(درەو میدیا): سوڵتان هاشم وەزیری بەرگری رژێمی پێشووی عێراق لە بارودۆخێكی ناڕووندا لە زیندانی ناسریەوە لە پارێزگای زیقار گواسترایەوە بۆ بەغداد. بەپێی هەواڵێك كە سایتی سۆمەریەنیوز لە زاری سەرچاوەیەكی بەرپرسەوە ئاشكرایكردووە" سوڵتان هاشم لە بارودۆخێكی ناڕووندا گواستراوەتەوە بۆ بەغداد". سەرچاوەكە ئاماژەی بەوەكردووە، دۆخی تەندروستی سوڵتان هاشم بەهۆی تەمەنییەوە بەتەواوەتی تێكچووە و تائێستا هۆكاری گواستنەوەی بۆ بەغداد روون نییە و نازانرێت بەهۆی تێكچوونی تەندروستییەوە گواستراوەتەوە بۆ بەغداد یاخود بەهۆی بارودۆخی ئەمنییەوە. سەرەتای ئەم مانگە سەلیم جبوری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئامادەیی خۆی نیشاندا لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان قسە بكات بەمەبەستی دەركردنی لێَبوردنێكی گشتتی بۆ سوڵتان هاشم.
( درەو میدیا): لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی كوردستان ناڕەزایەتی زۆر هەیە دەربارەی ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق و ئەندامێكی لیژنەی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەرانیش دوو رێگا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكان ئاشكرادەكات. زانا رۆستایی ئەندامی لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكیدا بۆ رژنامەی " سەباح"ی نیمچە فەرمیی ئەو دوو رێگایە ئاشكرادەكات كە دەتوانرێت ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی پێ هەڵبوەشێنرێتەوە. رۆستایی روونیكردەوە:" ئەگەر نیسابی یاسایی پەرلەمان تەواوبێت، ئەوا پەرلەمان دەتوانێت خوێندنەوەی یەكەم و دووەم بۆ پرۆژە یاسای هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكان بكات و دەنگی لەسەربدات ، بەڵام چانسی ئەو رێگەیە زۆر كەمە، رێگای دووەمیش ئەوەیە دادگای فیدراڵی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان پەسەندنەكات و رەتیبكاتەوە." تا ئێستا ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سێجار هەوڵیداوە دانیشتنێكی نائاسایی بۆ رەتكردنەوە و هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان ئەنجامبدات بەڵام هیچ جارێك بەهۆی تەواونەبوونی نیسبای یاسایی ئامادەبوونی پەرلەمنتارانەوە شكستیهێناوە و بڕیاری سبەی دووشەممە جارێكی تر دانیشتنەكە ئەنجامبدات.
(درەو میدیا): نوسینگەی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق نوسراوێكی رەسمی دەربارەی سكاڵاكانی ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق ئاراستەی كۆمسیۆنی باڵای سەربخۆی هەڵبژاردنەكان دەكات و داوای لێدەكات ئەو سكاڵایانە یەكلابكاتەوە كە لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكان تۆماركراون. لە نوسراوەكەدا هاتووە:" سەرنجتان رادەكێشین بۆ حوكمەكانی مادەی ( 8 )ی یاسای ژمارە ( 11)ی ساڵی 2007 كە پێویستە ئەو سكاڵایانە قبوڵ بكەن كە لەلایەن ئەو كەسانەوە پێشكەشكراون كە لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان ناڕازین و یەكلاییان بكەنەوە و بڕیارەكانتان لە بارەیانەوە بڵاوبكەنەوە بۆئەوەی ئەوانەی زیانیان پێگەیشتووە بتوانن تانەیان لێبدەن لە دەستەی دادوەری هەڵبژاردنەكان كە لە دادگای تەمییزی فیدراڵی پێكهێنراوە."
( درەومیدیا): ئەمڕۆ شەممە جارێكی تر ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ سێیەمجار هەوڵیدا دانیشتنێكی نائاسایی لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنی 12ی ئایار و ئەنجامەكان و بوونی ساختەكاری و پێشێلكاریی سازبكات، بەڵام ئەمجارەش بەهۆی تەواونەبووی نیسابی یاسایی پەرلەمانتارانەوە دانیشتنەكە شكستیهێنا. دوای شكستهێنانی دانیشتنەكە سەلیم جبوری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا شكستیهێناوە و دەنگی پێویستی بۆ بوونەوە بە ئەندامی پەرلەمان بەدەستنەهێناوە رایگەیاند، داواكرا وەك بەرپرسیارێتییەك بۆ راستكردنەوەی پرۆسەكە، دانیشتنێكی نائاسایی بكرێت، بەڵام تەواونەبوونی نیسابی یاسایی رێگە ناگرێت لەوەی كە ئەنجومەنەكە رێوشوێنی رەسمی و یاسایی نەگرێتەبەر بۆ راستكردنەوەی پرۆسەی هەڵبژاردن." جبوری وتیشی:" سوپاسی هەموو ئەو ئەندامانە دەكات كە ئامادەبوون ئەمڕۆ و هەوڵەكان بەردەوام دەبن و بەیاننامەیەكیش دەربارەی ئەو خروقاتانەی لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكاندا كراون ئامادەیە." شكستهێنانی هەوڵێك بۆ دروستكردنی نیسابی یاسایی ژمارەی ئێستای كورسییەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 328 كورسییە و بە گوێرەی دەستور و یاسا كارپێكراوەكان، بۆ یاسایی بوونی دانیشتنەكان پێویستە ( 50+1 ) ی پەرلەمنتاران كە 165 پەرلەمانتار دەكات ئامادەبن. لەگەڵ دەستپێكردنی دانیشتنەكەی ئەمڕۆ شەممەدا چەندین ژمارە دەربارەی ئامادەبوونی پەرلەمانتاران خرانە ڕوو كە هەندێكیان چەند پەرلەمانتارێكی كەم بوو بۆ تەواوبوونی نیسابی یاسایی. پەرلەمانتارێكی بەشداربووی دانیشتنەكە بە " درەو میدیا" راگەیاند فەرمانبەرانی پەرلەمان چەند جارێك لەسەر داوای سەلیم جبوری سەرۆكی پەرلەمان، پەرلەمانتارانی ئامادەبوویان ژمارد و هیچ كاتێك نەدەگەیشتە 150 پەرلەمانتار، بەڵام نیازی میعمار ئۆغڵۆ بڕیاردەری پەرلەمان دەیوت كە 160 پەرلەمانتار ئامادەن و هەوڵیدەدا ژمارەكان زیاتر بكات تا نیسابی یاسایی تەواوبێت. ئەو پەرلەمانتارە وتیشی سەرۆكی پەرلەمان متمانەی بە ژمارەكانی بڕیاردەرەی پەرلەمان " نیازی میعمار ئۆغڵۆ " نەبوو، داوایلێكرد ناوی پەرلەمانتارە ئامادەبووەكان و ئیمزاكانیان كۆبكاتەوە و دواتر دەركەوت كە 149 پەرلەمانتار ئامادەبوون." ئەو پەرلەمانتارە ئاشكراشیكرد لە كاتی پەسەندكردنی پرۆژە یاسای بودجەی گشتی 2018 شدا كە فراكسیۆنی كوردستانییەكان بایكۆتیان كرد، نیسابی یاسایی تەواو نەبووە و نیازی میعمار ئۆغڵۆ بە ساختە زیادیكردووە، بەڵام، بەوتەی ئەو لە دانیشتنەكەی ئەمڕۆدا سەرۆكی پەرلەمان لە ترسی لایەنە براوەكانی هەڵبژاردن و بە تایبەتی رەوتی سەدر هەوڵەكەی نیازی میعمار ئۆغڵۆی شكستپێهێناوە.
.jpg)
(درەو میدیا): ئەنجومەنی نوێنەران لە دانیشتنی ئەمڕۆیدا ئەنجامی هەڵبژاردنی تایبەت و دەرەوە و ئاوارەكان هەڵدەوەشێنێتەوە و متمانەش لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن دەسەنێتەوە، ئەمە قسەی كەسێكی نزیكە لە حەیدەر عەبادی. جاسم بەیاتی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ئەو دۆسیەیانەی كە ئەنجومەنی نوێنەران لە دانیشتنی ئەمڕۆیدا گفتوگۆیان لەسەردەكات بریتین لە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن و سەندنەوەی متمانە لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان یاخود هەندێك لە فەرمانگەكانی وەكو بەڕێوەبەرە گشتییەكان. لە لێدوانێكدا بۆ سایتی (بەغداد الیوم)، بەیاتی ئاماژەی بەوەكرد، پێشنیازێك هەیە بۆ ئەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی دەرەوە و دەنگدانی تایبەت و هەڵبژاردنی ئاوارەكان هەڵوەشێندرێتەوە. هەوڵەكان لەناو ئەنجومەنی نوێنەران بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان هەندێك لەلایەنە سیاسییە براوەكانی نیگەران كردووە. هۆشیاری زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لە پۆستێكدا لە ئەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسی" ئێستا هەندێك هەوڵی مەترسیدار لەلایەن هەندێك سیاسەتمەدار و پەرلەمانتاری دۆڕاوی هەڵبژاردنەكانەوە بەڕێوەدەچێ بۆ هەڵوەشاندنەوە و پوچوڵكردنەوەی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی 2018، كە لێكەوتی كارەساتباریان لەسەر ئاسایش و سەقامگیری عێراق دەبێت.. دەبێت رابگیرێن و رێگرییان لێبكرێت وڵات بەرەو داڕمان و پشێوی ببەن".
(درەو میدیا): ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق راگەیانرا، بەڵام هێشتا لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە پەسەندنەكراون، بەڵام لە بەغدا ماراسۆنی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت و دابەشكردنی پۆستە سیادییەكان لە نێوان هەر سێ پێكهاتەی " شیعە، سوننە، كورد" دەستیپێكردووە. ئێستا وەفدێكی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە بەغدان و بەجیا كۆبوونەوە و دانوستانیان لەگەڵ لایەنە براوەكانی هەڵبژاردنەكە دەستپێكردووە. چاودێرێكی سیاسی ئاشكرایكرد كە كێبركێ لەسەر پۆستی سەرۆك كۆماری نوێی عێراق كە خاوەن دەسەڵاتێكی رەمزی و تەشریفاتییە لە نێوان كورد بەگشتی و یەكێتی و پارتی بە تایبەتی دەستیپێكردووە و خەمیس خەنجەریی كەسایەتی سوننەش كە دوای 15 ساڵ دوێنێ چوارشەممە گەڕایەوە بەغدا، بە پشتیوانی و داواكاری توركیا چووتە ناو كێبركێی بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆكی كۆمار. واسق هاشمی چاودێری سیاسی عێراقی لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی " سۆمەریە نیوز" وتی " لە ناو ماڵی كورددا كێشە لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار هەیەن پارتی دیموكراتی كوردستان كاندیدی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار هەیە كە هۆشیار زێبارییە، لە كاتێكدا یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش د. بەره ساڵحی كاندیدكردووە بۆ ئەو پۆستە و كاردەكات بۆ ئەوەی لە رێگەی برێت مەكگۆرك و ئەو كەسایەتیانەی تر كە سەردانی هەرێم دەكەن بیچەسپێنێت." ئەو چاودێرە دەشڵێت:" سەرۆكی ئێستاش فوئاد مەعسوم هەرچەندە كە پێشتر رایگەیانددووە خۆی بۆ ئەو پۆستە كاندید ناكاتەوە، بەڵام باوەڕم وایە كە دەتوانێت رۆڵی یەكلاكەرەوە ببینێت لە چارەسەركردنی كێشەكەدا و خۆی كاندید بكاتەوە بۆئەوەی گەرەنتی لەدەستنەچوونی ئەو پۆستە بكات." بەوتەی ئەو چاودێری جگە لە كێبركێی پارتی و یەكێتی لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار، لایەنی سێیەمیش هاتوەتە ناو كێبركێكەوە و چەند لایەنێكی سوننەش داوای پۆستی سەرۆك كۆمار دەكەن. بە بۆچوونی هاشمی گەڕانەوەی خەمیس خەنجەر كەسایەتی سوننە دوای 15 ساڵ بۆ بەغدا رەنگە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار بێت بە فشاری توركیا، چونكە خەنجەر بەشداری هەڵبژاردنی نەكردوووە و ناتوانرێت بۆ سەرۆكی پەرلەمان كاندیدبكرێت. بەرای هاشمی ئەگەر پۆستی سەرۆك كۆمار نەدرێتە خەنجەر، ئەوا كێشە و ناكۆكی و دووبەرەكی لە نێو ماڵی سوننەدا روودەكات كە خۆی لە بنەڕەتدا دابەشبووە. دوێنێ چوارشەممە خەمیس خەنجەر دوای 15 ساڵ گەڕایەوە بەغدا و لەگەڵ سەلیم جبوری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق كۆبوەوە، خەنجە سەرەتا بڕیاربوو لە هاوپەیمانێتییەكەی ئوسامە نوجێفی بەشداری هەڵبژاردنەكان بكات، بەڵام دواتر كشایەوە. دەربارەی كاندیدكردنی هۆشیاری زێباری وەزیری پێشووی دارایی عێراق كە لەلایەن پەرلەمانەوە متمانەی لێ سەندرایەوە، عەبدولباری زێباری ئەندامی خولی پێشووی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی عێراق ئاشكرایكرد هیچ لێكتێگەیشتنێك لە نێوان پارتی و یەكێتیدا نییە بۆ كاندیدكردنی هۆشیاری زێباری بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار و جەختیشیكردەوە كە ئەو پۆستە مافی یەكێتییە و یەكێتی لە رێگەی كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتییەوە كاندید بۆ پۆستەكە دیاریدەكات.
( درەو میدیا) : كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان پێشوازی لە لیژنەیەكی ئەنجومەنی نوێنەران نەكات كە بۆ لێكۆڵینەوە لە پێشێلكارییەكانی هەڵبژاردن پێكهێنراوە. عادل نوری وتەبێژی لیژنەی نەزاهەی پەرلەمانی عێراق و ئەندامی لیژنەی بەدواداچوونی راستیەكانی تایبەت بە پێشلێكارییەكانی هەڵبژاردن رایگەیاند لیژنەیەكیان سەردانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی كردووە، بەڵام پێشوازیان لێنەكراوە. عادل نوری لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی " سۆمەریە نیوز" وتی :" لە پەرلەمانی عێراق لیژنەیەك بۆ بەدواداچوونی ئەو پێشێلكارییانە پێكهێنرا كە لە هەڵبژاردندا روویاندا و لیژنەكە لە ئەندامانی لیژنەی یاسایی و نەزاهە و كۆچ پێكهێنرا و دوو رۆژە پەیوەندی دەكەین بە كۆمسیۆنەوە، بەڵام وەڵاممان نادەنەوە و ئەوەش وایكرد ئەمڕۆ چوارشەممە پێنج پەرلەمانتار بچینە كۆمسیۆن بۆئەوەی نوسراوێكیان دەربارەی كاری لیژنەكە رادەست بكەن." عادل نوری لە بەشێكی تری لێدوانەكەیدا وتی:" رێگەمان نەدرا بچینە ناو كۆمسیۆن، ئەنجومەنی كۆمسیاران كۆبونەوەیەكیان كرد و بڕیاریاندا بەهیچ شێوەیەك مامەڵەمان لەگەڵدا نەكەن و رێگەش نادەن هیچ كەسیچك لە كۆمسیۆن پەیوەندیمان لەگەڵدا بكات هەروەها شەڕە قسە و پاڵپێوەنانیش لە نێوانماندا دروست بوو." وتەبێژەكەی لیژنەی نەزاهەی پەرلەمانی عێراق بە پێویسیشتی زانی پەرلەمان لە دانیشتنە ناساییەكەی سبەینێیدا میوانداری كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان بكات، بەهۆی ئەوەی كۆمسیۆن دژی هەموو بەهاكانی شەفافیەت و پەیمان و ئەو سوێندەش هەڵگەڕاونەتەوە كە لە كاتی پێكهێنانیندا لەبەردەم پەرلەمان خواردیان.
راپۆرتی شیكاریی: فازل حەمەڕەفعەت سەردەمێك سەرۆكی میلیشیا و ئێستا داوای پێكهێنانی حكومەتی تەكنۆكرات دەكات، ئەمە چیرۆكی ژیانی موقتەدا سەدرە، ئەو پیاوەی كە لە دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا بوو بە ژمارە (یەك) لە عێراق و بە جۆرێك ئەوەی چاوی لە كورسی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراقە دەبێت بە ژێر عەباكەی سەدرا گوزەربكات. موقتەدا سەدر كێیە ؟ 12ی ئابی 1973 لە شاری نەجەف لەدایكبووە، چوارەمین كوڕی (محەمەد محەمەدسادق سەدر)ە، ئەو پیاوەی كە لەسەردەمی خۆیدا بەشێوەیەكی ئاشكرا رەخنەی توندی لە سەددام حسێن و حزبی بەعس دەگرت. موقتەدا سەدر سێ برای هەیە بەناوەكانی (موستەفا- موئمیل- مورتەزا)، بەڵام ئێستا تەنیا (مورتەزا) لە ژیاندا ماوە، موقتەدا هاوسەرگیری لەگەڵ كچی مامی خۆی كردووە، واتە كچی (محەمەد باقر سەدر)ی دامەزرێنەری حزبی دەعوەی ئیسلامی كە لەلایەن سەددام حسێنەوە كوژرا، سەدر منداڵی نییە. موقتەدا لە حەوزەی عیلمی نەجەف لەژێر دەستی باوكی و (محەمەد كەڵانتەر و محەمەد جەواهیری) خوێندویەتی و لەو سەردەمەی كە باوكی لەژیاندا بووە سەرپەرشتی زانكۆی ئاینی سەدری كردووە و بەرپرسیارێتی لیژنەی حقوقی شەرعی گرتوەتە ئەستۆ كە سەربە نوسینگەكەی باوكی بووە هەروەها چاودێری پرۆسەی لەچاپدانی كتێبەكانی كردووە و هاوكات سەرنوسەری گۆڤاری (الهدی) بووە. لە دوای راپەڕینی (شەعبانیە)ی شیعەكان لەدژی رژێمی سەددام لە ساڵی 1991، موقتەدا لەگەڵ باوك و براكانیدا دەستگیركراوە، پاش تیرۆركردنی سەید محەمەد سەدری باوكی، سەركردایەتی جوڵانەوەیەكی یاخیبوانەی كردووە لەدژی رژێمی بەعس، جوڵانەوەكەی ژمارەیەك هێرشی لەدژی هێزەكانی رژێمی بەعس ئەنجامدا، ئەو جوڵانەوەیە دواتر ناوی لێنرا "راپەڕینی 1999". موقتەدا لەڕووی خوێندنی ئاینییەوە پلەی (حجە الاسلام) لە حەوزەی عیلمی قوم بەدەستهێناوە و ئێستا دەخوێنێت بۆئەوەی بە پلەی (المجتهد) بگات. سەدر دوای روخانی رژێم لەدوای روخانی رژێمی پێشووی عێراق لەلایەن ئەمریكا و هاوپەیمانەكانییەوە لە ساڵی 2003، ناوی موقتەدا درەوشایەوە، ئەوەش كاتێك بوو دژایەتی بونی سوپای ئەمریكای كرد لە عێراق. لەو ساڵانەدا موقتەدا هاوشێوەی باوكی وتاری نوێژی هەینی مزگەوتی كوفەی كردبوو بە مینبەری دژایەتیكردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، لە یەكێك لە وتارەكانیدا لەو مزگەوتە موقتەدا هەواڵی پێكهێنانی سوپای (مەهدی) راگەیاند و لە ساڵی 2004دا چووە شەڕی چەكدارییەوە لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا. سەرەتای تەقینەوەی شەڕی لایەنگرانی سەدر لەگەڵ سوپای ئەمریكا ئەو كاتەبوو كە پۆل َبریمەر حاكمی مەدەنی ئەمریكا لە عێراق فەرمانیدا بە داخستنی رۆژنامەی (الحوزە)ی سەربە سەدر، ئەو بڕیارە نیگەرانی لێكەوتەوە و لایەنگرانی سەدر خۆپیشاندانیان كرد، هێزەكانی هاوپەیمانان بە چەك روبەڕوی خۆپیشاندانەكان بوونەوە. سوپای (مەهدی) كە موقتەدا سەرۆكایەتی دەكرد لە شارەكانی نەجەف و كوت و چەندین ناوچەی تری عێراق چووە شەڕەوە لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا، سوپای مەهدی تۆمەتبار دەكرێت بەوەی سەرپەرشتی پرۆسەی رفاندن و ئەشكەنجەدان و كوشتنی سەدان كەسی كردووە لە ماوەی ساڵانی 2006-2007 كە شەڕی تائیفی لە عێراق گەیشتە لوتكە. هەر لەو ساڵانەدا بوو ئەمریكییەكان فەرمانی دەستگیركردنیان بۆ موقتەدا سەدر دەركرد، بەوهۆیەوە موقتەدا رووی لە ئێران كرد و ماوەیەك لەبەرچاو وون بوو. سەدر جارێكی تر گەڕایەوە بۆ عێراق و لە ئابی 2008 دا فەرمانیدا بە هەڵوەشاندنەوەی سوپای مەهدی، ئەمەش دوای هەڵمەتێكی سەربازی هات كە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق لەدژی سوپای مەهدی دەستیپێكرد و هەڵمەتەكە لە مانگی ئازاری 2008دا لە بەسرە كۆتایی هات. موقتەدا سوپای مەهدی هەڵوەشاندەوە، بەڵام لەجێگای ئەو هێزێكی بەناوی (لیوای یوم الموعود) بۆ شەڕكردن لەدژی ئەمریكییەكان پێكهێنا، ئەو هێزە لەماوەی ساڵانی 2009-2010-2011 هەندێك شەڕی چەكداری لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا كرد. سەرباری ئەو شەڕانەی كە مالیكی لەدژی سوپای مەهدی كردی، بەڵام دواتر موقتەدا ئاشتیی لەگەڵ مالیكی كرد و هۆكاریش بوو بۆ ئەوەی ساڵی 2010 جارێكی تر مالیكی لەسەر كورسی سەرۆك وەزیرانی عێراق دابنیشێتەوە. سەرلەنوێ پەیوەندییەكانی مالیكی و سەدر تێكچوو، ئەوەش كاتێك ساڵی 2013 موقتەدا فەرمانی بەلایەنگرانیدا پشتیوانی لە خۆپیشاندانی سوننەكانی پارێزگای ئەنبار بكەن لەدژی حكومەتی مالیكی بەوپێیەی خۆپیشاندانەكان ئاشتیانەن. كوژرانی خوئی موقتەدا تۆمەتباردەكرێت بە تێوەگلان لە تیرۆركردنی (عەبدولمەجید خوئی) یەكێك لە زانایانی ئاینی شیعە و سەرۆكی دامەزراوەی خێرخوازی (خوئی) لە لەندەن، كە لە رۆژی 10ی نیسانی 2003 لەناو مەزارگەی ئیمام عەلی لە شاری نەجەف كوژرا. ئەوكات یەكێك لە دادوەرەكانی عێراق لەسەر كوشتنی خوئی فەرمانی دەستگیركردنی بۆ موقتەدا دەركرد، بەڵام خێزانی زانا تیرۆركراوەكە فەرمانەكەیان رەتكردەوە و لەوكاتەوە بێدەنگییان لە دۆسیەكە كردووە، كەسە نزیكەكانی موقتەدا دەڵێن ئەوەی رویداوە تەنیا تەڵەیەك بووە بۆ راوكردنی سەدر. سەدر و ئەمریكا و ئێران و سعودیە موقتەدا تەنیا لە ناوخۆی عێراق نەبوو بە ژمارەیەكی قورس، ئەو لەسەر ئاستی دەرەوەش جموجوڵە سیاسییەكانی چڕكردەوە، ئەمدواییانە هەوڵیدا بە یەك دووری لەنێوان ئێران و ئەمریكا راوەستێت وەكو دوو جەمسەری دژ بەیەك لە ناوچەكەدا. سەدر ساڵی رابردوو داوای لە حكومەتی عێراق كرد هێزەكانی حەشدی شەعبی هەڵبوەشێنێتەوە كە دەوترێت هێزێكە لەلایەن ئێرانییەكانەوە پشتیوانی دەكرێت. سەدر لەبارەی قەیرانی سوریاشەوە قسەی خۆی كرد، ئەو داوای لە بەشار ئەسەد كرد " بڕیارێكی مێژویی پاڵەوانانە" بدات بۆ دەستهەڵگرتن لە دەسەڵات و پاراستنی وڵاتەكەی لە خوێنڕشتنی زیاتر. سەدر بەپێچەوانەی رێبەرانی تری شیعە لە عێراق بەشێوەیەكی فەرمی دژایەتی خۆی بۆ دەستوەردانی ئێران لە كاروباری عێراق راگەیاند و هاوكات سەردانی سعودیە و ئیماراتی عەرەبی كرد وەكو دوو نەیاری سەرسەختی ئێران لە ناوچەكە. موقتەدا و شەڕی گەندەڵی بەمدواییەش سەدر بەتەواوەتی بوو بە سەركردەیەكی جەماوەری لە عێراق، بەتایبەتی دوای ئەوەی لایەنگرەكانی رژاندە سەر شەقامەكانی بەغدادی پایتەخت و شارەكانی تری عێراق لەدژی گەندەڵی. سەدر لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا بەروبومی هەوڵەكانی بۆ دژایەتی گەندەڵی و چاكسازیكردن چنییەوە و بوو بە ژمارەی (یەك) لەڕوی ئەو دەنگانەی كە لە هەڵبژاردنەكەدا بەدەستیهێنا. ئێستا ماڵی سەدر بووە بە سەرەڕیگای ئەو كاروانە سیاسییانەی كە دەیانەوێت لە كابینەی نوێی حكومەتی عێراقدا رۆڵ و پشكیان هەبێت. سەدر و كورد سەدر خۆی لە شەڕی مافەكانی كورد پاراستووە، بەڵام لەكاتی ریفراندۆمی 25ی ئەیلولی هەرێمی كوردستاندا رایگەیاند پشتیوانی لە سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان ناكات و كورد هاوبەشە لە عێراقدا و داواشی لە حكومەتی عێراق كرد فڕۆكەخانەكان و دەرواز سنورییەكان كۆنترۆڵ بكات. لە نوێترین هەڵوێستیشیدا دەربارەی كێشەكانی هەرێمی كوردستان و بەغدا سەدر لە كۆبوونەوەیدا لەگەڵ وەفدی پارتی رایگەیاندووە حكومەتی نوێی عێراق بەو ئاراستەیە كاردەكات كە كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا چارەسەربكات.
.gif)
( درەو میدیا) : ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پەیوەندی بە موقتەدا سەدرەوە دەكات كە هاوپەیمانێتییەكەی " سائرون" پلەی یەكەمی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا بەدەستهێناوە. زیا ئەسەدی یاریدەدەری موقتەدا سەدر لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی " رۆیتەرز " رایگەیاند ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە رێگەی چەند نێوەندگیرێكەوە پەیوەندی كردووە بە ئەندامانی هاوپەیمانی سائرون كە سەدر پشتیوانی لێدەكات. ئەسەدی وتیشی گتوگۆی راستەوخۆیان لەگەڵ ئەمریكییەكان نییە، بەڵام لە رێگەی چەند نێوەندگیرێكەوە ئەمریكییەكانی كەناڵی پەیوەندییان لەگەڵ ئەندامانی هاوپەیمانی" سائرون" كردووەتەوە. بەوتەی ئەو یاریدەدەرەی موقتەدا سەدر ئەمریكییەكان پرسیاریان كردووە دەربارەی هەڵوێستی رەوتی سەدر كاتێك دەسەڵات دەگرێتەدەست و ئایا باڵە سەربازییەكەی " سوپای مەهدی" دادەمەزرێنێتەوە؟. موقتەدا سەدر خۆی سەرۆكایەی هیچ پۆستێكی حكومیی ناكات، بەڵام رۆڵێكی سەرەكی دەگێڕێت لە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراقدا.
( دره‌و میدیا): ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ئه‌ندامانی ئاگاداركرده‌وه سبه‌ی پێنج شه‌ممه به‌شداری دانیشتنی نائاسایی ئه‌نجومه‌نه‌كه بن تایبه‌ت به ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان. ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان له ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌كدا دووه‌م بانگهێشتنی ئاماده‌بوونی بۆ كۆبوونه‌وه‌ی نائاسایی ئاراسته‌ی په‌رله‌مانتاران كرد و داواكراوه سبه‌ی 24ی ئایار كاتژمێر 4ی ئێواره په‌رله‌مانتاران له هۆڵی كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان ئاماده بن بۆ تاوتوێكردنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی 12ی ئایار. ئه‌شواق جاف په‌رله‌مانتار له فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران رایگه‌یاند، ئه‌وان وه‌ك پارتی تائێستا بڕیاریان له‌باره‌ی به‌شداریكردنی كۆبوونه‌وه‌كه نه‌داوه. پێشتر ئه‌حمه‌د حاجی ره‌شید سه‌رۆكی فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسلامی له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران له‌باره‌ی دوایین هه‌وڵی هێزه سیاسییه جیاوازه‌كانی عێراق له ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌ران بۆ ره‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن به (دره‌و میدیا)ی وت "كات كراوه‌یه بۆ هه‌موو جۆره دانیشتنێك، 20ی ئایار پرۆژه یاسایه‌ك له لیژنه‌ی یاسایی گفتوگۆی له‌سه‌ر كراوه كه پرۆژه‌یه‌كه بۆ قبوڵ نه‌كردنی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن، پرۆژه‌كه‌ش نێردراوه بۆ سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن". به‌پێی خولی گرێدراوی چوار ساڵه‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ، له خولی سێیه‌مدا تا 1ی ته‌ممووزی 2018 په‌رله‌مان مافی یاسایی گرێدانی دانیشتنه یاساییه‌كانی خۆی هه‌یه. رۆژی 19ی ئایار بڕیاربوو دانیشتنی نائاسایی په‌رله‌مان ئه‌نجام بدرێت، به‌ڵام به‌هۆی ته‌واو نه‌بوونی رێژه‌ی یاسایی كۆبوونه‌وه‌كه ئه‌نجامنه‌درا و دانیشتنه‌كه گۆڕا بۆ گفتوگۆی نێوان په‌رله‌مانتاران و شه‌ش خاڵ ئاراسته‌ی كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق كرا.
ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ " شنەبای بەسرە" ئەو یەختە گرانبەهایەیە كە سەددام حسێن ساڵی 1981 دروستیكرد و هەرگیز گەشتی پێنەكرد، ئێستا كراوەتە هۆتێلێك بۆ ئەو كەسانەی لە دەریادا رێنمایی كەشتییەكان دەكان بۆ هاتن و چوون لە بەندەری بەسرە. یەختەكەی سەددام درێژییەكەی 82 مەترە و جێگەیەكی نوستنی شاهانە و پەردەی حەریر تایبەت بە سەدامی تێدایە لەگەڵ گەرماوێكی ئاڵتونیی و كورسییەكی تایبەت بە سەر چاككردن. ئەم یەختە تایبەتەی سەددام حسێن ماوەی 30 ساڵ بووە لە دەرەوەی عێراق بوو، تا دواتر حكومەتی عێراق لە شەڕێكی دادوەرییدا و 2010 بەدەستیهێناوە. بەشێكی یەختەكە تایبەتە بە سەددام حسێنە كە پێكهاتووە لە ژووری نانخواردن و نوستن، هەروەها 17 ژووری میوان و 18 شوێنی مانەوەی تیمەی یەختەكە و كلینیكی تێدایە. بەوتەی لێپرسراوانی عێراق یەختی " شنەبای بەسرە" لە كاتی شەڕی عێراق – ئێراندا لە دانیمارك دروستكراوە و پاشان گواستراوەتەوە بۆ سعودیە بۆئەوەی لە هێرشە ئاسمانییەكانی ئەو كاتە بۆسەر بەسرە پارێزراو بێت. دوای داگیركردنی كوەیت لەلایەن عێراقەوە ، سعودیە یەختەكەی رادەستی ئوردن كرد، حكومەتی عێراقی دوای 2003 بەدواداچوونی كرد بۆ هێناوەوەی و یەختەكەی لە سەیرانگای نیس لە فەرەنسا دۆزییەوە و بە بڕیارێكی دادگا گەڕاندییەوە بۆ بەسرە. حكومەتی عێراق هەوڵیدا ئەم یەختە بفرۆشێت و 30 ملیۆن دۆلاری لەسەر داناوە، بەڵام نەیتوانی كڕیارێكی بۆ بدۆزێتەوە و لە دوو ساڵی داهاتوودا لەلایەن زانكۆی بەسرەوە بۆ گەشتكردنی توێژەران بۆ توێژینەی ژیانی نێو دەریا بەكاردەهێنرا. عەبدولزەهرە عەبدولمەهدی ساڵح كاپتنی یەختەكە لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی رۆیتەرز وتی:" لە رووی تەكنیكییەوە بزوێنەرەكانی یەختی شنەبای بەسرە زۆر باشە، دوانیان كاردەكەن، هەروەها موەلیدەكانیشی كاردەكەن و تەنها پێویستی بەوە هەیە بەشێوەیەكی وەرزی چاكسازی تێدا بكرێت." ئێستا دەسەڵاتدارانی عێراق بڕیاریانداوە یەختی" شنەبای بەسرە" بە شێوەیەكی هەمیشەیی لەنزیك بەسرە لەنگەر بگرێت و وەك هۆتێلێك بەكاربهێنرێت بۆ شوێنی مانەوەی ئەو كەسانەی لە بەندەری بەسرە رۆڵیان رێنماییدانە بە كەشتییەكان كە ژمارەیەكی زۆریان دوور لە ناوچەكە دەژین." ئەنمار سافی وتەبێژی رەسمی دەستەی بەندەرەكانی عێراقیش لەو بارەیەوە دەڵێت:" ئێستا بەندەرەكان پێویستیان بەوەیە كە یەختەكە ببێتە وێستگەی پشوودانی رێنماییكەرە دەریاییەكان لە دەریادا."
(درەو میدیا): لە خولی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا ژن و مێردێك لە تەنیشت یەكترییەوە دادەنیشن. یەكێك لە دیاردە ناباوەكانی هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایار، دەرچونی ژن و مێردێكە كە هەردووكیان لەسەر یەك لیست و لە دوو پارێزگای جیاواز خۆیان كاندیدكردبوو. پیاوەكە ناوی (حسێن زوهیری)یە كاندیدی ژمارە یەكە لەسەر لیستی فەتحی هادی عامری كە لە پارێزگای دیالە خۆی كاندیدكرد و سەركەوت بۆ پەرلەمان، هاوسەرەكەشی ناوی (ئیمان رەشید عوبێدی)یە كاندیدی ژمارە 20 لەسەر هەمان لیست لە پارێزگای بەغداد سەركەوت بۆ پەرلەمان. هەواڵی سەركەوتنی ئەو دوو هاوسەرە بۆ پەرلەمان، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی عێراق چەندین كۆمێنتی گاڵتەئامێزی لەسەر نوسراوە، بەتایبەتی لەبارەی پەیوەندی خێزانی ئەو ژن و پیاوە و كاریگەریی لەسەر كارەكانیان لە پەرلەمان. كەسێك لەسەر وێنەی ئەو ژن و پیاوە نوسیویەتی" ئەگەر پیاوەكە لە ماڵەوە هاوسەرەكەی بێزار بكات، هاوسەرەكەی لە پەرلەمان لێپرسینەوەی لێدەكات". ساڵی 2011 حاڵەتێكی لەمشێوەیە لە میسر تۆماركراو بۆیەكەمجار لە مێژووی ئەو وڵاتەدا ژن و پیاوێك پێكەوە گەیشتنە پەرلەمان.
(درەو میدیا): حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەڵێ" هەڵبژاردن دووبارە ناكرێتەوە، بۆیە پێویستە لەسەر لایەنە سیاسییەكان پابەند بن بە وادەی دەستوری بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت". حەیدەر عەبادی كە هاوكات سەرۆكی هاوپەیمانی (النصر)ە، رایگەیاند، دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن بە دوور دەزانن، بۆیە داوا لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن دەكەن بەشێوەیەكی شەفافانە كاربكات و هەموو زانیارییەكان لەبارەی وێستگەكانی هەڵبژاردنەوە بە هەموو كوتلە سیاسییەكان بدات. لە كۆنگرەی رۆژنامەوانی هەفتانەی خۆیدا، عەبادی وتی: داوا لە كوتلە سیاسییەكان دەكەم پابەند بن بە خشتەی وادەی دەستوری پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتەوە. عەبادی ئاماژەی بەوەكرد، نیمچە لێكچونێك هەیە لەنێوان بۆچونی لیستەكەی و لیستی سائرونی موقتەدا سەدر بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی تەكنۆكراتی بەهێز.
( درەو میدیا) : وەفدی پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ لیستە براوەكانی هەڵبژاردن گەیشتە بەغدا. لە لێدوانێكیدا بۆ دەزگاكانی راگەیاندن، فازیل میرانی سەرۆكی وەفدەكە رایگەیاند لەگەڵ هەموو لایەنە سیاسییەكاندا دەربارەی پرسی پێكهێنانی حكومەتی نوێ گفتوگۆدەكەن. میرانی ئاماژەیبەوەشدا كە كورد بەبێ رەچاوكردنی ئەو كورسیانەی لە پەرلەماندا هەیەتی، پێگەیەشكی گرنگی لە عێراقدا هەیە." سەرۆكی وفدەكەی پارتی وتیشی:" پێویستە پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ كوردبێت، هەرچەندە ئەو پۆستە تەشریفاتیی و رەمزییە، بەڵام بۆ ئێمە گرنگە كە رەمزی عێراق كورد بێت، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان هیچ دەسەڵاتێكی نییە، ئەگەر كوتلەیەكی گەورە پشتگیری لێ نەكات، ئەوەش بەواتای ئەوە دێت كە هاوشیچوەی پۆستی سەرۆك كۆمار دەبێتە پۆستێكی رەمزی". میرانی دەربارەی سەردانی بەغدا بەبێ لایەنە سیاسییەكانی تری كورد وتی:" داوامانكرد وەفدێكی هاوبەشی هەموو لایەنە كوردییەكان بچینە بەغدا، بەڵام وەڵامیان نەداینەوە."
(درەو میدیا): كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەتۆمەتی ناوزڕاندن و هاندان لەدژی كۆمسیۆن بڕی (50 ملیۆن) دینار غەرامەی بەسەر حەسەن تۆران كاندیدی بەرەی توركمانی و جێگری سەرۆكی بەرەكەدا لە كەركوك سەپاند. بەپێی بەڵگەنامەیەكی كۆمسیۆن، لە رۆژی دوای بڵاوكردنەوەی نامەی سزادانەكەوە بۆ ماوەی سێ رۆژ حەسەن تۆران دەتوانێت لەرێگەی دەستەی دادوەری هەڵبژاردنەوە تانە لەو سزایە بدات كە بەسەریدا سەپێندراوە. لەیەكەم كاردانەوەدا نوسینگەی راگەیاندنی حەسەن تۆران بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە و تێیدا دەڵێ" ئەو غەرامەیەی كە كۆمسیۆن بەسەر حەسەن تۆراندا سەپاندویەتی زۆرترین غەرامەیە لە مێژووی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكاندا". بەیاننامەكە ئاماژەی بەوەكردووە" كۆمسیۆن بەهۆی ئاشكراكردنی ساختەكاری و پێشێلكاری هەڵبژاردن لە كەركوك ئەو سزایەی بەسەر حەسەن تۆراندا سەپاندووە". باسلەوەشدەكات، حەسەن تۆران بەڵگەی لەبەردەستدایە كە دەیسەلمێنێت لە كەركوك ساختەكاری رویداوە و یاری بە سندوقەكانی هەڵبژاردنەوە كراوە و لەسەر چەندین ئاست لەگەڵ سەركردەكان لە بەغداد و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەكگرتووەكان دیداریان كردووە و باوەڕێك دروستبووە بەوەی دەنگەكانی كەركوك بەشێوەی دەستی ئەژماربكرێنەوە. حەسەن تۆران كە پەرلەمانتاری خولی ئێستای پەرلەمانی عێراقە ولەسەر لیستی بەرەی توركمانی خۆی كاندید كردبوو، بەپێی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن (6504) دەنگی هێناوە و سەرنەكەوتووە بۆ پەرلەمان. دەقی نوسراوەكەی كۆمسیۆن:
.gif)
.png)
