گوڵاڵه‌ سدیق بەپێی یاسایی ژمێریاری لە 12/31ی هەموو ساڵێک ژمێرەی کۆتایی (حسابات الختامية) دەردەهێنرێت و کۆتایی دەهێنرێت بەکۆی داهات و خەرجیەکانی ئەو ساڵە، لە 1/1ی هەموو ساڵێک حکومەت دەچێتە حساباتی ساڵی نوێوەو نابێت فلسێکی ساڵی کۆن بچێتە ناو ساڵی نوێوەو لەناو ساڵی نوێ خەرج بکرێت. (واتە هەموو حساباتێک لەماوەی ساڵێکدا بۆ 360 ڕۆژە، کۆی داهاتی 360 ڕۆژ بەسەر خەرجی 360 ڕۆژ دابەش دەکرێت). بەڵام لە هەرێمی کوردستاندا، لە مانگی کانوونی یەکەم (12) موچەی مانگی تشرینی دووەم (11) وەردەگێرێت، وە موچەی مانگی کانوونی یەکەم (12) دەچێتە مانگی کانونی دووەم (1) ساڵی نوێوە. واتە لە هەرێم، ساڵی دارایی (سنة المالية) تەنها 330 ڕۆژە ( کۆی داهاتی 360 ڕۆژ بەسەر خەرجی 330 ڕۆژ دابەش دەکرێت). ئەمەش لەڕووی دارایی و ژمێریارییەوە هەڵەیەکی گەورەو ئیدارەدانێکی هەڕەمەکی و ناتەندروستە، ناچێتە هیچ فەرهەنگێکی یاسای بودجە و دارایی و ژمێریاری و چاودێری داراییەوە! سەرئەنجام، سەرۆکی حکومەت دڵخۆشە بەم حکومدارییەو بە قەولی خۆی موچە لەسەردەمی ئەمدا دوانەکەتووەو بێ کێشە هەموو مانگێک خەرجکراوە! بەڵام لەڕووی ئیدارەدانی داراییەوە ئەوەی دەگوزەرێ وەک سەردەمی شاو سوڵتانەکانە، هەرکات جەنابی سوڵتان مەکرەمەی نواندبێت دوو فلسی داوە بە خەزنەدارەکانی تا بەسەر ئەو ڕەعیەتە ڕەشوڕوتەدا دابەشی بکەن و شایەره‌کانی بکەونە چەپڵەلێدان و بڵێن موچە دەدرێت!

عەدالەت عەبدوڵڵا ترسی سیاسی له‌ ەشوێنكەوتنی هێڵێكی دیاریكراوی بیركردنەوە، ترسێكی رەوایە. بیر توانای كۆنترۆڵكردنی واقعی نییە تا دەرگایەكی هەمیشەیی بەسەر قەناعەت و بیروباوەڕەكانی، یان بەهاو پرەنسیپەكانیدا، دابخات. بیر بەبێ پەیوەندییەكی هەمیشەیی لەگەڵ واقعدا، بەبێ خۆپشكنینی بەردەوام لەبەر رۆشنایی ئەوەی لەواقعدا دەگوزەرێت، بەبێ درككردن بەو جەبرو كاریگەرییانەی كە واقع دەیانسەپێنێت، دەبێتە كۆمەڵێك چەمكی بت ئاسا، كۆمەڵێك وێناكردنی داخراو، بگرە رستێك خورافەت و وەهم. بەڵام لەم پەیوەندییەدا، بۆ ئەوەی بیر نەبێتە نێچیری واقع، واقع بەهەموو دەركەوتەكانییەوە جڵەوی نەكات، ئەوا دەبێ چاوی لەسەر پێدراوە تازەكان و وێنە گۆڕاوەكانی واقع بێت، ئاگای لەگەشەی سروشتی و ناسروشتیی دیاردەكانی ناو واقع بێت، هەوڵی بینین و ناسین و پۆلێنكردن و جیاكردنەوەو بەراوردكردنیان بدات. واتە بۆ ئەوەی نەبێت بە ئایدیۆلۆژیاو وەرنەچەرخێ بۆ تەفسیرو حیكایەتێكی سەرمەدی Eternal لەبارەی ئەوەی كە لەدنیای مرۆڤ و كۆمەڵگاو جیهاندا دەگوزەرێت، ئەوا مەحكومە ئەنگێزەیەكی زانستی هەبێت، واتە لەهۆكاری گۆڕان و ئاڵوگۆڕ، یان گەشەو وەرچەرخانی دیاردەكان، وردببێتەوەو تێبگات.  بیر بۆ ئەوەی لەكۆنسێپتێكی نموونەگەرادا idealistic نەمێنێتەوەو گەردوون تەنها وەك كۆمەڵێك بیروباوەڕو وێنەی عەقڵی نەبینێت، بۆ ئەوەی لەكۆنسێپتێكی ماددەگەراشدا materialistic چەق نەبەستێت و بیرو هۆشیاری وەك رەنگدانەوەی جیهانی ماتەریاڵ نەژمێرێت، ئەوا دەبێ ئەو پەیوەندییە دیالیكتیكیە لەنێوان خۆی و واقعدا بدۆزێتەوە، چونكە خودی واقعیش، لەزۆر ئاستدا، دەشێت بەرهەمی بیری مرۆڤ بێت، تەنها لەو ئاستانەدا نەبێت كە بیر توانای كۆنترۆڵكردنی رەگەزە سروشتی و ماتەریاڵەكانی ناو واقع-ی نەبێت، واتە ئەو رەگەزانەی كە لەدەرەوەی بیری مرۆڤ هەبن و بوونێكی سروشتی و بەرجەستەو ماتەریاڵییانەیان هەبێت.  بێگومان راستە خودی مێشك كە سەرچاوەی زانینە لای مرۆڤ لەماددە پێكدێت، راستە ئەوەی كە بیر دەیكاتە هۆشیارییش دەتوانرێت لەرێگەی گۆڕانكارییە فیزیۆكیمیاییەكانی جیهازی عەسەبیی مرۆڤەوە لێكبدرێتەوە، بەڵام ئەوەش راستە كە، بەبێ دركردنی بیر بەبوونی ئەم بوونە ماتەریاڵییەی مێشك و وەزیفەكانی و دنیای ماددە بەگشتی، ئەستەمە واقعی ماددە لەبیردا واقعێكی دركپێكراوبێت. بۆ نموونە، جیهانی ئاژەڵ كە بەشێكی دیار لە پێكهاتە فسیۆلۆژی و بایەلۆژییەكانی مرۆڤی هەیە، هەمان جیهانی مرۆڤ نییە لە درككردن بەواقع و پرۆسەكانی عەقڵانیكردن و رێكخستن، یان جڵەوكردن و ئاراستەكردنی دیاردەكاندا، لێرەوە ئێجگار گرنگە كە بزانین بیر، لەئاستی سیاسیشدا، ناچارە توانای درككردنی هەبێت بەگۆڕانكارییەكانی ناو واقع و گەشەكردنی دیاردەو رووداوەكانی. بیر، بۆ ئەوەی هێزی گەورەی داهێنان و ئاشكراكردن و دۆزینەوە بێت، ئەوا هەر بەتەنها لەسەری نییە كە نەبێت بە ئایدیۆلۆژیا، بەڵكو سەرەڕای بایەخی پەیوەندیگرتنی بە واقعەوە، لەسەریەتی كە نەشبێتە ملكەچی واقع. ئێمە دەبێ بزانین كە، واقع، لەبەر ئەوەی مرۆڤ دەستی لەبەرهەمهێنانیدا هەیە، ئەوا دەشێت پڕبێت لەو دیاردەو رووداوانەی كە زادەی بەرژەوەندیی گروپە مرۆییەكان بن، یان خواستە دەسەڵاتخوازییەكانیان، یان ئارەزوو و غەریزەكانیان، یان بیروباوەڕو قەناعەتەكانیان، یان تەنانەت وەهم و خورافەتەكانیان.  لەڕووی سیۆسیۆلۆژیشەوە، لەبەر ئەوەی خودی كۆمەڵگەی مرۆییش، لە سایەی دابەشبوون و جیاوازییە فكری و سیاسییەكان، یان كولتوری و شارستانییەكان، یان نەژادی و نەتەوەییەكان، یان ئەزموون و شارەزاییەكان، یان ژینگەیی و جوگرافییەكان، كۆمەڵگەی بەرهەمهێنانی ئەو دیاردەو رووداوانەیە كە وێنەی واقعمان بۆ دەنوێنن، ئەوا ئەركی بیر ئەوەیە كە، خۆی لەتوپەت نەكاو دووچاری دیاردەی هەڵپەرستی نەبێت، چونكە لەم حاڵەتدا لەمانای بیر دەچێتە دەرەوە، تەنانەت ئەو گۆڕانكارییانەش كە بەهۆی دیاردەی هەڵپەرستییەوە لەوێنەو ناسنامەی خۆیدا نمایشیان دەكات، هەرگیز نابنە دەربڕی زیندوێتی و جوڵەو گەشەكردنی، بەڵكو گوزارشتێكی روون دەبن لەبۆشایی بیرو ناكۆكییە ناوەكییە كوشندەكانی و سەرگەردانبوون و ونبوونی لەبەردەم هەڵبژاردە جیاجیاكانی خۆنواندندا. ئەگەر، ئەم پرسە فەلسەفییە، لەئاستی سیاسیداو بۆ واقعی كوردستان ورد بكەینەوە، ئەوا دەبینین هەندێ هێزی سیاسی هەن بەبیانووی خۆپاراستن لەئایدیۆلۆژیا كەوتوونەتە پەیڕەوكردنی هەڵپەرستیی سیاسی. واتە دەتوانن لەیەككاتدا هەموو پرەنسیپ و بەها ناكۆكەكان، بیروباوەڕە دژبەیەكەكان، كۆبكەنەوەو هەر رۆژەش هەڵگری یەكێكیان بن!. بێگومان هەلپەرستی سیاسی، بێ دەسكەوت نییە!، بەڵام ئەگەر بڕێك دەسكەوتی كاتییش بچنێتەوە، ئەگەر توانای نمایشكردنی ماسكی جیاجیاو پێكناكۆكیشی هەبێت، ئەوا لەكۆتاییدا متمانەو راستگۆیی لەدەستدەدات. هەڵەی هەرە كوشندەش لەوەدایە كە، لەكایەی سیاسەتداو لەسایەی پلۆرالیزمی سیاسیدا، هەلپەرستیی سیاسیی بكەیتە ئەلتەرناتیڤی ئایدیۆلۆژیا!.

ئاسۆ جەبار   ئاوڕدانەوە لە هەندێک لە نوسینەکانی مەریوان وریا قانیع ھەموو شتێکی مۆدێرن نەک لەگەڵ نەریتی "دوێنێ"دا بەڵکو لەگەڵ بارودۆخی "ئەمڕۆ"شدا دەجەنگێ.(بۆدلێر) 20 ساڵی ڕابردوو مۆدێرنیزمی ئەدەبی و چوارچێوەی کولتوری و مێژوویی خۆی تێپەڕاند، خویندنەوەی کتێبی نویگەری تیم ئارمسترۆنگ کە لێکۆڵینەوەیەکی داهێنەرانەیەو باس لە مۆدێرنە دەکات لە ئاستی گشتی و کۆمەڵایەتیدا ڕایگرتم لەبەردەم کۆمەڵێک تێزی گرنگدا. تیم ئارمسترۆنگ بە دوای پێناسەکردنی مۆدێرنیزمدا دەگەڕێت نەک تەنیا لە ئاستی جوانی و ژانرە ئەدەبییەکانی بەڵکو بە بەستنەوەی لەگەڵ ئەو ژینگە کولتوورییەی کە مۆدێرنە نوینەرایتی دەکات.  ئەو دەڵێت: تیڕوانینی نوێگەری بزوتنەوەیەکی یاخیگەرانە نیە بەرامبەر جیهانی نوێ بە قەدەر ئەوەی هەوڵێکە بۆ گونجان و تێکەڵاوبوون لەگەڵ ئەم جیهانەدا.  بۆدلێر دەمێکە دەڵێت مۆدێرنە لەبەردەم جەنگێکی گەورەدایە لەگەڵ بەهاکانی دوێنێ و تێڕوانینەکانی ئەمڕۆ، مۆدێرنە ڕووتکردنەوەی دنیابینییەکی کۆنکرێتی نیە، بەڵکە رەخنەگرتنە لە مێژوو لە ئێستا بەخشینەوەی بەهایەکی جیاوازە بە کات، شوێن و بەردەوامی.  بچوککردنەوەی کۆمەڵگە بۆ کایەکی حیزبی یان خێڵەکی و ئۆرگانێکی بچوکی ژێردەسەڵات و جەبەڕوتی سەرۆک و رێبەرەکانی حیزب، واتە سفرکردنەوەی کۆمەڵگە وەک ئۆرگانێکی کاریگەر و زیندوو. واتە کوشتنی بەهاکانی دنیای مۆدێرن. مەریوان وریا نزیکەی 10 ساڵ لەمەوبەر لە پەرتوکی دەسەڵات و جیاوازیی دا دەڵێت "یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی کایەی سیاسی کوردی بریتییە لە کورتککردنەوەو تەسککردنەوەی کۆمەڵگەی سیاسی کوردی بۆ حیزب و ئۆرگانەکانی حیزب. حیزبیش نە بەو مانایە نوێنەر، یان هەڵگری پڕۆژە، یان ستراتیژێکی نەتەوەیی بێت، بەڵکو بەو مانایەی نوێنەری ناوچە، یان هاوپەیمانێتیەکی دیاریکراو، یان هەر شارێک، یان هەر پێکهاتەیەکی دیکە بێت." کڵێشەسازی حوکمڕانی و دەسەڵاتی یاسا و سیستمی ئابوری و سیاسی بەپێی راوبۆچونی ئەکادیمیست و شارەزاکان چەند کۆڵەکەیەکی پڕ بایەخ و بنچینەیین کە شوناسی تەواوی کۆمەڵگە لە مەودایەکی شارستانیی جیاوازدا بەرجەستە دەکەن. سەرباری ژێرخانی ئابوریی و هاوکات مەودای سیاسی و ئایدۆلۆژی؛ کۆمەڵێک کۆڵەکەی گرنگ هەن کە ئاستی شارستانی کۆمەڵگە وەک دامەزراوەگەلێکی مۆدێرن بەرجەستە دەکەن کە سەرجەم چین و توێژەکانی کۆمەڵگە تیایدا هەست بە ژیان و مرۆڤبونی خۆیان بکەن و کولتۆریش وەک هێزێکی شارستانی زیندوو، کە پێکڕا زیندوێتی و دامەزراوەیی کۆمەڵگە رەنگڕێژ دەکەن. بەڵام گەندەڵی و کڵێشەی ناسیاسی و بەرجستە لە پەیکەرێکی حیزب و خێڵەکی و خانەوادییداو نەهامەتییەکانی خەڵک و وردبوونەوەو قوڵبونەوە بۆ نێو رەگوڕیشەی قەیرانەکان و شکست و رەوایەتی و حیکایەتەکانی دەسەڵاتی لەئاستێکی ترسناکی زەبروزەنگ و داگیرکردنی کۆمەڵگەو کایە زیندووەکانیدایە. مەریوان هەمیشە وەک رەخنەگرو بیرکەرەوەیەکی دەرەوەی ئەو بازنە داخراوەی ستەمکاریی و جەبری ئەو سوڵتانیزمە ترسناکە ئاسۆکانی بیرکردنەوەو تێگەیشتنی ئێمەی خستۆتە بەردەم ب ەرپرسیارێتییەکی مۆڕاڵی و ئینسانی و شارستانییەوە. مەریوان وریا لەچاوپیکەوتنێکدا دەڵێت "دەسەڵاتدارانی کوردستان هیچ حیکایەتێکیان نەماوە بە کۆمەڵگەی ئێمەی بڵێن، واتە یەک رستەیان نەماوە قابیلی ئەوە بێت ئەم کۆمەڵگەیە باوەڕی پێبکات". ئەم گومانە تەنها وربوونەوە نیە لە ئاکامی ئەو راستییەی کە لەئارادایە، بەڵکو وربوونەوەیە لەو جومگە هەرە گرنگانەی کە کۆمەڵگە و دەسەڵات و فەرهەنگ لە پەیکەرێکی کۆنکرێتیدا کۆکردۆتەوە و شوناسی لێسەندونەتەوەو حیزب کۆنتڕۆڵی کردوون. مەریوان بەم دیاردەیە دەڵێت وێرانکردنی دەزگاکان یان پەکخستنی ئەو کایە شارستانییەی پەیوەندی نێوان کۆمەڵگە و دەسەڵات و تاکەکەس بەرجەستەدەکەن و دەڵێت "دوای چەندین ساڵ بە چاوی خۆمان دەبینین کە پەکخستنێکی تەواوەتی سەرجەم کایەی سیاسی کوردییە، وێرانکردنی دەزگاکان، دەزگا سیاسییەکانە، تێکچوونی پەیوەندی هێزە سیاسییەکانە لەکوردستان، دابەشبونیانە بەسەر میحوەری ناوچەیی جیاواز جیاوازدا، بە هەندێک ماناش بوون بە مورتەزەقەی نێودەوڵەتی". ئەفسانەی حیزبی یان خورافاتی تایەفە سیاسییەکان بەخشینەوەی ئەو وەهمە ترسناکەیە کە هیوای خۆشگوزەرانی لەناو ئەو هەموو نائومێدی و نادادپەروەری و گەندەڵییەدا هێواش هێواس دەگەشێنێتەوە. مەریوان لەو بارەیەوە دەڵێت "بە دوبەیی کردنی کوردستان یەکێکە لەو وەهم و خورافیاتە گەورانەی کە ئەم سیاسیانە لە کوردستاندا هێنایان بۆ بەخشینی بڕێک لەڕەوایی بە خۆیان". لێدانی وەهمەکانی حیزب و خورافاتی ئایندەیەکی باشتر و ژیانێکی شایستە درێژکراوەی ئەو ستەمە دیکتاتۆری و زەبروزەنگە حیزبییە بووە کە چەندین ساڵە دەسەڵاتە ستەمکار و ناداپەروەرو وەحشیگەرەکان وەک چەکێکی کوسندە بۆ بەخشینەوەی ستمەکاریی پیادەیانکردووە. مەریوان وریا لەو بارەیەوە دەڵێت "چونکە سەرجەم ئەزمونە سیاسییەکە شکستێکی ئەوەندە گەورەی هێناوە، وە کەوتۆتە دۆخێکی قەیراناوی لەو بابەتەوە، وە شەرعییەتی سیاسی و یاسایی و ئەخلاقی نەماوە، لەبەرئەوە پەنا بۆ ئەم درۆ گەورەیە دەبەن، دەڵێن ئێوە تەحەمولی ئێمە بکەن، ئێمە بەیانی دەوڵەتی کوردیتان بۆ دروستدەکەین". ئەرکی ھەرە گەورەی ئێمەی مرۆڤ لەم سەردەمە نوێیەدا نزیکبوونەوەیە لەمەوداو ڕەھەندە ھاوچەرخەکان، گەڵاڵەکردنی پرسیارگەلێکی ھەنوکەیی لەژیان و سروشت وەک کڵێشەیەکی داخراو، مێژوو و ئێستامان وەک لێکترازانێکی گەورەی فەرھەنگی لەنێوان ئێمەو خۆرئاوادا، لەنێوان ئێمەی وابەستە بە ترادسیۆنی گەڕانەوەو ئەوی بەرامبەر لەدەرەوەی ئەو ترادسێونە، لەنێوان خەیاڵگە ئایدۆلۆژی و کەلەپورییەکانی خۆمانداو ئەوی دییەک کە درێژکراوەی مێژووییەکی گەورەی مەعریفی و پاشخانێکی گەورەی فەلسەفی، ئەدەبی، ئەفسانەیی و فەرھەنگییە، لەڕێی ئەم ڕیتمی ئیشکردنەوە، دەرئەنجام دەکەوینە نێو دیالۆگێکی سەرتاپاگیری مەعریفییەوە بۆ نزیکبوونەوە لەخۆمان وەک تاکەکەس و خودێکی بەرپرسیار لەسەر ئاستی کۆمەڵایەتی، ژیاری، کولتوری و پەیوەندی ئێمە بە نوێگەری و پاش نوێگەرییەوە. ئەو دیالۆگەی دواجار بووەتە تەکنۆلۆژیایەکی کارای ژیاری بۆ پێکەوەبەستنەوەی ژیارییەکان و کولتورەکان و ئاینەکان، دەوڵەت و نەتەوەکانی دنیا. لەسەرەتاوە ئەم تەکنۆلۆژیایە پێکھاتەی سەرجەم کەرەستە کولتورییەکانی ژیارییە دێرینەکان بووە بۆ مامەڵەکردن و بەکارھێنانی سروشت لەبازنەیەکی ژیاری و زیندەگی ڕۆژانەدا بۆ دەستەبەرکردنی خودی ژیان لەچوارچێوەی جوگرافیای ماڵ و ھەرێمێکی چەند کیلۆمەتریدا. بەڵام دواجار ھەمان خودی ئەو کەرەستە تەکنۆلۆژییانە لەڕێی گەشەکردنی کولتورو دروستبوونی کۆمەڵگاو خێزانی ھاوچەرخەوە دەبێتەوە دیالۆگێکی سەرتاپاگیر بۆ دروستکردنی پەیوەندیگەلێکی ھەمەلایەنە لەنێوان باقی کولتورەکانی دیکەدا، لەنێوان سەرلەبەری گوند، ھەرێم و کۆمەڵگاکانی دیکەدا.  ئاشکرایە ئەوڕۆکە ھەر ئەو کەرەستانەیە لەعەقڵێکی مۆدێرندا بەکاردەبرێ و لەئاستێکی کۆمەڵایەتی و کولتوری، نەتەوەیی، ئابوری و سیاسی بەھێزدا وەک ئاستێکی ژیاری و تەکنۆلۆژی بەکاردەبرێ و کەوتۆتە نێو تۆڕێکی گەورەی سیستماتیکی بەرفراوانەوە. ھاوکات سەرلەبەری ڕیتمی ژیانی ڕۆژانەی تاکەکەس، کۆمەڵ و گروپەکان گۆڕانکاری و وەرچەرخانی گەورەیان بەسەردا ھاتووە. تەواوی ئەو زەمەن، سەروەخت، شوێن، بونیادو سیستمانە گۆڕانکاری ڕەگوڕیشەییان بەسەردا ھاتووە. شکستی حیکایەتە گەورەکان و کاڵبوونەوەی وەهمەکانی رابردوو تیکڕا لەم سەردەمە مۆدێرنەدا کۆمەڵگە و مرۆڤی نێو کۆمەڵگە نەریتییەکانی گرفتار کردووە، کوردستانیس بەدەر نیە لەو وەرچەرخانە شارستانییەی کە مرۆڤایەتی پیادا تێدەپەرێت، بەڵام چ وەرچەرخانێک، ئەوەمان بیرنەچێت وەک مەریوان وریا دەڵێت "هەموو حیکایەتە گەورەو بچوکەکانیان ئیفلاسیان کردووە و شکستیان هێناوە و بوون بە بەدرۆی گەورە، لەبەرئەوە پێموایە تاقە شتێک کە لەبەردەمیاندا مابێتەوە لە پەیوەندیان بە کۆمەڵگەی ئێمە یان ترساندنە، یا کڕینە یان گەندەڵکردنێتی وەک گەندەڵبوونی ئەو نوخبە سیاسییەی کە حکوم دەکات لەهەرێمی کوردستاندا". کاتێک دەسەڵاتە ستەمکارەکان شکستدەهێنن لە کۆنتڕۆڵکردنی تەواوی کۆمەڵگەو پەیکەرە زیندووەکانی ژیانی گشتی بە ناچاری کارلەسەر ترسناندن و تێکشکاندنی شوناس و بەهێزکردنی ئەو ماشێنە حیزبییە دەکەن بۆ کۆنتڕۆڵکردن و رووتکردنەوەی کۆمەڵگە لە دەسەڵات و گۆڕانکاری و ناڕەزایی.  ئەم شەڕە تا ئاستێکی ترسناک درێژدەبێتەوە بۆ پەلاماردانی هەر پارچەیەکی زیندووی کۆمەڵگە وەک پەروەردەو ئابوری و رۆشنبیری و فەرهەنگ و بازاڕ. سەبارەت بە پەیوەندی نێوان کۆمەڵگەو دەوڵەت مەریوان وریا تێزێکی دیکەی گرامشی لێکدەداتەوەو دەڵێت "گرامشی باسی شێوازێکی دیکەی پەیوەندی نێوان کۆمەڵگەو دەوڵەت دەکات، ئەویش شێوازی شەری دەستەویەخەیە، واتە بە بۆچونی من ئەمڕۆ هێزە باڵا دەستەکانی کوردستان و نوخبە حوکمڕانییەکەی لەشەڕێکی دەستەویەخەدایە لەگەڵ کۆمەڵگەی ئێمەدا، ئەم شەڕە لەسەرێکەوە شەڕی سەرکوتکردن و ترساندنە، واتە سوکایەتیپێکردنە". هەروەها دەشڵێت "شێوازێکی دیکە کە ئەمانە لە شەڕی دەستەویەخەدان؛ ئەمانە لەشکری تایبەتیان هەیە، تەنها حیزبەکان لەشکری تایبەتیان نیە، بەڵکو بەرپرسە حیزبییەکانیش لەشکری تایبەتیان هەیە، ئەندامانی مەکتەبی سیاسی لیوای تایبەتی خۆیان هەیە، سەرۆکەکان لیوای تایبەتی خۆیان هەیە، ئەمانە کۆمەڵێک چەتەی دیاریکراو و بەڵتەگی و عەساباتی تایبەتی خۆیان هەیە، بە پارەی باش گەورەیان کردوون و لەشکری تایبەتیان پێ دروستکردوون بۆ پاراستنی خۆیان". دامەزراندنی سیستمێکی چەتەگەری حیزبی و هەژموونی زەبروزەنگێکی سەرتاسەری بۆ سەر زیاد لەئاستێکی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و داگیرکردنی سەرجەم جومگە هەستیارەکانی دەسەڵات و حوکمڕانی و ژیانی گشتی تێکڕا کارکردنە لەسەر بچوککردنەوەی کۆمەڵەگە بۆ ئاستێکی ترسناک. سەبارەت بە پرسی ئابوری و سیاسەت مەریوان وریا دەڵێت "بەبێ شکاندنی ئەم سیستمە، بەبێ جیاکردنەوەی ئابوری لەسیاسەت، بەبێ سەربخۆکردنی هەردوو کایەی سیاسی و ئابوری، ئێمە ناتوانین گۆڕانکاری راستەقینە لەکوردستاندا بکەین". سەبارەت بە دەستکارییکردنی سیستمی سیاسی و ئەخلاقی و یاسایی؛ مەریوان وریا دەڵێت "لێخۆشبوون لە ژونکوژ و لەپیاوکوژ، شاردنەوەی ئینسانکوژ و کردنی جاشەکان بە سەرۆک و خەڵکی خاوەن قورسایی رەمزی و سیاسی و ماددی لەم رۆژەدا، واتە ئەمانە بە جۆرێک دەستکاری سیستمی سیاسی و ئەخلاقی و رەمزی کۆمەڵگەی ئێمەیان کردووە لە هەموو ئاستێکدا وێرانیان کردووە". مەریوان لە پەرتوکی دەسەڵات و جیاوازی دا دەڵێت "بە کوشتنی کۆمەڵگەی مەدەنیش، ئیدی دەوڵەت هیچ هێزێکی کۆمەڵایەتی شێلگیری لەبەردەمدا نەماوەتەوە بۆ رەخنەلێگرتن و چاودێریکردنی کاروبارەکان."، نوسەر لە تێڕوانینێکی ئەکادیمی گرنگدا تیۆرییەکی بەراوردکاری راڤەدەکات، نمونەی دەسەڵاتی بەعس دەهێنێتەوە کە چۆن دەوڵەت کار لەسەر زەلیلکردن و کۆنترۆڵکردنی کەمەڵگەو پیکهاتە و پەیکەری سیاسی و ئابوری و شارستانی دەکات، هاوکات چۆن حیزب بەر لە دروستبوونی دەوڵەت کار لەسەر ئیفلیجکردن و داگییکردنی کۆمەڵگەو سیاسەت و ئابوری و دامەزراوەو کۆمەڵگەی مەدەنی دەکات. بە رادەیەک من ناوی لێدەنێم لێسەندنەوەی شوناس یان گۆڕینی کایە زیندووەکانی کۆمەڵگە بۆ پەیکەرگەلێکی مردووی بێ شوناس و بێ چالاکی و بێ کاریگەریی.  بۆیە من لەم نوسینەدا ئاوڕ لە چەمکێک دەدەمەوە بۆ زیاتر تیگەیشتن لە دنیابینی مەریوان وریا قانیع، ئەویش چەمکی زەبروزەنگە. لەڕاستیدا زەبروزەنگ تەنھا کوشتن و رفاندن و داپڵۆسین نییە، زەبروزەنگ تەنھا کردەیەکی دیاریکراوی دەروونی یان جەستەیی یان کۆمەڵایەتی یان کولتوری نییە. وەکچۆن زەبروزەنگ بەبێ شیکردنەوەی لەکۆی ئەو پەیوەندی و کایە کاریگەرانەدا کە کۆی پڕۆسەی زەبروزەنگ بەرھەمدەھێنن مەحاڵ و ئەستەمە. ھاوکات رووتکردنەوەی بۆ ئاستێکی بینراو بێجگە لەھەژارییەکی مەعریفی و سیاسی ھیچی دیکە نییە. چونکە داماڵینی زەبروزەنگ لەھەر پەیوەندی و کاریگەری و پێکھاتەیەکی زیندوو بێجگە لەبەرجەستەکردنێکی ناکامڵ و بۆش ھیچی دیکە ناگەیەنێت..لەکاتێکدا کوشتنی رۆژنامەنوسێک تەنھا بریتی نیە لەکوشتنی تاکەیەک ئینسان، بەڵکە ھەوڵێکی بەرنامەڕێژە بۆ پەخشکردنی جەبەروتی زەبروزەنگ بۆ ئاستێکی فەنتازی و مەترسیدارو جەھەنەمی. ھاوکات ھەڕەشەکردن لەکۆی کۆمەڵگەو ھەر ناڕەزاییەکی رۆشنبیریی و کۆمەڵایەتی و میدیایی تەنھا ترساندن و تۆقاندنی کۆمەڵگەو ئینسانەکان نییە لەئێستادا، بەڵکو ھەوڵێکی جەھەنەمییە بۆ کوشتن و ناشرینکردنی ھەر روانینێکی جیاوازو ھەر ناڕەزاییەکی مەدەنی و ژیاندۆستانە و تێکڕا ھەوڵێکن بۆ تۆقاندنی ئایندەو ھەر گۆڕانکاری و دنیابینییەکی جیاواز. بەمەش زەبروزەنگ پێدەنێتە ئاستێکی ترسناکەوە؛ وەک تیرۆری دەوڵەت و حیزب، تۆقاندن، چەواشەکاری، ئاوەژووکردنەوەی راستییەکان و دروستکردنی وێنەی دوژمن.    زەبروزەنگ وەک پیشەسازییەکی راستەقینە لەبەرئەوەی زەبروزەنگ تەنھا کردەیەکی نادیارو شاراوە نییە، بەڵکە کردەیەکی ئاشکراو بینراوە چ لەسەر ئاستی سیاسی یان کۆمەڵایەتی یان یاسایی، فەرھەنگی، لەشکری، مەزھەبی یان ترادسیۆنی. کەواتە تەنھا بەرھەم و دەرەنجامەکانی زەبروزەنگ نابنە دەرخەری ئەو حەقیقەتەی کە لەپەنھانەوە داڕێژەرو نەخشەسازی زەبروزەنگ و توندوتیژیین. بەڵکو ئەوەی شوناسی زەبروزەنگ لە شوناسەکانی دیکەی پیسێلکارییەکانی مافەکانی مرۆڤ جیادەکاتەوە بەرنامەڕێژی و خودی ئەو دنیابینیەیە کە لەپشت زەنبروزەنگە ئامادەگی هەیە و وەک پیشەسازییەکی راستەقینە دەزگا و پلان و نەخشەی هەیە.  چۆن زەبروزەنگی سیاسی و حکومی و حیزبی پێکڕا بەرھەمھێنەری ھێزو جەبەروتیی سڕینەوەی بەرامبەرو خولقێنەری ترس و کۆنترۆڵکردن و زەلیلکردنی کۆمەڵگە و تاکەکانن، ھەر لەبەندکردنەوە تا لەسێدارەدان، رفاندن، ونکردن، جینۆساید، کوشتن، جەنگەکانەوە تادەگاتە کوشتنی ئازادی، چەواشەکاریی، کۆنترۆڵکردنی ئینسانەکان لەسایەی سیستمە دیکتاتۆری، ھەمەجی، گشتگیر، ستەمکار، مەزھەبگەراو تایفییەکان دا کە پێکڕا زەبروزەنگ تا ئاستی فەنتازیاو مەرگھێن قوڵدەبێتەوە. ئاوەھاش زەبروزەنگی ئابوری، تاڵانکردنی نیشتیمان، ناعەدالەتی و گەندەڵی پێکڕا ھەژمونگەری کردەگەلێکی نائینسانی و وەحشیگریین تائاستی مافیاگەریی، بێدەنگکردنی کۆمەڵگە، ترساندن و تۆقاندنی میدیای سەربەخۆو رایگشتی. ھاوکات زەبروزەگ لەئاستێکی خەیاڵپێکراوەوە دەگۆڕێت بۆ ئاستێکی بێئەندازە فەنتازی و سیحرامێزو نھێنیامێز، وەک زەبروزەنگی سایکۆلۆژی، زەبروزەنگی رۆشنبیریی و فەرھەنگی، کۆمەڵایەتی، ژیاریی وەک داگیرکردن، وێرانکردنی سەرچاوە ئابوری، خزمەتگوزارییەکان، تاڵانکردنی سەروەت، سامانی نیشتیمان بەبەرچاوی خەڵکەوە، وەک داگیرکردن و ناشیرنکرنی ھەرچی دامەزراوە رۆشنبیریی، فەرھەنگی، کۆمەڵایەتی و ژیارییەکانە لەلایەن حیزب و دەستەو گروپە مافیاگەرو ناشارستانییەکانەوە. بۆنمونە نەبوونی ئاو، کارەبا و خزمەتگوزارییە ھەرە ئاسایی و پێویستەکان تێکڕا کردەگەلێکی ناشرینی زەبروزەنگە تائاستی بێبەھاکردن و بێنرخکردنی ئینسان. ھاوکات نەبوونی دادپەروری کۆمەڵایەتی، ئابوری و قوڵکردنەوەی ناعەدالەتی تائاستی وەحشیگەری پێڕا بەڵگەی زیندوون کە تێکڕای کۆمەڵگە لەبەردەم نائینسانیترین جۆرەکانی زەبروزەنگدا وێران دەکەن. هەربۆیە مەریوان وریا لەچاوپێکەوتنێکدا ئەو جومگە بنەڕەتیانەی سوڵتانیزم ڕاڤەدەکات کە ئەو جۆرە رژێمانە کۆڵەکەکانی خۆیان لەسەر بونیاد دەنێن و دەڵێت "ئەم سیستمە سوڵتانییە قەیرانەکانی گەیشتۆتە ئەو ئاستە کە تەنانەت لەگەڵ سێبەرەکانی خۆشیدا کێشەی هەیە، وە خاڵی سەرەکیەکەشی ئەوەیە سیستمە سوڵتانییەکە دەیەوێت شەق لەهەموو ئەو مەبادیئ و سەرەتا و یاساو بەهایانە بدات کە خۆی لەقۆناغێک لە قۆناغەکاندا بۆ بەخشینی جۆرێک لە شەرعیەت بۆخۆی دروستیکردوون، وە ئەمڕۆ گیریخواردووە تەنانەت بەدەست ئەو شەرعیەتە دروستکراوەی کە لەلایەن خۆیەوە دروستکراوە." ئەوەمان بیرنەچێت لە سیستمێکی ئاوەها سوڵتانیزم و ستەمکاردا هیچ کردەیەکی زەبروزەنگ و هیچ پێشلکاری و داگیریکارییەک کردەگەلێکی هەڕەمەکی و لە زۆڕاوە دروست نابن، بەڵکو وەکچۆن بەعسییەکان و رژێمە سرکوتکارییەکانی رۆژههەڵات خاوەنی دەیان دەزگا بوون بۆ داپڵۆسین و کۆنتڕۆڵکردن و ترساندنی کۆمەڵەگە، بە هەمان شێوە ئەو رژێمە سوڵتانییەی کورد لە گەمژەییەوە سەرچاوەی نەگرتووە بەڵکو خاوەنی دەیان دەزگان بۆ داپڵۆسین و سەرکوتکردن و ترساندن و بەرجەستەکردنی نادادپەروەری و گەندەڵی و شەرعیەتدان بە زەبروزەنگ. زەبروزەنگ خاوەن شوناسێکی دیاریکراو نیە، بەڵکە لەقوناغێکی ھەلاھەلای بەر لەشوناس و کۆکردنەوەی فەرھەنگیدایە، ئەو فەرھەنگە لەدەرەوەڕا فەرھەنگێکی بچوکە کە لەدوتوێی پێکھاتەیەکی دیاریکراو و سنورداردا ھەڵئەسوڕێ، بەواتایەک بازنەیەکی بەرفراوانی ئەخلاقی، نەریتیەو پارێزەری ئەو ھەژارییە فەرھەنگی و رۆشنبیری و کۆمەڵایەتییەیە کە مرۆڤەکان لەڕێی دابەشکراوێکی ئەخلاقییەوە دابەشدەکاتەوە بەسەر کۆمەڵگەو پێکھاتەو کایە کۆمەڵایەتی و فەرھەنگییەکان. رووبەرێکی ئەخلاقی گەورەیە بۆ غەرقکردنی ھەر روانینێک لەخۆیداو بچوککردنەوەی ھەر حیکایەتێک لەخۆیدا، ئەم فەرھەنگە لەڕێی میکانیزمی جیاوازو شەرعیەتی جیاوازەوە کاردەکات بۆ بەردەوامیدان بەخۆی، ئەو لەململانێی گەورەدایە بۆ مانەوەی خۆی و بەرفراوانکردنی پانتاییەکانی ستەمکاریی لەڕێی زیادکردنی رووبەرە داخراوە فەرھەنگیی، میدیایی، حیزبی و خێڵەکییەکانەوە. ئەگەر کولتوری ھەڕەشەکردن خوێناویترین کولتورو کوشندەترین میکانیزم بێت بۆ بێدەنگکردن، ئەوا ستراتیژو دنیابینییەکانی پشت زەبروزەنگی هەڕەشەکردن و ترساندن دژوارتر و ترسناکترن بۆ بەرپاکردنی ستەمکاری لەئاستێکی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیدا. ھەڵبەت لێرەدا تەنھا باس لەو دەسەڵاتە ستەمکار، زۆردارو دیکتاتۆرانە دەکەین کە بۆ بیدەنگکردنی کۆمەڵگە لەڕێی بەکارھێنانی کۆمەڵێک میکانیزمی ھەمەجی، شەڕانگێزی و کوشندەو ھەڕەشەئامێزەوە ھەر دەسەڵاتەو بەپێی تواناو توانستی ئیرادەی ھێزو ھەژمونی باڵادەستی خۆی کارلەسەر بێدەنگکردنی کۆمەڵگە دەکات. بۆنمونە نازییەکان لەرێی میکانیزمی ھێزی سەربازی و دەزگا نھێنیەکانەوە، لەرێی جەنگەوە لەگەڵ ھەموو ھێزە جیاوازەزییەکاندا ھەڕەشەیان لەتەواوی کۆمەڵگەو جیھان دەکرد بۆ بێدەنگکردنی کۆمەڵگەو شارستانیەکانی دیکە، ھەروەھا دەسەڵاتی سیستمی دیکتاتۆریی لەعێراقی سەروەختی سەدام حسێندا لە کۆلێکشنێکی سیستماتیزەکراوەوە بوونبە دەزگاگەلێکی بەھێز بۆ ھەڕەشەکردن لەتەواوی کۆمەڵگەو خەساندنی ھەموو جیاوازییەک، دەستەمۆکردنی تاکەکەس و بێدەنگکردنی سەرلەبەری رۆژنامەنوسان و رۆشنبیران و رایگشتی و دەزگا رۆشنبیرییەکان لەرێی کونترۆڵکردن و بەحیزبیکردنی سەرلەبەری دەزگاو مەڵبەند و ناوەندە فەرھەنگی، رۆشنبیری، ئابوری، کۆمەڵایەتییەکان و سازکردنی دەزگاگەلێکی نھێنی وەک گرتوخانەو تەعزیبخانەو خانەی مەرگ و خانەی تۆقاندن و ئیفلیجخانە. ئەم دەزگایانە سەرباری ئەوەی دەزگاگەلێک بوون بۆ پیشاندانی ھێزو خۆگیڤکردنەوە لەکۆمەڵگە، تاکەکەس و دروستکردنی مەترسییەکی ھەنوکەیی ھەڕەشەئامێز، ھاوکات سەرزەمینێکی گەورەش بوون بۆ بێدەنگکردن، دەستەمۆکردن، غەمگینکردنی کۆمەڵگە و ھاوڵاتیان. ئاشکرایە ئەو میراتە گەورەیەی بەعس و دەسەڵاتە پۆلیسییەکان بوونەتە سەرمایەیەکی گەورە بۆ حیزبە باڵادەست و دەسەڵاتدارانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.. ھەر بۆیە کوشندەکان جیاوازیان نییە گەر عەگال بەسەر بن یان جامەنە بەسەر یان بە جلی سەربازیەوە بن.  زەبروزەنگ تەنھا کردەیەکی بینراو یان زەبروزەنگێکی دیاریکراو نییە، کە تاکەیەک مەھامی سیاسی یان حیزبی لەپشتەوە بێت، نەخێر زەبروزەنگ بەرلەوەی ھەوڵێکی ناشارستانی بێت بۆ سفرکردنەوەی بەرامبەر، فەنتازیایەکی کوشندەشە بۆ شەرعیەتدان بە ترس، لێدان، رفاندن، کوشتن و سڕینەوەی ئەوی بەرامبەر.  لەڕاستیدا ئەو ماشێنە فەرھەنگییە تەنھا کار لەسەر رامکردنی مرۆڤەکان ناکات لەچوارچێوەیەکی فەرھەنگی بچوکدا، بەڵکە رووبەرەکانی کارکردنی خۆی فراوانتر دەکات و سەرلەبەری ناوەندو دامەزراوە حکومی، فەرھەنگی، کۆمەڵایەتییەکان داگیرو مۆنۆپۆلی دەکات. ھاوکات ئەو داگیرکارییە فەرھەنگییە تەنھا رامکردن و گوێڕایەڵکردن و کوشتنی خەونء جیاوازییەکان ناگرێتەوە، بەڵکە زەبرێکی کوشندەیە لەشوناسی راستەقینەی ئەو ناوەندو دەزگا زیندووانەی کۆمەڵگەو زەبروزەنگێکی حیزبی، ئابوری و وەحشیگەرانەیە. ھاوکات زەبروزەنگ کاردەکات بۆ دروستکردنی متمانەیەکی ئەخلاقی ناشرین و درێژخایەن بۆ تۆخکردنەوەی پەیوەندی، پێبەندی نەریتی، ئەخلاقی لەئاستێکی نادیارو نھێنیامێزدا، ھاوکات بەرھەمھێنەری دڵنیاییەکی گەوەرەیە بۆ حیزب و گروپ و خێڵە کوشندەکان، ئەوەی کار لەسەر بێدەنگی دەکات تەنھا ھێزی ئەو فەرھەنگە ترادسیۆنی و لۆکاڵییە نیە، بەڵکە رووبەرەکانی ئەو حیکایەت و یادەوەرییە وردودرشتانەن کە مرۆڤگەلێک دڵنیادەکاتەوە لەپاراستنی نەریت و ئەخلاقیاتی باوی یەکەیەکی فەرھەنگی، سیاسی، حیزبی و ئاینی. ئەو فەرھەنگە سنورەکانی جیاوازیی ئەستوردەکات و میکانیزمەکانی رامکردن و ماڵیکردن لەڕێی پەروەردە، فێرکردن و تەلقینەوە بەگەڕدەخات و شوراکانی نێوان خۆی و کرانەوە بەرزتر دەکاتەوە. هەربۆیە سیستمی سوڵتانیزمی حیزبی پێدەنێتە ئاستێکی ترسناکەوە. دواجار ئەم فەرھەنگە دڵنیاکەرەوەیەکی ئەخلاقی بەھێزە بۆ رامکردنی مرۆڤەکان لەتاکەیەک دنیای راڤەکراودا، لەتاکەیەک حیکایەتی دیاریکراودا، بەئەندازەیەک دڵنیاکەرەوەیەکی فەرھەنگییە بۆ سڕینەوەی ھەر روانین و دنیابینییەکی جیاواز، بۆ سڕینەوەی پرسیارە گەورەکان و بەدگومانییەکان، بۆ بەرپاکردنی وەهم و پانتاییەکی وەھمی بێسنور لەخۆشباوەڕیی. ھاوکات دڵنیاکەرەوەیەکی شارستانییە بۆ رامکردنی مرۆڤ لەکۆمەڵێک موقەدەسات و سەروەری فەیک و بۆشدا، بۆ دەستەمۆکردنی تاکەکەس بە ئیرادەیەکی گشتی کوشندەو پڕ لەحیکایەتی بچوککردنەوەی مرۆڤ لەبەردەم سەروەرییە وەھمییەکاندا.  فەرھەنگی حیزب زادەی ئەم فەرھەنگەیەو سنورەکانی ژیان و بیرکردنەوەو گفتوگۆو جیاوازی لێکنەچوون بەرتەسکدەکاتەوەو ئاستەکانی روانین بچوکدەکاتەوە، میتۆدی سیاسی لەکۆمەڵگە داخراوەکاندا سەرباری ئەوەی میتۆدێکی ھەزیل و کۆن و ژەنگگرتووە، ھاوکات میتۆدێکی نائەخلاقی و ترادسیۆنیشە. نەگۆڕینی ئەو ستراکچەرە ژەنگرتوەو قبوڵنەکردنی ھەر گۆڕانکارییەکی دیار لەدەرەوەی خۆی و خامۆشکردن و شەرعیەتدان بە شێوازو سەروەرییە دیکتاتۆرییەکانی سەرۆک و مشەخۆرەکان لەکڵێشەیەکی ستەمکاریی نەگۆڕو دژواردا بەرھەمھێنەری مرۆڤگەلێکی تەلقینکراوی گوێڕایەڵی رامکراوە لەچوارچێوەی ئەو حیکایەتە بچوکانەی کە سەروەختێک دەبن بە ستەم، زەبروزەنگی ھزری و کردەگەلێکی کوشندە، نابنە بەرھەمێنەری ھیچ جیاوازی و دروستبوونی دنیابینیەکی لێکترازاو لەو فەزا کوشندەیەی کە دەیخولقێنن. ئەو زەبروزەونگە چەند هێزێکی کوشندەیە لەئاستێکی بینراودا، هێدەش هێزێکی ترسناکە لەئاستێکی فەنتازیداو بکوژی خەونی کرانەوەو جیاوازییەکانیشە. دواجار تاکە فەنتازیای باڵادەست، فەنتازیای زەبروزەنگە کوشندەکانە. مەریوان دەڵێت دەڵێت "ئەمانە دەستیان هەیە لەوێرانکردنی ماناکانی نیشتیمان و نەتەوەو دەستیان هەیە لەوێرانکردنی مەفهوم و چەمکی دانیشتوان و دەستیان هەیە لەوێرانکردنی ئەو جیهازە ئیدارییەی کە لە کوردستاندا دروستبووە و دەستیان هەیە لەوێرانکردنی ئەو شتەی کە ناوی لەشکرە." هاوکات لە پەرتوکی بیرکردنەوە لەسەردەمە تاریکەکان دا مەریوان دەڵێت "زەحمەتە لە کوردستاندا هیچ یەکێک لە کێشەکانی گەندەڵی قەیرانی ئابوری و سیاسی و مەدەنی چارەسەر بکرێت، تا ئابوری و سیاسەت لەیەکدی جیانەکرێتەوە. جیاکردنەوەی کاویەی ئابوری لەکایەی سیاسەت هەنگاوی هەرە پێویست و هەرە سەرەتایی دەستکردنە بە ریفۆرمی ئەو ئەو سیستمە گەندەڵەی لە وڵاتەکەدا ئامادەیە."، رەمنگە هاوڕا نەبم لەگەڵ ئەم تیڕوانینەی مەریوان وریا دا لەبەرئەوەی من پێموانیە ئەوەی لە کوردستان دەگوزەرێت سیاسەت بێت، بەڵکو حیزبایەتییەکی وێرانە، تایفەگەری و مافیاگەرییەکی رووتە، ستەمکارییەکی حیزبی و دەستگەراییەکی کۆنە بۆ سازکردنی ستەمکاری و سەپاندنی زەبروزەنگ و تاڵانکاریی و کۆنتڕۆڵکردنی سەرجەم سەرچاوەکان. ئیتر ئەگەر ئابوری لە سیاسەت جیابکرێتەوە یان نا لە جۆرە حوکمڕانییەکی ئاوادا چ؛لۆن دەتوانرێت جومگە هەرە سەڕەتانییەکانی ئەو گەندەڵی و ڕاوڕووت و تاڵانییە بدۆزرێتەوە. رامین جەھانبەگلو دەڵێت"رۆشنبیر کەسێکە خۆی بەدوور دەگرێت لەبیروباوەڕە دۆگماکان." مەریوان وریا یەکێکە لە رۆشنبیرە جیاوازانەی هەمیشە لەدەرەوەی بیروباوەڕە باو و نەریتی و دۆگماکانەوە دەنوسێت و دنیابینی هەوڵێکی مەعریفی ناوازەیە بۆ دەرچوون لەو چوارچێوە ئینشایی و گیڕانەوەی ئەو چیرۆکە دۆگمایانە. دنیابینی ئەکادیمی یەکێکە لە خەسڵەتە جیاکەرەوەکانی نوسین و جیهانبینی ئەم نوسەرە.    مەریوان لە نوسینێکیدا سەبارەت بە کتێبی خۆرهەڵاتناسی ئیدوارد سەعید دەڵێت "هیچ کولتورێک نیە لە دنیادا خۆی وەک کولتورێکی بێگوناه نەبینێت، خۆی وەکو بەرهەمێکی ئینسانی رەسەن و ئینساندۆست وێنانەکات، کتێبی خۆرهەڵتناسی شەپازڵەیەکی گەورەیە لە روخساری ئەم خودئەڤینییە کولتورییە."  بێگومان ئەو کولتورە ھێندە داخراوە کە لەبازنەیکی داخراوی کارەساتبارو وێراندا دەخولێتەوە. ئەم فەرھەنگە بەرھەمھێنەری دۆگمایی و خولقێنەری فەزایەکی نائینسانی و ناشارستانییە بۆ شەرعیەتدان بە زەبروزەنگ و ھەر کردەیەکی نائینسانی. لەکۆتایدا مەترسیدارترین و جەھەنەمیترین دۆخی زەبروزەنگ، ئەوکاتانەیە کە زەبروزەنگ دەبێتە فەنتازیا، ھەر لەفەنتازیای کوشتنەوە تا فەنتازیای لێدان و داپڵۆسین و رفاندن و شەرعیەتدان بە ھێشتنەوەی نھێنی و حەشارگەو کارائەکتەرو ھێز و جەبەڕوتی سڕینەوەی بەرامبەرو خامۆشکردنی ھەر جیھانبینی و کردەیەکی زیندووی شارستانی و رۆشنبیریی و ھەڕەشەکردن لە کولتوری ژیاندۆستی و تەواوی کۆمەڵگە.   عەلی حەرب دەڵێت: "بەڵام ئەمڕۆ لەسەردەمی ئێستادا بارودۆخەکان گۆڕان و وەک پێشدان نین؛ ئەو رۆشنبیرەی قەیران دروستدەکات و گرفت دەنێتەوە، ئێستاکە خۆی لەقەیراندایە، بەتایبەتی پاش ئەوەی تیۆرو پرنسیپەکان عەیب و عارەکانی ئەویان ئاشکرا کردووە  بەوەی رۆشنبیر لەبەرامبەر ئاڵوگۆڕو گۆرانکارییە گەورەکانی دنیاداو لەپتر لەئاستێکدا دەستەوەسان و لاوازە. ئەمەش رۆشنبیری لەراستگۆیی چەکەکانی داماڵی. ئێمە ئەمڕۆ ئەو شتانە دەبینین کە: ئەو بەھا گەورانەی رۆشنبیر داکۆکی لێدەکرد، لەژێر کوتەکی روداوە گەرمەکاندا دەروخێن، ئێستا روداوە گەورەکانی دنیا گاڵتە بەساکاری دروشم و پڕۆژەکان دەکەن، دەریدەخەن بەرنامەو تیۆرەکان چەند کەمدەست و لاوازن." تەواو پێچەوانەی ئەم نوسینەی عەلی حەرەب راستە بۆ نوسین و دنیابینییەکانی مەریوان، ئەو بە ئاڕاستەیەکی تەواو جیاوازی ئەو تەوژمە تەقلیدی و کۆنەپارێزییە دەنوسێت و بیردەکاتەوە.      ئایا ئینسان وەك بونەوەرێكى شارستانى و پەیوەندیامێز كەوتۆتە كوێى هاوكێشە نوێكانى گۆڕانكارى و ئەو خولیاى مەرگدۆستییەى كە باڵیكێشاوە بەسەر رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا؟ ئایا داگیركردنى سەرلەبەرى ناوەندەكانى ژیان و پەیوەندى و بەرهەمهێنان لەلایەن دەسەڵات و هەمەجیەتى حیزبەوە تا چ ئاستێكى قێزەوەن دەبنە كوشندەیەكى راستەقینەى كۆمەڵگە و نیشتیمان؟ ئایا دەسەڵاتە ئینسانكوژو مەرگدۆستەكان بە خولقاندنى سیستمێكى كوشندەو پڕ زەبرو كاولكاریى پێكڕا دەتوانن جیهانبینییە نوێ و جیاوازو خاوەن ئیرادەكانیش بكوژن؟ ئایا كوشتن و برینداركردن و ئەشكەنجەدان و ڕاوەدونان و بەندكردن بەسە بۆ بێدەنگكردنى كۆمەڵگەیەكى گەورە؟ ئایا بە زەبرى تانک و  زریپۆش و سوپاى كوشندە پێكڕا دەتوانن خەیاڵ و ئیرادەو خولیاى رەخنەو خەونى گۆڕان و وەرچەرخانى كولتورى و شارستانى مرۆڤەکان بكوژن؟ رەنگە وەڵامدانەوەى ئەم پرسیارانە بۆخۆى شیكارو راڤەكاریى ئەو حەقیقەتە حاشاهەڵنەگرانە بن كە لەهەناوى هەموو گۆڕانكارییەكدا بە رەنگ و تەرزی جیاوازەوە دێنەوە ناو گفتوگۆو خەیاڵدانی ئێمەوە. رەنگە كەمترین روانین ئاڕاستەى ئەو دنیابیینیانە كرابن كە هەندێك نوسەرو راڤەكارى روكەشگەراو نابینا وەك خولیاو خەون و ستراتیژو نەخشەى سیاسى و حیزبى دەستكاریان كردووەو دەیڵێنەوە لەبەرئەوە لێرەدا زۆر پێویستە ئەو جیاوازییە گەورانە ببینین كە لەنێوان وێناكارى و راڤەكاریدا هەیە، لەنێوان دەستكاریكردن و هەڵوەشاندنەوەى یەكە زیندو و پێكهاتە چالاک و ناچالاکەکاندا دەبینرێن كە قوڵ پەیوەندیان هەیە بە سەرلەبەرى ئەو چەمك و دنیابینى و واقعەوە كە پێكرا گەمارۆى سەرلەبەرى كۆمەڵگەى داوە و هەڵگرو خولقێنەرى قەیرانەكانن. روانینى روكەشگەرا و وێناكردنى وێنەیى واقع و دیاردەو گۆڕان و نەخشەكان، بێجگە لەدنیابینێكى هەژار هیچى دیكە نییە. رەنگە هەوڵێكى سادەو خۆدزینەوەیەكى رەهاگەرانەى بێفیكرو بێقوڵبوونەوەو روكەشبینییەكى ساویلكانە بێت. بەڵام لەهەمانكاتدا بەرهەهێنەرى فەزایەكى وێناكراو  بەرجەستەن، لەڕاستیدا دنیاى بەرجەستە دنیایەكى یەكلاییكەرەوەو چوارچێوە بۆ دانراو و سنوردارە بەئەندازەیەك هەڵگرى كۆمەڵێك تایبەتمەندى دیاریكراو  ئاشكرایە. هەروەك ئەو دنیایەى كە ئیمپراتۆرەكان نەخشەیان بۆ دەكێشاو دنیاى بەرجەستەى نێو فەرهەنگى دیكتاتۆرو مەزهەبگەراو ئایدۆلۆژیا و هەژمونگەرەکان هەر لەسەروەختی دەسڵاتی رەهای ئیمپراتۆریەتەکانەوە تا سەردەمی هێتلەرو ستالین و مۆسۆلۆنی و بینۆشێ و سەرجەم دیکتاتۆرو ستەمکارەکانی رۆژهەڵآتی ناوەڕاست؛ سەدام حسێن، حوسنی موبارەک و قەزافی و خامەنائی و روحانی و حفز ئەسەد. بەڵام ئەم بەرجەستەكارییە هەر لەخەیاڵى دیکتاتۆرەکانەوە نایەتەدەرێ، بەڵكە ورد دەبێتەوە بۆ بچوكترین یەكەى بەرجەستەو ئاشكرا، ورددەبێتەوە بۆ بچوكترین خانەى كۆمەڵایەتى و فەرهەنگى و رۆشنبیرى و سیاسى و ئابورى. پێكڕا روانینى روكەشگەرا هێندەى تەماشاكردنێكى ئاساییە بە دووچاوى كوێرەوە، هێندە كاركردن نییە لەسەر رووبەرێكى جیاوازیى فیكرى و توێرى و كردارى.        بەختیار عەلى دەڵێت: "جیهانبینى قسەكەرێكى گەورەیە، قسەكەرێكى مێژووییە، بەهانە دەبەخشێتە سیتمێكى مەعریفى، چینێكى كوَمەڵایەتى، رەفتارى نەتەوەیەك، بەبێ جیهانبینى هەموو كایەكان، گووتارەكان، تیورەكان، بێ شوناس مێژووى خوَیان پیادەدەكەن، بەبێ جیهانبینى چینەكان و نەتەوەكان بێ شوناس دەژین." ئایا جیهانیبنى تەنها نەخشەیەكى دیاریكراوە بۆ دەستنیشانكردنى هزرو  روانین و بیروباوەڕەكان، یان نیشاندەرى رووى دەرەوەى هەر كڵیشەو نەخشەیەكى دیاریكراون لەئاستێكى بینراودا، بەڵام ناكرێت ئەو راستیانە پشتگوێ بخەین كە ئایدیایەك نییە لەدنیادا خاوەنى جیهانبینى خۆیان نەبن، وەكچۆن ئایدۆلیژستەكان خاوەنى جیهانبینى ئایدۆلۆژى خۆیانن، بەهەمانشێوە تیرۆریستەكانیش جیهانبینى خۆیان هەیەو لەسەر ئەو ئاستى روانین و راڤەكاری و بەجەستەكردنە نەخشەى بیركردنەوەو داتاشینى تێڕوانینیان بۆ دنیا هەڵدەكۆڵن. هەڵکوڵێن بەرجەستەکردنەوەو کڵێشەسازکردنەوەی هەڵکوتەو مێژوو ئیستایە لەوێناکراوێکی تەواو کۆنکرێتیدا؛ وەک جیهانبینی سەردەمی دیکتاتۆرە کوشندەکان.    چۆن كۆمەڵگە هەیە خاوەنى جیهانبینى خۆیەتى، كۆمەڵگەش هەیە خاوەنى جیهانبینى نییە، خاڵییە لەهەر روانینێكى ئێستایى و هەنوكەیى بۆ سەرلەبەرى ئەو ئاستە ژیاریى و كولتورى و ئابورى و سیاسى و  رۆشنبیرییەى كە تیادا دەژی و پیایدا تێدەپەڕێت. جیهانبینى زیندوو كار لەسەر دوو ئاستى جیاواز دەكات، بەواتایەك بزوێنەرى دوو ئاستى بیركردنەوەیە، ئاستى یەكەم هەڵوەشاندنەوەى داخرانى كولتورى و فەرهەنگییە، ئاستى دوەمیش پەیوەندییە. دنیاى داخراوى كوَمەڵگە نەریتییەكان دنیایەكە بوَ بچوكردنەوەى ژیان و كولتورو هزرو فەرهەنگ و پەیوەندییەكان، دنیاى قۆزاخەیی و داخراو كاردەكات بوَ بچوكردنەوەى مرۆڤ تا ئاستی جانەوەر تا ئاستی کوشتنی ئیرادەو خەون و ئومێد. لەكاتێكدا ئەو فەرهەنگەى كە كوَمەڵێك خەونى گەورە لەپشتییەوە ئامادە نەبێت كوَمەڵگەیەكى بچوكە، فەرهەنگێكى داخراوە، شارستانیەتێكە لەپەراوێزى خۆى و دنیادا، وەك عەلى حەرب دەڵێت: ئەوڕوَكە لەبەردەم شوَرشى زانیارییەكاندا ئیمكانیاتێكى بەرفراوان لەبەردەم مروَڤدا كراونەتەوە، كە لەتوانستە كاریگەرەكاندا بوَ كردەو كارلێكردن بەرجەستە دەبێت، هیچ زیادەڕوَییەك نیە لەقسەكردندا گەر بڵێین جیهانێكى نوێ لەگەڵ دیاردەى جیهانگیرىدا پێكدێت، هاوڕێ لەگەڵ دەركەوتنى بكەرى مروَڤایەتییەكى نوێدا، كە بە مەوداو خێرایى تیشك یان هزر كاردەكات، بەقەدەر بەكارهێنانى رێگەكانى راگەیاندنى خێراو هەمەڕەنگى، یان لەگەڵ ئەو تۆڕە پەیوەندییە ئاڵۆزو لەرادەبەدەرانەدا مامەڵەدەكات. مرۆڤى پەیوەندیامێز كە دەماخێكى رۆباتی تەكنیكئامێزی ژمارەیى و هزرى و كاركردنە بەرەو گەردوونگەرایى بە وێنەیەكى كیشوەربڕو كۆمەڵگابڕو كولتوربڕى بۆ رەخساوە."  بەڵام كاتێك باس لەجیهانبینى دەكەین، ماناى ئەوە نییە تەنها یەك تێزو سەرچاوە دەخەینە بەردەم راڤەكارى و بەراوردكارییەوە، نەخێر جیهانبینى پەیوەندییەكى راستەوخۆو زیندووى هەیە بە زیاد لەبوارو پێكهاتەو روانینێكەوە.  نوێخوازى وەك هێزێكى شارستانى جیهانبینى زیندوو جەستەیەك نیە بەرجەستە، فیشەكێك بنێیت بە ناوچاوانییەوەو بیكوژێت، یان بیخەیتە زیندان و ئەشكەنجەى بدەیت و دایپڵۆسیت، روانین و دنیابینى نوێ چەند هێزێكە بۆ دروستكردنى تۆڕێكى گەورەى پەیوەندى و قسەكردن و بەرپرسیارێتى، هێندەش نەخشەیەكى زیندووە بۆ تێكشكان و كاولكردنى ئەو سیستمە نائەخلاقى و نائینسانى و ناشارستانییەى كە میراتگرى ستەمكاریى و دیكتاتۆریەت و هێزە وەحشیگەرەكانن.  جیهانبینى نوێ هێزێكە بۆ هەڵوەشاندنەوەى دنیاى داخراو و روانینى داخراو، هاوكات كوَنخوازیش هێزێكى نەریتپارێزە بۆ داخستنى روانین و داگیركردنى جیاوازییەكان، جیهانبینى مۆدێرن هێزێكە بۆ گۆڕان و بەرپاكردنى جیاوازى و خولقاندنى فەزایەكى كراوە، بەڵام كۆنخوازى هێزێكە بوۆ بەرپاكردنى دوبارەبونەوەو رەنگڕێژكردنى نەریت و نائەخلاقیاتى مۆنوپۆلیزەكردن. ئەم شێوازە لەجیهانبینى دیاردەیەكى نوێ و تەوژمێكى كاریگەرترە بۆ بەرهەمهێنانى هزرێكى دیكەو خەیاڵدانێكى دیكە، مروَڤێك بەرهەمدەهێنێت كە دەكەوێتە دەرەوەى حیكایەتە بچوكەكان و دەرەوەى ئەو دنیا داخراوەى كە دنیابینییەكان و روانینەكان بچوكدەكەنەوە، واتە هزرێكى رەخنەئامێزە. جیهانبینى نوێ وەك هێزێكى رۆشنبیرى و شارستانى و كولتوریى و كۆمەڵایەتى، جەستەیەك نییە بكوژرێت و بەدەسترێژى مەرگ خامۆشى بكەن، هیچ هێزێكى میلیشیایى و هەمەجى ناتوانێن و خەیاڵ و خەونى زیندووى گۆڕانكاریى و روانین و دنیابینییە نوێكان خەڵتانى خوێن بكەن، دەتوانن بەندیخانەكانیان پڕبكەن لەجەستەو رۆحى زیندوو، بەڵام ناتوانن خەیاڵ و خەونى ئینسانەكان بەندبكەن، دەتوانن بە ناشیرنترین و قێزەوەنترین كردەى نائەخلاقى ئەشكەنجەى خەڵك بدەن، بەڵام ناتوانن ئیرادەى روانین و جیهانبینى ئینسانەكان لەناوبەرن، دەتوانن شەقامەكان پڕبكەن لەچەكدارو پیاوكوژو چەك و تفاقى مەرگ، بەڵام ناتوانن شەقامەكان خاڵیبكەنەوە لەجیاوازى و ناڕەزایى و رەخنەو دنیابینى نوێ، دەتوانن نیشتیمان پڕبكەن لەسەدان دەزگاى پاراستن و ئاسایشی حیزبى، بەڵام ناتوانن تا قیامەت ئینسان بكوژن و وەك جەلادى زیندوو تا ئەبەد بمێننەوە. ئەوە جیهانبینى و روانین و فیكرى نوێیە كۆتایى بە دەسەڵاتە هەمەجى و ئینسانكوژو جەلادەكان دێنێت، هەرگیز میلیشیاكان و دیكتاتۆرەكان نەیانتوانیوە كۆتایى بە نیشتیمان، كۆمەڵگە، فەرهەنگ، هونەر، هزر و دنیابینییە جیاوازەکان بهێنن. مەریوان وریا دەڵێت "مۆدێرنە پڕۆژەیەکی سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابوری و رۆشنبیری بەرفراوانە، کە سەرلەبەری کایەکانی کۆمەڵگەیەکی دیاریکراو ناچار بە گۆڕان دەکات، ئەو هێزە سەرەکییەش کە مۆدێرنە پشتی پێدەبەستێت بۆ پیادەکردنی ئەو گۆڕانانە ئەو ماسێنە سیاسییە مۆدێرنە بەهێز و گەورەیەیە کە دروستیدەکات، مەبەستم دەوڵەت، یاخود دوڵەتی نەتەوەییە، دروستبوونی دەوڵەتی مۆدێرن ساتەوەختێکی گرنگە لەمێژووی مۆدێرنەدا، چونکە بە دروستبوونی دەوڵەت ئیدی سەنتەرێکی شەرعی دروستدەبێت بۆ چاودێریکردنی کۆمەڵگە و بەخشینی ئاڕاستە بە کۆی گۆڕانە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوری و فەرهەنگییەکان."ئەم نوسینەی مەریوان وریا هەوڵێکە بۆ پۆلێنکرنەوەی چەمکەکان لەناو شوێنە راستەقینەکانی خۆیاندا. ژیانی گشتی واتە ژیانی شارستانی و مرۆیی و کۆمەڵایەتی و فەرھەنگی مرۆڤەکان لەناو پانتاییەکی یاسایی و ئەخلاقی و شارستانیدا کە ئازادی ھیچ ھێز و کەسێکی دیکە نەبێتە مەترسی بۆ ئازادییەکانی ئەوانی دیکە، بەڵام کاتێک ئازادیی و بەڕەڵاییەکانی حیزب و ھێز و مەلاو پیاوکوژ و سەرۆکی حکومەت و سەرۆک و بەرپرس و عەنتەرەکانی حیزب و حکومەت تێکڕا دەبنە مەترسی بۆ ئازادییەکانی تاکەکەس و کۆمەڵگەو پێکھاتەکانی، ئەوکاتانە ئیتر قسەکردن لەسەر ئەخلاق و ئازادی و ژیانی شارستانی دەبێتە گاڵتەجارییەکی گەورە. مەریوان وریا دەڵێت "ئەوەی ئێمە لەکوردستانە بینیومانە حوکمڕانی نەبووە، بەڵکو جۆرێک بوو لەحوکمکردن کە بە لۆجێکی دەوڵەت ئیشی نەکردووە، بەڵکو بە لۆجیکی کۆمەڵێک گروپ و خێزان و دیدێکی سوڵتانی زۆر دیاریکراو کاری کردووە."زیاد لە 30 ساڵە بیرمەند و رۆشنبیر مەریوان وریا کار لەسەر کۆمەڵێک چەمکی گرنگ دەکات کە پاشخانێکی گرنگی مەعریفی و ئەکادیمی لە پشت تیڕوانین و دنیابینییەکانیەوە ئامادەگی هەبووە. تاوتوێکردن و توێکاریکردنی ئەو سیستمە حیزبی و گروپە و خێزانە حیزبیانەی کە لە کوردستان دا ئامادەگی هەیە بە سیستمێکی دەستگەر و گروپسالار ناودێری دەکات بە رادەیەک ئەو دەڵێت حکوکمڕانی نیە، بەڵکو سیستمێکی تەواو سوڵتانییە.    ئەوانەی پێیانوایە دەبێت بەرامبەر ھەموو دیاردەیەکی نەشیاو و ناشایستە بە ژیانی شارستانی و مرۆڤایەتی بێدەنگ بین و بیدەینە دەستی ئەو قەدەرە سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرھەنگیانەو رۆژگار چارەسەری دەکات، سەددەرسەد بەشدارن لەھەر تاوانێکدا کە بەرامبەر ژیانی گشتی و شارستانی دەکرێت، ئەو نوسەر و رۆژنامەنوسە لە مەڕ بێدەنگترانە کە موچەو پاداشتی زەلیلی و سەرشۆڕی وەردەگرن و تاسەرئێسک بێدەنگیان ھەڵبژاردووە بەرامبەر ئەو ھەموو ناعەدالەتی و ناحەقی و راوڕوتە حیزبی و سەلەفی و تایەفەگەرییە، بێگومان دەبێت لەوە تێبگەن ھەڵبژاردنی بێدەنگی لە سەلیقەی رۆشنبیری و مەعریفییەوە سەرچاوەی نەگرتووە بەڵکە لە بەشداریکردن و ھاوبەشیکردنی تاوان و کاولکارییەوە سەرچاوەی گرتووە. کاتێک یاسا دەبێتە کۆیلەی حیزب و دەسەڵات، ئەوکاتە ئیتر یاسا دەبێتە ئامێرێکی حیزبی بۆ پەخشکردنی جەبەروت و چەواشەکاریی و شاردنەوەی راستییەکان، ئەوکاتە ئیتر زۆر ئاسان رۆژنامەنوسان دەکرێن بە تیرۆریست و پیاوکوژەکانیش دەبن بە فریشتە، گەندەڵ و تاڵانچییەکان دەبن بە نیشتیمانپەروەرو ئینساندۆستەکانیش دەبن بە خائین و دژەنەتەوەو بەم جەبڕوتە حیزبی و ستەمکارییە سوڵتانییە دەڵێن حوکمڕانی.  دەرئەنجام مەریوان وریا دەڵێت "هێزە باڵادەستەکانی کوردستان توانای سەرکردایەتیکردنی ئەخلاقی کۆمەڵگەیان نەماوە، واتە توانای ئەوەیان نەماوە سەرکردایەتییەکی ئەخلاقی، ویژدانی، فیکری و رەمزی کۆمەڵگەی ئێمە بکەن، لەبەرئەوە تاکە شتێک کە بەدەستیانەوە ماوە تەنها فشارە بەرامبەر ئەم کۆمەڵگەیە". ئەو فشارە حیزبی و نا شارستانیانە تێکڕا بەرهەمی لۆجیکی ئەو زەبروزەنگ و ستەمکارییەن کە تا ئەوڕۆکە وەک ستەمکاریی نەبینراون، ستەمکاری ئابوری وەک قەیرانی ئابوری سەیرکراوەو ستەمکاری ناداپەروەری وەک خراپی بارودۆخی ئابوری و سیاسی ئیشی لەسەرکراوە، ستەمکاری بەرامبەر رۆژنامەوانان و ئازادی رادەربڕین وەک ستەمکاری ئاسایی و تەنها وەک پیشێلکاری سەیریان کراوە، ستەمکاری گەندەڵی وەک کارەساتی ئابوری و چاکسازی باسی لێوەکراوە. بەڵام لە ڕاستیدا ئەوەی ستەمکاری و زەبروزەنگی گەورە لە قەیران و پیسێلکارییەکان جیادەکاتەوە ئەو رەهەندە میژوویی و کۆمەڵایەتی و سایکۆلۆژی و مەعریفیەیە کە کار لەسەر تۆقاندن و وێرانکردن و چەواشەکردن و زەلیلکردنی کۆمەڵگەو پێکهاتەکانی دەکات. کار لەسەر ناشرینکردنی سیاسەت و حوکمڕانی دەکات، کار لەسەر بچوککردنەوەی کۆمەڵگەو فەرهەنگ و رۆشنبیری دەکات لەپێناو گەورەکردن و بەهێزکردنی دەسەڵاتی میلیشیا و ستەمکاری حیزب و مافیاکان دەکات. لە کۆتاییدا رۆڵان بارت دەڵێت: "لەبەرئەوەی نوسین ئازادییە کەواتە تەنھا ساتەوەختێکە، بەڵام ئەو ساتەوەختە بریتییە لەڕوونترین ساتەوەختەکانی مێژوو مادام مێژوو بەر لەھەرشتێک بەردەوام ھەڵبژاردن و سنوردانانە بۆ ئەو ھەڵبژاردنە." بۆ نوسینی ئەم وتارە سود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە: 1-Modernism: A Cultural History (Themes in 20th and 21st Century Literature) 1st Edition by Tim Armstrong  2-Modernity and Literary Tradition Hans Robert, Vol. 31, No. 2 (Winter 2005), pp. 329-364 (36 pages) Published By: The University of Chicago Press 3- Writing Degree Zero-Roland Barthes. 2001  4-مەریوان وری قانیع-دەسەڵات و جیاوازی، 2013 5-مەریوان وریا قانیع-بیرکردنەوە لەسەردەمە تاریکەکانادا 2019. 6-دەنگی ئەمریکا-چەند وتوێژ لەگەڵ مەریوان وریا قانیع دا-سازدانی: ئاسۆ جەبار 7-على حرب، حدیث النهایات،2001،ل10" 8-رامین جیهانبگلو-وتار 9- مەریوان وری قانیع -کتێب و دونیا.2013 10-رولان بارت-درجة السفر للكتابة – عن ترجمة د.داناسردار في كتاب القرءة االمعرفة - 200  

د. نوری‌ تاڵه‌بانی‌   هەموو دەزانین كەوا ناحەزانی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستان خەریكی جێبەجێًكردنی پلانێكی داڕێژراون بۆ لە ناوبردنی كورد و كوردستان. ئەو بەرنامەی كە كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان لە ساڵی 1998 ئامادەی كردووە گونجاوە بۆ دەربازبوون لەو پلانە، ئەگەر هەموو لایەنە سیاسیەكان لە هەموو بەشەكانی كوردستان بە نیازێكی پاكەوە هەوڵی جێبەجێكرندنی ناوەرۆكەكەی بدەن. ئەمەش دەقی ئەو پرۆژەیەیە... پرۆژەی پەیمانی كۆنگرەی نەتەوەیی ساڵی 1998  ماوەێك لەمەوبەر بە گەرمی باس لە بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستانی دەكرا بە بەشداری كردنی هێزە سیاسیەكانی هەموو بەشەكانی كوردستان. هەموو دەزانین كە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست لەناو گێژاوێكی گەورەدا دەسووڕێتەوە و دەوڵەتە زلهێزەكان و بەشێك لە دەوڵەتانی ناوچەكەی ناچار كردووە هەوڵ بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی بكەن، هەتا ئەگەر بە دەستكاری نەخشەی ناوچەكەش بێت. ئەگەر كورد وەكو نەتەوەێكی سەرەكیی ناوچەكە بە یەك دەنگی و یەكریزی بەشداری لەو پرۆسەیە نەكەن، بەجیددییەوە گوێ‌ لە داواكاریەكانی ناگیرێ‌ و لایەنە پێوەندیدارەكان، بەتایبەتی دامەزراوە نێونەتەوەیی و دەوڵەتە زلهێزەكان پاڵپشتیان لێ‌ ناكەن.   بیرۆكەی دروستكردنی دامەزراوەیەك بەناوی (كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان)، یان بە ناوێكی دیكەوە پێشتر چەند جارێك كاری لەسەركراوە. لە ساڵەكانی 1997 و 1998 هەوڵێكی جیددی بۆ دامەزراندنی دەزگاێكی نەتەوەیی لە دەرەوەی كوردستان درا، مەبەستی سەرەكی ئەوەبوو كورد بە شێوەێكی دیپلۆماسیانە داواكاریەكانی بخاتە بەرچاو دەزگا نێودەوڵەتییەكان و دەوڵەتانی دونیا. ئەو دەمە لە دەرەوەی وڵات بووم، وەكو قانوونناسێك بەشداریم لە كۆنفرانسێك كرد، كە بۆ ئەو مەبەستە ڕێكخرابوو. لەو كۆنفرانسەدا داوا لە چەند قانوونناسێك كرا پرۆژەی پەیمانێك بۆ ئەو دامەزراوە نەتەوەییە ئامادە بكەن، پێم باشە لێرەدا زۆر بە كورتی ڕووناكی بخەمە سەر بنەما سەرەكییەكانی ئەو پرۆژەیە و ئاماژەش بۆ چۆنیەتی سەرهەڵدانی ئەو بیرۆكەیە بخەمە بەرچاو.  یەكەم: بیرۆكەی دامەزراندنی كۆنگرەی نەتەوەیی لە دەرەوەی كوردستان: لەسەر بانكهێشتنی (پەرلەمانی كوردستان لە دەرەوەی وڵات)، لە 12/12/1997 كۆبوونەوەیەك لە شاری (برۆكسێل) ڕێكخرا، كە نزیكەی (120) كەسایەتی سیاسی و ڕۆشنبیری لە هەموو بەشەكانی كوردستان ئامادەی بوون. نوێنەرانی بەشی هەرە زۆری حیزب و گروپە سیاسیەكان لە بەشەكانی كوردستان و كۆمەڵێك لە كەسایەتی سەربەخۆ و ڕۆشنبیر ئامادەی ئەو كۆبوونەوە بوون. لە ئاكامی بیروڕا گۆڕینەوە بە چڕو پڕی، بڕیار درا ڕێكخراوێكی نەتەوەیی كوردستانی دروست بكرێت، داواش لە چەند قانوونزانێك كرا پرۆژەیەك ئامادە بكەن وەكو (دەستوور) یان (پەیماننامە)یەك بۆ ئەو ڕێكخراوە. لە كۆتایی ساڵی 1998 دا ئەو پرۆژەیە ئامادەكرا، بەو بۆنەوە، (مەڵبەندی رۆشنبیری كورد لە لەندەن) داوای لێكردم بابەتێك لەسەر ناوەرۆكی ئەو پرۆژەیە و چۆنیەتی ئامادەكردنی پێشكەش بە كوردانی دانیشتوانی دەڤەری لەندەن بكەم، لێرەدا بە كورتی ڕِووناكی دەخەمە سەر ناوەرۆكی ئەو پرۆژەیە، بە ئومێدی ئەوەی سوودمەند بێت بۆ ئەو بەرێزانەی ئەركی ئامادەكردنی پرۆژەی پەیمانی كۆنگرەی نەتەوەییان پێ‌ دەسپێردرێ‌.    ناوی ئەو كۆمسیۆنەی ئەركی ئامادەكردنی پەیمانی كۆنگرەكەی پێ‌ سپێردرا: (كۆمیسۆنی ئامادەكردنی پرۆژەی دەستووری كۆنگرەی نەتەویی) بوو، چەند قانوونزانێك لە دەرەوەی وڵات دەستنیشانكران بۆ ئامادەكردنی پرۆژەكە. لە یەكەم كۆبوونەوەدا ئەركی سەرپەرشتی كردنی كارەكانی خرایە ئەستۆی بەندە. بەشێك لە ئەندامانی ئەو كۆمسیۆنە نەیاندەتوانی ئامادەی هەموو كۆبوونەوەكان بكەن، كە لە (برۆكسێل) و (لەندەن) دەبەستران. پێش شیكردنەوەی بەندەكانی پرۆژەی ئەو پەیمانە، چاكترە ڕووناكی بخەمە سەر چۆنیەتی سازدانی ئەو كۆنفرانسە و ئاماژەش بە شێوەی بیركردنەوەی بەشی زۆری بەشداربوونی بكەم، چونكە هەموو كارێكی قانوونی پێشینەێكی هەیە و ڕووناكی دەخاتە سەر ناوەرۆكەكەی. كۆنفرانسەكە بڕیاری لەسەر چەند خاڵێكدا كە بكرێنە بنەما بۆ داڕشتنی پرۆژەی دەستووری ئەو كۆنگرەیە، بەتایبەتی:  1.    لەو دەمەدا شەڕیی ناوخۆیی دەستی ڕەشیی بەسەر كوردستاندا كێشابوو، بۆیە بەشداربووانی كۆبوونەوەكەی (برۆكسێل) جەختیان لەسەر ئەوە كردەوە، كۆنگرە دەبێ‌ هەوڵی جیددی بۆ چارەسەركردنی ناكۆكیەكانی نێوان پارتە سیاسیەكانی كوردستان بدات.  2.    بەشداربووانی ئەو كۆنفرانسە داوایان كرد كۆنگرە بكرێتە (ناوەندێك) بۆ كۆكردنەوەی هەموو هێزە سیاسیەكانی كوردستان، نەك (لایەنێك) بێت لەناو ئەو لایەنانەدا.  3.    كۆنگرە دەبێ‌ ستراتیجێكی نەتەوەیی ڕوون و شەفاف بۆ خەباتی درێژخایەنی دواڕۆژی گەلەكەمان دیاری بكات، كە بە داخەوە كورد پێشتر نەیبووە، یان سەرانی كورد لەبەر هۆی سیاسی نەیانتوانیوە دیاری بكەن تا پابەند نەبن پێوەی.    4.     كۆنگرە دەبێ‌ داوا بكات لەو هێزە سیاسییانەی بەشدارییان لە كۆبوونەوەی بروكسێل نەكردبوو، ئەوانیش بەشداری لەو كۆنگرەیە بكەن.  5.    كۆنگرە دەبێ‌ پرۆگرامێكی ڕوون و ئاشكرای هەبێ و داوا لە هەموو لایەنەكان بكات پابەند بن بەو پرۆگرامەی كە خۆیان پەسندی دەكەن. 6.    هەموو هێزە سیاسیەكانی كوردستان ئاگادار بكرێنەوە خەتێكی سوور هەیە و نابێ هیچ لایەنێكی سیاسی ئەو هێڵە سوورە تێپەڕێنێ‌ لە مامەڵە كردنیان لەگەڵ دەوڵەتانی داگیركەری كوردستان.  7.    كۆنفرانس كۆمیتەیەك دەستنیشان بكات بۆ ئامادەكردنی پرۆژەی پێڕەوی (دەستووری) ئەو كۆنگرەیە. لەپاش دیاری كردنی ئەندامانی (كۆمیتەی ئامادەكار )، بڕیار درا ناوی (كۆمیسیۆنی پەیوەندی كردن) و (كۆمیسیۆنی ئامادەكردنی پَیڕەوی كۆنگرە) بێت. ژمارەی ئەندامانی كۆمیسیۆنی ئامادەكردنی پێڕەوی كۆنگرە حەوت (7) قانوونناس بوون، بەڵام بە كردەوە بەشێكیان نەیاندەتوانی ئامادەی هەموو كۆبوونەوەكان بكەن. هەر لەو كۆبوونەوەدا بڕیار درا ئەو پرۆژەی كە پێشتر (پەرلەمانی كوردستان لە دەرەوەی وڵات) ئامادەی كردبوو دابەش بكرێت بەسەر هەموو بەشداربوواندا و داوایان لێ‌ بكرێت لە ماوەێكی دیاری كراودا ڕاو بۆچوونی خۆیان بە نووسین بۆ (كۆمیسیۆنی ئامادەكردنی پێڕەوی كۆنگرە)ی بنێرن. ئەو پرۆژەیە پاشان كرایە بنەما و ڕەوانەكرا بۆ زیاتر لە (15) قانوونناس و سیاسەتمەداری كوردی دانیشتووی دەرەوەی وڵات، تا ڕاو بۆچوونی خۆیان بۆ ئەو كۆمسیۆنە بنێرن، بەشیكیان هاوكاریان كرد و وەڵامیان دایەوە، بەڵام بەشێكی دیكەیان وەڵامیان نەبوو. هەر لەو كۆبوونەوەدا بڕیاردرا ناوی كۆمیسیۆنەكە بكرێتە:(كۆمیسیۆنی ئامادەكردنی پەیمانی كۆنگرە)، چونكە ئەو پرۆژەیە وەكو (پەیمان/میپاق/ CHARTER) تەماشا دەكرا و بەشێك لە دەزگا نێودەوڵەتییەكان و ڕێكخراوانی ئازادیی بەخشی گەلانی ژێردەستە ئەو ناوەیان بۆ خۆیان هەڵبژاردبوو. هەر لەو كۆبوونەوەدا بڕیاردرا سوود وەربگێرێ‌ لەو پرۆگرام و پرۆژانەی پێشتر ئامادەكرابوون بۆ كۆنگرەی نەتەوەیی كوردی و ئەو بەرنامانەی بۆ ڕێكخراوانی دیكە ئامادەكرابوون، وەكو (ڕێكخراوی ئازادی بەخشی فەلەستینی) و (كۆنگرەی ئەفریقیای خواروو).  ئەندامانی ئەو كۆمیسیۆنە هاوڕابوون لەسەر ئەوەی كۆنگرە بكرێتە دەزگایەكی نەتەوەیی بۆ كۆكردنەوەی هەموو هێزە سیاسیەكانی كوردستان و بەشی زۆری رێكخراوانی كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری و كەسایەتییە نیشتیمانیەكان تا پێكەوە كار بۆ یەك دەنگیی گەلەكەمان بكەن لە دەرەوەی نیشتمان، بۆ ئەوەی ئەو دەنگە یەكگرتووەی كورد لە دەرەوەی كوردستان بگاتە دەزگا و ڕێكخراوانی نێونەتەوەیی و هەموو دەوڵەتانی دونیا. بڕیاردرا كۆنگرە لەڕێگای گفتوگۆ و دیالۆگەوە هەوڵی چارەسەكردنی كێشەكانی نێو حیزبە سیاسیەكان و كێشەكانی دیكەی گەلەكەمان لەگەڵ دەوڵەتانی داگیركەری كوردستان بدات. ئەو (پەیمانە) وەكو دەستوور تەماشا بكرێت، بۆیە تەنیا بنەما سەرەكیەكانی تێدا دیاری بكرێن، بابەتەكانی دیكە بە (بڕیار)ی دەزگاكانی بڕیاردەری ناو كۆنگرە چارەسەر بكرێن.   چەند كۆبوونەوەیەك لە (برۆكسێل) و (لەندەن) بەستران، لە رۆژانی 1 و 2 ی ئابی 1998 پرۆژەكە بەدوا شێوەی وەكو (پرۆژە) پەسندكرا، چونكە دەبوو (جڤاتی گشتی) كۆنگرە، كە گەورەترین ئۆرگانی ئەو كۆنگرەیە بوو، بڕیاری لەسەر بدات. پێشتر ئەو كۆمسیۆنە قانوونییە پرۆژەكەی دابەش كرد بەسەر هەموو لایەنە سیاسیەكان و كەسانی پسپۆر و شارەزا و میدیای كوردی بۆ ئەوەی ڕاو سەرنجی خۆیان بۆ كۆمسیۆنەكە بنێرن، پێش ئەوەی پرۆژەكە لەلایەن (جڤاتی دامەزرێنەر)ی كۆنگرەوە دەنگی لەسەر بدرێت. ئەمە بوو زۆر بەكورتی ئەو سەرەتایەی كە دەبوو بخرێتە بەرچاو، پێش شیكردنەوەی بەندەكانی پرۆژەكە.  دووەم: ناوەرۆكی پرۆژەكە:   پرۆژەكە پێكهاتبوو لە (پێشەكی) و (8) (بەش)، و (25) بەند.  لە (پێشەكی) پرۆژەكەدا بە كورتی باسی نەتەوەی كورد و ڕۆڵی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست دیاری كراوە، هەروەها ڕوونكراوەتەوە كە كورد لەسەر خاكی خۆی ماوەتەوە، بەڵام بێبەش لە هەموو مافەكانی، بە تایبەتی مافی دیاریكردنی چارەنووسی خۆی، ئەوەش بە پێچەوانەی پەیمانامە نێونەتەوەییەكان و جاڕنامەی جیهانیی مافی مرۆڤ و هەموو پرنسیپەكانی قانونی نێودەوڵەتی و قانوونی خۆزایی (تەبیعی)یە. هەر لەو (پێشەكی)یەدا هۆیەكانی سەرنەكەوتنی بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەی كورد دیاری كراون: (ئەم سەرنەكەوتنەی هەر لەبەر سیاسەتی سەركوتكەرانەی دەوڵەتە داگیركەرەكانی كوردستان نەبووە، بەڵكو پارچەبوون و ناكۆكی ناوخۆیی و هەرێم پەرستیی و لەیەك دابڕاوی هیزە خەباتكارەكانی لە هۆیەكانی دیكەی ئەم سەرنەكەوتنەی بووە)، و(لەگەڵ ئەو هەموو كارەساتانەی پێیدا تێپەڕیوە، گەلی كورد وەكو یەكێ‌ لەو چوار گەلە سەرەكییەی ناوچەكە ماوەتەوە، كە فارس و تورك و عەرەب و كوردن). لە كۆتایی ئەو (پێشەكی)یەدا نووسراوە: (بۆ بەكارهێنانی مافی دیاری كردنی چارەنووسی خۆی و پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی و یەكبوونی نیشتمانەكەی، ئەم پەیمانە ڕادەگەیەنین و ئاشكرای دەكەین كە پابەند دەبین بە جاڕدانی جیهانیی مافی مرۆڤ و پەیمانامە نێونەتەوەییەكان و پرنسیپەكانی قانونی نێودەوڵەتی).  (بەشی یەكەمی): كوردستان، گەلی كوردستان، مافە سەرەكیەكانی و مافی سەروەریی.  لە بەندی یەكەمی پرۆژەكەدا (كۆنگرە) بە بەرزترین ئۆرگانی كوردستان دانراوە. لە بەندی دووهەمدا كوردستان بەم شێوەیە پێناسەكراوە: (كوردستان ئەو وڵاتەیە، كە كورد زۆرینەی تێدا پێكدێنێ‌).  لەبەرئەوەی داگیركەرانی كوردستان دەمێكە بە هەموو شێوەیەكی نامرۆڤانە خەریكی گۆرینی باری دیموكرافی كوردستان بوون، پرۆژەكە گۆرینی باری دیموگرافی كوردستان، بەتایبەتی دەركردن و بەزۆر كۆچ پێ‌ كردنی هەر كوردستانیەك لە هەر ناوچەیەكی كوردستان، لەگەڵ هێنانی خەڵكی دی و نیشتەجێ‌ كردنیان لەو ناوچانە لە لایەن دەوڵەتە داگیركەرەكانەوە، بەكارێكی ناڕەوا دەزانێ‌ و بە هیچ شێوەیەك قبووڵی ناكات.  لە پەرەگرافێكی دیكەی ئەو بەندەدا هاتووە، گەلی كوردستان پێكهاتووە لە: (كورد، ئاشوری- سریانی و توركمان و ئەرمەن و عەرەب و ئەوانی تر، كە هەبوونێكی مێژوویان هەبووە لە كوردستان و بەئەنجام خۆیان بە كوردستانی زانیوە). لە بەندی سێهەمی پرۆژەكەدا باس لە یەكسانی خەڵكی كوردستان كراوە، بە ژن و پیاوەوە، لەگەڵ قبووڵ نەكردنی هیچ جۆرە جیاوازییەك لە نێوانیان لەبەر ڕەگەز، زمان، باوەڕ و توانای ئابووریی.  هەمان ئەو بەندە زمانی كوردی بە زمانی فەرمی (ڕەسمی) لە كوردستان دەزانێت، بەڵام لە پەرەگرافی سێهەمدا باسی مافە تایبەتمەندیەكانی ئەوانەی كردووە كە كورد نین و بەشێكن لە گەلی كوردستان وەكو: (مافی پاراستنی تایبەتمەندی خۆیان و گەشەپێدانی كولتوور و زمان و زاراوەی خۆیان و دروستكردنی ڕێكخراو و دەزگای تایبەتی بۆ پێشخستنی كەلەپووریان). بەندی چوارەم، گرنگترین بەندی پرۆژەكەیە، كە باس لە مافی بڕیاردانی چارەنووس دەكات بەوەی: (گەلی كوردستان وەكو هەموو گەلانی دونیا، خاوەن مافی بڕیاردانی چارەنووسی خۆیەتی).  لە بەشی دووهەمی پرۆژەكەدا باسی پرنسیپ و ئامانجە گشتیەكانی كۆنگرە دەكات و دەڵێ‌، جاڕنامەی جیهانیی مافی مرۆڤ بنەمایەكی سەرەكی یە بۆ كارەكانی كۆنگرە و مەبەستی سەرەكی لە پابەندبوونی بەو پەیمانە نێودەوڵەتییە ئەوەیە بیسەلمێنێ‌، كە كورد وەكو هەموو نەتەوەكانی دیكە، پابەندە بە هەموو ئەو پرنسیپانەی كۆمەڵگای نێونەتەوەیی قبووڵیان كردووە.  لەبەر ئەوەی گەلەكەمان زۆرجار تووشی شكستی گەورە هاتووە لە ئاكامی ئەوەی بەرژەوەندیە گشتیەكانی لە پاش بەرژەوەندیی پارچەكان و پارتە سیاسیەكانی كوردستان و ڕێكخراوە و كەسەكان هاتووە، بۆیە (نابێ‌ لەبەر هەر هۆیەك بێت، پشتگیری، یان هاوكاری دەوڵەتێكی داگیركەری كوردستان، یان دەوڵەتێكی تر بكرێت دژی بەرژەوەندیی نەتەوەیی كورد). هەروەها كۆنگرە هەموو جۆرە هاوكارییەك دژ بە بزوتنەوەی ئازادیخوازی نەتەوەیی لەگەڵ وڵاتیكی داگیركەری كوردستان بە خیانەت دەزانێ‌ و شەڕی نێوان پارت و ڕێكخراوە كوردستانیەكان تاوانبار دەكات و ڕەتی دەكاتەوە.  لە پەرەگرافێكی دیكەی بەندی پێنجەمدا هاتووە: (كۆنگرە دان نانێ‌ بەو ڕێككەوتننامانەی كوردستانی پێ‌ دابەش كراوە، یان مافی گەلانی تێكڕا پێ‌ پێشێل كراوە). ڕێككەوتنامەی لۆزانی ساڵی 1923 زەقترین نمونەیە، كە هیچ لایەنێكی كوردی بەشداری لە ئامادەكردنی نەكردووە. بەندی شەشەمی پەیڕەوەكە باس لە ئامانجەكانی كۆنگرە دەكات، بەتایبەتی:  1- تێكۆشان بۆ بەهیزكردنی هاوكاری و هاوخەباتی لەسەر بناغەی یەكیەتی نەتەوەیی و بەرژەوەندیە سەرەكیەكانی گەلی كوردستان.  2- كۆكردنەوە پارت و ڕێكخراو و كەسایەتیە نیشتیمانیەكانی كوردستان لە چوارچێوەی ئەم دەزگایە. 3- نەهێشتنی هیچ جۆرە شێوەیەكی ناكۆكی و دژایەتی لە نێوان پارت و گروپە سیاسیەكانی كوردستان و لایەنگرانیان. لە بارەی ڕۆلی كۆنگرە بۆ چارەسەركردنی كێشە و ناكۆكیەكانی گەلەكەمان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی كوردستان، كۆنگرە هەوڵی چارەسەركردنی ئەو كێشانە بە شێوەیەكی ئاشتییانە دەدات و بەكارهێنانی هێز و توندوتیژی بە ڕاست نازانێت، تەنیا لە حالەتێكدا كە ناسنامەی نەتەوەیی گەلەكەمان لە مەترسیدا بێت. هێزە كوردیەكان ئەگەر پەنابەرنە بەر شەڕی پێشمەرگایەتی، ئەوە بۆ داكۆكی كردنە لە ناسنامەی نەتەوەیی خۆیان، كە مافێكی ڕەوایە، چونكە مافی داكۆكی كردن لە خۆ هەموو قانوونەكانی ئاسمانیی و نێونەتەوەیی و نەتەوەیی بە كارێكی شەرعی ڕەوای دەزانن. كۆنگرە پشتگیری لە خەباتی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی لە هەموو پارچەكانی كوردستان دەكات و پێشكەشكردنی هەموو یارمەتیەكی پێویست لە پێناو چارەسەرییەكی سیاسی، بە ئەركی سەرەكی خۆی دەزانێ‌. لەسەر ئاستی پەیوەندی نێونەتەوەیی، یەكێ‌ لە ئەركە سەرەكیەكانی (كۆنگرە) كاركردنە بۆ بەدەستخستن و پاراستنی مافەكانی گەلی كوردستان، هەروەها كۆنگرە كار دەكات بۆ بەهێزكردنی گیانی دۆستایەتی لەگەڵ هەموو گەلانی جیهان، بەتایبەتی لەگەڵ گەلانی دراوسێی كوردستان، وەكو عەرب و فارس و تورك. كۆنگرە هەوڵی دابینكردنی ئاشتی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست دەدات و دژی هەموو بیروباوەرێكی ڕەگەزپەرستیی و توندڕەویی یە لە ژێر هەرناوێكدا بێت.  بەشی سێهەمی پرۆژەكە تەرخان كراوە بۆ ئۆرگانەكانی كۆنگرە و (جڤاتی دامەزرێنەر)ی كۆنگرە بەرزترین ئۆرگانی كۆنگرە دەبێ‌، كە (پەیمانی كۆنگرە)پەسند دەكات، هەنگاوی دووهەم دەبێ‌ هەڵبژاردنی (جڤاتی گشتی) بێت، پێشنیازكراوە ژمارەیان (150) ئەندام بن، نیوەیان نوێنەری پارت و گروپە سیاسیەكانی كوردستان بن، نیوەكەی دیكەیان نوێنەرانی ڕێكخراوانی كۆمەڵگەی مەدنی، بە تایبەتی ڕێكخراوانی كۆمەڵایەتی و كولتووری و ڕۆشنبیری و كەسایەتیە نیشتمانیەكان بن. (جڤاتی دامەزرێنەر ) شێوەی بەشداریكردنی ئەو لایەنانە دیاری دەكات، بەو شێوەی لە پەیمانی كۆنگرەدا ڕوون كراوەتەوە. (جڤاتی گشتی)، وەكو پێشتر ئاماژەی بۆ كراوە، بەرزترین ئۆرگانی كۆنگرەیە و ساڵی جارێك دەبێ‌ كۆبێتەوە. لە حاڵەتی نائاساییدا، دەتوانێ لە جارێك زیاتر كۆبێتەوە.  بەشی چوارەمی پرۆژەكە باس لە دەزگاكانی كۆنگرە دەكات:  1- جڤاتی گشتی ، كە دەستەیەكی سەركردایەتی بۆ خۆی هەڵدەبژێرێ. 2- سكرتاریەتی گشتی، كە جڤاتی گشتی ئەندامەكانی هەڵدەبژێرێ.  3- دەستەی ڕاوێژكاری. 4- دەستەی قانوونی باڵا، كە ئەندامەكانی لەلایەن (جڤاتی گشتی) یەوە هەڵدەبژێڕێن . جڤاتی گشتی: ئەم دەزگایە ئۆرگانی هەرە باڵای كۆنگرەیە، ئەندامانی بۆ ماوەی دووساڵ هەڵدەبژێردرێن، پاشان بە گوێرەی (بڕیاری هەڵبژاردن )، كە (جڤاتی گشتی) بە ئامادەبوونی زیاتر لە نیوەی ئەندامانی دەبەسترێ. سەرەتا دەبێ‌ سەرۆك و دوو جێگر و چوار كۆنووسەر هەڵبژێرێ. دەسەڵاتەكانی ئەم دەزگایە ئەمانەن:  1- هەڵبژاردنی سكرتاریەتی گشتی، كە دەزگای بەڕێوەبردنی كۆنگرە دەبێ‌.  2- پەسەندكردن یان ڕەتكردنەوەی ئەو پڕۆژانەی لە لایەن سكرتاریەتی گشتی، یان لە لایەن ئەندامانی جڤاتەوە دەخرێنە بەر دەستی.  3- دەستكاری كردنی پەیمانی كۆنگرە، بەڵام بە دەنگی 2/3 ئەندامانی جڤاتی گشتی .  ئەم دەزگایە ڕۆلی پەرلەمان دەگێڕێ‌ لە ناو كۆنگرەدا و دەستەیەك بۆ سەرۆكایەتی هەڵدەبژێرێ. ئەم دەستەیە دەتوانێ كۆمسیۆنی تایبەت لە ئەندامانی جڤاتی گشتی پێكبێنێت بۆ هەر كارێك بە پێویستی بزانێ. جڤاتی گشتی سەرۆكی نییە، بەڵكو سكرتێری گشتی كە پێشنیازكراوە ناوەكەی بكرێت بە (سەرۆكی كۆنسەی كۆنگرە)، و بەندە دژی ئەو بۆچوونە بووم، چونكە جگە لەوەی بە پێچەوانەی پرنسیپی جیاكردنەوەی دەستەڵاتەكانی بڕیاردان و بەڕێوەبردنە، دەبێتە هۆی كۆكردنەوەی هەموو دەسەڵاتەكان لە یەك دەزگادا و لە ئاكامدا لە دەستی یەك كەسدا كۆ دەبنەوە، ئەوەش بە هیچ شێوەیەك لەگەڵ بنەماكانی دیموكراسیدا ناگونجێن .  بەندەكانی چواردەمین تا نۆزدەمین تەرخان كراون بۆ دەزگای (سكرتاریەتی گشتی)، كە پاش (جڤاتی گشتی)، بەرزترین ئۆرگانی كۆنگرەیە. ئەم دەزگایە پێك دێت لە سكرتێری گشتی و سەرۆكەكانی هەموو كۆمیسیۆنەكان و هەشت ئەندامی جڤاتی گشتی، كە بۆ ماوەی دوو ساڵ هەڵدەبژێردرێن. سكرتاریەتی گشتی، دەزگای بەڕێوەبردنە لە ناو كۆنگرەدا، دەبێ‌ دوو مانگ جارێك لە باری ئاساییدا كۆبێتەوە، بەڵام لە باری نا ئاساییدا، دەكرێ‌ لەسەر داوای سكرتێری گشتی، یان سێ‌ یەكی ئەندامانی سكرتاریەت كۆبێتەوە. سكرتێری گشتی كۆنگرە و ئەندامانی دیكەی سكرتاریەتی گشتی، لەلایەن جڤاتی گشتیەوە بۆ ماوەی دوو ساڵ هەڵدەبژێررێن و نوێنەرایەتی كۆنگرە دەكەن و بەرپرسیار دەبن بەرامبەر جڤاتی گشتی، كە دەتوانێ متمانەیان لێ‌ وەربگرێتەوە، لەسەر داوای پێنج یەكی ئەندامانی. بەندی هەژدەمین باس لە كۆمیسیۆنەكانی سكرتاریتی گشتی دەكات، كە سەرۆك و ئەندامانی لەلایەن (جڤاتی گشتی )یەوە بۆ ماوەی دوو ساڵ هەڵدەبژێردرێن. سەرۆكی ئەو كۆمیسیۆنانە دەبنە ئەندامانی (سكرتاریەتی گشتی). ئەم كۆمیسیۆنانە دەبێ دوو مانگ جارێك كۆببنەوە، بەڵام دەكرێ لەباری نائاساییدا كۆبوونەوەی دیكەش بكەن. ئەمەیە زۆر بە كورتی ناوەرۆكی (پەیمانی كۆنگرە) و (پێڕەویی ناوخۆی) ئەو دەزگا نەتەوەییە.

▪حەسەن بێگەڵاسی سەرەتا ویستم ڕەشکردنەوەی پەڕە سپیەکان بەقەڵەمی ڕێبوار کەریم وەلی بەگرینگ نەگرم و وەڵامی قسە هەڵبەستراوەکانی نەدەمەوە، بەڵام ویژدان ڕێگای پێنەدام وابکەم، لەراستیدا هەر کەس ئازادە چۆن دەنوسێ و چۆن لێکدانەوە بۆ جوڵە بەردەوامەکانی سەرۆک بافڵ بکات لەگەڵ کەسی یەکەمی حزبەکان و لەگەڵ بەرپرسە باڵاکانی حکومەتی عێراق و نوێنەری ووڵاتان، بەڵکو ئەو خاڵەی بەلای منەوە گرینگە بریتییەلە هەڵوێستە کردن لەسەر ئەو راستیانەی دەبێ لەکاتی خۆیدا بگوترێن.   ▪کاتێک نووسینەکەی ڕێبوار کەریمم خوێندەوە، ئەوکات بۆم دەرکەوت ئەو پیاوە بەناو ڕۆژنامەنووسە بەدەست چ بوغزو هەژارییەکی فکری و ئاڵۆزی دەرونی دەناڵێنێت و دەیەوێت کۆمەڵگەش لەم جۆرە تایبەتمەندیەیڤخۆی بێبەش نەکات. ▪ئەم جۆرە نوسینەی ڕێبوارو مامۆستا و هاوڕێکانی دەرخەری ئەو حەقیقەتەیە کەچەندە تەنگەتاو و هەناسە سوارن بەجووڵەو هەنگاوەکانی سەرۆک بافڵ، بێگومان هەرئەوەشە وایکردووە ڕێبوار کەریم هەر جارەو بەئاوازو تۆنێکی جیاواز و ماکیاج کراو ئاواز دابنێ، کورد گوتەنی خۆشی نازانێ چی بڵێت و چی بنوسێت و چۆن ڕووی خۆی سپی بکاتەوە لەبەردەم شەقام، چونکە ئەو جۆرە لەنووسین و لێدوان و قسەکردنە ڕۆژ بەڕۆژ زیاتر ڕێبوار کەریم و مامۆستاکانی ڕێبواریش بچوکتر و ناشیرین تر دەکەن لەبەردەم حزبەکەی و هەمدیسان کۆمەڵگەی کوردی، چونکە قسەکانی جگە لەبوختان و ووشە ریزکردن و پینەو پەڕۆکردن نەبێ هیچی ترنین.   ▪ڕێبوار کەریم لەسەرەتاوە  تاهەنوکە بەردەوامە لە سیاسەتی خەڵەتاندن و چەواشەکردنی مامۆستاکانی، دڵنیام لەوەی مامۆستاکانی ڕێبوار لەخۆی کەم ئەزموون ترن، ئەگەر نا باش دەزانن قسەکانی ناوبراو بێمانان، چونکە مێژوو گەواهیدەری ئەو ڕاستییەیە کە ڕۆڵ و پێگەی سەرۆک بافڵ و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان چ  لەڕووی نێودەوڵەتی چ لەئاستی ناوخۆو چی لەسەر ئاستی هەرچوار پارچەی کوردستان چەندە گەورەو گرنگ و زەروورە بۆ  ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.    ▪یەکێکی تر لەو خاڵانەی کە ڕێبوار کەریم دەیەوێت بەردەوامی پێبدات بریتییە لەبەرگری کردنی لەدەستکەوتە خودیەکان و پاراستنی بەرژەوەندیەکانی کەسیەکانی، ئەمەش بەبڵاوکردنەوەی وتارە بوختان ئاسا و درۆ میکیاجکراو و ڕیزکردنی قسە لوس و بریقەدارەکانیەتی بۆ مشغوڵکردنی هاوڵاتیان، ئەگەر نا دیدارو سەردانە بەردەوامەکانی سەرۆک بافڵ چ لەگەڵ بەرپرسانی باڵای عێراق و چ لەگەڵ نوێنەرو نێردەی وڵاتان و چ لەگەڵ کەسی یەکەمی حزبە کوردستانیەکان و چی لەگەڵ چین و توێژە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی کوردی، لە ماڵە گەورەکەی مام لەدەباشان و دوکان وێنەیەکی گەورەی لای کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و شەقامی عێراقی دروستکردوە.    ▪ئەگەر ڕێبوار کەریم پێی وابێت بەڕەشکرنەوەی پەڕە سپیەکان بەبوختان و قسەی عەفەویانە لەپێگەی یەکێتی و سەرۆک بافڵ کەم دەکاتەوە، ئەوە ئەوکات توشی هستریا بووە و دەبێ ئەو خەونە لەمێژینەی بەرامبەر دوانەی یەکێتی و سەرۆک بافڵ لەگەڵ خۆیی و مامۆستاکانی بباتە ژێر گڵ، چونکە وەک هەموان دەزانن ڕێبوار کەریم بەدرێژایی مێژوو چ ئەوکاتەی لەمیدیایەکی حزبی کەبەپارەی خەڵک کار دەکات، وەچ ئەو کاتانەی لەئەوروپاوە لەژێر ناوی دەمامکی بێلایەنی سیاسیەوە درێژە بەئەجینداکەی دەدات و نوسینەکانی جگە لەشەر فرۆشتن نەبێ بەرامبەر یەکێتی و سەرۆک بافڵ هیچی تر نین، بێگومان خەونیش هەر خەونەو هیچ کاتێک نەبووە بەواقیع.   ▪ڕێبوار کەریم و مامۆستاکانی لەو سۆنگەوە توشی شۆک بوون کاتێک دەبینن سەردان و دیدارە بەردەوامەکانی سەرۆک بافڵ و  پێشکەوتن و گۆڕانکاریەکانی ناو یەکێتی نیشتیمانی کوردستان هیچ کات لەئاستی چاوەروانی پارتی نەبوون، هەربۆیە ئێستا ئەم حزبە وەک دەبینین تووشی شۆک بووە، چونکە سیاسەتی عەقڵانی سەرۆک بافڵ واخەریکە ستۆپ بەعەقڵیەتی پاوانخوازی و سیاسەتی گەمارۆدانان و هەڵاواردن و جیاوازیکردن لەنێوان شارێک بۆ شارێکی تری کوردستان دەکات.

فەرحان جەوهەر  دەمێکە ئەم گوتەی سەرەوە، لە ناوەندەکانی وەرزش و وەرزشکاراندا، بۆتە دروشمی سەرەکی وەرزش. لە راستیدا گوتەیەکی جوانە، چونکە وەرزش خاوەن پەیامێکی زۆر مرۆڤانەیە و کردەیەکی تەواو کۆمەڵایەتییە و شوێنێک نییە بۆ سیاسەت، سەرەڕای ئەوەی هۆیەکی باشی لەیەکتر نزیک بوونەوەی گەلانە و زمانی هەمووانە، بەپێچەوانەی سیاسەتەوە، کە هۆکاری سەرەکی دابەشبوون و لێکترازانی مرۆڤایەتییە.  وەرزش، کۆکەرەوەی هەموو مرۆڤایەتییە. رۆحی وەرزشی چەندە بەرز و جوانە، کاتێک لایەک دەدۆڕێت، ئەوا نەک هەر رقیان لە براوەکە نابێتەوە ، بەڵکو تیمی براوە ماچ دەکەن و لە جیاتی ئەوەی شکستی خۆیان بخەنە گەردنی خەڵکی تر، رەخنە لە ئەدای خۆیان دەگرن و پێداچوونەوە بە پێکهاتەی تیمەکەیان دەکەن، کارەکەیان بە کۆمەڵ و هەرەوەزیە و سەرکەوتنیان بۆ هەمووانە و شکستیشیان هەر بۆ خۆیانە.  مۆندیاڵ  کە  جامی جیهانییە و هەر چوار ساڵ جارێک لە وڵاتێک رێک دەخرێت، رووداوێکی هێجگار گرنگ و سەرنجڕاکێشە، تاکە کردەوە و کارە، کە هەموو ئایین و نەتەوە و رەگەزە جیاوازەکانی جیهان، پێکەوە تیایدا بەشدارن. سەرکەوتن و بردنەوەی تیمێک، بەهیچ شێوەیەک بردنەوە و سەرکەوتنی نەتەوە و رەگەزێکی دیاریکراو نییە، چونکە هاندەرەکان لە هەر وڵاتێکدا جیاوازن، هەزاران کەس لە ئەمەریکا هاندەری بەڕازیلن، هەزاران کەس لە هەموو نەتەوە و وڵاتاندا هاندەری یانە و تیمی وڵاتانی ترن.  میسی و رۆناڵدۆ ئەوەندەی هاندەریان لە دەرەوەی وڵاتانی خۆیان هەیە، نیو ئەوەندە هاندەریان لەنێو وڵاتی خۆیان نییە، ئەستێرەکانی بواری وەرزش، خۆشەویستیان لە نێو هەموو نەتەوە و ئایینەکاندا بەبێ جیاوازی هەیە. زۆرجار بەهۆی سیاسەتەوە پەیوەندی نێوان گەلان و وڵاتان تێک دەچێت، کەچی هەندێکجار وەرزش ئەم پەیوەندییە لێکترازاوانە چاک دەکاتەوە، ئەمەش پێیدەڵێن دبلۆماسییەتی وەرزشی.  لەم رۆژانەدا بەهۆی ئاهەنگی کردنەوەی مۆندیاڵ لە دەوحەی پایتەختی قەتەر، ئەردۆگان و سیسی دوای چەندین ساڵ لە دابڕان و پەیوەندی خراپ، تەوقەیان لەگەڵ یەکتر کرد، کە دواتر بە (تەوقەی مۆندیاڵ) ناسرا.  هەروەک لە سەرەوە باسمکرد، وەرزش شوێنێک نییە بۆ سیاسەت، بەڵام لەم ناوچەی ئێمە، هەروەک چۆن هەموو بوارەکانی تر بەسیاسی کراون، ئاواش وەرزش بە سیاسی کراوە و خراوەتە خزمەت سیاسەتەوە، هەربۆیە دەبینین لە وڵاتانی رۆژهەڵات هیچ یاریزانێکی جیهانی و تیمێکی بەتوانا دەرناکەوێت و تائێستاش هیچ جارێک هیچ تیمێک براوەی جامی جیهانی نەبووە.   لەم رۆژانەدا بەهۆی گەمەکانی مۆندیاڵ لە قەتەر، دەبینین، گەلێک کەسی سیاسی بۆ ئەوەی خۆیان بە ئایینپەرەوەر نیشان بدەن، بەهۆی بردنەوەیان لە ئەرژەنتین دەستخۆشیان لە عەرەبستانی سعوودیە کردووە، ئەمە هەڵوێستێکی سیاسی پێشوەختە و بەکارهێنانی وەرزشە لە پێناو سیاسەت، هەروەکچۆن ئایینیش بەکاردێنن لە پێناوی سیاسەت بۆ گەیشتن بە مەرامەکانیان.  ئەو گەل و وڵاتانە بۆیە لە هەموو بوارەکان سەردەکەون و پێشدەکەون، چونکە هەر بوارێک تایبەتمەندی و پسپۆڕی خۆی هەیە.  قەتەرییەکان حەقن  شانازی بەخۆیانەوە بکەن له هێنانی مۆندیاڵ بۆ سەر خاکەکەیان، سەرباری ئەوەی لە ساڵانی رابردوو بەهۆی کەمی کات و پەلەکردنیان لە بنیاتنانی گۆڕەپانەکانی یاری مۆندیاڵ، بە هەزاران کرێکاری بیانی گیانیان لە دەستداوە.

سه‌ردار عه‌زیز ڕۆژهەڵات لە دۆخی شۆرشدایە. هەمیشە لە هەناو دۆخی شۆڕشدا، هەستێکی ڕەوایی باڵا بونی هەیە. ئەم هەستە وەها لە کەسی بە شۆرش هەستاو دەکات چاوەڕێی ئەوە بکات کە ئەوانیتر، مرۆڤایەتی، بە دەنگییەوە بێن. بێدەنگ بونی باشور بەرامبەر دۆخی ڕۆژهەڵات، نائومێدبون و ناڕەزایی و توڕەیی لای ڕۆژهەڵاتییەکان دروستکردوە. لێرەدا بە کورتی دەمەوێت توێکارییەک بۆ ئەم پرسە بکەم. سەرەتا دەپرسم ئەکتەرە سیاسی و فیکریی و کۆمەڵاتییەکانی باشور کێن؟ یەکێتی و پارتی وەک دوو هێزی سەرەکی، چاوەڕوانی ئەوەیان لێناکرێت کە پشتیوان بن. هەژەمۆنیەتی ئێران بە سەر یەکێتیدا لە باڵاترین ئاستیدایە. هەڕەشە و فشاری بەرامبەر پارتی بە هەمانشێوە. بەڵام یەکێتی و پارتی دوو گروپن لە دۆخی شەڕی ناوخۆدا دەژین، هەرگیز ناتوانن پشتیوانی هێزێکی تر بن، چونکە هەمیشە دەترسن لە بونێکی تر. ئەمەش کرۆکی نەبونی ئاشتییە لە باشور. خەڵکی باشور بە گشتی ئەم دۆخەیان ناوەکی کردوە، بە مانایە پیادەی دەکەن و هەستی پێناکەن. هێزەکانی دەرەوەی ئەم دوو لایەنە، بە گشتی هەوڵدەدەن شەرعیەتیان لەوەوە وەربگرن کە دژایەتی ئەم دوو لایەنە بکەن. ئەم هەوڵی دژایەتییە، بەشێک لەم گروپانە بردوە بۆ ناو پرسی دژایەتی کورد و قەوارەی کوردی و هەتا بە فاشیستکردنی مرۆڤی کورد و کوردبون. ئەگەر کوردبون فاشیزم بێت ئەوا هیچ هاوبەشییەک نامێنێت لە نێوان دوو کورددا، ئەگەر هەبێت دەبێت لە ناو ببرێت. ئەگەر ناسیونالیزمی کوردی فاشیزم بێت، وەک دەڵێن، ئەوا هیچ بەهانەیەک نیە بۆ پشتگیری خەڵکانێکی تر تەنها لە بەر ئەوەی کە کوردن. ئیسلامیەکان، رەنگە پێویست نەکات ئاماژەی پێبدەین، بە سەنتەربونی دژە سەرپۆش ئیسلامییەکانی کردە دەرەوەی ئەم شۆرشە و تەنانەت بە دژایەتیشی دەزانن. هەروەها لە کرۆکدا هاوبەشییەک هەیە لە نێوان دیدی قوتب و خومەنیزمیدا، سەرباری جیاوازی تایفییان. بەڵام بۆ خەڵکی بە گشتی حەماسی نیە؟ دوو فاکتەر هەن، یەکەم ئەزمونی باشور، کە نەوت هەموو بەهایەکی گۆڕییەوە بە پارە. هەروەها ئەو دۆخی جەنگەی لە ناو باشوردا هەیە. دۆخێک کە هەموو جوانیی و داهێنان و بیرکردنەوە و بەرپرسیارێتی و هاوبەشێتی ڕسواکردوە. ڕۆژهەڵات شایستەی پشتیوانین، نەک لەبەرئەوەی کوردن، بەڵکو دراوسێیەکن لە بەردەم مەرگدا بە چەندین شێوە. تەنانەت لە ڕوانگەی بەرژەوەندی خۆشتەوە بیری لێبکەیتەوە، هەر مافێک بۆ خەڵکی ڕۆژهەڵات بون و مانەوەی تۆ بەهێزتر و مسۆگەرتر دەکات. سەرباری ئەوەی کە ئەوەی ڕۆژهەڵاتییەکان دەیکەن جوانە، مرۆڤانەیە، ڕەوایە.

رێبوار کەریم وەلی ئەلبەتە یەکگرتووی لێدەرچێ و تا راددەیەکیش کۆمەڵ، ئەمڕۆ کوڕەکەی تاڵەبانی(واتا بافڵیان) لەگەڵ دوو بەرپرسی لق (گۆڕان و سۆسیالیست)و چەند ناوچەیەکی پارتی کۆبۆتەوە. کە سیفەتی حزبیان هەیە. ئەوە یەک. * بافڵ لە چەند رۆژێک بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارەوە، دەڵێن دەرگەی ماڵی نوری مالیکی دەرهێناوە و دەرگەی لێ ناکاتەوە. ئێستاش دوای ئەوەی نائومێد بووە، بایداوەتەوە بۆ ئەوەی ئەو فشارەی قەرار بووە لە بەغدا بیخاتە سەر پارتی لە کوردستان و بە کۆکردنەوەی لق و ناوچەکانی پارتی دروستی بکات! ئەلبەتە مامۆستاکەی دیسان دەرسێکی هەڵەی داوەتێ! ئەوە دوو. * بافڵ ئازادە  هەرچییەک دەکات بۆ ئەوەی پارتی ئەمر قەبزەکەی لەسەر لابات و ، بەدەمی خۆی گوتی ئامادەی هەموو سازشێکە بۆ پارتی، بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە ئەوەیە کە بۆچی دوو حزبی وەک کۆمەڵ و یەکگرتوو کراونەتە ئالەت؟ ئەوە سێ. * هەر دوێنێ بوو بە دەیان خوێندکار کە بۆ مافە سەرەتاییەکانیان هاتبونە سەرجادە، بە فەرمانی ئەو زاتە دەستگیر کرابوون، هەمووی چەند هەفتەیەک پێش ئێستا بوو کە هاوکار جاف بە فەرمانی ژێردەستەکانی ئەو زاتە لە ناو جەرگەی هەولێر تیرۆر کرا! نەتانپرسی سەروگوێلاک ئەوە چەندی بەچەندە. ئەوە چوار. * کوڕەگەورەی تاڵەبانی ئێستا خەریکە سێیەم نزیکترین رەفیقیشی(قوبادی برای) لێدەبێتەوە و ئەویش دەکاتە قوربانیی ئەو لووت بەرزییەی کە لە دوای هەشتی تەمموزی پار تووشی بووە.  داڵدەدانی تۆمەتبارێک دارودەستەکەی کە فرمانی گرتنیان هەیە و رەنگبێ دواتر چەندین کەیسی دیکەشیان بەسەردا ساغ بێتەوە، کاسەی سەبری پارتیی پڕ کردووە. تەقە کەوتۆتە ناو عایلەشەوە. ئەوە پێنج! * جا لە هەمووی خۆشتریش ئەوەیە کە ئەو ئازادییەی ئیدعا دەکرێ لە سلێمانی هەیە، مەگەر لە کابول یان پیۆنگ یانگ نمونەی هەبێ، دەنا نەبیندراوە کە بەناوی ئازادییەوە، مامۆستا بکوژرێت، رەئیسی حزب هەفتەی جارێک بگیرێت، پەرلەمانتار و رۆژنامەنووس بگیرێت، نەیاری سیاسی تیرۆر بکرێت و خانەوادەی شاربەدەر بکرێت و ئینجا رووت هەبێ و باسی ئازادی بکەی! ئەوە شەش! * ئەوە شەش خانم لێگرتی جا تۆش هەر بەتەمای دوو شەش بە.

ئەنوەر حسێن (بازگر) بۆ هەر وڵات و هەرێمێک کۆمەڵێک پێوەر هەن، ئاماژەن بۆ ئارامی و سەقامگیری، وەک (ئاسایش و ئارامیی دەرەکی و ناوخۆیی، نەبوونی دیاردەی تیرۆریزم، کۆنترۆڵی سنوورەکان، ڕێگری لە بازرگانیکردن بە: مادەی هۆشبەر و چەک و شوێنەوار، سپیکردنەوەی پارە، بازرگانی بە جەستەی مرۆڤەکان و منداڵ و ...هتد). گەر ئەوانە ئاماژە باشەکان بن، ڕێکپێچەوانەی سەرهەڵدان و بوونی ئەم دیاردانە، مانای وایە ئەو دەوڵەت و حکومەت و هەرێمە سەقامگیر و ئارام نییە و مەترسیی لەسەرە. کورتەی مەبەستەکەم ئەوەیە، هەرێمی کوردستان زۆرینەی ئەم دیاردە مەترسیدارانەی هەیە و بەرۆکی گرتووە و مەترسیی جدیی لەسەر دروست کردووە. هەرچەندە گرفتەکە بوونی ئەم مەترسییانە نییە، بەڵکوو هەوڵی جدی و پۆڵاین و پەرۆشانە نادرێت بۆ ڕێگەپێگرتن، سنووردارکردن، ڕووبەڕووبوونەوە و کۆتاییپێهێنانیان. دەکرێت هەندێک لەو مەترسییانە بریتی بن لە: 1.تیرۆر: تیرۆر وەک مەترسییەکی ئەمنی هەڕەشە لە هەرێمی کوردستان دەکات، سەرچاوەی ئەم هەڕەشە تیرۆریستییانەش لە لایەن داعش، تورکیا و ئێرانەوەیە. تەنها لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا زیاتر لە (50) سەرکردە و کادیری پەکەکە و پەیەدە لە سلێمانی و هەولێر، لە لایەن تورکیاوە تیرۆر کراون، چەندین ئەفسەر و هاوڵاتی لە لایەن داعشەوە تیرۆرکراون و ئەو مەترسییانە تا دێت زۆرتر و زیاتر دەبن، بە تایبەت داعش، کە شانە نووستووەکانی لە هەرێمی کوردستان جێگەی مەترسی و نیگەرانییە و وەک هاووڵاتیی ئاسایی خۆیان حەشار داوە. 2.بازرگانیی مادەی هۆشبەر ئامارەکان دەڵێن: وڵاتی چیک سنووری تێپەڕبوونی مادەی هۆشبەرە بۆ هەموو ئەورووپای خۆرئاوا، بەڵام ئێستا هەرێمی کوردستانیش لە بەردەم مەترسیی گەورەی ئەم بازرگانییەدایە، لە زۆرینەی شوێنەکانی سلێمانی و هەولێر دەتوانیت مادەی هۆشبەر و دەستبخەیت و خەڵکێکی زۆر و گەنجان بە تایبەتی ئالوودە بوون، لە سنوورەکانی ئێرانەوە بازرگانی پڕدەستکەوتی لێ بەڕێوە دەچێت، باس لەوەش دەکرێت بەشێک لەم مامەڵە خیانەتکارانەیە بە پشتیوانیی بەشێک لە بەرپرسانی هەرێم دەکرێت، کە ئەمەش خۆی لە خۆیدا تاوانە. 3.جاسوسی: هەردوو وڵاتی ئێران و تورکیا، سەدان جاسوسیان لە ناوچەکانی هەرێمی کوردستان تەراتێن دەکەن، بە تایبەتیش لە شارە سنوورییەکانی نێوان هەردوولا، بە پێدانی پارە و ئیمتیازێکی کەم، بۆ جاسوسیکردن بەسەر ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەکانیان لە هەرێم و زۆر جاریش بەسەر خودی حکومەتی هەرێمەوە. جودا لە بوونی تۆڕی مەترسیداری داعش لە سلێمانی و هەولێر، سەرەڕای چاودێریکردن و دەستگیرکردنیان، بەڵام خزێنراونەتە ناو زۆرینەی گەڕەکەکانەوە و جێگای مەترسیی و تیرۆر و تەقینەوەشن. 4.بازرگانیی شوێنەوار: لە هەرێمی کوردستان بازرگانیی بە شوێنەواری شوێنە مێژووییەکانی کوردستان و هەڵکۆڵین و بەتاڵانبردنی ئەو شوێنەوارە مێژوویی و دەگمەنانە نەک هەر هەیە و بەربڵاوە، بەڵکوو بۆتە جێگەی مامەڵەی ئەم بازرگانییە ناشەرعی و مەترسیدارە. 5.بازرگانیی چەک هێنانی دەمانچە، چەکی سووکی جۆراوجۆر، فیشەک و تەقەمەنیی جۆراوجۆر، لە ڕێگی سنوورەکانەوە، بە ناوی هێزی پێشمەرگە و بازرگانیکردن پێوەی لە ناوخۆ و سنوورەکانی دەرەوەی هەرێم و عێراق، مەترسییەکە بۆتە هۆی ئەوەی هەموو کەس چەکی پێبێت و ڕۆژانە خەڵکێکی زۆر ببنە قوربانی. کە ئەم بازرگانییە لە لایەن بەرپرسانی هەرێم و عێراقەوە، لە لایەن بازرگانی جۆراوجۆرەوە دەکرێت، یان لە ڕێگەی منداڵی بەرپرسەکانەوە، چەک و دەمانچە لە بەڕازیل و کرواتیا و پێشتریش لە ئۆکرانیاوە دەهێنرانە ئەم وڵاتەوە و بە نرخێکی خەیاڵی لە هەرێم و عێراق دەفرۆشرێن. 6.سپیکردنەوەی پارە: یەکێکی تر لە بازرگانییە ناشەرعییەکانی هەرێمی کوردستان، لە لایەن هەندێ کەسایەتی و کۆمپانیای ناوخۆییەوە ئەنجام دەدرێت، یان ئاڵوگۆڕ بەو چەکە بانکییانەی کە پێشتر لە سلێمانی و هەولێر بە شێوەیەکی ناشەرعی مامەڵەیان پێوە دەکرا لە لایەن بەرپرسانی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بە ڕێککەوتن لەگەڵ بانک و وەزارەتەکان. بەم کارەش دراوی قورس بە شێوەیەکی ناشەرعی لە هەرێمی کوردستان دەچێتە دەرەوە و دراو و ئابووریی کوردستان تووشی داڕمان و داتەپین دەکات. 7.بازرگانیکردن بە جەستەی مرۆڤ و منداڵان: مامەڵە و بازرگانیکردن بە جەستەی مرۆڤ وەک زۆرێک لە وڵاتانی دونیا، لە هەرێمی کوردستانیش لەڕادەبەدەر ڕەواجی هەیە، بازرگانیکردن بە گورچیلە، گون و بەشەکانی تری جەستەوە، هاوکات بازرگانیکردن بە منداڵانەوە، دیاردەیەکی هێندە مەترسیدارە، کە بە تەواوی شیرازەی کۆمەڵگە دەشێوێنێت. ئێستا خەریکە نەخۆشخانەکانی هەرێم و عێراق کوردستان دەبنە وێستگەی بەیەکگەیاندنی کڕیاران و فرۆشیارانی ئەندامانی جەستە، بەتایبەت گورچیلە و گون و ...هتد. 8.بەزاندنی سنوورەکان: سنوور و سەرەوەریی وڵات، لای هەر دەوڵەتێک پیرۆزە. بەڵام بەزاندنی سنوورەکانی هەرێمی لە لایەن تورکیا و ئێرانەوە بە بیانووی بۆردومان و هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان بۆ سەر پەکەکە، شەنگال، مەخموور، کۆمەڵە و دیموکرات، هیچ پیرۆزییەکی بۆ هەرێمی کوردستان نەهێشتۆتەوە، بووەتە مەترسییەکی گەورە و حکومەتی هەرێم دەستەوەستانە کە ڕەنگە ڕووداوی خراپتریشی لێ بکەوێتەوە. وەک چۆن هەڕەشەی بۆردومانی گەڕەکەکانی شارەکانی سلێمانی و هەولێر دەکرێت بە بیانووی بوونی بنکە و بارەگای ئەو هێزانە. 9.ئەجێندای سایبرێنتی و سۆشیاڵ میدیا: ئەگەر سنوورە زەمینی و ئاسمانییەکانی هەرێمی کوردستان، گیرۆدەی ئەو هەموو بازرگانییە ناشەرعییە بن، لە هەمان کاتدا مەترسییەکی تریش ئەو هێرش و پیلانگێڕییە بەبەرنامە و ئەجێنداسازییەیە کە لە ڕێگای فەزای سایبرێنتی، کەناڵی میدیایی، سۆشیاڵ میدیایی ناسراو و فەیک، ئاڕاستەکراو لە ناوخۆ و سنوورەکانی دەرەوەی هەرێم، بۆتە هۆی نانەوەی پشێویی سیاسی و کۆمەڵایەتی بۆ تێکدانی بارودۆخی ئەمنی و سیاسی و ئابووری و کەلتووری و فەرهەنگی و میدیایی لە هەرێمی کوردستان، کە زۆرتر لە بازرگانیی مادەی هۆشبەر و چەک و تیرۆر و بازرگانییە ناشەرعییەکانی تر، خۆ دەکات بە گوێی هەموو تاکێکی کۆمەڵگەی کوردستان و هەموو ماڵێکدا و تێریان دەکات لە زانیاریی چەواشەکارانە و نادروست و بێئیتیک و بێ مۆڕاڵ، یاریدەدەریشە بۆ زەمینەخۆشکردن بۆ ئەو بازرگانییە ناشەرعییانە و ئەو مەترسییە ئەمنییانەی کە لەسەرەوە باسم کرد، بۆیە ئەو هێرشە میدیاییە بێ ناسنامەیە، هەر ئێستا کاریگەرییە نێگەتیڤەکانی دەرکەوتووە و زیانی گەورە بە خەڵک و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگەیەنێت. چەند ناخۆشە مرۆڤ ئەم دێڕانە بنووسێت...! ئەم واقیعە تاڵە چەند سەختە، هەزم بکەیت و لە وڵاتێکدا بژی ئەم هەموو مەترسییە دەورەی دابێت، بەڵام ڕۆژ بە ڕۆژ هەست بە مەترسیی زۆر گەورەتر بکەیت. پێم ناخۆشە شارەکانم، هەرێمەکەم، وڵاتەکەم تووشی ئەم هەموو مەترسییە گەورانە ببێتەوە و ببێتە مەترسیی بۆ سەر هەرێم و ئەزموونی حکومڕانی کوردستان، بەڵام بە داخەوە ناکرێت گومانت هەبێت کە ئەم هەموو بازرگانی و مەترسییانە بەبێ ئاگاداریی بەشێک لە بەرپرسان بەڕێوەبچێت، ئەمەیە مەترسییە گەورەکە. تکایە فریای هەرێم بکەون، ئێرە "چیک" و "مەکسیک" و "ئۆگەندا" نییە، تەنها بابەتەکە بازرگانیکردن بێت، ئەوەی ئێرە پلانە، بۆ پیلانگێڕییەک دژ بە هەرێمی کوردستان. پلانێکە بۆ لەناوبردنی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی ئەم بازرگانییە ناشەرعییانەوە، کە جگە لە هەرێم، عێراقیشی تێوەگلاوە و بەشێک لە وڵاتانی ناوچەکە و جیهانیش بە دەست ئەم دیاردانەوە دەناڵێنن. بەڵام هەرێمی کوردستان بەرگەی ئەم پیلانگێڕییانە ناگرێت. سەرنجەکانی منیش بۆ ئەوەیە کە هەم حکومەت ڕێکاری پێویست بگرێتە بەر، هەم هاوڵاتیانی کوردستانیش وشیار بن و نەکەونە داوی ئەم پیلانگێڕییانەوە. سەرەڕای ئەوەش دەزانم کە سەدان کەس لە زیندانەکانن بەو تۆمەتانە، بەڵام ئەوانە هەموو کارەکتەرە سەرەکی و کاریگەرەکان نیین. بۆیە نابێت ئەم وڵاتە بکرێتە قوربانیی چەند بازرگان و بەرپرسێکی بێ مۆراڵ و چاوچنۆک.  

فەرهاد حەمزە گومانی تێدانیه‌ له‌ هه‌موو قۆناغه‌كانی مێژووی نوێی عێراقدا نه‌وت بربره‌ی پشتی ئابووری عێراق بووه‌و زیاتر 90%ی بودجه‌كه‌ی پێكهێناوه‌ ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئابووری چه‌ندین وڵاتی ئیقلیمی و زلهێز تیایدا ,هه‌ر بۆیه‌ هه‌ر گورز لێدانێكی به‌ زیان بۆ سه‌ر ئابووری عێراق ده‌شكێته‌وه‌ . له‌م ڕوانگه‌یه‌وه‌ نه‌وت هێڵی سوور بووه‌و له‌كه‌س قبوڵ نه‌كراوه‌ بیبه‌زێنێت . گه‌لی كوردیش له‌ سه‌ده‌ی بیسته‌مدا له‌ ژێر ناوی جیاجیادا ژماره‌یه‌ك بزوتنه‌وه‌ی چه‌كداری به‌رپاكردووه‌و لێره‌دا نامه‌وێت خۆم له‌ قه‌ره‌ی ئه‌و زیانانه‌ بده‌م كه‌ له‌ سایه‌یانه‌وه‌ به‌ر  گه‌له‌كه‌مان كه‌وتووه‌ به‌ڵكو ته‌نها تیشك ده‌خه‌مه‌ سه‌ر كاریگه‌رییه‌ خراپه‌كانی له‌سه‌ر پێگه‌ی كورد له‌ كه‌رتی نه‌وتدا كه‌ تا ئێستاش پێوه‌ی ده‌ناڵێنین . له‌ رابردوودا به‌لای كوردو بزوتنه‌وه‌كه‌یه‌وه‌ نه‌وت چه‌كی ده‌ستی دوژمنه‌كه‌یه‌تی و له‌ سایه‌یه‌وه‌ كوردی پێده‌چه‌وسێنێته‌وه‌ بۆیه‌ هه‌رده‌م له‌و خه‌یاڵه‌دا بووه‌ ئه‌وچه‌كه‌ له‌ شانیان داماڵێت ئه‌وه‌ش له‌ رێگه‌ی په‌لامار وزیان پێگه‌یاندنی بێ ئه‌وه‌ی بیر له‌ ده‌رهاویشته‌ خراپه‌كانی ئه‌و كاره‌ بكاته‌وه‌ كه‌ چه‌ند قات زیانیش به‌ كورد ئه‌گه‌یه‌نێت و ئاو ئه‌كات به‌ ئاشی دوژمندا . له‌ ساڵی 1958 پێش هه‌ڵگیرسانی شۆرشی ئه‌یلولی 1961 ژماره‌ی كارمه‌ندی كورد له‌ كه‌رتی نه‌وتدا چه‌ند قات له‌ نه‌ته‌وه‌كانی تر زیاتر بوو (( جگه‌ له‌ مه‌سیحی))  , به‌ڵام له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی شه‌ر ئه‌م ژماره‌یه‌ رۆژ له‌ دوای رۆژ كه‌می كرد تا وای لێهات له‌ كاتی پرۆسه‌ی ئازادی 2003 ژماره‌ی كورد 1% بوو . كورد له‌ماوه‌ی بزوتنه‌وه‌ چه‌كدارییه‌كانیدا سێجار هێرشی كردووه‌ته‌ سه‌ر دامه‌زراوه‌ نه‌وتیه‌كان بێئه‌وه‌ی تۆزقاڵێك كاریگه‌ری بۆ سه‌ر لایه‌نی به‌رامبه‌ر هه‌بو بێت به‌ڵكو بووه‌ باشترین بیانوو تا كورد له‌م كه‌رته‌دا پاكتاوبكات :- 1- له‌شه‌وێكی مانگی تشرینی یه‌كه‌می ساڵی  1962هێزێكی پێكهاتوو له‌ 250 پیشمه‌رگه‌ په‌لاماری نه‌وتی ((عه‌ین زاله‌ )) یان دا و به‌ته‌واوی كۆنترۆڵیان كرد هه‌رچی كه‌ره‌سه‌و كه‌ل وپه‌لی كێڵگه‌كه‌ هه‌بوو بردیان له‌گه‌ڵ به‌دیل گرتنی ژماره‌یه‌ك كرێكارو ئه‌ندازیار كه‌ یه‌كێكیان ئینگلیز بوو . ئه‌م هه‌نگاوه‌ خاڵێكی وه‌رچه‌رخان بوو له‌ زیهنیه‌تی رژێمی ده‌سه‌ڵاتداردا و هێڵێكی سووریان به‌ ژێر ناوی كورددا هێنا و گه‌یشتنه‌ ئه‌و بڕوایه‌ی كه‌ ناكرێت كورد له‌ نزیك دامه‌زراوه‌ نه‌وتیه‌كاندا نیشته‌جیً بێت و پێویسته‌ رابگوێزرێن , ئه‌وه‌ بوو له‌ حوزه‌یرانی ساڵی 1963گوندكانی سه‌ر هێڵی كه‌ركوك –دوبز ((قوتان . عه‌مشه‌ . قه‌ره‌ده‌ره‌  ..........هتد )) كه‌ له‌ ناو جه‌رگه‌ی بیره‌ نه‌وته‌كان بوون له‌ شوێن خۆیان هه‌ڵكه‌نران و ته‌رحیل كران . به‌ هه‌ڵگیرسانی شۆرشیش سه‌دان كارمه‌ندی كورد كۆمپانیایان به‌جێهێشت و بوون به‌ پێشمه‌رگه‌ له‌وانه‌ شاعیر خالید دلێر . 2-له‌ساڵی 1969جارێكی تر هێزی پێشمه‌رگه‌ په‌لاماری نه‌وتی كه‌ركوكیان داو هه‌ندێك زیانی مادییان پێگه‌یاند . بێگومان كورد جارێكی تر به‌م هه‌نگاوه‌ی دووپاتی كرده‌وه‌ بۆ حكومه‌تی عێراق كه‌ دژی دامه‌زراوه‌ی نه‌وتیه‌و بۆی بكرێت په‌كی ده‌خات , ئه‌و هێڵه‌ سووره‌ش كه‌ به‌ ژێر ناوی كورددا هێنرابوو تۆخ كرایه‌وه‌ , به‌ڵام تا ئه‌و ساته‌ش حكومه‌تی عێراق نه‌ی ئه‌توانی هیچ رێوشوێنێكی ئیداری دژ به‌ فه‌رمانبه‌رانی كوردی ناو كۆمپانیاكه‌ بگرێته‌ به‌ر چونكه‌ ئینگلیزه‌كان ده‌سه‌ڵاتدار بوون  . له‌ 1 ی حوزه‌یرانی ساڵی 1972 حكومه‌تی عێراق نه‌وتی كه‌ركوكی خۆماڵی كردو ئینگلیزه‌كانی له‌ وڵات ده‌ركرد , حوكمی ڕه‌های به‌سه‌ر هه‌موو داموده‌زگا نه‌وتیه‌كان سه‌پاند .  له‌ شوباتی ساڵی 1974 كه‌ ته‌نها یه‌ك مانگ مابوو بۆ كۆتایی هاتنی هودنه‌كه‌ی نێوان سه‌ركردایه‌تی كوردو به‌غدا  فه‌رمانی گواستنه‌وه‌ی كارمه‌ندانی كورد له‌ ته‌واوی داموده‌زگا نه‌وتیه‌كان ده‌ركرا چونكه‌ حكومه‌تی عێراق دڵنیا بوو له‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی كورد به‌ ده‌ست له‌ پشت دانی وڵاتانی ئیقلیم و هه‌ندێ‌ وڵاتی زلهێز ئاماده‌نیه‌ له‌گه‌ڵیدا رێك بكه‌وێت و ده‌ست به‌ شه‌ر ده‌كاته‌وه‌ هه‌ر بۆیه‌ ئه‌م هه‌له‌ی قۆسته‌وه‌و پاكتاوی كارمه‌ندانی كوردی كرد له‌ ته‌واوی كه‌رتی نه‌وتدا و گواستیانیه‌وه‌ بۆ فه‌رمانگه‌كانی سلێمانی و هه‌ولێرو دهۆك , شان به‌شانی ئه‌مه‌ش به‌ بریارێكی نهێنی دامه‌زراندنی كوردی له‌ سنوری كه‌ركوك و موسڵ قه‌ده‌غه‌ كرد .   3- له‌ ساڵی 1986 له‌ گه‌رمه‌ی شه‌ری عێراق ئێراندا هێزی پێشمه‌رگه‌ به‌ هاوكاری پاسداری ئێران له‌ سنوری گونده‌كانی ناوچه‌ی ساڵه‌ییه‌وه‌ په‌لاماری كێڵگه‌ی نه‌وتی كه‌ركوكیان داو ژماره‌یه‌ك گولله‌ تۆپیان ئاراسته‌ كرد كه‌ بۆ ئه‌و هێزه‌ زه‌به‌لاحه‌ی ئه‌وسای به‌عس وه‌ك گیزه‌ی مێشێك بوو  هیچ كاریگه‌رییه‌كی نه‌سه‌ر ڕه‌وتی رووداوه‌كان نه‌بوو . حكومه‌تی به‌عسیش ده‌ست به‌جێ بڕیاری ته‌رحیل كردنی ته‌واوی گونده‌كانی ده‌ڤه‌ری ساڵه‌یی ((كه‌ڵور , بیبانی , نه‌بیاوه‌   رۆژبه‌یانی 00000هتد )) ده‌ركرد . ئه‌م هه‌نگاوه‌ی كورد  به‌لای به‌عسه‌وه‌ زۆر مه‌ترسیدار بوو  هه‌ر بۆیه‌  جارێكی تر رژێمی به‌عسی سوور كرد له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی نابێت كورد له‌ هیچ دامه‌زراوه‌یه‌كی نه‌وتیدا بێت , هه‌ندێ رێنماییش له‌ خودی سه‌دام حوسێنه‌وه‌ ده‌رچوو كه‌ به‌رێوبه‌ری گشتی كۆمپانیای نه‌وتی سه‌رپشك كردبوو  له‌ ده‌ركردنی هه‌ر كارمه‌ندێكی غه‌یره‌ عه‌ره‌ب ئه‌گه‌ر له‌ ڕووی ئه‌منیه‌وه‌ جێگه‌ی مه‌ترسی بێت . به‌م جۆره‌ تای ته‌رازووه‌كه‌ وه‌ها لاسه‌نگ بوو له‌ رۆژی رووخانی به‌عسدا  له‌ كۆی 10 هه‌زار كارمه‌ند ته‌نها 96 كورد مابوون كه‌1%ی تێنه‌ده‌په‌راند . دوای راپه‌رینیش هه‌رێمی كوردستان ئه‌زمونێكیان له‌بواری نه‌وتدا پیاده‌ كرد كه‌ به‌ شایه‌دی هه‌موو لایه‌ك پێگه‌ی كوردی له‌ ناوخۆو عیراق و ده‌ره‌وه‌ به‌ ته‌واوی لاواز كرد . ئێستاش كورد دوای ئه‌م هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌ی له‌ به‌غدا  هه‌یه‌تی نه‌یتوانیوه‌ هاوسه‌نگی بگێرێته‌وه‌ چ له‌ رووی ژماره‌وه‌ و چ له‌رووی پۆسته‌كانه‌وه‌ , ئێستا رێژه‌ی كورد 12% تێپه‌ر ناكات پۆسته‌كانیش ئه‌وه‌ هه‌ر باس ناكرێت , هه‌ر بۆیه‌ كاتێك باسی بارودۆخی خۆمان ده‌كه‌ین له‌ كه‌رتی نه‌وت با هه‌ندێ گله‌ییش له‌ خۆمان بكه‌ین پێشینان ووته‌نیش درۆیه‌كیش بۆ دز بكه‌ین .  *  كۆمپانیای نه‌وتی  باكوور

د. یوسف محەمەد سادق   ئەمڕۆ ٢٣- ١١- ٢٠٢٢، سوپاس بۆ خوا دادگای باڵای فیدڕاڵی دوا بڕیاری خۆی سەبارەت بە کەیسی خانەنشینانی هەرێم دەرکرد و، بڕیاری دا بە: (یەکەم: نادەستوری بونی کارکردنی دەسەڵاتی هەرێم بە یاسای خانەنشینیی ژمارە ٢٧ی ساڵی ٢٠٠٦ی هەڵوەشاوە؛ دوەم: پابەند کردنی دەسەڵاتی هەرێم بە کارکردن بە یاسای خانەنشینیی یەکگرتوی عێراق ژمارە ٩ی ساڵی ٢٠١٤ی هەموارکراو لە هەرێمی کوردستان). ئەمەش سەرکەوتنێکی گەورەیە بۆ خانەنشینانی شایستەی هەرێم کە دەیان ساڵی ژیانی خۆیان تەرخان کردوە بۆ خزمەتی هاونیشتیمانییانی هەرێم و، مافی خۆیانە کە ژیانێکی کەرامەتمەندانە بگوزەرێنن، ئەوان لەپای ئەو خزمەتە زۆرەی کردویانە پێویستە قەرەبو بکرێنەوە نەک ستەمیان لێبکرێ و مافەکانیان زەوت بکرێ.   یاسای خانەنشینیی بەرکاری ئێستای عێراق لە چەندین روەوە زۆر باشترە لە یاسا کۆنەکەی عێراق کە هەڵوەشاوەتەوە بەڵام هێشتا لە هەرێم بە شێوەیەکی نادەستوری کاری پێدەکرا. هەر بۆ نمونە لانی کەمی موچەی خانەنشینی لە یاسای ژمارە ٩ی  ٢٠١٤ی هەموارکراوی بەرکار لە عێراق (٥٠٠٠٠٠ پێنجسەد هەزار) دینارە، بەڵام لە یاسای ژمارە ٢٧ی ساڵی ٢٠٠٦ی هەڵوەشاوە و رێنماییەکانی هەرێم (٢٢٠٠٠٠ دوسەد و بیست هەزار) دینارە، ئەمە جگە لە دادپەروەرییەکی زیاتر لە موجەی خانەنشینی لە نێوان بەرزترین موچە و کەمترین موچە، رەچاو کردنی بڕوانامە سەرەڕای ساڵانی خزمەت، رەچاو کردنی رێژەی گران بونی باری بژێوی لەسەر ئاستی عێراق، پێدانی ١٢ مانگ موچەی تەواو بە دەرماڵەوە وەک پاداشتی کۆتایی خزمەت بۆ ئەوانەی ٢٥ ساڵ و زیاتر خزمەتیان هەیە و چەندین جیاوازیی تر.   لە نزیکەی ٦ مانگ لەمەوپێشەوە بیرۆکەی تۆمار کردنی ئەم داوایە لە دادگای باڵای فیدڕاڵی لەگەڵ ژمارەیەک لە خانەنشینانی هەرێم (لە رێکخراوی یەکێتیی خانەنشینانی کوردستان) و چەند یاساناسێکی گەنج تاوتوێ ئەکەین و، یەکەم رەشنوسی داواکەمان لە ٧- ٦- ٢٠٢٢ ئامادە کرد و، پاش زنجیرەیەک پێداچونەوەی بە هاوکاریی یاساناسانی هاوڕێمان و راوێژکردن بە شارەزایانی ئابوری و بودجە،  دواجار دەقی داواکە لە لایەن پارێزەرەکانەوە لە ٨- ٩- ٢٠٢٢ لە دادگای باڵای فیدڕاڵی تۆمار کرا. دادگای ناوبراو دو دانیشتنی دادبینیی سەبارەت بە داواکە بە ئامادەبونی نوێنەری خانەنشینانی داواکار و پارێزەرەکانیان لە (١٩- ١٠- ٢٠٢٢) و (٨- ١١- ٢٠٢٢)، بێ ئامادەبونی داوا لەسەرکراوان (هەر یەکە لە مەسرور بارزانی و ئاوات شێخ جەناب) ئەنجامدا کە لە دانیشتنی دوەمدا پاش ئەوەی داوایەکی ترمان بۆ ڕونکردنەوە لە رێی پارێزەرەکانەوە پێشکەشی دادگا کرد، دادبینی کۆتایی هات و لە لایەن سەرۆکی دادگاوە ئەمڕۆ دیاری کرا بۆ بڕیاردان لەسەر دۆسییەکە.   بەپێی مادەی (٩٤)ی دەستوری عێراق، بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی بنبڕ و پابەندکەرن بۆ سەرجەم دەسەڵاتەکان. هەروەها بەپێی مادەی (٣٦)ی پەیڕەوی ناوخۆی دادگای باڵای فیدڕاڵی ژمارە ١ی ساڵی ٢٠٢٢، جێبەجێ نەکردنی بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی خاوەنەکەی دوچاری لێپرسینەوەی سزایی ئەکاتەوە. بە پێیی مادەی (٣٧- یەکەم)ی هەمان پەیڕەو، بڕیارەکانی ئەم دادگایە  (جگە لە دەقە سزاییەکان) لە ڕۆژی دەرچونیانەوە جێبەجێ ئەکرێن جگە لەو حاڵەتانەی لە بڕیارەکاندا ئاماژەیان پێدەکرێ. واتە لەمڕۆوە پێویستە دەسەڵاتی هەرێم موچەی سەرجەم خانەنشینانی هەرێم بە پێی یاسای خانەنشینیی ژمارە ٩ی ساڵی ٢٠١٤ی هەموارکراوی بەرکار، هەموار بکاتەوە و موچەی نوێیان لەمڕۆوە بۆ هەژمار بکات.   پێویستە ئاماژە بەوەش بکەین کە لە دەقی بڕیاری ئەمڕۆی دادگا و پشت بەست بەو داوایەی ئامادەمان کرد بو، رێخۆشکەرییەک هاتۆتە ئاراوە بۆ وەرگرتنەوەی مافی فەرمانبەر و خانەنشینانی هەرێم لە بابەتەکانی پاشەکەوت و لێبڕینی زۆرەملێ و نایاسایی موچە و، وەستاندنی نایاسایی پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەران.   لێرەدا پڕبەدڵ سوپاسی بێپایان لەو هاوڕێ یاساناسانەمان ئەکەین کە بە پیاچونەوەی داواکە، زۆر دەوڵەمەند و بەپێزتریان کرد، هەروەها ئەو بەڕێزانەی کە راوێژیان پێداین لەڕوی ئابورییەوە. بە هەمان شێوە زۆر سوپاس بۆ کاک بەشدار حەسەن کە خۆبەخشانە بەشدار بو لە ئەرکی پارێزەری لە دۆسییەکە و، هاوڕێ لەگەڵ نوێنەرانی خانەنشینان ئامادە بون لە دانیشتنەکانی دادگا، هەروەها سوپاس بۆ ئەو هاوڕێیەشمان کە ئەرکی تێچوی دو پارێزەری تری لە بەغدا لە ئەستۆ گرت، سوپاس بۆ هەر کەسێکی دیکەش کە بە هەر شێوەیەک لەم دۆسییەیەدا بەشدار بو.   ‎ئەمڕۆ هەمومان دڵخۆشین کە پێکەوە بەشدارین لە دڵخۆش کردنی دڵی دەیان هەزار خانەنشینی سەربەرزی هەرێم لەڕێی هەوڵدان بۆ گەڕاندنەوەی مافە زەوت کراوەکانیان لەم ڕۆژگاردا کە بەداخەوە لە هەرێم و دەوروبەری چەندین کۆست و کارەساتی ناخۆش ڕوئەدەن، هەر لە روداوە دڵتەزێنەکانی تەقینەوەی غاز لە گەڕەکی کازیوەی شاری سلێمانی و شاری دهۆک، هێرشی هاوکاتی تورکیا و ئێران بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان، شەهید کردنی دەیان هاوڵاتیی خۆپیشاندەری مەدەنی لە کوردستانی ئێران بە دەستی هێزە چەکدارەکانی ئەو وڵاتە و، پەلاماردانی کوردستانی سوریا لە لایەن دەوڵەتی تورکیاوە.

 گۆران دوکانی    کاتێک یاریزانی بۆکسێن محەمەد عەلی کلای لە گۆڕەپانەکەدا بوو هەموو جیهانی ئیسلامی بەشان و باڵیاندا هەڵدەدا تەنها لەبەر ئەوەی موسوڵمان بوو ئیستاش کە لەژیاندا نەماوە بەسەر ڕابردوویدا دەگرین! لە کاتێکدا جۆرج فۆرمنی ئەمەریکی_مەسیحی بەرزترین ڕیکۆرد بەدەست دێنێت جگە لە ئەمریکیەکان بۆ هیچ ولاتێکی دیکەی مەسیحی جیهان جێگەی شانازی نیە! ئەمریکیەکانیش وەک نەتەوە شانازی پێوە دەکەن نەک وەک ئەوەی فۆرمن مەسیحی بوو، بەهەمان شێوە کاتێک ڕۆکی مارسیانۆ لەنێوان ساڵانی 1947 بۆ 1955 ڕیکۆردی جیهانی بۆکسێن دەشکێنێت لە 49 بردنەوەی یاری بێ دۆڕاندا، ئێوە بینیتان مەسیحیەکانی جیهان بەسەر ڕابردوویدا بگرین لەبەر ئەوەی مارسیانۆ مەسیحی بوو؟! زۆرینەی جیهانی ئیسلامی هاندەری هەڵبژاردەی فەرەنسان تەنها لەبەر ئەوەی بێنزیما و زێدان موسوڵمانن، بێ ئەوەی بیر لە یاریزانەکانیتری هەڵبژاردەی فەرەنسا بکەنەوە کە زۆرینەیان مەسیحین!، لەکاتێکدا ژمارەی مەسیحیەکانی سەر زەوی 2.56 ملیارەو موسوڵمانانیش 1.97 ملیارن بەم ڕێژەیەش تەواو ژمارەیان لەیەکدی نزیک بۆتەوە بەلام سێ لەسەر پێنجی براوەی خەلاتی هەموو یاریە جۆراوجۆرەکانی جیهان خەڵکانی مەسیحی ئاین بەدەستی دێنن دواتریش خەڵکانی بودی ئاین، لە کاتێکدا نە مەسیحیەکانی جیهان و نە بودايیەکانی جیهان هیچ کاتێک دنیای جوانی وەرزشیان تێکەڵ بە ئاین و تەنانەت سیاسەتیش نەکردوە. جگە لە خۆشەویستی بۆ وەرزش و تۆپی پێ کێ لەئێمە بینی زۆرینەی مەسیحیەکانی ئەم جیهانە بەسەر بەژن و باڵای بێلی و ڕۆناڵدینۆی بەڕازیلیدا هەڵبەن لەبەرئەوەی مەسیحی بون؟!، جگە لە ئەرجەنتینیەکان کەی زۆرینەی ولاتانی مەسیحی نشین هاندەری ئەرجەنتین بوون بەخاتری ئەوەی مارادۆنا مەسیحی بوو؟! کەی بینیتان زۆرینەی مەسیحیەکانی دونیا هەیەجان بیانگرێت بۆ هەڵبژارەی ئیتالیا لەبەر ئەوەی باجیۆ و بوفۆن و ماڵدینی مەسیحی بوون؟! ئەستێرە درەوشاوەکانی تۆپی پێی جیهان (مێسی و کریستیانۆ و ئێمباپێ و نەیمار) هەموویان مەسیحین لەکاتێکدا چەندین جار نرخ و ڕیکۆردو ڕانکەکانیان لەپێش زێدان و بێنزیما و سەڵاحەوەن بەلام ئەوەی بۆتە جێگەی خۆشەویستی لای خەڵکانی مەسیحی جیهان توانای یاریزانەکانە نەک ئاینەکەیان. کاتێک کە چوار یاریزانی وەک (سیسێی فەرەنسی و ویای لایبیری و بۆتینگی ئەڵمانی_غانی و کافۆری غانی) لە ئیسلامەوە دینی خۆیان دەگۆڕن بۆ مەسیحی یان لەئیسلامەوە دووبارە دەگەڕێنەوە بۆ پراکتیزەکردنی ئاینی مەسیحیەت چی گرنگیەکی بۆ جیهانی مەسیحی هەبوو؟ چی ناوەندو گروپێکی مەسیحی کردیانە هاتوهاواری ئاینی؟ لەکاتێکدا کە زێدان و بەنزیما هەر بەئەسڵ موسوڵمانن و لەدایک و باوکێکی موسوڵمان لەدایک بون چی حیکمەتێکی تێدایە؟. بەگشتی لەهەر 8000 یاریە جۆراوجۆرەکانی جیهان زۆربەی براوەو شکاندنی ڕیکۆردەکان خەڵکانی ئاینەکانی دیکەن نەک موسوڵمان، بەدرێژای 3000 ساڵ لە یاریەکانی ئۆڵۆمپیک زۆرینەی خەڵات و میدالیا ئاڵتون و زیو و برۆنزەکانی ئۆڵۆمپیات خەڵکانی غەیرە موسوڵمانن بە تایبەت لە چەند ساڵی ڕابردوودا زۆرینەی خەڵاتەکان ئەمریکیە_مەسیحیەکان و چاینیە_بودیستەکان خەلاتەکانی ئۆڵۆمپیکیان بەدەستیان هێناوە بەلام جگە لەهەستە نەتەوەییەکە بۆ وڵاتەکانیان ئەوەی نەکراوەتە مەوزوع ئاین بوە...!  بەڕاست حیکمەتی ئەم بە ئاینی کردنەی وەرزش لە جیهانی ئیسلامیدا تام و چێژی لەکوێدایە؟! شانازی موسوڵمان بون کوا لە برنەوەیەک یان وەرگرتنی خەڵاتێکدایە لەکاتێکدا شوێنکەوتەی ئاینەکانی دیکە بەسەدان و هەزاران خەڵاتیان لەسەرئاستی جیهاندا لە موسوڵمانان زیاتر بەدەستهێنابێت؟ بۆ دەبێت موفاجەئەیەک و بردنەوەی تەنها یاریەک لەجامی جیهانیدا وەک سەرکەوتنێکی هێندە مەزن بۆ موسوڵمانان تەماشا بکرێت لەکاتێکدا لەمێژووی تۆپی پێدا هیچ ولاتێکی ئیسلامی نە تەنها پلەی یەکەم، بەڵکو پلەی دووەم و سێیەم و چوارەمی جامی جیهانیشی بەدەست نەهێنابێت؟ 

 د. كامەران مەنتك   دوێنی لە سلێمانی، ئەمڕۆ لە دهۆك، بەیانی خوا دەزانێت لەكوێی تر دەتەقێتەوە، گاز دەتەقێتەوە، خۆراك، نەخۆشی، ئۆتۆمۆبیل، رووداوی هاتوچۆ، دەرمانی ستۆك وساختەكراو، شوقەو ئەپارتمانی بێ كوالیتی، .... هتد، ئەمە دەرئەنجامی ئەو بێیاسایی وپاشاگەردانییەیە، كە لە هەرێمی كوردستان بەناوی بازاڕی ئازادو ئابووری سەربەخۆوە دەگوزەرێت، خەڵكی كوردستان لەكاتێكدا چاوی لەسەر دوژمنەكانیەتی، بەرپرسەكانی لەژێرەوە رەشە كوژی دەكەن، وەك رۆمی دەڵێت خوایە لە دۆستەكانم بمپارێزە، من  بۆ دوژمنەكانم ئامادەم، ئێمەش دەبێ بڵێین خوایە لە دوژمنە خۆماڵیەكان، واتە ئەو دۆستانەی لەهەموو دوژمنەكان خراپتر كەوتوونەتە وێزەی خەڵك، كە دەكا ئەو بەرپرسە نابەرپرسانەی بازرگانی بە هەموو شتێكەوە دەكەن، بمانپارێزە، ئینجا دوای ئەوە با دوژمنەكانیش راستەوخۆ بێن لەناومان بەرن! چونكە هیچ ئامادەییەكی بەرەنگاربوونەوە لەو هەرێمەدا نەماوە، گیانی بەرەنگاربوونەوە لەو هەرێمە دا وا تییرۆر كراوە، خەڵك ئیرادەی ئەوەی نەماوە بەرگری لە ژیانی خۆشی بكات، وا لە خەڵك كراوە، چاوەڕوانی هەركەسێك بێت، هەر كێیەك بێت تەنیا لە دەست ئەو نا دادپەروەرییە رزگار یبكات، جا خوای دەكرد مەترسیدارترین دوژمنیش دەبوو.  خەتەرناكترین شت لە هەرێمی كوردستان ئەوەیە دۆست ودوژمن لە یەكتر جیا ناكرێتەوە، ئەوانەی دوژمنن وەك دۆست خۆیان نیشان دەدەن وئەوانەی دۆستیش وەك دوپشك بەئاشكرا بە خەڵكەوە دەدەن، ئەوە كرۆكی كارەساتەكەیە، ئەوانەی خۆیان بە بەرپرس ودۆست و.... هتد نیشان دەدەن، زۆرینەیان لەژێرەوە بوونەتە چاوساغ ودەستی دوژمنان وئەوەی ئەوان بە خەڵكی كوردستانی دەكەن، دوژمنە گەورەكانی كورد زاتی ئەوە ناكەن بەو راشكاوییەو وا بێباكانە لەگەڵ ئەو میللەتەی بكەن! رەنگ بێت تەقینەوەی گازو رووداوی هاتوچۆ، بەهۆی ئەو هەموو ئۆتۆمۆبیلە ستۆكەی دەنێردرێتە هەرێم، ئاسانترین وبەرچاوترین كارەسات بێت، كارەساتی گەورە ئەوەیە خەڵك تاوەكو ئێستا هەستی پێنەكردووە، كۆمەڵگەی كوردی بۆتە مەكۆی دەیان نەخۆشی ترسناك، ئەو شەڕە بایۆلۆژییەی لەرێگەی بازرگانە نا نیشتمانیەكانەوە لەگەڵ خەڵكی كوردستان دەكرێت، وڵاتی كردۆتە نەخۆشخانەیەكی گەورەو كۆمەڵگەشی كردۆتە كۆمەڵگەیەكی داتەپیوو نەخۆش،ئەو شەڕ دەروونیەی لەرێگەی میدییاكان وبەناوی ئازادی بیرو راو رادەربڕینەوە لەگەڵ خەڵكی كوردستان دەكرێت، خەریكە هەرێم دەكاتە شەماعییەكی گەورە، ئەو شەڕە كەلتووری ورۆشنبیری وبەهاییەی لەگەڵ خەڵكی ئەو هەرێمە دەكرێت، خەریكە ناسنامەی كوردبوون لە ناخی هەموو تاكێكدا دەسڕێتەوە!  لە هیچ وڵاتێكدا، تەنانەت ئەگەر ئەو وڵاتە لەژێر داگیركاریش دابێت، ئەگەر دڕندەترین دوژمنیش دەستی بەسەرداگرتبێت، بەم شێوەیە وڵات ناكرێتە زبڵخانە، لە راستیدا هەرێم بۆتە زبڵخانەیەكی گەورەی دنیاو بەرامبەر نەوت وگازو سامانەكانی ئەو هەرێمە، ژارو نەخۆشی وخۆراكی ستۆك و ... هتد دەهێنرێت، تەقینەوەی گازو ئەو رووداوانە بەرچاون وخەڵك دەیانبینێت، بەڵام كارەساتەكە لەو شەڕە نەرمەیە، كە خەڵك نایبینێت، یاخود بە باشی نایبینێت وهەستی پێناكات، بەڵام هەرچەند ساڵێكی كەمی تر ماوە بۆ هەموو لایەك روونبێتەوە، یاخود بكەوێتە بەرچاوی هەموو لایەك، كە چ شەڕێكی قێزەون ولەرێگەی زۆرینەی بەرپرس وحیزب وهێزە بەناو كوردیە ناپاكەكانەوە دژی ئەو خەڵكە خێر لە خۆنەدیوەی هەرێم دەكرێت، ئەو كاتە دەردەكەوێت ئێمە لە چ كارەساتێكدا دەژین.

د. دانا حه‌مه‌عه‌زیز هەموو ناوەندە سیاسی و میدیاییەکانی خۆرئاوا، کۆکن لەسەر ئەوەی ئەردۆغان موحتاجی ئاژاوەو خوڵقاندنی شەڕە بۆ دەربازبوون لە کەوتنی لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا. بەدرێژایی ماوەی نزیکەی ٧٠ ساڵ لە ئەندامێتی لە ناتۆدا، تورکیا لە هیچ قۆناغێکدا وەك ئێستا سودمەندو جیگەی بایەخی ڕوسیاو ناتۆ نەبووە. شەڕی هاوخوێنە سلاڤییەکان لە کەنارەکانی ئەوبەری دەریای ڕەش کە یەك دەرچەی هەیەو کلیلەکەی لە ئەستەنبوڵە، دەرفەتێکی بۆ ئەردۆغان رەخساندووە، ڕەنگە نەهێڵێت بەبێ دەسکەوتی گەورە تێپەڕێت. ئەردۆغان وەك ناوبژیوانی شەڕی ئۆکرانیاو تاکە کەناڵی پەیوەندی ڕاستەوخۆ لەنێوان ڕوسیاو ناتۆدا، کەمترین سەرنج لەسەر خراپەکارییەکانێتی. کوردستان وەك بێ پشتیوانترین شوێنی سەر زەوی، تاکە بەربەست کە بتوانێ لە پەلامارو چنگی خوێناوی تورکیا بیپارێزێت، ئەمریکایە، لە بێدەنگی ئەمریکادا، کورد سەلامەت نیە. لەخۆبایی بونی ئەردۆغان بەهۆی شەڕی ئۆکرانیاوە، گەیشتۆتە قۆناغێک کە دەست لە وڵاتانی ناتۆش ناپارێزێت. هەمان ئەو زمانی هەڕەشەیەی هەموو جارێ لە دژی کورد بەکاری دەهێنێت، ئەمجارە ڕێك لە دژی یۆنانیش بەکاری هێنا. لە پەراوێزی کۆبونەوەی سەرانی G20 کە چەند رۆژێك لەمەوبەر لە بالی ئێندۆنیزیا ئەنجام درا، ئەردۆغان بە یۆنانییەکانی وت "تورکیا لەپڕ شەوێك دێت بۆتان، دراوسێ دەبێت ئاگای لە خۆی بێت، مێژووتان بیر نەچێت!". هەندێك لە دورگەکانی یۆنان، تفەنگهاوێژێك لە تورکیاوە، دوورن، تورکیا دەتوانێت بەئاسانی داگیریان بکات. لەم کاتە ناسکەدا، ڕەنگە ئەمریکاو ناتۆ بۆ ماوەیەك کاردانەوەی توندو خێرایان نەبێت، ئەو ماوەیەش بەسە بۆ ئەوەی ئەردۆغان سۆزی ناوخۆی تورکیای پی ڕاکێشێ و لە کەوتنی لە هەڵبژاردنەکانی شەش مانگی داهاتوو بیپارێزێت.

عەبدولڕەزاق شەریف تراژیدیا، هەمیشە بەکۆمیدیا بارگاویە ! شاری سلێمانی و خەڵکەکەی لەگەڵ ئەوچەمکی پێکەنین و گریانە ئاوێتە بون ! نوکتە و قسەی خۆشی تازێ و مزگەوت دەماودەم لەناو کۆڕ و مەجلیسا باسدەکرێن، زۆرن ئەو روداوە کۆمیدی و قسە تەنزانەی لەگەڵ مێژوی کارەساتەکاندا، تەدوین کراون، دوا کارەساتیش بەدەر نەبو لەم گاڵتەجاڕیە کەپێویستە ڵەگەڵ مەراقەکەدا، لەگەڵ خەم و رەشپۆشی سلێمانی و هەمو کوردستانا بنوسرێتەوە . - پێشکەشکاری بەرنامەیەکی تەلەفزیۆنی بە دڵێکی غەمگینەوە بە شۆفێری شۆفڵەکە دەڵێت : - ئەو مناڵانەی بەمردویی دەرتانهێنان پێش ئەوەی غازەکە بتەقێتەوە خەریکی چی بون ؟  + خۆ من لەگەڵیانا نەبوم ! ئەم وەڵامە پرسیارێکی کۆنی پەیامنێرێکی تەلەفزیۆنەکەی بیرهێنامەوە کە تایبەت بەتراژیدیای ئەنفال ژنە گەرمیانیەکی ئەدوان و لێی پرسی : - کە جاشەکان هاتنە سەر گوندەکەتان چیان دزی لە مەڕوماڵات ؟ + ئەی خۆو لەیلیان نەویی ! تومەز پەیامنێرەکە کۆنە جاش بو، پیرەژن ناسیبویەوە و بەو شێوەیە وەڵامی دایەوە، ئنجا چونکە کارمەندانی بەرنامەکە لە فۆنەتیکی گەرمیانی شارەزا نەبون، وەک خۆی و بەبێ مۆنتاج پەخش و بڵاوکرایەوە . مەسرور بارزانی بەمەبەستی سەرەخۆشی و هاوخەمی دەربڕین تەلەفۆن بۆ خاوەن تازێی ئەوکارەساتە گەورەیە دەکات و دەڵێت : - بەڵێ ! بەڵێ  + ئێمە فەرعێکین لە فەرعەکانی (خەریکە ئەڵێت عەقاری)، بنەماڵەی بارزانی !  خاوەن تازێ دەبێتە مەسرور و خاوەن پەیامی پرسەکە ئەبێت بە شێخی سیرێ . نێچیرڤان بارزانی وەک خەڵکی سلێمانی پەیام دەنێرێ و بە بیستوچوار سەیارەی درع و فەوجێکی حیمایەی تایبەتەوە خۆی دەکات بەشاردا، کەچی وەهاب هەڵەبجەیی بەیاننامە دەردەکات و دەڵێت : -  لەئاسمان و زەمینەوە گیانی سەرۆکی هەرێمم لە شاری سلێمانی پاراست !!  خواهەڵناگرێ لەپەیوەندیەکی تەلەفۆنیدا ، سەرۆکی دژە تیرۆر وتبوی : - بەڵکو بەهۆی ئەو بەیاننامەیەوە فەرمانی گرتنەکەم هەڵبوەشێتەوە ! باڤڵ تاڵەبانی چونکە هەمو خەیاڵ و خەوی لای پارەیە لەیەکەم کاردانەوەی کارەساتەکەدا وتی : - خانوە ڕماوەکە بەجوانترین شێوە بۆ مردوەکان دروستدەکەمەوە، ژماردنی پارەی ئۆتۆمبێل و پەنجەرە شکاوەکانیش لەسەر خۆم ! ئنجا ئەمەش نوکتەیەکی کارەساتێکی کۆنی وەبیرهێنامەوە ... ساڵی دوهەزاروحەوت جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم یەکێتی بو . کارەساتێک روی لە خانەقی کردبو، رۆژنامەی کوردستانی نوێ بەمانشێتێکی گەورە نوسیبوی : (عومەر فەتاح یەک ملیۆن دۆلاری بەخانەقین بەخشی ) عومەری سەید عەلی ئەو رۆژە لەکۆبونەوەی مەکتەبی سیاسیدا، داوایکرد رۆژنامەکە بخەمە سەرمێزی کۆبونەوەکە و بەردەستی خۆی ، من بێ تێگەیشتن لەمەبەستی و لەسەرەتای کۆبونەوەکە بۆم دانا، روو لەئازاد جوندیانی (بەرپرسی راگەیاندن) وتی :  - کاکە ئەم مانشێتە چیە ؟ تۆ نوسیوتە ؟ راگەیاندن وایە ؟ + بەڵێ کاک سەید عومەر وایە، بەرێز کاک عومەر فەتاح ئەوە خۆی لێرەیە یەک ملیۆن دۆلاری بەخانەقین بەخشیوە . - کاک عومەر فەتاح ملیۆنێ دۆلاری لەکوێ بو ؟ لەماوەت ترشی رنیبوو .!  دواجار ئەم قسەیەی سەید عومەر بوبە ئیدیۆم هەرکەس پیاوەتی بەپارەی حیزب و حکومەتەوە بکردایە ئەمانوت (بۆ لەماوەت ترشی رنیبوو) .  هەڤاڵ ئەبو بەکر  لەسەرەتای کارەساتەکەوە ( هەڤاڵ تازێی هەیە و ئەمڕۆ باوکی مردوە، با نوکتەکانی هەڵگرین بۆ خەڵکیتر بیگێڕنەوە ) جارێ سەرەخۆشی لێدەکەم .