.gif)
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج محه‌مه‌د سه‌عید كوڕی میرزا مه‌جید كوڕی حاجی ئه‌حمه‌دی قه‌زاز سه‌رچاوه‌كان باس له دوو شوێن ده‌كه‌ن كه لێی له دایك بووه ، هه‌ن ده‌ڵێن له خورماتوو له دایك بوه‌و زۆربه‌ش باسی سلێمانی ده‌كه‌ن ، كه‌سایه‌تیه‌كی ناسراو رۆشنبیرو خوێنه‌وارو نه‌ته‌وه‌یی و خه‌مخۆری هه‌ژاران بووه ، ساڵی 1904 هاتوه‌ته دنیاوه‌و له 20ی ئه‌یلولی 1959 هه‌ڵواسراوه . له ساڵی 1924 دوای ته‌واوكردنی خوێندن له به‌غدا بووه به فه‌رمانبه‌رو پاشماوه‌یه‌ك بووه به مودیری ناحێی تانجه ڕۆ ، دواتر قایمقامی زاخۆ ، هه‌روه‌ها له چوار پارێزگای كورد نشین بووه به پارێزگار " هه‌ولێر ، كوت ، كه‌ركوك ، موسڵ " له هه‌ر چوار پارێزگاكه‌كوردانه‌و جوامێرانه كاری كردووه، چیرۆكی جۆراو جۆر له باره‌ی خه‌مخۆری و به‌ته‌نگه‌وه هاتنی خه‌ڵكی لێده‌گێڕنه‌وه ، ساڵی 1953 بووه به وه‌زیری كارو باری كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌و سه‌رده‌مه له چه‌ند پارێزگایه‌ك نانه‌واخانه‌ی حكومی بۆ هه‌ژاران كردوه‌ته‌وه‌و به نرخی هه‌رزان نان دراوه به خه‌ڵك ، هه‌رئه‌وكاته‌ش ناوی "باوكی هه‌ژاران" ی لێنراوه له رۆژی بردنی بۆ هه‌ڵواسین وته‌یه‌كی به ناوبانگی هه‌یه " ناترسم و ده‌زانم بڕیاری كوشتنم دراوه ،كه سه‌رده‌كه‌ومه به‌ر په‌تی خنكاندن ده‌بینم كه‌سانێك له ژێر پێمدان شایانی ئه‌و ژیانه نین " . هاوسه‌ره‌كه‌ی پێش هه‌ڵواسینی ویستویه‌تی هه‌وڵی بۆ بدات ئازاد بكرێ پێده‌چێت به‌ڵێنی به‌ردانی وه‌رگرتبێت ، هه‌واڵی بۆ ده‌نێرێت ئه‌گه‌ر واز له‌و كاره نه‌هێنێت لێی جیا جه‌بێته‌وه ، هه‌ر یه‌ك له عه‌بدولڕه‌حمان به‌یاتی و زوهێر كازم عه‌بود كتێبیان له باره‌یه‌وه نووسیوه ، كتێبه‌كه‌ی به‌یاتی به ناوی " سه‌عید قه‌زاو رۆڵی له سیاسه‌تی عیراقیدا"یه ، لێره‌و له‌وێ زۆر جار له باره‌ی جوامێری ئه‌وپیاوه م خوێندوه‌ته‌وه ، كاك له‌تیف گلی له بیره‌وه‌ریه‌كانی خۆیدا كه به ناونیشانی " یادگه‌یه‌ك له مێژوه‌وه " چاپكراوه ده‌ڵێت " ساڵی 1957 وه‌زیری ناوخۆ سه‌عید قه‌زاز سه‌ردانی چه‌مچه‌ماڵ ده‌كات ، خه‌ڵكی چه‌مچه‌ماڵ پێشوازی گه‌رمی لێده‌كه‌ن و هه‌ندێك داواكاریان ده‌بێت به‌ڵێن ده‌دات بۆیان جێبه‌جێ بكات ، دواتریش هه‌ندێك له ئاغاكانی هه‌مه‌وه‌ند داواده‌كه‌ن چه‌مچه‌ماڵ بخرێته سه‌ركه‌ركوك له به‌ر ئه‌وه‌ی فه‌رمانگه‌كانی كه‌ركوك زۆربه‌ی كارمه‌ندان توركمانن و ئه‌مانیش توركمانی نازانن،ئه‌مه‌ش به عه‌رزو حاڵێ ده‌ده‌نه وه‌زیر ، ئه‌ویش ده‌ڵێت پاش چوونم بۆ سلێمانی و بۆ لای دایكم كه گه‌ڕامه‌وه به‌غدا وه‌رن بۆ لام ،ده‌ڵێن كه چوونه بۆ به‌غدا پێی ووتون ، ئێوه چۆن داوا ده‌كه‌ن چه‌مچه‌ماڵ له كه‌ركوك جیا بكه‌مه‌وه‌و بیخه‌مه سه‌ر به‌غدا ، ئه‌و كات له به‌ر پارێزگاری كه‌ركوك كه عه‌ره‌به‌و له گه‌ڵمدا بوو پێم نه‌وتن ، من نامه‌وێ یه‌ك كورد له كه‌ركوك دابڕێت " ناوه‌ڕۆكی قسه‌كانی كاك له‌تیف دورو درێژترن . نه‌سیر چادرچی باسی چیرۆكێكی خۆی ده‌كات له گه‌ڵ سه‌عید قه‌زاز كه وه‌زیری ناوخۆ بووه ، ده‌ڵێت سواری فڕۆكه بووم بچم بۆ لوبنان ، فڕۆكه‌كه هێشتا به‌رز نه‌بووبوه‌وه له زه‌وی رایانگرت و ئه‌فسه‌رێكی هه‌واڵگری دایگرتم ، وتی نابێ عیراق جێبهێڵیت ، جانتاو كه‌ل و په‌له‌كه‌م له فڕۆكه‌كه‌دا بوو فڕۆكه رۆیشت و من گه‌ڕێنرامه‌وه ، رۆژی دوای چوومه لای وه‌زیری ناوخۆ خوا لێی خۆش بێت سه‌عید قه‌زاز ، ئه‌ڵێ ته‌واوی چیرۆكه‌كه‌م بۆ گێڕایه‌وه ، ئه‌ڵێ له‌وه ده‌چوو ئاگادار بێت زۆر رێزی گرتم به نه‌رمی قسه‌ی له گه‌ڵ كردم و پێی وتم ئێوه گێچه‌ڵمان پێده‌كه‌ن ، هه‌ڵبه‌ت ئه‌میش وه‌ڵامی داوه‌ته‌وه و قسه‌و باسی زۆر ده‌گێڕێته‌وه ، بۆ جانتاو كه‌ل و په‌له‌كه‌ی پێی ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر نه‌گه‌ڕایه‌وه بۆت من قه‌ره‌بووت ده‌كه‌مه‌وه خۆیشم بلیتی سه‌فه‌رت بۆ ده‌كڕم ، ده‌ینێرێت بۆ شوێنێ ترو لای كه‌سێكی تر ، به‌ڵام نه‌سیر ده‌ڵێت ناچم ، ئه‌م به‌ڵێن ده‌دات هیچی توش نه‌بێت ، نه‌سیر ده‌ڵێت هه‌رواش بوو ، دواتر ئیشه‌كه‌م جێبه‌جێ بوو كێشه‌و گرفته‌كه‌شم له سه‌ر لاچوو، ئه‌وه هه‌ڵوێستی سه‌عید قه‌زازه له گه‌ڵ نه‌یارێكی خۆی و حكومه‌ته‌كه‌یدا ، تۆ بڵێی عیراق جارێ تر وه‌زیری له‌و جۆره به خۆیه‌وه ببینێ . جێی داخه سه‌عید قه‌زاز به كوردی شتێكی ئه‌وتۆی له باره‌وه نه‌نووسراوه ، له كاتێكا ده‌بوو ئێستا باخچه‌و قوتابخانه‌و نه‌خۆشخانه‌ی به ناوه‌وه بوایه ، درود بۆ مه‌رگی ئه‌و پیاوه گه‌وره‌یه‌و یادی پڕخێر بێت .
.gif)
نووری بێخاڵی به گوێرەی یاسای ژماره (1)ی ساڵی 2005ی هەموار كراو، سەرۆکایەتیی هەرێمی كوردستان، دامەزراوەیەکی دەستووریی جێبەجێکارییە لە چوارچێوەی دەسەڵاتەکانی هەرێمی کوردستان. سەرۆکی هەرێمی کوردستان، سەرۆکی باڵای دەسەڵاتی جێبەجێكردنه له هەرێمی كوردستان و لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوەدا، نوێنەرایەتیی هەرێمی كوردستان دەکات. بەپێی ئەم بڕگە یاساییەی سەرەوە، سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، لە سەکۆ هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەکاندا، نوێنەرایەتیی ئیرادەی کوردستانیان بە سەرجەم پێکهاتەکانیانەوە دەکات و بەرپرسیارییەتیی بەرگریکردن لە بوون و ناسنامەی کوردستانیانی دەکەوێتە ئەستۆ. بۆیە هەموو ئامادەبوونێکیان لە کۆڕ کۆبوونەوە، کۆنفڕانس و کۆنگرە، بۆنە و چالاکییە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەکاندا، لە لایەنی سیمبولییەوە، ئاماژەیە بۆ ئامادەیی کوردستانییەکانی هەرێمی کوردستان لەو شوێنکاتانەدا. بە واتایەکی ڕوونتر، هەموو ئامادەبوونێکی کارا و بەرچاوی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە سەکۆ نێودەوڵەتییەکان و لەناو جەرگەی ڕووداوە گرنگە جیهانییەکاندا، دواجار ئامادەیی ناڕاستەوخۆی ویست و ئیرادەی پێکهاتەکانی هەرێمی کوردستانە. لەم ڕوانگەیەوە، بانگهێشتی فەرمیی حکوومەتی بەریتانی بۆ سەرۆک نێچیرڤان بارزانی بۆ بەشداریکردنی لەگەڵ (١٥٠) سەرۆک و سەرکردەی وڵاتانی جیهان لە ڕێوڕەسمی ماڵئاواییکردن لە شاژن ئەلیزابێسی دووەم، هەڵگری واتاگەلی گرنگی سیاسییە، بەتایبەتی لە پەیوەست بە پرسی بوون و (ناسنامە)دا واتایەکی قووڵی هەیە. ئەگەر ئەم ڕەهەندە بۆ من و تۆ، کە لە هەرێمی کوردستاندا دەژین و گیرۆدەی کۆمەڵێک کێشەین، مایەی گرنگیپێدان نەبێت، یان بە هەر بیانوو و پاساوێکەوە خۆمانمانی لی ببووێرین بێت، بەڵام ئەم پرسە بۆ کوردێکی تاراوگەنشین کە ژانی بێ ناسنامەیی ئازاری دەدات، جێی سەرنج و بایەخ و هەڵوەستە لەسەرکردنە. کوردێکی تاراوگەنشین کە لەناو سەدان هەزار پەناهەندەی سەرهەڵگرتووی خاوەن دەوڵەتدا، خەمی ناسنامە و بوون، خەمێکی گەورەیەتی. بەوپێیەی لەوەتەی هەیە و تا ئێستاش، وەک هەر کوردێکی دیکە، تراژیدیای کوردبوون و پرسیاری بوون و ناسنامەکەی، لەگەڵیدا دەژیێت. سەرەڕای هەموو ئەو بانگەشە فریودەر و دروشمە جادووییانەی بۆ جیهانگیریی کران و دەکرێن، بەوەی کە جیهانی کردووەتە گوندێکی بچووک و ئینتما لۆکاڵییەکانی کاڵ کردوونەتەوە، بەڵام تەواو پێچەوانە کەوتنەوە. چونکە واقیعی جیهان و مرۆڤایەتی، بەهۆی ئەو هەڕەشە و مەترسییانەی کە پرۆسەی بەجیهانییکردن بۆسەر کۆمەڵگاکانی کەنار و پەراوێز لەگەڵ خۆیدا هێنانی، هەموو ئەو جادوو و دروشمانەی لە واتاکانیان بەتاڵ کردوەوە. بەجۆرێک، نەک هەر ئینتما لۆکاڵییەکانی کاڵ نەکردنەوە، بگرە پرسی دەستگرتن بە (ناسنامە) و پارێزگاری لێ کردنی، لە فۆڕمێکی دیکەی کاریگەرتردا گەڕاندەوە ناو کۆمەڵگاکان، تا ئەوەی ئێستا پرسی پاراستنی (ناسنامە)، کێشەیەکی هەرە گەورەی مرۆڤەکانە، تەنانەت بەوانەشەوە کە خاوەن دەوڵەت وسەروەرین، چ جای بۆ کوردێکی بێ دەوڵەت! لەم ڕوانگەیەوە، ئامادەیی فەرمیی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، وەک سەرۆکی هەرێمی ناو دەوڵەتێکی فیدڕاڵی کە تا ئەم چرکەساتەش سەروەریی دەوڵەتەکە لەژێر پرسیار دایە، هەروەها وەک نوێنەری ئیرادەی کوردستانیان کە ساڵەهای ساڵە بەدەست جەور و ستەمی سەردەستەکانی دەوڵەت دەناڵێنن، جۆرێکە لە بەها دانان بۆ ناسنامەیەکی جیاوازتر لەوانی دیکەی ناو دەوڵەت، ناسنامەیەک کە لە ئاستە فەرمی و نیودەولەتییەکەیدا، سەرۆکی هەرێم نوێنەرایەتیی دەکات. بەکورتی: ئامادەیی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە بانگهێشتی فەرمی لە ڕووداو و سەکۆ جیهانییەکاندا، پاسپۆرتی پەڕینەوەی ناسنامەیەکە بۆ دنیای دەرەوەی خۆی، کە ساڵەهای ساڵە هەوڵی تواندنەوەی دەدرێت!
.gif)
هەندرێن شێخ راغب ئەو كڵاوێكی لە شێوەی كڵاوەكەی تۆڵستۆی كڕی، بەڵام سەرێكی وەك سەری تۆڵستۆی لە كوێ بكرێ؟ رۆمانی" داغستانی من" رەسوڵ حەمزەتۆف. لەبەرئەوەی هەموو مرۆڤەكان بە یەكسانی لەدایك دەبن كەواتە كۆیلایەتی دژی سروشتی مرۆڤە. " مۆنتسكیۆ". هیچ سەردەمێك وەك ئێستا مرۆڤی ئێمە لەبەردەم هەڵاتن لە قەزیەو نائومێدی وادا نەبووە، ئەو كەسانەی لەیەك كاتدا شەڕی بە بەعسی كردنی كۆمەڵگاو چینایەتی و وشیاری مەدەنی كۆمەڵی كوردەواریان دەكرد، ئێستا قەزیەی جددی ئەوەیە لەنۆبەی بەنزینخانەیەكدا بەنزینی دەستكەوێت؟ لە نۆبەی كڕینی دیوانی نالی و كتێبەكانی كەمال مەزهەرو مەلا عەبدول كەریمی مودەریس، هاتوینە سەر ئەوەی گوێ لە كەسانێكی ناو تیك تۆك دەگرین كە بەتاڵ و حەتاڵ و بێ فكرو مۆڕاڵ و جنێوفرۆشن؟ لەدواهەمین ریزبەندی زانكۆكانی جیهان، زانكۆكانی كوردستان پلەی زانستیان زۆر هاتونەتەخوار، ئەمە كارەساتێكی هێجگار قوڵ و مەترسیدارە كە دەبوو ئەم هەواڵە شەقامی سیاسی و رۆشنبیری هەژاندبا..بچوك بونەوە بۆ پۆست و ئیمیتیازو نانێكی رۆژانە، بۆتە نەریت و دیاردەو زۆر كەسی خاوەن پێگە دەبینی چۆك بۆ هەندێك داواكاری دادەدات، مرۆڤ لە دڵەوە غەمگین دەبێت. لەبری گەشەكردنی فكری سیاسی و مەعریفی، حزبە كوردیەكان بەدەست دەستەبەندی و شەخسەنەكردنی حزب و ململانێی بچوكی رۆژانەو شەڕی بێ فكرو بێ ئاست گیرۆدەن و بۆتە كاری ئۆرگانەكان. نوخبەی سیاسی و حزبی كوردی لەبری ئەوەی نەوەیەكی تازەی گەشەكردوی سیاسی و فكری و خاوەن قەزیەی جددی دروست بكات، خەریكی بێ ئاست ترین و خراپترین جۆری ململانێی شەخسی و جنێوودان و شەڕە تیك تۆك و فەیسبوكە. بازرگانی نیشتمانی نەك هەر نەماوە، بەڵكو بازرگانی و كاری سەرمایەداری نیشتمانی بە جۆرێك ئاستی دابەزیوە خودی ئەم سەرمایەدارە سروشتیانە، پێیان عەیبە بڵێن دەوڵەمەندین خاوەن پڕۆژەی بازرگانین..كایەی دینی و گوتاری دینیش لەم شەڕە جنێوو موهاتەرات و ئاست نزمیە بەدەر نیەو تەنانەت گوتاری دینی وەك شێخ محمدی خاڵ و مودەڕیس و جزیری نەك وجودی نیە، بەڵكو شەڕە جنێوی بەشێك لە وتاربێژانی ئاینی پڕی ناو تیك تۆك و فەیسبوكە. لەئاستی كۆمەڵایەتی شەڕە جنێوو بەرەباب و عەشیرەت و هۆزگەری هەرگیز بەم رادەیە بێ ئاست و پاشاگەردان نەبووە، هەر كەسەو لای خۆیەوە كوێخایەكە؟ لەكاتێكدا كوردەواری خۆمان خاوەنی دابونەریت و عورف و رێگاوجێگای خۆیەتی. كوشتن و یەكتر ناشیرین كردن و پەلاماردانی كەسایەتی بۆتە دیاردەیەكی زۆر ئاسایی. وێڕای ئەوە هەوڵی باش و رێكوپێك هەیە، هەندێ جار دادگاكان و كەسانی مەدەنی و رۆشنبیری كاری زۆر باش دەكەن، بەلام بە گشتی دیاردەكە زۆر گەورەیەوتەنها ئەم هەوڵانە بەس نین.. ئەم دۆخی بێ قەزیەبوونی مرۆڤ و بچوك بونەوەی بۆ ناو حەوشەی ماڵەكەی و نەبینینی دنیاو گۆڕانكاریەكان وپێشكەوتنەكان، دوو رەهەندی هەیە، یەكەم جیهانیە، دووەم ناوچەییە..لەئاستی جیهان شەپۆلێكی گەورەی بچوك بوونەوەی ئینسان و نەمانی فكرو ئایدیاو قەزیە هەیە، ئێمەش لە كاریگەریەكانی بێبەش نین..كە سۆسیال میدیا رۆڵێكی كوشندە لەم بارەیەوە دەبینێت. لە ئاستی ناوچەییش بەهەمان شێوە كاریگەریمان لەسەرە، بەڵام هاوڵاتیان و دەسەڵات و حوكمڕانان دەتوانن كاری باش بكەن و بەشێكی زۆری ئەم بابەتە راست بكەنەوە، ئەمە بە دەزگای پۆلیسی و ئەمنی ناكرێت، بە تێهەڵدان و زیندان ناكرێت، ئەمە پەروەردەو ئاراستەو پڕۆگرام و سیاسەتی دەوێت. كە تاكی ئێمە لەگەڵ پەروەردەیەكی خاوەن قەزیەو ئیرادەو رۆشنبیری و مەدەنی ئاشت بكاتەوە. مرۆڤی بچوك خەریكی شەڕی بەرژەوەندی بچوكەو توانای گۆڕانكاری نیە لە ژیانی چەق بەستووی خۆی و ناتوانێت سەرەتایەكی جیاوازو تازە لە ژیانی خۆیدا دەست پێ بكات ..وەلێ ئازادیخوازی و پێشكەوتن و مەدەنیەت و شەڕی ناشیرینەكان قەزیەی مرۆڤی گەورەیە. من رەش بین نیم، بەڵام " شكسپیر" دەڵێ: بەهای سەربەخۆیی مرۆڤ لە مێشكی سەربەخۆدایە.
.gif)
ئاری محەمەد هەرسین لەبەر ئەوەی مەسەلەکە ڕوونە و پێویست بە پێشەکی ناکات، باشتر وایە ڕاستەوخۆ بچمە ناو مەوزوعەکەوە. کاک قوباد باس لە داد و بێدادی ٤٣% بە ٥٧% لە نێوان هەولێر و سلێمانیدا دەکات و، ناعەدالەتی بەرامبەر سلێمانی دەبینێت. با بزانین دونیا کەی کاک قوباد لە چاویلکەی ئێمەی پارتیەوە چۆنە؟ … چونکە کاک قوباد بە ئەدەبێکی بەرزەوە بە خەڵکی کوردستان دەڵێت: هەموی خەتای پارتیە….! بۆ لێک حاڵی بوون لەگەڵ خوێنەری بەڕێز، باشتر وایە بۆچونەکانمان لەم خاڵانەدا کورت بکەینەوە: کاک قوباد بە کوردیەکەی دەڵێت: گەر یەک حکومەت بین دەبێت میزانییەی کوردستان پەنجا بە پەنجا بێت… جارێ هەر مەبدەئی پەنجا بە پەنجا مانای دوو ئیدارەییە، نەک یەک ئیدارەیی. ئینسان بەم عەقڵیەتە نابێتە یەک حکومەت. ئایا کاک قوباد ڕێژەی ژمارەی دانیشتوانی چوار پارێزگاکەی کوردستان دەزانێت بەداتا؟… ئەی نابێت دابەشکردنی داهاتی حکومەت لەسەر بنەمای دابەشبونی ژمارەی دانیشتوان و قورسایی و بارگرانی سەر ناوچەکان بێت؟… لەمەشیانا عەقڵیەتی ٥٠ بە ٥٠ دیدێکی مۆدێرن نیە بۆ حکومڕانی. باش بەکار نەهێنان و کورتهێنان لە جێبەجێ نەکردنی ئەو هەموو پڕۆژەیەی سلێمانی خەتای ٤٣% یە؟… نەمانی پارە لە بانقەکان لە ڕۆژی دابەشکردنی مووچە، خەتای ٤٣% بە ٥٧% یە ؟ کاک قوبادی بەڕێز… مەعقولە هەموی خەتای مەسرور بارزانی بێت؟… ئێوە بۆ خۆتان بە لوت بەرزی و شانازیەوە دەڵێن: نە سەرۆکی هەرێم فەرماندەی گشتی یەکەی حەفتایە و، نە سەرۆکی حکومەتیش دەسەڵاتی بەسەر پۆلیسێکدا لەمدیو دێگەڵەدا هەیە…! جەنابت حەقە لەپێشدا یەکڕیزی دەزگای ئاسایش، پۆلیس، دەزگای زانیاری و پاراستن، یەکەی حەفتاو هەشتا مسۆگەر بکەیت، کە بنەمای یەکڕیزیە، ئینجا باس لە یەک حکومەتی بکەیت. ئەگەر ئەوانەت پێ جێ بەجێ کرا، ٤٣% بە ٥٧% تەحسیڵ حاسڵە و خۆ بە خۆ نابنە کێشە.
ئارام سەعید ژیان بەبێ هیوا دەبێتە دۆزەخ، وەک دوستۆیفسکی دەڵیت " کاتێک بێ هیوا دەبین وەک ئەوەیە ژیان بوەستێت" لەهەمان کاتیشدا ناکریت پشت ببەستین بە بەڵێنی درۆ و وەهمی سیاسییە بێ ئومیدەکان وەک ئەوەی لە کوردستان دەیبینین. دەبێت بپرسین دوای ئەو هەموو هەڵبژاردنەی سی ساڵی رابردوو ئایا حکومەت گوێ لە هاوڵاتی ئەگرێت؟ هەر هەڵبژاردنێک دەکرێت رێژەی دەنگدان دادەبەزێت ئایا کەمبونەوەی بەشداری لەدەنگدان کاری کردۆتە سەر سیاسەتی حکومەت و پێداچونەوە؟ ئایا ئەو ئامرازە باشە کە خەڵک بەشداری هەڵبژاردن ناکات؟ دەتوانێت کاریگەربێت؟ لەم نێوەندەدا یاریکردن بەهەست و سۆزی جەماوەر هیچ دەستکەوتێکی بۆ خەڵک نابێت جگە لە دواخستنی ئەو ئومێدەی بەگۆڕانکاری راستەقینە هەیە.. راپەرین و خەباتی چەندین ساڵەی کورد لە دژی حوکمڕانەکانی عێراق و دەسەڵاتی بەعس بۆ ئەوە نەبوو کە خزمەتگوزاری خراپە، موچە دوادەکەوێت، کارەباو ئاو خراپە، کەرتی تەندروستی و پەروەردە خراپە، بەڵکو بۆ ئەوە بوو کە ئازادی نەبوو، رژێمێکی دیکتاتۆر بوو، فرەحزبی نەبوو، بەڵام ئێستا هەمووی پێکەوە خراپەو رۆژ بەرۆژ ئازادییەکان بەرتەسک دەکرینەوەو هەڵبژاردن دوادەخریت و تەزویر دەکرێت و لەسەر شەقامەکان شەق دەوەشێنرێت... ئەوکاتەی حزب دەبێتە ئامرازێک بۆ بەرژەوەندی نوخبەیەک یان گروپێک ئیتر پەیوەندی نێوان دەنگدەرو حزب تەواو لاواز دەبێت و دەپچڕێت، بەمەش ریژەی بەشداری هاوڵاتی لە دەنگداندا دادەبەزیت و کەس بڕوای بە سندوقەکانی دەنگدان نامێنیت وەک ئەوەی لەدوا هەڵبژاردنی پارلەمانی عێراق رویدا، ئەوەی جێی داخە ئەوەش هەر لەبەرژەوەندی ئەوانەیە کە دۆخی ئەمڕۆیان دروستکردووەو ژمارەی دەنگدەر کەم دەبێتەوەو ژمارەی کورسی پارلەمانی ئەوان وەک خۆیەتی. بەداخەوە بە سەردەمێکی زۆر تاریکدا تێپەڕ دەبین کە لەمێژوی هەرێمی کوردستاندا تاریکترینیانە، و هاوڵاتی کاتێک سەرنجی هەواڵەکان دەدات و سەیری تەلەفیزیۆن و سۆشیال میدیا دەکات بەئاسانی ئەو سیاسیانە دەبینێت کە خیانەت لە متمانەی خەڵک دەکەن، جا ئیتر پارلەمانتار بێت یان ئەندامی ئەنجومەن یان شارەوانی، یان سەرکردە سیاسییەکانی سەرەوەی حزب، بەتایبەتی ئەوانەی لەلایەن خەڵکەوە دەنگیان پێدراوە یان ئەندامانی حزب دەنگیان پێداون، ئەوانە زۆر زیاتر بێزراو دەبن، هەلسوکەوتیان وا دەکات هاوڵاتی رقی لە حزبی سیاسی بێتەوەو متمانەیان نەمێنێت. بەگشتی ناشرینیی مامەڵەو خۆپەرستی هەندێک سیاسی کارێک دەکات مرۆڤ سیاسەت بە بیزراو بزانێت و وەک یاریەکی ناشرین لێی بروانێت....ئەمانە بێ ئومێدین بەڵام رەشبینی نیە! هەربۆیە حزبە سیاسییەکان ئەوانەی رەگ و ریشەی قوڵیان هەیە لە کۆمەڵگادا پیویستە چالاک بن و ئەو دابرانەی تێیکەوتون چارەسەری بکەن چونکە ئەوکاتەی دەنگدەران وەک دوژمن سەیری پارتە سیاسییەکان دەکەن بێ ئومێدی گەورە سەرهەڵدەدات و دواتر لەو بێ ئومیدییەوە هێزی تازەو جیاواز، هەوڵ دەدەن بۆشاییەکە پڕ بکەنەوە هەرچەندە لەسایەی دەسەڵاتی سیاسی ئەمرۆدا پێناچێت سندوقەکانی دەنگدان بتوانێت گۆڕانکاری دروست بکات، ئەگەر سندوقەکانی دەنگدان نەیکرد ئەوکات شەڕ وتوندوتیژی هێزێکی باشتر لەمەی ئێستا ناهێنێتە بەرهەم. سەرۆکی پێشوی پارتی کۆنگرەی نیشتمانی ئەفریقی و باشوری ئەفریقا جاکوب زوما لەهەڵمەتی هەڵبژاردنی ٢٠١٤دا بەڵێنیدا بە دامەزراندنی شەش ملیۆن کەس و دروستکردنی پێنج ملیۆن خانوو بۆ هەژاران، کە بەهیچ شێوەیەک نە ئەو بودجەیە هەبوو نە تواناکەش، چاوەڕوان بن گویتان لە چەندین بەڵێنی وا ببێت پێش هەڵبژاردن. لەکۆتاییدا ئایا هیچ ئومێدێک هەیە بە گۆڕانکاری ئاشتیانەو دوور لە توندوتیژی لەکاتێکدا هەمان نەخۆشییەکانی دەسەڵاتی سیاسی بەربۆتە گیانی ئەوانەشی دژی دەسەڵاتن، ئەوانیش سکرتێرو سەرۆکەکانیان دەیانەویت بۆ ئەبەد سەرۆک و سکرتیر بن، ئەی تەگبیر!
د. دانا حه‌مه‌عه‌زیز بەر لەوەی سەرسام بیت بە روسیای پوتین و بە لینین و یەکێتی سۆڤێتی جاران، گرنگە رێکكەوتننامەی قۆنستەنتینپۆڵ "Constantinpole" بخوێنیتەوە. ئەم رێکكەوتننامەیە نهێنی بوو، لە بەهاری ١٩١٥دا لەنێوان فه‌رەنساو به‌ریتانیاو روسیای قەیسەریدا ئیمزا کرا. بە کورتی بەپێی ناوەڕۆکی رێکكەوتننامەکە، تەواوی ئیمپراتۆرێتی عوسمانی لەنێوان ئەم سێ وڵاتەو ئیتالیاو یۆناندا دابەش دەکرێت و نیشتمانی تورکەکان لە هەرێمی کوردستانی ئەمڕۆ زیاتر نابێت. یۆنان پشتیوانی رێکكەوتننامەکەی کردو داوای ئەستانبوڵی کرد، بەڵام روسیا ڤیتۆی دژی یۆنان بەکارهێناو بەوپێیە تەوای پارێزگای ئەستانبوڵ لەکاتی شکستی ئیمپراتۆرێتی عوسمانیدا دەبێتە موڵکی روسیا، لەبەرامبەردا فەلەستین و سوریاو ئادەنا بۆ فه‌رەنسا، عێراقی ئێستاو بەشێکی تورکیای ئێستا بۆ به‌ریتانیا، بەشێکیش لە دەریای ناوەڕاستەوە بۆ ناوەڕاستی تورکیای ئێستا بۆ ئیتالیا بەشێکی باشیش لە خۆرئاوای تورکیای ئێستا بۆ یۆنان دەبێت. شوێنە پیرۆزەکانی عەرەبستانی سعودی ئێستاش لەژێر دەسەڵاتێکی بێ لایەندا دەبێت. ئۆکتۆبەری ١٩١٧ کە کۆمۆنیستەکان بە سەرکردایەتی لینین حکومەتی قەیسەری روسیایان ڕوخاند، یەکسەر لە ریکكەوتننامەی کۆنستەنتینپۆڵ کشانەوەو تەواوی نهێنییەکانیان دا بە تورکەکان. لەبەرامبەردا بەناوی دژایەتی ئیمپریالیزم و سەرمایەداریییەوە، لەبەرەکانی جەنگ لەگەڵ دەوڵەتی عوسمانی کشانەوەو کەوتنە دژایەتیکردنی فه‌رەنساو به‌ریتانیا، تەنانەت هیچ نرخیکیان بۆ ئەرمەنەکان دانەنا کە بەهۆی پاڵپشتی ئەوانەوە جینۆساید کرابوون. نۆڤەمبەری ساڵی ١٩١٨ بەریتانییەکان چونە ناو ئەستەنبوڵ و داوایان لە روسیا کرد بێت حوکمی بکات، بەڵام لینین نەك ئەوەی نەکرد بەڵکو لەڕیگەی هاوسۆزیی لەگەڵ کەمال ئەتاتورك، دژایەتی تەواوی خۆی بۆ به‌ریتانیاو فه‌رەنسا راگەیاندو به‌ریتانیای ناچار کرد وتوێژ لەگەڵ ئەتاتورک بکات و سەرئەنجام ئەم تورکیایەی ئێستا دروست ببێت. لەوکاتەوە، هێزو قورسایی تورکیا وەك پاسەوانی دەریای ڕەش، لەسەر شەڕەنگێزی روسیایە، مەترسی هەڕەشەو دەستدرێژیی مۆسکۆ نەبێت، تورکیا ئەو نرخەی نیە لای ناتۆو ئەوروپاییەکان. وەك ئایزنهاویر لە سەرەتای پەنجاکانی سەدەی ڕابردوودا وتوێتی، بەرزیی نرخی تورکیا لە بوونی مەترسیەکانی سۆڤێت و روسیادایە بەرامبەر ئەوروپاو نابێت ڕێگە بدرێت تورکیا ببێتە هاوپەیمانی سۆڤێت. ئێستاش خێری ئانکەرە لە شەڕدایە، گەورەترین سودمەندی گەورەی شەڕی ئۆکرانیاو گێچەڵی پۆتین بە ئەوروپا، تەنها تورکیاو ئەردۆغانە، هیچ شتێکیش بێ بەرامبەر نیە، کاتێك پوتین ناگۆرنی کارەباخ لە ئەرمەنەکان دەسەنێتەوەو لەسەر دەستی ئەردۆغان پێشکەشی تورکە ئازەرییەکانی دەکات، کاتێك شارێکی گەورەی وەك عەفرین بەبێ هیچ کاردانەوەیەکی میدیایی تەسلیم بە ئەردوغان دەکات، چاوەڕێی پاداشتە، پاداشتیش تەنها بە هەرزان فرۆشتنی بۆرییە نەوتەکەی کۆمپانیای کاری بارزانی بە ڕوزنەفتی پوتین تەواو نابێت!
پەیڕەو ئەنوەر ئەم چەمکە ماوەیەکە لە ئارادایە بۆ گواستنەوەی لێگەسی دنیای شیعی لە مەککەوە بۆ کەربەلا. پێشتر بەهۆی پەراوێزی و خنکانی شیعەوە هیچ دەرگا و پانتاییەک نەبوو بۆ نوێنەرایەتیکردنی ئەم چەمکە. ئەمڕۆ دەرفەت و دەرگاکان کراوەن، بەتایبەت لە جوگرافیایەکی وەک عیراق کە پرە لە چیڕۆک، ئەکتەر، جەمسەر و سیمبول. هەوڵی بنەڕەتی بۆ ئەوەیە <ناوەند-ناوک> ێک بینابکرێت چیڕۆک، گێڕانەوە، جیۆپۆلەتیک و یادەوەرییەکەی جیاوازبێت لەوانی تر. شیعەکان لەدوای سەدان ساڵ لە بەرگری و پاڕانەوە، بیر لەهێرشکردن و دروستکردنی ناوکی سیاسی-مەزهەبی دەکەنەوە! هێرشبردن لەئاستی سیمبول و جیۆپۆلەتیک نەک مەیدانی کلاسیکی جەنگ. بەمەککەکردنی کەربەلا دەتوانێت چەند دیاردەیەکی تازە لەگەڵ خۆیدا بهێنێت! رۆڵی سیاسی، جیۆسیاسی و جیۆکەلتوری بەسەر بکەرە ناوخۆیی و هەرێمییەکاندا دابەشبکاتەوە. رۆڵەکان جۆراوجۆرن، دەکرێت بەمشێوەیە لێی بڕوانین: ١-دەستپێکی ئەم کردەیە لە ژمارەوە دەستپێدەکات. داڕشتنی چیڕۆک لەڕێگەی ژمارەوە! ئامارەکان لە عیراق دەڵێن ئەمساڵ ٢٠ ملیۆن سەردانیکەر لەچلەی ماتەمینی ئیمام حوسێندا سەردانی کەربەلایان کردووە. ٥ ملیۆن بیانین. ئەم ژمارەیە ئاماژەیە بۆ گۆڕین و وەرچەرخان. گۆڕینی مەكکە بە کەربەلا. مۆبیلیزەکردنی پەیڕەوکەران و گرێدانەوەیان بە ناوەندی تر، دواتر لەحیمکردنی ئەندامان و ناوکەکە بەشێوەی هەمیشەیی تا فۆڕم وەردەگرێت و خۆی دەسەپێنێت. ٢-ئەم پڕۆژەیە لەبنەڕەتدا سیاسی و جیۆپۆلەتیکییە بەزمانی مەزهەب و یادەوەری. بوژاندنەوەی کەربەلا رێگەیەکە بۆ هاوسەنگی هێز لەبەرامبەر بلۆک، یەکەی جیۆپۆلەتیک و ئاسایشی سوننە. دیارە لەڕواڵەتدا مەزهەب بەسەریدا زاڵە، بەڵام لەناوەڕۆکدا رەهەندێکی ستڕاتیژی و بوونگەرییانەی هەیە. دیارە تێگەیشتنی جەمسەرەکان [سەدر و ئێران] بۆ ئەم وەرچەرخانە جیاوازە! ئێران ئەمساڵ بەشێوەی تر مامەڵەی لەگەڵ کەربەلا کرد. مامەڵە وەک کاردانەوە و نمایشی هەژموون لەدژی سەدر و خەونەکانی. بەڵام بەگشتی دنیای شیعە بەدوای ماڵێکی سیاسی و مەزهەبییە لە کەربەلا بۆ جێگرتنەوەی مەککە و گواستنەوەی هاومەزهەبان بۆ ئەم ماڵە نوێیە. ئەم چێکردنە لەوە زیاتر هەڵدەگرێت! پڕۆسەی ماڵ داڕشتن بەئامراز و دنیای سیمبولەکان لەوە ئاڵۆزتر و فرە رەهەندترە. بەتایبەت ماڵێک کە مەزهەب، ململانێی هەرێمی، سنور و ئاسایش، گوتار و ناسنامە پاڵنەری بێت و بیجوڵێنێت. کەربەلا چیتر بەتەنها جوگرافیا نییە، کۆکەرەوە و راکێشەرە دژە بەوانی تر. وەک چۆن مەککە کۆکەرەوە و چەقە. ئەم ململانێیە تادێت قوڵایی و خەڵک بەدەوەری خۆیدا کۆدەکاتەوە. وەک چۆن <چون بەڕێگەدا> گوتاری زاڵی شیعەیە بۆ ئەم پرسە. لێرەوە بەرەو سەردەمی جووت-ناوکی جیۆپۆلەتیکی مەزهەبی.
(1).gif)
هیوا سەید سەلیم ئەگەر چاوێک بە مێژووی ناوچەکە دابخشێنینەوە، بە تایبەت مێژووی سەردەمی دەسەڵاتی خەلافەتی ئیسلام، دەبینین کە دوای مەرگی دوایین پێغەمبەری موسڵمانان، هەمیشە شەڕو ئاژاوە لەسەر دەسەڵات دروستبووە، بەشێوەیەک کە زۆربەی زۆری ئەوانەی دوای پێغەمبەر دەسەڵاتیان گرتۆتە دەست، بە مردنی ئاسایی خۆیان نەمردوون، بگرە بەدەستی کەسانی نزیک لە خۆیان کوژراون، بەڵام ناکۆکی گەورە زیاتر لەدوای معاویە کوڕی ئەبوسفیان تەقینەوە، کاتێک حوسێنی کوڕی ئیمام عەلی ئامۆزای پێغەمبەر ئامادەنابێت دانبنێت "بەیعەت بدات" بە دەسەڵاتی یەزیدی کوڕی معاویە، هەر ئەو هەڵوێستەی حوسێن دواتر دەبێتە هۆی ئەوەی کە لە ١٠ی عاشورای ساڵی ٦١ کۆچی لە کەربەلا بەدەستی برا موسوڵمانەکانی بکوژرێت. شایانی باسە، عێراقی ئەو سەردەمە، هەمیشە مەملەکەتی شەڕو ناکۆکیەکان بووە، لە ئێستاشدا کە چەند رۆژێکی کەمی ماوە تا ڕێوڕەسمی چلەی ئیمام حوسێن کۆتایی بێت، ئەو بۆنەیەی کە ساڵانە شیعەکان لەسەر ئاستی جیهان لە یادی شەهیدکردنی ئەو کەسە ئازیزەیان لە کەربەلا کۆدەبنەوە، شیعەکان لەو رۆژەدا لە زۆربەی وڵاتان بە تایبەت لە ئێران و شارەکانی دیکەی عێراق، ڕوودەکەنە شاری کەربەلا، ئەو شارەی کە ١٤٠٠ ساڵ بەر لە ئێستا خوێنی حوسەین تیادا ڕژا. یادی شەهیدبوونی حوسێن، لەلای پێکهاتەی شیعە یادێکی زیندووە، لەو رۆژەدا شیعەکان ناکۆکیەکانیان وەلادەنێن، بەیەکەوە شیوەن بۆ مەرگی حوسێن دەگێڕن. ئەمساڵ ئەو بۆنەیە هاوکاتە لەگەڵ ناکۆکیەکی قوولی نێو ماڵی شیعە لە عێراق، ناکۆکیەک کە چەند رۆژێک پێش ئەو بۆنەیە گەیشتە ئاستی پێکدادانی سەربازی، ئەویش بە هۆی ئەوەی لایەنەکانی ناو ماڵی شیعە ئامادەی رێکەوتن و سازن نەبوونە لە ناوخۆیاندا، وەک چۆن حوسێن لەسەردەمی خۆیدا دانی نەنا بەدەسەڵاتی یەزیدی کوڕی معاویە، لە ئێستاشدا شیعەی مەزهەب ئێرانی و عێراقی شەڕیانە لەسەر دەسەڵات و ئامادەنین دان بە یەکتری دابنێن. شایانی باسە، لە عێراق ساڵێک بەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەنجومەنی نوێنەران تێدەپەڕێت، ئەو هەڵبژاردنەی کە نێو ماڵی شیعەی بەسەر دوو بەرەی ناکۆک دابەشکرد. بەرەیەک کە لە لایەن رەوتی سەدر سەرکردایەتی دەکرێت، گوایە دژی دەستوەردانی ئێرانیە، بەرەی بەرامبەریش کە لە چەند لایەنێکی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی پێکدێت و ئێران پشتیوانیان لێدەکات. درێژە کێشانی قەیرانی پرۆسەی سیاسی عێراق و بەتایبەت ناکۆکیەکانی نێوان ئەو دوو بەرەیەی نێو مالی شیعی، وا دەکات کە دوای مەراسیمی چلەی ئیمام حوسێن گۆرەپانی سیاسی عێراق گەڕێکی دیکەی ململانێکان بە خۆیەوە ببینێت. بە خوێندنەوەمان بۆ هەڵوێستەکانی ساڵی ڕابردووی رەوتی سەدر، تێدەگەین کە سەدر موكڕە لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران، هەروەها پەنابردنە بەر هەڵبژاردنێکی دیکەی پێشوەختە، بۆ ئەم مەبەستەش ئەو ڕەوتە هیچ چەکێکی یاسایی و دەستوری لەدەست نەماوە جگە لە کارتی فشاری جەماوەری نەبێت. بەڵام وەک دەزانرێت، هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان لە دەستوری عێراق، رێوشوێنی یاسایی بۆ داندراوە، کە خۆی لە ماددەی ٦٤ی دەستور دەبینێتەوە، بەڵام رەوتی سەدر بە کشاندنەوەی ئەندامانی لە پەرلەمان ئەو چەکە دەستوریەی لەدەستداوە. هەر بۆیە دوای کشاندنەوەی پەرلەمانتارانیان، سەدرییەکان پەنایان بۆ دادگایی فیدڕاڵی برد، داوایان لە دادگا کرد کە بڕیاری هەلوەشاندنەوەی پەرلەمان دەربکات، بەڵام کاتێک لە دادگاش وەلامێکی ئەرێنی وەرناگرن، سەدر ئەمجارەیان بۆ پەکخستنی پەرلەمان داوای کشانەوەی لە پەرلەمانتارانی پارتی دیموکراتی کوردستان و سونەکانی هاوپەیمانی دەکات. شکستی رەوتی سەدر لە هەموو ئەو هەوڵانەی کە پێشتر بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران دابووی، ئەوەمان پێدەڵێن کە پێناچێت موقتەدا سەدر وا بە ئاسانی دەست لە هەوڵەکانی بۆ پەکخستنی پەرلەمان هەڵگرێت. دوایین پەیامی رەوتی سەدر کە لەسەر زاری بەرپرسێکی ڕەوتەکەی بڵاوکرایەوە بریتی بوو لەوەی کە ئەنجومەنی نوێنەران دەبێت تەنیا بۆ هەڵوەشاندنەوەی خۆی کۆببێتەوە، نابیت هیچ هەنگاوی دیکە بنێت، مەبەستی سەدر ئەوەیە کە ئەو پەرلەمانە نابێت تەمەنی درێژە بکێشێت، وە کار بۆ هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارو متمانەدان بە کابینەی تازە بکات. ئەو دوو رۆژە شیوەنی چلەی ئیمام حوسێن کۆتایی دێت، شیعەکان لە کەربەلا دەگەڕێنەوە شارەکانی خۆیان، لە بەغدا بەرپرسە ئەمنییەکان لە هەوڵی توندوتۆڵکردنی دەروازەکانی ناوچەی سەوزدان، خەریکی دانانەوەی کۆنکریتە ڕووخاوەکانن، کە سەدرییەکان روخاندبوویان، جارێکی دیکە لە نێو سەدرییەکان باس و خواسی هەڵکوتانە سەر پەرلەمان گەرمە، بەتایبەت ئەگەر لایەنەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی کار بە ئاڕاستەی ئەنجامدانی کۆبوونەوەی پەرلەمان بکەن بەبێ ڕێکكەوتن لەگەڵ موقتەدا سەدر. لە بەرامبەر ئەمەشدا هەوڵی زۆر هەیە کە لە نیوانی شیعەو شیعە خوێن نەڕژێت، ئەوەی لە دۆخەکە دەخوێندرێتەوە ئەوەیە دوایی شیوەنی حوسێن گۆڕنکاری تازە ڕوودەدات، بەکام ئاڕاستە دەبێت هێشتان ڕوون نیە.
.gif)
ئەبوبەكر عەلی ژینا ئەمینی کچە کوردی سەقزی، بە سەفەر دەچێتە تاران. لەوێ بە بیانوی پێشێلکردنی ڕێساکانی تایبەت بە حیجابی زۆرەملێ، (لە کاتێکدا مامۆستا حەسەنی ئەمینی زانای ڕۆژھەڵاتی کوردستان کە یەکێکە لەو کەسانەی بەیاننامەیەکیان لەسەر ڕووداوەکە بڵاوکردۆتەوە باسی لەوە کرد جل و بەرگی ژینا موحتەشەم بووەو ئیسلام ئەو ڕەفتارە ڕەتدەکاتەوە کە بەرامبەری کراوە) پۆلیس قۆڵبەستی دەکات و بەتوندی ئەشکەنجەی دەدەن، تا دوای سێ ڕۆژ لە بێھۆشی، گیانی سپارد. ئێمە وێڕای ئیدانەکردنی ئەو تاوانە، سەرەخۆشی لە کەس و کار و بنەماڵەو ئازیزان و خەمبارانی دەکەین و ھاوخەمی خۆمانیان پێدەگەیەنین. دوعاخوازیشین پەروەردگار بیخاتە سایەی سۆز و لێخۆشبوونی خۆیەوە. دوای ئەمە دەخوازم بەم بۆنەیەوە سەرنج بۆ لای کێشەی حیجابی زۆرە ملێ لە دنیای نوێدا ڕابکێشم. سەرەتا دەبێت سەرنج بۆ ئەوە ڕابکێشم کە لە دیدی ئیسلامییەوە، باڵاپۆشی پەیوەندی بە ئیمان و قەناعەتی ئافرەتی باوەڕدارەوە ھەیە. ڕێگەکەشی ڕۆشنبیرکردن و بانگەشە بۆکردن و ھاندان و پەروەردەکردنە، نەك توندوتیژی و سەپاندن. ھەر بۆیە، حیجابی زۆرەملێ لە ڕێی بەکارھێنانی زەبر و زۆری دەوڵەت بۆ سەپاندنی، جگە لە بیدعەیەکی ئەم سەردەمەی بێ پێشینە لە مێژووی ئیسلامیدا، ھیچی تر نیە. ڕەنگدانەوەیەکی نەرێنی بە ئایدۆلۆژکردنی ئیسلامە لەلایەن ھەندێ بزاڤ و بیرمەندی ئیسلامی نوێوە، لە ژێر کاریگەری و لاسایی کردنەوەی ھەندێ ئایدۆلۆژیای مۆدێرن و لەوانەش مارکسیزم! بەحوکمی ئەوەی ئایدۆلۆژیا لە ڕێی دەوڵەتەوە دەسەپێنرێت بە تایبەتیش لە وڵاتە نادیموکراتەکانی ھاوشێوەی وڵاتە کۆمۆنیستەکان. ئەگەر بیانوی حیجابی زۆرەملێ پاراستنی ئەخلاقی کۆمەڵگە بێت، ئەوا نەك ھەر نابێتە ھۆی پاراستنی ئەخلاقی کۆمەڵایەتی، بەڵکو زیاتر لاوازی دەکات و کۆمەڵگە بەرەو ھەڵوەشانەوەی زۆرتر دەبات. بەحومی ئەوەی لەم سەردەمەدا، حکومەتی ئەخلاق و دین سەپێنەر، بە پێچەوانەی ھەندێ دیدی ڕووکەش لە بازنە ئیسلامی و ناوەندە دینییەکەدا، کۆمەڵگەیەکی دین لاواز و پڕ کێشەی ئەخلاقی بەدوای خۆیدا دەھێنێت، بەحوکمی ئەوەی دین و ئەخلاق بە سروشتی پێکھاتەو سروشت و ئەرکیان قابیلی سەپاندن نین، بۆیە کاتێك ھەوڵی سەپاندنیان دەدرێت، دووچاری شێوان دێن و کاریگەریشیان کەم دەبێتەوە، کۆمەڵگەش لەگەڵ ناسنامە دینی و ئەخلاقییەکەیدا دووچاری کێشە دەکات و لە جیاتی چارەسەر دەبێتە سەرچاوەی چەندین کێشە. تاکو مەڵگەش زۆرتر نوێبووبێتەوە، ھاوشێوەی ئێران، کاریگەرییە نەرێنییەکانی ئەم دۆخە بۆسەر تاك و کۆمەڵگە گەورەتر دەبێت، بەحوکمی گۆڕانکاریی لەو چاوەڕوانییانەی لە ئایین و دەسەڵات و وێناکردنی خود وەك کائینێکی خاوەن ماف و کەرامەت، لە بیرکردنەوەی تاکەکاندا پەیدا دەبێت. واقیعی ئێستای کۆمەڵگەی ئێرانیش لەم ڕووەوە باشترین بەڵگەیە.
.gif)
دانا نەقی شەڕی ئەم دوو وڵاتە زۆر نهێنی تیادایە، بەڵام تائێستا زۆر کەمن لە سیاسییە جیهانییەکان قسە لەسەر دەرئەنجانمی ئەم شەڕە بکه‌ن. بەپێی تازەترین راپۆرتی (واشنتن پۆست) ئۆکراین زیاد لە (500 ملیار) دۆلار زیانی کردووە، جگە لەمەش دەستکەوتی روسیا لەدەستبەسەراگرتنی ئەو شوێنانەی وڵاتی ئۆکراین بایی (12 هەزار ملیار) دۆلار سودمەند دەبێت. لە راپۆرتەکەدا هاتووە، کرێملین سەرکەوتوو دەبێت لە لکاندنی ئەو زەویانەی ئۆکرانیا کە لەکاتی لەشکرکێشی روسیادا دەستیان بەسەردا گیراوە، کیێڤ نزیکەی دوو لەسەر سێی کێڵگە نەوتییەکانی لەدەستدەدات، ئەمەش وڵاتەکەی لە پایە ئابورییە سەرەکییەکانی دوور دەخاتەوە، مۆسکۆ کۆنترۆڵی 63%ی خەڵوزی ئۆکرانیاو 11%ی نەوتەکەی و 20%ی گازی سروشتی و 42%ی کانزاکانی و 33%ی زەوییە دەگمەنەکانی کردووەو دەکات، لەنێویاندا کانزا سەرەکییەکانی وەک لیتیۆم، بەشێک لەوانە کە دەستی بەسەردا گیراوە لە کاتی کۆنترۆڵکردنی کریمە لەلایەن روسیا لەساڵی 2014 یان شەڕ بووە لەگەڵ جوداخوازان لە رۆژهەڵاتی ئۆکرانیا کە لەلایەن روسیاوە پشتیوانیان لێدەکرێت. بەڵام لە دوای دەستپێکردنی داگیرکارییەکەی لە مانگی شوباتەوە، روسیا بەردەوام پێشڕەوی خۆی بۆ ئۆکرانیا زیادکردووە لەهەمان کاتدا شوێنە ستراتیژی و ئابورییەکانی گرتووە، ئایا ئۆکراین دەتوانێت لەم رۆژانەدا ئەو شوێنانە هەندێکی بگەڕێنێتەوە ئەمە هێشتا ڕوون نییە. بە کەڵک وەرگرتن لە ژمارەیەکی سێک دیڤ و پیشەسازی ئۆکرانیا، رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست) رایگەیاندووە روسیا دەستی بەسەر (41) کێڵگەی خەڵوزو (27) شوێنی گازی سروشتی و (14) شوێنی پرۆپان و (9) کێڵگەی نەوت و شەش کۆگای کانزای ئاسن و هەروەها چەندین شوێنی بۆ تیتانیۆم و زیرکۆنیۆم و سترۆنتیۆمدا گرتووە، لیتیۆم، یۆرانیۆم، و زێڕیشی تیادایە، لەکاتێکدا ئۆکرانیا بە هەناردەکاری سەرەکی دانەوێڵە ناسراوە، بەڵام لە راپۆرتەکەدا هاتووە کە خاوەنی (117) کانزاو کانزاکارییە، لەکۆی (120) کانزا کە زۆرترین بەکارهێنراون، لە هەمان کاتدا وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی سوتەمەنی بەردین بە ناوبانگە. لەگەڵ ئەوەشدا ئۆکراین هێشتا کۆنترۆڵی زۆربەی یەدەگی نەوت و غازی هەیە. بەڵام زۆربەی زۆری سامانی سەرچاوە سروشتییەکانی کە لەژێر کۆنترۆڵی کرێملیندایە لە نەوتە خەڵوزەکان پێکهاتووە. کۆمپانیای سێک دیڤ مەزەندەی کردووە نزیکەی (30 ملیار) تۆن نەوتی خەڵوزی ڕەق بە بەهای (11.9 تریلیۆن) دۆلار لە ناوچەکانی ئۆکرانیایە کە لە ژێر کۆنترۆڵی روسیادایە. ماوەتەوە بڵێن ئەوروپا ناوچەیەکی فراوانی یەدەگی وزەی لە قوڕگی روسیادایە، بۆیە ئاسان نیە ئەم شەڕ بە کۆتا بگات تاوەکو نەگەنە ڕێکكەوتنێک بۆ زامنکردنی سەقامگیری وزە لە قاڕەی ئەوروپادا.
بەهرە حەمەرەش ئەمڕۆ جیهان بە گشتی و کورد بە تایبەتی، لە قۆناخ و سەدەمێکدا دەژین، کە لە قۆناخەکانی پێشتر زۆر جیاواز ترن، کە خەڵکی دابەشکردووەتە سەر دووبەرەی تەواو. بەرەی یەکەم داکۆکیکار و دەست بە نەریت و بەهاکانی قۆناخی پێشترەوە دەگرن و بەرەی دووەم هەڵگری ئەو ئایدیایەن، کە تەکنەلۆژیا دروستی کردووە، کە زۆر بە بێ ناونیشان و بە بێ ئاراستەن. پەنجەرە و کەناڵەکانی تەکنەلۆژیا، کە لە کۆمەڵگەی ئێمە گەورە و بچوکی سەرقاڵکردووە بە راددەیەک، کە گەنجان بەهۆی ئالودەبوون پێیانەوە بێکار و تەمبەڵبوون. شەویان کردووەتە رۆژ و رۆژیان بۆ نوستن تەرخان کردووە. بەشێک لە گەورە ساڵانیشی گەیاندووەتە ئاستێک گەڕاندوویەتییەوە بۆ قۆناخی هەرزەکاری. ئەم هەموو کەناڵە بێ سانسۆرە، گەڕەلاوژەیەکی دروستکردووە، کە نەک پەروەردەی منداڵ و گەنجانی ئەستەم کردووە، خەریکە ئاراستەی پێگەیشتوانیش دەگۆڕێ بە ژیان و رۆژانێکی بێهودە و بێ ئامانج! لەم قۆناخەدا، هەرکەس لە ماڵی خۆی، خۆی بە داهێنەر دەزانێت، چونکە لایک و کۆمێنت بوونەتە پێوەری گرنگی کەسەکان. سەرلێشیواوی گەیشتووەتە ئاستێک، مرۆڤەکان ئاستی خۆیان لە بیر دەکەن هەموان پێیانوایە رابەر و کاریزمان، ئەوەش وایکردووە، کە رۆڵی پەروەدە لە خێزان، رێکخراو، سەندیکا و کەسانی خاوەن فکر وەربگیرێتەوە. ئیتر وەک ئەنجام، کۆمەڵگە لە ناو بازنەیەکی داخراودا دەسوڕێتەوە و رێ و شوێنی ئاراستەکردنی نامێنێت. لەگەڵ ئەم سەرلێشێواویە لە ناو کۆمەڵ و خێزان، کێشە و ناکۆکی لە نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن گەیشتووەتە ئاستێکی زۆر خراپ و نزم، رۆڵی ئۆپۆزسیۆن بەرەو کۆمەڵێک دیاردەی زۆر ناشیرین بۆ هێرشکردن و ناوزڕاندن لە سەر ئاستی گروپ، تاک و کۆمەڵگە لە رێگەی تەکنەلۆژیاوە پەخش دەکرێت، ئاستی ناکۆکی لە رکەبەرایەتییەوە، چووەتە ئاستی دژایەتی. بەداخەوە وزەیەکی زۆر گەورە، لە لایەن ئۆپۆزسیۆنەوە دژی دەسەڵات خەرج دەکرێت، هەروەها دەسەڵاتیش وزەیەکی زۆر گەورە بۆ دژایەتی بەرامبەر بەکاردەهێنێت. بەپێی تەمەنی ئەم ناکۆکییە، هیچ لایەنێکی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن، سودمەند نەبوون لەمجۆرە شەڕە، بەڵکو ئەمجۆرە ململانێیە لە ئەنجامدا دەکەوێتە زەرەرمەندی میللەت و خزمەتی داگیرکاران. لە ناو ئەم هەموو ئاڵۆزییەدا، پێویستە لایەنی سێیەم دروست ببێت، کە رۆشنبیران و کەسانی خاوەن ئینتیما لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات، هەست بە بەپرسیارێتی خۆیان بکەن و لە جیاتی چوونە سەنگەری ئەم شەڕە بێهودەیە، هەوڵێک بۆ خاوکردنەوە یان ئاشتبوونەوەی گشتی کۆمەڵایەتی لە نێوان لایەنە ناکۆکەکان بنرێت. راستە لە سەر ئاستی وڵاتانی پێشکەوتوو، رکابەری لە نێوان دەسەلات و ئۆپۆزسیۆن هەیە، بەڵام خەڵکی ئەوان هوشیارە و رێگەنادەن ئەم رکابەرییە بچێتە، ئاستی دژایەتی و زیاندان لە بەرژەوەندی گشتی و دروستبوونی مەترسی لە سەر خەڵک و خاکیان. هاوکات وزە و پارەیەکی زۆر لە سەر حسابی خەڵک لەم شەڕەدا بە هەدەر دەدرێت. بێگومان دەبێت هەموومان ئەوە بزانین، کە رەوشی کورد زۆر لە میللەتانی تر جیاوازە، چونکە لەوانەیە ئەگەر ئەم دەسەڵاتە نەمێنێ، ئەم ئەزمونەش لە ناو بچێت. دیارە کورد دەوڵەت نین، کەواتە دەبێت هەموومان، کە رەخنە و تێبینیمان لە سەر بەڕێوەبردنی هەر بوارێکی حوکمڕانی لە سەر دەسەڵات لە کوردستانی باشور هەبێت. دەبێ شێوازێکی عەقڵانی و نەرم بەکاربهێنێن، چونکە ئەم دیالۆگە رەقە رەنگ و رەنگدانەوەی رەقی دەبێت لە ئەنجامدا دەبێتە خەباتێکی بێ بەرهەم. راستە کورد تەمەن و ئەزمونی ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵاتی کەمە، بەڵام دەکرێت لەم بارەدا سود لە ئەزمونی خەڵکی تر وەربگرین، کە چۆن ئێمە بتوانین لەم رەوشە ئاڵۆزەدا بەرەو ئاقارێکی هێمنتر و ئارامتر بچین. لە کۆتاییدا دەمەوێت بڵێم، دەبێ هەموومان گوێ لە دەنگی عەقڵ بگرین، چونکە تەنیا لە ئەنجامدا، ئەمڕۆ یان سبەینێ دەبێ هەر بۆ دەنگی عەقڵ بگەڕێینەوە.
سەرتیپ جەوهەر دەوڵەتی ئابوری مفتەخۆر (رەیعی) بەو وڵاتانە دەگوترێت كە ئابورییەكەیان پشت بەهەناردەكردنی كاڵایەك یان چەند كاڵایەكی دیاریكراو دەبەستێت، داهاتەكەیشی دەگەڕێتەوە بۆ كەمینەیەكی زۆر دیاریكراو و ئەو داهاتە لەخزمەت خۆیان بەكاردەهێنن. لەو جۆرە سیستمەی حوكمڕانی، داهات و پارەی دەوڵەت یان (حزب) لەدەستی كەمینەیەكی زۆر دیاریكراوی حوكمڕانانە. وەك وڵاتانی سعودیەو قەتەرو كوێت و ئیمارات و تەنانەت عیراقیش بەهەمانشێوە زیاتر لە 90% داهاتیلت لەفرۆشتنی نەوت و گاز سەرچاوەی گرتووە. حوكمڕانان بەشێك لەوپارەیە لەموچەو دامودەزگاكانی خەرج دەكەن، لەبەرامبەردا ئیرادەی بڕیاردانی دەوڵەت و رایگشتیی هاوڵاتیان كۆنترۆڵ دەكەن، چونكە بژێوی و ژیانی خەڵك لەژێر ركێفی ئەوانەوەیە. لەو سیستمە حوكمڕانیە، بەشێوەیەكی گشتیی ئازادی و دیموكراسی و، رای گشتیی گەلێك لاوازەو دامەزراوەكانی دەوڵەت بێ ئەرزشن. بەشێوەیەكی گشتیی سیستمەكان دیكتاتۆریین. لەو جۆرە سیستمانە هاوڵاتیان بەشدارنین لەبەخێوكردنی دەوڵەت، یان پارەداركردنی خەزینەی دەوڵەت، بەڵكو دەوڵەت پارەیەكی مفتی لەفرۆشتنی كاڵایەكی دیاریكراو وەك نەوت دەستدەكەوێت. لەكوردستان نەك تەنها حكومەت یان حوكمڕانیی، بەڵكو حزبە حوكمڕانەكانیش رەیعی و موفتەخۆرن. لەهەرێم گەلێك زەحمەتە بتوانی حزب و حكومەت لەیەكتر جیابكەیتەوە. حزب واتە حكومەت (بەمانا فراوانەكەی) و حكومەتیش یعنی حزب. حزب رۆچۆتە ناو هەناوی حوكمڕانیی و دەتوانین بڵێین حكومەت وەك ئۆرگانێكی حزب مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت و حزب كاریگەرییەكی گەورەی بەسەر حكومەتەوە هەیە. لەكوردستان سەرچاوەكانی دارایی و موقەدەراتی خەڵك لەژێر ركێفی حزبدایە، هەر حزبە خەڵك لەدامەزراوەكانی دەوڵەت دادەمەزرێنێت و موچەیان بۆ دەبڕێتەوە، حزب خۆیشی خاوەنی هەزاران موچەخۆری تایبەتی خۆیەتی. سەركردایەتی و كادرانی حزب، لەبری وەزیفەیان حزبیی، موچەخۆر حزبن. لێكەوتەی بەموچەخۆركردنی سەركردایەتی و كادرانی حزب تەنها لەپێدانی موچە بەكەمینەیەكی دیاریكراو ناوەستێت، بەڵكو لێكەوتەكەی بەرهەمهێنانی سەركردایەتی و كادری بێ ئیرادەو دەستەمۆیە كە ئیرادەو ئازادەیان لەلایەن بڕیاربەدەستانی حزب زەوتكراو دەبێت. هیچ رۆڵیان نابێت لە داڕشتنی نەخشەڕێ و سیاسەت و كاروباری ژیانی حزبایەتی. لەم جۆرە حزبە، موچەو پێدانی ئیمتیازو پلەو پۆست بەدەست بڕیاربەدەستانی حزبە، هاوكات بۆ پێدانی پۆست و ئیمتیاز جگە لەوەلائی شەخسی و دەستەگەریی هیچ پێوەرێكی دیكە نییە بۆ هەڵسەنگاندن، بۆیە لەم جۆرە حزبانە سەركردایەتی و كادرانی حزب، ملكەچی بارودۆخێكن كە تێدا ئیرادەو ئازادیان لێ زەوتكراوە، یاخود لاوازە. هەریەكە لەیەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان، حزبی مفتەخۆرن بۆیە دەبینین سەركردایەتی و كادرانی حزب رۆڵیان لەبڕیاردان و نەخشەڕێی كاركردنی حزبدا نییە، یاخود گەلێك لاوازە. سەبارەت بە پارتی دیموكراتی كوردستان، ماوەیەك بوو لەمیدیاكان رەخنە لەو حزبە دەگیرا كە نەك سەركردایەتیەكەی رۆڵی نییە لەبڕیاردان، بگرە كۆبونەوەشیان پێناكەن. سەبارەت بەیەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان دەتوانین بڵێن رووداوەكانی ئەم دواییە ئەو راستیانەی دەرخست كە ئەم مفتەخۆرییە سەركردایەتی و كادرانی دەستەمۆو بێ ئیرادەو ئەرزش كردووە. دەبینین لەرووداوەكانی 8ی تەمموز، مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی نەیانتوانی هیچ رۆڵێك بگێڕن (جگە لە چەند كەسێك) تەنانەت كادرانی خوارتریش نەیانتوانی رۆڵ بگێڕن یان كاریگەری دروستبكەن یان لانیكەم قسەیەكی جددی سەبارەت بەرووداوەكەو لێكەوتەكانی بكەن! چونكە ئەو سەركردایەتی و مەكتەب سیاسیەی هەیە، دەستەی بڕیاردانی حزب نین، بەڵكو رۆڵی دەربار دەبینن، باشترین بەڵگەش ئەوە ساڵێكە زنجیرەیەكی دووروو درێژ لەبڕیاردان و گۆڕان لەناو یەكێتیی بەڕێوەدەچبَت بێئەوەی سەركردایەتی بەشداربێت لەبڕیاردان. ئەو بارودۆخەی دروستبوو، ئەو بێدەنگییە، ئەو بێ ئیرادەییە، توێژینەوەی مەوزوعی زانسیتی پێویستە. هەر بۆنمونە لەدەنگدانی 28 ئاب، بۆ هەڵوەشاندنەوەی سیستمی هاوسەرۆكی و هەڵبژاردنی تاكە كاندید (بافڵ تاڵەبانی) وەك سەرۆك، بەشێك لە ئەندامانی سەركردایەتی كە بەبەڵێ دەنگیان بەبافڵ تاڵەبانیدابوو، دەستخۆشیان لەو چوار ئەندامە دەكرد كە دەنگیان بە(نەخێر) بە بافڵ تاڵەبانیی دابوو! ئەمە لەرووی لۆجیكیەوە ناكۆكە ناكرێت كەسێك بەبەڵێ دەنگی دابێت، دەستخۆشی لەكەسێكی دیكە بكات كە بەنەخێر دەنگی داوە! ئەمە مانای ئەوەیە كە ئیمتیازو دەستكەوتی ماددی، ئیرادەی كەسەكان زەوت دەكات و ئەنجامەكەی ئەوە دەبێت كە بینیمان. لەرووی ستراتیژییەوە دروستبوونی ئەو سەركردایەتیە، یان ئەو جۆرە كادرانە، زیانێكی گەورە بەحزب و سەرئەنجام بۆ كۆمەڵگا دەبێت، چونكە توانای بیناكردنی حزب و خستنەڕووی سەرنجی جددی و رەخنەی راشكاوانەیان نابێت، هەمیشە ترسی لەدەستدانی ئیمتیازو موچە رێگر دەبێت لەبیركردنەوەی دروست. ئەو سەركردایەتیە لەبری خاوەن بڕیاری حزب بن، دەبنە دەربارو رۆڵێكی ئەوتۆیان نابێت. لەسەردەمی شاخ سەركردایەتی و كادران و فەرماندەكانی پێشمەرگە، كاریگەری زۆر گەورەیان هەبوو لەبڕیاردان، ئازادانە رەخنەیان دەگرت، ئیرادەیان بەهێزتربوو. چونكە ئیستحقاقی بەرگریی و گیانفیداییان هەبوو بۆ حزب، بەشداربوون لەقوربانیدان، بۆیە ئاسان نەبوو دەستەمۆ بكرێن، یاخود كەمینەیەك لەسەركردایەتی دەست بەسەر بڕیاری حزبدا بگرێت. هەر لەشاخ، دەیان جار مشتومڕی توند لەنێوان مامجەلال و كاك نەوشیروان و مەكتەب سیاسی و سەركردایەتی و تەنانەت فەرماندەكانیش دروستدەبوو، دەگەیشتە ئاستی لەیەكتر زویر بوون، چونكە ئیرادەو ئازادی سەركردایەتی و كادرو پێشمەرگە، لەژێر فشاری ئیمتیاز نەبوو، بۆیە بڕیارەكانی حزب، تەنها بڕیاری سكرتێر یاخود كەمینەیەكی دیاریكراوی سەرەوە نەبوو، بەڵكو بڕیاری هەمووان بوو.
زەیدان مەلا تەها ئەو هەموو شكۆ و سەروەرییانەی سلێمانی لە مێژووی خۆیدا هەیەتی لەم ساڵانەی دواییدا لە هەوڵی تەوریسی سیاسی لەلایەك و لە ململانێی گردۆڵكەكان و وردە سەركردە فرە چەشنەكاندا كەوتووەتە بەردەم ڕەشەبا. ئەم شارە كە هەرجار خۆیان دەلێن "هەڵمەت و قوربانییە" لەپاش هەرای باڵی ڕیفۆرم و یەكێتییەوە لە 2006 نەك خێری نەدی و ئاهی بەبەردا نەهاتەوە، بەڵكە بەردەوامە لە پاشەكشە، جگە لەوەی چەندین ساڵیش لە ئاوەدانیدا لە هەولێر بەجێما، ئێستا خەریكە وەك شارەكانی ناوەڕاست و باشووری عێراق هەر ناوچەیەكی دەبێتە جێگە نفوزی یەكێك لە گردو سەركردە بچوكەكان كە هەندێك لەوانەش پیرۆزی ئاینییان هەیە یان میدیا یان نفوزی ئەمنی، خەڵكە ئاساییەكەشی سەر دەرناكات هانا بۆ كێ ببات و ڕوو لە كێ بكات. نوێترین داهێنانی سیاسی لە سلێمانیدا، بەكارهێنانی هێزەكانی كۆماندۆیە بۆ سەپاندنی یاسا! لە كاتێكدا ئەم هێزانە لەبنەڕەتدا خۆیان كێشەی شەرعیەت و یاسایان هەیەو بەشێكن لە هێزەكانی حەفتا كە لەگەڵ هاوتاكانیان لە هێزەكانی هەشتای پارتی لە هەولێر، بەپێوەرە یاساییە دروستەكان نزكترین لە میلیشیاوە تا ئەوەی پارێزەری یاسابن. باشە كە حكومەت و حیزب ئاسایش و دژە تیرۆرو هێزی پێشمەرگەی فەرمییان هەیەو بەڕواڵەت كەڤەری یاساییان بۆ دروستكردوون بۆ شاردنەوەی ناوەڕۆكە حیزبییەكەیان، چ مانای هەیە بۆ سەپاندنی یاساو بنەبڕكردنی دیاردەی زیادەرۆیی و سەرانەو قاچاخچێتی پەنا دەبرێتە بەر هێزێكی بەدەر لە یاسا!! پاش تیپەڕبوونی زیاتر لە ساڵێك بەسەر گفتەكانی هێوركردنەوەو ئارامكردنەوەی سلێمانی (8ی تەموز)، تازە بەتازە سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان مژدەی سەردەمێكی نوێ لە ئارامی و ئۆقرەیی دەدات، لەكاتێكدا سەرچاوەكانی هێزو یاساشكێنی و ئەوەی جورئەت بكات بەرەنگاری یاسا ببێتەوە هەر لەژێر چەتری حیزبدایەو خۆ ئیشەڵڵا خەڵكی ئاسایی جورئەتی ئەوەیان لە بەڕەی خۆیان زیاتر پێ ڕاكێشن. لەماوەی ئەم ساڵەشدا ئەوانەی ساڵانێكی زۆر بریاربەدەست و خاوەن نفوزی ئەمنی بوون هیچیان تا ئێستا نەدراون بەدادگا! جێگری سەرۆكی حكومەت لە دوا پەیامیدا سەركۆنەی سیستمی دادوەری دەكات، چونكە تۆمەتبارێكی بە كوشتنی كچەكانی ئازادكردووە، بەڵام ساڵانێكی زۆرە لیستێكی درێژ داواكراو و سزادراویش پارێزبەندی یاساییان هەیە بەبێ ئەوەی هیچ كەس رۆژێك خەمی خواردبێت كە بیانهێتە بەردەم یاسا. كاتێكیش كە دادوەر بەڵگەی پێویستی نەبووە بۆ بڕیاردان، ئەوە بەشێك لە خەتاكەی هی دەزگای لێكۆڵینەوەیە كە بەدەست حیزب و حكومەتەوەیە كە نەیتوانیوە بەڵگەی پێویست دەستبخات، یان بەمیكانیزمی هێندە كلاسیكی و كۆن كاردەكات كە ناتوانێت تاوان ئاشكرا بكات، یان بەشێك لە ئەفسەرو پلەدارەكانی هێشتا لەگەڵ لۆژیكی شەرەف پارێزیدان. لە مەسەلەی ئاوەدانی و بێسەروبەرەیی خراپتر لەدەستدانی هەست بە ئارامی كردنە لە "پایتەختی رۆشنبیری كوردستان"، جگە لەوەی بەم دواییانە سەروەری ئازادی و بیروڕای جیای لەبەردەم سەركوت و گرتنی چالاكواناندا بووە بلقی سەرئاو، ئەگەر كەسێك دووچاری هەڕەشە یان پەلامار بوویەوە نازانێت پەنا بۆ كێ ببات، ئەی ئەوە نییە پاسەوانی پەرلەمانتارو هێزی چەكداری نایاسایی لە گەرمیان ڕووبەڕووی یەك بوونەوە، ئەی ئەبێت چالاكوان و رۆژنامەنووسی دەست و پێ سپی پەنا بۆ كێ ببات و كێ بیپارێزێت؟ ناڕەزایی و ترس و دڵەڕاوكێكانی سلێمانی ناكاتە ئەوەی هەولێر شامی شەریفەو ئێمە لەكاروانی ئازادی و دیموكراسییەتی تەوریس و حوكمڕانی یەك بنەماڵە دواكەوتووین كە ئێستا لەولا بازاڕی گەرمە، ئەوەتا لە سایەی ئەو بەهەشتەشدا بە كۆمەڵ وەزیرەكان لە چاوەڕوانی كوڕی سەرۆكدا ڕیز دەبەستن و كادری باڵای حیزبییش دەخرێتە تاریكایی زیندان لەسەر تەكەتولات، بەڵكە بریار بوو سلێمانی جیاواز بێت و شاری ئازادی و كرانەوە بێت لە كوردستان، ئەوەنەش بەسە لەسەر دۆخی ئەم شارە كە بزانین خەڵك لەسەردەمی سەرۆك تاڵەبانی كۆچكردوودا دەیتوانی هەر هیچ نەبێت رەخنە بگرێت و مانشێتەكانی هاوڵاتی و ئاوێنەی جاران شایەتی ئەم راستییەن، كەچی ئێستا لەسەردەمی باڵادەستی كوڕەكانیدا سەرباری ئەو هەموو كرانەوەی دنیا، خەڵك ناچارم دەست بە كڵاوی خۆیانەوە بگرن بۆ ئەوەی با نەیبات.
دانا حه‌مه‌عه‌زیز لەماوەی کەمتر لە دوو رۆژ دژە هێرش بۆسەر سوپای ڕوسیا لە خۆرهەڵاتی ئۆکرانیا، دوێنێ سوپای ئۆکرانیا زیاتر لە سێ هەزار کیلۆمەتر دووجا خاکی وڵاتەکەیان ڕزگار کرد. لەم ناوچەیەدا سوپای ڕوسیا بەشێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو هەرەسی هێنا، ئەوەی دەربازی بوو بەرەو ناو خاکی ڕوسیا هەڵهاتوە و زیاتر لە هەزار سەرباز و چەکداری موسلمانی چیچانی خۆیان بەدەستەوەداوە، ژمارەیەکی زۆر زرێپۆش و ئۆتۆمبێل و تۆپهاوێژی ڕوسیا بۆ سوپای ئۆکرانیا بەجێماوە، تەنانەت وەزارەتی بەرگری ڕوسیا ڕایگەیاند کە یەکەیەکی سوپای ئۆکرانیاچونەتە ناو خاکی روسیاو لە شاری بۆڵگەیرۆد-ی ڕوسیا ئۆتۆمبێل و کەلوپەلیان بۆ ناو ئۆکرانیا گواستۆتەوە. ڕوسیا شکستەکەی نەشاردۆتەوەو بە ئاشکرا دەڵێ یەك بە هەشت بووە، واتە هەر سەربازێکی ئۆکرانی بەرامبەر ٨ سەربازی روسی بووە لەم ناوچەیە، وەزارەتی بەرگری روسیا دەڵێ دوای ئەم شکستە سوپای ڕوسیا خۆی بۆ پاراستنی هەردوو هەرێمی لۆهانسك و دۆنیتسک-ی ئۆکرانیا ئامادە دەکات کە لە ساڵی ٢٠١٤ وە بەدەست ڕوسیاوەیە. هاوکات حکومەتی ڕوسیا داوای لە کارمەندو کرێکارانی کۆمپانیا دروستکردنی تانك کرد مۆڵەتەکانیان ڕابگرن و ٢٤ سەعات لەکاردابن بۆ بەرهەمهێنانی تانك چونکە ژمارەیەکی زۆر لە تانکەکانیان لە بەرەکانی جەنگ لە ئۆکرانیا لەناوچوون. بەهۆی وردبینیی دژە تانك و دژە فڕۆکەی ئەمریکی و ئەوروپی بەدەست سوپای ئۆکرانیاوە، هێزی ئاسمانی و یەکەکانی زرێپۆشی ڕوسی ناکارا بوون. کاردانەوەی ناوخۆی روسیا لەسەرداڕوخانی سوپای وڵاتەکەیان دوو جۆرە: روسەکان پوتین بەبێ ئامانج تاوانبار دەکەن کە جگە لە گۆشەگیرکردنی ڕوسیاو بە کوشتدانی هەزاران لە ڕۆڵەکانیان، سوپای روسیاشی بێ هەیبەت کردووە لەبەرامبەر وڵاتێکی وەك ئۆکرانیا کە تا ساڵی ٢٠١٤ هێزی چەکداری نەبووە. کاردانەوەی کەمینەکانی ناو کۆماری ڕوسیای فیدراڵ جیاوازە، ئەوان پێیان وایە ئەمە شەڕە بۆ باڵادەستی ڕوس بەسەر ئەوروپیەکانداو هیچ پەیوەندیەکی بە ئەوانەوە نیە کە خۆیان بە ناوی فیدراڵییەوە ژێردەستەی ڕوسن. بەڵام ڕەمەزان ئەحمەد قادرۆڤ کە ڕوسیا چوار لیوای تایبەتی بە ناوی لەشکری موسوڵمانی چیچانەوە بۆ تەشکیل کردووە، ئەڵێ ئەم داڕوخانەی سوپای روسیای قەبوڵ نیەو ئەگەر ئەم داڕوخانە بەردەوام بێت، لەگەڵ سەرکردایەتی ڕوسیا قسەی خۆی دەبێت، پێرێ ژمارەیەکی باش لە لەشکری موسڵمانی چیچان لە شاری ئەیزم-ی ئۆکرانیا لەلایەن سوپای ئۆکرانیاوە بە دیل گیران.
(1).gif)
زانا توفیق بەگ قۆناغی چارەسەری سیاسی لە عێراقدا، پێویستی بە گوڕانکاری لە میتۆدی فیکری بەشێکی زۆری هێزە عەرەبیەکانی ناو دەسەڵاتی سیاسیدا هەیە. ئێستای عێراق بریتییە لە کەلاوەیەکی سیاسی و دەسەڵاتێکی ئیفلیجکراو، بەردەوام پلان داڕێژەری دروستکردنی بڕیاری سیاسی لەناو هەڕەمی دەسەڵاتی عێراقدا دەگەڕێتەوە بۆ کۆمەڵێ دەزگای هەواڵگریی دەرەکی. بۆیە لە ئێستادا ئەستەمە کۆمەڵگای عێراقی چاوەڕێی دروستکردنی بڕیارێکی هاوبەش لەکۆی هێزو دامەزراوە سیاسییەکان عێراقدا بکرێ. ئایندەی عێراق ڕووبەڕووی ترسناکترین دۆخی سیاسی دەبێتەوە لە داهاتوویەکی نزیکدا، هاوشێوەی دۆخی وڵاتی لوبنان. چونکە هەر فیگەرێکی سیاسی لەناو کایەی دەسەڵاتدا خاوەنی ئیرادەو هێزێکی مەعنەوی و سیاسی خۆی نیە. بەتایبەتی ئەو هێزانەی سەرمایەی سیاسیان پەیوەندارە بە ئەجندای دەزگا هەواڵگرییەکانەوە. نمونەی ئەو هێزانە وەک چواڕچێوەی هاوئاهەنگی شیعەو ڕەوتی سەدر. هەندێ بۆچوونی سیاسی دەلێن ڕەوتی سەدر توانای بەردەوامی لەو ڕێکەوتنە سیاسییانەدا نیە چونکە هێزێکی نهێنی لەپێشت بڕیارە سیاسییەکانی ڕەوتی سەدرەوەیە هەر لەوڕوانگەیەوە خاوەنی بڕیارێکی سیاسی تۆکمە نین، لەگەڵ هیچ هێزێکی سیاسی تردا. بەپێی هەندێ زانیاری دزەپێکراو لەناو ڕەوتی سەدردا نیازێکی شاراوە بەدی دەکرێت لەنێوان سەرۆکی ڕەوتەکەو هەندێ لە وڵاتانی کەنداودا بەتایبەتی هەردوو وڵاتی سعودیەو ئیماڕات و هەرجارەو یەکێک لەو وڵاتانە بەپێ بەرژەوندی خۆیان ڕێڕەوی سیاسی بۆ سەدرییەکان دیاری دەکەن. ئەمە گەورەترین فاکتەری سلبییە کە ناتوانی ستراتیژیەکی دیاری کراوی هەبێت لەگەل هاوپەیمانەکانی بەشێوەیەکی بەردەوام هەر جارەو گوتارێکی سیاسی جیاوازی هەیە. هێزە جیاوازەکانی تری شیعە وە بەشێک لە کورد لە ڕێگای کۆمەڵی ڕێکكەوتنی نهێنی لەگەڵ ئێراندا. بەهەمان شێوە ئاڕاستەی بڕیاری سیاسییان بۆ دیاری دەکرێ بەڵام بە میکانیزم و شێوازێکی تر، کێشەی سەرەکی ئەم میحوەرەی کوردو هێزەکانی شیعە بریتییە لە ناکۆکییەکانی ناوخۆی دەزگاکانی ئێراندا. بۆ نمونە بەشێک لە دیارکردنی ئاڕاستەی هاوکێشە سیاسییەکان لەلایەن دەزگا هەواڵگرییەکانەوە دەستنیشان دەکرێ بەجیاوازلە بەشەکەی تری لە ڕێگای هێزەکانی پاسدارانەوەیە تا دەگات بە ئەنجومەنی باڵای بەرژەوەندییەکانی ئێران، ئەگەر بە وردی نمونەیەک بۆ ئەم ناکوکییە باس بکەین کاندیدکردنی سەرۆکی کۆماری عێراقە کە بەشێک لە دەزگاکانی ئێران پشتگیری دەکەن بەشەکەی تری دژی کاندیدکردنی بەر بژێرەکەی یەکێتین بۆیە ناکوکێکانی دهزگاکانی ئێران بەڕوونی لەسەر هێزەکانی شیعەو کورد زۆر بە ئاشکرای دیارە وە ناتوانرێ ستراتیژیەکی یەکگرتوو بۆ هاوپەیمانەکانی شیعەکان کورد لەلایەن ئێرانەوە دیاری بکرێ. چارەسەری دۆخی عێراق پابەندە بە کۆمەڵی ڕێکكەوتنی نێوان ئەمریکاو ڕوسیاو ئێران لەسەر دۆسیەی ئەتۆمی و کێشەی سوریا، وا پێدەچێت ئیدارەی بایدن لە ڕێگەی ئەو دایشتنە نهێنیانەی ڤیه‌ننا لە نەمسا ڕێگەی بە ئێران دابێ لە دەستنیشانکردنی چارەسەری کێشەکانی عێراق ڕوڵی سەرەکی ببینت بە واتایەکی تر پێشنیارەکانی ڕەوتی سەدر لەدوای کشانەوەی ڕەوتەکە لە کایەی سیاسیدا ناتوانێ ببێتە هێزی یەکلاکەرەوەی دۆخەکە، ئەم دیدگایە لە ئایندەیەکی نزیکدا لێکەوتەکانی بە ڕوونی دەبینێرێت واتا کلیلی چارەسەری دۆخی عێراق لە تاران دەبێ نەک لە حەنانە.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
