پەیمان عیزەدین پێشتر سەرجەم پێکهاتەکانی گەلی عێراق ، جگە لە بەشێکی سودمەندی عەرەبی سونە ، بەدەست ڕژێمێکی دیکتاتۆرەوە گیرمان خواردبوو . بەڵام دوای تێپەڕینی کات و بینینی ڕژێمی خراپتر ،نزیکەی زۆربەی پێکهاتەکانی گەلی عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە بۆ گاڵتەش بێ وتویانە ڕەحمەت لە کفن دز . ئێستا و دوای تێپەڕینی زیاتر لە سی ساڵ حکومڕانی پارتی و یەکێتی و بەر لە کۆتایی هاتنی حکومڕانیان هەندێ جار و لە هەندێ پێشهاتدا، ئینسان ئەترسێ هەمان ئەزمون دوبارە بێتەوە . لەم چەند ساڵەی دواییدا و لە گەلێک بۆنەی جیاجیادا ئەوە بەڕونی دەرکەوتوە کە ڕاستە بەرەی دژە حوکمڕانی پارتی و یەکێتی لە ڕەتکردنەوەی دیکتاتۆریەت و سەرکوتکردنی دەنگی ناڕازیدا کۆک و یەک دەنگن ، بەڵام لە زۆر بابەتی گرنگ و هەستیاردا جیاوازیان نێوانی ئاسمان و ڕێسمانە. لای بەشێکی دیار و ناسراوی بەرەی ناڕازی مەبەست لە ئازادی ، تەنیا ئازادی سیاسیە و ئەو یەکسانیەی بیریشی لێئەکەنەوە لەنێوان پیاو و پیاودایە ، ژن و مافەکانی ، یەکسانی ڕەگەزیی لای ئەوان لەدەرەوەی قانون و دەوڵەتدایە . بیرکردنەوەی زاڵ لای ئەوان گەنج تەنیا بەکوڕ ئەبینێ و مافی کارکردن و چونە دەرەوە بۆ ئەوانە ، پیاو خاوەن و بڕیاربەدەستی خێزانە و بەدڵنیاییەوە گەر دەسەڵاتی حکومڕانیان هەبێت ، کوردستان لەسەر ستایلی ئەفغانستان ئەبێت و ژنانی کوردیش لە ژنانی موسلی سەردەمی داعش و هەورامانی سەردەمی جوندولئیسلام باشتر نابن . بۆیە هەق وایە وردتر ، باشتر لە ڕیزی ئۆپۆزسیۆن بڕوانین و هەموو ئەوانەی ئازادیخوازن و بەیەک پاکێج دژی سەرکوتکردنی ئازادیە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئاینیەکانن بەشدارنەبن لە ئاڕاستەیەک کە سەد جار ئاوات بە حکومڕانی پارتی و یەکێتی بخوازین. حکومڕانی ئێستای هەرێمی کوردستان ،بەهەموو گەندەڵی و نایەکسانی و پێشێلکاریە یاساییەکانیەوەم زۆر لاباشترە لە حکومڕانیەکی ئێرانیانە کە سەرباری گەندەڵی و ناعەدالەتیەکان ، ئازادی کەسیی و تایبەتتر ئازادی ژنان تیایدا خنکاوە

د. نیاز نەجمەدین کۆمەڵگەی ئێمە بەدەست هەرچی جۆرە شەڕ و ناتەباییەکەوە هەیە دەناڵێنێت (شەڕی حزبایەتیی، تەکەتولی ناو حزب، ناوچەگەریی، شارچێتیی، ژن و پیاو، ژن و ژن...هتد), کێ بەهێزتر بوو (نەوەک باشتر و زیرەکتر بوو)، زیاتری بەردەکەوێت. پێناسەکانی کۆمەڵگەی ئێمە بۆ مرۆڤی باش و خراپ هێندە تەقلیدیی و سادەن دەگاتە ئەو شوێنەی جللەبەرکردن بکات بە پێوەر و بە سیمبول. ئێستا کە قسە لەسەر دروشمی (ژن، ژیان، ئازادییە)، ئێمە تەنانەت لە تێڕوانینماندا بۆ وشەی یەکەم (واتە ژن) نەوەک بە رێژەیی تەبا نین، بەڵکو لەسەر جلوبەرگی ژنیش دەبێت بە شەڕمان. لەم نێوەندەدا، ژن بە دەیان شێوە لە دەرفەتەکانی ژیان بێ بەش دەکرێت.  هەندێکمان رای وایە ژنی پەچەدار ژنێکە دوای خورافە کەوتووە و دیلکراوە. هەرچی کچی موحاجەبەی وڵاتی ئێمە هەیە بیسوتێنن قسەیەکی نییە و هەست بە ئازاریان ناکات، ئەوە نابینێت کە لە خوێندندا هەندێک لە مامۆستا مولحید و لیبڕاڵەكانیان بەراورد بە کچی سفور مامەڵەی جیاوازی لەگەڵ دەکەن، لە شوێنی کاردا خاوەنکارەکەی ئامادە نییە پۆستێک و موچەیەکی باشتری بۆ دابین بکات...هتد.  هەندێکیشمان رای وایە پەچەفڕێدان سوککردنی ژنە. کچی سفور ئیشی نییە بەڕەڵایی نەبێت، ئاسانە و کەی ویستت دەستی پێ گەرم دەکەیتەوە، بونەوەرێکە بۆ سەرنجڕاکێشان و راوکردنی پیاوان خۆی روت دەکاتەوە. ئەمانیش بە دەست هەندێک لە مامۆستا باوەڕدارەکانیانەوە دەناڵێنن کاتێک هەمان مامەڵەی کچی پەچەداریان لەگەڵ ناکەن، هاوڕێکانیان دەیانبوغزێنن و وەک مەترسیی بۆ سەر ئاسایشی کۆمەڵایەتی سەیریان دەکەن. بەکورتیی، کچی سفور کەوتۆتە نێوان بەرداشی هێزە ئیسلامییەکان و پیاوانی چڵێسەوە. یەکەمیان پڕی کردووە لە ترس و دەیەوێت سەرکوتی بکات، دووەمیان لە روکەشدا مۆدێرن دەردەکەوێت، بەڵام پڕە لە هەوەسبازیی و پەیوەندیی خۆی لەگەڵ ژن بەوەوە دەبەستێتەوە کە چەند دەستی بە جەستەی دەگات.  ناتەبایی و نایەکسانیی لەم ئاستە بەرزەدا بە کوێمان دەگەیەنێت؟ ژیانمان وێران دەکات، وایان کردووە وزەمان لەسەر شتی پڕوپوچ بڕوات و کورد تەنانەت ئەفلام کارتۆنیشی بۆ بەرهەمناهێنرێت. ئیشی خەڵکی ئازادیخواز و ژیاندۆست دژبوونە بەم جۆرە ناتەبایی و نایەکسانیانە، بە هەموو ئەو سیمبولانەوە لە چواردەوری ئێمە وەک کێڵگەی مین چێنراون و دانە دانە پیاماندا دەتەقنەوە. ئیشی خەڵکی ئازادیخواز تێپەڕاندنی ئەو قۆناغەیە کە بەوەوە نەوەستاوە پێناسەی مرۆڤی باش و خراپ بەوە بکات منداڵی کامە شێخ و کامە سەرۆک خێڵە، بەڵکو بەوەش کە چ جلێکی لەبەردایە و ئەوەش دەکات بە پێوەرێک لە دابەشکردنی دەرفەتە کۆمەڵایەتیی و ئابوورییەکاندا.

گۆران هەڵەبجەیی {دەسەڵاتدارانی ئێران لە ترۆپکی ئیرهابدان}،نبیل حیدری نووسەری تایبەت بە دۆخی ئێران. ئەوەی لەکن چاودێرانی سیاسی و کەسانی موتابعی ڕەوشی ئێران و تەنانەت کەسانی ئاسایی ڕوونە ،ئەوەیە کە ڕژێمی ئاخوندەکانی ئێران لەو دەمەی دەسەڵاتیان گرتوەتەدەست[ ١٩٧٩]،تا ڕۆژی ئیمڕۆ لە ڕێگەی زەبروزەنگەوە درێژەیان بەتەمەنی دەسەڵاتەکەیان داوە ،بەجۆرێک کووشتن و سەرکووتکردن و سڕینەوەی نەیاران کۆڵەکەی ڕاگرتنی دەسەڵاتەکەیان بووە. ئاشکرایە ئەم دەسەڵاتە بۆ ساتێکیش دەستبەرداری ئیرهاب نەبووە و نابێت. ماهیەت و سرووشتی دەسەڵاتدارانی ئێران شتێک نیە جێگەی گومان و مشومڕبێت،ڕۆژ لەدوای ڕۆژ دڕندەیی و سادیەتی مەلاکانی ئێران زەقتردەبنەوە.کوورت و پووخت ڕژێمێکە دەکەوێتە خانەی ،دژە دیموکرسیەت،دژە ئینسانیەت،دژە فرەبۆچوون و ڕا ،دژە نەتەوەو ئەتنیک ،دژە مافی مێینە و دژە ژیانی مەدەنیەت بەهەموو ڕەهەندەکانیەوە واتە دەسەڵاتێکی دیکتاتۆر  وڕەفتار فاشییە. لە حاڵەتێکی ئەوهادا گرنگەو زۆریش گرنگە دیدو بۆچوونی چینێکی سیاسی سەرچڵ و خاوەن مێژووی تێکۆشانی سەخت ،دەربارەی ئەو ڕژێمە  بزانرێت  کە ئەویش دەسەڵات وحیزب و لایەن و تاکی  چەپ و کۆمۆنیستەکانە. هەڵوێستێک کە بەخاڵێکی سەلبی و هاوکات ڕەخنە لەسەر زۆرێک لە  دەسەڵات و حیزب و ڕەوت و کەسایەتیە چەپەکانی جیهان بە عەرەب و {کوردیشەوە }هەژمار دەکرێت،پشتگیری کوێرانەیانە  لە ڕژێمی ئێران،ئەمانە نالۆژیکیانە داکۆکی لە ڕژێمی ئێران دەکەن و هەڵوێستی نادرووست و دوور لە واقیع وەردەگرن. پاساوی گەورەیان بۆ ئەم هەڵوێستەیان ئەوەیە کە ڕژێمی ئێران دژی ئەمریکا و ئیسرائیلە،یاخود بەلۆژیکی[دوژمنی دوژمنەکەم دۆستمە] کاردەکەن. بابزانین بەڕاست ئێران دژی ئیسرایئل و ئەمریکایە یا تەنها دروشمێکی فریودەرو بێ ناوەڕۆکە.؟ ئاشکرایە سیاسەت لەسەر بنەمای بەرژەوەندی دامەزراوە و هەر ئەوەش داینەمۆی بزواندنیەتی. کەواتە ئێرانیش لەسەر ئەم بنەمایە کاردەکات ،نەک لەسەر بنەمای ئاین و مەزهەب .لەحاڵەتێکی ئەوهادا دەکرێ و ڕوویداوە ئاین و مەزهەب کراونەتە قوربانی بەرژەوەندی گشتی. بۆنمونە دەسەڵاتدارانی ئێرانی ئیسلامی شیعە مەزهەب ، لەکاتی جەنگی [٨] ساڵەیاندا لەگەڵ ڕژێمی سەدام ،چەکیان لەڕێگەی لایەنی [سێیەمەوە] دەکڕی،لە نێوانیاندا  چەکی ئیسرائیلی و ئەمریکی، کاربەدەستانی چەککڕی ئێرانی  چاک دەیانزانی ئەوچەکانە ئیسرائیلین یاخود هی {شەیتانی گەورەن}. هەموومان {ئێران کۆنترای} سەردەمی ڕێگانمان لەیادە کە لەڕێگەی ملیاردێری سعودیەوە عەدنان خاچەقچی بەنرخی چەند ملیارێک دۆلار چەکی ئەمریکی فرۆشت بە ئێران. هەرلەو دەمەدا ئەمریکا بۆ بەرژەوەندی خۆی لەڕێگەی [مانگە دەستکردەکانەوە] زانیاری سەربازی دەدا بەهەردوو لا،هیچ لایەکیشیان ئەو زانیاریانەیان ڕەتنەدەکردەوە. خومەینی بەردەوام بەدرووشمی قەبەو بێ ناوەڕۆکی [نەڕۆژئاوایی و نەڕۆژهەڵاتی ] دەیویست خەڵکی ساویلکە هەڵبخڵەتێنێت ،کەچی لەدەمی جەنگی هەشت ساڵەدا ،ئەو درووشمەی وەلاناو  وەک پێشتر ئاماژەم پێدا ،چەک و کەرەستەی جەنگی لە وڵاتانی هەردوو بەرەکە دەکڕی و نەوتیشی بەهەردوولا دەفرۆشت. دڵنیام هەمان ڕژێم ژێر بەژێر پەیوەندی لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا هەبووەو هەیە کە بەدژو نەیاریان دەزانێت ،[یەکێک لە وەزیرەکانی دەرەوەی ئەمریکا بەر لە دەساڵێک ئەو نهێنیەی درکان]کە پەیوەندی ژێربەژێریان لەگەڵ ئێران هەبووە،بەداخەوە ناوی ئەو وەزیرەم لەیاد نەماوە. کەواتە ئێستا بۆمان ڕوونبوویەوە کە ڕژێمی ئێران دوژمنی ئەمریکاو ئێران نەبووەو نیە ،درووشمەکانیشی لەو بارەوە تەنها بۆ فریودان بووە. دەربارەی هاوکاریەکانی ڕژێمی ئێران  بۆ لایەن و وڵات و بزافە ئیسلامیەکان ،ئەوەش مەغزاو مەبەستی تایبەتی لە پشتە ،ئەوەی لەم بوارەدا بەلایانەوە گرنگ نیە ئاین و مەزهەبە. هەموو دەزانین کە لەدوای کووشتنی حسین کوڕی علی ابی گالب لەلایەن زید بن معاویەوە لەساڵی[٦١] ی کۆچیەوە تا ئێستا خوێن لە نێوان ئەو دوو مەزهەبەدا حکوم دەکات و یەکتر ڕەتدەکەنەوە و جۆرەها سفەتی ناشیرین دەخەنە پاڵ یەکتر،کەچی مەلاکانی ئێران پەیوەندیەکی تووندوتۆڵ و باشیان لەگەڵ زۆرێک لە گەڵ بزاف و حیزبە ئیسلامیە سوونەمەزهەبانەدا هەیە،لە نێویاندا هەن  کەهەرگیز دان بە ئیسلامیەتی شیعەدا نانێن و تەنها سوونە بەمیراتگری ئیسلام دەزانن.  ئێران بە پارە و چەک یارمەتی زۆر هێزولایەن دەدات کە هیچ شتێک کۆیانناکاتەوە جگە لەبەرژەوەندی ،بەنمونەی حماس و جیهادی فەلەستینی و [تالیبانی ئەفغانستان لە سەردەمێکدا] و حیزبی  «الجماعە الإسلامیە» باكستانی تووندڕەو. یاخود لە تەنگەژەو جەنگی نێوان ئەرمینیاو ئازربایجاندا ،ئێران لایەنی ئەرمینیای گرت،کەدەبوو بەپێچەوانەوەبوایە چونکە ئازربایجان وڵاتێکی شیعە مەزهەبە. دیارە مەبەست لەم پەیوەندیانە دووسەرەیە ،یەک ئەوەیە تا لایەنە هاوکاریکراوەکان دژ بەبەرژەوەندی و ناوەندو کەسایەتیەکانی ئێرانی چالاکی ئەنجام نەدەن،دووەم هەوڵدان بۆ جێگیربوون و درووستکردنی پێگەیەک بۆ خۆیان لەو دەڤەرانەی ئەو حیزب و بزافانە باڵادەستن تێیدا.. ئەوەی دەزانین لە ئێستادا ئێران کەم تازۆر کۆنترۆڵی لوبنان لەڕێگەی حیزب للەوە،یەمەن لەڕێگەی حوپیەکانەوە، عێراق لە ڕێگەی حیزبە شیعەکانەوە،سوریا لە ڕێگەی ئیتڵاعات و گرووپە چەکدارەکانەوە دەکات.ئەم کارانە هەرگیز ناچنە خانەی بڵاوکردنەوەی مەزهەبی شیعە ،بەڵکو وەک پێشتر ئاماژەم پێدا مەسەلەکە بەهێزکردنی پێگەی خۆیانە دوور لە مەزهەب و ئاین. بۆپاراستی خودی خۆیان ئاخوندەکانی  ئێران لە ڕۆژی دامەزراندنیەوە تا ئێستا لە هەرشوێنێک ناڕەزاییەک چ وەک تاک چ وەک حیزب و نەتەوە و لایەن ،سەری هەڵیدابێت ،ئەوە بەدڕندانەترین شێوە سەرکووت کراوە،ئەم ئیرهابەی دەسەڵاتی ئێران سنوورەکانی وڵاتی بەزاند و زۆرێک لە وڵاتانی جیهانی گرتەوە ،بۆ نمونە لە هەندەران کەم حیزب و کەسایەتی سیاسی و سکرتێری حیزبە کوردیەکان هەن دەستی ئیرهابی ئێرانی پێنەگەشتبێت.  لە وڵاتانی  وەک ئەڵمانیا،نەمسا ،فەرەنسا، هوڵەندە،سوید ،دانمارک ،تورکیا ئەندامانی حیزبە ئۆپۆزشیۆنەکان ونەیارانی ڕژێمی ئێران تەرۆرکراون یا بریندار کراون یا هەوڵی ڕفاندیان دراوە  .لەباشووریش تا ئێستا پتر لە ٦٠٠ تێکۆشەری کوردی سەربە حیزبە کوردیەکانی ڕۆژهەڵات بەدەستی ئیتلاعات کووژراون. هەر ڕژێمێک ڕێز لە هاوڵاتیانی خۆی نەگرێت ، پانتاییەک بۆ ئازادی و دیموکراتی مەیسەر نەکات ،پێویستیە سەرەتاییەکانی هاوڵاتیان دابین نەکات،لە جیهاندا  بێزراو  و نامەرغوب نەبێت،کەواتە ئەو ڕژێمە کە مەبەست لێی ئێرانە هەرچیبێت و هەرچ ناوێک لەخۆی بنێت ،ناتوانێت  ببێتە نوێنەری ڕاستی گەلێکی  ستەم لێکراو ،هاوکات ناکرێت خەسڵەتی دژە ئەمریکاو ئیسرائیلیش هەڵبگرێت ،چونکە ئەو ڕژێمە زۆر دوورە لەو ئەرکەوە. تا ئێستایشی لەگەڵدابێت دژایەتی ئێران بۆ ئەمریکاو ئیسرائیل لە واقیعی عەمەلیدا بەرجەستە نەبووە، بەجۆرێک زیانی مەزنی پێ گەیاندبن ،یاخود لە ڕۆژهەڵاتی نێویندا جێگەو پێگەیان لەقبووبێت. بۆئەوەی باشتر و ڕوونتر ماهیەتی دەسەڵاتدارانی ئێران بزانین ،چەند پرسیارێک ئاراستەی ئەو حیزب و لایەن و تاکە کەسانە دەکەم بە خۆشمانەوە کە لەخانەی  چەپ،ئازادیخواز ،ئینساندۆست،دیموکراتیخواز،کۆمۆنیست خۆیان دەبیننەوە ،ئەوجا دەردەکەوێت کەئایا هەڵەیەکی سیاسی مەزن لە هەڵوێستی ئەو حیزب و دەسەڵات و لایەن و کەسانەدا نیە کەداکۆکی لەو ڕژێمە دەکەن ؟   + دەکرێ و درووستە کەسێکی چەپ یا کۆمۆنیست داکۆکی لە ڕژێمێک بکات کەبەدڕندەترین شێوە چەپ،کۆمۆنیست،ئازادیخوازان سەرکووتدەکات و گوللەبارانیان دەکات، بەتایبەی ئەندام و سەرکردەکانی تودەو فیدائیان و لایەنەچەپەکانی دیکە کە لەژێر ئەشکەنجەدا گیانیان سپارد یا پاکانەیان لێوەرگیرا و پاشان لەسەر تەلەفزیۆن سوکایەتیان پێکرا؟ تا ئێستاشی لەگەڵدابێت ئەندامبوون لەو حیزبانەدا سزای تووندی لەسەرە. + دەکرێ و ڕەوایە لایەنێک یا کەسێکی تینوی ئازادی و مافی مرۆڤ ،لایەنگری دەسەڵاتێک بێت کە هەناسەیەکی ئازادی و دیموکراتی لە وڵاتەکەدا بوونی نیە؟ +ئایا ئاساییە داکۆکیکارانی دەربڕینی ناڕەزایی و خۆپیشاندانی مەدەنیانەی بێ فشارو سەرکووتکردن، هەوداری دەسەڵاتێک بن کە خۆپیشاندانەکانی خەڵک کە بۆ نان و کارو ئازادی ئەنجام دەدرێن، بەدڕندانەترین شێوە سەرکووت بکەن ،هاوکات دەسەڵاتدارانی سەرکووتکەر، شانازی بەژمارەی زۆری کوژراوە خۆپیشاندەرەکان بکەن؟ +ڕەوایە حیزبێک یاخود کەسێکی چەپ کە بڕوای بە ماف و سەربەستی و سەربەخۆیی گەلان هەیەو خەباتی لەپێناودا کردووە ، هاوکات دژ بە  چەوساندنەوەی نەتەوەیی دەنگی دلێربێت، بەڵام بێباک بێت لە ئاست کردەوەی  نامرۆڤانەی ڕژێمێکی وەک ئێران  کە بە ڕژێمێکی دژە میللەتان ناسرابێت؟ ئەو ڕژێمەی لەبری مەیسەرکردنی بڕێکی کەمی داخوازیەکانی نەتەوەکانی ژێر دەسەڵاتەکەی لە کورد،بلوج،ئازەر،عەرەب، و نەتەوەکانی دیکە ،بە بێ بەزەییانە  سەرکووتیان بکات و بیانچەوسێنێتەوە ،وە ئەندامی  چالاک و سەرکردەکانیان لە دەرەوە تەرۆربکات ؟تا ئاستی ئەوەی ڕێگەنەدات کەسانی سەربەو نەتەوانە  تەنانەت منداڵەکانیان بەخواستی خۆیان ناوبنێن؟ + منێک ئاواتەخوازی فرەدەنگی و فرەنگی بم و بخوازم هەموو بیروبۆچوونێک لەگۆڕەپانەکەدا  مافی خۆ نمایش کردنی هەبێت ،بەڵام چاو لە ئاست تاوانەکانی ڕژێمی ئێرانی سەرکووتکەر دابخەم یاخود پاساوی لاوازی بۆ بهێنمەوە، کە ڕێگە بەهیچ بۆچوون و ڕایەکی جیاواز نەدات ،تەنانەت گەر لەڕەحمی ڕژێمەکەشەوە هاتبێتەدەر بەنمونەی [حسین مووسەوی] کەتا ئێستاش لەماڵەکەی خۆیدا دەستبەسەرە؟ + ئەمە چ ڕژێمێکە چەندین ملیۆن لەدانیشتوانەکەی لەژێر هێڵی هەژاریدابن ،گرانی  و بێکاری تەنگی پێهەڵچنیون ،کەچی ساڵانە ملیارات دۆلار لەدەمی خەڵکەکەی دەدزێت وەک هاوکاری دارایی یا وەک کڕینی چەک دەیبەخشێتە  حیزب اللە و بزافی ئەمەل و حماس و جیهاد و ئیخوانەکانی میسرو بزافە ئیسلامیە ئیرهابیەکانی جیهان؟ + من کە داکۆکیکاربم لە مافی مێینەو ئومێدم ئەوەبێت بە ئازادی مومارەسەی ژیانی خۆیان بکەن،ئیدی چۆن قەبوڵبکەم خانمێک بەهۆی دەرکەوتنی چەند تاڵە قژێکی پرچی، تامردن ئەشکەنجە بدرێت؟ +بەهەموو پێوەرێک ڕژێمی ئاخوندەی ئێران ڕژێمێکی چەوسێنەر،سەرکووتکەر، دژبە ئینسانەو هەموو بەهایەکی ئەخلاقی لەدەستداوە،بۆیە دژایەتی کردنی ئەرکی سەرجەم  ئەو وڵات و دەسەڵات و حیزبانەیە کە مافی مرۆڤ بەلایانەوە گرنگە،هاوکات ئەرکی ئەخلاقی هەموو تاکێکی ئازایخواز،مرۆڤدۆست،دیموکرات خواز،چەپ، کۆمۆنیست، ئەتایستە کە ئەم دەسەڵاتە ڕسوابکات،هاوکات پێویستە ئەو تێڕوانینە چەوتە ڕاستبکرێتەوە.  

مەریوان وریا قانع   لە دونیای ئێمەدا لەشی ژن، موڵکیەتێکی گشتییە، موڵکی نەتەوە و کۆمەڵگا و خێڵ، و خێزان و بنەماڵەیە، وەکچۆن موڵکی دین و دیدگا ئەخلاقیی و ئایدیۆلۆژیاکانە. لەشی ژن موڵکی ھەموو ئە شتانەیە بەیکەوە و بەتەنھا، تەنھا موڵکی خاوەنە ڕاستەقینەکەی، کە ژن خۆیەتی، نییە. لەشی ژن لەشێکی تەئمیم کراوە. ھەموو ئەو لایەنانەی ناومبردن ئەم لەشەیان بە خۆماڵیی و تەئمیمکردوە. ئەوەی لە ھەموو ئەو دۆخانەدا دەرکراوەتەوە دەرەوە، خاوەنە ڕاستەقینەکەی ئەو لەشەیە، کە ژنان خۆیانن.  کردنی لەشی ژن بە موڵکی ھەموو ئەو لایەنانە دوو دەرەنجامی سەرەکیی لێدەکەوێتەوە. یەکەمیان، مامەڵەکردنی ھەموو ئەو لایەنانەیە بۆ ئەو لەشە بە موڵککراوە بەشێوەی ئەمر پێکردن و سنووربۆدانان و ئاراستەکردن، ئەوان خاوەن موڵکن و ئەمر بەسەر موڵکەکەیاندا دەکەن، ئەوەی حەزی پێدەکەن بەسەریدا دەسەپێنن. واتە  ھەموو ئەمانە بە زمانێک لەگەڵ ئەو لەشەدا ئەدوێن کە ڕێزمان و یاساکانی ئەمرکردنێکی قابیلی ڕەتنەکردنەوە دایڕشتوە. ئەو ئەمرانەش دەستنیشانی شێوازیی بوون و ئامادەگیی و دەرکەوتنی ئەو لەشە دەکات، واتە دەیکاتە لەشێکی ئەمرپێکراو و ئاراستەکراو و سنووربۆدانراو.  دووھەمیان، سەندنەوەی ھەموو توانایەکی ھەڵبژاردنی سەربەخۆ و نیمچەسەربەخۆ لەو لەشە، ئەمەش کردەیەکی بەردەوامی بێھەڵبژاردەکردن و لەھەڵبژارخستنی ئەو لەشەیە. ئەم دوو دۆخە وادەکەن لەشی ژن بە شێوەیەکی بەردەوام لە ژێر سانسۆری ھەموو ئەو لایەنانەدا بێت کە ھەم ئەمری پێدەکەن و ھەم توانای سەربەخۆبوون و ھەڵبژاردنی لێدەسەننەوە. ھەرجارە و سانسۆری لایەنێکیان یان چەند لایەنێکیان بەیەکەوە زاڵبن و ئەو لەشە بە ئەمر و نەھی و حەڵاڵ و حەرامەکانی خۆیان مەحکومبکەن. کە لەزۆربەی ھەرەزۆری دۆخەکاندا پیاو نوێنەرایەتیی ڕەگەزەکانی ئەو سانسۆرە ھەمەلایەنە دەکات و بەناویانە ئەمرەکانی دەردەکات.  ئەوەی ئێستا لە ئێراندا دەیبینین بەگژاچوونەوەی ژنان و ئەو بەشەی کۆمەڵگایە کە لەدەرەوەی سانسۆرەکانی ئەو لایانانەدا بیردەکاتەوە و دونیا دەبینێت. بەگژاچوونەیان بەڕووی ئەو دۆخەدا کە دین و ئایدیۆلۆژیا و ئەخلاقیاتی باڵادەست دروستیانکردوە. واتە ئەو دۆخی داگیرکردنەی لەش لەلایەن دین و ئایدیۆلۆژیا و ئەخلاقیی پیاوە دەسەڵاتدارەکان و لەلایەن نەتەوە و کۆمەڵگا و خێڵ و بنەماڵە و خێزانەوە، دروستکراوە.  ئەو دۆخەی لەم ساتەدا ھەم لە کوردستان و ھەم لە ئێراندا لەئارادایە، ئەو دۆخەیە کە لینین ناوی ”دۆخێکی شۆڕشگێڕانە“ی لێدەنێت بەڵام بە بێ ئەگەری گۆڕانی بۆ شۆڕش، لانیکەم تا ئەم ساتەی ئێستاشمان. دۆخێک تیایدا یاخیبوونێکی گەورە ھەیە، بەڵام بکەری گەیاندنی ئەو یاخیبوونە بە ئەنجامێکی شۆڕشگێڕانە لەئارادا نییە.  ئەوەی ئەمڕۆ ڕووئەدات بەگژاچوونەوەی لەشە بەڕووی ھەموو ئەو شتانەدا کە کۆنترۆڵی دەکەن، بەگژ دین و ئەخلاق و ئایدیۆلۆژیادا کە ئەرکی سەرەکییان گۆڕاوە بۆ دیسپلین و لە لەشخستنی لەشی ژنان. ھەر لە ئێستاشەوە سەرجەمی ئەو ھێزانەی ئەم دۆخە نائینسانییە گەورەیەیان بۆ لە لەشخستنی  لەشەکان دروستکردوە، ھاتونەتە قسە، وەک ھەمیشە جنێو و زمان پیس. ئەمیان یاخیبوون و توڕەبوونەکان بە ”تۆڵەی قەحبە لە حیجاب“ ناویدەبات و ئەویتریان بە ”پەلاماردان و سوکایەتیکردن بە موقەدەساتی خەڵک“، سێھەمیان بە ”ھێرش بۆسەر شەریعەت و ئیسلام“. ئەم تۆمەتانە، وەک چەندانجار لە واقیعدا بەچاوی خۆمان بینیومانە، دەشێت لە قسە و زمانێکی ئیھانەکەرەوە بگەڕێن بۆ کردار، کردارێک دەتوانێت تا ئاستی کوشتن و ڕەجمکردن بڕوات.

چۆمان ھەردی من فێمینیستم! دوژمنی پیاو نیم بەڵکو دوژمنی سیستەمی پیاوسالاریم کە ئیمتیازو ماف و ئازادی زیاتر بە پیاو دەدات و پیاوە توندوتیژو چەوسێنەرەکان دەپارێزێت بەڵام لەھەمان کاتیشدا پیاو بار دەکات بەکۆمەڵێک بەرپرسیارێتی و ڕێی پێنادات سۆزو میھرەبانی و نەرمی بنوێنێت. سیستەمی پیاوسالاری تەنھا لە پیاو پێکنەھاتووە بەڵکو ژنانێکی زۆریش تیایدا بەشدارن. من فێمینیستم! کێشەم لەگەڵ باڵاپۆشییدا نییە بەمەرجێک ژنێکی پێگەیشتوو ئازادانە ھەڵیبژاردبێت، بەڵام بەرەنگاری ئەو ھەوڵانە دەبمەوە کە دەیانەوێت باڵاپۆشیی بسەپێنن و ئازادی هەڵبژاردن لە ژنان زەوتبکەن. باوەڕم بەوەیە کە ژن، ھەروەک پیاو، بونەوەرێکی ھۆشمەند، بەتواناو خاوەن عەقڵ و بەھرەیەو دەبێت خۆی بڕیار لەسەر جلوبەرگ و ژیانی تایبەتی خۆی بدات نەک کەس و لایەتی تر. من فێمینیستم! باوەڕم بە یەکسانی، دادپەروەری و دیموکراسیەتە. ئەو دیموکراسیەتەی کە جێگەی کەسانی جیاوازی تێدا دەبێتەوە. باوەڕم بەوە نییە کە تەنھا ئیماندار مافی ژیانی شەرەفمەندانەی ھەیە، باوەڕیشم بەوە نییە کە تەنھا یەک جۆر ئیمانداری ھەیەو ئەویش ئەوەیە کە گروپەکەی تۆ باوەڕی پێیەتی. تەنانەت لە ناو ھێزە ئیسلامییەکاندا چەندین جۆری جیاوازی ئیمانداری ھەیە، بۆیە کەس مافی نییە شێوازی خۆی بەسەر سەرجەمی کۆمەڵگەدا بسەپێنی. من فێمینیستم! باوەڕم بەوەیە کە کۆمەڵگا بە ئامێزانکردنی جیاوازییەکانەوە جوانە نەک سەرکوتکردنی. باوەڕم بەوەشە کە ھەر ھێزێک بیەوێت جیاوازییەکان لەناوبەرێت و کۆمەڵگا بە دڵی خۆی یەکڕەنگ بکات ئەوا ھێزێکی مەترسیدارە کە بەرەو دیکتاتۆرییەت دەمانبات.

بەیان ئیبراھیم ئێران وەک دەوڵەتی نەتەوەکانی ئێرانی،لە ململانیەکی قورسی جەمسەرگیریدایە، بۆ ئەوەی بتوانێ ڕوبەڕوی دژەکانی بێتەوە،دەبێت ستراتیجی قوڵ پەیڕەو بکات، بۆ ئەمەش سەکۆی شەڕەکان دەگوازێتەوە بۆ ساحەی وڵاتانی تر،بۆ ئەوەی بتوانێ وەک وڵاتێکی زلھێز بمێنێتەوە دەبێت زۆربەی داھاتی گشتی بۆ کەیسەکانی ڕادەستگەیشتن بە چەکی ناوەکی ھایدرۆجینی و لە مسەروە بوونی لە یەمەن و سوریا و عێراق لەو سەریشەوە ھەیمەنەی لە وڵاتانی دەریای قەزوین، بەرامبەر بە مانەش ھێزی دژ بەدەر لە دانوستانەکانی ڤێنا دەیەوێت بارگرانی ناوخۆیی بەکار بھێنێت دژی دەوڵەتی فرە نەتەوەیی ئێران، خۆ ئێرانیش خاوەنی سیناریۆو دەرھاویشتەی خۆیەتی بۆئەوەی ناڕەزایەتیەکانی ناوخۆ نەبێتە کارتی دەستی دوژمنی ،ھەر خۆی لە خۆی سیناریۆ دروست دەکات بۆ تەنفیز کردنی توڕەیی ناوخۆ،ئەوان سیناریۆیان ئامادەیە،بۆ ھەر حەدەسێک بۆ ھەر ڕوداوێک کە ڕوبدات سیناریۆکانیان دەخەنە گەڕ ،وەک ئەوەی لە شۆرشی سەوزدا لەسەر دەستی موسەوی و کەڕوبی ڕویدا،کە جگە لە سیناریۆی خۆیان ھیچ شتێکی تر نەبوو،ئەم قەزێیەی لە ژینادا ڕویدا ئەگەر چی ھاوارێکە بۆ ئازادی ،بەڵام ھەرگیز بەقەد شۆڕشی سەوز بەھێز نابێت ،کە دەرکەوت سیناریۆی خۆیان بووە ئەگینا مەعقول نیە ڕابەری خۆپشاندانەکان (موسەوی و کەڕوبی) بڵێن دەست بەسەرن لە ماڵەکەی خۆیدا و ھەزاران شەھیدیش بدرێت، بۆ ئەمەی ژیناش بە پێی یاساو شەرع ئایا لادانی لەچکێک سزای زیاترە یان ئەو ھەموو لەشفرۆشەی لە ئێراندا ھەیە ،دواجار ھەموو سیستەمەکانی دنیا ھاوبەرژەوەندین و دەرھاویشتەی سیستەمێکی گاڵتە جاڕی و ھیچ و پوچ گەراین بەرامبەر ئازادیەکانی ئینسان،کە دواجارھەزارانی وەک و ژینا و زارا بۆ داواکردنی ئازادی دەبنە دەرخواردی ماکینە گەورەکەی نیزامی سەرمایەداری و دینگەرایی دنیا و ھەر خۆشیان دا ڕێژەری پلانە گڵاوەکانی دژ بە بەشەریەتن وەک ئەوەی لە معادەلەیەکی ماتماتیکدا لە ژمارەیەکی سەد ملیۆنیدا دەھەزاریشی لێدەرچێت لە ڕوی ئابوری سیناریۆکەدا لە قازانجی بۆ دەمێنێتەوە،کە ئینسان لە سیستەمی بەرژەوەندی دەوڵەتەکاندا کە لە ژمارەی سەرچاوەی مرۆیەوە بوو بە ژمارەی ماتماتیکی ئیتر ھەموو بەھاکانی ئینسانی بوون سفر دەبێتەوە،نەفرەت لە سیستەمی ئایدۆلۆژی و سەرمایەداری و ئاینی و بەرژوەند خوازەکانی دنیا،درود بۆ ڕۆحی ئەوانەی لە خۆپیشاندانەکانە بە بێ ئاگایی لە سیناریۆکاندا شەھید دەبن ،درود بۆ ڕۆحی پاکی جوانت ژینای ئازادی.  

بەختیار نامیق . بە گشتی دوای ململانێی سەرکردەکانی شۆڕشی شاخ هەر لە برا کوژی و هەوڵی یەکترسڕینەوە و ڕێککەوتن و ئاشتی و شەڕەوە تا ئێستا دۆخ و قۆناغێک بوە ، هەرێمی کوردستان لە غیاب و مردنی ئەم سەرکردانەدا دەکەوێتە قۆناغێکی نوێوە ، کە بە قۆناغی گواستنەوەی دەستەڵات دێ لە سەرکردە پلە یەکەکانەوە بۆ نەوەکانیان ، ئەگەر چی هەر وەکو ئێستای دوو زۆنی لە شاخیشدا هەردو بەرەکە ( ی.ن.ک و پ.د.ک) بۆ سڕینەوەی یەکتر پەنایان بۆ وڵاتان و شەیتانەکان بردوە ، شەڕی برا کوژی و ئەو هەمو خوێنە شاهیدی ئەم ڕاستیەن ، ئەم دوو هێزە دوای شۆڕشی شاخ لە شارەکاندا بونە ستراتیژی پاشکۆیەتی تاران و ئەنقەرە وەک چۆن لە مێژودا هەر وابوە ، ئێران و تورکیا بە پێی بەرژەوەندی هاوبەشیان و ئەمری واقع ڕازی بون بە خۆبەڕێوەبەری هەردو زۆنەکە لە چوارچێوەی بەرژەوەندیە گرێدراوەکانی نێوان خۆیاندا ، تا ئەو ئاستەی لە نێوان عێراق و سوریاشدا ئەم دابەشکاریە هەیە . پەنا بردنە بەر شەیتان گواسترایەوە بۆ نەوەکان و خیانەتی قورستری لێکەوتەوە ( خراپیان بە خراپ چارەسەر کرد) ئەم دوو هێزە ئێستە لە قۆناغی گواستنەوەی دەستەڵاتن بۆ نەوەی دوەم ، ئەڵبەت ئەمەش هەر ئەجێندای دەرەکی دیاری دەکات و بە تایبەت لە دۆخی ئێستای عێراق و ناوچەکەدا هەرێم بوەتە خاڵی کۆکەرەوەی بەرژەوەندی وڵاتانی زلهێزی جیهانی و ناوچەیی ، بۆ ئەمەش هەمو هێزە گەورەکان کۆکن لەسەر جۆرە مۆدێلی خلیجی و وەلی عەهدی بۆ دەستەڵاتێک لە نێوان نەوەی دوو بنەماڵەدا و تاران و ئەنقەرە ڕێکن لەسەر گواستنەوەی ئەم دەستەڵاتە لە سەرکردەی پلە یەکی (ی.ن.ک و پ.د.ک) بۆ نەوکانیان بە مەرجی مۆدێلی سعودی و پاراستنی بەرژەوەندی ئەو دوو وڵاتە . لە ئێستادا ناوخۆی هەمو حیزبەکان لە ململانێیەکی قورسدایە بۆ گواستنەوەی دەستەڵات بۆ نەوەی سەرکردکان ، ئەمەش بڕیارە و هێزە ناوچەییەکان سەپۆرتی دەکەن (ی.ن.ک بۆ بافڵ و پ.د.ک بۆ مەسرور ) وەک دوو کوڕی گەورەی دوو سەرکردەی شاخ ، ئیتر نەوەی سەرکردە پلە دوەکان و پلەکانی تر دەبێت ڕازی بن بەم کڵێشەیه و تەواوکاری نەوەکانی پلە یەک بن و بەیعەت بدەن ، پاشان هەر نەوەیەک لە پلە دوو و پلەکانی تر بیەوێ دەستەڵاتی پلە یەک بێت ، ئەگەر چی زۆر بە تواناش بێت ئەوا دەبێت یان سفر بێتەوە یان بەیعەت بە دەستەڵاتی کوڕی سەرکردەکان بدات و بڕیارە و لە هێز ناوچەییەکانەوە هاتوە ، یان دەبێت ببن بە نێچیری ئەو ڕاوچییەی کە تیروکەوانی هێزی ناوچەیی پێیە . ناو حیزبەکان پڕ بوە لەم ململاێیانە ، ئەڵبەت (ی.ن.ک) پێشتر ئەم قۆناغەی بڕی و بە هۆی غیابی تاڵەبانی باوکەوە ململانێکان لە نێوان کوڕ و ئامۆزدا زوتر یەکلای بوەیە و تا ئاستێک خوێنی دوەم و سێیەم تەسفیە کراو و بافڵ بوە دەستەڵاتی یەکەم وەک کوڕی گەورەی تاڵەبانی باوک ، ئەمەش بۆ بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵ و باقی حیزبەکانی تر ڕاستە ، بەڵام نەوەی نوێ تازە لە قۆناغی یەکەمدایە و دیسان کۆپی دەستەڵاتی برادەرانی شاخە کە زیاتر دەستەڵات لای ژن و خوشک و زاوایە ، بەڵام (پ.د.ک) بەهۆی بونی بارزانی باوکەوە لەسەرەتای ئەم گواستنەوەدایە. کۆنگرەی پارتی وەک حیزبی پله یەک و خاوەنی دەستەڵاتی زۆر وەک کۆنفرانس و کۆنگرەی (ی.ن.ک) دەبێت ، ڕاوچیەکان کوڕی یەکەم و خوێنی یەکەم دەبن و نێچیرەکانیش خوێنی دوەم و نەوەی سەرکردەکانی پلە دوو و پلەکانی تر دەبێت ، یان دەبێت بەیعەت بە گواستنەوەی دەستەڵات بدەن بۆ نەوەی بارزانی باوک یان دەبێت بکەونە ژێر ڕەحمی تیروکەوانی ڕاوچییەکە ببن بە نێچیرێکی داماو کە نەخشەکە لە دەرەوە وا کێشراوە و پاڵپشتی ناوچەیی دەکرێ. له بەرامبەر ئەم جۆرە مۆدێلە هێزێک و ڕێبەر و ڕابەرێک نیە وەک بەرهەڵستکار ڕوبەڕوی ئەم مۆدێلە بێتەوە ، ئەوەشی هەیە تەنها سیناریۆ و کۆپیەکی ناشیرینی ئەم دەستەڵاتەیە .  کۆنگرەی پارتی دەبێتە ئەو ئەمری واقعەی کە هەمان هەڵبژاردنە ناوحۆییەکانی یەکێتی پێدا تێپەڕی ، بەڵام بەریەککەوتنی ناو پارتی نەرم تر دەبێت لە چاو بەریەککەوتنی ناو حیزبەکانی تر بە هۆی مانەوەی بارزانی باوکەوە ، وە بارزانی دەستەڵاتەکان دابەش دەکات و وێنەکانی هەمان دەستەڵاتی خلیجی بەرهەم دێنێتەوە .    ئەم کۆنگرەی پارتی وەک حیزبی دەستەڵاتی یەکەم دەبێتە سەرەتای هاوسەنگی نێوان دەستەڵاتی نەوەی سەرکردەکانی شاخ لە نێوان هەردو زۆنەکەدا و پاڵپشتی ناوچەیی و جیهانی دەبێت وەک مۆدێلی خلیجی تا ئەو کاتەی عێراق دەچێتە قۆناغێکی تر و گۆڕانکاریەکی جیهانی ڕودەدا وەک گەردەلولی بیابان و بەهاری عەربی ، لە کۆتاییدا ئەم کۆنگرەی (پ.دک) بەسەرکردایەتی بارزانی بە هیواشی و نەرمی گواستنەوەی دەستەڵات دەبێت بۆ مەسرور بارزانی باقی خوێنەکانی تر دەستەڵاتی دوەم و سێیەم دەبن و دەبێت بەیعەت بدەن بە دەستەڵاتی ڕەهای کوڕە گەورە وەک خۆیان دەڵێن برا گەورە و ڕاوچییەکانی هەردو زۆن دەبنە کوڕی سەرکردە یەکەمەکان و نێچیرەکانیش ئەوانە دەبن کە بەیعەت نادەن و لاساری دەکەن  ، پێشتریش بارزانی باوک وەک مامی بافڵ پاڵپشتی ئەم نەخشەیەی کرد ، ئیتر هەرێم دەچێتە قۆناغێکی تر لەسەر هەمان نەخشەی ڕێککەوتنامەی ستراتیژی و فیفتی بە فیفتی لە فۆرمێکی جیاوازتردا.

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  محه‌مه‌د سه‌عید كوڕی میرزا مه‌جید كوڕی حاجی ئه‌حمه‌دی قه‌زاز سه‌رچاوه‌كان باس له‌ دوو شوێن ده‌كه‌ن كه‌ لێی له‌ دایك بووه‌ ، هه‌ن ده‌ڵێن له‌ خورماتوو له‌ دایك بوه‌و زۆربه‌ش باسی سلێمانی ده‌كه‌ن ، كه‌سایه‌تیه‌كی ناسراو رۆشنبیرو خوێنه‌وارو نه‌ته‌وه‌یی و خه‌مخۆری هه‌ژاران بووه‌ ، ساڵی 1904 هاتوه‌ته‌ دنیاوه‌و له‌ 20ی ئه‌یلولی 1959 هه‌ڵواسراوه‌ . له‌ ساڵی 1924 دوای ته‌واوكردنی خوێندن له‌ به‌غدا بووه‌ به‌ فه‌رمانبه‌رو پاشماوه‌یه‌ك بووه‌ به‌ مودیری ناحێی تانجه‌ ڕۆ ، دواتر قایمقامی زاخۆ ، هه‌روه‌ها له‌ چوار پارێزگای كورد نشین بووه‌ به‌ پارێزگار " هه‌ولێر ، كوت ، كه‌ركوك ، موسڵ " له‌ هه‌ر چوار پارێزگاكه‌كوردانه‌و جوامێرانه‌ كاری كردووه‌، چیرۆكی جۆراو جۆر له‌ باره‌ی خه‌مخۆری و به‌ته‌نگه‌وه‌ هاتنی خه‌ڵكی لێده‌گێڕنه‌وه‌ ، ساڵی 1953 بووه‌ به‌ وه‌زیری كارو باری كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌و سه‌رده‌مه‌ له‌ چه‌ند پارێزگایه‌ك نانه‌واخانه‌ی حكومی بۆ هه‌ژاران كردوه‌ته‌وه‌و به‌ نرخی هه‌رزان نان دراوه‌ به‌ خه‌ڵك ، هه‌رئه‌وكاته‌ش ناوی "باوكی هه‌ژاران" ی لێنراوه‌ له‌ رۆژی بردنی بۆ هه‌ڵواسین وته‌یه‌كی به‌ ناوبانگی هه‌یه‌ " ناترسم و ده‌زانم بڕیاری كوشتنم دراوه‌ ،كه‌ سه‌رده‌كه‌ومه‌ به‌ر په‌تی خنكاندن ده‌بینم كه‌سانێك له‌ ژێر پێمدان شایانی ئه‌و ژیانه‌ نین " . هاوسه‌ره‌كه‌ی پێش هه‌ڵواسینی ویستویه‌تی هه‌وڵی بۆ بدات ئازاد بكرێ‌ پێده‌چێت به‌ڵێنی به‌ردانی وه‌رگرتبێت ، هه‌واڵی بۆ ده‌نێرێت ئه‌گه‌ر واز له‌و كاره‌ نه‌هێنێت لێی جیا جه‌بێته‌وه‌ ، هه‌ر یه‌ك له‌ عه‌بدولڕه‌حمان به‌یاتی و زوهێر كازم عه‌بود كتێبیان له‌ باره‌یه‌وه‌ نووسیوه‌ ، كتێبه‌كه‌ی به‌یاتی به‌ ناوی " سه‌عید قه‌زاو رۆڵی له‌ سیاسه‌تی عیراقیدا"یه‌ ، لێره‌و له‌وێ‌ زۆر جار له‌ باره‌ی جوامێری ئه‌وپیاوه‌ م خوێندوه‌ته‌وه‌ ، كاك له‌تیف گلی له‌ بیره‌وه‌ریه‌كانی خۆیدا كه‌ به‌ ناونیشانی " یادگه‌یه‌ك له‌ مێژوه‌وه‌ " چاپكراوه‌ ده‌ڵێت " ساڵی 1957  وه‌زیری ناوخۆ سه‌عید قه‌زاز سه‌ردانی چه‌مچه‌ماڵ ده‌كات ، خه‌ڵكی چه‌مچه‌ماڵ پێشوازی گه‌رمی لێده‌كه‌ن و هه‌ندێك داواكاریان ده‌بێت به‌ڵێن ده‌دات بۆیان جێبه‌جێ‌ بكات ، دواتریش هه‌ندێك له‌ ئاغاكانی هه‌مه‌وه‌ند داواده‌كه‌ن چه‌مچه‌ماڵ بخرێته‌ سه‌ركه‌ركوك له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی فه‌رمانگه‌كانی كه‌ركوك زۆربه‌ی كارمه‌ندان توركمانن و ئه‌مانیش توركمانی نازانن،ئه‌مه‌ش به‌ عه‌رزو حاڵێ‌ ده‌ده‌نه‌ وه‌زیر ، ئه‌ویش ده‌ڵێت پاش چوونم بۆ سلێمانی و بۆ لای دایكم كه‌ گه‌ڕامه‌وه‌ به‌غدا وه‌رن بۆ لام ،ده‌ڵێن كه‌ چوونه‌ بۆ به‌غدا پێی ووتون ، ئێوه‌ چۆن داوا ده‌كه‌ن چه‌مچه‌ماڵ له‌ كه‌ركوك جیا بكه‌مه‌وه‌و بیخه‌مه‌ سه‌ر به‌غدا ، ئه‌و كات له‌ به‌ر پارێزگاری كه‌ركوك كه‌ عه‌ره‌به‌و له‌ گه‌ڵمدا بوو پێم نه‌وتن ، من نامه‌وێ‌ یه‌ك كورد له‌ كه‌ركوك دابڕێت " ناوه‌ڕۆكی قسه‌كانی  كاك له‌تیف دورو درێژترن . نه‌سیر چادرچی باسی چیرۆكێكی خۆی ده‌كات له‌ گه‌ڵ سه‌عید قه‌زاز كه‌ وه‌زیری ناوخۆ بووه‌ ، ده‌ڵێت سواری فڕۆكه‌ بووم بچم بۆ لوبنان ، فڕۆكه‌كه‌ هێشتا به‌رز نه‌بووبوه‌وه‌ له‌ زه‌وی رایانگرت و ئه‌فسه‌رێكی هه‌واڵگری دایگرتم ، وتی نابێ‌ عیراق جێبهێڵیت ، جانتاو كه‌ل و په‌له‌كه‌م له‌ فڕۆكه‌كه‌دا بوو فڕۆكه‌ رۆیشت و من گه‌ڕێنرامه‌وه‌ ، رۆژی دوای چوومه‌ لای وه‌زیری ناوخۆ  خوا لێی خۆش بێت سه‌عید قه‌زاز ، ئه‌ڵێ‌ ته‌واوی چیرۆكه‌كه‌م بۆ گێڕایه‌وه‌ ، ئه‌ڵێ‌ له‌وه‌ ده‌چوو ئاگادار بێت زۆر رێزی گرتم به‌ نه‌رمی قسه‌ی له‌ گه‌ڵ كردم و پێی وتم ئێوه‌ گێچه‌ڵمان پێده‌كه‌ن ، هه‌ڵبه‌ت ئه‌میش وه‌ڵامی داوه‌ته‌وه‌ و قسه‌و باسی زۆر ده‌گێڕێته‌وه‌ ، بۆ جانتاو كه‌ل و په‌له‌كه‌ی پێی ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر نه‌گه‌ڕایه‌وه‌ بۆت من قه‌ره‌بووت ده‌كه‌مه‌وه‌ خۆیشم بلیتی سه‌فه‌رت بۆ ده‌كڕم ، ده‌ینێرێت بۆ شوێنێ‌ ترو لای كه‌سێكی تر ، به‌ڵام نه‌سیر ده‌ڵێت ناچم ، ئه‌م به‌ڵێن ده‌دات هیچی توش نه‌بێت ، نه‌سیر ده‌ڵێت هه‌رواش بوو ، دواتر ئیشه‌كه‌م جێبه‌جێ‌ بوو كێشه‌و گرفته‌كه‌شم له‌ سه‌ر لاچوو، ئه‌وه‌ هه‌ڵوێستی سه‌عید قه‌زازه‌ له‌ گه‌ڵ نه‌یارێكی خۆی و حكومه‌ته‌كه‌یدا ، تۆ بڵێی عیراق جارێ‌ تر وه‌زیری له‌و جۆره‌ به‌ خۆیه‌وه‌ ببینێ‌ . جێی داخه‌ سه‌عید قه‌زاز به‌ كوردی شتێكی ئه‌وتۆی له‌ باره‌وه‌ نه‌نووسراوه‌ ، له‌ كاتێكا ده‌بوو ئێستا باخچه‌و قوتابخانه‌و نه‌خۆشخانه‌ی به‌ ناوه‌وه‌ بوایه‌ ، درود بۆ مه‌رگی ئه‌و پیاوه‌ گه‌وره‌یه‌و یادی پڕخێر بێت .

نووری بێخاڵی به گوێرەی یاسای ژماره (1)ی ساڵی 2005ی هەموار كراو، سەرۆکایەتیی هەرێمی كوردستان، دامەزراوەیەکی دەستووریی جێبەجێکارییە لە چوارچێوەی دەسەڵاتەکانی هەرێمی کوردستان. سەرۆکی هەرێمی کوردستان، سەرۆکی باڵای دەسەڵاتی جێبەجێكردنه له هەرێمی كوردستان و لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوەدا، نوێنەرایەتیی هەرێمی كوردستان دەکات. بەپێی ئەم بڕگە یاساییەی سەرەوە، سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، لە سەکۆ هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەکاندا، نوێنەرایەتیی ئیرادەی کوردستانیان بە سەرجەم پێکهاتەکانیانەوە دەکات و بەرپرسیارییەتیی بەرگریکردن لە بوون و ناسنامەی کوردستانیانی دەکەوێتە ئەستۆ. بۆیە هەموو ئامادەبوونێکیان لە کۆڕ کۆبوونەوە، کۆنفڕانس و کۆنگرە، بۆنە و چالاکییە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەکاندا، لە لایەنی سیمبولییەوە، ئاماژەیە بۆ ئامادەیی کوردستانییەکانی هەرێمی کوردستان لەو شوێنکاتانەدا. بە واتایەکی ڕوونتر، هەموو ئامادەبوونێکی کارا و بەرچاوی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە سەکۆ نێودەوڵەتییەکان و لەناو جەرگەی ڕووداوە گرنگە جیهانییەکاندا، دواجار ئامادەیی ناڕاستەوخۆی ویست و ئیرادەی پێکهاتەکانی هەرێمی کوردستانە.  لەم ڕوانگەیەوە، بانگهێشتی فەرمیی حکوومەتی بەریتانی بۆ سەرۆک نێچیرڤان بارزانی بۆ بەشداریکردنی لەگەڵ (١٥٠) سەرۆک و سەرکردەی وڵاتانی جیهان لە ڕێوڕەسمی ماڵئاواییکردن لە شاژن ئەلیزابێسی دووەم، هەڵگری واتاگەلی گرنگی سیاسییە، بەتایبەتی لە پەیوەست بە پرسی بوون و (ناسنامە)دا واتایەکی قووڵی هەیە. ئەگەر ئەم ڕەهەندە بۆ من و تۆ، کە لە هەرێمی کوردستاندا دەژین و گیرۆدەی کۆمەڵێک کێشەین، مایەی گرنگیپێدان نەبێت، یان بە هەر بیانوو و پاساوێکەوە خۆمانمانی لی ببووێرین بێت، بەڵام ئەم پرسە بۆ کوردێکی تاراوگەنشین کە ژانی بێ ناسنامەیی ئازاری دەدات، جێی سەرنج و بایەخ و هەڵوەستە لەسەرکردنە. کوردێکی تاراوگەنشین کە لەناو سەدان هەزار پەناهەندەی سەرهەڵگرتووی خاوەن دەوڵەتدا، خەمی ناسنامە و بوون، خەمێکی گەورەیەتی. بەوپێیەی لەوەتەی هەیە و تا ئێستاش، وەک هەر کوردێکی دیکە، تراژیدیای کوردبوون و پرسیاری بوون و ناسنامەکەی، لەگەڵیدا دەژیێت. سەرەڕای هەموو ئەو بانگەشە فریودەر و دروشمە جادووییانەی بۆ جیهانگیریی کران و دەکرێن، بەوەی کە جیهانی کردووەتە گوندێکی بچووک و ئینتما لۆکاڵییەکانی کاڵ کردوونەتەوە، بەڵام  تەواو پێچەوانە کەوتنەوە. چونکە واقیعی جیهان و مرۆڤایەتی، بەهۆی ئەو هەڕەشە و مەترسییانەی کە پرۆسەی بەجیهانییکردن بۆسەر کۆمەڵگاکانی کەنار و پەراوێز لەگەڵ خۆیدا هێنانی، هەموو ئەو جادوو و دروشمانەی لە واتاکانیان بەتاڵ کردوەوە. بەجۆرێک، نەک هەر ئینتما لۆکاڵییەکانی کاڵ نەکردنەوە، بگرە پرسی دەستگرتن بە (ناسنامە) و پارێزگاری لێ کردنی، لە فۆڕمێکی دیکەی کاریگەرتردا گەڕاندەوە ناو کۆمەڵگاکان، تا ئەوەی ئێستا پرسی پاراستنی (ناسنامە)، کێشەیەکی هەرە گەورەی مرۆڤەکانە، تەنانەت بەوانەشەوە کە خاوەن دەوڵەت وسەروەرین، چ جای بۆ کوردێکی بێ دەوڵەت! لەم ڕوانگەیەوە، ئامادەیی فەرمیی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، وەک سەرۆکی هەرێمی ناو دەوڵەتێکی فیدڕاڵی کە تا ئەم چرکەساتەش سەروەریی دەوڵەتەکە لەژێر پرسیار دایە، هەروەها وەک نوێنەری ئیرادەی کوردستانیان کە ساڵەهای ساڵە بەدەست جەور و ستەمی سەردەستەکانی دەوڵەت دەناڵێنن، جۆرێکە لە بەها دانان بۆ ناسنامەیەکی جیاوازتر لەوانی دیکەی ناو دەوڵەت، ناسنامەیەک کە لە ئاستە فەرمی و نیودەولەتییەکەیدا، سەرۆکی هەرێم نوێنەرایەتیی دەکات. بەکورتی: ئامادەیی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە بانگهێشتی فەرمی لە ڕووداو و سەکۆ جیهانییەکاندا، پاسپۆرتی پەڕینەوەی ناسنامەیەکە بۆ دنیای دەرەوەی خۆی، کە ساڵەهای ساڵە هەوڵی تواندنەوەی دەدرێت!

هەندرێن شێخ راغب ئەو كڵاوێكی لە شێوەی كڵاوەكەی تۆڵستۆی كڕی، بەڵام سەرێكی وەك سەری تۆڵستۆی لە كوێ بكرێ؟ رۆمانی" داغستانی من" رەسوڵ حەمزەتۆف.  لەبەرئەوەی هەموو مرۆڤەكان بە یەكسانی لەدایك دەبن كەواتە كۆیلایەتی دژی سروشتی مرۆڤە. " مۆنتسكیۆ".  هیچ سەردەمێك وەك ئێستا مرۆڤی ئێمە لەبەردەم هەڵاتن لە قەزیەو نائومێدی وادا نەبووە، ئەو كەسانەی لەیەك كاتدا شەڕی بە بەعسی كردنی كۆمەڵگاو چینایەتی و وشیاری مەدەنی كۆمەڵی كوردەواریان دەكرد، ئێستا قەزیەی جددی ئەوەیە لەنۆبەی بەنزینخانەیەكدا بەنزینی دەستكەوێت؟ لە نۆبەی كڕینی دیوانی نالی و كتێبەكانی كەمال مەزهەرو مەلا عەبدول كەریمی مودەریس، هاتوینە سەر ئەوەی گوێ لە كەسانێكی ناو تیك تۆك دەگرین كە بەتاڵ و حەتاڵ و بێ فكرو مۆڕاڵ و جنێوفرۆشن؟ لەدواهەمین ریزبەندی زانكۆكانی جیهان، زانكۆكانی كوردستان پلەی زانستیان زۆر هاتونەتەخوار، ئەمە كارەساتێكی هێجگار قوڵ و مەترسیدارە كە دەبوو ئەم هەواڵە شەقامی سیاسی و  رۆشنبیری هەژاندبا..بچوك بونەوە بۆ پۆست و ئیمیتیازو نانێكی رۆژانە، بۆتە نەریت و دیاردەو زۆر كەسی خاوەن پێگە دەبینی چۆك بۆ هەندێك داواكاری دادەدات، مرۆڤ لە دڵەوە غەمگین دەبێت.  لەبری گەشەكردنی فكری سیاسی و مەعریفی، حزبە كوردیەكان بەدەست دەستەبەندی و شەخسەنەكردنی حزب و ململانێی بچوكی رۆژانەو شەڕی بێ فكرو بێ ئاست گیرۆدەن و بۆتە كاری ئۆرگانەكان. نوخبەی سیاسی و حزبی كوردی لەبری ئەوەی نەوەیەكی تازەی گەشەكردوی سیاسی و فكری و خاوەن قەزیەی جددی دروست بكات، خەریكی بێ ئاست ترین و خراپترین جۆری ململانێی شەخسی و جنێوودان و شەڕە تیك تۆك و فەیسبوكە.  بازرگانی نیشتمانی نەك هەر نەماوە، بەڵكو بازرگانی و كاری سەرمایەداری نیشتمانی بە جۆرێك ئاستی دابەزیوە خودی ئەم سەرمایەدارە سروشتیانە، پێیان عەیبە بڵێن دەوڵەمەندین خاوەن پڕۆژەی بازرگانین..كایەی دینی و گوتاری دینیش لەم شەڕە جنێوو موهاتەرات و ئاست نزمیە بەدەر نیەو تەنانەت گوتاری دینی وەك شێخ محمدی خاڵ و مودەڕیس و جزیری نەك وجودی نیە، بەڵكو شەڕە جنێوی بەشێك لە وتاربێژانی ئاینی پڕی ناو تیك تۆك و فەیسبوكە.  لەئاستی كۆمەڵایەتی شەڕە جنێوو بەرەباب و عەشیرەت و هۆزگەری هەرگیز بەم رادەیە بێ ئاست و پاشاگەردان نەبووە، هەر كەسەو لای خۆیەوە كوێخایەكە؟ لەكاتێكدا كوردەواری خۆمان خاوەنی دابونەریت و عورف و رێگاوجێگای خۆیەتی. كوشتن و یەكتر ناشیرین كردن و پەلاماردانی كەسایەتی بۆتە دیاردەیەكی زۆر ئاسایی.  وێڕای ئەوە هەوڵی باش و رێكوپێك هەیە، هەندێ جار دادگاكان و كەسانی مەدەنی و رۆشنبیری كاری زۆر باش دەكەن، بەلام بە گشتی دیاردەكە زۆر گەورەیەوتەنها ئەم هەوڵانە بەس نین.. ئەم دۆخی بێ قەزیەبوونی مرۆڤ و بچوك بونەوەی بۆ ناو حەوشەی ماڵەكەی و نەبینینی دنیاو گۆڕانكاریەكان وپێشكەوتنەكان، دوو رەهەندی هەیە، یەكەم جیهانیە، دووەم ناوچەییە..لەئاستی جیهان شەپۆلێكی گەورەی بچوك بوونەوەی ئینسان و نەمانی فكرو ئایدیاو قەزیە هەیە، ئێمەش لە كاریگەریەكانی بێبەش نین..كە سۆسیال میدیا رۆڵێكی كوشندە لەم بارەیەوە دەبینێت. لە ئاستی ناوچەییش بەهەمان شێوە كاریگەریمان لەسەرە، بەڵام هاوڵاتیان و دەسەڵات و حوكمڕانان دەتوانن كاری باش بكەن و بەشێكی زۆری ئەم بابەتە راست بكەنەوە، ئەمە بە دەزگای پۆلیسی و ئەمنی ناكرێت، بە تێهەڵدان و زیندان ناكرێت، ئەمە پەروەردەو ئاراستەو پڕۆگرام و سیاسەتی دەوێت. كە تاكی ئێمە لەگەڵ پەروەردەیەكی خاوەن قەزیەو ئیرادەو رۆشنبیری و مەدەنی ئاشت بكاتەوە. مرۆڤی بچوك خەریكی شەڕی بەرژەوەندی بچوكەو توانای گۆڕانكاری نیە لە ژیانی چەق بەستووی خۆی و ناتوانێت سەرەتایەكی جیاوازو تازە لە ژیانی خۆیدا دەست پێ بكات ..وەلێ ئازادیخوازی و پێشكەوتن و مەدەنیەت و شەڕی ناشیرینەكان قەزیەی مرۆڤی گەورەیە.  من رەش بین نیم، بەڵام " شكسپیر" دەڵێ:  بەهای سەربەخۆیی مرۆڤ لە مێشكی سەربەخۆدایە.  

ئاری محەمەد هەرسین لەبەر ئەوەی مەسەلەکە ڕوونە و پێویست بە پێشەکی ناکات، باشتر وایە ڕاستەوخۆ بچمە ناو مەوزوعەکەوە. کاک  قوباد باس لە داد و بێدادی ٤٣% بە ٥٧% لە نێوان هەولێر و سلێمانیدا دەکات و، ناعەدالەتی بەرامبەر سلێمانی دەبینێت. با بزانین دونیا کەی کاک قوباد لە چاویلکەی ئێمەی پارتیەوە چۆنە؟ … چونکە کاک قوباد بە ئەدەبێکی بەرزەوە بە خەڵکی کوردستان دەڵێت: هەموی خەتای پارتیە….! بۆ لێک حاڵی بوون لەگەڵ خوێنەری بەڕێز، باشتر وایە بۆچونەکانمان لەم خاڵانەدا کورت بکەینەوە: کاک قوباد بە کوردیەکەی دەڵێت: گەر یەک حکومەت بین دەبێت میزانییەی کوردستان پەنجا بە پەنجا بێت… جارێ هەر مەبدەئی پەنجا بە پەنجا مانای دوو ئیدارەییە، نەک یەک ئیدارەیی. ئینسان بەم عەقڵیەتە نابێتە یەک حکومەت.  ئایا کاک قوباد ڕێژەی ژمارەی دانیشتوانی چوار پارێزگاکەی کوردستان دەزانێت بەداتا؟… ئەی نابێت دابەشکردنی داهاتی حکومەت لەسەر بنەمای دابەشبونی ژمارەی دانیشتوان و قورسایی و بارگرانی سەر ناوچەکان بێت؟… لەمەشیانا عەقڵیەتی ٥٠ بە ٥٠ دیدێکی مۆدێرن نیە بۆ حکومڕانی. باش بەکار نەهێنان و کورتهێنان لە جێبەجێ نەکردنی ئەو هەموو پڕۆژەیەی سلێمانی خەتای ٤٣% یە؟…  نەمانی پارە لە بانقەکان لە ڕۆژی دابەشکردنی مووچە، خەتای ٤٣%  بە ٥٧% یە ؟  کاک قوبادی بەڕێز… مەعقولە هەموی خەتای مەسرور بارزانی بێت؟… ئێوە بۆ خۆتان بە لوت بەرزی و شانازیەوە دەڵێن: نە سەرۆکی هەرێم فەرماندەی گشتی یەکەی حەفتایە و، نە سەرۆکی حکومەتیش دەسەڵاتی بەسەر پۆلیسێکدا لەمدیو دێگەڵەدا هەیە…! جەنابت حەقە لەپێشدا یەکڕیزی دەزگای ئاسایش، پۆلیس، دەزگای زانیاری و پاراستن، یەکەی حەفتاو هەشتا  مسۆگەر بکەیت، کە بنەمای یەکڕیزیە، ئینجا باس لە یەک حکومەتی بکەیت. ئەگەر ئەوانەت پێ جێ بەجێ کرا، ٤٣% بە ٥٧% تەحسیڵ حاسڵە و خۆ بە خۆ نابنە کێشە.

ئارام سەعید ژیان بەبێ هیوا دەبێتە دۆزەخ، وەک دوستۆیفسکی دەڵیت " کاتێک بێ هیوا دەبین وەک ئەوەیە ژیان بوەستێت" لەهەمان کاتیشدا ناکریت پشت ببەستین بە بەڵێنی درۆ و وەهمی سیاسییە بێ ئومیدەکان وەک ئەوەی لە کوردستان دەیبینین. دەبێت بپرسین دوای ئەو هەموو هەڵبژاردنەی سی ساڵی رابردوو ئایا حکومەت گوێ لە هاوڵاتی ئەگرێت؟ هەر هەڵبژاردنێک دەکرێت رێژەی دەنگدان دادەبەزێت ئایا کەمبونەوەی بەشداری لەدەنگدان کاری کردۆتە سەر سیاسەتی حکومەت و پێداچونەوە؟ ئایا ئەو ئامرازە باشە کە خەڵک بەشداری هەڵبژاردن ناکات؟ دەتوانێت کاریگەربێت؟ لەم نێوەندەدا یاریکردن بەهەست و سۆزی جەماوەر هیچ دەستکەوتێکی بۆ خەڵک نابێت جگە لە دواخستنی ئەو ئومێدەی بەگۆڕانکاری راستەقینە هەیە.. راپەرین و خەباتی چەندین ساڵەی کورد لە دژی حوکمڕانەکانی عێراق و دەسەڵاتی بەعس بۆ ئەوە نەبوو کە خزمەتگوزاری خراپە، موچە دوادەکەوێت، کارەباو ئاو خراپە، کەرتی تەندروستی و پەروەردە خراپە، بەڵکو بۆ ئەوە بوو کە ئازادی نەبوو، رژێمێکی دیکتاتۆر بوو، فرەحزبی نەبوو، بەڵام ئێستا هەمووی پێکەوە خراپەو رۆژ بەرۆژ ئازادییەکان بەرتەسک دەکرینەوەو هەڵبژاردن دوادەخریت و تەزویر دەکرێت و لەسەر شەقامەکان شەق دەوەشێنرێت... ئەوکاتەی حزب دەبێتە ئامرازێک بۆ بەرژەوەندی نوخبەیەک یان گروپێک ئیتر پەیوەندی نێوان دەنگدەرو حزب تەواو لاواز دەبێت و دەپچڕێت، بەمەش ریژەی بەشداری هاوڵاتی لە دەنگداندا دادەبەزیت و کەس بڕوای بە سندوقەکانی دەنگدان نامێنیت وەک ئەوەی لەدوا هەڵبژاردنی پارلەمانی عێراق رویدا، ئەوەی جێی داخە ئەوەش هەر لەبەرژەوەندی ئەوانەیە کە دۆخی ئەمڕۆیان دروستکردووەو ژمارەی دەنگدەر کەم دەبێتەوەو ژمارەی کورسی پارلەمانی ئەوان وەک خۆیەتی. بەداخەوە بە سەردەمێکی زۆر تاریکدا تێپەڕ دەبین کە لەمێژوی هەرێمی کوردستاندا تاریکترینیانە، و هاوڵاتی کاتێک سەرنجی هەواڵەکان دەدات و سەیری تەلەفیزیۆن و سۆشیال میدیا دەکات بەئاسانی ئەو سیاسیانە دەبینێت کە خیانەت لە متمانەی خەڵک دەکەن، جا ئیتر پارلەمانتار بێت یان ئەندامی ئەنجومەن یان شارەوانی، یان سەرکردە سیاسییەکانی سەرەوەی حزب، بەتایبەتی ئەوانەی لەلایەن خەڵکەوە دەنگیان پێدراوە یان ئەندامانی حزب دەنگیان پێداون، ئەوانە زۆر زیاتر بێزراو دەبن، هەلسوکەوتیان وا دەکات هاوڵاتی رقی لە حزبی سیاسی بێتەوەو متمانەیان نەمێنێت. بەگشتی ناشرینیی مامەڵەو خۆپەرستی هەندێک سیاسی کارێک دەکات مرۆڤ سیاسەت بە بیزراو بزانێت و وەک یاریەکی ناشرین لێی بروانێت....ئەمانە بێ ئومێدین بەڵام رەشبینی نیە! هەربۆیە حزبە سیاسییەکان ئەوانەی رەگ و ریشەی قوڵیان هەیە لە کۆمەڵگادا پیویستە چالاک بن و ئەو دابرانەی تێیکەوتون چارەسەری بکەن چونکە ئەوکاتەی دەنگدەران وەک دوژمن سەیری پارتە سیاسییەکان دەکەن بێ ئومێدی گەورە سەرهەڵدەدات و دواتر لەو بێ ئومیدییەوە هێزی تازەو جیاواز، هەوڵ دەدەن بۆشاییەکە پڕ بکەنەوە هەرچەندە لەسایەی دەسەڵاتی سیاسی ئەمرۆدا پێناچێت سندوقەکانی دەنگدان بتوانێت گۆڕانکاری دروست بکات، ئەگەر سندوقەکانی دەنگدان نەیکرد ئەوکات شەڕ وتوندوتیژی هێزێکی باشتر لەمەی ئێستا ناهێنێتە بەرهەم. سەرۆکی پێشوی پارتی کۆنگرەی نیشتمانی ئەفریقی و باشوری ئەفریقا جاکوب زوما لەهەڵمەتی هەڵبژاردنی ٢٠١٤دا بەڵێنیدا بە دامەزراندنی شەش ملیۆن کەس و دروستکردنی پێنج ملیۆن خانوو بۆ هەژاران، کە بەهیچ شێوەیەک نە ئەو بودجەیە هەبوو نە تواناکەش، چاوەڕوان بن گویتان لە چەندین بەڵێنی وا ببێت پێش هەڵبژاردن. لەکۆتاییدا ئایا هیچ ئومێدێک هەیە بە گۆڕانکاری ئاشتیانەو دوور لە توندوتیژی لەکاتێکدا هەمان نەخۆشییەکانی دەسەڵاتی سیاسی بەربۆتە گیانی ئەوانەشی دژی دەسەڵاتن، ئەوانیش سکرتێرو سەرۆکەکانیان دەیانەویت بۆ ئەبەد سەرۆک و سکرتیر بن، ئەی تەگبیر!

د. دانا حه‌مه‌عه‌زیز بەر لەوەی سەرسام بیت بە روسیای پوتین و بە لینین و یەکێتی سۆڤێتی جاران، گرنگە رێکكەوتننامەی قۆنستەنتینپۆڵ "Constantinpole" بخوێنیتەوە. ئەم رێکكەوتننامەیە نهێنی بوو، لە بەهاری ١٩١٥دا لەنێوان فه‌رەنساو به‌ریتانیاو روسیای قەیسەریدا ئیمزا کرا. بە کورتی بەپێی ناوەڕۆکی رێکكەوتننامەکە، تەواوی ئیمپراتۆرێتی عوسمانی لەنێوان ئەم سێ وڵاتەو ئیتالیاو یۆناندا دابەش دەکرێت و نیشتمانی تورکەکان لە هەرێمی کوردستانی ئەمڕۆ زیاتر نابێت. یۆنان پشتیوانی رێکكەوتننامەکەی کردو داوای ئەستانبوڵی کرد، بەڵام روسیا ڤیتۆی دژی یۆنان بەکارهێناو بەوپێیە تەوای پارێزگای ئەستانبوڵ لەکاتی شکستی ئیمپراتۆرێتی عوسمانیدا دەبێتە موڵکی روسیا، لەبەرامبەردا فەلەستین و سوریاو ئادەنا بۆ فه‌رەنسا، عێراقی ئێستاو بەشێکی تورکیای ئێستا بۆ به‌ریتانیا، بەشێکیش لە دەریای ناوەڕاستەوە بۆ ناوەڕاستی تورکیای ئێستا بۆ ئیتالیا بەشێکی باشیش لە خۆرئاوای تورکیای ئێستا بۆ یۆنان دەبێت. شوێنە پیرۆزەکانی عەرەبستانی سعودی ئێستاش لەژێر دەسەڵاتێکی بێ لایەندا دەبێت. ئۆکتۆبەری ١٩١٧ کە کۆمۆنیستەکان بە سەرکردایەتی لینین حکومەتی قەیسەری روسیایان ڕوخاند، یەکسەر لە ریکكەوتننامەی کۆنستەنتینپۆڵ کشانەوەو تەواوی نهێنییەکانیان دا بە تورکەکان. لەبەرامبەردا بەناوی دژایەتی ئیمپریالیزم و سەرمایەداریییەوە، لەبەرەکانی جەنگ لەگەڵ دەوڵەتی عوسمانی کشانەوەو کەوتنە دژایەتیکردنی فه‌رەنساو به‌ریتانیا، تەنانەت هیچ نرخیکیان بۆ ئەرمەنەکان دانەنا کە بەهۆی پاڵپشتی ئەوانەوە جینۆساید کرابوون. نۆڤەمبەری ساڵی ١٩١٨ بەریتانییەکان چونە ناو ئەستەنبوڵ و داوایان لە روسیا کرد بێت حوکمی بکات، بەڵام لینین نەك ئەوەی نەکرد بەڵکو لەڕیگەی هاوسۆزیی لەگەڵ کەمال ئەتاتورك، دژایەتی تەواوی خۆی بۆ به‌ریتانیاو فه‌رەنسا راگەیاندو به‌ریتانیای ناچار کرد وتوێژ لەگەڵ ئەتاتورک بکات و سەرئەنجام ئەم تورکیایەی ئێستا دروست ببێت. لەوکاتەوە، هێزو قورسایی تورکیا وەك پاسەوانی دەریای ڕەش، لەسەر شەڕەنگێزی روسیایە، مەترسی هەڕەشەو دەستدرێژیی مۆسکۆ نەبێت، تورکیا ئەو نرخەی نیە لای ناتۆو ئەوروپاییەکان. وەك ئایزنهاویر لە سەرەتای پەنجاکانی سەدەی ڕابردوودا وتوێتی، بەرزیی نرخی تورکیا لە بوونی مەترسیەکانی سۆڤێت و روسیادایە بەرامبەر ئەوروپاو نابێت ڕێگە بدرێت تورکیا ببێتە هاوپەیمانی سۆڤێت. ئێستاش خێری ئانکەرە لە شەڕدایە، گەورەترین سودمەندی گەورەی شەڕی ئۆکرانیاو گێچەڵی پۆتین بە ئەوروپا، تەنها تورکیاو ئەردۆغانە، هیچ شتێکیش بێ بەرامبەر نیە، کاتێك پوتین ناگۆرنی کارەباخ لە ئەرمەنەکان دەسەنێتەوەو لەسەر دەستی ئەردۆغان پێشکەشی تورکە ئازەرییەکانی دەکات، کاتێك شارێکی گەورەی وەك عەفرین بەبێ هیچ کاردانەوەیەکی میدیایی تەسلیم بە ئەردوغان دەکات، چاوەڕێی پاداشتە، پاداشتیش تەنها بە هەرزان فرۆشتنی بۆرییە نەوتەکەی کۆمپانیای کاری بارزانی بە ڕوزنەفتی پوتین تەواو نابێت!

پەیڕەو ئەنوەر  ئەم چەمکە ماوەیەکە لە ئارادایە بۆ گواستنەوەی لێگەسی دنیای شیعی لە مەککەوە بۆ کەربەلا. پێشتر بەهۆی پەراوێزی و خنکانی شیعەوە هیچ دەرگا و پانتاییەک نەبوو بۆ نوێنەرایەتیکردنی ئەم چەمکە. ئەمڕۆ دەرفەت و دەرگاکان کراوەن، بەتایبەت لە جوگرافیایەکی وەک عیراق کە پرە لە چیڕۆک، ئەکتەر، جەمسەر و سیمبول. هەوڵی بنەڕەتی بۆ ئەوەیە <ناوەند-ناوک> ێک بینابکرێت چیڕۆک، گێڕانەوە، جیۆپۆلەتیک و یادەوەرییەکەی جیاوازبێت لەوانی تر.  شیعەکان لەدوای سەدان ساڵ لە بەرگری و پاڕانەوە، بیر لەهێرشکردن و دروستکردنی ناوکی سیاسی-مەزهەبی دەکەنەوە! هێرشبردن لەئاستی سیمبول و جیۆپۆلەتیک نەک مەیدانی کلاسیکی جەنگ. بەمەککەکردنی کەربەلا دەتوانێت چەند دیاردەیەکی تازە لەگەڵ خۆیدا بهێنێت! رۆڵی سیاسی، جیۆسیاسی و جیۆکەلتوری بەسەر بکەرە ناوخۆیی و هەرێمییەکاندا دابەشبکاتەوە. رۆڵەکان جۆراوجۆرن، دەکرێت بەمشێوەیە لێی بڕوانین: ١-دەستپێکی ئەم کردەیە لە ژمارەوە دەستپێدەکات. داڕشتنی چیڕۆک لەڕێگەی ژمارەوە! ئامارەکان لە عیراق دەڵێن ئەمساڵ ٢٠ ملیۆن سەردانیکەر لەچلەی ماتەمینی ئیمام حوسێندا سەردانی کەربەلایان کردووە. ٥ ملیۆن بیانین. ئەم ژمارەیە ئاماژەیە بۆ گۆڕین و وەرچەرخان. گۆڕینی مەكکە بە کەربەلا. مۆبیلیزەکردنی پەیڕەوکەران و گرێدانەوەیان بە ناوەندی تر، دواتر لەحیمکردنی ئەندامان و ناوکەکە بەشێوەی هەمیشەیی تا فۆڕم وەردەگرێت و خۆی دەسەپێنێت.  ٢-ئەم پڕۆژەیە لەبنەڕەتدا سیاسی و جیۆپۆلەتیکییە بەزمانی مەزهەب و یادەوەری. بوژاندنەوەی کەربەلا رێگەیەکە بۆ هاوسەنگی هێز لەبەرامبەر بلۆک، یەکەی جیۆپۆلەتیک و ئاسایشی سوننە. دیارە لەڕواڵەتدا مەزهەب بەسەریدا زاڵە، بەڵام لەناوەڕۆکدا رەهەندێکی ستڕاتیژی و بوونگەرییانەی هەیە. دیارە تێگەیشتنی جەمسەرەکان [سەدر و ئێران] بۆ ئەم وەرچەرخانە جیاوازە! ئێران ئەمساڵ بەشێوەی تر مامەڵەی لەگەڵ کەربەلا کرد. مامەڵە وەک کاردانەوە و نمایشی هەژموون لەدژی سەدر و خەونەکانی. بەڵام بەگشتی دنیای شیعە بەدوای ماڵێکی سیاسی و مەزهەبییە لە کەربەلا بۆ جێگرتنەوەی مەککە و گواستنەوەی هاومەزهەبان بۆ ئەم ماڵە نوێیە.  ئەم چێکردنە لەوە زیاتر هەڵدەگرێت! پڕۆسەی ماڵ داڕشتن بەئامراز و دنیای سیمبولەکان لەوە ئاڵۆزتر و فرە رەهەندترە. بەتایبەت ماڵێک کە مەزهەب، ململانێی هەرێمی، سنور و ئاسایش، گوتار و ناسنامە پاڵنەری بێت و بیجوڵێنێت. کەربەلا چیتر بەتەنها جوگرافیا نییە، کۆکەرەوە و راکێشەرە دژە بەوانی تر. وەک چۆن مەککە کۆکەرەوە و چەقە. ئەم ململانێیە تادێت قوڵایی و خەڵک بەدەوەری خۆیدا کۆدەکاتەوە. وەک چۆن <چون بەڕێگەدا> گوتاری زاڵی شیعەیە بۆ ئەم پرسە. لێرەوە بەرەو سەردەمی جووت-ناوکی جیۆپۆلەتیکی مەزهەبی.

هیوا سەید سەلیم ئەگەر چاوێک بە مێژووی ناوچەکە دابخشێنینەوە، بە تایبەت مێژووی سەردەمی دەسەڵاتی خەلافەتی ئیسلام، دەبینین کە دوای مەرگی دوایین پێغەمبەری موسڵمانان، هەمیشە شەڕو ئاژاوە لەسەر دەسەڵات دروستبووە، بەشێوەیەک کە زۆربەی زۆری ئەوانەی دوای پێغەمبەر دەسەڵاتیان گرتۆتە دەست، بە مردنی ئاسایی خۆیان نەمردوون، بگرە بەدەستی کەسانی نزیک لە خۆیان کوژراون، بەڵام ناکۆکی گەورە زیاتر لەدوای معاویە کوڕی ئەبوسفیان تەقینەوە، کاتێک حوسێنی کوڕی ئیمام عەلی ئامۆزای پێغەمبەر ئامادەنابێت دانبنێت  "بەیعەت بدات" بە دەسەڵاتی یەزیدی کوڕی معاویە، هەر ئەو هەڵوێستەی حوسێن دواتر دەبێتە هۆی ئەوەی کە  لە ١٠ی عاشورای ساڵی ٦١ کۆچی لە کەربەلا بەدەستی برا موسوڵمانەکانی بکوژرێت. شایانی باسە، عێراقی ئەو سەردەمە، هەمیشە مەملەکەتی شەڕو ناکۆکیەکان بووە، لە ئێستاشدا کە چەند رۆژێکی کەمی ماوە تا ڕێوڕەسمی چلەی ئیمام حوسێن کۆتایی بێت، ئەو بۆنەیەی کە ساڵانە شیعەکان لەسەر ئاستی جیهان لە یادی شەهیدکردنی ئەو کەسە ئازیزەیان لە کەربەلا کۆدەبنەوە، شیعەکان لەو رۆژەدا لە زۆربەی وڵاتان بە تایبەت لە ئێران و شارەکانی دیکەی عێراق، ڕوودەکەنە شاری کەربەلا، ئەو شارەی کە ١٤٠٠ ساڵ بەر لە ئێستا خوێنی حوسەین تیادا ڕژا. یادی شەهیدبوونی حوسێن، لەلای پێکهاتەی شیعە یادێکی زیندووە، لەو رۆژەدا شیعەکان ناکۆکیەکانیان وەلادەنێن، بەیەکەوە شیوەن بۆ مەرگی حوسێن دەگێڕن. ئەمساڵ ئەو بۆنەیە هاوکاتە لەگەڵ ناکۆکیەکی قوولی نێو ماڵی شیعە لە عێراق، ناکۆکیەک کە چەند رۆژێک پێش ئەو بۆنەیە گەیشتە ئاستی پێکدادانی سەربازی، ئەویش بە هۆی ئەوەی لایەنەکانی ناو ماڵی شیعە ئامادەی رێکەوتن و سازن نەبوونە لە ناوخۆیاندا، وەک چۆن حوسێن لەسەردەمی خۆیدا دانی نەنا بەدەسەڵاتی یەزیدی کوڕی معاویە، لە ئێستاشدا شیعەی مەزهەب ئێرانی و عێراقی شەڕیانە لەسەر دەسەڵات و ئامادەنین دان بە یەکتری دابنێن. شایانی باسە، لە عێراق ساڵێک بەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەنجومەنی نوێنەران تێدەپەڕێت، ئەو هەڵبژاردنەی کە نێو ماڵی شیعەی بەسەر دوو بەرەی ناکۆک دابەشکرد. بەرەیەک کە لە لایەن رەوتی سەدر سەرکردایەتی دەکرێت، گوایە دژی دەستوەردانی ئێرانیە، بەرەی بەرامبەریش کە لە چەند لایەنێکی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی پێکدێت و ئێران پشتیوانیان لێدەکات. درێژە کێشانی قەیرانی پرۆسەی سیاسی عێراق و بەتایبەت ناکۆکیەکانی نێوان ئەو دوو بەرەیەی نێو مالی شیعی، وا دەکات کە  دوای مەراسیمی چلەی ئیمام حوسێن گۆرەپانی سیاسی عێراق گەڕێکی دیکەی ململانێکان بە خۆیەوە ببینێت. بە خوێندنەوەمان بۆ هەڵوێستەکانی ساڵی ڕابردووی رەوتی سەدر، تێدەگەین کە سەدر موكڕە لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران، هەروەها پەنابردنە بەر هەڵبژاردنێکی دیکەی پێشوەختە، بۆ ئەم مەبەستەش ئەو ڕەوتە هیچ چەکێکی یاسایی و دەستوری لەدەست نەماوە جگە لە کارتی فشاری جەماوەری نەبێت. بەڵام وەک دەزانرێت، هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان لە دەستوری عێراق، رێوشوێنی یاسایی بۆ داندراوە، کە خۆی لە ماددەی ٦٤ی دەستور دەبینێتەوە، بەڵام رەوتی سەدر بە کشاندنەوەی ئەندامانی لە پەرلەمان ئەو چەکە دەستوریەی لەدەستداوە. هەر بۆیە دوای کشاندنەوەی پەرلەمانتارانیان، سەدرییەکان پەنایان بۆ دادگایی فیدڕاڵی برد، داوایان لە دادگا کرد کە بڕیاری هەلوەشاندنەوەی پەرلەمان دەربکات، بەڵام کاتێک لە دادگاش وەلامێکی ئەرێنی وەرناگرن، سەدر ئەمجارەیان بۆ پەکخستنی پەرلەمان داوای کشانەوەی لە پەرلەمانتارانی پارتی دیموکراتی کوردستان و سونەکانی هاوپەیمانی دەکات. شکستی رەوتی سەدر لە هەموو ئەو هەوڵانەی کە پێشتر بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران دابووی، ئەوەمان پێدەڵێن کە پێناچێت موقتەدا سەدر وا بە ئاسانی دەست لە  هەوڵەکانی بۆ پەکخستنی پەرلەمان هەڵگرێت.  دوایین پەیامی رەوتی سەدر کە لەسەر زاری بەرپرسێکی ڕەوتەکەی بڵاوکرایەوە بریتی بوو لەوەی کە  ئەنجومەنی نوێنەران دەبێت تەنیا بۆ هەڵوەشاندنەوەی خۆی کۆببێتەوە، نابیت هیچ هەنگاوی دیکە بنێت، مەبەستی سەدر ئەوەیە کە ئەو پەرلەمانە نابێت تەمەنی درێژە بکێشێت، وە کار بۆ هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارو متمانەدان بە کابینەی تازە بکات. ئەو دوو رۆژە شیوەنی چلەی ئیمام حوسێن کۆتایی دێت، شیعەکان لە کەربەلا دەگەڕێنەوە شارەکانی خۆیان، لە بەغدا بەرپرسە ئەمنییەکان لە هەوڵی توندوتۆڵکردنی دەروازەکانی ناوچەی سەوزدان، خەریکی دانانەوەی کۆنکریتە ڕووخاوەکانن، کە سەدرییەکان روخاندبوویان،  جارێکی دیکە لە نێو سەدرییەکان باس و خواسی هەڵکوتانە سەر پەرلەمان گەرمە، بەتایبەت ئەگەر لایەنەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی کار بە ئاڕاستەی ئەنجامدانی کۆبوونەوەی پەرلەمان بکەن بەبێ ڕێکكەوتن لەگەڵ موقتەدا سەدر. لە بەرامبەر ئەمەشدا هەوڵی زۆر هەیە کە لە نیوانی شیعەو شیعە خوێن نەڕژێت، ئەوەی لە دۆخەکە دەخوێندرێتەوە ئەوەیە دوایی شیوەنی حوسێن گۆڕنکاری تازە ڕوودەدات، بەکام ئاڕاستە دەبێت هێشتان ڕوون نیە.