بەناز حمەڕشید لەماوەی رابوردویەكی نزیكدا گوێبیستی سازدانی دیداری یەكێتی بوین بەحوكمی ئەوەی ئەم حیزبە لەسلێمانی حیزبی باڵادەستەو ئەم شارە لەژێردەستی ئەواندایە و هەروەك گوێبیستیش بوین كە ئەم دیدارە بۆ "خزمەت "ی هاوڵاتیانە بۆیە بەندەش وەك هاوڵاتیەكی ئەم شارە دەمەوێت چەند سەرنجێك بخەمەڕوو كە بونەتە پرسیار لام ، یەكێتی بۆچی دیداری ئەنجامدا؟ ئەم دیدارە چی لە یەكێتی دەگۆڕێت؟ ئەم دیدارە بۆخۆشگوزەرانی خەڵكە ؟ یان بۆخۆبردنەپێشەوەی هەندێك دەموچاوی دیكەیەو دواتر لەپلەوپۆستێكدا دەیانبینیەوە؟ خۆئەگەر وانیە هەمو ئەوانەی لەدیداردابون چەندین ساڵە لەناو ئەوحیزبەدان و بەچەندین جۆر سودیان لەوحیزبە وەرگرتووە ، بۆچی گلەیی زۆرلەوحیزبە هەیە و ئەوەی كە دەوترا یەكیتی ئەم دیدارەی بۆ "خزمەت"ی خەلك ئەنجامداوە بۆ پیشتر نەیانكردوە ؟ بۆیە من دەپرسم ، ئایا دیداری یەكیتی كارلەسەر دابینكردنی كارەبای(24)كاژێری دەكات بۆ هاوڵاتیان تا لەنیوەی شەودا بەعارەقكردنەوە بەخەبەرنەیەن؟ لەدوای 30 ساڵا حوكومرانی هاوڵاتیان پارەی دووجۆر كارەبادەدەن ئەمە جگە لە زیانی ئەو مووەلیدانە لەرووی تەندروستیەوە بە پیسكردنی ژینگەی شار لەڕێی دوكەڵەكانیان ئەمە جگە لەو دیمەنە ناشرینەی داوێتی بە گەڕەكەكانی شار وایەرەكانیان هەروەك تاڵی جاڵجاڵۆكەن .. دیداری یەكێتی كاردەكات تا شەقامەكان جوان و رێكو پێك بكات و دیمەنێكی جوان بدات بەشار شۆستەو شەقام و گەرەك هەیە سی ساڵە نۆژەن نەكراوەتەوە، ئەی تۆبلێی دیداری یەكێتی كاربكات بۆ ئەوەی هەندیك بارگرانی سەرشانی هاوڵاتی سوك بكات بە دروستكردنی كێبركێ لە دابینكردنی بەنزین بۆ هاوڵاتیان نەك رۆژبەرۆژ نرخی گران دەبێت ، ئەوە زستانیشمان بەرێكرد هاوڵاتی بەرمیلە نەوتی پێنەدرا لەكاتێكدا ژێرخاكمان هەموی نەوتە هاوڵاتی وایلیهاتووە لەقرچەقرچی هاویندا نەوت بكرێت تاخەمی زستانی داهاتوی بخوات ، ئەی دیداری یەكیتی لە بەرنامەیدایە ئەندام و كادرانی فێربكات كە پۆستیكیان پێدرا وەك بزمار داینەكوتن بەكورسیەكانیاندا بەتەواوكردنی ماوەی كاركردنی خۆی داوای لابردنی بكات تا ئەو كورسیە بۆ كەسیكیتر چۆڵبكات و كەسە بەتواناكان دەربكەون و لەهەمو دەزگاكاندا دژایەتی كەسانی خاوەن بیرو ئایدیای جیاواز نەكرێت ، ئەی لەدیداری یەكیتیدا باس لەوەكرا كە هەركەسیكی ناوئەوحیزبە گەندەلیەكیكرد و پۆست پلەوپایەی بۆبەرژەوەندی خۆی بەكارهێنا سزابدرێت و یاسای بەسەردا جێبەجێبكرێت و چیتر پۆستی پێنەدرێت .. ئەگەر پیاسەیەك بەشاردا بكەیت هەر زبڵ و خۆڵ و خاشاك و سەگە بێلانەكان دەبینیت خەفەت بۆ ئەم شارە جوانە دەخۆیت بۆ ئاوایە ، ئەی لەدیداری یەكیتیدا باس لەوەكراوە كە رۆژنیە هەواڵێكی جەرگبری كوشتن و خۆكوشتن نەیەتە بەرگوێمان بەدواداچونتانكردووە تابزانن هۆكارەكانی چین و چارەسەری بۆبدۆزنەوە ، من تیناگەم ژمارەیەكی زۆر مامۆستای زانكۆ لەسەرجەم بوارەكان لەم حیزبەدان ئەم هەمو كیشەیە هەن بۆچی نەیانتوانیوە رۆل ببینن لە چارەسەری ئەم كێشانەدا ، لەخۆتانتان پرسیوە ئایا هەمو ئەوانە چەندین ساڵە لەناو ئەم حیزبەدان تەنها بۆ وەرگرتنی پۆست و ئیمتیازات لەوحیزبەدان یاخود ئەو حیزبە نەیتوانیوە سودیان لێوەربگرێت لەكاتی بونی قەیران و كێشەدا، دیداری یەكێتی لەهەگبەیدایە جوانی ئەم شارە بپارێزێت لەهەر داگیركارییەك بۆ سەر زەوی و سەوزایی تانەكرێت بەباڵەخانەی بەتاڵ ؟ دیداری یەكێتی چۆن كار بۆ خێزانی هەژار دەكات كە چەندین ساڵە كرێنشینن لە كاتێكدا یەكەی نیشتەجێی زۆر دروستدەكرێت ئەوانە لێی بێبەشن ؟كێشەكان زۆرن ژیانی هاوڵاتیان زۆر قورس بوە هەرئەمەش وایكردووە چەندین كێشەی كۆمەڵایەتی ئێخەی تاك بەتاكی گرتبێت وشیرازەی خێزانی تێكدابێت . مامۆستای زانكۆ
.gif)
هەندرێن شێخ راغب سەردەمی حكومەتی بەعس، پیاوێكی كورد دەچێتە حەج، لەوێ دەچێتە بازاڕی حەجاجەكان و دەڵێت باشترین قوماشم پێبدەن بۆ دەست و دیاری حەجەكەم دەیبەمەوە، گرانترین تۆپە قوماش دەكڕێت. كە دەگەڕێتەوە كوردستان سەیر دەكات لەسەر تۆپە قوماشەكە نوسراوە : كارگەی نەسیجی هەولێر. دەڵێت خۆ ئەوە دروستكراوی خۆمانە؟. لە دەرونی خەڵكی ئێمەدا، بەردەوام بۆ عەدالەتی كۆمەڵایەتی و بازاڕو كوالێتی و ساغ و دروستی خۆراك و كەلوپەلی ژیان، بەسەرهاتەكانی سەردەمی حكومەتی بەعس بە نمونە دەهێننەوە. دەڵێن بەعس كیمیاباران و ئەنفالی كردین بەڵام دەوڵەت بوو. ئەگەر روپێویەكی ئاستی دەرونی و كۆمەڵایەتی و رای هاوڵاتیانی كوردستان بكەین كەمتر دیدگای عەلمانیان قبوڵە، لەكاتی دەنگدانیش لیستی ئیسلامی هەڵنابژێرن بۆ حوكمڕانی. كەواتە هاوڵاتیانی كوردستان نە حكومەتێكی عەلمانی، نە حكومەتێكی ئیسلامیان قبوڵ نیە. بەڵكو مەیلیان زیاتر بەلای حكومەتێكی ئیشتراكی سۆسیالستی یە. لێرەدا با كوردەواریانە قسە بكەین و لە زاراوەو رستەو شیكاری زانستی فكری بێینە دەرەوە وەك: بەلای خەڵكی كوردستان حكومەت دەبێت چۆن بێت؟ كارەبا نیشتمانی بێت، ئاو نیشتمانی بێت، بازاڕو خۆراك و پێدانی بەشەخۆراكی مانگانە نیشتمانی بێت، واتە لەدەستی دەوڵەت بێت نەك كۆمپانیاو كەرتی تایبەت. سەردەمی حكومەتەكانی عێراق هەتا روخانی بەعسیەكان بەمجۆرە بوو: -دەرمان و نەخۆشخانە لە چنگی دەوڵەت بوو. باشترین كوالێتی دەرمان هەر هی ناوخۆی وڵات بوو. -پەروەردە لەدەستی دەوڵەت بوو، منداڵی دەوڵەمەندو هەژارو بەرپرس و هاوڵاتیان پێكەوە لەیەك پۆل بوون، ئەم جیاوازییە زەبەلاحە چینایەتیەی هەنوكە نەبوو. -نەوت و سوتەمەنی و بەنزین، لە دەستی دەوڵەت بوو. سیستەم هەبوو، بۆ دابەشكردن و دانانی نرخ لەسەریان. -زانكۆو پەیمانگاكان هی دەوڵەت بوون، كەرتی تایبەت لەم بابەتە بوونی نەبوو. كوالێتی خوێندن بەرز بوو. -جادەو رێگاوبانەكان لەدەستی دەوڵەت بوون، نەك كۆمپانیا، تەنانەت دوای سی ساڵ هێشتاش جاددە هەیە بەكاردەهێنرێت. -گەنجان دەبوو عەسكەری بكەن، عەسكەر هی بنەماڵەو حزب و دەستەو تاقم نەبوو، بەڵكو سەربازی تەنها بۆ دەوڵەت بوو. -كشتوكاڵ لە دەستی دەوڵەت بوو، جوتیاران لە مەكینەو دەراسەو پیكاب و دەرمان و عەلەف سودمەند دەبوون. بەرهەمەكانیان ساغ دەكرایەوە. دەوڵەت چاودێری دەكردن. -گەنجان كە خوێندنیان تەواو دەكرد، تەعینات هەبوو، كەرتی گشتی چالاك و رێكخراوو خاوەن میلاكی بەردەوام بوو. -ئابوری لەدەستی تاقم و گروپ و كۆمپانیا نەبوو، بەڵكو ئابوری دەوڵەتی بوو. -كارگەی جگەرەو دۆشاوی تەماتەو قوماش و ....هتد هەمویان لەدەستی دەوڵەت بوون. كەرتی گشتی بوون. كوالێتی بەرهەمەكانیان باش چاودێری دەكرا. -بەشە خۆراكی مانگانە باش بوو، لەكاتی خۆی دابەش دەكرا. -رەقابەی مالی بەهێزبوو، ئاسان نەبوو سیاسیەكان بازرگانی بكەن و ببنە خاوەنی دەیان شەریكەو كۆمپانیا. -كەرتی ئەمن و پۆلیس و مرورو جێبەجێكردنی قانون بەهێزو خاوەنی هەیبەت بوو. -رێگا نادات دین و سیاسەت و دەوڵەت تێكەڵ بێت، بەڵام هیچ رێگریەكیش لە مومارەسەی ئاینی و پیرۆزی دینی ناگرێت و بەڵكو لەبۆنە ئاینیەكانیش هەتا دەگاتە سەرۆك بەشدار دەبن. بەكورتی ژیان لەدەستی دەوڵەت بوو، نەك كۆمپانیا. سەرباری هەموو ئەمانە، دەگوترێ دەوڵەتی سۆسیالیستی، دەسەڵاتێكی دیكتاتۆری هەیە، دەرفەتی ئاڵوگۆڕی دیموكراسی نادات، ئازادی را دەربڕین و میدیای سەربەخۆو ئەهلی نیە، پەرلەمان كارتۆنیەو هەڵبژاردن بەیەكسانی ناكرێت و تەنها بۆ شەرعیەت دانەوەیە بە نوخبەی دەسەڵاتدار. سەركوتكردنی بیرورای سیاسی هەیە، ترس هەیە لە رەخنەگرتن لە دەوڵەت و هاوڵاتیان لەسەر بیرورای جیاواز روبەروی زیندان دەبنەوە. كەرتی دەوڵەت ناتوانێت خۆشگوزەرانی دابین بكات و روبەری هەژاری زۆرە. ئەم جۆرە دەوڵەتانە دەبنە ویراسی و خێزانێك دەست بەسەر كورسی سەرۆكایەتی دەوڵەتدا دەگرن. بەكورتی ئەوەی هەستی پێدەكرێت، ئەوەیە هاوڵاتیانی ئەم ناوچەیەی ئێمە، لەروی كۆمەڵایەتی ودەرونی زیاتر بۆ دەوڵەتێكی سۆسیالیستی ئامادەن، نەك بۆ دەوڵەتێكی عەلمانی یان ئیسلامی. ئێستا چۆن دەتوانین، حكومەتێكی بەهێز دروست بكەینەوە؟ حكومەتێكی عەلمانی هەڵبژێردراو، یان حكومەتێكی ئیسلامی. یاخود نوخبەیەكی نیشتمانی پێكەوە پڕۆژەیەكی بەهێزی سۆسیالیستیان هەبێت و بتوانن بگەنە دەسەڵات و ئابوری و سیستەم و دەسەڵاتێك بونیاد بنێن، هاوڵاتیان متمانەیان بە پایەكانی دەوڵەتداری هەبێت و مەیلی ئیشتراكی و سۆسیالیستی هەبێت.
.gif)
ئاسۆ عەبدوللەتیف ھاتنەوەی ئیسلامگەرای سوننەتی و کۆمەڵایەتی و چەپی رادیکاڵ و کەمالیزمە نوێکان و ئەکادیمیست و ئازادیخوازان بە ھاوپەیمانێتییەک لەم بەرە شەش حیزبییەی تورکیا بۆ گۆرەپانی سیاسی بە ڕێبەرایەتی پارتی گەلی کۆماریی چەهەپە بەبێ هەدەپە. هیچی کەمتر نییە لە هەژموونی مەترسیەکانی سوڵتانیزمی ئەردوغانی و عوسمانییە نوێکان، بۆچی؛ یەکەم/ ئاسان نییە ڕوانگەو گوتارت جیاواز نەبێت لە ستەم و فاشیزمی ڕابردووی وڵات و بتوانی دەنگدەر بگەوجێنیت و بڕوای پێ بهێنیت بۆ هەڵبژاردنێکی چارەنوسساز کە ئەردوغان،کەسایەتی کاریزمیی خۆی لەسەر دادەنێت. دووەم / هیچ ئۆپۆزسیۆنێک بەبێ تێگەیشتن لە دۆزگەریی کوردو ئازارەکانی ناتوانێت خۆڕاگربێت و خۆی وەک بەدیل نوما بکات لەکاتێکدا کورد لە تورکیا بۆتە ئەمری واقیع و ماکینەی پرۆسەی سیاسیی و کەلتوریی و ناکرێ پەراوێزی بخەیت. سێهەم/ ئەم حیزبانە لەسەر پشتی بەلەمی ئابوری لاوازو دراوی کەم بایەخ و شەپۆلی نارازی گەنجان و بێکاری و درزی گەورە لە سەرۆکایەتی کۆمار و نەبوونی ئازادیەکانەوە هاتوون و خۆیان تەرح کردوە بۆ گەرانەوەی سەروەریی و بەهای سیاسیی بۆ وڵات و بە سیستمکردنەوەی وڵات بۆ پەرلەمانیی و فرەیی، دروشمەکەیان گەورەیە، هاتنەکەشیان پڕە لە ئیشکالیەتی ئەخلاقی و سیاسی و تەسکبینیی و شۆڤێنیستیی، ئەگەرچی باس لە هەندێک ماف و ئیمتیاز کراوە بۆ کوردی باکورو کەمەنەتەوەکان، کەچی هەدەپەیان نەخستۆتە بەرەکەیان. �هەر لەو سەرەتایەوە ئەجێندای ئەو پارتانە دیدی فاشیزم و نەژادپەرستی و پاکتاوکردن و گوتاری ڕەدکردنەوەی بە تۆپزیی پێوە دیارە، بەیاننامەی سەرەتاشیان لە ٥/٢/٢٠٢٢ بە دیدێکی تەسکی حیزبیی پانتورکی و تۆرانیزم نوسراوە و نەخشەڕێگایەکی دژە دیموکراسیی پەتییە کە ئازادی گەلان هەرگیز بەرچاو نەگیراوە. گەرچی ئاماژە بە فیدراڵیەت و مافی زمانیی دراوە بە نەژادەکانی ئەرمەنی و یۆنانی بەپێی پێوەری دیموکراسی و خۆ وەرچەرخان بۆ ئەو فرە رەنگیەی یەکێتی ئەوروپا. بەکورتی هیچ ئۆپۆزسیۆنێکی جددی وەک ئەڵتەرناتیڤ بۆ سیستمی حوکمڕانی ئێستای تورکیا بۆ هەڵبژاردنە سەرۆکایەتیەکەی ٢٠٢٣، بە بێ تەجاوەزی دۆخ و نەزعەی تورکچێتیی و ئایسیمیلاسیۆنی دژە کورد، ناتوانێ مۆفەق بێت و نەریتی ئاکپارتی تێپەڕێنێت. هەدەپە چەندین ساڵە باش لە ئاکپارتی تێدەگات و تێگەشتووەو خۆی ڕاهێناوە لەسەر ڕەوشەکە تاکو شەش پارتی نوێی ئایندە نادیارو و شەش گوتاری ئایدۆلۆژیی نوێی مەترسیدار . کورد وتەنی شیردا بۆداپیردا
.gif)
د. كامەران مەنتك سەرباری بوونی كێشەی گەندەڵی و چەندین قەیرانی سیاسی ترسناك لە هەرێمی كوردستان، دەتوانین بڵێین یەكێك لە قەیرانە بنەڕەتییەكانی هەرێم قەیرانی هزری سیاسییە، نەبوونی بیركردنەوەیەكی سیاسی و ستراتیژی روون فەوزایەكی گەڕەلاوژەو گێرەشێوێنیەكی ترسناكی دروست كردووە، لەجیاتی ئەوەی بەرەو بیركردنەوەو گەڕان بەدوای چارەسەریەكاندا بگەڕێت، گرێكوێرەی قەیرانەكان قوڵتر دەكاتەوەو دۆخەكە ئاڵۆزتر دەكات، ئەمەیە وایكردووە تاكی كورد لە هەرێمی كوردستان هێندەی لەچاوەڕوانی شكست و كەوتنێكی تردا بێت، هێندە كار بۆمانەوەو سەركەوتن و رزگاربوون لەو دۆخە نەكات. زۆربەی كات ئەو كێشە دەگەڕێنرێتەوە و نەزانین و ساویلكەیی خەڵكی كوردستان و كۆمەڵگەی كوردی بەهۆكاری سەرەكی ئەم دۆخە وێنا دەكرێت، كار گەیشتووە ئەوەی ئیلیتی كوردی لەجیاتی ئەوەی بیر لەچارەسەری بكاتەوە، هەمیشە بیر لەوە دەكاتەوە چۆن كەموكوڕییە هزرییەكانی خۆی بخاتە ئەستۆی خەڵكی هەرێم، لەهەموو شكستەكاندا خەڵك بكرێتە باشترین ئەستوندە بۆئەوەی نەزانی و راكردن لە بەرپرسیاریەتی خۆیانی پێهەڵبواسن، لەكاتێكدا ئەوەی توانیویەتی لەهەموو لایەنەكانی تر رۆڵی خۆی بگیڕێت و بەئەركی مێژوویی خۆی هەڵسێت خەڵكی هەرێمی كوردستانە!. زیاتر لە 70 ساڵە كۆمەڵگەی كوردی لەباشوور بەرگەی هەموو قوربانیدانێكی گرتووەو هەمیشە رەنج و ماندووبوونەكەی لەلایەن ئیلیت و بەناو حیزب و سەركردە سیاسییەكانەوە بازرگانی پێوە كراوەو لە تاریكترین چركە ساتەكاندا بە تەنیا لەگۆڕەپانەكە جێهێڵراوە! پێم وانیە هیچ میللەتێك لەهەموو دنیا هەبووبێت هێندە كورد قوربانی دابێت و ئامادەی قوربانیدان بووبێت، تاوەكو گەیشتە قۆناغی متبوون و بەخۆداچوونەوە، كە ئەمە قۆناعێكی ئیجگار گرنگەو بنەمایەكی تەندروستە بۆ دەستپێكی قۆناغێكی تر، كە زۆر جیاواز لەو مێژووە پڕ شەرمەزارییەی تیایدا ژیاوە، قۆناغێك، كە خۆی خاوەنی ئیرادەی خۆی بێت، ئەمەش زیندوویی ئەو كۆمەلگەیە نیشان دەدات، نەك پێچەوانەكەی، وەك بانگەشەی بۆ دەكرێت، ئەگەر بێت و دوای ئەو هەموو نەهامەتی و نسكۆیەی بەسەری هاتووەو بەسەریاندا هێناوە، هەر بەهەمان شێوەی رابردوو وەك دەڵێن بەگۆلمە ئاوێك بكەوێتەوە مەلە، واتای ئەوەیە كۆمەڵگەی كوردی نەیتوانیوە دەرس لەرابردوو وەربگرێت. لای هەمووان روونە، كە زیاتر لەحەفتا ساڵە لەرووی چەكدارییەوە ئەو كۆمەڵگەیە پشتی حیزبە بەناو كوردییەكانی گرتووە، لە ئەیلوول 14 ساڵ چەكی هەڵگرت و خوێنی رشت، كەچی بەیەك وتە سەركردایەتی شۆڕش دەستبەرداری هەموو شتێك بوو، خەڵك ئاوارەی وڵاتان بوو لەماڵی خۆیدا ریسوا كرا، سەركردەكانیش بەپارەی دزراوی شۆڕش بوونە بازرگان و سەرمایەداری گەورەو كەوتنە ژیانێكی شاهانە، كاتێك راپەڕین سەری هەڵدا، هەمدیس جارێكی تر خەڵك دەستیكردەوە چەك و رووبەڕووی دڕەندەترین رژێم، رژێمی بەعس بووە، كەچی دوای ئەوەی راپەڕین تێكشكاو كۆڕەو دەستی پێكرد، حیزبەكان بەماشێنی دزراو ماڵ و مناڵی خۆیان رزگار كردو لە ئێران و توران ئاغایانە ژیان، كەچی خەڵك بەپیادەو بەرەزالەت سنوورەكانی بڕی و لەرێگەی راكرندا ئازیزو خۆشەویستانی خۆی لەدەستدا، دوای راپەڕین و بەناوی كوردایەتی و حیزبایەتییەوە، وەك دەسكەلای داگیركەران شەڕی ناوەخۆیان داگیرساند، جارێكی تر خەڵكی كوردستانیان كردەوە قوربانی، بەرپرسەكان میوانداری یەكتریان دەكردو منداڵی خەڵكیشیان بەدیلی و بەدڕەندانەترین شێوە لەناودەبرد، لەكۆتایشدا هەردوو سەركردەی شەڕكەر، راشكاوانە گوتیان :" ئەگەر دادگایەك هەبێت من و مام جەلال بێ تاوان دەردەچین"و هەموو تۆمەتی شەڕەكەیان خستە ئەستۆی خەڵك، لەقۆناغی ئارامی دوای روخانی رژێمدا، خەڵك جارێكی تر كرایەوە سواڵكەرو ئەوانیش بەناوی كوردایەتییەوە بوونە بازرگان و داروبەردی ئەو وڵاتەیان حەپەلووش كرد، ئەمجارەیان لەپەنای خەباتی مەدەنییەوە گۆڕان هات و دەنگی خەڵكی هەموو دزی و لەكۆشی دەسەڵاتی كردەوە، ئەمە وایكردە، ئەو خەباتە مەدەنییە فریودەرەی خەڵكیان پێ فریودا، ئەویش باوی نەمێنێت و ئیتر خەڵكی كوردستان چیتر بەئاسانی بەدەهۆڵ و زوڕنای كەس هەلنەپەڕێت! ئێستا لەقۆناغێكداین، خەڵك مت بووەو چاوەڕوانی دۆخێكی نوێ دەكات، بەرامبەر ئەمەش هێزەكان، به هەموو هێزەكانەوە، دەسەڵات، ئۆپۆزسۆن، هێزی مەعریفی، واتە بەناو رۆشنبیران، خۆریان ئاوا بووە، بەمەش قۆناغی ساویلكەیی و فریوخواردنی خەڵك بەكۆتا هاتووەو دەبێت ئەو میكانیزمەش تووڕ هەڵبدرێت، كە سەد ساڵە كوردی پێ فریو دەدرێت!.
.gif)
د.دارەوان حاجی حامید. دوای ئەوەی ماکرۆن توانی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی فەرەنسا بەرێتەوە و ببێتەوە بە سەرۆک کۆمار، بەڵام هەڵبژاردن لە فەرەنسا هاوشێوەی هەڵبژاردنی ئەمریکا نیە، بە پێ دەستوری فەرەنسا، بۆ ئەوەی کابینەی حکومەت پێکبهێنیت، دەبێت زۆرینەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی فەرەنسا بەریتەوە. کورسیەکانی پەرلەمانی فەرەنسا ( ٥٧٧ )کورسیە و هەرحزبێک بیەوێت کابینەی نوێ پێكبهێنێت پێویستی بە ( ٢٨٩ ) ئەندام پەرلەمانە. چەند لیستێک کێبڕکی بەدەست هێنانی کورسیەکانی پەرلەمان دەکەن و ئەوانەی چانسی سەرکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی فەرەنسایان هەیە -لیستی (یه‌كێتی نوێی میللی و ئیكۆلۆژی سۆشیال) بریتیه له‌هاوپه‌یمانی چه‌په‌كان به‌سه‌رۆكایه‌تی جانلیوك میلانشۆن، له‌نێوان (ئه‌نسومی ،ئه‌وروپای ئیكۆلۆژی سه‌وزه‌كان،پارتی سۆشیالیست،پارتی كۆمۆنیست) ئەمانە چەپەکانی فەرەنسان و دەستەخۆشکی یەکێتی نیشتمانی کوردستانن، بەڕێژەی ٣٤ پۆینیت ٨ لەپێش تەواوی لیستەکانی ترەوەن و ئەگەر سەرکەوتن بەدەست بهێنن، سەرۆک وەزیران و تەواوی وەزیرەکانی نوێ حکومەتی فەرەنسا لە چەپەکان دەبەن. -لیستی (پێكه‌وه) هه‌موو ئه‌و حزبانه له‌خۆكۆده‌كاته‌وه،كه‌زۆرینه‌ن له‌گه‌ڵ سه‌رۆكایه‌تی ئێستای فه‌ڕه‌نسادا،ئه‌وانیش حزبی (ئۆریزۆن)ی ئیدوار فلیپی سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی ماكرۆن و (مۆدێم) بزوتنه‌وه‌ی ناوه‌ندی دیموكراسی سه‌ربه فرانسوا بایرو وه‌زیری پێشووی كۆماره‌یه‌كان، بەپێ ڕاپرسیەکان ڕێژەی سەرکەوتنیان لەسەدا ٣٢ پۆینت ٦ و بەپێ ڕاپرسیەکان ، ماکرۆن ناتوانێت سەرۆک وەزیرانی فەرەنسا و وەزیرەکانی تری حکومەت پێک بهێنیت و دەبێتە سەرۆکێکی بێ دەسەلات لە خولی دووەمی سەرۆکایەتیەکەیدا. سه‌رۆك كۆماری تازه‌هه‌ڵبژێردراو، پێویستی به زۆرینه‌ی په‌رله‌مانتارانی حزبه‌كه‌ی له‌سه‌رلیستی (پێكه‌وه) هه‌یه له په‌رله‌مان ،بۆئه‌وه‌ی بتوانێت هه‌موو ئه‌و به‌ڵێن وبڕیاریانه‌ی كه له‌شیوه‌ی پڕۆگرامێكدا،له‌كاتی هه‌ڵمه‌ته‌ی ده‌نگداندا بۆهه‌ڵبژاردنه‌كان پێشنیازی كردوه بۆ فه‌ڕه‌نسیه‌كان وهه‌رله‌سه‌ربنه‌مای ئه‌وپڕۆگرامه‌ش فه‌ڕه‌نسیه‌كان جارێكیترمتمانه‌یان بۆگه‌ڕانده‌وه،بتوانێت جێبه‌جێیانبكات. حزبه‌كه‌ی ئیمانیول ماكرۆن (كۆماربه‌ڕێوه‌یه) هه‌ردوای دووباره هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی سه‌رۆك ماكرۆن بۆسه‌رۆكی ده‌وڵه‌ت ،ناوی حزبه‌كه‌یان له كۆماربه‌ڕیوه‌یه گۆڕی بۆ حزبی ( ژیانه‌وه) بۆئەوەی بتوانێت چەند هاوپەیمانەتێک پێک بهێنیت. به‌پێی سه‌رچاوه‌یه‌ك له میداكان پێده‌چێت كه ئه‌مجاره سه‌رۆك وه‌زیران ژنبێت بۆ حكومه‌تی داهاتوی وڵات،ناوی چه‌ند ژنێك له چه‌پ وكۆماریه‌كان له میدیاكاندا به‌رچاوئه‌كه‌وێت بۆپۆستی سه‌رۆكی حكومه‌تی نوێ ماكرۆن، تائێستا ته‌نها یه‌كجارژنێك پۆستی سه‌رۆك وه‌زیرانی وه‌رگرت ئه‌ویش ئێدیت كرێسییون بوو له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌ڵاتی فرانسوامیتراندا. له‌حاڵه‌تێكیشدا ڕۆژی 19ی حوزه‌یران ،یه‌كێك له فراكسوێنه‌كانی ئۆپۆزیسییون،سه‌ركه‌وتوبوو ئه‌وا له‌وحاڵه‌ته‌دا ماكرۆن ئه‌و حكومه‌ته نوێیەی كه ته‌نها مانگێك ته‌مه‌نی ئه‌بێت، جارێكیتر هه‌ڵئه‌وه‌شێنێته‌وه وبانگه‌شه‌ی سه‌رۆكی لیستی براوه ئه‌كات بۆ پۆستی سه‌رۆكی حكومه‌ت و داوای لێئه‌كات کابینەی نوێ حکومەت پێک بهێنیت و په‌رله‌مان بكه‌وێته‌وه كاروسیستەمی (كۆها بیتا سیون) دێته‌پێشه‌وه. (كۆها بی تا سیون) برێتییه له‌شێوازێكی ئیجباری حكومڕانی له‌لایه‌ن دوولایه‌نی سیاسی دژبه‌یه‌ك، سه‌رۆكی حكومه‌ت لیسته‌كه‌ی زۆرینه‌ی په‌رله‌مانتاران به‌ده‌ست ئه‌هێنێت وپشتگیری له سیاسه‌ته‌كه‌ی ئه‌گرن وسه‌رۆك كۆماریش به‌ته‌نها خۆی به‌بێ پشتگیری زۆرینه له په‌رله‌مان ئه‌مێنێته‌وه. ،به‌ڵام به‌ناچاری ئه‌بێت پێكه‌وه بگونجێن وحوكمی وڵات بكه‌ن ،سه‌رۆك كۆمار ده‌سه‌ڵات وبڕیاره‌كانی لاوازئه‌بێت به‌ڵام پێویستیشه پێكه‌وه بگونجێن بۆ ئەوەی حوکمی وڵات بکەن. له ڕابوردوودا سێ جارله‌وشێوه حکمڕانیە له ماوه‌ی ٥ مین سیستمی ده‌ستوری فه‌ڕه‌نسادا ڕویداوه،، ساڵی 1986بۆ1988،فرانسوامیتران، سۆشیالیست و جاك شیراك سه‌رۆكی حكومه‌تی (ئێڕ،پی،ئێڕ) ی ڕاسته‌كانی ئه‌وكاته و كۆماریه‌كانی ئێستا. ساڵی 1993بۆساڵی1995فرانسوامیتران سۆشیالیست وئیدواربه‌له‌دویرسه‌رۆكی حكومه‌تی (ئیو،ئێم،پی)ی ئه‌وكاته وكۆماریه‌كانی ئێستا. ساڵی 1997بۆ2002جاك شیراك ،كۆماریه‌كان و لییونێل جۆسپان سه‌رۆكی حكومه‌تی سۆشیالیست. هه‌ركاتێك سه‌رۆك كۆماربڕیاری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مانیدابێت هه‌ڵبژاردن دوباره كراوه‌ته‌وه بۆ زۆرینه‌ی په‌رله‌مانتاران له په‌رله‌مان ،بێگومان بڕیاری هەڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان پاش ئه‌وه‌ی كێشه‌یه‌كی گه‌وره له ده‌وڵه‌ت وسیاسه‌ت یان له‌په‌رله‌مان ڕوئه‌دات ،سه‌رۆك كۆمار ناچارئه‌بێت بڕیاری له‌كارخستن وهه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان بدات. له هه‌موو هه‌ڵبژاردنه‌كان بۆسه‌رۆكایه‌تی له ٥ مین سیستەمی كۆماری فه‌ڕه‌نسادا سه‌رۆك كۆماری تازه هه‌ڵبژێردراوتوانیویه‌تی زۆرینه‌ی په‌رله‌مانتارانیش له په‌رله‌مان مسۆگه‌ربكات ،به‌ڵام ئه‌م هه‌ڵبژاردنانه‌ی ئه‌مجاره شێوه‌یه‌كی تایبه‌تی خۆی هه‌یه وڕه‌نگه‌جیاوازبێت. له‌حاڵه‌تی كۆها بیتا سیوندا ده‌سه‌ڵاته‌كان له نێوان هه‌ردوو به‌رپرسی باڵای ده‌وڵه‌ت،به‌پێی ده‌ستور دابە‌شكراوه به‌ڵام هه‌ردووكیان پابه‌ندن به پاراستنی سه‌روه‌ری و یه‌كگرتوویی خاكی نیشتمان وپابه‌ندن بە پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیه باڵاكانی ده‌وڵه‌ته‌وه، به‌شێوه‌یه‌ك به‌رژه‌وه‌ندی وڵات و نیشتمان له‌سه‌روو به‌رژه‌وه‌ندی تاكی وحزبیدا ئه‌بێت وهه‌ردووسه‌رۆك ستراتیژی باڵای ده‌وڵه‌ت له‌سه‌رئاستی جیهانی دەپارێزن. چه‌په‌كان له‌به‌ر یه‌ك نه‌گرتنیان ونه‌بوونی هاوپه‌یمانی نێوانیان،له هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆكایه‌تییدا شكستیان هێنا ،پارتی سۆسیالیست شکستی هێنا، ئه‌وه‌ی توانی نزیك بێته‌وه له سه‌ركه‌وتن وته‌نها به ٤٠٠ هه‌زار ده‌نگ نه‌یتوانی بچێته خولی دووه‌مه‌وه حزبه‌كه‌ی جان لیوك میلانشۆن بوو (ئه‌نسوومی) چۆكنه‌دریان یاخیبوون. به‌پێی زۆرله شرۆڤەکاران بۆچونیان وایە ژان لویک میلانشۆن توانی دووباره چه‌په‌كان بخاته‌وه سه‌ر شانۆی سیاسی و ترس بخاته دڵ وده‌روونی پۆپلیسته‌كان وكۆماریه‌كان وڕاسته تووندڕه‌وه‌كانه‌وه، جگه‌له‌مه‌ش میلانشۆن توانی ژماره‌یه‌كی زۆرله چینی هه‌ژاروبێده‌رامه‌ت وکرێکارەکان له‌گه‌ڕه‌كه شه‌عبیه‌كان هانبدات بچن بۆده‌نگدان ،هه‌رچه‌نده چه‌په‌كان بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆكایه‌تی فه‌ڕه‌نسا نه‌یانتوانی یه‌كبگرن هه‌رئه‌وه‌شبوو چه‌په‌كان نه‌گه‌یشتنه خولی دووه‌مه‌وه،به‌ڵام ئێستا بۆ خولی سێیه‌م واته بۆ وه‌رگرتنی سه‌رۆكی حكومه‌ت وزۆرینه له په‌رله‌مان ،له سایه‌ی میلانشۆن ولیستی (یه‌كیه‌تی نوێی میللی وئه‌وروپای ئیكۆلۆجی سه‌وزه‌كان وپارتی سۆسیالیست وپارتی كۆمۆنیست) له به‌ره‌یه‌كی هاوبه‌شدا وبه لیستێكی هاوبه‌ش وبه‌هێزه‌وه به‌شداری له‌و ده‌نگدانه ئه‌كه‌ن، ته‌وژمی شه‌پۆلی چه‌په‌كان له‌فه‌ڕه‌نسا بۆته مایه‌ی گرنگیپێدانی میدیاكانی فه‌ڕه‌نسا وئه‌وروپا. ئێستاش به‌پێی هه‌موو ڕاپرسییه‌كان فراكسیونی یه‌كیه‌تی نوێی میللی وئێكۆلۆژی وسۆشیال،جانسی سه‌ركه‌وتنیان هه‌یه له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا. خۆئه‌گه‌رجانلیوك میلانشۆن سه‌ركه‌وتووبێت له‌م یه‌كیه‌تیه‌دا،ئه‌وا ئه‌بێته دووه‌م كه‌سایه‌تی چه‌پ دوای فرانسوامیتران ،كه توانیبێتی چه‌پاكان له به‌ره‌یه‌كدا كۆكاته‌وه وسه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستبهێنێت وببێته سه‌رۆكی حكومه‌ت. من وەک لێپرسراوی ناوەندی فەرەنسا دەخوازم چەپەکان سەرکەوتن بەدەست بهێنن لەبەرئەوەی لەم کاتەدا و پێشتریش باشترین پەیوەندیان هەبوە لەگەڵ یەکێتی و بەشەخسیش زۆربەیان دەناسم و کۆتاجاریش مانگی ٢ ی ئەم ساڵ نەجات ڤالۆ بلکاسم هێنایەوە بۆ پارێزگای سلێمانی، ئەگەر سەرکەوتنیش بەدەست بهێنن دڵنیام کە بۆ یەکێتی باشتر دەبێت ، بە دڵنیانەوە وڵاتی فەرەنسا هەمیشە پشتوانی هەریمی کوردستان بوە، خۆ ئەگەر چەپەکان سەرکەوتن بەدەست بهینن، ئەوا بۆ هەرێمی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان باشتر دەبێت لەبەئەوەی دەستەخۆشکی تەواوی چەپەکانی فەرەنسا و ئەوروپایە.
.gif)
چۆمان محه‌مه‌د لەسەروبەندنی گفتوگۆی لایەنە سیاسییەكاندا بۆ پرسی هەڵبژاردن و كۆمیسیۆن و یاسای هەڵبژاردن، بۆچون و دیدی جیاواز هەیە لە زۆر بواردا تایبەت بەم پرسە، لەئێستادا وا بڵاوكراوەتەوە کە پارتی رازى بووە بەوەی ھەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەشێوەی (فرەبازنە) بەڕێوەبچێت، واتە ھەرێمی کوردستان دابەشبکرێت بەسەر چوار بازنەی ھەڵبژاردندا، ھەر پارێزگایەک بازنەیەکی ھەڵبژاردن بێت، هەرچەندە ئەم بابەتە وادەبینرێت، نەمانی یەكێك لەخاڵی ناكوكی نێوان لایەنە سیاسییەكان بێت، بەڵام ئێمە وایدەبینین ئەو پێداگریەی پارتیش هەرلەسەرەتاوە تەنها كارتی فشار بوە بۆ بەدیهێنان و دەستكەوتنی دوو ئامانجی مەترسیدار كە بریتین لەوەی: یەكەم: پشتبەستن بەداتا و زانیارییەكانی هەرێم تایبەت بە ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاكان بۆ دیاریكردنی ژمارەی كورسی بازنەكانی هەڵبژاردن مەرامێكی مەترسیدار لەپشتی دەگوزەرێت، دیسانەوە یاریكردنە بە ژمارەی كورسی پەرلەمان و ناعەدالەتی جوگرافی و جیاوازی نێوان پارێزگاكان و مسۆگەركردنی كورسی پێشوەختە. چونکە هەربازنەیەك (پارێزگایەك) لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتوانی كورسی بۆ دیاریدەكرێت، گەر بۆ ئەم بابەتە پشت بە داتاو ئاماری هەرێمی كوردستان ببەسترێت، جیاوازی گەورە و نازانستی و ناواقیعانەبونی هەیە بەراورد داتاو زانیارییەكانی حكومەتی عێراقی تایبەت بە ژمارەی دانیشتوان، جیاوازیەكەش بەئەندازەیەك گەورەو خەیاڵیە بەڕێژەی 700 هەزار کەس جیاوازی هەیە لەنێوان ئاماری هەرێم و وعێراق، بۆنمونە بەنزیكەی 677 هەزار بەر پارێزگای هەولێر و دهۆك دەكەوێت سلێمانی و هەڵەبجەش جیاوازیەكی زۆر كەم وسنوردارە، ئەم ژمارانە بەبێ مەبەست و بەسوتفە دیارینەكراون، هیچ هێزێكی سیاسی هەرگیز نابێ رێگە بدات، پاڵپشت بە داتاكانی هەرێم كورسی پەرلەمان بۆ بازنەكان دیاریبكرێت، بەتایبەت یەكێتی و گۆران وهێزە ئیسلامییەكان، چونکە گەر ئەم داتاو زانیارییانە جێگیر بێت كورسی پێشوەختە بۆ حیزبێك بە نادادپەروەری دەڕوات لەدەرەوەی ململانێ هەڵبژاردن. دووەم: واپیشاندانی رازیبون بەفرەبازنەیی وەك خاڵێكی دانوستانە بۆ قسەنەكردن لەسەر كورسی پێكهاتەكان و رێكخستنی ئەم بابەتە، واتا کورسی کۆتاکان دابەش نەکرێت بەسەر بازنەکانی ھەڵبژاردنداو ھەر لە سنوری ناوچەیەكی دیاریكراو بێت و ژمارەی کورسییەکانیش کەم نەكرێتەوە و بەجۆرێك رێك نەخرێت كە دادپەروەری نوێنەرایەتی بەدیبهێنێت. ئەم بابەتەش دیسان رای راشكاوانە و پێداگری دەوێت كە ئێمە هەرگیز دژیی كەمكردنەوەی مافی پێكهاتەكان نین، بەڵام پێمان وایە دەبێت پێکهاتەکان خۆیان خاوەنى نوێنەرى راستەقینەى خۆیان بن و نوێنەرەکانیشیان گوزارشت بکەن لە مافى پێکهاتەکان نەک بۆ ململانێ و راستکردنەوەى باڵانسی سیاسى بەکاربهێنرێن. بۆ ئەمەش دەکرێت میکانیزمێک بدۆزرێتەوە کە رەنگە دروسترینیان بۆ ئەم قۆناغەى ئێستا ئەوە بێت پێکهاتەکان تۆمارێکى تایبەت بەخۆیان هەبێت.
.gif)
عەلی مەحمود ئۆكسفام تۆڕی رێكخراوە خێرخوازییەكانە بۆ كەمكردنەوەی هەژاری لە ساڵی 1942 لە بەریتانیا دامەزراوە, هەموو ساڵێك رۆژێك پێش دەستپێكی كۆڕبەندی دافۆس راپۆرت لەسەر هەژاری و جیاوازی سامان و داهاتی وڵاتانی هەژارو دەوڵەمەند و جیاوازی نێوان هەژاران و دەوڵەمەندان پێشكەش دەكات, ساڵانە راپۆرتەكانی ئاگر بەردەداتە ئیدعاكانی كۆبونەوەكەرانی دافۆس. جیاوازی گیرفانی دافۆسچییەكان لە نێوان سالانی 2019 ەوە بۆ 2022 راپۆرتی ئۆكسفام لە 21ی جەنیوەری 2019, سەروەت و سامانی تەنها 26 كەس لە ملیاردێرەكانی جیهان, هاوتابوو بە سەروەت و سامانی 3800 ملیۆن كەسی هەرە هەژاری جیهان , واتا نیوەی ژمارەی دانیشتوانی جیهان, ئەو 26 ملیاردێرە 17ەیان ئەمەریكی, 2 فەرەنسی , یەك مەكسیكی, یەك هیندی, 3 چینی, یەك هۆنگ كۆنگ (چین) بوون, ئەمانە بە هەموویانەوە سەری ساڵی 2019 خاوەند 1357,3 ملیار دۆلاربوون, لێ بۆ سەری ساڵی 2020 سەرمایەكەیان بە بڕی 316,3 ملیار دۆلار زیادی كرد بە رێژەی 23,3% بووە 1673,6 ملیارد دۆلار”, ئێستا بە پێی لیستی ملیاردێرەكانی فۆربێس سامانەكەیان گەیشتۆتە 2297,8 ملیار دۆلار , واتا بە رێژەی 169% چۆتە سەر, ئەمە لە كاتێكدایە ساڵی 2000 ئابووری جیهان بە رێژەی 2,5% پوكایەوە, لە 86,6 ترلیۆن دۆلارەوە دابەزی بۆ 84,54 ترلیۆن دۆلار. ئەم دابەزینەش زۆرینەی بەر ئەو وڵاتانە كەوتن كە 3,6 ملیار مرۆڤەكە لە خۆ دەگرن, دەبێت ئێستا هاوكێشەكە چۆن بێت؟؟؟, چەند ملیاردێر سامانەكەیان هاوتای داهاتی ئەوان بێت؟؟؟, بێشك ژمارەكە نزیكی نیوەیە؟. راپۆرتەكانی ساڵی 2022 , نا یەكسانی دەردە كوشندەكە لە راپۆرتی سەرەتای ساڵی 2022 ی ئۆكسفام و كە لە خولی كۆڕبەندی ناڕاستەوخۆی زیندو بلاو كرایەوە لە رێكەوتی "17-1-2022", تیایدا هاتووە هەرە 10 دەوڵەمەدەكانی جیهان سەرمایەكەیان لە 700 ملیار دۆلارەوە زیادی كردووە بۆ 1,5 ترلیۆن دۆلار , رۆژانە 1,3 ملیار دلار لە ماوەی كۆرۆنا لەو دوو ساڵە چۆتە سەر سەرمایەكەیان. لە بەرامبەردا لەماوەی دوو ساڵی نەخۆشی ڤیرۆسی كۆرۆنادا داهاتی 99%ی هاوولاتیان دابەزی, 160 ملیۆن مرۆڤ پەیوەست بوون بە ریزی هەژارانەوە, بە پێی هەمان راپۆرت سەرمایەی ملیاردێرەكان شەش جاری سامانی 3,1 ملیار مرۆڤی هەرە هەژاری جیهانە. هەر بە پێی راپۆرتەكە رۆژانە 21000 مرۆڤ بەهۆی نا یەكسانییەوە دەمرن, واتا لە هەر 4 چركەیەك مرۆڤێك دەمرێت, بە هۆكاری تەندروستی و برسێتی و توندو تیژی كۆمەڵایەتی بە هۆكاری بوونی نا یەكسانی لە كۆمەڵگادا. هەروەها بە پێی راپۆرتی ئۆكسفام كە لە رێكەوتی 12ی ئەبرێلی 2022 بڵاوی كردۆتەوە, بەهۆی گرانی خۆراك و ڤایرۆسی كۆرۆناوە, 860 ملیۆن كەس تا كۆتایی ئەمساڵ دەچنە ئاستی زۆر هەژارییەوە. بۆ ئەمساڵ 263 ملیۆن كەس دەخزێنە ناو ئاستی زۆر هەژارییەوە و واتا رۆژانە بە كەمتر لە 1,9 دۆلار دەژێن . لەو 263 ملیۆن مرۆڤە, 65 ملیۆنی بەهۆی گران بوونی خۆراك لە دوای جەنگی ئۆكراین هاتۆتە ئاراوە, 198 ملیۆنیش بەهۆی نا یەكسانی و شوێنەوارەكانی ڤایرۆسی كۆرۆناوە دەچنە ئاستی زۆر هەژارییەوە. بە پێی راپۆرتەكەی ئۆكسفام وڵاتە هەرە هەژارەكان دەبێت لەم ساڵدا 43 ملیار دۆلار قەرز بدەنەوە, كە ئەمەش بایی هەموو خۆراكی هاوردەیان دەكات لەم ساڵدا, واتا كێشەی برسێتی چارەسەر دەكات بە زۆر زیادەوە. بە پێی راپۆرتێكی دی رێكخراوی ئۆكسفام كە هاوتەریب لە گەڵ بەستنی كۆڕبەندی دافوس لە رێكەوتی 23ی ئایاری 2022 رایگەیەنرا, ملیاردێرەكانی بواری خۆراك 453 ملیار دۆلار لە 2 ساڵی رابردوو چۆتە سەر سامانەكەیان, لە هەمان ماوەدا 62 ملیاردێری بازرگانی خۆراك زیادی كردووە, نموونە كۆمپانیای خێزانی كارجێل لە گەڵ سێ كۆمپانیای دیكەی خۆراك كە كۆنترۆڵی 70%ی بازاڕی خۆراكی جیهانیان كردووە, هەمان خێزان پێشتر 8 ملیاردێریان هەبووە, ئێستا ژمارەكەی بۆ 12زیادی كردووە. هەروەها ملیاردێرەكانی بواری نەوت 523 ملیار چۆتە سەر سامانەكەیان لە ساڵی 2020 ەوە , هەرچەندە ئێستا رۆژە خۆشەكەیانەو لەناو ئامارەكەدا نییە. هاوكات لەو ماوەیەدا 40 ملیاردێری تازەی بواری دەرمان سازی پەیدابوونە, وە كۆمپانیاكانی فایزەرو مۆدێرنا هەر چركەی 1000 دۆلاریان قازانج كردووە لەو ماوەیەدا. هەرچی ئەوانەی لە بواری تەكنەلۆژیادا كاردەكەن, سامانەكەیان 436 ملیار زیادی كردووە. بە پێی راپۆرتەكەی ئۆكسفام سامانی 10 یەەكەمی لیستی ملیاردێرەكاانی جیهان زیاترە لە 40%ی سامانی هەرە هەژارەكانی جیهان كە 3,1 ملیار كەسن. وە كرێكارێك لە ولاتێكی هەژار پێویستە 112 ساڵ كار بكات, بۆ ئەوەی هاوتای كاری كەسێكی سەر بە گروپی 1%ی دەوڵەمەندی جیهان بە دەستی بهێنێت. بە پێی راپۆرتەكە هەر 30 كاژێر جارێك, لە 2 ساڵی رابردوودا, ملیاردێرێك زیادی كردووە, لەسەروبەندی سەرهەڵدانی ڤایرۆسی كۆرۆناوە, هەروەها هەر33 كاتژمێر جارێكیش ملیۆنێك هەژار لە جیهان زیادی كردووە, بە ئاستێك ملیۆنان كەس لە جیهان وازیان لە بەشی زۆری پێداویستی خۆراك و گەرمكەرەوە هێناوە, لەم دووساڵەدا زۆرترین ژمارەی هەژاری ماوەی 20 ساڵی رابردوو زیادی كردووە لە جیهان, هاوكاتیش ملیاردێری 200 و 300 ملیاردێری بۆ یەكەمجار لە مێژوودا سەریان دەرهێنا. ئەمساڵ 329 كەس لە ریزی لیستی ملیاردێرەكانی فۆربیس دەرچوون, ئەمەش زۆرترین ژمارەیە لە دوای ساڵی 2009 ەوە, كە بە ساڵی قەیران ناسرابوو , هاوكات 236 كەس پەیوەست بوون بە لیستەكەوە . سامانی ملیاردێرەكانی جیهان هەنووكە 12,7 ترلیۆن دۆلارە, كە دەكاتە 13,9%ی بەرهەمی نەتەوەیی جیهانی , سێجاری رێژەی ساڵی 2000.بۆ ئاگاداربوون ساڵی رابردوو 1050 ملیاردێر دەوڵەمەندتر بوون لە ساڵی پێشوو. ئۆكسفام بۆ چارەسەر پێشنیاری باجی 2% بەسەر ملیۆنێرەكان وە 5% بەسەر ملیاردێرەكان دەكات, بە پێی بۆچوونی ئەم هەنگاوە دەبێتە هۆی داهاتی ساڵانەی 2,5 ترلیۆن دۆلار, كە لە ئاستی رزگاركردنی 2,3 ملیار كەسە لە هەژاری, سێجاری رێژەكەی ئێستا, كەواتە ئەوەی هەیە زیاترە لەوەی پێویستە, تەنها بە ریفۆرم نەك یەكسانی. ئامارەكانی ساڵی 2020ی ئۆكسفام سامانی ملیاردێرەكانی جیهان كە ژمارەیان 2153 كەس بوون لەو ساڵەدا, هاوتابوو بە سامانی 60%ی دانیشتوانی جیهان, كە 4,6 ملیار كەسن, وە سامانی 1%ی هەرە دەوڵەمەندەكانی جیهان هاوتابوو بە دووجاری سەروەت و سامانی 92%ی سەرجەم هاووڵاتیانی جیهان, هاوكات سامانی 22 پیاوی هەرە دەوڵەمەندی جیهان هاوتابوو بە سامانی هەموو ژنانی كیشوەری ئەفریقا, كە زیاترە لە 600 ملیۆن كەس بوون لەو كاتە. هەر بە پێی ئاماری ئۆكسفامی 2000 بێت ژنان رۆژنە 12 ملیار كاتژمێر كاری خۆراِیی دەكەن, كە ساڵانە بایی 11 ترلیۆن دۆلارە كە دەكاتە 12,6%ی بەرهەمی نەتەوەیی جیهانی. ئامارەكانی پێشووی ئۆكسفام لە ساڵی 2018ەدا سەروەت و سامانی 42 ملیاردێری تۆپی لیستەكە یەكسان بوو بە سەروەت و سامانی 3,8 ملیار مرۆڤی هەژار لە جیهاندا, لە ساڵی 2017ەدا ئەم ژمارەیە 61 كەس و ساڵی 2016 تەنها 86 كەس و ساڵی 2009 بریتی بوو لە 390 كەس, بەم شێوەیە دەبینین ساڵ بە ساڵ ژمارەی ملیاردێرەكان لە كەمبونەوەدان و ژمارەی هەژارە هاوتاكانیان لە بەرزبونەوەدایە. لە ساڵی 2009 ەوە ژمارەی ئەو ملیاردێرانەی سامانەكەیان هاوتایە بە داهاتی نیوە هەژارەكەی دانیشتوانی گۆی زەوی بیست جار چۆتە سەر, ئەم ئامارانە هەمووشی بە پێی راپۆرتەكانی ئۆكسفامن كە ئەویش سەرچاوەی سەرەكی لێكۆڵینەوەكانی بانكی كریدی سویس و گۆڤاری فۆربیسە كە دوو دەزگای لێكۆڵینەوەی سەرمایەدارین. چارەسەرییەكانی ئۆكسفام ئۆكسفام رێگە گرتن لە هەڵاتن لە دانی باج و بەرزكردنەوەی كرێی كرێكاران و سنور دانان بۆ موچەو داهاتی بەڕێوەبەری راپەراندنی كۆمپانیاكان بە رێگا چارەی گونجاو دەزانێت بۆ پێش گرتن لە بەرز بونەوەی نا یەكسانی, نەك هەڵوەشاندنەوەی خاوەندارێتی تایبەتی, یاخود ریفۆرمی ریشەییتر وەك موچەی بنەڕەتی بۆ هەمو دانیشتووانی جیهان و باجی زۆر زیاتر لەسەر میرات یان هەڵوەشاندنەوەی . وەلێ كاتێك ترەمپ دەبێتە حاكمی جیهان, پێشنیارەكەی بستێك بڕ ناكات, چونكە حكومەت و چین و كۆمپانیا بونەتە یەك دەستگاو لە خزمەت یەكتر كاردەكەن, ئەمڕۆ لە جیهاندا لە رێگای پارتە راستگەراكان و بە بەهانەی راكێشانی سەرمایەگوزاری بیانی و هەڵنەهاتنی سەرمایەی ناوخۆیی هەڵمەتی توند بۆ كەمكردنەوەی باج هەیە لەسەر سەرمایەداران, 52 ساڵە ئەم حكایەتە روو لە دافوس و دافوسچییە هێقە ئاڵتونییەكان دەڵێنەوە, نەیتوانی بە نیو ئەندازەی راپەڕینی ئێلەگ زەردەكان فەرەنساو دەمامك دارەكانی شیلی كاریگەری دابنێت و تەخت و تاراجێك بلەرزێنێت, ئەدی كاتێك لە بری راپۆرتە ساڵانەكان پرۆلیتاریاو بریكاریای جیهانی قسەی خۆیان بكەن و شەڕی هێقە رەنگاو رەنگەكان بێتە ناو باریكاردو سەر شەقامەكان چی رودەدات؟. بە پێچەوانەی ویستی ئۆكسفامەكان, باج لە ساڵی 1970دا بە رێژەی 62% بوو, بۆ 38% كەمبوەوە لە ساڵی 2013, لە وڵاتانی تازە گەشەكردوو 28% و لە وڵاتێكی وەك بەرازیل 10% ەیە. دەوڵەمەندەكانیش نەك رێژەی باجیان بۆ كەمكراوەتەوە, بگرە 7600 ملیار دلاریان لە 2500 شوێنی جیهان لە باج شاردۆتەوە, بەشێوەی گشتی ئێستا دەوڵەمەندەكان و كۆمپانیاكان باجی كەمتر دە دەن وەك لەوكات, بگرە بە كۆمەڵ وڵاتان بڕیار لەسەر كەمكردنەوەی باج دەدەن, كەواتا دافوس و ئۆكسفامەكان 52 ساڵە چی دەكەن و چ بەرهەمێك دەدورنەوە, بەرهەمی برسییەكان چی بووە لەم حەكایەتانە؟. زیاد بوونی ژمارەی دەوڵەمەندەكان نیشانەی پێشكەوتنی ئابوری نییە, بەڵكە نیشانەی شكستی سستەمە كە ناتوانێت پارسەنگ رابگرێت و بەرئەنجامی گەشەی ئابووری دادپەروەرانە لە نێوان مرۆڤەكان لە جیهان دابەش بكات, نەك وەك سیاسییەكانی كوردستان پێیان وابوو بوونی هەزاران ملیۆنێر و 30 ملیاردێر نیشانەی پێشكەوتنی كوردستانە. لە كاتێكدا 3,8 ملیار كەس هیچیان بەر نەكەوت لە نیعمەتی گەشەی ئابووری جیهان , كریستین لاغارد بەڕێوەبەری پێشووی سندوقی دراوی جیهانی و ئێستای بانكی ئەوروپی لەم بارەیەوە وتی” لە 15 وڵاتی جیهانی سێیەم داهاتی تاك دابەزیوە”كەچی لە لایەكی ترەوە 27%ی گەشەی جیهان دەوڵەمەندەكان دەیبەن" . چارەسەر لە كوێیە؟؟؟ ساڵ لە دوای ساڵ ملیاردێرەكان بە گیرفانی پڕترو یەختی گەورەترو فڕۆكەی نوێترو ..... دەگەڕێنەوە بۆ دافۆس, شەڕی ئۆكسفامیش لە روپەڕی رۆژنامەكانەوە ناچێتەسەر شەقامەكان, نەتەوەپەرستی و ئاین پەرستی بوونەتە ترۆمپای وزەی پۆپۆلیستە راستگەراكانی پارێزەری سەرمایەداری , لە بری باجی زیاتر ئەوان كەمی دەكەنەوە, هەردوو ملیاردێری یەكەم و دووەمی جیهانی ئیلۆن ماسك و جیف بیزۆس لایەنگیریان لە دیموكراتەكانەوە گواستەوە بۆ كۆمارییەكان بە هۆی كیچشەی باجەوە كە دیموكراسییەكان داوای زیادكردنی دەكەن. ساڵی 2000 ژمارەی ملیاردێرەكان جیهان 470 كەس بوو, بە سەرمایەی 898 ملیار دۆلار, لە 2022 گەیشتە 2668 كەس , سەرمایەكەشیان گەیشتە 12,7 ترلیۆن دۆلار. , واتا لەم 22 ساڵەدا بە رێژەی 578% ژمارەیان چۆتە سەر, سەرمایەكەشیان بە رێژەی 1414% زیادی كردووە, كەچی بەرهەمی نەتەوەیی جیهانی نزیك چوار جار زیادی كردووە. لە ساڵی 1987 كە یەكەم ئاماری ملیاردێرەكان كراوە, لە 10 ملیاردێری تۆپی ملیاردێرەكان 6ی ژاپۆنی بووە, دوو كەنەدی, سعودی و سیودییەك بوون , یەكەمیان خاوەند بیست ملیار دۆلار بووەو بە هەر دەیەكەیان سەرمایەكەیان 82,7 ملیار دۆلار بووە. ساڵی 2022 لە دە هەرە دەوڵەمەندەكانی جیهان 8یان ئەمەریكین , ئەوانی دیكە فەرەنسی و هندین , كۆی سەرمایەكەیان 1,307,1 ملیار دۆلارە , واتا 15,8 جار زیادی كردووە لە ماوەی 45 ساڵی رابردوودا. بۆیە سەرمایەداری دەوای چارەسەری نایەكسانی لە سستەمەكەی نییە, چونكە پایەی سستەمەكە بەندە بە نایەكسانی, تا نایەكسانی نەبێت سەرمایەداری نابێت و ناژێت, چۆن میكرۆب لەسەر پیسی دەژێت, سەرمایەداریش بوونی بە نایەكسانییەوەیە, تاكە چارەسەر كۆتایی سستەمەكەو بنیات نانی كۆمەڵگایەكە لەسەر هەڵوەشاندنەوەی جیاوازی چینایەتی بنیات نرابێت , مرۆڤ بە پێی كارەكەی پاداشت بكرێت.
.gif)
په‌یكار عوسمان (١) - جنێو لەوێدا کێشە نیە کە هەیە، لەوێدا کێشەیە کە سەرئەکێشی بۆ (جنێویزم). لەوێدا کە بەشێکە لە زمانی شەعبی، ئاساییەو ئەسڵەن زمان و کولتورو کۆمەڵگای بێ جنێو بوونی نیەو ئا لەم قسەیەش مەبەستم ئەوە نیە کە جنێو شتێکی باشە، بەڵکو مەبەستم ئەوەیە کە لە ئاستی کۆمەڵایەتی و ڕەفاقەت و بەیت و بالۆرەی کولتوری.. زمانی ڕەسمی ناخواو ئەوەی کە کۆڵەکەی ژیانی ڕۆژانەی خەڵکە، زمانی میللییە نەك زمانی فەرمی. مرۆڤەکانیش تا لەگەڵ یەکدا ناڕەسمییتر بن، نیشانەی دۆستایەتی و خۆشەویستییە، نەك نیشانەی بێ ڕێزیی! - دەی ئەو ناڕەسمییەتە، لە بابی سوعبەتدا جنێوی بەریئانەشی تێئەکەوێ و لە بابی شەڕیشدا، وەکچۆن مرۆڤەکان شەق و بۆکس ئەهاون، جنێویش ئەدەن و تا ئێرا سروشتی تاك و کۆمەڵگاکانە، کە گرنگە بە شێوازی پەروەردەیی و زانستی و یاسایی.. کار لەسەر خاوکردنەوەی ڕەگە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکانی جنێو بکرێت و لێکەوتە خراپەکانی کەم بکرێتەوە. - ئەوەی کە لێرەدا مەبەستی منەو لام نائاساییە، خودی جنێو نیە، هەیمەنەی جنێوە بەسەر زماندا. بوونە پەراوێزییەکەی جنێو کێشە نیە، بوونە باڵادەستەکەی کێشەیە، دەی جنێویش لە زمانی ڕەسمییەوە هەژموون ئەکاتە سەرمان، نەك لە بوونە میللییەکەیەوە. یەعنی کاتێ شتەکە ئەبێتە زمانی سیاسەت و دین و ڕۆشنبیری و حیزب و ڕاگەیاندن.. ئیتر ئێمە لە جنێوەوە پەڕیوینەتەوە بۆ "جنێویزم"و کێشەکەش ئا لەم بە سەنتەربوونەدایە. - وتراوە فیتنە لە قەتڵ واوەترە، یەعنی قەتڵ نەتیجەیەو فیتنەیەك دروستی ئەکات، فیتنەش یان بیرکردنەوەیەکی خراپی خۆتە یان قسەیەکی خراپی یەکێکی ترە یان دۆخێکە کە هاوسەنگی تیا لە دەست ئەدەیت.. سیاسەتیش کایەی رێکخستنی کۆمەڵگایە، یەعنی شوێنی موعالەجەکردنی فیتنەکانە، وەلێ کە سیاسەت خۆی ئەبێتە فیتنەیەکی گەورەو زمانەکەی ئەبێتە جنێویزم، ئیتر کام خوێ بکەین بە کام گۆشتەوە؟ - عەقڵیەتی "تاکڕەهەندیی"، فرەیی نافامێ و ئەویتر قبوڵ ناکاو ئەیکات بە شەیتان، ئا لێرەشدا جنێو وەزیفەی سیاسی و ئایدۆلۆژیی پەیدا ئەکاو ئەبێتە چەکی کاریگەری یەکلاکردنەوەی ململانێکان و ئیتر دەسەڵات و معارەزە، دیندارو بێدین، چەپ و ڕاستی ئێمە.. چەکی جنێو هەڵئەگرن و ئەشیتەقێنن، چونکە هەموویان، لە هەمان عەقڵیەتدان! - لە دۆخێکی واشدا، ئیتر جنێو ئەبێتە شوناس و هەر ئاڕاستەیەك جنێوی تایبەت بە خۆی هەیە، کە بەوەدا ئەتوانی بیناسیتەوەو لەویتر جیای بکەیتەوە. مەسەلەن عادەتەن "کۆیلە" ئەو جنێوەیە کە بە پارتییەکان ئەوترێ و لەبەرامبەردا پارتییەکانیش جنێوی خۆیان داهێناوەو بە دژەپارتییەکان ئەڵێن "جاشسیغە". ئیتر کوردایەتی و دژەکوردایەتی و ئیسلامی و مولحیدو نوسەرو بانگخواز.. هەمووی جنێوی تایبەت بە خۆی هەیە، کە لە سیاقێکی ئایدۆلۆژیدا ئەیداو پێی ئەدرێ. - بە زمانێکی هیگڵی، ئیتر ئێمە لەبەردەم تێزو ئەنتی تێزو سەنتێزدا نین، بەڵکو لەبەردەم جوێن و ئەنتی جوێن و سەنجوێنداین. هەر لە زەمانی جەلالی و مەلاییەوە، ئێمە لەناو پرۆسەیەکی جەماعیی بەرهەمهێنانی جوێنداین، چونکە لە هەر ئاڕاستەیەك بین، هەر لەناو عەقڵی تاکڕەهەندیداین و نەمانتوانیوە عەقڵی دیموکرات و فرەیی لەناو خۆماندا دروستبکەین و ئەویتر هەزم بکەین،، کە نەشتوانی ئەوە لە خۆتدا دروست بکەیت، ئیتر لەگەڵ ئەودا تەنیا شەڕ ئەمێنێتەوەو زمانیش کەرەستەی شەڕەکەیەو ئاسایی ئەخزێ بۆ ناوچەی جوێن. - پارادۆکسی گوتاری ئیسلامییەکان لەوەدایە، لە ئاستی میللییدا شەڕ لەگەڵ جوێندا ئەکاو ئیتر تۆ لەگەڵ نزیکترین هاوڕێشت، ئەبێ بە زمانی ڕەسمی و سەلاموعەلەیك قسەبکەیت، کەچی لە ئاستی فکرییدا، بە ناشرینترین شێوە ڕووبەڕووت ئەبێتەوەو کۆڵێ جنێویت پێئەداو پێشی وایە ئەرکێکی دینیی ڕاپەڕاندووە! لەکاتێکا ئەمە پێچەوانەیەو ئەسڵەن پێویست نیە زمانی وشك و ڕەسمی ببەیتە ناوچە میللییەکە،، بەڵکو پێویستە زمانی ئەوێ نەهێنیتە ناوچەی فکرو سیاسەت و لێرەدا ڕێزو ئارگۆمێنت یەکلاکەرەوەبێت نەك جوێن! - کاتێ لەماڵەوە دانیشتویت و کارەبا ئەبڕێ، ڕەنگە لەبەرخۆتەوە، جنێوێك بە وەزیری کارەبا بدەی، کە ئەمە کێشەیەك نیە، ئەوە کێشە کە ئەم لەبەرخۆتەوەیە ببێتە لەبەرگشتەوە! لەکاتێکا ئەمە بۆ ئەوە نابێ و زمانی گشتی جیایە لە زمانی ماڵەوەو زمانی سیاسەت جیایە لە زمانی هەڵچوونی دەروونی و زمانی ڕەخنە جیایە لە زمانی شەڕی لاکۆڵان. - سیاسەتی ئێمە، لەبری ئەوەی زمانی سیاسەت بۆ خەڵك دروستبکا، زمانی ڕۆژانەی خەڵکی کرد بە زمانی سیاسەت، کە ئەمە هەر سیاسەت تێک نادا، بەڵکو ئەخلاقیش. ئاخر سادەترین ئەخلاق کە لە پەروەردەی خێزان و مەکتەبەوە وەریئەگرین، ئەوەیە کە بێڕێزیی بە بەرامبەر نەکەین، کەچی لە سیاسەتەوە، ئەوە فێر ئەبین، کە بەرامبەر پڕجنێوکەین! - ئارگۆمێنتی سیاسی بە جنێو دروستناکرێ و مەساحەی فەسادیش بەوە کەم ناکرێتەوە، ئەوە تەنیا مەساحەی بێڕێزیی پێ زیاد ئەکرێ کە ئەمە خۆی فەسادێکی ترە. فەسادیش لە فەسادەوە لێی نادرێ، بۆیە گەندەڵەکان پیانخۆشە ڕەخنەو ناڕەزایی بچێتە دۆخی جوێن و ئەویش گەندەڵ ببێ. لە نەتیجەشدا ئیتر ئێمە ناکەوینە بەردەم فەسادو ئەنتی فەساد، بەڵکو ئەکەوینە بەردەم دوو فەساد، کە لەڕاستییدا چەنێك عەیبە پێت بکەویتە فەسادی یەکەمیان، ئەونەش عەیبە پێت بکەوێتە فەسادی دووەم، چونکە یەك ڕێگا هەیە بۆ لیدانی فەسادو دووەمی نیە، ئەویش ئەوەی کە ئەنتی فەساد خۆی فەساد نەبێت! - ترەمپ بۆیە مەترسی بوو، چونکە خەریکی گێڕانەوەی زمانی سیاسەت بوو بۆ زمانی میللی، کە ئەوەش زمانی پچڕان و شەڕەنگێزی و تێکدانی هەموو شتێکە لەپێناو تێرکردنی حەزی دەسەڵاتخوازیی کەسێك.. ئێمە پەنجا ساڵە، زۆر بە خەستی لەو جۆرە زمان و سیاسەتەداین و ئاڕاستەیەکیش نیە بۆ خاوکردنەوەو پێچەوانەکردنەوە، بەڵکو مونافەسەکە لەسەر ئەوەیە کە کێ گرژتری بکاو ئەو گرژییە بۆتە خودی سیاسەت، دەی لوتکەی ئەو گرژییەش لەئاستی زماندا جنێوە. ماویه‌تی..
.gif)
سه‌ردار عه‌زیز لە میانەی کۆنفرانسێک لە هەولێر، پاش پێشکەشکردنی بابەتەکەم لە سەر لادەولەی عێراق، دیپلۆماتێک لە قونسوڵخانەی ئێرانی زۆر هەوڵی دەدا کە زیاتر قسەم لە گەڵدا بکات. کاتێک بۆ پشوی نیوەڕۆ ڕۆشتینە چێشتخانەکە، بەبێ ئەوەی داوەتی بکەم یان هیچ ئاماژەیەکی پێبدەم هات و داوای ئەوەی کرد کە حەز دەکات لە سەر مێزەکەمان دابنیشێت. یەکێک لە ئەو باسانەی کە وروژاندی بە سەرهاتێک بوو لە کاتی رێگریی و سنورداخستنەکەی پەتای کۆرۆنادا بوو. ئەو ووتی کاتێک کە سنورمان داخست خەڵکێکی زۆر فشاریان بۆ هێناین کە دەبێت بیکەینەوە، تەنانەت هەندێک خەڵک ئاماژەیان بە ئەوەدا کە ئەگەر نەیکەنەوە ناچارن بە قاچاخ بڕۆن. پاش ئەمە ڕستەیەکی گوت کە من بە باشی ئەو کاتە لە مەبەست و هەموو ڕەهەندەکانی تێنەگەشتم، ئەو ووتی ئێمە خزمین. منیش وەک گاڵتەپێکردنێک بە ئەوم ووتم، کەواتە بۆچی سنورەکان هەڵناگرین. لە دانیشتنەکەدا من هێندە بە جیددی پرسی خزمبونم وەرنەگرت. وەهام بیرلێکردەوە کە بەشێکە لەو کەلتورە فارسییە ئێرانییە، کە بەردەوام قسەی زیادو خۆش و بە ویقار دەڵێت، وەک بەشێک لە ئاڵوگۆڕی مەحەبەت کە بەشێکی زۆری درۆیە. دەربرینی هەستو سۆزی زۆرو درۆکردن بەشێکی دیارو دانپیانراوی کەلتوری ئێرانییە. ڕامیتا نەڤایی کتێبێکی نوسیوە دەربارەی تاران، بە ناوی تاران شاری درۆ. کتێبەکەی رامیتا بە دێرە شیعرێکی سەعدی شیرازی دەست پێدەکات: دروغی مصلحت امیز کە راستی فیتنە انگیز. لە هەمانکاتدا جۆرێک لە کەلتوری ئێرانی هەیە کە بە تعارف ناسراوە، جۆرێک لە زیادەرۆیی و نمایش، کە لە ناوچەی سلێمانیش بە ڕونی دەیبینین کاتێک دوو کەس بە یەک دەگەن، یان کارێک دەکەن. بە زەقی لە مەرحەبایی و لای سەرتاش زۆر زەقە. هەمیشە لە سلێمانی کاتێک کەسێک لە میانەی مەرحەبایی دەست دەکات بە ڕیزکردنی کۆمەڵێک دەربڕین وەک چاوت ماچ دەکەم و قوربانت بم و جەنابتان، هەست دەکەم ئەم کەلتورە ئێرانییە لە نمایشدایە. ئێران و عێراق دوو وڵاتی دراوسێی ئاسایی نین. لە دروستوبونی عێراقەوە ئێران کێشەی لەگەڵ عێراقدا هەبووە. ئارش رەسینزادە نامەیەکی دوکتۆرای بە کارکردن لە سەر ئەرشیفی ساواک نوسیوە، کە چۆن شای ئێران هاوکاری کوردو شیعەی کردووە، بۆ ئەوەی عێراق نەبێتە وڵاتێک کە پان-عەرەبیزم، کە خۆی لە بەعس و پاشان ئیخوانیزمدا دەبینێتەوە بە سەر وڵاتدا زاڵ نەبێت. ترسی ئێران لە پان-عەرەبیزم ترسێکی نهێنی نەبووە، چەندینجار لە ئەرشیفی سی ئای ئەیدا ئاماژەی پێدراوە. ئەم ترسە پەیوەند بە جۆری دەسەڵاتی ئێرانییەوە نیە، گەر شا لە ناسیونالیزمی پان-عەرەبیزم دەترسا، ئەمڕۆ ڕژێمێکی تایفی وەک ئێران لە سوننیگەرایی دەترسێت وەک قوڵاییەکی جیوپۆلەتیکی. خزمبونی دوو وڵات، چەمکێکی جێگای سەرنجە. پەیوەندی وڵاتان بە گشتی لەسەر بنەمای چەمکەکانی وەک بەرژەوەندی، مەترسی، هاوپەیمانی، نەیارێتی و دوژمنایەتی داڕێژراوە. فەیلەسوفانی وەک کانت، هۆبس و بە تایبەتی لۆک لەگەڵ تیوسەدایدس زاڵن بەسەر ئەم بوارەدا. لە ساڵانی رابوردودا چەمکی هاوڕێتی نێوان وڵاتان، ووردە ووردە خەریکە بڕەو پەیدا دەکات. بۆ نمونە لەنێوان ئەمریکاو بەریتانیادا هەمیشە ئاماژە بە هاوڕێتی تایبەت دەدرێت. هاوڕێتی و هاوپەیمانی ڕەنگە بە جۆرێک لە جۆرەکان نزیکبن لە خزمایەتییەوە، بەڵام خزمایەتی چەمکێکی جیاوازترە. لەمدواییانەدا لە زانکۆی سواس لە لەندەن ئێرانییەک بەناوی ئارشین ئەدەب-موغەدەم کتێبێکی نوسیوە بە ناوی ئێران چیە: سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەکی لە پێنج پارچە مۆسیقادا. لە کتێبەکەدا چاپتەرێکی هەیە بە ناوی ئیورەیشای ئێران: بەرگری یان ئیمپراتۆریەتی فارسی. چەمکی Eurasian Iran: ‘Resistance’ or a Persian Empire؟ ئیورەیشیا لای چاودێرانی سیاسی ئەمڕۆ چەمکێکی ناسراوە. دەبینی کە چۆن ململانێ هەیە لەنێوان چین و ڕوسیاو هێزەکانی تر لە ئەو ناوچەیەی کە ئاسیاو ئەوروپا بەیەکەوە دەبەستێت. لێرەدا مەبەستی ئیرەیشیایی ئەو لە فرانخوازێتی ئێرانە. ئارشین وەک زۆر ئێرانییەکانی تر، ئێرانییەکی ناسیونالیستە. دیارە لەبەر کەمی فارس و زاڵبونی فارس بەسەر ئەوانیتردا لە پەراوێزدا، لە مێژوی نوێدا، ناسیونالیزمی فارسی باڵاترین دیدی سیاسی و فیکری بووە لەناو کەلتوری ئێرانیدا. هەرچەندە ئارشین دەیەوێت ئارگومێنتی ئەوە بونیادبنێت کە پێکەوەگرێدانی ئاینی و سیکیولاری زۆر هەیە لەنێوان خەڵکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. لێرەدا باس لە جوگرافیا مردوان دەکات: گۆڕی ڕومی لە کۆنیا، (لە کاتێکدا ڕۆمی ئێرانی نیە)، بونی گۆڕی موحەمدرەزا پەهلەوی لە قاهیرە، ئایەتوڵا میرزا شیرازی سەرکردەی شۆرشی توتن لە ساڵی ١٨٩٠ لە نەجەف نێژراوە. ئەم سیاسەتی گۆڕبازییە دەپەڕێتەوە بۆ سەردەمی کۆماریش، عەلی شەریعەتی لە نزیک مەقامی سەیدە زەینەبە. کە بە قسەی ئارشین لەلایەن موستەفا چەمرانەوە سەردانکراوە. (جێگای باسە چەمران گرنگترین کەسە بۆ تێگەیشتن لە سیستەمی پارالیلی ئێرانی لە ناوچەکەدا، بەڵام ئەوە جێگای باسمان نیە لێرەدا). ئاریش کە دایکی کوردەو دەچێتەوە سەر بنەچەی کەریم خانی زەندو باوکی عەرەبە، بەڵام ئێران سەنتەریزم بەسەریدا زاڵە. هەرچەندە ئەو دەیەوێت بڵێت هاوبەشی نێوان گەلانی ناوچەکە زیاترە لە هاوبەشی نێوان ئەوروپاییەکان کە توانیویانە کۆدەزگایەکی وەک یەکێتی ئەوروپا دروست بکەن. ئەم دیدەی بەکاربردنی یەکێتی ئەوروپا لەلایەن ئەحمەد داودئۆغلۆشەوە بەکاردەبرێت بەڵام بە نیازپیسی. بەجۆرێکی جیاوازیش لای ئۆجەلان بەکاردەبرێت. بنەمای یەکێتی ئەوروپا نزیکایەکی ئەوروپییەکان نیە لە یەکتر، بەڵکو ئەو بنەما عەقلانیەیە کە چۆن بنەماکانی ئاشتی لەبەرامبەر ژمارەیەک لە شەڕی ناکۆتادا دابڕێژرێت. سەره‌تای یەکێتی ئەوروپا بە ڕێککەوتنی خەڵوزو پۆڵا دەستپێدەکات، وەک دوو سەرچاوەی وزەو پیشەسازی. بەشکردنی سەرچاوەکانی وزەو پیشەسازی دەبێتە هۆکاری کەمبونەوەی دوژمنایەتی. یەکێتی ئەوروپا لەسەر ئەو بنەمایە دروست نەبووە کە هاوبەشی هەیە، بەڵکو چۆن هاوبەشی بونیادبنرێت، ئەمە هەر لە سیستەمی ئیراسمۆسی خوێندکارانەوە هەتا ئازادی جوڵەی کرێکاران و نەمانی سنورو زۆر بنەمای تر. چەمکی خزمایەتی یان بونی هاوبەشی جیاواز لە سیاسەت و ئابوری و ئاسایشی و ئیمپراتۆری، چەمکێکی فریودەرە. چ لە دیدی دیپلۆماتە ئێرانییەکەوە، هەروەها چ لە دیدی لێکۆڵەرە ئێرانییەکەوە، هەروەها چ لە دیدی ناسیونالیستی ناسراوی ئێرانی، حەمید دەباشی، کە نوسەری کتێبی ئێرانی بێسنورە، هەموو زەمینەسازییە چ لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێران یان توێژی دایاسپۆرای ئێرانی بۆ بونیادنانی خیتابێک لە دەرەوەی خیتابی پەیوەندی نێودەوڵەتی باو، لەپێناو زەمینە سازی بۆ سەنتەربونی ئێران، ئاساییکردنەوەی بوونی ئێران لە وڵاتانی ناوچەکە، شاردنەوەی نیەتی حەشاردراوی ڕاستەقینەی ئێرانییەکان لە مەبەستەکەیان. خزمبونی عێراق و ئێران یانی ڕاکێشانی کوردو شیعەو تەریککردنی سوننە، ئەمە یەکێکە لە کۆڵەکەکانی سیاسەتی ئێرانی بەرامبەر عێراق. وەک موحسن میلانی ئاماژەی پێدەدات، حوکمکردنی عێراق لەلایەن شیعەوە یەکێکە لە بنەما نەگۆرەکانی سیاسەتی ئێران، وەک ئێرانییەکان خۆیان دەڵێن لە پێناو سەرهەڵنەدانەوەی دیاردەی سەدام حوسەین جارێکی تر. خزمبون دوورخستنەوەی پەیوەندییە سیاسییەکانە، هەوڵدانە بۆ دروستکردنی دۆخێک کە تیایدا ئاگایی کەسەکان، یان چوارچێوەی ئاگاییان لە قاڵب بدات. وەک گیورگ لاکئۆف پێمان دەڵێت: وشەکان لە پەیوەندییان بە چوارچێوە عەقڵییەکانەوە مانا دەبەخشن. ئێرانییەکان دەزانن کە سیاسییە عێراقییەکان لە چەمکی خزمایەتی تێدەگەن، بەڵام لە چەمکەکانی تری پەیوەندی نێودەولەتی تێناگەن. خزم چوارچێوەیەکی عەقڵی داڕێژراوە، ڕەگی قوڵی هەیە لە دونیای کۆمەڵایەتی ناوچەکەدا.
.gif)
ئاسۆ عەبدوللەتیف کورد، سەندیکایەکی بێ گیان و ماوە بەسەرچووی پێویست نییە، ئەسڵی بابەت ئەوەیە، خەباتی رێکخراوەیی و پیشەیی و سەندیکایی ئیدیی بەرەو داخزان و شکستی حەتمیی دەڕوات و ئەوەی هەیە گاڵتەکردنە بە شعوری خەڵک و کۆمەڵگای مەدەنیی، تەنها ڕۆتین و بەهەدەردانی پارەو وزەیەکی زیادەیەو پڕکردنەوەی شوێن و دەلالەتێکی زمانیی و میدیایی ڕووکەشە. کورد سەندیکای ڕۆژنامەنوسانی بۆچییە، قابڵۆخێکی بۆش و بەسەرچوو، فۆرمێکی بێگیان، بێ ڕۆڵ و چالاکیی، ئەو سەندیکایەی بۆ هیچ بێحورمەتییەک نەهاتۆتە قسە، شوراو درعێک نییەو نەبووە بۆ مافی لەدەستچووی ڕۆژنامەنووسان و هاتنەدەنگی بۆ برین و قەیرانەکان، ئەو سەندیکایەی میساقێکی نوسراوی شەرەفی نییە لەسەر پرەنسیپە ئەخلاقیەکان و ئازادی و بەدەستهێنانی زانیاریی و ئازادی ڕادەربڕین و ئاسایشی نیشتیمانی و ئاشتیی کۆمەڵایەتی بۆ ڕۆژنامەنوسان. هەرخەریکی گەشت و گەڕان و دیدارو کەمپەین و دەرکردنی بەیاننامەن بۆ چالاکییە حیزبیی و کەسییەکانیان. سەندیکایەکی ماوەبەسەرچوو، بێ شەرعییەت، دوانزەساڵە نەیتوانیوە کۆنگرەیەکی هەمەڕەنگ و هاوسەنگ گرێ بدات بۆ ڕۆژنامەنووسان، دەبێ چاوەڕوانی چ هەڵوێستێکی نەتەوەیی و جڤاکی و هەنگاوی جددی لێ بکەین بۆ ئایندە، پێم سەیرە هێشتا نەقیب و ئەندامە باڵاکانی لەو دەزگایەدا بێخەم و ڕاحەت، خەریکی کارکردنن دوای ئەو هەمووساڵە لە جمود، یانی پێمان بڵێن هۆکاری نەبەستنی کۆنگرەو خۆنوێکردنەوەتان چییەو فاکتەرەکانی کامانەن، لە کێ بپرسینەوەو کێ بدەین بە دادگا، کاتێک خوێکە خۆی بۆگەنی کردوە؟ کەشتیەکە لە بەردەقارەمانەوە تا دێگەڵەو کەپکی حەمەدئاغا کون بووە، بێمتمانەیی زاڵە، ئەو میدیا کوردییە دێت باسی هۆکارو تۆمەتبارەکە دەکات و سەندیکاکەشمان بێ پەروا لێی دانیشتوەو خەریکی گەشت و پینەوپەڕۆیە لە وڵاتە عەرەبیەکان، دەی ئەوە دەرد ناخوات، یەک میدیای بەرپرس نییە بڵێ چۆن چارەی دۆخەکە بکەین تا لەدەست دەرنەچێ و بلاسخارت و مایکڵ رۆبن گاڵتە بە کورد نەکەن و قەوارەکەمان نەخەنە مەترسی و بەردەم شەڕی سایکۆلۆژیی؟ ناسیۆنالیزمی کوردیی و میدیاکەی بەو جەستە بیمارە کوشندەو شەکەتەوە، بەو دەنگە کزو پەرتەوە، بەو دیدو ڕوانگە تەسکەوە، بەو عەقڵە کاڵەوە بەو سەندیکا بەسەرچوەوە، چۆن توانستی ململانێی هەیە لەگەڵ گوتارو ناسیۆنالیزمێکی عەرەبیی ڕەگداکوتراوی هەزار ساڵەی کۆنزێرڤاتیفی دینیی و مەزهەبی و ئەدەبیاتێکی گەورەی یەکگرتوودا. میدیای عەرەبی و جیهانی و میدیای کەمەنەتەوەو بێ دەوڵەتەکان میدیایەکی یەک گوتارو چارەسازە بۆ یەک ئامانج، هی ئێمەش دەردەدار، فەرموو لەمەودوا چۆن پەیوەندی و نێوانی خۆت و ئیسرائیل و وڵاتانی دۆستی ئیسرائیل ڕادەگریت دوای دەرکردنی یاسای بەتاوان ناساندنی ئاساییکردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسڕائیل لە هەموو ڕوویەکەوە.
فه‌لاح سه‌لاح بە خوێندنەوەى واقیعى ئێستاى عێراق و هەرێمى کوردستان لەڕووى (ئاڵۆزى رەوشى سیاسی، نا جێگیرى بارى کۆمەڵایەتى و ئابورى، شێواندنى پرۆسەى پەروەردەو خوێندن، بێ بەها کردنى پیرۆزیەکان و نەمانى شوناس و ئینتیما بۆ نیشتمان، پێشیلکارى ماف و یاسا بەرکارەکان، نەمانى متمانە لەنێوان تاک و دەسەڵات، زیادبوونى هەژموونى سیاسی وڵاتانى دراوسیی عێراق بەسەر زۆربەى جومگەکانى حوکمڕانیدا، زیادبوونى ململانیە نێوخۆیی و ئەقلیمى و نێودەوڵەتیەکان و دەرهاویشتەکانى، ڕۆچوون و نوقومبوونى چینى دەسەڵاتدار لە گەنده‌ڵى، نەبوونى پلانى تۆکمەو گونجاو بۆبەڕێوەبردن و رووبەروونەوەى قەیرانەکان ...هتد) دەرئەنجام و بەپێی زۆربەى هاوکێشەو دەرهاویشتەکان، ئەم مۆدیلە لە حوکمڕانى بەرەو نەمان دەچێت ! هۆکار زۆرن و بە نمونە دوایین دەرئەنجامەکانى هەڵبژاردن لە عێراقدا بە روونى پێمان دەڵێت رەوشی حوکمڕانى و حوکمڕانان لە چی ئاستێکى ئاڵۆزو خراپدایە، بۆیە ئەم ئەزموونە بەرگەى قەیران و شڵقاندنى گەورە ناگرێت و گۆڕانکارى لە سیستەمى حوکمڕانى بەڕێوەیە، جا دەرئەنجامى سەر لەنێودیزاین کردنەوەى نەخشەى ناوچەکە بێت لەلایەن وڵاتە زلهێزەکانەوە بەهەماهەنگى لەگەڵ هێزە ئەقلیمیەکان، یاخود دەرئەنجامى فشارى پەنگخوراوى خەڵکى برسی بێت کە رۆژانە بەرهەم و ئاکارى نادادى حوکمڕانان ناخى هەڵدەکۆڵێت (بۆیە ئەم چینە باشترین ئامڕازەو تەواوى ڕەوایەتیان هەیە گۆڕانکارى بکەن، جا بە خۆڕسکى بێت یاخود بەکاربهێنرێن ). کەچی دەبینین حیزبێکى سیاسی وەکو (ی.ن.ک) بە هەموو قورسایەک هەوڵدەدات لە نەیارەکەى بچێت (کە ئەویش پارتى دیموکراتى کوردستانە)، بەوەى سەران و مەکتەبى سیاسی و سەرکردایەتى ئەم حیزبە لەبەر بێ ئاگایی سەرجەم ئەو کێشەو گرفتانەى رووبەرووى ئەزموونى حوکمڕانى بۆتەوە وەکو لەبڕگەى یەکەمى ئەم بابەتەدا ئاماژەم پێکردووە گواستۆتەوە بۆبە تەوریس کردن و بە بنەماڵکردنى (ی.ن.ک ) بۆ ئەوەى دەقاو دەق لە پارتى بچێت، باشە ئەگەر وایە تکایە بە شێوەیەکى لۆجیکیانە، بەڕێزان لە (مەکتەبى سیاسی و سەرکردایەتى و ئەندامانی بەشداربووی دیدار) وەڵامى ئەم پرسیارانە بدەنەەوەو پێمان بڵێن دیدارى (ی.ن.ک)لە پاى چى ؟:- 1- ئەگەر سیستەمى بە بنەماڵکردنى یەکێتى ئامانجتانە، لە بنەڕەتدا شۆڕشى نوێتان بۆ بەرپاکرد، دەکرا چاوەڕوان بن تا شۆڕشى گۆڵانى پارتى سەهەڵدەداتەوەو هەر لەوێدا ملکچى بڕیارەکانى پارتى و بنەماڵەى بارزانى بوونایە ؟ 2- پێم ناڵێن بڕیارو راسپاردەکانى کۆنگرەى چوارەمى یەکێتى بۆ کوێ چوو و چی بەسەرهات ؟ خۆ هەر ئێوە بوون دەنگتان لەسەردا ؟ 3- پێم بڵێن دەستەواژەى (دیدارى یەکێتى)تان لە کوێوە هێنا؟ چونکە زۆر گەڕام پەیڕەو و پرۆگرامى کۆنگرەى چوارى یەکێتى باسی دیدارى نەکردووە ! یاخود ئێوە کۆنگرەى پێنجەمى یەکێتیتان بەستوو و ئێمە ئاگامان لێ نیە ؟ 4- ئێوە دەزانن بنەماڵەى شەهیدان و ئەنفالکراوان چۆن لێتان دەڕوانن ؟ بچن سەردانێکى گەرمیان و چەمچەماڵ بکەن ، پێتان دەڵێن ؟ 5- ئێوە دەڵێن پارتى ریفراندۆمى پێکردین بە فیتی تورکیاو دەرئەنجام 16ی ئکتۆبەرى لێکەوتەووە (هاوڕام)، بەڵام بۆ وەبیرهێنانەوەو سەلماندنى ئەوەى هیچتان بۆ جەماوەرى کەرکوک و ناوچە دابڕاوەکان نەکردووە، یەکێتى لە هەڵبژاردنى 2014دا (210000) دوو سەدو دە هەزار دەنگى هێناوە، کەچى دواى زیادبوونى حەوت نەوە لە دەنگدەران یەکێتى لەهەڵبژاردنى (2021)دا لە کەرکوک نەگەیشتۆتە 80000 هەشتا هەزار دەنگ ؟ 6- بەپێی ئەوەى یەکێتى ئەندامە لە رێکخراوى (سۆسیالست ئینتەرناسیونالى جیهانى)، لە راپۆرتەکاتاندا بۆ رێکخراوى ناوبراو، دەڵێن سەرۆکمان هەڵبژارد بە بێ کۆنگرە ؟ لە کۆتاییدا، ئەگەر تەواوى پرۆسەى سیاسی و پارتە سیاسیەکانى عێراق جارێک لە قەیراندا بن، ئەوە یەکێتى خاوەنى چەندەها قەیرانەو تا دێت کەڵه‌كە دەبێت و بێ چارەسەر هەڵدەگیرێت بۆ قۆناغەکانى ئایندە لە نمونەى گۆڕینى سیستەمى هاوسەرۆکى کە لەئێستادا بەپێی یاساو پەێڕەوى حیزبى چەسپاوەو پێویستى بە بەستنى کۆنگرە هەیە، چونکە سیڵفی گرتن و دیدارى یەکێتى بڕگەو بابەتەکانى پەیڕەو ناگۆڕن ..!
مەحموود یاسین كوردی حەقمان بە یەكێتی نییە چ پەیڕەو دەكەن و چ دەكەن و چ ناكەن بەڵام ئەوە بەشەی پەیوەندی بە خەڵك و رایگشتی و یاسا سەروەرییەوە هەبێ قسەی خۆمان دەكەین، ئەوەی ناویان لێناوە دیداری یەكێتی كە كۆبوونەوەیەك بوو لە قاعەی ریازە وەكو بەدیلی كۆنگرە گاڵتەجاری و دەرخەری ئاستی سیاسی ئەو نەوە سیاسییە كە لە دوای خوا لێخوشبووان (مەلا مستەفای بارزانی ، مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد، و مام جەلال و كاك نەوشیروان) هەروەها ئەوانەی ئێستا زیندوون كاك مەسعودو كاك كۆسرەت سیاسەت دەكەن، كاتێك ئەم نەوە تازەیە دەبینی چۆن سیاسەت دەكەن دەبێ رەحمەت بۆ پێشینەیان بنێری بڵی باوكم باب و باپیریان لە چاو ئەمانە جۆرج واشتن بوونە لە دیموكراسی!. 1 لە ئەنجامی ناكۆكی سەرەتای شەستەكانەوە تاكو 1966 باڵی مەكتەبی سیاسی لە كۆنفرانسی ماوەت بە رێگای ئۆسوڵی حیزبی و سیاسی مەلا مستەفای بارزانیان لە سەرۆكایەتی پارتی لابرد، لە بەرامبەردا باڵی مەلای دوای دەركردنی باڵی مەكتەبی سیاسی بۆ ئەو دیوی كوردستانی ئێران بە رێگای كۆنگرە باڵی جەلال بە سەرۆكایەتی ئیبراهیم ئەحمەد و مام جەلالییان لە حیزب دەكرد، واتە یەكەم حیزبی فیعلی كوردستانی عێراق بەر لە نزیكەی 60 ساڵ لە ئێستا یەكێتی دیموكراسی مەعقولتر بووە! سەیرە لە لەندەن و واشتن بخوێنی كەچی لە كۆبوونەوەی حیزبی پۆست و پلەی سەرۆك ببەخشی و خەڵكیش لەو پلەو پۆستە دەربكەی تەقلەش بە فیل لێبدەی تەكلیفیش لە برا گەورە بكەی ئیمزای دامەزراندنی پۆستی سەرۆكی دەستەیەكت بۆ بكاتـ، تەبعەن دوای 3 ساڵ لە ئیمزا كردنی رێككەوتنی پێكهانانی حكومەت باسی گۆڕینی كاندیدەكەش ناكەم لە سەر ڤیتۆی حیزبی بەرامبەر!. 2 دیداری یەكێتی هیچی نوێی تێدا نەبوو جگە لە قسەكەی دەرباز كۆسرەت رەسوڵ، كارگێری مەكتەبی سیاسی ئەو حیزبە نەبێ كە گوتی یەكێتی حیزبی بنەماڵە نییە، ئەوەش پەیامێك بوو بۆ بنەماڵەی (ئیبراهیم ئەحمەد+ تاڵەبانی) كە ئەوەی بەرامبەر ماڵی شێخ جەنگی كرا هەرگیز دووبارە نابێتەوە، بە ناوی چاكسازی و یەكخستنی هێزی پێشمەرگەش دوو لیوا تایبەتەكە رادەست ناكەنەوە، كۆشكی سپیش لە هەولێر قەڵای ئەو بنەماڵەیە. دەرباز كۆسرەت رەسوڵ ویستی لە پاڵ ناوی هەزاران بنەماڵەی دیكەی یەكێتی ئەوە بە هەر دوو براكەو پوریان بڵێ ئەگەر یەكێتی تازە شوێن و پێگەی ئێمەی هەولێری تێدا نەبێ ئەوا هەموو رۆژێكی سیاسی حیزبایەتی یەكێتی 8ی تەمووزە و هەموو كات لە دڵەراوكێ دەبێ بژین، چونكە ئەوان هەر لە شاخەوە تا جیابوونەوەی گۆڕان ئامادە نەبوون هێزی خۆیان رادەستی تاڵەبانی بكەن، ئێستا چۆن رادەستی كوڕەكانی دەكەن، هێزەكەی لیوا ئەیوبیش لە هێزی كۆماندۆزەكەی شێخ جەعفەر زۆر جیاوازە، ئەوەی من تێیگەیشتبم لە قسەكانی. 3 كورەكانی مام جەلال بە زمانی ئۆپۆزسیۆن لەو دیدارە قسەیان دەكرد وەكو ئەوەی داهاتی نەوت و سنوورەكان و یارمەتی هاوپەیمانان و هێزو حكومەت و ئاسایش و پۆلیس بە دەستی ئەوان نەبێ، جا لە هەموو عەیبتر لە قاعەیەكی ریازە دیدارەكەیان كرد، كادیرانی یەكێتی ئەوەندە دڵیان لە لای باوەشێنەو قومێك ئاوی سارد بوو ئەوەندە دڵیان لە لای پانێلی سەرۆكەكەیان نەبوو، لە كاتێكدا مانگانە بە ملیۆنەها دۆلار لە داهاتی نەوت دەچێتە سەر حسابە تایبەتبەتەكەی یەكێك لە رێكخەرانی دیدارەكە كەچی نەتوانی هۆڵێك دروست بكەی هەر بۆ خۆت نەك بۆ خەڵكی دیكە، مەعقول چییە شاسوار عەبدولواحید هوڵێكی 3 هەزار كەسی بە كەمتر لە ملیۆن دۆلار بۆ جولانەوەی دروست بكات و بە كرێشی بدا كەچی یەكێتی نەتوانێ بەو هەموو پارەو داهات و گومرگ و بودجەیە هۆڵێكی گەورەی كۆنفرانس و كۆبوونەوە لە پایتەختی رۆشنبیری دروست بكات كە لە سەر ئاستی نێودەوڵەتی رووی هەبێ كۆنگرە و كۆنفرانسی لێبكەی دوو میوان لە دەرەوە بانگ بكەی بڵی وەرە دوو قسەمان بۆ بكە لە هۆڵێكی مۆدێرن و پێشكەوتوو.
.gif)
ئارام سه‌عید وەزیر گۆرانی قەدەغە دەکات و سەرۆکی لیژنەی رۆشنبیری دەیەوێت کەناڵ دابخات، چ رۆژگارێک تێکەوتوین... لەکاتی شۆڕش لە هەشتاکان خەڵک رادیۆی هەبوو گوێی لێدەگرت و لەرێگەیەوە ئاگاداری هەواڵی شۆڕش و چالاکییەکان بوو، بۆیە رژێمی بەعس تەشویشی بەکاردەهێنا بۆ رادیۆکەو پیشمەرگەش بەو توانا کەمەی خۆیەوە تەکنیکیان دۆزیەوە کە شەپۆلەکەیان ئەگۆڕی و خەڵک هەر دەیزانی هەواڵ چیە... بۆ سەردەمی ئێستا زۆر هەواڵی ئەوە دەبیستین کە داوای داخستنی کەناڵ یان قەدەغەکردنی گۆرانی یان گرتنی نوسەر دەکرێت، لەهەموو ئەمانە تێنەگەیشتنێک لە دونیای سەردەمی سۆشیال میدیا سمارت فۆن و چەمکی ئازادی هەیە. ئایا دەزانن ئێستا ریژەی چەندی خەڵک سەیری تەلەفزیۆن و کەناڵ دەکات؟ هیچ لێکۆڵینەوەیەکی کوردی هەیە ژمارەیەکمان پێ بڵێ؟ چەندی سەیری سۆشیال میدیا دەکات؟ ئایا داخستنی سۆشیاڵ میدیا لای کێیە؟ بەنمونە یوتیوب بسڕەوە لەسەر ئایپادی مناڵەکەت بزانە پاش ماوەیەک چۆن هەموو ڤیدیۆکان لەریگەی گۆگڵەوە دەدۆزێتەوە، هەربۆیە راستیەک هەیە ئەویش ئێستا کێشە داخستن و قەدەغەکردن نیە بەڵام لیژنەی رۆشنبیری پارلەمان تا چەند دەستی لەدانانی سیاسەتی رۆشنبیری هەیە؟ چونکە مەسەلەکە ئەوەیە ئەو سیاسەتەی پەیڕەو دەکرێت لەلایەن خودی دەسەڵاتەوە گرنگیدانە بەچی؟ هەربۆیە داخستن و گرتن چارەسەر نیەو کەس ئاقڵ ناکات بەڵکو خەڵکی پێ خۆشەویسترو گرنگتر دەبێت، بینەری زیاتر دەدۆزیتەوە بۆیان بەڵام ئەمجارە لە سۆشیاڵ میدیا کە قوفڵ و داخستنی لای ئەم دەسەڵاتە نیەو لەشوێنی ترە. کۆمپانیای گەورەی جیهانی هەیە بریار دەدات کە تویتەرو فەیسبوکی ترەمپ دابخات... بۆئەوەی ترەمپ رابگرن بریاریاندا بە داخستنی دەرگای سۆشیاڵ میدیا لێی نەک فۆکسنیوز یان کەناڵی تر.. مەسەلەکە لەدەستی وەزارەتی رۆشنبیری دەرچووەو دانی پێدا نانێن دەنا دەمێکە کەس پێویستی بەمۆڵەت نەماوە... کۆچی گەورەو بەلێشاوی ئەو کەناڵانە بەرەو سۆشیاڵ میدیا دەستی پێکردووەو ئێستا زۆرینەیان لە سۆشیاڵ میدیا بینەریان زیاترە...
سۆران پاڵانی ماوەیەکی زۆرە بە هۆی زیادبوونی پلاتفۆرمە کۆمەڵایەتیەکان، باس و لێکدانەوەی جۆراوجۆر لە نێو تاکەکانی کۆمەڵگای کوردستاندا پەیدابووە. بەڵام بە داخەوە ئەوەی ئەبینرێ ئەم باسانە لە باتی ئەوەی ژینگەیەکی تەندروست بۆ دیالۆک و یەکتر قبوڵکردن، دەسنیشانکردنی گرفت و چارەسەر برەخسێنێ، زیاتر بەرەو سوکایەتی و یەکتر شکاندن و سڕینەوەی یەکتر سەردەکێشێ. دیاردەی جنێو فرۆشی و هێرشکردنە سەر یەکتر بە تایبەت جنێودان بە "دایک و خوشک و کچ" فەرهەنگێکی قیزەوەن و دواکەوتوویی کۆمەڵگای ئێمەیە. ئەم دیاردەیە زیاتر لە پەنجا ساڵە بەرۆکی مێژووی ئێمەی گرتووە. ئەوەندە پەرەی سەندووە بووەتە بەشێکی دانەبراو لە ئەدەبیاتی بزووتنەوەی سیاسی ئێمە. دیارە سەرکردەکان ڕۆڵی گرنگیان لە برەودان بەم دیاردە ناشیرینە هەبووە. قوڵبوونەوە و ڕۆچوونی ئەم دیاردەو شۆربوونەوەی قۆناغ دوای قۆناغ بە تایبەتتر لە بزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی باشوور و لەسەردەمی حوکمڕانیشیاندا بووەتە بەڵایەک کە هەموو پیرۆزییەکانی کوردستانی خستۆتە ژێر پێ و ئەوەندە لە کۆنترۆڵ دەرچووە، ئەوانەی کە دوێنێ چەپڵەیان بۆ جنێوی لایەنگیرانیان لێدەدا هەر ئەوانە بوونەتە دوژمنی خۆیان و رووبەرووبوونەوەیان ئاسان نیە. هەرچەند مێژووی بزووتنەوەی سیاسی رۆژهەڵاتیش لەم کردەوانە خاڵی نیە، بەڵام بەراورد بە باشوور ناکرێ. چون ئەوەی باشوور لە حاڵەتەوە بووەتە دیاردەیەکی ئاسایی و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ میدییای نابەرپرس درێژەی پێدەدات و بۆ پیرۆزکردنی یەکتر و دژایەتی یەکتر ئاگرەکەی خۆش ئەکەن. ئەم دیاردەیە لە ڕۆژهەڵات خەریکە پەرەئەسێنی، خەریکە لە ژێر ناوی گوتاری جۆراوجۆر وشەی سووک و دەربڕینی ناشیرین تێکەڵ بە ڕۆح و جەستەی ئەدەبیاتی ڕۆژهەڵات ئەبێ. بە بروای من نیشتمانسازیی پرۆژەیەکی هەمەلایەنەی تاقەت پڕوکێنەو فیکری وردو سەبری ئەیوبێ دەوێ. نە بە قیرە قیر و نە بە سڕینەوەی یەکتر دروستنابێ. بەڵکو پرۆسەیەکی بەکۆمەڵی خۆنەویستانەی بێ پاداشتە و دەبێ ژیرانە هەنگاوەکانی ببڕی. لەم ڕۆژانە کە زمانی سۆرانی بە گوگڵ زیاد کرا، گوکڵ ئەو تیمە کوردەی بڵاوکردەوە کە کاک بۆکان جاف لە سەرەوەی هەموویان بوو. دواتر میدییایەکی کوردی چاوپێکەوتنێکی کاک بۆکانی بڵاوکردەوە کە کۆمپیتەرەکەی کاک بۆکانم بینی لە باتی شانازی شەرمم کرد" دیارە من لە کاک بۆکان زیاتر نەبوونی و هەژاری و ئاوارەییم بینیووە" مەبەستم لەوەی کە شەرمم کرد ئەوەیە چلۆنە هەموو ئەوانەی خۆیان بەبیرمەندی ستراتیژی، یان دروشمی گەورەی دروستکردنی دەوڵەت بەرز دەکەنەوە و بەهەزاران ئیمکاناتی جۆراوجۆر کە لەبەردەستیانە، عەقڵیان ناگاتە ئەوەی بەر پێی خۆیان ببینن. بەڵام بۆکانی بێ پشت و پەنا بە کۆمپیتەرێکەوە کە شارشەکەی نەمابوو دوگمەکانی شکابوو، کوردستانی بێ دەوڵەت و زمانەکەی دەباتە ریزبەندی دەوڵەت و زمانە زیندووەکانی دنیا؟؟ ئایا کاتی ئەوە نەهاتووە ئەوانیتر شەرم بکەن و پێداچوونەوە بە خۆیاندا بکەن؟؟
.gif)
د.كامەران مەنتك ئەمە قسەی نوێنەری نەتەوەیەكگرتووەكان‌و باڵیۆزی ئەمریكا لەئێراقە، بەر لەوانیش ئێمە چەندینجار ئاماژەمان بەو مەترسیە كردووەو هۆشداریمانداوە، كە ئەو هاوسەنگیە جیهانیەی ئەو هەرێمەی هێناوەتە ئارا، گۆڕانی بەسەردادێت‌و خەریكە بەشێوەیەكی تر دادەڕێژرێتەوە، بۆیە ئەگەر كورد هۆشیار نەبێت‌و فریای خۆی نەكەوێت، هەموو شتێك لەدەستدەدات! ئەوەی تۆزێك لەگۆڕانكاریە نێودەوڵەتیەكان‌و سیاسەتی جیهانی تێبگات، هەستكردن بەو مەترسیانە شتێكی ئاسایی دەبێت لای، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە، دوای ئەو وتانەی نوێنەری نەتەوەیەكگرتوەكان‌و باڵیۆزى ئەمریكا، ئینجا كەسایەتیە سیاسی‌و سەرۆك‌و مەرۆكی ئەو حیزبانەی كوردستان، كە نە پێناسەی دەسەڵات نە پێناسەی ئۆپۆزسیۆن بەخۆوە ناگرن، ڕووی دەنگیان كردۆتە هەردوو بنەماڵەی حوكمدار بەڕوكەش لەهەرێم‌و ئاگاداریان دەكەنەوە، كە دەبێت ئەو هۆشیداریدانە بەهەند وەربگرن! ئەو وەعزو ئامۆژگاریە ستۆكانە، تێنەگەیشتنە لەخودی ئەو هێزانەی ئێستا بەنمایندەی داگیركەرانی كوردستان دەسەڵاتی ئەو هەرێمەیان لەدەستەو ڕۆژ بەڕۆژ زیاتر ئەو وڵاتە وێراندەكەن، ئەوەی كەمێك بەویژدان‌و ڕاستگۆییانەوە سەیری مێژووی ئەو 30 ساڵەی دەسەڵاتی ئەو دوو بنەماڵەیە بكات، بەئاسانی بۆی دەردەكەوێت، كە مەترسی بنەڕەتی لەسەر هەرێم ئەوان بووینە، 30 ساڵە بەهەموو توانایەكیان ئەوەی پیرۆزیە لەو وڵاتە سوكیان كرد، بەناوی ئابووری ئازادەوە، داروبەردی ئەو هەرێمەیان فرۆشت‌و ئەو وڵاتەیان تەعریب كرد! بۆیە ئەركی ئەوانە تێكدان‌و وێرانكردن‌و لەناوبردنی ئەو هەرێمە بووە كە هیواو ئومێدی هەموو كوردو ئازادیخوازێكە لەهەموو دونیا نەك پێچەوانەكەی، بۆیە ئێستا ئەوان نەك لەخەمی ئەوەدا دەبن ئەو هەرێمە نەڕوخێت‌و ئەو مەترسیانە بەهەند وەرگرن، بەڵكو هەموو ڕەفتارەكانیان ئەوە دەسەلمێنێت، كە حەزدەكەن چەندەی زووترە، وەك دەڵێن ئەمڕۆ لەسبەی باشترە! ئەو هەرێمە نەمێنێت، تاوەكو سوێسكە ئاسا بۆی دەربچن‌و بەئاسوودەیی خۆیان ماڵ‌و منداڵیان ئەو دەستكەوتانە بڕننەوە، كە لەماوەی 30 ساڵدا، لەدادۆشینی ئەو هەرێمەدا بەدەستیان هێناوە!. شورەییە بۆ كەسایەتیە بەناو سیاسی‌و سەرۆكی حیزبەكان لەجیاتی ئەوەی هەوڵبدەن ئەو دۆخە بگۆڕن‌و تواناكانیان بۆ ڕزگاركردنی ئەو دۆخە تەرخانبكەن، ببنە ئامۆژگاریكاری ستەمكاران‌و خۆیان لەبەرپرسیارەتی مێژوویی خۆیان بدزنەوە، دەبێت خەڵكی هەرێم‌و هەموو كوردستان لەوە دڵنیابێت، كە ئەگەر بەخۆیان خەمێك نەخۆن‌و قۆڵو باسكی شێوازێكی نوێی خەبات نەگرنەبەر، ئەوە نەك ئەو دۆخە بەو هێزانەی سەر گۆڕەپانەكە ڕزگارناكرێت بگرە وێرانتر دەبێت، لەبەرئەوەی چۆن لەماوەی ڕابردوو بەرهەمی قوربانیدەكانی ئەوان وەك كورد دەڵێت لەئاوێ كرا، 100 ساڵی تریش ئەو دۆخە درێژەبكێشێت هەروا دەبێت، داری بێبەر ئەگەر موتوربە نەكرێت بەخوێنی نوێ بەرناگرێت‌و تاكە چارەی تەنها بڕینەوە دەبێت!
.jpg)
.jpg)
.jpg)
