(درەو میدیا): "مافی یاسایی و دەستوری خۆمان بەكاردەهێنین بۆ تانەدان لە یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكان" ئەمە وەڵامی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانە بۆ پەرلەمانی عێراق. لە بەیاننامەیەكدا ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆن ناڕەزایەتی خۆی لەدژی هەمواركردنی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە راگەیاند. لە بەیاننامەكەدا ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆن دەڵێ" مافی یاسایی و دەستوری خۆی بەكاردەهێنێت بۆ تانەدان لە هەمواركردنی ئەو یاسایە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە، چونكە ژمارەیەك لە بڕگەكانی ئەو یاسایە لەگەڵ دەستوردا ناگونجێت و دژی یاسای ژمارە 11ی ساڵی 2007ی هەمواركراوی كۆمسیۆنە". ئەنجومەنی كۆمسیاران باسلەوەدەكات، هاوكاری تەواو دەكات لەگەڵ ئەنجومەنی باڵای دادوەریدا بەمەبەستی ئاسانكاریكردن بۆ ئەركەكانی و ئەوان بەهیچ جۆرێك دژی ئەژماركردنەوەی دەنگەكان نین بەشێوەی دەستی نین ئەگەر لایەنی یاسایی تێدا فەراهەم بكرێت. دوێنێ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەكۆی دەنگی یاسای هەمواری سێیەمی یاسا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی پەسەندكرد و بەپێی ئەو هەموارە پابەندی كردووە دەنگەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار لەسەرتاسەری عێراق بەشێوەی دەستیی ئەژماربكرێنەوە، هەروەها ئەنجامی دەنگدانی تایبەتی لە هەرێمی كوردستان و دەنگدانی ئاوارەكان و دەنگدانی جوڵەی دانیشتوان و دەنگدانی دەرەوەی هەڵوەشاندەوە.  

(درەو میدیا): توركیا پڕكردنی بەنداوی ئەلیسۆی بۆ تەمموزی داهاتوو دواخست و جەختیشدەكاتەوە كە بەنداوەكە بە ئامانجی بەدەستهێنانی تەزووی كارەبا بونیاندنراوە. وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاوی عێراق لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند:" سەرۆك رەجەب تەیب ئەردۆغان رێنمایی دەركردووە بۆ دواخستنی بڕكردنی بەنداوی ئەلیسۆ هەتا تەمموزی داهاتوو." جەختیشیكردەوە كە دەروازەكانی بەنداوەكە كراوەنەتەوە و ئاو بۆ رووباری دیجلە بەردراوەتەوە. لایخۆشیەوە وەیسڵ ئار ئۆغڵۆ وەزیری ئاوا دارستانەكانی توركیا رایگەیاند توركیا ساڵی رابردوو پلانی دانابوو بەنداوی ئەلیسۆ پڕبكات، بەڵام حكومەتی عێراق داوایكرد بۆ 2018 دوابخرێت بەهۆی ئەو وشكە ساڵییەی ساڵی 2017 لە عێراقدا هەبووە. ئۆغڵۆ رونیشیكردەوە كە توركیا رەزامەندی دەربڕی بۆ دواخستنی گلدانەوەی ئاو لە بەنداوەكە بۆ یەكی حوەزیرانی 2018، و لەو كاتەشەوە گلدانەوەی ئاو دەستیپێكردووە." وەزیری ئاو و دارستانەكانی توركیا وتیشی:" سەرۆك ئەردۆغان داوایكردووە گلدانەوەی ئاو لە ئەلیسۆ تا تەمموز دوابخرێت و ناكرێت لە رەمەزاندا ئەو كارە بكرێت، لەبەرئەوە جارێكی تر دەروازەكانی بەنداوەكەمان كردەوە و ئاوی زیاتر بۆ عێراق بەردەدەینەوە." جەختیشیكردەوە كە توركیا ساڵی 2014 بەهۆی وشكەساڵییەوە ناڵاندوێتی، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئاوی بۆ عێراق و سوریا بەرداوەتەوە و بەنداوی ئەلیسۆش بە ئامانجی بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا بونیادنراوە."       

(درەو میدیا): دوێنێ چوارشەممە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی پەسەندكرد، بەپێی ئەو یاسایە، دەبێت تەواوی دەنگی سندوقەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار لەسەرتاسەری عێراق بەشێوازی دەستیی ئەژماربكرێنەوە، هەروەها ئەنجامی دەنگدانی تایبەتیش لە هەرێمی كوردستان بە تەواوەی هەڵوەشێندرایەوە. دەقی یاساكە: یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارە (45)ی ساڵی 2013ی هەمواركراو: ماددەی -1- ماددەی (38)ی یاساكە هەڵدەوەشێنرێتەوە ئەمەی خوارەوە جێگەی دەگرێتەوە: ماددەی-38- كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان پابەندە بە دووبارە جیاكردنەوە و ئەژماركردنەوەی دەستیی هەموو بنكەكانی هەڵبژاردن لەسەرتاسەری عێراق بە ئامادەبونی بریكاری قەوارە سیاسییەكان و كاركردن بە ئامێری ئەلیكترۆنیی خێراكردنی ئەنجامەكان هەڵدەوەشێتەوە و ئەنجامەكان پشت بە ژماردنی دەستی دەبەستێت، ئەم ژماردنە دەستییە تەنانەت وێستگە هەڵوەشاوەكانیش دەگرێتەوە. ماددەی-2- پێویستە لەسەر كۆمسیۆن كارتەكانی دەنگدان بەراورد بكات لەگەڵ ئەو راپۆرتەی كە لە ئامێری لێكۆڵینەوەی ئەلیكترۆنی (باڕكۆد) دەرچووە، لەگەڵ گرتنەبەری بڕیاری پێویست لەوبارەیەوە.  ماددەی-3- جگە لە دەنگی كەمینەكان كە سیستمی (كۆتا) دەیانگرێتەوە، ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی دەرەوە بۆ هەموو پارێزگاكان و هەڵبژاردنی جوڵەی دانیشتوان لە پارێزگاكانی (ئەنبار- سەلاحەدین- نەینەوا- دیالە) و هەڵبژاردنی ئاوارەكان لە كەمپەكان و هەڵبژاردنی دەنگدانی مەرجدار و زیندانییەكان و هەڵبژاردنی دەنگدانی تایبەت لە هەرێمی كوردستان،   هەڵدەوەشێنەوە. ماددەی-4- لە كاتی بوونی سەرپێچی كە پێویست بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكان بكات لە بنكەكانی هەڵبژاردندا، دەستەی دادوەریی هەڵبژاردنەكان دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی ئەو ئەنجامانەی هەیە بەپێی ئەوەی لە ماددەی (8/سێیەم)ی یاسای كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ژمارە (11)ی ساڵی 2007دا نوسراوە. ماددەی-5- ئەنجومەنی باڵای دادوەریی (9) دادوەر دادەنێت بۆ بەڕێوەبردنی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان و دەسەڵاتی ئەنجومەنی كۆمسیاران وەردەگرن لە بری ئەنجومەنی كۆمسیارانی ئێستا، هەروەها دادوەرێك بۆ هەر ئۆفێسێك لە ئۆفێسەكانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان لە پارێزگاكان لەبری بەڕێوەبەرەكانی ئێستا، لەگەڵ پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵییەوە، ئەركی دادوەرە دانراوەكان تەواودەبێت، ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیاران و بەڕێوەبەری ئۆفێسی پارێزگاكان لەكاركردن رادەوەستن تا ئەوكاتەی لێكۆڵینەوە لە تاوانەكانی ساختەكاریی كە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران ئاماژەی بۆ كردووە، تەواودەبێت. ماددەی-6- حوكمەكانی ئەم یاسایە جێبەجێ دەبێت لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی 2018. ماددەی-7- كار بە هیچ دەقێك ناكرێت كە دژ بە حوكمەكانی ئەم یاسایە بێت. ماددەی-8- لە رۆژی دەنگدانەوە لەسەری، ئەم یاسایە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە.  

 لە بەیاننامەیەكدا ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق، رایدەگەیەنێت، بۆ دیاریكردنی ئەو دادوەرانەی شوێنی ئەنجومەنی كۆمسیۆن دەگرنەوە كۆدەبێتەوە، بانگهێشتی ئەندامانی دەكات كە رۆژی یەكشەممە سەبارەت هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردن كۆدەبێتەوە. بەپێی بەیاننامەكە، كۆبوونەوەكە بۆ دیاریكردنی ئەو دادوەرانەیە كە شوێنی ئەنجومەنی كۆمسیاران دەگرنەوە بۆ سەرپەرشتیكردنی ژماردنەوە و جیاكردنەوەی دەستیی دەنگەكان. بەپێی یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردن، كە پەرلەمانی عێراق دوێنێ پەسەندیكرد، نۆ دادوەر جێگەی ئەنجومەنی كۆمسیۆن دەگرنەوە بۆ راپەڕاندنی كارەكانیان، چونكە بەپێی یاساكە كۆمسیۆن لە كارخراوە. ئەنجومەنی باڵای دادوەری بڕیاریداوە بە دروستكردنی لیژنەیەك لە سەرۆكی داواكاری گشتی، سەرۆكی دەستەی سەرپەرشتی دادوەری، هەروەها یەكێك لە سەرپەرشتیارانی دادوەری بۆ ئەوەی بچنە بارەگای كۆمسیۆن و ئامادەكاریی بكەن بۆ جێبەجێكردنی یاساكەی پەرلەمان. عەبدولستار بەیرەقدار، وتەبێژی ئەنجومەنی دادوەری، ئاماژەی بەوەكردووە، بە دەرچوونی ئەو یاسایە، كاری دەستەی دادوەریی هەڵبژاردنەكانی كۆمسیۆن هەڵپەسێردراوە و پێویستە سەرلەنوێ لایەنەكان تانە و سكاڵاكان پێشكەش بكەنەوە. بەیرەقدار باسی لەوەكرد، لەبەر هەستیاری دۆخەكە و بەپێی یاساكان، رێگە بە هیچ كەسێك نادەن كە پەیوەندی بەهەڵبژاردنەكانەوە هەبێت، رووبكاتە ئەنجومەنی دادوەری یاخود كۆمسیۆن، یان پەیوەندی بە دادوەرەكانەوە بكەن و جگە لەوەش سەرجەم دادوەرەكان بۆ باش بەڕێوەچوونی پڕۆسەكە مۆبایلەكانیان دادەخەن.   

( درەو میدیا): ئێوارەی ئەمڕۆ پەرلەمانی عێراق بۆ پەسەندكردنی پرۆژە یاسای هەمواری سێیەمی یاسای ژمارە ٤٥ی ساڵی ٢٠١٣ی هەموارکراوی هەڵبژاردنەكانی عێراق بە ئامادەبوونی 172 پەرلەمانتار كۆبووەوە. لە كۆبوونەوەكەدا بڕگە و مادە هەمواركراوەكانی پرۆژە یاساكە پەسەندكران. بە گوێرەی یاسا پەسەندكراوەكە هەموو دەنگەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە رۆژی 12ی ئایار بەڕێوەچوو، بەدەست دەژمێردرێنەوە. هاوكات بە گوێرەی پرۆژە یاساكە كاری ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان هەڵپەسێدرا و لە بری ئەوان نۆ دادوەر كارەكانی كۆمسیۆن رادەپەڕێنن. پرۆژە یاساكە دوای پەسەندكردنی دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە و سەرۆك كۆماری عێراق دەسەڵاتی ڤیتۆكردنی یاساكانی پەرلەمانی عێراقی نییە. وێنەی دەقی هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردن ببینە:

درەو میدیا:   بەپێی بڕارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی عێراق گەشتكردنی دەرەوەی وڵات لەبەرپرسانی باڵای كۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق قەدەغە بكات. بڕیارەكە تەواوی بەرپرسانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان دەگرێتەوە ئەوانەی كە پلەكانیان لەسەروو بەڕێوەبەری گشتییەوەیە، ئەمە سەرەرای لێكۆڵینەوەو گرتنەبەری رێوشوێنی یاسایی لە دژی  تەواوی بەرێوەبەرانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان لەناوەو دەرەوەی عێراق ئەوانەی كە دەستیان هەبووە لە یاریكردن بە دەنگەكان و ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكان، ئەنجومەنی وەزیران داوای لە سەرۆكایەتی داواكاری گشتی كردووە بە جوڵاندنی سكاڵا لە دژیان. هۆكاری ئەو بڕیارەی ئەنجومەنی وەزیران دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە لیژنە باڵاكەی حكومەتی عێراق بەسەرۆكایەتی سەرۆكی دەستەی دەستپاكی چەندین ساختەكاریی نێو هەڵبژاردنەكانی مانگی ڕابردووی پەرلەمانی عێراقی ئاشكراكردووەو لە كۆبونەوەی ئەمرۆی ئەنجومەنی وەزیرانیش ئەو پێشنیاز و ئەنجامانەی پەسەند كرد كە لیژنەكە پێیگەیشتوون.  

درەو میدیا: بە گوێرەی بەیاننامەیەكی نوسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆك وەزیرانی عێراق، ئەمڕۆ سێشەممە حەیدەر عەبادی پێشوازی لە بەرهەم ساڵح سەرۆكی هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەریی كردووە. لە كۆبوونەوەكەدا تاوتوێی دۆخی سیاسی و پێشێلكارییەكانی پرۆسەی هەڵبژاردن كراوەو بەرهەم ساڵح پشتگیری خۆی بۆ بڕیاری ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیران دەربڕیوە، كە تایبەت بووە بە ئەنجام و ڕاسپاردەكانی لیژنەی باڵای پێكهێنراو بۆ بەدواداچونی ڕاستییەكان. كۆبونەوەیكەی حەیدەر عەبادی و بەرهەم ساڵح بە ئامادەبوونی سەرۆكی فراكسیۆنەكانی گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو بووە، كە تیایدا گفتوگۆكراوە لەسەر ئەو رێوشوێنانەی كگیراونەتە بەر لەلایەن حكومەتی عێراقیە سەبارەت بەو ساختەكاری و گۆڕینی دەنگی دەنگدەران.  

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لە كۆبوونەوەی ئەمرۆیدا  ئەنجام و پێشنیازەكانی لیژنەی باڵای تایبەت بە پێشێلكاریەكانی هەڵبژاردنی پەسەند كرد، كە پێكهاتووە لە   1- جیاكردنه‌وه‌ى 5 له‌سه‌دى ده‌نگه‌كان به‌ده‌ست  2- هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ده‌نگدانى ده‌ره‌وه‌ و ئاواره‌كان . 3-ئه‌نجوومه‌نى وه‌زیران ده‌زگایی هه‌واڵگیری و لایه‌نه‌ ئه‌منیه‌كانى ڕاسپارد به‌ده‌ستگیركردنى ئه‌و كه‌سانه‌ى تێوه‌گلاون به‌ده‌ستكاری كردنى ئه‌نجامه‌كانى هه‌ڵبژاردن , 4- ئه‌نجوومه‌نى وه‌زیران داوا له‌ داواكاری گشتى ده‌كات ,سكاڵا بجوڵێنن دژ به‌ یاریكردن به‌ ئه‌نجامه‌كانى ده‌نگدان. 5- ئەنجومەنی وەزیران ڕاپۆرتی لیژنەکە دەنێرێ بۆ دەستەی  دەستپاکی بۆ گرتنەبەری ڕێوشوێنی بەرپەرچدەرەوە .  6- ڕاپۆرتی لیژنەکە دەنێردرێ بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بۆ گرتنەبەری کاری پێویست بەگوێرەی بڕگەی 2 . 7-  ئەندامانی کۆمسیۆن کە پلەیان جێگری بەڕێوبەری گشتی و بەرزترە نابێت گەشتی دەرەوەی وڵات بکەن بەبێ ڕەزامەندی سەرۆک وەزیران .  

(درەو میدیا): ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق روونكردنەوەیەكی دەربارەی یەكلاكردنەوەی تانە و سكاڵاكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بڵاوكردەوە رایگەیاند بە گوێرەی یاسا بەركارەكان، ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكە هەڵناوەشێنرێنەوە و دەنگەكانیش جارێكی تر بەدەستی جیاناكرێنەوە. ئەنجومەنی باڵای دادوەری روونیكردوەتەوە كە هیچ دەقێك لە یاسادا نییە كە دەسەڵاتی ئەوە بداتە دەستەی دادوەری هەڵبژاردنەكان تا بڕیاربدات لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامێكی دیاریكرا لە ناو عێراق یانە لە دەرەوەی بەو شێوەیەكی كە هەندێك لایەن داوای دەكەن. دەربارەی جیاكردنەوەی دەنگەكانیش بەشێوەی دەستی ئەنجومەنی باڵای دادوەری رایگەیاندووە كە بە گوێرەی مادەی پێنجی هەمواری یاسای ژمارە 45ی ساڵی 2013  ئەنجومەنی نوێنەران مادەی ( 38) یاساكەی لابردووە و جەختیكردوەتەوە كە دەبێت پرۆسەی جیاكردنەوە و ئەژماركردنی دەنگەكان بە بەكارهێنانی ئامێری ئەلیكترۆنیی خێراكردنی ئەنجامەكان ئەنجامبدرێت و بە گوێرەی ئەو هەموارە پرۆسەی جیاكردنەوە و ئەژماركردنی دەستی دەنگەكانی هەڵوەشاندوەتەوە.    

(درەو میدیا): دادگای فیدراڵی عێراق هۆكاری پەسەندنەكردنی ناوی كاندیدە دەرچووەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق ئاشكرادەكات و رایدەگەیەنێت تائێستا ناوی كاندیدەكانی بەدەست نەگەیشتووە. ئیساس ساموك وتەبێژی دادگای فیدراڵی لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی " سۆمەریە نیوز" وتی :" ناوی براوەكانی بۆ ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەران هەتا ئێستا نەگەیشتوەتە دادگای فیدراڵی." ساموك وتیشی:" هەر كاتێك لیستی ناوەكان لەلایەن كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراقەوە گەیشتە دادگای فیدراڵی دوای یەكلایكردنەوەی تانە و سكاڵاكان لە دەستەی دادوەری دادگای تەمیزی فیدراڵی، ئەو كاتە دوای وردبینكردنی دادگای فیدراڵی پەسەندی دەكات."  

(درەو میدیا): چەند رۆژێكە كەمبونەوەی ئاستی ئاوی رووباری دیجلە خەڵكی عێراق نیگەران كردووە، سەرچاوەی كەمبونەوەی ئاوی روبارەكە دەگەڕێتەوە بۆ بەكارخستنی بەنداوی ئەلیسۆ لە باكوری كوردستان. دەسەڵاتدارانی عێراق دڵنیاییان بە خەڵكدا بۆ ئەمساڵ سەرچاوەی ئاوی خواردنەوە پارێزراوە و هیچ هەڕەشەیەكی لەسەر نییە، بەڵام وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكان ئاماژەی بەوەكرد زیانەكانی بەكاركەوتنی بەنداوی ئەلیسۆ لە وەرزی داهاتوودا قورستر دەبێت. بەنداوی ئەلیسۆ ساڵی 2006 لەلایەن حكومەتی توركیاوە لە باكوری كوردستان لەسەر روباری دیجلە دروستكرا، بەنداوەكە بەرزییەكەی (135) مەترەو پانییەكەی (1.820) مەترە، خەرجی دروستكردنی ئەم بەنداوە لەسەر حكومەتی توركیا (ملیارێك و 700 ملیۆن) دۆلار كەوتووە. هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی گلدانەوەی ئاو لە بەنداوی ئەلیسۆ، ئێرانیش لایخۆیەوە ئاوی زێی بچوكی گرتەوە كە دەڕژێتە هەرێمی كوردستانەوە. بەكارخستنی بەنداوی ئەلیسۆ لەكاتێكدایە یەك لەسەر دووی ئاوی روباری دیجلە پشت بەو ئاوە دەبەستێت كە لە خاكی باكوری كوردستانەوە هەڵدەقوڵێت. بەگوێرەی زانیارییەكان تەنیا لەماوەی ساڵی رابردودا پشكی ئاوی عێراق لە روبارەكانی دیجلە و فورات بە رێژەی 50% كەمیكردووە، لە هەشتاكانی سەدەی رابردوشەوە پشكی ئاوی عێراق بەرێژەی 80% كەمیكردووە. عێراق زیاتر لە (3 ملیار) مەتر سێجا روبەری هەیە بۆ ئەمباركردنی ئاو، بەشێوەیەكی گشتیش رێژەی 50%ی ئاو لە عێراق لەلایەن وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكانەوە بۆ زەوییە كشتوكاڵییەكان تەرخانكراوە و بەو بڕەش لە ئاو دەتوانرێت (600 هەزار) دۆنم بەروبومی كشتوكاڵی و زیاتر لە (ملیۆنێك) دۆنم زەوی بێستان ئاودێری بكرێت، بەڵام بەهۆی قەیرانی ئاوەوە ئێستا (یەك ملیۆن) دۆنم زەوی كشتوكاڵی كەوتوەتە دەرەوەی پلانی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكانەوە. بە شێوەیەكی گشتی ئاو لە عێراق بەمشێوەیە دابەشبووە بەسەر كەرتەكاندا: •    كشتوكاڵ: 75% •    كاروباری ماڵەوە: 8% •    پیشەسازی: 2.5% •    هۆڕ و زۆنگاوەکان: 12% •    حەوزەكانی بەخێوكردنی ماسی: 2.5% حكومەتی عێراق بەم چوار رێگایە دەیەوێ روبەڕوی وشكەساڵی ببێتەوە: •    رێنماییكردن لەبارەی بەكارهێنانی ئاوەوە •    داخستنی ژمارەیەك لە وێستگەكانی شتنی ئۆتۆمبیل •    داخستنی حەوزە نایاساییەكانی بەخێوكردنی ماسی •    كۆتاییهێنانی بە زیادەڕۆیی پارێزگان لە پشكی ئاودا سەرچاوەی زانیارییەكان: سۆمەریەنیوز  

(درەو میدیا): چەند رۆژێكە كەمبونەوەی ئاستی ئاوی رووباری دیجلە خەڵكی عێراق نیگەران كردووە، سەرچاوەی كەمبونەوەی ئاوی روبارەكە دەگەڕێتەوە بۆ بەكارخستنی بەنداوی ئەلیسۆ لە باكوری كوردستان. دەسەڵاتدارانی عێراق دڵنیاییان بە خەڵكدا بۆ ئەمساڵ سەرچاوەی ئاوی خواردنەوە پارێزراوە و هیچ هەڕەشەیەكی لەسەر نییە، بەڵام وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكان ئاماژەی بەوەكرد زیانەكانی بەكاركەوتنی بەنداوی ئەلیسۆ لە وەرزی داهاتوودا قورستر دەبێت. بەنداوی ئەلیسۆ ساڵی 2006 لەلایەن حكومەتی توركیاوە لە باكوری كوردستان لەسەر روباری دیجلە دروستكرا، بەنداوەكە بەرزییەكەی (135) مەترە و پانییەكەی (1.820) مەترە، خەرجی بونیادنانی ئەم بەنداوە لەسەر حكومەتی توركیا (ملیارێك و 700 ملیۆن) دۆلار كەوتووە. هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی گلدانەوەی ئاو لە بەنداوی ئەلیسۆ، ئێرانیش لایخۆیەوە ئاوی زێی بچوكی گرتەوە كە دەڕژێتە هەرێمی كوردستانەوە. بەگەڕخستنی بەنداوی ئەلیسۆ لە كاتێكدایە یەك لەسەر دووی ئاوی روباری دیجلە پشت بەو ئاوە دەبەستێت كە لە خاكی باكوری كوردستانەوە هەڵدەقوڵێت. بە گوێرەی زانیارییەكان تەنیا لەماوەی ساڵی رابردودا پشكی ئاوی عێراق لە روبارەكانی دیجلە و فورات بە رێژەی 50% كەمیكردووە، لە هەشتاكانی سەدەی رابردووشەوە پشكی ئاوی عێراق بەرێژەی 80% كەمیكردووە. عێراق زیاتر لە (3 ملیار) مەتر سێجا روبەری هەیە بۆ گلدانەوەی ئاو، بەشێوەیەكی گشتیش رێژەی 50%ی ئاو لە عێراق لەلایەن وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكانەوە بۆ زەوییە كشتوكاڵییەكان تەرخانكراوە و بەو بڕەش لە ئاو دەتوانرێت (600 هەزار) دۆنم بەروبومی كشتوكاڵی و زیاتر لە (ملیۆنێك) دۆنم زەوی بێستان ئاودێری بكرێت، بەڵام بەهۆی قەیرانی ئاوەوە ئێستا (یەك ملیۆن) دۆنم زەوی كشتوكاڵی كەوتوەتە دەرەوەی پلانی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكانەوە. بەشێوەیەكی گشتی ئاو لە عێراق بەمشێوەیە دابەشبووە بەسەر كەرتەكاندا: •    كشتوكاڵ: 75% •    كاروباری ماڵەوە: 8% •    پیشەسازی: 2.5% •    هۆڕەكان: 12% •    حەوزەكانی بەخێوكردنی ماسی: 2.5% حكومەتی عێراق بەم چوار رێگایە دەیەوێ روبەڕوی وشكەساڵی ببێتەوە: •    رێنمایكردن لەبارەی بەكارهێنانی ئاوەوە •    داخستنی ژمارەیەك لە وێستگەكانی شتنی ئۆتۆمبیل •    داخستنی حەوزە نایاساییەكانی بەخێوكردنی ماسی •    كۆتایهێنانی بە زیادەڕۆیی پارێزگان لە پشكی ئاودا سەرچاوەی زانیارییەكان: سۆمەریەنیوز    

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ پێدەچێت لە چەند رۆژی داهاتوودا حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق و سەرۆكی هاوپەیمانی " النصر" بژاردەكانی بۆ مانەوە لە حزبی دەعوەی ئیسلامیی یان كشانەوە لێی یەكلابكاتەوە، كە بژاردەی دووەمیان مەرجی چەند قەوارەیەكی ترە بۆ پشتگیریكردنی لە بەدەستهێنانەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران، یەكێك لەو قەوارانەش " سائرون" ە بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر كە باوەڕی وایە پۆستی سەرۆك وەزیران ماوەی 12 ساڵە لە لایەن حزبی دەعوەوە قۆرغكراوە و پێویستە بدرێتە  قەوارەیەكی تری شیعە. تا ئێوارەی شەممە  سەركردەكانی حزبی دەعوە سێ‌ كۆبوونەوەی چڕیان كردووە بۆ تاوتوێكردنی رزگاركردنی حزبەكە لە لێكترازان و جیابوونەوەیەكی تر، كە لەوانەیە ئەگەر رووبدات فراوانتر بێت لەوەی ساڵی 2006 كاتێك بەهۆی ناكۆكیی لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیران باڵێك لەلایەن ئیبراهیم جەعفەری وەزیری ئێستای دەرەوەی عێراق لە دایكبووە، و باڵێكی تریش بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی، و ئێستاش چوونە دەرەوەی حەیدەر عەبادی و دەستلەكاركێشانەوەی لە حزبی دەعوە چەندین كەسی تری ناو حزبەكە لەگەڵ خۆیدا دەبات كە ژمارەیان كەم نیە. سەركردەكانی حزبی دەعوە بیرۆكەیەكیان خستوەتەڕوو، كە یەكێك لە ئەندامە دیارەكانی بە چارەسەرێكی مامناوەندی دادەنێت بۆ ئەوەی حزب لە پارچە پارچە بوون بپارێزرێت، بیرۆكەكەش ئەوەیە كە مەكتەبی سیاسی حزبی دەعوە لێكترازانی هەر ئەندامێكی رابگەیەنێت كە پۆستی سەرۆك وەزیران وەردەگرێت، ئەم بیرۆكەیە سەرەڕای گفتوگۆكردن لەسەری بەڵام مایەی رەزامەندی سەركردەكانی دەعوە نەبووە، و ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی دەعوە بە بیرۆكەیەكی سادە و ساكار وەسفیكرد، هەندێك ئەندامی تریش داوایانكردووە گفتوگۆی بەشداری حزب لە حكومەت هەڵبپەسێردرێت بۆ پاراستنی یەكگرتوویی حزب، ئەوەش بە لای چەند ئەندامێكی ترەوە بەڵگەیە لەسەر هەڵپە بۆ پۆستەكان بكەن و دەستبەرداری بیروباوەڕەكانی حزب بن. لەلایەكی ترەوە كەسانی نزیك لە حەیدەر عەبادی جەختدەكەنەوە كە  عەبادی بەنیاز نیە لە حزبی دەعوە جیاببێتەوە و بە ئاشكراش ئەوەی راگەیاندووە، بەڵام لە پشتی پەردەوە هیوخوازە لەو سەركردانەی دووربكەوێتەوە كە دەزانێت پرۆسەكەی سیاسییان لە عێراقدا تێكداوە و قەبارەی گەندەڵی داراییان بە باشی دەزانێت كە بووەتە هۆی تێكدانی سیستمی ئابووری وڵات. كەسێكی نزیكی عەبادی كە قسەی بۆ رۆژنامەی " العربی الجدید" ی قەتەری كردووە دەڵێت:" ئەگەر عەبادی لە حزبی دەعوە بكشێتەوە ئەوا بە واتای ئەوە دێت كە چەترێك نابێت بیپارێزێت." ئاماژەیبەوەشدا كە " ئیبراهیم جەعفەری وەزیری ئێستای دەرەوەی عێراق كە لە حزبی دەعوە چووە دەرەوە هەموو پشتیوانی و پارێزگارییەكی لەدەستدا كە پێشتر خۆی پێ پتەودەكرد و ئێستا ئەو بە شێوەیەكی نیمچە تەواوەتی لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسییە و عەبادیش ئەمە باش دەزانێت." لایخۆشیەوە سەعد مەتڵەبی سەركردە لە هاوپەیمانی دەوڵەی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات ئاشكرایكرد لەگەڵ حزبەكانی هاوپەیمانیدا گەیشتونەتە رێككەوتن بۆ  پێكهێنانی گەورەترین كوتلە و پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە. مەتڵەبی روونیشیكردەوە كە " هاوپەیمانی نەسر كە حەیدەر عەبادی سەرۆكایەتی دەكات هەتائێستا لە سائرونەوە نزیكە." بە رای مەتڵەبی دواكەوتنی راگەیاندنی هاوپەیمانێتی حزبەكان بۆئەوە دەگەڕێتەوە كە هێشتا چاوەڕوانی پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن دەكەن لەلایەن دادگای فیدراڵیەوە، " دوای پەسەندكردنی  ئەنجامەكان هاوپەیمانێتی كردن دەستپێدەكات بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق و ئێمەش رۆڵێكی بەرچاومان تێیدا دەبێت." سەعد مەتڵەبی لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " العربی الجدید" ئاشكراشیكرد " هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا  هاوپەیمانی نێی دۆزیوەتەوە كە لە كوتلە جیاوازەكانی كورد و سوننە و شیعەیە بۆ پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە، چونكە ئەو زۆرینەیەی هەوڵی بەدیهێنانی دەدەین بەبێ‌ بووندی هەموو پێكهاتەكانی عێراق بەدی نایات" زیاتر وتیشی:" هاوپەیمانی نەسر و عەبادی زیاتر مەیلیان بەلای سائروندایە بۆ پێكهێنانی گەورەترین كوتلە، بەڵام سائرون كە موقتەدا سەدر سەرۆكایەتی دەكات مەرجی بۆ پشتیوانیكردن لە عەبادی ئەوەیە كە لە حزبی دەعوە بێتە دەرەوە و بە فەرمی دەستلەكاربكێشێتەوە لەو حزبە، بەو هەنگاوەش عەبادی خولی دووەكی سەرۆكایەتی بەدەستدەهێنێت كە هەوڵی بۆ دەدات، بەڵام ئەگەر عەبادی لە حزبی دەعوە بچێتە دەرەوە، كێ لە كێشە سیاسییەكان دەیپارێزێت؟ بە دەرچوونی پارێزگاریكردن لێی بەدەستدەدات." راشیگەیاند :"عەبادی لە شەستەكانی سەدەی رابردوەوە وەك بانگخوازێك لە حزبی دەعوە دانراوە و هەتا ئێستا نازانین هەڵوێستی لەسەر بڕیاری دەستلەكاركێشانەوە لە حزبی دەعوە چییە، من بە دووری دەزانم لە دەعوە بچێتە دەرەوە، بەڵام رەنگە موفاجەئە رووبدات، لەوانەیە رەونەقی دەسەڵات پاڵ بە عەبادییەوە بنێت بڕیاری دەستلەركێشانەوە بدات". موحسن كینانی ئەندامی هاوپەیمانی سائرونیش دەڵێت:" مانەوەی عەبادی لە چوارچێوەی حزبی دەعوەدا بەواتای ئەوە دێت كە كاریگەری حزبی لەسەر دەمێنێتەوە، بەوەش هیچ شتێكمان بۆ هاوڵاتیان نەكرد، ئەو حزبەی لە ماوەی 12 ساڵی رابردوودا عێراقی بەرەو شكست برد، لە ساڵانی داهاتووشدا خێر و چاكەی بۆ ناهێنێت". جەختیشیكردەوە كە :" دەرچوونی عەبادی لە حزب خێری بۆ خۆی و بۆ عێراقییەكان دەبێت و یارمەتیدەری دەبێت بۆئەوەی خولی دووەمی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران بەدەستبهێنێت".  

(درەو میدیا): لە نوسراوێكدا كە  ئەمرۆ 3/6/2018 ئاراستەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی كردووە، كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق رایگەیاندووە كە رێز لە تەواوی بڕیار و یاساكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەگرێت.  بەڵام راٍٍٍشیگەیاندووە سەبارەت بەو بڕیارانە چاوەڕوانی بڕیاری دادگای فیدراڵیە بۆ یەكلاكردنەوەی ئەو دانیشتەی پەرلەمانی عێراق لەبەرئەوەی لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە تانەی لێدراوە و چاوەروانی بڕیاری دادگای فیدراڵین. ئۆباڵەكەشی خستوەتە ئەستۆی تانەی سەرۆك كۆماری عێراق د. فوئاد مەعسوم. 

راپۆرتی : ئارام مەحمود  شارەزایانی بواری هەڵبژاردن دوو بنەمای سەرەكیان بۆ هەڵسەگاندنی پرۆسەكە دەستنیشانكردوە، یەكەمیان ئازادی دەنگدان و دووەمیشیان پاك و بێگەردی(نەزاهە)، ئەگەر بەپێی ئەم دوو بنەمایە بێت، ئەوەی لە ساڵی 1992وە لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەدەچێت، هەڵبژاردن نەبووە بەمانا دیموكراسییەكەی كە دەستاودەستی ئاشتیانەی دەسەڵاتی لێبكەوێتەوە، بەڵكو شەرعیەتدان بووە بە مانەوەی چەند گروپێكی سیاسی.  قسەكردن لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بەبێ‌ باسكردنی ساختەكاری، وەك ئەوە وایە پرۆسەیەكی شاراوە لەناو پرۆسەی هەڵبژاردندا لەیادبكەیت، بەگەڕانەوە بۆ كۆی ئەو هەڵبژاردنانەی لە ساڵی 1992وە  تا دوا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە لە ڕۆژی 12ی ئایاری 2018 بەڕێوەچوو، ئەو ڕاستیەمان بۆ دەركەوێت كە لە سەرجەم هەڵبژاردنەكاندا ساختەكاریی گەورە و بەلێشاو كراوە، بەڵام ڕەنگە هیچ هەڵبژاردنێك وەك ئەوەی ئەم دواییە قەبارەی ساختەكارییەكانی ئاشكرانەبووبێت، بەوپێیەی پرۆسەكە بە ئەلیكترۆنی بەڕێوەچوو و بەداتا و ئامار بڕی ساختەكارییەكان كەوتنە بەردەست. "ڕێژەی بەشداری و یاركردن بەئەنجامەكان" بەپێی ئەو زانیارییانەی كە سەرچاوە دیپلۆماسی و هەواڵگرییە جیهانی و ناوچەییەكان بە نهێنی ئاماژەیان پێكردوە، ڕێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق زۆر لەوە كەمتر بووە كە ڕاگەیەندراوە، بۆ ڕزگاركردنی پرۆسەی سیاسی پەنا بۆ زیادكردنی ڕێژەی بەشداری براوە، بەو مانایەی ئەوەی باسدەكرێت لەبارەی ئەنجامدانی ساختەكاری زیاد لە ڕوویەكی لەخۆ گرتوە، جارێك ڕێژەی بەشداری زیادكراوە و لەو ڕێژەیەش كۆمەڵێك هێز و لایەنە لێی سودمەندبون، جارێكی تریش هەندێك هێز ڕاستەوخۆ دەستكاری ئەنجامەكانی خۆیان كردوە، وێڕایی چەندین جۆری ساختەكاری تر هەر لە كڕینی سندوقەكانی دەنگدان بە تایبەتی لە دەرەوەی وڵات، تا دەگاتە گۆڕینی دەنگدانەكانی هەندێك كاندید و گواستنەوەی بۆ چەند كاندیدی تر، كە هەموو ئەمانە هەم بەشداریكردوە لە زیادكردنی رێژەی بەشداری و هەم یاریكردن بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بە شێوەكی نائاسایی، ئەو بەڵگانەشی لەم ڕوەوە پێشكەشی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان كراوە، هیچ دەرفەتێكی بۆ ڕەتكردنەوەی نەهێشتوەتەوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئاخۆ كۆمسیۆن دەچێتە ژێر بارێكی ئاوا؟. "كۆمیسیۆن بۆ دەنگەكان بەدەست ناژمێرێت" كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق لە دۆخێكدایە كەس ئیرەیی پێنابات، بەڵام بەردەوام وا خۆی پیشاندەدات كۆنترۆڵی دۆخەكەی كردوە ، ئەوەی بانگەشەی ئەنجامدانی ساختەكاری دەكات كۆمەڵێك هێزی "دۆڕاون" یان زەرەرمەندبون لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، بەڵام لەڕاستیدا كۆمسیۆن هیچ ڕێگایەكی تری لەبەردەمدایە جگە لە سوربون و پێداگری  لەسەر ڕاست و دروستی ئەو ئەنجامانەی ڕایگەیاندون و ڕەتكردنەوەی هەمو ئەو داوایانەی كە باس لە بژاردنەوەی دەنگەكان دەكەن بەدەست، چونكە ڕوونە ئەنجامەكانی ئەلیكترۆنییەكان و دەنگی ناو سندوقەكان جیاوازییەكی گەورەی تیادایە و گەر لایەنی سێیەم چەند سندوقێك بكاتەوە بەتایبەتی لە شارەكانی (ئەنبار و دیالە و موسڵ و هەولێر و سلێمانی و دهۆك) لەگەڵ لێكۆڵینەوە لە ئەنجامی سندوقەكانی دەرەوەی وڵات و بنكەی دەنگدانی ئاوارەكان ئەوا وەك دەوترێت قیامەت هەڵدەسێت و بۆ هەموو دونیا ئاشكرادەبێت كە چی ساختەكارییەك لە هەڵبژاردنەكاندا كراوە، بۆیە تائەم ساتەش بەتوندی دژی كردنەوەی سندوقەكانی دەنگدان و بژاردنەوەی دەنگەكەكانە بەدەست. چاودێرانی دۆخی عێراق هەڵوێست و وەستانەوەی كۆمسیۆن بەڕووی پەرلەمانی عێراق و حسابنەكردن بۆ بڕیارەكانی بۆ دوو هۆكار دەگێڕنەوە، یەكەمیان ئەوەیە، كۆمەڵێك هێزی بەنهێنی پشتی دەگرن و دڵنیایی ئەوەیان داوەتی كە لەهەر لێپرسینەوەیەك دەپانپارێزن، دووەمیشیان، كۆمسیۆن لەد ۆخێكدایە كە پێشی ئاوە و پشتی ئاگرە و دەبێت تا دواهەناسە شەڕ و پێداگری لەسەر هەڵوێستی خۆی بكات، چونكە هەر پاشگەزبونەوەیەك لەهەڵوێستیدا مانای دوورخستنەوە و ڕەوانەكردنیان بۆ دادگا. "نیساب تەواوبێت كۆمسیۆن كۆتاییهاتوە"    كۆمسیۆنی هەڵبژادنەكان بە پاساوی ئەوەی لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق باسی ژماردنەوەی دەنگەكان بەدەست نەكراوە، داواكاری ئەو هێزانەی ڕەتكردەوە كە داوایانلێكرد ڕێژەی لەسەدا پێنچی دەنگەكان بەدەست ئەژمار بكاتەوە، بۆ كۆتاییهێنان بەم پاساوە پەرلەمانی عێراق لە ماوەی ڕابردوودا بڕیارێكی دەركرد و تیایادا بە نوسراوی ڕەسمی داوای لە كۆمسیۆن كرد ئەو ڕێژەیەیە لە دەنگەكان ئەژماربكاتەوە بۆ دڵنیابون لە پاك و بێگەردی پرۆسەكە، بەڵام جارێكی تر كۆمسیۆن ئەو بڕیارەی پەرلەمانیشی ڕەتكردەوە بەبیانوی ئەوە بڕیار شوێنی یاسا ناگرێتەوە، ئەوە لە كاتێكدایە لە مادەی 138ی دەستوری عێراق، بڕگەی 5 (ئەلف)دا، هاتوە، پەرلەمان دەسەڵاتی تەشریعی یاساكان و بڕیارەكانی هەیە، واتە بڕیارەكانیشی هەمان هێزی یاساییان هەیە. بۆ بڕینی بیانوەكانی كۆمسیۆن، پەرلەمانی عێراق لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا هەمواری سێیەمی یاسایی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقی ژمارە 45 ساڵی 2013 ئامادەكردوە و خوێندنەوەی یەكەم و دووەمی بۆ كردووە و بڕیارە ڕۆژی چوارشەممەی داهاتو بیخاتە دەنگدانەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بە نهێنی بڕگەیەكی تر بۆ ئەو پڕۆژە یاسایە زیادكراوە كە داوای لەكارخستنی كۆمسیۆن دەكات، ئێستا گرەوەكە لەسەر ئەوەیە ئەگەر لە دانیشتنی داهاتوی پەرلەمانی عێراق نیسابی یاسایی تەواوبێت ئەوا كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان لەكاردەخرێت، بەڵام بەستنی ئەم دانیشتنە هەروا ئاسان نابێت، جگە لەوەی چەندین هێز لەژێرەوە هەوڵی شكستپێهێنانی دەدەن، سەرۆك كۆماری عێراق بەجیا و فراكسیۆنی یەكێتیش بەجیا هەوڵە یاساییەكانیان خستوەتەگەڕ بۆ شكستپێهێنانی دانیشتنەكەی پەرلەمان و، ئەگەر پێش ئەو دانیشتنە، دادگای فیدڕاڵی عێراق بڕیار لە نایاسایی بون ئەو دانیشتنەی پێشوی پەرلەمان بدات كە نیسابی یاسایی تیایدا تەواوكرا، ئەوا هەوڵەكانی پەرلەمان شكستدێنن و ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بەوشێوەیە دەڕوات كە كۆمسیۆن ڕایگەیاندوە، ئەگەر دادگاش لەقازانجی ئەو لایەنانە بڕیاریدا كە تانەیان داوە لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن و توانیان جارێكی تر نیسابی یاسایی بۆ دانیشتنەكەی ڕۆژی چوارشەممەی داهاتو كۆبكەنەوە، ئەوا كەشوهەواكە بەوشێوەیە نامێنێت كە هێزە براوەكانی حەزیان لێیەتی و هەوڵی تێپەڕاندنی ئەنجامەكان دەدەن بەم شێوەیەی ئێستا.