نه‌وشیروان مسته‌فا یه‌که‌م پارله‌مانی کوردستان که ئه‌بو دوای 6 مانگ به پێی رێککه‌وتنی هه‌ردو حیزبی گه‌وره و، دوای 4 ساڵ به پێی ئه‌و قانونه‌ی رێکی خست بو، دوباره بێته‌وه، به‌ڵام به‌هۆی نه‌بونی ویستی سیاسی لای سه‌رکردایه‌تی هه‌ردو حیزب، هه‌ڵبژاردن دوباره نه‌بوه‌وه تا ئه‌مه‌ریکا هاته عیراق و رژێمی به‌عسی روخان و، رێوشوێنی هه‌ڵبژاردنی گشتی له عیراق و له کوردستان دانا. کاتێ باسی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی پارله‌مانی کوردستان هاته‌کایه‌وه له ناو خه‌ڵک‌دا دو بۆچون هه‌بو: یه‌که‌میان، داوای ئه‌کرد خه‌ڵک به‌گه‌رمی به‌شداری بکا له هه‌ر 3 هه‌ڵبژاردنی کوردستان‌دا: ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی کوردستان، ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عیراق، ئه‌نجومه‌نی پارێزگاکان. ئه‌مانه وایانئه‌زانی ته‌جروبه له رابردو وه‌رگیراوه. ئه‌مجاره‌یان پارله‌مان کارا و چالاکئه‌بێ له ئه‌نجامدانی فرمانه‌کانی‌دا. دوه‌میان، بێ هیوا بو له‌م پارله‌مانه‌ش، پێی وابو کۆپیه‌کی ئه‌وه‌ی پێشو ئه‌بێ و، ئه‌میش کارا نابێ، ئه‌رکه‌کانی پێ جێبه‌جێ ناکری، چونکه بڕیار له ده‌س سه‌رکردایه‌تی حیزبه‌کان‌دا ئه‌مێنێته‌وه. له‌به‌رئه‌وه به‌شداری له هه‌ڵبژاردنه‌کان‌دا هیچ سودێکی راسته‌قینه‌ی نابێ. من خۆم له گه‌ڵ بۆچونی یه‌که‌م بوم، به هیوا بوم که هیچ نه‌بێ پارله‌مان هه‌ندێ له ئه‌رکه‌کانی جێبه‌جێ ئه‌کا، به تایبه‌تی: • چاودێری بودجه‌ی ساڵانه‌ی هه‌رێم و جۆری دابه‌شکردن و سه‌رف کردنی. • لێپرسینه‌وه‌ی وه‌زیره‌کان و کاربه‌ده‌ستانی وه‌زاره‌ته‌کان. به داخه‌وه ئێمه‌مانان که بانگه‌شه‌مان بۆ بۆچونی یه‌که‌م کرد و، داوامان له هه‌مو ده‌نگده‌ران، له کوردستان و له ده‌ره‌وه، کرد به په‌رۆش و گه‌رمیه‌وه بچن بۆ ده‌نگدان ده‌رکه‌وت به هه‌ڵه چوبوین، چونکه ئه‌میش ئه‌گه‌ر له‌وی پێشو لاوازتر نه‌بوبێ ئازاتر نه‌بو. ئه‌گه‌ر به‌هانه‌ی پارله‌مانی پێشو هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕێکی ناوخۆی خوێناوی بو که به‌وان نه‌ئه‌کوژایه‌وه، ئه‌وا ئیستا یه‌کێتی وپارتی به هاوپه‌یمانێتیه‌کی ستراتیجی به‌رامبه‌ر جۆری به‌ڕێوه‌بردنی کوردستان و جۆری به‌شداری له داووده‌زگا ناوه‌ندیه‌کانی عیراق به‌ستروانه‌وه‌ته‌وه و، حیزبه‌کوردیه‌کان و ته‌نانه‌ت ره‌نگه جیاوازه‌کانی تورکومان و مه‌سیحی و فه‌یلی و ئیزیدی و شه‌به‌ک و کاکه‌یی.. له ئیئتیلافێکی پارله‌مانی و حکومه‌تی فراوان دا به‌شدارن و، مه‌ترسی شه‌ڕی ناوخۆ، هیچ نه‌بێ له‌م قۆناغه‌دا، له گۆڕێ نیه. ئه‌بێ چی کۆسپێله رێ‌ی ئه‌نجامدانی کاره‌کانیان دا بێ؟ ئه‌و کۆسپه: ئایا سه‌رکۆماری عیراقه؟ ئایا سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستانه؟ ئایا سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه؟ ئایا سه‌رۆکی پارله‌مانه؟ ئایا سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی و پارتیه؟ ئه‌ندامانی به‌ڕێزی پارله‌مان! وا خه‌ریکه ماوه‌ی قانونی‌تان له ته‌واو بون نزیک ئه‌بێته‌وه، کاتی ئه‌وه هاتوه حسابیکی سه‌ره‌تایی‌تان له گه‌ڵ بکه‌ین: ئه‌گه‌ر منه‌تی په‌سه‌ندنی ده‌ستوری عیراقمان به سه‌را ئه‌که‌ن، به‌بێ هیچ ئیعتیرازێ له سه‌ر هیچ ماده و بڕگه‌یه‌کی، به کۆی ده‌نگ.. ئه‌وه جێگه‌ی شانازی نه‌بو چونکه ئه‌و ده‌ستوره چه‌ندین ماده‌ی نه‌شیاو و قابیلی گفتوگۆی تێدا بو، که ئه‌بو ئیعتیرازی له سه‌ر بگرن. ئه‌گه‌ر منه‌تی نوسینی پرۆژه‌ی ده‌ستوری هه‌رێمی کوردستانمان به سه‌ردا ئه‌که‌ن، ئه‌و ده‌ستوره به پێشه‌کیه درێژه کاڵ و کرچه‌که‌یه‌وه و، به هه‌مو ماده باش و خراپه درێژه کۆنه‌په‌رسته‌کان و پێشکه‌وتوه‌کانیه‌وه باشتره بۆ خۆتانی ببه‌نه‌وه. ئه‌گه‌ر منه‌تی ئه‌وه‌مان به سه‌ردا ئه‌که‌ن چه‌ند قانونێکتان بۆ رێکخستنی وه‌زاره‌ته یه‌کگرتوه‌کان و تازه داهێنراوه‌کان داناوه، ره‌نگه ئه‌وه شێرپه‌نجه‌ی گه‌نده‌ڵی هه‌ڵاوسانی بیرۆکراتی بێ به‌رهه‌می له وه‌زاره‌ته‌کان دا کوشنده‌تر کرد بێ. ئه‌گه‌ر منه‌تی ئه‌وه‌مان به سه‌ردا ئه‌که‌ن هه‌مو جار، به فه‌رمانی سه‌رکردایه‌تی حیزبه‌کان کۆبونه‌ته‌وه، بێ لێکدانه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌م ه‌ترسیداره‌کانی، بۆ پشتیوانی و په‌سه‌ندنی هه‌ڕه‌شه ئاگراویه‌کانیان، له تورکیا و عیراق و ئیران... به مه ئاڵۆزی سنوره‌کانتان گرژتر کردوه. له‌ماوه‌ی 3 ساڵی رابوردودا زیاتر له حه‌وت ملیار دۆلاری ئه‌مه‌ریکی له بودجه‌ی گشتی عیراقه‌وه هاتۆته سه‌ر بودجه‌ی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان، جگه له داهاتی ناوکوردستان خۆی. کوردستان به درێژایی مێژوی خۆی بودجه‌ی وا گه‌وره‌ی به خۆیه‌وه نه‌دیوه. بۆچی رۆژی له رۆژان پێتان دانه‌گرت بڵێن: تاووتوێکردنی بودجه و، گوێزانه‌وه‌ی به‌شه‌کانی له که‌رتێکه‌وه بۆ که‌رتێکی تر و، ئینجا په‌سه‌ندنی جێبه‌جێکردنی له ده‌سه‌ڵاتی ئێمه‌یه. ئه‌م چه‌ند ملیاره کێ سه‌رفی کردوه و چۆن و له چی‌دا سه‌رف کراوه؟ له ماوه‌ی 3 ساڵی رابوردودا گه‌نده‌ڵی به‌هه‌مو جۆره دزێوه‌کانیه‌وه له ناو وه‌زاره‌ته‌کان و دائیره‌کانیان‌دا به‌ئه‌ندازه‌ی زیاد بونی بودجه‌که زیادی کردوه. بۆچی رۆژی له رۆژان پێتان دانه‌گرت بڵێن: فڵانه وه‌زیر یا فیساریان بانگ بکه‌ن بۆ لێپرسینه‌وه له سه‌ر کاروباری وه‌زاره‌ته‌که‌ی و، ئه‌گه‌ر گه‌نده‌ڵی له سه‌ر بو به ماڵ، باوه‌ڕی لێ بسێننه‌وه و حه‌واڵه‌ی دادگای بکه‌ن. له ماوه‌ی 3 ساڵی رابوردودا چه‌ند جار خه‌م و په‌ژاره، سکاڵا و گازانده، ناڕه‌زایی و هه‌ڕه‌شه‌كانی خه‌ڵکتان برده به‌رده‌م پارله‌مانه‌که‌تان و، گفتوگۆی جدی‌تان له سه‌ر کرد و، هه‌وڵی دۆزینه‌وه‌یچاره‌سه‌ریتان دا؟ ئه‌وه بۆچی که دێنه سه‌ر خواسته تایبه‌تیه‌کانی خۆتان: زیاد کردنی موچه و ئیمتیازات، کڕینی سه‌یاره، کڕینی شوقه، وه‌رگرتنی زه‌وی، سه‌فه‌رکردن بۆ وڵاتانی ده‌ره‌وه... بیرتان رۆشن و چاوتان تیژ و زمانتان پاراوه، که‌چی له ئاست خواسته‌کانی خه‌ڵک‌دا گوێتان گران و له ئاست جێبه‌جێکردنی ئه‌رکه پارله‌مانیه‌کانتان‌دا له‌شتان قورسه؟ ئێوه ئه‌ی ئه‌ندامانی به‌ڕێزی پارله‌مانی کوردستان! له به‌رده‌م پرسیارێکی مێژویی‌دان: له خه‌می کێ دان جگه له خۆتان؟ ئەم وتارە لە 2007/11/24 بڵاوكراوەتەوە
د. دانا حه‌مه‌عه‌زیز بە پلەی یەکەم ئەوەی لەم جەنگەدا پوتین ی شۆك کرد، دەرکەوتنی ئاستی سوپاکەی بوو وەك یەکێك لە سوپا خراپەکانی جیهان. سەد ساڵ زیاترە، سوپای ڕوسیا وەك دووەم بەهێزترین سوپای سەر زەوی گرەوی لەسەر دەکرێت، بەڵام شەڕی ئۆکرانیا، پێچەوانەکەی سەلماند. شکستی سوپای ڕوسیا، بەر لەوەی بەرزیی مۆراڵی ئۆکرانیەکان بێت، ئەنجامی بێ سەروبەرەیی و گەندەڵی سوپای روسیا خۆیەتی کە ڕەنگدانەوەی مۆدێلی حکومڕانی دیکتاتۆرێکی دەورەدراوە بە کۆمەڵێ ئۆلیگارژی ملیاردێر. نزمیی ئاستی تەکنۆلۆجیای سەربازی ڕوسیا لەم جەنگەدا سەلماندی کە هاوشێوەی پیشەسازییەکانی دیکەی زۆر لەوە لاوازترە لەگەڵ تەکنۆلۆجیای خۆرئاوا و تەنانەت وڵاتێکی وەك تورکیاش بەروارد بکرێت. پوتین، هێشتا خۆی بە ڕابەری ڕوسەکان دەزانێ کە ژمارەیان هێندەی دانیشتوانی میسرە، ئەو بەڵێنی پێداون بە چەك بەسەر گەلانی ئەوروپا و جیهاندا بیان سەپێنێت، هاوشێوەی ئەو بەڵێنەی کاتی خۆی هیتلەر بە ئەڵمانەکانی دابوو. بەڵام ئەوەی لە بەرەکانی جەنگ دەگوزەرێ تەواو پێچەوانەی ئەم بەڵێنەیە، شکستی سوپای ڕوسیا و کۆڵەواریی تەکنۆلۆجیای جەنگی وڵاتەکەیان، ئەزمونێکی ترسناکە بۆ ڕوسەکان. خاڵە لاوازەکانی ئەم سوپایە، لە ئایندەدا پاراستنی یەکگرتویی خاکی ڕوسیای فیدراڵ وەك فراوانترین وڵاتی جیهان لە ژاپۆنەوە تا نەرویج، دەخاتە ژێر پرسیارەوە. بۆ شەڕی ڕوبەڕوبونەوەی توڕەیی خەڵكی ڕوسیا، پوتین جگە لە سەرقاڵکردنیان بە خۆئامادەکردن بۆ بەکارهێنانی بۆمبی ئەتۆم، بژاردەی دیکەی پێ نیە. بەڵام بەکارهێنانی چەکی ئەتۆم، بەر لە جیهان، هەڕەشەیە بۆ سەر ڕوسیا و بەر لەهەموان سەری پوتین خۆی دەخوات. دیکتاتۆرەکان داوای لێبوردن نازانن، بەرپرسیارێتی شکست و ماڵوێرانیەکانی جەنگ هەڵناگرن، ئەوان لە هیچ دۆخێکدا خۆیان بە شەرمەزار نازانن، لە سەر کەلاوەی شکستەکانیش خۆیان بە پاڵەوان دەزانن، ئەوان تام و شیرینی ژیان بە مردن ناگۆڕنەوە، پوتین وەك دکتاتۆرێکی ملیاردێر، لەجیاتی بەکارهێنانی چەکی ئەتۆم، دەیەوێت بژی!
(1).gif)
سالاری بازیان چەند شانۆگەرییەكى پڕ بینەرە، چ كەرنه‌ڤاڵێكى ديموكراتیيه كاتێك لهنێوان درێژکردنەوەی تەمەن يان نەکردنەوە، زۆرینەیەك (بەناوی دیموكراتیەتەوە) تەمەنی خۆیان درێژدەكەنەوەو ناوچەكه لەژان و كوڵاندايە. باشوری كوردستان و هەرێمەکەی لەناو خوێنى دەیان برینی ساڕێژ نەبوودا تل دەخوات، ئێوەش لەو هەموو بێدادییەدا، لەکوێی ئازارو کێشەکانی ئەم کۆمەڵگەیەدان، هیچیشتان پێنەوتین چیتان پێیە بۆ ئەمە تەمەنە نەو بەهاریەتان.. ساڵانێکە پەڕلەمان بووەتە شانۆی نمایشی جوراوجۆر، ساڵانێکە ئەم دەزگا گەورەیەی یاسادانان بووەتە هۆیەک بۆ ڕووپۆشکردنی سیستمێکی خێزانی بێ فەر، بووتە جێگەی شەرعیەتدان بەناهەقی و نادادپەروەریی، ئەمەیە ديموكراسى درۆزن و هەڵبژاردنى ساخته دوا فۆرمى شكستخواردووى حوكمرانى خاورميانه‌و هەرێممەکەى ئێمەیە چونكە حزبەكان لەگەڵ هەموو دنیا سیاسەت ناكەن لەگەڵ خەڵكەكەی خۆیان نەبێت. ئیستا دەپرسين، هەڵبژاردنی ئالەو چەشنە دەتوانێت چى بگۆڕێت؟. كومەڵگەی كوردەواری بەئومێدێكی زۆرەوە متمانەی خستە بەردەستی ئێوە، ئێوەش نەك هیچتان نەكرد ئەو تروسكاییەی ئومێدی كوردەواریشتان فەنا كرد، هەقە خەڵك تەنانەت هەموو ئەوانەشی كە هێشتا تەمەن رێگەی پێنەداون بەشداری هەڵبژاردن بكەن، بپرسن لەم ٣٢ ساڵە ئەم پەرلەمانە نازدارە کام بەردی خستووەتە سەر بەرد بۆ بیناكردنی كۆمەڵگەیەكی ساخڵم، ئاخۆ توانیویەتی چى بكات کە خێرو بێری میللەتی تێدا بێت؟. ئیستا لەسایەیی سیاسەتی فشەكردن بە پەڕلەمان و هەڵبژاردنەوە، ئەو دوانە بوونەتە دوا بزماری ئەو تابوتەی كە نەوەی ئایندە بەنیازبوون هیواو ئومێدی لەسەر هەڵچنن و داهاتوویەکی گەشی پێ بینابكەن. خەڵکانی هەلپەرستی ناو ئەم شانۆیە کە دەسته دەسته بوون بەسەربار بەسەر كۆمەڵگەوه، ئێستا گەرمتر هات و هاواریانەو دەیانەوێت خۆیان كاندید بكەنەوەو کڵاوێکی تر بخەنەوە سەر میللەت، ڕووداوه سياسيیەكانی ناوچەکەو جیهانیش ئاماژەن، کە سەرجەم نەخشەی سياسى ناوچەكه گوڕانكاری بەسەردا دێت، جا مژده بێت لەو پەرلەمانەى كە هەر بەنيوه ناچڵ له دايك بووە، بەنيوه ناچڵيش دەمرێت.
ئارام سەعید ئیدی نوێنەرایەتی ئێوە کۆتایی دێت، تا ئەوکاتە نوێنەرن و لەدوای ئەوەوە هەرچی بکەن و بڵێن بەتاڵە، بەڵام ئایا هەر ئێوەن کە شەرعیەتان نامێنێت؟ یان زۆرن ئەو حزب و دامەزراوانەی دەمێکە شەرعیەتیان نەماوەو هەر بەردەوامن؟ گەر راستگۆ بین بەتەنها پارلەمان نیە کە شەرعیەتی نەماوە بەڵکو زۆر لە سەرکردایەتی حزبەکانیش هەیە شەرعیەتی یاساییان نەماوەو سەرکردەکان بەردەوامن لە کارەکانیان، ئەنجومەنی پارێزگاکانیش هەروەها، بۆیە ئەو وادەیەی دانراوە بۆ نوینەرایەتی لەزۆر دامەزراوە کۆتایی هاتووە، هەر ئەوانەی شەرعیەتیان لەحزبدا نەماوە بە ئەندامەکانیان دەڵین ئەوانیش شەرعیەتی خۆیان لە پارلەمان درێژ بکەنەوەو ئەوانیش وەک ئەندامی گوێرایەڵی حزب فەرمانەکە جێبەجێ دەکەن. ئەمە پاساو نیە بۆ پارلەمانتاران و سەرۆکایەتیەکەیان چونکە ئەوان لەبەردەم بەرپرسیاریتییەکی ئەخلاقی دان لەوەی درێژە بە نوینەرایەتیەک نەدەن کە کاتی بۆ دانراوەو سوێندیان خواردووە پابەند بن، بەڵام گرنگە لەوە بگەین لەم دەڤەرەی ئێمە دەمێکە سەردەمی نوینەرایەتیکردن و شەرعیەت بەسەرچووەو ئەوەی دەبێت بکرێت ئەوەیە لە خوێندنگایەکەوە تا رێکخراو و کۆمپانیاو حزب کە خۆی بە پەیڕەوەکەی دەبێت هەڵبژاردن بکرێت و نوێنەر هەڵبژێرن پابەندبن بەو رێسایەوە دەنا هەتا ماوە هەر شەرعیەت لەژێر پرسیاردا دەبێت. دەبێت پارلەمان پێمان بڵێت بەناوی کێوە؟ چۆن؟ بە چ یاسایەک نوێنەرایەتیەک درێژ دەکەنەوە کە ماوەی نوێنەراتیکردنیان دەستنیشانکراوە! گرنگە مرۆڤی راستگۆو بەویژدان بەرپرس و حوکمڕان بێت بەڵام لەوە گرنگتر ئەوەیە سیستمێک هەبێت رێگە نەدات بە دریژکردنەوەی شەرعیەت بەپاساوی نابەجێ و هەڵخەلەتاندنی هاوڵاتیان. لەبەغدا ئەگەر پارلەمان نەیتوانی یان نەیوست کارێک بکات سکاڵاکار دەتوانێت پەنا بەرێتە بەر دادگای فیدراڵی، بەڵام لە هەرێم شوێنێک ماوە بۆ سکاڵا لە پارلەمانی کوردستان؟
.gif)
فارس نەورۆڵی مرۆڤ لە حاڵەتی سروشتیدا هەموو ڕێگایەک دەگرێتەبەر بۆ بە دەسهێنانی حەزەکانی، کە زۆرجار زەبرو زەنگ و توندوتیژی تێدەکەوێت، بەڵام لە حاڵەتی مەدەنیبووندا کاتێک بە یاساو بە گرێبەست بەرژەوەندییەکان ڕێکدەخرێت، ئەوکات مرۆڤ لە دڵنیاییدا دەژی، مرۆڤ بۆ ئەوەی بگاتە سەقامگیری پێویستی بە کلتوری ناتوندوتیژی هەیە ئەوکات لەنێوان تاکەکاندا، لەنێوان نەتەوەو ئاینەکاندا، لەنێوان حزبەکاندا بەبێ زەبرو زەنگ هەموولا لە سەقامگیریدا دەژین. کۆی کێشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەوەیە نەتوانراوە ڕێبازی ناتوندوتیژی بکرێتە ستراتیج و پەروەردە (کاتێک من توندوتیژی بەکاربێنم دژی بەرامبەرەکەم پاساو دەدەمە ئەو توندوتیژبێت ئەگەر باوەڕی بە کلتوری ناتوندوتیژی نەبێت، بەڵام ئەگەر ناتوندوتیژیم بەکارهێنا ئەوە بەرامبەر ناچار دەبێ بکەوێتە حاڵەتی داکۆکیکردن لە خۆی لەبەرامبەر ڕایگشتی، بۆیە زەبرو زەنگ و توندوتیژی ناوبانگ دەزڕێنێ و پاڵپشتی بۆ بەرامبەرەکەی دروست دەکات لەنێو ڕای گشتیدا) وەک سەعدی شیرازی دەڵێ: (لەتەک دۆستدا نەرمی و لەتەک دوژمن هەڵکردن) لێرەدا دەگەینە ئەو دەرەنجامەی کلتوری ناتوندوتیژی بریتیە لە تێکۆشان و هەوڵدان بۆ یەکێتی ژیان لە نێوان سۆزو بۆچوون و کارکردنماندا بۆ گەڕان بە دوای کلتوری ژیان، بەتایبەتی بۆ نەتەوەیەکی وەک کورد بێ دەوڵەت و فرە دوژمن لەهەموو ئاستەکاندا، چ لەنێوان تاکەکانی کۆمەڵگا چ لەنێوان هێزە سیاسیەکان چ لەنێوان ئاین و ئاینزاکاندا چ لە نێوان کوردو دەرەوەی کورددا پێویستمان بە کلتورو فەرهەنگی ناتوندوتیژی هەیە ئەم ڕێگایە بۆ هەموو میللەتانی ناوچەکەش هەروایە بۆیە، ئەمە ڕێگا ڕاستەکەیە بۆ پێکەوە ژیان و سەقامگیری.
بارام مەجیدخان - وه‌رزنامه‌ی ئێرانناسی ئێران بە بێ ژینا لە دوای سەرکەوتنی شۆڕشی ئیسلامی ئێران بە ماوەیەکی کورت لە ئەنجامی فەتوایەکی ئایەتوڵڵا خومەینی سەبارەت بە حیجابی ئیسلامی، یەکەم خۆپیشاندانی سەرتاسەری لە ئێران لە ٨ مارسی ١٩٧٩ وەک یەکەم کاردانەوەی ژنان بەرامبەر ڕووپۆشی زۆرەملێ ئەنجام درا کە وەک دەستپێکی تێکۆشانی ژنان بەرامبەر مافەکانیان هەژمار دەکرێت. حکومەتە یەکلەدواییەکەکانی ئێران بە باڵی پەڕگیر و ریفۆرمخوازەوە بەشدار بوون لە یاساییکردنی باڵاپۆشی لە ئێران و میکانیزمیشیان بۆ جێبەجێکردنی دانا. بزوتنەوەی خەباتی مەدەنی ژنان لە ئێران تا ساڵانی پێشتر بە خامۆشی مایەوە و تا کوژرانی ژینا ئەمینی ئاگری لە خەرمانی حکومەت بەردا. ژینا بوو بە سیمبولی ناڕەزایەتییەکان و دروشمی ژن، ژیان، ئازادی کرایە دروشمی خۆپیشاندەران. گرفتە ئابووری، کۆمەڵایەتی، کولتووری و سیاسییەکانی ئێران لە پاڵ خەباتی مەدەنی ژنان هۆکاری سەرەکی ناڕەزایەتییەکانی خەڵک بوون. کاریگەری خۆپیشاندانەکانی ئێران لە سەر حکومەت و دەزگای دیپلۆماسی ئێران بە قورسی دیارە. خۆپیشاندانەکانی ئێران هەموو سنورە جوگرافی و ئیتنیکی و ئایدۆلۆجیەکانی تێپەڕاندوە. هێزە سیاسییەکانی دەرەوە و ناوەوەی ئێرانیشی تێپەڕاندوە، هەر بۆیە لە فراوانبوون و پەرسەندندایە. هیچ بە پیرەوەهاتنێکیش لە لایەن حکومەتەوە دیار نیە. لە دوای شۆڕشی ئێرانەوە ئەمە یەکەم خۆپیشاندانە کە زۆر بە قوڵی ڕەگی لە کێشە چارەسەرنەکراوەکانی ساڵانی دوای شۆڕش داکوتاوە. ژنانەبوونی ئەم خۆپیشاندانانە سەرنجی جیهانیشی بە لای خۆێدا ڕاکێشاوە و ناوخۆ و دەرەوەی ئێرانیشی پێکەوە گرێداوە. خۆپیشاندانی بزوتنەوەی سەوزی ئێران لە ١٦-٥-٢٠٠٩ کە لە لایەن میرحسەینی موسەوی و دژی نەیارەکەی کە دکتۆر مەحمودی ئەحمەدینەژاد بوو. کە تێیدا مەسەوی حکومەتی بە ئەنجامدانی ساختەکاری تۆمەتبار کرد. لە هەموو شارەکانی ئێران بە ڕابەرایەتی کەڕوبی و موسەوی خۆپیشاندانی دژی حکومەت سازکرا. لە تاران نزیکەی چوار ملیۆن کەس بەشدارییان تێدا کرد. کە وەک مەزنترین خۆپیشاندانی دژەحکومەتی لە مێژووی ئێراندا تۆمار کرا. بەڵام بە بەراورد بەم خۆپیشاندانانە قاڵبی سیاسی و ئایدۆلۆجی نەشکاند و نەفەسیشی درێژ نەبوو. بەڵام ئەوەی ئێستا لە ئێران و لە سەر شەقام دەبینریت بە ئامانج گرتنی کۆی سیستمی سیاسییە لە ئێران کە ئاڕاستەی ئەم ئامانجە ڕووداوەکانی داهاتوو دیاری دەکەن. ئێرانی پێش ژینا و ئێرانی دوای ژینا بە دڵنیاییەوە لە گەڵ کراوەبوونی هەموو ئەگەرەکانی یەک ئێران نابن. ئێران بە بێ جیهان ئێران گەورە و پڕ شکۆیە (صادق هدایت) و جیهانێکە لە ناو ئەم جیهانە فراوانە. دڵی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕێڕەوی مێژوویی جادەی ئاوریشم بووە. ئەم جیهانە لە ناوخۆی خۆیدا، هەوراز نشێوی زۆری بینیوە. ئاڵەنگارییەکانی بەردەم ئێران لە پەیوەستبوون بە جیهانی دەرەوەی خۆی فرەچەشنن. بەڵام بە دوو شێوازی سەرەکی دەتوانینن پۆڵێنیان بکەین. کە شێوازێکی ئاڵۆز و تایبەت و تێگەیشتنی بۆ جیهانی دەرەوەی خۆی سەخت و درێژخایەنە و شێوازی دووەم ڕووخساری سیاسی و دبلۆماسی و ئابووری هەیە کە لەسەر مێزی دانوستانی هێزە جیهانییەکانە. بەربەستی ئایدۆلۆژی: بونیادی سیاسی حکومەتی ئێران بەر مەبنای تێزی ویلایەت دامەزراوە. ئایدۆلۆجیای سیاسی و حکومەتی ڕێبازی شیعە بۆ گەلانی جیهان ئاشنا نییە و تا ئێستا بە باشی لەگەڵ سیستەمی نێودەوڵەتی نەگونجاوە. هەر بۆیە وەرگێڕانی خواستی ئایدۆلۆجیای جیهانی شیعە بۆ کارنامەیەکی سیاسی و دبلۆماسی کارێکی سەخت و دژوارە. پشتیوانیکردنی بزووتنەوە شیعەکان و بەشێکی مسوڵمانانی جیهان لە لایەن ئێرانەوە وەک واجبێکی ئەخلاقی و ئایینی لێکدانەوەی بۆ دەکرێت و لە سیستەمی نێودەوڵەتی بە دەستوەردان لە کاروباری وڵاتانی دیکە دەخوێنرێتەوە. بەربەستی سیاسی: کێشەکانی ئێران لەگەڵ کۆمەڵگەی جیهانیی، تا ئێستا بە هەڵواسراوی ماونەتەوە. کێشەکانی ئێران بە گشتی لە سێ کێشەی سەرەکی پێکدێن. یەکەمیان کێشەی ئەتۆمی ئێرانە لەگەڵ گەشبینی ئێران بۆ ڕێکەوتنێکی جێگیر، بەڵام ئەم گەشبینییە بە ڕێژەیەکی زۆر لای وڵاتانی کۆمەڵگەی جیهانیی بەدیناکرێت. لە ئەگەری هەر ڕێکەوتنێکی نوێ و گەڕانەوەی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا بۆ چواچێوەی یەکەمی ڕێکەوتننامەی ٢٠١٥ (بەرجام)، پێناچێت ئەم ڕێکەوتننامەیەش بۆ ماوەیەکی درێژخایەن بەستەڵەکی پەیوەندییەکانی ئێران لە گەڵ وڵاتانی جیهان بتوێنێتەوە. دووەم کێشەی بەهێز بوونی ئێرانە لە ڕووی سەربازییەوە. ئێران بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر پەرەی بە توانای موشەکی و دروستکردنی درۆنی سەربازیی داوە. کە ئەمەش بووەتە جێگەی نیگەرانی بۆ وڵاتانی جیهان و ناوچەکە و بە تایبەت کە ئیسرائیل بە مەترسی ڕاستەوخۆ بۆ سەر وڵاتەکی خۆی دەزانێت. جێگیرکردنی سوپای پاسدارانی ئێران لە لیستی تیرۆری نێودەوڵەتی بە بەربەستێکی گەورە دادەنرێت لەم دۆسیە ئاڵۆزەدا. سێیەم گرفت هێزی نەرم و ڕەقی ئێرانە لە جێگیرکردنی هەژموونی خۆی لە وڵاتانی ناوچەکە. ئەم کاریگەرییەی ئێران، پاشەکشەی لێ ناکرێت لەبەر ئەو سەرمایەگوزارییە مادی و مەعنەوییانەی کە ئێران لە ناوچەکە خەرجی کردووە. لە وڵاتانی ڕۆژئاوا بە سلوکی سیاسی ئێران ناوزەدی دەکەن و بە چاوی گومانەوە لێیدەڕوانن، لە هەموو ئەم بەربەستانەی بەردەم ئێران لە پەیوەستبوونی ئێران بە کۆمەڵگەی جیهانییەوە. ئێرانیش تێڕوانینی جیاوازی بۆ هەریەک لەم دۆسیانە هەیە، کە ئامادەیە سازشیان لە سەر بکات. پەیوەست نەبوون بە کۆمەڵگەی جیهانییەوە لەسەر ئاستی ناوخۆ و ئەو فشارانەی کە دەکەونە سەر ئێران کێشەی ناوخۆییەکانی ئێران زیاتر بەرجەستە دەکات. بە تایبەت لە ڕووی ئابووری و کۆمەڵایەتی و کولتووی و بابەتی شوناس و هەوییەی ئێران. ئێرانناسی لەم وەرزەدا خواستی ئەوەی هەبووە لە بەشێکی زۆری ئەو گرفتانەی کە هەن کۆمەڵێک وتار و وەرگێڕان و بابەتی ئەکادیمی بە خۆێنەری ببەخشیت، کە هەریەک لە ڕوانگەیەکی جیاوازەوە نووسراون. هەریەک لەو بابەتانەش وەک خستنەڕووی ڕووخساری کێشەکان کۆکراونەتەوە کە ئامانج لێیان پەردەلادانە لە سەر بابەتەکان و بەخشینی بەرگێکی ئەکادیمییە پێیان.
.gif)
كارزان سه‌باح هه‌ورامی ئه‌و فراكسیۆنانه‌ی كه ئێستا دژی درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مانن خۆیان هۆكاری سه‌ره‌كی دواخستنی هه‌ڵبژاردن بوون بۆچی؟ چونكه ئه‌گه‌ر ئه‌وان له‌گه‌ڵ پارتی بونایه بۆ ئه‌وه‌ی له‌كاتی خۆی هه‌ڵبژاردن بكرابایه یه‌كێتی به ته‌نیا له‌به‌ره‌یه‌ك ده‌مایه‌وه و ناچار ده‌بوو ملكه‌چی هه‌ڵبژاردن بێت به‌ڵام ئه‌مانیش واته (گۆران و كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو و نه‌وه‌ی نوێ)، له‌گه‌ڵ داواکاری یه‌كێتی له هه‌مواری یاسایی هه‌ڵبژاردن و پرسی كۆتاكان ده‌ستیان كرد به ده‌نگ به‌رزكردنه‌وه و بۆچونی خۆیان له‌گه‌ڵ یه‌كێتی نزیك كرده‌وه سه‌رجه‌میان داوایان له پارتی ده‌كرد كه یاساكه هه‌موار بكاته‌وه و كورسی كۆتاكان ده‌ستكاری بكرێت. ئێستاش كه كۆنگره‌ی رۆژنامه‌نووسی ده‌كه‌ن و نیگه‌رانن له‌و دۆخه‌كه ده‌بوو ئه‌و كاته ئه‌وه‌یان بزانیایه كه ئه‌گه‌ر ده‌ستیان شل بكردبایه و به‌ربه‌ست نه‌بونایه له‌به‌رده‌م هه‌ڵبژاردنه‌كان ئێستا هه‌لبژاردن به‌بێ گرفت له كات و ساتی خۆی به‌رێوه ده‌چوو بۆیه ئه‌وان به‌رپرسیارن له‌وه‌ی رێگر بوون له‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌كاتی خۆی بكرێت. ئه‌وه‌ی لێره قازانجی كرد گۆران و یه‌كێتی بوون له‌پله‌ی یه‌كه‌م، گۆران له دواین هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق ته‌نیا 1 كورسیشی نه‌هێناوه،بۆیه بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستانیش دۆخی له‌وه باشتر نابێت بۆه‌ی درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مان بۆ ئه‌وان قازانج بوو چونكه 12 كورسیان له‌په‌رله‌مان هه‌یه، بۆ یه‌كێتی هه‌ر زۆر باش بوو یه‌كێتی به‌م درێژكردنه‌وه‌یه دۆخی ئیستای سلێمانی و ناوخۆی خۆشی تێده‌په‌رێنێت و یه‌كێتی عاقڵانه یاره‌كه‌ی له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆی كرد و ته‌مه‌نی په‌رله‌مانی درێژكرده‌وه و له‌داهاتوو بۆشی ده‌بێته عورفێك كه هه‌ركاتێك دۆخه‌كه‌ی به‌دڵ نه‌بوو ئاوا ته‌مه‌نی په‌رله‌مان درێژی ده‌كاته‌وه له‌وه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌یه كه ئیستا یه‌كێتی شوێن پێی خۆی له حكوومه‌ت قایم كردووه به‌سه‌دان به‌رێوه‌به‌ری گشتی و وه‌زیرو بریكاری وه‌زیری هه‌یه به‌م پێكهاته‌وه به‌قه‌د پارتی پشكی له حكوومه‌ت هه‌یه نایه‌وێت له‌خۆی تێك بدات. هه‌رچی پارتییه زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌كه‌م بوو پارتی خاوه‌نی جه‌ماوه‌رێكی نه‌گۆر و فراوانه و ئێستا هه‌ڵبژاردن بكرێت پارتی كورسیه‌كانی خۆی به‌زیاده‌وه ده‌هێنێته‌وه، پارتی ته‌مه‌نی په‌رله‌مانی درێژكرده‌وه بۆ یه‌كێتی به‌بێ ئه‌وه‌ی ئه‌وه چاره‌سه‌ر بكه‌ن كه دوای ساڵێك له درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مان ئایا یه‌كێتی هه‌ر سووره له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه یاسای هه‌ڵبژاردن هه‌موار بكرێته‌وه و كورسی كۆتاكان دابه‌شكاری بكرێت، بۆیه گه‌ره‌نتی نییه دوای ته‌واوكردنی ئه‌م خوله یه‌كێتی چ داواكاری دیكه‌ی هه‌یه. پارتی له ئاستی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان و حكوومه‌تیش نیه‌تی خۆی له‌ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن ده‌ربری سه‌رۆكی هه‌رێم رۆژێكی دیاری كرد و سه‌رۆكی حكوومه‌تیش بودجه‌ی بۆ دانا به‌ڵام له‌درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مان واقعیه‌تێك دروست بوو به‌وه‌ی یه‌كێتی له‌گه‌ڵ (هه‌ڵبژاردنه‌كان نه‌بێت و په‌سه‌ندی ده‌رئه‌نجامه‌كانیشی نه‌كات)هه‌ڵبژاردن له وكردستان ناكرێت ئه‌مه‌ش یه‌كێكه له عه‌یبه‌كانی پرۆسه‌ی دیموكراتی له كوردستان.
.gif)
سەرتیپ جەوهەر درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان جگە لەوەی ناقانونییە، هاوكات زیانێكی گەورە بەدیموكراسی و سومعەی دامەزراوەكانی حوكمڕانیی دەگەینێت. پەرلەمان هیچ دەقێكی قانونیی نییە خۆی تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە، هەروەك ئەم كارەی پەرەلەمان پێچەوانەی مەنتق و بنەماكانی قانونە، چونكە پەرلەمان و پەرلەمانتاران شەرعیەت لەدەنگی دەنگدەرانەوە وەردەگرن، بۆیە ئەگەر بیانەوێ تەمەنیان درێژبكەنەوە دەبێ بگەڕێنەوە بۆ دەنگدەران نەك بۆخۆیان تەمەنی خۆیان درێژبكەنەوە. ئەم كارەی پەرلەمان زیانێكی ئێجگار گەورە بەدیموكراسی و دامەزراوەكانی حوكمڕانی دەگەینێت. بنەمای سەرەكی بوونی دیموكراسی بریتیە لەهەڵبژاردن، بەڵام بەمەرجێك هەڵبژاردن لەوادەی خۆی دووبارە ببێتەوە! ئەوەی دەكرێت، تەنها درێژكردنەوەی پەرلەمان نییە، بەڵكو درێژكردنەوەی تەمەنی حكومەتیشە، واتە جگە لەپەرلەمان، حكومەتیش دەبێتە حكومەتێك لەدەرەوەی شەرعیەتی قانونیی. ئەنجامی ئەم بێقانونیی كردن و بێشەرعیكردنەی حوكمڕانیی كە چەندجارێكە دووبارە دەبێتەوە، نەهێشتنی متمانەی خەڵكە بەحوكمڕانیی، بۆیە دەبینین نزیكەی لە 70% خەڵك لەهەڵبژاردنی رابردوو نەچوونە سەر سندوقەكانی دەنگدان. راستیەكەی ئەم حكومڕانیەی هەرێم قەیرانیی جددی شەرعیەتی هەیە، دەبینین پەتای گەندەڵیی و ناشەرعیی بوون دامەزراوە رەقابیی و زۆر هەستیارەكانی گرتۆتەوە كە لەبنەڕەتدا دەبوو پارێزەری قانون و نەزاهەت و خاوێنی دامەزراوەكانی دەسەڵات بن. تۆ كە ئەنجومەنی دادوەریی كاری ناقانونیی بكات چ ئومێدێكت بە ئایندەی ئەم حكومڕانیە دەبێت. كاتێك دەستەی نەزاهە كە دەبوو پێشەنگی نەزاهەت بێت، كەچی خۆی ماوەكەی بەسەرچووەو باسی گەندەڵیش دەكات! یان كاتێك دەستەی سەربەخۆی هەڵبژاردن ساڵانێكە بەسەرچووە، باسی چ هەڵبژاردنێك بكەین! دەستەی مافی مرۆڤیش بەسەرچووبوو، بەمدواییانە سەرۆكی نوێی دەستەكە داندرا، كەچی لەمرۆژانە لەهەولێر دەرگای بەندیخانەیان لێنەكرایەوە تاوەكو راپۆرتی چاودێریی خۆیان لەسەر رەوشی مافی مرۆڤ بنوسن، كەچی رێگریان لێكرا سەردانی بەندیخان بكەن.
.gif)
هیوا سەید سەلیم پەرلەمانی کوردستان کاتێک لە یەکەمین هەڵبژاردن لە ١٩/٥/١٩٩٢ دامەزرا، بۆ ئەو هەڵبژاردنە، پشت بە یاسایەک بەسترا کە لە لایەن بەرەی کوردستانی لە ٨/٤/١٩٩٢درەچوو بوو، لەو یاسایە هاتبوو کە پەرلەمانی کوردستان بۆ ماوەی چوار ساڵ هەڵدەبژێردرێت. دوای ئەو هەڵبژاردنە، یەکەمین کاری پەرلەمانی هەڵبژێردراوی کوردستان بریتی بوو لە دەرکردنی یاسای ژمارە (١) ، کە لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ناسرابوو، ئەو یاساییە تا ئێستا حەوت جار هەمواری بۆ کراوە، دوایین هەمواریش لە ساڵی ٢٠١٣ بە پێی یاسای ژمارە (١٥) ئەنجامدراوە. شایانی باسە، لە ماددەی (٥١)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان هاتووە : " ماوەی پەرلەمان چوار ساڵە، لە یەکەم دانیشتنیەوە دەست پێدەکات و، لە دوا دانیشتنی ساڵی چوارەمدا کۆتایی دێت" بەڵام دەبینین کە لە یەکەمین خولی پەرلەمانی کوردستان ئەو بڕگە یاسایە پێشێلدەکرێت، وە کار بەو ماوە زەمەنیە ناکرێت، بگرە بە هۆی شەڕی ناوخۆی نێوان پارتی و یەکێتی خولی یەکەمی پەرلەمان بۆ ماوەی چەند جارێک درێژکرایەوە، تەنانەت دوایین جار تەمەنی خولی یەکەم لە مەیدانی ئاژەڵان درێژکرایەوە. شایانی باسە، جگە لە درێژکردنەوەی خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان، چوار جاری دیکە تەمەنی پەرلەمانی کوردستان درێژکراوەتەوە، ئەگەر ئەو جارەش تەمەنی پەرلەمان درێژ بکرێتەوە، دەبێتە پێنجەمین جار کە پەرلەمان لە وادەی خۆی هەڵبژاردنی بۆ ناکرێت، بۆیە دەتوانین بڵێین لە هەرێمی کوردستان بۆتە نەریت کە هەمیشە تەمەنی ئەو پەرلەمانە بەدەر لە یاسای هەڵبژاردن و پەیڕەوی ناوخۆ پەرلەمانی کوردستان درێژ دەکرێتەوە. درێژکردنەوەی ماوەی پەرلەمانی کوردستان لە لایەک شەرعیەتی خودی پەرلەمان و حکومەت و سەرۆکایەتیەکان و دامەزراوەکانی دیکە دەخاتە ژێر پرسیارێکی جدی، جگە لەوەش درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان، بن پێخستنی ئیرادەی خەلکی کوردستان کە تەنیا بۆ ماوەی چوار ساڵ دەنگی بەو پەرلەمانە داوە. شایانی باسە، هەموو بیانوی حزبەکانی دەسەڵات بۆ درێژکردنەوەی ماوەی پەرلەمانی کوردستان بریتیە لەوەی گوایە نایانەوێت هەرێمی کوردستان بکەوێتە بۆشایی دەستووری، هەروەها پەرلەمان مەبەستیەتی لەو ماوەیە کار بکا بۆ هەموارکردنەوەی یاسای هەلبژاردن وهەڵبژاردنەوەی کۆمسیۆنێکی تازە. جگە لەو دوو ئەرکەی کە پەرلەمان دەیەوێت پێیهەڵسێ، دەبیستین کە پەرلەمانی کوردستان دەیەوێت لە ماوەی بەسەرچووی تەمەنی، لیژنەیەکی دەستووری دابمەزرێنێت، تا پرسی دەستوور یەکلایی بکاتەوە، پێنچ خولی پەرلەمان تێدەپەڕێت پڕۆژەی دەستوور لە رەفەکانی پەرلەمان تۆزی لێنیشتووە، کەچی پەرلەمانی ماوە بەسەرچوو دەیەوێت هەرێم بکاتە خاوەنی دەستوور. بۆشایی دەستوری ئەگەر درووست بێت ئەوە خودی ئەو هێزانە لێی بەرپرسیارن کە رێگریان کرد لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا، وەک چۆن ئەوان کۆسپ بوون لەبەردەم هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردن، دامەزراندنی کۆمسیۆنێک کە بە تەواوی ماناوە سەربەخۆ و بێلایەن بێت. سەیرەکە لەوەدایە لە هەر سیستەمێکی سیاسی کاتێک رووبەڕووی قەیرانێکی حوکمڕانی دەبێتەوە، ئەوا ئەو وڵاتە پەنا بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە دەبا، عێراق بە نموونە، لەگەڵ هەموو ئەو قەیرانانەی بەرۆکی پڕۆسەی سیاسی ئەو وڵاتەی گرتووە، لە دوای پڕۆسەی ئازادی عێراق، هەرگیز عێراق ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەوادەی خۆیی دوانەخستووە، بگرە چەند جارێکیش پەنا بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە بردراوە. درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی کوردستان بۆ ماوەی ساڵێک و چەند مانگێک، درێژەدانە بە دەسەڵاتێک کە لە پشتی چەندین قەیرانی جدی حوکمڕانی دابووە لە چەند سالی رابردوودا، بە تایبەت قەیرانی لێبڕین و دواخستنی مووچە. لە هەمووشی سەیرتر ئەوەیە کە پەرلەمانی کوردستان بەدەر لە یاسا و عورفی بەرکار پەنا بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی خۆی دەبات، لەپاڵ ئەو کارەشی شەرعیەت دەدات بە درێژکردنەوەی تەمەنی کابینەیەکی وەزاری کە پەرلەمان بۆ ماوەی چوار ساڵ متمانەی پێداوە. دوا جار دەڵێین، درێژکردنەوەی ئەم جارەی تەمەنی پەرلەمانی کوردستان لە کاتێک دایە کە نێردەی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان "جنین پلاسخارت" ، لە دوایین کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایش ڕەخنەی زۆری ئاڕاستەی دەسەڵاتدارانی هەرێم کرد، هۆشداریشی پێدان لە لێکەوتەی ئەنجام نەدانی هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا، بەڵام ئەمان نەک هەر گوێ بە رەخنەی پلاسخارت نادەن بگرە ساڵێکی دیکەیش لێدەخوڕن، دیاریش نیە کە دوای ئەم ساڵ و چەند مانگە لە هەرێمی کوردستان هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی کوردستان ئەنجام دەدرێت یان نا؟
.jpeg)
دكتۆر شێركۆ عەبدوڵا تایبەت بە (درەو) بۆکڕوزەکەی زڕگوێز و دوکەڵی نێرگەلەخانەکانی وڵات بە داڵانی خەستەخانەیەکدا ڕەت دەبن کە سیاسەتگوزارێکی لاخەبەر جوابی بۆ ناردووە بڕۆ چۆن خۆت بەخێو دەکەی بەخێوی بکە. ئەمەیە سەبەبی ساردبوونەوەی دیشلەمەکەی باوکم کە جاران لە پێناوی ئازادکردنی تەپۆڵکەیەکدا فیشەکی گڕداری دەنا بە ماڵی موختارەوە، موختارێک کە ڕەززای ئەوەندە گران بوو هەستت دەکرد لە موستەقبەلدا دەبێتە ڕابوردویەکی درێژەداری جوان ، جوانتر لە ڕەنجڕۆڤەرەکانی وەبەرهێنە دوبەی نشینەکەی پشت خەیاڵە هەندەسییەکانی سپینۆزا وەختێک لە کەلاوەکانی سەندیکادا کرێکارە بێکارەکان دووشەش لەدەستی یەکتریدا دەتۆپێنن ، بۆیە فڕۆکە بەیرەقدارەکان لە ڕەشبەڵەکێکی خوێناویدا سنگ و بەرۆکی کۆترەباریکەکان لە بەشی پێشوازیدا نمایش دەکەن بۆ مشتەرییە شەپقەلەسەرەکانی دایەگوڕگوڕ. لەمەوە ئیتر سۆشیالیزمێک نامێنێ هیچ تفەنگێکی هەتیوباز بتوانێ خۆی لە پەنایدا بشارێتەوە. بەردێک نامێنێ بیگریتە داڵەکەرخۆرەکانی قەسابخانەکەی تەنیشت ماڵی باجی عەیلە ، کە خۆی لە ئەسڵا عەدلە یە و بە مەبەستێکی ئایدیۆلۆجی سەروگوێلاکی شکێنراوە.. بەڵێ شکێنراوە ، وەک کەرامەتی هاووڵاتی و شەرمی دوای چارەکێ ویسکی و وەکو کامێرای چاودێری و دڵی شەهید و قەراری ئەنجومەن و زۆر شتی تر .
.gif)
چیا عەباس بەشی دوەم و کۆتایی | لە بەشی یەکەمدا باسی یادەوەریەکانم تا پێش راپەرین کردوە، لەم بەشەدا سەرەرای کەمی و پچرپچری پەیوەندی و یادەوەریەکانم لە گەڵ مام جلال، بەڵام ئاماژەن بۆ گۆرانکاری بەرچاو لە بۆچون و هەڵسەنگاندن و شێوازی کاری سیاسی مام جلال. بۆ خۆم وای دەبینم مام جلال وەک سەرکردە و سیاسەتمەدارێک دوای راپەرین، تایبەت دوای یەکەم کۆنگرەی یەکێتی، دیدگای بۆ ژیانی سیاسی و ئایندەی یەکێتی و خۆی لە جەنجاڵێکی ئاڵۆز و نادیاری حزبی و سیاسیدا بینیوە و هەستی بەتەنیاییش کردوە. سەرکردەیەک لە تەمەنی گەنجیەوە بزێو و یاخیبو و بوێر و دواتر سەرکردەی بێ رکابەری هێزێکی گەورەی خەباتکەر و کاریگەر هاتە سەر ئەوەی لە گەڵ نەیار و رکابەرەکانی دەسەڵات دابەش بکات و پێرەوی کۆدەکانی سەردەمە نوێکە بکات. مام جلا باش دەیزانی دەبێت خۆی لە بەشێک لە وێستگەکانی مێژوی سیاسی و شێوازی کارکردنی دور رابگرێت و رێرەرەوێکی نوێ و جیاواز لە سەر ئاستی عێراق و کوردستان و یەکێتی بگرێتەبەر. لەم هاوکێشە نوێەدا مام جلال زۆر لای گرنگ بو لە گەڵ مسعود بارزانی، رکابەری مێژویی یەکتر، بەیەکەوە ژمارە یەکی گۆرەپانی پرسە گرنگەکانی کوردستان بن، بۆیە دەرکی بەو واقعە کردبو کە بە هاوبەشی لە گەڵ بنەماڵەی بارزانی دەتوانێت وەک بەشێکی ژمارە یەک بمێنێتەوە. فیفتی فیفتی و دو رێکەوتنی ستراتیژی لە گەڵ پارتی سەلمێنەری ئەو راستیەن. پێموایە بەشێکی ئەم بژاردەیە ناچاری بو، تایبەت دوای رێکەوتنی واشنتۆن بۆ راگرتنی شەری ناوخۆ بەسەرپەرشتی ئەمریکا دوای ئەوەی کلنتۆن نامەیەکی هەرەشە ئامێز ئاراستەی مام جلال و مسعود بارزانی دەکات، مام جلال دەسەڵاتەکانی لە زۆنەکەیدا بە رەهایی مایەوە، ئەوەشی مابوەوە بێ ترس و دڵەراوکێ داویەتە دەست روداو و کات و بەلاشیەوە گرنگ نەبوە چۆن مێژو تێیان دەروانێت و هەڵسەنگاندنیان بۆ دەکات. مام جلال بەوردی لەوە تێگەیشتبو کە هێزە نوێکانی گۆرەپانەکە، تایبەت ئەمریکا، ،مەرج و خواستی خۆیان بۆ مامەلەکردن لە گەڵیدا هەیە کە پەیوەندی ئەوتۆیان بە کرۆکی بزافی رزگاریخوازی کوردەوە نیە. لەم دۆخە ئاڵۆز و ناجێگیرەدا ئەوەی لە دوا مەتافدا مام جلال ی روبەروی واقعێکی نەخوازیار کردەوە بەشێکی گرنگی پەیوەند بو بە گرێبەستێکی زادەی هەڵسەنگاندنی خۆی لە گەڵ پارتیدا، ئەمە سەرەرای نارزای بەشێکی گرنگی سەرکردایەتی و کادرانی حزبەکەی، ( پێدەچێت ئەمە لە دڵسافیەوە و تەجەنوبی دوبارەبونەوەی چەند قۆناغیکی مێژو لە گەڵ بنەماڵەی بارزانیدا) بوبێت، بەڵام دەبو دەرک بەوە بکات ئەمە بە نرخێکی زۆر لەسەری دەکەوێت، هۆکارەکانی تریش پەیوەند بون بە هاوخەبات و دەوروبەر و خانەوادە و رکابەرەکانیەوە. ناشێت ئەوە لە بیر بکەین کە دەسەڵاتی رەهای بریاردەرە دەرەکیە یەکلاکەرەوەکانی گۆرەپانی سیاسی و حوکمرانی لە عێراق و کوردستان دەرفەتەکانی بەردم مام جلال یان سنوردار کردبو، گەیشتبوە ئاستێک بۆ دانانی هەر وەزیر و جێگرێک رەزامەندی ئەمریکای پێویست بو، دەتوانم بە یەقینەوە بلێم مام جلال لە زۆر لایەنەوە گەمارۆ درابو و لە ژێر فشاردا بو، بەشێکی ئەوەی دەیگوت و دەیکرد خۆگونجاندن بون لە گەڵ کۆدە و رێساکانی سەردەمەکە. ئەزمونێکی نوێ، لە چوارچێوەی داخراوی حزبی و ناوچەیەکی ئازادکراوی شۆرش بە دەسەڵاتەوە بۆ دنیایەک لە سیاسەت و زلهێز و مانۆر و کۆدە و مەرج و فرتوفێڵ. زۆرینەی سەرکردەکانی کورد لە قۆناغەکانی شەر و خەباتکردن وەک ماسی ناو ئاو مەلەوانی پلە بەرزن، چونکە بەهۆی گەلێک فاکتەرەوە بەرەکانی تری شەر بەئاسانی لایەنە کوردەکانیان بەکارهێناوە و سەرپشکیان کردون بەمەرجەکانیان جموجۆڵ بکەن و دەسەڵاتدار بن، ئەوانیش بۆ مانەوەیان پشتئەستور بون بە گەمەکردن لە گەڵ وڵات و هێزە ئیقلیمیەکان. دەرکەوت خوالێخۆشبو نەیتوانی وەک پێویست خاڵ لەسەر وشەکانی ئەم دۆخە نوێیە دابنێت، بۆیە قەدەر و روداوەکانی دەرەوەی دەسەڵاتی کاریگەری زۆریان لەسەر کردبو. مام جلال بە درێژایی تەمەنی سیاسی فێرنەبوبو کارتەکانی راشکاوانە لەسەر مێزی سیاسی ئاشکرابکات و تەنها یەک روخسار نمایش بکات، لە دۆخی فرە کوێخا و دەنگدا نەیدەتوانی درێژە بە مانۆراکانی پێشوی بدات. بژاردەکەی رازیکردنی لایەنەکانی دەرەوەی یەکێتی بو، لە ناو یەکێتیشدا دەرەقەتی زۆربەی جەمسەرەکان دەهات. مام جلال لە ناکۆکی و ململانێکان بۆ مانەوە سەرکردەیەکی بە توانا و لێهاتو و سەرکەوتو بو. ئەم پێشەکیەم بە پێویست زانی بۆ زیاتر بەرچاورونی بۆ ئەم چەپکە بچوکەی یادەوەریەکان. ساڵی ١٩٩٢ بۆ دوەم جار گەرامەوە بۆ کوردستان، ئەمجارە زیاتر بە مەبەستی تێگەیشتن بو لە دۆخی کوردستان و بینینی هاورێ و هەڤاڵەکان. دۆستێکی دێرینی سەردەمی خوێندنمان لە شەست و هەفتاکانی سەدەی رابوردو لە زانکۆی بەغدا لە سلێمانی بینی کە یەکێتی بو و لە سەنتەری بریاردان نزیکبو، پێم گوت دەمەوێت مام جلال ببینم، لە وەڵامدا گوتی: کاتەکەی باش نیە، مام جلال زۆر سەرقاڵە و باوەر ناکەم کاتی هەبێت، منیش باوەرم بە قسەکانی کرد. هاوکات سەردانی کاک نەوشیروانم کرد و لێی تێگەیشتم ئەوەندە لە دۆخەکە رازی نەبو. مام جلال بە رێگەی دۆستێکدا پەیامێکی بۆ ناردم بۆچی سەردانم نەکردوە، کاتێک بینیم پێم گوت فڵان کەس گوتی جەنابتان زۆر سەقاڵن و کاتتان نیە، مام جلال بە زەردەخەنەیەکەوە سەیری کردم و گوتی: جا تۆ ئەقڵی خۆت بدەیتە دەست ئەو جۆرە کەسانە هەروا دەمێنێتەوە. تا روخاندنی سەدام مام جلال چەند جارێک سەردانی هۆڵەندای کرد، ئەوانەی لێرەدا بەگرنگی دەزانم باسیان بکەم ئەمانەن: - ساڵی ١٩٩٢ کۆنفرانسێکی گەورە لە سەنتەرێک لە شاری زەیستی هۆڵەندی بۆ ئاوادانکردنەوەی کوردستان بە دەستپێشخەریی چەند رێکخراو و دۆستێکی کورد ئەنجامدرا، مام جلال بۆ خۆی ئامادە بو و کاک مسعود هوشیار زێباری بە نوێنەرایەتی خۆی ناردبو. بەرێز عومەر شێخ موس بە ناوی رێکخراوی قەندیلی سویدی و چەند کەسایەتیەکی تری کوردی و ئەوروپیش بەشدار بون. ئەو سەردەمە بەندە یەکێتیەکی عەیارە خەست بو و زۆربەی رێکخەرانی کۆنفرانسەکە نزیک بون لێمان، بە ئەقڵیەتی ئەو سەردەمەمان کارمان دەکرد تا کارنامەکانی کۆنفرانسەکە و ناوەرۆکەکەی بە بەرژەوەندی ناوچەکانی یەکێتی بشکێتەوە، چەند برادەرێکی پارتی ئەمەیان بە مام جلال راگەیاندبو، بۆیە بانگی کردین و بە زمانێکی فەرمانەوە گوتی: کاربکەن ئەم کۆنفرانسە بۆ کورد و کوردستان بێت نەک بۆ ناوچە و لایەنێکی دیاریکراو. وردەکاریەکانی ئەم کۆنفرانسە بە نامیلکەیەکی چڕوپڕ دواتر بڵاکراوەتەوە. - ساڵی ١٩٩٣ لە رێگەی گەرانەوەی بۆ کوردستان پاش سەردانێکی بۆ دەرەوەی وڵات هات بۆ هۆڵەندا، لە هوتێلێک لە شاری ئەمستردام لە گەڵ خوالێخۆشبویەکی نزیک لە خۆی و دکتۆر لەتیف رەشید دابەزیبو، لە دانیشتنێک لە هوتێلەکە لە ناوچەی ئەمستەڵڤێنی باشوری ئەمستردام خوالێخۆشبو کاک شازاد سائیب و کەسە نزیکەکە لێی و بەرێزان مستەفا چاورەش، دکتۆر لەتیف و بەندە ئامادە بوین. لە بەینی لێدوانەکاندا کەسە نزیکەکە روی کردە مام جلال و گوتی: مام جلال پارتی وەک دراوسێیەک وایە تەماعی لە ماڵ و سەروەت و کەرامەتمان کردوە دەبێت پێش کردار رێگری لێ بکەین. لە وەڵامدا مام جلال گوتی: لە پێشەکیدا من ئەزمونێکی تفت و تاڵی درێژم لە گەڵ پارتی و بنەماڵەی بارزانی هەیە و بەهەمو توانام خۆم لە دوبارەکردنەوەی دور رادەگرم، دوەم وەک پارێزەرێکیش نیەت و خواست بێ کردار ناچێتە بواری تۆمەتبارکردن و تاوانەوە. مام جلال باش سەرچاوەی ئەو بۆچونەی دەزانی و دەشیزانی چ لایەنێکی دەرەکی لە پشتیەوەیەتی کە پێشتریش کاری زۆریان لەسەر کردوە دواتر دەرکەوت کە مەبەستی هێزە دەرەکیەکە هاتە دی، ئەویش تێکدانی پەیوەندیەکانی نێوان یەکێتی و پارتی بو تا ئاستی هەڵگیرسانی شەری ناوخۆ. بە مەزەندی خۆم مام جلال هەوڵی زۆری دا ئەوە رونەدات و بەدرێژایی تەمەنی خۆی لەو هێزە دەرەکیە دورەپەرێز راگرتبو، بەڵام کار لە کار ترازابو و لەدەسەڵاتی ئەو دەرچوبو، لە گەڵ ئەوەشدا نە دەیویست و نە دەشیتوانی ئەو کەسە نزیکە لێی پەراوێز بکات. - مانگی چواری ساڵی ١٩٩٤ چەند مانگێک پێش هەڵگیرسانی شەری ناوخۆ کۆنفرانسی گشتی مەڵبەندی دەرەوە لە شارۆچکەیەکی نزیک شاری دارمشتادی ئەڵمانیا سازکرا. بەندە وەک نوێنەرێکی رێکخستنی یەکێتی لە هۆڵەندا بەشداربو. مام جلال لە گەڵ چەند هاوکارێکی ئامادەبون. لەو کۆنفرانسەدا دەرکی تەواوم کرد کە ناکۆکی و ململانێکانی نێوان مام جلال و کاک نەوشیروان هێدی هێدی سەرئاو دەکەون، زۆربەی بەشداربوانی کۆنفرانسەکە لە کادر و پێشمەرگە دێرینەکان بون کە نزیکبون لە کاک نەوشیروان، بەندەش بەوە ناسرابوم کە لە کاک نەوشیروان نزیکم، بۆیە رێزدار دانا احمد مەجید و هاورێکانی بریاریاندا هەڵم بژێرن و یەکەم دەنگ بەدەست بهێنم، واش دەرچو لە کاتێکدا کاندید و هاوخەباتێکی دێرینی نزیک لە مام جلال دەنگی پێویستی بەدەست نەهێنا. دواتر دۆستە دێرینەکەی مام جلال کە دۆستی بەندەش بو بۆی گێرامەوە پاش راگەیاندنی ئەنجامی دەنگەکان مام جلال بە دەوروبەرەکەی دەلێت: پێم نەگوتن ئاگاتان لە خۆتان بێت سەیری ئەوانە بکەن کە هەڵبژێردراون، بەرپرسێکی باڵای یەکێتی لەو سەردەمەدا کە لە گەڵ مام جلال بو دەڵێت: کێشە نیە پاش ماوەیەکی تر چارەی دەکەین. - گەر زاکیرەم پشتی لێ نەکردبم لە کۆتایی نەوەدەکانی سەدەی رابوردو وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا هانس ڤان دێن بروک لە حزبی دیموکراسی مەسیحی، سیاسەتمەدرایكی ناودار بو و یەكێک بو لە داڵە سەرسەختەکانی چەمکی ئەتڵەنتیک لە ئەوروپا، بانگهێشی پارتی و یەکێتی کردبو بۆ دیدارێک لە گەڵیدا، مام جلال خۆی هات و پارتیش هوشیار زێباری ناردبو. دکتۆر بەرهەم بەرپرسی مەڵبەندی دەرەوەی یەکێتی بو، بەندە کارگێری مەڵبەند بو، بۆ رێکخستن و ئاسانکاری سەردانەکە دکتۆر داوای لە فواد حسێن، ئەو سەردەمە بێلایەنی خۆی دەنواند، کردبو ئەو کارانە بکات، ئێمەی لە مەڵبەند لەو راسپاردەیە ئاگادار نەکردبو. پاشنیوەرۆی رۆژی هەینی مام جلال گەیشتە فرۆکەخانەی سخیپۆڵ لە ئەمستردام، خوالێخۆشبو لە گەڵ خۆشیدا ژمارەیەک کەسایەتی ئۆپزسیۆنی عێراقی هێنابو. هەرچۆنێک بێت بەرپرسانی فرۆکەخانە ئاگایان لە هیچ نەبو، بۆیە بەشێوەیەکی نافەرمی مامەڵە لە گەڵ مام جلال و هاو ئۆپزسیۆنەکانی دەکەن. ئەم روداوە مام جلال ی زۆر دڵگران کرد و بریاریدا چاوی بە وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا نەکەوێت، هەواڵەکە بوە باسی راگەیاندنەکان لە هۆڵەندا. بەندە لە گەڵ رەحمەتی کاک شازاد صائیب و کاک علی ئیحسان سەردانی مام جلال مان لە شوێنی حەوانەی کرد. بە تورەییەوە روی کردە بەندە و گوتی: تۆ چ کارگێرێکی مەڵبەندی و هیچت پێ ناکرێت؟ لە وەڵامدا گوتم: مام جلال لە کاک بەرهەم بپرسە، ئێمە دوا کەس بوین ئاگادار کراوینەتەوە و ئەو بە قسەی خۆی هەمو شتێکی لە گەڵ فواد حسێن تەرتیب کردوە ( ئەو سەردەمە موویان بە بەیندا نەدەچو) . مام جلال برێک وەستا و گوتی: تۆ نابێت ئەو شتانە قبوڵ بکەیت! بۆ کۆتایی هێنان بە قسەکان کاک شازدا و علی ئیحسان پشتگیریان کردم، ئیتر مام جلال هێور بوەوە و گوتی ئەم ئێوارەیە دەعوەتی مامی خۆتانن. سەرەرای ئەوەی وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا بە فەرمی داوای لێبوردنی لە مام جلال کرد، بەڵام ئەو قبوڵی نەکرد بیبینێت و تەنها هوشیار زێباری بینی. - مام جلال لە دو سەردانی بۆ لەندەن داوای کرد بەندەش برۆم بۆ بینینی، دوا سەردان لە کۆتایی سەدەی پێشودا بو، ئەو سەردەمە خوالێخۆشبو قادر حاجی عەلی بەرپرسی مەڵبەند بو و لە سویدەوە ماڵ و گوزەرانی بۆ لەندەن گواستبوەوە، لە خوانێکی نیوەرۆدا لە ماڵی کاک قادر بە حزوری مام جلال و زیاتر لە ١٥ هاورێ و هاوخەبات وا سودفەی کرد لە نانخواردنەکەدا شوێنی بەندە بە تەنیشت مام جلال ەوە بو. مام جلال ناسرابو بەوەی لە نانخوردندا خەمی هەمو ئامادەبوانی دەخوارد، لەو بەینەدا روم کردە مام جلال و گوتم: چەند پێشمەرگەیەکی دێرین لە هۆڵەندان و دۆخیان ئەوەندە باش نیە، گەر زەحمەت نەبێت ئاورێکیان لێبدەیتەوە و تەلەفۆنێکیان بۆ بکەیت و لە هەواڵیان بپرسیت. لە وەڵامدا گوتی من خۆم دەزانم چۆن مامەڵەیان لە گەڵ دەکەم، دۆستێکی دەیان ساڵەم لە هۆڵەندایە پێم باشترە تەلەفۆن بۆ ئەو بکەم لە هەواڵی بپرسم، ناوەکەشی گوت کە خوالێخۆشبو شمس الدین موفتی بو. لە خوانەکەدا خوالێخۆشبو عبدالرزاق فەیلی، دۆستی دێرینی مام جلال، کورد و جەلالی و یەکێتیەکی دڵسۆز و پاک، باسی لەوە کرد کە رۆژێک پێشتر بە ژمارەیەک جائیزەی یەکەمی یانەسیبێکی زۆر گەورەی نەبردۆتە کە بری نزیکەی چوار ملیۆن پاوەند بو، مام جلال لێی پرسی گەر بت بردایەوە چیت دەکرد؟ عبدالرزاق بێ بیرکردنەوە گوتی: بەشێک لە پارەکەم دەدا بە جەنابت تا ئەوەندە سەردانی ئەم ناوە نەکەیت. مام جلال نە خۆی تێکدا و نە هیچ وەڵامیشی هەبو، کاک رەزاق پێی گوتم: چ هەڵەیەکم کرد، من مام جلال بناسم پێم دەرێژێت. بۆ چا خواردنەوە و میوە خواردن چوینە باخەکەی ماڵی کاک قادر، مام جلال بانگی عبدالرزاق ی کرو و پێی گوت: بەیانی مەوعدێکم هەیە دەتوانیت لە گەڵمدا بێیت، کاک رەزاق لە وەڵامدا گوتی مام جلال با سەیری ئەجێنداکەم بکەم، ئەویش بە دەنگێکی بەرز و بە پێکەنینەوە گوتی: دنیا گۆراوە " حەماڵی فەیلی" بە ئەجێندا کار دەکات، رەزاق یەکسەر پێی گوتم نەم گوت پێم دەرێژێت. رۆژی دواتر کاک قادر لێی پرسیم: سەردانی کاک نەوشیروان دەکەیت، گوتم بەنیازم ئەم نیوەرۆیە بچم بۆ لای، گوتی کەواتە ئەم زەرفەت دەدەمێ بیدە پێی، زەرفەکە بە لەزگە قایم داخرابو، لێم پرسی ئەوە چیە بۆی بەرم، گوتی ئەوە هاریکاری مام جلال ە بۆ کاک نەوشیروان، منیش گوتم خۆ ئێوە ئەندامی مەکتەبی سیاسین بۆ خۆت پێی نادەیت. لە وەڵامدا گوتی: داخی کاک نەوشیروان لە دڵمدا زۆرە، ئەو زاتە هەمومانی پشتگوێ خستوە و خۆشی کەنارگیر کردوە بۆیە وەزعمان وای بەسەرهاتوە، بروا بکە سەرەرای ئەوەش بەس مام جلال ە کە خەمی کاک نەوشیروان دەخوات و ئاگای لێیە، بۆیە پێم باشە تۆ بۆی بەریت. - پاش راگرتنی شەری ناوخۆ و نزیکبونەوەی نێوان پارتی و یەکێتی وتارێکم لە سەر دۆخەکە بڵاوکردەوە، تێیدا بە توندی رەخنەم لە مام جلال گرتبو کە نەرمیەکی زۆر بەرامبەر کاک مسعود و پارتی دەنوێنێ. چەند کادرێکی یەکێتی داوایان لە مام جلال کردبو لە بەرامبەردا سزای رێکخراوەییم بدات، ئەوەبو مام جلال بریاری سزای یەک ساڵ سرکردنمی دابو، پاش ئەوەی دو لە سەرکردەکانی یەکێتی بەو بریارە رازی نەبون مام جلال جێبەجێکردنی بریارەکەی راگرت. بە هۆی ناکۆکیە ناوخۆییەکانی ناو یەکێتی لە کارگێری مەڵبەندی دەرەوەی یەکێتی دورخرامەوە. دوای روخاندنی سەدام جارێکی تر مام جلال بریاری دابو گیان بە مەڵبەندی دەرەوەدا بکرێتەوە و جەمسەرە زاڵبوەکانی ناو یەکێتی بەسەر مەڵبەندی دەرەوە لاواز بکات، بەندە بە دانان بومەوە بە کارگێری مەڵبەند و دکتۆر بەرهەمیش لە سەرەتادا هەر وەک بەرپرسی مەڵبەند مابوەوە. - ئەو کاتەی مام جلال بو بە سەرۆک کۆمار لە هەمو سوچ و قوژبنێکی ناو یەکێتی و ناوچەکانی ژێر دەسەلاتی ئاهەنگ و شایی بەرپاکران، بەندە بە وتارێک لە رۆژنامەی کوردستانی نوێ بڵاوکرایەوە دڵگرانی و مەترسیەکانی خۆم لەو روداوە راشکاوانە بەیان کردبون. - مام جلال بو بە سەرۆک کۆمار، لە گەڵ ئەوەشدا ئاگاداری ورد و بردی رێكخستنەکان بو، پاش هەڵبژاردنەکان بۆ مەڵبەندەکانی یەکێتی کە باڵی ریفۆرمی ناو یەکێتی توانی تەنها لە یەک مەڵبەند بیباتەوە، مام جلال و هەوادارانی تەواوی رێكخستنەکانیان کۆنترۆڵ کردبو. دوای ئەو روداوە وەک سەرۆک کۆمار سەردانی فەرەنسای کرد، لەو ساتانەدا بەندە لە گەڵ بەرپرسی مەڵبەندی دەرەوە بۆ کاروباری ریكخستن لە ئەڵمانیا بوین. مام جلال پەیامێکی بۆ ناردبو کە خۆی و دو کارگێری مەڵبەند لە پاریس سەردانی بکەن، لە ئەڵمانیاوە هاورێی ئەزیز احمد بەرواری کە نوێنەری یەکێتی بو لە ئەڵمانیا لە گەڵ مامۆستا جمال، بەرپرسی مەڵبەند، بەرەو پاریس بەرێکەوتین. خوالێخۆشبو احمد بامرنی ئەو جۆرە کارانەی مام جلالی رێکدەخست. ئێمە لە مەوعیدەکە چەن دەقیقەیەک دواکەوتین و کاتێک گەیشتینە هوتێلەکەی مام جلال لێی دابەزیبو کە لەسەر گۆرەپانی شانزیلێزێ بو، ئێمە دەعوەتی نانی نیوەرۆی مام جلال بوین، احمد بامەرنی هۆشیاری داینێ کە مام جلال زۆر برسیەتی و لە سەرەتا هیچ بابەتێکی لە گەڵ باس نەکەین. ئەوانەی لەسەر مێزی نانخورادن بون، بێجگە مام جلال و ئێمەی مەڵبەند و احمەد بامەرنی، بەرێزێک بە ناوی نزار لە سەرۆکایەتی کۆمار بو. وەلیمەکە لە شەش بەش پێکهاتبو، پاش تەواوکردنی دو بەشی یەکەم مام جلال بە رویەکی گەشەوە روی تێکردین و گوتی: فەرمون ئێستا دەتوانن چیتان هەیە باسی بکەن. پاش قسەی موجامەلە و رێزلێنان روم کردە مام جلال و گوتم: بەرێزتان سکرتێری گشتی یەکێتی و سەرۆک کۆمارن لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانی مەڵبەندەکان لەسەر تەلەفزیۆن راشکاوانە پشتگیری خۆت بۆ کاندیدێک لە سلێمانی دەربریوە، ئەمە نەگونجاوە لە گەڵ بەرپرسیاریەتی و پێگەت چونکە راشکاوانە بانگەشەی بۆ دەکەیت. یەکسەر وەڵامی دامەوە گوتی: وەک ئەندامێکی یەکێتی مافی خۆمە پشتگیری لەوە بکەم کە دەمەوێت، پێم گوت: جەنابت راست دەفەرمویت بەڵام ناشێت لەو پێگەی بەرێزتانەوە ئەو مافە بەو شێوەیە بەکاربهێنێت. هەستم کرد مام جلال پێی قەڵس بو و بە تەعبیرێکی جدی لە روخساریدا گوتی: بەوانە بڵی کە لە هەڵبژاردنەکاندا دۆڕان ئەمە وانەیەکی زۆر قورس بو بۆیان. لێرەدا کۆتایی بە بابەتەکە هات. دوای نانخورادن ویستمان برۆین، مام جلال داوای کرد بمێنینەوە، لە هۆڵی دانیشتەکەدا راوێژکارێکی هەزار و یەک روخساری ناسراوی لە گەڵدابو کە جاران لە لەندەنەوە لە نوسینێکیدا عێراقی بە قۆندەرەکانی دەشوبهاند و لەو دانیشتنەشدا راوێژکاری سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە بو، مام جلال ئێمەی پێ ناساند. پێشتر لە ریكخستنەکانی یەکێتی لە بەریتانیا یاخیبونێکی بەرفراوان سەری هەڵدابو، زیاتر لە دو لەسەر سێی کەرتەکانی رێكخستن لەو وڵاتە کە نزیکەی ٣٠ کەرت بون گوێرایەڵی کۆمیتەی یەکێتی بەریتانیای سەر بە هەوادارانی مام جلال نەبون. مام جلال لەو دانیشتنەدا روی کردە بەندە بەو سیفەتەی کارگێری رێکخستن بوم و گوتی: ئەم لاساریە قبوڵ ناکەم، ناوی دو هاورێی برد کە سەر بە باڵی ریفۆرم بون و بە فەرمان گوتی: فڵان کەس دەبێت سر بکرێت، پێمان گوت: مام جلال ئەو کەسە کورێ شەهێدێکە و ناکرێت لە بەر رای جیاواز بەو شێوەیە سزا بدرێت، لە وەڵامدا گوتی باشە بەڵام بە فڵان کەس بڵێن کە براکەی فایلێکی بە بەرزی دو مەتر درێژی هەیە، لە وەڵامادا گوتم بە بریاری پلینیۆم لەوانە خۆشبون بۆ بەرێزت قبوڵت کرد، بە نەکهەیەکی زبرەوە گوتی: بچۆ ئەوە لە دکتۆر فواد معسوم بپرسە. مام جلال داوای لێکردین بمێنینەوە و وتی تۆزێکی تر سکرتێری گشتی حزبی شیوعی فەرەنسی دێت بۆلام ئێوەش بمێننەوە، خۆ ئێمە باسی ئینقلاب و خەباتی چەکداری ناکەین. ماینەوە و پاش ئەوەی زومی کامێراکانی راگەیاندنەکانی یەکێتی تەرکیزیان لەسەر بەرپرسی مڵبەند و بەندە کرد، کە ناسرابوین سەر بە باڵی ریفۆرمین، تێروتەسەل وێنەیان گرتین و دانیشتنەکەش لە گەڵ حزبی شیوعی فەرەنسی کۆتای هاتبو، مام جلال گوتی: مامی خۆتان هیلاکە و ئێستا دەتوانن برۆن. - لە گەڵ خەستبونەوەی ناکۆکیەکانی نێوان باڵی ریفۆرم و تەرەفی مام جلال ئاراستەی رەگ لە ناو یەکێتی دروستکرا، بەندە و چەند هاورێیەکی تر بەشێک بوین لەو ئاراستەیە کە بەپەلە لە دەرەوەی وڵات گەشەی دەکرد و تەنگی بە رێكخستنەکانی یەکێتی هەڵچنیبو، ئەم روداوانە لە گەڵ چەند بڵاوکراوەیەکی ناوخۆی تایبەت کە لە هۆڵەنداوە ئامادە دەکرا مام جلالی زۆر تورە کردبو. مام جلال بەرێگەی دۆستێکەوە و ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی یەکێتی پەیامێکی بەرێگەی بەندەوە بۆ رەگ نارد، کە ئامادەیە وەک کادری یەکێتی نەک رەگ بمان بینێ، کاک نەوشیروان لە بریاردان سەرپشکی کردین، چەند کەسێک لە ناو یەکێتی و رەگ رێگری سەرسەخت بون لە ئەنجامدانی ئەو دانیشتنە. - مەکتەبی رێکخستنی یەکێتی لە ساڵانی ٢٠٠٦ و ٢٠٠٧ پرۆژەیەکی بۆ ریفۆرم بۆ سەرجەم مەڵبەندەکان ناردبو، یەکێک لە خاڵەکان پرسی نوێنەری مام جلال بو لە مەڵبەندەکان، پاش چەندین کۆبونەوە مەڵبەندی دەرەوە پرسی دانانی نوێنەری لە دەرەوە رەتکردەوە، بەندە بەتوندی دژی ئەو پێشنیازە بوم. لە دوا مەتافدا مام جلال نامەیەکی بە دەست و خەتی خۆی بۆمان نارد ( وێنەیەکی ماوە) تێیدا هەرەشە ئامێز دەڵێت چیتر لاساری قبوڵ ناکات و ئەوانەی رازی نابن لە ناو یەکێتی شوێنیان نابێتەوە. ئەوەبو لە ساڵی ٢٠٠٧ پاش ئەوەی نەیتوانی مەڵبەندی دەرەوە دەستەمۆ بکات بریاری هەڵوەشاندنەوە و گواستنەوەی مەڵبەند بۆ سلێمانی نزیک لە دەسەڵاتەکانی خۆیان درا، ئێمەمانیش بەبریارێکی سەرپێی بەرپرسی مەکتەبی رێكخستن لە رێکخستنەکانی یەکێتی دەرکراین ( دەقی نامەکە پارێزراوە). مام جلال و بەندە دۆستی یەکتر نەبوین، یەکێتی ئیمەی کۆکردبوەوە، لە گەڵ ئەوەشدا هەڵسەنگاندنم بۆ خوالێخۆشبو وێرای ئەم چەند بیرەوەریە بچوکانە وەک خۆی ماوە: مام جلال سەرکردەیەکی ناوداری و کاریگەری بزافی کوردایەتی بو، لەو ئەرکەدا و لە دۆخی ئاڵۆزی کوردستان و عێراق و ناوچەکە چاوەروان ناکرێت سەرکردەکانمان بە مام جلال یشەوە بتوانن بەردەوام بەسەر هەمو کۆسپ و کێشەکاندا زاڵبن و رێگا دروستەکەی رێبازی کوردایەتی بست بە بست وەک خۆی بەرێبکەن، لە گەڵ ئەوەشدا ئەم ناچاریە نابێت زەمینە و هۆکار بێت بۆ کاڵبونەوە و لەبیرکردنی ئەو وشە و هەست و فکر و باوەرە بەهادارانەی لە کۆمەڵگای کوردەواری و بزافی کوردایەتیدا پێمان بەخشراون و پەروەردە و گۆشەیان کردوین. مەخابن چەرخی زەمانە بە دڵی هەمومان ناسورێت! نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: تەموز - ئۆکتۆبەر ٢٠٢٢
دکتۆرە رووناك قاسم خەمۆکی نەخۆشییەکی دەروونیە کە دبێتە هۆی خەم و بێزاری بەردەوام . دەبێتە هۆی لەدەستدانی پەیوەندی لەگەڵ کەسانی تردا . زۆربەی کەسەکان هەندێک کات هەست بە بێزاریی و بێتاقەتی دەکەن بەهۆی کێشەکانی ژیان یان لەدەستدانی کەسێکیانەوە ، ئەمە ئاسایە ، بەڵام ئەگەر هەستکردن بە بێزاری و بێتاقەتی و بێ ئومێدیی لە چەند ڕۆژ یان چەند هەفتە تێپەڕی کرد کەواتە ئەو کەسە توشی خەمۆکی بوە . مرۆڤی توشبوو بە نەخۆشی خەمۆکی ، تام و چێژ لە ژیان وەرناگرێت، بەردەوام هەست بە تەنیایی دەکات ، ناتوانێت لەگەڵ خۆشیەکانی ژیان بگونجێت ، ڕەتی هەموو هاوکاریەکانی دەوروبەری دەکات ، بەردەوام چاوی بەگریان دەبینین بەڵام ئەو گریانەی خەمۆکی کەم ناکاتەوە ، بەردەوام بیر لە ناخۆشیەکانی ژیانی دەکاتەوە ، چالاکی نامنێت بەردەوام لە نزم بوون دا دەبێت ، وەڕەشبینانە سەیری دونیا دەکات . خەمۆکی جیاوازە لە هەڵبەز و دابەزە و وەڵامە سۆزدارییە کورتماوەکان بۆ بەرەنگارییەکان لە ژیانی ڕۆژانەدا . بەتایبەتی کاتێک درێژخایەن و بە چڕیی یان توند، خەمۆکی لەوانەیە ببێتە دۆخی تەندروستییەکی مەترسیدار دەتوانێت وا لە کەسی زیانلێکەوتو بکات کە ئازارێکی زۆر بە دەستیەوە بچێژێت کاتی لە قوتابخانە و خێزاندا بە خراپی کار بکات . وە لە خراپترین حەڵەتی دا دەبێتە هۆی خۆکوشتن . چەند ئامارێک لە سەر خەمۆکی و کاریگەریەکانی لە ئاستی جیهان : خەمۆکی نەخۆشییەکی باوە لە ئاستی جیهاندا، زیاتر لە 264 ملیۆن کەسی توشبوە . ئەوەش ڕێژەیەکی زۆر و ترسانکە ، ١٥٪ نەخۆشەییە خەمۆکیەکان خۆیان دەکوژن وە ٧٠٪ بارەکانی خۆکوشتن کە روودەدەن هۆکارەکەی خەمۆکیە . ساڵانە نزیک بە 800 هەزار کەس بەهۆی خۆکوشتنەوە دەمرن خۆکوشتن دووەم هۆکاری مردنی ە لە تەمەنی 15-29 ساڵی . نیشانەکانی نەخۆشی خەمۆکی : ١-مرۆڤ کە دوچاری نەخۆشی خەمۆکی بوبێت ، هەست بەوە دەکات یەکەم بێدەسڵاتە ،دووەم هەست بە بێ ئومێدی و داگیری دەکات. ٢-لەڕوخساریدا دڵشکاو خەمۆک دیارە . ٣-چیژ لە خۆشی نابینێت . ٤-بیرکردنەوەی گرفتی تێدەکوێت و بڕیاری بۆ نادرێت . ٥-خۆی بە کەم دەبینێ و زۆر جار خۆی بە خەتابار دەزانێت . ٦-هەندێجار دەوروژێ و زۆر بڵێ دەبێت ، هەندێ جاریش مات و کەم دوو دەبێت. ٧- بێهێز و ماندوو دیارە . ٨-لە هەندێ کاتدا خەوی نیە یان هەندێ کاتی تر زۆر دەخوێت . ٩- تام لە خواردن ناکات وکێشی دادەبزێت . نیشانەکانی خەمۆکی لە منداڵان و گەنجان دەکرێت کەمێک لە نیشانەکانی لە کەسانی گەورەو بەتەمەن جیاواز بێت : نیشانەکانی خەمۆکی لە مندڵا و گەنجدا ١-دڵەڕاوکو توڕە بوون ن دورکەوتنەوە لە کۆمەڵ و خێزان . ٢-گۆڕانکاری لە شێوەی بیرکردنەوەو بەرنامەی خەو . ٣-کەمبوونەوەی تێگەیشتن و ، تێکچوونی چالاکی مێشک. ٤-ئەگەری هەیە منداڵان بە هۆی ئەرکەکانی قوتابخانەوە توشی ئەم نەخۆشییە ببن . هۆکارەکان : ١-ڕوداوە ناخۆشەکان : بێ گومان لە کاتی هور ڕوداوێکی ناخۆش، مرۆڤ دووچاری خەم دەبێتەوە بەڵام هەندێ جار خەمکە لەگەڵ کەسەکە درێژە دەکێشێت تا وای لێ دەکات توشی خەمۆکی بێت. ٢-دوای منداڵ بوون : لە ناو دە ئافرەت یەک ئافرەت دوای منداڵ بوون توشی خەمۆکی دەبێت دیاردەکانی خەم خواردن بەردەوام گریان ، تێکچونی خەو ، ڕق هەڵسان لە منداڵەکەی و گرنگی پێنەدانی و خۆ بە کەم زانین . ٣- نەخۆشیە جەستەییەکان : زۆر جار نەخۆشیە درێژخایەن و ترسناکەکان وا لە مرۆڤ دەکات توشی خەمۆکی بێت وەک نەخۆشی دڵ و شەکرەو شێرپەنجە و سیل و پەک کەوتن . ٤- کەسایەتی نەخۆش پێش توشبوونی بە نەخۆشی : پێکهاتەی کەسایەتی مرۆڤ کاریگەری هەیە لە سەر ڕادەی توشبوونی بە نەخۆشی خەمۆکی ، ڕاستە هەموو مرۆڤێک ئەگەری توشبوونی بە نەخۆشی خەمۆکی هەیە ، بەڵام هەندێ مرۆڤ ئەگەری توشبوونی خەمۆکی زیاترە ، ئەوەش لە دەرئەنجامی شێوازی ژیانی ڕابردومان دەبێت . ٥- تێکچوونی کیمیایی مێشک : ئەوە لە دەرئەنجامی تێکچونی ڕژێنەرەکانن کە لە کۆئەندامی دەماری مرۆڤ ڕودەدات ، لەم حاڵەتانەدا پەنا دەبردرێتە بەر دەرمان بۆ چارەسەرکردن . جۆرەکانی خەمۆکی : ١-خەمۆکی دەرەکی: ئەم نەخۆشیە لو دەرئەنجامی هۆکارێکی دەرەکی سەرهەڵدەدات ، گرفەتەکانی ژیان و کۆچکردنی کەسێکی نزیک.... هتد . ٢-خەمۆکی ناوەکی:لێرەدا لەبەر چەند هۆکارێکی ناوەوە سەر هەڵدەدات ، کاتێک سەیری بارودۆخی کەسەکە دەکرێت لە لایەنی دەرەکی ، هیچ پاساوێک نادۆزرێتەوە بۆ توشبوون بە نەخۆشیەکە . چارەسەرکردن : دوای دە‌‌ستنیشان كردنی خە‌مۆكی، پزیشك بڕیار دەدات كە ئاخۆ كامە چارە‌سە‌ر گونجاوترینە بۆ ئەو كە‌سە بە‌پێی توندی حاڵە‌تە‌كە. چارە‌سە‌رە‌كە ڕە‌نگە گفتوگۆ، چارە‌سە‌ری ھیزری یان دەرمان بێت. بە ھەموو بارە‌كاندا دەبێت ئە‌ندامانی خێزان چاودێری كە‌سە‌كە بكەن كە ئایا بە چارە‌سە‌رە‌كان بەرەو باشتر دەچێت یان نا. ١-دەرمانە‌كان : درمانە‌كان بە گشتی كار لەسەر زیادكردنی ماددەی (سیرۆتۆنین) دە‌كە‌ن لە مێشك و دە‌مارە‌كاندا. سیرۆتۆنین پە‌یامبە‌رێكی كیمیاییە و كار لەسەر میزاج و ھە‌‌ڵسوكە‌وتی كۆمە‌ڵایە‌تی دەكات. ٢-چارە‌سە‌ری دەروونی : بە گفتوگۆ لە گەڵ پزیشك یان توێژە‌ری دەروونی دەبێ. ئەو گفتوگۆیە ھە‌م یاریدە‌دە‌ری دە‌‌ستنیشانكردنی ڕاددە‌ی توندی نە‌خۆشییە‌كە و ھۆكارە‌كانی دەدات، ھە‌م پرۆسە‌ی چارە‌سە‌ر ئاسان دەكات. چارە‌سە‌ری دەروونی، كە‌سە‌كە فێردە‌كات چۆن خۆی لەگەڵ نە‌خۆشییە‌كە و لێكە‌وتە‌كانی بگونجێنێ و زانیاری بداتە نەخۆش لە‌بارە‌ی سرووشتی نە‌خۆشییە‌كە و چۆنیە‌تی دە‌ربازبوون لە ھە‌ستە نە‌رێیە‌كان. خە‌واندن لە نە‌خۆشخانە: ئەگەر توندی نە‌خۆشییە‌كە گەیشتە ڕادە‌یە‌ك كە نەخۆش نەیتوانی گرنگی بە خۆی بدات و كە‌وتە مە‌ترسییە‌وە، یان بیری خۆكوشتنی ھە‌بوو، دەبێ نەخۆش لە نە‌خۆشخانە لەژێر چاودێری پزیشك و چارە‌سە‌ری دەروونی بمێنێتەوە. دە‌كرێ لە ھە‌مان نە‌خۆشدا زۆرتر لە جۆرێكی چارە‌سە‌ر بە‌كاربھێنرێ بە‌پێی بڕیاری پزیشك. * پسپۆری دەروونی
رێبین هەردی یەکێک لەو دیاریە بەنرخانەی مام جەلال پێشکەش بە شاری سلێمانی کردووە، سەکۆی ئازادی پارکی ئازادی سلێمانیە. مام جەلال ئەم سەکۆیەی پێشکەش بە هەموو ناڕازیەکانی کوردستان کرد کە بتوانن تیایدا ئازادانە و بە بێ سانسۆر و بێ هیچ ڕیکارێک بتوانن چی قسە و نارازایی خۆیانە دەرببڕن. بگرە بە دەمی خۆی گوتی تەنانەت گەر جنێودانیشە بەخۆم. تا ئەم رۆژە و تا ئەو شوێنەی منیش بزانم بۆ یەکججاریش لەو سەکۆیەوە کەس جنێوی پێ نەدا. کەچی لە رۆژی یادی کۆچی مامدا، کوڕەکانی ئەو سەکۆیەیان لێ قەدەغەکروین و هەنوکە بۆ ئەوەی چالاکی تیا ئەنجام بدەیت، دەبێت موڵەت لە ئاسایش وەربگریت!!!! لەیادی مامدا ڕێگەیان نەدا کاک رزگار ئەمین و گروپەکەی نمایشیکی شانۆیی بەڕی بخەن وەک هاوسۆزیەک بۆ کارەساتی کوشتنی ژینا ئەمینی کە تەنانەت گەورە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامیش نکوڵی لە تراژیدیای ئەو روداوە ناکەن و بە درۆش بێت بەڵینی بەدواداچونیان داوە. ئەو سەکۆیە بۆیە ناونراوە سەکۆی ئازاد کە جگە لە پرنسیپی ئازادی هیچ شتێک نابێت رێگری لێبکات. جا کە موڵەتی ئاسایشت بۆ سەکۆیەکی وا بوێت، ئیتر ئازادی چی و سەکۆی چی؟. بەداخەوە لەوە دەچێت سەردەمی حوکمڕانی کوڕەکانی مام سەخترین و ناخۆشترین کاتەکانی سلێمانی بێت کە تەنانەت ئەو نوزە ئازادەشی لێدەستێنن کە لەم شارەدا ماوە. هیوادارم من هەڵە بم و ئەوەی رویداوە هەلەیەک بووبێت کە جاک ئەکرێتەوە. بەلام ئەو روداوانەی ئەم ماوەیە دەیبیبین و داخستنی سەکۆی ئازاد، هیچ ئاماژەیەکی دڵخۆشکەر نین
د. شاهۆ سەعید ئەو رستەیەی لەسەر کێلی گۆڕەکەی ژینا ئەمینی نوسرا: "ژینا گیان تۆ نامریت.. ناوت دەبێتە رەمز" رستەیەکی سەرپێی و راگوزەر نەبوو، پێشبینیەک بوو کاریگەرتر لە چاوەڕوانی هەندێک لە چاودێران هاتەدی. ژینا وەک کیژۆڵەیەکی کورد بە شێوەیەکی تراژیدی گیان لە دەستدەدات؛ بەڵام وەک رەمز لەدوای مردنیەوە لەدایک دەبێت. مەرگی ئەو چیتر مەرگی تاکە کەسێک و کۆستی تاکە خێزانیکی سەقزی نیە. ئەو گوزارشت لە تراژیدیایەکی فرە لایەن دەکات، دەبێتە ئەڵقەی بەیەک گەیشتنی تراژیدیای هەزاران کەس، سەدان کەرتی کۆمەڵایەتی پەرواێزخراو و چەندین شوناسی تێکڕژاو. تراژیدیای ژینا لە تراژیدیای پاڵەوانە ناسراوەکانی مێژوو ناچێت، ئەو خۆی هیچ دەستێکی لە دروستکردنی رەمزیەتی خۆیدا نەبووە، تەنانەت دەگوترێت کیژۆڵەیەکی شەرمن بووە و سەروکاری لەگەڵ سیاسەتدا نەبووە. ئەوەی ئەو کارە دەکات هەستیارییەکی کۆمەڵایەتییە کە لە چرکەساتێکی مێژووییدا دەیان هەزار تاکی پەڕاگەندە و چەندین کەرتی کۆمەڵایەتی و شوناسی جیاواز و تێکڕژاوی ئێرانیەکان کۆدەکاتەوە. ژینا لە یەک کاتدا مێینەیە، گەنجە، کوردە، ئێرانییە و سەر بە پێکهاتەیەکی پەراوێزخراو و سزادراوە. ژینا وەک مێینە نێچیری بەردەوامی پۆلیسەکانی ئەخلاقە لە رژێمێکی پیاوسالار و کولتورێکی مەساجینی- دژە مێینەدا.. وەک گەنج پرۆژەی گوناهێکی بەردەوامە لە کۆمەڵگایەکی کۆنەپارێز و پیردا کە گەنجێتی وەک نەفرەت بەسەر شانی کوڕان و کچانەوە دەبینێت.. وەک کورد ئەندامی نەتەوەیەکی ژێردەستە لە دەوڵەتێکی داگیرکەردا کە کوردبوون وەک خەنجەرێکی ژاراوی و وەک خیانەتێکی نوستووی بەردەوام لەقەڵەم دەدات.. وەک ئێرانیش هەڵگری رەگەزنامەی وڵاتێکە کە هاوڵاتیانی بۆ زیاتر لە چل ساڵە بەدەست ستەمی ئاینی و دیکتاتۆریەتی سیاسییەوە دەناڵێنن، لە دۆخی ئامادەسازیی جەماوەری و سەربازیی بەردەوامدان بۆ شەڕێکی پیرۆز لەپێناو پاراستنی دەسەڵات و بەرژەوەندیەکانی کۆمەڵێک ئاخوندا.. تەنانەت ژینا لە هەندێک ناوچەی پەراوێزخراوی ئێراندا دەبێتە رەمزی ستەمی مەزهەبی و ئیتنی، وەک ئەوەی لای سوننەکانی زاهیدان و بلوچستان تەقیەوە، یان ستەمی نەتەوەیی لای ئازەر و عەرەبەکان کە سەرباری ئەوەی شیعەن، بەڵام کێشەی ئیتنیان لەگەڵ مەرکەزیەتی دەوڵەتی فارسی-زماندا هەیە. لە هەرێم و پارچەکانی تری کوردستان، لە ناوەندە ئیقلیمی و جهیانییەکانی دەرەوەی ئێرانیش، دەنگدانەوەی مەرگی ژینا و هەڵوێستەکان لەئاست دەرهاویشتە و پاشهاتەکانیدا رەمزیەتی خۆیان هەیە و هەندێک هەقیقەتی نوستوویان بەئاگا هێنایەوە. ئەو حەماسەت و ئومێدەی لە هەرێمی کوردستانەوە لای بەشێکی زۆری هاوڵاتیان هەستی پێدەکرێت وەک هاوسۆزییەک لەگەڵ هاوزمانەکانیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان.. تێکەڵە بە ترس و بەدگومانی کەرتێکی بەرفراوانی تری هەرێمی کوردستان کە ژینا وەک ئایکۆنی کوردایەتی نابینن، بەڵکو وەک ئایکۆنی فێمینیزم و ئازادیی جل پۆشینی ئافرەتان دژ بە کولتوری ئیسلامی دەیبینن. مەرگی ژینا ئەوەی دووپاتکردەوە کە شوناسی کوردبوون شوناسێکی نەتەوەیی سادە نیە، بەڵکو بارکراوە بە چەندین ترس و گرێ و هەستیاریی ئاینی و حیزبی و لۆکاڵی و کولتوری. هەروەک چۆن شوناسی ستەمکاریش شوناسێکی کۆنکرێتی نیە، بەڵکو لە دۆخی شوناسگۆڕکێ و تێکڕژاندایە لەگەڵ شوناسی قوربانیەکانیدا. واتە مەرج نیە قوربانیەکان، وەک مێینەکان و کوردەکان و پەراوێزخراوەکان هەمیشە هاوسۆزی یەکتر بن، هەروەک چۆن مەرج نیە داردەستەکانی ستەم و پۆلیسەکانی ئەخلاق تەنها ئەو کەسانە بن کە هەڵگری پێناسی فەرمی دەسەڵاتی سیاسی و ئاینی و کولتورین. سەرباری سنوورە نێودەوڵەتیەکان کە نیشتمانی کوردیان دابەشکردووە، سەرباری ئەو دیوارە کۆنکرێتیانەی لەنێوان شوناسە جێندەریی و ئاینی و نەتەوەییەکاندا هەڵچنراوە.. بەڵام کوردە قوربانیەکان، مێینە قوربانیەکان، ئێرانییە قوربانیەکان و پەرواێزخراوەکان بەگشتی دەبنە هاوسۆز و پشتیوانی یەکتر. لە بەرامبەردا پۆلیسەکانی ئەخلاق و پاسەوانەکانی دەسەڵات، سەرباری ئەوەی سەر بە رەگەز و نەتەوە و مەزهەب و عەقیدە و جوگرافیای جیاوازن، بەڵام لە زۆر شوێندا دەگەنەوە بە یەک.. زۆرجار دەبنە پارێزەری بەرژەوندەیەکانی یەکتر و رەوایەتی بە رەفتارەکانی یەکتر دەبەخشن. ژینا کاتێک دەبێتە ئایکۆنی ناڕەزایەتی ئێرانەکان و کوردەکان و فێمێنیستەکان و بەشێکی زۆری ئازادیخوازان لە رۆژهەڵات و جیهاندا.. درزێک لە مانا تەقلیدیەکانی شوناس و یاخیبووندا دروست دەکات.. ژینا کۆمەڵێک ئاسۆ بۆ ئایندە واڵادەکات، هاوکات چەندین برین بە کراوەیی جێدێڵێت کە تەنها لە جەستەی کورد و ئێرانیەکاندا نیە؛ بەڵکو گرفتی قووڵی گەلانی ناوچەکە و رۆژهەڵاتیەکانە بەگشتی. تراژیدیای ژینا ئەو راستییە دووپاتدەکاتەوە کە ئێمە تەنها کێشەمان لەگەڵ کۆمەڵێک رژێمی سیاسیدا نیە کە تۆڕی بەربڵاوی جاسوس و پۆلیس و دامودەزگای سەرکوتکەریان لە کایەی گشتیدا بڵاوکردووەتەوە؛ بەڵکو لەبەردەم کولتورێکی کۆمەڵایەتی دڵڕەقیشداین کە ژیانی تایبەتی تاکەکان دەکاتە ئامانج، دەست وەردەداتە وردەکاریەکانی ژیان و شێوازی جل پۆشینیان، سنور بۆ بیرکردنەوە و ئاخاوتنیان دەکێشێت و زۆرجاریش لە رووی مەعنەوییەوە تێرۆریان دەکات. مەرگی ژینا یادی خستینەوە ئەوە تەنها دەوڵەت نیە -وەک قەوارەیەکی سیاسی و یاسایی و جوگرافی- دەبێتە زیندانی هاوڵاتیانی خۆی و ناچاریان دەکات کۆمەڵێک سنوری سیاسی تەقدیس بکەن کە لەسەر حیسابی شوناسە نەتەوەیی و مەزهەبی و کولتوریەکانی ناوچەکە دامەزراوە؛ بەڵکو شوناسە فەرعیەکان خۆشیان، وەک کۆمەڵێک قەوارەی رەمزی، جارێکی تر و لە هەندێک شوێنی تردا دەبنەوە بە زیندان و کۆسپی بەردەم کارلێک و هاوسۆزی نێوان تاکەکان و پێکهاتە مرۆییەکان. خۆرهەڵات و جیهانی ئیسلامی بۆ چەندین سەدەیە سەرزەمینی ستەم، تاکڕەوی، شۆڕش، یاخیبووون و سەرکوتکردنی بەردەوامە. مرۆڤ هەموو جارێک ترسی دووبارەبوونەوەی ئەو مێژووەی هەیە، بەڵام ئەوەی ئەمجارە جیاوازیەکە لە ئێراندا دروست دەکات پەیوەندیی بە رەمزیەتی ئایکۆنەکەیەوە هەیە کە مێینەیە. رەنگە ئەمە یەکەمین جار بێت "ئازادکردن"ی ژن لە دروشمێکی ئایدیۆلۆجی پیاوانەی پەتییەوە دەبێتە "ئازادبوون"ی ژن کە خۆی کە لەسەر شەقامەکان بەرجەستەی دەکات. رەنگە جیاوازی سەرەکی ئەوەی ئێستا لە ئێران روو دەدات لەگەڵ ئەوەی لە بەهاری عەرەبیدا روویدا پەیوەندیی بە رەمزیەتی ئایکۆنی هەردوو شۆڕشەکەوە بێت: "ئەلبوعەزیزی" و "ژینا". ئەلبوعەزیزی کاسبێکی دەستگێڕ بوو، ئەویش وەک ژینا هیچ دەستی لە بە ئایکۆنکردنی خۆیدا نەبوو؛ بەڵام کاتێک دژی ستەمی ئابووری و بەرتەسککردنەوەی دەرفەتی کار خۆی دەسوتێنێت ئیتر دەبێتە پزیسکی شۆڕشێکی بەرفروان کە کۆتایی بە دەسەڵاتی دیکتاتۆری لە چەندین وڵاتی عەرەبیدا دێنێت. ئەو شۆڕشگێڕانەی ئەلبوعەزیزی-یان کردە ئایکۆن وەک رەمزی نوێنەرایەتیکردنی ستەمی ئابوری لێیان دەڕوانی، هەربۆیە دروشمی نان و دادپەروەری، لەپاڵ دروشمی روخاندنی رژیمی سیاسیدا بووە دروشمی سەرەکی بەهاری عەرەبی.. واتە دروشمی نان و داپەروەری پێش دروشمی ئازادی کەوت. بەڵام لە ئێستای ئێراندا دروشمی ئازادی و ژیاندۆستی لەپاڵ کۆمەڵێک دروشمی سیاسیدا لە لیستی سەرەوەی دروشمەکانی خۆپیشاندانە. ئەوەش سەرەتایەکی جیاوازە لە زەینیەتی تاکەکان و هۆشیاری کەرتە کۆمەڵایەتیەکاندا کە ئازادی و ژیاندۆستی وەک تەواوکەر و دیوی دووەمی دادپەروەری و کرانەوەی شوناسە داخراوەکان بەڕووی یەک و بەڕووی جیهاندا دەبینن.
د. چۆمان هەردی ئێمە لە سەردەمێکی جیاوازدا دەژین، سەردەمێک کە ژن تیایدا دینامۆی گۆڕانکارییە. لە باکوور، ڕۆژئاوا، ڕۆژھەڵات و ئێران ژنان ڕابەری بزوتنەوەی ئازادیخوازین. ئەوان بۆ ڕزگاربوون لە ستەمی داگیرکار، دیکتاتۆرییەت، پیاوسالاری، ھەژاری و نادادپەروەری دەجەنگن. بۆیە بە یارمەتی فایەق بێکەس، ئەم بەیتە لەگەڵ ئەمڕۆدا دەگونجێنم و دەڵێم: میللەتی بێ عیلم و بێباک چۆن بە ئیستیقلال ئەگات؟ واسیتەی بەرزی و تەرەققی ھیممەتی ژنانەیە (١) تووڕەیی ژن لە چەوسانەوە و بەگژداچوونەوەی نادادی کردەگەلێکی خۆماڵی و خۆکردیین و ھاوردەی ھیچ شوێنێک نین. ژنان لە بەشە جیاکانی کوردستان چیتر بە کۆتوبەندی پیاوسالاری و ستەمکاری ڕازی نین و خاوەندارێتی جەستە، بڕیار و ژیانی خۆیان دەکەن. کەچی لە باشوور تازە پیاوانی دەسەڵاتدار پێماندەڵێن ژن کێڵگەی دروستکردنی منداڵە، ژن دەبێت لە ماڵەوە بێت و خزمەتی مێرد و منداڵی بکات، ژن دەبێت خەتەنە بکرێت تا شەھوەتی کەم بێتەوە و ”بەدڕەفتاری" نەکات، مافی پیاوە ھەرکاتێک ویستی و گەر بە زۆریش بێت لەگەڵ ژنەکەی بخەوێت. لە باشوور کۆنترۆڵکردنی جەستەی ژن، ڕێگرتن لەوەی ھوشیاربێت، بخوێنێت و کاربکات وەک شێوازێک لە پاراستن نمایشدەکرێن. سیستەمی پیاوسالاری ھەر خۆی مەترسی دەستدرێژی، گێچەڵی سێکسی و توندوتیژی بەرامبەر بە ژن دروستدەکات و ئەم مەترسییانەش بەکاردێنێت و بە ناوی ”پاراستنی ژن"ەوە ڕێگری لە بەشداری ژن دەکات لە کایە ھونەری، کۆمەڵایەتی، ئابووری و سیاسییەکاندا. ئەم پیاوسالارە ئایینی، حیزبی و نەریتخوازانە ھەموو توانای خۆیان بەکاردێنن تا ژن بە دەستەمۆیی و بێدەسەڵاتی بھێڵنەوە. ھەر بۆیە لە ساتێکدا کەسێک یان گرووپێک ھەڕەشە لەو سیستەمە بکات کە ئەوان دەیان ساڵە دەیچنن و دروستی دەکەن، ئەوا بەوپەڕی ھێزی خۆیانەوە پەلاماری دەدەن. سیستەمە لاوازبووەکان و ئەوانەی لەژێر مەترسیدان ھەمیشە توندوتیژترینن (جا ئەوە دەوڵەتی ئێران بێت یان سیستەمی پیاوسالاری)، ئەوان بەھێزترین چەکەکانی خۆیان بەکاردێنن تا داکاکۆکی لە مانەوەی خۆیان بکەن. بۆیە گەر یەکێک لێی پرسیت: ئایا گۆڕانکاری ڕوویداوە؟ پێی بڵێ: ئەو ھەموو ھێرشە توندەی دەکرێتە سەر ژنان و پیاوانی ئازادیخواز بەڵگەیە بۆ ئەوەی درز کەوتۆتە گوتار و تێڕوانین و ھەوڵەکانی زۆرداران و پیاوسالارانەوە. فێمینیستەکان دەمێکە وتوویانە: مرۆڤ ناتوانێت شتێک بێت کە نەیبینیوە. بە واتایەکی تر گەر ژنان ھەرگیز ژنێکی ئازاد و ئازا نەبینن، پێیانوایە کە شتی وا بوونی نییە و ناتوانن وا بن. بەڵام سەیری ئەو ھەموو ژنە تووڕە و ئازاد و ئازایەی دەوروبەرمان بکە کە ڕووبەڕووی مەرگ دەبنەوە و چیتر بێدەنگ نابن. ئەوان ڕۆژانە پیشانماندەدەن کە گەر پێکەوە کاربکەین، دەتوانین لە پیاوسالاری و نادادپەروەری دەربازبین. بەڵام خانمی گەنجی باشوور، پێش ھەموو شتێک بخوێنەرەوە، خۆت پەروەردە بکە، ھاوپشتی ژنانی دەوروبەرت بکە، ستراتیژی کارت ھەبێت و وزەی خۆت بپارێزە بۆ کاتی گونجاو. ئازادی لە ڕواڵەت و جوانکاری و جلوبەرگدا کورتمەکەرەوە، چونکە ئازادی واتە بەرپرسیارێتی. خۆت پێبگەیەنە تا بتوانی بەرپرسیارێتی بڕیاردان و خاوندارێتی خۆت ھەڵگریت. بێباک مەبە لە چەوسانەوە! تووڕە بە بەرامبەر بە زوڵم. تووڕەیت لە نادادپەرەوەری بەکاربێنە تا شەڕ و گۆڕانکاری گەورە بکەیت کە تەنھا بە گرووپ دەکرێت نەک بە شەڕی بچووک و بەتەنھا. لە شەڕە تەنھاکاندا زۆرجار دەدۆڕێیت بەڵام لە کاری پێکەوەییدا ھیوای سەرکەوتنت ھەیە. (١) لە بنەڕەتدا بەیتەکەی مامۆستا فایەق بێکەس بەمجۆرەیە: میللەتی بێ عیلم و ئەخلاق چۆن بە ئیستیقلال ئەگات؟ واسیتەی بەرزی و تەرەققی ھیممەتی مەردانەیە
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
