوردستان پێویست دەکات لێکۆڵینەوەیەکی واقعی چروپر بکرێت تا ئەم بەشە هەستیارەی مێژو نەکەوێتە بەر رەحمەتی فرە ئاراستە سیاسی و فکریە جیاوازەکانەوە.   ئەوەی ئاشکرایە کە دوژمنانی و داگیرکەرانی کوردستان بەردەوام هەوڵیان داوە بزافی کوردایەتی بە شەقکردن و لەتلەت کردنی لاواز بکەن، هێزەکانی کوردیش لە ناچاریەوە بوبێت یاخود ئارەزومەندانە بۆ مانەوەی خۆشیان و لاوازکردنی یەکتر رۆڵیان لەو پرۆسەیەدا هەبوە. ئەمە بەشێکی هەستیاری ئەو دیاردە موزمنەیە کە ناوەراستەکانی پەنجاکانەوە سەریهەڵداوە. پیویست ناکات لاپەرە قێزەوەنەکانی ئەو مێژوە بجوینەوە، خولانەوە لەو کارەساتانەی مێژودا هیچی تازەمان پێ نابەخشێت گەر هێڵێکی ئەستور بەژێر لایەنە هەستیارەکانیدا نەکێشین. داگیرکردنی کوێت و وەڵامی دنیاو راپەرین و روخاندنی سەدام تێکچونی هاوسەنگی کلاسیکی هێزی لە ناوچەکەمان بەرپاکرد، گەمەکەری زلهێزی تر، تایبەت ئەمریکا، بە قورساییەکی بێئەندازە هاتنە ناو گۆرەپانەکە، ئەم روداوە فشارە کلاسیکیەکانی دەرو دراوسێی سەر دەسەڵاتدارانی باشوری کوردستان سنوردار کردو بواری هەناسەدان و جموجۆڵی بۆیان رەخساند. باجی ئەم دەرفەت رەخساندنە فرە کوێخایەتی زلهێزەکانی دنیاو ناوچەکە بە بەسەر ئیرادەی سیاسی باشوردا چرترو راستەوخۆتر بو و دەسکەوتی مەزنی فەرمانرەوایی خۆماڵی و رۆڵی کورد لە بەغدا کەوتنە نێو داوێکی توندو سەختی فرە قولابەوە. William Safire، نوسەرو رۆژنامەگەری بەناوبانگی ئەمریکاو دۆستی کوردو زۆر نزیکیش لە خوالێخۆشبو مەلا مستەفا لەوتارێکیدا دوای راپەرین لە رۆژنامەی نیۆرک تایمز بڵاوکرایەوە نوسیویەتی: گەر ئەمریکا جدیە لە هاریکاری کوردەکانی عیراق دەبێت ئیدارەی ئەمریکا هەر دو سەرکردەی کورد، مسعود بارزانی و جه‌لال تاڵەبانی بانگهێشی کۆشکی سپی بکات، بارزانی بە Mr. Inside  ناوی بردبو و مام جه‌لالیش بە Mr. Outside، بەواتای بارزانی بۆ بەڕێوەبردنی کوردستان و تاڵەبانیش بۆ کاروباری دەرەوەو دیبلۆماسی. هاوکات ئەو مرۆڤە دوربینە چاوەروانی کارەساتی دەکرد گەر ئەمریکا ئەو هەناگەوە نەگرێتە بەر. لەو ساتانەدا سەردانی کوردستانم کردو وتارەکەم لە بارەگای سوشیالیست لە شەقڵاوە پیشانی دکتۆر محمود عوسمان دا، بە زەردەخەنەیەکەوە گوتی: منیش Mr. Between، بێگومان دواتر زانیم کە دکتۆر لە نزیکەوە سەفایری ناسیوە.  لە دانیشتنەکەدا چەند بەرێزێک ئامادەبون، یەکێک لییان، دواتر زانیم کە سەید کاکە بو، گوتی: من سەرکردەکانی کورد بناسم و ئەمریکا ئاوا باسیان بکات چاوەرانی شەرێکی قورس دەکەم. زەمەن رۆیشت، کۆندۆلێزا رایس، راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی سەرۆک جۆرج بوشی کوڕ، لە چاوپێکەوتنێکدا دەڵێت: کوردی باشور بۆڵەبۆڵی چی دەکەن هیچکات وەزعیان وا باش نەبوە، دوای روخاندنی سەدام برێمەر لە یادەوەریەکانیدا بە ئەرێنی باسی رۆڵی سەرکردەکانی کورد ناکات، ئەم راستیانە تا ئەم ساتەش ئاوێنەی سیاسەتی ئەمریکایە بەرامبەر بە کوردی باشور.  لەو کەین و بەینەدا، تایبەت لە سەردەمی کلنتۆنەوە، دۆسیەی کوردی باشور لەلایەن ئەمریکاو دۆستەکانیەوە تا ئەم چرکەیەش بە تورکیا راسپێردراوە، ئەم راسپاردنە هاوسەنگی هێزی نێوان پارتی و یەکێتی بە سودی پارتی لاسەنگ کرد. مام جلال زو دەرکی بەم هاوکێشەیە کردو لە سەردەمی تورگت ئۆزاڵەوە هەوڵیکی زۆری دا بۆ راستکردنەوەی و تا سەردەمی ئۆردوگانیش بەردەوام بو، بەڵام هیچی ئەوتۆی لێ دروێنە نەکرد. رێکكەوتنی واشنتۆنی نێوان مام جه‌لال و مسعود بارزانی و وردەکاریەکانی ئەو رێکكەوتنە خاڵی وەرچەرخاندن بو لە جۆری پەیوەندییەکانی نێوان پارتی و یەکێتی. مام جه‌لال دوای رێکكەوتنەکە لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەگەریدا دەڵێت: مادلین ئۆلبرایت، وەزیری دەرەوەی ئەمریکاو سەرپەرشتکاری رێکكەوتنەکە، پێی گوتین: " بۆتان نیە شەڕو دانوستاندن و رێکكەوتن لەگەڵ عیراق بکەن، بۆتان نیە پەلاماری یەکتر بدەن و... بێ رەزامەندی ئێمە. ئەم پەیامە سیاسییە زۆربەی کاتەکان بە وردەکارییەوە لەلایەن مام جه‌لال و مسعود بارزانی پێرەوکراون، سروشتی ململانێ و ناکۆکیەکانی نێوان ئەو دو هێزەی لە گرژی و توندییەوە گۆڕی بۆ شێوازێکی جێگیری ململانێکردنی نەرم، لە واقیعدا رێکكەوتنی واشنتۆن هەڵکردنی گڵۆپی سەوز بو بۆ دو ئیدارەییەکی شاردراوە، هەرچۆنێک بێت کورد لەمە زەرەری نەکرد، چونکە پێچەوانەکەی ماڵویرانییەکی زۆر گەورە دەبو. سەرجەم ئەم روداوانەو ئەوانەی دواتریش راستی بۆچونەکانی سەفایرو سەید کاکە یان سەلماند.  وەفاتی نەوشیروان مستەفاو مام جه‌لال زەمینەخۆشکەر بو تا گۆرەپانی سیاسی و حوکمرانی هەرێم بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی رەهای پارتییەوە، خانەوادەی بارزانی و پارتی جومگە بنەڕەتییەکانیان گرتۆتەدەست، هاوسەنگی لە گەڵ بەغدا ناجێگیرەو شێوازی ململانێکانی نێوان پارتی و یەکێتی زۆر لاسەنگ بوە. ئەم دۆخە لەگەڵ رۆحی رێکكەتنی واشنتۆن نەگونجاوە، ئەمریکاش چاودێریکی بێدەنگە چونکە لە ناوچەکە سەرقاڵی پرسی زۆر گرنگترە،  ئاکامەکەشی شێوازی گرژی و توندی ململانێکانی نێوان پارتی و یەکێتی سەری هەڵداوتەوە، وەک کورد دەڵێت خەریکە لە گرێژنە دەردەچێت. مەخابن لەم سەردەمەدا هەق و رەوایەتی لە سیاسەتدا بونەتە پاشکۆی روداوەکان، هێزی چەکدارو پارەو پەیوەندی و راگەیاندن و هەواڵگری شوینیان بەو چەمکانە شلۆق کردوە. رۆڵی دەسەڵاتی کوردیش لە باشور لە رۆڵی جوندیەکی شەترەنج کەمتر نەبێت زیاتر نیە. لەگەڵ تێكچونی نێوماڵی یەکێتی زیاتر لاسەنگی لە گەڵ پارتی خەستتر بوە، دو ئاڕاستە گەورەکەی ناو یەکێتی، بەرەی باڤڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی، ناکۆکی و ململانێکانیان هاویشتۆتە ناو تەرزاوی ئەو لاسەنگیەوە و گەمەی ناجێگیرو مەترسیداری پێدەکەن. لە مام و مەرجەعەوە بۆ ... و لە تێکدەری رەوتی کوردایەتی بۆ پیرۆزبایی و نزیکبونەوە لێی و... روەکانی دراوێکی تەکتیکی سیاسی هەزارانجار دوبارەبوەوەیە کە لە دورو نزیکەوە لەگەڵ کرۆکی بزافی رزگاریخوازی کورد یەک ناگرنەوە.. و هاوکاتیش لاسانگیەکەی خەستتر کردوەو شێوازی ململانێکانی نێوانیان و لەگەڵ پارتیشدا بەرەو توندی و تاریکیەکی مەترسیدارد بردوە، لە ئاکامیشدا پارتی ئەو تەرەفە دەبێت کە دوا پێکەنین دەکات. بۆ خۆم وەک کەسێکی ئۆپزسیۆن خواستمە دەسەڵاتەکانی پارتی و یەکێتی نەک لاوازتر بن، بەڵکو بشگۆرێن، بەڵام هەرگیز ناشێت ئەم خواستەم لەسەر حسابی دەسکەوت و بەرژەوەندیە باڵاکانی نەتەوەکەم بێت، کاتێک ئەوە بخوازم هیچم کەمتر نابێت لە دوژمنانی کوردو کورد کوژەکانی مێژو. گەڕانەوە بۆ ململانێی جێگیرو ئارام لەم دۆخەی ئێستادا تاکە رێگایە نێو پارتی و یەکێتی، زۆر باشترە یەکێتی بۆ دارشتنەوەی دۆخی ناوخۆی و بەدەستهێنانەوەی متمانە پێی لە حکومەتی هەرێم بکشیتەوەو زیاتر سەرقاڵی رێكخستنەوەی نێو ماڵی خۆی بێت و ئارامی و ئاسایش و سەقامگیری بۆ خۆی و ناوچەکانی دەسەڵاتی دابین بکات. بەشێکی نەوە تازە هەڵکەوتوەکانی ئیرسی سیاسی دەبێت بە خۆیاندا بچنەوە، پێش بریاردان، پێش پەنابردن بۆ توندو تیژی، پێش زاڵبونی مەزاجی شەخسیان لە کۆڕو کۆبونەوەکانیان لە فرە عەرزەکانیان دو کورسی چۆڵ بەردەوام لە پێش خۆیان دابنێن، کورسییەکیان بۆ شەهیدان و قوربانیانی مێژو و ئەوەی تریشیان بۆ نەوەکانی ئایندەو ئەوانەی لە دایک نەبون، گەر بتوانن ئەم دو هزرە بە دروستی بەیەکەوە گرێبدەن باوەردەکەم هەنگاوێکی هەستیار دەگرنەبەر.  

د. كامەران مەنتك كونسوڵگەری ئەمریكا لە هەولێر، گوایە بۆ پارێزگاریكردنی كورد لە هەولێر كراوەتەوەو زۆر كەس ئومێدیان لەسەر هەڵچنیوە، كە دروستكردنی كونسوڵگەرییەكی وا گەورە لە هەولێری پایتەخت، نیشانەی ئەوەیە ئەمریكا بایەخێكی زۆر بە كورد دەدات وتا ئەو كوسنوڵگەرییە لە هەولێر بێت هەولێر پارێزراوە! داوای لە هاوڵاتیانی وڵاتەكەی كردووە سەردانی باكووری سوریاو ئێراق، واتە رۆژئاواو باشووری كوردستان نەكەن، لەبەرئەوەی ئەگەرێكی زۆر هەیە لە ماوەیەكی كەمی داهاتوودا سوپای توركیا هێرش بكاتە ئەو ناوچانە، ئەمەش واتای ئەوەیە گەڕێكی تری داگیركاری توركیا بەڕێوەیەو ئەو داگیركارییەش بەرێككەوتنە لەگەڵ ئەمریكاو روسیا، بە واتایەكی تر وەك چۆن لە ساڵی (2019)  روسیا وئەمریكا گەیشتنە رێككەوتن وگڵۆپی سەوزیان بۆ توركیا دایساند بۆئەوەی گرێسپی وسەرێكانی داگیر بكات، هەمدیس دەستیان واڵا كردووە بۆئەوەی ئەو ناوچانەش داگیر بكات، كە تاوەكو ئێستا داگیری نەكردووە بۆ تەواوكردنی ئەو پشتێنەیەی ناوی ناوە ناوچەی ئارام. بەم شرۆڤەكردنەش بێت، كۆنسۆڵگەری ئەمركیا لە جیاتی ئەوەی هەرێمی كوردستان بپارێزێت، سەرپەرشتی پڕۆسەی دابەشكردنەوەی كوردستان دەكات.  ئەوەی جێگەی سەرنجە لەو راگەیەنراوەی كونسوڵگەری ئەمریكا ئەوەیە ناوی باكووری ئێراقیش دەهێنێت، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت، كە پشتێنەی ئەمنی توركیا وئەو ناوچە بە ناو ئارامەی دەیەوێت دروستی بكات، سنوورەكانی هەرێمی كوردستانیش دەگرێتەوە، كاتی خۆی لە ساڵی (2020) كاتێك كێشەی زینی وەرتێ زەق بووەوە ئاماژەمان بۆ ئەوە كرد، توركیا دەیەوێت خاڵی كۆتایی پشتێنە سنوورییەكەی دیاریبكات ودواتر بێتەوە هەوڵبدات ئەو خاڵە لەگەڵ ئەو ناوچانە بەیەكەوە بلكێنێت، كە داگیری كردبوون، زۆر كەس نووسینەكە بە خوێندنەوەیەكی ئەندێشەیی تێگەیشتن، كەچی ئێستا وا ئەمركیا راشكاوانە دەستی توركیا رادەكێشێت، ئەمەش بە كورتی دابەشكردنەوەی هەژموونی زلهێزەكانە لە ناوچەكە وبەشێكە لە پڕۆسەی داڕشتنەوەی سیستەمی نوێی جیهان، واتە ئەو سیستەمەی دوای قۆناغی تاكجەمسەری دێت، لەپاڵ ئەمەشدا بەشێكە لە پڕۆسەی داڕشتنەوەی نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە جێگە داخە هەموو ئاماژەكان بۆئەوەن جارێكی تر كوردستان دەكرێتەوە قوربانی، دیارە ئەمجارەیان حیزبە كوردیەكانی باشوور بە پلەی بەرپرسیارن ولەجیاتی ئەوەی ئەو دەرفەتەی دوای رووخانی بلۆكی رۆژهەڵات  هاتە ئارا بقۆزنەوە بۆ بونیاتنانی قەوارەیەكی تۆكمە، هەموو هەوڵێكیان بۆ دزین وتاڵانكردن ودەوڵەمەندكردنی بنەماڵەكانی خۆیان بوو! ئەوەی ئەو جارە هاوكێشەكە تۆزێك ئاڵۆزتر دەكات، ئەوەیە لەكاتێكدا دەرگا بۆ هێرشی توركیا واڵا كراوە، لە هەمان كاتدا ئێرانیش هێزەكانی لەسەر سنوور كۆكردووەتەوە، لەرووی دپیلۆماسیشەوە، بە گەرمی لە جوولە دایەو بەرپرسانی ئەو وڵاتە سەردانی وڵاتانی دەوروبەر دەكەن وبە بیانووی لێدان وچەككردنی حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هەڕەشەی هێرشی زەمینی بۆ سەر باشووری كوردستان دەكەن، هەرچۆنێك بێت ئەو هەڕەشانەی ئێرانیش لە دوو ئەگەر زیاتر لە خۆوە ناگرێت، ئەگەری یەكەم ئەوەیە ئێرانیش هاوشێوەی توركیا وەك كاراكتەرێكی گرنگ لە ناوچەكە گڵۆپی سەوزی بۆ دایساوە بۆ ئەوەی هێرش بكاتە سەر هەرێم، بە واتایەكی تر ئەویش هاوشێوەی توركیا بەناوی لێدانی هێزە كوردیەكانەوە  دەیەوێت بەشێك لە سنوورەكانی هەرێم دابڕێت، بۆئەوەی سنوورەكانی خۆی هاوتەریب بكاتەوە لەگەڵ سنوورەكانی توركیا ورێگە نەدات لەرووی جوگرافیەوە توركیا باڵادەستی خۆی بسەپێنێت، ئەگەری دووەمیش ئەوەیە ئێران دەیەوێ ئەو هەلە بقۆزێتەوە وپەلاماری هەرێمی كوردستان بدات. لەهەموو حالەتەكاندا كوردستان لەبەردەم قۆناغێكی تری مەترسیداردایە، ئەمەش لەكاتێكدایە هێزە كوردیەكان تازە شەڕی یەكتریان گەرم كردووە وخەریكی ئەو گفتوگۆیە سەقەتەن، كە سی ساڵە كۆمەلگەی باشووریان پێوە خەریك كردووە، ئایا هێلكە لەمریشكە یاخود مریشك لە هێلكەیە!.

فەرحان جەوهەر جیهانی ئەمڕۆ روبەڕووی گەلێک مەترسی جۆراو جۆر بۆتەوە، بەڵام پاشەکشێی دیموکراسی و گۆڕانکاریەکانی ئاو هەوا لە دوو مەترسیە هەرە جددی و گەورەکانن، ناچمە ناو باسی گەرم بوونی بەرگی گۆی زەوی و گۆڕانکاریەکانی کەش و هەواو وکاریگەریەکانی لەسەر ژیانی مرۆڤایەتی، ئەوە بابەتی پسپۆرانی ئەو بوارەیە، بۆیە باس لە مەترسی و کاریگەری و دەرەنجامەکانی پاشەکشێی دیموکراسی لەسەر ئاستی جیهان دەکەم،  چونکە بەرپابوونی هەردوو جەنگی جیهانی یەکەم و دووەم، بەهۆی لاوازی دیموکراسی ودەسەڵاتی ستەمکار بووە. ئەمڕۆ دەبینین لەسەر ئاستی هەموو جیهان جارێکی تر دیموکراسی لە پاشەکشێ دایە، وەرچەرخانی حوکمڕانیەتی زۆرێک لە وڵاتانی رۆژئاوا بۆ دەسەڵاتی راستڕەوە تووندڕۆیەکان، جیهان دووچاری کێشەی گەورە دەكاتەوە، جەنگی روسیاو ئۆکرانیا بۆتە هۆی گرانبوونی سووتەمەنی و هەموو ماددە خۆراکییەکان بەگشتی، کاریگەری خرابی لەسەر ژیانی هاوڵاتیان دروست کردووە، هەروەها زەمینەیەکی بەپیتی بۆ گەشەکردنی ئەو حزبە توندڕۆیانە هێناوەتە ئارا تا بگەنە دەسەڵات،  حزبە پۆپۆلیستیەکان، خرابی باری ئابووری وڵاتەکانیان دەخنە ئەستۆی خەڵکی بیانی و ئاوارەکان، بۆیە دەتوانن دروشمی رەگەزپەرستانە بەرزبکەنەوە، خەڵکیش بەهۆی خرابی بارو گوزەرانیان دەنگیان پێدەدەن و دەگەنە دەسەڵات، وەک ئەوەی لەم دوایانەدا لە ئیتاڵیا وسوید و ئەمریکای سەردەمی تڕەمپ رویدا، دووریش نییە لە هەڵبژاردنی داهاتوو دووبارە ترەمپ یا ترەمپیەکان بگەڕێنەوە ناو کۆشکی سپی،  هەروەها لە فەڕەنساش نزیک بوون لە وەرگرتنی دەسەڵات،  رەنگە لە خولەکانی داهاتوو لە دەسەڵات بن،  ئەمەو سەرباری مەترسی هەردوو دەسەڵاتی روسیا و چین وەک دوو زلهێزی جیهانی.  تا ئابووری جیهان بەرەو خرابی بڕوات ناکۆکیەکان قوڵتر‌دەبنەوە و تووندڕۆیەکان دەگەنە دەسەڵات، بەگەیشتنی ئەو حزبە تووندڕۆیانە بە دەسەڵات، دیموکراسی پاشەکشێ دەکات، تا دیموکراسی لە پاشەکشێ دابێت، ئەگەری بەرپا بوونی جەنگی سێیەمی جیهانی نزیک تر دەبێتەوە، ئەگەر هاتباو روسیا خاوەنی دەسەڵاتێکی دیموکراسی بوایە، هەرگیز ئەم شەڕەی ئێستای لەگەڵ ئۆکرانیا دا نەدەکرد، بەڵام دەسەڵاتی تاکڕەوانەی پۆتین سنوری نییە، بۆیە لە ئێستادا بە هۆی ئەم شەڕەوە هەموو جیهان لە نیگەرانیدایە، لەلایەک بەهۆی مەترسی بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی، لەلایەکی تر بەهۆی خرابی بارودۆخی ئابووری و بەرزبوونەوەی نرخی کاڵاکان لە هەموو جیهاندا، ئەم جەنگە جیهانی خستۆتە بەردەم دوو بژاردەی یەک لە ئەوی تر مەترسیدار تر، ئەویش سەرکەوتن و شکانی روسیای پۆتینە،  هەردووکیان مەترسیدارن، چ سەربکەوێت چ بدۆڕێت، لە دۆخی دۆڕاندنی دا گریمانەکان ئەوەن رەنگە پۆتین دەست بۆ چەکی ئەتۆمی ببات، لە سەرکەوتنیشیدا هەموو ئەوروپا دەکەوێتە ژێر مەترسی، دۆخەکە قبوڵ ناکرێت، بۆیە ئەگەر رێگای سێیەم کە ئاشتیە نەدۆزنەوە، دوور نییە ئەم جەنگە سەربکێشێت بۆ ماڵوێرانیەکی زۆر گەورە، چونکە لە دۆخی درێژە کێشانیدا، زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا بەهۆی خرابی باری ئابووری و ژیانی هاوڵاتیەکانیان، دەکەونە ژێر دەسەڵاتی حزبە راستڕەوە توندڕۆیەکان،  ئەم حزبانەش زۆرتر لەگەڵ شەڕو ئاژاوە و رەگەزپەرستیدان، بەتایبەتی ئەنتی رۆژهەڵاتی و دژی خەڵکی موسڵمانن، بۆیە ئەگەر دیموکراسی بەم شێوەی ئێستا هەرلە پاشەکشێ دابێت، سەرەنجام مرۆڤایەتی روبەڕووی جەنگی سێیەمی جیهانی دەبێتەوە، زلهێزە رۆژهەڵاتیەکان جگە لە روسیا، چین و ئێران و تورکیا و کۆریای باکور لە دۆخی جەنگی رانەگەینراودان، هەموو ئەروپا بە ئەمریکاوە بەهەمان شێوە لەگەڵ روسیادا لە جەنگی ناراستەوخۆو رانەگەێنراودان، هەموو ئاماژەو پێدراوەکان دەرخەری ئەو راستییەن کە ئەمڕۆ لە هەموو کاتێک زیاتر جیهان روبەڕووی مەترسی گەورە بۆتەوە.