راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت چەند رۆژێكە ترس لەناو خەڵكی بەغداد و موسڵ بڵاوبووتەوە، ئاستی ئاوی روباری دیجلە بەشێوەیەكی بەرچاو دابەزیوە، خەڵك بەتایبەتی جوتیاران ترسیان هەیە لە لەناوچونی بەروبومە كشتوكاڵییەكانیان. بە گوێرەی قسەی بەڕێوەبەرانی بەنداوی موسڵ، ئێستا ئاستی ئاو لە بەنداوەكە بەرێژەی 50% كەمیكردووە. هۆكاری كەمبونەوەی ئاستی ئاوی روباری دیجلە دەستپێكردنی گلدانەوەی ئاوە لە بەنداوی (ئەلیسۆ)، كە توركیا لەسەر نزیك گوندی (ئەلیسۆ)ی باكوری كوردستان و لە سنوری هەردوو پارێزگای ماردین و شرناخ لەسەر روبارەكە دروستیكردووە. بەنداوی (ئەلیسۆ) یەكێكە لەو (22) بەنداوەی كە توركیا لە باكوری كوردستان جێبەجێیان دەكات و بە "پرۆژەی گاپ" ناسراوە و وەك دەسەڵاتدارانی توركیا دەڵێن" ئامانج لێی وەبەرهێنانی وزەی هایدرۆلیكی (كارۆئاوی) و كۆنترۆڵكردنی لافاو و گلدانەوەی ئاوە". بەنداوی ئەلیسۆ بەرزییەكەی (135) مەترە و پانییەكەی (1.820) مەترە و هەشت دەرگای هەیە، بۆ دروستكردنی ئەم بەنداوە حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی توركیا لە ساڵی 1954 وە تاوەكو ساڵی 1997 لێكۆڵینەوەیان كردووە تاوەكو لە رۆژی 5ی ئابی 2006 بەردی بناغەی دانرا. بەنداوی ئەلیسۆ لە باكوری كوردستان ​​​​​​​ پرۆژەكە زیانی بۆ باكوری كوردستان دەبێت پرۆژەی بەنداوی (ئەلیسۆ) بەرلەوەی زیانی بۆ دۆخی ئاو لە عێراق هەبێت، زیان بە هەندێك ناوچەی باكوری كوردستان دەگەیەنێت، بەپێی قسەی چالاكوانانی كورد بەنداوەكە دەبێتەهۆی دروستبونی لافاو لە شاری دێرینی (حەسەن كێف)  و (185) گوند و ناوچەی دەڤەرەكە، بەڵام لەبەرامبەردا رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا دەڵێت" ئەوان لە رێگەی ئەو پرۆژەیەوە دەیانەوێت دەستكەوتێكی گەورە بۆ خەڵكی ناوچەكە بەدی بهێنن و بیسەلمێنن كە ناوچە كوردییەكانی توركیا چیتر ناوچەی پشتگوێخراو نین". دەسەڵاتدارانی ئەنكەرە بانگەشەی ئەوە دەكەن بەنداوی ئەلیسۆ (10 هەزار) دەرفەتی كار بۆ خەڵكی ناوچەكە دەڕەخسێنێت و كاروباری ئاودێری ناوچەكە رێكدەخاتەوە و سەرباری ئەمانەش دەیكات بە ناوچەیەكی گەشتیاری. كاردانەوەكان لە عێراق لە یەكەم كاردانەوەدا دوای دابەزینی ئاستی ئاوی دیجلە، حەسەن جەنابی وەزیری سەرچاوە ئاوییەكانی عێراق لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا وتی:" حكومەتی توركیا دەستیكردووە بە پڕكردنەوەی بەنداوی ئەلیسۆ، ئەوەش بەشێوەیەكی راستەوخۆ لە عێراق تێبینی كرا بەدابەزینی ئاوی روبارەكە". وەزیری سەرچاوە ئاوییەكانی عێراق دەڵێ:"  عێراق رێككەوتنی هەیە لەگەڵ توركیا سەبارەت بە ئاستی گلدانەوە و بەردانەوەی ئاو، ئەو رێككەوتنەش تاوەكو كانونی دووەمی داهاتوو بەركارە". بڕیارە مانگی كانونی دووەمی داهاتوو لە شاری موسڵ لێپرسراوانی عێراق و توركیا كۆببنەوە بەمەبەستی پێداچونەوەی رێككەوتنەكە لەبەر رۆشنایی لێكەوتە نوێیەكانی دۆخی ئاو لە ناوچەكە. دابەزینی ئاستی ئاوی روباری دیجلە لە تۆڕی كۆمەڵایەتییەكانی عێراق كاردانەوەی زۆری دروستكرد، وێنەی وشكبونەوەی روبارەكە  تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی داگیركردووە، خەڵك داوا لە حكومەت دەكەن فریای بارودۆخەكە بكەوێت. پێشتر وەزارەتی سامانە ئاوییەكانی عێراق بەهۆی ئەو شەپۆلی وشكەساڵییەوە كە ڕووی لە عێراق كردووە چاندنی مەرەزەی لە جوتیاران قەدەغەكرد. رێوشوێنەكانی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكانی عێراق دوای راپۆرتێكی ئاژانسی بۆشاییگەری ئەمریكا (ناسا) هات كە تێیدا هۆشداری دەدات لە كەمبونەوەی ئاو لە (19) ناوچەی گەرم لە جیهان بەتایبەتیش لە عێراق و سوریا. ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە ئەم رۆژانە سەرقاڵە بە لێكۆڵینەوە لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایار و گومانەكانی ساختەكاری، بڕیاریدا سبەینێ كۆبونەوەیەكی بەپەلە رێكبخات بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی قەیرانی ئاوەوە. كۆمسیۆن مافەكانی مرۆڤی عێراقیش لەبارەی كەمبونەوەی ئاستی ئاوی روباری دیجلە بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە و داوایكرد" ئاو نەكرێت بە چەكێكی تر دژ بە خەڵكی عێراق". كۆمسیۆنی مافەكانی مرۆڤ ئامادەیی خۆی نیشاندا بۆ كاركردن لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەمەبەستی زامنكردنی مافە ئاوییەكانی عێراق. نوری مالیكی جێگری سەرۆك كۆماری عێراقیش لە بەیاننامەیەكدا داوای لە پەرلەمان و حكومەت و لایەنە سیاسییەكان كرد پەیامێك بۆ توركیا بنرێن و ئاگاداری بكەن لەوەی بەو هەنگاوەی رێخۆشكەری بۆ دروستبونی ململانێ دەكات لەنێوان هەردوو وڵاتدا. موقتەدا سەدریش، لە وەڵامی یەكێك لە لایەنگرانیدا كە پێشنیاری ئەوەی كردووە، بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین لە بەردەم باڵیۆزخانەی توركیا خۆپیشاندانی ناڕەزایەتی بكەن، دەڵێت ئێستا پشتگیری لەو هەنگاوە ناكات و هەوڵدەدات بە شێوەیەكی ئاشتیانە ئەو پرسە چارەسەربكات و ئەگەر نەشیتوانی ئەوا هەڵوێستی تری دەبێت. حەسەن جەنابی وەزیری سەرچاوە ئاوییەكانی عێراق ئێران لە بەنداوی ئەلیسۆ نیگەرانە كاردانەوەی بەگەڕخستنی بەنداوی ئەلیسۆ لە توركیا لە عێراق تێپەڕی و گەیشتە ئێرانیش، بەپێی قسەی میدیاكانی ئێران، ژمارەیەك هاوڵاتی ئێرانی نامەیەكیان بۆ نەتەوە یەكگرتووەكان ناردووە و تێیدا نیگەرانی خۆیان لە بەكارخستنی بەنداوی ئەلیسۆ نیشانداوە و دەڵێن ئەو بەنداوە بوەتە هەڕەشە لەسەر وشكبونی دەریاچەی (هور عەزیم) لە ئێران.  

(درەو میدیا): كەریم خان پارێزەری سەیفولئیسلام قەزافی، بە راوێژكاری تایبەتی سكرتێری گشتی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و سەرۆكی تیمی لێكۆڵینەوەی نێودەوڵەتی لە تاوانەكانی رێكخراوی داعش لە عێراق دیاریكرا. تیمی نێودەوڵەتی تایبەت بە لێكۆڵینەوە لە تاوانی داعش لە عێراق بە بڕیاری ژمارە 2379ی ساڵی 2017 پێكهێنراوە. ستیڤان دوجاریك، وتەبێژی سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا لە نیویۆرك وتی:" كەریم خان یەكەمین سەرۆكی تیمەی لێكۆڵینەوەیە و ئەو پارێزەرێكە بەریتانییە و شارەزایی 25 ساڵ كاركردنی لە یاسای تاوانی نێودەوڵەتی هەیە." دوجاریك روونیشیكردەوە:" حان لیسانی لە یاسادا لە كۆلێژی كینگ لە زانكۆی لەندەن بەدەستهێناوە و پسپۆر و شارەزایی باشی هەیە و وانەی شەریعەتی ئیسلامیی وتوەتەوە و وەك داواكاری گشتی و پارێزەری بەرگری لە دادگاكانی تاونی نێوخۆیی و نێودەوڵەتی كاریكردووە، لەوانەش دادگای تاوانی نێودەوڵەتی ، دادگای تاوانی نێودەوڵەتی لە رواندا، و دادگای نێودەوڵەتی یۆگۆسلاڤیای پێشوو، دادگاكانی كەمبۆدیا و دادگای تایبەت بە لوبان و سیرالیۆن." هەروەها كەریم خان سەرۆكی تیمی پارێزەرانی بەرگریكار بووە لە سەیفولئیسلام قەزافی كوڕی موعەممەر قەزافی سەرۆكی پێشووی لیبیا لە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی.  

(درەو میدیا): كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق، رایگەیاند 1875 تانە لە ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دراون و دەستەی دادوەری لەماوەی 10 رۆژدا یەكلایان دەكاتەوە. ئەمڕۆ پێنجشەممە 31ی ئایاری 2018 ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی عێراق كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانییان سازكرد. لە كۆنفرانسەكەدا رایانگەیاند ئەنجامە ئەلیكترۆنییەكان هاوشێوەی ئەنجامەی سندوقەكانی دەنگدانن و جیاوازیان نیە و سیستمی ئەلیكترۆنی جیاكردنەوەی دەنگەكانیش هاكنەكراوە و هەندێك لایەن دەیانەوێت كودەتا بەسەر ئەنجامی هەڵبژاردندا بكەن. هەروەها ئاشكراشیانكرد 1875 تانە لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان دراون و دەستەی دادوەریش لە ماوەی 10 رۆژدا یەكلایاندەكاتەوە و بڕیارەكانیشی مولزەمە  بۆ كۆمسیۆن و لایەنە دژەكانیش. دەربارەی بڕیارەكانی پەرلەمانی عێراقیش ئەندامانی كۆمسیۆن رایانگەیاند :" رێز لە دەسەڵاتی ئەنجومەنی نوێنەران دەگرین، بەڵام یاسا دەسەڵاتدارە و لەسەروو  بڕیاری ئەنجومەنی نوێنەرانەوەیە." ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق جەختیشیانكردەوە كە ئامادەن بۆ جیاكردنەوە و ئەژماركردنی دەستی دەنگەكان، ئەگەر لایەنی دەسەڵاتدار بڕیاری لێبدات و جەختیشیانكردەوە كە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان لە هەر بارودۆخێكدا لە دەسەڵاتی دادگای فیدراڵیدایە نەك پەرلەمانی عێراق.  

(درەو میدیا): دوای ئەو رەخنە زۆرانەی لێی گیرا بەهۆی نوسراوەكانی لەبارەی هەوڵەكان بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن، فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عێراق رونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە. نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆك كۆمار رونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە و تێیدا رایگەیاند، سەرۆكایەتی كۆمار ئەگەری رودانی یاریكردن بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن رەتناكاتەوە هەروەك ئەوەی جەختیش لەسەر روودانی ناكات، بەڵام سەرۆك كۆمار پشتیوانی لە گرتنەبەری رێكاری یاسایی دەكات. دوێنێ شەو فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عێراق دوو نوسراوی بڵاوكردەوە و تێیدا ناڕەزایەتی خۆی نیشاندا لە بڕیاری پەرلەمانی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی بەشێك لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن و ئەو لیژنەیەی كە حكومەت دروستیكردووە بۆ لێكۆڵینەوە لە گومانەكانی رودانی ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایار. نوسراوەكانی فوئاد مەعسوم نیگەرانی لێكەوتەوە و ژمارەیەك لایەنی سیاسی عێراقی و كوردی بەیاننامەیان لەسەر بڵاوكردەوە. لەو رونكردنەوەیەدا كە نوسینگەی راگەیاندنەكەی بڵاویكردوەتەوە ئاماژە بەوەكراوە، فوئاد مەعسوم زامنی پابەندبون بە دەستور دەكات و ئەركی ئەوەیە چاودێری هەموو بابەتێك بكات كە دژ بێت لەگەڵ بنەمای دەستور و یاساكان و لەوچوارچێوەیەدا نوسراوی ئاڕاستەی دادگای باڵای فیدراڵی كردووە بەوپێیەی ئەو دادگایە بەرپرسە لە لێدانەوەی دەستور. رونكردنەوەكەی سەرۆك كۆمار جارێكی تر جەخت لەسەر ئەوە دەكات هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن لە دەسەڵاتی پەرلەماندا نییە و لەوەش زیاتر رەخنە لە پەرلەمان دەگرێت كە دانیشتنەكانی بە كراوەیی بەجێدەهێڵێت، لەوبارەیەشەوە ئاماژە بە دوو بڕیاری دادگا فیدراڵی دەكات (بڕیاری 55/2010 و بڕیاری 56/2010) كە هێشتنەوەی دانیشتنەكانی پەرلەمان بە نادەستوری ناودەبات. سەرۆك كۆمار جارێكی تر جەخت لەسەر نادەستوریبوونی ئەو لیژنە باڵایە دەكات كە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بۆ لێكۆڵینەوە لە گومانی ساختەكاری پرۆسەی هەڵبژاردن دروستیكردووە. نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆك كۆمار دەڵێ" فوئاد مەعسوم بە یەك دووری لە هەمووانەوە رادەوەستێت و پشتیوانی هیچ كوتلە و لایەنێكی سیاسی ناكات.  

(درەو میدیا): هەر سێ‌ فراكسیۆنی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامیی و یەكگرتووی ئیسلامی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە بەیاننامەیەك وەڵامی فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عێراق دەدەنەوە و رایدەگەیەنن كە بە گوێرەی دەستور پێویستە سەرۆك كۆمار پارێزەری دەستوربێت و پەرۆشبێت بۆ پاراستن و بەرگری لێكردنی، بەڵام ئێستا دەستوەردەداتە چەند پرسێك كە لە دەرەوەی دەسەڵاتە دەستورییەكانییەتی و خۆی دەخاتە سەنگەری بەرگریكردن لە ساختەكاران. ئەو سێ‌ فراكسیۆنە دەڵێن:" دەمانەوێت ئاماژە بە مادەی 67ی جەستور بكەین كە ئاماژە بۆئەوە دەكات سەرۆك كۆماری سیبموڵی یەكێتی وڵاتە و شەونخونی دەكات بۆ پاراستنی دەستور و یەكگرتوویی عێراق، هەروەها مادەی 68ی دەستور دەڵێت سەرۆك كۆمار پێویستە پاك و دادپەروەر بێت، نازانیت بۆچی گەڕاندنەوەی ماف و جێبەجێكردنی یاسا و هەوڵدان بۆ دادپەروەریی و پاراستی دەنگی دەنگدەران و دەنگی شەقام و لێپرسینەوە لە ساختەكاران پێشێلكردنی دەستورە، یان بەرگریكردن لێیان و شاردنەوەیان پێشێلكاریی دەستورە؟". لە بەشێكی تری بەیاننامەكەیاندا ئەو سێ‌ فراكسیۆنە رایدەگەیەنن كە دەسەڵاتەكانی سەرۆك كۆمار دەستور لە مادەی 73 دا دیاریكردون، و هیچ مافێكی نەداوەتێ‌ دەستوەربداتە كاری دەسەڵاتی یاسادانان، كە باڵاترین دەسەڵاتە لە عێراقدا، هەروەها لەبیری چووە كە پۆستەكەی لە رێگەی پەرلەمانەوە وەرگرتووە و سیستمی عێراق پەرلەمانییە، هەروەها مادەی 102ی دەستور باس لەوەدەكات كە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان ملكەچی چاودێری و سەرپەرشتی پەرلەمانە و پەرلەمان چاودێری كارەكانی دەكات و سەرپەرشتی دەكات و كۆمسیۆن لەلایەن پەرلەمانەوە پێكدەهێنرێت و ئەوەش مافی ئەوە دەداتە پەرلەمان یاسای كۆمسیۆن هەمواربكاتەوە لەكاتێكدا كە ئەو هەموارە لە بەرژەوەندی گشتیدا بێت." لە كۆتایی بەیاننامەكەشیاندا رایدەگەینن:" لەم سۆنگەیەشەوە لەبەر بەرژەوەندی باڵای نیشتمانی، داوا لە سەرۆك كۆمار دەكەین رێز لە دەستور و دەسەڵاتەكانی تر بگرێت و بێ‌ لایەن بێت لە هەڵوێستەكانیدا و واز لە لایەنگری و بەرگریكردن بهێنێت لە گەندەڵكاران و ساختەكاران و سەرۆكی هەموو عێراق بێت نەك حزبەكەی یان لایەنێكی سیاسی دیاریكراو."  

(درەو میدیا): بڕیارەكانی پەرلەمانی عێراق بۆ هەڵوەشانەوەی دەنگەكانی دەرەوەی وڵات و ژماردنەوەی دەنگەكان، گفتوگۆی زۆری دروستكردووە،  تارق حەرب شارەزای دیاری یاسای دەستوری و یاساكان لە عیراق ، لە لێدوانێكیدا بۆ دەنگی ئەمریكا دەڵێت " بڕیاردان بۆ هەڵوەشاندنەوەی دەنگدانی دەرەوەی عیراق پێویستە بەیاسا بێت نەك بە بڕیار، لەبەرئەوەی دەستوری عێراقی ئەو حاڵەتانەی دیاریكردووە كە تێیدا بڕیار دەردەكرێت، وە هەموو حاڵەتەكانی تر پێویستی بەدەرچونی یاسا هەیە، هەروەك هەڵوەشاندنەوەی هەڵبژاردنەكان پێویستی بە یاسایە، چونكە هەڵبژاردن لە دەرەوه(دەرەوەی عیراق) بەیاسا كراوە بۆ هەڵوەشاندنەوەی پێویستی بەیاسایە، واتە دەبێت لەهەمان پلەی یاسا بێت، یاسا بە یاسا هەڵدەوەشێتەوە نەك بەبڕیار، بۆیە ئەو بڕیارەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق تەواو نیە(كافی نیە)، بەتایبەت سەبارەت بەهەڵوەشاندنەوەی هەڵبژاردنی دەرەوەی عیراق، چونكە مافی دەنگدان یەكێكە لەو مافانەی كە دەستوری عیراقی زامنی كردووە بۆ هاوڵاتیانی عێراقی.    جیاكردنەوە و ئەژماركردنی دەنگەكان بە دەست، پێویستی بە یاسا نیە، بڕیار بەسە  بەڵام تارق حەرب پێی وایە جیاكردنەوەی دەنگەكان بەدەست تەنها پێویستی بە بڕیارەو یاسای پێویست نیە، دەڵێت " جیاكردنەوەی ئەژماركردنی دەنگەكان ، پێویستی بەیاسا نیە، بڕیار بەسە، پێویستە لەسەر كۆمسیۆن جێ بەجێی بكات ،چونكە ئەوە هەروەك دەوترێت لە مافەكان نیە ،بەڵكو دادپەروەری لەنێوان كاندیدەكان بەدیدەهێنێت، پەیوەندی بە زیادكردنی دەنگی كەسێك وە كەمكردنی دەنگی كەسێكی تر نیە، بۆیە پێویستە لەسەر كۆمسیۆن جێ بەجێی بكات هەرچەندە كۆمسیۆن ڕایگەیاند كە هەڵدەستێت بەجێ بەجێ كردنی ئەو بڕیارە. " هەڵوەشاندنەوەی دەنگدانی دەرەوەی عێراق پێویستی بە یاسایە نەك بڕیار     تارق حەرب دەڵێت پەرلەمان دەتوانێت یاسایەك دەربكات بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم هەڵبژاردنەو دەڵێت: " پەرلەمانی ئێستا بە دەنگی(٢٠١) پەرلەمانتاری دەتوانێت یاسایەكی نوێ دەربكات، بۆ هەڵوشاندنەوەی ئەم هەڵبژاردنەی ئێستا و دوبارەكردنەوەی هەڵبژاردنەكان لەعیراق بەڵام بۆ دۆخی ئێستا لە عێراق قورسە"

(درەو میدیا): فوئاد مەعسوم داوا لە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دەكات هەڵوێستی خۆی لەسەر ئەو لیژنەیە رابگەیەنێت كە ئەنجومەنی وەزیران بۆ لێكۆڵینەوە لە ساختەكاری پرۆسەی هەڵبژاردن دروستیكردووە. لە نوسراوێكدا بۆ دادگای فیدراڵی كە بەڕێوەبەری نوسینگەی فوئاد مەعسوم ئیمزای لەسەر كردووە هاتووە: داوا لە دادگای باڵای فیدراڵی دەكەین هەڵوێستی خۆی رابگەیەنێت لەبارەی ئاستی دەستوریبونی ئەو بڕیارەی كە رۆژی 24-5-2018 ئەنجومەنی وەزیران دەریكردووە. رۆژی 24ی ئەم مانگەی ئەنجومەنی وەزیران كۆبونەوەیەكی بەپەلەی كرد، لە كۆبونەوەكەدا سەرۆكی ئەنجومەنی دادگای باڵا و سەرۆكی دەستەی نەزاهە و سەرۆكی دیوانی چاودێری دارایی و سەرۆكی فەرمانگەكانی هەواڵگری و ئاسایشی نیشتمانی و لیژنەی ئەمنی و تیمە ئەلیكترۆنییەكان بەشداربوون. لە كۆبونەوەكەی ئەنجومەنی وەزیراندا بڕیاردرا لەسەر پێكهێنانی لیژنەیەكی باڵا لە سەرۆكی ژمارەیەك لەو دامودەزگایانە بەمەبەستی لێكۆڵینەوە لە دەنگۆی رودانی ساختەكاری گەورە لە پرۆسەی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 12ی ئایار. لە نوسراوەكەیدا سەرۆك كۆماری عێراق پرسیار لە دادگای فیدراڵی دەكات لەبارەی ئەوەی "ئاخۆ بڕیاری لەو جۆرە (دروستكردنی لیژنە) كاری ئەنجومەنی وەزیرانە كە لە ماددەی 80ی دەستوردا هاتووە ؟. وەك ئەوەی بۆ دادگای روون بكاتەوە كە دروستكردنی لیژنەی لەوجۆرە كاری ئەنجومەنی وەزیران نییە، لەنوسراوەكەیدا سەرۆك كۆماری عێراق دەڵێ" كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان بەپێی حوكمەكانی ماددەی (102) دەستور پێكهێنراوە و ئاماژە بەوەكراوە ملكەچە بۆ چاودێری ئەنجومەنی نوێنەران و .. یاسای ژمارە (11) ی ساڵی 2007 كۆمسیۆنی هەڵبژاردن رێگای تانەدانی لە بڕیارەكانی كۆمسیۆن دیاریكردووە. دەقی نوسراوەكە:

(درەو میدیا): فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماریی عێراق بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن لە هەندێك پارێزگا بە (نادەستوری) ناودەبات. لەو نوسراوەدا كە بەڕێوەبەری نوسینگەی فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عێراق ئیمزای لەسەر كردووەو ئاڕاستەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان كراوە هاتووە: بڕیاری ئەنجومەنی نوێنەران كە رۆژی 28-5-2018 دەرچووە و هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنی هەندێك لە پارێزگاكان و ئەژماركردنەوەی دەنگەكان لە بنكەكانی تر لە خۆدەگرێت، سەرۆكایەتی كۆمار وای دەبینێت ئەو بڕیارە سەرپێچی حوكمەكانی دەستور و یاسای كۆمسیۆنە. لە بەشێكی تری نوسراوەكەدا، نوسینگەی سەرۆك كۆماری عێراق ئاماژە بەوەدەكات، پەیوەندی بە دادگای باڵای فیدراڵییەوە كراوە بۆ ئەوەی بۆچونی خۆی لەوبارەیەوە رابگەیەنێت. ئەم هەڵوێستەی فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عێراق دوای كۆبونەوەیەكی دێت لەگەڵ هەرسێ جێگرەكەی (نوری مالیكی- ئەیاد عەلاوی- ئوسامە نوجێفی) و پێچەوانەی راگەیەندراوی دوای كۆبونەوەكەیە كە تێیدا باسلەوەكراوە دەبێت بەدواداچون بۆ گومانەكانی ساختەكاری بكرێت لە پرۆسەی هەڵبژاردندا. هاوكات بڕیارەكەی فوئاد مەعسوم دوای ئەوەدێت كە فراكسیۆنی حزبەكەی (یەكێتی نیشتیمانی كوردستان) لە ئەنجومەنی نوێنەران داوایان لێكرد وەكو سەرۆك كۆمار هەڵوێستی خۆی رابگەیەنێت و بڕیارەكانی پەرلەمانی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن رابگرێت. دەقی نوسراوەكە:

(درەو میدیا): پەرلەمانی عێراق ئەمڕۆ خوێندنەوەی یەكەمی بۆ پرۆژە یاسای هەمواری سێیەمی یاسای ژمارە 45ی ساڵی 2013ی  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران كرد و بڕیارە دوای خوێندنەوەی دووەمی پرۆژە یاساكە دەنگی لەسەر بدرێت و بۆ ئەم هەڵبژاردنەش كە رۆژی 12ی ئایار بەڕێوەچوو كاری پێبكرێت. ئەمەش دەقی خاڵەكانی پرۆژە یاساكەیە: مادەی 1 :  مادەی (38) ی یاسای ژمارە 45ی ساڵی 2013ی هەڵبژاردنی  ئەنجومەنی نوێنەران هەمواردەكرێتەوە بەمشێوەیە دەخوێنرێتەوە:  كۆمسیۆنی بالای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان پابەند دەكرێت بە سەرپەرشتی ئەنجومەنی باڵای دادوەری و ئامادەبوونی بریكاری قەوارە سیاسییەكان و نوێنەرانی نەتەوە یەكگرتووەكان، دەنگی هەموو بنكەكانی دەنگدان لە عێراق بەدەست جیابكاتەوە و ئەژماریان بكات. مادەی 2: ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی دەرەوە و دەنگدانی مەرجدار  لە كەمپەكانی ئاوارەكان و جوڵەی دانیشتوانی پارێزگاكانی ( ئەنبار، سەلاحەدین، نەینەوا، دیالە) هەڵدەوەشێنرێتەوە، جگە لە دەنگی كەمینەكان كە سیستمی كۆتا دەیانگرێتەوە. مادەی 3: حوكمەكانی ئەم یاسایە لەسەر هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی ساڵی 2018 جێبەجێ دەبێت. مادەی 4 : ئەم یاسایە لە مێژووی دەنگدان لەسەریەوە جێبەجێ دەكرێت.          

(درەو میدیا): رۆژی دوو شەممە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەنگیدا لەسەر بڕیارێك كە دەڵێ" دەبێت لانی كەم رێژەی 10%ی دەنگەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار جارێكی تر ئەژماربكرێنەوە و ئەنجامی هەڵبژاردنی دەرەوەی وڵاتیش هەڵوەشێندرێتەوە. ئەم هەنگاوەی ئەنجومەنی نوێنەران لەناوەندی سیاسی عێراقدا مشتومڕی دروستكرد، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی هەیە بە ئاستی گونجاوی ئەو بڕیارە لەگەڵ دەستوردا هەروەها پرسیار دەكرێت لەبارەی ئەوەی ئاخۆ پەرلەمان مافی هەیە بڕیارێكی چارەنوسسسازی لەوشێوەیە دەربكات لەكاتێكدا ویلایەتەكەی لە تەواوبوندایە. شارەزایان تێڕوانینی جیاوازیان هەیە لەسەر ئەم بابەتە: بوشرا عوبێدی كە پسپۆڕێكی یاساییە لە لێدوانێكدا بۆ سایتی (الحرە) دەڵێ" دەستوری عێراق مافی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی بە پەرلەمان نەداوە.. یاسای عێراقی میكانیزمی رونی داناوە بۆ تانەدان لە ئەنجامەكان، كە خۆی دەبینێتەوە لەوەی كۆمەڵێك دادوەر لە ناو كۆمسیۆنی هەڵبژاردن هەڵدەستن بە تەماشاكردنی تانەكان، ئەگەر هاتوو گومانەكان لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن بەردەوام بوو پەنا بۆ دادگای باڵا فیدراڵی دەبرێت". بەپێی ئەو ئەنجامانەی كە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بڵاویكردەوە، رێژەی 70%ی پەرلەمانتارانی خولی ئێستای پەرلەمان كە خۆیان كاندیدكردوەتەوە، دەرنەچوون بۆ ویلایەتی دووەم. لەوبارەیەوە بوشرا عوبێدی ئاماژە بەوەدەكات"زۆرینەی هەرەزۆری ئەو پەرلەمانتارانەی كە ئامادەی دانیشتنەكەی رۆژی دوو شەممە بوون پەرلەمانتارە دۆڕاوەكان بوون، ئەمەش ئەو بڕیارە جێناكۆكە دەردەخات كە داویانە". رۆژی پێنج شەممەی رابردوو حكومەتی عێراق پێكهێنانی لیژنەیەكی باڵای راگەیاند بۆ لێكۆڵینەوە لە دەنگۆكانی رودانی ساختەكاری لە ئەنجامی هەڵبژاردندا. رۆژی دوو شەممە لیژنەكە بەشێوەیەكی كردەیی دەستی بەكاركرد و لێپرسراوانی باڵای كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی بانگهێشتكرد و داوای لێكردن زانیاری بدەن لەبارەی دەنگدەران لە دەرەوەی وڵات و تایبەتمەندی هونەری ئەو ئامێرانەی كە لە پرۆسەی دەنگداندا كۆمسیۆن پشتی پێبەستوون. تاریق حەرب كە پسپۆڕێكی ناسراوی عێراقییە دەڵێ" بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لای من هەن لیژنەی لێكۆڵینەوە لەماوەی لانی كەم چوار رۆژی داهاتوودا ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانی رادەگەیەنێت بەمەبەستی یەكلاكردنەوەی ئەو مشتومڕەی لەبارەی دەنگۆی ساختەكاری و یاریكردن بە ئەنجامی هەڵبژاردن دروستبووە". تاریق حەرب وتی: بڕیاری پەرلەمان بۆ دووبارە جیاكردنەوە و ئەژماركردنەوەی رێژەی 10%ی دەنگەكان، شتێكە دەكرێت روبدات، چونكە وەكو وردبینیكردن و پشكنین و دڵنیابوونە لە دروستی ئەنجامەكان و پێچەوانەی یاسا نییە. بەڵام تاریق حەرب لەڕووی دەستورییەوە هاوڕایە لەگەڵ بوشرا عوبێدی سەبارەت بە پرسی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن و دەڵێ" دەستور دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنی بە پەرلەمان نەداوە". رۆژی 12ی ئایار هەڵبژاردنی پەرلەمانی بۆ خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەران بەڕێوەچوو، ژمارەیەك لە لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق نیگەرانن لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە و دەڵێن ساختەكاری بەرفراوان لە پرۆسەكەدا كراوە، بەتایبەتی لە شارەكانی سلێمانی و كەركوك و بابل و دەنگدانی دەرەوە و ئاوارەكان.  

( درەو میدیا): ئەمڕۆ چوارشەممە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كۆبوونەوە نائاساییەكەی دەستپێكردەوە و خوێندنەوەی یەكەمی بۆ پرۆژە یاسای هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران كرد. بە گوێرەی بەیاننامەیەك كە فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەران بڵاویكردوەتەوە، لە دەستپێكی كۆبوونەوەكەدا سەلیم جبوری سەرۆكی پەرلەمان جەختیكردوەتەوە كە پەرلەمانی مافی خۆیەتی دانیشتنی نائاسایی بكات بە گوێرەی ئەو دەسەڵاتانەی بە سەرۆكایەتی پەرلەمان بەخشراون، ئاماژەیبەوەشدا كە دانیشتنە نائاساییە بۆ راستكردنەوەی پرۆسەی هەڵبژاردن و هەڵەكانییەتی. لە دانیشتنەكەی ئەمڕۆدا خوێندنەوەی یاسا بۆ پرۆژە یاسای هەمواری سێییەكی یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی ژمارە 45ی ساڵی 2013 كرا كە لەلایەن لیژنەی یاساییەوە پێشكەكراوە بە رەچاوكردنی ئەو پێشێلكارییە یاسایی و تەكنیكییانەی لە پرۆژەی هەڵبژاردنی رۆژی 12ی ئایاری 2018 رویانداوە و بۆ پارێزگاریكردنیش لە پرۆسەی دیموكراتی كە گەرەنتی متمانەبوون بە خاوێنی هەڵبژاردنەكان و دادپەروەریی بكات و بۆئەوەی كۆمسیۆن بتوانێت دەنگەكان بەدەستی جیابكاتەەوە ئەژماریان بكات. دواتر بڕیاردرا دانیشتنەكە بەكرایەوەیی بهێڵدرێتەوە و رۆژی شەممەی داهاتوو 2ی حوەزیران دەستپێبكاتەوە.  

(درەو میدیا):  بەپێی نوسراوێكی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان  كە بۆ  لیژنە باڵاكەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی ناردووە، لە 10 پارێزگای عێراق 954 وێستگەی دەنگدانی هەڵوەشاندەوە لەگەڵ 67 وێستگەی دەنگدانی دەرەوەی وڵات  كە كۆی گشتی دەكاتە 1021 وێستگە. لەو ژمارەیە ( 80 وێستگەی لە پارێزگای هەولێر و 96 بنكە لە پارێزگای سلێمانی و 224 بنكەی پارێزگای دهۆكی ) تێدایە كە دەكاتە ( 400 وێستگە) هاوكات پارێزگای كەركوك 186 وێستگەو نەینەوا 195 وێستگەو سەڵاحەدین 47 وێستگەو دیالە  2 وێستگە ئەنبار 101 وێستگەی هەڵوەشاوەتەوە.  هاوكات 67 وێستگەی دەنگدانی دەرەوە كە ( 10 وێستگەی ئەڵمانیا و 22 وێستگەی ئەردەن و 31 وێستگەی ئەمریكاو 2 وێستگەی سوید و 1 وێستگەی بەریتانیا و 1 وێستگەی توركیا)ی هەڵوەشاندەوە.     

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت هێشتا قەیرانی ئەنجامی هەڵبژاردن و گومانەكانی ساختەكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن تەواو نەبووە، قەیرانێكی نوێ بەرۆكی عێراقی گرت. لە سەرەتای مانگی رەمەزانەوە دۆخی كارەبای نیشتیمانی لە شارەكانی باشور و ناوەڕاستی عێراق زۆر خراپ بووە، بەجۆرێك رۆژانە (15) كاتژمێر كارەبا نادرێت بە هاوڵاتیان، ئەمە نیگەرانییەكی مەترسیداری لە شەقامی عێراقیدا دروستكردووە. هەندێك دەڵێن كەمبوونەوەی كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا سزای دەسەڵاتدارانە بۆ هاوڵاتیانی عێراقی كە لە هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایاردا بەبەراورد بە هەڵبژاردنەكانی رابردوو كەمترین ئاستی بەشداریكردنیان هەبوو لە پرۆسەكەدا. ئەوەی نیگەرانییەكانی زیاتر كردووە ئەوەیە وەزارەتی كارەبا لە هەموو وەزارەتەكانی تر زیاتر بودجەی بۆ دابینكراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەدوای 2003 وە نەیتوانیوە كێشەی كارەبا چارەسەر بكات. پچڕانی تەزوی كارەبا لە شارەكانی بەغدادی پایتەخت و دیالە و نەجەف و بابل و بەسرەو كەربەلا لەكاتێكدایە شەپۆلێكی گەرما ناوچەكەی گرتوەتەوە و هاوكات مانگی رەمەزانە و خەڵك بەرۆژوو دەبن. بەغدادی پایتەخت كە ئێستا بێ كارەبایە، بەر لە 100 ساڵ لەمەوپێش و بەدیاریكراوی لە ساڵی 1917دا لەلایەن ئەندازیارێكی ئینگلیزەوە روناككراوەتەوە و بۆیەكەمجار بە وزەی كارەبا ئاشنا بووە. قەیرانی كارەبا لە عێراقی دوای سەدامدا بووتە قەیرانێكی هەمیشەیی، داڕمانی ئەم كەرتە لە جەنگی ساڵی 2013دا زیانێكی زۆری بە ژێرخانی كارەبا گەیاند. دەسەڵاتی مەدەنی ئەمریكا لە عێراق هەوڵی زۆریدا كەرتی كارەبا هەڵسێنێتەوە، بەڵام هەوڵەكانی بێئەنجام بوون. بەپێی راپۆرتە فەرمییەكان لە دوای روخانی رژێمی سەدامەوە لە 14 ساڵی رابردودا نزیكەی (41 ملیار) دۆلار بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی كەرتی كارەبا خەرجكراوە، بەڵام هێشتا خەڵك بێ كارەبان.  كەرتی كارەبا لە عێراق كە وەزارەتی كارەبا بەڕێوەی دەبات یەكێك لەو كەرتانەی كە زۆرترین قسەوباسی گەندەڵی لەسەرە. بەرپرسانی وەزارەتی كارەبای عێراق هۆكاری سەرهەڵدانەوەی قەیرانی كارەبا بۆ بوونی كێشەیەك لەو هێڵەدا دەگێڕنەوە كە كارەبا لە ئێرانەوە بۆ عێراق دەگوازێتەوە، ئێستا ئەو كێشەیە چارەسەركراوە، بەڵام هێشتا كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا بە هاوڵاتیان وەكو پێشتری لێنەهاتوەتەوە. هەندێك سەرچاوە باسلەوەدەكەن، بەهۆی قەرزەوە ئێران هەناردەی كارەبای بۆ عێراق راگرتووە. بەپێی قسەی ماجدە تەمیمی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق" كۆی گشتی ئاستی وەبەرهێنانی كارەبا لە عێراق دەگاتە 10 هەزار و 900 میگاوات، ئەمە لەكاتێكدایە عێراق دەبێت 10 هەزار میگاواتی تر بەرهەم بهێنێت بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی كارەبا". كێشەی سەرەكی كەرتی كارەبا لە عێراق خۆی دەبینێتەوە لە خراپی بەڕێوەبردن و گەندەڵی لە گرێبەستەكان و بەهەدەردانی وزە و نەبوونی هەماهەنگی تەواو لەنێوان هەردوو وەزارەتی كارەبا و وەزارەتی نەوتدا. نیگەرانییەكان لە خراپی دۆخی كارەبا لە چەند رۆژی رابردودا سەریانكێشا بۆ خۆپیشاندانی شەوانە لە چەند شارێكی عێراق. لەدواین كاردانەوەكانی خراپی دۆخی كارەبادا، عەلی داینی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای دیالە هۆشداریدا لە "تەقینەوەیەكی جەماوەری گەورە" لە پارێزگاكەیان بەهۆی خراپتربوونی دۆخی كارەبا لەماوەی 48 كاتژمێری رابردوودا.  لەنوێترین لێدوانیدا حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاند، چەند یەكەیەكی بەرهەمهێنانی كارەبا دەكەونە كارو دۆخی كارەبا باشتر دەبێت.

(درەو میدیا): موقتەدا سەدر رابەری رەوتی سەدر و هاوپەیمانی " سائرون" سەردانی كوەیت دەكات. نوسینگەی تایبەتی سەدر لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند ئەمڕۆ سێشەممە موقتەدا سەدر بە سەردانێك نەجەفی بەرەو كوەیت بەجێهێشتووە. راشیگەیاند سەدر بە فەرمی بانگهێشت كراوە بۆئەوەی سەردانی كوەیت بكات و سەردانەكە بۆ پتەوتركردنی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵاتە.  

( درەو میدیا): ئەمڕۆ كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق كۆدەبێتەوە و وەڵامی بڕیارەكانی پەرلەمانی عێراق دەداتەوە كە لە دانیشتنە نائاساییەكەی رۆژی دووشەممەدا دران. حازم ردێنی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی " غەد پرێس" وتی:" ئەمڕۆ كۆمسیۆن كۆدەبێتەوە بۆئەوەی بڕیاربدات لەسەر چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو بڕیارانەی پەرلەمان لە دانیشتنە نائاساییەكەیدا دەریكردوون." ردێنی وتیشی:" دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، پێویستە دادگا چاو بە تانەكاندا بخشێنێتەوە كە لەلایەن هەندێك لە پەرلەمانتارانەوە پێشكەشكراون، هەر ئەویش خاوەنی بڕیارە بۆ پەسەندكردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان." ردێنی راشیگەیاند چەند رێگەیەكی یاسایی هەیە بۆ تانەدان لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان. دەربارەی بڕیارەكەی پەرلەمانیش بۆ ژماردنی دەستی دەنگی 10% وێستگەكانی دەنگدان ردێنی وتی:" كۆمسیۆن وێنەی كارتی دەنگدانی داوەتە هەموو حزبەكان و خۆیان دەتوانن پرۆسەی جیاكردنەوە و ئەژماركردنی ئەو كارتانەبكەن كە كۆمسیۆن لە هەموو عێراقدا رادەستی كردوون."