راپۆرتی: محەمەد رەئوف  فازڵ حەمەرەفعەت "دەستی دایە كڵاشینكۆفەكەو راستەوخۆ فیشەكەكانی نا بەنێوچاوانی داودی برایەوە، روی چەكەكەی كردە ئەیوبی براگەورەی بەڵام لەبەر ئەوەی ئەیوب نەخۆش بوو دایكی خۆیدایە بەر لولەی تفەنگەوە، بەڵام بەفیشەكێك سەری دایكیشی پێكا، دواتر دانای برای لولەی تفەنگەكەی گرت و بەوهۆیەوە دەستی سوتا، دواتر فیشەك دەنێت بەناوچاوانی ئەیوبی براگەورەو دانای برابچوكیەوە، پاشان باوكیشی دەپێكێت، نەرمینی خوشكی كە تەنها دەربازبووی روداوەكەیە بەدوایدا رادەكات و دەڵێت هەمویانت كوشت تكایە منیش بكوژە، پێی دەڵێت ناتكوژم بۆ ئەوەی بەخەفتەوە بمریت". ئەمە "تارق"ە كە دوێنی شەو لە پشتی مزگەوتی قازی محەمەدی شاری سلێمانیەوە دایكی و سێ برایی كوشت و باوكیشی بەسەختی بریندار كرد. لە پشتی قازی محەمەدەوە چی رویدا؟ دوێنێ شەو لەناو روحی ماندوو و شەكەتی هاوڵاتیان لەلایەك بەهۆی ترس لە تارماییەكانی "كۆرۆنا" و خۆزیندانیكردن لە پێناو سەلامەتی هەموان و  نزیك بوونەوە لە قەیرانی درایی و ترس لە دووبارەبوونەوەی پاشەكەوتی موچە، خەڵكی كوردستان بە روداوێكی بیستنی روداوێكی تراژیدی بە ئاگاهاتنەوە" كوڕێك سێ برایی و دایكی كوشتووەو باوكیشی بەسەختی بریندار كردووە" .  ماڵی تارق (5) بران ( تەیب، ئەیوب، داود، تارق، دانا، تەها) تەنها (تەها) لەسەر ماڵ ماوە لە براكانی، (4) خوشكنتەنها ( نەرمینی خوشكی ) لەسەر ماڵ ماوە، تەیبی براگەورەی لە ئەڵمانیایەو هەرسێ برا كوژراوەكە ژن و منداڵیان هەیەو سێ خوشكیشی هاوسەرگیرییان كردووە، تەهای برابچوكی لەو كاتەدا لەماڵ نەبووە، لەگەڵ سەبیحەی دایكیان و شێخ محەمەدی باوكیان پێكەوە ژیاون.  بەڕێوەبەری گشتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند" كاتژمێر 9:10 خولەكی شەوی رابردوو كوڕێك كە دایكی و سێ برای كوشتووەو باوكیشی بەسەختی برینداركردووە، هەرزوو بە برینداری دەستگیرراوە، بەڕێوەبەری پۆلیس دەڵێت:  تەنها خوشكێكی ماوە لەكاتی روداوەكەدا تارق پێی وتووە.   لەسەر چی بوو؟ تارق لەسەرەتای ساڵی 2000 لەنانەواخانە لە گەڕەكی مەجید بەگ جەستەی دەسوتێت، لەبەر ئەوەی لەو كاتەدا و بەهۆی خراپی باری ئابوریەوە تەنها چارەسەری برینەكەی كراوەو نەتوانرا جوانكاری بۆ بكرێت و سوتاویەكە بە جەستەیەوە دیار دەبێت، وەك كەسوكارەكەی دەڵێن ( تارق یەكێك بووە لە كوڕە جوانەكان و ئەو سوتانە كاریگەری لەسەر جەستەو دەرونی هەبووە)، بۆیە ماوەیەك كاری ( سەقفی تەپەدۆر)ی كردووەو دواتر  لەساڵی 2010 (تارق) بەمەبەستی نەشتەرگەری بۆ جوانكاری جەستەی دەچێتە ئەڵمانیا، بەڵام دوای 6 ساڵ دەگەڕێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان، هەروەك لای نزیكەكانی باسی كردووە"ئەوێ شوێنی ژیان نیە، مرۆڤ شێت دەبێت" سەرەڕای ئەوەی وەڵام وەرناگرێت، دەگەرێتەوە هەرێمی كوردستان و سەرقاڵی یاری ئاسن دەبێت لەم بوارەدا ( دوو جار مەدالیای بەدەستهێناوە)و بەپێی وتەی كەسە نزیكەكانی "هەر پارەیەكی دەستكەوتبێت بۆ كڕینی خواردن و پرۆتینی تایبەت بە یاری ئاسن خەرجكردووە".  بەڵام سەرەڕای ئەوەی هاوسەرگیری نەكردووە، هەمیشە لای باوك و دایك و براكانی نارەزایی لە ژیانی خۆی دەربڕیوەو وتویەتی "ئەمە ژیان نیە ئێمەی تێیداین، بۆیە دەبێت خانوەكەم بۆ بفرۆشن و پێی دەچمەوە ئەوروپا چونكە من ناتوانم لێرە بژیم" ئەم قسەیە چەند جارێك لای دایكی و باوك و براكانی دەیكات، بەڵام براكانی قبوڵی ناكەن و دەڵێن ناكرێت دایك و باوكمان بخەینە سەر جادەو لەم تەمەنەدا بچنە كرێچیەوە. چی رویدا.؟ تارق بەنیازی یەكلاكردنەوەی فرۆشتنی خانوەكەیان سەر لە ئێوارەی رۆژی روداوەكە تەلەفۆن بۆ براكانی( ئەیوب، داود، دانا)  دەكات، كە بێن بۆ ماڵی باوكی، براكانیشی رازی دەبن و پێیان وایە چاسەرێكی دۆزیوەتەوە، بۆیە شەو دێنە ماڵی باوكیان، لەوێ تارق پێیان دەڵێت" دەبێت ئەم خانووەم بۆ بفرۆشن و حەقی خۆم بدەنێ و دەچم بۆ ئەوروپا، چیتر ناتوانم لێرە بژیم" براكانی بەم پێشنیازە رازی نابن و زۆر هەوڵی لەگەڵدا دەدەن كە رازی بكەن بەڵام تارق رازی نابێت، دوای نائومێد بوونی دەچێتەوە دەرەوەو بەزوویی دەگەڕێتەوە، وەك هەندێك لە كەسوكارەكەی دەڵێن چەكەكەی لەپشت دەرگاكەوە داناوە دەیهێنێت ( هەندێكی تریان دەڵێن ئۆتۆمبێلێك هاتووتە بەردەرگاكەو چەكەكەی لە كەسێكی ناو ئۆتۆمبێلەكە وەرگرتووە) و گەڕاوەتەوە ژورەوە. بەپێی وتەی كەسە نزیكەكانی یەكەم فیشەك كە تەقاندویەتی ناویەتی بە داودی برایەوە، رودەكاتە ئەیوب، دایكی خۆی دەداتە بەرچەكەكە، ئەیوب نەخۆشی جگەری هەبووەو بەردەوام نەخۆش بووە، پاڕانەوەكەی دایكی كاریگەری نەبووە نەك هەر ئەیوب دایكشی پێكاوە،  بە فیشەكێك ناوچاوانی دایكی دەپێكێت، دواتریش دانا یەكێك لە براكانی تارق كە لە نهۆمی كە كەمێك پێشتر چۆتە نهۆمی سەرەوە لەكاتی دەمەقاڵیەكە هاتۆتە خوارەوەو لولەی تفەنگەكەی تارقی گرتووە، بەڵام هەوڵەكەی سەری نەگرتووەو دەستی دەسوتێت، فیشەك دەنێت بەسەری داودی براگەورەیەوەو دواتریش دانای برابچوكی دەكوژێت، هەر لەم هەڵچونەدا تاریق باوكیشی دەپێكێت، ( باوكی ئێستا لە نەخۆشخانەیەو برینەكەی سەری سەختەو توشی نەزیف داخلی بووە). ئەم روداوە كاتژمێر 9:10 خولەكی دوێنێ شەو رویدا، دوای كوشتنی دایك و سێ براكەی تارق هەڵهاتووە، بەپێی گێڕاوەكان كە بەرێوەبەری پۆلیسیش پشتڕاستی كردۆتەوە، نەرمینی خوشكی لەكاتی هەڵهاتنی تاریقی برایدا بەدوای دەكەوێت و پێی دەڵێت "تكایە بەس من ماوم منیش بكوژە" تارق  پێی دەڵێت " ناتكوژم بابەخەفتەوە بمرێت". چەند خولەكێك دوای روداوەكە هێزەكانی  پۆلیس ئاگاداردەكرێتەوە، هێزێكی هاوبەشی پۆلیس و ئاسایش ناوچەكە كۆنترۆڵ دەكەن و شوێنپێی تارق هەڵدەگرن،  كە بەچەكێكەوە لە هێزە ئەمنییەكان یاخی بووە، دوای چەند كاتژمێرێك لە (جوت سایدی زەرگەتە)ی سلێمانی، هێزە ئەمنیەكان تارق دەدۆزنەوە، تارق ئامادە نیە خۆی رادەست بكات، تەقە دەكات و هێزە ئەمنیەكانیش وەڵامی دەدەنەوە، لەم پێكدادانەدا كە یەكێك لە ئەندامانی هێزە ئەمنییەكە بریندار دەبێت، تارقیش بە برینداری دەستگیر دەكرێت، كە لە روبەروبونەوەكەدا سێ فیشەك بەر تارق دەكەوێت ( فیشەكێك بەر قۆڵی، یەكێك بەر سكی و ئەویتر بەرشانی كەوتووە)، دوای دەستگیركردنی بە برینداری، هێزە ئەمنیەكان بە دەستگیركراوی تارق دەگوازنەوە بۆ نەخۆشخانەو دوای نەشتەرگەری باری تەندروستی جێگیرە، پۆلیس و دادگا پەڕاوی لێكۆڵینەوە بۆ تارق دەكەنەوە، پێش بینیەكان بۆ ئەوەدەچن، كەیسی ئەم كوشتنە لە كەمترین حاڵەتدا زیندانی هەتا هەتاییەو لە بەرزترین حاڵەتیشدا سزای لەسێدارەدانە، جێبەجێكردنیشی بە بڕیارێكی تایبەت دەبێت كە بەتەنها لە دەسەڵاتی سەرۆكی هەرێمە.  (درەو) بۆ بۆ نوسینی ئەم راپۆرتە پەیوەندی بە زۆرێك لە كەسە نزیكەكانی ئەو خانەوادەیەوە كردووەو زانیاری لێوەرگرتوون، بەڵام ناوی ئەوانەی كە قسەیان كردوە بە پارێزراوی لای (درەو) دەمێنێتەوە. 

درەو:   بەشی دووەم: " تەشەنەی كولتووری بنەماڵەگەرایی لەدوای كرنگرەی هەشتەمیەوە ئەگەرێكی زیندووی بەردەم ئایندەی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستانە، ئەویش بەهۆی دەستگرتنی خزمە نزیكەكانی ئەمینداری گشتی یەكگرتوو بەسەر پێگە هەستیارەكانی ئەو حزبە ....  تاڵەبانی باوك هیچ بیر و پلانێكی بۆ جێگرەوەی خۆی، نە لەنێوبنەماڵەكەیدا و نە لەنێو سەركردەكانی تردا نەبووە بەڵام دەرەنجامی هەڵبژاردنە بەراییە‌كانی پێش كۆنگرە(كۆمیتە، مەڵبەند ومەكتەبەكان) بەهێزیی باڵی تاڵەبانی لەنێو نەوەی نوێی كادیرانیدا دەرخست، هەربۆیە وەك پێشبینی دەكرا، دەرئەنجامی دەنگەكانی كۆنگرە لە بەرژەوەندی ئەم باڵە یەكلابۆوە." ئەمە بەشی دووەمی  رانانێكی ئەكادیمیە كە لەلایەن كۆمەڵێك توێژەری سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی لە هەرێمی كوردستان ئامادەكراوە. لێكۆڵینەوەكەی ئەو سەنتەرە كە بەناوی (پرسە دژوارەكانی هەرێمی كوردستان و ئایندەی چاكسازییان) و  (كۆنگرەكانی یەكێتی و یەكگرتوو بە نموونە) رانان بۆ كرنگرەی هەشتەمی یەكگرتوو دەكات و دەڵێت " سەرمایەی ئێستای یەكگرتوو، ڕێكخستن و بانگەواز و بەڕیوەبردنی داراییەكەیەتی، هەردووكیان لەدەست خزمە نزیكەكانی ئەمینداری گشتیدان، گریمانەی تەشەنەی كولتووری بنەماڵەگەرایی ئەگەرێكی زیندووی بەردەم ئایندەی یەكگرتووە" سەبارەت بە كرنگرەی سێیەمی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان دەنوسن"دوای دوورخستنەوەی بەشێكی زۆر لە سەركردە دێر‌ینەكان، ئێستا یەكێتی لەلایەن توێژێكی سیاسی گەنجترەوە بەڕێوە دەبرێت، سەرباری خاڵه ئەرێنییەكان بەڵام هێشتا ڕوون نیە ئەم نەوە گەنجە چ دیدێك یان بەرنامەیەكی جیاوازی هەیە كە پێویستە هەر نەوەیەكی گەنج لەگەڵ خۆیدا بیهێنێت. نوێبونەوەی  راپۆرتەكەی سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئاییندەیی لەلایەن ( د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول، د.یوسف گۆران، د.هەردی مهدی میكە)یەوە ئامادەكراوە. دەقی راپۆرتەكە  تەوەری دووەم: كێشەی دیموكراسیی نێوخۆیی پارتەكان لە هەرێمی كوردستان (كۆنگرەكانی یەكێتی و یەكگرتوو بە نموونە)     یەكەم: كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی  هەرچەندە كۆنگرە وەك میكانیزم و میراتێكی سیاسی لەنێو پارتە‌كاندا، بۆ نوێبونەوه و شەرعییەتدان بە سەركردایەتی وسیاسەت وپێكهاتەو دامودەزگاكانی حزب بەشێوەیەكی دیموكراسیانه ئامرازێكی باو و پێویستییەكی سیاسی بووە، بەڵام لە كولتووری سیاسیی رۆژهەڵات و بەتایبەت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پابەندییەكی ئەو‌تۆی بە كات و رێوشوێنە دیموكراسی و شەفافانەی بەستنی كۆنگرەكانەوە نەبوە. ئەم ڕاستییە بۆ كوردستان و پارتە سیاسییەكانی(لەناویشیاندا یەكێتی نیشتمانی كوردستان)، تا ئاستێكی زۆر دروست و سەلمێنراوە. هەر ئەمەشە وایكردووە یەكێتی لە مێژووی ٤٥ساڵەیدا، تەنها چوار كۆنگرەی بەستوە و هەموو كاتێك درەنگ كەوتووه و نیگەرانی و توڕەیی بەدوای خۆیدا هێناوه.‌‌     - پێودانگە گشتییەكانی(محددات) كۆنگرە چوارەمی یەكێتی: ١- پێودانگە دەرەكییەكانی حزب ئاشكرایە شێوەی رێكخستنی ژیانی حزبی لە زۆربەی سیستمە دیموكراسییەكان بە دەستور یاسا و رێنمایی رێكدەخرێت. یاسای پارتە سیاسییەكانی عێراقی‌ ساڵی ٢٠١٧،‌ سەرجەم پارتە سیاسییەكانی ناچار كردوه تا‌ دەربارەی كاتی بەستنی كۆنگره، پابەندی پەیڕەوی نێوخۆی پەسەندكراوی حزبەكەیان بن و هەروەها سزای بەسەر ئەو پارتانەشدا‌ دیاریی كردووە كە پێشێلی پێڕەو دەكەن. لەیاساكەدا رێگە لە خۆكاندیدكردنی ئەفسەرە باڵاكانی بۆ پۆستە حزبییەكان گیراوە. هەر لەبەر ئەوەش بوو‌ پاش دەرچونی ئەم یاسایە سەرجەم پارتە سیاسییەكان پابەند كران خۆیان لەگەڵ ئەم یاسایەدا بگونجێنن و هۆكارێكیش بوو بۆ گوشارخستنە سەر یەكێتی بۆ بەستنی كۆنگرە لە مانگی ١٢ی ٢٠١٩.  ٢- پێودانگە ناوخۆییەكان پەیڕەوی ناخۆی پەسەندكراوی كۆنگرەی سێی یەكێتی ٢٠١٠ یەكێتی، پابەند كردوە كە هەر سێ ساڵ جارێك كۆنگرە ببەستێت و تەنها بۆ یەكجار (بۆ ماوەی سێ تا شەش مانگ) مافی دواخستنی كۆنگرەی هەیە، بەپێچەوانەوە سەركردایەتی شەرعییەتی خۆی لەدەست دەدات، واتە بەپێی پەیڕەو دەبوایە كۆنگرەی یەكێتی لەسەرەتای ساڵی ٢٠١٤دا ببەسترێت. هەرچەندە ئەم پەیڕەوە‌ نەیتوانی رێ لە دواخستنی كۆنگرە بگرێت، بەڵام كارتێكی بەهێز بوو بەدەست خوازیارانی كۆنگرە و كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێڕاقەوە. لەلایەكی¬ترەوە كێبڕكێی ناوخۆیی باڵەكانی نێو یەكێتی، هۆكارێكی¬تری شێوە ‌و كاتی بەستنی كۆنگرە بوو، بە تایبەت پاش نەخۆشكەوتنی سكرتێری گشتی (جەلال تاڵەبانی) و دروستبوونی بۆشایی لە ترۆپكی سەركردایەتیی یەكێتیدا، ئەم راستییە لە هەڵبژاردنەكانی ٢٠١٣ی هەرێمدا بە ئاشكرا رەنگی دایەوە، وەك بینرا لەو هەڵبژاردنەدا یەكێتی شكستی هێنا و بوو بە هێزی سێیەم و وەپاش بزوتنەوەی گۆڕان كەوت. شاراوە نیە كە هۆكارێكی بەهۆی ململانێ نێوخۆییەكانیەوە بەشێكی دیاری  سەركردایەتیی یەكێتی ئامادەی بەشداری هەڵمەتی هەڵبژاردنیش ‌نەبوون، كە دواجار دەرئەنجامە خراپەكانی هەڵبژاردنەكە هۆكارێكی سەرەكی ترس لە بەستنی كۆنگرە بوو. دوور‌كەوتنەوەی مام جەلال و بۆشایی سەركردایەتی، ململانێی نێوخۆیی سەركردەكان، شكستەكانی هەڵبژاردن، پاشەكشێی سیاسی و دەسەڵاتداری لەسەر ئاستی كوردستان و لەدەستدانی شەرعییەت بەپێی پەیڕەو،‌ سەرجەمیان هۆكاری دروستبوونی ناڕەزایی و نیگەرانی زۆر بوون و سەرەنجام بەهۆی زیاتر دواخستنی كۆنگره،‌ هەژموونی نەوەیەكی گەنجی سیاسی ئارەزومەند بۆ گۆڕینی بەربژێری سیاسی لە نێو یەكێتیدا بەهێزبوو، دوا كۆنگرەش بەهێزترین ئامرازی جێبەجێكردنی ئەم ئارەزوو و ویستە ‌بوو.     - پڕۆژەكانی پێش كۆنگرە پێش بەستنی كۆنگرە چەندین پڕۆژە، كە گوزارشتی لە ڕاوبۆچونی كەسایەتی و باڵه جیاوازە‌كان دەكرد، گەڵاڵه ‌و پێشكەشكران، هەروەها هەوڵی جدیش بۆ گەڵاڵەكردنی پڕۆژەیەكی گشتگیر كە جێی ڕەزامەندی زۆربەی لایەنەكان بێت، درا.  بۆ سەركەوتنی هەر پرۆژەیەك سێ مەسەلەی سەرەكی دەبوو دەبوو لە هەر پرۆژەیەكدا لەبەرچاو بگیرانانیە و هەر پرۆژەیەك چارەسەری‌ بۆ بدۆزینایەتەوە، ئەوانیش‌: مەسەلەی پەیكەری نوێی یەكێتی، پێگەی سەركردە دێرینەكان لە ئایندەدا و ترۆپكی سەركردایەتی. سەبارەت بە مەسەلەی پەیكەری سەرەكی یەكێتی، بیرۆكەی دروستكردنی شێوەیە‌ك لە پەرلەمانی حزبی كە دەسەڵاتی جێبەجێكردن دیاری دەكا، گەڵاڵە كرا، ئەم بیرۆكەیە ‌ بۆ پێش كۆنگرەی سێی٢٠١٠ دەگەرێتەوه، بەڵام ئەوكات نەتواندرا لە كۆنگرەدا‌ بچەسپێنرێت و ناچار بۆ ئەنجومەنی ناوەند گۆڕدرا، دواتر هەمان بیرۆكە بەڵام بە دەسكارییەكی زۆرەوە لە كۆنگرەی چوار پەسەندكرا، كە تیایدا كۆنگرە تەنها سەركردایەتییەكی گشتی(پەرلەمان) هەڵبژێرێت، پاشان ئەنجومەنەكە و دەستەی جێبەجێكردن(مەكتەبی سیاسی) سەرۆكی حزب هەڵبژ‌ێردرێن، هەموو كاتێكیش سەركردایەتی توانای گۆڕینی سەرجەم ستافی مەكتەبی سیاسی و سەرۆكایەتی دەبێت. ئەم پرۆژەیە بەزۆرینە لە كۆنگرە پەسەند كرا، بەڵام پێداچوونەوەی پەیڕەو بە بڕیاری كۆنگرە بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵبژێردراو بەجێهێڵدرا. مەسەلەی دووەم رۆڵی سەركردایەتییە دێرینەكانی یەكێتی، یەكێك بوو لە خاڵە سەرەكییەكانی ناكۆكی، پێش كۆنگرە بیرۆكەی دروستكردنی "ئەنجومەنی دانایان" یان "ئەزمونگەران" یا "باڵای سیاسی" بە ئاشكرا گفتوگۆ دەكرا، مێژووی ئەم بیرۆكەیەش كۆنه و‌ بۆ ساڵانی ٢٠١٣-٢٠١٤ دەگەڕێتەوە و‌ لەو‌ كاتەوە بوو بەبەشێك لە دیبەیتی سیاسیی یەكێتییەكان. بەڵام كێشەی سەرەكی لە بوونی ئەنجومەنەكەدا‌ نەبوو بەڵكو لە دەسەڵاتەكانیدا بوو. هەرچەندە لە كۆنگرەدا بڕیار نەبوو كە جگە لە سەرۆكەكەی ناوی كەس دیاری بكرێت، بەڵام سەرەنجام بە ناو دەستنیشان كرا و كێشە سەرەكییەكە كە دەسەڵاتەكانی بوو سەرەڕای دیبەیتێكی چڕ، بەڵام دیاری نەكرا و بە چارەسەر نەكراوی مایەوە و پاشتر بە پێی بڕیاری كۆنگرە‌ بۆ لیژنەی هاوبەشی سەركردایەتیی نوێ و ئەنجومەنەكە جێهێڵرا. ئەم بابەتە، بەو مانایە دێت كە دەسەڵاتی ئەنجومەنی باڵای سیاسی، هێشتا چارەسەر نەكراوه.‌  سەبارەت بە مەسەلەی سێیەم كە هەستیار و گرنگترینیانە، سەرۆكایەتیكردنی یەكێتییە، ئاشكرایە ئەم كێشەیە هەرچەندە لەسەردەمی جەلال تاڵەبانی (جگە لەكاتی سەرهەڵدان و كاریگەرییەكانی دەركەوتنی بزوتنەوەی ریفۆرم)، بوونێكی ئەوتۆی نەبووە، بەڵام پاش نەخۆشكەوتنی تاڵەبانی و پاشتریش كۆچی یەكجاریی ناوبراو، بە توندی سەریهەڵدا. ڕەنگە یەكێك لە هۆكارەكانی زەقبوونەوەی كێشەكە بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كە تاڵەبانی باوك هیچ بیر و پلانێكی بۆ جێگرەوەی خۆی، نە لەنێوبنەماڵەكەیدا و نە لەنێو سەركردەكانی¬تردا نەبووە. بۆیە كاتێك تاڵەبانی كاریگەری لەسەر گۆڕەپانی سیاسی و حزبی یەكێتی نەما، پلانێكی ئامادەكراو لە ئارادا نەبوو و ئەگەرەكانیش كراوە بوون. سەركردە دێرینەكانی یەكێتی، (ئەوانەی لەسەردەمی پێشمەرگایەتیدا باڵادەست بوون) ئارەزووی جێگرەوەی تاڵەبانییان هەبوو، بەڵام لەناو سەركردایەتیدا كۆدەنگی لەسەر یەك سەركردە لە ئارادا نەبوو. لەو ماوەیەدا مەسەلەی ململانێ‌ ناوخۆییەكان تێكەڵ بەمەسەلەی جێگرەوەی تاڵەبانی بوو. لەو ڕوانگەیەشەوە بۆ‌ جێگرەوەی تاڵەبانی هەر دەبوایه ‌كۆنگرە ببەسترێت، هەموو لایەكیش دەیویست پێش بەستنی كۆنگره،‌ مەسەلەكە بە قازانجی خۆی یەكلابكرێتەوە، بۆیە ئەم ململانێیە پڕۆژەی بەستنی كۆنگرەی ئالۆزتر كرد.‌  هەرچەند پێش كۆنگرە بیرۆكەی جیاواز بۆ سەرۆكایەتی یەكێتی هەبوو، وەك "دەستەی سەرۆكایەتی" یان "هاوسەرۆكی"، بەڵام بوونی یەك سەرۆك بۆ یەكێتی بۆچونێكی زاڵ و باڵادەست بوو، تەنانەت لە كۆنگرەدا بە ناڕاستەوخۆ كاری بۆ كرا و هەوڵی زۆر درا كە بەرهەم ساڵح (سەركۆماری عێراق) بەربژێری ئامادەكراوی ئەم پۆستە بێت، بۆیە سەرجەم باڵەكان پشتگیری نەبوونی ڕكابەر و خۆپاڵاوتنیان بۆ سەركردایەتی كرد، ئەمەش زیاتر وەك هەنگاوێك بۆ پاراستنی ناوبانگی و دوور‌خستنەوەی بوو لە مەترسییەكانی ڕكابەریكردن و ژمارەی دەنگەكان لێكدرایەوە‌ بۆئەوەی بۆ وەرگرتنی پۆستەكە نەبێتە كۆسپێك. بەڵام بە پێچەوانەی پلان و پێشبینییەكان سیناریۆكانی دوای كۆنگرە سەبارەت بە پۆستی سەرۆكی یەكێتی گۆڕانكاری خێرایان بەسەردا هات. دەرەنجامی هەڵبژاردنە بەراییە‌كانی پێش كۆنگرە(كۆمیتە، مەڵبەند ومەكتەبەكان) بەهێزیی باڵی تاڵەبانی لەنێو نەوەی نوێی كادیرانیدا دەرخست، هەربۆیە وەك پێشبینی دەكرا، دەرئەنجامی دەنگەكانی كۆنگرە لە بەرژەوەندی ئەم باڵە یەكلابۆوە. نوێنەرانی ئەم باڵە كە براوەی یەكەم و دووەمی دەنگەكانی كۆنگرە بوون بە مافی خۆیان دەزانی كە پێگه ‌و ڕۆڵیان لە داڕشتی سیاسەتی یەكێتی هەبێت، هەربۆیە داوای پێگەی جێگری سەرۆكی یەكێتییان كرد و بە مافی خۆیانیان دەزانی. پاش چەندین گفتوگۆ لەگەڵ بەرهەم ساڵح كە كاندیدی سەرەكی سەرۆكی یەكێتی بوو نەتوانرا لەسەر بوونی دوو جێگر بۆ سەرۆكی یەكێتی رێكبكەون، دواجار مەسەلەی بوونی بەرهەم ساڵح بە سەرۆكی یەكێتی وەلانرا، سەرقاڵی لە كارەكانی بەغدادیشی هۆكار و پاساوێكی¬تر بوو  چونكە نەدەكرا سەرۆكی یەكێتی بێ جێگرێكی چالاك و گونجاو ئەركی سەرۆكاتییەكەیدا ڕاپەڕێنرێت.  بەم شێوەیە كشانەوەی كتوپڕی بەرهەم ساڵح لە پرۆسەی‌ سەرۆكایەتیكردنی یەكێتی و نەبوونی كەسایەتییەكی جێگرەوەش كە كۆدەنگی لەسەر ‌بێت وای لە سەركردایەتی نوێ كرد‌ بیر لە ئەگەرەكانی¬تر بكاتەوە كە بەهێزترینیان بیرۆكەی "هاوسەرۆكی" بوو‌. بۆیە هەڵبژاردنی یەكەم و دووەمی براوەكانی كۆنگرەی چوارەم (بافڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی) وەك چارەسەرێكی واقعی و دیمو‌كراتییانە ‌هاتە بەرچاو و بێ ڕكابەر هەڵبژێردران.      - ئایندەی پێكهاتەی یەكێتی: هەچەندە هێشتا زووە بڕیار لەسەر پێكهاتەی ئێستای یەكێتی و شێوەی سەركردایەتیكردنی و كاریگەرییەكانی بۆ ئایندە بدرێت، بەڵام دەكرێت چەند تێبینیەك تۆمار بكرێن: ١- پاش حەوت ساڵ لە قەیران و ململانێ و بۆشایی لە ترۆپكی سەركردایەتیكردنیدا، دۆزینەوەی رێوشوێنێكی دامەزراوەیی پەسەندكراوی كۆنگرە بۆ یەكێتی بەكارێكی ئەرێنییە، گەر ئەم پارتە كەمتر خەریكی كێشە ناوخۆییەكانی خۆی بێت هاوكات سەركەوتنیشی پەیوەستە بە نمونەی بەڕێوەبردنی هاوسەرۆكییەوە‌ كە مۆدێلێكی نوێیە و پێویستی بە پارسەنگ و لێبوردەیی و شارەزایی سیاسیی و كارگێڕییەوە هەیە.  ٢- دوای دوورخستنەوەی بەشێكی زۆر لە سەركردە دێر‌ینەكان، ئێستا یەكێتی لەلایەن توێژێكی سیاسی گەنجترەوە بەڕێوە دەبرێت، سەرباری خاڵه ئەرێنییەكان بەڵام هێشتا ڕوون نیە ئەم نەوە گەنجە چ دیدێك یان بەرنامەیەكی جیاوازی هەیە كە پێویستە هەر نەوەیەكی گەنج لەگەڵ خۆیدا بیهێنێت. نوێبونەوەی سەركردایەتی گەر نوێبونەوەی دید و بەرنامە و سیاسەت لەگەڵ خۆیدا نەهێنێت تەنها خولانەوە دەبێت لە بازنەیەكی بەتاڵدا. ٣- مەسەلەی لەدەستدانی دەسپێشخەری و دیدی سیاسی، تێكەڵكردنی بازرگانیكردن بە سیاسەت، ناچالاكی دامەزراوە حزبییەكان و گرنگی نەدان و كەمبونەوەی كادیری نەوعی و هەروەها پەیوەندییەكان لەگەڵ پارتی، گۆڕان، پارتە ئیسلامییەكان، پەكەكە و بەغدا چەند كێشه ‌و مەسەلەیەكی گرنگن و پێویستە سەركردایەتیی نوێ بە دیدێكی نوێوە مامەڵەیان لەگەڵدا بكات.  ٤- بوونی ژمارەیەكی زۆری سەركردایەتی(١٢٤كەس)، وا دەكات پرۆسەی بڕیاردان تێیدا سەخت و ئەستەم بێت، بەتایبەت بەشێكی زۆریان ئەزمونیان كەمە، بۆیە بە كردەیی دامەزراوەی دەستەی جێبەجێكردن(مەكتەبی سیاسی) كە كەمتر و شارەزاترن چالاكتر دەكات، رەنگە لە ئایندەدا پرۆسەی چاودێرییكردنی لەلایەن ئەنجومەنی سەركردایەتیەوە‌ قورستر بكات.  ٥- بۆ بەردەوامیدا‌ن بە مانەوەی پردێكی بەسوود لەنێوان نەوەی كۆنی بە ئەزمون و نەوەی نوێی بەتوانا، پێویستە میكانیزمێكی گونجاو چ لەگەڵ ئەنجومەنی باڵای سیاسی و چ لەگەڵ سەرجەم كادیرە دێرینە بەئەزمو‌ونەكان بدۆزرێتەوە، چونكە زۆربەی جار دوو مەرجی سەرەكی سەركەوتن، بەردەوامی(بەهاكان) و نوێبونەوە، لەیەك نەوەی سیاسیدا، گەر نوێش بێت، كۆنابنەوە.   تەوەری سێیەم: یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان پاش هەشت كۆنگرە،  قۆناغی بەرزەخی یەكگرتوو، لەم ساڵانەدا، لە میانی چەندین پرسی ڕیشەییدا، بە هەڵواسراویی جوڵەی سیاسیی و ئاینی خۆی بەڕێدەكات. ئەم هێزە كە تەمەنی ڕاگەیاندنی چارەكە سەدەیەكی تێپەڕاندووە، بەراورد بە گوتاری هزریی-سیاسیی ڕابردووی، لەنێوان دوالیزمەكانی دین و بانگەوازدا، دنیا و دواڕۆژ، نەتەوەیی و ئومەمی(نێونەتەوەیی) و دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆندا لە دۆخێكی ناجێگیری بەرزەخیدایە، دوا تیرێك كە بەر یەكگرتوو كەوت مۆدێلە دیموكراسییە ناوخۆییەكەی بوو كە ئێستا لەبەردەم پاشەكشەدایە و گومانی زاڵبوونەوەی پاسەوانە كۆنەكان و "بەرەوبنەماڵەییبوون" ئەگەرێكی بەردەمییەتی. یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستان، رۆژانی ٢٨ و ٢٩ كانوونی یەكەمی  ٢٠١٩، كۆنگرەی هەشتەمی بە ئامادەبوونی ٩٠٠ ئەندام (٢٢،٥٪یان ژنبوون) لە ھەولێر گرێدا و تیایدا ھەشت خاڵی وەك ستراتیژ وبنەما پەسەندكرد، سێ دەزگای گرنگ بەڕێوەبردن و ئاراستەكردنی سیاسەتەكانی حزبەكەیان لە ئەستۆدایە: ئەمینداری گشتیی، دەستەی باڵای چاودێری وئەنجوومەنی سەركردایەتی. سەڵاحەدین بەهائەدین (لەدایكبووی١٩٥٠-هەورامان) وەك ئەمینداری گشتی بە زۆرینەی ڕەھا (بە بەدەستهێنانی ٥٤٦ دەنگ و بە ڕێژەی ٦٢٪) متمانەی كۆنگرەی بەدەستھێنایەوە، ڕكابەرەكەی (ئەبوبەكر عەلی)، ٣٤٢ دەنگی ئەندامانی كۆنگرەی بەدەست هێنا، ئەندامانی دەستەی باڵای چاودێریی ژمارەیان پێنج ئەندامی كارا و دوو ئەندامی یەدەگە هەر لە كۆنگرەدا متمانەیان وەرگرت، ٢٧ ئەندامی ئەنجوومەنی سەركردایەتیش هەڵبژێردران، پاشتر بەرپرسی مەڵبەندەكان (كە ١٦بەرپرسبوون و پێشتر لەلایەن مەڵبەندەكانیانەوە هەڵبژێردرابوون) لە كۆنگرەدا و لە یەك لیستدا متمانەیان وەرگرتەوە و بوونە ئەندامی سەركردایەتی، بەمشێوەیە ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی بووە ٤٣. یەكگرتوو لە پەرلەمانی هەرێم پێنج كورسی ولە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیش دوو كورسی هەیە، لە كاتێكدا لە ھەڵبژاردنەكانی ٢٠١٤ی عێراق چوار كورسی و لە ھەڵبژاردنەكانی ٢٠١٣ی كوردستان (١٠) كورسی هەبوو، بەمەش پاشەكشەی دەنگی بەڕوونی هەستپێدەكرێت.     - جێهێشتنی میراتە نموونەییەكانی مۆدێلی دەركەوتنی یەكگرتوو، هەڵبژاردنی جۆرە ئۆپۆزسیۆنێكی "خزمەتگوزاری ڕەخنەگرانە" بوو، ئەمەش بەراورد بە دۆخی كوردستان وئۆپۆزسیۆنەكانی دیكەی پاش ٢٠٠٩، پێویستبوو، بەڵام كاریگەری ئەو هێزانە یەكگرتووی لەبەردەم گوتاری خۆیدا پاسیڤكرد وڕایكێشایە یاریگایەكەوە كە سەرەڕای دێرینەیی ئۆپۆزسیۆنبوونی، نەتوانی دەنگی دلێرتربێت ونە دەسپێوەگری گوتارە نەرم وبەخزمەتەكەشی بێت. ئێستا ئەگەر یەكگرتوو ئۆپۆزسیۆنێكی توندبێت ئەوپەڕی دەگاتەوە بە گۆڕانی جاران ونەوەی نوێی ئێستا، گەر بشبێتەوە بە حزبێكی دینگەرا ئەوا لەبەردەم موزایەدەكانی كۆمەڵدا ناتوانێ شانەخڕێ بكات. جیاكردنەوەی سیاسەت و بانگەواز ئەو پرسە بەردەوامەیە، هەموو كۆنگرەیەك یەخەی ئەندامانی دەگرێت و هیچ كۆنگرەیەكیش چارەسەری بنچینەیی ئەم پرسەی نەكردووە، هەرجارە سپاردوویەتی بە كۆنگرەی داهاتوو. گرفتەكە تەنها داپۆشینی پرسەكە نییە، بەڵكو لە ڕیشەناسیی كێشە و پاشەكشەی یەكگرتووشدا ئامادەگیی هەیە و بەشێك پێیانووایە ئەم ڕاڕاییە لەم پرسەدا دەستوپێی حزبەكەی لە سیاسەت و دینداریشدا بەستووە، بەجۆرێك نە دەتوانێت دیندارەكەی جاران و نە سیاسییە كارامەكەی جێخواستی لایەنگرانیشی بێت. پرسێكی¬تری یەكگرتوو، هەڵواسراوییەتی لەنێوان ئومەمیبوون (كە میراتی ئیخوان و ئیسلامگەراكانی هاوڕێیەتی) لەلایەك و دەستگرتنە بە پرسە نەتەوەییەكانەوە. لە پاش ٢٠٠٣ەوە، یەكگرتوو تاڕادەیەك پشت لە میراتی ئومەمی و ڕووی لەپرسی نەتەوەیی بەسەر گوتاریدا زاڵبوو، كە هیچ هێزێكی نەتەوەیی كوردستان كێبركێی نەدەكرد، هێندە بەسە كە پرسی ریفراندۆمی ٢٠٠٥ و ٢٠١٧، لە پرسەكانی بەغدا وهەڵوێستی پەرلەمانتارەكانی، لە ڕەخنەگرتنی لە وڵاتانی ئیسلامی وەك توركیا و ئێران و...تاد، وەك نموونە بهێنرێتەوە، كە زیاتر یەكگرتووی لە پابەندی ئومەمی وئیخوانی دوور كردبوویەوە، بەڵام بە مانای ڕیشەكێشكردنی "ئومەمیبوون"ەكەی نەهات، بە دیققەتدان لە هەڵوێست و لێدوانی بەرپرسانی، لە پاش ٢٠١٨ەوە و وەرینی دەنگی و كەمكردنی كورسیەكانی، جۆرێك گەڕانەوەی بۆ دوو میحوەر بەدیدەكرێت: ١.میحوەری ئیسلامگەرایی، كە لە هەڵوێستیدا لایەنگری و گەڕانەوە بۆ بنەما ئیخوانیی و ئایینیەكان هەستی پیدەكرێت، پێدەچێت هۆكاری ئەم گەڕانەوەیە بۆ ئەو دیدە بگەڕێتەوە كە پێیوایە یەكگرتوو بەهۆی دەستبەردان لە دیدی ئیسلامیی و دینی لاوازبووە و سەردەمی لوتكەی یەكگرتوو بۆ ئەو زەمەنە دەگەڕێتەوە كە وابەستەیی ئیخوانی و ئیسلامی بەهێزتربوو. تەناتەت لە دوا كۆنگرەیدا، پرسی سەربەخۆیی كوردستان كە لە دوو كۆنگری پێشوودا وەك شانازی و ئامانج بازاڕكردنی سیاسیی بۆكرا، ئەمجارە كەمڕەنگتر دەركەوت. ٢. میحوەری وڵاتانی ئیقلیمی، یەكگرتوو بەهۆی بەرگری لە ڕیفراندۆم و پرسە نەتەوەییەكان لە بەغدا، پەیوەندییەكانی لەگەڵ وڵاتانی ئێران وتوركیا، جۆرێك لە بنبەست و ساردی بەخۆیەوە دی. بەجۆرێك ئێران لە پەیوەندییەكانیدا جگەلە یەكێتی، سودی لە بەدیلەكانی كۆمەڵ وگۆڕان دەبینی، هەرچی بۆ توركیاشە (پێشتر یەكگرتوو دۆستی یەكەمیبوو) پارتی جێگەی گرتەوە. دیدێك پێیوایە، ئەوەی یەكگرتووی لاوازكردوە وڵاتانی ئیقلیمیین و بەهۆی هەڵویستەكانییەوە سزای دەدن، بۆیە پاش كۆنگرەی هەشتەم ئاراستەیەك لە یەكگرتوودا گەشاوەتەوە و مەیلی ئیقلیمی بەهێزدەكات. ئەمینداری یەكگرتووی ئیسلامی خۆی لە پێشی هەموویانەوەیە و بۆ نموونە یەكەم سەركردەی كوردبوو كە ئیدانەی كوشتنی قاسمی سولەیمانی كرد و حزبەكەشی بە تۆخی بەشداری پرسەكەی كرد. هەرچی بەرامبەر توركیاشە، ئەوا ڕەخنەكانی لە پێكاكا توندترن و هەڵوێستە توندەكانی سەركردەكانی بەرامبەر توركیا و دەوڵەتەكەی ئەكەپە كەمڕنگ بوون.          - دیموكراسییەتی ناوخۆیی و مەترسی بنەماڵە لە كۆنگرەی شەشەمی ٢٠١٢ سەڵاحەددین بەھائەددین بۆ ئەمیندارێتی خۆی كاندید نەكردەوە، محەمەد فەرەج تا كۆنگرەی حەوتەم ئەمیندارێتی كرد، بەڵام پاش ئەوە سەڵاحەدین بەھائەددین گەڕایەوە و دوو خولی تر بە ئەمیندار هەڵبژێردرایەوە. وازهێنانی لە ٢٠١٢دا، نەك لە ناوخۆی یەكگرتوو، لە مۆدێلی حزبایەتی كوردیدا، هەنگاوێكی ئەرێنیبوو، دەنگدانەوەی بە جۆرێك بوو ئومێدی لە دڵی دیموكراسیی حزبییدا چاند، بەڵام گەڕانەوەی دووبارەی سەڵاحەدین بەهائەدین، گورزی یەكەمبوو لەو مۆدێلە درا، گورزی دووەم خۆكاندیدكردنەوەی بوو پاش ٢٢ساڵ ئەمیندارێتی لە كۆنگرەی هەشتەمدا، كە بە دەنگێكی كەمتر لەجاران دەرچۆوە، یەكگرتووەكان پێش هەمووكەس نیگەرانتربوون لەم پرسە، بەڵام هاوپیمانێتی پاسەوانە كۆنەكانی حزب، هەلی دایەوە بە ناوبراو تا دەربچێتەوە. سەرمایەی ئێستای یەكگرتوو، ڕێكخستن و بانگەواز و بەڕیوەبردنی داراییەكەیەتی، هەردووكیان لەدەست خزمە نزیكەكانی ئەمینداری گشتیدان، گریمانەی تەشەنەی كولتووری بنەماڵەگەرایی ئەگەرێكی زیندووی بەردەم ئایندەی یەكگرتووە.     - سیناریۆكانی ئایندە لەسەر بنەمای ئەو دیدگا جیاوازانەی لە یەكگرتوودا هەن، گریمانەی ئەم سیناریۆیانە دەكرێت: یەكەم: زاڵبوونەوەی گوتاری ئیسلامگەرایی-ئیخوانی وهەوڵدان بۆ پێكهێنانی بەرەیەكی ئیسلامی، كە ئەگەری سەركەوتنی بەهێز نییە و دووجار تاقیكردنەوەی شكستخواردووی هەیە، لەگەڵ ئەوەشدا لەسەر پەیوەندییەكانی كۆمەڵی ئیسلامی ویەكگرتوو وەستاوە وڕەنگە هەوڵەكان بەو ئاراستەیە ببوژێنەوە. دووەم: گەڕانەوە بۆ مۆدێلی بەشداری حكومەت (وەك ٢٠٠٦-٢٠٠٩ و٢٠١٣-٢٠١٨). كە ئەمە لە دوورمەودادا نزیكترە وئەگەری بەهێزی هەیە، لەمەشدا دەتوانێ هەم كێشەی دارایی چارەبكات و ڕێگەی سفركردنەوەی كێشەكانی لەگەڵ پارتی-یەكێتی و وڵاتانی ئیقلیمی بگرێتەبەر. ئارگیۆمێنتی ئەم سیناریۆیە ئەوەیە كە كشانەوەی یەكگرتوو لەبەر بەشداری حكومەت نییە، گەرنا بۆچی گۆڕان نیوەی دەنگی كەمیكرد؟  سێیەم: گەڕانەوە بۆ ئۆپۆزسیۆنێكی خزمەتگوزار، بەڵام بە وردبوونەوە لە دۆخی ئێستای، لاوازبوونی پێگەی ئیخوان لە وڵاتانی كەنداو بۆ باربووی پرۆژەكانی، دۆخی ناجێگیری هەرێم و بەغدا ڕێگەی ئۆپۆزسیۆنێكی لەمجۆرە سەختتر دەكەن  

درەو: ئەو هێزە شیعییانەی ڕاسپاردنی (عەدنان زورفی) بۆ پێكهێنانی حكومەتی ڕەتدەكەنەوە، سەرقاڵی ئامادەكاریین بۆ ڕێكخستنی كۆبونەوەیەكی نوێ‌ لەنێوانیاندا، بە ئامانجی ڕێككەوتن لەسەر دەستنیشانكردنی كاندیدێكی نوێی‌و ڕاسپاردنی بۆ پێكهێنانی حكومەت. بەڵام پێناچێت ئەركی ئەوانیش لە ئەركی (زورفی) ئاسانتربێت، چونكە پێشكەشەكردنی جێگرەوەیەك بۆ سەرۆك وەزیرانی ڕسپێردراو، ڕووبەڕووی بەربەستی یاسایی دەبێتەوە. بە بۆچوونی پسپۆڕانی بواری یاسا، بە ڕاسپاردنی (زورفی) سەرۆك كۆماری عێراق پەرلەمان‌و هێزە شیعییە نەیارەكانی خستووەتە ناو گێژاوەوە، بەوپێیەی هیچ بوارێك نییە بۆ پاشگەزبوونەوە لە ڕاسپاردنەكە، بەوەش دەبێت چاوەڕوانی یەكێك لەم سیناریۆیانە بكەن: سیناریۆكان سیناریۆی یەكەم: چاوەڕێكردنی تەواوبوونی ئەو ماوەی دەستور بۆ سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراوی دیاریكردووە  بۆ پێشكەشكردنی كابینەی حكومەتەكەی كە30 ڕۆژە، لەحاڵەتی متمانە نەدان بە حكومەتەكەشی بۆچوونی جیاواز  هەیە، بەشێك لە شارەزایەتی یاسایی دەڵێن، لەحاڵەتی شكستهێنانی (زورفی) هیچ دەرچەیەكی یاسایی لەبەردەم سەرۆك كۆمار نامێنێت جگە لەپەنابردن بۆ مادەی 81 ی دەستورنەبێت، بەوەش دەسەڵاتی سەرۆك وەزیران دەگوێزێتەوە بۆ سەرۆك كۆمارو، مافی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان‌و ڕاگەیاندنی هەڵبژاردنی پێشوەختی دەبێت. كە ڕەنگە پێشهاتێكی لەوشێوەیە لەبەرژوەندی كوتلە سیاسییە نەیارەكان نەبێت. +سیناریۆی دووەم: هەرچەندە بەهۆی داخستنی دەرگای گفتوگۆی دانوستان بەڕوویدا لەلایەن هێزە شیعییە ڕەتكەرەوەكانەوە، (زورفی) نەیتوانیووە جموڵێكی سیاسی ئەوتۆ بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی ئەنجامبدات، بەڵام تائێستا هیچ ئاماژەیەكیش نییە بۆ ئەوەی بەنیازی پاشەكشێی كردنبێت لەڕاسپاردنەكەی. زورفی لەتازەترین پەیامیدا كە بە بۆنەی جەژنی نەورۆزەوە ئاراستەی خەڵكی عێراق بەگشتی‌و گەلی كوردستانی كردووە دەڵێت: "لەسبیەنێیەكی باشترو حكومەتێك دەڕوانین توانای جێبەجێكردنی ئەركە دەستوریی‌و ئینسانییەكانی هەبێت".  قوڵبادان‌و تۆڵەسەندنەوەیە ململانێی ناوماڵی شیعە زیاتر قۆڵبادان‌و تۆڵە سەندنەوە لەنێوان سەركردە سیاسییەكانی پاڵنەرێتی، وەك لەوەی جیاوازی‌و ململانێ بێت لەسەر پرۆژگرامی حكومەت‌و ئاراستەی سیاسی، بۆیە قورسە هیچ لایەك سازش بۆلاكەی تر بكات، یان لەخاڵێكدا بەیەك بگەن‌و ناكۆكییەكان كۆتایی بێت، وێڕایی دابەشبوونیان بەسەر ئەجێنداو سەربازەگەی جیاوازدا.   شكاندنی عورفی باوی سیاسی‌و پەراوێخستنی هێزە دیارەكانی شیعەش لەلایەن سەرۆك كۆماری عێراقەوە كە بێگەڕانەوە بۆیان (عەدنان زورفی) ڕاسپارد، پێشهاتێكە بەشێك لەهێزە شیعییەكان‌و تەنانەت ئێرانییەكانیش بەچاوێكی ترس‌و پڕ لەگومانەوە لێدەڕوانن، بۆیە هەرچی لەتوانیاندابێت دەیكەن لەپێناو شكستپێهێنانی ئەو هەنگاوەو گێڕانەوەی پرۆسەی سیاسی بۆ سەر سكەی پێشووی.  بۆچوونە یاساییەكان  (تاریق حەرب) پسپۆڕی یاسایی دەڵێت:  ناكرێت سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو ئاڵوگۆڕبكرێت لەڕێگەی پەرلەمانەوە نەبێت. (حەرب) لەلێدوانێكدا بە پێگەی "موازین" ی ڕایگەیاندووە: "تەنها پەرلەمان دەتوانێت سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو ڕەتبكاتەوە لەڕێی پێنەدانی متمانە بە حكومەتەكەی، سەرۆك كۆمار ناتوانێت سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو بگۆڕێت بە كاندیدێكی تر".  ئاماژەی بەوەشكردووە: ئەگەر لەحاڵەتێكدا (عەدنان زورفی) پاشەكشێی بكات، سەرۆك كۆمار دەتوانێت كەسێكی تر ڕاسپێرێت. (مونعیم خەمیس) مامۆستای یاسای دەستوری‌و زانستی سیاسی لەزانكۆی بەغداد دەڵێت: بەپێی مادەی 81 سەرۆك كۆمار دەستكراوەو ئازادە لە دیاریكردنی ئەو كەسەی حكومەت پێكدەهێنێت، لەحاڵەتێكدا  ئەگەر كوتلە سیاسییەكان لەپەرلەمان متمانە نەدەن بەسەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو، سەرۆك كۆمار ناچار دەبێت پەنا بەرێتە بەر هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان‌و ڕۆیشتن بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەخت بەپێی مادەی 64.  (مونعیم خەمیس) لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەشكردووە: لەگەڵ ئەوەی كوتلە سیاسییەكان بەهەموو توانای خۆیانەوە هەولێ خۆلادان لەم سیناریۆیە دەدەن، بەڵام دووچاری دۆخێكی قورسیان دەكات، وڵاتیش لە چەقبوستوویی سیاسی بەدوور دەگرێت. بەبڕوای ئەو، ئەگەر كوتلە سیاسییەكان ئەو بژاردەیەش ڕەتبكەنەوە، سەرۆك كۆمار دەتوانێت پەنا بۆ دادگای باڵای فیدراڵی ببات، بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ ئەوكێشەیە بەپێی مادەی 93 لەدەستوری عێراق.   لای خۆیەوە(عەلی تمیمی) پسپۆڕی یاسای لەلاپەڕی تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیبسوك نوسیویەتی: دەقی هەر پێنچ بڕگەكەی مادەی 76 تەئكید لەوە دەكەن، سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو 30 ڕۆژی لەبەردەمدایە بۆ تەواوكردنی كابینەكەی‌و پێشكەش كردنی بە پەرلەمان، ئەگەر پەرلەمان دەنگی پێدا واتای حكومەت متمانەی وەرگرتووە،بەپێچەوانەی ئەوەوە بە شكستخواردوو دادەنرێت‌و، سەرۆك كۆمار بەپێی بڕگەی 2  لەمادەی 81 دەستور كەسێكی تر بۆ ئەو ئەركە ڕادەسپێرێت.  جەختیشی كردووە: لەهیچكام لەو بڕگانەدا ڕێگەنەدراوە بەسەرۆك كۆمار لە ڕاسپاردنەكەی پاشگەزبێتەوە،یاخود كەسێكی تر ڕابسپێرێت، بەڵام كەسی ڕاسپێردراو دەتوانێت پاشەكشێ بكات پێش تەواوبوونی ئەو وادە دەستورییەی بۆی دیاریكراوە، ئەوكات سەرۆك كۆمار دەتوانێت بەپێی مادەی 81 كەسێكی تر ڕابسپێرێت. (ئەحمەد زیادی) كە ئەویش شارەزای بواری یاسایە ڕایەكی جیاوازی هەیە، بە بۆچوونی ئەو: (بەرهەم ساڵح) پاڵپشت بە بڕگەی پێنجەم لەمادەی 76 (عەدنان زورفی) ڕاسپاردووە، ئەو بڕگەیەش مانای وایە ڕاسپاردن دەكرێت بەبێ‌ پشتبەستن بە هیچ كوتلەیەك نە گەورەو نە بچوك.  بڕگەی پێنج دوا بڕگەیە لەمادەی 76، ئەوەش مانای وایە ئەگەر (زورفی) شكستی هێنا، سەرۆك كۆمار هیچ ڕێگەچارەیەكی لەبەردەمدا نامێنێت جگە لەپەنابردن بۆ مادەی 81 نەبێت، بەوەش خۆی دەسەڵاتەكانی سەرۆك وەزیران وەردەگرێت. لەدەسەڵاتەكانی مادەی 81  سەرۆك كۆمار دوو پۆستی لەدەستیدا دەبێت(سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران)، دەتوانێت پەرلەمان هەڵبوەشێنێتەوەو لایەنەكان بانگهێشتی هەڵبژاردنی پێشوەخت بكات. پێشبینیە سیاسییەكان بەبڕوای بەشێك لەشارەزایانی سیاسی عێراق، ئەو هێزانەی (زورفی) ڕەتدەكەنەوە وێڕای ئاستەنگی دەستوری، لەحاڵەتی دۆزینەوەی جێگروەیەكیش بۆ سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو پێویستیان بە ڕازیكردنی كۆمەڵێك هێز هەیە لەوناخۆی خۆیان بە تایبەت "سائیرون" بەسەرۆكایەتی (موقتەدا سەدر)و "ئیئتیلافی نەسر" بەسەرۆكایەتی (حەیدەر عەبادی)، ئەوە جگە هێزە سوننی‌و كوردییەكان، بۆیە ئەركەكەیان تەنیا لە بەلابردنی سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراوی ئێستادا كۆتاینایەت. ڕەنگە ئامانجی سەرەكییان هێشتنەوەی دۆخی عێراق بێت وەكو خۆی‌و دەستگرتن بە (عادل عەبدولمەهدی) تا كاتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت، ئەمەش دیسان بەبێ‌ سەرئێشە نابێت. ئەگەر تەواوی هێزە سیاسییەكانیش مانەوەی دۆخی عێراق بەوشێوەیەی ئێستا قبوڵبكەن، ئەوا دوای خابوونەوەی مەترسی پەتای كۆرۆنا جارێكی تر خۆپیشاندان‌و فشاری شەقام ڕیسەكەیان لێدەكاتەوە بە خوری.     

درەو:   بەشی یەكەم: "ئەوەی جێی نیگەرانییە سیستەمی تەندروستیی هەرێمی كوردستان لە ئاستێكی باشدا نییە و پێشبینی ئەوەی لێناكرێت بتوانێت بە ڕادەی پێویست پێداویستییەكانی هێنانەدی ئاسایشی تەندروستی بۆ هاوڵاتیانی دابین بكات" ئەمە بەشێكە لە لێكۆڵینەوەیەكی نوێی ئەكادیمی كە لەلایەن كۆمەڵێك توێژەری سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی لە هەرێمی كوردستان ئەنجامدراوە. لێكۆڵینەوەكەی ئەو سەنتەرە كە بەناوی (پرسە دژوارەكانی هەرێمی كوردستان و ئایندەی چاكسازییان) ئامادەكراوەو بەشێكی تایبەتە بە (ئاسایشی تەندروستیی هەرێمی كوردستان) ئاخۆ هەرێمی كوردستان خاوەنی سیستەمێكی تەندروستی وایە كە بتوانێت ئاسایشی تەندروستی بۆ هاووڵاتیانی دابین بكات، لەو ڕوانگەیەوە كە "سیستەمی تەندروستی" كۆی ئەو سیاسەت و ئامراز و پێداویستییە مادی و مرۆییانەیە كە وڵاتێك بۆ هێنانەدی ئاسایشی تەندروستی دەیخاتەگەڕ، وەك: داڕشتنی سیاسەتی تەندروستی گونجاو، دابینكردنی دارایی بۆ جێبەجێكردنی سیاسەتەكان، دابینكردنی دەرمان و كەرەستە پزیشكییە پێویستەكان بۆ كاتە ئاسایی و ناكاوەكان، چۆنێتی چاودێریكردنی كواڵیتییان و گەیاندنیان وەك خزمەتگوزاری تەندروستی بە هاوڵاتیان، باش بەڕێوەبردنی دەزگا تەندروستییە حكومی و ئەهلییەكان و چاوێریكردنیان بە پێی پێوەرە جیهانییەكان، بوونی سیستەمێكی زانیاریی و هەواڵگری تەندروستی نوێ بۆ كۆی پرۆسە تەندروستی و پزیشكییەكان و ئاڵەنگاری و هەڕەشەكان هەر لە ڕووبەڕووبونەوەی نەخۆشییە درمەكانەوە تا كارەساتە سروشتییە لەناكاو و پێشبینی نەكراوەكان و...تاد. راپۆرتەكەی سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئاییندەیی لەلایەن ( د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول، د.یوسف گۆران، د.هەردی مهدی میكە)یەوە ئامادەكراوە. دەقی راپۆرتەكە  تەوەری یەكەم: ئاسایشی تەندروستی هەرێمی كوردستان؛  لەبەردەم هەڕەشەكانی ڤایرۆسی كۆرۆنادا  بیروڕاكان سەبارەت بە چەمكی 'ئاسایشی تەندروستی' هاوڕا نین، بە بڕوای هەندێك، "چەمكێكی سیاسییە" بەو پێیەی ڕەهەندێكی ئاسایشی نیشتمانییە، ئەمەش لەو ڕوانگەیەوە دێت كە (ئاسایشی نیشتمانی) توانای ڕووبەڕووبونەوەی دەوڵەتە بۆ هەموو هەڕەشە و مەترسییە ناوخۆیی و دەرەكییەكان، بەڵام هەندێكیتر پێیانوایە 'ئاسایشی تەندروستی' چەمكێكی مرۆییە، لەو ڕووەوە كە ڕەهەندێكی ئاسایشی مرۆییە، چونكە (ئاسایشی مرۆیی) ئاستێكی گرنگی زامنكردنی مافەكانی مرۆڤە و دەبێت پاراستنی ژیانی مرۆڤ لە هەموو هەڕەشە ناوخۆیی، دەرەكییەكان و دابینكردنی پێداویستییەكانی مانەوەی بەپلەی یەكەم، چەقی سەرجەم سیاسەت و چالاكییەكانی دەوڵەت بێت. ئەم مشتومڕە تیۆرییە هەرچییەك بێت، ئیستا چەمكی ئاسایشی تەندروستی، یەكێكە لە پێوەرەكانی دەستنیشانكردنی توانای وڵاتان بۆ دابینكردنی ژیان و ژینگەیەكی تەندروست بۆ هاوڵاتیان، لەگەڵ پێوانەكردنی توانای وڵاتان بۆ ڕووبەڕووبونەوەی هەموو ئەو مەترسییانەی دەكرێت هەڕەشە لەسەر ژیانی مرۆڤ دروستبكەن، هەر لە نەخۆشییە درێژخایەن و درمەكانەوە تا پیسبوونی ژینگە و كارەساتە سروشتییەكان. پرسیار لێرەدا ئەمەیە: ئایا دۆخی ئاسایشی تەندروستیی هەرێمی كوردستان لە چ ئاستێكدایە؟ هەرێم توانای دابینكردنی ئەم جۆرە ئاسایشەی هەیە؟ بەتایبەت لەم كاتەدا كە ئەگەری دووچاربوونی بە هەڕەشەیەكی وەك (ڤایرۆسی كۆرۆنا)وە بووەتە ڕاستییەكی حاشا هەڵنەگر. دۆخی ئاسایشی تەندروستی هەرێمی كوردستان: بۆ دڵنیابوون لە دۆخی ئاسایشی تەندروستی هەرێم، پێویستە لەوە دڵنیابین كە: ئاخۆ هەرێمی كوردستان خاوەنی سیستەمێكی تەندروستی وایە كە بتوانێت ئاسایشی تەندروستی بۆ هاووڵاتیانی دابین بكات، لەو ڕوانگەیەوە كە "سیستەمی تەندروستی" كۆی ئەو سیاسەت و ئامراز و پێداویستییە مادی و مرۆییانەیە كە وڵاتێك بۆ هێنانەدی ئاسایشی تەندروستی دەیخاتەگەڕ، وەك: داڕشتنی سیاسەتی تەندروستی گونجاو، دابینكردنی دارایی بۆ جێبەجێكردنی سیاسەتەكان، دابینكردنی دەرمان و كەرەستە پزیشكییە پێویستەكان بۆ كاتە ئاسایی و ناكاوەكان، چۆنێتی چاودێریكردنی كواڵیتییان و گەیاندنیان وەك خزمەتگوزاری تەندروستی بە هاوڵاتیان، باش بەڕێوەبردنی دەزگا تەندروستییە حكومی و ئەهلییەكان و چاوێریكردنیان بە پێی پێوەرە جیهانییەكان، بوونی سیستەمێكی زانیاریی و هەواڵگری تەندروستی نوێ بۆ كۆی پرۆسە تەندروستی و پزیشكییەكان و ئاڵەنگاری و هەڕەشەكان هەر لە ڕووبەڕووبونەوەی نەخۆشییە درمەكانەوە تا كارەساتە سروشتییە لەناكاو و پێشبینی نەكراوەكان و...تاد. ئەوەی جێی نیگەرانییە سیستەمی تەندروستیی هەرێمی كوردستان بە ڕەچاوكردنی ئەو ڕەگەزانەی سەرەوە، لە ئاستێكی باشدا نییە و پێشبینی ئەوەی لێناكرێت بتوانێت بە ڕادەی پێویست پێداویستییەكانی هێنانەدی ئاسایشی تەندروستی بۆ هاوڵاتیانی دابین بكات، ئەمەش بە بەراوردكردنی ئاستی "هەڕەشەكانی سەر ئاسایشی تەندروستیی هەرێم" و "تواناكانی ڕووبەڕووبونەوە"ی ئەو هەڕەشانە دەردەكەوێت.      - هەڕەشەكانی سەر ئاسایشی تەندروستیی هەرێمی كوردستان لەسایەی ئەو پێوەرانەی كە ڕێكخراوی تەندروستیی جیهانی بۆ گرتنەبەری سیستەمێكی تەندروستی ستاندارد لە وڵاتێكی پێشكەوتودا دیارییكردوون، دەتوانین ئاماژە بۆ گرنگترینی ئەو هەڕەشانە بكەین كە دەكرێت لە ڕووی تەندروستیی و ژینگەوە ڕووبەڕووی هەرێمی كوردستان ببنەوە:- ١- توانا مرۆییەكان: بەپێی ئەو ژمارانەی بەردەستن، ئەگەر پارێزگای سلێمانی وەك نمونە وەربگرین، پێویستی بە (٢٥,٠٠٠) كارمەند و ستاف و پزیشكی پسپۆر هەیە، بە تایبەت لە پسپۆڕێتی وورد و دەگمەندا، بەڵام لە ئیستادا ژمارەكە نزیكە لە نیوە‌ و‌ تەنها (١٣,٠٠٠)ە، بەشێكی زۆر لەم ستافەش‌ ئەو ستافە نین كە لە ڕووی توانای مرۆیی پزیشكییەوە ڕاهێنرابن تا لە كاتی هەڕەشەكاندا سودییان لێ ببینرێت. ٢- ژێرخانی پزیشكی: بە ئەندازەیەك كەمووكورتە بە ئاستی زیانەكانی ڕوودانی كارەساتێك، یان بڵاوبوونەوەی پەتایەكی مەترسیداری تەشەنەكەر، بەراوردكردنی نائومێدكەرە. ٣- ناتوندوتۆڵیی چاودێریی تەندروستی: ئەمەش لە ئەدای ناجۆری دەزگا تەندروستییە حكومی و ئەهلییەكان و ساغكردنەوەی جۆرەها دەرمانی كواڵێتی خراپ و ئاشكرابوونی چەندین باند و مافیای دەرمان و بازرگانیكردنی نادروست بە تەندروستی و ژیانی هاوڵاتیانەوە، وێڕای پیسی ئاوی خواردنەوە و زیادبوونی سەرچاوەكانی پیسبوونی ژینگەی سروشتی هەرێم، دەردەكەوێت. ٤- نەبوون یان لاوازی متمانە: هەڕەشەیەكی مەترسیدارە كە لە سێ هۆكارەكەی پێشەوە سەرچاوەی گرتووە و بووەتە هۆی لەناوچوونی ئەو پردی پەیوەندییەی‌ كە دەبێت لە نێوان هاوڵاتیان و كەرتی تەندروستی گشتی و تایبەتدا هەبێت، لە‌ هەرێمی كوردستان بەشێكی كێشەكە كەمی رێژەی متمانەی هاوڵاتیانە بە سیستەمی تەندروستی، كە ڕادەی پابەندبوونی بە ڕێنمایی و ئەركە تەندرووستییەكانی هەر هاوڵاتییەكی هێناوەتە خوارەوە‌.  ٥- لە هەرێمی كوردستان ئەوەی فەرامۆش كراوە‌ و برەوسەندوو نییە و پشتگیری ناكرێن، سەنتەرەكانی توێژینەوەی پزیشكی و كیمیاگەری و بایۆلۆجیین، وێڕای نەبوونی هیچ دامەزراوەیەكی نیشمانی بۆ ڕووبەڕووبونەوەی مەترسییە بایەلۆجییە گواستراوەكان كە بەردەوام هەڕەشەیەكی جیهانین و پێویستە بەردەوام پلان و ئامادەباشی بۆ چاودێری و ڕوبەڕووبونەوەیان هەبێت، هەموو ئەمانە  دامەزراوەی ‌گرنگن و دەبێت لەلایەن حكومەتەوە دابمەزرێنرێن و پشتگیریی بكرێن، هەروەها دەبێت كەرتی تایبەت بۆ گرنگیدان بە سەنتەرەكانی تویژینەوەی پزیشكی و كیمیاگەری و بایۆلۆجیی هانبدرێت. بەڵام ئەوەندەی تا ساڵی 2013 یاسای بودجە لە كوردستان ئامادە دەكرا، هیچ بەشە بودجەیەك بۆ ئەم سەنتەر و دامەزراوانە تەرخان نەكرا بوو‌.  ٦- وێڕای ئەو هەڕەشانەی باس كران، چەندین هەڕەشەی¬تر هەن وەك: نەبوونی هۆشیاریی تەندروستی لای حكومەت و هاووڵاتیان، تێكەڵاوی سیستمی كەرتی تایبەت و گشتی، نەبوونی پزیشكی خێزانی و...تاد.     - تواناكانی هەرێم بۆ ڕووبەرڕووبونەوەی هەڕەشەكانی سەر ئاسایشی تەندروستی  هەڕەشەكان لەسەر ئاسایشی تەندروستی لە تواناكان گەورەترن، ئەوەی پشتی پێ دەبەسترێت، بوونی هەندێك توانای كەسی و پسپۆڕی دەگمەنە، هەروەها خاڵی گرنگ پەیوەستبوونی تۆڕی تەندرووستیی جیهانی‌ بە تۆڕی تەندروستیی هەرێمی كوردستانەوەیە، خاڵی تری ئەرێنی ئەوەیە تا‌ ئێستا ژینگەی كوردستان بە بەراورد بە ژینگەی وڵاتانی¬تر پاكژترە، كە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە هێشتا كوردستان ژینگەی كاركردنی پیشەسازیی بەو ئاستە فراوان نیە.     - ئایندەی ئاسایشی تەندروستی هەرێم لەبەردەم هەڕەشەی ڤایرۆسی كۆڕۆنادا لە ڕوانگەی ئەوەی هەرێمی كوردستان بە پێوەری رێكخراوی تەندروستیی جیهانی، لەو وڵاتانەیە كە سیستەمی تەندروستی زۆر لاوازە، بۆیە لەبەردەم ئەم دوو سیناریۆیەداین: ١- لەبەرئەوەی لەسەرەتای نزیكبوونەوەی هەڕەشەی ڤایرۆسەكەدا وەزارەتی تەندروستی زوو ڕێكارەكانی خۆپارێزی گرتەبەر بەرمەبنای ئەوەی كە هەرێم لەخۆپارێزیدا دەتوانێت كاراتر بێت تا چارەسەر، هەروەها بەگریمانەی لاوازبوونی ڤایرۆسەكە لەگەڵ هاتنی وەرزی گەرمادا، دەكرێت پێشبینی ئەوە بكرێت هەرێمی  كوردستان بتوانێت تارادەیەكی باش ئاسایشی هاوڵاتیان بە هاوكاری گۆڕانی ژینگەیی بپارێزێت. ٢- لەبەرئەوەی ئامادەكارییەكان لە ژێرخانی تەندروستی و كۆنتڕۆڵكردنی پەیوەندی لەگەڵ ئەو وڵاتانەی ‌سەرچاوەی ڤایرۆسەكەن بەتایبەت (ئێران) وەكو پێویست نیە، ئەگەری هەڕەشەی ڤایرۆسی كۆرۆنا‌ فراوان و مەترسیدارە‌، بۆیە دەكرێت پێشبینی ئەوە بكرێت كە ئەم سیستەمە تەندروستییەی هەرێمی كوردستان توانایی ڕووبەڕووبونەوەی ئەو هەڕەشە گەورەیەی وەك پێویست نیە.  

 راپۆرتی: درەو دوای تێپەڕبوونی سێ‌ ڕۆژی بەسەر ڕاسپاردنی (عەدنان زورفی) بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق، تائێستا هیچ ئاسۆیەك بەدیناكرێت ئاماژە بە كۆتایی یان چارەسەری ئەو قەیرانە بكات كە لەدوای ڕەتكردنەوەی ناوبراو سەریهەڵداوە لەلایەن هەندێك لەهێزە شیعییە دیارەكانەوە، كە بەهێزە نزیكەكان لە ئێران ناودەبرێن. بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەكان (زورفی) لەڕۆژی پێنج شەممەی ڕابردوەوە گفتوگۆكانی بەشێوەیەكی نافەرمی لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان دەستپێكردووە. ڕۆژنامەی "شەرقلئەوسەت" لەزاری سەرچاوەیەكی سیاسی عێراقییەوە بڵاویكردووتەوە، خەمی ژمارە یەكی (زورفی) لەئێستادا كردنەوەی هێلێكی پەیوەندییە لەگەڵ ئەو لایەنانەی بەتوندی ڕاسپاردنی ڕەتدەكەنەوە.  بەوتەی سەرچاوەكە، (زورفی) چاوەڕوانی نەكردووە بەوشێوەیە ڕەتبكرێتەوە لەكاتێكدا پەرلەمانتاری سەربە كوتلە شیعییەكان ئامادەی ڕێوڕەسمی ڕاسپادنی بوون‌و، بەشێكیشیان سەر بەو كوتلانەن  كە ڕاسپاردنی ڕەتدەكەنەوە. كۆبونەوەیەكی بێئەنجام بەگوێرەی ئەو زانایارییانەی میدیا عێراقییەكان بڵاویانكردووەتەوە، لە كۆبونەوەكەی شەوی پێنج شەممەی ڕابردوودا كە " هادی عامری‌و نوری مالیكی‌و عەمار حەكیم‌و فالح فەیازو نوێنەری عەسائیب" سەركردە دیارەكانی بەرەی ڕەتكردنەوەی ڕاسپاردنی (زورفی) ئامادەیبوون، بڕیاریانداوە بە پێكهێنانی لیژنەیەك‌و ناردنی بۆ لای (بەرهەم ساڵح) بەرفەرمی ڕەتكردنەوەی زروفی پێڕابگەینن‌و لەبری ئەو داوای ڕاسپاردنی كاندێكی تری لێبكەن.  تائێستا هیچ هەڵوێستێكی فەرمی لەلایەن ئامادەبوونی كۆبونەوەكەوە بڵاونەكراوتەوە كە ئاخۆ گەیشتوونەتە چی ئەنجامێك. بەڵام بەوتەی سەرچاوەیەكی ئاگادار لەكۆبونەوەكە كە بۆ ڕۆژنامەی "ئەلعەرەبی ئەلجەدید"قسەیكردووە: ناكۆكی‌و شڵەژان باڵی كێشاوە بەسەر كۆبونەوەكەدا، لایەنەكان نەیانتوانیوە هەڵوێستێكی یەكلاكەرەوەو كۆتایی گەڵاڵە بكەن، وێڕایی ئەوەی سەرجەمیان ڕاسپاردنەكە ڕەتدەكەنەوە. بەگوێرەی سەرچاوەكە، گفتوگۆی ئامادەبووان  زیاتر تەركیزی لەسەر فراوانكردنی بنكەی ڕەتكردنەوەی (زورفی)بووە، لەڕێی هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی كۆدەنگی ناوماڵی شیعە بۆ ڕەتكردنەوەی ناوبراو و، دروستكردنی فشار لەسەر كوتلەكانی تر تا پشپیتوانی خۆیان بكشێننەوە، بەتایبەت ڕەوتی سەدر. سەدرییەكان گەشبینن بە تێپەڕاندنی  (حاكم زاملی) سەركرد لەڕەوتی سەدر لەلێدوانێكدا بۆ سایتی"بەغداد ئەلیەوم" ڕایگەیاندووە:" عەدنان زورفی سەرۆكوەزیرانی ڕاسپێردراو لەدۆخێكی قورسدایە، ناكۆكی سیاسی‌و جیاوازی هەیە لەسەر ڕاسپاردنی، هەندێك لەو ڕەتكردنەوانە فشارە بۆ بەدەستهێنانی هەندێك لەوەزارەتەكان‌و پۆست لە حكومەتی نوێدا". ناوبراو پێشیوایە:"ئەركی زورفی ئاسانتر دەبێت لەئەركی محەمەد تۆفیق عەلاوی، بەهۆی پشتیوانیكردنی لەلایەن گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندانەكان‌و پشتیوانی دەرەكی".       (زاملی) دەشڵێت: هەندێك لە كوتلە شیعی‌و سوننی‌و كوردییەكان پشتیوانی دەكەن، لەبەر ئەوە (زورفی) پێویستی بە هەندێك لەسازانە لەگەڵ كوتلە نەیارەكان، ئەوەش وادەكات ئەگەری تێپەڕاندنی حكومەتەكەی لەپەرلەمان چاوەڕوان كراوبێت. ئاگایانی دۆخی عێراق بەقورسی دەزانن سوننەو كورد بچنە ناو حكومەتێكی كێشەو قەیراناوی، لایەنە شیعییەكان چۆن نەیانتوانی بەبێ‌ كوردو سوننە (عەلاوی) تێپەڕنن لەپەرلەمان،  بەهەمان شێوە كوردو سوننەش ناتوانن بەبێ‌ كۆدەنگی یان لایەنی كەم ڕەزامەندی زۆرینەی هێزە شیعییەكان هەوڵی  تێپەڕاندنی حكومەتی زورفی بدەن. ڕەنگە تاكە دەرفەتی بەردەم (زورفی) هەوڵدان بێت بۆ یەكلاكردنەوەی دۆخی خۆی لەناو ماڵی شیعە پێشئەوەی لەگەڵ كوردو سوننە هەوڵی لێكگەیشتن بدات. ڕۆژنامەی "شەرقلئەوسەت" لەدرێژەی زانیارییەكاندا بڵاویكردووەتەوە: هەوڵ هەیە بۆ گۆڕینی (عەدنان زورفی) بە كاندیدێكی "تەسویە" بۆ ڕازیكردنی لایەنەكان، كە ئەویش كاندیدی پێشوو (نەعیم سوهەیل)ەو، سەرۆك كۆماری عێراق هێندەی نەمابوو كاندیدی بكات ئەگەر لە دوا ساتەكاندا ناكۆكی نەكەوتایەتە نێوان سەركردەكانی شیعەوە. شەڕی مالیكی‌و عەبادی زیندوكردووتەوە لەكاتێكدا ئیئتلافی نەسر كە لەلایەن (حەیدەر عەبادی)یەوە سەرۆكایەتی دەكرێت دەڵێت: (زورفی) كاندیدی سەرۆك كۆمارە دوای ئەوەی ڕەزامەندی بەشێك لەهێزە شیعییەكان‌و پەرلەمانتارانی كوتلە جیاوازەكانی بەدەستهێناوە. دەوڵەتی یاسا كە (نوری مالیكی) سەرۆكایەتی دەكات، ئاماژە بە لیستێك دەكات بەناوی  170 پەرلەمانتاری شیعەوە كە كاندیدكردنی (زورفی)ڕەتدەكەنەوە.  (بەها نوری) وتەبێژی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: كوتلە سیاسییەكانی ناو هاوپەیمانی بونیاتنان، هاوكات كوتلەی حیكمەش لەكۆبونەوەی دوو ڕۆژی ڕابردوویاندا بەفەرمی هەڵوێستی خۆیان لە كاندیدكردنی (زورفی) ڕاگەیاندووەو ناوبراو ڕەتدەكەنەوە. ڕاشیگەیاندووە: سەرۆك كۆمار پێشیلی دەستوری كردووەو وڵاتی خستووەتە ناو قەیرانێكی نوێ لەبر ئەوەی پارێزەری یاساو دەستور بێت. تەئكیدیشی كردووە، كوتلەی بونیاتنان كە ژمارەی پەرلەمانتارەكانی 170 كەس زیاترە لەكۆی 329 پەرلەمانتار، كاندیدكردنی (زورفی) ڕەتدەكەنەوەو، بەشداری حكومەتی داهاتووش ناكەن تەنانەت ئەگەر متمانەی پەرلەمانیش بەدەستبهێنێت.    

ئامادەكردنی: پرۆفیسۆر دلاوەر عەلائەددین ستراتیژی هەرێم خۆشبەختانە هێشتا هەرێمی كوردستان لە پێگەی یەكەمی رێگرتنە لە پەتای كۆرۆنا و رێگەی نەداوە گوڕ بستێنێ و لەكۆنترۆڵ دەربچێ. ستراتیژی هەرێم بۆ بەرەنگاربوونەوەی پەتاكە تاوەکو ئێستا ئەوە بووە كە رێگە لە هاتنەژوورەوەی بگرێ و دواتریش كە هاتە ناوەوە، رێگە لە تەشەنەكردنی بگرێت. پێویستە ئەو رێكارانە هەتا ماوەی چەند مانگێك بەردەوام بن، چونكە ڤایرۆسەكە هێشتا لە دەورەبەری هەرێم و وڵاتانی جیهان لە تەشەنەكردندایە. هەر كاتێكی هەرێم و خەڵكی هەرێم لەپابەندبوون بەو ستراتیژە خاو ببنەوە یان كۆڵ بدەن، ئەوا پەتاكە لەناكاو دەگاتە رادەی مەترسیدار. لە زۆربەی ئەو وڵاتانەی كە پەتایەكە تێیاندا خەریكی تەشەنەكردنە، هەوڵدراوە خێرایی تەشەنەكردنەكە كەمبكەنەوە و لووتكەی لێشاوی پەتاكە دوا بخەن، واتە لوتكەی كێرڤەكە پان بكەنەوە (سەیری وێنەكە بكە)، تاوەكو دەرفەت بدەنە سیستەمی تەندروستییەكەیان بە چارەسەری نەخۆشەكان رابگات. لەو نێوەشدا گرنگی زیاتریان بە بەرزكردنەوەی توانای سیستەمی تەندروستییان داوە. هەڵبەتە ئەو جۆرە ستراتیژە لە ئایندەدا بۆ هەرێمی كوردستانیش پێویست دەبێ چونكە لە دەرەنجامدا ڤایرۆسەكە هەر دزە دەكات، بەڵام هەتا درەنگتر بێ ئەوا باشترە. بەداخەوە ئەو جۆرە ئەركە قورسە بۆ ئەو ماوە درێژە خەڵك و حكومەت تووشی ماندووبوونی دەروونی و كۆمەڵایەتی و ئابووری دەكات، بەڵام چارەش نییە، چونكە بۆ هەرێم تاكە رێگەی بەردەوامبوونە. شاراوە نییە كە سیستەمی تەندروستیی هەرێمی كوردستان لەو ئاستەدا نییە كە بەرگەی لێشاوێكی لەناكاوی نەخۆشی تووند یان كوشندە بگرێت، نە لە ئێستا و نە لە ئاییندە. بۆیە پێویستە حكومەتی هەرێمی کوردستان و خەڵكی هەرێمی کوردستان لە رێكارەكانی ئێستایاندا بەردەوام بن و بە پێی توانا و بۆ ماوەیەكی زۆر درێژ (چەند مانگێك) رێگە لە هاتنە ناوەوە و تەشەنەكردن بگرن. رێژەی چاكبوونەوە ئامارە بڵاوكراوەكان لە زۆربەی راپۆرتە پزیشكییەكان باس لەو نەخۆشانە دەكەن كە لە نەخۆشخانەكان خەوێندراون، نەك ئەوانەی لە ماڵەوەن و نەخۆشییەكەیان سووكە یان لەبنەڕەتەوە لە مرۆڤەكەدا بەدەر نەكەوتووە. دیارە جیاوازی نێوان خەڵك گەلێك زۆرە، جا هەر لە رۆژی توشبوونەوە هەتا دوا دەرەنجامی نەخۆشیەكە جیاوازی لەنێوانیاندا هەیە. بۆ نموونە: لەو كاتەی كە ڤایرۆسەكە دەگاتە لەشی كەسێكی ساخ، دوای چوار یان پێنج رۆژ نیشانە سەرەتاییەكان سەر هەڵدەدەن، بەڵام لە هەندێ كەسدا دوای دوو رۆژ و لە هەندێكی دیكە دوای دوو هەفتە بەدەردەكەون. ئەوەشە نهێنی ئەو دوو هەفتە كەرەنتینەی كە لە ئێستادا جێبەجێ دەكرێ. لە زۆربەی حاڵەتەكاندا، نەخۆشەكان هەست بە بێتاقەتی و تا و كۆكە دەكەن. هەندێكیان تەنگەنەفەسی، گەروو كەوتن، بەڵغەم و هێڵنج و سكچوویی تووش دەبن پێش ئەوەی تووشی هەوی سیپەلاك و بۆڕیەكانی هەناسە ببن. هیچ كام لەو نیشانانە لە سەدا سەدی خەڵك رووی نەداوە. درێژەی نەخۆشییەكە و قورسییەكەی و قۆناخی چاكبوونەوەش دیسانەوە جیاوازن. هەیانە چەند رۆژێك دوای نەخۆشكەوتن چاك دەبنەوە و لە هەندێكیشیان دوو تاوەکو سێ هەفتە دەخایەنێ. بە واتایەكی دیكە، جیاوازییەكان بێ سنوورن لەنێوان خەڵك. ئەو جیاوازییانەش دەگەڕێنەوە بۆ جیاوازی تەمەن و ئاستی تەندروستی و ئاستی بەرگری لەشی نەخۆش، ژمارەی (جورعەی) ئەو ڤایرۆسانەی دەچنە لەشەوە، بارودۆخی نەخۆش، یان چۆنیێتی مامەڵەكردنی نەخۆشەكە لەگەڵ نەخۆشییەكەی و ئاستی خزمەتە پزیشكییەكەی دەستی دەكەوێ. بە شێوەیەكی گشتی، لەو رۆژەوە كە ڤایرۆسی كۆرۆنا دەچێتە لەشی مرۆڤەوە، لە سەرەتادا بە خێرایی گەشە دەكات و تەشەنە دەكات و نیشانەكانی نەخۆش لە مرۆڤەكە سەرهەڵدەدات. دواتر كە بەرگری لەش دێت بەسەر نەخۆشیەكەدا زاڵ ببێت، ئەوا ژمارەی ڤایرۆسەكان روو لە كەمبوون دەكەن. لە دوای هەڵسانەوە و چاكبوونەوە هەتا چەند رۆژێك لیكاوی دەم و بەرغەم و پیسایی هەناوی نەخۆشەكە ڤایرۆس هەڵدەڕێژێتە دەوروبەر، بەڵام دوای ئەوە، نەخۆشەكە بە تەواوی چاك دەبێتەوە و بەرگری لە دژی ڤایرۆسەكە پەیدا دەكات و دەگەڕێتەوە ژیانی ئاسایی. ئیتر ئەو كەسە چیتر هەڕەشە نییە بۆ كۆمەڵگە و نابێتە سەرچاوەی بڵاوكردنەوەی ڤایرۆس. بە پێچەوانەوە، ئەوانە ئازادن و باشترین كەسن كە رێگەیان پێبدرێت تێكەڵاوی خەڵك بن، كار بكەن یان خزمەتی نەخۆشی نوێ بكەن. ئەوانەی كە بە تووندی دەیگرن كێن؟ دوای شیكردنەوەی زیاتر لە 44 هەزار نەخۆشی چینی، ئامارەكانی كە لە مانگی شوبات بڵاوكرانەوە (لە لایەن CDC ئەمەریكی پوختەكراون) وای دەگەیەنن كە: – زیاتر لە سێچارەگی نەخۆشەكان تەمەنیان لە سەرووی 30 ساڵیەوە بوو، وە تەنیا سەدا دوویان لە ژێرەوەی 20 ساڵیدا بوون – لەوانە، نزیكەی یەك لە پێنج كەس بە تووندی نەخۆشیەكەی گرت و پێویستی بە نەخۆشخانە بوو – لەنێو ئەوانیشدا، دەوروبەری چارەگێكیكان (%30-20) پێویستی بە چارەسەری چڕ (ئینعاش) هەبوو – لەنێو ئەوانیشدا نیوەیان چاكبوونەوە بە شێوەیەكی گشتی، رێژەی چاكبوونەوە و مردن لەو كەسانەی كە بە تووندی نەخۆشییەكەیان گرت بەپێی تەمەنی نەخۆش و ئاستی تەندروستی (نەخۆشی پێشوەختە) جیاواز بوو. ئەو دوو خشتەیە پوختەی كۆمەڵێك بڵاوكراوەی وڵاتی چینن (مانگی شوبات): ئەو دوو خشتەیە هەر بۆ تێگەیشتنە، ئەگینا رێژەكان لە بەپێی شوێن و كات و وڵات و جۆری توێژینەوەكان دەگۆڕین. ئامار و ئەزموونی وڵاتی چین و ئێران، ئیتاڵیا و بەریتانیا و ئەمەریكیا زۆر لێك جیاوزن. خۆ پاراستن لەناو ماڵ مایەی خۆشحاڵییە كە هاووڵاتیان و كۆمەڵگەی هەرێم ئاستی هۆشیارییان سەبارەت بە ڤایرۆسی كۆرۆنا و رادەی پابەندبوونیان بە رێنماییەكان تەندروستییەكان زۆر بەرزبووەتەوە، ئەوەش هاوكاری حكومەتی كردووە لە پاراستنی هەرێمی کوردستان. هاوكات خەڵك زیاتر لە جاران بیر لە پاكوخاوێنی و خۆپاراستن دەكەنەوە، كە لە هەڵسوكەوتی رۆژانەیان رەنگی داوەتەوە، بەڵام گرنگە كە رێكارەكانیان لەسەر بنەمای زانستی بن و بە پێی پێویست بن، بەبێ ئەوەی بگەنە رادەی وەسواسێتی یان رەفتاری هەڵە تێكەڵ بە هی راست بكرێ. – خێزان لە ماڵەوە: پێویستە ماڵ و كەلوپەل و خواردن بە گشتی بە پاكوخاوێنی رابگیردرێ، هەروەك رۆژانی ئاسایی، لەوە زیاتر پێویست نییە. – دوای گەڕانەوە بۆ ماڵ، دەستشوشتن بەبێ دواكەوتن زۆر گرنگە. ئەو شتومەكانەی لە دەرەوە هاتوون، بە پێی توانا خاوێن بكرێنەوە و ئەوەی شوشتنی بووێ بشۆردرێت. – پێویستە جلوبەرگی دەرەوە لەگەڵ هی ناوماڵ جیاواز بن، بەڵام پێویست ناكات جلوبەرگی دەرەوە زوو زوو بشۆردرێن، چونكە هەڵواسینیان شەو تا بەیانی (بۆ 12 سەعات) بە ووشكی لە كەنتۆردا بەسە بۆ ئەوەی هەر ڤایرۆسێكی لەسەر نیشتبێ بمرێ. – هەڵبەتە، ئەندامانی خێزان كە لەگەڵ یەكتر دەژین و هەمیشە تێكەڵ بەیەك دەبن، لە رۆژێكدا بە دەیان جۆر ئاڵوگۆڕی تەماس و هەناسە و كەلوپەلی ناوماڵ دەكەن، بۆیە زۆر زەحمەتە (بگرە مەحاڵە) بتوانن خۆیان لە یەكتر بپارێزن. خۆ ئەگەر یەكێكیان ڤایرۆسی تووشبوو ئەوا زەحمەتە ئەوانی دیكە لێی بپارێزرێن. بۆیە دەبێ زیاتر تەركیزی خێزان لەسەر ئەوە بێ كە ڤایرۆس لە دەرەوە نەیەتە ناو ماڵ. واتە، ئەگەر كەسی دیكە نەهاتە ناو ماڵ و خاوەنماڵیش نەچووە دەرەوە ئەوا پێویست ناكات بە زیادەوە ماڵ پاك بكرێتەوە وەیان هەر جارێك ئەندامانی خێزان دەستیان بەیەكتر كەوت دەست بشۆن. – كە سەردانی ماڵێك دەكەیت، باشترە بێ تەوقەكردن و بە دووە پەرێزیەوە لەگەڵ یەكتر دانیشن، وە بە زیادەوە خۆت لە ئەندامە پیر و نەخۆشەكانی خێزانەكە بپارێزی بۆ ئەوەی بیانپارێزی. هاوكات، پێویستە كەمترین كات لەو ماڵە بمێنیەوە و بە پێی توانا لە هەوای كراوە دانیشن یان لەكاتی دانیشتن لەناو ماڵدا دەرگە و پەنجەرەكان بۆ هەواگۆڕكێ بكەنەوە. – كە میوان رۆیشت، باشترە هەر كەلوپەلێكی دەستی پێكەوەتووە وەیان بەكاری هێناوە (كورسی و مێز و دەسكی دەرگا و قاپ و كەوچك هتد)، بسڕدرێتەوە یان بشۆردرێت. دوای ئەوە، بابەتەكە لەبیر بكرێت. – شوشتنی جلوبەرگ (بە جلشۆر- غەسالە) و قاپ و قاچاخ (بە شلە و سابوونی ئاسایی) بەسن بۆ ئەوەی لە ڤایرۆس پاك ببنەوە، بۆیە پێویست بە بەكارهێنانی هیچ ماددەیەكی دیكە ناكات. هاوكات دەستشوشتن بە سابوون بەسە بۆ ئەوەی ڤایرۆسی سەر دەست بكوژێ وەیان هەڵیخلیسكێنێ. – مەرج نییە خەڵك هەموو كاتەكەی لە دیوی ژوورەوەی ماڵ بەسەر ببات، بەڵكو دەكرێ پیاسە و وەرزش بەدەوروبەر و باخچە گشتییەكان و دەشت و دەر بكات، بەڵام بەبێ ئەوەی لە نزیكەوە لەگەڵ خەڵكی دیكە تێكەڵاو ببێ. هەڵبەتە مانەوەی ئەندامانی خێزان لەناو ماڵدا بۆ ماوەی درێژ و نادیار كارێكی ئاسان نییە، بەڵام باجێكی بچووكە لەچاو ئەو باجە مەزنەی كە لە دەرەنجامی بێباكی لەو پەتایە دەدرێ، كە لەوانەیە بە درێژایی تەمەن لەبیر نەكرێ.

راپۆرتی: درەو لەناو قەیرانی دارایی و بارودۆخی ئاڵۆزی كۆرۆنادا شەڕو ململانێی نێوان هاوسەرۆكی یەكێتی و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەگاتە ئاستی یەكتر تۆمەتباركردن و تەقینەوە، چەندین فایلی نهێنی  سیخوری و گەندەڵی  لەسەر یەكدی هەڵدەدەنەوە.  لە كاتێكدا شەقام و كوچەو كۆڵانەكان بۆ هاوڵاتیان قەدەغەكراوەو دەرگا بەروی زیاتر لە 5 ملیۆن هاوڵاتی كوردستاندا داخراوە، بەڵام دوو دەزگای هەواڵگری كە لەچوارچێوەی یەك دەزگای فەرمی هەرێمدا بەناوی (ئەنجومەنی ئاساییشی هەرێمی كوردستان)ەوە كاردەكەن، دەرگای ململانێی توند بەروی یەكدیدا دەكەنەوە. دەزگای زانیاری كە راستەوخۆ لەلایەن  (لاهور شێخ جەنگی) هاوسەرۆكی یەكێتیەوە سەرۆكایەتی دەكرێت، ئاساییشی گشتی و  دەزگای پاراستن  راستەوخۆ لەلایەن (مەسرور بارزانی) سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە سەرپەرشتی دەكرێت،یەكتری بە سیخور و گەندەڵ و فاشیل تۆمەتبار دەكەن .  ئەم ملانێیانە لەسەر كەیسی دەستگیركردنی كەسێكە بەناوی ((رۆژگار رزگار) كە پاسەوانی  وەزیری پێشوی دارایی هەرێمی كوردستان (رێباز حەملان) بووەو لە 11ی حوزەیرانی 2019 لە هەولێر دەستگیركراوە، بەپێی زانیاریەكانی (درەو) كەسوكاری ( رۆژگار رزگار كە پلەی مولازمی هەیەو پێشتر شۆفێری د. فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری پێشوی عێراق بووەو لە 2010 ەوە گواستراوەتەوە بۆ لیوای (3)ی كۆسرەت رەسوڵ)، لەگەڵ بەرپرسانی پارتی و یەكێتی هەوڵی چڕیان هەبووە بۆ ئەوەی كەیسەكە یەكلابكرێتەوە بەڵام دوای ئەوەی بۆیان یەكلانەكرایەوە، بەرهەمی ئەو هەوڵانە تەنها یەك ئەنجامی هەبوو ئەویش دوای زیاتر لە 6 مانگ رێگە بە بینینی كوڕەكەیان دراوەو چەند جارێك لە زیندان بینویانە، دواتر كەسوكارەكەی كەیسەكەیان بۆ رایگشتی ئاشكراكرد.     ئەمڕۆ ئاساییشی گشتی هەولێر بەفەرمی كەیسەكەی بۆ رای گشتی ئاشكراكردو  لە رونكردنەوەیەكدا دەڵێت: (رۆژگار رزگار لە كاتی ئەركی فەرمی خۆیدا لە ژێر سەرپەرشتی و رێنمایی دەزگای زانیاری كاری سیخوریی ئەنجامداوە بۆ بەرژەوەندیی لایەنێكی بیانی لە سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان. بە دیاریكراوی تۆمەتباركردنی دەستگیركراوەكە بەوەی لەژێر سەرپەرشتی دەزگای زانیاری یەكێتیدا كاری سیخوری بۆ وڵاتێكی بیانی كردووە، دەزگای زانیاری یەكێتی توڕەكرد كە سەرۆكی ئەو دەزگایە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو) مەبەست لەسیخوڕیكردنی بۆ وڵاتێكی بیانی لە رونكردنەوەكەی ئاساییشی هەولێردا ( ئیتڵاعاتی كۆماری ئیسلامی ئێران)ە، رەنگە ئەمە هۆكاری سەرەكی توڕەبونەكەی دەزگای زانیاریی بێت بەتایبەتیش لە كاتێكدا لە ساڵی 2014 و شەڕی دژ بە داعشدا ئەم دەزگایە پەیوەندییەكی توندوتۆڵی لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا بۆ درووست بووەو تۆمەتباركردنی بەوەی كە لەگەڵ ئیتڵاعاتی كۆماری ئیسلامی ئێران كار دەكات، زیان بە ناوبانگی دەزگاكە لای كۆماری ئیسلامی ئێران دەگەیەنێت.  وەڵامێكی توند لەلایەن دەزگای زانیاریەوە تەنها بە ناوهێنانی دەزگای زانیاری یەكێتی بەسەرپەرشتیكردنی كاری سیخوری، دەزگای زانیاری رونكردنەوەیەكی دوورودرێژی بڵاوكردۆتەوە كە دەستی بۆ چەندین كەیس بردووە كە پێشتر بڵاونەكراتەوە. بەپێی زانیاریەكانی (درەو) ئەم وەڵامدانەوە توندەی دەزگای زانیاری یەكێتی بە رەزامەندی زۆرینەی رەهای سەركردایەتیە نوێیەكەی یەكێتی بووە،  لاهور شێخ جەنگی لەدوای هەڵبژاردنیەوە وەكو هاوسەرۆكی یەكێتی نەلایەن مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی و نەلەلایەن مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتەوە بەفەرمی پیرۆزبایی لێنەكراوە، تەقینەوەی ناكۆكی لاهور شێخ جەنگی لەگەڵ سەركردەكانی پارتی سەرەتاكەی  دەگەڕێتەوە بۆ رۆژانی دوای ریفراندۆم و روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، لەوكاتەوە تا ئێستا ئەو پەیوەدیانە بە گرژی و ئاڵۆزیدا تێدەپەڕن . دەزگای زانیاری یەكێتی لە رونكردنەوەكەیدا تۆمەتەكانی ئاساییشی پارتی رەتدەكاتەوەو چەندین دۆسیەی هەستیاری تری ئاشكراكردووە  لەوانە : •    (250 ملیۆن) دۆلار لەلایەن كۆمپانیایەكی روسیەوە  بە بەرتیل دراوە بە یەكێك لە كوڕەكانی بنەماڵەی سەرۆكی حكومەت. •    ئەو شەوەی داعش لە هەولێر نزیك بوەوە سەرۆكی دەزگای زانیاری هاتە هەولێر و دڵنەوایی كاك مەسروری دایەوەو وتی " مەترسن ئێمە پارێزگاریتان لێ دەكەین" •    وەكچۆن خودی سەرۆكی حكومەت حكومتێكی فاشیل بەڕێوە دەبات دامو دەزگاكانیشی لە رابردوودا كە سەربە ئەوبون خەڵكانێكی فاشیل بەڕێوەی دەبەن كە هیچ هەشتێكی بەرپرسیارێتیان نیەو تاكە ئینتیمایەك هەیان بێت ئینتیمایە بۆ بنەماڵە.   چاوەڕێ دەكرێت كە دەزگای پاراستن و ئاساییشی گشتی پارتی لە وەڵامی راگەیانراوە توندەكەی دەزگای زانیاریدا دانپێدانانی دەستگیركراوەكە بڵاوبكاتەوە، ئەمەش دۆخێكی ئەمنی نوێیە كە رەنگە لەسەروەختی ترسی خەڵكە لە ڤایرۆسی كۆرۆناو قەیرانی دارایی، ترسێكی زیاتر بۆ هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان درووست بكات. ئەم دۆخە نوێیە رەنگە سەرەتای بەریەككەوتنی نوێی نێوان پارتی و یەكێتی بێت بە پێچەوانەی ئەوەی چاوەڕەوان دەكرا كە لەدوای هەڵبژاردنی هاوسەرۆكانی یەكێتیەوە پەیوەندییەكان زیاتر بەرەو ئاسایی بونەوە بڕۆن، لەهەموو حاڵەتەكانیشدا رەنگە دەرگای گفتوگۆو ئاشتی نێوان هەردوولا كراوە بێت و هاوشێوەی روداوەكانی پێشتر كە پەیوەندییەكانیان بە چەندین هەورازو نشێویدا تێپەڕیوە هێور بێتەوەو، بەتایبەت لەم بارودۆخەدا هەردولایان پێویستیان بەیەكدی هەیە.     دەقی ڕوونکردنەوەکەی ئاساییشی هەولێر: روونکردنەوەیەک بۆ رای گشتی (رۆژگار رزگار محمد )پاسەوانی وەزیری دارایی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بووە. لە کاتی ئەرکی فەرمی خۆیدا لە ژێر سەرپەرشتی و رێنمایی دەزگای زانیاری کاری سیخوریی ئەنجامداوە بۆ بەرژەوەندیی لایەنێکی بیانی لە سەر حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەرژەوەندییەکانی گەلی کوردستان، وەزارەتی دارایی و خودی وەزیری دارایی ئەو کات. دوای ئەوەی بەڵگەی سەلمێنەر کەوتنە بەردەست، بە فەرمانی دادوەر دەستگیر کرا و دانی بە تەواوی کارە سیخورییەکانی دانا و تەواوی وردەکاری لە بەردەم دادوەری لێکۆلینەوەدایە. ڕاگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی هەولێر ١٩\٣\٢٠٢٠   دەقی رونکردنەوەکەی دەزگای زانیاری: له‌پێناو چه‌واشه‌‌كردنی رایگشتی و بۆ داپۆشینی شكسته‌كانی حكومه‌ت، ئه‌مڕۆ ١٩ی ٣ی ٢٠٢٠، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایشی هه‌ولێر له‌ رونكردنه‌وه‌یه‌كدا، بڵاویكردۆته‌وه‌ گوایه‌ كه‌سێك به‌ناوی (رۆژگار رزگار محه‌مه‌د) له‌ژێر سه‌رپه‌ره‌شتی ده‌زگای زانیاری، كاری كردووه‌ بۆ لایه‌نێكی بیانی! ئێمه‌ له‌م بوارانه‌دا، باش ده‌زانین كه‌ یه‌كێتی و (ده‌زگای زانیاری)، بوختانی وا هه‌ڵناگرێت. ئه‌م كارانه‌ ئه‌گه‌ر بكرێن، ئه‌وا له‌ خودی‌ نوسه‌رانی رونكردنه‌وه‌كه‌ی ئاسایش‌ ده‌وه‌شێته‌وه‌. بۆیه‌ نه‌ ئاسایش و نه‌ پاراستنی پارتی، به‌ شایانی وه‌ڵامدانه‌وه‌ نازانین، چونكه‌ تازه‌ هه‌موو خه‌ڵكی كوردستانیش شاره‌زای گوفتار و كرداری نابه‌جێیانن. به‌ڵام كه‌سی یه‌كه‌می حكومه‌تی هه‌رێم به‌رپرسیارده‌كه‌ین‌ له‌م په‌لاماره‌ی بۆ سه‌ر ناوبانگی ده‌زگاكه‌مان، ده‌ستی دراوه‌تێ. له‌به‌رئه‌وه‌ی ناوبراو‌ تا ئێستا و به‌نایاسایی سه‌رپه‌رشتیاری ده‌زگاكانی ئاسایش و هه‌واڵگری هه‌رێمشه‌، به‌مافی ده‌زگاكه‌مانی ده‌زانین كه‌ راسته‌وخۆ سكاڵای یاسایی له‌سه‌ر ئه‌م‌ و، هه‌ر كه‌سێكی تر تۆمار بكه‌ین كه‌ بێ به‌ڵگه‌ی باوه‌ڕپێكراو، هه‌وڵی له‌كه‌داركردنی پیرۆزییه‌كانی گه‌له‌كه‌مان بدات. بۆ رای گشتی خه‌ڵكی كوردستانیش چه‌ند خاڵێك راده‌گه‌یه‌نین: ١. ئێمه‌ به‌ هه‌موو شێوه‌یه‌ك ناوه‌ڕۆكی رونكردنه‌وه‌كه‌ی ئاسایشی هه‌ولێر له‌سه‌ر (ده‌زگای زانیاری) ره‌تده‌كه‌ینه‌وه‌. ئه‌و بابه‌ته‌ی ئاسایشی هه‌ولێر‌، درۆ و ده‌له‌سه‌ و پیلان و شه‌ڕی سیاسییه‌ و هیچ ئه‌سڵ و ئه‌ساسێكی نییه‌. ده‌زگای زانیاری نه‌ ئه‌و كه‌سه‌ ده‌ناسن و،‌ نه‌ به‌هیچ لایه‌نێكی تری ناوخۆیی یان بیانییان ناساندوه و‌، نه‌كاری له‌وجۆره‌شیان لێده‌وه‌شێته‌وه‌. ئه‌وه‌ ئاسایشه‌كه‌ی هه‌ولێره‌ كه‌ له‌و كارانه‌ شاره‌زایه‌. ئه‌وانن هه‌مو جارێك، له‌كاتی قه‌یرانێكدا، بابه‌تێك دروست ده‌كه‌ن، له‌ ژێر ئه‌شكه‌نجه‌، سیناریۆ و دانپێدانانی جیاجیایان پێ به‌رهه‌م ده‌هێنن و، خه‌ڵكی بێ تاوان وه‌كو تاوانبار ده‌خه‌نه‌ سه‌ر ته‌له‌ڤزیۆن.‌ له‌مه‌شدا به‌ دووری نازانین، بۆ سه‌رقاڵكردنی خه‌ڵك و بیربردنه‌وه‌ی قه‌یرانی حوكمڕانیی و هه‌وڵه‌ نهێنییه‌كان بۆ پاشه‌كه‌وتكردنه‌وه‌ی مووچه‌، سیناریۆكانی سه‌رده‌شت عوسمان و قوربانییه‌كانی تر، دووباره‌ بكه‌نه‌وه‌. روونكردنه‌وه‌ی بنه‌ماڵه‌ی (رۆژگار رزگار)یش، كه‌ پاش رونكردنه‌وه‌كه‌ی ئاسایش بڵاویان كردۆته‌وه‌، هه‌مان بۆچوون پشتڕاست ده‌كاته‌وه‌.   ٢. ئاژاسی زانیاری، له‌چوارچێوه‌ی (ئاژانسی پاراستن و زانیاری \ زانیاری) هه‌رێمی كوردستان دا، ده‌زگایه‌كی فه‌رمی هه‌رێمی كوردستانه‌ و سه‌ر به‌ ئه‌نجومه‌نی ئاسایشه‌، كه‌ خودی مه‌سرور بارزانی ماوه‌یه‌ك راسته‌وخۆ سه‌رپه‌ره‌شتیاری بووه‌. بۆیه‌ هه‌ر جوڵه‌یه‌ك كرابێت، دیاره‌ (مه‌سرور بارزانی) ئاگاداری بووه‌. ئه‌گه‌ریش ئاگادار نه‌بووبێت، هه‌ڵبه‌ت ناوبراو، شایسته‌ی ئه‌و پۆسته‌ نه‌بوه‌ و نه‌یتوانیووه‌ ئاگاداری كاروباری رۆژانه‌ی دامه‌زراوه‌كانی بێت. ٣. ئێمه‌ چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌مان ده‌كرد ئاسایشه‌كه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت له‌م كاته‌دا، له‌جیاتی چه‌واشه‌كردن، به‌دواداچوونی كردبا بۆ ئه‌و (٢٥٠) ملیۆن دۆلاره‌ی كه‌ قووتی میلله‌ته‌كه‌مانه‌ و له‌لایه‌ن كۆمپانیایه‌كی وزه‌ی روسیاوه، به‌ به‌رتیل دراوه‌ به‌ یه‌كێك له‌ كوڕه‌كانی بنه‌ماڵه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت. له‌م دۆخه‌ ناخۆشه‌دا، كه‌ به‌ناوی دابه‌زینی نرخی نه‌وت و هه‌ڕه‌شه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆناوه‌ له‌سه‌ر خه‌ڵكی كوردستان، خه‌ریكه‌ مووچه‌ی مووچه‌خۆرانمان‌ ده‌خه‌نه‌ ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی شه‌پۆلێكی تری بڕین و برسێتی،‌ پێویستبوو ئاسایشی هه‌ولێر، ناوی ئه‌و كوڕه‌ ئاشكرا بكات كه‌ (٢٥٠) ملیۆن دۆلار به‌رتیلی وه‌رگرتوه‌ تا غاز و نه‌وتی كوردستان و ناوچه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئیداره‌ی سلێمانی، بۆ كۆمپانیایه‌كی بیانی هه‌ڕاج بكات. ناوی ئه‌و كه‌سه‌ی به‌رتیله‌كه‌ی وه‌رگرتوه‌، لای ئێمه‌ پارێزراوه‌ و، ئه‌گه‌ر بێده‌نگییمان لێ كردوه‌، بۆ ئه‌وه‌یه‌ خه‌ڵكی كوردستان له‌مه‌زیاتر به‌ هه‌واڵی ناخۆش نیگه‌ران نه‌كرێن، و ده‌رفه‌تێكیش بدرێت به‌ ئاسایشی هه‌ولێر ناوه‌كه‌ ئاشكرا بكات. له‌م كاتی قاتوقڕییه‌دا، له‌جیاتی تۆمه‌ت دروستكردن بۆ (ده‌زگای زانیاری)، ئه‌ركی ئاسایشی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌ به‌ خه‌ڵكی كوردستان بڵێت ئه‌و (٢٥٠) ملیۆن دۆلاره‌ لای كێیه‌. ٤. ئێمه‌ له‌ (ده‌زگای زانیاری)، له‌پێناو پاراستنی ژیانی خه‌ڵكی كوردستان، گوێمان به‌ هه‌ڵوێست و كه‌مته‌رخه‌مییه‌كانی ئاسایشی هه‌ولێر نه‌داوه‌ و، هه‌ركات هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسیمان له‌سه‌ر پایته‌ختی كوردستان درك پێ كردبێت، ئاگادارمان كردوون. به‌ڵگه‌مان هه‌یه‌ كه‌ چه‌ندین جار زانیاری گرنگمان پێداون له‌سه‌ر بوونی كردوه‌ی تیرۆریستی و ته‌قینه‌وه‌ له‌ هه‌ولێر، و هه‌موو جارێك به‌هۆی ئه‌و زانیارییانه‌، كه‌ به‌شه‌ونخوونیی تێكۆشه‌رانی (ده‌زگای زانیاری) به‌ده‌ستهاتوون، هه‌ولێر و ئاسایشه‌كه‌ی پارێزراوه‌. به‌داخه‌وه‌، جارێكیش كه‌ هۆشدارییه‌كه‌ی ئێمه‌یان له‌سه‌ر بوونی كرده‌وه‌یه‌ك به‌ هه‌ند وه‌رنه‌گرت، كاره‌سات روویدا. وێڕای ئه‌م راستیانه‌، هیچ كات ئاسایشه‌كه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت، ماندونه‌بوونێكیشی لێ نه‌كردین. ٥.  ده‌زگای زانیاری له‌ مێژووی دره‌وشاوه‌ی خۆی دا،‌ سه‌دان شه‌هید و قوربانیی داوه‌ له‌پێناو پاراستنی ئاسایش و ئارامیی خه‌ڵك و هه‌رێمی كوردستان. له‌بیری سه‌رۆكی حكومه‌تدا ماوه‌‌ ئه‌و شه‌وه‌ی داعش له‌ هه‌ولێر نزیك بۆوه‌، سه‌رۆكی ده‌زگای زانیاری‌ هاته‌ هه‌ولێر و دڵنه‌وایی كاك مه‌سروری دایه‌وه‌ و وتی "مه‌ترسن ئێمه‌ پارێزگاریتان لێ ده‌كه‌ین". وه‌ڵامی ئه‌و پارێزگارییه‌ ئه‌وه‌ نه‌بوو، ئێستا تۆمه‌تمان بۆ دروست بكه‌ن!  ٦. بۆ ئاگاداریی خه‌ڵكی به‌شه‌ره‌فی كوردستان، هه‌موو كادر و كارمه‌ندانی (ده‌زگای زانیاری) و (ده‌زگای دژه‌ تیرۆر)، له‌گه‌ڵ بڵاوبونه‌وه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆنا و به‌ڕه‌چاوكردنی  پێویستییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان له‌بواری ته‌ندروستی، له‌ مانگی رابردۆوه‌‌، نیوه‌ی موچه‌ی خۆیان به‌خشیوه‌ به‌ كاری خێرخوازی بۆ بیناكردنی نه‌خۆشخانه‌ و پێداویستییه‌كانی و، (رێكخراوی مام)، بێ جیاوازی له‌ ناو هه‌رێمی كوردستان و كه‌ركوك و ناوچه‌ كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم، سه‌رقاڵی دابینكردنی پێداویستییه‌كانن بۆ خه‌ڵكی كوردستان.  ٧.  دوای ئه‌م په‌لاماره‌ ناوه‌خته‌، ئیتر‌ ئێستا به‌ روونی ده‌ركه‌وت‌، كه‌ وه‌كچۆن خۆدی سه‌رۆكی حكومه‌ت، حكومه‌تێكی فاشیل به‌ڕێوه‌ ده‌بات،‌ داموده‌زگاكانیشی كه‌ له‌رابردو سه‌ربه‌ئه‌و بوون، خه‌ڵكانێكی فاشیل به‌ڕێوه‌ی ده‌به‌ن كه‌ هیچ هه‌ستێكی به‌رپرسیارێتییان نییه‌ و تاكه‌ ئینتمایه‌ك كه‌ هه‌یانبێت ته‌نها ئینتمایه‌ بۆ بنه‌ماڵه‌، ئه‌وانه‌ش كه‌ نه‌چوونه‌ته‌ ژێر باری بنه‌ماڵه‌، له‌ بواره‌كه‌ی خۆیاندا چه‌ند به‌زر و دڵسۆز و شاره‌زاش بووبن، دووریان خستونه‌ته‌وه‌، كه‌ ئێمه‌ به‌ توندی ئه‌م‌ رفتار و شێوازی كاركردنه‌ ره‌تده‌كه‌ینه‌وه‌ و قبوڵی ناكه‌ین. وته‌بێژێك به‌ناوی ده‌زگای زانیاری ١٩ ی ٣ی ٢٠٢٠.

درەو:  غیابی قاسم سولەیمانی بە تەواوی بەناوماڵی شیعەوە دیارە، دوای نزیكەی چوار مانگ لەدەست لەكاركێشانەوەی عەبدولمەهدی نەیانتوانیوە كۆدەنگی لەسەر كاندیدێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران دروستبكەن، پێدەچێت ڕاسپاردنی زروفی_یش لەبری حكومەتێكی نوێ‌، كۆمەڵێك كێشەی نوێ‌ بخاتە سەر خەرمانی كێشەكانی عێراق. هێزە شیعییەكانی نزیك لەئێران لەكۆبونەوەی ئێوارەی دوێنێ‌ سێشەممەدا، ڕێككەوتن لەسەر ڕەتكردنەوەی هەنگاوەكەی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق بەڕاسپاردنی عەدنان زورفی بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق. دابەشبوونی ناوماڵی شیعە لەدیارترین كوتلە سیاسییەكانی ئەو سەربازگەیەی زورفی ڕەتدەكەنەوە:" دەوڵەتی یاسا" بەسەرۆكایەتی نوری مالیكی، "هاوپەیمانی فەتح" بەسەرۆكایەتی هادی عامری‌و، "سادقون" بەسەرۆكایەتی قەیس خەزعەلی، هاوكات "ڕەوتی حیكمە"ش بەیاننامەیەكی بڵاوكردووەتەوەو، تێیدا شێوازی ڕاسپاردنەكەی ڕەتكردووەتەوە.  بەوتەی شارەزایانی كاروباری عێراق، هەڵوێستی ئەو هێزانە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە (بەرهەم ساڵح) پەراوێزی خستوون‌و پرس‌و ڕای پێنەكردوون، لەكاتێكدا ئەوان تێبینیان هەیە لەسەر (زروفی)و بەنزیك لە جەمسەری ئەمریكی دەزانن‌و هەڵگری ڕەگەزنامەی ئەمریكیشە. هەڵوێستی نەرێنیشی هەیە لەسەر گروپە چەكدارەكان‌و داوای هەڵوەشاندنەوەیان دەكات. وێڕای ئەوەی كە بژاردەیەكی ئێرانی نییە ئەوەش هۆكارێكی كافییە بۆ ئەوەی تەواوی ئەو هێزانە ڕەتیبكەنەوە. لەبەرامبەردا، (عەدنان زورفی) لەلایەن هەندێك هێزی گرنگی وەك "هاوپەیمانی سائیرون" بەسەرۆكایەتی موقتەدا سەدر، "هاوپەیمانی نەسر" بەسەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی، وێڕایی هەندێك لەهێزە سوننی‌و كوردی‌و كەمینەكان.  نەریتی سیاسی شكاند دەرەنگانێكی شەوی ڕابردوو، چوار كوتلەی دیاری پەرلەمانی عێراق كە ئەوانیش:"هاوپەیمانی فەتح، دەوڵەتی یاسا، كوتلەی نەهجی نیشتمانی، كوتلەی گرێبەستی نیشتمانی" بەیاننامەیەكی هاوبەشیان بڵاوكردەوەو تێدا راسپاردنی(زورفی)یان لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە ڕەتكردەوەو، ڕایانگەیاند: ئەم ڕاسپاردنە پێشێلی تەواوی سیاقە دەستوری‌و نەریتە سیاسییەكانی كردووە، ئەوەش لەڕێی ڕەتكردنەوەی ڕاسپاردنی كاندیدی گەورەترین كوتلەو، دواتر ڕاسپاردنی كاندیدێكی تر بێئەوەی زۆرینەی هێزە پەیوەندیدارەكان ڕەزامەندییان لەسەربێت.   بەپێی نەریتی باوی سیاسی لەیەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقەوە كە لەساڵی 2005دا ئەنجامدرا، هێزە شیعییە سەرەكییەكان كاندیدەكەیان پێشكەش بەسەرۆك كۆمار دەكەن‌و ئەویش لای خۆیەوە ڕایدەسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومەت، بەڵام بەرهەم ساڵح لەم نەریتە لایداو، پاڵپشت بەدەستور كە مافی كاندیدكردنی سەرۆك وەزیرانی دەداتێ‌، ئەگەر گەورەترین كوتلەی پەرلەمان شكستیهێنا لەدیاریكردنی، لەوەشدا دادگای فیدراڵی باڵای عێراق پشتیوانی هەنگاوەكەی سەرۆك كۆماری كرد. نیساب تەواو نەبووە پەرلەمانتارەكانی "هاوپەیمانی فەتح" تانەیان لەبڕیارەكەی دادگای باڵای فیدراڵی داوەو بە ناشەرعی دەزانن. نەعیم عەبودی پەرلەمانتاری كوتلەی سادقون لەتویتێكدا دەڵێت: "بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بەپێدانی دەسەڵات بەسەرۆكی كۆمار بۆ دیاریكردنی سەرۆك وەزیران بەتاڵە‌و بڕیارێكی نایاساییە، چونكە بە بەشداری (محەمەد ڕەجەب كوبەیسی) وەك ئەندام بڕیارەكە دەكراوە، لەكاتێكدا دادگا ئەندامبوونی ناوبراوی هەڵوەشاندووەتەوە، بەوەش نیسابی دادگا بووە بە 8  ئەندام‌و نیساب تەواونەبوە، هەر بڕیارێكیش لێوەی دەربچێت بەهەند وەرناگیرێت ".   لای خۆیەوە، ڕیاز مەسعودی پەرلەمانتاری "هاوپەیمانی سائیرون"  لەدیدارێكی تەلەفیزیۆنیدا ڕایگەیاندووە: سەرۆك كۆمار پشتیبەستووە بە مادەی 76 لەدەستوری عێراق كاتێك زورفی ڕاسپاردووە. وتیشی: پشتیوانی هاوپەیمانێتییەكەی بۆ زورفی لەپێناو بەدیهێنانی داواكارییەكانی هاوڵاتیانە كە كەسێكی بەتوانای پێویستە بۆ دەستەبەركردنی لەڕێی هەڵبژاردنی پێشوەختەوە. زورفی لەیەكەم لێدوانیدا بە بۆنەی ڕاسپاردنییەوە بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ‌ بەڵێنی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی دا  لەماوەی ساڵێكدا لەكاتی پێكهێنانی حكومەتەكەیەوە.  دانوستان دەستپێدەكات سەرچاوەیەكی سیاسی نزیك لە (زورفی)بە ڕۆژنامەی ئەلعەربی جەدید_ی ڕاگەیاندووە: ڕۆژی پێنج شەممە زورفی بەچڕی دەست بە گفتوگۆكانی دەكات‌و، لەو هێزانەوە دەستپێدەكات كە ڕاسپاردنی ڕەتدەكەنەوە. ڕەنیشكردووەتەوە، كاردەكات بۆ زامنكردنی زۆرینەیەكی مسۆگەر لەپەرلەمان بۆ تێپەڕاندنی حكومەتەكەی، بۆ ئەوەی ئەو شكستە دووبارە نەكاتەوە كە بووە هۆی شكستهێنانی محەمەد تۆفیق عەلاوی ڕاسپێردراوی پێشوو بۆ پێكهێنانی حكومەت.  بەوتەی سەرچاوەكە: ئەركەكەی زورفی ئاسان نابێت، بەهۆی بوونی هێزی كاریگەر كەخاوەن پێگەی گەورەن لەپەرلەمان‌و ڕاسپاردنی ڕەتدەكەنەوە. هەروەك سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو گفتوگۆ لەگەڵ هێزە سوننی‌و كوردییەكانیش ئەنجامدەدات بە ئامانجی قەناعەت پێكردنیان بە پرۆگرامی حكومەتەكەی.  بە بڕوانی بەشێك لەچاودێران، لێكەوتەكانی غیابی قاسم سولەیمانی لەم دۆخە هەستیارەدا بە تەواوی لەناوماڵی شیعەدا ڕەنگیداوەتەوە، دوای نزیكەی چوار مانگ لەدەست لەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی نەیانتوانیوە كۆدەنگی لەسەر كاندیدێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران دروستبكەن، لەكاتێكدا خۆپیشاندانەكانی خەڵكی عێراق لەمانگی شەشەمی نزیكدەبێتەوە‌و، چەندین كێشەی نوێش عێراقی لەلێواری داڕمانی یەكجاری نزیكردووەتەوە.  

راپۆرتی: درەو  ئەو پیاوەی كە لە دوێنێوە راسپێردراوە بەپێكهێنانی كابینەیەكی نوێی حكومەت لە عێراق، لەبارەی هەرێمی كوردستان بۆچی تایبەتی خۆی هەیەو پێشتر و بەرلە وەرگرتنی ئەم ئەركە نوێیە گوزارشتی لە بۆچونەكانی كردووە، ئەو گرتنی شاری كەركوك لە16 ئۆكتۆبەردا لەلایەن هێزەكانی حەشدی شەعبیەوە بە هەنگاوێكی نیشتمانی ناودەبات، دژی رێكەوتنی نهێنی عادل عەبدولمەهدی بووە لەگەڵ هەرێمی كوردستان. هەندێك لە لایەنە شیعەكان عەدنان زورفی بەدواین حەلقەی ئەو زنجیرە سیناریۆیەی ئەمریكا ناودەبەن كە لە عێراقدا پیادەی دەكات پێیان وایە سەرۆك كۆمار دەستوری پێشێلكردووە لە راسپاردنیدا .    لەسەر نەوت‌و بودجە چی دەڵێت؟ (زورفی) لەمانگی شوباتی ڕابردوودا كۆمەڵێك دیداری تەلەفیزیونی لەگەڵ میدیا عێراقییەكان ئەنجامداوەو، بەشێكی بەدیاریكراوی تایبەت بووە بە قسەكردن لەسەر پەیوەندییەكانی هەرێم_بەغدادو، بودجەو نەوتی هەرێمی كوردستان.  (زورفی) لەكاتی ڕاگەیاندنی ئەو ئامانجانەی هەوڵی بەدیهێنانی دەدات لەو حكومەتەكەی بڕیارە پێكیبهێنێت، باسی لەهەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ هەرێمی كوردستان كردووە.  لەگەڵ ئەوەی هەندێك لەپەرلەمانتارە كوردەكانیش لەپەرلەمانی عێراق (زورقی) بەكەسێكی هاوسەنگ‌و واقیعی دەزانن‌و دەڵێن دژی وابەستەكردنی پرسی بودجەو مووچەی خەڵكی كوردستان بووە لەململانێكانی نێوان هەرێم‌و ناوەند، بەڵام لەكۆتایدا ئەو كەسێكی نزیكە لە حەیدەر عەبادی‌و، دوورنییە ناوبراو كاریگەری لەسەر بڕیارەكانی دروستنەكات، بەتایبەت كە عەبادی مێژوویەكی هەیە لەململانێكردن لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم، خەڵكی كوردستانیش بەقورسی باجەكەیانداوە. (زورفی) لەمانگی شوباتی ڕابردوودا لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی دیجلە، بڕیارەكەی حەیدەر عەبادی بۆ جوڵاندنی هێزو گرتنەوەی شاری كەركوك لە16 ئۆكتۆبەر بەبڕیارێكی نیشتمانی وەسفدەكات، دەشڵێت: عەبادی هیچ بەرژوەندییەكی شەخسی نەبووە لەكەركوك‌و پێویستە لەسەر سەرۆك وەزیرانی ئێستا هەنگاوەكانی سەرۆك وەزیرانی پێشخۆی جێبەجێبكات.  هەر لەو چاوپێكەوتندا ئاماژەی بەتەواوی ئەو بەدواداچونانەش دەكات كە بۆ كۆكردنەوەی زانیاری لەسەر وردەكاری ڕێككەوتنی نەوتی هەرێم‌و بەغداو بڕی بەرهەهەمێنانی نەوت لەهەرێمی كوردستان كردویەتی‌و تەئكیددەكات، هەر ڕێككەوتنێكی نهێنی لەنێوان هەرێم‌و بەغداد لەو بوارەدا بوونی هەبێت قبوڵی ناكەن‌و لێپێچینەوە لەحكومەتەكەی عەبدولمەهدی دەكەن.  لەچاوپێكەوتنێكی تریشدا لەگەڵ كەناڵی عێراقیە (زورفی) دەڵێت: لە دەسەڵاتێكی ناوەندیی بەهێز دەڕوانین لە چارەسەركردنی پرسەكانی ئاسایش‌و نەوتدا‌و، هەر ڕێككەوتنێكیش حكومەتی ناوەند لەگەڵ هەرێم ئەنجامی بدات لەدەرەوەی چوارچێوە فەرمییەكان پێشێلكردنی دابەشكردنی سامانی وڵاتەو لەحكومەت دەپێیچینەوە. زورفی و ئەمریكا؟ هەندێك لە لایەنی شیعەكانی عێراق عەدنان زورفی بە دوایین حەلقەی ئەو زنجیرە سیناریۆیانەی ئەمریكا ناو دەبەن لە عێراق و ناوچەكەدا، كە بە پشتیوانی خۆپیشاندان دژ بە عادل عەبدولمەهدی دەستی پێكردو  دواتر بە هەوڵی پەرتكردنی لایەنە شیعەكان و رێكنەكەوتنیان لەسەر كاندیدێك، كە دواجار لە رێگەی بەرهەم ساڵح سەرۆكی كۆماری عێراقەوە، ئەمریكا كاندیدی خۆی دیاریكرد، بەڵام دوا ئاستەنگی بەردەم ئەمریكا پەرلەمانی عێراقە كە لایەنە شیعەكان تیایدا باڵادەستن و ئەگەر بیانەوێت، نایەڵن لەسەر كورسی ئەنجومەنی وەزیران دابنیشێت.   لە دوایین پەیامیدا "قەیس خەزعەلی" ئەمینداری گشتی عەسایبی ئەهلی حەق كە ئاراستەی (بەرهەم ساڵح) سەرۆك كۆماری عێراقی كردووە دەڵێت كەسێكی كاندیدكردووە (عەدنان زورفی) تۆمەتبارە بە گەندەڵی و لەپۆستی پارێزگاری نەجەف لەكارخراوە بەهۆی بەهەدەردانی ماڵی گشتی و قۆرغكردنی پۆستەكەی و خاوەنی دۆسیەیەكی تەواوە لە دەستەی نەزاهە" هاوپەیمانی فەتح كە لەلایەن (هادی عامری)یەوە سەرۆكایەتی دەكرێت سەرۆك كۆماری عێراق تۆمەتبار دەكەن كە هەنگاوی نایاسایی و نادەستوری ناوەو رەتی دەكەنەوە، هاوپەیمانی فەتح ئاماژەی بەوەكردووە: سەرۆك كۆمار لەلایەك پێشێلی دەستوری كردووەو لەلایەكیش پابەندنەبووە بە سازانی نێوان هێزە سیاسییەكان، بۆیە بەپرسیارێتی تەواوی ئەم هەنگاوە ئیستفزازییە دەخەینە ئەستۆی سەرۆك كۆمارو، هەموو ڕێوشوێنێكیش دەگرینەبەر بۆ ڕێگەگرتن لەو سوكایەتییە بە دەستورو یاسا. زیاد لە پەیامێكی ناردووە  وەك دەوترێت دواجار بازەكە لەسەر شانی (عەدنان زورفی) سەرۆكی كوتلەی هاوپەیمانی نەسر لەپەرلەمانی عێراق نیشتەوە، بەڵام هێشتا دیارنییە بەشانییەوە دەمێنێتەوە یان هاوشێوەی بازەكەی سەرشانی محەمەد عەلاوی دەفڕێت. (زورفی)لەگەڵ ئەوەی لە دوای 2003وە چەندین پۆستی لەحكومەتە یەك لەداوی یەكەكانی عێراقدا وەرگرتووە بەڵام ناوێكی زۆر دیارنەبووە، پێشبینی ئەوەش نەكراوە ڕۆژێك لەڕۆژان ڕابسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی حكومەت عێراق لە دۆخێكی هەستیاری وەك ئێستادا كە كێشە بەكێشە ئەڵێت بڕۆ ئەولاوە. ئەمە وێنە گشتییەكە لەناوەندە سیاسی و تەنانەت شەقامی عێراقیش،  بەڵام پێدەچێت ئەم بۆچوونە بەنیسەبەت (زورفی) خۆیەوە دروست نەبێت‌و ئەو لەمێژبێت چاوەڕوانی ئەوەی كردبێت بۆ ئەركە ڕابسپێرێت. (زورفی) لەمانگی كانوونی یەكەمی ساڵی 2019داو، لەلاپەرەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك داوای لەسەرۆك كۆماری عێراق كردووە دەرفەت بداتە كاندیدێك لەدەرەوەی ئەو هێزانەی حكومەتی پێشویان پێكهێناوە رابسپێریت، نوسویەتی:" هەموو ئەو كوتلانەی لەپێكهێنانی حكومەتی پێشوودا بەشدارییان كردووە، مافیان نییە لەكاندیدكردنی سەرۆك وەزیرانی داهاتووو، پێویستە لەسەر سەرۆك كۆمار ڕۆڵی هەبێ‌‌و دەرفەت بدات بەكاندیدكردنی كەسێكی سەربەخۆ لەو كوتلەیەی كە پاڵشتی شەقامی توڕە دەكات‌و، نەبووە بە بەشێك لەو هاوپەیمانێتیەی عەبدولمەهدی هەڵبژارد". لەكۆتا ڕۆژی ساڵی 2019شدا، لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوكەوە داوایەكی ڕاستەوخۆی ئاراستەی سەرۆك كۆمار كردووەو، داوای لێكردووە كەسێك بۆ پێكهێنانی حكومەت ڕابسپێرێت كە هاوشانی داواكاری‌و لەئاستی قوربانی لاوان‌و خۆپیشاندەراندا بێت.      ‏(عەدنان زورفی) یەكێكە لەسیاسییە چالاكەكان لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و لەسەر زۆرێك لەپرس‌و پێشهاتەكانی عێراق ڕاشكاوانە بۆچوونی خۆی دەربڕیوە، بەردەوام خۆشی وەك كەسێكی نزیك لە خۆپیشاندەران پیشانداوەو سەرسەختانە بەگری لێكردوون. دژی پەلاماردانی باڵیۆزخانەی ئەمریكا بووە (عەدنان زورفی) لەگەڵ ئەوەی بەوە ناسراوە بەردەوام پشتیوانی خۆپیشاندەرانی كردووەو هێرشی توندی كردووەتە سەر عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیزرانی عێراق‌و، بەحكومەتی پیاوە خەڵەفاوەكە وەسفیكردووە، بەڵام دژی ئەنجامدانی خۆپیشاندانی لایەنگرانی حەشدی شەعبی بوو لەبەردەم باڵیۆزخانەی ئەمریكاو لەپۆستێكدا نوسیوتی" پەلاماردانی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەعێراق كارێكە گوزراشت لە لێزانی سیاسی ناكات‌و بەكارێكی نامەدروس دادەنرێت كەعێراق دەخاتە ناو دابڕانێكی نێودەوڵەتی‌و دووچاری سزای دەكات، بەتایبەت دوای ئەوەی  وێنەی هەندێك لەسەركردەكانی دەوڵەت دەركەوتن لەو كارەدا".      ئەوەی جێی سەرنجە، (زورفی) لەكاتی ڕاگەیاندنی ئامانجەكانی حكومەتەكەشیدا هیچ ئاماژەیەكی بەكردنە دەرەوەی هیزەكانی ئەمریكا نەكرد، كە هێزە شیعییەكانی نزیك لە ئێران بە بڕیارێكی گرنگ و چارەنوسازی دەزانن‌و مەرجی یەكەمی دەربڕینی ڕەزامەندییان بۆ  ڕاسپاردنی "محەمەد عەلاوی". تەنیا یەكجاریش ناوی حەشدی شەعبی هێنابوو، ئەویش لەگەڵ باسكردنی هێزی پێشمەرگەدا وەك دوو هێز لەچوارچێوەی سیستمی بەرگری عێراقدا.   لەپۆستێكی پێشوتریشداو، لەسەروبەندی بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق بۆ دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق(عەدنان زورفی) لەپۆستێكدا نوسیویوتی: دۆسییەی كردنە دەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا پەیوەستە بە حكومەت، ئەو قەبارەی ئەو مەترسیانە دەخەمڵێنێت كە هەڕەشەن لەسەر وڵات‌و توانا سەربازی‌و ئەمنیی‌و لۆجستییەكان بۆ ڕووبەڕووبونەوەی ئاستەنگەكانی ئێستا.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف – فازل حەمەرەفعەت تەنیا (250) رۆژە دەستبەكاربووە، كەوتووە بەسەر قەیرانێكی سەختی دارایدا، موچەی فەرمانبەرانی بۆ دابین ناكرێت، لە گفتوگۆو راگۆڕینەوەدایە بۆ دۆزینەوەی رێگەچارە، چەند سیناریۆیەك بۆ روبەڕووبونەوەی دۆخە نوێیەكە تاوتوێ دەكرێت، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لەهەموو سیناریۆكاندا مەسرور بارزانی كە پارتییەكان بە "براگەورە" ناوی دەبەن، ناچارە دەست بۆ كەمكردنەوەی موچەی فەرمانبەران ببات و موچەی وەزیرو پەرلەمانتارو پلەباڵاكان بۆ 25% كەمبكاتەوە، لەم راپۆرتەدا زانیاری زیاتر دەخوێنێتەوە.   عێراق‌و هەرێم لەبەردەم قەیرانێكی دارایی قوڵدا بەپێی داتاكانی وەزارەتی نەوتی عێراق، ئاستی هەناردەی نەوت تاوەكو مانگی رابردوو، بەتێكڕا لە رۆژێكدا گەیشتووەتە (3 ملیۆن‌و 391 هەزار) بەرمیل، مانگی رابردوو بەتێكڕا عێراق هەر بەرمیلێك نەوتی بە (51) دۆلار فرۆشتووە، كۆی داهاتی نەوت لەو مانگەدا (5 ملیارو 52 ملیۆن‌و 528 هەزار) دۆلار بووە، بەڵام ئێستا ئیتر بارودۆخەكە گۆڕنكاری بەسەردا هاتووە، دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕی جیهانیدا، داهاتی مانگانەی عێراقیش كەمدەكاتەوە. ئێستا نرخی نەوت لە بازاڕدا بۆ (27 دۆلار) بۆ هەر بەرمیلێك دابەزیوە، نەوتی عێراق بە نزیكەی 7 دۆلار كەتر لە بازاڕ دەفرۆشرێت، واتە بەبەراورد بە مانگی رابردوو، نەوت لە بازاڕی جیهانیدا رێژەی 50%ی بەهای خۆی لەدەستداوە. ئەگەر عێراق بەهەمان رێژەی مانگی رابردوو نەوت هەناردە بكات كە رۆژانە (3 ملیۆن‌و 391 هەزار) بەرمیلە، هێشتا بەراورد بە مانگی رابردوو رێژەی 60%ی ئەو داهاتە لەدەستدەدات كە بەهۆی فرۆشی نەوتەوە دەستیكەوتووە. مانگی رابردوو عێراق بڕی زیاتر لە (5 ملیار) دۆلاری داهاتی نەوتی دەستكەوتووە، بەڵام بۆ ئەم مانگە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە نیوەی ئەو پارەیەی دەستدەكەوێت كە دەكاتە نزیكەی (2 ملیار‌و 34 ملیۆن) دۆلار، ئەمە كاریگەری راستەوخۆی لەسەر خەرجی گشتی دەبێت، چونكە عێراق بۆ بەدەستخستنی داهات بەرێژەی 95% پشتی بە فرۆشتنی نەوت بەستووە. بەپێی لێكدانەوەیەكی ئەحمەدی حاجی رەشید ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق، بۆ ساڵی 2020 عێراق مانگانە پێویستی بە (4 ترلیۆن‌و 400 ملیۆن) دینار هەیە تەنیا بۆ خەرجی موچەی موچەخۆران، واتە ئەو داهاتەی كە بەهۆی فرۆشی نەوتەوە دەست عێراق دەكەوێت هێشتا نزیكەی (2 ترلیۆن) دیناری كەمترە لەو بڕە پارەیەی كە پێویستە بۆ دابینكردنی موچە. هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەدەچن لەم مانگەوە عێراق دەكەوێتە ناو سەرەتاكانی قەیرانێكی قوڵی داراییەوە، رەنگە هاوشێوەی هەرێمی كوردستان لەدوای ساڵی 2014وە عێراق لە دابینكردنی موچەی فەرمانبەراندا دوچاری كێشە ببێتەوە، ئەمەش بیانو دەدات بە دەست بەرپرسانی عێراقەوە كە چیتر موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەبێ رادەستكردنی نەوت، خەرج نەكەن. كۆبونەوە ڤیدیۆییەكەی حكومەت ئێستا كە هەموان بەدیاریكراویش نوێنەرانی كورد لە بەغداد باسلەوە دەكەن عێراق دوچاری قەیرانێكی قوڵی دارایی دەبێتەوە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم‌و هاوبەشەكانی لە كابینەكەدا چی دەكەن بۆ دەربازبوون لەم قەیرانە نوێیە، كە یەكەمین تاقیكردنەوەی گەورەیە بۆ مەسرور بارزانی لە پۆستی سەرۆك وەزیراندا. دوێنێ ئەنجومەنی وەزیران بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی كۆبووەوە، لە ترسی ڤایرۆسی كۆرۆنا، كۆبونەوەكە لەڕێگەی سكایپەوە بەڕێوەچوو، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لەو كۆبونەوەیەدا مەسرور بارزانی بەچڕی لەگەڵ وەزیرەكانیدا گفتوگۆی لەبارەی ئەو قەیرانە داراییە چاوەڕوانكراوە كردووە، مەسرور بارزانی داوای لە وەزیرەكان كردووە پێشنیازی خۆیان بۆ چۆنیەتی كۆكردنەوەی هەموو داهاتەكانی حكومەت بخەنەڕوو، بۆئەوەی حكومەت لەڕێگەی كۆكردنەوەی داهاتەكانییەوە لەم قەیرانە نوێیەدا لانی كەم بتوانێت موچەی فەرمانبەران دابین بكات. داهاتی نەوت داهاتی نەوت كە سەرچاوەی سەرەكی داهاتی حكومەتی هەرێمە، تەوەری سەرەكی كۆبونەوەی دوێنێی ئەنجومەتی وەزیران بوو، شێخ باز سەرۆكی كۆمپانیای كار كە هێشتا هیچ پۆستێكی فەرمی پێنەدراوە، بەشداربوو لە كۆبونەوە ڤیدیۆییەكەدا، شێخ باز وەكو وەزیری نەوت لە داهاتوودا بەشداری كۆبونەوەكە بوو. (درەو) زانیوەیەتی لەبارەی داهاتی نەوتەوە، لە كۆبونەوەكەدا باسلەوەكراوە، لەدوای دەركردنی قەرزو دابەزینی نرخی نەوت، ئێستا مانگانە تەنیا (85 ملیار) دینار لە داهاتی نەوت بۆ حكومەت دەمێنێتەوە. پێشترو بەر لە دابەزینی نرخی نەوت، داهاتی نەوتی هەرێم مانگانە (750 ملیار) دینار بووە، لەو پارەیە، بڕی (295 ملیۆن ) دۆلار خراوەتە بەردەستی وەزارەتی دارایی، پاشماوەی پارەكە رۆیشتووە بۆ قەرزی كۆمپانیاكان‌و كرێی گواستنەوە‌و كرێی سكیوریتی، بەمشێوەیە: •    200 ملیۆن دۆلار بۆ قەرزی كۆمپانیاكان رۆیشتووە •    60 ملیۆن دۆلار بۆ كرێی گواستنەوەی نەوتەكە رۆیشتووە •    8 ملیۆن دۆلار بۆ سكیوریتی رۆیشتووە ئێستاو دوای دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕی جیهانیدا، داهاتی نەوتی هەرێم بەمێشوەیەی لێدێت: •    ئێستا نرخی بەرمیلێك نەوت لە بازاڕی جیهانیدا (27) دۆلارە، هەرێم بەردەوام بە (10) دۆلار كەمتر لە بازاڕی جیهانی نەوت دەفرۆشێت، واتە ئێستا نرخی یەك بەرمیل نەوتی هەرێم بووە بە (17) دۆلار. •    هەرێم رۆژانە نزیكەی (450 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردە دەكات، بەپێی نرخە نوێیەكە، كۆی گشتی داهاتی نەوتی هەرێم لە یەك مانگدا دەكاتە (229 ملیۆن) دۆلار. •    لەكۆی ئەو داهاتەشی بەهۆی فرۆشی نەوتەوە دەستدەكەوێت، دوای دەركردنی كرێی گواستنەوە‌و سكیوریتی‌و قەرزی كۆمپانیاكان، لە هەر بەرمیلێك نەوت، بڕی تەنیا (5) دۆلار وەكو داهات بۆ حكومەتی هەرێم دەمێنێتەوە، ئەم بڕەش بەكۆی گشتی بۆ یەك مانگ دەكاتە (70 ملیۆن) دۆلار. داهاتی ناوخۆ لەپاڵ كەمبونەوەی داهاتی نەوت بەهۆی دابەزینی نرخەوە، حكومەتی هەرێم بەهۆی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناو سنورداركردنی هاتوچۆی مەرزەكانەوە، لە داهاتی ناوخۆشدا زیانی گەورەی بەركەوتووە. ئەمڕۆ لەبارەی كەمبونەوەی داهاتی ناوخۆوە، رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێم لە سلێمانی وتی:" ئێمە لەپێناو پاراستنی تەندروستی خەڵكدا، قوربانیمان بە داهاتەكانی ناوخۆ داوە". بەر لە هاتنی كۆرۆنا، مانگی رابردوو كۆی گشتی داهاتی ناوخۆ كە گەڕاوەتەوە بۆ حكومەتی هەرێم بڕی (270 ملیار) دینار بوو، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی (درەو) كە لە كۆبونەوەی دوێنێی ئەنجومەنی وەزیراندا باسكراوە، ئێستا داهاتی ناوخۆ بۆ نزیكەی (25 ملیار) دینار دابەزیوە، واتە داهاتی ناوخۆ بەبەراورد بە مانگی رابردوو (10 هێندە) كەمیكردووە، ئەمەش كاریگەری گەورەی لەسەر كۆی گشتی داهاتی حكومەت‌و پرسی دابینكردنی موچە دەبێت. كۆی داهاتی هەرێم لەسەردەمی كۆرۆنادا ئێستا دوای دۆزینەوەی هەردوو سەرچاوە سەرەكییەكەی داهاتی حكومەت (داهاتی نەوت‌و داهاتی ناوخۆ)، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆی گشتی داهاتی مانگانەی بەمشێوەیە دەبێت: •    ئەو پارەیەی كە بەغداد بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی دەنێرێت كە مانگانە بڕەكەی (453 ملیار)دینارە، ئەمە سەرچاوەیەكی باشی داهاتە بۆ حكومەت، بەڵام ئەگەر بەردەوام بێت، سەرچاوەكان لە بەغدادەوە باسلەوە دەكەن، بەهۆی ئەو قەیرانە داراییەی رووی لە عێراق كردووە، پێناچێت چیتر بەغداد بتوانێت ئەو پارەیە بۆ هەرێم بنێرێت. •    داهاتی ناوخۆی هەرێم لەدوای سەرهەڵدانی كۆرۆناوە ئێستا (25 ملیار) دینارە، ئەگەر سنورەكان بكرێتەوە‌و جموجوڵی بارزگانی دەستپێبكاتەوە رەنگە ئەم داهاتە بگەڕێتەوە بۆ ئاستی پێشتری خۆی كە مانگانە نزیكەی (270 ملیار) دینار بوو. •    ئەو پارەیەی كە ئەمریكییەكان مانگانە وەكو یارمەتی پێشكەشی هێزەكانی پێشمەرگەی دەكەن كە مانگانە نزیكەی (20 ملیار) دینارە. •    داهاتی نەوتی هەرێم لەسەردەمی كۆرۆنادا ئێستا مانگانە نزیكەی (70 ملیۆن) دۆلارە. واتە بەپێی ئەژمارە نوێیەكان، ئێستا كۆی گشتی داهاتی حكومەتی هەرێم مانگانە (583 ملیار) دینارە، ئەمە لەكاتێكدایە تەنیا بۆ دابینكردنی موچەی موچەخۆران، حكومەتی هەرێم مانگانە پێویستی بە (881 ملیار) دینارە، واتە ئەگەر پارەكەی بەغدادیش بەبەردەوامی بۆ هەرێم رەوانە بكرێت، هێشتا كابینەی مەسرور بارزانی لە دابینكردنی موچەی موچەخۆراندا دوچاری كورتهێنانێكی گەورە دەبێتەوە، كە كورتهێنانەكە بەهاكەی دەگاتە نزیكەی (300 ملیار) دینار لە یەك مانگدا، ئەمە سەرباری ئەوەی كە خەرجی وەزارەتەكانی حكومەت مانگانە (150 ملیار) دینارە. سیناریۆكانی حكومەت بۆ قەیرانەكە نزیكەی (250) رۆژە مەسرور بارزانی پۆستی سەرۆكایەتی حكومەتی وەرگرتووە، بەڵام روبەڕووی قەیرانێكی گەورە بووەتەوە كە داهاتووی دەسەڵاتەكەی دەخاتە مەترسییەكی گەورەوە. مەسرور بارزانی كە بۆ یەكەمجار لە ژیانی سیاسی خۆیدا پۆستی سەرۆكایەتی حكومەتی وەرگرت، تازە حكومەتی هەرێم لە قەیرانێكی دارایی گەورە رزگاری بووبوو، رەنگە ئەو پێشبینی نەكردبێت جارێكی تر قەیرانی لەوجۆرە روو لە كوردستان بكاتەوە، بەتایبەتیش كە نرخی نەوت لەبازاڕی جیهانیدا تاڕادەیەك بوژانەوەی بەخۆیەوە بینی‌و شەڕی "داعش"‌و خەرجی شەڕەكان كۆتاییان هات‌و بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ریفراندۆمی سەربەخۆیش چیتر ترسی برینی پارەی هەرێم لەلایەن بەغدادەوە نەما. ئەوەی ئێستا مەسرور بارزانی روبەڕووی دەبێتەوە هەمان سیناریۆی قەیرانە كە نێچیرڤان بارزانی ئامۆزای لە دەستپێكی كارەكانی كابینەی هەشتەمدا روبەڕووی بووەوە، بەڵام بە گۆڕانكارییەكی كەمەوە. ساڵی 2014 كە نیچیرڤان بارزانی سەرۆكی كابینەی هەشتەم روبەڕووی قەیرانی دارایی بووەوە، سەرەتای قەیرانەكە بە شەڕی "داعش" دەستیپێكرد‌و دواتر قەیرانی دابەزینی نرخی نەوتی بەدوادا هات، هەر لەوكاتەشدا بەغداد موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی راگرت، ئێستا سیناریۆكە هاوشێوەیە، لەبری "داعش" قەیرانی "كۆرۆنا" رووی لە مەسرور بارزانی كردووە، هاوكات لەگەڵ كۆرۆنادا نرخی نەوت بۆ هەرێم بەرێژەی 60% دابەزیوە، هاوكات بەغدادیش دوچاری قەیرانی دارایی بووە‌و رەنگە هاوشێوەی 2014 موچەی هەرێم نەنێرێت. لەم بارودۆخەدا مەسرور بارزانی‌و كابینەكەی چی دەكەن بۆ ئەوەی لە یەكەم تاقیكردنەوەدا بەكەمترین زیان لێی دەربچن: بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، مەسرور بارزانی تاتوێی چەند سیناریۆیەك دەكات بۆ رووبەڕووبونەوەی قەیرانەكە كە ئەمانەن: سیناریۆی یەكەم: (درەو) زانیویەتی یەكێك لەو سیناریۆیانەی كە مەسرور بارزانی چاوی لە جێبەجێكردنیەتی بۆ گەڕاندنەوەی داهات بۆ حكومەت لەم قەیرانەدا، بڕینی دەرماڵە ناجێگرەكانی فەرمانبەرانە. ئێستا دەرماڵەكان رێژەی 54%ی كۆی ئەو بڕە پارەیە پێكدەهێنن كە بۆ موچەخۆران خەرجدەكرێت، واتە لە كۆی (881 ملیار) دیناری موچەی فەرمانبەران، بڕی (475 ملیار) بەتەنیا بۆ دەرماڵەكان دەچێت. دەرماڵە لە هەرێمی كوردستان (جگە لە دەرماڵە جێگیرەكان) بەپێی رێنمایی‌و بڕیار لە ئەنجومەن وەزیران دەركراوە، بۆیە حكومەت تەنیا بە راگرتنی ئەو بڕیارانەی خۆی‌و بەبێ گەڕانەوە بۆ پەرلەمانی كوردستان دەتوانێت ئەو دەرماڵانە رابگرێت. ئەمە لەكاتێكدایە پەرلەمانی كوردستان لە مادەی 5ی یاسای چاكسازیدا دەسەڵاتی رێكخستەوەی دەرماڵەكانی سپاردووە بە ئەنجومەنی وەزیران.  سیناریۆی دووەم: لەم سیناریۆیەدا مەسرور بارزانی‌و كابینەكەی رەنگە ناچار ببن بگەڕێنەوە بۆسەر بڕینی موچەی فەرمانبەران، ئەوەی كە پێشترو لەسەردەمی كابینەكەی نێچیرڤان بارزانیدا ناوی لێنرابوو "پاشەكەوتی موچە". ئەگەری جێبەجێكردنەوەی سیستمی پاشەكەوت لەسەر موچەی فەرمانبەران سەختترین هەنگاوێك دەبێت كە مەسرور بارزانی پەنای بۆ ببات، چونكە ئەو كە پێشتر پۆستی سەرۆكی حكومەتی وەرگرت، خەونی ئەوەبوو بە گەڕاندنەوەی موچە پاشەكەوتكراوەكانی سەردەمی نێچیرڤان بارزانی بۆ فەرمانبەران، دەستكەوتێكی مێژووی بۆ یەكەمین ئەزمونی خۆی لە سەرۆكایەتی حكومەتدا تۆمار بكات. (درەو) زانیویەتی، مەسرور بارزانی جەختی لەسەر ئەوەی كردووە لە هیچ حاڵێكدا نایەوێت جارێكی تر پەنا بۆ پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەران بباتەوە. سیناریۆی سێیەم: ئەم سیناریۆیە كە بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئەگەری جێبەجێبوونی زۆر بەهێزە، خۆی دەبینێتەوە لە كەمكردنەوەی موچەی مانگانەی (وەزیرو پەرلەمانتار‌و پلەباڵاكان) بۆ رێژەی 25%ی كۆی ئەو موچەیەی كە ئێستا وەریدەگرن، ئەمە لەپاڵ جێبەجێكردنی تەواوی ماددە‌و بڕگەكانی یاسای چاكسازی كە بەمدواییە لە پەرلەمانی كوردستان جێبەجێكرا، مەسرور بارزانی بەم هەنگاوە دەیەوێت لەسەرەتاوە دڵنیایی بە خەڵك بدات هەر قەیرانێك رووبدات بەر لە هەمووان موچەی ئەوانە كەمدەكاتەوە كە پلەی باڵایان هەیە، لە یەكەم هەنگاودا مەسرور بارزانی دەستپێشخەری كرد‌و رایگەیاند موچەكەی خۆی تەرخان دەكات بۆ روبەڕووبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا.

درەو: لەبەرامبەر ئەوەی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیس بووك رەخنەیان گرتووە لە دواكەوتنی موچەی پێشمەرگە، لەلایەن وەزیری پێشمەرگەوە كە لەسەر پشكی یەكێتیە، لە پۆستەكانیان لابراون، لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم دوو پێشێلكاری بەرامبەر بە پێشمەرگە كردووە، لەكاتی خۆیدا موچەی پێنەداون و لە ریزبەندی یەكەمی وەزارەتەكان دەریكردوون.  لە چەند رۆژی رابردوودا هەریەك لە عەمید ڕوكن (ڕێبوار عەلی) فەرماندەی لیوای 1ی پیادەی كەركوك لەیەكەی‌ 70ی‌ هێزەكانی‌ پێشمەرگەی‌ سەر بەیەكێتی نیشتیمانی كوردستان و  لیوا (سەربەست زێباریی) بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی رشتەكان لەوەزارەتی پێشمەرگە  لە پەیجی تایبەتی خۆیان رەخنەیان لە دواكەوتنی موچەی وەزارەتی پێشمەرگە گرتبوو. بەپێی زانیاری و بەدواداچونەكانی (درەو) لیوا سەربەست زێباری پورزای مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانە واتا (دایكیان خوشكە) هاوكات خوشكەزای هوشیار زێباریە.  عەمید روكن رێبوار عەلی نوسیبوی: "وەزارەتی پیشمەرگە و وەزارەتی دارایی و ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەریم باش بزانن جام كە پربوو لێی ئەڕژیت ، بەسە هەتا كەی حیساب بۆ هیزی پیشمەرگە ناكەن لە پیداویستی و خۆراكی رۆژانەیان و سوتەمەنی پیویست و پلە بەرزگردنەوە و كەمی موچە ، لەسەروی ئەمانەشەوە بە فەرمان دەوامی پشیمەرگە زیاد دەكەن بەبیانوی مەترسی داعش و لەهەمان كاتدا موچە دابەش ناكریت. ئەگەر پیشمەرگە نەبیت نەوەزیری پیشمەرگە نە هینی دارایی و نەسەرۆكی حكومەتەكەیش یەك سەعات خۆتان راگیر ناكەن لەو پایانە ، تێرمان خوارد لە درۆ نە كەستان پیشمەرگەن و نە كەستان هاوخەمی ئیمەن . بەسە هەتا جامەكە زیاتر پر نەبووە ئاوریك لەحالی هیزی پیشمەرگە بدەنەوە" لیوا سەربەست زێبارییش نوسیبووی:" شەرمە بو وەزیری مالیە كو اڤرۆ موچیت وزارتا پیشمرگا راوستینیت بلا حكومتا هەریما كوردستانی و وزیر مالیە بیراخوە لە برگریا پیشمرگا بكەت كو اوان چەند شهید برینداریت دای و خوینا خوە كرە قوربانی بوبەرگری كرن لاخا كوردستانی و هەریما كوردستانی، وەزیری مالی بلا باش بزانیت اگەر اڤ پیشمەرگە نەبان امرو او لڤینە خوشیە و ارمی دا نەتبون اوجا لسرڤان همو زحمەت و نە خوشیادا لهمو تناگڤیا وروژیت سەخت و دژواردا موچی ڤان قهرمانا تاخیر دكەن" ئەمڕۆ بەفەرمانی شۆرش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە ( لە پشكی یەكێتی) ئەو دوو ئەفسەرە لە پۆستەكانیان دورخرانەوە، لیوا قارەمان كەمال، جێگری سەرۆكی ئەركانی ھێزەكانی پێشمەرگە هەواڵەكەی پشتڕاستكردۆتەوەو رایگەیاندووە" دورخستنەوەی هەردو فەرماندەكە بەهۆی لادانیان لەپرەنسیپی سەربازی‌و بڵاوكردنەوەی بابەت لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دورخراونەتەوە"  لەلایەن خۆشیەوە لیوا (ئەیوب یوسف سەعید)، فەرماندەی دەستەی سەرپەرشتیاری لیوای3و7ی هێزەكانی پێشمەرگە كە بە لیواكانی كۆسرەت رەسوڵ ناسراوە، لە پەیجی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیس بووك رەخنەی توندی لە دواكەوتنی موچەی پێشمەرگە گرتوو رایگەیاند:  🔹ئاگادارتان دەكەینەوە كە باردودۆخی هێزەكانی پێشمەرگە ناسەقامگیرە و بە دۆخێكی خراپ و نالەباردا گوزەر دەكەن و گەیشتۆتە راددەیەك كە جێگای قبوڵكردن نەبێ 🔹پێشمەرگە نابێ و ناكرێ باجی هەڵە و سیاسەتی چەوت بدات، چونكە لە هەمو دۆخێكدا وەك هێزی پارێزەرو داكۆكیكار لە مەیداندابوین و بێ وچان خزمەتمان كردوە. 🔹ئەو لایەنانەی لەم دۆخە بەرپرسیارن بە فەرمی نەیەنە سەر خەت و موچەی پێشمەرگە لە نزیكترین كاتدا دابین نەكەن ئەوا ئێمە هەلوێستی جدییمان دەبێت، دڵنیاشتان دەكەینەوە كە لە تواناماندا هەیە ئەنجامی بدەین 🔹بڕینی موچە و قوتی هێزەكانی پێشمەرگە كە مافی رەوای خۆیانە و ئەبوایە جیاواز لە هەمو چینەكانی تری كۆمەڵگا خزمەت بە پێشمەرگە بكرایە و ژیانیان بۆ دابینبكرایە نەك مافەكانی خۆشیان لێ زەوتبكرێت. 🔹داوا لە هەمو هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان دەكەین بێ جیاوازی هەڵوێست وەرگرن و پشتیوانمان بن و بێنە سەر خەت لەسەر ئەم باسە رەوایە.     حكومەتدوو پێشێلكاری بەرامبەر بە پێشمەرگە كردووە سەرەرای دواكەوتنی موچەی پێشمەرگە كە دەبوو مانگانە لە 5ی مانگەوە موچەیان وەربگرتایە، لە هەمانكاتدا حكومەت پێشێلی بڕریارێكی پەرلەمانی كوردستانی كردووە تایبەت بە دواخستنی موچەكەیان كە دەبوو یەكەم وەزارەت بوونایەوە لە ریزبەندی وەزارەتەكاندا بۆ وەرگرتنی موچە، بەڵام هەریەك لە وەزارەتی تەندروستی و ناوخۆ موچەیان وەرگرتووە، هێشتا وەزارەتی پێشمەرگە موچەی وەرنەگرتووە. بەپێی بڕیاری ژمارە(19) كە لە رۆژی 23/7/2014 دەرچووە لە بڕ"ەی یەكەمدا هاتووە: وەزارەتی پێشمەرگە بۆ وەرگرتنی موچەی مانگانە یەكەم وەزارەت دەبێت. بەو پێیەش حكومەتی هەرێمی كوردستان دوو پێشێلكاری بەرامبەر بە پێشمەرگە كردووە: یەكەم: لەكاتی خۆیدا بەبێ هیچ بیانویەك موچەی پێشمەرگەی دواخستووە. دووەم: پێدانی موچەی پێشمەرگەی لەپلەی یەكەم دەرهێناوە كە بڕیاری پەرلەمانی كوردستانە  

درەو: عەدنان زورفی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت راسپێردرا، كابینەیەك لەبەردەم بەرژەوەندی سیاسیەكان و توڕەیی شەقام و پەتای كۆرۆنادایە، ئەوانەی پشتیوانی دەكەن بەكەسێكی گونجاوی دەزانن بۆ ئەم قۆناغەو  نەیارەكانیشی بە بازرگانی سیاسییە ناوی دەبەن. بەرهەم ساڵح  سەرۆك كۆماری عێراق بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو كەسایەتییەكی بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق ڕاسپارد كە تەنها چەند كاتژمێرێكە ناوی هاتوەتە ناو ڕاگەیاندنەكانەوەو، پێشتر هیچ ئاماژەیەك نەبووە بەكاندیدكردنی، تەنانەت لەدواین دانوستانەكانی لیژنە حەوت قۆڵییەكەشدا وەك یەكێك لەكاندیدەكان ناوی نەهاتووە. بەڵام سەرباری ئەوەش، پێناچێت بەرهەم ساڵح بەبێ‌ پرس‌و ڕاو ئاگاداری هێزە شیعییەكان (عەدنان ئەلزورفی) ئەمینداری بزوتنەوەی وەفائی عێراقی‌و پەرلەمانتاری هاوپەیمانی نەسرو پارێزگاری پێشووی نەجەفی بۆ ئەو پۆستە ڕاسپاردبێت. (عەدنان ) گەرچی كەسێكە جێی مشتومڕەو پێشتر چەندین پۆستی ئیداری باڵای لەحكومەتی عێراق وەرگرتووە، بەڵام ئەوانەی پشتیوانی دەكەن بەكەسێكی بەهێزو لێزان‌و گونجاوی دەزانن بۆ ئەم قۆناغە، نەیارەكانیشی دەڵێن، بازرگانێكی سیاسییەو ناوی پەیوەستە بەچەندین دۆسیەی گەندەڵی گەورە بەتایبەت ئەوكاتەی پارێزگاری شاری نەجەف بووە.  راسپاردنی عەدنان زورفی لە كاتێكدایە: -     عێراق لەبەردەم پەتایەكی كوشندەی كۆرۆنادایە -    ناڕەزایی شەقام بەردەوامە -    ململانێی هێزە سیاسیەكانی عێراق لەوپەڕی شێواویان هەیە -    عێراق لە چاوەڕەوانی قەیرانێكی دارایی گەورەدایە -    گرژیەكانی ئەمریكا و لایەنگرانی ئێران لەسەر گۆڕەپانی عێراق لە لوتكەدایە. -     عەدنان ئەلزورفی كێیە؟ +  عەدنان عەبد خزەییر عەباس ئەلزورفی ساڵی 1966 لەنەجەف لەدایكبووە. +هەڵگری بڕوانامەی ماجستێرە   + ساڵی 1983 پەیوەندیكردووە بەحزبی دەعوەی ئیسلامی +ساڵی 1988 دەستگیراكراوەو حكومی هەتاهەتایی بەسەردا سەپێنراوە +ساڵی 1991 لەزیندانی ئەبوغرێب هەڵهاتووەو بەشداری لەڕاپەڕینی شەعبانییە كردووە +ساڵی 2004 بزوتنەوەی وەفائی عێراقی دامەزراندووە +ساڵی 1991_1994 لە خێوەتگەی ڕەفحا لە عەرەبەستانی سعودییە پەنابەر بووە +ساڵی 1994_2003 لەویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا نیشەجێبووە +ساڵی 2003_2004 ئەندامی تیمی ئاوەدانكردنەوەی عێراق بووە +ساڵی 2004_2005 پارێزگاری نەجەف بووە +ساڵی 2006_2009 بریكاری كاروباری هەواڵگری بووە لەوەزارەتی ناوخۆ +ساڵی 2009_2015 پارێزگاری نەجەف بووەو دواتر لەكارخراوە. +پەرلەمانتارە لەهاوپەیمانی نەسر بەسەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی لەسەر پارێزگای نەجەف. + ناوی لە زۆرێك لەو دۆسیانەی پارێزگای نەجەفدا دێت كەگومانی گەندەڵی گەورەی تێدایە.  

درەو: ئێستا هەموو چاوەكان لەسەر بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقە، دوای شكستهێنانی لیژنە حەوت قوڵییەكەی شیعەكان لە دیاریكردنی كاندیدێك بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت. ئەو لەچەند ڕۆژی ڕابردودا نامەیەكی ئاراستەی كوتلە شیعییەكان كردبوو، تێیدا دوای لێكردبوون پەلەبكەن لەدیاریكردنی كەسایەتییەك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، كە ڕەزامەندی كورد و سوننەشی لەسەربێت. سەرۆك كۆمار ئەمڕۆ  دووشەممەی وەك دواین وادە بۆ دیاریكردبوون. ئەوە لەكاتێكدایە بەپێی ئەو مۆڵەتە نوێیەی دەستوری عێراق بۆ ڕاسپاردنی كاندیدی سەرۆك وەزیرانی دیاریكردووە، سبەینێ‌ 17 دوا وادەیە بۆ ڕاسپاردنی كاندیدی سەرۆك وەزیرانی عێراق. (نەبیل تەرفی) سەرۆكی هاوپەیمانی سائیرون كە شكستی كۆبونەوەی لیژنە حەوت قۆڵییەكەی هێزە شیعییەكانی ڕاگەیاند، لەلێدوانێكدا بەسایتی "بەغدادئەلیوم" راگەیاندووە: هاوپەیمانێتییەكەیان سەرۆك كۆماری ئاگاداركردووەتەوە، كە دەسەڵاتە دەستورییەكانی خۆی بەكاربهێنێت‌و كەسێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران ڕابسپێرێت. دەوڵەتی یاساش كە لایەنێكی سەرەكی لیژنە حەوت قوڵییەكەیە، لەبەیاننامەیەكدا وێڕایی داننان بە شكستی دانوستانی لیژنەكە، تەئكیدكردووە: بەبێ‌ سازان ڕازینابن هیچ كەسێك بۆ ئەو پۆستە ڕابسپێردرێت. لای خۆیەوە (حەنین قەدۆ) پەرلەمانتاری هاوپەیمانی فەتح لەلێدوانێكدا بۆ هەمان سەرچاوە ڕایگەیاندووە: سەرۆك كۆمار بۆ ڕاسپاردنی كەسێك بۆ سەرۆكایەتیكردنی حكومەت لەماوەی ڕاگوزەرلەبەردەم دوو بژاردەدایەو سێهەمی نییە،  ڕاسپاردنی كەسێك بەبێ‌ دەستوردانی كوتلە سیاسییەكان، یاخود ڕاسپاردنی كاندیدی گەورەترین كوتلە. (باسم خەشان) پەرلەمانتاری عێراق لەبارەی شكستهێنانی لیژنە حەوت قۆڵییەكە لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەكردووە: ناكۆكییەكانی شیعە_شیعە هۆكارەكەی بەرژوەندی شەخسی‌و حزبی‌و سیاسییە."هەندێك لایەن دەیانەوێت دۆخی عێراق بەو شێوەیەی ئێستا بمێنێتەوەو، عەبدولمەهدی لە پۆستەكەی بەردەوامبێت لەپێناو درێژەكێشانی هەژموونی لەحكومەتی عێراق". ڕاشیگەیاندووە: فشارە جەماوەرییەكان لەسەر سەرۆك كۆمار چڕتر دەبنەوە لەپێناو ئەنجامدانی ئەركە دەستورییەكانی‌و، ڕاسپاردنی كەسایەتییەك بەبێ‌ گەڕانەوە بۆ كوتلە سیاسییەكان.  (عەلی تەمیمی) شارەزای یاسایی دەڵێت: سەرۆك كۆمار دەتوانێت بەپێی مادەی 81 لەدەستوری عێراق كەسێك ڕابسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومەت لەدەرەوەی كوتلەسیاسییەكان، یان كاندیدی گەورەترین كوتلە.  (تەمیمی)لەلاپەڕەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك ئاماژەی بەوەكردووە: بابەتی گەورەترین كوتلە كۆتایهات كە پەیوەست بوو بە كاندیدی سەرۆكایەتی حكومەت لە بڕگەكانی یەك‌و سێ‌‌و پێنج لە مادەی 76 دەستور، كار بە مادەی 81 یەك و دوو و گواستنەوە بۆ دەسەڵاتەكانی سەرۆك كۆمار دەكرێت كە ئەو شوێنی سەرۆك وەزیران بەتەواوی دەسەڵاتەكانییەوە دەگرێتەوەو، ڕۆڵی عادل عەبدولمەهدی‌و هەموو ئەوانەی لەگەلیدا بوون كۆتایهاتووەو، پێویستە ئیدارەی وڵات ڕادەستی سەرۆك كۆمار بكات. دەشڵێت: بەپێی بڕگەی دووەم لەمادەی 81 سەرۆك كۆمار كەسێك ڕادەسپێرێت دور كوتلەی گەورەو حزبەكان، بەومانایەی ئەو ئازادەو ناچار نییە بە هیچ بژاردەیەك، ئەگەر پەرلەمانیش دەنگ بەو كەسە نەدات كە ڕایدەسپێرێت، سەرۆك كۆمار دەتوانێت پەرلەمان هەڵبوەشێنێتەوەو داوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت بكات بەپێی مادەی 64 چونكە سەرۆك كۆمار  دوو پۆستی هەیە لەیەك كاتدا، بەوەش كێشەكانی وڵات هەمووی چارەسەردەكات. ئەو شارەزا یاساییە لەدرێژەی قسەكانیدا دەلێت: ئەگەر ناكۆكیش لەسەر ئەوە هەبێت، سەرۆك كۆمار دەتوانێت پەنا بەرێتە بەر دادگای فیدراڵی بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ قەیرانەكە بەپێی مادەی بڕگەی 2 لەمادەی 93ی دەستور.   تائێستا دیارنییە سەرۆك كۆماری عێراق خۆی یەكلایەنەو بەبێ‌ گەڕانەوە بۆ كوتلە سیاسییەكان پێش تەواوبوونی وادەی دەستوری یان ئەو مۆڵەتەی خۆی دەستنیشانیكردووە كەسێك ڕادەسپێرێت بۆ ئەركە یان نا. ئەگەر ڕایبسپێرێت كەسێك لەدەرەوەی ئەو كەسایەتیانە ڕادەسپێرێت كە لەسەر مێزی لایەنە شیعییەكان گفتوگۆی لەسەر كراوە یان لەو فەلەكە ناچێتە دەرەوە؟.  گەرچی ئەگەری دووەمیان ئەگەرە بەهێزەكەیە، بەڵام ئەگەر سەرۆك كۆمار خۆشی كەسێك ڕابسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومەت‌و لەفەلەكی ئەوناوانەش لانەدات كە لەكۆبونەوەی لایەنە شیعییەكاندا گفتوگۆی لەسەركراوە، بەوشێوەیەش هیچ گەرەنیتییەك نییە چارەنوسی لەچارەنوسی عەلاوی باشتربێت. چونكە ئەگەر شیعەكان كۆدەنگیان لەسەر یەكێك لەو ناوانە هەبوایە كە چەند ڕۆژێكە لەمیدیا عێراقییەكاندا قسەیان لەسەر دەكرێت، لەدواین ساتە هەستیارەكانی دانوستاندا شكستهێنانی كۆبونەوەكانیان ڕانەدەگەیاندو ڕێككەوتنیان لەسەر دەكرد، ئەوە وێڕایی داواكارییەكانی كورد سوننە، كە ئەوانیش دیسان دەتوانن بەرەبەستی جدی لەبەردەم تێپەڕاندنی حكومەتی نوێ دروستبكەن.  

درەو: لە ماوەی 24 كاتژمێری رابردوودا لە ئیتالیا (3 هەزارو 590) كەس توشی كۆرۆنا بوون و (368) كەس مردوون و (369) كەس چاكبونەتەوە. لەسەر ئاستی جیهانیش ( 12هەزارو 771) كەس توشبوون و (681)كەس مردوون (هەزارو 837) كەس چاكبونەتەوە. دوێنی 15/3/2020 🔹توشبون: 21.157 🔹مـــردن : 1.441 🔹چاكبوەوە: 1.966 🔹كەیسی ماوە: 17.750 ئەمرۆ 16/3/2020 🔹توشبون: 24.747 🔹مـــردن : 1.806 🔹چاكبوەوە: 2.335 🔹كەیسی ماوە: 20.603 لەسەر ئاستی جیهان  دوێنێ 15/3/2020 🔹توشبوو: 157.300 🔹مردن: 5.844 🔹چاكبوەوە: 75.941 ئەمرۆ 16/3/2020 🔹توشبوو: 170.071 🔹مردن: 6.525 🔹چاكبوەوە: 77.778 ئامارەكان لەم لینكەوە وەردەگیرێت

درەو: بەراورد  بە 48 كاتژمێری رابردوو زیادبونی  رێژەی توشبون و مردن بە كۆرۆنا لە جیهاندا بە رێژەی (50%) كەمیكردووە. لە ماوەی 48 كاتژمێری رابردوو ( 2020/3/13 - 2020/3/14 )  ژمارەی توشبوان( 16 هەزارو 86 )كەس زیادیكردووە و ژمارەی مردن بە كۆرۆنا( 718) كەس زیادیكردووە، بەڵام لە 24 كاتژمێری رابردوودا ( 2020/3/14 - 2020/3/15 )  ژمارەی توشبوان ( 8 هەزارو 740 ) كەس زیادی كردووەو ژمارەی مردووان (287) كەس زیادی كردووە، واتا رێژەی توشبون و مردن لە نێوان 48 كاتژمێری رابردوودا بەرێژەی زیاتر لە (50%) كەمیكردووە.  كاتژمێر شەشی ئێوارە ئامارەكان وەرگیراوە لە (worldometers.info) تەنها لەماوەی 24 كاتژمێردا بەراوردی نێوان ( 2020/3/14 - 2020/3/15 )   🔹11 وڵاتی دیكە توش بوون بە كۆرۆنای راگەیاند  🔹287 كەس بە كۆرۆنا مردون 🔹1975  كەس چاكبونەتەوە 🔹 8740كەس توش بون لە كاتێكدا لەماوەی 24 كاتژمێردا لە نێوان ( 2020/3/13 - 2020/3/14 )   🔹15 وڵاتی دیكە توش بوون بە كۆرۆنای راگەیاند  🔹718 كەس بە كۆرۆنا مردون 🔹3572  كەس چاكبونەتەوە 🔹 16086كەس توش بون 13/3/2020 🔹131 وڵات توش بوون بە كۆرۆنای    🔹5.080 كەس بە كۆرۆنا مردون 🔹70.690 كەس چاكبونەتەوە 🔹 138.132كەس توش بون 14/3/2020 🔹146 وڵات توش بوون بە كۆرۆنای    🔹5.798 كەس بە كۆرۆنا مردون 🔹74.262كەس چاكبونەتەوە 🔹 154.218كەس توش بون 15/3/2020 🔹157 وڵات توش بوون بە كۆرۆنای    🔹6.085 كەس بە كۆرۆنا مردون 🔹76.219كەس چاكبونەتەوە 🔹 162.958كەس توش بون