(د. کاروان حەمەساڵح) دەمێکە ئەو زانیاریەم لایە کە ترسی کۆمپانیا نەوتیەکان لە بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی زۆر جدییە. ترسەکەیان تا ئاستێکە کە پرۆسەی گەران و وەبەرهێنان لە نەوتی هەرێمدا نزیکە لە وەستان (دەرهێنانی نەوت نا)، کە هەر ئەمەش ئامانجی یەکەمی بڕیاری دادگای فیدڕالی و دەستەڵاتی بەغدادە.  ئامانجی دووەمی بریتیە لە وەستاندنی پرۆسەی فرۆشتنی ئەو نەوتەیە کە پێشتر وەبەرهێنانی تێدا کراوە و هەناردە دەکرێت. ئەویش لە ڕێگای تورکیا و دواتر ئەو کۆمپانیا و ووڵاتانەی نەوتی هەرێم دەکڕن، لەوێشەوە بۆ لێپێچینەوەی یاسایی.  ئەوجا دواتر لە خراپترین حاڵەتدا لە قۆناغەکانی داهاتوو، حسابی خیتامی لەگەڵ هەرێم و حستنە ژێر باری قەرزی پارەی ئەو نەوتەی هەناردە کراوە.  کە هەمیشە و هەر لەسەرەتاوە ئەو ترسەم خستۆتە ڕوو، کە دەبێت بۆ ئەم پرسە هاوڵاتیان هەمووی فشار بکەن بۆ ڕێککەوتن، چوونکە دواجار ئێمەو نەوەکانمان دەبێت قەرزی ئەو نەوتە بدەینەوە کە هەرێم فرۆشتوویەتی.  بۆیە تا هەر وەک لەسەرتای بڕیارەکە ەوە ووتمان ئەم بڕیارە سەرەتایەکە و تا هەنگاوی تری بەدوادا نەهاتووە زوو رێکەوتن بکرێت. ئێستا دوای گرتنەبەری چەند هەنگاوێکی تری مەترسیدار لەلایەن بەغدادەوە و خەمساردی هەرێم، وا گۆمەکە قوڵتر و قوڕەکە قەستر بووە، تا توانای هەنگاو ماوە لەم قوڕەدا واجب و هەنگاوێکی حەکیمانەیە کە هەڕێم لەگەڵ بەغداد ڕێکەوتنی کۆکرێتی بکات، چوونکە نە ووڵاتانی دراوسێ، نە جیهانی، عێراقێک کە داهاتی مانگێکی نەوتی 11 ملیار بێت و جوگرافیایەکی سیاسیی و مەزهەبی و ئابوری گرنگ بێت، نایکەنە قوربانی ئێمە ( کە نەتوانراوە نموونەیەکی سەرکەوتوو وێنا بکەین لە دیموکراسی و ئیدارە و ئابوری و سیاسیی). بۆیە دەبێتە بە بیرێکی ستراتیژیانە دەرک بەو ئەگەرە بکرێت کە لە هەر دۆخێکدا بێت و  ڕێکەوتنێکی هەندێک ووڵات لەگەڵ عێراق بکرێت، هەموو ڕێگاکان دادەخرێن و هەرێم بە تەواوی دەکرێتە قوربانی.  ئاشکرایە لای هەمووشمان کە ڕابردووی خۆمان و ووڵاتانی دەوروبەریشمان ڕووداوی هاوشێوەی تێدایە...

كارزان سه‌باح هه‌ورامی بریاره‌ له‌چه‌ند رۆژی داهاتوو شاندێكی ئیتاری ته‌نسیقی سه‌ردانی پارتی دیموكراتی كوردستان بكات و له‌سه‌ر پرسی پێكهێنانی حكوومه‌ت گفتووگۆ له‌گه‌ڵ پارتی بكرێت، پارتی گفتووگۆ ره‌تناكاته‌وه‌ و گوێ له‌ داواكاری و پێشنیاری ئیتاری ته‌نسیقی ده‌گرێت، به‌ڵام كارته‌كانیشی به‌ وریاییه‌وه‌ به‌كارده‌هێنێت، ره‌نگه‌ ئه‌و پاكێجه‌ی پارتی ئاماده‌ی كردووه‌ بۆ گفتووگۆ له‌گه‌ڵ ئیتاری ته‌نسیقی جیاواز بێت له‌وه‌ی له‌گه‌ڵ سه‌در بێت، كشانه‌وه‌ی به‌رێز موقته‌دا سه‌در، له‌ په‌رله‌مانی عێراق له‌لایه‌ن سه‌رۆك بارزانییه‌وه‌ پێشوازوی لێكراوه‌ و رێز له‌و بریاره‌ گیراوه‌، ئه‌وه‌ی ماوه‌ته‌وه‌ له‌ ناو (هاوپه‌یمانی به‌ره‌ی رزگاری نیشتیمانی) پارتی دیموكراتی كوردستان و لیستی بەرێز محەمەد حەلبوسیەوە‌ كه‌ ئه‌وانیش ده‌بێت بریاری له‌ چاره‌نووسی خۆیان بده‌ن كه‌ ئایا وه‌ك یه‌ك هاوپه‌یمانی ده‌مێننه‌وه‌ یان به‌جیاواز و به‌ته‌واوه‌تی هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌، له‌به‌رانبه‌ردا ئیتاری ته‌نسیقی خه‌ریكه‌ گفتووگۆكانی چركردوه‌ته‌وه‌ به‌مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ی بتوانێت حكوومه‌ت دروست بكات، هه‌موو ئاماژه‌كان بۆ ئه‌وه‌ ده‌چن كه‌ ئه‌گه‌ر موقته‌دا سه‌در ببێته‌ ئۆپۆزسیۆن هیچ كاتێك ئیتاری ته‌نسیقی ناتوانێت سه‌ركه‌وتووبێت به‌حوكمی ئه‌وه‌ی كه‌ سه‌در شه‌قامێكی به‌هێزی له‌گه‌ڵ دایه‌ و توانای له‌رزاندنی حكوومه‌تی هه‌یه‌، له‌رووێكی دیكه‌وه‌ ئیتاری ته‌نسقی چونكه‌ پێشووتر حوكمی عێراقیان به‌ده‌سته‌وه‌ بووه‌ هه‌رچه‌نده‌ هه‌وڵ بده‌ن ببنه‌ خاوه‌نی حكوومه‌ت ناتوانن پێگه‌ی جه‌ماوه‌ریان هه‌بێت و له‌ماوه‌ی 18 ساڵی رابردوو به‌رپرسیارن له‌و دۆخه‌ی به‌سه‌ر عێراق هاتووه‌. پارتی دیموكراتی كوردستان هێزێكی كاریگه‌ری عێراقه‌، ژماره‌یه‌كی به‌رچاو كورسی په‌رله‌مانی هه‌یه‌ سه‌رۆك بارزانی رۆڵی گرنگ و ستراتیژی له‌ عێراق و ناوچه‌كه‌ هه‌یه‌ راسته‌ له‌م قۆناغه‌دا موقته‌دا سه‌در، له‌ چوار چێوه‌ی هاوپه‌یمانی كشایه‌وه‌ به‌ڵام هێشتا سیناریۆی دیكه‌ ماوه‌ له‌به‌رده‌م هێزه‌ سیاسییه‌كان كه‌ بتوانن عێراق له‌م قۆناغه‌ رزگار بكه‌ن، پارتی ئه‌گه‌ری زۆر له‌به‌رده‌میدایه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بریاری له‌ داهاتووی عێراق بدات، به‌ڵام قسه‌كانی سه‌رۆك بارزانی به‌و ئاراسته‌بوو كه‌ چاودێری دۆخه‌كه‌ ده‌كه‌ن، به‌و واتایه‌یی پارتی ناچێته‌ ناو یاریه‌كه‌وه‌ وه‌ك ته‌ماشاكه‌ر ده‌یه‌وێت بزانێت ئاراسته‌كانی عێراق به‌ره‌وكوێوه‌ ده‌ڕوات چونكه‌ دواجار هه‌ندێك هاوكێشه‌ی نێوده‌وڵه‌تیش له‌م نێوه‌نده‌ رۆڵ ده‌بینن، یه‌كێك له‌و ئه‌گه‌رانه‌ كه‌ پارتی ره‌نگه‌ بێته‌ پێشی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هێزه‌ سیاسییه‌كان رێككه‌ون بۆ ئه‌وه‌ی پێكهاته‌ی ئێستای حكوومه‌تی عێراق وه‌ك خۆی بمێنێته‌وه‌ تا هه‌ڵبژاردنی داهاتوو چونكه‌ دووباره‌كردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌ عێراق ئاسته‌م بووه‌ و ره‌نگه‌ ئه‌م جاره‌ به‌هۆی كه‌می به‌شداری هێزه‌كانه‌وه‌ نه‌گاته‌ ستانداری جیهانی و نیشانه‌ی پرسیار له‌سه‌ر پرۆسه‌كه‌ دروست بێت، ئه‌گه‌ری دووه‌م، كه‌ دێته‌ پێش پارتی هێزه‌ سیاسییه‌كانی عێراق له‌سه‌ر كاندیدێكی هاوبه‌ش رێككه‌ون كه‌ سه‌ر به‌هیچ گروپێك نه‌بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌سه‌رده‌می مسته‌فا كازمی روویدا، به‌ڵام ئه‌مه‌ش دووباره‌ دووچاری شكست ده‌بێته‌وه‌ چونكه‌ به‌بێ ره‌زامه‌ندی سه‌در سه‌ركه‌وتوو نابیت. ئه‌گه‌ری سێیه‌م: پارتی پۆستی سه‌رۆك كۆماری عێراقی پێبدرێت له‌به‌رانبه‌ردا پشتیوانی له‌ پێكهاته‌ی حكوومه‌تێكی نوێی عێراق بكات كه‌ ئه‌گه‌ر راسته‌وخۆ یان ناراسته‌وخۆ هێزه‌ شیعه‌كان سه‌پۆرتی بكه‌ن ئه‌مه‌ش به‌رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ یه‌كێتی. بۆ ئه‌م پرسانه‌ش گرنگه‌ به‌شێك له‌و رێككه‌وتنه‌ی به‌ره‌ی رزگاری نیشتیمانی ئه‌گه‌ر پارتی و محه‌مه‌د حه‌لبوسی وه‌ك خۆیان بمێننه‌وه‌ ئه‌وه‌ بتوانن به‌یه‌ك پاكێك مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ گفتووگۆكان بكه‌ن.

ئاسۆ عەبدوللەتیف دەستلەکارکێشانەوەی بەکۆمەڵی پەڕلەمانتارانی کوتلەی سەدریی لە هەفتەی پێشوو دوابەدوای گوتاری ڕێبەرە ڕۆحیەکەیان، جگەلەوەی پەردەی شانۆیەکی تازەبوو بۆ سوپرایزێکی سیاسی گەورەی سەدریی، هەمان کات بەیعەتی مەزهەبیی ئایدۆلۆژیی ئەو مەندوب و یاسادانەرانە بوو لە حەنانەی ئاینیی نەجەف لەبەردەم ئەمیرەکەیان موقتەدا سەدر. ئەو جوڵەو ئاکتە، ئەگەر یەک مانای هەبێت ئەوەیە ئەو نوێنەرانە بەندەو بەیعەتداری ئەمیری خۆیانن نەک یاساکان و بۆ فرۆشتن و سەوداو مامەڵەکردن نیین، تا شۆکهێنەر بێت بۆ چوارچێوەی هەماهەنگیی و کۆتایی بە مۆدێلی حکومەتی سازان و پشکپشکێنە، هەنگاوەکە ئەگەرچی یاسایی نییەو حیزبییە، لێ عێراقی بەتەواوی گەیاندە بنبەست و چەقبەستوویی سیاسیی و بۆشایی دەستوریی بۆ حکومەتێکی کاربەڕێکەر.  به‌ڵام ره‌مزێكی سیاسیی نابینینه‌وه‌ له بیست ساڵی ڕابردوی‌ عێراقی نوێ ئه‌وه‌نده‌ی "موقته‌دا سه‌در" ی رێبه‌ری ره‌وتی سه‌در مانۆڕی ڕێکخراوی سیاسیی و له‌ف و ده‌ورانی کردبێت به‌ وه‌ره‌قه‌و گوتاره‌ سیاسه‌كان و كورسیه‌ به‌ده‌ستهاتوه‌كانەوە، عێراق مێرگ و مەیدانی خێڵ و تائیفە و ململانێی رەچەڵەک و ئەهلی بەیعەتسازییە و میراتەکە هی سەردەمی خەلیفە عەلی کوڕی ئەبوتاڵیب و ئیمامی حەسەن و حسێنە. کێشەکان کۆنن و پەیوەستە بە نەسەب و فەتواو بەیعەتداریی و ئیمامەت و جێنشینیی لەگەڵ بەرەی ئیمامی موعاویەی کوڕی ئەبوسوفیان و یەزیدی کوڕی لە شامەوە تا کوفە و شەهید بوونی حوسەین و پۆلێک لە هاوەڵان و گەوزاندنیان لە خوێنی یەکترو لێسەندنەوەی بەیعەت و شەرعیەتی جێنشینی بەبێ شورا لە ئەمیری موسوڵمانان بە زۆری شمشێرو خوێن و قەتل و قصاص. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ… بۆیە، هەمیشە دۆخی دوای بەیعەتدان مەترسییە بۆ کۆمەڵگاو بۆ ئەوانی تر بەرەو فیتنەو ناکۆکی و ئاژاوەی گەورە، فەتواو بەیعەت و دارولخیلافەی مەزهەبیی شوێنی هەموو یاساو دەزگاکانی گرتووه‌تەوە لە عێراق. موقتەدا بۆشی چۆتەسەر چونکە میراتگری بەشێکی ئەو مێژوەیەو كوڕی چواره‌می زه‌عیمی رۆحی و دینی كۆچكردوو "محمد محمد سادق سه‌دره‌" و قوتابی سه‌یید كازم ئه‌لحائیری مه‌رجه‌عی هاوچه‌رخ و دیاری عێراقی و دانیشتووی قومه‌و بنه‌ماڵه‌كه‌یان ریشه‌یه‌كی كۆنی تائیفیی و مه‌زهه‌بی و دینی و حوكمرانییان هه‌یه‌ له‌ ناوه‌راست و خوارووی عێراق و ئه‌تباع و ئه‌ولادو مه‌والی ویلایه‌تی خۆیان هه‌یه‌، دوای محمد باقر سه‌درو باوكی و براكانی. بەڵام وەک چۆن زەحمەتە باوەڕ بەوە بهێنین موقتەدا بەم ئاکتەو بەکردەنی بچێتە بەرەی ئۆپۆزسیۆنەوە وەک هێزێکی یەکلاکەرەوە بۆ ڕیفۆرم و چاکسازیی، زەحمەتیشە باوەڕ بەوە بکەین بەتەواوی هاتبێتە ئەو بەرەیەی کە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران وەستابێتەوە. بۆیە باشترە کورد لەو ململانێ مەزهەبیی و مەرجەعیەتە دینیانە بەئاگا بێت و عەقڵانیی و بەرمەبنای مافە دەستووریی و مێژووییەکانی خۆی مامەڵەو دانوستان بکات نەک دیدارە حیزبیی و پۆستە حکومییەکان و کورسی بەدەستهاتوو. ئاخر مۆدێلی سیاسی حوکمڕانی و فۆڕمی نەگۆڕی تەشریعاتی لە عێراق بۆ بیست ساڵی تر مۆدێلێکی کۆنی دەسەڵاتگەریی و سیاسیی و تەقسیماتی و دیفاکتۆی ئەمریکا_ئێرانەو کورد دەبێ لەو دۆخە بگات و چیتر تەفرە نەخوات لەکاتێکدا لە هاوبەشیی و بەڕێوەبردنی سەدساڵەی پێشووی عێراقدا شكستیهێناوە.دەستورو فیدراڵیەت و دنیای ئازاد، هیچ نەبوو جگە لە وەهم و مۆدێلێك بۆ داپۆشینی دیكتاتۆریەتی رابردووی بەعس و جوانكردنی ئەزموونی دەوڵەتی مەزهەبی شیعیی. ئەو حوكمڕانییەی وەك مۆدێل كاری پێدەكرێت و كورد بەشدارە تیایدا، زیاتر مۆدێلی خێڵ و میللیگەرایەو ئاماژەکان بەرەو ئەوە دەچن کە عێراقێکی نوێ لە ئارادا نییەو ڕوخسارە گەورەکان وەک خۆیان دەمێننەوە. ئیدی حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانیی چییەو چۆن دروست دەبێت کە ڕوانگەی توندی ڕەوتی سەدرییە بەبێ سازان، عێراق پڕیەتی لە پێكهاتەی نەتەوەیی و ئەتنی و مەزهەبی و دینی و تائیفیی، ئەوەی ئەم پێكهاتە موزائیكی و هەمەجۆرەی راگرتووە، دەستوور و یاساكانن بەڵام کاریان پێ ناکرێ و لەبری ئەوە فەتواو بەیعەت و دارولخیلافەی مەزهەبیی شوێنی گرتۆتەوە؟

سامان محەمەد* ١. زیاتر لەسەد هەزار کارمەندی وەک ئەم پۆلیس و ئەفسەرە هەیە کەهیچ مەشق و فێرکاریان نیە و نەبوە. چەندین ساڵە بەحکومەت و بەرپرسان دەوترێت ئەم وەزعە نابێت وا بەردەوام بێت چەکێک بدەیتە دەستی کەسێک و پێی بڵیت لەمڕۆوە تۆ پیاوی میریت. ئەمە مەترسیە بۆسەر ژیانی کارمەندەکە خۆی و هاووڵاتیانیش. هەموو کارمەند و ئەفسەرێک بێ جیاوازی خەو بەوە دەبینێت مەشقی پێبکرێت بەڵام پێیان ناکەن، مەشقی شەق وەشاندن نا هی هەڵسوکەوت و مامەڵەی پیشەیی لەگەڵ هاووڵاتی. کاک قوباد تکایە بڕۆ ئەوەیان بۆ بکە. ٢. کاتێک دادوەر لەسەربنەمای لێکۆڵینەوەو ئەدلەی بەردەست بڕیار دەدات کارێکی ئاساییە گەر کەسوکاری تاوان لێکراوەکە توڕەبن و یان هاوار و جنێویش بدەن بەڵام کاتێک داوایان لێدەکرێت شوێنەکە بەجێبهێڵن دەبێت ئەوکارەش بکەن دەنا لەسوید بێت یان لەسلێمانی لەهۆڵەندا بێت یان لە یابان پۆلیس بۆی هەیە توندوتیژیان بەرامبەر بەکار بهێنێت و گەرپێویست کات سجنیشیان بکات جا کەسوکاری تۆمەت لێکراو ژن بن یان پیاو هیچ جیاوازی نیە. واتە بۆئەوانەی خەمی دادوەری کوردستانیان هەیەو دوو ڕۆژە لەسەر فەیس بوک بونەتە فریاد ڕەسی مافی ژنان لەمەودوا باسی ئەوەمەکەن کەدەبێت ڕێز لەبڕیارەکانی دادگا بگیرێت چونکە بانێک نیەو دوو هەوا.  ٣. لەبەینی ئەو پۆلیس و ئەفسەرەو کاک قوباد تاڵەبانی سوپایەک لەپۆلیس و لێکۆڵەرو داواکاری گشتی هەیە کەکاری ئەوانە لێکۆڵینەوە لەم ڕوداوانە بکەن. من نازانم بۆ جێگری سەرۆک وەزیران ڕۆژێک لێکۆڵەری پۆلیسەو، ڕۆژێکی تر جێگری حزب و ڕۆژێکی تر حاکم و لەسەر گرتە فلیمێک کەهێشتا هیچ زانیاری تر نەبوو بڕیار لەسەر ئەم پۆلیسە دەدات کەدەبێت بگیرێت. کاک قوباد دەبێت هیچ شتێک لەسەر ئەم کەیسانە نەڵێت و بەجێی بهێڵێت بۆ لێکۆڵینەوە دەنا بەم شێوەیە سوکایەتی بەهەموو دەزگاکانی حکومەتەکەی خۆی دەکات. لەم دەست تێوەردانە سەیرتر ئەوەیە کە کەس و کاری تۆمەت لێکراو دەڵێن کاک قوباد و بەڕێوبەری پۆلیس هاتونەتە سەر خەت و دەڵێن نابێت حاکم بڕیاری وابدات کە تۆمەتبار سزای کەم بدرێت. ئاخر پۆلیس و جێگری حکومەت چۆن دەبێت قسەیان لەسەر بڕیاری دادوەر هەبێت هەی میللەتی نەگبەت   * عەمیدی پۆلیس لە هۆڵەندا 

   ئاسۆ حاجی  هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوە دەچن، کە عێراق بەرەو قۆناغێکی سیاسی ئاڵۆزتر دەڕوات، ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان زۆر بەهێزە، بەو کارەش ئەو حکومەتە دەمێنێتەوە و وادەیەکی دیکە بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت دیاری دەکات، ئێستا زۆرینەی پەرلەمانی ئامادەیە بۆ وەرگرتنی ئەو بڕیارە. ئەگەر لایەنگرانی ئێران دەست بە دانوستان نەکەن و تەنازول بۆ بارزانی و حەلبوسی نەکەن. ئەوەی دەیبینم هاوپەیمانی نێوان سەدر و بارزانی و حەلبوسی هێشتا زۆر بەهێزە، بۆیە قەناعەت پێكردنی بارزانی و حەلبوسی بەدوور دەزاندرێت بۆ چوونە پاڵ چوارچێوەی هەماهەنگی، مەگەر بەڕێکەوتن بێت لەگەڵ موقتەدا سەدر، لەو کاتەشدا دەبێ حکومەتێک بێت مالیکی یان پیاوێکی ئەو سەرۆکی نەبێت.  گرێنتی مانەوەی حەلبوسی بکرێت لە سەرۆکایەتی پەڕلەمان و سەرۆكایەتی کۆماریش یان بدرێت بە پارتی دیموکراتی کوردستان یان کاندیدێکی هاوبەشی کورد. هه‌روه‌ها هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ یان هەموارکردنەوەی بڕیاری دادگای باڵا له‌باره‌ی دۆسیه‌ی نه‌وتی كوردستان. تەنانەت ئەگەر بەم شێوەیەش حکومەت پێکبهێنرێت، ئەوا موقتەدا سەدر رێگە نادات زیاتر لە شەش مانگ بخایەنێت، بەمەش جەماوەری زیاتر دەبێت و رکابەرەکانی لاواز دەبن. موقتەدا سەدر ئەم یاریانە ئەنجام دەدات بۆ ئەوەی لە هەڵبژاردنی داهاتوودا بە ئەنجامی 50-1 سەربکەوێت. بەریتانیا و ئیمارات لە پشت ئەو یاریەن و ئەمریکا ولاتانی دیکەی ئیقلیمی و ئەوروپی پاڵپشتیان دەکەن.

عەلی مەحمود  تۆمەتبارانی ئەنفال هەر ئەو 423 كەسە نین كە دادگای باڵای تاوانەكان بە ناو (قائمة باسما‌و الاشخاص المطلوب اتخاذ الاجرا‌وات القانونية بحقهم)  لیستی ناویانی  بڵاوی كردۆتەوە.  لە پرۆسەی دادگایی تۆمەتبارانی ئەنفال لە دەستپێكدا حەوت تۆمەتبار دادگاییكران, ئەو حەوت كەسەی دادگایی كران, ئەوانە بوون پێشتر دەستگیركرابوون و زیندانیبوون, بریتی بوون لە: سەدام حسێن ئەلمەجید ئەلحەسەن عەبدالغەفور عەبدالقادر ئەلناسری ئەلتكریتی سەرۆك كۆماری عێراق  كە رۆژی شەممە رێكەوتی  30-12-2006  لەسەر تاوانی دوجەیل لە سێدارە درا بۆیە تۆمەتی ئەنفالی لەسەر هەڵگیرا, ئەمەش تاوانێكی گەورە بوو بەرامبەر بە كەیسە گەورەكانی دواتر كرا لە ناویاندا هەموو كەیسەكانی خەڵكی كوردستان. عەلی حەسەن ئەلمەجید ئەلحەسەن عەبدالغەفور عەبدالقادر ئەلناسری ئەلتكریتی بەرپرسی بیرۆی باكووری پارتی بەعس. لیوا روكن سابیر عەبدالعەزیز حوسێن عەلی دوری بەڕێوەبەری هەواڵگری گشتی سەربازی. فەریق روكن حوسێن رەشید محەمەد عەرەب ئەلتكریتی یاریدەدەری ئەركانی سوپا بۆ كاروبارەكانی ئۆپەراسیۆنەكان. لیوا روكن سوڵتان هاشم ئەحمەد محەمەد حەمەد  ئەلحەمەد ئەلتانی فەرماندەی فەیلەقی یەكەم. تاهیر تۆفیق ئەلحاج یوسف ئەلعانی سكرتێری لیژنەی كاروباری باكوور و  پارێزگاری موسڵ, عەقیدی روكن فەرحان موتڵەگ ساڵەح خەڵەف ئەلجبوری بەڕێوەبەری رێكخراوی هەواڵگری رۆژهەڵات. تۆمەتباران پاش ساغبونەوەی تاوان لەسەریان حوكمی قەتعی خۆیان بە سزای جۆراو جۆر وەرگرت و تاوانبار كران بە ئەنجامدانی تاوانەكانی جینۆساید, تاوانی جەنگ و تاوانی دژە مرۆڤایەتی جگە لە سەدام حسێن   و تۆمەتبار تاهیر تۆفیق ئەلحاج یوسف ئەلعانی بڕیاری بێتاوانی لە تۆمەتی بەشداری لە تاوانی ئەنفالی بۆ دەرچوو, ئەم بێ تاوانیەی ناوبراو پرسێارێكی گەورەی دروست كرد بۆ هەموو ئەوانەی شارەزان لەو بوارە. هاوكات لە پاڵ ئەو تاوانبارە سەرەكیانە, كۆمەڵێك تۆمەتباری دیكەش لە هەنگاوی یەكەمدا دیاریكرابوون بۆ دادگاییكردن, لێ ئامادە نەبوون لە دادگا و كەیسەكەیان بە هەڵپسراوی مایەوە, ئەوان لە ناو دەستگیركراوەكان نەبوون, بۆیە بەرەو رووی دادگا نەكرانەوە, بەشێكشیان لە ژیان نەمابوون. هیچ كەسێك تایبەت بە دۆسیەی ئەنفال دەستگیر نەكراو تەسلیم بە دادگا نەكرا.  وەك لە دوو داوانامەی دادگای باڵای تاوانەكاندا كە لە خوارەوە ئاماژە بە ناوەڕۆكەكانیان دەدەین, ناوی 24 تاوانبار هاتووە" بە پێی نووسراوی ف2  1445 رێكەوتی 18-12-2005 ی دادگای باڵای تاوانەكان, ژمارەی فایل 9101 و 9102 لە كۆی 9302 فایلی ئامادەكراو بۆ دادگا لە كەیسی تاوانی ئەنفال, بڕیاری گرتن بۆ 24 تاوانبار دەرچووە لەسەر داوای دادوەری لێكۆڵینەوە, كە بریتین لە"1- نزار عەبدوالكەریم خەزرەجی ( ناوی لە لیستی 423 تۆمەتبار نەهاتووە) , 2- یونس ئەلدرب ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 3-ئەیاد خەلیل زەكی (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) - 89 -اللوائ الركن (ایاد خلیل زكی) قائد ق ق جح /د و  4- رەمزی مەحمود (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 92-اللوائ الركن (رمزی محمود عبداللە) قائد فق مش /33 , 5-سەعید مەحمود باریكە ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 6-قاسم دڕەیی (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 216-قاسم رشید درەیی , 7-معتەسەم بەرزنجی ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 8- یاسین رەئوف ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 9-تەحسین شاوەیس(ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 409-تحسین شاویس سعید = , 10-قاسم ئاغای كۆیە (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 115-المستشار (قاسم فارس تاهر مصتفی اغا) ف د و ,11- بایز عەبدالڕەحمان ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 12-عەلی ئەحمەد رەشید ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 13-نیعمە فارس (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 86-الفریق الركن (نعمە فارس حسین) معاون رئیس اركان الجیش للتدریب , 14-حەمید شەعبان ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 15-نەجم عەبدوڵا دوری ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 16-عیسمەت سابیر (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 94-اللوائ الركن (عصمت صابر عمر) قائد فق /4 , 17-عەدنان جەباری (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 179-سعید عدنان جباری, 18-جیهان موسا ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 19-رەفعەت گلی (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) 275-شمال رفعت كلی امر سریە , 20-عوسمان شێخ سەعید ( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 21-شێرزاد ساڵەح, 22-تۆفیق جەبار قارەمان (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە)  159-توفیق جبار قارمان, 23-حوسێن شێخ سەعید( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە), 24-حەسیب حەمە ئینجە,( ناوی لە لیستی تۆمەتباران نەهاتووە) ".   لە 24 ناوی داواكراو 14ەیان لە لیستی 423 تۆمەتباری ئەنفالدادوای پرۆسەی دادگایی ئەنفال لەسەری ساغ بوونەوە ناویان نەهاتووە؟؟, لە پێشیانەوە نەزار خەزرەجییە, كە یەكێكە لە تاوانبارە  سەرەكیەكان, دەتوانم بڵَم لە دوای سەدام و عەلی حەسەن مەجید تاوانبارە لە دۆسیەكە, ئەگەر هیچ پۆست و بەرپرسیارێتی سەربازیشی نەبووایە, تەنها وێنەكەی لە گوندی عەسكەری قەڵاسێوكە, قەبارەی تاوانەكانی ئەنفالی چوار كە سەرپەرشتی كردووە, بەس بوون بۆ ئەوەی ناوی لە لیستەكەدا هەبوایە, بە ئەنجامدانی تاوانی گەورە سزا بدرابایا. هەروەها "لە رێكەوتی 21-12-2005, بە پێی نوسراوی دادگای باڵای تاوانەكان  ژمارە ف2  1474, فایلی ژمارە 9099 دۆسیەی ئەنفال, بە واژۆی رائید جوجی سەرۆكی دادوەرانی لێكۆڵینەوە, داوای ناوی سیانی و ناونیشانی 18 تاوانبار دەكات لەوانەی لە نامەی پێشوو زۆریان ناویان هاتبوو, كە بریتین لە تاوانباران: " 1- سەعید مەحمود باریكە, 2- عەدنان عەبدوڵا جەباری, 3-شێخ رەئوف (نوێ), 4-شێخ جەعفەر (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە)  164-جعفر عبدالكریم البرزنجی محافز السلیمانیە (نوێ), 5-شێخ رەمەزان (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) (نوێ), 6-قاسم دڕەیی, 7-جیهان موسی, 8-معتەسەم محەمەد بەرزنجی, 9-رەفعەت گلی, 10-یاسین رەئوف, 11-غەسان شێخ سەعید (ناوی لە لیستی تۆمەتباران هاتووە بەم ژمارەیەی ئاماژەمان پێی داوە) (نوێ), 12-تەحسین شاوەیس, 13-شێرزاد ساڵەح, 14-قاسم ئاغای كۆیە, 15-تۆفیق جەبار قارەمان, 16-بایز عەبدالڕەحمان, 17-حوسێن شێخ سەعید, 18-عەلی ئەحمەد رەشید, 19-حوسێن حەمە ئینجە  (نوێ) ". لە لیستی دووەمدا 5 ناوی دیكەی هاتۆتە سەر 24 ناوی پێشوو, بەمەش  ژماری ئەم داواكراوانە دەگاتە 29 تاوانباری داواكراو, پێی دەچێت دوبارەی ناو بە هەڵە هەبن,  لەو ژمارەیە  تەنها 11ەیان وەك تۆمەتبار ناویان هاتۆتەوە, 18ەیان ناویان لە لیستی تۆمەتباران نەهاتۆتەوە, كە پلەی جۆراو جۆریان هەیە و  هەندێكیشیان هاووڵاتیان سكاڵایان راستەوخۆ لە دژیان تۆمار كردووەو دۆسییەكانیان چۆتە چوارچێوەی كاری دادگاوە, سەرباری ئەوەی  ژمارەیەكی دیكەش لە تاوانباران لە لایەن قوربانیانەوە سكاڵایان لەسەر تۆمار كراوە ناویان لەناو لیستی 423 تۆمەتباری ئەنفال نەهاتۆتەوە تەنانەت لە لیستی 24 كەسەكەو لیستی 19 كەسەكەش. تەنها بەهۆینەبوونی ناوی خەزرەجی وامان لێدەكات گومانمان بۆ دروست ببێتو بۆیە پێویستە لێكۆڵینەوەی ورد لەم ناوانە بكرێت, هۆكاری نەبوونی ناویان لە ریزبەندی لیستی تۆمەتباران وەڵام بدرێتەوە, ئەم دوو بەڵگەنامەیە پێویستیان بە ساغكردنەوەی زیاترە لە لایەن نووسەران و لێكۆڵەرەوانی تایبەتمەند لە بوارەكە,  لە گەڵ دەرخستنی ناسنامەی ئەو كەسانەی ناویان هاتووە . پێش بڵاو كردنەوەی لیستی ناوی 423 تۆمەتبارەكەی  ئەنفال, لە پشكنینی دۆسیەی ئەنفال, وێرای لیستی ناوی ئەوانەی نیشانەی ئازایەتیان وەرگرتبوو بە تایبەت 77 كەسەكەی ئەنفالی 1 و 2, یان لە بەڵگەنامەكان راستەوخۆ ناویان هاتبوو, یاخود لە ریزی 163 بەشدار بووەكەی ئەنفالی 8 دا بوون و وەك بەڵگە كەوتبووە دەست دادگا, لیستێكی داواكراوانم بۆ چاودێری كوردۆساید  دروست  كرد لە پشكنینی ئەو سكالایانەی پێشكەش دادگا كرابوون, لە رۆژنامەی هەواڵ  و پەرتووكی (كوردۆساید -عەلی مەحمود محەمەد- 2008 چاپخانەی رۆمان-بڵاوكراوەی وەزارەتی رۆشنبیری زنجیرە 630- ل176 بۆ 183) بڵاوكرایەوە, زۆر ناوی تێدایە لە دۆسیەكە سكالای لەسەر تۆمار كراوە , بەلام  لە ریزبەندی 423 ناوەكەدا ناویان نییە؟؟؟. 

محەمەد شەریف كاتێ چاو ئەگێڕی بەناو روداوەكانی چەند مانگی پێشووی هەرێمی كوردستان، بۆت رون ئەبێتەوە ئەم هەرێمە لەبەردەم دوو بژاردەی گرنگ و چارەنوسازدایە كە ئەبێت خۆی یەكلایی بكاتەوە لەوەی كە ئایا ئەیەوێت بمێنێتەوە یاخود نا!!! بەدڵنیایی مانەوەی هەرێم بە پلەی یەكەم لە قازانجی پارتی دیموكراتی كوردستان و بنەماڵەی بارزانیدایە، بۆیە لەپێناو ئەم ئامانجەدا پارتی وەكو هێزی یەكەم و بەرپرسی تەواوی جومگەكانی ناو هەرێمی كوردستان ئەبێت بچێتە ژێر باری جێبەجێكردنی بڕیارەكانی نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمەریكاو هاوپەیمانیان.. پارتی ئەیەوێـت چۆن ئەم هەرێمە بهێڵێـتەوەو خۆی سەروەرو سەردارو بڕیاردەری بێت ؟ سەرەتا نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمەریكا جەختیان لەوە كردەوە كە ئەبێت هێزی پێشمەرگە یەكبگرێتەوەو بكرێتە هێزێكی تەواو سەربەرخۆو دەستی حزب تێدا دوربخرێتەوە. ماوەی چەند ساڵێكە لە هەوڵی ئەوەدان و تائێستا توانراوە چەند لیوایەك یەكبخەوەو ئەمەش بەرەوپێشچونێكی باشە بۆ هەرێم و نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمەریكا و هاوپەیمانانیش پێی دڵخۆشن. نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمەریكاو هاوپەیمانیان بەمەوە ناوەستن كە تەنها تەركیز بخەنە سەر هێزی پێشمەرگە بەڵكو كاتی ئەوە هاتووە پەل بهاوێژن بۆ یەكگرتنەوەی هێزە ئەمنی و موخابەراتیەكانیش، سەرەتای ئەم هەنگاوەیش خەریكە ووردە ووردە دەستپێئەكات و روداوەكانی پێمان ئەڵێن كە هەردوو دەزگای (زانیاری)و (پاراستن) ئەبێت ئەو هەنگاوە دەستپێیكەن و تەواوی ئەندام و ئەفسەرو كارمەندەكانیان لە ئەپارتمانێكی گەورەدا كە بارەگاكەی هەولێری پایتەخت بێت كۆبكەنەوەو بەناوی (ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان) كارو چالاكیەكانیان بە ئاگاداری ئەمەریكاو هاوپەیمانان دەستپێبكەن كە ئەمەش پەیوەندیەكی تەواوی بە هەژمونی ئێرانەوە هەیە لە هەرێمی كوردستان و ئەیانەوێت لە ڕێگای ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستانەوە ئاگاداری تەواوی جموجۆڵەكانی ئێران بن و كۆنترۆڵی تەواوی ئەوە بكەن كە چیتر نەتوانرێت هەرێمی كوردستان یارمەتیدەرێكی باشی دەزگای ئیتڵاعاتی ئێرانی بێت. چونی سەرۆكی دەزگای زانیاری و چەند ئەفسەرو كارمەندێكی ئەو دەزگایە بۆ هەولێرو دەوامكردنی فەرمیان لەناو ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان ئەو ڕاستیە ئەسەلمێنێت كە بێشك هەموو ئەم روداوانە بەبێ ئاگاداری ئەمەریكاو هاوپەیمانان مەحاڵە روبدات و بێدەنگی و لاوازی هەڵوێستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بەرامبەر هەموو ئەم روداوانە ئەوە پشتڕاست ئەكاتەوە كە ئەمەریكاو هاوپەیمانان لەپشتی هەموو روداوەكانن و ناتوانن لەبەرامبەر هەنگاوەكانی ئەمەریكاو هاوپەیمانیان هیچ هەڵوێستێكی جدیان هەبێت. بۆیە گرنگە لەئێستادا یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەوە تێبگات كە مانەوەی دەزگای زانیاری لە مەترسیدایەو ئەبێت بزانێت كە چونی سەرۆكی دەزگای زانیاری و چەند ئەفسەرێكی پلە باڵای بۆ هەولێرو  كاركردنیان لەژێر ناوی دەزگای زانیاری بڕیارێكی تەواوی ئەمەریكاو هاوپەیمانانەو هیچ پەیوەندیەكی بە پارتی دیموكراتی كوردستانەوە نیە.

دڵشاد ئەنوەر  چەند ڕۆژێک لەمەوبەر، کاتێک دواجار چوومە کفری، تەواو تێگەیشتم لە بێزاری و مانوو بوونی خەڵکەکەی، تێگەیشتم لەوەی بۆچی لەهەر کۆڵانێک لەسەر چەند خانوویەک نوسراوە ( بۆ فرۆشتن)، تێگەیشتم لەوەی بۆچی خەڵک کۆچ دەکات. تێگەیشتیشم لەوەی بۆچی دەمێگە دڵسۆزانی شارەکە هاوار دەکەن و گوێ یان لێناگیرێت، نیگەرانیش بووم لەوەی برا شەهیدێک بۆ دەربڕینی توڕەیی و وەکو هەڵوێستێک بەرامبەر دۆخی شارەکەی، ئاڵایەکی گەورەی عێراقی لەسەر ماتۆرسکیلەکەی هەڵکردووە! ڕێک بیرم چوو بۆ لای ئەوەی کاتێک مەسەلە دێتە سەر داهات و موڵک داگیرکردن و پارە پەیداکردن، ئێمەی گەرمیانی چەند خاوەن بەرپرسی کوێخاین، بەڵام مەسەلە هاتە سەر ئازار و موعانات، چەند بێ کەسین.. گەر لە ڕابردوودا، ڕۆژنامەنوس و چالاکوانەکانی کفری دەنگیان هەڵبڕی بێت، ئەوا ئەمجارە خەڵکەکەی بە کۆچ گوزارشت لە ئازارەکانیان دەکەن، چ کۆچێک؟! ئەو کۆچەی ئیستا قەزاکە ٦٥٠ ماڵە عەرەبی تێدایە و هەر ماڵێک لە ١٠ کەس کەمتر نین، ئەمەش ئەو مەترسیەیە کە پێشتر زۆر شاری تری کوردی دەردەدار کرد و دیموگرافیاکەی گۆڕا.. وا مەزانن پشتگوێ خستنی کفری ئاسانە لەبەر ئەوەی شوێنی کۆکردنەوەی پارەی مۆڵ نیە، بێ باکیتان بەرامبەر کفری و پشتگوێ خستنی کفری کارەساتە، کفری سەنگەری پێشەوەی گەرمیان و پشتوێنەی ناوچەیەکی فراوانە، بۆیە دڵنیابن، لەقبوونی کفری، سەرەتای دروستبوونی مەترسیشە لەسەر کەلاری ناو جەرگەی ئیدارەی گەرمیان. بۆیە کاتی بەهاناوەچوونی خێرای شارەکەو ئیشکردنی ڕاستگۆیانەو جدیانەیە بۆی، کاتی گوێ گرتنە لە دڵسۆزانی شارەکە و کارکردنە بەپێشنیارەکانیان، کاتی گۆڕانکاری ریشەییە لەو شارە. گەر پێشتان ناکرێت، ڕووی دەمم لە حکومەتە بە هەموو بەشداربووانیەوە، ڕووی دەمم لە یەکێتی یە، وەکو هێزی دەسەڵاتداری دەڤەرەکە، پاشان لە پارتیش وەکو بانگەشەکاری کوردایەتی، داهاتی دوو مانگی یەکێک لە دەروازەکان بۆ ئەو شارە تەرخان بکەن، ئەوکات بەرپرسیارێتی بوژاندنەوەی شارەکە بە ئێمەی گەرمیانیەکان بسپێرن، تا لە ڕێگەی دەیان لیژنەی پسپۆر و خۆبەخشەوە، ئەنجامتان پیشان بدەین.   ئەم نوسینە گوزارش لە بۆچونی نوسەرەكەی دەكات 

  سارا قادر شەقەکەی  پۆلیسێکی ناو دادگای سلێمانی ، لە ناو حەرەمی دادگادا و بەبەرچاوی ئەو هەموو خەڵکەوە لە ژنێکی مافخوراوی بێدەسەڵات،  ئەو ئاماژە ترسناکەمان  پێدەڵێت ،کە چیتر هیچ کاممان ، لە هەر جێیەکی ئەم وڵاتەدا بین مافمان پارێزراو نیەو دەبێت ئامادە بین بۆ هەموو دەستدرێژیەک.  بە درێژایی  سی و یەک ساڵی رابروو ئەم ولاتە  لەبەردەم هەرەشەو توندوتیژیدا بووەو بەردەوام پیویستی بە بەرگری کردن لە خۆی بووە. بەو هۆیەشەوە  دەستدرێژی کردنە سەر مافی ئەوانی تری بە مافی خۆی زانییوە ئەمە لە کاتێکدایە،  ئێمە کە خۆمان پاش ماوەی رژێمێکی پڕ لە رق و کیینەو توندوتیژین  و لە دوای راپەڕینیشەوەیشەوە لە سایەی دوو دەسەلاتی گەندەڵی ئەم هەرێمەدا بەردەوام تاکی لەم جۆر ە بەرهەم هاتووە. بێگومان ئەم جۆرە رەفتارانە بۆ ئێمە نامۆنین و دوور نین لە واقیع و دنیا بینی کوردەوە ،  نابێت لە یادمان بچێت کۆمەڵگەی توندو تیژ تاکی توندوتیژ بەرهەم  دەهێنێت و ئەو تاکە توندوتیژانەشن کە جڵەوی کۆمەڵگەیان بە دەستەوەیە و  دەسەلاتی کوردی لە ماوەی چەندان ساڵی رابوردودا بۆ پاراستنی خۆی ئەم جۆرە کەسانەی پەروەردە کردوەو کە ی و لە چ شوێنێکدا پێویستی پیان بوبێت بەکاری هێناون وەک ئەو ئەفسەرەی کە لەبەرەبەیانی جەژنی رەمەزاندا دەسترێژی کردو پێنج کەسی قەتڵوعام کردو کوشتنی.  کەواتە ئەمە  بۆمان روون دەکاتەوە ، کە  سەباری ئەوەی هێزەکانی پۆلیس وئاسایش ئەرکی خۆیانە کە سەروماڵی هاوڵاتیان بپارێزن  و بەشێکیشیان ئەو ئەرکەیان وەک  خۆی و بەو پەڕی دڵسۆزیەوە بەجێ گەیاندووە ، بەلام  زۆرێکیشیان پێویستیان بە پەروەردەکردنەوە هەیە تا ئەو جێیەی فێر ببن چۆن مامەڵەی خەڵک بکەن کە نایزانن. ئەوەی  ئەمرۆ رویداو شەق وەشاندن بۆ ژنێک دوای ئەو شەقانە دێت ، کە رۆژێ لە مامۆستا و رۆژێ لە خوێندکارو رۆژێ،  لە خۆپێشاندەردرا ،  کەواتە کلتووری شەق وەشاندن درێژەی هەیەو وا بڕوات بەر لە هەر کەس  و لە کاتی پێویستدا  دوور نیە ئەو شەقە بەر سەری ئەو دادوەرەش بکەوێت،  کە بە حساب پارێزەری مافی خەڵکە  و ئەو دادگا  نادادپەروەرەش کە هەزاران بێ مافی تێدا  دەکرێت.  لەلایەکی ترەوە  سایکۆلۆژیای تاکی  ئێمە تا ئەو ئاستە شێواوە کە بێ هیچ سڵەمینەوەیەک لە ئەرک و بەرپرسیارێتی پەلاماری هەموو شتیک دەدات و دڵنیام  ئەم جۆرە کەسانە  خۆیان بەرجەستەی  خێزانێکی توندو تیژن و گومانم هەیە ئەو پۆلیسە  شەقی باوکی  نەبینبێت کاتێک لە دایکی داوەو خۆی رۆژێ لە ژنەکە نەدابیت بۆیە وا لای ئاسایی بوو پەلاماری ژنێ بدات  و بەرشەقی بدات.

عەدالەت عەبدوڵڵا     ئەو پێشوازی و کەژاوەیەی کە لەم ڕۆژانەدا لە شارێکی گرنگی وەک وان- ی باکوری کوردستان لە ئەردۆگان کرا، بەداخەوە وا دەردەکەوێت کە وەک ڕوونترین و تازەترین ڕاپرسی بێت لەسەر پێگەی داکشاوی پەکەکە لەو شارە گەورەیەداو مسداقییەتی لەناو کوردەکانی باکور.  ئێستا ئیتر خەریکە ئەو باوەڕە زیاتر ئەجوڵێت کە، هەتا پەکەکە قورسایی تەواوی چالاکییە سەربازییەکانی خۆی نەباتەوە ناو خاکی تورکیا خۆیەوەو، لە بنەڕەتیشدا چاو بە جەدوای خەباتی چەکداریی خۆیدا نەخشێنێتەوەو، تەنها هەر لە باشووری کوردستاندا چالاک بێ و بجوڵێ و، بە هێزو چالاکیی بەرچاوەوە لە ناو جەماوەری خۆیدا نەبێ لە باکور، ئەوا ساڵ بۆ ساڵ، بەرەو دواوە ئەچێ و ئاکام جەماوەری خۆی لەدەست دەدات و نامێنێت، بە تایبەتی کە لێدان لە خەباتی چەکداریی ئەم هێزە بنەڕەتییەی باکور، لە دەورانی ئێستادا، ڕووبەڕووی هەڕەشەیەکی تریش بۆتەوە کە ئەویش فشاری هەندێ وڵاتی ئەسکەندەنافییە لە بابەت سوێدو فنلەندا.    ئەمڕۆ ئەم دوو وڵاتە، بەتایبەتی دوای شەڕی خوێناوی و وێرانکەری ڕوسیا- ئۆکرانیا، بۆ ئەوەی بتوانن بچنە ناو پەیمانی ناتۆوەو خۆیان لە شەڕانگێزیی ڕوسەکان و هەڕەشەکانی بپارێزن و ڤیتۆی تورکیایان لەسەر ئەو مافە بەسەرەوە نەمێنێت، مەحکومن کە ئیتر بە شێنەیی بێت، یان بە زەقی، پەکەکەو خەباتە چەکدارییەکەی بە تیرۆریزم بزانن، نەک هەر ئەوە، بگرە  لەسەر ئاستی سەربازی و موخابەراتییش هاوئاهەنگی لەگەڵ تورکەکاندا بکەن بۆ کۆنترۆڵکردنی پەکەکە، ئەمەش لە قۆناغی داهاتووداو لە ڕووی پراکتیکییەوە بە مانای ڕادەستکردن یان بە ئامانجگرتنی یەک بە یەکی سەرکردەکانی پەکەکەیە لە ئەوروپاو فشار دروستکردنە لەسەر چالاکییان و لایەنگرانیان لە تاراوگەدا، بۆیە ئەرکی ئەم قۆناغەی سەرکردایەتیی ئەم هێزەی باکور، بە فعلی ئەرکێکی زۆر هەستیارو چارەنووسسازەو PKK لەبەردەم ئیستحقاقی پیاچوونەوەیەکی ستراتیژیدایە بە خەباتی خۆیدا.

سیروان محەمەد    لە دوای شەڕی ئۆکرانیانەوە رۆژ لە دوای رۆژ، نرخی کاڵاوشمەک بەگشتی بەنزین بە تایبەتی روو لە هەڵکشان و بەرزبوونەوەیە و ئەگەری بەرزبوونەوەی زیاتر هەیە. ئەوەی بەکورتی دەمەوێت قسەی لەسەر بکەم نرخی (بەنزین)ە، کە فاکتەرێکی گرنگی گرانبوونی نرخی کۆی  کاڵاوشمە و گواستنەوە و خزمەتگوزاریی دیکەیە. ئەو بەنزینەی لە بازاڕەکانی هەرێم هەیە جگە لەوەی بەشێکی لە نازخۆ بەهەم دێت بەشی هەرە زۆری لە دەرەوەی هاوردە دەکرێت، ئەوەش کاریگەرە بە نرخی نەوت لە بازارەکانی جیهان. خاڵێک، کە فاکتەرێکی گرنگە بۆ گرانتربوونی بەنزین لە بازاڕەکانی کوردستان، بەردەوامبوونی زۆربوونی خواستە لەسەر کڕینی بەنزین، ئەوەش بەهۆی  زۆری ژمارەی ئۆتۆمبێل، کە هەموو ستانداندارێکی تێپەراندوە، خراپی و کۆنی و ناڕێکی هێڵەکانی گواستنەوەی گشتی (پاسەکان)، هاوڵاتیان ناچاردەکەن بۆ چوونە دەوام و سەرکارەکانیان ئۆتۆمبێلی تایبەتی خۆیان بەکار بهێنن، بەمەش بەبەردەوامی خواست لەسەر بەنزین زیاد دەکات. چۆن خواست لەسەر بەنزین کەمبکرێتەوە؟ بۆ کەمکردنەوەی خواست لەسەر بەنزین و هەوڵدان بۆ جێگیرکردنی نرخەکەی پێویستە بەجدی بیر  لە دامەزراندنەوەی بەپەلەی پاسی گشتی گەورە (مسڵەحەمەی جاران) بکرێتەوە کە بۆ زۆربەی گەڕەکەکان بڕوات و  دەرچوونی بەپێی کات بێت و نرخەکەشی زۆر گونجاو بێت حکومەت لە بری پاپشتی بەنزین پاڵپشتی نرخی بلیتی پاسەکان بکات بۆ ئەوەی فەرمانبەران بتوانن بۆ چوونە دەوام سوودی لێوەربگرن، هەروەها بەرێوەبەرایەتی گواستنەوەی پێداچوونەوە رێڕەوی هێڵەکان و ژمارەی پاسەکاندا بخشێنێنتەوە بۆ هاوڵاتیان بتوانن سودی لێوەربگرن و بەکاری بهێنن. هەروەها گۆڕینی پاسەکان کە هەندێکیان مۆدێلی ساڵانی هەشتاکانن و جگە لەوەی مەرجی سەلامەتیان نیە، ساردکەرەوەیان تێدانیە ناچار نەبێت ناتوانیت سواربێت و بۆ هاتووچۆ بەکاریان بهێنێت. زۆربەی وڵاتان گرنگی بە تۆڕەکانی گواستنەوە دەدەن و بەردەوام نۆژەنی دەکەنەوە و فراوانی دەکەن، هەروەها بەبەردەوامی کاربۆ پەرپێدانی کەرتی گواستنەوەی گشتی دەکەن بەڵام لەکوردستان هەر ئەو سستمەیە کە ساڵانی هەشتاکان دانراوە، ئەوەش لە ئەو گەورەبوون و فرانبوونەوەی گەڕەکەکانی شاردا ناگونجێت. ماوەی چەندین ساڵە دەیانەوێت پاس بۆ شەقامی بازنەیی دابنرێت، کە ئاسانکاری زۆر بۆ خەڵک دەکات بەڵام تائێستا جێبەجێ نەکراوە، هەروەها بڕیار بوو پاسی شەوان دابنرێت ئەویش شکستی هێنا. بۆیە رێگری کردن لە هەڵکشانی نرخی بەنزین، جگە لەوەی بە دامەزراندنی پاڵاوگەی نوێ دەبێت بۆ پڕکردنەوەی خواست، لە ئاست ئەو خواستە زۆری خەڵک بۆ بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی خۆی، هێز نیە بتوانێت رێگری لە بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین بکات و رەنگە  لە ئایندەیەکی نزیکش ئەو بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین بۆ بازاڕەکانی عێراقیش بگرێتەوە. *رۆژنامەنووسی ئابووری

سالار مەحمود  سەدر دەستلەکارکێشانەوەی پەرلەمانتارەکانی پێشکەش بە پەرلەمان کرد، قبوڵکردن و نەکردنی لە رێگەی دانیشتنی پەرلەمانەوە دەبێت و بەدەنگدان ئەبێ. نەک سەرۆکی پەرلەمان تەنیا ئەرکی سەرۆکی پەرلەمان ئەوەیە ئیستقالەکان وەرگرێ و ئاراستەی بکات بۆ دانیشتنی داھاتووی پەرلەمان.  سەدر بۆ لە حکومەت ئیستقالە ناکات؟ سینارێۆکانی زوو ھەرزان دەبن، ئەوەی حەلبوسیش کردی بۆ بێ بەھاکردن و نەھێشتنی نرخی دەستلەکارکێشانەوەکن بوو. عیراق لەبەردەم چوار سیناریۆدایە یەکەم: دۆخەکە وەک ئێستا بمێنێتەوە ئەمری واقیع بەردەوامی پێ بدرێت. کە ئەمە خواستی ئێرانیشە. دووەم: ململانێکان ببرێتە شەقام و بەئاراستەی بەریەککەوتن بڕوات، ئینجا لایەکی شیعە بەسەر لایەکدا تەسلیم بون رابگەیەنێ. سێیەم: حکومەتی لەناکاو گوار‌و رابگەیەنرێت بەھەندێ گۆڕانکاری وەزارەتەوە. چونکە پەرلەمان یارمەتی حکومەتیش نادات لەپەسەندکردنی بودجەشدا بۆی. چوارەم: ھەڵبژاردنی پێشوەخت و ھەڵوەشانەوەی پەرلەمان لەلایەن خۆیەوە. ئەم سیناریۆیانە لەبەردەم پرۆسەی سیاسین لە عیراق. وڵاتەکە لە ئایندەدا تووشی قەیرانی قوڵتر ئەبێتەوە. کوردیش جگە لەوەی دابەشبوە بەسەر ئەم جەمسەرانەدا وەک تەماشاکەر سەیری رووداوە قوڵەکانی ھەناوی پێکھاتەکانی عەرەبی عیراق و ململانێی ھێزەکانی دەکات. بۆیە ھیج سودێک لە دۆخەکە نابینێ و لەھەر بەریەک کەوتنێکی بەغدادا کوردستان تێوە دەگلێنن. ھەڵێک بۆ کورد ھاتۆتە پێشەوە سود لەم کێشانە ببینێ و پێگەی لاوازی خۆی بەھێز بکاتەوە بە پرۆژەو یەکگرتوویی لەسەر بنەمای دان و وەرگرتن. پشتیوانی راستکردنەوەی ھەر بارێکی گلاوی بەغدا بکات. عێراق لە رووی ئابوریەوە بەھێزەو ھەستاوەتەوە، لە رووی سیاسیەوە تەپیوە. قەرزی کۆیتی دایەوە. نرخی نەوت بەرزەو پارەی ھەیە. لەسەر بنەمای زیندوکردنەوەی کورد لەسەر پشکی ١٧٪‏ لە بودجەو موچەی فەرمانبەرانی کوردستان و خاکی ناوچەدابڕاوەکان گفتوگۆ بکات ئەبێتە ستراتیژێک، خەڵکی ھەرێم پشتیوانی ئەو ستراتیژە ئەکات نەک پلەو پۆست.

کاوە محەمەد بەدەر لەپاڵنەر و لێکەوتەکانی دەستلەکارکێشانەوەی بە کۆمەڵی پەرلەمانتارانی سەدر، بەڵام موقتەدا و رەوتەکەی هەمیشە کاریان لەسەر دروستکردنی رووداو کردووە؛ جارێک بڕیاری بەشدارینەکردن لەهەڵبژاردن و جارێکی تر بڕیاری بەشداریکردن دەدات و دواتر دەبێتە گەورەترین فراکسیۆنی شیعەکان. ئەم رووداوەی ئەمڕۆش کە پەرلەمانتارەکانی نامەی دەستلەکارکێشانەوەیان پێشکەشی سەرۆکی پەرلەمان کرد و جارێکی تر کایەی سیاسی و شەقامی عیراقیان شڵەقاندەوە، وایکرد هەمیشە چاوەکانی لەسەر بن و چاوەڕێی سوپرایزی لێ بکرێت. ئەمەش فاکتەری هەرە گرنگی زیادکردنی کورسییەکانی بوو لەپەرلەمان کە بێگومان راوێژکارەکانی دەروی موقتەدا رۆڵی گرنگیان لەوەدا هەیە، تا هەردەم کارخانەی پیشەسازیی  ڕووداوەکان بن و هەمیشە خۆیان سەنتەر و کار بن ئەوانی تریش تەنها پەراوێز و کاردانەوەیان بۆ بمێنێتەوە.. ئێستا پێموایە ئەگەری هەرە بەهێزی بەردەم پرۆسەی سیاسی لەعیراق ئەوەیە کە هەڵبژاردن سەرلەنوێ بکرێتەوە، چونکە هەر حکومەتێک بە بێ سەدرییەکان پێکبهێنرێت، بەرگەی کارت و چەکەکانی دەستی سەدر ناگرێت، بەهێزترینیشیان گەرمکردنی شەقامێکە کە لە ئەساسدا دەکوڵێت.

هیوا عومەر  بەشی یەكەم  لە جیهانی ئەمرۆماندا، نامۆبوون  (الاغتراب –  Alienation) وەك پەرچەمێك باڵی كێشاوە بەسەر بوون و پێگەی تاك و كۆمەڵ، نامۆبوون لە خودەوە بۆ گشت ، لە شوێنی كارەوە بۆ خێزان،لە فەزای گشتی و رۆڵی تاك لە ژیانی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و كلتورییەوە، زۆرینەی زۆر لە دۆخ و پێگەی بێ‌ كاریگەری و پەراوێزخراوی، خۆی دەبینێتەوە.  هەنووكە زیاتر لە هەمووكاتێك مرۆڤ هەست بەوە دەكات لە ژێر بارێكی قورس دایە،هەست دەكات هێزێك، شتێك، لە دەرەوەی خۆی،حوكمی بەسەردا دەكات، ئەم هێزە لە ڕەهەندی جیاجیاوە ئامادەیی هەیە،ژیان بەجۆرێك قاڵب كراوە دەبێتە بەناچاری بچیتەناوییەوە... ئەوەیە ساتی نامۆبوون، ئەو كاتەیە مرۆڤ تیایدا هەست بە پچران و بوونی هێزێك لەسەروی خۆییەوە، دەكات .  لەمرۆدا، زۆرینەی رۆژهەڵاتییەكان بە ئومێدی دۆزینەوەی پێگەی ونبویان پەنادەبنە بەر كۆچكردن بەرەو خۆرئاوا،گەنجان بەتایبەتی، بەشێكی دانیشتوانی خۆرئاواش پێیان وایە ئەوە كۆچی خۆر هەڵاتییەكانە پێگەو بوونی ئەوانیان لە وڵاتی خۆیان لاوازو بێ‌ كاریگەر كردووە، لە شوێنی كارو فەزای ئەوێدا.  لەژێر كاریگەری گوتاری راستڕەوەتوندرەوەكاندا رۆژ لە دوای رۆژ گوتاری رق و كینەو راسیزم و فاشیزم وجیاوازی رەگەزی لەمسەری دوونیا بۆ ئەوسەری، رێگەی بۆخۆش دەكرێت بۆ مانەوە لەچەقی بازنەیەكی داخراودا . لە جیهانی ئاینەكانیش بەڵێنی بوونی جیهانێكی تر و ژیانێكی تر لەدوای مردن بە جۆرێك لە جۆرەكان دەتوانین لەو رەهەندەوە بەدوایدا بگەرێن،  وەك پارچەكردارێك لەبەرامبەر نامۆیی  لە ژیانی راستەقینەدا.  لەلای خۆشمان، بەپێی تازەترین ڕاپرسی كە كۆمپانیای شیكار بڵاوی كردۆتەوە، زۆرینەی زۆری دانیشتوانی هەرێمی كوردستان پێیان وایە ئەوان هیچ رۆڵ و پێگەیەكیان لە ژیانی سیاسی و ئابوری هەرێمدا نییە، هیچ شتێك بۆ ئەوان نییە، دۆخی نامۆبوون زۆرینەی زۆری بەرەو ئەوەبردووە "ئەگەر بۆیان بگونجێت ئەم وڵاتە جێدەهێڵن"، لە وەڵامدا ئاوا وەڵام دەدنەوە.    ئەگەر پێش نزیكەی دووسەدە بەهۆی نەزمی سەرەتایی سەرمایەداری ئەوكاتەی خۆرئاوا،كرێكار دە بۆ دوانزە تا نزیك حەفدە كاتژمێر كاری پێكرابێت و رۆژ لە دوای رۆژ بەهای هێزی كاری لەدەستدابێت، یان لە كائینێكی زیندووی داهێنەرەوە رۆڵی كاڵایەكی ناو بازاری سەرمایەی بۆ داتاشرابێت، بەڵام لەدۆخی ژیانی خۆرهەڵات و وڵاتانی دەوروبەر لەساییەی ئابوری بەرخۆری، خودی مرۆڤ و هێزی كارەكەی وەك كاڵایەكی ئەوپەری بێ‌ بەهاو بێ‌ كاریگەر لە شوێنی كارو سیستەمی سیاسی ئابوری مامڵەی پێوەدەكرێت، رۆژ لە دوای رۆژیش بەهاكەی لەبەرامبەر كاڵای راستەقینە لەدەست دەدات جگە لە ونبوون و لاواز بوونی پێگەكەی. "هەریەكێكمان بەجۆرێك لە جۆرەكان كۆیلەی خاوەنكار یان شوێنێكین" ئەمە قسەی ئەو كرێكارەبوو لەم رۆژانەدا لە یەكێك لە ماركێتەكانی هەولێر لە كاتی داگرتنی باری كەڵو پەل، ئاوای بە كرێكارەكەی هاوررێ‌ گووت. تەنها ئاوەرێكم لێدایەوە ئەویش بە ئەسپایی تێپەری و رۆیشت بۆ ئەوەی چەند كارتۆنێكی تر دابگرێت .   لەئاستی گشتیدا، لەكن حزبە حكومرانەكان و بەشێكی زۆری ئۆپۆزسیۆنەكانیش بەشداری سیاسی و كۆمەڵایەتی و رۆڵگێرانەوە بۆ تاك و گشت، تەنها بریتییە لە دەرفەتێك لە چوارساڵ جارێك لەچەندخولەكێكدا بە رێگەی بەشداریكردن لە سندوقی هەڵبژاردن بانگشەی گەرانەوەی پێگە و رۆڵ بۆ هاوڵاتیان دەكەن؟ لە كاتێكدا بەهەر نرخێك بێت پێشتر زەمینەو پێداویستییەكانی مانەوەی خۆییان مسۆگەركردووە، ئەگەر كاربگاتە سەر ئەوەی ئەم رێگایەش دەبێتە هۆی دەرهێنانی بەڕەكە لەژێرقاچیان، ئەوە ئەوەش ئەنجام نادەن، وەك ئێستا دەیبنین .  كاتێك زۆرینەی زۆری دانیشتوانی هەرێمی كوردستان و عێراق بایكۆتی دواین هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق دەكەن، دەتوانین وەك ئاماژە و پارچەكرداری ساتەوەختێكی مێژوویی نامۆبوونی زۆرینە لێكبدەینەوە،زۆرینەیەك تێگەیشتووە پێگە و بونی ئەوان بەم سیستەمە تەواو نامۆیە، ئەم مۆدێلە لە بەرێوەبردن (كاڵایەكە پر بە باڵای كەمینەیەكی ئۆلیگاریشی دارایی .  ماركس لە ( دەقە ئابوری و فەلسەفییەكاندا) باسی ئەوە دەكات ئامانجی مرۆڤ سەربەستییە بەڵام نامۆییی بە رێگری جەوهەری گەیشتن بە سەربەستی دەبینێت.هەر لەو روانگەیەوە، لەمێژوودا لەگەڵ دەست  بەسەرداگرتنی هۆیەكانی بەرهەمهێنان لەلایەن كەمینەیەكەوە، لەوكاتەوە پێگەی مرۆڤ و رۆڵ و وەزیفەی كاركردنی بەتەواوی دەستكاریكرا و لە سروشتی خۆی دابڕێنرا،كاركردن لە بڕی ئەوەی بۆ ژیان بێت و بەشێك بێت لە چالاكی ئارەزمەندانە و كاری داهێنەرانەی مرۆڤ، تەواوی ژیان دەبێتە كاركردنی زۆرەمڵێ‌ و لەپێناوی كاركردندا بچوككراوییەوە، لەوكاتەوە مرۆڤ سەربەستی لە دەست دەدات و نامۆدەبێت.  تەنیا لێرەدا كۆتایی نایەت كاتێك خودی كاركردن دەگۆرێت بۆ كاڵا، كاڵایەك بەشێكی بچوكی بۆ بەرهەمهێنانەوەی هێزی بەرهەمهێنانی كاڵای بنەرەتی بەكاردەهێنرێت، بەشەگەورەكەشی بۆ بەرهەمهێنانی زێدەبایی (فائچ القیمە) بەكاردەهێنرێت. هەروەك ماركس لە سەرمایەدا باسی دەكات .  كارڵ ماركس لە دەستنووسەكانی ساڵی 1844دا لە رستەیەكدا دەڵێت: "جیهانی مرۆڤ هەژارتردەبێت لەگەڵ دەوڵەمەنتربوونی دونیای شتەكان".  ئەمەگرێدراوە بە نامۆبونی مرۆڤ لەكارو بەرهەمی كارەكەی، كاتێك كارو بەرهەمی كار لەپێناو كرێكاردا نابێت، لەوكاتەوە پچڕان و دابرانی كرێكار لە ژینگەی كارەكەی دێتەكایەوە .  لە سەرەتای سەدەی نۆزدەدا  چەمكی نامۆبوون وەك چەمكێكی فەڵسەفی بەكار هاتووە و دواتر رۆچووە ناو زانستە كۆمەڵایەتییەكان، سەرەرای سەرهەڵدانی تێگەیشتن و تیوری  جیاواز لەوبارەیەوە بەڵام دوای نزیكەی دووسەدە هەنوكە ناتوانین نكلۆڵی لە لاوازی تا ئاستی نەمانی پێگەو رۆڵی تاك و كۆمەڵ بكەین، لە شوێنی كارەوە بۆ شوێنی بەشداری سیاسی، لە خێزانەوە بۆ ناو رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، لەناو پارتە سیاسیەكانەوە بۆ هەڵبژاردنەجۆراوجۆرەكان، لە خودی مرۆڤ لەخۆیدا، لە پەیوەندییەكانی مرۆڤ و ژینگە هتد ... هەموو ئەمانە بەشكێن و گرێدراون بە دەرهاوێشتەی سیستەمێك، كرۆكەكەی دەگەرێتەوە بۆ دەستبەسەرداگرتنی هۆیەكانی بەرهەمهێنان وژینگەی كار، لەپێناو خوڵیای كۆكردنەوەی سامان و هێز لەدەستی كەمینەیەك.  ئەنگڵس باسی ئەوەدەكات یەكەم هۆكاری بنچینەیی كە ڕۆڵی هەبووە لە پەرەسەندنی مرۆڤدا، كار بووە. بەشێوازێكی تر  كار بووە هۆی ئەوەی مرۆڤەكان كەرەستە درووستكەن و دواتریش كەرەستە بووەهۆی ئەوەی مرۆڤەكان باشتر و چالاكتر كاربكەن. پەرەسەندنی كار و كەرەستەكان پێویستی كۆكردنەوەی مرۆڤەكانی لەدەوری یەك زیاتر كرد ئەمەش بوە هۆی پەرەسەندنی زمان، هەرلێرشەوە كۆمەڵی سەرەتایی مرۆڤ  و كاری هەرەوەزی دێتەكایەوە، كار دواجار بەشێوەیەك، ئافرێنەری خودی مرۆڤیشە . هەروەك ماركس لە كتێبی سەرمایەدا پرسی پشكوتویی زمانی مرۆڤ  وەك بەر ئەنجامی بەرهەمی كۆمەڵایەتی لێك دەداتەوە .  كاتێك گۆڕانكاری بەسەرخاوەنداریەتی هۆیەكانی بەرهەمهێنان و پەیوەندییە كۆمەڵایەتیەكان دێت بەدوای خۆیدا نامۆیی لە ئاستی خود، مرۆڤ وكۆمەڵگەو سروشتیشدا دروست دەبێت، كە كرۆك و ریشەی ئەوانیتریش بەستراوەتەوە بۆنامۆیی لەكاردا.  لەبەشەكانی تر زیاتر ڕۆدەچینەناو ئەم كڕۆكە ماتریاڵییە مێژوویی و فەڵسەفییە، لە كن هیگڵەوە بۆ فیورباغ و لەوێشەوە بۆ ماركس و دواتریش لای قوتابخانەی فرانكفۆرتییەكان هتد... 

ساڵح ژاژڵەیی ئەنجومەنی شارەوانی پێكهاتوە لە بەرپرس و نوێنەری چەندین فەرمانگەی هەستیارو خاوەن دەسەڵات و چەندین لایەنی تر. كاری ئەم ئەنجومەنە  ئاگاداربون و بەدواداچونی  كاروباری دامودەزگانی حكومەت و ڕێكخستن و بەڕێكردنی كاروباری هاولاتیان و پارێزگاریكردنە لە موڵك و ماڵی گشتی و هاوڵاتیان. بەڵام لەبەرئەوەی لە ئێستادا حیزب حكومەتێكی ترە لەناو حكومەتداو زۆرینەی هەرەزۆری  بەرپرسی فه‌رمانگە گرنگ و ئەساسییەكان لە حیزبی دەسەڵااتدارن، كاروبارەكان بەشێوەی ئاسایی و یاسایی بەڕێوەنابرێن و بەزۆری بە میزاجی شەخسی و بە فەرمانی بەرپرسە باڵاكانی حیزب  بەڕیوەدەچن، بۆیە هەموو شتێك لە گرێژەنە چوەو لە سەرسكەی خۆی نەماوە.  پرسیار: ئەگەر بەرپرسی ئەم فەرمانگانە خۆیان كاری نایاسایی و سەرپێچیان كرد كێ لێپرسینەوەیان لەگەڵ دەكات؟. لەكاتێكدا بەپێی یاسا هەموو كەس دەبێ لێپرسینەوەی لەگەڵ بكرێت لەكاتی ئەنجامدانی كارێكی نایاسایی و ڕێگا پێنەدراو. ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی هەمویان بەرپرسیارن لەبەرامبەر ئەو سەرپێچیانەی لە شارەكەدا دەكرێن. ئەگەر ئەندامێكی ئەنجومەن خۆشی سەرپیچی نەكردبێت، نابێ بێدەنگ بێت لە بەرامبەر ئەوەی ئەندامێكی تری ئەنجومەنەكە كاری نایاسایی كردوە.  ئەو سەرپیچیانەی ئێستا لەناو شاری سلێمانیدا دەكرێن دوو جۆرن: هەندێ سەرپێچی دەكرێت  لە دەرەوەو سەروی دەسەڵاتی ئەنجومەنی شارەوانییە. واتە لەلایەن بەرپرسانی باڵای حیزبەوە ئەنجام دەدرێن. بەڵام لەم حاڵەتەشدا نابێ ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی بێدەنگبن. بۆ نمونە: ماوەی ساڵێك لەمەوبەر بەناوی دژە تیرۆرەوە بە هەزاران پارچە زەوی بەبێ ڕەەزامەندی و ئاگاداری شارەوانی هەر بە هەوایی ئیفڕاز كران و دابەشكران. لەلایەن فه‌رماندەكانی هێزەكانی 70و بەناوی كەسوكاری شەهیدانەوە بە هەزاران پارچە زەوی بە هەمان شێوەی دژە تیرۆر دابەشكران و تەخشان و پەخشان كران. لەماوەی چەند ڕۆژی پێشوشدا لەلایەن بەرپرسێكی دژە تیرۆرەوە لە دۆڵەڕوت دەستگیراوە بەسەر 14 دۆنم زەویداو بەش بەش كراوە. لەم حاڵەتانەدا دەبێ ئەنجومەنی شارەوانی بێنە سەرخەت و كۆنگرەی ڕۆژنامەوانی ئەنجام بدەن و ڕایگشتی لێ ئاگادار بكەنەوەو ناڕەزایی دەربڕن، ئەگەر بە قسەیان نەكرا، دەبێ هەڕەشەی دەستلەكاركێشانەوە بكەن. ئەگەر وانەكەن شار بەرەو وێران بون و داگیركاری دەڕوات خۆشیان بێ بایەخ دەبن.  بەڵام ئەوەی مایەی نیگەرانی و كارەساتی گەورەیە بایی ملیۆنان دۆلار موڵكی گشتی لەلایەن شارەوانی و فەرمانگەی وەبەرهێنانی سلێمانیەوە بە خۆڕایی و لەبەرامبەر هیچدا بەمیزاجی خۆیان یان بە فەرمانی بەرپرسانی حیزبی باڵا تەخشان و پەخشانكراوە، لەكاتێكدا ئەمانە خۆیان بەرپرسیارن و دەبێ خۆیان ڕێگربن لەبەرامبەر بەهەدەردانی موڵك و ماڵی گشتیدا. ئەی دەبێ كێ لێپرسینەوە لەمانە بكات و بیانداتە دادگا. دەستدرێژییەكان ئەوەندە زۆرن لەسەر موڵك و ماڵی گشتی، میدیاكان بە زەحمەت فریای بڵاوكردنەوەو بەدواداچۆن دەكەون. لە ئێستادا شاری سلێمانی لەبەردەم مەترسی داگیركارییەكی زۆر گەورەدایەو ئەگەر كار هەر ئاوا بڕوات، هیچ ئەرزێكی بەتاڵ لەناو شاردا نامێنێت. سەرنج بدەن: شوێنی مەسڵەحەی كۆن كە بڕیار وابوە بكرێتە باخچە، ئێستا دەكرێتە باڵەخانەی نیشتەجێبون كە دەكەوێتە ناوەڕاستی گەڕەكی نیشتەجێبونەوە، لەكاتێكدا ئەمە بەپێی یاسا قەدەغەیەو نابێت. لەوەش سەیرتر ئەوەیە بۆ ئەمەیان ڕێگا پێدراوە تا باڵه‌خانەی 35 نهومی دروست بكرێت، بەڵام ڕێگا نادەن بەشی پشتەوەی شەقامی ساڵم، واتە شوێنی خانوەكەی حەمەی فەرەجی ڕەحمەتی بكرێتە باڵەخانەی نیشتەجێبون چونكە بەرزتر دەبن لەبینای مەڵبەند. ئەمەیە بانێكەو دوو هەوا. دیارە باڵەخانەكانی شوێنی مەسڵەحەی كۆن حیزب تێیدا شەریكەو ئەوە هی خۆیانە.  بەنزینخانەی چاڵەكەی دووڕیانی سەرچنار كە بڕیار وابوە بكرێتە باخچە ئێستا دەكرێتە تاوەری نیشتەجێبون و كاری تێدا دەكرێت. ساڵی 2009 لەسەر داوای پارێزگای سلێمانی فەرمانگەی كشتوكاڵ 140 دۆنم زەوی پێ داون بۆ ئەوەی بیكەن بە یاریگای تۆپی پێی نێودەوڵەتی. بەڵام بە بڕیاری توانا كەمال سەرۆكی پیشووی شارەوانی سلێمانی ئەرزەكە كرا بەشوێنی نیشتە جێبون و پارچە پارچە كرا.  لە هەمووی سەیرتر ئەوەبو زۆر خەڵك و لایەن لەسەر ئەوە هاتنە دەنگ، بەڵام ئەوەی دەنگی لێوە نەهات پارێزگارو ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بوون. لە پردی كۆبانی بەرەو هەواری شار ئەمبەرو ئەوبەری شەقامەكە هەمووی لەلایەن بنەماڵەی حوكمڕانەوە داگیركراوە كە بایی دەیان ملیۆن دۆلارە. پشتی كۆلیجی سەلاحەدینی ئەیوبی و پەیمانگای پەروەردەی وەرزشی كە دەكەوێتە نێوان خەستەخانەی ئەنوەر شێخە لە خوارەوەو مەكتەبەكانی یەكێتی لای سەرەوە، ئێستا بەناوی وەبەرهێنانەوە دەكرێتە خەستەخانەی ئەهلی باشوور. ئاخر خەستەخانەی ئەهلی چ پەیوەندی بە وەبەرهێنانەوە هەیە بایی 12 ملیۆن دۆلار زەوی پێ بدەی؟. لەنێوان شوقەكانی گاردن ستی و بەنزینخانەی هەڵگورد لەسەر شەقامی 60 مەتری زەوییەكی بەتاڵ هەبوو ئێستا پێشی بەلەوح گیراوەو ئەوەش بەتاڵان دراوە. لەنێوان هۆتێل تایتانێك و خەستەخانەی هەرێمدا لەسەر شەقامی 60 مەتری بایی چەندین ملیۆن دۆلار زەوی براوەو بەنزینخانەو پیشانگای ئوتومبیل و دوكانی فەڕش فرۆشتنی لێ دروست كراوە. لە هەفتەی داهاتوشدا لە بناری گۆیژە دەستكرا بە دەرهێنان و لەناوبردنی سەدان درەخت بۆ ئەوەی شوقەی نیشتەجێبون لە شوێنی درەختەكان دروست بكرێت كە بایی چەندین ملیۆن دۆلارە. تازەترین تاڵانی پێدانی نزیكەی دوو دۆنم زەوی لەسەر شەقامی 60 مەتری نزیك هۆتێل تایەتانێك بەناوی وەبەرهێنانەوە كە بای 14 ملیۆن دۆلارە دراوە بە كوڕی وەزیری پێشمەرگە بۆ دروستكردنی ریِستۆرانت و كافێ. ئاخر  پێدانی بای 14 ملیۆن دۆلار زەوی  بۆ دروستكردنی ڕیستۆرانت بۆ فرۆشتنی شلەو برنجء قاوە، چ جۆرێكە لە وەبەرهێنان؟. یان ئەمە ڕێگایەكە بۆ دەوڵەمەندكردنی خەڵك لەسەر موڵكی گشتی؟. هەر شوێنی هۆتێل تایتانیك خۆشی كە بایی چەندین ملیۆن دۆلارە هەر ئاوا بە تاڵان دراوە.  خاوەن پرۆژە پاچی لە ئەرز نەداوە بوە بە خاوەنی 14 ملیۆن دۆلار. ئەمانە پرۆِژەی وەبەرهێنان نین و لە بنەڕەتدا پرۆژەن  بۆ دزینی موڵكی گشتی. پار ساڵیش كۆمەڵێك دزو جەردە سنەوبەرەكانی سەر شەقامی ڕاپەڕێن تاسڵوجەیان سوتاند بۆ ئەوەی شوینەكان بۆ مەبەستی بازرگانی بەكاربهێنن. لەگەڵ ئەوەی ئەوانە ناسراویش بون، بەڵام چونكە لە دەسەڵاتەوە نزیك بون، كەسیان نەگرت. بە هەمان شێوەش پار ساڵ ئاگر لە بناری گۆیژە كەوتەوە  ئێستا ئەوەش هەر گومانی لەسەرە .  هەموو ئەو زیادە ڕەویانە بۆسەر موڵكی گشتی و بەتاڵانبردنیان لە ڕێگای شارەوانی سلێمانی و فەرمانگەی بەناو وەبەرهێنانەوە ڕێگایان پێدراوەو بە ئێمزاو ڕەزامەندی ئەوان ئەنجامدراون. كاتێك خەبەری پێدانی نزیكەی 2 دۆنم زەوی بەكوڕی وەزیری پێشمەرگە بڵاوبۆو، بەرپرسی فەرمانگەی  بەناو وەبەرهێنان عەزیز سەعید لە كۆنگرەیەكی رۆِژنامەوانیدا دەڵێت:  هەمو كەسێك مافی خۆیەتی ئەگەر پارەی هەبوو داوای زەوی بكات بۆ مەبەستی وەرهێنان ئەگەر بەرپرس بێت یان كەسی ئاسایی. باشە كوڕی وەزیر پارەی بۆ چییە بۆ وەبەرهێنان، ئەوە نییە تۆخۆت بایی 14 ملیۆن دۆلار زەویت بە خۆڕایی پیداوە ؟. سەیری ئەم پاساوە بێ ماناو گاڵتەجاریەی ئەم ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانیە بكەن و بیری لێ بكەنەوە. باشە منیش پارەم هەیەو بەیانی دیم داوای یەك دۆنم زەوی لەو شوێنە دەكەم  ئامادەیە پێم بدات ؟. ئاخر هەمو ئەو زەویانەی باسمكردن لە سەرەوە كە بەتاڵان دراون، فەرمون وەرن پێم بڵێن لە كەسانی حیزبی و نزیكەكانی خۆیان بەولاوە، كەسێكی ئاسایی بێ لایەنی تێدایە ؟.   لەكاتێكدا كەسێك خۆی موڵك و ماڵی گشتی بەتاڵان بدات، چۆن دەكرێت ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانی بێت كە دەبێ بەرگری لە موڵك و ماڵی گشتی بكات. وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان تاكە ڕێگایە بۆ دەوڵەمەندبون لە سەرحسابی گشتی. وەبەرهێنان بە مانای دروستكردنی پڕۆژەیەك بۆ بەرهەمهێنانی مریشك و هێلكەو خەیارو تەماتەو دروستكردنی كارگەیەكی شەربەت یان بلۆك یان كەرەستەی تری خانوو  یان كاڵایەكی تر كە هەم بەرهەمی ناوخۆیی زیاد بكات و خەڵكیش كار لەو پڕژانەدا بكات. نەك بایی ملیۆنان دۆلار زەوی بدەیتە كەسێك خەستەخانەی ئەهلی لەسەر دروست بكات و گیرفانی خەڵك بەتاڵ بكەنەوە. یان ڕیستۆرانت دروست بكات و  برنج و شلەی تێدا بفرۆشن. با ئەوەی ڕیستۆرانت دەكاتەوە خۆی بچێت شوێن بۆخۆی پەیدا بكات. ئەوەی خەستەخانەی ئەهلی دەكاتەوە  خۆی بچێت زەوی بكڕێت، نەك لەسەر حسابی موڵكی گشتی بكرێنە ملیۆنێرو دوایی پۆز بەسەر خەڵكدا لێدەن. بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانییە بەڵام خۆی سەرپێچی كردوەو حەقی ئەوەیە پرسینەوەی لەگەڵ بكرێت. لەكاتێكدا خەستەخانەی شار لە شوێنێكی زۆر خراپ دروستكراوە، ئەگەر ڕۆژێك لە ڕۆژان بیر لە فراوانبونی بكرێتەوە زەوی بەتاڵی زۆر كەم هەیە. بەڵام تەنها هەندێك زەوی بەتاَڵ لەناو دڵی خەستەخانەكەدا هەبوو ڕێگای داوە بكرێتە گەراجی سەیارە. ڕاوەستانی سەیارە بۆ 10 دەقیقەش بێت 1500 دینارە. بەشی پێشەوەشی كراوە بەدوكان بۆ چایخانەو شوێنی فرۆشتنی خواردن. ئەگەر ئەمەی كردویەتی بۆ بەدەستهێنانی داهاتە بۆ خەستەخانەو چارەسەری كێشەی ڕاوەستانی سەیارەیە، ئەمانە ئیشی ئەو نین و هیچ گومانم نییە ئەمە بۆكەسێكی بەرپرسی گەورە كراوەو ئەمیش ئاسانكاری بۆ كردوە.  ئەوەتا فراكسیۆنی نەوەی نوێ‌ لە پەڕلەمانی  عێراق دەڵێن: ئێمە دەرمانمان بۆ سلێمانی پەیداكردوە بەڵام بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی نایەت وەری بگرێت بۆ ئەوەی دەرمانی كۆمپانیاكانی حیزب بفرۆشرێن. لەلایەكی تریشەوە دەڵێن: دەرمانی كوالیتی خراپ بە نرخی هەرزان بۆ خەستەخانەی هیوای كڕاوە . تا ئێستا بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی وەڵامێكی وای نەبوە كە خەڵك بڕوای پێ بكات . كەواتە چۆن دەبێت كەسێكی ئاوا ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانی بێت؟.   ئەوەی نەت بیستوەو نەت دیوە لەم شارەی ئێمەدا دەیبینی. فەرمانگەی  گشتی ڕۆشنبیری سلێمانی زەوییەكی بەتاڵی هەبوە لەسەر شەقامە گشتییەكە. لەبری ئەوەی بیر بكەنەوە لەدوا ڕۆژدا بیكەنە هۆڵی سینەماو شوینی ئەنجامدانی چالاكی ڕۆشنبیری، داویانە  بە موساتەحە بە سەرمایەدارێك. ئەی نابێت لایەنێك هەبێت لێی بپرسێتەوە بۆچی و بەچ حەقێك ئەمەتان كرد ؟. ساحەیەكی تۆپی پێ هەیە لەنێوان بەنزینخانەی ئاشتی لە دووڕیانی سەرچنار لەنێوان بەنزینخانەی ئاشتی و مزگەوتی حاجی ئەحمەد ئەو ساحەیەی پرسەی خوالێخۆشبوو مام جەلالی تێدابو، بەشی لای سەرەوەی ساحەكە بەلەوح جیاكراوەتەوە بۆ ئەوەی بیكەنە بەنزینخانەو دوكان. ئاخر كە تۆ ساحەی یاریكردنت نەما، یانەی وەرزشیەكەت چ مانایەكی دەمێنێت. ئێستا هەرچی هەیە ڕوی كردۆتە داگیركردنی زەوی بەناوی وەبەرهێنانەوە چونكە ئەمڕۆ نان لە زەویدایە. كۆتا سەرنجم: 1- لە كاتێكدا ئەم هەموو داگیركاریەی سەرموڵك و ماڵی گشتی هەیەو ئەو هەموو كارە نایاساییانە ئەنجامدەدرێت نە پارێزگارو ئەنجومەنی پارێزگا هیچ ڕۆڵێكیان نیەو وەكو ئەوە وایە هەر نەبن. هەر دەڵێی ئەوەی لەم شارە ڕودەدات كەم تا زۆر پەیوەندی بە ئەوانەوە نییە. لەكاتێكدا لە هەمو پارێزگاكانی تری عێراق و هەرێمی كوردستانیش پارێزگار ڕۆڵی بەرچاوی هەیە. دیارە هەمومان دەزانین  پارێزگار لە حیزبی قائید نییەو لە دایكە زڕەكەیەو ناتوانێت ڕۆڵی خۆی وەكو پارێزگار ببێنێت چونكە ڕێگای پێنادەن. بەڵام ئەگەر من لە جێگای ئەوبم، یەكسەر دەستلەكاردەكێشمەوە. ئەوەتا هەموو موڵكی گشتی داگیركراو دنیا هاتە دەنگ، چۆن دەبێ پارێزگارو ئەنجومەنی پارێزگا ئاوا بیدەنگ بن. چۆن دەبێ ڕێگا بدەن ئەو زەویەی خۆیان داویان كردوە بۆ یاریگا، داگیری بكەن. كەواتە با لێم عاجز نەبن و قسەكە هی خۆمان بێت و لە بەینمان دەرنەچێت، ئەوانیش وەكو موچەخۆری بندیوار وان.  2- ئەو ئەنجومەنی شارەوانیەی ئێستا هەیە ئەوەندەی خۆیان سەرچاوەی كێشەن و ئەوەندەی ئەوان كاری نایاسایی و سەرپێچی و زیادە ڕەوی و موڵك و ماڵی گشتی بەهەدەر دەدەن، ئەوەندە سەرچاوەی چارەسەركردنی كێشەكان نین. كێشەكان زیاتر پەیوەندییان بە زەوی زارەوە هەیە. زەوی زاریش لە ڕێگای شارەوانی و وەبەرهێناوە ئیدارە دەدرێت. ئەو دوو لایەنەش زیاتر پابەندن بە حیزبەوەو فەرمانی ئەوان جێ‌ بەجێ‌ دەكەن. باشە كێ‌ بەرپرسیارە لە چاككردنی ڕێگاوبانی ناو گەڕەكەكانی سلێمانی، ناوجەرگەی شار، شەقامی یەختیاری كە بە جادەی پۆزەكە بەناوبانگە، مرۆڤ شەرم دەكات كە بەو شەقامانەدا گوزەر دەكات. هەموی بۆتە چاڵ و چۆَڵا و شۆستەكان هەموو بونە قاڵدرمەو بەردەمی هەر دوكانێك بە جۆرێك كاشی كراوە. نێوان كارێزە وشك و پاركی ئازادی كیلۆمەترێك كەمترە. لەزەمانی بەعسدا بڕیار وابوە  بكرێتە دوو ساید. قەرەبوی هەموو ئەو ماڵ و دوكانانە  كراونەوە كە بەر شەقامەكە دەكەون بەڵام بەداخەوە فریانەكەوتن بۆمان بكەن. خۆ ئەگەر ئەوان نەبونایە شەقامی 60 مەتریشمان نەدەبوو. ئەوە ماوەی 31 ساڵی حوكمڕانی یەكێتییە لەم شارەدا تا ئێستا نەتونراوە ئەو كیلۆمەترە بكرێتە دوو ساید. بەڵام هەر دوێنی شارەوانی و وەبەرهێنان بایی 14 ملیۆن دۆلار زەوی دەدەن بە كوڕی وەزیری پێشمەرگە كە بیكاتە چێشتخانە برنج و شلەی تێدا لێ بنین و ئەمە ناو بنێن وەبەرهێنان. لەبری ئەوەی بایی سەدان ملیۆن دۆلار زەوی بە خۆڕایی ببەخشن بەناوی وەبەرهێناوە، بۆچی لانی كەم نێوەی ئەو زەویانە بە پارە نافرۆشن و ڕێگاو بانەكانی پێ چاك ناكەن و ناو شاری پێ‌ جوان ناكەن، باشە كێ‌ ڕێگای لێگرتون و بۆچی ئەوە ناكەن؟.  بایی 100 ملیۆن دۆلار هەر لە نزیكی كارێزەوشك زەوی بەتاڵان دراوەو ئەوەش حاڵی ڕێگاو بانەكانی شارمانە. كەواتە ئەم ئەنجومەنە بون و نەبونی لە چیدایەو بۆچی ببێت؟. ئەم ئەنجومەنە ژمارەیان زۆرە نزیكەی 13 كەسن. هەفتەی جارێك كۆدەبنەوە. كەم جار هەیە هەمویان ئامادەبن و هەندێكیان هەر پەیوەندیان بە هیچەوە نییە. لەلایەكی تریشەوە لەبەر زۆری ژمارەیان كاریان لەبەر ناڕوات و هەر یەكەی دوو قسە بكات سەعاتێكی دەوێت. بۆیە من پێشنیار دەكەم: لەبری ئەنجومەنی شارەوانی  ئەنجومەنێكی تر هەبێت  كە لە 5 كەس پێك بێـت كە یەكێكیان نوێنەری داواكاری گشتی بێت. ئەمانە هیچ كارێكی تریان نەبێت و تایبەت بن بەم لیژنەیە. واتە بەرپرسی هیچ فەرمانگەیەك نەبن. كاری ئەمانە بەدواداچون لێپرسینەوە بێت لە سەرپیچیەكان و زیادە ڕەویەكان و ئاگاداركردنەوەی سەرپێچی كەران كەسیش بۆی نەبێت دەست بهێنێتە ڕێگایان. واتە خاوەن دەسەڵات و خاوەن برشیاریش بن. دەبێ ئەم ئەنجومەنە خاوەن دەسەڵاتێكی وابێت كە پرسینەوە لە سەرۆكی شارەوانی و وەبەرهێنان و بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵ و گشت سەرۆكی فەرمانگەكانی تربكات. ئاخر چۆن دەبێت و دەگونجێت زۆرترین سەرپێچی و زیادەڕەوی لەلایەن شارەوانی و وەبەرهێنانەوە بكرێت و خۆشیان ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانی بن و خاوەن بڕیاریش بن؟.