راپۆرت: نامیق رەسوڵ موقتەدا سەدر وەكو سەرۆكی لیستی براوەی یەكەمی هەڵبژاردنی 12ی ئایار هەنگاوی دووەمی بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق هەڵگرت، ئەوەش بە رێككەوتنی لەگەڵ هاوپەیمانی فەتح كە هادی عامری سەرۆكایەتی دەكات. رێككەوتنی دوێنێ شەوی سەدر لەگەڵ عامری بۆ پێكهێنانی حكومەت لە كاتێكدایە هێشتا ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق پەسەندنەكراون و تانەكانی كە لەلایەن لایەنە نارازییەکانەوە لەسەر ئەنجامەكان پێشكەشكراون، یەكلانەكراونەتەوە و دادگای باڵای فیدراڵیش داواكاریی بۆ راگرتنی هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكانی عێراق رەتكردەوە كە پەرلەمانی عێراق بەمدواییە پەسەندی كرد. رێككەوتنەكەی درەنگانێكی شەوی رابردووی نێوان سائرون و فەتح دەستبەجی لەلایەن یەكیتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان پێشوازی لێكرا. ئەندامێكی هاوپەیمانی "سائرون" كە موقتەدا سەدر پشتیوانی لێدەكات، جەخت لەسەر ئەوەدەكات، بە هاوپەیمانێتییان لەگەڵ "فەتح" ئێستا هاوپەیمانێتییە نوێیەكە (101) كورسی لە پەرلەمانی نوێدا هەیە و بەوە ژمارەیەش سائرون دەتوانێت بە متمانەوە دانوستانی پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی دەستپێبكات كە مافی دەبێت كاندید بۆ سەرۆك وەزیرانی نوێ‌ دیاریبكات. ئەو ئەندامەی هاوپەیمانی سائرون لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی "العربی الجدید" وتی:" پێشتر سائرون رێككەوتنێكی سەرەتایی بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانی ئیمزاكردووە لەگەڵ ئیئتیلافی نیشتمانی بە سەرۆكایەتی ئەیاد عەلاوی كە 21 كورسی هەیە و رەوتی حیكمە بە سەرۆكایەتی عەممار حەكیم  كە 19 كورسی بەدەستهێناوە، بەوەش ئێستا هاوپەیمانێتییەكەمان 141 كورسی هەیە جگە لە كوتلە بچوكەكان كە دوایی پەیوەندییان پێوەدەكەین و بەوەش پێكهێنانی گەورەترین كوتلە نیمچە تەواو بووە". عەبادی دووردەخرێتەوە ئەو ئەندامەكەی هاوپەیمانێتییەكەی موقتەدا سەدر، پێشبینی دەكات سەرۆك وەزیرانی داهاتوو بە دیاریكراوی لەلایەن فەتح و سائرونەوە كاندید بكرێت و بە دووری دەزانێت حەیدەر عەبادی هیچ چانسێكی هەبێت لە وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیرانی بۆ خولێكی تر، چونكە" لە دەرەوەی هاوپەیمانێتی گەورەترین كوتلەیە و ئەگەر دواتریش هاوپەیمانێتی نەسر بێتە ناو كوتلە گەورەكەوە، دەبێت پابەندی مەرجەكانی بێت". بە بۆچوونی حسێن جبوری چاودێری سیاسیی، هەڵوێستەكانی ئەمداوییەی حەیدەر عەبادی دەربارەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان هۆكاربوون بۆئەوەی لە هاوپەیمانی سائرون دووربكەوێتەوە، چونكە رەوتی سەدر بە هەنگاوەكانی ئەمدواییەی ئەنجومەنی وەزیران قایل نییە بۆ دووبارە ئەژماركردنەوەی دەنگەكان بەدەست. جبوری لە لێدوانیدا بۆ رۆژنامەی "العربی الجدید"  دەڵێ:" سەدرییەكان باوەڕیان وایە لە هەوڵەكانی ئەژماركردنەوەی دەستیی دەنگەكان ئەوان بەئامانج گیراون و هاوپەیمانی سائرون و فەتحیش كاردانەوەی ئەو هەڵوێستەی عەبادییە". ئەو چاودێرە سیاسییە ئاماژەبەوە دەكات، سەردانی بەرپرسانی ئێران، لە ناویاندا ژەنەراڵ قاسم سولەیمانی كاریگەری ئاشكرای هەیە لەسەر پرسی لێكنزیكبوونەوەی سەدر و گروپەكانی حەشدی شەعبیی. هاوپەیمانێتی ئێران هاوپەیمانێتی نیشتمانی بە سەرۆكایەتی ئەیاد عەلاویی كە پێشتر رێككەوتنێكی سەرەتایی لەگەڵ سائروندا ئیمزاكردووە جەختدەكاتەوە، كە هاوپەیمانێتی سائرون و فەتح بەویستی دەرەكی پێكهێنراوە و هاوپەیمانێتی سائرون و هاوپەیمانیی نیشتمانی و رەوتی حیكمە هەڵناوەشێنێتەوە. حسێن موسەوی وتەبێژی هاوپەیمانی نیشتمانی لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی "غەدپرێس" دەڵێ:" هاوپەیمانی فەتح هەڵوێستیان ئاشكرایە، بە تایبەتی كە رایانگەیاندووە حكومەتێكی سەقامیگر پێكنایەت ئەگەر سائرون و فەتح لایەنی بەشدار نەبن تێیدا". موسەوی باسلەوەدەكات" ئەو هاوپەیمانێتییەی دوێنێ‌ راگەیەنرا، هاپەیمانی نێوان سائرون و حیكمە و نیشتمانی هەڵنەوەشاندوەتەوە، ئێستا گەیشتوینەتە هاوپەیمانێتییەكەی چوار قۆڵی و ئومێدیش هەیە بەمزوانە لایەنی تریش بێنە ناو هاوپەیمانێتییەكەوە". جەخت دەكات، هاوپەیمانی نێوان سائرون و فەتح بە تەنها خواستێكی نیشتمانی نەبووە، بەڵكو لە ئەنجامی هەوڵەكانی دوو رۆژی رابردووی ژەنراڵ قاسم سولەیمانی لە بەغداد و دیداری لەگەڵ سەركردە سیاسییەكان و نامەكەی بۆ سەدر بووە، هۆی پێكهێنانی ئەم هاوپەیمانێتییە و هاوپەیمانێتییەكە زۆر نزیكن لە خواست و ویستی ئێرانەوە". رەوتی مەدەنی توشی شۆك بووە هاوپەیمانێتییەكەی نێوان سەدر و عامری رەوتی مەدەنی تووشی شۆك كردووە، كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا و لە لیستی سائروندا بەشداربوون. ئەندامێكی حزبی شیوعی عێراق لە لێدوانێكدا بۆ "العربی الجدید" ئاماژە بەوەدەكات، دوای راگەیاندنی هاوپەیمانی سائرون و فەتح، رەوتی مەدەنی توشی شۆك بوو،  ئێستا هەوڵدەدەن بزانن چی روویداوە" دەزانین فشاری ئێران هەیە، بەڵام ئەم هاوپەیمانێتییە زۆر خێرا بوو". مالیكیش بەشدار دەبێت سەرچاوەیەك لە هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات ئاشكرایكرد، مالیكیش رەزامەندە بە هاوپەیمانیكردن لەگەڵ سائرون و فەتحدا، بەمزوانە هادی عامری سەردانی مالیكی دەكات و كەشێك دروستدەكات بۆ ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان سەدر و مالیكی، پاشان مالیكی بە فەرمی چونی بۆناو ئەو هاوپەیمانێتییە نوێیە رادەگەیەنێت. موقتەدا سەدر لەگەڵ بەشێك لە گروپەكانی ناو هاوپەیمانی فەتح كێشەی هەیە، لەماوەی رابردوشدا بە ئاشكرا دژایەتی خۆی بۆ هێشتنەوەی حەشدی شەعبی دوای شەڕی داعش راگەیاند، ئەمەش هۆكارەكەیە كە بە هاوپەیمانێتیكردنی سەدر لەگەڵ فەتح لایەنە عێراقییەكان توشی بوون، بەڵام هێشتا تەواو نەبووە، رەنگە شۆكە گەورەكە ئەوكات روبدات كە نوری مالیكیش بچێتە ناو هاوپەیمانێتییەكەوە.    

(درەو میدیا): دادگای فیدراڵی بەیاننامەیەكی لەبارەی ئەو داوایانە بڵاوكردەوە كە لەبارەی یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران خراوەتە بەردەمی. لەكاتێكدا هەموو خەڵك و دامەزراوەكانی عێراق چاویان لە بڕیاری كۆتایی دادگا بوو لەبارەی ژماردنەوەی دەستی دەنگەكان و هەڵوەشاندنەوەی دەنگی هەندێك لە سندوقەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار، دادگا بڕیاردانی لەسەر پرسەكە بۆ كاتێكی تر دواخست. كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی بەنوسراو داوای لە دادگای فیدراڵی كرد یاسای هەمواری سێیەمی هەڵبژاردن راگرێت، ئەم بەیاننامەیەی دادگا وەڵامدانەوە بوو بۆ ئەو داوایەی كۆمسیۆن. دەقی بەیاننامەی ئیاس ساموك وتەبێژی فەرمی دادگای فیدراڵی عێراق بەناوی خوای گەورە و میهرەبان دادگای باڵای فیدراڵی ئەمڕۆ بە سەرۆكایەتی دادوەر مدحەت مەحمود و ئامادەبونی تەواوی ئەندامەكانی كۆبوەوە، و تەماشای پێنج داواكاری كرد بۆ دەركردنی بڕیاری وەلائی بۆ راگرتنی جێبەجێكردنی حوكمەكانی (یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە 45ی ساڵی 2013ی هەمواركراو). دوای تاوتوێكردن، دادگای فیدراڵی بۆی دەركەوت وەڵامدانەوەی داواكارییەكان و بڕیاردان لەبارەیانەوە بەر لە گوێگرتن لە قسەی لایەنەكەی تری ئەو داوایەی كە بەرزكراوەتەوە بۆ تانەدان لە حوكمەكانی یاسای هەمواری سێیەم كە پێشتر ئاماژەی بۆ كرا، بە ئەرێنی یان نەرێنی، دەكرێت بەشێوەیەكی پێشوەخت هەستیارییەك لە بۆچونی دادگا دروستبكات لە داوا بنەڕەتییەكە. دادگای باڵای فیدراڵی جەختی كرد لەسەر ئەوەی نەریتی دادوەریی جێگیر قەدەغەی دەكات دادگای بۆچونی خۆی بدات لە بابەتی داوا بنەڕەتییەكە كە خراوەتە بەردەمی چ بە لێدوان بێت یاخود ئاماژەكردن، تا ئەوكاتەی حوكمی یەكلاكەرەوە لەبارەوە دەردەچێت، بۆیە دادگا بەكۆی دەنگ بڕیاریدا داواكاری دەركردنی بڕیاری (ولائی)  بۆ راگرتنی حوكمەكانی یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران، رەتبکاتەوە. دەقی لێدوانی وتەبێژی دادگای فیدراڵی:  

( درەو میدیا): وەزارەتی دەرەوەی عێراق رادەستكردنەوەی تۆمەتبار عەلی بەشار بە دەسەڵاتدارانی ئەڵمانیا لە لایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بە سەرپێچی یاسا لەقەڵەمدەدات. ئەحمەد مەحجوب، وتەبێژی رەسمی وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا دەڵێت:" وەزارەتی دەرەوەی عێراق جەختدەكاتەوە كە رادەستكردنەوەی تۆمەتبار عەلی بەشار بە دەسەڵاتدارانی ئەڵمانیا لەلایەن هەرێمی كوردستانی عێراقەوە بە پێشێلكاریی یاسایی دادەنرێت، چونكە هیچ رێككەوتنێكی هاوبەش لە نێوان هەردوولادا بۆ رادەستكردنەوەی داواکراوان بە یەكتری نییە، لەبەرئەوە بەغداد ئەوە بە پێشێلكاری دادەنێت لەسەر ئەو لایەنەی كە تۆمەتبارەكەی رادەستكردووە و ئەو لایەنەشی وەریگرتووە، لەبەرئەوەی ئاڵوگۆڕكردنی داواكراوان لە دەسەڵاتە سیادییەكانە و تایبەتمەندیی وەزارەتی دادی فیدراڵییە." مەحجوب لە كۆتایی لێدوانە رۆژنامەوانییەكەشدا دەشڵێت:" لە هەمان كاتدا عێراق جەختدەكاتەوە لەسەر پەرۆشی بۆ سەرخستنی حەق و سزادانی تاوانبار، بەڵام لە چوارچێوەی یاسایی و دەستوریی كە سەروەری نیشتمانی پێشێلنەكات." عەلی بەشار كە هاوڵاتییەكی خەڵكی شاری زاخۆی هەرێمی كوردستانە لە لایەن دەسەڵاتدارانی ئەڵمانیاوە، تۆمەتباركراوە بە ئەنجامدانی دەستدرێژی سێكسی و كوشتنی كچێكی تەمەن 14 ساڵانی ئەڵمانیی و دوای دەستگیركردنی لەلایەن هێزە ئەمنییەكانی هەرێمەوە لە فڕۆكەخانەی هەولێری پایتەختی هەرێمەوە بە فڕۆكەیەك رەوانەی ئەڵمانیا كراو لە شاری ڤیسبادنی ئەڵمانیا دادگایی دەكرێت.  

( درەو میدیا): موقتەدا سەدر سەرۆكی رەوتی سەدر كە لیستەكەی پلەی یەكەمی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكی 12ی ئایاری بەدەستهێنا لە رووی ژمارەی كورسييەوە، ئەمرۆ لە شاری نەجەف گەورەترین هاوپەیمانی راگەیاند لە نێوان لیستی سائرون و فەتحدا. لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا، لیستی سائرون بەسەرۆكایەتی موقتەدا سەدر 54 كورسی هەیە و لیستی فەتح بەسەرۆكایەتی هادی عامری 47 كورسی بەدەستهێنا. سەدر رایگەیاند، هاوپەیمانێتی نێوان فەتح و سائرون لە پێناو پێكهێنانی گەورەترین فراكسیۆنی پەرلەمانیيە، كە بەپێی دەستور پەرلەمان لەدوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار گەورەترین هاوپەیمانی ناو پەرلەمان رادەستپێرێت بە پێكهێنانی حكومەت، بەو پێیەش چاوەڕوان دەكرێت فەتح و سائرون رابسپێردرین بە پێكهێنانی حكومەت.    موقتەدا سەدر وتى: بە هاوپەیمانی لەگەڵ فەتح هاوپەیمانییەكەمان لەگەڵ رەوتی حیكمە و هاوپەیمانی وەتەنییە دەپارێزین و ئەوە دژی ئەو هاوپەیمانییەی پێشووتر نییە.  

(درەو میدیا): هەوڵەكانی دەستنیشانكردنەوەی حەیدەر عەبادی  بۆ خولی دووەمی پۆستی سەرۆك وەزیران ڕوبەڕوی بەربەستی مەرجەعیەت دەبێتەوەو، كەسایەتیەكی شیعەی نزیك لە لایەنەكان، زۆرترین چانسی هەیە بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە. سایتی (غەد پرێس) لەزاری سەرچاوەیەكی سیاسی ئاگادارەوە بڵاویكردەوە، ئەو سازانەی كە بەمدواییە لەنێوان نوری مالیكی سەرۆكی دەوڵەتی یاسا و هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح سەبارەت بەدووبارە كاندیدكردنەوەی حەیدەر عەبادی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق هاتوەتە ئاراوە، ڕوبەڕوی ڤیتۆی مەرجەعەیەتی باڵای شیعەكان بوەتەوە. سەرچاوەكە ئاشكرایكردووە، كاندیدكردنەوەی عەبادی لەلایەن مالیكی و عامرییەوە بۆ خولی دووەمی سەرۆكایەتی دوای ئەوە هاتوە كە عەبادی ڕەتیكردوەتەوە بچێتە ناو هاوپەیمانییەكەی موقتەدا سەدر و چوەتە پاڵ بەرەی دەوڵەتی یاسا و فەتح، دوابەدوای ئەو هەنگاوەش چەند لایەنێكی سیاسی و كەسایەتی ئاینی بە نوری مالیكی سەرۆكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسایان ڕاگەیاندووە، مەرجەعیەتی باڵای شیعەكان لە نەجەف ڤیتۆی هەیە لەسەر دەستبەكاربونەوەی حەیدەر عەبادی بۆ خولی دووەمی سەرۆك وەزیرانی عێراق. سەرچاوەكە باسی لەوەكردووە، چانسی عەبادی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران لاوازە و عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی شیعەكان لاری نیە لە گۆڕینی عەبادی بە كەسایەتییەكی شیعە، كە هاوڕێی و پەسەندكراوی لایەنەكانی ناوخۆی عێراق و دەوڵەتانی دراوسێ بێت. پێشترو لە مانگی ئابی ساڵی 2015دا، مەرجەعی باڵای شیعەكان داوای لە حەیدەر عەبادی كردبوو،  ئازایانەتر بەردەوام بێت لە هەنگاوەكانی چاكسازی.       

(درەو میدیا): ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق جەخت لەسەر جێبەجێكردنی یاسای هەمواری سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەكات بەشێوەیەكی پیشەییانە. فایەق زەیدان سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق لەگەڵ ئەو دادوەرانە كۆبوەوە كە راسپێردراون لە شوێنی ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و بەڕێوەبەری ئۆفێسەكانی كۆمسیۆن لە پارێزگاكان دانراون. عەبدولستار بەیرەقدار وتەبێژی ئەنجومەنی باڵای دادوەری لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەری لەگەڵ دادوەرەكاندا گفتوگۆی كردووە لەبارەی میكانیزمەكانی جێبەجێكردنی یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە45ی ساڵی 2013ی هەمواركراو. بەیرەقدار ئاماژەی بەوەدەكات، لە كۆبونەوەكەدا جەختكراوە لەسەر ئەوەی دەبێت هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەشێوەیەكی پیشەییانە و شەفاف جێبەجێ بكرێت بەجۆرێك دادپەروەری و دڵنیایی بۆ هەموو عێراقییەكان بەدی بهێنێت. هاوكات دادوەر مدحەت مەحمود سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، كە بەرزترین دەسەڵاتی دادوەرییە لە عێراق ئەمڕۆ سێشەممە رایگەیاند داواكارییەكی لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانەوە بەدەست گەیشتووە بۆ راگرتنی كاركردن بە یاسای هەڵبژاردنەكان كە بەمدواییە لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە پەسەندكرا. مدحەت مەحمود لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا وتیشی:" كۆمسیۆن داوایكردووە بە پەلە فەرمانێك دەربكەین بۆ راگرتنی كاركردن لە هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكان، واتە راگرتنی كاری ئەو نۆ دادوەرەی لە كۆمسیۆن دەستبەكاربوون، تا ئەو كاتەی دادگای فیدراڵی دەستوریی و نادەستوریی ئەو یاسایە یەكلادەكاتەوە." روونیشیكردەوە دادگای فیدراڵی بە گوێرەی یاسا ئەو رێوشوێنە یاساییانە دەگرێتەبەر بۆ یەكلایكردنەوەی خێرای ئەو تانەیە." بەپێی یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردن كە رۆژی 6ی ئەم مانگە پەرلەمانی عێراق پەسەندیكرد، دەبێت دەنگەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری عێراق جارێكی تر بەشێوەی دەستیی ئەژماربكرێنەوە، سەرباری ئەوەش ئەنجامی دەنگدانی تایبەت لە هەرێمی كوردستان هەڵوەشێندراوەتەوە. ئامادەكارییەكانی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق بۆ بەڕێوەبردنی كارەكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن لە كاتێكدایە كۆمسیۆن لە دادگای فیدراڵی لەدژی پەسەندكردنی یاسای هەمواری سێیەمی هەڵبژاردن سكاڵای لەسەر پەرلەمان تۆماركردووە و ئێستا چاوەڕوانی قسەی كۆتایی دادگای فیدراڵی دەكرێت لەوبارەیەوە.  

(درەو میدیا): سەرچاوەیەكی ئاگادار ئەمڕۆ سێشەممە ئاشكرایكرد، چەند هەواڵێك لە ئارادان بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتی " 10/6" بەمەبەستی هەڵوەشاندنەوەی هەڵبژاردنەكانی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق و دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنەكە لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا. ئەو سەرچاوەیە بە رۆژنامەی " العربی الجدید" ی قەتەری راگەیاند:" ژمارەیەك هێزی سیاسی كورد و شیعە و سوننە لە هەوڵی پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی نوێدان كە داوای هەڵوەشاندنەوەی هەڵبژاردمی 12ی ئایار دەكات و هاوپەیمانێتییەكش ناوی" 10/6" هەڵدەگرێت." ئاشكراشیكرد ناوی ئەو هاوپەیمانێتییە لەو رۆژەوە سەرچاوەی گرتووە كە تێیدا كۆگاكانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان سوتێنران.    

(درەو میدیا): قاسم ئەعرەجی وەزیری ناوخۆی عێراق رایگەیاند ئەو ئاگرەی كە لە كۆگاكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان لە بەغداد كەوتەوە بە دەستی ئەنقەست بووە. ئەعرەجی كە سەرپەرشتی لێكۆڵینەوەكانی ئەو رووداوە دەكات، ئەمڕۆ دووشەممە لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند لێكۆڵینەوە سەرەتاییەكان لە ئاگركەوتنەوەكە ئاماژە بەوەدەدەن كە بێ‌ گومان ئاگرەكە بە دەستی ئەنقەست كراوەتەوە. وەزیری ناوخۆی عێراق وتیشی لەگەڵ تیمەكانی  بەڵگەی تاوان راستەوخۆ سەرپەرشتی لێكۆڵینەوەكان دەكات.  

راپۆرتی: محەمەد رەئوف  ئاڕاستەیەك كە كورسی زۆری بەدەستهێناوە هەموو هەوڵێكی بۆ تێپەڕاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان دەدات، ئاڕاستەیەكی دیكەش هەموو هەوڵێكی بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 12ی ئایار خستوەتەگەڕ. بڕیارەكانی حكومەتی عێراق و هەمواری یاساكەی پەرلەمان و تانەو ناڕەزایی زۆرینەی لایەنەكان گومانی زۆری خستوەتە سەر كۆی پرۆسەی هەڵبژاردنەكان، ئێستا هیچ كەس و لایەنێك لەسەر ئاستی عێراق ناڵێن ساختەكاری نەكراوە، باڵیۆزو نوێنەری وڵاتانی جیهانیش گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی ساختەكاری رویداوە.  بەڵام هەموو لایەنەكان بەدوای دەرەچەیەكدا دەگەڕێن دۆخەكە تێپەڕێنن، چونكە بارودۆخی سیاسی و ئەمنی و هەرێمایەتی عێراق بەرگە ناگرێت ئەم دۆخە بەردەوام بێت، دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنیش كارێكی قورسە، لەلایەك رەنگە پشوی گەورە بەدوای خۆیدا بهێنێت، لەلایەكی ترەوە لەڕووی ئابورییەوە پرۆسەكە 500 ملیۆن دۆلاری تێچووەو ئەو بڕە پارەیەش لەم دۆخەدا زۆرە بۆ عێراق كە بە دۆخێكی ئابوری سەختدا تێدەپەڕێت. لەبەرامبەردا ئەگەر دۆخەكە بەم شێوەیە بەردەوام بێت، لایەنە ناڕازییەكان ئەستەمە بەم ئەنجامانە رازی بن و ئەگەری پشێوی زۆر هەیە، بۆیە ئێستا هەوڵدەدرێت چارەسەرێكی مامناوەند لەنێوان ئەو دوو ئاڕاستەیەدا بدۆزرێتەوە، بەڵام لە حاڵەتی نەبوونی ئەو چارەسەرەدا، داواكاری و ئەگەرەكانی هەڵوەشاندنەوەی هەڵبژاردنەكان زیاتر دەبێت.  سوتانی كۆگاكانی كۆمسیۆن هەڵبژاردن لە بەغداد نائومێدی لای لایەنە ناڕازییەكان زیاتر كرد، زۆرێكیان كە پێشتر زیاتر جەختیان لەسەر ئەژماركردنەوەی دەستیی دەنگەكان دەكرد، ئێستا داوای هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی هەڵبژاردن دەكەن.  لە كاردانەوەی سوتانی كۆگاكانی كۆمسیۆندا، ئەیاد عەلاوی سەرۆكی ئیئتیلافی نیشتیمانی داوای پێكهێنانی حكومەتی كاربەڕێكەر و دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن دەكات. عەلاوی لە راگەیاندراوەكەیدا دەڵێت"دەبێت سەرۆكایەتی كۆمار و سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی نوێنەران و دەسەڵاتی دادوەری و هێزە سیاسییەكان، خۆیان ئامادە بكەن بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی كاربەڕێكەر، كە لەماوەی شەش بۆ هەشت مانگدا كاربكات بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد". سەلیم جبوری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانیش كە سەركردایەتی هەوڵەكانی پەرلەمانی كرد بۆ هەمواركردنی یاسای هەڵبژاردن و ئەژماركردنەوەی دەستیی دەنگەكان باسلەوەدەكات" سوتانی كۆگاكانی كۆمسیۆن بەئەنقەست و مەترسیدارە"، بۆیە داوای دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنەكان دەكەن، بەتایبەتیش دوای ساغبوونەوەی ساختەكاری و یاریكردن بە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان.  دەوڵەتی یاسای نوری مالیكیش لە ئێستادا داوای دووبارە هەڵبژاردن دەكات، فەرید ئیبراهیمی ئەندامی پارلەمانی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند" هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لەگەڵ دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن و هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكانی ئێستای هەڵبژاردنە لەژێر چاودێری نێودەوڵەتی".  لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانیش شەش لایەنی سیاسی لەیەكەم رۆژی دوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانەوە لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایانگەیاند، بەڵگەیان هەیە ساختەكاری زۆر كراوە لەسەر ئاستی هەرێم و ناوچە دابڕێنراوەكان، بۆیە بە هەژماركردنەوەی دەنگەكان لەڕێگەی دەستیشەوە رازی نابن و داوای دوبارەكردنەوەی هەڵبژاردن و پرۆسەی دەنگدان دەكەن. لەبەرامبەردا هەریەك لە لیستەكەی موقتەدا سەدر و عەمار حەكیم و هادی عامری، لە هەرێمی كوردستان یەكێتی و پارتی دژی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان و دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنەكانن.  لە نوێترین لێدواندا موقتەدا سەدر سەرۆكی رەوتی سەدر دەڵێت: ئێستا كاتی بونیادانان و ئاوەدانكردنەوەیە، نەك هەڵبژاردن دووبارە بكرێتەوە بۆ كورسییەك یان دوو كورسی. حەیدەر عەبادی لە كۆنگرەی رۆژنامەوانی هەفتانەیدا هەفتەی پێشوو رایگەیاند، هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن كارێكی نادروستە. دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن  هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان و دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنەكان، لە هیچ دەقێكی دەستور و یاسا كارپێكراوەكانی عێراقدا باس نەكراوە، بەڵام یاساناسان ئاماژە بەوە دەكەن  لەئێستادا ئەگەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكان لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە رەتكرایەوە، ئەوا ئەنجامی هەڵبژاردن رەتدەكرێتەوە، یاخود بە یاسایەك لە ئەنجومەنی نوێنەران دەتوانرێت هەڵبژاردن رەتبكرێتەوە. بەپێی بۆچوونی تارق حەرب شارەزای دیاری یاسای دەستوری و یاساكان لە عێراق لەبارەی دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنەكان دەڵێت" هەڵوەشاندنەوەی هەڵبژاردنەكان پێویستی بە یاسایە، چونكە بەیاسا كراوەو بۆ هەڵوەشاندنەوەشی پێویستی بەیاسایە.. پەرلەمانی ئێستا بە دەنگی (201) پەرلەمانتار دەتوانێت یاسایەكی نوێ دەربكات، بۆ هەڵوشاندنەوەی ئەم هەڵبژاردنەی ئێستا و دوبارەكردنەوەی هەڵبژاردنەكان". هاوكات د. لەتیف مستەفا شارەزای دەستور و یاساكان دەڵێت" دوای تاوانی سوتاندنی كۆگاكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، پێموایە تاقە چارەسەر بتوانێ هەردولای ڕازی و ناڕازی قەناعەت پێ بكات و دڵیان پاك بكاتەوە، تەنها بریتییە لە رەتكردنەوەی تەواوەتی ئەم هەڵبژاردنە و پەسەندنەكردنی ئەنجامەكانی لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵی و دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنەكە لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە كۆتایی ئەمساڵدا".                         سەعد حەدیسی وتەبێژی حكومەتی عێراق رایگەیاند كە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایار تەنها لە دەسەڵاتی دادگای فیدراڵیدایە بەپێی هەموو بۆچونەكان ئێستا دادگای فیدراڵی عێراق دەتوانێت هەڵبژاردن رەتبكاتەوە، ئەویش بە رەتكردنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا سەرۆكی  كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان رایگەیاند" تەنیا دادگای فیدراڵی دەتوانێت ئەنجامی هەڵبژاردن هەڵبوەشێنێتەوە".  هاوكات سەعید كاكەیی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان رایگەیاندووە" بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی عێراق ئێستا لەدەست ئەنجومەنی كۆمسیاراندا نییە و بەڵكو بەدەست ئەنجومەنی دادوەری و دادگای فیدراڵییە".  هەندێك پێیان وایە لەدوای سوتانی كۆگاكانی كۆمسیۆنەوە، هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن بوەتە ئەمری واقیع و  باسلەوەدەكرێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی نوێ لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بەڕێوەبچێت.  

ئارام مەحمود  دوای چەند كاتژمێرێك لە بڕیارەكەی ئەنجومەنی باڵای دادوەری بەسەرپەرشتیكردنی كارەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و دیاریكردنی دادوەر بۆ دەستكردن بە پرۆسەی جیاكردنەوە و بژاردنەوەی دەنگەكان بەدەست لەسەرانسەری عێراق، هەواڵی سوتانی سندوقەكانی دەنگدان لە كۆگای ڕەسافەی شاری بەغداد بڵاوبوەوە، كە بە بۆچونی بەشێك لە چاودێران، قەیرانی سیاسی لە عێراق بردە قۆناغێكی نوێ‌ لە ململانێ و قوڵبوونەوەی زیاتری ناكۆكییەكان. بەپێی ئەو زانیارییانەی ڕۆژنامەی عەرەبی ئەلجەدید بڵاویكردوەتەوە، لە ڕوداوی ئاگركەوتنەوەكەدا بەشێكی زۆری سندوقەكانی دەنگدان و كارتی دەنگدەرانی ناوچەی رەسافە و ناوچەكانی خۆرهەڵاتی بەغداد و دەنگدانی تایبەت و زیندانیان و نەخۆشخانەكان و ئاوارەكان سوتاون، وێڕایی ئامێرە ئەلەكترۆنییەكانی دەنگدان، كە ئەمەش ئەركی دادگای بۆ لێكۆڵینەوە لە ساختەكارییەكانی هەڵبژاردن لە بەغداد ئەستەم كردوە.   بەرپرسێكی وەزارەتی ناوخۆی عێراق بە ڕۆژنامەكەی ڕاگەیاندووە، ژمارەیەكی زۆر لەسندوقەكانی دەنگدان سوتاون و لەم كاتەدا نازانرێت بەژمارە چەندن، لەهەمان كاتدا كەمنین ئەو سندوقانەی كە لەلایەن هێزەكانی بەرگری ناوخۆ و هاوڵاتیانەوە ڕێگە لە سوتانیان گیراوە، جگە لەوەی بەشێك لەو سندوقانەشی نەسوتاون بەهۆكاری تەڕبونیانەوە خراپ بوون و كەڵكیان كەماوە.  بە وتەی ئەو بەرپرسە، پاسەوانەكانی ئەو كۆگایانە دیارنەماون و ئێستا بەدوایاندا دەگەڕێن، ئەوەشی ئاشكراكردوە، بەكارهێنانی توندوتیژی بە دەرگاكانی دەرەوەی كۆگانەوە دیارە و بەڕوونی دەبینرێت كە بەچەكوشی ئاسن یان ئامێری تر شكێنراون و ئاگرەكەش بەدەستی ئەنقەست كراوەتەوە.  محەمەد ڕوبەیعی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای بەغداد ڕایگەیاندوە، تەواوی سندوقەكانی بەرەی ڕسافە سوتاون، بەوتەی چەند سەرچاوەیەكیش ئەو كۆگایانەی سوتاون زیاتر لە 3 ملیۆن كارتی دەنگدانیان تێدابووە. هەر لەو بارەیەوە عادل نوری ئەندامی لیژنەی لێكۆڵینەوەی پەرلەمانی عێراق تایبەت بەلێكۆڵینەوە لە یاریكردن بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن ڕایگەیاندوە، ئاگرەكە بەدەستی ئەنقەست كراوەتەوە و بكەرەكەشی كەسانێكن لەناو كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، وتوشیەتی، تاوانباران و ساختەكاران ئاسەواری تانەوانەكەیان سوتاندوە، تاوانی تەزویركردن، لەبەر ئەوەی ئێمە ئەزانین و پێش ئێمەش خودا دەزانێت كە ئەنجامەكان ناواقیعین و ساختەكراون، بۆیە سندوقەكانی دەنگدانیان سوتاندوە. كازم شەممەری سەركردە لە ئیئتیلافی نیشتمانی ئەیاد عەلاوی لەبارەی ئەو ڕوداوەوە دەڵێت، سندوقەكان نەسوتێنران تا ئەو كاتەی بڕیاردرا دەنگەكان بەدەست بژمێررێنەوە و دوای چەند كاتژمێرێك لە ڕێوشوێنەكانی ئەنجومەنی دادوەریی، كە بەڕای ناوبراو، ئەوەش بەڵگەیە بۆئەوەی كە یاریەكی مەترسیدار بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن كراوە و پێویستە سەرۆك وەزیران بەجدی مامەڵە لەگەڵ ئەم پێشهاتە مەترسیدارە بكات. هەر لەچوارچێوەی كاردانەوەكان، زانا ڕۆستایی ئەندامی لیژنەی یاسایی لەپەرلەمانی عێراق ڕایگەیاندوە، دادگا دەسەڵاتی ڕەتكردنەوەی ئەو سندوقانەی هەیە كە سوتان یان تەواوی ئەنجامەكانی ئەو پارێزگایە ڕەتبكاتەوە، ڕۆستایی لە بەیاننامەیەكدا ئاماژە بەوەدەكات، دوای هەمواری یاسای هەڵبژاردن، پەرلەمانی عێراق لەبەردەم بژاردەیەكی نوێدایە، ئەویش دوبارەكردنەوەی هەڵبژاردنی و ئەنجامدانەوەی لەگەڵ هەڵبژاردنی پارێزگاكاندا.  

(درەو میدیا): رۆژنامەی شەرقولئەوسەت لە ژمارەی ئەمڕۆ ناوی ئەو حزب و لایەنانەی بڵاوكردەوە كە دژی ژماردنەوەی دەستیی دەنگەكانن لەگەڵ ئەو لایەنانەی كە پشتیوانی لێدەكەن. ئەم كوتلە و لایەنە سیاسییانە ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی 12ی ئایاری عێراقیان لا پەسەندە و دژی هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن و هێشتنەوەی دانیشتنەكانی پەرلەمانن بە كراوەیی، لە زۆربەی دانیشتنەكانی پەرلەماندا ئەندامەكانیان ئامادە نەبوون: یەكەم: سائرون- موقتەدا سەدر رێبەرایەتی دەكات دووەم: رەوتی حیكمەی نیشتمانی- عەممار حەكیم سەرۆكایەتی دەكات سێیەم: فەتح- بەتایبەتی (عصائب اهل الحق) كە قەیس خەزعەلی سەرۆكایەتی دەكات چوارەم: پارتى دیموكراتی كوردستان- مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی دەكات پێنجەم: یەكێتی نیشتمانی كوردستان شەشەم: هاوپەیمانی بەغداد- جەمال كەربولی سەرۆكایەتی دەكات لە بەرامبەردا ئەم كوتلە و لایەنە سیاسییانە ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایار رەتدەكەنەوە و پشتیوانیان كرد لە هەمواركردنی یاسای هەڵبژاردن و داوادەكەن دەنگەكان بەشێوەی دەستیی ئەژماربكرێنەوە: یەكەم: ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا- نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات دووەم: ئیئتیلافی نیشتیمانی- ئەیاد عەلاوی سەرۆكایەتی دەكات، سەلیم جبوری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران كە بەشێكە لەم ئیئتیلافە و بە جیاوازی 76 دەنگ دەرنەچوو بۆ ویلایەتی دووەمی پەرلەمان، سەلیم جبوری و كوتلەكەی رۆڵی سەرەكییان هەبوو لە تەواوكردنی نیسابی یاسایی پەرلەمان بۆ هەمواركردنی یاسای هەڵبژاردن سێیەم: هاوپەیمانی بڕیار- ئوسامە نوجێفی سەرۆكایەتی دەكات چوارەم: بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری و كۆمەڵی ئیسلامی و یەكگرتووی ئیسلامی  هاوپەیمانی (سەركەوتن- النصر) كە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران سەرۆكایەتی دەكات، لەنێوان هەردوو بەرەكەدا راوەستاوە و هەڵوێستی خۆی لە بارەی ئەژماركردنەوەی دەستیی دەنگەكان یاخود پەسەندكردنی ئەنجامەكە وەكو خۆی یەكلانەكردوەتەوە.  

( درەو میدیا): ئەنجومەنی باڵای دادوەریی ئەمڕۆ دووشەممە رایگەیاند ئەو دادوەرانەی راسپێدراون بە بەڕێوەبردرنی كاروباری ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان لە كۆبوونەوەیەكدا سەرۆكی كۆمسیۆن و جێگرەكەیان دەستنیشانكرد. عەبدولستار بەیرەقدار وتەبێژی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی لە بەیاننامەیەكدا كە كۆپییەكی بە " درەو میدیا" گەیشتووە رایگەیاندووە كە جگە لە سەرۆكی كۆمسیۆن و جێگرەكەی دادوەرەكان سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردنە و بڕیاردەری ئەنجومەنی كۆمسیاران دیاریكراون و داواش لە ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی كوردستان كراوە سێ‌ دادوەر بۆ نوسینگەكانی كۆمسیۆن لە هەولێر و سلێمانی و دهۆك كاندید بكات.  

(درەو میدیا): موقتەدا سەدر رابەری رەوتی سەدر لە نوێترین پەیامیدا دوای سوتان كۆگایەكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان لە بەغدا هۆشداریدەدات دەڵێت:" عێراق لە مەترسیدایە." سەدر دەشڵێت "من هاوكاری عێراق بووم، لەدوای پەروەردگاریش عێراق هاوكاری كردم و چاكسازی سەركەوت، ئەمەش ئیرادەی گەلە". هۆشداریش دەدات و دەڵێت: "بەڵام بەوشێوەیە نا وەكو  فرۆشیارانی سێیەكی عێراق ویستیان، سەرەتای شەڕێكی ناوخۆ، نەخێر من لایەنێك نابم تێیدا، تەنیا وتومە پۆست و دەستكەوتەكان ببەن و وڵاتیش بۆ من جێبهێڵن". سەدر كە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا پشتیوانی لە هاوپەیمانیی "سائرون" كرد و پلەی یەكەمی بەدەستهێنا، دەشڵێت: "لەپێناو كورسی وڵات نافرۆشم، لەپێناوی دەسەڵاتیش گەل نافرۆشم، عێراق بەلای منەوە گرنگە، بەڵام پۆست لەلای من لە جڕتی بزنێك بێبەهاترە".  

(درەو میدیا): لیژنەی ئەمنی ئەنجومەنی پارێزگای بەغداد ئاشكرایكرد، نیوەڕۆی ئەمڕۆ لە بەری رەسافە كۆگایەكی سندوقەكانی دەنگدانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار ئاگری گرتووە. محەمەد روبەیعی جێگری سەرۆكی لیژنەی ئەمنی بەغداد لە لێدوانێكدا بۆ سایتی سۆمەریەنیوز رایگەیاند، هەموو ئەو سندوقانەی لەو كۆگایەدا بوون بەهۆی ئاگركەوتنەكەوە سوتاون. ئەو گۆگایەی كە ئاگری گرتووە سەربە وەزارەتی بازرگانییە و لەلایەن كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەوە بەكارهێنراوە بۆ هەڵگرتنی سندوقەكانی دەنگدان، بە گەورەترین كۆگای سندوقەكانی دەنگدان دادەنرێت. بەگوێرەی قسەی روبەیعی، ئەو گۆگایەی كە سوتاوە لەژێر چاودێری ئەمنی تونددا بووە. پێشتریش پۆلیس رایگەیاند، ئاگر لە كۆگایەكی هەڵگرتنی ماددە خۆراكییەكان لە ناوەڕاستی بەغداد كەوتوەتەوە. سوتانی ئەو سندوقانەی دەنگدان لەكاتێكدایە بڕیارە رۆژی چوارشەممە یاخود پێنج شەممە پرۆسەی ژماردنەوەی دەنگەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار بەشێوەی دەستی دەستپێبكات.  

(درەو میدیا): لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی دادوەریی تایبەت بە جێبەجێكردنی هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكان لە پەرلەمانی عێراق، 30 كەسی دیاریكرد بۆ راییكردنی كارەكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق، لەو 30 كەسە 27 یان دادوەرن و 3 یان سەرپەرشتیارن. هاوكات 9 دادوەر دیاریكراون بۆ جێگەی ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیاران و 18شیان بۆجیگەی بەرپرسی ئۆفیسەكانی كۆمسیۆن لە 18 پارێزگاكەی عێراق.   هاوكات عەبدولستار بەیرەقدار وتەبێژی ئەنجومەنی دادوەریی لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاندووە، ئەنجومەنی دادوەری ئەمرۆِ كۆبونەوەیەكی تایبەتی بە گفتوگۆكردن لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكان كردووە، كە تیایدا دادوەرەكان دیاریكراون بۆ جێبەجێكردنی كارەكانیان لە شوێنی ئەندامانی كۆمسیۆن و هاوكات پڕكردنەوەی نوسینگەكانی كۆمسیۆن لە پارێزگاكان.