درەو میدیا:  وەزارەتی نەوتی عێراق لە بەیاننامەیەكدا ڕایگەیاند" بەپێی ئاماری كۆمپانیای بە بازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بڕی هەناردەكراوی نەوتی خاو لە مانگی ئابی 2019 (111)ملیۆن و (706)هەزارو (151) بەرمیل بەرمیل و بە بەهای لە (6) ملیارو (341) ملیۆن و (553) دۆلار، "تێكڕای نرخی بەرمیلیك نەوت بە (56.770)دۆلار فرۆشراوە" ئاماژەی بەوەشداوە"بڕی نەوتی خاوی هەناردەكراو لە مانگی ئاب لە كێڵگە نەوتییەكانی ناوەڕاست و باشور گەیشتوەتە زیاتر لە (106)ملیۆن و (520)هەزارو (44) بەرمیل و لە كێڵگە نەوتیەكانی كەركوكیش بڕی ( 3 ) ملیۆن و ( 253 ) هەزارو ( 665 ) بەرمیل هەناردەكراوە .    

 راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕفعەت زیاتر لە 20 رۆژە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە دەرەوەی وڵاتە، كەسە نزیكەكانی دەڵێن "بە گەشتێكی خێزانی چوەتە دەرەوە"، بەڵام تائێستا نە سەرۆكایەتی هەرێم‌و نە میدیاكانی خۆی‌و حزبەكەی هیچ زانیارییەكیان لەبارەی گەشتەكەیەوە بۆ رایگشتی بڵاونەكردوەتەوە. دواین دەركەوتنی نێچیرڤان بارزانی لە رۆژی 6ی ئەم مانگە بوو، كە بەشداری چالنجی نەمامناشتنی كرد، یەكێتی نیشتمانی‌و بزوتنەوەی گۆڕان چاوەڕوانی گەڕانەوەی ئەو دەكەن، بۆ ئەوەی مەرسوم بۆ دەستبەكاربوونی دوو جێگرەكەی دەربكات. كورتەیەك ئەمڕۆ نزیكەی (100) رۆژە نێچیرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێمی كوردستان هەڵبژێردراوە، لەدوای مەسعود بارزانی مامییەوە، دووەم سەرۆكە لە مێژووی هەرێمی كوردستاندا. رۆژی 29ی ئۆكتۆبەری 2017 مەسعود بارزانی دوای (12 ساڵ) كورسی سەروكایەتی هەرێمی چۆڵكرد‌و دەستی لەكاركێشایەوە، دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم بەپێی یاسایەك لە پەرلەمان دابەشكرا بەسەر (سەرۆكایەتی حكومەت‌و سەرۆكایەتی پەرلەمان، دەسەڵاتی دادوەری)، ماوەی نزیكەی دوو ساڵ دوای دەستلەكاركێشانەوەی مەسعود بارزانی، دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم هەڵپەسێردرا، تا ئەو كاتەی 28ی ئایاری ئەمساڵ نێچیرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی نوێی هەرێم هەڵبژێردرا. دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم لە ساڵی 2005 دروستكرا، لەوكاتەوە تاوەكو دەستبەكاربوونی نێچیرڤان بارزانی، هەرێمی كوردستان تەنیا یەك سەرۆكی هەبوو كە ئەویش مەسعود بارزانی بوو، ئەمە لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا بوو لەنێوان پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بەهۆی هەمان رێككەوتنەوە لەبەرامبەر پۆستی سەرۆكی هەرێمدا، جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووە یەكێتی بۆ ماوەی دوو خول پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقی وەرگرت. دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم بە بەراورد بە دامەزراوەكانی تر لەدوای دروستبوونییەوە زۆرترین كێشمەكێش‌و مشتومڕی لەسەر بووە. كێ سەرۆكە ؟ شكستهێنانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی لە 25ی ئەیلولی 2017 كە مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد، تەنیا پێگەی سیاسی هەرێمی لە ئاستی عێراق‌و ناوچەكە نەگۆڕی، بەڵكو كاریگەریشی لەسەر بارودۆخی ناوخۆیی پارتی‌و بنەماڵەی بارزانی دروستكرد. لەدوای ریفراندۆم مەسعود بارزانی بەڵێنەكەی جێبەجێكرد كە وتی:" ئەگەر ریفراندۆم سەركەوتوو نەبوو ئامادەم سەری خۆمی لەسەر دابنێم"، بارزانی سەری سیاسی خۆی دانا‌و دەستی لە پۆستی سەرۆكی هەرێم كێشایەوە. تاوەكو رۆژانی پێش ریفراندۆم، بارەگاكەی مەسعود بارزانی شوێنی كۆبونەوە‌و پێشوازیكردن بوو لە وەفدی وڵاتان، دوای ریفراندۆم بەرپرس‌و نوێنەری وڵاتان ئاڕاستەی سەردان‌و پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانیان گۆڕی بەرەو بارەگاكەی نێچیرڤان بارزانی، لەوكاتەوە تاوەكو ئێستا كەناڵی (رووداو) كە سەربە نێچیرڤان بارزانییە دەستەواژوەی "سەرۆك بارزانی" بەكاردەهێنێت لە روماڵكردنی هەواڵەكانی تایبەت بە مەسعود بارزانیدا، ئەمە لەكاتێكدا ئێستا مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان نییە‌و هیچ یاسایەكیش نییە كە رێگەبدات بە بەكارهێنانی پێشگری " سەرۆك" بۆ ئەو كەسانەی كە رۆژانێك سەرۆكایەتی هەرێمیان كردووە، هاوشێوەی ئەوەی لە ئەمریكا هەیە. رەنگە كەناڵی (رووداو)‌و نێچیرڤان بارزانی لەڕێگەی بەكارهێنانی ئەو دەستەواژەیەوە بۆ مەسعود بارزانی، بیانەوێت خۆیان لە شەڕ‌و توڕەیی بارزانی مام بپارێزن، میدیا فەرمی‌و سێبەرەكانی تری پارتیش هەمان دەستەواژە بۆ بارزانی بەكاردەهێنن. ئێستا بەپێی ئەوەی لە میدیاكانی پارتیدا دەردەكەوێت، هەرێمی كوردستان دوو سەرۆكی هەیە. بەراوردكارییەك دوای سوێندخواردنییەوە، ماوەی (80) رۆژە نێچیرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێم دەستبەكاربووە، بەپێی بەدواداچونێكی (درەو میدیا)، لەم ماوەیەدا ئەوەی لە میدیای فەرمییەوە بڵاوكراوەتەوە، نێچیرڤان بارزانی تەنیا (25) چالاكی‌و دیداری سیاسی هەبووە كە زۆرینەیان نوێنەرو كونسوڵی وڵاتان بوون‌و دوای دەستبەكاربوونی وەكو سەرۆكی هەرێم بۆ پیرۆزبایی سەردانیان كردووە، لە هەمان ماوەدا مەسعود بارزانی كە هیچ پۆستێكی فەرمی حوكمی نییە‌و تەنیا سەرۆكی پارتییە (27) دیدارو سەردانی سیاسی هەبوو. بەپێچەوانەی رۆژانی دوای شكستی ریفراندۆمەوە كە ئەستێرەی بەختی نێچیرڤان بارزانی درەوشایەوە، لەسەرەتای ئەمساڵ بەر لە كاراكردنەوەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم، مەسعود بارزانی "بارەگای بارزانی" راگەیاند، لەوكاتەوە ئەم بارەگایە شوێنی بارەگای سەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتوەتەوە‌و هەموو وەفدە سیاسییە باڵاكان لەكاتی هاتنیان بۆ هەرێم كوردستان دەبێت سەردانی پیرمان بكەن‌و لەو بارەگایە لەنگەر بگرن، واتە لەپاڵ دامەزراوە فەرمییەكانی هەرێمدا بارەگای بارزانی بووە بە دامەزراوەیەكی تر كە هیچ چوارچێوەیەكی یاسایی نییە، بەڵام بەپێی بەدواداچونێكی (درەو میدیا) كە پێشتر لە راپۆرتێكدا بڵاویكردەوە، هەوڵ هەیە لە داهاتوودا بارەگای بارزانی بەپێی یاسا بكرێت بە بارەگایەكی فەرمی (سەرۆكی ئەنجومەنی دیاریكردنی بەرژەوەندییەكانی هەرێم). سەرۆكێكی بێ بارەگا نێچیرڤان بارزانی ماوەی دوو مانگ‌و 20 رۆژە وەكو سەرۆكی سوێندی یاسایی خواردووە، بەڵام تائێستا بارەگای نییە‌و كۆبونەوەی دیدارەكانی لە ماڵەكەی خۆیدا دەكات لە شاری هەولێر. مەسعود بارزانی دەستی لە پۆستی سەرۆكی هەرێم كێشاوەتەوە، بەڵام هێشتا نە دەستبەرداری دەستەواژەی "سەرۆك" بووە‌و نە "بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم"ی رادەستكردووە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، نێچیرڤان بارزانی بینای وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی لەناو شاری هەولێر نۆژەنكردوەتەوە‌و دەیەوێت دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم بباتە ناو ئەو بینایەوە، پرۆسەی نۆژەنكردنەوە لەگەڵ دەستبەكاربوونی نێچیرڤان بارزانییەوە دەستیپێكردووە، بەڵام نازانرێت بۆچی تائێستا بارەگای سەرۆكایەتی نوێی هەرێم نەكراوەتەوە. بەپێی هەمواری نوێی یاسایی كاراكردنەوەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكی نوێی هەرێم دوو جێگری دەبێت، یەكێكیان سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە (مستەفا سەید قادر)، ئەوی تریان سەربە یەكێتییە (جەعفەر شێخ مستەفا)، تائێستا هیچ یەكێك لەم دوو جێگرە بەفەرمی دەستبەكارنەبوون‌و مەرسومی سەرۆكایەتییان بۆ دەرنەچووە، واتە ئێستا كە نێچیرڤان بارزانی لە دەرەوەی وڵاتە لە هەرێمی كوردستان هیچ شوێنگرەوەیەكی یاسایی نییە. نێچیرڤان لە كۆنگرەی 14 دا پارتی دیموكراتی كوردستان لەدوای دروستبوونی لە ساڵی 1946 تاوەكو ئێستا تەنیا (13) كۆنگرەی كردووە، دواین كۆنگرەی پارتی لەساڵی 2010 دا بوو واتە كۆنگرەی حزب زیاتر لە دوو خول دواكەوتووە. كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆیی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئەمساڵ هەموو ئەو حزبانەی ئاگاداركرد كە كۆنگرەیان دواكەوتووە، دەبێت كۆنگرەی بكەن، ئەگەرنا ناتوانن بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق بكەن. لە كۆنگرەی (13)دا بە بێ دەنگدان‌و بە تەزكیەی مەسعود بارزانی، نێچیرڤان بارزانی كرا بە (جێگری سەرۆكی پارتی)، بەڵام هەر لەو كۆنگرەیەدا هەموو دۆستەكانی نێچیرڤان بارزانی دورخرانەوە. دیارنییە پارتی بەمزوانە كۆنگرەی (14) دەكات یاخود نا، بەڵام بەتەماشاكردنی هاوكێشەی نوێی دابەشبوونی دەسەڵات لەناو بنەماڵەی بارزانی، دەردەكەوێت كۆنگرەی داهاتوو كۆنگرەیەكی ئاسان نابێت بۆ نێچیرڤان بارزانی.  

راپۆرتی: درەو میدیا میدیاكانی توركیا هەواڵی دەستلەكاركێشانەوەی (سەعدوڵا ئەرجین)ی، وەزیری پێشوتری داد_یان  لە پارتی دادو گەشەپێدان بڵاوكردەوە، ئەوەش لە چوارچێوەی ئەو زنجیرە دەستلەكاركێشانانەوەدا كە بەم دواییە بەرۆكی دادو گەشەپێدانی گرتووە، كە لەلایەن ڕەجەب تەیب ئەردۆغانەوە سەرۆكایەتی دەكرێت. هەواڵی دەستلەكاركێشانەوەی ئەرجین، پرسی دەستلەكاركشانەوەكانی لە ناو پارتی دادو گەشەپێدان كردۆتەوە باسی گەرمی میدیاكانی توركیا، بە جۆرێك مانشێتی ڕۆژنامەكانی ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو باسیان لە دەستلەكاركێشانەوەی (بەشیر ئاتالای و حسێن چیلیك و نیهاد ئەرگۆن) كردوە لە پارتەكەی ئەردۆغان، كە پێشتر وەزیر بوون، ئەوەش بەو مانایە دێت پارتی دادو گەشەپێدان دووچاری خوێن بەربوونێكی ڕاستەقینە بووە. پارتی دادو گەشەپێدان لەساڵی ۲٠٠۱ دا لەسەر داروپەردوی پارتی فەزیلەی ئیسلامی دروستبوو، كە لە ۲۲ی حوزەیرانی هەمان ساڵدا بە بڕیارێكی دادگای دەستوری توركیا هەڵوەشنیرا. پارتەكەی ئەردۆغان كە ڕۆژی ۱٤ی ئەم مانگە یادی دامەزراندی ۱۸ ساڵەی كردەوە، خاوەنی ۹ ملیۆن ئەندامە، بەوەش بە گەورەترین پارتی توركیا دادەنرێت. هاوپەیمانێتیە نوێكان و پارتی جێگرەوە ئۆكتای یەڵماز شرۆڤەكاری سیاسی پێیوایە، دەستلەكاركێشانەوەكان دەبێتە مایەی شڵەژاندنی ئەردۆغان، یەڵماز كە قسەی بۆ پێگەی ئەلەكترۆنی كەناڵی حورە كردووە، ئاشكرایكردووە، ئەندامە جیابۆوەكانی دادو گەشەپێدان، نیەتی دروستكردنی پارتێكی نوێیان هەیە لەسەر داروپەردوی پارتی دادو گەشەپێدان. ئەوەشی وتوە، ڕۆژنامەكانی توركیا زانیارییان سەبارەت بە (عەلی باباجان) وەزیری ئابوری پێشوی توركیا بڵاوكردۆتەوە كە سەركردایەتی شەپۆلی دەستلەكاركێشانەوەكانی ناو دادو گەشەپێدان دەكات، بە هاوكاری كۆمەڵێك كەسایەتی دیارو چالاكی ناو شانۆی سیاسی ئەو وڵاتە، بیر لە دروستكردنی پارتێكی نوێ دەكەنەوە، كە عەبدوڵا گویل_ی سەرۆكی پێشوتری توركیاش پشتیوانی دەكات. ڕۆژنامەی (یەنی چاغ)ی،  توركی بڵاوكردۆتەوە، وەزیرەكانی پێشوی پارتی دادو گەشەپێدان بڕیاریانداوە پەیوەندی بكەن بە (سەعدوڵا ئەرجین) و ئەو پارتە نوێیەی بڕیارە دروستبكرێت، بەبێ ئەوەی ناویان بێنێت. تەئكیدیشی كردووە، دەستلەكاركێشانەوەكان لەلایەن (عەبدوڵا گویل و ئەحمەد داود ئۆغڵۆ و عەلی باباجان)وە، پشتیوانی دەكرێن. پەتاكە سوپاشی گرتۆتەوە میدیاكانی توركیا هەواڵی دەستلەكاركێشانەوەی ٥ جەنەڕاڵی سوپایان بڵاوكردەوە، بەوتەی هەندێك سەرچاوەش ئەو جەنەڕاڵانە دەستیان لەكارنەكێشاوەتەوە بەڵكو داوایان كردووە خانەنشین بكرێن. میدیاكانی توركیا داوای ئەم ٥ جەنەڕاڵەیان وابەستەی جوڵەكانی ئەردغان كردووە لە سوریا، بەوپێیەی هەر ٥ جەنەڕاڵەكەی سوپا لەچوارچێوەی ئەو تیمەدان كە سەركردایەتی پرۆسەكانی توركیا دەكەن لەناو خاكی سوریا.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف بەتەنیا خۆی (182 هەزارو 551) دەنگی هێنا، لەسەر ئاستی كوردستان كاندیدی ژمارە یەك بوو، بەڵام چارەنوسی سیاسی لەلایەك كەوتوەتە ناو هەڵدێری ململانێی نێوان ئامۆزاكانەوە (نێچیرڤان بارزانی‌و مەسرور بارزانی)، لەلایەكی تر ململانێی ناوخۆییەكانی حیزبەكەی، ئێستا جێگری سەرۆكی حكومەتە، بەڵام دەسەڵاتەكانی نادیارن، هەوڵێك هەیە لە كۆنگرەدا بەرپرسیارێتی پاشەكشێی یەكێتی بخرێتە ئەستۆ، ئەمە چیرۆكی قوباد تاڵەبانییە. كابینەیەكی ناسەقامگیر  ماوەی 50 رۆژی تەواوە كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان سوێندی یاسایی خواردووە‌و دەستبەكاربووە، بەڵام هێشتا كابینەكە بەتەواوەتی جێگیرو سەقامگیر نەبووە‌و (6) پۆست هەن كە پڕنەكراونەتەوە، (2) پۆست هەن كە پڕكراونەتەوە‌و كێشەی دەسەڵات‌و ئەركیان هەیە. پۆستە پڕنەكراوەكان بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا) لە كابینەی نوێدا (6) پۆست هەن كە هێشتا پڕنەكراونەتەوە، كە ئەمانەن: •    پۆستی سەرۆكی دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم كە بەر یەكێتی كەوتووە‌و (رەوەند مەلا مەحمود)ی بۆ كاندیدكراوە. •    پۆستی سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزار، ئەم پۆستە بەر یەكێتی كەوتووە‌و (عوسمان شوانی)ی بۆ كاندیدكراوە. •    پۆستی سەرۆكی دەستەی گشتی كاروباری مین، ئەم پۆستەش بەر یەكێتی كەوتووە‌و (ئیسماعیل مەحمود) كاندیدكراوە بۆ وەرگرتنی. •    پۆستی سەرۆكی سندوقی داهاتە نەوتییەكان، ئەم پۆستە بەر بزوتنەوەی گۆڕان كەوتووە‌و هێشتا كاندیدەكەی یەكلانەكراوەتەوە. •    یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی، ئەم پۆستە بەر بزوتنەوەی گۆڕان كەوتووە‌و (شوان قلیاسانی و جەلال جەوهەر) كاندیدی بەهێزن بۆ وەرگرتنی پۆستەكە، بەڵام هێشتا بە فەرمی یەكلانەكراوەتەوە، ئەم پۆستە پێویستی بە دەكردنی یاسایەك هەیە لە پەرلەمانی كوردستان. •    پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، ئەم پۆستە بەر پارتی دیموكراتی كوردستان كەوتووە، ئاشتی هەورامی وەزیری پێشوو دورخراوەتەوەو كراوە بە یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری وزە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، پێدەچێت لەم كابینەیەدا ئەم پۆستە ناوەكەی بگۆڕدرێت بۆ وەزارەتی نەوت هاوشێوەی ئەوەی لە عێراق هەیە، هەندێك زانیاری تر هەن باسلەوە دەكەن رەنگە بەیەكجاری پۆستەكە لاببرێت‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت خۆی ئیدارەی دۆسیەی نەوت بدات. پۆستە كێشە لەسەرەكان جگە لەو (6) پۆستەی كە تائێستا پڕنەكراونەتەوە، چەند (2) پۆستێكی تر هەن لە كابینەی نوێدا كە پڕكراونەتەوە، بەڵام كێشەیان هەیە، كە ئەوانیش بریتین لە پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت (قوباد تاڵەبانی)‌و پۆستی وەزیری هەرێم (خالید شوانی). قوباد تاڵەبانی چارەنوسی نادیارە  قوباد تاڵەبانی كوڕی بچوكی جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بۆ جاری دووەم لە كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتی وەرگرتەوە، پۆستێك كە ئێستا كێشەی دەسەڵاتی هەیە. تاڵەبانی كوڕ لە هەڵبژاردنی 30 ئەیلولی 2018ی پەرلەمانی كوردستان براوەی ژمارەی یەك بوو لەسەر ئاستی هەرێم، ئەو كە سەرۆكی لیستی یەكێتی بوو، بەتەنیا خۆی (182 هەزارو 551) دەنگی هێنا. قوباد تاڵەبانی دەنگی زۆری هێنا، بەڵام دەسكەوتی كەمی چنییەوە، ئەو ئێستا جێگری سەرۆكی حكومەتە، بەڵام دەسەڵاتەكانی دیارنین، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) كە لە چەند سەرچاوەیەكی باڵاوە لە ناو پارتی دیموكراتی كوردستان دەستیكەوتووە، بەپێچەوانەی نێچیرڤان بارزانی ئامۆزایەوە كە كابینەی پێشوودا دەسەڵاتی زۆری بە قوباد تاڵەبانی دابوو، مەسرور بارزانی سەرۆكی نوێی حكومەت نایەوێت هیچ دەسەڵاتێكی ئەوتۆ بە قوباد تاڵەبانی بدات. (درەو میدیا) زانیویەتی، مەسرور بارزانی پێدانی دەسەڵات بە جێگرەكەی وەكو تۆخكردنەوەی دووئیدارەیی لە هەرێم تەماشادەكات، سەرباری ئەوە قوباد تاڵەبانی خستوەتە لیستی دۆستەكانی نێچیرڤان بارزانییەوە، كە لەم كابینەیەدا هەمویان دورخراونەتەوە. ئەمە لەكاتێكدایە لە كابینەی پێشووی حكومەتدا كە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد، قوباد تاڵەبانی وەكو سەرۆكی حكومەتی سلێمانی مامەڵەی دەكرد‌و جڵەوی هەموو بڕیارو خەرجی‌و داهاتەكانی زۆنی سەوزی كۆنترۆڵكردبوو، تەنانەت لێپرسینەوەی لە بەرپرسانی ئیدارەی زۆنی سەوز دەكرد‌و لە ئاستی هەرێمی كوردستانیشدا رۆڵی دیاری لە جموجوڵی دارایدا هەبوو. بەپێچەوانەی ئەوەی هەندێك لە سەركردەكانی حزبەكەی (یەكێتی) تۆمەتباریان دەكرد بەوەی كە "تەنیا جانتا بۆ نێچیرڤان بارزانی هەڵدەگرێت"، قوباد تاڵەبانی سودی لە پەیوەندییە دۆستانەكەی لەگەڵ نێچیرڤان بینی بۆ جڵەوكردنی دەسەڵات لە زۆرنی سەوز، بەڵام پێناچێت لەگەڵ مەسرور بارزانیدا بتوانێت هەمان رێگا تاقیبكاتەوە. چەند سەرچاوەیەكی سیاسی باڵا لەناو یەكێتی بە (درەو میدیا)یان راگەیاند، قوباد تاڵەبانی نیگەرانە لەوەی لە كابینەی نوێدا تائێستا لەلایەن مەسرور بارزانییەوە دەسەڵاتەكانی دیارینەكراوە، تا ئەو رادەیەی داوای لە كۆسرەت رەسوڵ جێگری سكرتێری حزبەكەی كردووە، ئەو لە حكومەت بكشێنیتەوە‌و لە دەرەوەی حكومەت بمێنێتەوە. سەرچاوەكان  لەناو یەكێتییەوە باسلە لەوەدەكەن، قوباد تاڵەبانی نیگەرانە‌و دەوام ناكات، بەڵام سەمیر هەورامی وتەبێژی فەرمی قوباد تاڵەبانی لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ (درەو میدیا) رایگەیاند، قوباد تاڵەبانی ئێستا سەرقاڵی كاركردنی خۆیەتی لە ئەنجومەنی وەزیران‌. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لە كۆنگرەی داهاتووی یەكێتیدا كە بڕیارە بەر لە كۆتایی ئەمساڵ ببەسرێت، هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی لەڕێگەی قوباد تاڵەبانییەوە لە پێگەی ماڵباتی تاڵەبانی بدرێت، هەندێك لە جەمسەرەكان ناو یەكێتی كادیرانی حزبیان ئامادەكردووە بۆ ئەوەی لە كۆنگرەدا رەخنەی توند لە ئەدای كاركردنی قوباد تاڵەبانی بگرن لە پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت‌و بەرپرسیارێتی پاشەكشێتی یەكێتی‌و خراپی خزمەتگوزارییەكان‌و ناڕەزایەتییەكانی زۆنی سەوز دژ بە یەكێتی بخەنە ئەستۆی ئەو. (درەو میدیا) زانیویەتی، لەناو یەكێتی هەوڵێك هەیە ئەگەر قوباد تاڵەبانی بڕیاری پاشەكشێكردن بدات لە پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت، بڕیاری كشانەوەكەی لەلایەن جێگری یەكەمی سكرتێری گشتییەوە دوابخرێت بۆ ساڵێك دوای دەستبەكاربوونی، چونكە ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی ماوەی ساڵێكی دیاریكردووە بۆ هەڵسەنگاندنی ئەدای كاركردنی نوێنەرەكانی یەكێتی لە حكومەت، ئەوانەی ئەم داواكارییە دەكەن دەیانەوێت كشانەوەی قوباد تاڵەبانی لە حكومەت وا لێكبدرێتەوە كە لە هەڵسەنگاندنی ئەدای كاركردنی سەركەوتوو نەبووە‌و لە پۆستەكەی لابراوە، نەك خۆی داوای كشانەوەی كردووە.  لەناو یەكێتی هەندێك ناڕەزایەتی تر لەبارەی قوباد تاڵەبانییەوە هەیە، هەندێك لە یەكێتییەكان كە (درەو میدیا) قسەی لەگەڵ كردوون دەڵێن بەهۆی پەڵپگرتنی قوباد تاڵەبانی لەسەر ئەوەی دەبێت سەرۆكی حكومەت یەك جێگری هەبێت، یەكێتی ژمارەیەك پۆستی تری لە كابینەی نوێدا لەدەستداوە‌و زیانی بەركەوتووە، كەچی ئێستا قوباد تاڵەبانی دەیەوێت دەستبەرداری پۆستەكەی ببێت. سەرباری ئەم كێشانە، هێشتا قوباد تاڵەبانی‌و نێچیرڤان بارزانی دڵیان لای یەكترە، سەرچاوەیەكی باڵا لەناو یەكێتی بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، پێشتر نێچیرڤان بارزانی بەشێوەی زارەكی داوای لە كۆسرەت رەسوڵ كردووە، كەسێك بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم كاندید بكەن كە زمانزان‌و دیپلۆماتكار بێت، بەوپێیەی بەهەر هۆكارێك ئەگەر ئەو لە پۆستی سەرۆكی هەرێم نەمێنێت یاخود گەشتی دەرەوەی وڵات بكات، جێگرەكانی لە كوردستان لە شوێنی ئەو پۆستی سەرۆكی هەرێم بەڕێوەدەبەن. نێچیرڤان بارزانی خوازیار بوو یەكێتی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم (قوباد تاڵەبانی) یاخود (عومەر فەتاح) كاندید بكات، (عومەر فەتاح) لە كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمدا جێگری نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەت بوو، (قوباد تاڵەبانی)ش لەكابینەی هەشتەمدا، واتە هەردووكیان ئەزمونی كاركردنیان وەكو جێگر لەگەڵ نێچیرڤان بارزانیدا هەبووە. بەڵام ئەم رۆژی 7ی تەموز، كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی یەكێتی بەفەرمی لە نوسراوێكدا ناوی (جەعفەر شێخ مستەفا)ی وەكو كاندیدی یەكێتی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم ئاڕاستەی نێچیرڤان بارزانی كرد، بۆیە گەڕانەوەی قوباد تاڵەبانی بۆلای نێچیرڤان بارزانی ئەگەرێكی لاوازە، هەرچەندە باسلەوە دەكرێت (جەعفەر شێخ مستەفا) كە كاندیدكراوە بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم هێشتا دەستبەرداری پۆستی فەرماندەی هێزەكانی (70)ی یەكێتی نەبووە‌و ئۆفیسەكەی لە فەرماندەیی رادەست نەكردووە، واتە دڵنیا نییە لەوەی پۆستەكەی پێدەدرێت یاخود نا. خالید شوانی چاوەڕوانە ! پۆستی وەزیری هەرێم كە بەر یەكێتی كەوتووە‌و (خالید شوانی) پۆستەكەی وەرگرتووە، یەكێكی ترە لەو پۆستانەی كابینەی نوێی حكومەت كە پڕكراوەتەوە بەڵام كێشەی لەسەرە. هەندێك لە بەرپرسانی یەكێتی كە (درەو میدیا) قسەی لەگەڵ كردوون دەڵێن بەپێی ئەو رێككەوتنەی كە لەنێوان یەكێتی‌و پارتی كراوە، دەبوو ئەم پۆستی ناوی لێبنرایە (وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندییەكانی نێوان هەولێرو بەغداد)، بەڵام بەرپرسانی پارتی رەتیدەكەنەوە رێككەوتنی لەوجۆرەیان كردبێت. لەدوای دەستبەكاربوونی حكومەت، وەفدی حكومەتی هەرێم یەكجار سەردانی بەغدادی كردووە، ئەوجارەش خالید شوانی لەناو وەفدەكەدا نەبوو. لە كابینەی نوێی حكومەتدا (3) پۆستی وەزیری هەرێم هەیە، پارتی‌و یەكێتی‌و پێكهاتەی توركمان هەریەكەیان پۆستێكیان وەرگرتووە، بەڵام تەنیا وەزیرەكەی پارتی ناونیشانی بۆ دیاریكراوە كە (ڤالا فەرید)‌و پۆستی وەزیری هەرێمی بۆ كاروباری حكومەت‌و پەرلەمان پێدراوە، خالید شوانی‌و ئایدن مەعروف لە پێكهاتەی توركمان وەزارەتەكەیان هیچ ناونیشانێكی وەزیفی بۆ دیارنەكراوە، یەكێتی داوا دەكات پۆستەكەی (خالید شوانی) بكرێت بە وەزیری هەرێم بۆ كاروباری نێوان هەولێرو بەغداد، پێدەچێت ئەم ناونیشانە كێشە بۆ پۆستەكە دروستبكات لە داهاتوودا. پۆستێك لە مەرجی گۆڕاندا سەرباری ئەو پۆستانەی كە پڕنەكراونەتەوە‌و ئەو پۆستانەی كە پڕكراونەتەوە، بەڵام كێشەیان لەسەرە، پۆستێكی تر هەبوو كە لە كابینەی نوێدا كێشەی دروستكرد، ئەویش پۆستی (یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری دارایی) بوو. ئەم پۆستە بڕیاربوو بدرێت بە (رێباز حەملان) وەزیری دارایی‌و ئابوری كابینەی پێشووی حكومەت، بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان دژی دانانی ئەو پۆستە‌و كاندیدكردنی رێباز حەملان وەستایەوە‌و پارتی بە مەرجەكەی گۆڕان قایل بوو. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، بزوتنەوەی گۆڕان لەبەر دوو هۆكاری دژی دانانی رێباز حەملان‌و پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بووە بۆ كاروباری دارایی، یەكەم: رێباز حەملان پێشتر سەر بە بزوتنەوەی گۆڕان بووە‌و وازی لە بزوتنەوەكە هێناوە، دووەم: پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی هەرێم بۆ كاروباری دارایی لێدان‌و كەمكردنەوەی دەسەڵاتی وەزیری داراییە كە لەم كابینەیەشدا سەر بە بزوتنەوەی گۆڕانە (ئاوات شێخ جەناب). بەهۆی ناڕەزایەتی گۆڕانەوە پارتی پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەتی بۆ كاروباری دارایی لابردو پێناچێت تا كۆتایی هیچ كەسێك ئەم پۆستە وەرگرێت، رێباز حەملان هاوشێوەی قوباد تاڵەبانی یەكێكە لە هاوڕێ نزیكەكانی نێچیرڤان بارزانی‌و چاوەڕوان دەكرێت وەكو راوێژكاری لە سەرۆكایەتی هەرێم دابنرێت.

درەو میدیا: سەرچاوەیەكی باڵای سەربازی لە شاری كەركوك بە (درەو میدیا)ی راگەیاند: ئەمرۆِ هێزێكی حەشدی شەعبی (130) خێزانی داعشی لەكەمپێكی نزیك كەركوك نێشتەجێكرد. سەرچاوەكە وتی خێزانەكانی داعش لە كەمی یەكی ناحیەی لەیلان لە كەركوك جێگیركراون، كە پێشتر ئەم كەمپە لەسەردەمی شەڕی داعشدا ئاوارەی  پارێزگاكانی سەڵاحەدین و دیالە و نەینەوا تێدا نێشتەجێكرابون. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) ژمارەی ئەو كەسانە كە كەسوكاری داعشن و ئەمڕۆ جێگیركراون ژمارەیان ( 504) كەسەو مەترسی هەیە ئەم خەڵكانە لە كاتی بەڕێوەچونی پرۆسەی هەڵبژاردندا بەڵگەنامەی تایبەت بە دەنگدانیان بۆ بكرێت و بەشداری لە هەڵبژاردنیان پێبكرێت لە بەرژەوەندی لایەنێك، كە لەكاتێكدا بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان هەر كەسێك دەتوانێت بە دوو بەڵگە دەنگبدات.  بە پێی نوسراوێك كە واژۆی بەرپرسی ئۆفیسی كەركوكی مادەی 140ی لەسەرە لەماوەی سێ مانگدا زیاتر لە (600)  خێزانی پێكهاتەی عەرەب لە پارێزگاكانی سەڵاحەدین , دیالە, ئەنبار‌و بەغداد، هێنراون بۆ پارێزگای كەركوك .  

درەو میدیا:  عەلا روبەیعی پەرلەمانتاری هاوپەیمانی سائیرون دەڵێت" كەسایەتی سیاسی دەسەڵاتدار هەیە لە پشتی كۆمپانیاكانی پەیوەندی ( زەین و ئاسیاو كۆڕەك)ەوەن و هاوبەشی ئەو كۆمپانیایانە بوون و بەرتیلیان وەرگرتن لەبەرامبەر ئیمزاكردنی گرێبەستەكانیان.. ڕوبەیعی لە بەیاننامەیەكدا ئاشكرایكردووە: تەواوی ئەم كۆمپانیایانەو بە دیاریكراوی (كۆڕەك)سەدان ملیۆن دۆلاری حكومەتی عێراق قەرزارن.  بەوتەی ئەو،  ئەم كۆمپانیایانە دزی لە هاوڵاتیان دەكەن بەهۆی شكستی لایەنە پەیوەندیدارەكان لە چاودێریكردنیان و چاو نوقاندنیان لە خراپی خزمەتگوزارییەكانیان لە پەیوەندی تەلەفونی و تەنانەت هێڵی ئینتەرنێتیش. ئەو پەرلەمانتارەی سائیرون تەئكید دەكات، هەندێك لە وەزارەتەكان و دەستەی ڕاگەیاندن و پەیوەندیەكانیش بە پێچەوانەی یاسا لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانە مامەڵەیان كردووە كە قەرزەكانی حكومەتی عێراقیان نەداوەو هەندێك لە قەرزەكانیشان بەشێوەی نایاسایی بۆ سڕاوەتەوە. ئاماژە بەوەشدەكات، لیژنەی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەكان كار دەكات بۆ ئاشكراكردنی تەواوی ئەو ناوانەی لەپشت ئەوكۆمپانیایانەوە كار دەكەن، ئەگەر ڕێگری دروستبكەن بۆ پرۆسەی هەڵدانەوەی دۆسیەی گەندەڵییەكانی پەیوەست بە كۆمپانیاكانی (زەین، ئاسیا، كۆرەك) كە لە كوردستان باجەكانیان دەدەن، بەڵام قەرزەكانی بەغداد نادەن بە پشتیوانی كەسانی دەسەڵاتدار لە بەرامبەر وەرگرتنی بڕە پارەیەكی زۆر و بێدەنگی دەستەی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەكان و دەستەی نەزاهە.

(درەو میدیا): دوو گێڕانەوەی جیاواز هەیە لەبارەی هۆكاری دەستگیركردنی سیروان كوێخا نەجم بەرپرسی مەڵبەندی یەكێتی نیشتمانی لە چەمچەماڵ، یەكێتی بەفەرمی مستەفا چاڵاوی لە شوێنی سیروان كوێخا نەجم دیاریكرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بە بڕیارێكی كۆسرەت رەسوڵ عەلی پۆستی لێپرسراوی مەڵبەندی چەمچەماڵی لە سیروانی كوێخا نەجم وەرگیراوەتەوە‌و مستەفا چاڵاویی كە ئەندامی مەكتەبی رێكخستنی ئەو حزبەیە، لە شوێنەكەی دانرا.  سیروان كوێخا نەجم ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی و بەرپرسی مەڵبەندی چەمچەماڵی ئەو حزبە، ماوەی سێ رۆژە لە قەڵاچوالان دەستبەسەرە. دادگای لێكۆڵینەوەی ئاسایشی سلێمانی، رۆژی 25-8-2019 بە ماددەی 421/31، لەسەر سكاڵای بەڕێوەبەرایەتیی چالاكییەكانی دژەتیرۆر فەرمانی دەستگیركردنی بۆ سیروانی كوێخا نەجم دەركردووە. لەبارەی هۆكاری دۆسیەی دەستبەسەركردنی سیروانی كوێخا نەجم باس لە دوو گێڕانەوەی جیاواز دەكرێت: •    گیڕانەوەی یەكەم: هەندێك سەرچاوەی باڵای ناو یەكێتی كە (درەو میدیا) قسەی لەگەڵ كردون باسلەوە دەكەن، سیروانی كوێخا نەجم هەوڵی تیرۆركردنی ئاسۆ ئەڵمانی ئەندامی مەكتەبی سیاسی و بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی حزبەكەی داوە، سیروانی كوێخا نەجم كاندیدبوو بۆ وەرگرتنی پۆستێكی وزاری لە كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دەوترێت لەسەر پشكی كەركوكییەكان ویستویەتی ئەو پۆستە وەرگرێت، بەڵام كەركوكییەكانی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی یەكێتی رێگرییان لێكردووە‌و لەوەوە كەوتوەتە ناكۆكی لەگەڵ ئاسۆ ئەڵمانی. •    گێرانەوەی دووەم: هەندێك سەرچاوەی تری ناو یەكێتی كە قسەیان بۆ (درەو میدیا) كردووە باس لەوە دەكەن، یەكێتی زانیوەیەتی دەزگای هەواڵگری پارتی (پاراستن) لەڕێگەی هاوسەری دووەمییەوە، سیروانی كوێخا نەجمی بەكارهێناوە لەدژی بەرژەوەندییەكانی یەكێتی، تا ئەو رادەیەی پلانداڕێژراوە بۆ تیرۆركردنی ئاسۆ ئەڵمانی‌و بۆ ئەو مەبەستە سیروانی كوێخا نەجم لەگەڵ بەرپرسێكی باڵای سەربازی پارتی كۆبوەتەوە‌و بڕیاربووە چەند سەركردەیەكی تری باڵای پارتی ببینێت، بەپێی ئەم گێڕانەوەیە، هەوڵی تیرۆركردنی ئاسۆ ئەڵمانی پەیوەندی بە ناكۆكی نێوان سیروان كوێخا نەجم‌و ئاسۆ ئەڵمانییەوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بە كێشەی نێوان ئاسۆ ئەڵمانی‌و پارتییەوە هەیە‌و لەماوەی رابردوودا ئاسۆ ئەڵمانی لە كەركوك زیانی زۆری بە پارتی گەیاندووە.  (درەو میدیا) ناتونێت هیچ یەكێك لەم گێڕانەوانە پشتڕاست بكاتەوە، چونكە پرۆسەی لێكۆڵینەوە لەگەڵ سیروانی كوێخا نەجم بەشێوەیەكی نهێنی بەڕێوەدەچێت‌و نەچووەتە ناو دادگاوە‌و زیاتر لێكۆڵینەوەیەكی ئەمنی حزبییە. 

 (درەو میدیا): پێشبینی سەرهەڵدانی قەیرانێكی نوێ لە نێوان هەولێرو بەغداد دەكرێت لەگەڵ دەستپێكردنەوەی وەرزی نوێی یاسادانان، بەهۆی دەروازە سنورییەكانەوە. بەرپرسێكی حكومەتی عێراق پێشبینی سەرهەڵدانی قەیرانێكی نوێی كردووە لەنێوان هەوڵێر بەغداد بەهۆی "ئەنجامدانی سەرپێچی گەورە لە دەروازە سنورییەكان". بەوتەی ئەو بەرپرسە" بەغداد هیچ وەڵامێكی لە هەولێرەوە پێنەگەیشتووە لەبارەی خستنە ژێر ڕكێف و چاودێریكردنی خاڵە سنورییەكان لەگەڵ توركیاو ئێران و ڕادەستكردنی داهاتەكانیان بە حكومەتی فیدراڵی، هاوشێوەی دەروازە سنورییەكانی وڵات لە بەسرەو ئەنبار. ڕاشیگەیاندووە، بەرپرسانی حكومەتی هەرێم دەستی دەستی بە بەغداد دەكەن لەو دۆسیەدا هەروەك چۆن خۆیان لە ڕادەستكردنی داهاتی نەوت دەدزنەوە، پێشبینیشیكردووە قەیرانێكی نوێ لە پەیوەندییەكان لەگەڵ دەستپێكردنەوەی وەرزی نوێی یاسادانان سەرهەڵبدات، بە جۆرێك ئەندامانی پەرلەمان بەنیازی ئیمزا كۆكردنەوەن بۆ بانگهێشتكردنی وەزیری دارایی و بەرپرسانی تر بۆ لێپرسینەوەیان سەبارەت بە نەوت و داهاتی خاڵە سنورییەكان و میكانیزمی كاركردنیان. ئەو بەپرسەی حكومەتی عێراق كە بۆ " سۆمەرییە نیوز" قسەی كردوە دەڵێت، سەرپێچی گەورە لە خاڵە سنورییەكانی هەرێم تۆمار كراوە بەجۆرێك كاڵای بەسەرچوو بێكواڵتی داخڵكراوە، لە نمونەی نوقمكردنی بازاڕ بە هێلكەی هاوردەكراو كە زیانێكی زۆری بە بازرگانان و خاوەن كێڵگە پەلەوەرییەكانی عێراق گەیاندووە. ئاماژەی بەوەشداوە، موجامەلاتی سیاسی بوەتە هۆی ئەوەی بەغداد زیانی گەورە بكات و حكومەتی هەولێریش سودی دارایی بە دەستبهێنێت. هەرێمی كوردستان خاوەنی ٦ دەروازەی سەرەكییە لەگەڵ توركیاو ئێران، دیارترین خاڵە سنورییەكانی لەگەڵ ئێران ( حاجی ئۆمەران، پەروێزخان، سەیرانبەن) وێڕای چەند خاڵێكی سنوری بچوك كە ئەوانیش ( كێلێ، شوشمێ، تەوێڵە، شێخ ساڵح و پشتە)ن. لەگەڵ توركیاش دەروازەی سنوریی (ئیبراهیم خەلیل) كە ساڵی پار ئاستی ئالۆگۆڕی بازرگانی تیایدا گەیشتوەتە نزیكەی ٥ ملیار دۆلار، خاڵی سنوریی دووەمیش (سەرزیری)یە، (سێمێڵكا) سێیەم خاڵی سنورییە لەگەڵ سوریا كە بەهۆی ڕوداوەكانی ئەو وڵاتەوە داخراوە.   

راپۆرت: درەو میدیا بە واژۆی بەرپرسی ئۆفیسی كەركوكی مادەی 140، لەماوەی سێ مانگدا زیاتر لە (600)  خێزانی پێكهاتەی عەرەب لە پارێزگاكانی سەڵاحەدین , دیالە, ئەنبار‌و بەغداد، دەگەڕێنرێنەوە بۆ پارێزگای كەركوك، كە ئەمەش شاڵاوێكی رێكخراوی تەعریبە لەو پارێزگایە. بەپێی نوسراوێك كە واژۆی كاكەڕەش سدیق بەرپرسی ئۆفیسی كەركوكی مادەی 140 و هاوكات ئەندامی مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی نیشتمانی كوردستانی لەسەرە، بە شەش لیست ناوی ( 600) خێزانی عەرەبی لە ماوەی تەنها سێ مانگدا ( 11/3 -28/6/2019  ) گەڕێنراونەتەوە بۆ پارێزگای كەركوك. گەڕانەوەی ئەو خێزانە عەرەبانە بۆ كەركوك بەو لێشاوە، گومانی گەورەی دروستكردووە بەوەی لە سەروەختی نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان كە بڕیارە لە ( 1ی نیسان)ی داهاتوو بەڕێوەبچێت هاوكات بڕیارە ساڵی داهاتوو سەرژمێری بكرێت، كە ئەمەش گۆڕینی دیمۆگرافیای كەركوكەو لایەنە كوردییەكانیش بێدەنگیان هەڵبژاردووە.  كورد پێكهاتەی دۆڕاوی كەركوك لەدوای روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017ەوە كورد لە پارێزگای كەركوك دەسەڵات‌و پێگەی بەتەواوی لاواز بووە، نەبوونی بەرنامەیەكی رون بۆ چارەنوسی ئەو پارێزگایەو ناكۆكی لایەنە كوردییەكان هێندەی تر پێگەی كوردی لاواز كردووە.  لە دوای راگەیاندنی ناوی ( تەیب جەبار) وەك كاندیدی پارتی‌و یەكێتی بۆ پارێزگاری كەركوك لە 11ی تەموزی 2019 لیژنەیەكی هاوبەش لە هەردوولا پێكهاتووە بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ لایەنەكانی ناو ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بۆ دیاریكردنی رۆژێك بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاری كەركوك، بەڵام تا ئێستا یەكێتی و پارتی خۆیان نیانتوانیوە ئەندامانی خۆیان لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك رازی بكەن بۆ هەڵبژاردنی كاندیدە هاوبەشەكەیان، بەشێك لە ئەندامانی هەردوو حزب لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك ناڕازین بە كاندیدكردنی ( تەیب جەبار) بۆ پارێزگاری كەركوك. لە كۆبونەوەی هەفتەی رابردووی لیژنەی هاوبەشی پارتی و یەكێتی لەگەڵ  ئەندامانی پارتی لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كە لە هەولێر بەڕێوەچوو, بەشێك لە ئەندامانی پارتی لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك ناڕەزاییان دەربڕیوە لەسەر دیاریكردنی كاندیدی پارتی و یەكێتی بۆ پارێزگاری كەركوك. بەپێی زانیارییەكانی ( درەو میدیا) ئەو ئەندامانەی پارتی كە ژمارەیان ( 5 ) ئەندامە لە كۆی ( 12) ئەندامی پارتی لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك رایانگەیاندووە " نابێت تەنها یەك كاندید هەبێت‌و پێویستە 4 كاندید هەبێت و ئەوان یەكێكیان هەڵبژێرن". هەروەها ئاماژەیان بەوەشكردووە مەكتەبی سیاسی پارتی و یەكێتی حیسابیان بۆ نەكردون لە دیاریكردنی ئەو كاندیدەو بۆیە ئامادە نین دەنگ بە كاندیدی هاوبەشی پارتی و یەكێتی بدەن. بۆیە چاوەڕەوان دەكرێت و هەوڵەكانیش بەو ئاراستەیەیە كە تا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان (1ی نیشانی 2020) پارێزگاری كەركوك هەڵنەبژێردرێت و راكان جبوری لە پۆستەكەیدا بمێنێتەوە  لە راكان جبوری نزیك دەبنەوە راكان جبوری پارێزگاری بەوەكالەتی كەركوك، ئێستا لەرووی ئیعلامییەوە یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان دژایەتی خۆیانی بۆ رادەگەیەنن، بەڵام لەپشتی پەردەوە مامەڵەی دیكە دەگوزەرێت. بە پێی زانیارییەكانی ( درەو میدیا) كە لە چەند سەرچاوەیەكی كەركوكەوە دەستی كەوتووە، بەهۆی ئەوەی راكان جبوری نزیكەی لە ( 600 ملیار) دیناری لەبەر دەستدایە، بەشێكی زۆری سەركردەكانی یەكێتی لە كەركوك مامەڵەی ژێر بە ژێریان لەگەڵی هەیە ئەویش لە پێناو پێدانی پرۆژەو سود مەندبون لەو پارەیەی لەبەردەستیدایە, بۆ نمونەش شەرعییەتدان بە دەسەڵاتی خەرجكردنی پارە لەلایەن خودی راكانەوە، كە بەشێك لە ئەندامانی یەكێتی لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لەگەڵ عەرەبەكان 21 واژویان كۆكردەوە بەوەی راكان جبوری خۆی دەسەڵاتی خەرجكردنی پارەی پترۆدۆلار و بودجەی هەرێمیی هەبێت. هەرچی پارتی دیموكراتی كوردستانیشە تائێستا چەندین كۆبونەوەی نهێنیان لەگەڵ راكان جبوری كردووە، جبوری لەماوەی رابردوودا چەندین جار لە شاری هەولێر كۆبونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی پارتی دیموكراتی كوردستاندا كردووەو یەكێك لەو كۆبوونەوانە هەفتەی رابردوو لە شاری هەولێر بەڕێوەچووە.  

راپۆرتی: نامیق رەسوڵ – محەمەد رەئوف  وەزیری پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژی شەممە 21ی ئەیلولی داهاتووی دیاریكرد بۆ كردنەوەی دەرگای خوێندگەكان‌و دەستپێكی ساڵی نوێی خوێندنی 2019-2020، ئێستا كەرتی پەروەردە لەبەردەم كۆمەڵێك قەیران و ئاڵنگاری گەورەدایە بەو پێیەی ژێرخانی پەروەردە بەشێكی داڕوخاوەو رەنگە چارەسەركردنیان پێویستی بە پلانی درێژخایەن بێت، 60%ی قوتابخانەكان پێویستییان بە نۆژەنكردنەوە هەیە 100 قوتابخانە هەر كارەبای نیە، 30 قوتابخانە لە بینای گڵدایە،( هەزارو 785) قوتابخانە دوودەوامیەو ( 134 ) قوتابخانە سێ دەوامیە. ژینگەی قوتابخانەكان ژینگەی خوێندن لە هەرێمی كوردستاندا ژینگەیەكی نالەبارەو گونجاو نیە بۆ خوێندن و لەگەڵ سیستمی نوێی خوێندندا یەكناگرێتەوە, ژمارەیەكی بەرچاوی بینای قوتابخانەكان كۆن و داڕزیون و بەكەڵكی خوێندن نایەن‌و تەنانەت هەندێكیان مەترسی روخانیان لێدەكرێت. لە ساڵانی رابردوودا ئەمە روویداو خوێندكارو مامۆستا كەوتنە ژێر دارو پەردووی ئەم بینا داڕزیوانە و خوێندكارێكیش گیانی لەدەستدا. بەگوێرەی ئاماری خودی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان لەم سەدەی بیست و یەكەدا، ئێستا(30)  قوتابخانە بیناكانیان لە گڵ و قوڕ دروستكراون، هەروەها 60%ی قوتابخانەكان پێویستیان بە نۆژەنكردنەوە هەیە، هاوكات ( 1785 ) قوتابخانە دوودەوامییەو ( 134 ) قوتابخانە سێ دەوامییەو ( 5 ) قوتابخانە چوار دەوامییەو ( 194 ) قوتابخانە لە بینای كرێدان و (100) قوتابخانەش كارەبای نیە.  -    لە ساڵی خوێندین 2017 -2018 لەكۆی ( 5234 ) قوتابخانە ( 3162 ) قوتابخانەی پێویستی بە نۆژەنكردنەوە هەیە بەڕێژەی (60%). -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 5234 ) قوتابخانە (501) قوتابخانەی شورا( دیوار)ی نیە بەرێژەی ( 9%). -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 6635 )دەوامی قوتابخانە ( 4705) قوتابخانە یەك دەوامیە ( 1785) قوتابخانە دوو دەوامیە( 134) قوتابخانە سێ دەوامیە ( 5) قوتابخانە چوار دەوامی و پێنج دەوامیە -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لە كۆی ( 5234 ) قوتابخانە (194) قوتابخانەی لە بینای كرێدان. -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 5234 ) قوتابخانە (1395) قوتابخانەی میوانن. -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 5234 ) قوتابخانە (30) قوتابخانەی لە بینای گڵدان‌و تا هیچ تایبەتمەندییەكی قوتابخانەی تیا نیە. -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 317 هەزارو 619 ) رەحلەی یەك كەسی ( 36 هەزارو 84 ) رەحلە پێویستی بە چاككردن هەیەو ( 30 هەزارو 583) رەحلە خراپە . -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 650 هەزارو 82 ) رەحلەی دوو كەسی (78 هەزارو 86) رەحلە پێویستی بە چاككردن هەیەو ( 53 هەزارو 483) رەحلە خراپە. -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 5234 ) قوتابخانە (2411) قوتابخانەی باخچەی نیە بەرێژەی ( 46%) -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 5234 ) قوتابخانە (100) قوتابخانەی كارەبای نیە. -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 5234 ) قوتابخانە (350) قوتابخانە تەوالێتی مامۆستای نیەو (159) قوتابخانە تەوالێتی قوتابی نیە. -    لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 لەكۆی ( 5234 ) قوتابخانە (716) قوتابخانە تۆڕی ئاوی پاكی خواردنەوەی نیە. ژمارەی مامۆستا لەگەڵ میلاكدا یەكناگرێتەوە لە هەرێمی كوردستاندا (128 هەزارو 424) مامۆستا هەیە، كە (54 هەزارو 110 ) مامۆستای لە رەگەزی نێر بەرێژەی ( 42%) و (74 هەزارو 311) مامۆستا لە رەگەزی مێن بە رێژەی ( 58%) لەگەڵ ( 11 هەزارو 136 ) مامۆستای وانەبێژ، لە ساڵی خوێندنی 2017 -2018 ( 11 هەزارو 379) مامۆستا مۆڵەتیان وەرگرتووە. ئەوەش رێژەیەكی كەم نیە ئەگەر زیاد نەبێت, بەڵام هۆكاری ئەوەی كە هەندێك قوتابخانە بەدەست بێ مامۆستایی و كەمی مامۆستاوە دەناڵێََنن ئەوەیە كە ناڕێكی لە دابەشكردنی مامۆستادا هەیە، قوتابخانە هەیە رێژەی زیاد لە پێویستی مامۆستای هەیە، قوتابخانە هەیە ژمارەی مامۆستاكانی ئەگەر بەقەد خوێندكارەكانی نەبێت هیچی وای كەمتر نیە، قوتابخانەش هەیە بە نزیكەی (700) خوێندكارەوە (10) مامۆستای هەیە، لە هەرێمدا هەر مامۆستایەك 17 خوێندكاری بەردەكەوێت.   وازهێنان لە خوێندن  دیاردەی وازهێنان لە خوێندن دیاردەیەكی خراپ‌و مەترسیدارە لە هەرێمی كوردستاندا، بەپێی ئامارەكانی خودی وەزارەتی پەروەردە ساڵانە ژمارەیەكی زۆر لە منداڵان واز لە خوێندن دەهێنن، ئەمە جگە لەوانەی كە هەر پەیوەندیان بە خوێندنەوە نەكردووەو ناونوس نەكراون كە ئەمانە هیچیان لەم ئامارانەدا نین ژمارەی ئەو قوتابیانەی وازیان لە خوێندن هێناوە لە ساڵی خوێندنی 2017-2018 لەكۆی ( ملیۆنێك و 741 هەزارو 762 ) قوتابی (34 هەزارو 527) قوتابی وازیان لە خوێندن هێناوە، لەگەڵ ئەوەی بەشێكیان فاكتەری ئابوری كۆمەڵایەتی هەیە، بەڵام بەشێكیشی پەیوەستە بە ژینگەی قوتابخانەوە كە ژینگەیەكی نەگونجاوە لەگەڵ خواست و ویستەكانیانداو زۆرێك لە قوتابخانەكان وەك سەربازگە یاخود زیندانێك وان بۆ قوتابیان، بۆیە هەست بە خۆشی و ئاسودەیی ناكات لە ناو بینای قوتابخانە، كەمی و نەبوونی وانەكانی ( وەرزش، میوزیك، هونەر..هتد) كاریگەری زۆری لەسەر  وازهێنانی قوتابی هەیە. چارەسەر وەزیری نوێی پەروەردە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا ماوەی زیاتر لە 40 رۆژە دەستبەكاربووە، ئەو وەزارەتێكی وەرگرتووە كە بەدەست ئەو كێشە كەڵەكەبووانەی سەرەوە دەناڵێنێت. لە دەستپێكی كارەكانیدا وەزیری نوێ چەند بڕیارێكی دەركرد بۆ چارەسەركردنی هەندێك لەو كێشانە كە بریتین لە: * هەڵوەشاندنەوەی خوێندنی هەردوو بابەتی ( بیركاری‌و زانست) بە زمانی ئینگلیزی لە قوتابخانە بنەڕەتییەكاندا، كە ئەمە لە رابردوودا كێشەیەكی زۆری بۆ خودی خوێندكاران‌و كەسوكاریان‌و تەناتەت مامۆستایانیش دروست كردبوو. * قەدەغەكردنی وتنەوەی وانە لە خوێندنگە ئەهلییەكاندا لەلایەن مامۆستایانی قوتابخانە حكومییەكانەوە، ئەوەش بەمەبەستی رەخساندنی هەلی كار بۆ دەرچوانی زانكۆ‌و پەیمانگاكان كە چەند ساڵێكە دامەزراندن لە كەرتی حكومییدا وەستاوە. *پێكهێنانی لیژنەیەك بۆ ڕێكخستنەوەی میلاكاتی مامۆستایان و فەرمانبەران لە سەنتەری شارەكان بۆ ساڵی خوێندنی (2019- 2020). * ڕێگەنەدان بە كردنەوەی خولی بەهێزكردن و وتنەوەی پرۆگرامەكانی خوێندن لەو پەیمانگە پیشەییانەی كە لەلایەن وەزارەتی پەروەردەوە مۆڵەتی پیشەییان پێدراوە. ئەم بڕیارانەی وەزیری پەروەردە ئەگەرچی بۆ  پرۆسەی پەروەردە‌و فێركردن لە هەرێمدا گرنگن، بەڵام چارەسەری بنەڕەتی كێشە قوڵە‌و گەورەكانی ئەو پرۆسەیە ناكات، چونكە چارەسەری كێشەكانی پەروەردە پێویستی بە بودجەی باش‌و پلانی ستراتیژی هەنوكەیی‌و درێژخایەن هەیەۆ بەشێك لەو كێشانە بەمشێوەیە چارەسەر دەبن: * كەرتی پەروەردە بەدەست كەمی بینا‌و خراپی بیناوە دەناڵێنێت، بۆیە پێویستە حكومەت‌و وەزارەتی پەروەردە لەم بوارەدا بودجەیەكی تایبەت تەرخان بكەن بۆ بونیاتنانی خوێندنگەی نوێ‌و نۆژەنكردنەوە‌و چاككردنی بیناكان‌و گونجاندنیان لەگەڵ سەردەمدا. * دابینكردنی كەلوپەل‌و پێداویستییەكانی تایبەت بە پرۆسەی پەروەردە‌و فێركردن كە ئێستا تەكنۆلۆژیای پێشكەتوو رۆڵی بەرچاو دەبینێت لەو پرۆسەیەدا. * رێكخستنەوەی میلاكی خوێندنگەكان لە مامۆستا‌و فەرمانبەر‌و كارگوزار‌و باخەوان بە شێوەیەكی دادپەروەرانە، چونكە كێشە لە كەمی میلاكدا بەو شێوەیە نییە بەڵكو كێشەكە لە رێكخستنی میلاكاتدا هەیەو هەندێك خوێندنگە میلاكی زۆرە‌و هەندێكیش میلاكی زۆر كەمە. * چاوخشاندنەوە بە بابەتەكانی خوێندن‌و گونجاندنیان لەگەڵ سەردەم‌و دۆخی پەروەردە لە هەرێمی كوردستاندا. * بایەخدان بە مامۆستایان، كە بڕبڕەی پشتی پرۆسەی پەروەردە‌و فێركردنن‌و گۆڕانكاریكردن لە دەستەی بەڕێوەبردنی خوێندنگەكاندا بەشێوەیەك كە ئەوانەی خوازیارن لەو بوارەدا خزمەت بكەن بواریان بۆ بڕەخسێت‌و ئەوانەشی چەندین ساڵە لەو ئەركەدان‌و ماندووبون پشوو بدەن‌و بگەڕێنەوە‌و خوێندكاران‌و پەروەردەش سود لە ئەزمونیان وەربگرن. وەزارەتی پەروەردە وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ یەكەم كابینەی حكومەتی هەرێم لە 1992 دامەزراوەو بە یاسای ژمارە (4) ساڵی (1992) وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان، كاری خۆی دەكات.  بەپێی ئەو زانیاریانەی كەلە سایتی فەرمی وەزارەتی پەروەردەدا بڵاوكراوەتەوە(https://moe-krg.com) لە دیوانی وەزارەت ( 5 ) راوێژكار هەیە، لەناو دیوانی وەزارەتدا ( 12 ) بەرێوەبەری گشتی هەیە، سەرەڕای بەرێوەبەری گشتی پەروەردەكان، لەگەڵ ( 7) بەرێوەبەرایەتی لەناو دیوانی وەزارەتی پەروەردە.    * سود لە راپۆرتی ئینستتیۆتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان وەرگیراوە 

(درەو میدیا): ئۆپەراسیۆنەكانی ئیسرائیل سوریا‌و عێراقی تێپەڕاند‌و گەیشتە لوبنان، ئەمینداری گشتی حزبوڵای لوبنان هەڕەشەی وەڵامدانەوەی كرد لە ئیسرائیل كە ئەگەر كەشێكی پڕ لە نیگەرانی‌و ئاڵۆز بخوڵقێنێت، ئایا بەكارهێنانی زمانی هەڕەشە لە نێوان ئیسرائیل لەلایەك‌و ئێرانو هاوپەیمانەكانی تری لەلایەكی ترەوە سەردەكێشێت بۆ بەرپابوونی جەنگێكی گشتگیر؟ سێ‌ تەقینەوەی ناوچەی بیقاعی ناوەڕاستیان لە لوبنان هەژاند، دەركەوت كە لەلایەن فڕۆكەكانی ئیسرائیلەوە ناوچەكە بۆردومانكراوە، تەلئەبیب دەڵێت لەو هێرشەدا چەند بنكەیەكی بەرەی میللی رزگاریخوازی فەلەستین سەركردایەتی گشتی كراوەتە ئامانج، پێش ئەم هێرشەش ئیسرائیل بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان هێرشیكردەوە سەر بنكە‌و بارەگاكانی حزبوڵای لوبنان لە باشووری ئەو وڵاتە كە پێگەی سەرەكی ئەو حزبەیە. ئەم هێرشە حەسەن نەسروڵای ئەمینداری گشتی حزبوڵای هێنایە قسە، نەسروڵا هەڕەشەی ئەوەیكرد كە باجەكەی هەرچییەك بێت وەڵام دەدەنەوەو هەر فڕۆكەیەكی ئیسرائیلی بێفڕۆكەوانی ئیسرائیلی ئەگەر لە ئاسمانی لوبناندا بفڕێت دەیخەنە خوارەوە. یەكەم هێرش نیە هێرشەكەی ئەمداوییەی سەر لوبنان، سێیەم هێرشی لەو جۆرەیە كە ئیسرائیل بنكە‌و پەناگەی ئەو هێزانە دەكاتە ئامانج كە ناڕاستەوخۆ سەربە ئێرانن، لە عێراق ئیسرائیل – بەوتەی رۆژنامەیەكی ئەمریكی- كۆگای چەك‌و تەقەمەنی تایبەت بە هێزەكانی حەشدی شەعبی كردە ئامانج كە لەلایەن ئێرانەوە هاوكاری دەكرێنن لە دەوروبەری دیمەشقی پایتەختی سوریاش وەك خۆی دەڵێت ئیسرائیل بنكەیەكی سەر بە فەیلەقی قودسی ئێرانی بە ئامانج گرتووە. ئیسرائیل دەڵێت لەو هێرشەدا دوو كەس كوژراون كە هەوڵیانداوە كردەوەی تێكدەرانە لەدژی  ئەنجامبدەن لە خاكی سوریاوە، ئەفسەرێكی باڵای سوپای ئیسرائیل‌و ئەفیخای ئەدرعی وتەبێژی سوپای ئیسرائیل دەڵێن هێزەكانی سەر بە فەیلەقی قودسی ئێران لە ئامادەكاریدا بوون بۆئەوەی لەرێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانە هێرشبكەنە سەر باكوری ئیسرائیل‌و هەر فڕۆكەیەك لەوانە چەندین كیلۆگرام تەقەمەنی هەڵگرتووە، بەڵام ئیسرائیل ئەو پلانەی لەباربرد. بەوتەی ئەدرعی ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە لە ئێرانەوە لەگەڵ چەند كەسێكی ئێرانیدا گەیەنراونەتە فڕۆكەخانەی دیمەشق، پاشان گواستراونەتەوە بۆ سەربازگەیەك كە فەیلەقی قودس بەڕێوەدەبات. بەڵام موحسن رەزایی فەرماندە لە سوپای پاسدارانی ئێران ئەو گێڕانەوەیەی ئیسرائیل رەتدەكاتەوە‌و دەڵێت:" ناوەندە راوێژكارییەكەیان هیچ زیانێكی پێ نەگەیشتووە" بۆچی ئێستا؟ لێكدانەوەكان دەربارەی ئامانجی راستەقینەی ئیسرائیل لەم هێرشانەدا جیاوازن، هەندێك لە چاودێرە سیاسییەكان وایدەبینن كە پێویستییەكی كاتییە بە لەبەرچاوگرتنی نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی ئیسرائیل. ئەیاد ئەبو شەقرا، چاودێری سیاسی لوبنانی لەگەڵ ئەم بۆچونەدایە‌و خاڵێكی تریشی دەخاتەسەر و دەڵێت ململانێی نێوان ئیسرائیل‌و ئێران ململانێیە لەسەر سنوری هەژمویان لە ناوچەكەدا‌و هێرشەكانی ئیسرائیل هیچ نین جگە لە ئاگاداركردنەوەیەك بۆ ئێران كە سنوری خۆی تێنپەڕێنێت.  ئەبو شەقرا لە لێدوانێكیدا بۆ ماڵپەڕی " DW" ی ئەڵمانی دەشڵێت:" هەوڵێك هەیە بۆ دیاریكردنی سنوری هێز‌و هەژمونی نێوان هەردوو وڵات كە لە چوارچێوەی گشتی پێكەوەژیان دەرنەچێت. وادەرناكەوێت كە ئێران هەوڵبدات خۆی لە بیرۆكەی فراوانتركردنی سنوری هەژمونی ئیقلمی بدزێتەوە، بۆیە بە بۆچونی ئەبو شەقرا ئەمە ئیسرائیلی ناچاركردووە دەست بە جوڵە بكات بۆئەوەی جموجوڵی فراوانخوازی ئێران رابگرێت، بەهۆی ئارەزووی ئێرانەوە بۆ پتەوتركردنی هەژمونی خۆی كە وادەردەكەوێت زیاترە لەوەی دەكرێت رێگەی پێ بدرێت، ئاماژەبەوەشدەدات كە رەزامەندییەكی نێودەوڵەتی هەیە بۆ هەژمونی ئێران لە ناوچەكەدا بەڵام لە سنورێكی دیاریكراودان ئەوەش بە روونی دەركەوت كاتێك محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران گەیشتە فەرەنسا‌و لە پەراوێزی كۆبوونەوەی لوتەكەی گروپی حەوتدا لەگەڵ هەندێك لە سیاسییەكاندا كۆبوەوەو ئەمڕۆش دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا جەختیكردەوە لەسەر ئەوەی كە " روخاندنی رژێمی ئێران ئامانجی ئەمریكا نیە‌و ئەو دەیەوێت ئێران دەوڵەتێی بەهێز بێت، بەڵام رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵیدا رێككەوتنێكی خراپ بوو". لای خۆشیەوە ئیال علیما چاودێری سیاسی‌و سەربازیی لە رادیۆی ئیسرائیل بەپێویستی دەزانێت بۆ تێگەیشتن لە جموجوڵەكانی ئەمداوییەی ئیسرائیل دەبێت بگەڕێینەوە بۆ لێدوانی چەند مانگێك لەمەوبەری یەكێك لە گەورە ئەفسەرانی ئیسرائیل لە دەستەی هەواڵگری كە رایگەیاند ئێران كار دەكات بۆئەوەی چەند بنكەو دامەزراوەیەكی ستراتیژی لە سوریاوە بگوازێتەوە بۆ عێراق لەترسی هێرشی ئیسرائیل بۆسەریان. دەشڵێت سوربووونی جیهان‌و ئیسرائیل لە رێگەگرتن لە جێگیربوونی ئێران لە سوریا‌و ناوچەكە لانیكەم بە بۆچونی ئیسرائیل پاساوی ئەوەی پێ دەدەن چالاكییە سەربازییەكانی لە عێراق‌و سوریا‌و لوبنان فراوانتر بكات. بەڵام یۆهانسك بێگ مامۆستا لە زانكۆی توێژینەوە یەهودییەكان لە هایدلبێرگ لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ DW دەڵێت:" نیگەرانی ئیسرائیل زیاتر بووە لە بڕ‌و قەبارەی جەنگی بەوەكالەت كە لە ناوچەكەدا ئەنجامدەدرێنو ئێرانیان لە پشتەوەیە، ئەوەش وایكرد ئیسرائیل دەست بە جوڵە بكات". هێرشەكان دەبنە جەنگێكی گشتگیر؟ بەشێكی زۆر لە چاودێران ترسی خۆیان  ناشارنەوە لە ئەگەری تەشەنەسەندنی رووبەڕوبونەوەكانی ئەمداوییەی نێوان ئێران‌و باڵەكانی لە ناوچەكەدا لەگەڵ ئیسرائیل بۆ بەرپابوونی جەنگێكی ئیقلیمی، بە تایبەتیش دوای لێدوان‌و هەڕەشە راستەوخۆكانی حەسەن نەسروڵا، ئەمینداری گشتی حزبوڵا. ئەیاد ئەبوشەقرا چاودێری سیاسی لوبنانی لەگەڵ ئەو ترسەدایە، بەڵام باوەڕیشی وایە " ئەگەر جەنگ بەرپا ببێت ئەوا لە سنورێكی دیاریكراودا دەبێت، چونكە چوارچێوەیەكی پێكەوەژیان‌و رەزامەندیی هەیە لە لایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل لە ناوچەكەدا كە وای لێدەكەن ئامادەیی تێدابێت هێزی ئەتۆمیی ئێران بگۆڕێتەوە بە بوونی هەژموونی لەسەر خاك‌و زەوی لە ناوچە عەرەبییەكاندا. ئەبو شەقرا لە وتاكانی نەسروڵادا رەهەندێكی مەترسیدار دەبینێت‌و جەخدەكاتەوە كە هەڵەی زمانەوانی یان خراپ خەمڵاندن نەبوو كاتێك نەسروڵا وتی بەرپەرچدانەوە‌و وەڵامدانەوەی ئیسرائیل لە لوبنان دەبێت‌و نەی وت لە لوبنانەوە دەبێت، كەواتە نەسروڵا چ پلانێكی هەیە بۆئەوەی لەناو لوبناندا جێبەجێی بكات ئەگەر هێرشی ئیسرائیل دووبارە بووەوە؟ كەس نازانێت، ئەمەش مایەی نیگەرانییە، ئاماژە بەوەشدەدات كە هەڵوێستی ئەوروپا بەرامبەر بە ئێران لەگەڵ هەڵوێستی چین‌و روسیا كە بە تەواوەتی شكاندنی ئێران رەتدەكەنەوە هەموو كارگەلێكن كە ئاماژە بەوەدەدەن رەزامەندییەك هەیە بۆ بوونی هەژموونێكی ئیقلیمی ئێران بەڵام بە شێوەی ناڕاستەوخۆ. بەوتەی ئیال عەلیما چاودێری سیاسی ئیسرائیلی هەواڵگرییەكانی ئیسرائیل هەڵگیرسانی رووبەڕبوونەوەی راستەوخۆ لەگەڵ حزبوڵا یان باڵەكانی تری ئێران لە ناوچەكەدا بە دوو دانانێن‌و دەڵێت:" هەڵسەنگان بۆ هەڵوێستێك دەكرێت كە باس لە ئەگەری تێكچوونی بارودۆخەكە دەكات یان رووداوێكی لاوەكی كە لەسەر سنور رووەدات‌و دواتر فراوان دەبێت بۆ شەڕێكی چەند بەرەیی، ئەوەش بەواتای ئەوە دێت كە مەترسیی هەیە". بەڵام ئەم چاودێرە ئیسرائیللە رونیشیدەكاتەوە كە ئەگەری تێوەگلانی هەردوو وڵات لە رووبەڕبوونەوەیەكی گشتگیردا بەمزوانە بە ئەگەرێكی دوور دادەنێت‌و دەڵێت هەموو لایەنە نێودەوڵەتییەكان پابەندن بە رێگەگرتن لە بەرپابوونی جەنگێك بەڵام هەندێك بەریەككەوتن‌و ئاڵۆزیی بەردەوام دەبنە هۆی زیاتربوونی دۆخەكە‌و دیمەنی توندتری ئەم بەریەككەوتنە دەبینین، بە تایبەت لەدوای سوربونی ئیسرائیل لەسەر گەڕانەوەی ئێران بۆ پێگەكانی لە ناوچەكەو لە بەرامبەریشدا ئێران سورە لەسەر بەردەوامیدان بە ستراتیژی فراوانتركردنی هەژمونی لە ناوچەكەدا". هەمان نیگەرانی لای یۆهانس بێگ مامۆستای زانكۆی هایدلبێگر هەیە كە دەڵێت لە جەنگی 2006ەوە حزبوڵا‌و ئیسرائیل خۆیان بۆ رووبەڕووبونەوەیەكی گشتگیر ئامادەدەكەن‌و حزبوڵا بوەتە خاوەنی بنكە‌و سەكۆی تەقاندنی موشەكە مەودا مامناوەند لەناو لوبناندان كە ئەوەش رەنگە پاڵ بنێت بە ئیسرائیلەوە بۆئەوەی توندتر بێتە ناو لبونانەوە‌و رەنگە ئەمە ببێتە جەنگی سێیەمی لوبنان. یۆهانس بێگ رونیشیدەكاتەوە كە هاتنەدی ئەم سیناریۆیە ئێستا دوورە، بەڵام كێشەكە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەوەیە كە قورسی هەڵسەنگاندنی بە شێوەیەكی سنوردار بۆ بكرێت، لە جەنگە لوبنانی ساڵی 2006ەوە ئاڵۆزییەكان زۆریان نەخایاندووە هەتا گەیاندویانەتە شێوەی جەنگێكی تەواوەتی. ئیسرائیل هێڵی سوری بەزاندووە؟ جوڵەی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئیسرائیل بۆ قوڵایی ناو لوبنان مایەی سەرسوڕمان بوو، لەبەرئەوە تەلئەبیب زۆر بەجدیی دەڕوانێتە لێدوانەكانی حەسەن نەسروڵا، ئەمەش بەوتەی ئیال عەلیما چاودێری سیاسیی ئیسرائیلیی. عەلیما دەڵێت رەنگە بەو هەنگاوە ئیسرائیل هێڵی سوری بەزاندبێت، " پێشتر بنەمای گەمەكردن هەبوو لە نێوان حزبوڵا‌و ئیسرائیل دەربارەی ئەو كۆت‌و بەندانەی كە دەبێت پابەندی بن، لەبەرئەوە حزبوڵا هیچ وەڵامێكی هێرشەكانی ئیسرائیلی لە ناو خاكی سوریادا نەدایەوە هەرچەندە گۆڕەپانی سوریا بەشێكە لە بەرژەوەندییەكان حزبوڵا، هەتا ئیسرائیلیش لە هیچ ئاماندێكی لەناو خاكی لوبناندا نەداوە، بەڵام هێرشی دوو فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكە خاڵی وەرچەرخانە و هەموو ئەو بنەمایانەی شكاند كە هەردوو لایەن پەسەندیان كردووەن لەبەرئەوە ئەم رووداوە لەلایی زۆربەی لایەنەكان نیشانەی پرسیارە". لە وتارەكەیدا نەسروڵا جەختیكردەوە كە هێرشەكە "هێرشێكی خۆكوژی پلان بۆداڕێژراو" بووە، بەڵام عەلیما دەڵێت رەنگە كارەكە بەهەڵە ئەنجامدرابێت، چونكە قورسی پێشبیی ئەوەی بكرێت كە ئیسرائیل قوڵایی لوبنان بكاتە ئامانج، مەگەر ئامانجێكی گرنگ هەبێت، بەڵام هیچمان دەربارەی ئەوە نەبیستووە.؟ ئەم پسپۆرە ئیسرائیلییە دەشڵێت:" ئەمە وایكردووە كە ئیسرائیل وەڵامی حزبوڵا بۆ ئەم هێرشە بەدوور نەزانێت، بەڵام كەس كات‌و شێوەكەی نازانێت".  

(درەو میدیا): دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا پێشنیازدەكات بە بۆمبی ئەتۆمی لە گەردەلولەكان بدرێت, پێش ئەوەی بگەنە خاكی ویلایەتە یەكگرتووەكان، ئەمەش بەوتەی سایتی هەواڵی ئیكسیۆسی ئەمریكی. بە گوێرەی ئەو سایتە ترەمپ لە میانی كۆبوونەوەیەكدا كە پرسی گەردەلولەكانی تێدا تاوتوێكراوە، پرسیاری ئەوەی كردووە كە  ئایا دەكرێت بۆمبی ئەتۆمیی بدرێت لە سەرچاوەی  گەردەلولەكان لە كەناراوەكانی ئەفریقاو لەو رێگەیەوە پەكبخرێت؟ سەرچاوەیەك كە ئامادەی ئەو كۆبوونەوەیە بووە رایگەیاندووە بەشداربووان سەریان سوڕماوەوە‌و وتویاینە " چیی بكەین لەگەڵ ئەمەدا؟" سایتی ئۆكسیۆن مێژووی ئەو كۆبوونەوەیەی باس نەكردووە كە تێیدا باسی ئەو پرسە كراوە. ئەمە یەكەمجار نیە كە ترەمپ پێشنیازی لەو شێوەیە دەكاتن ساڵی 2017. ترەمپ پرسیاری لە بەرپرسێكی باڵای ئیدارەی ئەمریكا كرد كە ئایا دەكرێت بە بۆمب رێگە لە گەیشتنی گەردەلول بۆ خاكی ئەمریكا بگیرێت، بەڵام ترەمپ ئەو كاتە لەو گفتوگۆیەدا باسی بۆمبی ئەتۆمی نەكرد بەدیاریكراوە. كۆشكی سپی رەتیكردوەتەوە كە كۆمێنت لەسەر ئەو بابەتە بدات، بەڵام سایتی ئیكسیۆس لەسەر زاری بەرپرسێكی باڵای ئیدارەی ئەمریكاوە رایگەیاند كە " ئامانجەكەی ترەمپ خراپ نیە". بیرۆكەكە نوێ‌ نیە ئەم بیرۆكەیەی كە ترەمپ بۆ بەرگرتن لە گەردەلول خستویەتییەڕوو نوێ‌ نیە، پێشتر‌و لە پەنجاكانی سەدەی رابردوودا یەكێك لە زاناكانی ئیدارەی ئەو كاتەی حكومەتی ئەمریكا پێشنیازێكی لەو شێوەیەی خستوتەبەر دەست ئیدارەی سەرۆك دویت ئایزنهاوەرو ئێستاش بیرۆكەكە جارێكی تر سەریهەڵداوەتەوە، هەرچەندە زاناكان لەو باوەڕەدان نین كە كەڵكی هەبێت ، " فەرمانگەی نیشتمانی تایبەت بە زەریاكان‌و بەرگە هەوا) لە سایتی فەرمی خۆی لاپەڕەیەكی بۆ ئەو بیرۆكەیە تەرخانكردووەو دەڵێت:" لەكاتی وەرزی گەردەلولەكاندا پێشنیازەكانی تایبەت بە بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی بۆ لەناوبردنیان سەرهەڵدەداتەوە". دەشڵێت:" كارەكە تەنها لە ئاگاداركردنەوەی گەردەلولەكەدا خۆی نابینێتەوە كە ئەگەر جێبەجێمانكردن بەڵكو بەهۆی باوە چالاكی بڵاوبونەوەی تیشك زۆر بەخێرایی لە زەوییەكانی دەوربەر روودەدات، پێویستیش ناكات كە بوترێت بیرۆكەیەكی باش نیە". ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ساڵانە رووبەڕووی چەندین گەردەلول دەبێتەوە‌وبەهۆیەوە زیانێكی زۆری پێدەگات، ساڵی 2017 گەردەلولی ( هارڤی) لەو وڵاتەیدا‌و دەوترێت كە ئەوە بەهێزترین گەردەلولە كە ئەمریكا لە ماوەی 12 ساڵدا رووبەڕووی بوبێتەوە.  لەو كاتەوە بەردەوام كەناری خۆرهەڵاتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رووبەڕووی زنجیرەیەك گەردەلولی وێرانكەر بوەتەوە‌و بەهۆیەوە هەزاران كەس مردون‌و زیانی چەندین ملیار دۆلاریشی لەو وڵاتە داوە. " ئەم پیاوە دەبێت بڕوات" ئەمریكییەكان لەسەر تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر سەرسوڕمانی خۆیان بەم بیرۆكەیەی سەرۆكەكەیان دەربڕیوە، یەكێك بە سەرسوڕمانەوە نوسیویەتی" دەبێت چی رووبدات لە رێگەی هەڵەوە". هەروەها چەندین كەسی تر هاشتاكی ( بەمشێوەیە كۆتایی جیهان دەستپێدەكات) یان راگەیاندووە. كاملا هاریس كە هەوڵدەدات ببێتە كاندیدی دیموكراتەكان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی سەرۆكایەتی ئەمریكا لە تویتێكیدا دەڵێت:" پێویستە ئەم پیاوە بڕوات".

درەو میدیا: نزیكەی 20 رۆژە ئاگر لە دارستانەكانی ئەمازۆنی ئەمریكای باشور كەوتۆتەوە، دارستانەكانی ئەمازۆن بەسەر 9 وڵاتدا دابەشبووەو زۆرینەی روبەرەكەی دەكەوێتە بەرازیلەوە.   جاییر پۆڵسۆنارۆ، سەرۆكی بەڕازیل رێكخراوە ناحكوومییەكانی بە كردنەوەی ئاگرەكە تۆمەتبار كردوو وتی " رێكخراوە ناحكومییەكان هۆكارێكن بۆ زیاتر تەشەنەسەندنی ئاگرەكەی دارستانەكانی ئەمازۆن ، چونكە ئەگەر ئاگر نەبێت، ئەوان سودی دارایی ناكەن". بەڵام (پەیمانگای توێژینەوە لە ژینگەی ئەمازۆن) هۆكارەكەی بۆ لەناوبردنی دارستان و بڕینەوەی دارەكان دەگەڕنێتەوە دەڵێت" سەرۆكی بەرازیل لە پێشودا بڕیاری ئەوەی دابوو كە روبەری دارستانەكە لە سنوری وڵاتەكەی كەمبكاتەوە و لەبری ئەوە زەوی پێویست بۆ وەبەرهێنان و كشتوكاڵ دەستبخات" لە لێدوانێكی پێشویدا سەرۆكی بەرازیل وتبووی "یەك كیلۆ لە بەرهەمی كشتوكاڵی بەسود بەهادارترە لە دارێكی دارستانی ئامازۆن".  دارستانەكانی ئەمازۆن، فراونترین دارستانەكانی جیهانەو بە (سییەكانی زەوی) جیهان ناسراوەو لە ئێستادا ئاگرێكی گەورە لەو دارستانە كەوتۆتەوە:   •     بەپێی ئاماری سەنتەری لێكۆڵینەوەی گەردونی بەرازیلی، تەنها لەم ساڵ( 1/1/2019 تا 21/8/2019) لە دارستانەكانی بەرازیلدا ( 75 هەزارو 336 ) ئاگر كەوتۆتەوە كە 52%ی لە دارستانەكانی ئەمازۆندا بووە. •    بەراورد بە ساڵی رابردوو ئاگركەوتنەوە 84% زیادیكردووە،  •    لە ( 15 تا 21/8/2019) زیاتر لە( 9 هەزارو 500 ) ئاگر لە دارستانەكانی ئەمازۆن كەوتۆتەوە.  •    دارستانەكانی ئەمازۆن بەسەر 9 وڵاتی ئەمریكای باشوردا دابەشبووە( بەرازیل، ڤەنزوێلا، پۆلیڤیا، كۆڵۆمبیا، پیرۆ، گۆیانا، ئیكوادۆر، سۆرینام، گۆیانای فەرەنسی)  •    لە 64%ی دارستانەكانی ئەمازۆن روبەرەكەی دەكەوێتە وڵاتی بەرازیلەوە •    روبەری دارستانەكانی ئەمازۆن ( 5 ملیۆن و 500 هەزار) كیلۆمەتر دوجایە  •    دارستانەكانی ئەمازۆن نزیكەی ( 2 ملیۆن و 500 هەزار) جۆر مێروی تێدایە. •     (40) هەزار جۆری روەكی تێدایە •    ( 2 هەزارو 200) جۆر ماسی تێدایە •    ( هەزار و 294) جۆر باڵندەی تێدایە •    ( 427) جۆر ئاژەڵی تێدا دەژی •    (378) جۆر خشۆك لە دارستانەكانی ئەمازۆن ئەژین •    (750 ) جۆر داری تێدایە

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت "ئەمریكا زانیاری دڵنیاكەرەوەی لەبەردەستدا نییە سەبارەت بەوەی ئاخۆ ئیسرائیل بەرپرسە لە هەموو ئەو هێرشانە كە ئەمبارەكانی چەكی لە عێراق بەئامانجگرتووە" ئەمە قسەی چەند بەرپرسێكی ئەمریكی ئیدارەی دۆناڵد ترەمپە بۆ ئاژانسی "بلۆمبێرگ". ئەم هاوینە وەرزی تەقینەوەی ئەمبارەكانی چەكی هێزەكانی حەشدی شەعبی بوو، لە مانگی تەموزەوە تائێستا (4) ئەمبار تەقیوەتەوە، هەندێك دەڵێن بەهۆی بەرزبونەوەی پلەكانی گەرماوەیە، هەندێكی تر باس لە هێرشی ئیسرائیل دەكەن. گومانەكانی زیاتر كرد  رۆژی 19ی ئەم مانگە بنیامین نەتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل سەردانی ئۆكرانیای كرد، لەوێ رۆژنامەنوسان پرسیاریان لێكرد لەبارەی ئەوەی ئاخۆ ئەو راپۆرتانەی راستن كە باسلەوە دەكەن ئیسرائیل لە پشت هێرشەكانی ئەمدواییەی عێراقەوەیە. نەتانیاهۆ حەشدی شەعبی عێراقی بەستەوە بە ئێرانەوە‌و بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند" ئێران لە هیچ شوێنێك پارێزبەندی نییە‌و لە هەر كات‌و شوێنێك پێویست بكات ئیسرائیل هەنگاوی سەربازی هەڵدەگرێت"، واتە ناتانیاهۆ بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ پشتڕاستیكردەوە ئیسرائیل دەستی هەبووە لە هێرشەكانی ئەمدواییەی عێراق. نەتانیاهۆ باسی لەوەكرد، دەسەڵاتدارانی ئێران بەردەوام هەڕەشەی لەناوبردنی ئیسرائیل دەكەن‌، بۆ گەیشتن بەو ئامانجەش لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست پێگەی سەربازی زیاتر دروستدەكات"، وتی:" رێككەوتنی ئەتۆمی كە ساڵی 2015 لەنێوان ئێران‌و وڵاتانی زلهێز ئیمزاكرا، هۆكار بوو بۆ بەهێزبووونی سیاسەتی هێرشبەرانەی ئێران لە ناوچەكە، بۆیە لە هەر شوێنێك پێویست بكات ئێمە لەدژی ئێران دەجوڵێین‌و پێشتریش جوڵاوین". چەند قسەیەكی تر ئەوەی وایكرد هەر لەسەرەتاوە ئاڕاستەی پەنجەكان روو لە ئیسرائیل بكات، پێشینەی هێرشە ئاسمانییەكانی ئیسرائیل بوو لە سوریا. رۆژنامەی "مەعاریف"ی ئیسرائیلی لە راپۆرتێكدا دۆخی ئێستای عێراق بەراورد دەكات بە سوریا‌و نوسیویەتی:" ئامانج لە هێرشەكانی ئیسرائیل بۆسەر ئەمبارەكانی چەك لە عێراق بۆ رێگرتنە لە دروستبوونی بنكەی موشەكی، كە لە داهاتوودا زیان بە ئیسرائیل بگەیەنێت". راپۆرتەكە دەڵێ:" ئێران كە بەهۆی هێرشە ئاسمانییەكانی ئیسرائیلەوە لە سوریا زیانی زۆری بەركەوت، بۆیە بڕیاریداوە چەقی قورسایی خۆی لە ناوچەكە بگوازێتەوە بۆ عێراق، بەڵام دەركەوت ئیسرائیلیش هەمان كاردەكات" واتە چۆن لە خاكی سوریا، ئێرانی كردە ئامانج، لە عێراقیش هەمان كار دەكاتەوە.  ئیدی كۆهین توێژەرو راوێژكاری پێشووی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی "الحرە" پشتڕاستیكردەوە ئیسرائیل لە پشت هێرشەكانەوەیە. كۆهین وتی:" بۆردومانەكانی ئیسرائیل لە عێراق بەردەوام دەبێت، بەڵام هەرێمی كوردستان ناگرێتەوە". ئیسرائیل‌و وڵاتانی خۆرئاوا هێزەكانی حەشدی شەعبی وەكو هێزێكی سەربازی شاراوەی ئێران لە عێراق ئەژماردەكەن، بەوپێیەی ئەم هێزە بە فەرمانی عەلی سیستانی مەرجەعی باڵا شیعەكان دروستكراوە‌و زۆرینەی پێكهاتەكەی خەڵكانی سەربە شیعەمەزهەبن‌و هەندێك لە سەركردەكانی پەیوەندی مێژوییان لەگەڵ سەركردەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران هەیە. بەڵام محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران دەڵێ:" ئەوانەی لە عێراق هێرشكراوەتەسەریان بەشێكن لە سوپای عێراق‌و هیچ پەیوەندییەكیان بە ئێرانەوە نییە". ئەمریكا چی دەڵێ ؟  ولایەتە یەكگرتووەكان ئەمریكا ساڵی 2014و دوای دەركەوتنی "داعش" جارێكی تر بەشێوەی سەربازی گەڕایەوە بۆ عێراق، ئێستا (6 هەزار) سەربازی ئەمریكی لەناو خاكی عێراقدان، بۆیە ئەمریكییەكان بە هەستیارییەوە مامەڵە لەگەڵ پرسی تەقینەوەی ئەمبارەكانی چەك لە عێراق دەكەن. چەند بەرپرسێكی ئیدارەكەی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا بە ئاژانسی"بلۆمبێرگ"یان وتووە:"ئەمریكا زانیاری دڵنیاكەرەوەی لەبەردەستدا نییە سەبارەت بەوەی ئاخۆ ئیسرائیل بەرپرسە لە هەموو ئەو هێرشانە كە ئەمبارەكانی چەكی لە عێراق بەئامانجگرتووە". ئەو سەرچاوانە، ئێران بەبەرپرسی یەكەم دەزانن لە تەقاندنەوەی ئەمبارەكانی چەك لە عێراق، بەوپێیەی بەوتەی ئەوان "ئێران چەك بۆ گروپە چەكدارەكان دەنێرێت‌و بەمەش ئاسایشی گشتی دەخاتە مەترسییەوە". لەلایەكی ترەوە رۆژنامەی "نیویۆرك تایمز"ی ئەمریكی دەڵێ:" ئیسرائیل تەنیا یەك ئەمباری چەكی لە عێراق كردوەتەئامانج"، واتە لە كۆی (4) ئەمبار كە تەقیوەتەوە، تەنیا یەكێكیان بەر هێرشی ئیسرائیل كەوتووە. باسی لەوەكردووە، ئەو ئەمبارەی كە بووەتە ئامانجی هێرشی ئیسرائیل، سودی لێوەرگیراوە بۆ هەڵگرتنی ئەو موشەكانەی كە ئێران ویستویەتی رەوانەی سوریایان بكات. رۆژنامەكە لە زاری بەرپرسێكی باڵای بواری هەواڵگری لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست نوسیویەتی:" ئیسرائیل لە مانگی تەموزی رابردوودا بنكەیەكی بۆردومان كردووە كە دەكەوێتە باكوری بەغداد"، بەڵام چەند بەرپرسێكی ئەمریكی باسیان لەوەكردووە" لە چەند رۆژی رابردوودا ئیسرائیل ژمارەیەك هێرشی لە عێراق ئەنجامداوە". رۆژی سێ شەممەی رابردوو بنكەی ئاسمانی "بەلەد" لە تكریت تەقیەوە، ئەمە دواین ئەمباری چەك بوو كە لە عێراق لەناوچوو. بەپێی ئەوەی ئاژانسی سپۆتنیكی روسی بڵاویكردوەتەوە، هەندێك لە بەرپرسانی تری ئەمریكی رەتیدەكەنەوە ئیسرائیل هیچ هێرشێكی ئاسمانی لە عێراق جێبەجێ كردبێت، ئەوان هۆكاری تەقینەوەی ئەمبارەكانی چەك "بۆ بەرزبونەوەی پلەكانی گەرما لە عێراق دەگێڕنەوە". بەرپرسێكی تری ئەمریكی بەمەرجی ئەوەی ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە بە رۆژنامەی "نیویۆرك تایمز"ی وتووە:" ئیسرائیل بەو هێرشانەی كە لە عێراق، هێڵی سوری بەزاندووە‌و رەنگە ببێتە هۆكاری كردنەدەرەوەی هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا لە عێراق". لە چەند مانگی رابردوودا هەڵمەتێكی بەرفراوان لەناو كوتلە پەرلەمانییەكانی سەربە پێكهاتەی شیعە لە پەرلەمانی عێراق دەستیپێكرد، ئەو لایەنانە داوای كردنەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكایان لە عێراق دەكرد، بەڵام پاش ماوەیەك هەڵمەتەكە راوەستا.      پەیوەندییەكانی عێراق‌و ئیسرائیل عێراق‌و ئیسرائیل هیچ پەیوەندییەكی دیپلۆماسی فەرمی لەنێوانیاندا نییە، عێراق لەسەرەتای دروستبوونی ئیسرائیلەوە لە ساڵی 1948 یەكێك لەو وڵاتانە بووە كە دانی بە ئیسرائیلدا نەناوە، لەوكاتەوە تائێستا پەیوەندی نێوانیان باش نەبووە. لە هەردوو جەنگی 1967و 1973 عێراق بەشداری شەڕی عەرەبی كرد لەدژی ئیسرائیل. جاری یەكەم نییە ئیسرائیل هێرشدەكاتەسەر عێراق، ساڵی 1981 ئیسرائیل وێستگەیەكی ئەتۆمی عێراقی لە باشوری خۆرهەڵاتی شاری بەغداد بۆردومان كرد، بەبەهانەی ئەو وێستگەیە هەڕەشەیە بۆسەر ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل، عێراق بەهیچ جۆرێك وەڵامی هێرشەكەی نەدایەوە. لەسەردەمی جەنگی كەنداودا كە لە ساڵی 1990 بۆ 1991 بەردەوام بوو، ئەمجارەیان سوپای عێراق دەستپێشخەری شەڕی كردو (39) موشەكی بالستی جۆری سكۆدی ئاڕاستەی ئیسرائیل كرد، ئیسرائیل لەژێر فشاری ئەمریكادا هیچ وەڵامێكی هێرشەكەی نەدایەوە. بەریتانییەكان لە چلەكانی سەدەی رابردوودا هێڵێكی نەوتیان دروستكردبوو كە لە خۆرئاوای عێراقەوە بەناو ئیمارەتی خۆرهەڵاتی ئوردندا تێدەپەڕی بۆ فەلەستین، بەڵام كاتێك ساڵی 1948 دەوڵەتی ئیسرائیل لەدایكبوو، شەڕی دەستیپێكرد‌و پرۆژەكە راگیرا، ناچار بۆرییەكەی نەوتی عێراق ئاڕاستەی خۆی بەرەو سوریا گۆڕی.   بەپێی گێڕانەوەی نایجل ئاشتۆن نوسەری بەریتانی، ساڵی 1995 ئیسحاق رابین سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لەڕێگەی شا حسێنی پادشای ئوردنەوە نامەیەكی بۆ سەددام سەرۆكی ئەوكاتی عێراق نوسیوە‌و هیوای خواستووە ئاشتی لەنێوان هەردولا بێتەكایەوە، بۆ ئەمەش باسی لەوەكردووە لەگەڵ ئێران‌و سوریا هەمان هەوڵ هەیە. لە نۆڤەمبەری هەمان ساڵدا ئیسحاق رابین تیرۆركرا، بەمەش پەیوەندییە نهێنییەكەی نێوان عێراق‌و ئیسرائیل كۆتایی هات، رابین كە دەستی ئاشتی درێژكردبوو، پێشترو لە ساڵی 1992 سەرپەرەشتی پلانێكی كردبوو بۆ كوشتنی سەددام حسێن، ئەو پلانە ناوی لێنرابوو "درەختی عەوسەج"، بەڵام سەركەوتوو نەبوو. سەددام حسێن تاوەكو كەوتنی رژێمەكەی بەردەوام بە دروشم پشتیوانی لە دۆزی فەلەستین دەكرد، یارمەتی‌و كۆمەكی بۆ گروپ‌و رێكخراوە فەلەستینییەكان دەنارد، ئەمە ئاستی جەماوەریی لەناو شەقامی عەرەبیدا بەهێزكردبوو. ساڵی 2003 ئەمریكا بە سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەكی نێودەوڵەتی رژێمەكەی سەددامی روخاند، ئیسرائیل بەشداری هاوپەیمانێتییەكە نەبوو، بەڵام هەندێك زانیاری هەن كە باسلەوە دەكەن دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل رۆڵی هەبووە لە هاندانی ئەمریكا بۆ روخاندنی رژێمی سەددام‌و راپۆرتی هەواڵگری لەبارەی چەكە كۆكوژەكانی عێراقەوە بە ئەمریكا داوە.   لەدوای روخانی رژێمی عێراقەوە، میسال ئالوسی پەرلەمانتاری پێشووی عێراق دووجار سەردانی ئیسرائیلی كرد، یەكەمیان لە ساڵی 2004، دووەمیان لە ساڵی 2008، ئەو پەرلەمانتارە بە ئاشكرا داوای ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیسرائیل دەكرد، بەڵام ناڕەزایەتی لێكەوتەوە‌و گروپە چەكدارەكان دوو كوڕیان كوشت. بەمدواییە دەنگۆی سەردانی سێ وەفدی عێراقی بۆ ئیسرائیل لە میدیاكانەوە بڵاوبووەوە، بەڵام پشتڕاست نەكرایەوە.  

راپۆرتی: بی بی سی وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ چل‌وپێنجەمین كۆبوونەوەی لوتكەی سەرۆك‌و سەركردەكانی وڵاتانی گروپی حەوت لە هاوینەهەواری پیاریتز لە فەرەنسا دەستیپێكرد‌و ماوەی دوو رۆژ دەخایەنێت.  گروپی حەوت چییە؟ ئەندامەكانی كێن؟ رۆڵی چییە؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە‌و چەندین پرسیاری تر لەم راپۆرتەدا دەدرێنەوە. گروپی حەوت گروپی حەوت رێكخراوێكە لە حەوت گەورەترین وڵاتی جیهان لە رووی ئابورییەوە پێكدێت ئەوانیش بریتین لە: كەنەدا، فەرەنسا، ئەڵمانیا، ئیتالیا، ژاپۆن، بەریتانیا‌و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بەهاكانی وەك ئازادی، مافەكانی مرۆڤ، دیموكراتیەت، حوكمی یاسا، خۆشگوزەرانی‌و گەشەپێدانی بەردەوام لە بنەما سەرەكییەكانی ئەم گروپەیە. كارەكانی گروپەكە یەكەمین كۆبوونەوەی لوتكەی گروپی حەوت ساڵی 1975 بەڕێوەچوو، كاتێك شەش دەوڵەت بۆ " ئاڵوگۆڕكردنی بیرورا‌و چارەسەر" بۆ قەیرانی ئابوری جیهانی كۆبوونەوە‌و ساڵی داهاتووش كەنەدا چووە ناو گروپەكەوە. لە كۆبوونەوەی لوتكەی رێكخراوەكەدا وەزیران‌و فەرمانبەرە مەدەنییەكانی هەر حەوت دەوڵەتەكە كۆدەبنەوە بۆ گفتوگۆكردن‌و تاوتوێكردنی كاروباری رێكخراوەكە‌و بەرژەوەندە هاوبەشەكانیان. رێكخراوەكە هەر ساڵەو لەلایەن دەوڵەتێكی ئەندامەوە سەرۆكایەتی دەكرێت، ئەو دەوڵەتەی سەرۆكایەتی گروپەكە دەكات میوانداری كۆبوونەوەی لوتكەی ساڵانە دەكات كە دوو رۆژ دەخایەنێت. پرسەكانی وەك سیاسەتەكانی تایبەت بە وزە، گۆڕانكاری كەشوهەوا، نەخۆشی كەمبوونەوەی بەرگری " ئەیدز" و ئاسایشی جیهانی لەو پرسانەن كە لە رێكخراوەكە لە كۆبوونەوەی لوتكەیدا لە پاڵ چەندین پرسی سەرەكییدا بایەخیان پێدەدات‌و تاوتوێیاندەكات‌و لە كۆتایی كۆبوونەوەكەشدا بەیاننامەی كۆتایی بڵاودەكرێتەوە‌و تێیدا ئەوەی رێككەوتنی لە بارەیەوە كراوە ئاشكرادەكرێت. ئامادەبووە هەمیشییەكانی كۆبوونەوەی لوتكەی گروپی حەوت بریتین لە: سەرۆكی حكومەتەكان، سەرۆكی كۆمسیۆنی یەكێتی ئەوروپا كە ئێستا جان كلود یانكەرە و لە كۆبوونەوەی ئەمساڵدا بەشدار نابێت بەهۆی ئەوەی نەشتەرگەریی بۆ كراوە، هەروەها دۆناڵد تۆسك سەرۆك ئەنجومەنی ئەوروپاش ئامادە دەبێت. هەمیشە ساڵانە نوێنەرانی وڵاتانی تر‌و نوێنەرانی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان بانگهێشتدەكرێن‌و كۆبوونەوەی ئەمساڵ كە لە پیاریتز دەبەسترێت تەوەرەی سەرەكی بریتییە لە " دژایەتیكردنی نایەكسانی". ساڵانە لە كاتی بەڕێوەچوونی كۆبوونەوەی لوتكەی گروپی حەوتدا، چالاكانی چەندین رێكخراو لە چالاكانی مافەكانی ژینگە‌وە تا چالاكانی دژ بە سەرمایەداری خۆپیشاندان دەكەن‌و بە زۆریش لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە لە شوێنی كۆبوونەوەكە دووردەخرێنەوە. ئایا گروپی حەوت كاریگەرە؟ سەرەڕای ئەو رەخنانەی ئاراستەی گروپی حەوت دەكرێت‌و وەك" شتێكی دانسقەی هونەریی سەردەمی رابردوو" تەماشادەكرێت، بەڵام رێكخراوەكە چەندین سەركەوتنی گرنگی بەدەستهێناوە  دیارترینیان بریتیە لە: دامەزراندنی سندوقی نێودەوڵەتی بۆ نەهێشتنی نەخۆشی ئەیدز‌و سیل‌و مەلاریا، كە دەڵێت لە ساڵی 2002ەوە 27 ملیۆن كەسی رزگاركردووە. هەروەها گروپی حەوت هێزی سەرەكی‌و بەگەڕخەری رێككەوتننامەی كەشوهەوا بوو كە ساڵی 2016 لە پاریس ئیمزاكرا، هەرچەندە لەو  كاتەدا ئەمریكا داواكاری كشانەوەی لە رێككەوتنكە پێشكەشكرد. بۆچی چین ئەندامی گروپی حەوت نیە؟ هەرچەندە چین گەورەترین دەوڵەتە لە رووی دانیشتوانەوە‌و دووەم گەورەترین ئابورییە لە جیهاندا، بەڵام سامانەكانی ئەو وڵاتە بە كەمتر لە وڵاتانی ئەندامی گروپی حەوت ئەژماردەكرێت، ئەوەش بە گوێرەی ئەژماری پشك‌و بەركەوتەی تاك لە سامانەكانی وڵات، لەبەرئەوە چین بەگوێرەی پێوەرەكانی وڵاتانی گروپی حەوت بە وڵاتێكی خاوەن ئابوریی پێشكەوتوو دانانرێت، هەرچەندە ئەندامە لە گروپی بیستدا‌و خاوەنی چەندین شاری نوێ‌و زەبەلاحی وەك شەنگەهایە. روسیا ئەندام بووە لە كۆمەڵەی حەوت؟ روسیا ساڵی 1998 چووە گروپەكەوە‌و ئەو كات بە گروپی هەشت ناودەبرا، بەڵام ساڵی 2014 ئەندامێتی روسیای هەڵپەسێردرا، ئەوەش دوای ئەوەی روسیا نیمچە دوورگەی كریمیای كۆنترۆڵكردۆ كردی بە بەشێك لەو وڵاتە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا باوەڕی وایە كە پێویستە روسیا بگەڕێنرێتەوە بۆ رێكخراوە‌و جەختدەكاتەوە "  پێویستە روسیا لەسەر مێزی دانوستانەكان ئامادەبێت". ئەو ئاڵنگارییانەی رووبەڕوی گروپەكە دەبنەوە چەند ناكۆكییەك لە نێوان ئەندامانی وڵاتانی گروپی حەوتدا هەیە، دیارترینیان ناكۆكی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكایە لەگەڵ هەموو ئەندامانی تری رێكخراوەكە دەربارەی باج لەسەر هاوردە‌و ئەو رێوشوێنانەی كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا گرتویەتیەبەر دەربارەی گۆڕانكاری كەشوهەوا لە كۆبوونەوەی گروپەكە كە ساڵی رابردوو لە كەنەدا بەڕێوچوو. هەروەها گروپەكە رەخنەی ئەوەی ئاراستەدەكرێت كە كارەكانی لەگەڵ دۆخی سیاسی‌و ئابوری لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی یەكناگرێتەوە، هەروەها هیچ وڵاتێكی كیشوەری ئەفریقا، یان وڵاتانی ئەمریكای لاتین یان هیچ وڵاتێكی باشووری گۆی زەویی ئەندامی رێكخراوەكە نین. هاوكات گروپەكە رووبەڕووی ئاڵنگاری ئابورییە تازەو خێرا گەشەسەندوەكانی وەك هیندستان‌و بەرازیل دەبێتەوە كە ئەندامی رێكخراوەكە نین هەرچەندە ئەندامی گروپی بیستن، پسپۆرانی ئابوریی پێشبیندەكەن كە ئەو ئابورییە تازە گەشەسەندوانە لەرووی ئابورییەوە پێش وڵاتانی گروپی حەوت بكەون.