سەرتیپ جەوهەر دەوڵەتی ئابوری مفتەخۆر (رەیعی) بەو وڵاتانە دەگوترێت كە ئابورییەكەیان پشت بەهەناردەكردنی كاڵایەك یان چەند كاڵایەكی دیاریكراو دەبەستێت، داهاتەكەیشی دەگەڕێتەوە بۆ كەمینەیەكی زۆر دیاریكراو و ئەو داهاتە لەخزمەت خۆیان بەكاردەهێنن. لەو جۆرە سیستمەی حوكمڕانی، داهات و پارەی دەوڵەت یان (حزب) لەدەستی كەمینەیەكی زۆر دیاریكراوی حوكمڕانانە. وەك وڵاتانی سعودیەو قەتەرو كوێت و ئیمارات و تەنانەت عیراقیش بەهەمانشێوە زیاتر لە 90% داهاتیلت لەفرۆشتنی نەوت و گاز سەرچاوەی گرتووە. حوكمڕانان بەشێك لەوپارەیە لەموچەو دامودەزگاكانی خەرج دەكەن، لەبەرامبەردا ئیرادەی بڕیاردانی دەوڵەت و رایگشتیی هاوڵاتیان كۆنترۆڵ دەكەن، چونكە بژێوی و ژیانی خەڵك لەژێر ركێفی ئەوانەوەیە. لەو سیستمە حوكمڕانیە، بەشێوەیەكی گشتیی ئازادی و دیموكراسی و، رای گشتیی گەلێك لاوازەو دامەزراوەكانی دەوڵەت بێ ئەرزشن. بەشێوەیەكی گشتیی سیستمەكان دیكتاتۆریین. لەو جۆرە سیستمانە هاوڵاتیان بەشدارنین لەبەخێوكردنی دەوڵەت، یان پارەداركردنی خەزینەی دەوڵەت، بەڵكو دەوڵەت پارەیەكی مفتی لەفرۆشتنی كاڵایەكی دیاریكراو وەك نەوت دەستدەكەوێت. لەكوردستان نەك تەنها حكومەت یان حوكمڕانیی، بەڵكو حزبە حوكمڕانەكانیش رەیعی و موفتەخۆرن. لەهەرێم گەلێك زەحمەتە بتوانی حزب و حكومەت لەیەكتر جیابكەیتەوە. حزب واتە حكومەت (بەمانا فراوانەكەی) و حكومەتیش یعنی حزب. حزب رۆچۆتە ناو هەناوی حوكمڕانیی و دەتوانین بڵێین حكومەت وەك ئۆرگانێكی حزب مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت و حزب كاریگەرییەكی گەورەی بەسەر حكومەتەوە هەیە. لەكوردستان سەرچاوەكانی دارایی و موقەدەراتی خەڵك لەژێر ركێفی حزبدایە، هەر حزبە خەڵك لەدامەزراوەكانی دەوڵەت دادەمەزرێنێت و موچەیان بۆ دەبڕێتەوە، حزب خۆیشی خاوەنی هەزاران موچەخۆری تایبەتی خۆیەتی. سەركردایەتی و كادرانی حزب، لەبری وەزیفەیان حزبیی، موچەخۆر حزبن. لێكەوتەی بەموچەخۆركردنی سەركردایەتی و كادرانی حزب تەنها لەپێدانی موچە بەكەمینەیەكی دیاریكراو ناوەستێت، بەڵكو لێكەوتەكەی بەرهەمهێنانی سەركردایەتی و كادری بێ ئیرادەو دەستەمۆیە كە ئیرادەو ئازادەیان لەلایەن بڕیاربەدەستانی حزب زەوتكراو دەبێت. هیچ رۆڵیان نابێت لە داڕشتنی نەخشەڕێ و سیاسەت و كاروباری ژیانی حزبایەتی. لەم جۆرە حزبە، موچەو پێدانی ئیمتیازو پلەو پۆست بەدەست بڕیاربەدەستانی حزبە، هاوكات بۆ پێدانی پۆست و ئیمتیاز جگە لەوەلائی شەخسی و دەستەگەریی هیچ پێوەرێكی دیكە نییە بۆ هەڵسەنگاندن، بۆیە لەم جۆرە حزبانە سەركردایەتی و كادرانی حزب، ملكەچی بارودۆخێكن كە تێدا ئیرادەو ئازادیان لێ زەوتكراوە، یاخود لاوازە. هەریەكە لەیەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان، حزبی مفتەخۆرن بۆیە دەبینین سەركردایەتی و كادرانی حزب رۆڵیان لەبڕیاردان و نەخشەڕێی كاركردنی حزبدا نییە، یاخود گەلێك لاوازە. سەبارەت بە پارتی دیموكراتی كوردستان، ماوەیەك بوو لەمیدیاكان رەخنە لەو حزبە دەگیرا كە نەك سەركردایەتیەكەی رۆڵی نییە لەبڕیاردان، بگرە كۆبونەوەشیان پێناكەن. سەبارەت بەیەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان دەتوانین بڵێن رووداوەكانی ئەم دواییە ئەو راستیانەی دەرخست كە ئەم مفتەخۆرییە سەركردایەتی و كادرانی دەستەمۆو بێ ئیرادەو ئەرزش كردووە. دەبینین لەرووداوەكانی 8ی تەمموز، مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی نەیانتوانی هیچ رۆڵێك بگێڕن (جگە لە چەند كەسێك) تەنانەت كادرانی خوارتریش نەیانتوانی رۆڵ بگێڕن یان كاریگەری دروستبكەن یان لانیكەم قسەیەكی جددی سەبارەت بەرووداوەكەو لێكەوتەكانی بكەن! چونكە ئەو سەركردایەتی و مەكتەب سیاسیەی هەیە، دەستەی بڕیاردانی حزب نین، بەڵكو رۆڵی دەربار دەبینن، باشترین بەڵگەش ئەوە ساڵێكە زنجیرەیەكی دووروو درێژ لەبڕیاردان و گۆڕان لەناو یەكێتیی بەڕێوەدەچبَت بێئەوەی سەركردایەتی بەشداربێت لەبڕیاردان. ئەو بارودۆخەی دروستبوو، ئەو بێدەنگییە، ئەو بێ ئیرادەییە، توێژینەوەی مەوزوعی زانسیتی پێویستە. هەر بۆنمونە لەدەنگدانی 28 ئاب، بۆ هەڵوەشاندنەوەی سیستمی هاوسەرۆكی و هەڵبژاردنی تاكە كاندید (بافڵ تاڵەبانی) وەك سەرۆك، بەشێك لە ئەندامانی سەركردایەتی كە بەبەڵێ دەنگیان بەبافڵ تاڵەبانیدابوو، دەستخۆشیان لەو چوار ئەندامە دەكرد كە دەنگیان بە(نەخێر) بە بافڵ تاڵەبانیی دابوو! ئەمە لەرووی لۆجیكیەوە ناكۆكە ناكرێت كەسێك بەبەڵێ دەنگی دابێت، دەستخۆشی لەكەسێكی دیكە بكات كە بەنەخێر دەنگی داوە! ئەمە مانای ئەوەیە كە ئیمتیازو دەستكەوتی ماددی، ئیرادەی كەسەكان زەوت دەكات و ئەنجامەكەی ئەوە دەبێت كە بینیمان. لەرووی ستراتیژییەوە دروستبوونی ئەو سەركردایەتیە، یان ئەو جۆرە كادرانە، زیانێكی گەورە بەحزب و سەرئەنجام بۆ كۆمەڵگا دەبێت، چونكە توانای بیناكردنی حزب و خستنەڕووی سەرنجی جددی و رەخنەی راشكاوانەیان نابێت، هەمیشە ترسی لەدەستدانی ئیمتیازو موچە رێگر دەبێت لەبیركردنەوەی دروست. ئەو سەركردایەتیە لەبری خاوەن بڕیاری حزب بن، دەبنە دەربارو رۆڵێكی ئەوتۆیان نابێت. لەسەردەمی شاخ سەركردایەتی و كادران و فەرماندەكانی پێشمەرگە، كاریگەری زۆر گەورەیان هەبوو لەبڕیاردان، ئازادانە رەخنەیان دەگرت، ئیرادەیان بەهێزتربوو. چونكە ئیستحقاقی بەرگریی و گیانفیداییان هەبوو بۆ حزب، بەشداربوون لەقوربانیدان، بۆیە ئاسان نەبوو دەستەمۆ بكرێن، یاخود كەمینەیەك لەسەركردایەتی دەست بەسەر بڕیاری حزبدا بگرێت. هەر لەشاخ، دەیان جار مشتومڕی توند لەنێوان مامجەلال و كاك نەوشیروان و مەكتەب سیاسی و سەركردایەتی و تەنانەت فەرماندەكانیش دروستدەبوو، دەگەیشتە ئاستی لەیەكتر زویر بوون، چونكە ئیرادەو ئازادی سەركردایەتی و كادرو پێشمەرگە، لەژێر فشاری ئیمتیاز نەبوو، بۆیە بڕیارەكانی حزب، تەنها بڕیاری سكرتێر یاخود كەمینەیەكی دیاریكراوی سەرەوە نەبوو، بەڵكو بڕیاری هەمووان بوو.
زەیدان مەلا تەها ئەو هەموو شكۆ و سەروەرییانەی سلێمانی لە مێژووی خۆیدا هەیەتی لەم ساڵانەی دواییدا لە هەوڵی تەوریسی سیاسی لەلایەك و لە ململانێی گردۆڵكەكان و وردە سەركردە فرە چەشنەكاندا كەوتووەتە بەردەم ڕەشەبا. ئەم شارە كە هەرجار خۆیان دەلێن "هەڵمەت و قوربانییە" لەپاش هەرای باڵی ڕیفۆرم و یەكێتییەوە لە 2006 نەك خێری نەدی و ئاهی بەبەردا نەهاتەوە، بەڵكە بەردەوامە لە پاشەكشە، جگە لەوەی چەندین ساڵیش لە ئاوەدانیدا لە هەولێر بەجێما، ئێستا خەریكە وەك شارەكانی ناوەڕاست و باشووری عێراق هەر ناوچەیەكی دەبێتە جێگە نفوزی یەكێك لە گردو سەركردە بچوكەكان كە هەندێك لەوانەش پیرۆزی ئاینییان هەیە یان میدیا یان نفوزی ئەمنی، خەڵكە ئاساییەكەشی سەر دەرناكات هانا بۆ كێ ببات و ڕوو لە كێ بكات. نوێترین داهێنانی سیاسی لە سلێمانیدا، بەكارهێنانی هێزەكانی كۆماندۆیە بۆ سەپاندنی یاسا! لە كاتێكدا ئەم هێزانە لەبنەڕەتدا خۆیان كێشەی شەرعیەت و یاسایان هەیەو بەشێكن لە هێزەكانی حەفتا كە لەگەڵ هاوتاكانیان لە هێزەكانی هەشتای پارتی لە هەولێر، بەپێوەرە یاساییە دروستەكان نزكترین لە میلیشیاوە تا ئەوەی پارێزەری یاسابن. باشە كە حكومەت و حیزب ئاسایش و دژە تیرۆرو هێزی پێشمەرگەی فەرمییان هەیەو بەڕواڵەت كەڤەری یاساییان بۆ دروستكردوون بۆ شاردنەوەی ناوەڕۆكە حیزبییەكەیان، چ مانای هەیە بۆ سەپاندنی یاساو بنەبڕكردنی دیاردەی زیادەرۆیی و سەرانەو قاچاخچێتی پەنا دەبرێتە بەر هێزێكی بەدەر لە یاسا!! پاش تیپەڕبوونی زیاتر لە ساڵێك بەسەر گفتەكانی هێوركردنەوەو ئارامكردنەوەی سلێمانی (8ی تەموز)، تازە بەتازە سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان مژدەی سەردەمێكی نوێ لە ئارامی و ئۆقرەیی دەدات، لەكاتێكدا سەرچاوەكانی هێزو یاساشكێنی و ئەوەی جورئەت بكات بەرەنگاری یاسا ببێتەوە هەر لەژێر چەتری حیزبدایەو خۆ ئیشەڵڵا خەڵكی ئاسایی جورئەتی ئەوەیان لە بەڕەی خۆیان زیاتر پێ ڕاكێشن. لەماوەی ئەم ساڵەشدا ئەوانەی ساڵانێكی زۆر بریاربەدەست و خاوەن نفوزی ئەمنی بوون هیچیان تا ئێستا نەدراون بەدادگا! جێگری سەرۆكی حكومەت لە دوا پەیامیدا سەركۆنەی سیستمی دادوەری دەكات، چونكە تۆمەتبارێكی بە كوشتنی كچەكانی ئازادكردووە، بەڵام ساڵانێكی زۆرە لیستێكی درێژ داواكراو و سزادراویش پارێزبەندی یاساییان هەیە بەبێ ئەوەی هیچ كەس رۆژێك خەمی خواردبێت كە بیانهێتە بەردەم یاسا. كاتێكیش كە دادوەر بەڵگەی پێویستی نەبووە بۆ بڕیاردان، ئەوە بەشێك لە خەتاكەی هی دەزگای لێكۆڵینەوەیە كە بەدەست حیزب و حكومەتەوەیە كە نەیتوانیوە بەڵگەی پێویست دەستبخات، یان بەمیكانیزمی هێندە كلاسیكی و كۆن كاردەكات كە ناتوانێت تاوان ئاشكرا بكات، یان بەشێك لە ئەفسەرو پلەدارەكانی هێشتا لەگەڵ لۆژیكی شەرەف پارێزیدان. لە مەسەلەی ئاوەدانی و بێسەروبەرەیی خراپتر لەدەستدانی هەست بە ئارامی كردنە لە "پایتەختی رۆشنبیری كوردستان"، جگە لەوەی بەم دواییانە سەروەری ئازادی و بیروڕای جیای لەبەردەم سەركوت و گرتنی چالاكواناندا بووە بلقی سەرئاو، ئەگەر كەسێك دووچاری هەڕەشە یان پەلامار بوویەوە نازانێت پەنا بۆ كێ ببات، ئەی ئەوە نییە پاسەوانی پەرلەمانتارو هێزی چەكداری نایاسایی لە گەرمیان ڕووبەڕووی یەك بوونەوە، ئەی ئەبێت چالاكوان و رۆژنامەنووسی دەست و پێ سپی پەنا بۆ كێ ببات و كێ بیپارێزێت؟ ناڕەزایی و ترس و دڵەڕاوكێكانی سلێمانی ناكاتە ئەوەی هەولێر شامی شەریفەو ئێمە لەكاروانی ئازادی و دیموكراسییەتی تەوریس و حوكمڕانی یەك بنەماڵە دواكەوتووین كە ئێستا لەولا بازاڕی گەرمە، ئەوەتا لە سایەی ئەو بەهەشتەشدا بە كۆمەڵ وەزیرەكان لە چاوەڕوانی كوڕی سەرۆكدا ڕیز دەبەستن و كادری باڵای حیزبییش دەخرێتە تاریكایی زیندان لەسەر تەكەتولات، بەڵكە بریار بوو سلێمانی جیاواز بێت و شاری ئازادی و كرانەوە بێت لە كوردستان، ئەوەنەش بەسە لەسەر دۆخی ئەم شارە كە بزانین خەڵك لەسەردەمی سەرۆك تاڵەبانی كۆچكردوودا دەیتوانی هەر هیچ نەبێت رەخنە بگرێت و مانشێتەكانی هاوڵاتی و ئاوێنەی جاران شایەتی ئەم راستییەن، كەچی ئێستا لەسەردەمی باڵادەستی كوڕەكانیدا سەرباری ئەو هەموو كرانەوەی دنیا، خەڵك ناچارم دەست بە كڵاوی خۆیانەوە بگرن بۆ ئەوەی با نەیبات.
دانا حه‌مه‌عه‌زیز لەماوەی کەمتر لە دوو رۆژ دژە هێرش بۆسەر سوپای ڕوسیا لە خۆرهەڵاتی ئۆکرانیا، دوێنێ سوپای ئۆکرانیا زیاتر لە سێ هەزار کیلۆمەتر دووجا خاکی وڵاتەکەیان ڕزگار کرد. لەم ناوچەیەدا سوپای ڕوسیا بەشێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو هەرەسی هێنا، ئەوەی دەربازی بوو بەرەو ناو خاکی ڕوسیا هەڵهاتوە و زیاتر لە هەزار سەرباز و چەکداری موسلمانی چیچانی خۆیان بەدەستەوەداوە، ژمارەیەکی زۆر زرێپۆش و ئۆتۆمبێل و تۆپهاوێژی ڕوسیا بۆ سوپای ئۆکرانیا بەجێماوە، تەنانەت وەزارەتی بەرگری ڕوسیا ڕایگەیاند کە یەکەیەکی سوپای ئۆکرانیاچونەتە ناو خاکی روسیاو لە شاری بۆڵگەیرۆد-ی ڕوسیا ئۆتۆمبێل و کەلوپەلیان بۆ ناو ئۆکرانیا گواستۆتەوە. ڕوسیا شکستەکەی نەشاردۆتەوەو بە ئاشکرا دەڵێ یەك بە هەشت بووە، واتە هەر سەربازێکی ئۆکرانی بەرامبەر ٨ سەربازی روسی بووە لەم ناوچەیە، وەزارەتی بەرگری روسیا دەڵێ دوای ئەم شکستە سوپای ڕوسیا خۆی بۆ پاراستنی هەردوو هەرێمی لۆهانسك و دۆنیتسک-ی ئۆکرانیا ئامادە دەکات کە لە ساڵی ٢٠١٤ وە بەدەست ڕوسیاوەیە. هاوکات حکومەتی ڕوسیا داوای لە کارمەندو کرێکارانی کۆمپانیا دروستکردنی تانك کرد مۆڵەتەکانیان ڕابگرن و ٢٤ سەعات لەکاردابن بۆ بەرهەمهێنانی تانك چونکە ژمارەیەکی زۆر لە تانکەکانیان لە بەرەکانی جەنگ لە ئۆکرانیا لەناوچوون. بەهۆی وردبینیی دژە تانك و دژە فڕۆکەی ئەمریکی و ئەوروپی بەدەست سوپای ئۆکرانیاوە، هێزی ئاسمانی و یەکەکانی زرێپۆشی ڕوسی ناکارا بوون. کاردانەوەی ناوخۆی روسیا لەسەرداڕوخانی سوپای وڵاتەکەیان دوو جۆرە: روسەکان پوتین بەبێ ئامانج تاوانبار دەکەن کە جگە لە گۆشەگیرکردنی ڕوسیاو بە کوشتدانی هەزاران لە ڕۆڵەکانیان، سوپای روسیاشی بێ هەیبەت کردووە لەبەرامبەر وڵاتێکی وەك ئۆکرانیا کە تا ساڵی ٢٠١٤ هێزی چەکداری نەبووە. کاردانەوەی کەمینەکانی ناو کۆماری ڕوسیای فیدراڵ جیاوازە، ئەوان پێیان وایە ئەمە شەڕە بۆ باڵادەستی ڕوس بەسەر ئەوروپیەکانداو هیچ پەیوەندیەکی بە ئەوانەوە نیە کە خۆیان بە ناوی فیدراڵییەوە ژێردەستەی ڕوسن. بەڵام ڕەمەزان ئەحمەد قادرۆڤ کە ڕوسیا چوار لیوای تایبەتی بە ناوی لەشکری موسوڵمانی چیچانەوە بۆ تەشکیل کردووە، ئەڵێ ئەم داڕوخانەی سوپای روسیای قەبوڵ نیەو ئەگەر ئەم داڕوخانە بەردەوام بێت، لەگەڵ سەرکردایەتی ڕوسیا قسەی خۆی دەبێت، پێرێ ژمارەیەکی باش لە لەشکری موسڵمانی چیچان لە شاری ئەیزم-ی ئۆکرانیا لەلایەن سوپای ئۆکرانیاوە بە دیل گیران.
(1).gif)
زانا توفیق بەگ قۆناغی چارەسەری سیاسی لە عێراقدا، پێویستی بە گوڕانکاری لە میتۆدی فیکری بەشێکی زۆری هێزە عەرەبیەکانی ناو دەسەڵاتی سیاسیدا هەیە. ئێستای عێراق بریتییە لە کەلاوەیەکی سیاسی و دەسەڵاتێکی ئیفلیجکراو، بەردەوام پلان داڕێژەری دروستکردنی بڕیاری سیاسی لەناو هەڕەمی دەسەڵاتی عێراقدا دەگەڕێتەوە بۆ کۆمەڵێ دەزگای هەواڵگریی دەرەکی. بۆیە لە ئێستادا ئەستەمە کۆمەڵگای عێراقی چاوەڕێی دروستکردنی بڕیارێکی هاوبەش لەکۆی هێزو دامەزراوە سیاسییەکان عێراقدا بکرێ. ئایندەی عێراق ڕووبەڕووی ترسناکترین دۆخی سیاسی دەبێتەوە لە داهاتوویەکی نزیکدا، هاوشێوەی دۆخی وڵاتی لوبنان. چونکە هەر فیگەرێکی سیاسی لەناو کایەی دەسەڵاتدا خاوەنی ئیرادەو هێزێکی مەعنەوی و سیاسی خۆی نیە. بەتایبەتی ئەو هێزانەی سەرمایەی سیاسیان پەیوەندارە بە ئەجندای دەزگا هەواڵگرییەکانەوە. نمونەی ئەو هێزانە وەک چواڕچێوەی هاوئاهەنگی شیعەو ڕەوتی سەدر. هەندێ بۆچوونی سیاسی دەلێن ڕەوتی سەدر توانای بەردەوامی لەو ڕێکەوتنە سیاسییانەدا نیە چونکە هێزێکی نهێنی لەپێشت بڕیارە سیاسییەکانی ڕەوتی سەدرەوەیە هەر لەوڕوانگەیەوە خاوەنی بڕیارێکی سیاسی تۆکمە نین، لەگەڵ هیچ هێزێکی سیاسی تردا. بەپێی هەندێ زانیاری دزەپێکراو لەناو ڕەوتی سەدردا نیازێکی شاراوە بەدی دەکرێت لەنێوان سەرۆکی ڕەوتەکەو هەندێ لە وڵاتانی کەنداودا بەتایبەتی هەردوو وڵاتی سعودیەو ئیماڕات و هەرجارەو یەکێک لەو وڵاتانە بەپێ بەرژەوندی خۆیان ڕێڕەوی سیاسی بۆ سەدرییەکان دیاری دەکەن. ئەمە گەورەترین فاکتەری سلبییە کە ناتوانی ستراتیژیەکی دیاری کراوی هەبێت لەگەل هاوپەیمانەکانی بەشێوەیەکی بەردەوام هەر جارەو گوتارێکی سیاسی جیاوازی هەیە. هێزە جیاوازەکانی تری شیعە وە بەشێک لە کورد لە ڕێگای کۆمەڵی ڕێکكەوتنی نهێنی لەگەڵ ئێراندا. بەهەمان شێوە ئاڕاستەی بڕیاری سیاسییان بۆ دیاری دەکرێ بەڵام بە میکانیزم و شێوازێکی تر، کێشەی سەرەکی ئەم میحوەرەی کوردو هێزەکانی شیعە بریتییە لە ناکۆکییەکانی ناوخۆی دەزگاکانی ئێراندا. بۆ نمونە بەشێک لە دیارکردنی ئاڕاستەی هاوکێشە سیاسییەکان لەلایەن دەزگا هەواڵگرییەکانەوە دەستنیشان دەکرێ بەجیاوازلە بەشەکەی تری لە ڕێگای هێزەکانی پاسدارانەوەیە تا دەگات بە ئەنجومەنی باڵای بەرژەوەندییەکانی ئێران، ئەگەر بە وردی نمونەیەک بۆ ئەم ناکوکییە باس بکەین کاندیدکردنی سەرۆکی کۆماری عێراقە کە بەشێک لە دەزگاکانی ئێران پشتگیری دەکەن بەشەکەی تری دژی کاندیدکردنی بەر بژێرەکەی یەکێتین بۆیە ناکوکێکانی دهزگاکانی ئێران بەڕوونی لەسەر هێزەکانی شیعەو کورد زۆر بە ئاشکرای دیارە وە ناتوانرێ ستراتیژیەکی یەکگرتوو بۆ هاوپەیمانەکانی شیعەکان کورد لەلایەن ئێرانەوە دیاری بکرێ. چارەسەری دۆخی عێراق پابەندە بە کۆمەڵی ڕێکكەوتنی نێوان ئەمریکاو ڕوسیاو ئێران لەسەر دۆسیەی ئەتۆمی و کێشەی سوریا، وا پێدەچێت ئیدارەی بایدن لە ڕێگەی ئەو دایشتنە نهێنیانەی ڤیه‌ننا لە نەمسا ڕێگەی بە ئێران دابێ لە دەستنیشانکردنی چارەسەری کێشەکانی عێراق ڕوڵی سەرەکی ببینت بە واتایەکی تر پێشنیارەکانی ڕەوتی سەدر لەدوای کشانەوەی ڕەوتەکە لە کایەی سیاسیدا ناتوانێ ببێتە هێزی یەکلاکەرەوەی دۆخەکە، ئەم دیدگایە لە ئایندەیەکی نزیکدا لێکەوتەکانی بە ڕوونی دەبینێرێت واتا کلیلی چارەسەری دۆخی عێراق لە تاران دەبێ نەک لە حەنانە.
.gif)
ئەنوەر کەریم گەندەڵی كرده‌یه‌كی کۆنەو لە مێژە مرۆڤایەتی كاری له‌سه‌ركردووه، بە هەموو بەهەداردانێکی سامانی گشتی کە لەلایەن کەسێکەوە لەهەر بوارێکی دارایی، کارگێڕی، ئیداری و تەندروستیداو هتد....پێیدەوترێت گەندەڵی بەپێی پێناسەی بانکی نێودەوڵەتی. بە کورتی سەقامگیریی، گەشەکردن، خۆشگوزەرانیی دەتوانرێت بهێنرێتە دی ئەگەر بتوانرێت سیستەمێک دابڕژێت و كاری پێیكرێت، ڕێگە لە هەموو جۆرە بەهەدەردانێک بگرێت لە هەموو بوارەکانی بەڕێوەبردنی دەوڵەتداری و كارگێڕیدا، گەندەڵی زۆرجۆری هه‌یه، هەر لە گەندەڵی دارایی و یاسای و کارگێڕی هەڵبژاردن و هتد.. لێرەدا باسی ئابوری ئەکەین چونکە ئابوریناسان لەو بڕوایەدان کە گەندەڵی 50 %ی ئابوری لەناوئەبات، ئەمەش وایکردووە گەندەڵکاران و بەرپرسان بەشی زۆری داهات ببەن خەڵکە زۆرەکەش زیانی گەورەیان پێبگات. ئەوەی کە زۆر گرنگە کێشەی ئابورییە کە بەزمانێکی سادە خەڵک چۆن بتوانێت پاروە نانی خۆی پەیدا بکات لە دۆخێكی سەقامگیردا، لەکاتێکدا سەرۆکی یەکێتی بانگەوازی ئەوە ئەکات کە لە هەموو لایەکەوە سزا ئەدرێێت ناوچەکەی ژیردەسەڵاتی خۆی ناتوانێت خۆی بژێنێت. بەپێێ دەستوری عێراق و یاسا کارپێکراوەکانی هەرێمیش مافەکانی هاوڵاتیانی دیاریكراوه، کە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان بەرپرسیارە لە دەسته‌بەرکردنی شوێنی حەوانەوەو نیشتەجێبوون دابینكردنی ده‌رفه‌تی کارکردن کە بەلایەنی کەم هاوڵاتیان بتوانن بەسەربەرزی و کەرامەتەوە بژین، بەڵام لەکاتێکدا گەورە بەرپرسانی ئەم زۆنە کە زۆربەیان بە چەندین دۆنم زەوی یان چەندین پارچە زەوی داگیرکردووەو فرۆشتویەتی لە ڕێگای دەڵالە دزەکانیانەوە، بە ملێۆنان دۆلاریان کۆکردۆتەوە، بەهۆیەوە مافی بەشێکی زۆری هاوڵاتیانی ئەم ناوچەیە خوراوە بەپێێ ئەم دەستورە، ئەوەی گرنگە کاتێک کە خێزانەکان ئەبن بە خاوەنی شوێنی ژیانی خۆیان لەوکاتەوە گەشەکردنی خێزان و کۆمەڵگا دەستپێدەکات و داهێنان و بازرگانی بەرەو پێشەوە ئەڕوات کە خێزانه‌کان بەبێ گرفت دەتوانن بیر بکەنەوەو منداڵەکانیان پەروەردەبکەن ئەوە بیرۆکەی (لی کوان یو) کە دامەزرێنەری دەوڵەتی سەنگاپورەیە، کە وڵاتەکەی لە جیهانی سێهەمەوە گۆڕی بۆ جیهانی یەکەم. ئەوەی کە ئەبێت سەرنجی سەرۆکی یەکیتی نیشتمانی رابکێشیت، ئەو خەڵکە درۆزن و دوو ڕوانە بێت کە ئاڵاکەی یەکێتی نیشتمانی لە گەڵ وێنەیەکی (مام جلال) لە پشتی سەری خۆیانەوە داناوە لەژیر ئاڵاو وێنەکەدا بوون بەخاوەنی ملیونان دۆلار خەریکی داگیرکردن و خواردنی مافی هاوڵاتیانی وڵاتەکەن. ئەمەش نیشانەی خراپ بەڕیوەبردنی بەرپرسەکانی یەکێتییە کە چۆن ئەم ناوچەیان وێرانکردووە بۆیە ئەگەر سەرۆکی یەکێتی ئەیەوێت ئەم پاکسازیە بکات ئەبێت لە پێشەوە ئەم دزەگەورانە سزا بدات کە مافی هاوڵاتیانی ئەم ناوچەیە ئەخۆن کە بەدەستورو یاساکانی هەرێم دیاریکراوە، چونکە (لی کوان یو) کە بە چامپێۆنی نەهێشتنی گەندەڵی و دامەزرێنەری دەوڵەتی (سەنگاپورە) داده‌نرێت، لە وتە بەناوبانگەکەیدا ئەڵێت: (نەهێشتنی گەندەڵی وەک پاکردنەوەی قادرمە وایە ئەبێت له سەرەوە دەستپێبکەیت بۆ خوارەوە) بۆ ئەوەی بەتەواوی پاکبکرێتەوە، بۆیە ئەگەر دزە گەورەکان نەگیرێن ئەوا پڕۆسەی نە هێشتنی گەندەڵی و خواردنی مافی هاوڵاتیان هەربەردەوام ئەبیت هیچ چارەسەر نابێت، ئەو کاتە پەندەکەی ناوچەی گەرمیانمان دێنێتەوە یاد کە ئەڵێت: (ئەژدیها فیشکە فیشکیەتی بەڵام شەڕیەتی لەگەڵ مـارمێلکەیەکدا) هەروەها ئەو مافیانەی کە بەهۆی سەرانەوەرگرتنەوە وەبەرهێنەران و بازرگانانی ئەم شارەیان ڕاونا بونەتە هۆی بێزاری خەڵکی ناوچەکەو نەڕەخساندنی هەلی کارو ژمارەی بەتاڵە ڕۆژ بەڕۆژ زیادبکات و گەنجانی ناوچەکە وڵات بەجێبهێڵن، پێویستە سەرۆکی یەکێتی لێپرسینەوەی یاسایانەیان لەگەڵدا بکات، چونکە بەدەستورو یاساکانی هەرێم دەبێت مسۆگەرکردنی یەکسانی بۆ هەموو هاوڵاتیانی هەرێم بەرامبەر یاسا. ئەو دزانەی کە موڵکی گشتیان خواردەوە پیویستە لێیان وەربگیرێتەوە جارێکی تر دابەشبکرێتەوە بەشیوەیەکی دادپەروارانە بەسەر خەڵکی ناوچەکەداو سەروەت و سامەنەکەیان بگەڕیتەوە بۆ خەزێنەی گشتی، نەک خەزێنەی سەرۆکی یەکێتی، چونکە ئەوە موڵکی گشتییە، نەک موڵکی سەرۆکی یەکێتی، بکرێت بە پڕۆژەی خزمەتگوزاری وەبەرهێنان لە ناوچەکەدا تا هەلی کار بڕەخسێنیت. بۆیە هەر بەپێی دەستوری عیراق و یاسا بەکاربەکارەنی هەرێم ئەبێت هەموو کەسێک بەرامبەر یاسا وەک یەک لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکرێت ئەمەش مافی هەموو تاکێکی ئەم کۆمەڵگەیە، بۆیە بەرامبەر بە یاسا مافی هاوڵاتیان وەربگرەوە لە تاوانباران و مافیاکان بۆ خەڵکی ناوچەکە کە بەشخوراون لە هەموو شتێكدا.
.gif)
عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا بۆ چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكییه‌كانی ناو ماڵی شیعه، ماوه‌یه‌كه له ژێر ناونیشانی (دیالۆگی نیشتمانی)، سه‌رۆكایه‌تیی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق، به هاوئاهه‌نگی له‌گه‌ڵ دوو سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی تردا، سه‌رۆكایه‌تیی كۆمارو ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران، ده‌ستپێشخه‌ریی ئه‌نجامدانی دیالۆگی نیشتمانی له‌نێوان هێزو لایه‌نه سیاسییه عێراقییه‌كاندا به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن كه له گه‌وهه‌ردا ئامانج لێی، به دیاریكراوی، چاره‌سه‌ركردنی بنبه‌ستیی سیاسییه له عێراقدا كه به‌هۆی هه‌ڵوێستی سه‌ر ڕمی دوو بلۆكی سیاسیی ناته‌با‌وه دروستبووه كه یه‌كێكیان بلۆكی سه‌درییه‌كان و ئه‌ویتریان چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگییه. له‌م دیالۆگه‌دا، هه‌تا ئێستا، لایه‌نی كوردی، چ یه‌كێتی و پارتی و، چ هێزه كوردییه‌كانی تر كه خاوه‌ن كورسیی په‌رله‌مانین، هیچ سوودێكی سیاسییان له‌و تایتڵه، تایتڵی دیالۆگی نیشتمانی، نه‌بینیوه بۆ خستنه‌ڕوی هه‌ندێ مه‌رج و داواكاریی كورد وه‌ك پێكهاته‌یه‌كی سه‌ره‌كیی گه‌لانی عێراق. ئه‌وه‌ی هه‌یه‌و نییه زیاتر هه‌ندێ نیازنواندن و ده‌ستپێشخه‌رییه بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی نێوان هێزه شیعییه‌كان، ئیتر وه‌ك ئه‌وه‌ی كورد خۆی نه هیچ كه‌یس و دۆزێكی هه‌بێت كه له‌و دیالۆگه‌دا بیانخاته‌ڕوو، نه هیچ زیانێكی سیاسی و مه‌عنه‌وی و مادیشیی به‌ركه‌وتبێت له‌و ململانێیانه‌ی كه پرۆسه‌ی سیاسیی عێراقدا هه‌ن. ئه‌و به‌ڕێزانه كه به‌ناوی هێزی كوردستانییه‌وه، زوو زوو، له هه‌ولێرو سلێمانییه‌وه ده‌چنه به‌غدا، ئه‌وله‌وییاتی سیاسی و ستراتیژیی كوردییان ون كردووه‌و پتر وه‌ك دۆستی یه‌كێك له‌و بلۆكانه‌و هه‌ندێجاریش هی هه‌ردووكیان ده‌رده‌كه‌ون، ئه‌وان سه‌رگه‌رمی جوڵه‌ی دیبلۆماسیی ئه‌وتۆن كه په‌یوه‌ندییه‌كی راسته‌وخۆی به كوردو پێگه‌كه‌‌یه‌وه نییه له عێراقدا. بابه‌تی گرێبه‌سته نه‌وتییه‌كانی لێ ده‌ربهێنیت كه بۆته بیناقاقای ئابووریی هه‌رێم و فه‌رمانڕه‌واییكردنی و ماوه‌یه‌كه به‌غدا، له‌ڕێی بڕیاره‌كانی دادگای فیدراڵییه‌وه، ده‌یه‌وێت ده‌ستی بۆ به‌رێت، هیچ دۆسییه‌كی تری سیاسی و ستراتیژیی نابینیت كه كاری له‌سه‌ر بكرێت، به‌تایبه‌تی دۆسییه‌ی ناوچه كوردستانییه‌كان كه دۆزی مه‌ركه‌زیی كورده له 70 ساڵی رابردوودا. هێزه سیاسییه‌كانمان ته‌نانه‌ت چاویان له سه‌رۆكی هاوپه‌یمانێتیی سه‌روه‌ریی (حه‌لبوسی) نه‌كرد كه له‌م ماوه‌یه‌داو له گه‌رمه‌ی دانیشتنی دووه‌می دیالۆگی نیشتمانیدا ده‌ستپێشخه‌رییه‌كی كرد كه له 10 خاڵدا نزیكه‌ی نیوه‌ی گرێدایه‌وه به مافه سیاسی و ئابوری و ئه‌منی و ژیانییه‌كانی سووننه‌ی عێراقه‌وه. حه‌لبوسی، وه‌ك سیاسییه‌ك كه توانای قۆزتنه‌وه‌ی كاته‌كانی (توقیتات) هه‌یه، ده‌زانێت كه نابێ دیالۆگی نیشتمانی ته‌نها له چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكییه‌كانی ناو ماڵی شیعه‌دا كورت بكرێته‌وه، ناشبێ وا سه‌یری نوێنه‌رانی سوننه‌ی عێراق بكرێت كه پاشكۆیه‌كی جڵه‌وكراوی ده‌ستی ئه‌م یان ئه‌و بلۆكی سیاسیین، به‌ڵكو ده‌بێت به‌پێی پێگه‌یان و له‌سه‌ر پره‌نسیپی عێراقی هه‌موو پێكهاته‌كان دۆخی ناوچه سونییه‌كان و خه‌ڵكه‌كه‌شی ره‌چاو بكرێت، هه‌ر له ژێر بنمیچی ته‌وه‌ره‌كانی ئه‌و دیالۆگه نیشتمانییه‌شدا جێیان بۆ بكرێته‌وه‌و رێگه چاره‌یان بۆ بدۆزرێته‌وه، ده‌نا بوونی ئه‌وان له دانیشتنه‌كانی ئه‌و دیالۆگه‌دا ده‌بێته بوونێكی قۆزتراو بۆ گۆڕینی باڵانسی هێز له خزمه‌تی ئه‌م یان ئه‌و هێزی شیعی به‌بێ ئه‌وه‌ی خۆیان، وه‌ك سونه‌و نوێنه‌رانی سیاسیی ئه‌و پێكهاته‌یه، ببنه خاوه‌نی هیچ ده‌سكه‌وتێك، ئه‌مه‌ش رێك پێچه‌وانه‌ی مه‌نتقی سیاسه‌تكردن ده‌بێت. لایه‌نه كوردییه‌كان، ده‌بوایه مه‌رجیان بۆ به‌شداریكردن له دیالۆگی نیشتمانیدا هه‌بووایه، یان لانیكه‌م كه به‌شداربوون، داواو مه‌رجه‌كانی خۆیان بكردایه‌ته به‌شێك له ئه‌جێندای دانیشتنه‌كانی ئه‌و دیالۆگه نیشتمانییه. ده‌بوایه بڵێن: چۆن باوه‌ڕمان به دیالۆگی نیشتمانی هه‌بێت له‌كاتێكدا كه له سایه‌ی حكومه‌ته‌كه‌ی به‌ڕێز مسته‌فا كازمیداو له ماوه‌ی ته‌نها دوو ساڵی رابردوودا به ده‌یان پێشێلكاریی ئیداری و سیاسی و ئه‌منی له‌دژی پێكهاته‌ی كورد له‌ناوچه كوردستاییه‌كاندا رووده‌دات و تائێستا چاره‌سه‌ر نه‌كراون؟ چۆن ئه‌كرێ دیالۆگی نیشتمانی له‌سایه‌ی هه‌ڵمه‌تێكی رێكخراوی به عه‌ره‌بكردنه‌وه‌ی ناوچه كوردستانییه‌كاندا به‌ڕێوه‌بچێت و كورده‌كان له‌سه‌رو ماڵ و ئاینده‌ی خۆیان دڵنیا نه‌بن و زه‌وییه كشتوكاڵییه‌كانیان داگیر بكرێت و ناچار به چۆڵكردنی زێدی باب و باپیرانیان ببن؟ ئه‌وه چ دیالۆگێكی نیشتمانییه كه كورد ته‌نانه‌ت مافی هاونیشتمانی بوونیشی نه‌بێت و خه‌ڵكه‌كه‌ی مه‌حكوم بكرێت، ورده ورده، به‌و شاڵاوه ره‌شه‌ی به عه‌ره‌بكردن قایل و بێده‌نگ بكرێن بۆ ئه‌وه‌ی له فه‌رمانگه حكومییه‌كان ده‌رنه‌كرێن و تووشی ره‌شبگیری و گرتن و ته‌نگ پێهه‌ڵچنین و گیچه‌ڵی میلیشیاكان و هێزه ئه‌منییه‌كان و عه‌شایه‌ری عه‌ره‌بی هاورده‌ی ناوچه‌كانیان نه‌بن؟ ئه‌وه چ دیالۆگێكی نیشتمانییه كه به رۆژی نیوه‌ڕۆ خزمه‌تگوزاریی گه‌ڕه‌ك و شارۆچكه عه‌ره‌ب و توركمانه‌كان دوو سێ هێنده‌ی شارۆچكه‌و گه‌ڕه‌كه كوردییه‌كانی ناو شاره‌كانی كه‌ركوك و موسڵ و خورماتوو و سنوری خانه‌قین بێت؟ لایه‌نه كوردییه‌كان، پێویسته له‌وه زیاتر خه‌ریكی پاڵپشتیی مه‌جانی و بێبه‌رابه‌ر نه‌بن بۆ هیچ هێزو گروپێكی سیاسیی عێراقی. به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌یه كه مافه نه‌ته‌وه‌یی و سیاسییه‌كانت دابین بكه‌یت نه‌ك ته‌نها پۆست و پێگه حیزبییه‌كان كه بابه‌تێكی ئه‌وله‌وی نییه. ناكرێت ئاستی ئه‌دای سیاسیی كورد به‌و ڕاده‌یه هه‌زیل و داوه‌شیوبێت و به‌های ته‌وقیته‌كانی سیاسه‌ت و مانۆڕكردن نه‌زانێت و هیچ به‌رهه‌مێكی سیاسی و ستراتیژی نه‌بێت، ئه‌مه‌ی رووده‌دات به‌رپرسیارێتییه‌كی مێژوویی گه‌وره ئه‌خاته ئه‌ستۆی هێزه سیاسییه‌كانمان و زیانی گه‌وره‌ش له پێگه‌و نێوبانگ و سه‌نگی كورد ده‌دات له‌ناو هاوكێشه‌كه‌دا، بگره ئاكام تیایدا كورد ده‌كرێته ته‌نها كه‌ره‌سته‌یه‌ك بۆ بۆڕبۆڕێنی ئه‌وانیترو ده‌ستكاریكردنی ته‌رازووی هێزی نێوانیان و هیچیتر.
(1).gif)
ئەنوەر حسێن (بازگر) هاوكێشە سياسييەكانى ناوچەكەو جيهان، هێندە خێراو ئاڵۆزن، دەتوانن ئەوەى پێشبينيكراو نييە ڕووبدەن، ئاڵوگۆڕى وەها بخەنەوە، كە جگە لە ئەجێنداسازەكان زۆربەى وڵات و كۆمەڵگەكانى ناوچەكە لێى زەرەرمەند بێت. ئەوەى لەو نێوانەدا دەتوانێت ڕێگرى بكات لەوەى، كە كەمترين زيانى بەربكەوێت، - كە زيانى هەر بەردەكەوێت و كاريگەرى نێگەتيڤ جێدەهێڵێت، بەڵام كەمتر- ، ئەوەيە كە دەوڵەت، يان هەرێم ڕوئيا، تێڕوانين و ستراتيژى خۆى هەبێت و ڕووداوەكان بخوێنێتەوەو تەشخيسى دروستى هەبێت بۆ ئەو ئەگەرو گريمانە حەتميانەى كە ڕوودەدەن. زۆرترين ڕووداوە سياسييەكان، ئاڵوگۆڕەكان، كودەتا، داڕمانە ئابورييەكان، هەڵگيرسانى جەنگ، گرفتە خۆراكييەكان، لێدانى سەربازى، كردە هەواڵگرييەكان، ئەجێنداسازى پێشينەى زلهێزەكان و دەزگا هەواڵگرييەكانە. پەيوەست بە هەرێمى كوردستانەوە، پلاسخارت مەسج و بۆچوونەكانى وادەردەخات، كە هەرێمى كوردستان لە بەردەم هێرش و پەلامارى عێراقدايە، بە ئەجێنداو نەخشەو ئاگادارى ئێران و توركيا، تاڕادەى لەناوبردنى ديفاكتۆيەتى هەرێم. لەلايەكى ترەوە، توركيا بەئاشكرا هێرشدەكاتە سەر هەرێم و خەريكى وێرانسازييە بەناوى شەڕ دژى (پەكەكە)، كە زۆرتر بير لە داگيركارى چەند ناوچەيەكى باشور دەكاتەوە هاوشێوەى عەفرين و سەرێكانێ لە خۆرئاوا، كە ئەنكەرە نەخشەسازى ئەم داگيركارييانەيە لە (قوبرس، سوريا، ليبيا....هتد). جيا لەوانە عێراق و هەرێمى كوردستان، كەوتونەتە ژێر هەڕەشە و مەترسى و هەژموونى دەزگا هەواڵگرييەكانى وڵاتانى ناوچەكە، بە وردى جوڵەو ڕووداوەكانى هەرێم شيدەكەنەوەو تەشخيسى دەدەن و ئەجێنداى ڕێگريى، ئاڵنگاريى، گرفت و قەيران تا ڕووخانى لەسەر بونياد دەنێن و كارى بۆ دەكەن. هەفتەى جارێك بەبيانووى بوونى موساد، پەلامارى هەولێر دەدەن، كە ديارە ئامانجەكە شتێكى ترەو لەناو ئەو ئەجێنداو پيلانەدايە، كە دەزگا هەواڵگرييەكان بيست و چوار سەعات و بەردەوام كارى لەسەر دەكەن، بۆ كۆتاييهاتنى هەرێم. ئەگەرچى لەلايەكى ترەوە، ئەمەريكا بەردەوام فشار دەكات، كە هەرێم دەبێت هێزى پێشمەرگەى يەكبخات و بەردەوام چەك و كەلوپەلى سەربازى دەبەخشێتە هەرێم، بەڵام هەرچى چۆنێك بێت لەنێوان سوكە دۆستايەتى ئەمەريكاو دژايەتى و نەيارييەتى وڵاتانى ناوچەكە، ئەوەى دووهەم گەورەترو مەترسيدارترەو ئەمەريكاش بەوە ناسراوە، كە دۆست و دوژمنى هەتا سەر نييەو لەوەش خراپتر زۆر زوو دۆستەكانى جێدەهێڵێت، ڕەنگە لە هەموو لايەك باشتر كورد ئەمە بزانێ، كە ئەمەريكا زۆرتر لە جارێك جێيهێشتوەو پشتى تێكردوە. سەرەڕاى ئەم فاكتەرە دەرەكييانە، بارودۆخى گشتى هەرێم لە ناوخۆش هێندە باش نييەو ڕەنگە هەندێكجار ياريدەدەرى ئەجێنداو دەخالەت و پيلانگێڕى نەيارەكانى بێت. چنينى ڕووداوگەلى مەترسيدارو گوماناوى زۆرو زەوەند لەناوچەكە بەڕێوەدەچن، كە لەناو ئەو پيلان و پلانە چنراوانە هەرێمى كوردستان، خاڵێكى سەر نەخشەى مێزى ئەجێنداسازەكان و نەيارەكانى كوردە، كە پێموانييە هەرێمى كوردستان زۆر ئاگادارى بێت و سەرى لێ دەربكات، ئيمكان و گريمانەى ڕووبەڕووبوونەوەى هەبێت.
فەهمى حەمەتۆفیق ـ سەرپەشتیارى پەروەردەیی لە پەراوێزى ڕاگەیاندنى ساڵنامەى خوێندن کە وەزارەتى پەروەردە بڵاوى کردۆتەوەو، هەفتەکانى دەوام و پشووەکانى لەگەڵ هەردوو وەرزەکەدا ڕێکخستووە، چەند سەرنج و تیبینییەکى گرنگ و پێویست دەخەمەڕوو.. ئەگەرچى بەندە دوو جار و لە هەردوو کابینەى پێشوو و ئێستاى وەزارەتى پەروەردەدا، دوو پرۆژەپێشنیارم بۆ بەرچاوى بەڕێز وەزیرى پەروەردەو بەرپرسانى ترى پەروەردە پێشکەشکرد، بەڵام ئەوەى ئێستا دەمەوێ ئاماژەى پێ بدەم دەبێتە بەشێکى ئەو پرۆژە پیشنیارە، چونکە بە پێى ساڵنامەى نوێ، گۆڕانکارى کراوە لە وەرزەکانى خوێندن و پشووەکاندا.. ئەوەى هاندەرى ئەم نوسینەیە تایبەتە بە پشووى بەهارە و پشووى وەرزى یەکەم، پێم خۆشە چەند واقیعێك لەبارەى ئەو پشووانەوە بیرى هەمووان بخەمەوە: سەبارەت بە پشووى بەهار: 1- جێى خۆیەتى بپرسین: ئەم پشووە لە پێناوى چیدایە؟ ئەگەر بۆ پشووى ماندووبوونێکى دواى دوو مانگ خوێندنە، ئەوە واقیعى نییە و لە وەرزى یەکەمیشدا نییە، ئەگەریش بۆ پشووى ئامادەکارى بەهار و گەشتە (کە زیاتر ئەمەیانی لێ دەخوێندرێتەوەو پێویستیشە)، کەواتە با خاڵى دواتر بخوێنینەوە... 2- ئەوەى راستیە ئەوەیە كە پشووەكان دەكەوێتە ساتێك كە دەرفەتى پشوو و گەشتى تێدا نیە، بۆ نمونە رۆژەكانى گەڕان و سەیران لە (20/3)ەوە دەست پێدەكات، ئەوكات تەنها چوار رۆژ دەمێنێتەوە بۆ پشووى ئەو توێژانەى پەروەردە (مامۆستایان و سەرپەرشتیاران و قوتابیان و فەرمانبەران) كە ئەو دوو هەفتەیان بۆ كراوەتە پشوو. 3- سەرەتاى پشووەكە لە ئانوساتێكدایە كە بۆنەى خۆشى یادكردنەوەكانى راپەڕین و، بۆنەى خەمناكى مەرگەساتی كیمیابارانى هەڵەبجە، دەرفەتى پشوو نیە، ئەوەندەى دەرفەتى یادكردنەوەو بۆنەیە و، پێویستە لە قوتابخانەکاندا یادبکرێنەوە، نەک نەوەیەکى بێئاگا لە خۆشى و ناخۆشییەکانى گەلەکەى پێشکەش بکەین. 4- نەهاتنى ساتى كەشوهەواى مامناوەندى بەهار، رێگرە لە دەرچوون و سەفەركردن و سوود وەرگرتنى پێویست لە رۆژەكانى پشووەکە و دەوام نەكردن. 5- خاڵێكى ترى سەرەكى ئەوەیە كە زۆرجار قوتابى لە پشوودایە، بەڵام دایك و باوكى لە فەرمانگەیەكى دەرەوەى وەزارەتى پەروەردەن، یان ژن و مێرد یەكێكیان مامۆستایە ئەوى تریان لە وەزارەتى پەروەردە نییە، كەواتە كەمترین دەرفەت دەرەخسێت بۆ سوود وەرگرتن لە پشووەكە. 6- هەندێ جار منداڵ پشووى هەیە و دایک و باوکى لە فەرمانگەیەکى ترن و دەوامیان هەیە، ئەمەش کێشەیەکى مانەوەو چاودێرى کردنە لاى دایک و باوکەکە.. 7- ئەم پشووە لە ناوەڕاستى دەوامى وەرزى دووەمدایە و هێشتاش پشووى نەورۆز نەهاتووە، قوتابى و تەواوى پرۆسەى خوێندن رووبەرووى ساردبوونەوەو دابڕان دەكات و پەروەردەو فێركردن بێ زیان نابێت لێى. لە كۆى گشتیدا بەراى من تەنهاوتەنها دووركەوتنەوەیەکى بێ ئامانجە لە دەوام و خوێندن و، ئەوەش ئەوەندە زیان بە پەروەردەو پێگەیاندن دەگەیەنێت، ئەوەندە لە سوودى كەشى ئارامى و پشووى قوتابیان و مامۆستایاندا نیە.. سەبارەت بە پشووى وەرزى یەکەم: ئەم پشووە دواى تاقیکردنەوەکانى کۆتایی وەرزى یەکەم، لە (٢٥ى ١٢) تا (١/١) دەبێت و تەنها هەفتەیەکە، پاشان لە (٢ى١) دەوامى وەرزى دووەم دەست پێدەکاتەوە، ئەمەش چەند سەرنجێک بەدواى خۆیدا دەهێنێت: 1- پشووەکە تەنها هەفتەیەکە و بەراورد بە پشووى بەهار و پشووى وەرزى دووەم و، بەراورد بە سێ مانگ خوێندن، کەمە.. 2- پشووەکە لە ساتى وەرزى بەفر و سەرما و شەختەدایە و، خۆپارێزى و مانەوەى زیاتر پێویستە لە برى خەمى ناردن بۆ قوتابخانە و سەرما و سۆڵەى ڕێگا و ناوەندەکانى خوێندن، ئەگەرچى رۆژانى دواتریش هەر وایە، بەڵام رۆژانێک کەمتر پارێزگارییەکى باشترە.. 3- بۆ ئەو خێزانانەى کە گەشتى دەرەوەى شارەکانى خۆیان ئەکەن، ئەگەر فەرمانبەرى غەیرى پەروەردەیان هەبێت، تەنها رۆژێک دواى سەرى ساڵ کەمە و، پێویستییان بە رۆژانى زیاتر هەیە، تا دەوامى وەرزى دووەم.. لەو روانگەیەوە پێشنیار دەكەم پشووى بەهار و وەرزى یەکەم گۆڕانكارییان بەسەردا بكرێت، بە شێوەیەك لە سوودى قوتابى و مامۆستایان و تەواوى خێزانەکاندا بێت و، لە سەرووى ئەوانیشەوە سوودى زياتر بە پرۆسەى پەروەردەو پێگەیاندن بگەیەنرێت، بەم شێوەیە: پشووى بەهار/ رۆژەكانى كەمبكرێتەوە بۆ (هەفتەیەک یان دە ڕۆژ) و بەم شێوەیە ڕێک بخرێت: رۆژەكانى پشوو لە (20/3)وە دەست پێبكات، بێگومان ئەم حاڵەتەش بە جێگیرى نامێنێتەوەو زۆرجار رۆژەكان بەهۆى پشووى هەینییەوە درێژتر دەبنەوە، بێ ویستێكى تایبەت، ئەم گۆڕانكارییەش لەبەر ئەم هۆیانە بكرێت: 1- پشووەكە دەكەوێتە ساتەوەختێك كە دەتوانرێت سوودى لێ وەربگیرێت و نەورۆز و گەشت و سەیرانێكى بەسوود و بێ خەم ببەنە سەر. 2- هاوكاتە لەگەڵ پشووى وەزارەت و دامودەزگاكانى تر و خێزان پێكەوە لێى سوودمەند دەبن (ئەگەرچى تەنها پەروەردە ئەو رۆژە زیادانەى هەیە). 3- قوتابى و خوێندكار لە ماوەى خوێندنى وەرزى دووەمدا ئەوەندە شەكەت و ماندوو نەبووە تا پێویستى بەو رۆژە زۆرانەى پشوو بێت، بەڵام دواى نەورۆز ئەو پێویستییە دروست دەبێت. 4- گرنگە لە كاتى دەوامدا یاد و بۆنە نەتەوەییەكان، بەتایبەت راپەڕین و كیمیابارانى هەڵەبجە بۆ قوتابیان روون بكرێتەوە، چونكە لە ئێستادا نەوەیەك خەریكە پێدەگات تەنها ئەوەندە دەزانێت كە لە راگەیاندنەكانەوە بیستوویەتى، ئەوەش زۆر جێى گرنگى نییە، بەلآم ئەگەر لە دەوام و ناوەندى خوێندنەكەیدا لەلایەن مامۆستایان و كارگێڕى قوتابخانەكانەوە بۆنەى تایبەت سازبكرێت و یادبكرێنەوە باشتر لە یاد و بیرى منداڵ و لاواندا دەمێنێت و پێى ئاشنا دەبن، وەك لە رابردوودا (پێش دروستبوونى پشووى بەهار) ئەنجام دەدرا. پشووى وەرزى یەکەم/ رۆژەکانى ئەم پشووە زیاد بکرێت بۆ (دە ڕۆژ یان دوو هەفتە)، کە لە (٢٥ى ١٢)ـەوە دەستپێدەکات تا چەند رۆژێک دواى سەرى ساڵى نوێ، ئەمەش لەبەر ئەم هۆیانە: 1- پشووەکە دواى دەوامێکى سێ مانگى چڕى دواى وەرزى یەکەم و، تاقیکردنەوە گرانەکان دێت، ئەوەش پێویستى بە پشوویەکى زیاتر هەیە.. 2- دەوامى منداڵان لەو وەرزى بەفر و سەرمایەدا پێویستى بە مانەوەى زیاتر لە ماڵەوەو خۆپارێزى باشتر هەیە.. 3- ئێستاش لە قوتابخانەکانى سەر بە حکومەتى ناوەندى عێراق پشووى (نیوەى ساڵ) دوو هەفتەیە، (لەگەڵ جیاوازى کاتى خوێندن و سیستەمى خوێندن لەگەڵ ئەوان).. 4- خێزان و کەسوکارى قوتابیان و مامۆستا و فەرمانبەران، زیاتر دەتوانن سوود لە پشووەکە ببینن، بە سەردانى کەسوکار و ئەگەرى گەشتکردن بۆ شار و گوند و جێگاى تر و ..... هتد 5- پشکنین و ووردبینى دەفتەرى تاقیکردنەوەکانى وەرزى یەکەم لەلایەن مامۆستایانەوە باشتر دەکرێت و، دەرفەتى زیاتریان لە بەردەست دەبێت.. 6- تۆمارکردنى نمرەى تاقیکردنەوەکان و ئامادەکارى کارت و ئەنجامەکان لەلایەن کارگێڕى قوتابخانەکانەوە باشتر دەکرێت و، دەتوانرێت لە یەکەم رۆژى وەرزى دووەمى خوێندندا بە قوتابیان و خوێندکاران بدرێتەوە.. 7- ئامادەکارى زیاتر و باشتر دەکرێت لەلایەن کارگێڕى و مامۆستایانەوە بۆ پێشوازى وەرزى دووەم و، دابینکردنى پێداویستییەکان.. لەگەڵ ڕێز و خۆشەویستیم بۆ تەواوى دڵسۆزانى پەروەردەو فێرکردن و، بەهیواى گەیشتنى پەیامێکى دڵسۆزانە، لەگەڵ دەستخۆشى زۆرم بۆتان، بۆ ڕاستکردنەوەى هەڵەکانم و پشتگیرى خاڵە گرنگ و پێویستییەکان..
.gif)
سمكۆ ئەسعەد بە پشتبەستن بە ئەحكامی دەستووری عیراق و یاسای دادگاكە، ئەمڕۆ دادگای باڵای فیدرالی ، داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی عیراقی ڕەتكردەوە ، لە هەمان كاتدا دەرگایەكی گەورەی تۆمەتباركردنی پەرلەمانتارانی كردەوە، واتا لە بری داوای هەڵوەشاندنەوەی كۆی پەرلەمان ، دەتوانرێت سكاڵای یاسایی سزایی لە دژی پەرلەمانتاران بجوڵێنرێت .. لە بڕیارەكەی دادگای باڵا دا ، بنەمایەكی نوێی (یاسایی – سیاسی) بۆ داهاتووی كاری پەرلەمانی داڕێژرا ، واتای ئەو بنەمایە بریتیە لە (پێویستیی ڕەچاوكردنی بەرژەوەندی وسەلامەتیی گەلی عیراق لە كاری پەرلەمانتاریدا) بە پێچەوانەشەوە، ڕەچاونەكردنی ئەو بنەمایە ئەبێت بە هۆیەكی یاسایی تۆمەتباركردنی پەرلەمانتاران . بنەمای بڕیارەكە بەم شێوەیە هاتووە : (( ئەندامانی پەرلەمان دوای هەڵبژاردنیان ، نوێنەری خۆیان و لایەنە سیاسیەكانیان نین بەڵكو نوێنەری (گەل) ن ، پێویست بوو لەسەریان كار بۆ ئەو مەبەستە بكەن كە لە پێناویدا هەڵبژێردران ئەویش بەرژەوەندی (گەل)ە، نەك ببن بە هۆی پەكخستنی بەرژەوەندییەكانی گەل و دروستكردنی هەڕەشە لەسەر كۆی ئەو گەلە )) ئەنجامی گرێدانەوەی (كەسی پەرلەمانتار) و (كاری پەرلەمانتاریی) بە كردەوەی پەكخستن بەرژەوەندییەكانی گەل و دروستكردنی هەڕەشە ئەم واتایانە ئەگەێنێت : 1 – كاركردنی (پەرلەمانتار) بە پێچەوانەی ئەحكامی ماددە 50 لە دەستووری عیراق ، واتا كار كردن بە پێچەوانەی ئەو سوێندەی پەرلەمانتار خواردویەتی بۆ بوون بە پەرلەمانتار ، ئەمە هۆكارێكە بۆ دروستبوونی بنەمای سزایی . 2 – ئەگەری تۆمەتباركردنی (پەرلەمانتار) بە ئەحكامی (یاسای سزادانی ئەوانەی موئامەرە لە سەلامەتی نیشتمان و گەندەڵكردنی سستمی حوكمڕانی ئەكەن – ژمارە 7 ی ساڵی 1958) 3 – ئەگەری تۆمەتباركردنی (پەرلەمانتار) بە ئەحكامی (ماددە 14) لە (یاسای دادگای باڵای ناوانەكانی عیراق _ ژمارە 10 ساڵی 2005 هەمواركراو) لە پاڵ چەند ماددەیەكی یاسای سزادانی عیراقیی ژمارە 111 ساڵی 1969 . ئێستا پەرلەمانتارانی عیراق لە دووڕیانێكدان : یەكەم : پابەندبوونەوەیە بە دەستوور و بەجێهێنانی ئەركەكانیان . دووەم : كەوتنە بەر ئەگەری سكاڵالێكردن لە دادگاكانی لێكۆڵینەوەی عیراق. دوا ئاماژەی ئەم بابەتە ، ئەمەیە ، ئەو بنەمایەی بۆ پەرلەمانی عیراق هاتۆتە كایەوە ، بۆ پەرلەمانی كوردستانیش ئەشێت .
سەروەت هەڵەبجەیی لە پاش دە مانگ لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی 2021 ی عێراق، لە سەر دابەشکردنی پۆستەکان و پێکهێنانی حکومەت نەک هیچ ڕێکەوتنێک نەکراوە بەڵکوو عێراق پێی ناوەتە شەڕێکی ناوخۆیی کە تەنیا لە یەک شەو و ڕۆژدا دەیان کوژراو و برینداری لێکەوە و ئەگەر فشارەکانی سەر سەدریش نەدەبوو و فەرمانی پاشەکشەی دەرنەدەکرد، ڕەنگە بە هەزاران قوربانیی دیکەشی دەبوو. بۆ شرۆڤەی ئەم دۆخە دەتوانین باس لە دوو هۆکاری ڕیشەیی بکەین: یەکەم، پێکهاتەی سیاسی عێراق و دووەم، ئامادەبوون و دەستێوەردانی وڵاتانی بیانی لە کاروباری ناوخۆیی عێراق. سەبارەت بە پێکهاتەی سیاسی عێراق، دابەشکردنی دەسەڵات لە نێوان شێعە، کورد و سوننە بووەتە هۆی ئەوەی کە بڕیارە باڵا و هەستیارەکان لە عێراق هێندە بە ئاسانی دەرنەکرێت، هەروەها کاریگەری کەسەکان لە ڕەوتی سیاسی عێراق وایکردووە کە لاوازبوونی حکومڕانی لەم وڵاتەدا بە ئاسانی ببینرێت، لە بەر ئەوەی کە سەرکردەکانی هەر یەک لەم سێ پێکهاتەیە دەتوانن دۆخەکە تێک بدەن یان لانیکەم پرۆسەی سیاسی پەکبخەن. بۆ نموونە، کورد بە هۆی ناکۆکییەکانی نێوان یەکێتی و پارتی لە سەر پۆستی سەرۆک کۆمار ڕێگریی لەوە کرد کە پرۆسەی پێکهێنانی حکومەت یەکەم هەنگاوی ببڕێت، یان ئەوەی کە سەدر بە هۆی ناکۆکییەکانی لە گەڵ لایەنەکانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی کۆی پرۆسەی سیاسیی کردە ئامانج. لەم دۆخەی بەردەم سیاسەتمەدارانی عێراقی دوو ڕێگا دەبینرێت: یەکەم، پێکهێنانی حکومەتێکی لاواز و تەوافوقی و بە بێ پاڵپشتی جەماوەری، لەم دۆخەدا ناڕەزایەتییەکان دەتوانێت گەورەترین کێشە و بەربەستی بەردەم ئەو حکومەتە بێت و پشکخوازیی لایەنەکان ڕێگری لە چارەسەرکردنی کێشە و قەیرانە سەرەکییەکانی عێراق بە تایبەت قەیرانی خزمەتگوزارییەکان دەکات. دووەم، هەندێک کەسی وەک سەدر لە دڵی ئەم کێشە و قەیرانانەدا هەوڵ دەدەن خۆیان وەک سەرکردە و ڕێبەری شۆڕش بناسێنن و درووشمی دژ بەم دۆخە و گەندەڵی بەرز دەکەنەوە. بەم شێوازانەش کێشەی عێراقی ئێستا چارەسەر ناکرێت، چارەسەر تەنیا لە کۆبوونەوە تایبەتەکاندا دەکرێت، بە واتایەکی دیکە، کۆبوونەوەیەک وەک ئەوەی بە ناوی ڕێکەوتنی تائیف لە لوبنان دەناسرێت کە دابەشکردنی پۆستەکان و پێکهێنانی حکومەتی لە نێوان پێکهاتەکاندا ڕوون کردووەتەوە. ڕەنگە لە عێراقیش پێویست بەوە بکات کە کۆبوونەوەیەکی نێوان سەرکردە و لایەنە سیاسییەکان لە هەر سێ پێکهاتە سەرەکییەکە بکرێت و کێشە و کەموکوڕییەکانی عێراق لەوێدا بە ڕێکەوتن بەرەو چارەسەری ببرێت. سەبارەت بە دەستێوەردانی وڵاتانی دەرەکیش، دەبێت بوترێت کە هۆکارەکەی بۆ هەمان لاوازیی سیستەم و پێکهاتەی سیاسی عێراق دەگەڕێتەوە. ئەوەی کە لەم ماوەیەدا لە عێراق بینرا، دیمەنێکی پڕ لە مەترسیی خستووەتەڕوو کە ئەم وڵاتە ڕەنگە بە ئاقارێکی خەراپتردا ببرێت و هیوایەک بەرەو باشتربوونی دۆخی ناوخۆیی نییە، بەداخەوە کە وەک بڵێی لە عێراق بە میراتی بۆ هەرێمی کوردستانیش بە جێ مابێت، کوردیش حاڵی لە شێعەکان باشتر نییە و نێوماڵی کورد بە تەواوی پەرتەوازەیە، ڕەنگە تێگەیشتوویی جەماوەری کوردستان و ئەزموونی تاڵی شەڕی ناوخۆیی بێت کە تا ئێستا ڕێگریی لە شەڕ و پێکدادانی سەربازی نێوان حزبە سەرەکییەکان کردووە. عێراق بەم شڵەژاوییەی سەدرەوە بە هیچ ناگات، هەرێمی کوردستانیش بە هۆی پاوانخوازیی پارتی و حساب نەکردن بۆ لایەنەکانی دیکە، بێهیوایی خەڵکی بە دواوە بووە، چاوەڕوان دەکرێت یەکێتی لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی نموونەیەکی باشی حکومڕانی و خزمەتگوزاری بە تایبەت لە پاش چارەسەربوونی هەندێک لە کێشە ناوخۆییەکانی خۆی بخاتەڕوو.
عەدنان عوسمان قسەی یەکەم: یەکێک لە دیمەنە سیاسیە دەگمەنەکان کە لەکوردستان رووئەدات ئەوەیە، گلەیی و گازندەو رەخنەو واوەیلای بەرپرسە باڵاکان، مونافەسەی رەخنەی هاوڵاتیان و لایەنەکان و چاودێران ئەکات و بە قۆناغ تێی پەڕاندوە! بەڕێز د. رێوازی سەرۆکی پەرلەمان، باس لە درێژکردنەوەی ماوەی پەرلەمان ئەکات، کە گوایە سەرباری ئەوەی رەوا نیە بەڵام ناچاریە! چونکە نابێ فەراغی یاسایی هەبێت. جارێ لە بناغەدا فەراغی تەشریعی بەوە پڕ ناکرێتەوە کە ماوەی خۆی درێژ بکاتەوە بەڵکو بەوە دەبێت کە لەماوەی یاساییدا هەلبژاردن بکرێت و دەستەی سەرۆكایەتیش یەکلاکەرەوەی ئەو پرسە بن. پاشان مەعلومی هەموو لایەکە کە بۆچی هەڵبژاردن ناکرێت و بۆچیش دانیشتنەکانی پەرلەمان پەک ئەخرێن و هیچ هەنگاو و پرۆژەیەک لەو بارەوە ناخرێنە بەرنامەی کاری پەرلەمانەوە. مەسەلەکە بە کورتی ئەوەیە دەسەڵات بە گشتی و حزبەکەی سەرۆکی پەرلەمان بە تایبەت لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردندا نین. ئەوان تەنها بیانو دێننەوە بۆ دواخستنی هەڵبژاردنەکان و سەرۆکی پەرلەمانیش بە گوێرەی ویست و داوای ئەوان کار ئەکات. ئەبێ چ عەقڵێک هەبێت بڕوای بەوە بێت پەرلەمان و لایەنەکان لە کۆتاییەکانی تەمەنی خولەکە بیریان کەوتبێتەوە کە دەبێ یاساکە بگۆڕدرێت!!! چوار ساڵی رابردوش ورتەیان لەدەم نەهاتبێت. لە خولی رابردودا وەک خولەکانی تر، دەسەڵات بە پەرلەمانی وت، بۆتان هەیە باسی هەمو پرسێک بکەن جگە لە سیستەم و دەسەڵات و حاکمیەت، بەڵام سەرۆکی پەرلەمان، ئازایانە روبەروی ئەو بێڕێزی کردن و بێنرخ کردنەی پەرلەمان وەستایەوەو وتی کەس لە سەروی یاسا نیەو نەچوە ژێر باری هیچ فشارێک. بەداخەوە سەرۆکی ئەم خولە، کە زۆرتر وەک فەرمانبەرێکی حزبیی کار ئەکات، پێی وتن 'لبیک'. بەداخەوەم سەرۆکی دەزگای تەشریعی ئاوا بێ دەسەڵاتانە قسە لەسەر پرسێکی وا گەورەو گرنگ بکات. سەرنجی دووەم لەسەر قسەکانی سەرۆکی پەرلەمان بەڕێز د. رێواز لەبارەی پرسی دەستور ئاماژە بە سێ رێگر یا کێشە ئەکات کە ئەوانیش : ناوچە جێناکۆکەکان و سنوری هەرێم، پرسی جێوشوێنی ئاین، پرسی سیستەمی حوکمڕانی. لێرەدا بەو حوکمەی کە ئەندامی لیژنەی پێشوی نوسینەوەی دەستور بوم، دەمەوێت بە کورتی ئاماژە بە چەند خاڵێک بدەم. یەکەم: چ لە گفتوگۆکانی لیژنەکەی ئێمەو چ پێشتریش و پێشم وایە ئێستاش، کێشەیەک لەسەر دیاریکردنی سنوری هەرێم نەبوە. لەو بارەوە جۆرێک لە کۆدەنگی هەبوە. دوەم: بۆ پرسی ئاینی ئیسلام و پێگەی لە دەقە دەستوریەکاندا، پێشتر و لە لیژنەکەی ئێمەش گرێکوێرەو کێشەی عوقدەیی نەبوو. راستە گفتوگۆی زۆر و ئیجتیهاد و دەقی جۆراو جۆر پێشنیازکرابون، بەڵام بە هۆی ئەو بڕگەیەوە نە کاری دەستور و نەکاری لیژنەکەش پەکی نەکەوتبوو. سێیەم: خاڵی سەرەکی و ئەتوانم بڵێم تەنها خاڵی ناکۆکی ئەوکات و ئێستاش پرسی پەیکەرەی دەسەڵاتە لە هەرێمدا واتە سیستەمی حوکمڕانی. هەڵەی گەورەی دانانی لیژنەی پێشوو( کە پێ ئەچێت ئەمجاریش دوبارە بێتەوە) کارنەکردن بوو بۆ ئەوەی سەرەتا جۆرێک لە نەخشە رێگاو وەیا لێکتێگەیشتنی دەستوری هەبێت بۆ خاڵە هەستیارەکان کە پەیوەستن بە شكڵی حوکمڕانی و جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان. هەر لەسەرەتاوە دیار بوو کەبەبێ ئەو چوارچێوەی تێگەیشتنە، ئیمکانی نیە ئەو لیژنەیە بە سێ مانگ، تەنانەت بە سێ ساڵیش بتوانێت کارەکانی تەواو بکات. چوارەم: من لە گرنگی بونی دەستور کەم ناکەمەوە، بەڵام لە وڵاتێکدا پەرلەمانێکی لاواز و نەریتێکی بەهێزی کارنەکردن بە یاساکانی هەبێت، لەهەمان کاتیشدا کۆمەلێک گروپ و خێزان هەبن خۆیان لەسەروی یاساو سیستەمەوە ببینن، ئەبێ چ دڵخۆشیەکمان هەبێت بۆ نوسینەوەی دەستور؟. پاشان گەر نیەتی راستەقینە بەو ئاراستەیە هەیە( کە گومانم هەیەو پێم وایە تەنها کات کوشتنە) خێرە لەم ماوانەدا هیچ دیالۆگێکی دەستوری لەسەر خاڵە ناکۆکەکان نەکراوە؟ خێرە تا ئێستا بیر لە داڕشتنی بنەما گشتیەکان نەکراوەتەوە؟؟ دیارە کە ئەوەش نەکرێت، لە توانای هیچ لیژنەیەکدا نابێت ئەو کارە گرنگە بە ئاکام بگەیەنێت.
.gif)
شادی نەوزاد لەدوای دەیان جار هەوڵدان بۆ هەموارکردنەوەی یاسای باری کەسێتی و لابردنی هەندێک لەو مادانەی بە ئاشکرا جیاکاری ڕەگەزی بوون لە یاسای باری کەسێتیدا، لە ساڵی ٢٠٠٨ بەشێک لەم هەوڵانە بە ئامانج گەیشتن بە ڕێبەرایەتی سەرۆک مام جەلال و بە هەوڵ و ماندوبوونی بەشێکی زۆری چالاکوانان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی کە بە درێژایی کارکردنیان هەوڵیان بۆ بەدیهێنانی ئەویەکسانییە بوو لەنێوانی ڕەگەزەکاندا و بە کردارەکی شەڕیان لەپێناودا دەکرد، ئەم هەوڵە بە ئەنجام گەیشت و لە پەرلەمانی کوردستانەوە هەمواری ژمارە (١٥)ی یاسای باری کەسێتی تێپەڕی، ئەمەش دوای دژایەتییەکی زۆر لە زۆر لایەن و کەسایەتیەوە. ئەم هەموارە بووە هۆکاری سەرنجی گەورە و دڵخۆشی زۆربەمان بۆ بەدەستهێنانی دادپەروەری یاسایی بۆ ژنان، یاخود دەستڕاگەیشتن بە دادپەروەری یاسایی. یەکێک لەو بابەتانەی کە بەجددی و زۆر بە باشی بۆ کاتی خۆی کاری لەسەر کرا و جێگیر کرا بابەتی فرەژنی بوو، کە لەوکاتدا دیاردەیەکی سەرەکی بوو لە هەرێمی کوردستاندا، یاساکە بووە هۆکاری ئەوەی بەشێک لەو دیاردەیە پەک بخات و ڕێژەی فرەژنی بەشێوەیەکی بەرچاو کەم بکاتەوە. بەڵام ئەوەی جێی تێڕامان و بیرلێکردنەوەیە لەم خولەی پەرلەماندا زیاتر لە ٦ ئەندامی پەرلەمان، چونەتە پرۆسەی هاوسەرگیری دووەم یاخود سێیەمەوە (بەشێکی دیکەش بە زارەکی باسی لێوە دەکەن و بە ئاشکرا خزگەی بۆ دەخوازن)، هەرچەندە هەموارەکە بەتەواوەتی نەیتوانی فرەژنی قەدەغە بکات و نەیهێڵێت بەڵام مەرجەکانی ئەوەندە قورس کردوە کە ئەستەمە پیاوێک بتوانێت بەدەستیان بهێنێت تا بچێتە پرۆسەی هاوسەرگیری دووەم و سێیەمەوە. بەشێوەیەکی گشتی ئاساییە کە کەسێک لەدەرەوەی پەرلەمان بەدوای بۆشاییەکانی نێوان دێڕەکاندا بگەڕێت تا بتوانێت هاوسەرگیری دووەم ئەنجام بدات، بەڵام ئەوەی جێی تێڕامانە خودی ئەندامی پەرلەمان یاسا شکێنی بکات( بەوپێیەی بەهۆی هاوپیشەییمەوە دەزانم کە هیچ یەک لەو مەرجانەی ڕێگەی داوە بە هاوسەرگیری دووەم لەو ئەندامانەدا بونی نییە کە ژنی دووەم یان سێیەمیان هێناوە). هەرچەندە ئەو ڕوئیایە بۆ من جێی شۆک بوون نییە، کاتێک پەرلەمانێک لەو هەموو ژورەی هەیەتی یەک لە تابلۆکانی ئاریان ئەبوبەکر لە ناو ڕێستۆرانتەکەی و شوێنی چێشتلێنان و نانخواردنەکەی هەڵبواسێت( کە بۆ گوزارشت لە ئازارەکانی ژن بوون کێشراوە و ژنێکی سکپڕە)، بەواتایەکی دیکە ڕوئیای شوێنی ژنان ئێرەیە، دەبێت ئاوا ئاسانیش بابەتی هێنانی ژنی دووەم و سێیەمی بەسەردا تێبپەڕێت. ئەم دیاردەیەی نێو ئەندامە پیاوەکانی پەرلەمانی کوردستان دەبێت بە زویی و وەک میساقێکی شەرەف کاری لەسەر بکرێت لەلایەن سەرۆکایەتی حزبەکانەوە بۆ ئەو ئەندامانەی کە هەڵدەبژێردرێن بۆ پەرلەمان، لەپاڵ ڕاستگۆیی و کارکردنیان لەپێناوی خاک و هاونیشتمانی و پارێزگاری لە یاساکان، لەپێناو یەکسانی یاسا بۆ هەموان، لەپێناو دەستڕاگەیشتن بە دادپەروەری یاسایی، دەبێت سەرۆکایەتی حزبەکان بە جەوهەریانەتر کار لەسەر کێشەکانی ژنان بکەن گەر دەیانەوێت لەبابەتی یەکسانیدا زەڕەیەک هیوا بمێنێت و شانازییەک بە هەرێم ڕەوا ببینرێت.
رۆژگار سەعدی ململانێی نادیموکراسی حیزبی: بریتییە لە ململانێى نێوان هێزەکان، کە هەر هێزێک هەوڵدەدات کۆنتڕۆڵى هێزەکانى دیکە بکات و هەژموونی خۆی بسەپێنێ. لە گرینگترین ئامرازەکانى ململانێی: حیزبی سیاسی و گروپى فشار و سەرکردایەتییە. بەهۆی ئەوەی کەمینەیەکی سیاسی دەست بەسەر زۆر لە دەسکەوتەکانی کۆمەڵگادا دەگرن، لەکاتێکدا جەماوەرێکى بەرفراوان لە هەژارى و نەبوونى دەمێنێتەوە، ئەم نایەکسانییەى لە ئەنجامى ئەم دەستبەسەرداگرتنە دێتەدى، ململانێیەکى قوڵ لەزۆربەی بوارەکان بەرهەم دەهێنێت، بەتایبەت لەنێوان ئەم کەمینە سیاسییەی کە دەستیان بەسەر زۆر لە دەسکەوتە ماددیی و مەعنەوییەکانی کۆمەڵگادا گرتووە، لە بەرامبەر زۆرینەی تاکەکانی تری کۆمەڵگادا. ململانێی نادیموکراسی هەوڵدانە بۆ سەپاندنی هەژموونی سیاسی لەنێوان هێزە سیاسییە جیاوازەکاندا، کە هەر هێزەو هەوڵدەدات بگات بە ئامانجە سیاسییەکانی بە ڕێگایەکی نادیموکراسی. زۆر جار بەهۆی ئەم ململانێیە بەشێکى زۆر لە بەرژەوەندییە کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و دەروونییەکان بەدی دێت، بەتایبەت لەم کۆمەڵگایانەی کە لەژێر سیستەمێکی دیکاتۆریەتدا بوونە، داوی بەدیهێنانی ئازادی لەقۆناغی گواستنەوەدان بەرەو کۆمەڵگای مەدەنی. ململانێی نادیموکراسی لە زۆربەی کاتەکان زاڵبوون و شکست بەرهەم دەهێنێت، ئەنجامی ململانێکەش هەر بەردەوام دەبێت لەدوای هەر حاڵەتێک لەم حاڵەتانە. لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوو بەتایبە ئەم وڵاتانەی کە لەژێر حوکمی دیکاتۆرییەت ڕزگاریان دەبێت و بەرەو دیموکراسییەت هەنگاو دەنێن، سه‌رجه‌م ڕێکخراو و حیزب و هێزە سیاسییه‌كان ڕووبەڕووی ململانێیەک دەبنەوە كه ئامانجەکەی بۆ فه‌رمانڕه‌وایه‌تییه لەسەر دەسەڵات، جا چ به ئاشتیانه بێت، یان بە خه‌باتی چه‌كداری. لەم کۆمەڵگایانە بەهۆی بێلایەن نەبوونی دامەزراوەکانی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری، جۆرێک لە ناسەقامگیری سیاسی بەدی دەکرێت، ئەمەش دەبێتە دەرفەت بۆ ئەم حیزب و هێزە سیاسییانەی کۆمەڵگا کە لە ململانێی نادیموکراسی دابن بۆ بەدیهێنانی دەسەڵات و فەرمانڕەوایەتی کردن، دەستگرتن بەسەر زۆربەی دەسکەوتەکانی کۆمەڵگادا؛ بەکارهێنانیان بۆ بەرژەوەندیی خۆیان و حیزبی سیاسیی و ڕێکخراو و هێز و گروپەکانیان بەکاری بێننن. بەم هۆیەشەوە ململانێیەکی نادیموکراسی گەشە دەستێنێت و چەند بەرەیەکی سیاسی دروست دەبێت، ئەم بەرە سیاسییانە تەنها بەرژەوەندییە سیاسی و ئابوورییەکان دەتوانێت کۆیان بکاتەوە، بەمەش بەرژەوەندی گشتی تاکەکانی کۆمەڵگا (خەڵک) دەبێتە قوربانی ململانێی ناڕەوا. (نا دیموکراسی)، بەتایبەت چینی ناوەند کە لەڕووی مێژووییەوە بە چینێکی میانڕەو ناسراوە، ئەم چینە بڕبڕەی پشتی بەمەدەنیبوونی کۆمەڵگایە، هەرکاتێک ئەم چینە بایەخی پێنەدرێت، یاخود فەرامۆش بکڕێت ئەوا ڕاستەوخۆ لێکەوتەی نەرێنی لەسەر لە بەرەو پێشچونی کۆمەڵگادا دروست دەکات، وای لێدەکات بەرەو دوواوە هەنگاو بنێت، بۆیە ئەم کۆمەڵگایە، یاخود ئەم وڵاتەی کە لە ململانێێی نادیموکراسیدان، هەمیشە بەرەو دواوە هەنگاو دەنێن. ململانێی نادیموکراسی لە هەرێمی کوردستاندا، زۆربەی حیزبە سیاسییەکانی گرتۆتەوە، ئایدیۆلۆجیای حیزبایەتی تەسک دەسکەوتە نیشتمانی و نەتەواییەکانیشی لە پیرۆزی داماڵییوە و بە حیزبی کردووە، ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی ململانێ حیزبی شێوازێکی نا دیموکراسی بەخۆیەوە ببینێت. بەتایبەت دوای هەڵبژارنی ئایاری ساڵی (1992) لە هەرێمی کوردستانی عێراقدا و بەدرێژایی (30) سی ساڵ لە حوکمرانی خۆیی، ململانێکە قوڵتر بۆتەوە. بەهۆی ئەم ململانێیە نا دیموکراسییە، تاکەکانی کۆمەڵگای ئێمە بەکۆمەڵێک ڕووداوی جۆراو جۆر گوزەریان کردووە، لێکەوتەی دیاری بەسەر ڕەوش و ژیانی زۆرینەی دامەزراوە کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوورییەکان هەبووە، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە بە قۆناغێکی نالەباری کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری تێبپەڕێت، کە دەکرێت بەهەر جۆر و ڕادەیەک بێت هەست بە دەرهاویشتەکانی بکرێت. لەژێر کاریگەریی ئەم ململانێیە نادیموکراسییەدا، لەناو پڕۆسەیەکی فراوانی بێپلانی و بێ متمانەیی نێوان حیزبە سیاسییەکان بژین و دەرهاویشتەی لەسەر زۆربەی کایە گرنگەکانی بەرەوپێشچوونی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری هەرێمی کوردستان هەبێت. حیزبە سیاسییەکان ڕۆلێکی گرنگیان هەبووە لە ململانێ نادیموکراسی، بایەخ بە ململانێ سیاسی نەدراوە تا ئاستێکی پێشبڕکێ وەربگرێت لەپێناو خزمەتکردنی بەرژەوەندی گشتی تاکەکانی کۆمەڵگادا، لەگەڵ فراوانکردنی ڕێگاکانی بەردەم ئازادی ڕادەڕبڕین، بەمەبەستی نەهێشتنی توندوتیژی و نامۆبوونی سیاسی. سەرکردایەتی حیزبە سیاسییەکان و بنەماڵە و کەسانی دەست ڕۆیشتو پۆستی حکومیان پێدەدرێت، بەمەش زیاتر گرنگی بەکەسانی تەکنۆکڕاتی شارەزا نەدراوە. دەزگاکانی دەسەڵات، بەتایبەت دەزگای یاسادانان کاراتر بە ئەرکی نیشتیمانی خۆی هەڵسنەستاوە، لە چاودێریکردنی ڕەوشی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری، لەگەڵ پەسەندکردنی پڕۆژە دەستورێکی مەدەنیانەی سەردەم لە پەرلەمان، کە لەگەڵ پێشکەوتنەکانی دیموکراسی سەردەم بگونجێت، گەل دەنگی لەسەر بدات. گرنگی بە ئاشتەوایی بە مەبەستی بەدیهێنانی داخوازییەکانی خەڵک و کارکردن بۆ گێڕانەوەی ناوچە کوردستانییەکانی دەروەی ئێدارەی هەرێم نەدراوە. * مامۆستای زانکۆی سەڵاحەدین، کۆلیژی ئاداب، کۆمەڵناسی سیاسی
.gif)
شوان قلیاسانی دوای شەوو ڕۆژێك لە شەڕو كوژرانی ٣٤ كەس و برینداربوونی دەیانی تر، سه‌در بە لایەنگرانی وت ئەگەر لەماوەی ٦٠ دەقیقەدا نەكشێنەوە (نەمن لەئێوەم نەئێوە لە منن). ئەمە لای هەندێ كەس وا لێكدرایەوە كە سه‌در نەیویستووە كێشەكە گەورەتربێت و خوێنی زیاتر بڕژرێت یان بەهۆی نێوانگیرییەكان یان پاشگەزبونەوەی سه‌درە لە مەوقیفەكانی. بەڵام ئەبێ خاڵێكی گرنگ لەبەرچاو بگرین نەك تەنها لە عێراق بەڵكو لەهەموو جیهان سەركردەكان كە دەیانەوێ گۆڕانكاری، یان گۆڕان لە مێژوودا بكەن، گرنگی بە پاشەڕۆژ دەدەن نەك بەو قوربانییەی كە بۆی دەبەخشن، چونكە دەزانن گۆڕانكاری یان گۆڕانی مێژوو پێویستی بەخوێن هەیە..! لەگەڵ ئەوەی، ئەوەی لە عێراق دەگوزەرێ پەیوەندی بە بونیەی دروستبوون و پێكەوە بەستنەوەی چەند مەزهەب و نەتەوەی جیاوازەوە هەیە بۆ بەرژەوەندی ئەوانەی عێراقیان دروستكردووە، نەك دەوڵەتێك بۆ پێكەوەژیانی مەزهەب و نەتەوەی جیاواز. تەجروبەی سەد ساڵی ڕابوردووی عێراق ئەم قسەیە پشتڕاستدەكاتەوە. ساڵی ١٩٢٠ ئینگلیزەكان عێراقیان لەپێكەوە گرێدانی ولایەتی (به‌غدادو به‌سرەو موسڵ)دا لەچوارچێوەی سنورێكدا بەستەوە بەیەكەوەو وەكو پاداشتی هاوكاری شەریفی مەككەی باوكی مەلیك فه‌یسه‌ڵ بۆیان لەشەڕی جیهانی یەكەم، لەدوای شەڕی جیهانی یەكەم تەسلیمی فه‌یسه‌ڵی كوڕی شەریفی مەككەیان كرد، یەعنی (ئیدارەی سونی عەرەب) بێ ئەوەی بەهیچ جۆرێ حساب بۆ بەرژەوەندی عێراقییەكان بكەن. ئەمریكییەكان لەساڵی ٢٠٠٣هەمان كاریان بەناوی هێنانی دیموكراسییەوە بۆ عێراق بۆ بەرژەوەندی خۆیان دوبارەكردەوە ئەمجارەیان بەئیدارەیەك كە دەسەڵاتدار تیایدا شیعە بێت. من پێموایە ته‌یاری سه‌دری خاوەنی هێزو میكانیزم و هەموو پێویستییەكانی گۆڕانكاری هەبوو، بەڵام جورئەتی نەبوو، یان ویست و ئارەزووی سەرلەنوێ نوسینەوەی مێژووی عێراقی نەبوو، لەگەڵ هەندێ هۆكاری دەرەكی و ناوخۆیی لەوانە: ١- كۆمەڵگای نێودەوڵەتی سەفارەت و دامەزراوەكان و وڵاتان باسی پێداگری دۆڕاوی هەڵبژاردن (چواچێوەی هەمئاهەنگی) یان نەكرد بەمانەوەی لە دەسەڵات و ڕێگەگرتن لەپێكهێنانی حكومەت و پێشێلی دەستور بۆماوەی ١٠مانگ. لەهەمانكاتدا تەركیز خرایە سەر سه‌در كە توندوتیژی پەیڕەودەكات، ئەمە وێنەیەكی ناواقعی بڵاوكردەوە هەوڵدرا سه‌در كە براوەی هەڵبژاردن بوو تاوانبار بكرێ نەك (چوارچێوەی هەمئاهەنگی) كە مافی دەستوری ناداتێ. ٣- دەوری ئێرانی شاراوە كە لەماوەی ئەو ١٠مانگەدا ١٠جار سەردانی عێراقیان كردووە كە نازانرێ چ جۆرە ئاگاداركردنەوە یان هەڕەشەیەكیان هەبووە، ئەمە سەرەڕای ئەوەی سه‌دریان لەڕووی دینییەوە عه‌زل كردو دەوری كازم حائیریان كۆتایی پێهێنا. ٣- حكومەتی عێراقی و هێزی ئەمنی كارێكی وایان نەكرد كە پیشانی هاوكاری، یان موافیق بێ لەگەڵ موقته‌دا سه‌در. ٤- لەگەڵ ئەوەی گۆڕانكاری سیاسی پێویستی بە هەمئاهەنگی و هاوكاری دەولی و ناوخۆیی هەیە ڕەئی عامی عێراقیش هاوكار نەبوو. بۆیە تاكە چارەسەر دروستكردنی عێراقێكی كۆنفیدراڵە لەهەریەكە لە كورد+ عێراقی عەجەمی (شیعە)+ عێراقی عەرەبی (سونە).
.gif)
نووری بێخاڵی ئەوەی ئەم یەک دوو ڕۆژە لە بەغدا بینیمان، دەرەنجامە نەک هۆکار. دەرەنجامی ئەو دەولەتەی سەت ساڵ پێش ئێستا، بەبێ ویست و لە دەرەوەی ئیرادەی پێکهاتەکانی، خەڵکەکەی وەک تۆپەڵێک و بەبێ ڕەچاوکردنی جیاوازییە ئیتنی، کولتووری، فەرهەنگی، جیۆگرافی و مێژووییەکانیان، زۆرەملێیانە خرانە چوارچێوەیەک و ناویان نا عێراق! ئەم ناسەقامگیری و نائارامییە بەردەوامەی عێراق، چەندە پەیوەندیی بە سروشتی بەزۆر دروستکردنیەوە هەیە، هێندە و زیاتریش گرێدراوی جۆری بیرکردنەوە و مامەڵەی تاکڕەوانەی حوکمڕانەکانی و ئەو ڕاستییەیە کە هەمیشە دەوڵەتی کەمینەیەکی فەرمانڕوا بووە و تیایدا هیچ بەهایەک بۆ هاووڵاتیبوون نەبووە. دەوڵەتێکیش ئەوە مێژووەکەی بێت و بەناو تونێڵی تاریکی ئەم هەموو جەنگ و ماڵوێرانییەدا تێپەڕ بووبێت، ئەگەر بێتو گرێبەستێکی سیاسی – کۆمەڵایەتی، کە مافی وەک یەکی هەموو پێکهاتەکان مسۆگەر بکات و هەموویان بە یەک ئاست پێیەوە پابەند نەبن، کۆیان نەکاتەوە، بەدڵنیاییەوە ئاسان نییە ببێتە دەوڵەتێکی سەقامگیر و خاڵی لە ئاژاوەی سیاسی! دوای ڕووخانی بەعس، لایەنە سیاسییەکانی عێراق هەرگیز نەدەبوو بیر لە دووبارە بە سەنتڕالکردنەوەی دەسەڵات و پەراوێزخستنی ئەم و ئەو بکەنەوە. لەوەش ترسناکتر، هەرگیز نەدەبوو بۆ یەکلاکردنەوەی ناکۆکی و ململانێیەکانیان، پەنا بۆ چەک و زەبری هێز ببەن. چونکە هێزی چەک هەموو کات ناتوانێت واقیعێکی سیاسیی ناجۆر، بە واقیعێکی نوێ و جیاواز بگۆڕێت. بەتایبەتی لە دۆخێکدا کە دەرفەتی گفتوگۆ و دانوستاندن و زەمینەی چارەسەری ئاشتی و مەدەنیانە هەبێت و دەستوورێک هەمووان کۆ بکاتەوە! دۆخی لەوەی بەغدا چاوەڕوانکراو بوو، بەتایبەتی لە عێراقێک کە تیایدا حزب و لایەنی سیاسی نییە و نادۆزیتەوە، بەشی خۆی هێز و چەک و جبەخانەی نەبێت. هێزگەلی سیاسی، کە ئەگەر نەشتوانن سەرتاسەری وڵات کۆنتڕۆڵ بکەن، بەڵام لە هەموو چرکەساتێکدا دەتوانن ببنە سەرچاوەی ترس و هەڕەشە بۆسەر سەقامگیریی سیاسی و ئاسایشی کۆمەڵایەتی، بەدڵنیاییەوە ئەمە بۆ هەرێمی کوردستانیش دروستە! ڕاستییەکەی، ململانێی ناتەندروستی حزبی و مەیلی قۆرخکردنی دەسەڵات و بڕیاری سیاسی، عێراقی بەم ڕۆژەی ئەمڕۆ گەیاند. بۆیە ئەگەر هێز و لایەنە سیاسییەکانی عێراق نەگەڕێنەوە سەر مێزی گفتوگۆ و لە چوارچێوەی دەستووردا ناکۆکییەکانیان چارەسەر نەکەن، ئەگەری دووبارەبوونەوەی دۆخی هاوشێوەی ئەم دوو ڕۆژە، بگرە ترسناکتریش لەوە، ئەگەرێکی حەتمی و چاوەڕوانکراوە! لەم ڕوانگەیەوە، جەختکردنەوەی بەردەوامی بەڕێز (نێچیرڤان بارزانی)ی سەرۆکی هەرێمی کوردستان (کە ئەودیوی تونێڵی ناکۆکی و ململانێیەکان لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی کوردستانیشدا دەبینێت) لەسەر گەڕانەوە بۆ لۆژیکی گفتوگۆ و زمانی عەقڵ و مێزی دانوستاندن، سەرچاوە لەو ڕاستییەوە دەگرێت، کە لۆژیکی هێز هەرگیز نە ڕێگا چارەسەر بووە و نە دەشبێت. بۆیە لایەنە سیاسییە ناکۆکەکانی هەرێمی کوردستان (بەداخەوە، ئیستا وەک حزبی سیاسی لە بەغدان، نەک وەک بەرەیەکی یەکگرتووی خاوەن دۆزی نەتەوەیی و نیشتمانی)، هەروەها ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بوونەتە بەشێک لەو دابەشبوونە سیاسییەی ئەمڕۆی عێراق، دەبێ ئەمڕۆ لەهەر کات زیاتر هەست بە بەرپرسیاریەتیی نیشتمانیی سەر شانیان بکەن و ڕووداوەکانی بەغدا بکەنە پەند، بەوەی خاڵێک لە کۆتایی دێڕی ناکۆکی و ململانێکانیان دابنێن و لاپەرەیەکی نوێ لەسەر بنەمای (یەکتر خوێندنەوە و قبووڵکردن، گفتوگۆ و دانوستاندن، نەرمینواندن و سازشکردن بۆ یەکتر) بکەنەوە و هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی لەم دڵەڕاوکێ و دۆخە ناجێگیرە دەروونییە ڕزگار بکەن و ڕوانگە و ستراتیژی ئاشتیخوازانەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بکەنە نەخشەڕێگا و گوێڕایەڵی ئامۆژگارییەکەی (قانیع)ی شاعیر بن، کە دەفەرمووێت: برا بن، غایەتان یەک بێ، برایی غایە یەکبوونە ئەوەی کۆمەک بە بیرت بێ، لە هەر لا بێ، براتانە
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
