نەوزادی موهەندیس • عێراق بۆ ماوەی 19 ساڵی ڕێكە دوای بەناو ئازادكردنی، لەجیاتی ئەوەی هەنگاو بۆ پێشەوە بنێت لەسەر هەموو ئاستە سیاسی و ئابوری و ئەمنی و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و ئاوەدانیەكان و..هتد.. بەداخەوە ڕۆژ بەڕۆژ و ساڵ بەساڵ بۆ دواوە پاشەكشەدەكات، هەمووشی بەهۆی لەلایەك ململانێ ناڕەواكانی نێوان حیزب و سەركردە سیاسیەكان لەناوخۆ و دواتریش ململانێ ئاینی و مەزهەبیەكانی نێوان یەك ئاین و یەك مەزهەبیش و دواتر لەنێوان نەتەوە و پێكهاتە جیاوازەكان و لەلایەكی تریشەوە بەهۆی دەستێوەردانە دەرەكیە بەردەوامەكانی وڵاتانی ناوچەكە و دونیاشەوە هێندەی تر دۆخی سیاسی عێراق بە ناجێگیری و ناڕۆشنی ماوەتەوە و لەئێستاشداو دوای19 ساڵ هێشتا لە بازنەیەكی بۆشدا دەسوڕێتەوەو چەقیوەتە ناو تونێڵێكی تاریك و تونی واوە كە تروسكایەكی لاوازیش نابینرێت بۆ قوتاربوون لەو چەقبەستووییە. • لەئێستادا و دوای نزیكەی 9 مانگ لەهەڵبژاردنی پێشوەختەی 10/10/2021وە هێشتا لەبەر ئەو هۆكارانەی سەرەوە نەتوانراوە كە ئۆرگانە سەرەكیەكانی حوكمڕانی لە عێراقدا هەڵببژێردرێن و عێراقیش ببێتە خاوەنی حكومەتێكی بەهێزو دەستەبەكار بۆ ئەوەی عێراق لەو چەقبەستوە سیاسی و ئابوری و ئەمنیەی ڕزگاربكات. هەموو ئەم ململانێیانەش لەئێستادا كورتكراونەتەوە لە ململانێ كەسیە ((كۆن و نوێ))كانی نێوان موقتەدا صەدری ڕابەری ڕەوتی صەدرو نوری مالكی سەرۆكی دەوڵەتی یاسا، كە هیچ كامیان بە ڕابەرایەتی و دەسەڵاتی ئەویدی ڕازی نیەو تەنانەت نەیانتوانیوە چاویشیان بەیەك بكەوێت و لانی كەم تەوقەیەكی سیاسیش بكەن لەنێو ماڵی شیعیداو بەم كارەشیان لەلایەك نێوماڵی شیعیان كەرت و پەرت كردوەو تەواوی عێراقیشیان گیرۆدەی دۆخێكی سیاسی ناڕۆشنكردوە. سەرەڕای هەموو هەوڵەكانی 9 مانگی ڕابووردوو تائێستا نەتوانراوە ئەو تەوق و چەقبەستوە سیاسیە تێكبشكێنرێت. هەرچەندە لەهەردوولاوە پەنایان بردە بەر دەستشكانەوەو ملبادانی یەكتری بە پێكەوەنانی بەرەو چوارچێوەی دژ بەیەك بۆ ئەوەی بتوانن خۆیان بسەپێننە سەر یەكتری بەناوی دروستكردنی زۆرینەی پەڕلەمانیەوە، بەڵام خۆشبەختانە هیچ كامیان نەیانتوانیوە ئەو كارە بكەن. • لەئێستادا و دوای بێهیوابوونی صەدر لەدەرچوون و سەركەوتن لەگەیشتن بەبەرنامەو خواستەكانی لە پێكەوەنانی حكومەتێكی نیشتیمانی سەربەخۆی نەڕۆژهەڵاتی ((ئێرانی))و نەڕۆژئاوایی ((ئەوروپاو ئەمریكاو هاوپەیمانەكانیان لە ناوچەكەدا))، بەناچاری وەكو سیاسیەكی بێ ئەزموون و نەفەس كورتی سیاسیانە بڕیاری دەستلەكاركێشانەوەی 73 ئەندام پەڕلەمانەكەیداو لەئێستاشدا بڕیاری كشانەوەی لەتەواوی جومگەو پلەو پۆستە حكومیەكانیشدا داوە لەسەرتاسەری عێراقدا. لەلایەك ئەم هەڵوێستەی صەدر بۆتە هۆی شڵەژانی زیاتری دۆخی سیاسی و سەرهەڵدانی گریمانەی نوێ بۆ ئایندە، لەوانە: گریمانەی كودەتای سەربازی و شەڕی میلیشیایی ناوخۆیی و ئاژاوەو بێسەروبەری و هەڵبژاردنێكی نوێی پەڕلەمانی ودوایش نەمانی ئەوەی پێی دەوترێت نەزم و یاسا و دەستور و دەوڵەت وفەوزا،كە هەموو ئەمانەش لەبەرژەوەندی عێراق و عێراقیەكاندا نیە، دووریشە وڵاتانی ناوچەكە و دونیاش لێبگەڕێن كە بەو ئاڕاستەیە عێراق هەنگاو بنێت.لەلایەكی تریشەوە بوە هۆی هەڵوەشانەوەی بەرەی ڕزگاری نیشتیمانی 3 قۆڵی و هەردوو هاوپەیمانەكەی خستە دۆخێكی ئیحراجیەوە كە لە نیوەی ڕێگادا بەجێی هێشتن و سەرگەردانی كردن.بەڵام لەلایەكی تریشەوە وەك دەڵێن دەستی چوارچێوەی هەمئاهەنگی كردەوە و دەروازە گەلێكی فراوانی خستە بەردەمیان بۆ ئەوەی بتوانن كە حكومەتی نوێ پێكبێنن.بەمەرجێك شوێنگرەوەكانی ئەندام پەڕلەمانەكانی صەدر لەخەڵكانی سەر بە سەربەخۆ و چوارچێوەی هەمئاهەنگی بن بۆ ئەوەی بتوانن زۆررینەی ناو پەڕلەمان پێكبێنن.ئەگەر نا ئەوا كارەكە هەروەكو خۆی دەمێنێتەوە.لەئێستادا چوارچێوەی هەمئاهەنگی كەوتونەتە خۆ بۆ دانوسان لەگەڵ هەمواندا بۆ تێپەڕاندنی ئەو دۆخە سیاسیە نادیار و لێڵ و نوێیە،و ڕایانگەیاندوە لەدوا جەژنی قوربانەوە هەوڵەكانیان گەرموگوڕتر دەكەن بۆ پێكهێنانی حكومەتی ئایندە. • بەڵام لێرەدا پرسیارێك دروست دەبێت، كە ئایا ئەو حكومەتەی بەبێ صەدریەكان پێكبێت دەتوانێت لەبەردەم گوشارو فشارە جەماوەریەكانی صەدریەكاندا تاسەر خۆڕابگرێت؟ ئایا لەگەڵ ئەو هەموو دەسكەوت و داهاتە زۆروزەوەندەی نەوتی ئەم چەند مانگەدا كە حكومەتی عێراقی دەستیكەوتوە، دەتوانێت خۆشگوزەرانی و خزمەتگوزاریە سەرەتاییەكان بۆ هاوڵاتیان دابینبكات، كە مەرجی هێوربونەوەی جەماوەری توڕەو سەركەوتنی حكومەتەكەشە؟ و دەیان پرسیاری تر. بۆیە گرنگە هێزو سەركردە سیاسیەكانی چوارچبێوەی هەمئاهەنگی زۆر بەووردی و دیقەت و ووریاییەوە لە هەنگاوە چاوەڕواننەكراوەكانی صەدر بڕوانن و بەكەمی نەزانن و ڕەنگە تەپكەیەكی سیاسی بێت بۆ تێكەوتنی ئەو حكومەتەی ئایندە بێت! چونكە صەدریەكان توانای بەئاسانی توانای جوڵاندنی شەقامی توڕەی عێراقیان هەیە لەكاتێكدا بۆخۆی كەشوهەوا سیاسیەكە پاڵنەرو یارمەتیدەرە بۆ تەقینەوەو لێكهەڵوەشان و قڵپبونەوەی یەكجارەكەی. بەتایبەتیش گەر چوارچێوەی هەمئاهەنگی بیر لەوەبكەنەوە جارێكی تر نوری مالكی بكەنەوە سەرۆك وەزیرانی عێراق. چونكە هێندەی تر بەنزین بەسەر ئاگری توڕە و ڕق و قینی كۆن و نوێی موقتەدا دەكات و چی لەدەست بێت بۆ شكاندن و هەیبەت و شكستپێهێنانی مالكی ئەنجامی دەدات. لەبیرمان نەچێت نە صەدرو نەمالكی فریشتە نین و هەردووكیان تاقیكراونەتەوە لەهەڵوێست و گوتارو كرداریاندا لە كاتی ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵاتیشیانداو بەتایبەتیش مالكی لە گەڕی دووەمی دەسەڵاتیداو بەدیاریكراویش لە 6 مانگی یەكەمی ساڵی 2012دا كە ئەوكاتیش ببەوە تاكڕەو و حسابی بۆ كوردو مافەكانی نەدەكردو كارگەیشتە ئەوەی كە بارزانی و نوجەیفی و عەلاوی و...هتد. متمانەی لێوەربگرنەوە. ئەوە موقتەداشە كە هیچ كات ناتوانرێت پشتی پێببەسرێت بەهۆی ڕاڕایی و ناجێگیری هەڵوێست و بڕیارەكانی و دواتریش نیەتەكانی بۆ وەلانانی پشكپشكێنەی نەتەوەیی و تایەفی و ئاینی لە داهاتوودا.و هەڵوەشانەوەی هێزی پێشمەرگەو جێبەجێنەكردنی مادەی 140ی دەستوورو هەمواركردنەوەی دەستور وپشتگیركردنیشی لە بڕیارەكانی دادگای دەستوری و...هتد. كە هەموانیان دژ بە بەرژەوەندیەكانی كوردو كوردستانن. بۆیە سەرەتا وەكو كورد گەرەكە نێوماڵی خۆی ڕێكبخاتەوەو یەك دەنگ و یەك هەڵوێست بێت و نەچێتە ناو هاوپەیمانی و بەرەی نەشیعەكان و نە سونەكانەوە و تەنهاوتەنها پێكەوەو بە یەكویەكگرتوویی نێوماڵی كورد پتەو و بەهێز بكەنەوەو پێدابگرن لەسەر ماف و ئیستیحقاقە دەستوری و نەتەوەیەكانی كوردو لێگەڕێن بۆ ئەوەی شیعەو سونە كێشەو ململانێكانی نێوخۆیان دوور لە كورد چارەسەر بكەن ئەگەر توانیان. بەپێچەوانەوە هێندەی تر نێوماڵی كورد پەرتەوازەو لێكدوور دەكەوێتەوە. هەربەمەش دەتوانرێت عێراق لەم دۆخە قەتیس و ناجێگیرو ناڕوونە سیاسیەی دەربازبكرێت.و كوردیش ئەوەی دەیەوێت بەدەستی بێنێت. ئەگەر نا ئایندەی عێراق وەكو دەوڵەت لەئێستادا لەهەموو كات لەبەر مەترسی لێكهەڵوەشان و نەماندایەو ئەمەش بۆخۆی لە بەرژەوەندی كورد تەواو دەبێت.
.gif)
عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا چۆن ئه‌و خولیا فاشییه له‌ناو سیاسه‌تی كوردیدا كۆتایی پێبهێنین، كه له ململانێی سیاسیدا، به‌خه‌یاڵدانی له‌ناودانی یه‌كتر، كارده‌كات؟ چۆن ئه‌م مه‌ترسییه جڵه‌و بكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی هه‌م ململانێی ئاشتییانه له‌نێوان هێزه‌كانماندا هه‌بێت، هه‌م-یش ئه‌گه‌ری گۆڕانكاری و ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌ڵات، وه‌ك زاده‌ی ئه‌و ململانێیه، ئه‌گه‌رێكی ئاسایی و مومكین بێت؟ ئه‌م پرسیارانه له واقعی سیاسیی كوردستاندا، چاره‌نوسسازن، چونكه ره‌گه‌زی فاشییانه، كه‌م و زۆر، له سیاسه‌تی زۆربه‌ی هێزه كوردییه‌كاندا، هه‌یه. ئه‌وان، زۆرجار، به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك له ره‌فتاری سیاسیی یه‌كتر تووڕه‌ن، بوونی یه‌كترییان لێ ده‌بێته بارو به‌ڵا!، هه‌ندێجار، ته‌نانه‌ت ده‌گه‌نه ئه‌و تێزه مه‌ترسیداره‌ی كه له‌به‌رامبه‌ر یه‌كتریدا "تاقه چاره‌سه‌ر" ته‌نها كۆتایی پێهێنان و له‌ناوبردنه..!. ئه‌گه‌ر هه‌ندێ له ئه‌ده‌بیاتی نوسراو، زانیاریی دزه‌كردووی ناو كۆبوونه‌وه حزبییه‌كان، شایه‌تیدانه مێژووییه‌كانی شایه‌تحاڵانی ناو بزووتنه‌وه‌ی سیاسی، بپشكنیت، نموونه‌ی تێزی په‌ڕگیرانه‌ی وه‌های زۆری تێدا ده‌دۆزیته‌وه!، به‌تایبه‌تی كه، له‌هه‌موو حزبێكدا، ئه‌گه‌ر باڵی هه‌ڵۆو سه‌ربازییش بوونی نه‌بێت، ئه‌وا، لانیكه‌م، ده‌نگی په‌ڕگیرو هه‌ندێجاریش بڕیارده‌ستی شه‌ڕانگێزی له‌و فۆرمه هه‌یه كه له‌ململانێی سیاسیدا، به خه‌یاڵدانی له‌ناودان بیر له مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ركابه‌رانی سیاسیدا ده‌كاته‌وه!، به‌تایبه‌تی كه هه‌ندێجارو له‌هه‌ندێ هه‌لومه‌رجی دیاریكراودا، كه تیایدا ململانێی ئاشتییانه ده‌گاته بنبه‌ست، خۆبه‌خۆ ئیتر، ئه‌و خه‌یاڵدانه فاشییه، ره‌واجی خۆی په‌یدا ده‌كات!. ئه‌و ره‌واج وه‌رگرتنه، ئه‌گه‌ر كاتی و تێپه‌ڕیش بێت، به ته‌نها به‌سه بۆ ئه‌وه‌ی، له‌هه‌ندێ چركه‌ساتی مێژووییدا، كه ره‌شبینی و هه‌ڵچوون باڵ به‌سه‌ر هه‌ڵوێسته‌كاندا ده‌كێشن، ببێته خه‌یاڵدانی گشتیی حزبی كوردی، ببێته قه‌ناعه‌ت و بڕیاری بڕیاربه‌ده‌ستان، به‌بۆنه‌ی ئه‌وه‌شه‌وه بچینه‌وه ناو ده‌ورانی تری به‌ریه‌ككه‌وتنی ناوخۆی خوێناوییه‌وه، چ جای بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌كی وه‌ك كورد، كه به‌هۆی دابه‌شبوون و بێ قه‌واره‌یی و پیلانی دوژمنانه‌وه، به ئه‌ندازه‌ی جه‌نگی له‌گه‌ڵ داگیركه‌راندا، شه‌ڕی ناوخۆیی كردووه!، لانیكه‌م له‌سه‌رده‌می ئه‌ماره‌ته كوردییه‌كانه‌وه: ئه‌رده‌ڵان (1169-1867ز)، بابان(1649-1851ز)، به‌هدینان (1376-1843ز)، هه‌كاری سه‌ده‌ی شازده، سۆران (1816-1838ز) و زۆری تریش، كه زۆربه‌یان له‌سه‌ر ده‌ستی یه‌كتر روخان!، تا ده‌گاته براكوژییه‌كانی شه‌سته‌كان و ته‌نانه‌ت ناوه‌ڕاستی نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی بیستیش!. بێگومان، ئه‌و قه‌ده‌ره شوومه، وه‌ك برینێكی وجودی و سایكۆلۆژی، له‌ناخی هه‌موو مرۆڤێكی كورددا ماوه‌ته‌وه‌و، هۆشیارییه‌كی دووفاق-ی بۆ دروستكردووه!، له‌سه‌رێكه‌وه، به‌وه بێدارى كردۆته‌وه كه شه‌ڕی خۆكوژی له‌به‌رژه‌وه‌ندیی داگیركه‌راندایه، له‌سه‌رێكی تریشه‌وه، رقی مێژوویی به‌رامبه‌ر به خودی كوردبوون خۆی و تێكشكانی وجودی بۆ ده‌بوژێنێته‌وه!، بۆیه ده‌بینی، هه‌ندێجار، له‌گه‌ڵ هه‌ر گرژییه‌كی ناوخۆییدا، ده‌بێته‌وه به‌دێوه‌زمه‌و بگره سه‌رچاوه‌یه‌كی هه‌ڕه‌شه‌و دنه‌دان بۆ توندتیژی و سڕینه‌وه‌ی یه‌كتر!. به‌كورتی، خه‌یاڵدانی له‌ناودان، خه‌یاڵدانێكی فاشییانه‌یه، فاشییه‌تیش، پێش ئه‌وه‌ی پیرۆزكردنی ده‌وڵه‌ت، ناسیۆنالیزمێكی ره‌گه‌زپه‌ست، ره‌تكردنه‌وه‌ی دیموكراسی و فره‌یی Pluralism، باڵاده‌ستیی سیسته‌مێكی سته‌مكار، مه‌زنكردنی خواهانه‌ی رێبه‌ر، نه‌هێشتنی ئازادیی ئابوری و سڕكردنی چینه‌كان بێت، ئایدیۆلۆژیایه‌كی تۆتالیتێره، ره‌فتارێكی حزبییانه‌ی په‌ڕگیره‌و، ئه‌زموونه كاره‌ساتباره‌كانی، له‌و كاتانه‌دا، ده‌رده‌كه‌ون كه شوێنكه‌وتووانی ده‌گه‌نه ده‌سه‌ڵات. واته فاشیزم، هه‌ر ته‌نها له‌حزبی حوكمڕاندا خۆی نمایشناكات، به‌ڵكو له‌حزبی به‌رهه‌ڵستكاریشدا!، به‌ڵگه‌ش هه‌ردوو ئه‌زموونی فاشیزمی ئیتاڵی و نازیزمی ئه‌ڵمانییه كه هه‌ردووكیان، پێشتر، وه‌ك هێزی به‌رهه‌ڵستكاربوون، جوڵانه‌وه‌ی جه‌ماوه‌رییان پێكده‌هێناو هه‌ردووكیشیان به هه‌ڵبژاردن گه‌شتنه په‌رله‌مان و ده‌سه‌ڵات!، فاشیه‌كانی ئیتاڵیا له (1921ز)و نازیزیه‌كانیش له (1932ز)، بۆیه ده‌بێ له‌ئه‌زموونی كوردستاندا، پێش ئه‌وه‌ی، به‌سه‌ر هێزی ده‌سه‌ڵاتدارو به‌رهه‌ڵستكاردا، دابه‌ش ببین، هه‌موومان له‌به‌ره‌یه‌كی به‌هێزی دژایه‌تیكردنی توندوتیژی و خه‌یاڵدانی له‌ناودان بین كه خه‌یاڵدانێكی فاشییانه‌یه‌و به‌كاره‌ساتی گه‌وره بۆ گه‌لان ته‌واو ده‌بێت. ... توێژەر لە ناوەندی ئەکادیمیی توێژینەوەی نیشتمانی ACNS
.gif)
سه‌ردار عه‌زیز زۆر پێش کەسێکی وەک زیباکەلام بە گوێمانیدا بدات، دیدی ئەوەی کە گۆڕین و گەشە و چاککردنی کۆمەڵگا لە پەروەردەوە دەست پێدەکات، دەمێکە وەک کڵێشەیەکی لێهاتووە. من بەردەوام ئەم دەربڕینە حازرباشەم گوێ لێدەبێت. وەک زۆر دەبڕینی تر، وتراوێکی بیرلێنەکراوەیەو ئەوانەی دەیڵێن، بڕوای تەواویان هەیە کە ئەگەر بێتوو ئەوە بکرێت، ئەوا گەشەو پێشکەوتن، مسۆگەرە، ئاغای زیبا زیاتر لە ئەوە ڕۆشت و بڕوای وەهایە ئەوە تاکە جیاوازی نێوان ڕۆژئاواو ڕۆژهەڵاتە. کە بۆخۆی باڵاترین ئاستی دەبەنگییە، کە ڕۆژئاواو وەرچەرخانی لە یەک هۆکارو فاکتەردا کورت بکەیتەوە. پرسی ئەوەی بۆچی ڕۆژهەڵات دواکەوت و ڕۆژئاوا پێشکەوت پرسێکی زانستی نییە، هێندەی دەربڕی دۆخێکی دەرونی بیمارە. دەمێکە ئیسلامییەکان پێوە گیرۆدەن و پرسیارەکەیان وەک جۆرێک لە سەرسوڕمان و نەدەبوایە ببێت، دەردەبڕن. بەتایبەتی زۆرێک لە موسوڵمانە سیاسییەکان خۆیان لە ئاستی مێژوویی و کەلتوری و ئەخلاقی و چەندین بواری تردا باڵاتر دەبینن لە ڕۆژئاوا. ئەم دۆخە دەرونییەش وەهایکردووە کە پرسیارەکە نەبێتە پرسیارێکی مەعریفی بەڵکو هەمیشە وەها وەڵام بدرێتەوە، کە ئێمە لە هیچمان کەمتر نیە تەنها یەک بوار نەبێت، ئەگەر بێتوو ئەوە بکەین ئەوا پێشکەوتن مسۆگەرە. پرسی پەروەردە تەنها کرۆکی پرۆژەی ئیخوان نییە. بەڵکو لای برادەرانی پەکەکەو چەپ و ماوییەکان و زۆری تریش دەیبینیت. چەمکی پەروەردە بەگشتی لای ئەو هێزانە ڕەواجی هەیە کە خاوەن ئایدەلۆجیان. بوونی ئایدەلۆجیا وەهایان لێدەکات کە وەها بیربکەنەوە، ئەگەر بێتوو لە ڕێگای پەروەردەوە کۆمەڵگا بە ئایدەلۆجیاکەت ئاشنابکەیت و ڕای بهێنیت ئەوا نەوەیەکت دەبێت لەسەر بنەمای ئایدلۆجیاکەت و بە باشی ڕەفتار دەکات و کۆمەڵگا پێش دەکەوێت. ئەمە کرۆکی ئەفسانەکەیە. بەو مانایە بەکاربردنی دەزگایی و سیستەمی خوێندن یان پەروەردە بۆ دروستکردنی مرۆڤ و کۆمەڵگایەکی ئایدەلۆجی. ئەم دیدەیە کە پاڵنەری ئەوەبوو حیزبە ئیخوانییەکان هەڵپەی دەست گەیشتن بە بواری پەروەردە بدەن و لەوێوە کۆمەڵگایەکی هەڵگری بیری خۆیان بەرهەم بهێنن. ئەم دیدە لە میانەی ڕەخنە لە گۆڕاندا بەکاردەبرێت کە دەبوایە گۆڕانیش وەهای بکردایە، پەنای بۆ پەروەردە ببردایە نەک چەک و پارە. ئەم دیدە حازرباشە لە چەندین لاوە هەڵەیە: یەکەم، نە وەرچەرخانی ڕۆژئاوا تاک فاکتەرەو نە هیچ مۆدێلێکی گەشە لە دونیادا تاک فاکتەر بووە. گەر لە مێژوی بە ئایدەلۆژیاکردنی مرۆڤەکان و کۆمەڵگا بنواڕیت لە مێژوودا، ڕەنگە کۆمیونیستەکان و ماوییەکان زەقترین نمونە بن، بەڵام لە هیچ کوێ نەبونە مایەی هیچ گەشەیەک. دووەم، بیرکردنەوەی تاکڕەهەندی لە گەشە یان وەرچەرخان، بیرکردنەوە نیە، هێندەی دەربڕینی کۆمەڵێک ڕستەی کڵێشەیی ئامادەکراوە. بەم پێیە ئەمجۆرە بیرکردنەوە هەتا ئەوپەڕی ئاسانگەرایەو بێئاگایە لە مێژوو و فەلسەفەو قەیرانەکانەنی گەشەو مۆدێلەکانی. سێیەم، ئەم جۆرە بەناو بیرکردنەوە هەتا باڵاترین ئاست میکانیکییە. بەتەواوی بێئاگایە لە ئاڵۆزی مرۆڤ و مێژووی و کەلتوری و دۆخی جودای لە جێگا جیاوازەکاندا. زۆر بەدڵناییەوە دەڵێت، ئەگەرئەمەبکەیت، ئەوا ئەوەت دەستدەکەێت. چوارهەم، ئەم جۆرە بیرکردنەوانە نامێژوویین. بەو مانایە ڕەنگە لە ساتەوەختێکدا پەروەردە گرنگ بوبێت، بەڵام مانای ئەوە نیە کە هەمیشە باشی پەروەردە حەتمەیەتی گەشەیە. پێنجەم، ئەم مۆدێلە بێئاگایە لە هەموو ئەو تێزە زۆرانەی کە دەربارەی پرسی چیەتی گەشەو چۆنێتی کراون. لە کتێبی بۆچی گەلان یان دەوڵەتان شکست دەهێنن، جەیمس و حاتچەمئۆغلۆ گرنگی بە دەزگاو جۆری سەرچاوی سامان دەدەن. لای ستیفان دیرکۆن شوناس و بایەخ و دیدی نوخبەیە. لە چەندین دەیەی ڕابوردوودا سەرجەم پرۆژەی مۆدێرنەگەریی بوو. گەشە کاتێک دێتە دی کە بڕیارو خواست هەبێت بۆ گەشە. بۆ پیادەکرنی ئەم بڕیارو خواستە بە دوای بنەمای زانستیدا بگەڕیت بۆ چۆنێتی گەشەو مۆدێلە نزیکەکان. لە هەمانکاتدا بڕوابوون بە بونیادی ئاڵۆزی فرە رەهەندی و فرە قۆناغی. بۆ نموونە کاتێک ئایرلەندییەکان بڕیاریاندا بەرەو ئاڕاستەی گەشە بڕۆن، خوێندنیان خۆڕایی کرد، بەڵام ئەمە بە تەنها بەس نەبوو، دەبوو کارگە بهێنن بۆ ئەم خوێندەوارانە، لەم ڕوانگەیەوە پەنایان بۆ دوو سەرچاوە برد، یەکەم توێژی هەندەرانی ئایرلەندی و دووەم، داڕشتنی سیاسەتێکی باجداریی کە بە سودی کۆمپانیا گەورەکان بێت. پاشان سودبینی لە ئەندامێتی یەکێتی ئەوروپاو بەکاربردنی زمانی ئینگلیزی بۆ بوون بە دەروازی کۆمپانیا ئەمریکاییەکان بۆ ئەوروپا. لە هەمانکاتدا پشتیوانی خێزانەکان بۆ ئەوەی بتوانن مناڵەکانیان بەردەوامی بە خوێندن بدات. دوورکەوتنەوە لە ئایدەلۆژیای ئایرلەندای کاتۆلیکی پاک، بەهۆی بیرمەندو بیرۆکراتێکی وەک ویتیکەرەوە. زۆر شتی تر. بەڵێ سیستەمی خوێندن نەک پەروەردە گرنگە. چەمکی پەروەردە چەمکێکی دژە ئازادییە. مرۆڤی پەروەردەکراو مرۆڤێکی داهێنەر نیە. بەڵام دەبێت سیستەمی خوێندنت پەیوەست بێت بە سیستەمی ئابوریتەوە. هەروەها سیستەمی سیاسیت ڕابەرو ئاسانکەری ئەم پرسە بێت. لە هەمانکاتدا نەترسیت لەوەی کە چینی ناوەندی ڕاستەقینە دروست بێت و داوای دیموکراسی ڕاستەقینە بکات، بەو مانایە واز لە مۆنۆپۆلی و خەیاڵی حوکمی هەمیشەیی و بنەماڵەی و خێزانی و خوشک و برایی بهێنیت. ڕێگا بدەی خەڵک بیربکەنەوە. نەک بە سۆشیال میدیا هەموویان توشی نەخۆشی دەرونی بکەیت.
گۆران هەڵەبجەیی لە سیستەمی بەڕێوەبردنی وڵاتدا دامودەزگا و دامەزراوەکانی دەوڵەت لەزۆرترین حاڵەتدا نوێنەرایەتی جۆری ئەو دەسەڵاتە دەکەن کە وڵات بەڕێوەدەبات،دەتوانین بڵێین ئاوێنەی جۆری ئەقڵیەت و بیرکردنەوەو ڕەفتاری حیزبە حکومڕانەکانن. گەر دەسەڵاتێک خاوەن بەرنامە و پلان و خەمخۆری خەڵک بێت و ئەولەویەتی کارەکانی خۆشگوزەرانی و پاراستنی کەرامەتی هاوڵاتیان بێت،کەواتە گەرەکە و سرووشتیە کە سەرجەم پێکهاتەکان ،ئەوانەی نوێنەرایەتی دەوڵەت دەکەن لەسەر هەمان ڕیتم بڕۆن و بەهەمان نەفەس کاربکەن. لەدەمی دەسەڵاتی نازیەکاندا لە ئەڵمانیا سوپا،پۆلیس، ئاسایش{گستاپۆ} ، مەلیشیای حیزبی،ڕێکخراوەکانی لاوانی نازی و سەرجەم هێزەچەکدارەکانی وڵات ،تەنانەت فەرمانگە میریەکانیش،ڕەفتاروکرداریان ڕەنگدانەوەی سیاسەتی باوی نازیەکان بوو.ئەندامانی ئەو هێزانە بەدڕندەیی و سادیەت ناسرابوون ،کووشتنی مرۆڤ لە کنیان لە کووشتنی چۆلەکە ئاسانتر بوو،ئیهانە و ئەشکەنجەدان و شکاندنی کەرامەتی مرۆڤەکان لەلایان کارێکی ڕۆتین بوو، بەجۆرێک لەگەڵ ئەو جۆرەکارە نامرۆڤانە ڕاهاتبوون، لەزەتیان لێ دەبینی و خەنی دەبوون پێی. ئەم جۆرە پەروەردەیە بەبەرنامە کرابوو ،ویست و لەماوەی دەسەڵاتی جووت حیزبدا لەلایەن پیاوانی ئەو دەزگایانەوە بەردەوام سوکایەتی، تێهەڵدان، ئازاردان ،گرتن و زۆر کاری نابەجێ و نایاسایی بەرامبەر بە هاوڵاتیان کراوەو دەکرێت ،دەمێکیش لەسەر ئەم تێهەڵدان و کەرامەت شکاندنانە دەبێتە هەرا ،بەرپرسێکی ئەو دەزگایە یا کەسێکی سەرووتر زۆر بێباکانە دەڵێت ،ئەو کارە فەردی بووەو ئێمە ڕێز لەیاسادەگرین و بکەران سزادەدەین،وەک ئەوەی یەکەمجاربێت کاری واڕوویدابێت. هەر زۆری پێناچێت هەمان شت لە شوێنێکی دیکەو بەرامبەر بە کۆمەڵە کەسانێکی دیکە دووبارە دەبێتەوە .کێشەکە لەوەدا ئەم ئەفسەرو پۆلیسانە بەو ئەرکە هەڵناسن کە دەبێ پێی هەڵسن ،بەڵکو ئەوان پاراستنی حیزب و دەسەڵات بەئەرکی سەرەکی خۆیان دەزانن ،بەوەی دووشەق زیاتر بوەشێنن ئافەرینێک و پلەبەرزکردنەوەیەک وەردەگرن. ئاخر گەر کارمەندانی دەزگایەکی گرنگی وەک پۆلیس کە بەرکەوتنی ڕۆژانەیان لەگەڵ هاوڵاتیاندا هەیە ،گەر ئەمانە لە ژیانی کارکردنیاندا خولێکیان بۆ نەکرابێتەوە، ئامۆژگاری و ڕێنمایی نەکرابن دەربارەی چۆنیەتی مامەڵەی جوان و مەدەنیانە لەگەڵ هاوڵاتیاندا،یاخود باسی ئەزموونی مامەڵەی شارستانیانەی پۆلیسی وڵاتە پێشکەوتووەکانیان بۆ نەکرابێت ،کەواتە هەر چاوەڕێی شەقوەشاندن و شکاندنی کەرامەتی خەڵکیان لێدەکرێت. ڕاستیەکیش هەیە کە دەبێ بیزانین ،ئەویش ئەوەیە کە جووت حیزب پێویستیان بەم جۆرە بەڵتەجی و شەق وەشێنانە هەیە ،هەر ئەمانەن بە شەق و بۆکس و تووندووتیژی کۆڵەکەکانی دەسەڵاتیان ڕاگرتوە. ئەمانە بەوەفاترین خزمەتکاری دەسەڵاتن ، ئاوێنەی سرووشتی دەسەڵاتن،دەسەڵات خۆی مرۆڤ کوژە ،نادادپەروەرە ،نادیموکراتە،گەندەڵە سەرکووتکەرە،ئێ خۆ ناکرێت ڕێبازی دەسەڵاتێک بەوجۆرەبێت و چەکدارەکانی بەجۆرێکی تربێت . وەک پێشتر ئاماژەم پێدا ئەوانە لە دوای وەشاندنی هەر شەقێکدا مووچەو پلەیان بەرزدەکرێتەوە،جا گەر هەندێک لە بەرپرسە پەیوەندیدارەکان باسی ڕاگرتن یا لەکاردەرکردن یا دادگایی و زیندانی کردنی ئەوکەسانەیان کرد ، هەرگیز بڕوایان پێ مەکەن ،ئەوە تەنها بۆ گێلکردنی خەڵکە و هیچی تر. قوباد تالەبانی چەند لە بەڵێنەکەی بردەسەر بە سزادان و زیندانی کردنی ڕائید دلێری {نەخوێنەوار }،ئەو ڕائیدەی لە سلیمانی شەقی لەدەمی خوێندکارێک دا ،یاخود شەقوەشێنەکەی هەولێر و بکوژانی خۆپیشاندانەکان چەندوچۆن سزادران ،هەر هێندەش بەڵێنی سزادانی ئەو شەقوەشێنانەی دادگای سلیمانیش جێبەجێ دەکرێت. نە بڕوا بە بەڵێنەکانی پەرپرسانی ئیداری بکەن ، نە بەسەردانی بەرپرسانی حیزبی بۆلای شەقتێهەڵدراوان.دڵنیابن ئەوان شەقوەشێنێکی بەڵتەجی کە پەروەردەی خۆیانە و تاسەر ئێسقان دڵسۆزو گوێڕایەڵیانە ،هەرگیز سزانادەن لەبەرخاتری هاوڵاتیەک. نیوەی تەمەنم لە ئەوروپا بەسەربردوە زۆر جار لە نزیکەوە ئاگاداری مامەڵەی پۆلیسم لەگەڵ خەڵکدا، هێندە بەئەدەب و شارستانیەوە ڕەفتاردەکەن مرۆڤ شەرمەزاردەکەن.تەنها لە حاڵەتی {داکۆکی لەخود}دا بۆیان هەیە هێز بەکار بهێنن دەنا بە پێچەوانەوە گەر سەلمێندرا پۆلیسێک بێ هۆ زەبری بەکار هێناوە ئەوە سزادەدرێت و ڕاگەیاندنەکانیش دەیکەنە هەرا. بەڕای من تا ئەم دوو حیزبە بەمجۆرەی ئێستا بەردەوامبن ،بەوەی تەنها لە خەمی خۆیاندابن و هاوڵاتیش لەکنیان بێ بەهاو کۆیلەبێت ،ئیدی بەهیچ جۆرێک چاوەڕێی ڕەفتاری جوان و شارستانی لە کەسانی سەربە دامەزراوە میریەکانیش مەکەن، دڵنیابن ئەوانە هەر وەک خۆیان دەمێننەوە و بەردەوام دەست و شەقیان کراوەدەبێت. دڵنیام لە نێو ئەو دامەزراوانەدا کەسانی پاک و دڵسۆزهەن کە دەسەڵات نەیتوانیوە مەعدەنیان بگۆڕێت،بەڵام بەداخەوە کەمینەن و ڕۆڵیێکی ئەوتۆیان نیە و ڕێگەشیان پێ نادرێت ڕۆڵیان هەبێت،دەلیلیشم ئەوەیە ئایا لە نێو ئەو پۆلیسانەی نێو بینای دادگادا بەویژدانێکیان تێدا نەبوو ڕێگری لەو شەقوەشێنە بکات؟
.gif)
(د. کاروان حەمەساڵح) دەمێکە ئەو زانیاریەم لایە کە ترسی کۆمپانیا نەوتیەکان لە بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی زۆر جدییە. ترسەکەیان تا ئاستێکە کە پرۆسەی گەران و وەبەرهێنان لە نەوتی هەرێمدا نزیکە لە وەستان (دەرهێنانی نەوت نا)، کە هەر ئەمەش ئامانجی یەکەمی بڕیاری دادگای فیدڕالی و دەستەڵاتی بەغدادە. ئامانجی دووەمی بریتیە لە وەستاندنی پرۆسەی فرۆشتنی ئەو نەوتەیە کە پێشتر وەبەرهێنانی تێدا کراوە و هەناردە دەکرێت. ئەویش لە ڕێگای تورکیا و دواتر ئەو کۆمپانیا و ووڵاتانەی نەوتی هەرێم دەکڕن، لەوێشەوە بۆ لێپێچینەوەی یاسایی. ئەوجا دواتر لە خراپترین حاڵەتدا لە قۆناغەکانی داهاتوو، حسابی خیتامی لەگەڵ هەرێم و حستنە ژێر باری قەرزی پارەی ئەو نەوتەی هەناردە کراوە. کە هەمیشە و هەر لەسەرەتاوە ئەو ترسەم خستۆتە ڕوو، کە دەبێت بۆ ئەم پرسە هاوڵاتیان هەمووی فشار بکەن بۆ ڕێککەوتن، چوونکە دواجار ئێمەو نەوەکانمان دەبێت قەرزی ئەو نەوتە بدەینەوە کە هەرێم فرۆشتوویەتی. بۆیە تا هەر وەک لەسەرتای بڕیارەکە ەوە ووتمان ئەم بڕیارە سەرەتایەکە و تا هەنگاوی تری بەدوادا نەهاتووە زوو رێکەوتن بکرێت. ئێستا دوای گرتنەبەری چەند هەنگاوێکی تری مەترسیدار لەلایەن بەغدادەوە و خەمساردی هەرێم، وا گۆمەکە قوڵتر و قوڕەکە قەستر بووە، تا توانای هەنگاو ماوە لەم قوڕەدا واجب و هەنگاوێکی حەکیمانەیە کە هەڕێم لەگەڵ بەغداد ڕێکەوتنی کۆکرێتی بکات، چوونکە نە ووڵاتانی دراوسێ، نە جیهانی، عێراقێک کە داهاتی مانگێکی نەوتی 11 ملیار بێت و جوگرافیایەکی سیاسیی و مەزهەبی و ئابوری گرنگ بێت، نایکەنە قوربانی ئێمە ( کە نەتوانراوە نموونەیەکی سەرکەوتوو وێنا بکەین لە دیموکراسی و ئیدارە و ئابوری و سیاسیی). بۆیە دەبێتە بە بیرێکی ستراتیژیانە دەرک بەو ئەگەرە بکرێت کە لە هەر دۆخێکدا بێت و ڕێکەوتنێکی هەندێک ووڵات لەگەڵ عێراق بکرێت، هەموو ڕێگاکان دادەخرێن و هەرێم بە تەواوی دەکرێتە قوربانی. ئاشکرایە لای هەمووشمان کە ڕابردووی خۆمان و ووڵاتانی دەوروبەریشمان ڕووداوی هاوشێوەی تێدایە...
.gif)
كارزان سه‌باح هه‌ورامی بریاره له‌چه‌ند رۆژی داهاتوو شاندێكی ئیتاری ته‌نسیقی سه‌ردانی پارتی دیموكراتی كوردستان بكات و له‌سه‌ر پرسی پێكهێنانی حكوومه‌ت گفتووگۆ له‌گه‌ڵ پارتی بكرێت، پارتی گفتووگۆ ره‌تناكاته‌وه و گوێ له داواكاری و پێشنیاری ئیتاری ته‌نسیقی ده‌گرێت، به‌ڵام كارته‌كانیشی به وریاییه‌وه به‌كارده‌هێنێت، ره‌نگه ئه‌و پاكێجه‌ی پارتی ئاماده‌ی كردووه بۆ گفتووگۆ له‌گه‌ڵ ئیتاری ته‌نسیقی جیاواز بێت له‌وه‌ی له‌گه‌ڵ سه‌در بێت، كشانه‌وه‌ی به‌رێز موقته‌دا سه‌در، له په‌رله‌مانی عێراق له‌لایه‌ن سه‌رۆك بارزانییه‌وه پێشوازوی لێكراوه و رێز له‌و بریاره گیراوه، ئه‌وه‌ی ماوه‌ته‌وه له ناو (هاوپه‌یمانی به‌ره‌ی رزگاری نیشتیمانی) پارتی دیموكراتی كوردستان و لیستی بەرێز محەمەد حەلبوسیەوە كه ئه‌وانیش ده‌بێت بریاری له چاره‌نووسی خۆیان بده‌ن كه ئایا وه‌ك یه‌ك هاوپه‌یمانی ده‌مێننه‌وه یان به‌جیاواز و به‌ته‌واوه‌تی هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه، له‌به‌رانبه‌ردا ئیتاری ته‌نسیقی خه‌ریكه گفتووگۆكانی چركردوه‌ته‌وه به‌مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ی بتوانێت حكوومه‌ت دروست بكات، هه‌موو ئاماژه‌كان بۆ ئه‌وه ده‌چن كه ئه‌گه‌ر موقته‌دا سه‌در ببێته ئۆپۆزسیۆن هیچ كاتێك ئیتاری ته‌نسیقی ناتوانێت سه‌ركه‌وتووبێت به‌حوكمی ئه‌وه‌ی كه سه‌در شه‌قامێكی به‌هێزی له‌گه‌ڵ دایه و توانای له‌رزاندنی حكوومه‌تی هه‌یه، له‌رووێكی دیكه‌وه ئیتاری ته‌نسقی چونكه پێشووتر حوكمی عێراقیان به‌ده‌سته‌وه بووه هه‌رچه‌نده هه‌وڵ بده‌ن ببنه خاوه‌نی حكوومه‌ت ناتوانن پێگه‌ی جه‌ماوه‌ریان هه‌بێت و له‌ماوه‌ی 18 ساڵی رابردوو به‌رپرسیارن له‌و دۆخه‌ی به‌سه‌ر عێراق هاتووه. پارتی دیموكراتی كوردستان هێزێكی كاریگه‌ری عێراقه، ژماره‌یه‌كی به‌رچاو كورسی په‌رله‌مانی هه‌یه سه‌رۆك بارزانی رۆڵی گرنگ و ستراتیژی له عێراق و ناوچه‌كه هه‌یه راسته له‌م قۆناغه‌دا موقته‌دا سه‌در، له چوار چێوه‌ی هاوپه‌یمانی كشایه‌وه به‌ڵام هێشتا سیناریۆی دیكه ماوه له‌به‌رده‌م هێزه سیاسییه‌كان كه بتوانن عێراق له‌م قۆناغه رزگار بكه‌ن، پارتی ئه‌گه‌ری زۆر له‌به‌رده‌میدایه بۆ ئه‌وه‌ی بریاری له داهاتووی عێراق بدات، به‌ڵام قسه‌كانی سه‌رۆك بارزانی به‌و ئاراسته‌بوو كه چاودێری دۆخه‌كه ده‌كه‌ن، به‌و واتایه‌یی پارتی ناچێته ناو یاریه‌كه‌وه وه‌ك ته‌ماشاكه‌ر ده‌یه‌وێت بزانێت ئاراسته‌كانی عێراق به‌ره‌وكوێوه ده‌ڕوات چونكه دواجار هه‌ندێك هاوكێشه‌ی نێوده‌وڵه‌تیش له‌م نێوه‌نده رۆڵ ده‌بینن، یه‌كێك له‌و ئه‌گه‌رانه كه پارتی ره‌نگه بێته پێشی ئه‌وه‌یه كه هێزه سیاسییه‌كان رێككه‌ون بۆ ئه‌وه‌ی پێكهاته‌ی ئێستای حكوومه‌تی عێراق وه‌ك خۆی بمێنێته‌وه تا هه‌ڵبژاردنی داهاتوو چونكه دووباره‌كردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن له عێراق ئاسته‌م بووه و ره‌نگه ئه‌م جاره به‌هۆی كه‌می به‌شداری هێزه‌كانه‌وه نه‌گاته ستانداری جیهانی و نیشانه‌ی پرسیار له‌سه‌ر پرۆسه‌كه دروست بێت، ئه‌گه‌ری دووه‌م، كه دێته پێش پارتی هێزه سیاسییه‌كانی عێراق له‌سه‌ر كاندیدێكی هاوبه‌ش رێككه‌ون كه سه‌ر به‌هیچ گروپێك نه‌بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌سه‌رده‌می مسته‌فا كازمی روویدا، به‌ڵام ئه‌مه‌ش دووباره دووچاری شكست ده‌بێته‌وه چونكه به‌بێ ره‌زامه‌ندی سه‌در سه‌ركه‌وتوو نابیت. ئه‌گه‌ری سێیه‌م: پارتی پۆستی سه‌رۆك كۆماری عێراقی پێبدرێت له‌به‌رانبه‌ردا پشتیوانی له پێكهاته‌ی حكوومه‌تێكی نوێی عێراق بكات كه ئه‌گه‌ر راسته‌وخۆ یان ناراسته‌وخۆ هێزه شیعه‌كان سه‌پۆرتی بكه‌ن ئه‌مه‌ش به‌رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ یه‌كێتی. بۆ ئه‌م پرسانه‌ش گرنگه به‌شێك له‌و رێككه‌وتنه‌ی به‌ره‌ی رزگاری نیشتیمانی ئه‌گه‌ر پارتی و محه‌مه‌د حه‌لبوسی وه‌ك خۆیان بمێننه‌وه ئه‌وه بتوانن به‌یه‌ك پاكێك مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ گفتووگۆكان بكه‌ن.
.gif)
ئاسۆ عەبدوللەتیف دەستلەکارکێشانەوەی بەکۆمەڵی پەڕلەمانتارانی کوتلەی سەدریی لە هەفتەی پێشوو دوابەدوای گوتاری ڕێبەرە ڕۆحیەکەیان، جگەلەوەی پەردەی شانۆیەکی تازەبوو بۆ سوپرایزێکی سیاسی گەورەی سەدریی، هەمان کات بەیعەتی مەزهەبیی ئایدۆلۆژیی ئەو مەندوب و یاسادانەرانە بوو لە حەنانەی ئاینیی نەجەف لەبەردەم ئەمیرەکەیان موقتەدا سەدر. ئەو جوڵەو ئاکتە، ئەگەر یەک مانای هەبێت ئەوەیە ئەو نوێنەرانە بەندەو بەیعەتداری ئەمیری خۆیانن نەک یاساکان و بۆ فرۆشتن و سەوداو مامەڵەکردن نیین، تا شۆکهێنەر بێت بۆ چوارچێوەی هەماهەنگیی و کۆتایی بە مۆدێلی حکومەتی سازان و پشکپشکێنە، هەنگاوەکە ئەگەرچی یاسایی نییەو حیزبییە، لێ عێراقی بەتەواوی گەیاندە بنبەست و چەقبەستوویی سیاسیی و بۆشایی دەستوریی بۆ حکومەتێکی کاربەڕێکەر. به‌ڵام ره‌مزێكی سیاسیی نابینینه‌وه له بیست ساڵی ڕابردوی عێراقی نوێ ئه‌وه‌نده‌ی "موقته‌دا سه‌در" ی رێبه‌ری ره‌وتی سه‌در مانۆڕی ڕێکخراوی سیاسیی و له‌ف و ده‌ورانی کردبێت به وه‌ره‌قه‌و گوتاره سیاسه‌كان و كورسیه به‌ده‌ستهاتوه‌كانەوە، عێراق مێرگ و مەیدانی خێڵ و تائیفە و ململانێی رەچەڵەک و ئەهلی بەیعەتسازییە و میراتەکە هی سەردەمی خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتاڵیب و ئیمامی حەسەن و حسێنە. کێشەکان کۆنن و پەیوەستە بە نەسەب و فەتواو بەیعەتداریی و ئیمامەت و جێنشینیی لەگەڵ بەرەی ئیمامی موعاویەی کوڕی ئەبوسوفیان و یەزیدی کوڕی لە شامەوە تا کوفە و شەهید بوونی حوسەین و پۆلێک لە هاوەڵان و گەوزاندنیان لە خوێنی یەکترو لێسەندنەوەی بەیعەت و شەرعیەتی جێنشینی بەبێ شورا لە ئەمیری موسوڵمانان بە زۆری شمشێرو خوێن و قەتل و قصاص. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ… بۆیە، هەمیشە دۆخی دوای بەیعەتدان مەترسییە بۆ کۆمەڵگاو بۆ ئەوانی تر بەرەو فیتنەو ناکۆکی و ئاژاوەی گەورە، فەتواو بەیعەت و دارولخیلافەی مەزهەبیی شوێنی هەموو یاساو دەزگاکانی گرتووه‌تەوە لە عێراق. موقتەدا بۆشی چۆتەسەر چونکە میراتگری بەشێکی ئەو مێژوەیەو كوڕی چواره‌می زه‌عیمی رۆحی و دینی كۆچكردوو "محمد محمد سادق سه‌دره" و قوتابی سه‌یید كازم ئه‌لحائیری مه‌رجه‌عی هاوچه‌رخ و دیاری عێراقی و دانیشتووی قومه‌و بنه‌ماڵه‌كه‌یان ریشه‌یه‌كی كۆنی تائیفیی و مه‌زهه‌بی و دینی و حوكمرانییان هه‌یه له ناوه‌راست و خوارووی عێراق و ئه‌تباع و ئه‌ولادو مه‌والی ویلایه‌تی خۆیان هه‌یه، دوای محمد باقر سه‌درو باوكی و براكانی. بەڵام وەک چۆن زەحمەتە باوەڕ بەوە بهێنین موقتەدا بەم ئاکتەو بەکردەنی بچێتە بەرەی ئۆپۆزسیۆنەوە وەک هێزێکی یەکلاکەرەوە بۆ ڕیفۆرم و چاکسازیی، زەحمەتیشە باوەڕ بەوە بکەین بەتەواوی هاتبێتە ئەو بەرەیەی کە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران وەستابێتەوە. بۆیە باشترە کورد لەو ململانێ مەزهەبیی و مەرجەعیەتە دینیانە بەئاگا بێت و عەقڵانیی و بەرمەبنای مافە دەستووریی و مێژووییەکانی خۆی مامەڵەو دانوستان بکات نەک دیدارە حیزبیی و پۆستە حکومییەکان و کورسی بەدەستهاتوو. ئاخر مۆدێلی سیاسی حوکمڕانی و فۆڕمی نەگۆڕی تەشریعاتی لە عێراق بۆ بیست ساڵی تر مۆدێلێکی کۆنی دەسەڵاتگەریی و سیاسیی و تەقسیماتی و دیفاکتۆی ئەمریکا_ئێرانەو کورد دەبێ لەو دۆخە بگات و چیتر تەفرە نەخوات لەکاتێکدا لە هاوبەشیی و بەڕێوەبردنی سەدساڵەی پێشووی عێراقدا شكستیهێناوە.دەستورو فیدراڵیەت و دنیای ئازاد، هیچ نەبوو جگە لە وەهم و مۆدێلێك بۆ داپۆشینی دیكتاتۆریەتی رابردووی بەعس و جوانكردنی ئەزموونی دەوڵەتی مەزهەبی شیعیی. ئەو حوكمڕانییەی وەك مۆدێل كاری پێدەكرێت و كورد بەشدارە تیایدا، زیاتر مۆدێلی خێڵ و میللیگەرایەو ئاماژەکان بەرەو ئەوە دەچن کە عێراقێکی نوێ لە ئارادا نییەو ڕوخسارە گەورەکان وەک خۆیان دەمێننەوە. ئیدی حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانیی چییەو چۆن دروست دەبێت کە ڕوانگەی توندی ڕەوتی سەدرییە بەبێ سازان، عێراق پڕیەتی لە پێكهاتەی نەتەوەیی و ئەتنی و مەزهەبی و دینی و تائیفیی، ئەوەی ئەم پێكهاتە موزائیكی و هەمەجۆرەی راگرتووە، دەستوور و یاساكانن بەڵام کاریان پێ ناکرێ و لەبری ئەوە فەتواو بەیعەت و دارولخیلافەی مەزهەبیی شوێنی گرتۆتەوە؟
سامان محەمەد* ١. زیاتر لەسەد هەزار کارمەندی وەک ئەم پۆلیس و ئەفسەرە هەیە کەهیچ مەشق و فێرکاریان نیە و نەبوە. چەندین ساڵە بەحکومەت و بەرپرسان دەوترێت ئەم وەزعە نابێت وا بەردەوام بێت چەکێک بدەیتە دەستی کەسێک و پێی بڵیت لەمڕۆوە تۆ پیاوی میریت. ئەمە مەترسیە بۆسەر ژیانی کارمەندەکە خۆی و هاووڵاتیانیش. هەموو کارمەند و ئەفسەرێک بێ جیاوازی خەو بەوە دەبینێت مەشقی پێبکرێت بەڵام پێیان ناکەن، مەشقی شەق وەشاندن نا هی هەڵسوکەوت و مامەڵەی پیشەیی لەگەڵ هاووڵاتی. کاک قوباد تکایە بڕۆ ئەوەیان بۆ بکە. ٢. کاتێک دادوەر لەسەربنەمای لێکۆڵینەوەو ئەدلەی بەردەست بڕیار دەدات کارێکی ئاساییە گەر کەسوکاری تاوان لێکراوەکە توڕەبن و یان هاوار و جنێویش بدەن بەڵام کاتێک داوایان لێدەکرێت شوێنەکە بەجێبهێڵن دەبێت ئەوکارەش بکەن دەنا لەسوید بێت یان لەسلێمانی لەهۆڵەندا بێت یان لە یابان پۆلیس بۆی هەیە توندوتیژیان بەرامبەر بەکار بهێنێت و گەرپێویست کات سجنیشیان بکات جا کەسوکاری تۆمەت لێکراو ژن بن یان پیاو هیچ جیاوازی نیە. واتە بۆئەوانەی خەمی دادوەری کوردستانیان هەیەو دوو ڕۆژە لەسەر فەیس بوک بونەتە فریاد ڕەسی مافی ژنان لەمەودوا باسی ئەوەمەکەن کەدەبێت ڕێز لەبڕیارەکانی دادگا بگیرێت چونکە بانێک نیەو دوو هەوا. ٣. لەبەینی ئەو پۆلیس و ئەفسەرەو کاک قوباد تاڵەبانی سوپایەک لەپۆلیس و لێکۆڵەرو داواکاری گشتی هەیە کەکاری ئەوانە لێکۆڵینەوە لەم ڕوداوانە بکەن. من نازانم بۆ جێگری سەرۆک وەزیران ڕۆژێک لێکۆڵەری پۆلیسەو، ڕۆژێکی تر جێگری حزب و ڕۆژێکی تر حاکم و لەسەر گرتە فلیمێک کەهێشتا هیچ زانیاری تر نەبوو بڕیار لەسەر ئەم پۆلیسە دەدات کەدەبێت بگیرێت. کاک قوباد دەبێت هیچ شتێک لەسەر ئەم کەیسانە نەڵێت و بەجێی بهێڵێت بۆ لێکۆڵینەوە دەنا بەم شێوەیە سوکایەتی بەهەموو دەزگاکانی حکومەتەکەی خۆی دەکات. لەم دەست تێوەردانە سەیرتر ئەوەیە کە کەس و کاری تۆمەت لێکراو دەڵێن کاک قوباد و بەڕێوبەری پۆلیس هاتونەتە سەر خەت و دەڵێن نابێت حاکم بڕیاری وابدات کە تۆمەتبار سزای کەم بدرێت. ئاخر پۆلیس و جێگری حکومەت چۆن دەبێت قسەیان لەسەر بڕیاری دادوەر هەبێت هەی میللەتی نەگبەت * عەمیدی پۆلیس لە هۆڵەندا
.gif)
ئاسۆ حاجی هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوە دەچن، کە عێراق بەرەو قۆناغێکی سیاسی ئاڵۆزتر دەڕوات، ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان زۆر بەهێزە، بەو کارەش ئەو حکومەتە دەمێنێتەوە و وادەیەکی دیکە بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت دیاری دەکات، ئێستا زۆرینەی پەرلەمانی ئامادەیە بۆ وەرگرتنی ئەو بڕیارە. ئەگەر لایەنگرانی ئێران دەست بە دانوستان نەکەن و تەنازول بۆ بارزانی و حەلبوسی نەکەن. ئەوەی دەیبینم هاوپەیمانی نێوان سەدر و بارزانی و حەلبوسی هێشتا زۆر بەهێزە، بۆیە قەناعەت پێكردنی بارزانی و حەلبوسی بەدوور دەزاندرێت بۆ چوونە پاڵ چوارچێوەی هەماهەنگی، مەگەر بەڕێکەوتن بێت لەگەڵ موقتەدا سەدر، لەو کاتەشدا دەبێ حکومەتێک بێت مالیکی یان پیاوێکی ئەو سەرۆکی نەبێت. گرێنتی مانەوەی حەلبوسی بکرێت لە سەرۆکایەتی پەڕلەمان و سەرۆكایەتی کۆماریش یان بدرێت بە پارتی دیموکراتی کوردستان یان کاندیدێکی هاوبەشی کورد. هه‌روه‌ها هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه یان هەموارکردنەوەی بڕیاری دادگای باڵا له‌باره‌ی دۆسیه‌ی نه‌وتی كوردستان. تەنانەت ئەگەر بەم شێوەیەش حکومەت پێکبهێنرێت، ئەوا موقتەدا سەدر رێگە نادات زیاتر لە شەش مانگ بخایەنێت، بەمەش جەماوەری زیاتر دەبێت و رکابەرەکانی لاواز دەبن. موقتەدا سەدر ئەم یاریانە ئەنجام دەدات بۆ ئەوەی لە هەڵبژاردنی داهاتوودا بە ئەنجامی 50-1 سەربکەوێت. بەریتانیا و ئیمارات لە پشت ئەو یاریەن و ئەمریکا ولاتانی دیکەی ئیقلیمی و ئەوروپی پاڵپشتیان دەکەن.
.gif)
عەلی مەحمود تۆمەتبارانی ئەنفال هەر ئەو 423 كەسە نین كە دادگای باڵای تاوانەكان بە ناو (قائمة باسما‌و الاشخاص المطلوب اتخاذ الاجرا‌وات القانونية بحقهم) لیستی ناویانی بڵاوی كردۆتەوە. لە پرۆسەی دادگایی تۆمەتبارانی ئەنفال لە دەستپێكدا حەوت تۆمەتبار دادگاییكران, ئەو حەوت كەسەی دادگایی كران, ئەوانە بوون پێشتر دەستگیركرابوون و زیندانیبوون, بریتی بوون لە: سەدام حسێن ئەلمەجید ئەلحەسەن عەبدالغەفور عەبدالقادر ئەلناسری ئەلتكریتی سەرۆك كۆماری عێراق كە رۆژی شەممە رێكەوتی 30-12-2006 لەسەر تاوانی دوجەیل لە سێدارە درا بۆیە تۆمەتی ئەنفالی لەسەر هەڵگیرا, ئەمەش تاوانێكی گەورە بوو بەرامبەر بە كەیسە گەورەكانی دواتر كرا لە ناویاندا هەموو كەیسەكانی خەڵكی كوردستان. عەلی حەسەن ئەلمەجید ئەلحەسەن عەبدالغەفور عەبدالقادر ئەلناسری ئەلتكریتی بەرپرسی بیرۆی باكووری پارتی بەعس. لیوا روكن سابیر عەبدالعەزیز حوسێن عەلی دوری بەڕێوەبەری هەواڵگری گشتی سەربازی. فەریق روكن حوسێن رەشید محەمەد عەرەب ئەلتكریتی یاریدەدەری ئەركانی سوپا بۆ كاروبارەكانی ئۆپەراسیۆنەكان. لیوا روكن سوڵتان هاشم ئەحمەد محەمەد حەمەد ئەلحەمەد ئەلتانی فەرماندەی فەیلەقی یەكەم. تاهیر تۆفیق ئەلحاج یوسف ئەلعانی سكرتێری لیژنەی كاروباری باكوور و پارێزگاری موسڵ, عەقیدی روكن فەرحان موتڵەگ ساڵەح خەڵەف ئەلجبوری بەڕێوەبەری رێكخراوی هەواڵگری رۆژهەڵات. تۆمەتباران پاش ساغبونەوەی تاوان لەسەریان حوكمی قەتعی خۆیان بە سزای جۆراو جۆر وەرگرت و تاوانبار كران بە ئەنجامدانی تاوانەكانی جینۆساید, تاوانی جەنگ و تاوانی دژە مرۆڤایەتی جگە لە سەدام حسێن و تۆمەتبار تاهیر تۆفیق ئەلحاج یوسف ئەلعانی بڕیاری بێتاوانی لە تۆمەتی بەشداری لە تاوانی ئەنفالی بۆ دەرچوو, ئەم بێ تاوانیەی ناوبراو پرسێارێكی گەورەی دروست كرد بۆ هەموو ئەوانەی شارەزان لەو بوارە. هاوكات لە پاڵ ئەو تاوانبارە سەرەكیانە, كۆمەڵێك تۆمەتباری دیكەش لە هەنگاوی یەكەمدا دیاریكرابوون بۆ دادگاییكردن, لێ ئامادە نەبوون لە دادگا و كەیسەكەیان بە هەڵپسراوی مایەوە, ئەوان لە ناو دەستگیركراوەكان نەبوون, بۆیە بەرەو رووی دادگا نەكرانەوە, بەشێكشیان لە ژیان نەمابوون. هیچ كەسێك تایبەت بە دۆسیەی ئەنفال دەستگیر نەكراو تەسلیم بە دادگا نەكرا. وەك لە دوو داوانامەی دادگای باڵای تاوانەكاندا كە لە خوارەوە ئاماژە بە ناوەڕۆكەكانیان دەدەین, ناوی 24 تاوانبار هاتووە" بە پێی نووسراوی ف2 1445 رێكەوتی 18-12-2005 ی دادگای باڵای تاوانەكان, ژمارەی فایل 9101 و 9102 لە كۆی 9302 فایلی ئامادەكراو بۆ دادگا لە كەیسی تاوانی ئەنفال, بڕیاری گرتن بۆ 24 تاوانبار دەرچووە لەسەر داوای دادوەری لێكۆڵینەوە, كە بریتین لە"1- نزار عەبدوالكەریم خەزرەجی ( ناوی لە لیستی 423 تۆمەتبار نەهاتووە) , 2- یونس ئەلدرب ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 3-ئەیاد خەلیل زەكی (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) - 89 -اللوائ الركن (ایاد خلیل زكی) قائد ق ق جح /د و 4- رەمزی مەحمود (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 92-اللوائ الركن (رمزی محمود عبداللە) قائد فق مش /33 , 5-سەعید مەحمود باریكە ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 6-قاسم دڕەیی (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 216-قاسم رشید درەیی , 7-معتەسەم بەرزنجی ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 8- یاسین رەئوف ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 9-تەحسین شاوەیس(ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 409-تحسین شاویس سعید = , 10-قاسم ئاغای كۆیە (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 115-المستشار (قاسم فارس تاهر مصتفی اغا) ف د و ,11- بایز عەبدالڕەحمان ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 12-عەلی ئەحمەد رەشید ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 13-نیعمە فارس (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 86-الفریق الركن (نعمە فارس حسین) معاون رئیس اركان الجیش للتدریب , 14-حەمید شەعبان ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 15-نەجم عەبدوڵا دوری ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 16-عیسمەت سابیر (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 94-اللوائ الركن (عصمت صابر عمر) قائد فق /4 , 17-عەدنان جەباری (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 179-سعید عدنان جباری, 18-جیهان موسا ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 19-رەفعەت گلی (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 275-شمال رفعت كلی امر سریە , 20-عوسمان شێخ سەعید ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 21-شێرزاد ساڵەح, 22-تۆفیق جەبار قارەمان (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 159-توفیق جبار قارمان, 23-حوسێن شێخ سەعید( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 24-حەسیب حەمە ئینجە,( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە) ". لە 24 ناوی داواكراو 14ەیان لە لیستی 423 تۆمەتباری ئەنفالدادوای پرۆسەی دادگایی ئەنفال لەسەری ساغ بوونەوە ناویان نەهاتووە؟؟, لە پێشیانەوە نەزار خەزرەجییە, كە یەكێكە لە تاوانبارە سەرەكیەكان, دەتوانم بڵَم لە دوای سەدام و عەلی حەسەن مەجید تاوانبارە لە دۆسیەكە, ئەگەر هیچ پۆست و بەرپرسیارێتی سەربازیشی نەبووایە, تەنها وێنەكەی لە گوندی عەسكەری قەڵاسێوكە, قەبارەی تاوانەكانی ئەنفالی چوار كە سەرپەرشتی كردووە, بەس بوون بۆ ئەوەی ناوی لە لیستەكەدا هەبوایە, بە ئەنجامدانی تاوانی گەورە سزا بدرابایا. هەروەها "لە رێكەوتی 21-12-2005, بە پێی نوسراوی دادگای باڵای تاوانەكان ژمارە ف2 1474, فایلی ژمارە 9099 دۆسیەی ئەنفال, بە واژۆی رائید جوجی سەرۆكی دادوەرانی لێكۆڵینەوە, داوای ناوی سیانی و ناونیشانی 18 تاوانبار دەكات لەوانەی لە نامەی پێشوو زۆریان ناویان هاتبوو, كە بریتین لە تاوانباران: " 1- سەعید مەحمود باریكە, 2- عەدنان عەبدوڵا جەباری, 3-شێخ رەئوف (نوێ), 4-شێخ جەعفەر (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 164-جعفر عبدالكریم البرزنجی محافز السلیمانیە (نوێ), 5-شێخ رەمەزان (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) (نوێ), 6-قاسم دڕەیی, 7-جیهان موسی, 8-معتەسەم محەمەد بەرزنجی, 9-رەفعەت گلی, 10-یاسین رەئوف, 11-غەسان شێخ سەعید (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) (نوێ), 12-تەحسین شاوەیس, 13-شێرزاد ساڵەح, 14-قاسم ئاغای كۆیە, 15-تۆفیق جەبار قارەمان, 16-بایز عەبدالڕەحمان, 17-حوسێن شێخ سەعید, 18-عەلی ئەحمەد رەشید, 19-حوسێن حەمە ئینجە (نوێ) ". لە لیستی دووەمدا 5 ناوی دیكەی هاتۆتە سەر 24 ناوی پێشوو, بەمەش ژماری ئەم داواكراوانە دەگاتە 29 تاوانباری داواكراو, پێی دەچێت دوبارەی ناو بە هەڵە هەبن, لەو ژمارەیە تەنها 11ەیان وەك تۆمەتبار ناویان هاتۆتەوە, 18ەیان ناویان لە لیستی تۆمەتباران نەهاتۆتەوە, كە پلەی جۆراو جۆریان هەیە و هەندێكیشیان هاووڵاتیان سكاڵایان راستەوخۆ لە دژیان تۆمار كردووەو دۆسییەكانیان چۆتە چوارچێوەی كاری دادگاوە, سەرباری ئەوەی ژمارەیەكی دیكەش لە تاوانباران لە لایەن قوربانیانەوە سكاڵایان لەسەر تۆمار كراوە ناویان لەناو لیستی 423 تۆمەتباری ئەنفال نەهاتۆتەوە تەنانەت لە لیستی 24 كەسەكەو لیستی 19 كەسەكەش. تەنها بەهۆینەبوونی ناوی خەزرەجی وامان لێدەكات گومانمان بۆ دروست ببێتو بۆیە پێویستە لێكۆڵینەوەی ورد لەم ناوانە بكرێت, هۆكاری نەبوونی ناویان لە ریزبەندی لیستی تۆمەتباران وەڵام بدرێتەوە, ئەم دوو بەڵگەنامەیە پێویستیان بە ساغكردنەوەی زیاترە لە لایەن نووسەران و لێكۆڵەرەوانی تایبەتمەند لە بوارەكە, لە گەڵ دەرخستنی ناسنامەی ئەو كەسانەی ناویان هاتووە . پێش بڵاو كردنەوەی لیستی ناوی 423 تۆمەتبارەكەی ئەنفال, لە پشكنینی دۆسیەی ئەنفال, وێرای لیستی ناوی ئەوانەی نیشانەی ئازایەتیان وەرگرتبوو بە تایبەت 77 كەسەكەی ئەنفالی 1 و 2, یان لە بەڵگەنامەكان راستەوخۆ ناویان هاتبوو, یاخود لە ریزی 163 بەشدار بووەكەی ئەنفالی 8 دا بوون و وەك بەڵگە كەوتبووە دەست دادگا, لیستێكی داواكراوانم بۆ چاودێری كوردۆساید دروست كرد لە پشكنینی ئەو سكالایانەی پێشكەش دادگا كرابوون, لە رۆژنامەی هەواڵ و پەرتووكی (كوردۆساید -عەلی مەحمود محەمەد- 2008 چاپخانەی رۆمان-بڵاوكراوەی وەزارەتی رۆشنبیری زنجیرە 630- ل176 بۆ 183) بڵاوكرایەوە, زۆر ناوی تێدایە لە دۆسیەكە سكالای لەسەر تۆمار كراوە , بەلام لە ریزبەندی 423 ناوەكەدا ناویان نییە؟؟؟.
محەمەد شەریف كاتێ چاو ئەگێڕی بەناو روداوەكانی چەند مانگی پێشووی هەرێمی كوردستان، بۆت رون ئەبێتەوە ئەم هەرێمە لەبەردەم دوو بژاردەی گرنگ و چارەنوسازدایە كە ئەبێت خۆی یەكلایی بكاتەوە لەوەی كە ئایا ئەیەوێت بمێنێتەوە یاخود نا!!! بەدڵنیایی مانەوەی هەرێم بە پلەی یەكەم لە قازانجی پارتی دیموكراتی كوردستان و بنەماڵەی بارزانیدایە، بۆیە لەپێناو ئەم ئامانجەدا پارتی وەكو هێزی یەكەم و بەرپرسی تەواوی جومگەكانی ناو هەرێمی كوردستان ئەبێت بچێتە ژێر باری جێبەجێكردنی بڕیارەكانی نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمەریكاو هاوپەیمانیان.. پارتی ئەیەوێـت چۆن ئەم هەرێمە بهێڵێـتەوەو خۆی سەروەرو سەردارو بڕیاردەری بێت ؟ سەرەتا نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمەریكا جەختیان لەوە كردەوە كە ئەبێت هێزی پێشمەرگە یەكبگرێتەوەو بكرێتە هێزێكی تەواو سەربەرخۆو دەستی حزب تێدا دوربخرێتەوە. ماوەی چەند ساڵێكە لە هەوڵی ئەوەدان و تائێستا توانراوە چەند لیوایەك یەكبخەوەو ئەمەش بەرەوپێشچونێكی باشە بۆ هەرێم و نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمەریكا و هاوپەیمانانیش پێی دڵخۆشن. نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمەریكاو هاوپەیمانیان بەمەوە ناوەستن كە تەنها تەركیز بخەنە سەر هێزی پێشمەرگە بەڵكو كاتی ئەوە هاتووە پەل بهاوێژن بۆ یەكگرتنەوەی هێزە ئەمنی و موخابەراتیەكانیش، سەرەتای ئەم هەنگاوەیش خەریكە ووردە ووردە دەستپێئەكات و روداوەكانی پێمان ئەڵێن كە هەردوو دەزگای (زانیاری)و (پاراستن) ئەبێت ئەو هەنگاوە دەستپێیكەن و تەواوی ئەندام و ئەفسەرو كارمەندەكانیان لە ئەپارتمانێكی گەورەدا كە بارەگاكەی هەولێری پایتەخت بێت كۆبكەنەوەو بەناوی (ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان) كارو چالاكیەكانیان بە ئاگاداری ئەمەریكاو هاوپەیمانان دەستپێبكەن كە ئەمەش پەیوەندیەكی تەواوی بە هەژمونی ئێرانەوە هەیە لە هەرێمی كوردستان و ئەیانەوێت لە ڕێگای ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستانەوە ئاگاداری تەواوی جموجۆڵەكانی ئێران بن و كۆنترۆڵی تەواوی ئەوە بكەن كە چیتر نەتوانرێت هەرێمی كوردستان یارمەتیدەرێكی باشی دەزگای ئیتڵاعاتی ئێرانی بێت. چونی سەرۆكی دەزگای زانیاری و چەند ئەفسەرو كارمەندێكی ئەو دەزگایە بۆ هەولێرو دەوامكردنی فەرمیان لەناو ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان ئەو ڕاستیە ئەسەلمێنێت كە بێشك هەموو ئەم روداوانە بەبێ ئاگاداری ئەمەریكاو هاوپەیمانان مەحاڵە روبدات و بێدەنگی و لاوازی هەڵوێستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بەرامبەر هەموو ئەم روداوانە ئەوە پشتڕاست ئەكاتەوە كە ئەمەریكاو هاوپەیمانان لەپشتی هەموو روداوەكانن و ناتوانن لەبەرامبەر هەنگاوەكانی ئەمەریكاو هاوپەیمانیان هیچ هەڵوێستێكی جدیان هەبێت. بۆیە گرنگە لەئێستادا یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەوە تێبگات كە مانەوەی دەزگای زانیاری لە مەترسیدایەو ئەبێت بزانێت كە چونی سەرۆكی دەزگای زانیاری و چەند ئەفسەرێكی پلە باڵای بۆ هەولێرو كاركردنیان لەژێر ناوی دەزگای زانیاری بڕیارێكی تەواوی ئەمەریكاو هاوپەیمانانەو هیچ پەیوەندیەكی بە پارتی دیموكراتی كوردستانەوە نیە.
.gif)
دڵشاد ئەنوەر چەند ڕۆژێک لەمەوبەر، کاتێک دواجار چوومە کفری، تەواو تێگەیشتم لە بێزاری و مانوو بوونی خەڵکەکەی، تێگەیشتم لەوەی بۆچی لەهەر کۆڵانێک لەسەر چەند خانوویەک نوسراوە ( بۆ فرۆشتن)، تێگەیشتم لەوەی بۆچی خەڵک کۆچ دەکات. تێگەیشتیشم لەوەی بۆچی دەمێگە دڵسۆزانی شارەکە هاوار دەکەن و گوێ یان لێناگیرێت، نیگەرانیش بووم لەوەی برا شەهیدێک بۆ دەربڕینی توڕەیی و وەکو هەڵوێستێک بەرامبەر دۆخی شارەکەی، ئاڵایەکی گەورەی عێراقی لەسەر ماتۆرسکیلەکەی هەڵکردووە! ڕێک بیرم چوو بۆ لای ئەوەی کاتێک مەسەلە دێتە سەر داهات و موڵک داگیرکردن و پارە پەیداکردن، ئێمەی گەرمیانی چەند خاوەن بەرپرسی کوێخاین، بەڵام مەسەلە هاتە سەر ئازار و موعانات، چەند بێ کەسین.. گەر لە ڕابردوودا، ڕۆژنامەنوس و چالاکوانەکانی کفری دەنگیان هەڵبڕی بێت، ئەوا ئەمجارە خەڵکەکەی بە کۆچ گوزارشت لە ئازارەکانیان دەکەن، چ کۆچێک؟! ئەو کۆچەی ئیستا قەزاکە ٦٥٠ ماڵە عەرەبی تێدایە و هەر ماڵێک لە ١٠ کەس کەمتر نین، ئەمەش ئەو مەترسیەیە کە پێشتر زۆر شاری تری کوردی دەردەدار کرد و دیموگرافیاکەی گۆڕا.. وا مەزانن پشتگوێ خستنی کفری ئاسانە لەبەر ئەوەی شوێنی کۆکردنەوەی پارەی مۆڵ نیە، بێ باکیتان بەرامبەر کفری و پشتگوێ خستنی کفری کارەساتە، کفری سەنگەری پێشەوەی گەرمیان و پشتوێنەی ناوچەیەکی فراوانە، بۆیە دڵنیابن، لەقبوونی کفری، سەرەتای دروستبوونی مەترسیشە لەسەر کەلاری ناو جەرگەی ئیدارەی گەرمیان. بۆیە کاتی بەهاناوەچوونی خێرای شارەکەو ئیشکردنی ڕاستگۆیانەو جدیانەیە بۆی، کاتی گوێ گرتنە لە دڵسۆزانی شارەکە و کارکردنە بەپێشنیارەکانیان، کاتی گۆڕانکاری ریشەییە لەو شارە. گەر پێشتان ناکرێت، ڕووی دەمم لە حکومەتە بە هەموو بەشداربووانیەوە، ڕووی دەمم لە یەکێتی یە، وەکو هێزی دەسەڵاتداری دەڤەرەکە، پاشان لە پارتیش وەکو بانگەشەکاری کوردایەتی، داهاتی دوو مانگی یەکێک لە دەروازەکان بۆ ئەو شارە تەرخان بکەن، ئەوکات بەرپرسیارێتی بوژاندنەوەی شارەکە بە ئێمەی گەرمیانیەکان بسپێرن، تا لە ڕێگەی دەیان لیژنەی پسپۆر و خۆبەخشەوە، ئەنجامتان پیشان بدەین. ئەم نوسینە گوزارش لە بۆچونی نوسەرەكەی دەكات
سارا قادر شەقەکەی پۆلیسێکی ناو دادگای سلێمانی ، لە ناو حەرەمی دادگادا و بەبەرچاوی ئەو هەموو خەڵکەوە لە ژنێکی مافخوراوی بێدەسەڵات، ئەو ئاماژە ترسناکەمان پێدەڵێت ،کە چیتر هیچ کاممان ، لە هەر جێیەکی ئەم وڵاتەدا بین مافمان پارێزراو نیەو دەبێت ئامادە بین بۆ هەموو دەستدرێژیەک. بە درێژایی سی و یەک ساڵی رابروو ئەم ولاتە لەبەردەم هەرەشەو توندوتیژیدا بووەو بەردەوام پیویستی بە بەرگری کردن لە خۆی بووە. بەو هۆیەشەوە دەستدرێژی کردنە سەر مافی ئەوانی تری بە مافی خۆی زانییوە ئەمە لە کاتێکدایە، ئێمە کە خۆمان پاش ماوەی رژێمێکی پڕ لە رق و کیینەو توندوتیژین و لە دوای راپەڕینیشەوەیشەوە لە سایەی دوو دەسەلاتی گەندەڵی ئەم هەرێمەدا بەردەوام تاکی لەم جۆر ە بەرهەم هاتووە. بێگومان ئەم جۆرە رەفتارانە بۆ ئێمە نامۆنین و دوور نین لە واقیع و دنیا بینی کوردەوە ، نابێت لە یادمان بچێت کۆمەڵگەی توندو تیژ تاکی توندوتیژ بەرهەم دەهێنێت و ئەو تاکە توندوتیژانەشن کە جڵەوی کۆمەڵگەیان بە دەستەوەیە و دەسەلاتی کوردی لە ماوەی چەندان ساڵی رابوردودا بۆ پاراستنی خۆی ئەم جۆرە کەسانەی پەروەردە کردوەو کە ی و لە چ شوێنێکدا پێویستی پیان بوبێت بەکاری هێناون وەک ئەو ئەفسەرەی کە لەبەرەبەیانی جەژنی رەمەزاندا دەسترێژی کردو پێنج کەسی قەتڵوعام کردو کوشتنی. کەواتە ئەمە بۆمان روون دەکاتەوە ، کە سەباری ئەوەی هێزەکانی پۆلیس وئاسایش ئەرکی خۆیانە کە سەروماڵی هاوڵاتیان بپارێزن و بەشێکیشیان ئەو ئەرکەیان وەک خۆی و بەو پەڕی دڵسۆزیەوە بەجێ گەیاندووە ، بەلام زۆرێکیشیان پێویستیان بە پەروەردەکردنەوە هەیە تا ئەو جێیەی فێر ببن چۆن مامەڵەی خەڵک بکەن کە نایزانن. ئەوەی ئەمرۆ رویداو شەق وەشاندن بۆ ژنێک دوای ئەو شەقانە دێت ، کە رۆژێ لە مامۆستا و رۆژێ لە خوێندکارو رۆژێ، لە خۆپێشاندەردرا ، کەواتە کلتووری شەق وەشاندن درێژەی هەیەو وا بڕوات بەر لە هەر کەس و لە کاتی پێویستدا دوور نیە ئەو شەقە بەر سەری ئەو دادوەرەش بکەوێت، کە بە حساب پارێزەری مافی خەڵکە و ئەو دادگا نادادپەروەرەش کە هەزاران بێ مافی تێدا دەکرێت. لەلایەکی ترەوە سایکۆلۆژیای تاکی ئێمە تا ئەو ئاستە شێواوە کە بێ هیچ سڵەمینەوەیەک لە ئەرک و بەرپرسیارێتی پەلاماری هەموو شتیک دەدات و دڵنیام ئەم جۆرە کەسانە خۆیان بەرجەستەی خێزانێکی توندو تیژن و گومانم هەیە ئەو پۆلیسە شەقی باوکی نەبینبێت کاتێک لە دایکی داوەو خۆی رۆژێ لە ژنەکە نەدابیت بۆیە وا لای ئاسایی بوو پەلاماری ژنێ بدات و بەرشەقی بدات.
.gif)
عەدالەت عەبدوڵڵا ئەو پێشوازی و کەژاوەیەی کە لەم ڕۆژانەدا لە شارێکی گرنگی وەک وان- ی باکوری کوردستان لە ئەردۆگان کرا، بەداخەوە وا دەردەکەوێت کە وەک ڕوونترین و تازەترین ڕاپرسی بێت لەسەر پێگەی داکشاوی پەکەکە لەو شارە گەورەیەداو مسداقییەتی لەناو کوردەکانی باکور. ئێستا ئیتر خەریکە ئەو باوەڕە زیاتر ئەجوڵێت کە، هەتا پەکەکە قورسایی تەواوی چالاکییە سەربازییەکانی خۆی نەباتەوە ناو خاکی تورکیا خۆیەوەو، لە بنەڕەتیشدا چاو بە جەدوای خەباتی چەکداریی خۆیدا نەخشێنێتەوەو، تەنها هەر لە باشووری کوردستاندا چالاک بێ و بجوڵێ و، بە هێزو چالاکیی بەرچاوەوە لە ناو جەماوەری خۆیدا نەبێ لە باکور، ئەوا ساڵ بۆ ساڵ، بەرەو دواوە ئەچێ و ئاکام جەماوەری خۆی لەدەست دەدات و نامێنێت، بە تایبەتی کە لێدان لە خەباتی چەکداریی ئەم هێزە بنەڕەتییەی باکور، لە دەورانی ئێستادا، ڕووبەڕووی هەڕەشەیەکی تریش بۆتەوە کە ئەویش فشاری هەندێ وڵاتی ئەسکەندەنافییە لە بابەت سوێدو فنلەندا. ئەمڕۆ ئەم دوو وڵاتە، بەتایبەتی دوای شەڕی خوێناوی و وێرانکەری ڕوسیا- ئۆکرانیا، بۆ ئەوەی بتوانن بچنە ناو پەیمانی ناتۆوەو خۆیان لە شەڕانگێزیی ڕوسەکان و هەڕەشەکانی بپارێزن و ڤیتۆی تورکیایان لەسەر ئەو مافە بەسەرەوە نەمێنێت، مەحکومن کە ئیتر بە شێنەیی بێت، یان بە زەقی، پەکەکەو خەباتە چەکدارییەکەی بە تیرۆریزم بزانن، نەک هەر ئەوە، بگرە لەسەر ئاستی سەربازی و موخابەراتییش هاوئاهەنگی لەگەڵ تورکەکاندا بکەن بۆ کۆنترۆڵکردنی پەکەکە، ئەمەش لە قۆناغی داهاتووداو لە ڕووی پراکتیکییەوە بە مانای ڕادەستکردن یان بە ئامانجگرتنی یەک بە یەکی سەرکردەکانی پەکەکەیە لە ئەوروپاو فشار دروستکردنە لەسەر چالاکییان و لایەنگرانیان لە تاراوگەدا، بۆیە ئەرکی ئەم قۆناغەی سەرکردایەتیی ئەم هێزەی باکور، بە فعلی ئەرکێکی زۆر هەستیارو چارەنووسسازەو PKK لەبەردەم ئیستحقاقی پیاچوونەوەیەکی ستراتیژیدایە بە خەباتی خۆیدا.
سیروان محەمەد لە دوای شەڕی ئۆکرانیانەوە رۆژ لە دوای رۆژ، نرخی کاڵاوشمەک بەگشتی بەنزین بە تایبەتی روو لە هەڵکشان و بەرزبوونەوەیە و ئەگەری بەرزبوونەوەی زیاتر هەیە. ئەوەی بەکورتی دەمەوێت قسەی لەسەر بکەم نرخی (بەنزین)ە، کە فاکتەرێکی گرنگی گرانبوونی نرخی کۆی کاڵاوشمە و گواستنەوە و خزمەتگوزاریی دیکەیە. ئەو بەنزینەی لە بازاڕەکانی هەرێم هەیە جگە لەوەی بەشێکی لە نازخۆ بەهەم دێت بەشی هەرە زۆری لە دەرەوەی هاوردە دەکرێت، ئەوەش کاریگەرە بە نرخی نەوت لە بازارەکانی جیهان. خاڵێک، کە فاکتەرێکی گرنگە بۆ گرانتربوونی بەنزین لە بازاڕەکانی کوردستان، بەردەوامبوونی زۆربوونی خواستە لەسەر کڕینی بەنزین، ئەوەش بەهۆی زۆری ژمارەی ئۆتۆمبێل، کە هەموو ستانداندارێکی تێپەراندوە، خراپی و کۆنی و ناڕێکی هێڵەکانی گواستنەوەی گشتی (پاسەکان)، هاوڵاتیان ناچاردەکەن بۆ چوونە دەوام و سەرکارەکانیان ئۆتۆمبێلی تایبەتی خۆیان بەکار بهێنن، بەمەش بەبەردەوامی خواست لەسەر بەنزین زیاد دەکات. چۆن خواست لەسەر بەنزین کەمبکرێتەوە؟ بۆ کەمکردنەوەی خواست لەسەر بەنزین و هەوڵدان بۆ جێگیرکردنی نرخەکەی پێویستە بەجدی بیر لە دامەزراندنەوەی بەپەلەی پاسی گشتی گەورە (مسڵەحەمەی جاران) بکرێتەوە کە بۆ زۆربەی گەڕەکەکان بڕوات و دەرچوونی بەپێی کات بێت و نرخەکەشی زۆر گونجاو بێت حکومەت لە بری پاپشتی بەنزین پاڵپشتی نرخی بلیتی پاسەکان بکات بۆ ئەوەی فەرمانبەران بتوانن بۆ چوونە دەوام سوودی لێوەربگرن، هەروەها بەرێوەبەرایەتی گواستنەوەی پێداچوونەوە رێڕەوی هێڵەکان و ژمارەی پاسەکاندا بخشێنێنتەوە بۆ هاوڵاتیان بتوانن سودی لێوەربگرن و بەکاری بهێنن. هەروەها گۆڕینی پاسەکان کە هەندێکیان مۆدێلی ساڵانی هەشتاکانن و جگە لەوەی مەرجی سەلامەتیان نیە، ساردکەرەوەیان تێدانیە ناچار نەبێت ناتوانیت سواربێت و بۆ هاتووچۆ بەکاریان بهێنێت. زۆربەی وڵاتان گرنگی بە تۆڕەکانی گواستنەوە دەدەن و بەردەوام نۆژەنی دەکەنەوە و فراوانی دەکەن، هەروەها بەبەردەوامی کاربۆ پەرپێدانی کەرتی گواستنەوەی گشتی دەکەن بەڵام لەکوردستان هەر ئەو سستمەیە کە ساڵانی هەشتاکان دانراوە، ئەوەش لە ئەو گەورەبوون و فرانبوونەوەی گەڕەکەکانی شاردا ناگونجێت. ماوەی چەندین ساڵە دەیانەوێت پاس بۆ شەقامی بازنەیی دابنرێت، کە ئاسانکاری زۆر بۆ خەڵک دەکات بەڵام تائێستا جێبەجێ نەکراوە، هەروەها بڕیار بوو پاسی شەوان دابنرێت ئەویش شکستی هێنا. بۆیە رێگری کردن لە هەڵکشانی نرخی بەنزین، جگە لەوەی بە دامەزراندنی پاڵاوگەی نوێ دەبێت بۆ پڕکردنەوەی خواست، لە ئاست ئەو خواستە زۆری خەڵک بۆ بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی خۆی، هێز نیە بتوانێت رێگری لە بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین بکات و رەنگە لە ئایندەیەکی نزیکش ئەو بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین بۆ بازاڕەکانی عێراقیش بگرێتەوە. *رۆژنامەنووسی ئابووری
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
