هێڤیدار ئەحمەد سێ خاڵی سەرەکی هەن ئەگەر چارەسەریان نەکەین، بەرەو دۆخێکی ئابووری زۆر خراپ دەچین کە سەقامگیری کۆمەڵایەتی بە پلەی یەک و دواتر سیاسی و ئابووری تێکدەچێت. ئەمە وەک بانگەوازێک دەڵێم، ئەگەر فریا نەکەوین مەترسییەکە زۆر گەورەیە.   ئەو سێ خاڵانەش ئەمانەن : دابینکردنی خۆراک و ئاسایشی خۆراک، هەڵاوسان واتە گرانبوون و گۆڕانی کەشوهەوا.   وەک ئەندام پەرلەمانی کوردستان، پرسیارم ناردووە بۆ بەڕێز وەزیری بازرگانی لە هەرێمی کوردستان کە لە سەتا چەند هەرێمی کوردستان بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی، پشت بە خۆی دەبەستێت؟ وەڵامەکە زۆر ترسناک و سەرسوڕهێنەر بوو، ئەویش ئەوەبوو : تەنیا 10٪ و، 90٪ی پێداویستییەکانی هەرێمی کوردستان لە دەرەوە دەهێنرێن.   پێشبینی دەکرێت لە 2030 دا ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان بگاتە 7.5 ملیۆن کەس. ئەمە جگە لە زیادبوونی ئەو خەڵکەی لە عێراقەوە بەهۆی کەمی و نەبوونی ئاوی خواردنەوە و بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، کەمی خزمەتگوزارییەکانی پزیشکی و پەروەردەیی و خوێندن روولە هەرێمی کورستان دەکەن.   ئێستا زۆربەی هۆکارەکانی کۆچکردن بۆ دەرەوە لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و رۆژهەڵاتی ئاسیا، هۆکاری ئەمنی و سیاسین و، لە 2030 دا هۆکاری سەرەکی کۆچکردن لە جیهان دا خۆراک دەبێت، کە سەرچاوەی سەرەکی ئەو هۆکارەش گۆڕانی کەشوهەوایە.   وڵاتێکی وەک تورکیا لە 2030 دا توانای هەناردەکردنی تەماتە، رۆن، ئارد و ...هتدی نامێنێ بۆ دەرەوە، تەنیا دەتوانێت بەشی ناوخۆی دابین بکات.   دابینکردنی 90٪ی پێداویستییەکانی هەرێمی کوردستان لە دەرەوە، پێمان دەڵێت هەرێمی کوردستان لە بابەتی پڕۆژەی نیشتەجێبوون و بەرزکردنەوەی تاوەرەکانی نیشتەجێبوون و مۆڵەکان کە جگە لەوەی پارەی وشک لە رێگەی ئەو پڕۆژانەوە دەچێتە دەرەوە، ئەوەندە بیر لە دروستکردنی بناخەیەکی بەهێزی کشتوکاڵی و پێشەسازی وەک پێویست نەکراوەتەوە.   کاتێک 90٪ی پێداویستییەکانی هەرێمی کوردستان لە دەرەوە دێن، کێشە کۆمەڵایەتییەکان لێرە بە زەقی دەردەکەون کە پێمان دەڵێن رێژەی بێکاری لە هەرێمی کوردستان چەند زۆرەو، بۆچی ناتوانین هەموو ساڵ کە نزیکەی 50 هەزار دەرچووی زانکۆ لە کەرتی تایبەت کاریان بۆ بدۆزینەوە، چونکە شتەکان بە ئامادەیی لە دەرەوە دەهێنین، لەنێوخۆ ئەو بابەتە هێشتا چارەسەر نەکراوە. ئیدی دیارە هەر کاتێک دەوڵەتەکان دەرگا بگرن چ روودەدات.   ئەگەر پشت بە بەشی خۆراکی مانگانە ببەستین کە لەلایەن حکومەتی عێراقەوە دەدرێت لە 2021دا تەنیا بەشی شەش مانگ بۆ هەرێمی کوردستان نێردراوە، ئەویش مانگەکانی (2، 3، 4، 7، 9، 11) و لە 2022دا عێراق تەنیا 45٪ی بەشی هەرێمی کوردستان لە گەنم ناردووە. واتە عێراق ئەو جێگەیە نییە پشتی پێببەستین و رەنگە سبەینێ بڵێت لەبەرئەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان رادەستی بەغدا ناکرێت، بەشە خۆراکی مانگانەش دەبڕین و، ئەمەش لە حکومەتی عێراق چاوەڕوانکراوە.   کاتێک هەڵاوسان و بێ بازاڕی پێکەوە دروست دەبن بەرهەمهێنانیش کەم دەبێت   دەبێ حکومەت بە هەموو توانای دەست بەکار بکات و بازاڕ کۆنترۆڵ بکات، هەڵاوسان لە مانگی نیسانی 2022 زیاتر لە 7٪ بووە، دەبێ رێگەی زانستی ئابووری بگرێتەبەر بۆ ئەوەی هاونیشتمانی توانای کڕینی هەبێت ئەگەر نا کاتێک هەڵاوسان هەبێت و بازاڕ لاوازبێت، بەرهەمهێنانیش کەم دەبێت، کە بەرهەمهێنان کەم بوو، دەرکردنی کرێکار و کارمەند لە کارگەکان زۆر دەبێت و بێ کاری دروست دەبێت، حکومەتیش توانای دابینکردنی مووچەی بێکاری نییە لە هەرێمی کوردستان، ئاڵۆزی و ئاژاوەی کۆمەڵایەتی و سیاسی دروست دەبێت، چونکە هەڵاوسان هەیە و بێکاریش دروستبووەو سەرچاوەی داهات کەمبووە، هەروەها داهات نەماوە بۆ دابینکردنی پێداویستیییەکان.   هەموو جیهان لێی دەترسێت و لای ئێمە هەر باس نییە   ئەوەی پێشبینی دەکرێت و حەتمییە و روودەدات، بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا، خۆراک لە سەرتاسەری جیهان گران بووەو گرانتریش دەبێت، بەتایبەت گەنم و برنج. هەروەها بەهۆی کەمی باران، کانیاوەکان وشک دەبن، ئاوی ژێر زەوی هیچ جارێ لە مێژووی کوردستان دا هێندەی ئێستا ئاستەکەی دانەبەزیوە، لە قوشتەپە و بەحرکە لە هەولێر بۆ لێدانی بیری ئاو قووڵایی هەڵکۆڵین گەیشتووەتە 700 مەتر، کەچی لە ساڵی 1989دا لە هەولێر بە 80 مەتر بیری ئاو لێدەدرا.   شارەزایەکی بواری ئاو لە هەرێمی کوردستان بە ئێمەی گوت، نزیکەی 65٪ی ئاوی سەر زەوی لە هەرێمی کوردستان بەفیڕۆ دەڕوات و سوودی لێوەرناگرین، ئاوی ژێر زەوی بەکاردەهێنین! لەم قەیرانە ئاوییەدا، لەم هەموو زانیاریانەی لەبەردەستی حکومەتن کە ئاوی ژێر زەوی وا کەم دەبێت، تازە بە تازە پلان هەیە بۆ پارێزگای هەولێر لە 2022 دا زیاتر لە 135 بیری ئاو لێبدرێت، کەچی ئاوی زێ وا لە تەنیشت هەولێرەوە دەڕوات.   گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا واتە وشکاتییەکی زۆر و سەخت، کەمبوونی ئاو، ئاگرێکی گەورەو سووتانی دارستانەکان و بەرزتربوونی پلەی گەرما، بەرزبوونی ئاستی ئاوی دەریا و دروستبوونی لافاو. توانەوەی بەستەڵەکەکانی جەمسەری باکوور و باشووری گۆی زەوی، باهۆزە بەهێز و وێرانکەرەکان و ....   ئەنجامی ئەم رووداوانە:   کۆچکردن   لەنێوچوونی بەرهەمەکانی خۆراک بەتایبەت گەنم و برنج   گرانبوونی بەرهەمەکانی خۆراک   برسێتی   خراپی کوالیتی جۆری خۆراک   کەمبوونی ئاوی خواردنەوە   بڵاوبوونەوەی نەخۆشی کوشندە وەک مەلارییا و زیادبوونی شێرپەنجە   دەبێ هەرچی زووە و بەبێ ئەوەی حکومەت یەک رۆژ دوابکەوێت کێشەی ئاو چارەسەر بکات، تەنانەت ئەگەر لە رێگەی کەرتی تایبەتیشەوەبێت بە پێدانی ئیمتیازی تایبەت ئاو بۆ ناو شارەکان رابکێشێت، دوای 5 ساڵی دیکە، ئاو گەورەترین سەرچاوەی دابینکردنی داهات و سیاسەت دەبێت بۆ هەرێمی کوردستان.   *جێگری سەرۆکی لیژنەی دارایی پەرلەمانی کوردستان    لە روداو وەرگیراوە 

  فارس نەورۆڵی   ئەگەرچی کورد زۆربەی وێستگەکانی لە ناوخۆدا ناتەبا بووە، بەڵام پێزانینی بۆ ھەر ھێز و کەسایەتیەکی سیاسی، ئەدەبی و کۆمەڵایەتی دەرەوەی کورد ھەیە، ئەگەر بە وشەیەک یان بە کردارێک خزمەتێکی کوردستانی کردبێت.  نمونەمان لەم بارەیەوە ھەیە تا ئێستا گەلی کوردستان خاتوو (دانیال میتەران)یان لە بیر ناچێت و خۆشیان دەوێ، چونکە لە چرکەساتێکی گرنگی مێژوویدا پشتگیری گەلی کوردستانی کرد. (ئیسماعیل بێشکچی) بەنوسینەکانی بەرگری جوامێرانەی لە دۆزی کورد کرد و لەسەر کورد کرایە زیندانەوە. لە سەروبەندی روداوەکانی  ۱٦ی ئۆکتۆبەردا سەرۆکی فەرەنسا(ئیمانوێل ماکرۆن) پێشوازی لە (نێچیرڤان بارزانی) سەرۆکی کابینەی ھەشتەمی حکومەتی ھەرێمی کوردستان و (قوباد تاڵەبانی) جێگری کرد، ھەرێمی کوردستانی لە کەوتن دەرباز کرد. ئەم ھەنگاوە لە مێژووی کورددا جێگای ئاڵتونی ھەیە. ئێستاش (جیننن پلاسخارت) راستە کاری سیاسەت دەکات، بەڵام دڵسۆزانە کورد ئاگادار دەکاتەوە کە لە دۆخێکی خراپی ناوخۆیدان و خۆتان چاک بکەن. ساڵی پار بە پەندێکی کوردی دەستی پێکرد (دۆست ئەوەیەدەمگرێنێ، دوژمن ئەوەیە پێم پێدەکەنێ)! ھەروەھا ووتی(ھەرگیز وامەزانن قەوارەی ھەرێم ھەر بەمسۆگەری ھەتا ھەتایە دەمێنێتەوە). جارێکی تر لە۱۷ی ئایاری ۲٠۲۲ لە ئەنجومەنی ئاسایش وتارێکی لەسەر دۆخی عێراق و کوردستان پێشکەش کرد. جێگای ھەرێمی کوردستان لە وتارەکەیدا جێگایەکی ستراتیجی بوو. لە وتارەکەیدا بە ھەموولایەکی وت (بگەڕێینەوە بۆ ئەو شوێنەی کەدەبێ لێیبین)، ئەم وتەیە زۆر مانادارە و دەبێ باش بیخوێنینەوە.  ئێستاش بەردەوام لە تەک ھەوڵەکانی سەرۆک نێچیرڤان و سەرۆکایەتی ھەرێمدایە بۆ چارەسەری کێشەکانی ناو ماڵی کوردستان. بۆیە ھەوڵەکانی جێگای رێزو پێزانینی قوڵە و بەلای منەوە ھەوڵەکانی بۆ بەرژەوەندی ھەرێمی کوردستانە و کوردایەتییە و کورد لەبیری ناچێت.  

فەرهاد حەمزە * دوای ئەوەی بەرهەمی نەوت لەهەرێم بەجۆرێك زیادیكرد چیتر لە قازانجی كۆمپانیا نەوتییەكان نەبوو لە رێگەی تەنكەرەوە نەوت هەناردە بكەن، بۆیە هانی حكومەتی هەرێمیان دا و رێگەیان بۆ واڵا كرد تا لەرێگەی بۆرییەوە نەوت هەناردەی بكات ٠ دوای ئەوەی راكێشانی بۆری لە ئان و ساتی تەواوكرندا بوو، لەساڵی 2013 رێككەوتنامەی 50 ساڵەی نێوان هەرێم و توركیا واژۆ كرا، لەسەرەتای ساڵی 2014 وە نەوت لەرێگەی بۆریەوە هەناردە كرا و جاڕی ئابوری سەربەخۆ درا، لە 23ی ئایاری 2014دا نوێنەری عێراق سكاڵای لە ژوری بازرگانی پاریس لەسەر كۆمپانیای بۆتاشی تورکی تۆمار كرد بەهۆی ئەوەی نەوتی هەرێم بە نایاسایی دەفرۆشن ٠بەهۆی سەرهەڵدانی شەری داعشەوە سكاڵاكە باسی نەماو تا نیسانی 2019 دواتر دیسانەوە هاتەوە مەیدان و وا مەزندە دەكرا لەبەرژەوەندی عێراق یەكلاییی ببێتەوە، لەناوەراستی ئایاری هەمان ساڵدا سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتەی عێراق سەردانی توركیای كرد و لە كۆبونەوەكەدا عێراق رەزامەندی دەربری سكاڵاكە سربکرێتەوە ، دواتر مستەفا كازمی سەردانێكی یەك رۆژەی بۆتوركیا ئەنجامدا و لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ سەرۆكی توركیا باسیان لە روبەروبونەوەی تیرۆر و زیادكردنی ئالۆگۆری بازرگانی كرد بێ ئەوەی ئاور لە نەوتی هەرێم بدەنەوە، لەساڵی 2021دا وەزیری نەوتی عێراق، باسی لە جولاندنی سكاڵاكە دژ بە توركیا كردو وابریار بوو مانگی نیسانی هەمان ساڵ كۆتایی بێت، وە 26 ملیار دینار قەرەبوو بسەپێندرێت بەسەر توركیا لەبەرامیەر ئەو هەموو نەوتەی بە نایاسایی لەماوەی ئەو ساڵانەدا هەناردە كراوە، ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە هەمان کەس دوای 20رۆژ لە قسەكانی لێدوانێکی جیاوازی دا و باسی لە پەیوەندی نێوان هەردوولا كرد، لەبارەی سكاڵاكەشەوە رایگەیاند لەپێناو پاراستنی پەیوەندییەكان و زیاننەگەیاندن بە بەرژەوەندییەكان باسی لە دواخستنی سكاڵاكە كردەوە. وا پێدەچێت حكومەتە یەك لەدوایی یەكەكانی عێراق ئەم سكاڵایە لە بەرژەوەندی عێراق یەكلایی نەكەنەوە، تەنیا وەك كارتێکی فشار تەماشای بكەن، بەڵام ئەمجارە سكاڵاكە سەرلەنوێ زیندوو كراوەتەوە و واپێدەچێت، دۆخەكە لەجاران جیاوازتر بێت چونكە دادگای فیدراڵی بریارێکی گرنگی تێدا داوە و ناكرێت تانەی لیبدرێت، شارەزایانی یاساش وایدەبینن دواخستنی سكاڵاكە، لە بەرژەوەندی عێراق نییە و تاکە كارتی فشار نیە بە دەستییوە بەلكو زۆر كارتی دیكە هەیە لەوانە هێلی نەوتی عێراق و توركیا.   * سەرۆکی ئەندازیاران لە کۆمپانیای نەوتی باکوور

رەحمان غەریب پەیامەكەی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە زانكۆی ئەمریكی لە سلێمانی، بۆ چارەسەركردنی دۆخی عێراق كە بانگهێشتی لایەنە سیاسییەكانی عێراقی كرد بە ئامانجی چارەسەركردنی كێشەكان، چونكە زمانی لۆژیكی سیاسی بوو، بەر لە گەرانەوەی بۆ هەولێر یان لە رێگادابوو، بە لۆژیكی هێز وەڵامدرایەوە. لە عێراقدا مەرج نییە لەوڵامی لۆژیكی گفتوگۆ، هەمان دەرئەنجامت دەسكەوێت، كردەوە تیرۆریستییەكەی هەولێر وا دەڵێت. كردنەوەی هەر دەرگایەكی چارەسەر، راگەیاندنی هەر دەستپێشخەرییەك بۆ هێوركردنەوە و كردنەوەی گرێی ئاڵۆزییەكانی عێراق، سوپرایزێك ئامادەیە، وەڵامێكی خێرا لە ئاسمان و زەوییەوە خۆی دەكات بەناو رووداوەكان، خێراترینیان ئەو پەیامانەن لە رێی كاتیۆشاو درۆنەكانەوە دەنێردرێن. درۆنەكەی هەولێر، بەچەند كاتژمێرێك دوای پەیامەكەی سەرۆكی هەرێم بوو، بە چەند كاتژمێرێكیش و پێش كۆبونەوەكەی سەرۆكایەتی هەرێم بوو  كە ئەمیان بە ئامادبوونی نوێنەری پارتە سیاسییەكان و جێنین پلاسخارت، نوێنەری تایبەتی سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان، دیمەنی فیلمەكە (FULL HD) یە و روونە، پاڵەوانی فیلمە ئەم جوڵانەی بەدڵ نییە.   درۆنەكان رۆڵی تەتەر، نامەبەری نێوان وڵاتانی ناوچەكەو ئەمریكا، هێزە "دۆڕاو" و "براوەكان"ی هەڵبژاردن دەبینن، نامەی سیاسی نەخشێنراوە بە رەنگی مەرگ، ماڵ یان هۆتێل و چێشتخانەی هاوڵاتییەك، یان شوێنێكی مەدەنی وەك فرۆكەخانەی هەولێر ئەكاتە ئامانج، گرنگ نامەكە بگات، ئەوەی تری ئەركی هەرێم و بەغدایە مەبەستم ئەركی ژماردنی قوربانییەكانە. لەماوەی كەمتر لە ساڵێك بە چەكی پیشەكەتووی دورهاوێژ، 12 جار هێرشكراوەتە سەر پایتەختی هەرێمی كوردستان، وەڵامی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی، رەنگدانەوەی لاوازی وەڵامەكانی حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان بووە، كەس نەڵێت ئەگەر هەرێم دەوڵەت بوایە شتێكی ترمان دەكرد، خۆ بەغدا لە 1945 وە ئەندامی دامەزرێنەری نەتەوەیەكگرتوەكانە، بۆ نمونە چی پێدەكرێت بەرامبەر دەستێوەردانی ئێران و توركیا؟ حكومەتی عێراق، ناتوانێت رووبەرووی تیرۆری ئەو گروپانە بێت، كە پارەو پشتیوانی و  فەرمان لە دەرەوە وەردەگرن، بەمەش: نە توانای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆری ناوخۆو نە داگیركاری دەرەكیی هەیە، بودجەی سوپا رەسمییەكەیانیشی بە ئەندازەی بودجەی چەند وڵاتێكە. شانسی عێراق و هەرێمی كوردستان، نەك هەر سوپای رەسمی بەڵكو هێزی میلیشیا، تیرۆریست و قاچاخچی تلیاكیش بۆ جێبەجێكردنی ئەجێنداكانیان هاوپەیمانی دەكەن، بەڵام هێزی مەدەنی و دیموكرات و میانرەو دوورن لەیەك. وڵاتێكی بێ دەرگاو پەنجەرە، دیواری ماڵەكەی ئەوەنە نزمە نەك سوپای میلیشیا و تیرۆیست، بەڵكو بۆ بازدانی قاچاخچی تلیاكیش ئاسانە، ئەمه چیرۆكی عێراقە.

رێبوار کەریم وەلی رەنگبێ یەکێک لە هۆکارە شارەوەکانی کودتای سەربازیی 12ی ئەیلولی 1980ی تورکیا کە زۆر بە کەمی باسی کراوە، دژایەتیکردنی هەر دوو حکومەتەکانی ئێجێوید و دێمیرئەل بێت لەگەڵ گەڕانەوەی یۆنان بۆ باڵی سەربازیی پەیمانی ناتۆ. * یۆنان لە ساڵی 1974دا، دوای پەلاماری تورکیا بۆ سەر دورگەی قوبرس و داگیرکردنی بەشێکی دورگەکە لەلایەن تورکیاوە، چاوەڕێی هەڵوێستی لە وڵاتانی ناتۆ هەبوو، بەڵام چاپۆشیی ئەمریکا و وڵاتانی ناتۆ، وایکرد کە یۆنان لە ئەندامیەتی باڵی سەربازیی ناتۆ بێتە دەر. * دواتر لە ژێر گوشاری ئەمریکادا، یۆنان بڕیاری گەڕانەوە بۆ باڵی سەربازیی ناتۆی دا، بەڵام بەرەوڕوی ڤیتۆی تورکیا بۆوە. حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی ئێجێوید و دێمیرئەل تا ساڵی 1980 گەڕانەوەی یۆنانیان بۆ ناتۆ بە کۆمەڵێک مەرجەوە بەستەوە و ڤیتۆیان لەدژی گەڕانەوەی یۆنان بەکار هێنا. * شۆڕشی ئیسلامیی ئێران لە 1979 و داگیرکردنی ئەفغانسان لە لایەن سۆڤییەتەوە، رۆژ بە رۆژ ئەهمییەتی جیۆستراتیژیی یۆنانی دەبردە سەر و، ئەمریکا هەموو هەوڵێکی خستەگەڕ بۆ قەناعەت پێهێنانی تورکەکان، بەڵام بێهودە بوو. بۆیە یەکەم کاری کەنعان ئێڤرەن حاکمی سەربازیی تورکیا لە دوای کودتای 1980 ئەوە بوو کە ئیمزای لەسەر گەڕانەوەی یۆنان بۆ ناو ناتۆ کرد. * ئێستا حکومەتەکەی ئەردۆغان لە تورکیا لە ژێر بیانووی بێمانادا، وەک وەکیلی روسیا لەناو پەیمانی ناتۆدا، دژایەتیی خۆی بۆ ئەندامیەتیی سوید و فینلەند راگەیاندووە. داواکاری ئەندامیەتیی فینلەند و سوید، کە یەکێکیان خاوەنی 1300 کم سنورە لەگەڵ روسیادا، خاوەنی چەک و تەکنۆلۆژیای پێشکەوتوون و لە رووی ئابورییەوە ناتۆ دەبوژێننەوە، دەرفەتێکە کە زۆر زەحمەتە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا بیکەن بە قوربانیی حەز و سیاسەتەکانی ئەردۆغان. * بۆیە دژایەتیی تورکیا لەگەڵ ئەندامیەتی ئەو دوو وڵاتەی سکاندیناڤیا باجێکی قورسی بۆ ئەردۆغان دەبێ و دوور نییە مێژوو لە بەرگێکی دیکەدا، بۆ ئەردۆغان دوبارە ببێتەوە.

 له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  1 بناری گۆیژه‌ كه‌چه‌ڵ ده‌كه‌ن و ده‌ڵێن له‌ بری هه‌ر دارێ‌ په‌نجا نه‌مام ده‌ڕوێنین ، كاكه‌لێش باسی لێدانی یه‌ك ملیۆن نه‌مام ده‌كات له‌ ساڵێكدا ، له‌ بری ئه‌وه‌ی خه‌ڵك گازنده‌ بكات ، كۆمپانیاكه‌ تڕو منه‌تی ئه‌وه‌ به‌سه‌ر خه‌ڵكدا ده‌كات یه‌ك به‌ په‌نجا قه‌ره‌بوو ده‌كرێته‌وه‌ ، به‌ڵام نایه‌ته‌ سه‌ر باسی ئه‌وه‌ی كه‌ ته‌مه‌نی ئه‌و دارانه‌ی له‌ ره‌گه‌وه‌ ده‌یكێشنه‌وه‌ زۆرێكیان 25 ساڵ و سی ساڵیان تێپه‌ڕاندوه‌ ، ئه‌وه‌ چ به‌ڵێنێكه‌ سی ساڵی مێژوی دارێك له‌ ناو ده‌ده‌یت له‌ سه‌ر بنه‌مای ئه‌وه‌ی كه‌ خه‌متان نه‌بێ‌ به‌یانی په‌نجای له‌ بری داده‌نه‌ین . 2 هاوڕێكانی شه‌هید ئارام ، نه‌ئارام و نه‌بیرو باوه‌ڕو نه‌نیشتمان و نه‌شه‌هیده‌كانیان بیر نیه‌ ، ده‌نا لانی كه‌م شوێن پێكانی ئه‌و ناسڕنه‌وه‌ ، من تێناگه‌م كوڕی وه‌زیری پێشمه‌رگه‌ به‌ چ پێوه‌رێك زه‌وی 14 ملیۆن دۆلاری ده‌درێتێ‌ بۆ كافتریا ، ئاخر كافتریا جگه‌ له‌ وێرانكردنی ژیانی گه‌نجه‌كان چی خێرو بێرێكی بۆ ئه‌م نیشتمانه‌ هه‌یه‌ ، دواتر شۆڕش ئیسماعیلێك كه‌ پێشمه‌رگه‌و كۆمه‌ڵه‌و شوێنكه‌وتوی ئارام بووه‌ ، چۆن رێگه‌ به‌ كوڕه‌كه‌ی ده‌دات ئه‌و ناهه‌قیه‌ بكات ، یان ئیتر زه‌مانه‌كه‌ به‌ جۆرێك گۆڕاوه‌ هه‌ر كه‌س له‌ خه‌می كوڕو نه‌وه‌كانی خۆیدایه‌و شێخ ڕه‌زا وته‌نی میله‌ت به‌ گونی ، هه‌ر ئه‌وه‌شه‌ وای كردوه‌ كۆنگره‌كانی حزب كۆنگره‌ی گوازتنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات بن له‌ باوكه‌وه‌ بۆ كوڕو نه‌وه‌ . 3 خه‌ڵك چی له‌وه‌ بكات كاكیلێ‌ سبه‌ینێ‌ دوو سه‌ت كیلۆ به‌رز بكاته‌وه‌ یان نا ، خه‌ڵك ئاسایش و نان و ژیانی ده‌وێت ، دوو سه‌ت كیلۆ به‌رز بكه‌یته‌وه‌ یان هه‌زار ، وزه‌ی خۆر بكه‌یته‌ جێگره‌وه‌ی كاره‌ با له‌ ناو باره‌گای حزبه‌كان یان مۆم داگیرسێنی ، هیچ له‌وه‌ ناگۆڕێ‌ كه‌ خه‌ریكه‌ له‌ به‌غدا كورد ده‌كه‌نه‌ سفری دوای فاریزه‌ ، ئه‌وه‌ی له‌ پارله‌مانی عیراق  كورد هه‌ڵاوێر كرا له‌ پشكی ئاسایشی خۆراك ، جگه‌ له‌وه‌ی ناهه‌قی و سته‌مه‌ ،به‌شدار بوونیشه‌ له‌ گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی كوردیدا بۆ زیاتر چه‌وسانه‌وه‌ی میله‌تی كورد ، فه‌رمون بتوانن قه‌ره‌بوی ئه‌وه‌ بكه‌نه‌وه‌ ، په‌نجا كیلۆش به‌رز بكه‌نه‌وه‌ پاڵه‌وانن. 4 به‌ ده‌ستی خۆیان كوردستانیان گه‌یاندوه‌ته‌ شوێنێك ، وه‌كی چیرۆكی ئه‌و پیاوه‌ی لێهات له‌ پوچی دنیادا ده‌یگوت زه‌وی له‌ سه‌ر قۆچی گایه‌و گا له‌ سه‌ر پشتی نه‌هه‌نگه‌و نه‌هه‌نگیش له‌ نێو ده‌ریادایه‌ ، ئێستا هه‌رێمی كوردستان له‌ سه‌ر پشتی ئه‌و مێشه‌یه‌ وا به‌ كلكی گایه‌كه‌وه‌ نوساوه‌ نه‌ك قۆچی گاكه‌ ، ئه‌وه‌ش  ده‌ست و دیاری خۆمان بوو ، لێ‌ كه‌س ئاماده‌ نیه‌ دان به‌ هه‌ڵه‌ی  خۆیدا بنێت .

   هیوا سەید سەلیم ئامینە كاكەباوە، ئەو ژنە پەرلەمانتارە كوردەی پەرلەمانی سوید، كە لە ساڵی ٢٠٠٨ وە بۆتە پەرلەمانتاری ئەو وڵاتە، سەرەتا لەسەر لیستی پارتی چەپی سویدی بووە، بەڵام دوای ناكۆكیەكانی لەگەڵ سەرۆكی پارتەكەی ئێستا وەك كەسێكی سەربەخۆ كاری پەرلەمانتاری دەكات، ئامینە کە پێشتر لە شاخ  كچە پێشمەرگەی كۆمەڵەی رۆژهەڵاتی كوردستان بووە،  دوای ئەوەی دەگاتە ئەورپا لەنێو خەباتی مەدەنی بەتایبەت لە پرسی ناساندنی جینۆساید وەك ئەندامێكی چالاكی رێكخراوی چاك كار دەكات، هەروەها بۆ پرسی داكۆكی لە پەنابەران كەسێكی چالاك بووە، لە پاڵ هەموو ئەمانەش لەتێكۆشان بۆ پرسی جێندەری لە وڵاتی سوید خۆی دەبینێتەوە، بۆیە لەوساوە تا ئێستا وەك دەنگێكی دیاری گۆڕەپانی سیاسی و مەدەنی سویدی بە بەردەوامی بۆ پەرلەمانی سوید كاندید دەكرێتەوە.  ئێستا ئامینە كاكە باوە لە میدیاكانی سوێد و تەنانەت میدیا جیهانی و عەرەبیەكان بۆتەوە رۆژەڤ، بە تایبەت كاتێك كە رەجەب تەیب ئەردۆغان لەگەڵ چەند كەسێكی دیكەی كورد داوای دەكرد لە وڵاتی سوێد شانبەدەر بكرێن، لە بەرامبەر كێشانەوەی ڤیتۆی توركیا دژ بە وەرگرتنی هەریەك لە سوید و فینلەندا لە هاوپەیمانی ناتۆ، كەچی دەبینین لە دانیشتنی پەرلەمان ئامینە كاكە باوە هاوكێشەكەی بەشێوەیەك دەگۆڕێت كە تەواوی ئەجێندای توركیا لە سوید تێكبشكێت. رۆژی ٧/٦/٢٠٢٢ پەرلەمانی سوید بە مەبەستی وەرگرتنەوەی متمانە لە كابینەكەی ئەندەرسۆنی سەرۆك وەزیرانی سوید كۆبووەوە، كۆبوونەوەكە لەسەر داوایی ئۆپزسیۆنی ناو پەرلەمانی سوید بوو كە پێكدێت لە هەریەك لە پارتەكانی  (پارێزگاران، دیموكراتی مەسیحی، لیبرالەكان) ئەوان سەرەتا لە بەرنامەیان دابوو كە متمانە لە "مۆرگان یۆنسن" وەزیری ناوخۆ و داد وەربگرنەوەوە، بە وەرگرتەوەی متمانەش لەو وەزیرە ئیدی كابینەكە شەرعیەتی لەدەستدەدا، شایانی باسە ئەگەر ئۆپزسیۆن لەو هەنگاوەیان سەربکەوتووبان، سوید لە کاتێکی هەستیاردا رووبەڕوی قەیرانێکی گەورە دەبووەوە. شایانی باسە،  ئەوەی لە نێو ئەو پڕۆسەیەوە دەنگی یەكلاكەرەوە بوو، تاكە یەك دەنگ بوو كە ئۆپۆزسیۆن بۆ تەواوكردنی ١٧٥ دەنگی ناو پەرلەمان پێویستی پێی بوو، ئەو دەنگەش كە دەیتوانی هاوكێشەكە بە قازانجی ئۆپزسیۆن بگۆڕێت بۆ وەرگرتنەوەی متمانە لە كابینەكە، دەنگی پەرلەمانتاری سەربەخۆ ئامینە كاكەباوە بوو،چونکە بەرەی ئۆپزسیۆن بۆخۆیان ١٧٤ دەنگیان لە پەرلەمان هەبوو.  بۆیە دەبینین کە ئامینەوە دێت ژیرانە دەرفەتەكەی لە بەرژەوەندی پرسی كورد دەقۆزێتەوە، كە ئەگەر ئەو نابایە لەوانەیە خەڵكی دیكە بە پێوەری دیكە مامەڵەی لەگەڵ ئەو ڕووداوە بكردایە. ئەو هەڵوێستەی ئامینە كاكە باوە ئەوە دەسەلمێنێت كە تاكە دەنگێكیش دەتوانێت هاوكێشەكان بە قازانجەكانی بەرژەوەندیەكانی میللەتەكی خۆی بگۆڕێت، بۆیە دەبینین ئامینە كاكە باوە دێت دەنگدانی خۆی بۆ پشتیوانی لە شكست پێهێنانی خواستی ئۆپزسیۆن دەبەستەوە بە كۆمەڵێك پابەندی كە دەبێت ئەو كابینەیەی ئێستا پێیەوە پابەند بێت. شایانی باسە، داخوازی ئامینە كاكە باوە كە لەگەڵ پارتی سۆسیال دیموكراتی سوید لەسەری ڕێكەوتوون، بریتی لە مسۆگەركردنی پشتیوانیەكانی حكومەتی سوێد بۆ پرسی كورد، ئەوەیان رێك پێچەوانەی ئەو پیلانەیە كە توركیا لە دەوڵەتی سویدی داوای دەكرد، لە ڕادەستكردنی بەشێك لە چالاكوانانی كورد بە دەوڵەتی توركیا بە خودی ئامینە كاكە باوەشەوە، هەروەها كۆتایهێنان بە پشتیوانیكردنی سوێد لە رۆژئاوای كوردستان، هەڵگرتنی قەدەغەی سەر فرۆشتنی چەك بە توركیا. شایانی باسە، ئامینە كاكە باوە لە میانەی وتارەكەی لە نێو پەرلەمانی سوێد كە لەسەر قەیرانی كابینەی حكومەت پێشكەشی كرد دەرفەتەكەی قۆستەوە تا باس لە فشارەكانی توركیا لەسەر وڵاتی سوید بكات بۆیە زۆر ڕاشكاوانە ڕووی لە پەرلەمان كرد و ووتی: " چۆن دەبێت ئەردۆغان لەو سەری دونیا بێت سوید بەڕێوە ببات، كەچی دێت كورد بە كیمیاوی دەكوژێت؟" زۆر جار لێرەوە لەوێ دەبیستین دەبێت كورد كار بكات بۆ ئەوەی لە نێو پەرلەمانەكانی جیهان دەنگی هەبێت، لەسەر ئاستی جیهانیش بۆ درووستكردنی لۆبی بۆ پشتیوانی دۆزەكەی كار بكات،  بۆ ئەم مەبەستە حزبە دەسەڵاتدارەكانی كوردستان بەبەردەوامی پارەیەكی زۆر سەرف دەكەن، بەڵام تا ئێستا نەیانتوانیوە چەند كەسێكی وەك ئامینە كاكە باوە بگەیننە پەرلەمانە كاریگەرەكانی جیهان، ئەگەر گەیشتبیشن ئەوان هەڵوێستی ئامینە كاكە باوەیان نەبووە. دواجار جارێكی دیكەش دەڵێینەوە ئەوی لە پەرلەمانی سوید هاوكێشەكەی گۆڕی و شكستی بە پلانەكەی توركیا هێنا ئامینە كاكە باوە بوو، بۆیە بە دووری دەزانین ئەردۆغان  ئەو شكستەی پێ قەبوول بكرێت، بۆیە نزیكە لە لایەك  لەسەر هەڵوێستی خۆی بۆ دژایەتی وەرگرتنی سوێد و فینلەندا بۆ نێو هاوپەیمانی ناتۆ بەردەوام بێت، هەروەها وەك كاردانەوەش بێت گەفەكانی بۆ هێرشكردنە سەر رۆژئاوایی كوردستان بكاتە كردار.  لە هەمووشی مەترسیدارتر ئەوەیە كە ئەردۆغان لە رێگەی رێكخراوی گورگە بۆرەكانی توركیا كە رێكخراوێكی توندڕەوی نەتەوە پەرستی توركی رێكخراون،  لە ئەورپاش باڵدەستن،  دەستی تیرۆریان بگاتە ئامینە كاكە باوە و زیانی پێبگەینن.  بۆیە لێرە بەدواوە ئامینە كاكە باوە دەبێت بە هۆشیاریەوە درێژە بە خەباتی خۆی بدات، كوردانی ئەو وڵاتەش لە دەوری بن و هەمیشەش لە هەڵبژاردنەكان پشتیوانی لێبكەن، چونكە ئامینە ئەوەی سەلماندی ئەگەر تاكە دەنگێكیش بێت دەتوانێت هاوكێشەكان لە بەرژەوەندی میللەتەكەی بگۆڕێت.  

خالد سلێمان بەگوێرەی یەکێک لە خاوەن باخەکانی بناری گۆیژە کە قسەی بۆ سایتی (درەو) کردووە، تەمەنی ژمارەیەک لەو دارانەی لەناوبران و لە ڕەگەوە دەرهێنراون دەگەڕێتەوە بۆ (40 ساڵ) لەمەوبەر. ئەگەر بمانەوێت هەر قسەیەک لەسەر زیانی ڕووتاندنەوەی بناری گۆیژە بکەین و کاریگەرییان لەسەر ژینگەو تەندروستی دانیشتوان و پتەوی و توندتۆڵیی خاک، دەکرێ لە چیرۆکی ئەم دارانەوە دەست پێبکەین و هەر شتێک لەدەرەوەی ئەمەوە بوترێت، هیچ بەهایەکی زانستی نیە. بەقسەیەکی ڕوون و ئاشکرا، دارەکان بەرهەمهێنی هایدرۆکابۆنن وەک سوتەمەنی بۆ گەشەسەندن و مانەوەی سیستمی میکرۆ-ئۆرگانیزم، هەر دارێکیش لە سوڕی ژیانیدا، توانای هەیە نزیکەی 22 تەن لە دووەم ئۆکسیدی کاربۆن لە قەدو چڵ و تۆڕی ڕەگ و ڕیشەیدا هەڵبگرێت. کاتێکیش دارەکە لەناو دەبرێت یان بەکتیریاو قارچکەکان کۆتایی بەژیانی دەهێنن، بڕی هاوقەبارە لە دووەم ئۆکسیدی کاربۆن دەخاتە کەشەوە، واتە 22 تەن گازی گەرمکەرەوە. لێرەوە تێدەگەین کە دارستانەکان ڕۆڵێکی گەورەو بنەڕەتیی لە تەسفییەکردن و عەمبارکردنی پێکهاتەکانی هەوادا دەگێڕن. دەتوانین بڵێین ئەو بڕە گازەی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن کە دوای مردنی دارەکان دەچنە کەشەوە تا هەتا هەتایە لە سیستمی ژینگەییدا دەمێننەوە. بەپشتبەستن بەم ڕۆڵە بنەڕەتییە، ئەو دارە نوێیان لەسەر لاشەی پیرە دارە لەناوبراوەکان سەوز دەبن، توانای عەمبارکردنی دووەم ئۆکسیدی کاربۆنیان نیە، ئەمە جگە لەوەی توانای ئەوەشیان نیە جۆرەکان (زیندەوەرەکان) بگرنە خۆیان کە پێشتر لەوێدا ژیاون، چونکە لاون و بەرگەی گۆڕانکارییەکانی کەش و هەوا ناگرن. ئەمەش توانای سیستمە ژینگەییەکە لە دابەزاندنی گەرما کەم دەکاتەوە، چونکە کاریگەریی داراستان گرێدراوە بە سیستمێکی ژینگەیی داهێنەرو هەمەجۆرە لە پاراستنی هەمە-چەشنی و سووڕی ئاوو و بەکتیریاو وردیلەکان. کاتێکیش پۆشاکە ڕووەکییەکەی زەوی لەناودەبرێت، سیستمێکی ژینگەیی تەواو لەناودەبرێت. بەگوێرەی سندوقی جیهانی بۆ ژیانی کێویانە، 80 لەسەدی جۆرەکان لە جیهاندا لە دارستانەکدا دەژین، مەرگی دارەکان و لەناوبردنی دارستانەکانیش بەشێوەیەکی بەرفراوان، نەک تەنها سیستمی ئایکۆلۆژی دەخاتە ژێر مەترسییەوە، بەڵکۆ کاریگەرییەکی ڕاستەخۆی لەسەر ژیانی مرۆڤ و تەندروستی گشتی دەبێت. لێرەوە پرسیارێک ئاڕاستەی پرۆژەی نیشتەجێبونی شاری ئارام دەکەم، ئێوە کە 40 ساڵ لە تەمەنی سیستمێکی ژینگەیی کەمدەکەنه‌وە، بیرتان لەوە کردوەتەوە کە 40 ساڵ لە دووەم ئۆکسیدی کاربۆنی زیاتر دەخەنە ناو ژیانی ئێمەوە، بیرتان لەوە کردووەتەوە کە ژمارەیەکی ئێجگار زۆر لە بەکتیریاو سیستمی وردیلەکان Microorganism لەناودەبەن، بیرتان لەوە کردووەتەوە کە 40 ساڵ لە ئۆکسجین لە سییەکانی ئێمە دەبڕن، بیرتان لەوە کردووتەوە کە تەندروستی گشتی دەخەنە ژێر مەترسییەوە؟ ئێوە دەڵێن لەبری هەر دارێک پەنجا نەما دەچێنن، بەڵام نازانن ئەو سیستمە ژینگەییەی لەناوتان برد، بە 100 ساڵی تریش دروست نابێتەوە، چونکە لە بنەڕەتدا لە کاریگەرییەکانی گۆڕانکاری کەش و هەوا تێنەگەیشتوون؛ ئەوەی لە نیوسەدەی ڕابوردوودا سەوز بوو، ڕەگوڕیشەی لە خاکدا داکووتا، لەداهاتوودا مەحاڵە. مەسەلەکەش بەبێ ئاڵۆزاندن و تیۆریزەکردن، لەوەدا خۆی دەبینێتەوە کە ئەو سیستمە ژینگەییەی لە ڕابوردوودا دروستبووەو ئێستا لە ناودەبرێت لە زمانی زانستی و ژینگەییدا پێی دەوترێت Irreparable، واتە چاکنابێتەوە. بەڕێزان، ئێوە نازانن کە پرۆژە ئابوورییەکەی ئێوە، ئەوەندی وزەی پێویستەو ئەوەندە گازی گەرمکەرەوە دەخاتە کەشەوە، سروشت نەبێت هیچ هێزێکی تر نیە لوشی بدات و لەهەناوی خۆیدا حەشاری بدات، بەڵام ئێوە ئەو سروشتەشتان لەناوبرد کە ئەم کارەی پێدەکرێت! ئەو نەمامە تازانەی باسیان دەکەن و دەیکەنە دیاریی بۆ ئێمە، تەنها لە قسەکانی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپ دەچن و هیچی؛ کە لە دنیای پارەوە تەماشای سروشت و ژینگەی دەکرد.

ڕێبوار محمد ئەمین بەدرێژای مێژووی مرۆڤایەتی هەموو تاکێک،خێزانێک ،دەستەیەک،نەتەوەو دەوڵتێک پێویستی بەبوونی ئابوری یەکی سەربەخۆی بەهێزهەبووە و ئەگەرنەگەشتبێتە ئەم قۆناغە سەرەنجام تووشی پاشەکشەو لەناوچوون بووە. نەتەوەی کورد لەباشووری کوردستان لەدوای ڕاپەڕینی ساڵی ١٩٩١ وە خاوەنی حکومەت و ئیدارەی خۆیەتی و نزیکەی ٣١ ساڵ بەسەرئەزموونی حکومڕانی تێدەپەڕێت بەڵام نەیتوانیوە ببێتە خاوەنی ئابوری یەکی بەهێزی نیشتمانی خۆی ولەکاتی قەیرانەکاندا بتوانێت خۆی بگرێت و ڕووبەڕوویان بێتەوە ئەمەش هۆکاری ناوخۆیی و دەرەکی هەیە . لەئێستا دا حکومەتی هەرێم خاوەنی ئابوری یەکی لاوازی پڕلەقەیرانی دارایی و ئابوری یە ژێرخانی لاواز، وەستانی هەموو پرۆژەکان، تەواونەکردنیان، نەبوونی پرۆژەی نوێ ،نەبوونی چاکسازی لەپرۆژە ئەنجام دراوەکان،نەبوونی هەلی کار ،مووچە بەردەوام کێشەی هەیە . پشت بەستن بەتاک سەرچاوەی نەوت   ،بەڕواڵەت داهات نی بەڵام کاتێک خوێندنەوەو شیکاری دەکەین بۆداهات وامان پێناڵێت بەڵکو پێچەوانەکەیەتی چونکە داهاتی نەوت زۆرلەوە زیاترە،غاز ناوی هەر نی یە،داهاتی گومرگ وناوخۆ، بەغداد، هاوپەیمانان ئەمانە زۆرن بەڵام دیارنین. لەئێستادا بەهۆی جەنگی ڕووسی ـ ئۆکرانی یەوە ئابوری جیهان تووشی تەنگەژەبووەو تادێت نرخی نەوت بەرزدەبێتەوەو و ئێستا لەسەرو ١٢١ دۆلارەوەیەو پێشبینی دەکرێت بگاتە ١٥٠ دۆلار و لەئەنجامدا ئابوری جیهان تووی هەڵاوسانێکی گەورەدەبێت و پێشبینی کراوە لەکۆتایی ئەم ساڵ خواست لەسەرنەوت پاشەکشەبکات بەهۆی نەمانی خواست لەسەری. هەرلەئێستاوە کاریگریە نەرێنیەکانی هەڵاوسان لەسەرتەواوی نرخەکان لەهەرێمی کوردستان دەرکەوتوە و تادێت کاریگەری مەترسیدار درووست دەکات و حکومەتیش بێ خەم وبێپلانە. حکومەتی هەرێم بەدەست قەیرانی ئابوری،کۆمەڵایەتی،سیاسی یەوەدەناڵێنێت،لەگەڵ بەغدا هیچ ئاسۆیەک نیە،لەناوهەرێم بەردەوام ململانێی سیاسی بێ ئەنجام هەیە،وشکەساڵی کاریگەری خۆی داناوەو لەئایندە مەترسیدار تردەبێت.  حکومەت سەرچاوەکانی بەرهەم هێنانی کەرەستەی خاو،پیشەسازی، کەرتی خزمەت گوزاری،مەعریفە (زانکۆو پەیمانگا،خاوەنبیر)، یاساچارەنووس سازەکانی وەلاناوەوەو پشتگوێی خستوون کەئەمان کەرەستەی هەستانەوەی ئابوری یەکی بەهێزن. ئەوکەرەستانە چین کەدەتوانین ئەمڕۆ نەتەوەو دەسەڵاتەکەمانی پێ ڕزگاربکەین لەم هەموو قەیران ومەترسی یەکان: ١- گرنگی دان بەهۆیەکانی بەرهەم هێنانی کەرەستەی خاو و پڕکردنەوەی پێداویستیەکان و هەناردەکردنی زیادەکەی لەبواری کشت وکاڵ وسامانی ئاوی، کانزاو سامانی سروشتی ( نەوت،گاز،وزەی نوێ،کانزاکان. ٢- گرنگی دان بەکەرتی پیشەسازی : بەهێنانی کارگەو تەکنۆلۆجیای نوێ بۆگۆڕینی کەرستەی خاوەی وڵاتەکەمان بەبەرهەمی نوێ  لەڕێگەی وەبەرهێنانی ناوخۆیی و بیانی . ٣-گرنگی دان بە کەرتی پێش کەردنی خزمەت گوزاری گشتی وتایبەت . مەبەستمان ئەوکۆمپانیاو بازرگان ولایەنانەیەکە کەبەرهەمەکان ساغ دەکەنەوەو خزمەت گوزاری پێشکەش دەکەن . ٤-گرنگی دان بە مەعریفە بۆ ئیدارەدانی ئابوری یەکی گەشەکردوو لەوانە زانکۆپەیمانگاکان و کەسانی ئەکادیمی وخاوەن ئەزموون وشارەزا بۆدانانی پلانی نوێ وچارەسەری گرفتەکان. ٥-هاتنەپێشەوەی حکومەت و پەرلەمان بۆدەرکردنی یاساوڕێنمانی باش و پشتیوانی کردن وئاسانکاری بۆکۆی پرۆسەکان. ٦-گرنگی دان بەسەرمایەداری نیشتمانی ،خاوەنکار،بەهەرمەندان  بۆ دانانی باشترین پلانی ئابوری پێشکەوتوو. ئەنجام  ئەگەرحکومەتی هەرێمی  پلانێکی ئابوری بەهێزی هەبێت بۆ خاڵەکانی سەرەوەو لەڕێگەی وەبەرهێنان لەهەر یانزەکەرتەکەو گرنگیدانی بەکەرتی تایبەت وەک هاوکارو پشتیوانی پێشخستنی ئابوری ئەوا  لەئەنجامدا دەبینە خاوەنی ئابوری یەکی پێشکەوتووی فرەسەرچاوەیی و توانای خۆڕاگرتنمان دەبێت لەبەرانبەر هەمووقەیرانەکان چونکە بەجێ بەجێکردنی ئەم پلانە  دەبینەحاوەنی ئاسایشی نەتەوەی ونیشتمانی، ئاسایشی خۆراک ،لەپاشکۆیەتی ئابوری ڕزگارمان دەبێت،هەلی کار زۆردەبێت،داهاتی تاکەس زیاد دەکات،هەڵاوسان نامێنێت و دەبینەخاوەنی ئابوریەکی گەشەکردو وکۆمەڵگایەکی پێشکەوتوو هەروەها لەکۆتایدا سەقامگیری سیاسیش دەستەبەر دەبێت و ئاشتی و ئاشتەوای ڕوو لەتەواوی کۆمەڵگاکەمان دەکات هەروەکو  پێشینانی کورد دەفەرموون کاسەی پڕ ئاشتی ماڵە . بەوهیوایەی کاسەکەمان پڕبێت وئاشتی و خۆشەویستی وپێکەوەژیان  ببێتەهەوێنی ژیانمان. مافناس :ڕێبوار محمد ئەمین  ماستەر لەگرێبەستی نەوت وگاز

فازل كوردی لە کوردستان، هیچ یاسایەک نیە بەناوی پەیوەندیە دیپلۆماسیەکانی دەرەوە!! ئەم لایەنە گرنگەش کەوتۆتە دەست چەند کەسێکی نەزان و خۆپەرست!! کۆلەواری و نەشارەزایی لە دیپلۆماسیەتی نێونەتەوەیی وایکردووە کە ئەم لایەنە گرنگەش فەرامۆش بکرێ.  لەدەرەوەی وولات کام نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم بەئاستی ڕەوەندی کوردی (مەبەستم چالاکوانە خۆبەخش و سەربەخۆکانە) کاریگەری لەسەر ڕاکێشانی هەست وسۆزی ئەمریکیەکان و ئەوروپیەکان و دونیای دەرەوە هەیە یان هەبووبێ؟  لە ساڵی ١٩٩٦ ەوە لە دەرەوەی کوردستانم و لە چەندین ووڵاتیش کارم کردوە و ژیاوم، لەمانە ڕۆژهەڵاتی ناوین و ئاسیای ناوەڕاست و ئەوروپا و ئێستاش بۆ ماوەی زیاتر لە (٢٥) ساڵە لە ئەمریکا دەژیم، دوور و نزیک ئاگام لە چالاکیەکانی نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم هەبووە لێرە و لەم ووڵاتانەی پێشووتر لێی ژیاوم، ئێستاشی لەگەڵ دابێ نوێنەرە حزبی و حکومیەکانیان نەسەنگیان لای ڕەوەندی کوردستانی هەیە، نە پەیوەندیەکی تۆکمەی دیپلۆماسی لەگەڵ ووڵاتی خانەخوێ بەستوە، کەتوانیبیان بەلانی کەم ١٠ کەسایەتی ناودار و سیاسەتمەدار بکەنە دۆستی کوردستان یان کاریگەریان هەبوبێ لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەم ووڵاتانە!!!  بەبەرچاوی هەرهەمووشمان ئەوەی کراوە هەر ئەو ڕەوەندە خۆبەخشەبووە لەگەڵ ئەو هەموو دژایەتی کردنەش، کارو چالاکیەکان بەگشتی %٩٠ هی شەونخونی کەسانی خۆبەخشە بەکەیسی ئێزیدیەکان و عەفرین و گرێ سپی و دەستدرێژیەکانی تری ووڵاتانی داگیرکەر بۆ سەر خاکی کوردستان. ئەوەی دڵخۆشکەرە لەپاڵ چالاکوانە خۆبەخش و سەربەخۆکانی ڕەوەندی کوردستانی، ماوەی چەند ساڵیکە دیپلۆماسیەتێکی خۆیسکی ناڕێکخراو کە لەلایەن کۆمەڵە چالاکوانێکی خۆبەخش بەڕیوەدەبرێ لە ناوەندە سیاسیەکان ئەکادیمی ئەمریکا دەست بەکارن، ئەم کۆمەڵە چالاکوانە تێکەڵەیەکە لە چالاکوانی کوردستانی و ئەمریکی کە توانراوە کەناڵێکی لەیەکگەیشتن دروست بکەن لەگەڵ چەند بەرپرسێکی حکوومەتی ئەمریکی لەسەر پرسە چارەنووس سازەکان!  نموونەی زیندووی کاروچالاکیەکانی ئەم کۆمەڵەیە، بە فەرمی هاتنە سەرخەتی بەرپرسانی ئەمریکایە لە هەڕەشە و گوڕەشەکانی ئەم دواییەی تورکیا بۆسەر ڕۆژئاڤا، ڕاگەیاندراوەکەی  ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریکا (لینکۆلن بلومفید) ڕایگەیاند بە هیچ شێوەیەک ڕێگانادەین هێرش بکرێتە سەر ڕۆژئاوای کوردستان، دەڵێت: هەر هێرشێک بۆ سەر هاوپەیمانمان 'قەسەدە' ڕووبەڕووی کاردانەوەیەکی توندی ئەمەریکا دەبێتەوە و، بە هیچ شێویەک ڕێگا نادەین هێرشیان بکرێتە سەر. هەروەها لە کۆتایی مانگی مایسی ٢٠٢٢ فەرمانێک لەلایەن سەرۆکی ئەمریکا بەرجەستە کرا لەبارەی سزاکانی قەیسەر بۆ سەر سوریا و دەرهێنانی ڕۆژئاڤای کوردستان لەم سزایە! بۆ ئەم مەبەستە سەرۆکی ئەمەریکا فەرمانی ڕێگەپێدانێکی بۆ وەزیری بەرگری ئەمەریکا مۆرکرد وتەواوی دەسەڵاتی ئەوەی پێدا کە کوردستانی ڕۆژئاڤا لە سزاکانی قەیسەر ببورێت و ڕێگا خۆش بکات بۆ وەبەرهێنەری ئەمریکی و جیهانی بۆ هەر چالاکییەکی ئابووری لە ناوچەکە، جێگای باسە ئەم ڕێگەپێدانە لە ماڵپەری کۆشکی سپی بە فەرمی دانراوە. نموونەی چالاکی دیپلۆماسی لەبواری زانست و ئەکادیمی، مۆرکردنی یاداشتی لە یەکگەشتن لە نیوان زانکۆی واشنتن و زانکۆی ڕۆژئاڤا، ئێستاش ئەم یاداشتە لە بواری فراوان کردنە لەگەڵ زانکۆی کۆیە و زانکۆی کۆبانێ. ئاشکرایە هەر جموجۆڵێکی سیاسی بۆ بەڕێوەبردنی ووڵات بەبێ پەیوەندی دیپلۆماسی لاسەنگە!! بۆ ئەوەی پارسەنگەکە ڕابگیرێ پەیوەندی دیپلۆماسی پێویستە کارا بکرێ لەسەر بنەمای لێکدانەوە و شێکردنەوەی ڕوداوەکان لەسەر دەستی کەسانی شارەزا و پسپۆڕ و بەئەزمون لە بواری کاری پەیوەندی دیپلۆماسی. جێگای وەبیرهێنانەوەیە پێشمەرجی دیپلۆماتکاری شارەزا پێویستە پتر لە زمانێک بزانێ، لەگەڵ ئەوەی زانینی زمان بەتەنها بەس نیە بۆ دیپلۆماتکار، پارسەنگەکە بڕوانامە و ئەزمونی کارکردنە.

چیا عەباس مێژو پێمان دەڵێت میسۆپۆتامیای نێو دو روبار گۆرەپانی شەر و کوشتن و قرکردنی بەشێکی بەرچاوی ئیمام و گەورە کەسایەتی ئیسلام و مەزهەب و ئاراستە جیاکان و لەشکر و ئیماندارانی ئەو ئاینە بوە. لە خۆرایی نەوتراوە روباری دجلە ئولفەتی لە گەڵ خوێندا گرتوە. ئەم بەناو دەوڵەتی عێراقەی ئێستا لە زەمینە و رەحمی ئەو مێژوەوە چاوی بەدنیا هەڵهێناوە، لە ژێر رەشماڵی خێڵە هەمەجیەکان و کەنارەکانی روبارەکانی خوێن و لە سایەی گۆرە بێ ژمارەکانی بەکۆمەڵە کوژراوەکان لە بیابان و سەرکردە و سەرۆکە خوێنرێژ و چەتە و لەشکرەکانی وێرانکردن گۆشە و پەروەردە کراوە. سەرەرای ئەوەی لە دێریندا ئەم پارچە خاکەی هەسارەی زەوی رەحمی لە دایکبونی چەند بەهای گرنگی شارستانی بوە، بەڵام دەیان ملیۆن هاوڵاتی عێراقی ئێستا چی لەو بەشە گەشەی ئەو مێژوە بکەن و لەبەر خاتریشی بێدەنگ و ملکەچ بن، لە کاتێکدا ئێستا بەدەست وارسەکانی ئەو بەشە قێزەوەن و نەفرەت لێکراوەی ئەو مێژوەوە دەناڵێنن، کورد وتەنی ئەو نانە نانە ئەمرۆ لە خوانە. کورد لەم وێرانەیەدا با زۆر نەگەرێینەوە بۆ مێژوی کورد لە سەدەی رابوردوی ئەم عێراقە، کوردێک نیە بەشێکی زۆری نەزانێ، چونکە خۆی قوربانیەکی بوە و ماڵوێران و دەربەدەر و کوژراو ئەنفال و کیمیاباران کراوە. بێگومان کورد هەن دەڵێن با ئەو مێژوە بەلاوە بنێین و لە گەڵ واقعی ئێستای عێراق مامەڵە بکەین و لەو روانگایەوە دیدگامان بۆ ئایندە دارێژین و کاری بۆ بکەین. ئەم بۆچونە سیاسیە، هەر هێز و کەسێک خاوەنی بێت، لەم دۆخەی ئێستادا زادەی ناچاریەکی بێ ئیرادەیە، ئاماژەیەکی زەقیشە بۆ تەسلیمبون بەو وێرانەیە و کەنارگیری لە سوچەکانی کەلاوەکانیدا و پچراندنی پشکێک لە سایەی شەفاعەتی بەڵاطەکان و وەلیمە و هەریسەی بۆنە و مەراسیمەکاندا. ئەوانەی لەسەر دەستوری عێراق هیوا و ئومێدیان هەڵچنیوە بۆ بە خەڵک ناڵێن ئەو دەستورە ئەو پەندە کوردیەی دەڵێت:" شەق دەزانێ قۆناغ لە کوێێە" پر بە پێستیەتی، روخاندنی سەدام لەلایەن ئەمریکاوە و داگیرکردنی عێراق ئەو شەقە بو کە سەرجەم هێزەکانی عێراقی ناچارکرد ئەو دەستورە قبوڵ بکەن.  عزەت شابندەر لە چاوپێکەوتنێک لە گەڵ رۆژنامەگەرێکی رۆژنامەی نیۆرکەر دەڵێت: ئێمەی سەرکردەکانی شیعە لە عێراق دوای روخاندنی سەدام گەراینەوە، ئیمە پەروەردە و گۆشەکراوی ئاینی ئیسلام بوین و خەونمان دامەزراندنی دەوڵەتێکی ئیسلامی بو لە عێراق، کاتێک ئەمریکا و هێزەکانیمان لە عێراق بینی تێگەیشتین جارێ واز لەو خەونە بهێنین و لە بری ئەوە تەبەنای دەوڵەتی سێکتاریزمان کرد. ماوەیەکە هێدی هێدی دەردەکەوێت کە دەسەڵاتی بەغدا خواستیانە ئەو دەستورە هەموار بکرێت. زۆر ئەزیەتم دەدات کاتێک دەڵێم گەر ئەمریکا نەبوایە زۆربەی هێزە دەسەڵاتدارەکانی ئێستای کوردستان و عێراق سەرەرای خەبات و قوربانیەکانیان دەبو ئێستاش لە دەرگای ئەم وڵات و ئەو سەرکردە و ئەو هێز بدەن. گریمان ئەم ناچاریە سیاسیە تەنها بژاردەی سەرەکی ئێستایە، لە بری ئەوەی هێزە کوردیەکان بەیەکەوە نزا و دوعاکانیان لە یەک چارۆکەدا هەڵگرن، دەبینین بەشێکی سەرکردە و بەرپرسانی کورد لە باشور چاوقایمانە بەجیا و لە پشتی یەکترەوە لەیەک ساتدا سەرقاڵی چاوبازی و مەراکردنن لە گەڵ و بۆ سیمبۆڵە میراتگرەکانی مێژوی کوشتن و رق و کینە و وێرانکردنی کورد و کوردستان و لە هەوڵی خەستدان بۆ لکاندنی نزاکانیان بە فرە مەرقەدەکانی سەربە میراتگرەکان.  ئەم واقیعە تاڵە لە پرسی کوردێک بۆ سەرۆک کۆمارێك تا ئەم چرکەیەش دەکوڵێت.  کاتێک پرسی نەتەوەیەکی ستەملێکراو و کەنارگیرکراو و گەمارۆدراو و مافە رەواکانی دەکرێتە دەسکەلای ئاین و ناکۆکی و شەر و مەرافەی مەزهەب و ئاراستە جیاکانی، ئیتر لەو واقعەدا شتێکی ئەوتۆ  نامێنێت لە ئومێدکردنی نەوەکانی بە ئایندەیەکی گەش و جێگیر. مێژوی زۆربەی وڵاتان، تایبەت لە ئەوروپا، چەندین ئەزمونی خوێناوی و وێرانکەری لەو جۆرەیان تا سەردەمی هەستانەوە و جیاکردنەوەی ئاین و دەسەڵات بەرێکردوە.  سەرکردەکانمان لە داغکردنەکانی مێژو لە ماڵی خۆماندا فێر نەبون جا بگرە لەوانەی هەزاران کیلۆمەتر لێیان دورن. عزەت شابندەر، کەسایەتی سیاسی شیعەی ناودار، دەربارەی عێراق دەڵێت: " ئەمریکا لە ٢٠٠٣ رژێمی سەدامی نەروخاند بەڵکو مەبەستی روخاندنی عێراق بو وئەوەشی جێبەجێکرد". ئاکامەکەی ئەو کەلاوە بێ خاوەن و ئایندەیەیە.   دەسەڵاتە یەک لە دواکانی ئەم کەلاوەیە بەرپرسن لە ناوبردن و کوشتن و سوتاندن و زیندە بەچاڵکردن و دەردەبدەریکردن و زیندانکردن و .... زیاتر لە یەک ملیۆن هاوڵاتی کورد، لە کۆی گشتیدا دەکاتە نزیکەی٣٠% ی موعەدلی ژمارەی کورد لە مێژوی سەدەی رابوردوی عێراقدا. ئەوە چ جۆرە بەرپرس و سەرکردەیەکە جورئەتی ئەوەی هەیە ئەم ئۆقیانوسە لە قوربانی بێ بایەخ بکات و پشتگوێ بخات! سەرکردە بە ئەزمونەکان لە روانگای قوتابخانەی واقیعی کلاسیکیەوە دەیهێنن و دەیبەن تا بە کەمترین زەرەر لێی دەرچن، هاوکات تازە پێگەیشتوەکان کە لە ئەزموندا هەژار و بێ دیدگای رۆشنن و لە واقیعێکی زۆر ئاڵٶزدا دەگوزەرێن هەڵپەیانە و بێهودە و بێ هزرێکی نەتەوەیی و ئاراستەی دیاریکراو خۆیان خسۆتە نێو داوی روداو و گۆرانکاریەکانی دەرەوەی ئیرادەیان و ئەستەمیشە بەتەنیا لێی قورتار بن.  ئەم هەڵوێست و رەفتارانە گەر لە ناچاریشەوە بێت ئاماژەی زەقن بۆ بێ ئیرادەیی و لاوازی و دڵەراوکێ، تایبەت لە کاتێکدا بەشێک لەو بەرپرسانە و دەوروبەریان لەسایەی ناچاری و بێباکیدا لە کەلاوەکەدا شاهانە سودمەندن. شێخ سەعیدی پیران، شێخ حەفیدی نەمر، شێخە شۆرشگیرەکانی بارزان، پێشەوا قازی محمد، مەلا مستەفا، عبدالرحمن قاسملۆ، مام جلال، نەوشیروان مستەفا نمونەی ئەو سەرکردانەن کە تا دوا هەناسەیان بێ ئیرادە و بێئومێد نەبون و بەشێک لێیان ملیان بەپەتی سێدارەوە کرا و بە توندی رەتیان کردۆتەوە دەست بۆ دوژمنانی کورد و کوردستان درێژ بکەن.  نمونەیەکی حاشاهەڵنەگر دوای روخاندنی نازیەت و دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیڵ کەسایەتیە سیاسی و بە ئەزموونەکانی جولەکە کەوتنە راوەدونانی ھەموو ئەو کەسانە لە هەمو سوچ و قوژبنێکی دنیادا کە دەستیان لە تاوانی جینۆساید وکۆمەڵکوژی جولەکەکاندا ھەبو. یەکێک لە ئەفسەرە نازیە ھەڵھاتوەکان ئەدۆڵف ئایخمان بو کە گەورە ئەفسەری نازیەکان و بریکاری دەزگای ھەواڵگیری نازی ناسراو بە " SS"بو. ئەدۆڵف ئایخمان، ساڵی ١٩٤٥ پاش ڕووخانی نازیەت ھەڵھات بۆ وڵاتی ئەرجەنتین و بۆ ماوەی ١٥ ساڵ لە ژێر ناونیشان و پیشەی ترەوە ژیانی بردە سەر. ئیسرائیل بەردەوام بە شوێنیەوە بون، لەسەر داوای راستەوخۆی "گۆڵدا مایەر" یەکەم خانمە سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتەی ئیسرائیل بریاردرا بە دۆزینەوەی "ئەدۆلف ئایخمان" و بە مەرجی زیندومانەوە و پاشان بە ساغ و سەلامەتی تەسلیم بە دادگای ئیسرائیلی بکرێتەوە. ئەرکەکە جیبەجێکرا، ئایخمان بە سەرپەرشتیکردنی خودی بەرپرسی دەزگای موساد  لە ئەرجەنتینەوە بردیان بۆ ئیسرائیل و دوای داداگاییکردن سزای رەوا درا. دوای گەرانەوەی بەرپرسی موساد بۆ ئیسرائیل هاوسەرەکەی لێی دەپرسێت: ئەو ماوە درێژە لە کوێ بویت، لە وەڵامدا دەلێت: لە شوێنێکی دنیا بوم. وانەکانی مێژو لەم سەردە کورتەی مێژو و تا ئەم چرکەیەش دەردەکەوێت کە دەسەڵاتدارانی عێراق بە رەنگ و فکر و مەزهەب و نیەتە جیاکانیانەوە و وەحشەکانی داعشیش یەک نیەتی هاوبەش بە خەستی لە ناخیاندا رەگ و ریشەی داکوتیوە، ئەویش کورد دەبێت موتیعی ئەوان بێت، دەستیان بۆ پان بکاتەوە و لەو قەوارە گەمارۆدراو و داخراوە و تەنراو بە داگیرکەر بۆی هەیە هەناسە بدات، نان و ئاوی هەبێت و بچێک جموجۆڵیش بکات. هەر کاتێک کورد ئەو سنورانەی بەزاند دەبێت سزا بدرێت. سەرەرای ئەوەی دەسەڵاتی کوردی هەڵەی گەورەی کردوە لە بوارەکانی حوکمرانی، گەندەڵی، پێشێلکردنی یاسا و مافەکانی مرۆڤ و ئازادی، پاشکۆیەتی فرە لایەنە بۆ جەمسەرگەری ئیقلیمی و .... تاد، بەڵام لە بنەرەتدا هەنگاوی گرنگیشی نا بۆ تەحەداکردنی ئەو بەشە قێزەوەنەی کەلاوەی عێراق و هەوڵدان بۆ قورتاربون لە یاسا و رێسا و چنگەکانی ئەو مێژوە. لێرەدا هەڵە هەرە کوشندەکەی زۆربەی ئەو کار و تەحەدا و هەوڵەکانیان بۆ بەرژەوەندیەکانی خۆیان بو و میللەتیان لە بیرکرد. لەم واقعەوە دەسەڵاتدارانی ئێستای عێراق و بە چاوپٶشینێکی شاردراوەی نێودەوڵەتی و ئیقلیمیش هەنگاو بە هەنگاو سەرقاڵی سزادانی کوردن، سزادانێک تا کورد جارێکی تریش موتیع و گوێرایەڵ و دەست پانکەرەوە بێت بۆیان. ئەمجارە جیاوازە لە ئەزمونەکانی رابوردو، وێرای ئەوەی دەسەڵاتی کوردی دەرکی بەم واقعە کردوە، بەڵام متمانەی هەرە زۆرینەی میللەتی لە دەستداوە، لە ئەرزی واقیعدا لە گۆرەپانەکەدا زۆر تەنیایە، بەغداش ئەمەی بەباشی قۆستۆتەوە و هەنگاو بە هەنگاو فشارەکانی لەسەر دەسەڵاتی هەریم و تەنانەت لە سەر خەڵکیش توندتر و خەستتر دەکات، پەیامێکی ناراستەوخۆیە بۆ هاوڵاتیان: ئەوە ئێمە هۆکاری ئەو دۆخە نین، ئەوە دەسەڵاتەکەی خۆتانە. پەیامێکی مەترسیدار و خۆ بێبەریکردنی دەسەڵاتدارانی ئێستای بەغدایە لە تاوانەکانی مێژو و ئێستا بەرامبەر بە کورد.  دەسەڵاتی کوردی لە هەمو لایەکەوە کەوتۆتە داوێکی دژوار و ئاڵٶزەوە، ئێران زۆر ژیرانە و بە سەبری ئەیوبەوە ( هێزی نەرم ) دەیەوێت زیاتر دەستەمۆی بکات، تورکیا بە چاوسورکردنەوە و فشاری سەربازی و هەواڵگری دەیەوێت زیاتر دەستی لە بیناقاقای دەسەلاتی هەرێم و سامان و خەڵکەکەی توندتر بکات، بەغداش دەزانین خەریکی چیە، ئەوروپا و ئەمریکاش وێرای سەرقاڵی بونیان بە جەنگی ئۆکرانیا لە ئەزمونی حوکمرانی هەرێم دڵگرانن کە راشکاوانە پلاسخارت ئاماژەی  پێداوە، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بەسەبرن بەڵام هاوکاتیش ئەوەندە گەمژە نین پایدەر لە هەوادا بدەن. ئێستا بەشێکی بەرچاوی بەرپرسانی هەرێم بەغدا بە قیبلەی چارەسەر دەشوبهێنن، ناهەقیان نیە هەر ئەوەندەیان پێدەوترێت!  نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ٧ حوزەیران ٢٠٢٢       

شێرزاد شێخانی بەحوکمی ئەم هەموو قەیران وکێشەوگرفتە کەڵەگەبووانەی چەند ساڵی رابردوو کە سیستەمی سیاسی کوردستانی گەیاندۆتە لێواری هەرەس و رووخانەوە ، هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستان هەستیارترین وچارەنووسسازترین هەڵبژاردنە لەمێژووی کوردستاندا . بێزاری و تووڕەیی خەڵک هەموو سنوورێکی تێپەڕاندووە ، بێئومێدی باڵی بەسەر کۆمەڵگەدا کێشاوە ، بێمتمانەیی بەحزبەکانی دەسەڵات لەبەرزترین ئاستیدایە ..نەبوونی بەدیلێکی مەعقولتر لەدەسەڵاتی ئێستاش دیمەنە سیاسیەکەی رەشتتر کردووە .  لەئەزموونێکی شکستخواردووی چەند مانگێک پێش ئێستای هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق ، بە بەڵگەوە سەلمێندرا کە هوشیاری سیاسی لەلای دەنگدەری کوردیش هێشتا نەگەیشتۆتە ئەو ئاستە بتوانی بە دەنگی خۆی ئەم واقیعە تاڵە بگۆڕێ . بایکۆتی فراوانی جەماوەری دەنگدەری کوردستان کە زادەی نیگەرانی ومتمانە نەبوونیەتی بەم دەسەڵاتەی ئێستا ، ئەویش تۆزقاڵێک لەمەسەلەکەی نەگۆڕی ، بەڵکو بەشێوەیەک لەشێوەکان خزمەتی ئەم دەسەڵاتە ستەمکارەی ئێستای کرد . بایکۆت هیچکات خزمەت بە پرۆسەی سیاسی ناکات ، چونکە بەپێی یاساکانی هەڵبژاردن هیچ دەقێکی یاسایی نیە باس لەبەتاڵبون و ناشەرعییەتی هەڵبژاردنەکان بکات لەکاتی فراوانبوونی بایکۆتی دەنگدەران . روونتر ئەگەر بایکۆت بگاتە ٩٠% یش هێشتا بەو ١٠% ی ماوە شەرعییەت دەدرێت بە هەڵبژاردن چونکە هیچ دەقێکی یاسایی نیە رێگر بێت لەمکارە . بایکۆت هەمیشە لەخزمەتی حزبەکانی دەسەڵاتدایە ، بەتایبەتیش لەشوێنێکی وەکو هەرێمی کوردستان کە هەموو موقەدەراتی وڵات لەبەردەستی حزبە شموولی ودەسەڵاترۆیشتووەکاندایە . چونکە لەهەر هەڵبژاردنێکدا بایکۆت زیادی کرد ، ئەم حزبانە بەدەنگی ئەندام ولایەنگران و مووچەخۆری بندیوارو مشەخۆرانیانەوە بەلێشاو دەچنە سەر سندووقەکانەوە . لەلایەکی تریشەوە دەسەڵات بەم هەموو ئیمکانیاتەی لەبەردەستیدایە ، دەتوانێ زۆر بە ئاسانی لەجیاتی دەنگە بایکۆتەکان سندوقەکان پڕ بکاتەوە بەدەنگی غایبەکان هەر وەک چۆن دەنگی مردووەکان تەزویر ئەکات ، لێرەدا رێک دەنگی بایکۆت وەکو دەنگی مردووەکانی لێدێت و دەکەوێتە خزمەتی حزبە تەزویرچییەکانەوە . بۆیە بۆ هەڵوێست وەرگرتن وگۆڕینی ئەم واقیعە تاڵە پێویستە هەموو تاکێکی کورد بچێتە سەر سندوقەکان و ئەگەر کەسێکی نەدۆزییەوە دەنگی پێبدات ، لانیکەم زەربێک لەسەر فۆرمی دەنگدان بدات ودەنگەکەی خۆی بسوتێنێ بۆ ئەوەی کەسیتر نەتوانێ لەشوێنی ئەودا دەنگبدات . کێشەی هەڵبژاردن ئێستا خۆی لەچەند خاڵکیدا دەنوێنی کە لەم ماوەیەداو دوای ئەوەی حزبەکانی نەیاری دەسەڵاتی پارتی زۆر درەنگ بە هۆش خۆیاندا هاتنەوەو تازە بەتازە هەست بە خراپیەکانی یاسای هەڵبژاردن ئەکەن وئەیانەوێ گۆڕانکاری تێدا بکەن بۆ ئەوەی بەڕەکە لەژێر پێی پارتی دەربێنن ، کە ئەمەش ئەبوایە زۆر زووتر هەستیان پێبکردایە ، بەڵام نەیانکرد وپارتی بوو بە حزبی قائیدو کەڵەگا بەسەر میللەت و ئەو حزبانەشەوە . لێرەدا بەچەند خاڵێک ئەم کێشانەو چارەسەرییەکانی  ئەخەمەرڕوو : ١- کۆتا : ئەمریکا وڵاتێکی فرەنەتەوەیە ، رەنگە سەدان وهەزاران نەتەوەی جیاجیای تیا بێت ، لەنەتەوەی ئیتاڵیاوە بۆ ئێرلەندا و چیین و ئەمریکای لاتین وناوەڕاست کە هەموویان هاوڵاتی وخاوەن ناسنامەی وڵاتەکەیانن . لەفەرەنساش زیاتر لەپێنج ملیۆن موسڵمانی تێدایە ، جگە لەدەیان نەتەوەیتر . لەنزیک خۆشمان لەمیسر رێژەی مەسيحييە ( قیبتیەکان ) نزیکەی ١٥% ژمارەی دانیشتوانە کە ١٢٠ ملیۆن کەسن . وڵاتانی زۆریش لەدونیادا هەن کە فرە نەتەوەن ، بەڵام لەهیچکام لەم وڵاتانەدا کۆتا بۆ کەمە نەتەوەکان داناندرێ . هەموو هاوڵاتیەک لەم وڵاتانەدا بە جیاوازی ئینتمای نەتەوەیی و ئایین ومەزهەبی لەسەر ئەساسی مافی هاوڵاتیبوون بەشداری لەهەڵبژاردنەکاندا ئەکات . نازانم حیکمەت لەوەدا چییە لەهەرێمی کوردستان ئەبێ کۆتا بۆ ( تورکمان ) هەبێ ؟!. ئەمەش لەکاتێکدا کە لەناسنامەی هاوڵاتیبووندا هیچ خانەیەک نیە باس لەئینتمای نەتەوەیی کەسەکان بکات !. بەم پێیە تورکمانەکانیش هاوڵاتی کوردستانین وهیچ جیاوازییەکیان لەگەڵ کورددا نیەو لەڕووی قانونیەوە هیچ ئیمتیازێکی زیاتریان نیە لەکورد . بۆیە هیچ پێویست ناکات کۆتای تایبەت بە خۆیان هەبێ . درووستە ئەوان لیستی تایبەتی خۆیان هەبێ وبچنە کێبرکێیەکانەوەو خەڵکی تورکمان دەنگیان پێبدەن ، نەوەک ئەوەی چەند ساڵێکە لێرە ئەیبینین کە هێزەکانی زێرەڤانی وپێشمەرگەی پارتی دەنگیان پێئەدەن و بە ژمارەیەکی زۆر کەمیش ئەیانگەیەنە کورسی پەرلەمانەوە !. سەیرە کاندید تورکمانی هەولێر بێ و بە دەنگی کوردی دهۆک بێتە ناو پەرلەمانەوە !! .ئەمە بە کورت و موختەسەری دزینی کورسی پەرلەمانە بەفڕۆفێڵی حیزبی !! . دوای ئەوەش چۆن ئەبێ کاندیدی تورکمان بە ٢٠٠-٣٠٠ دەنگ بچێتە پەرلەمانەوە لەکاتێکدا کاندیدی کورد بە هەزاران دەنگ نەتوانێ ئەندامێتی پەرلەمان وەربگرێ کە هەردووکیان هاوڵاتی یەک هەرێمن !!! . هیچ رەوا نیە لەناوچەیەکی وەکو دهۆک و حاجی ئۆمەران وسۆران کە یەک خێزانی تورکمانی تێدا نیە ، خەڵکی لەوێوە دەنگ بە کاندیدی تورکمان بدەن !. لەویش سەیرتر دەنگدانی هێزەکانی زێرەڤانی و پێشمەرگەکانی لیواتایبەتەکانە بەم کاندیدانە کە ئەمانە یەک ئەفسەری تورکمانیشیان تێدا نیە . سەبارەت بە مەسیحییەکان ، ئەمانە مافێکی سروشتی خۆیانە کۆتایان هەبێت ، بەڵام بە مەرجێک وێستگەی تایبەت بەخۆیان هەبێ لەو ناوچانەی زۆرینەن کە جیا بێت لەوێستگەی دەنگدانی گشتی . بۆ نموونە دەکرێ لەشوێنێکی وەکو عەنکاوە وێستگەیەکیان هەبێ بۆ دەنگدان و رۆژێکی تایبەت دابنرێ لەتەک هێزەکانی ئەمنی وپێشمەرگەدا ، بە مەرجێک لەکاتی چوونیان بۆ سەر سندوقی دەنگدان ناسنامەیان پێ بێت کە ئیسپاتی بکات مەسیحیین ، ئینجا دەتوانن دەنگ بە لیستە مەسیحییەکانی خۆیان بدەن . مادام مەسیحییەکان کۆتای تایبەت بەخۆیان هەیە ، ئەبێ مافی دەنگدان تەنها بۆ مەسیحییەکان بێت و دەنگەکانیشیان تەنها بۆ لیستە مەسیحییەکان بێت بۆ ئەوەی نوێنەری راستەقیینەی خۆیان بنێرنە پەرلەمانەوە نەوەک نوێنەری حزبە کوردییەکان . یۆیە ئەبێ لەو شوێنانەی کە زۆرترین تورکمان و مەسیحیان تێدایە سندوقی تایبەت بە کاندیدانیان دابنرێ و رۆژێک پیش دەنگدانی گشتی وەکو هێزە ئەمنیەکان دەنگ بدەن ، بۆ ئەوەی دەنگدەرەکان نەتوانن لە رۆژی دەنگدانی گشتیدا دووبارە دەنگ بدەنەوە . ٢- کۆمسیۆن : بەدرێژایی ساڵانی رابردوو پارتی هەژموونی خۆی بەسەر کۆمسیۆنی کوردستاندا سەپاندووە ، لەهەموو هەڵبژاردنەکانیشدا هەمیشە کۆمسیۆن لایەنگییری پارتی بووەو چاوی لەتەزویراتەکانی داپۆشیوە . تەنانەت لەکاتی پەسەندکردنی ئەنجامەکانی هەر هەڵبژاردنیکیشدا کۆمسیۆن لایەنگری پارتی بووە لەمەسەلەی پەسندکردنی ئەنجامەکاندا سەرباری تەزویراتی زۆری پارتی . بۆ چارەسەری ئەم کێشەیەش ، پێویستە لایەنەکان بەهیچ شێوەیەک تەنازول لەگۆڕینی کۆمسیۆن نەکەن ، بە تایبەتیش لەپێکهاتەکەی . دەبێ جەخت لەوە بکەنەوە کە کۆمسیۆنەکە یان بەم شێوەی ئێستای پێکهاتەکەی خۆیەوە کارابکرێتەوە کە هیچ لایەنێک بەتەنها زۆرینە نەبێت ، یانیش کۆمسیۆنێکی تازە دامەزرێ بە مەرجێ ئەو رێژەی کورسی ئێستا کە بەشی هەموو حزبەکان مسۆگەر بکات وتەرازووەکە بەلای پارتیدا نەشکێتەوە . ٣- هەڵبژاردن : لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨دا دەزگای هەڵبژاردنی پارتی وتیان ٤٥ کورسی ئەهێنین . فیعلەن ئەو ژمارەیان هێنا !. لەهەڵبژاردنە پێشوەختەکەی عیراقیشدا وتیان سەرووی ٣٠ کورسی ئەهێنین ، لەوێشدا سەرکەوتن !. کەواتە ئەوان پێشتر کار بۆ ئەم ژمارانە ئەکەن ، جا چ بە دەنگی خۆیان بێت یاخود بە تەزویرەوە . هەڵبەت گەورەترین کێشەی هەڵبژاردنەکانی کوردستان کێشەی یەک بازنەیی بووە . ئەمەش رێک لەخزمەتی پارتیدا بووە ، چونکی ئەو زۆر بەئاسانی ئەتوانێ یاری بەدەنگەگان بکات لەسەر ئاستی یەک بازنەدا ، بۆ نموونە ئەتوانێ بە دەنگی دهۆک کاندیدانی خۆی لەهەڵەبجە سەربخات ، وەکو پێشتریش ئاماژەم پێدا ئەتوانێ تەنانەت کاندیدی تورکمان ومەسیحیش سەربخات بە دەنگی پێشمەرگەکانی لەحاجی ئۆمەران . کێشەی حزبەکانی کوردستان لە یەک بازنەییدا ئەوەیە ، کەوا پارتی نفووزی تەواوی بەسەر پارێزگای دهۆکدا هەیە و بێ رکابەر تاکە حزبە لەوێ ، لەهەولێریش تا حەدێک جەماوەرێکی زۆری هەیە کە حزبەکانیتر نیانە ، بۆیە زۆر بەئاسانی و بە تەوجیهی حزبی ئەتوانێ کاندیدانی خۆی لەهەر شارو ناوچەیەکیتر بێت سەریان بخات . بەڵام حزبەکانی تر وەکو یەکێتی وگۆڕان وکۆمەڵ ، هیچ نفووزێکی ئەوتۆیان نیە لەناوچەکانی پارتیدا ، حزبێکی وەکو یەکێتی ئەسڵەن خۆی لەناو ناوچەی نفووزی خۆشیدا کە سلێمانی و گەرمیانە دەنگەکانی پەرتوبڵاو بوونەتەوەو چەندین حزب لەو ناوچانەی یەکێتی دەنگی لێ ئەبەن ، بۆیە یەکێتی ناتوانێ بەم دەنگە کەمەی خۆیەوە نوێنەرانی لەدهۆک وناوچەکانی ژێر نفووزی پارتی سەربخات ، بەپێچەوانەوە پارتی ئەتوانێ لەناوچەیەکی فراوانی کوردستان بە ناوچەکانی ژێر نفووزی یەکێتی وحزبەکانیتریشەوىە کاندیدانی خۆی بە دەنگی ئەندامولایەنگرانی لەشارەکانیتر سەربخات . بۆیە رەنگە چوار بازنەیی لەهەڵبژاردنی داهاتوودا بەشێک لەم کێشەیە چارەسەر بکات ، بەتایبەتیش دوای ئەوەی لیستی دەنگدەران پاکبکرێتەوە لە مردووان وخەڵکی بیگانەی بەشەکانیتری کوردستان . ٤- چاودێری هەڵبژاردن : پێویستە بۆ هەڵبژاردنەکانی داهاتووی پەرلەمانی کوردستان هانا بۆ چاودێری نێودەوڵەتی ببرێت ، بەشێوەیەک هەم چاودێری نیودەوڵەتی و هەم چاودێرانی عیراقیش بەشداربن لەپرۆسەی چاودێریکردندا ، چونکە ئەزمونێکی سەرکەوتوو هەبوو لەدوایین هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقدا کاتێک زۆر بەروونی ئاماژەیان بە تەزویراتی پارتی کرد لەم هەڵبژاردنەو چەندین سندوقیان رەتکردەوە بە هۆی تەزویراتەوە کە ئەمەش کۆمسیۆنی هەرێم هەرگیز نەیکردووەو ناشیکات . بۆیە پێویستە پرۆسەی چاودێری زۆر بە ووردی ئەنجامبدرێت ، بەتایبەتیش تەرکیز لەسەر ناوچە دوورە دەستەکان بکرێ ، وەکو ناوچە سنووریەکانی هاوبەش لەگەڵ کوردستانی رۆژهەڵاتو باکورو رۆژئاوا بۆ ئەوەی رێگری بکرێ لەهاتنی لێشاوی دەنگدەرانی مووچەخۆری پارتی لەم ناوچانە . دەبێ حزبەکانیش نوێنەری خۆیان بنێرنە ئەم ناوچانە بۆ چاودێری چونکە ئەوێ لەبارترین شوێنە بۆ تەزویر و کۆکردنەوەی دەنگی بێگانە . بە هیوای ئەوەی کە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستان ببێتە دەرچەیەک لەم هەموو قەیرانە چەقبەستووانەی میللەتەکەمان ، پێویستە لەتەک حزبەکانیش لیستی سەربەخۆو کەسانی بێلایەن بێنە مەیدانەکەوە بۆ ئەوەی هەر نەبێ دەنگدەر بەدیلێکی تۆزێ مەقبوولتری هەبێ لەم دەسەڵاتە ، لەهەڵبژاردنی عیراقدا ئەزموونێکی سەرکەوتو هەبوو ، کاتێک زیاتر لە٤٠ ئەندامی سەربەخۆ گەیشتنە پەرلەمانی عیراق ئەمەش ژمارەیەکی گەورەیە وەکو سەرەتا ، بۆیە لێرەش پێویستە خەڵکی سەربەخۆ خۆیان کاندید بکەن وهەوڵێ چوونە ناو پەرلەمان بدەن . بێگومان لەسەرووی هەموو ئەو ئەرکانەشەوە پێویستە هەر تاکێکی کورد بەشدار بێت لەهەڵبژاردنەکان نەوەک بایکۆتی بکات ، چونکی بایکۆت واتا رەخساندنی هەلی تەزویرو دەنگی ساختەو هێشتنەوەی ئەم دەسەڵاتە بۆ هەتا هەتا . لە هەرێمێک کە دەسەڵات بەرەو سوڵتانیەت وحوکمی شموولی تاکڕەو ئەڕوات و ناهێلێت خەڵک بۆ ناڕەزایی بێنە سەرشەقام ، دەسەڵاتێک کە هیچ حیساب بۆ خەڵکی وڵاتەکەی ناکات و لەسەر کۆمینتێک خەڵک ئەخاتە زیندانەوە ، هیچ دەرچەیەک نیە تەنها لەرێگەی هەڵبژاردنەوە ئەم سیستەم ورژێمە بگۆڕدرێ ، ئەویش بە دەنگی زوڵاڵی هاوڵاتی بەم دەسەڵاتە بڵی ( ئیتر بەسە ) ..  

عەلی کەریمی   بە درێژایی سەدەی ڕابردوو و ئەم سەدەیەش  خەباتکەران و "نوخبەی" کورد بانگەشە و هاواری ئەوەیان کرد بۆ بزوتنەوەی سیاسی و ڕزگاریخوازی کورد، کە دووری کەنەوە و شوێنەواری شوانکارەیی و شێخایەتی نەهێڵن و ڕەوڕەوەی سیاسی و خەبات بخەنە سەر ڕەوتی مۆدێرنیتە و سێکۆلاریزم و دیمۆکراسی. حیزبگەلی سیاسی بۆ ئەوە هاتنە مەیدان کە شێخ و ئاغا و سەرۆک خێل و عەشیرە دەستمان لە یەخە بکەنەوە و ڕابەریی خەباتی ڕزگاریخوازیی بۆ شۆڕشگێڕان و ڕۆشنبیران و خەڵکانی خاوەن بڕوا بە ڕزگاری یەکجارەکی کوردستان جێبێڵن.  لە هەر چوار پارچەی کوردستان، دروشم و ئەجێندای سیاسی و فەرهەنگی هەموو ئەحزابی کورد چ لە شاخ و چ لە شار ئەوە بووە کە دوور کەوینەوە لە هەرچی خورافات، عەشیرەگەریی و تەوریسی سیاسی. تازە بە تازە دوای ئەو هەموو دروشم و گێلاندنی کۆمەڵانی خەڵک بە هەزاران "ڕۆشنبیر" و "نوخبەی سیاسی و حیزبی" زۆر بێباکانە ڕابردوو لە بیر خۆیان دەبەنەوە و بەناوی حیزبی مۆدێرن، عەلمانی، سوسیالیست، لیبراڵ و سوسیال دیمۆکرات تین دەدەنە خۆیان تەنیا بۆ دڵ ڕازی کردن و موستەفید بوون بە هات و هاوار شەرعییەت دەدەن و بانگەوازی دانانی کوڕ لە جیاتی باوک دەکەن و بڕوایان پێ هێناون، کە لە مەڕ وڵاتە داماوەکەی ئێمە تەنیا ڕێ و عیلاج، سیستمی خەڵیفەگەری و تەوریسی  سیاسییە و هەروەک وەلیعهدەکانی قاجار و عوسمانی ئەگەر بزانیشن کوڕی سەرۆک قابیل نییە و تەنانەت پێویستی بە یارمەتی تایبەت هەیە، پڕ بە گەروویان هاوار دەکەن و بە شایانی ئەوەی دەزانن هەر دەبێ ئەو بێ و لەومان باشتر نییە! بە چەپڵەڕێزان و فیکە فیک و قاچ بە عەرز دادان "هۆڵی کۆنگرە" نا دیوەخانی سەرۆک، پڕ لە تەپ و تۆز دەکەن و "خاوەن شکۆ" دەخەنە شوێنی باوک و ئیتر بڵاوەی دەکەن و دڵنیا دەبن کە پاشایەکی بە وەجهـیان بۆ خۆیان هەڵبژاردووە و جێی ڕامانە ئەم پرۆسەیە بە ناوی دیمۆکراسی و ئەم جۆرە دەستەواژانەی دنیای سیاسی ئەمڕۆ، بەڕێوە دەبەن و عەجەبا چاوی چاودێران و دنیای دەرەوەشی لە ئاست پێشێلکارێکی زەق پێ دەنوقێنن و بۆشیان دەچیتە سەر. لێرەدا زۆرتر ڕوو لەم حیزب و هێزگەڵە دەکەم کە بە درێژایی سەردەمی دوور و نزیک، بانگەشەی عەلمانی بوون و چەپ و مۆدێرنیتەیان کردووە، کەچی ئەمڕۆکە لە پێناو بەرژەوەندی، سەروەت و سامان، پۆست و مقام، حیزب بە مۆڵکی شەخسی دەزانن و نە دەیدەن بە کەس و نە حورمەتێک بۆ کۆنگرە،  کۆنفرانس یان ڕای گشتی دادەنێن و ئێتر چۆنیان پێ خۆش بێ مادام موڵکی خۆیانە بۆیان هەیە تەنانەت گوێی ناڵ بکەن. ئەم مەشرووعییەت دانە بە تەوریسی سیاسی و حیزبی، دیاردەیەکی یەکجار مەترسیدار دەبێ بۆ ڕووخساری سیاسی سبەی کوردستان و ئیتر کەس لێی ناسڵمێتەوە دوای باب ئەوە کوڕە کە دەیێتە خاوەن و سکرتێر یان سەرۆکی حیزبەکە. برادەرانی لای گوندەکەی ئەوبەر، ڕەنگە دەمێک ساڵ بێت چاوەڕوانی ئەم شەرعییەتدانەن و ئیتر بە زوویی کۆنگرەی دواکەتووی خۆیان گرێ بدەن و هەر زوو بە زوو کوڕ بێتە جێی باوک و هیچ گوێیەکیش بە ئامۆزا، پورزا، خاڵۆزا و ... نەدەن و بە فیکە و چەپەڵە خەڵیفەی تازە بخەنە سەر کورسی دەسەڵات و تۆش یان ئەوەتا مڵ شۆڕ دەکەی و قبووڵی دەکەی یان ئەوەتا کوێت پێخۆشە بڕۆ و دەستمان لە یەخە بکەوە. لێرەدا پێویستە بگووترێت گوناهی گەورە دەکەوێتە سەرشانی ئەم هێز گەڵە "پێشکەوتووخوازانە" کە کوردستان بەم ئاقارە دەبەن و شەرعییەت دەدن بە سوڵتانیزم و کوڕ دوای باوک! ئێوە سەلمانتان حیزبی سیاسی ڕوویەکی تری دیوەخان و سەرۆک عەشیرەتە و موڵکی شەخسی خۆتانە و  ئەندام و کادر و سەرکردایەتی هەر هەمان ڕەعییەتەکەی پێشترن لە خزمەت ئاغا و سوڵتاندا!

رێبوار کەریم وەلی رەنگبێ ئەوەی ئێستا بۆ پارتی هەڵکەوتووە لە ميژووی سیاسیی ئەو حزبەدا نمونەی نەبووبێت. هەموو جومگەکانی حوکمڕانیی وڵاتی کۆنتڕۆڵ کردووە، پیاوێکی پیاوی لەبەرامبەردا نەماوە، چەند قونچکە پیاوێکیش جار جارە سەرەقوتە دەکەن و هەر زوو تفی خۆیان دەلێسنەوە، دەگرێ و دەبڕێ و حیساب بۆ کەس ناکات و بە کورتییەکەی گونی گوندار دەردێنێ. * ئەم دەسەڵاتە رەهایەی پارتی کە بە تەئییدی یەکێتی و گۆڕان و، داننانیان بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی 2018 دروست بووە، رۆژ لەدوای رۆژ بوغراترو بێباکتر دەبێ. لە جیاتی ئەوەی بکرێتە دەرفەتێک بۆ کۆکردنەوە ماڵی بەهەشگیراوی کورد لە دوای ریفراندۆم و 16ی ئۆکتۆبەر، قوستراوەتەوە بۆ ئەوەی کە پارتی هەموو خوردە حیسابەکانی خۆی لە ناوخۆو دەرەوەی خۆی تەسفییە بکات. تەسفییە حیسابێک کە هیچ لێکدانەوەیەک بۆ دەرئەنجانەکانی ناکرێ جگە لەوەی کە تەعبیرە لە رق و نەفرەتێکی مێژوویی. * ئەو رق و نەفرەتە بووەتە چەقی سیاسەتێک کە پارتی و بە دیاریکراویش بازنەی بڕیاری بارەگای باریتەعالا ئامادە بن لەپێناوی دەستکەوتی بچوک، ئاگر لە ماڵی خۆشیان بەربدەن. * ئەو سیاسەتەی پارتی کە لە هەموو رەهەندێکی عەقڵانی داماڵراوە، رۆژ بە رۆژ مەیدان لە خۆی بچوکترو تەسکتر دەکاتەوە. عینادیی پارتی و ئەو بوغراییەی کە بەرهەمی هەلهەلەو چەقەنەی چەند تڕۆڵێکی ناو سۆشیالمیدیاو کۆمەڵێکی دەستەمۆی هەرزەن، وایکردووە بەرپێی خۆی نەبینێ. هەموو هەنگاوەکانی کاردانەوەی ترسناکی بۆ سەر قەوارەی هەرێم هەبێت. ئەو هەنگاوانەی ئەمڕۆو لەداهاتووشدا، بەغدا گرتونی و دەیانگرێتە بەر، دەرئەنجامی ئەو جۆرە لە سیاسەتکردنەی پارتییە. * شتێک بەناوی نوخبەی سیاسی لە کوردستاندا نەماوە. نێچیرڤان بارزانی هەموو هەوڵێکی ئەوە بوو کە نوخبەی سیاسی لەناو پارتیداو تەنانەت لەناو حزبەکانی دیکەشدا، بە پێوە بمێنن. بەڵام لە چەند ساڵی رابردوو و بە دیاریکراوی دوای کۆنگرەی 13ی پارتی، قۆناغی بەیعەت لەگەڵ مەسروور بارزانی وەک بژاردەیەک خرایە بەردەمی کادیرو نوخبەی ناو پارتی کە لەگەڵ برای گەورە (نێچیرڤان بارزانی) یان برا گەورەدای؟ لابردنی یایێکی مراوی دەیکردییەوە بە پارتیەکی عەیار 24ی سەر بە رێبازی بارزانی! لە غەیری ئەوە مەحکومی بەوەی تەسفییە بکرێی. * لە پێکهێنانی کابینەی نۆیەمی حکومەتدا، یەکێتی رێک بە پێچەوانەی رێبازی تاڵەبانی، مەلعونانەترین رۆڵی بینی لە پتەوکردنی ئەم تەوژمەی ناو پارتی. لەکاتێکدا کە سور دەیانزانی کاندیدی سەرۆکی حکومەت گەورەترین بەربەستە لەبەردەم داواکارییەکانی ئەوانداو حیسابی پوشێکیان بۆ ناکات، بە بیانوویەکی پوچ بەشدارییان لە دەنگدان بە سەرۆکی هەرێم نەکرد، بەڵام چەند رۆژ دواترو بێ ئەوەی یەک داواکاریشیان هاتبێتە دی، هەموو فراکسیۆنەکەیان دەنگیان بە سەرۆکی حکومەت و کابینەکەی دا. چییە دەنگی سەرۆکی حکومەت لە هی سەرۆکی هەرێم زیاتر بێت! بەڵام ئێستا هەر کە تینیان بۆ دێت هاواریان بۆ لای سەرۆکی هەرێمە. * ئێستا پارتی ئەو حزبەیە کە 12 ساڵە کۆنگرەی پێ نەبەستراوە. سەبەبەکەی تەنها ئەوەیە کە هێشتا کاتی گونجاو نییە بۆ ئەو گۆڕانکارییەی کە پارتی دەیەوێ بیکات. دیداری یەکێتی رێفرانسێکی باشە بۆ پارتی کە تەوریسی سیاسی لە باوکەوە بۆ کوڕ جێگیر بکات و، هەر بۆیەشە بۆ یەکەمجار لە مێژوودا، سەرۆکی ئێستای حکومەت پيرۆزبایی یادی دامەزراندنی یەکێتیی لە سەرکردایەتی و مەکتەب سیاسیی یەکێتی کرد! * پوختەی کەلام ئەوەیە کە نێچیرڤان بارزانی سەمامی ئەمانی ناو ماڵی کوردە، تا پەنجا ساڵی دیکەش کاریزماو سیاسییەک لەناو کورددا، هاوتەرازی نێچیرڤان بارزانی هەڵناکەوێتەوە. گوێ نەگرتن و بە حیسابی هەندێ کەس پوچەڵکردنەوەی هەوڵەکانی بۆ ئاشتەوایی مانای ئەوەیە پارتی نەک هەر فیشەک لە قاچی خۆی دەدات، بگرە فیشەک لە قاچی هەموو کوردیش دەدات. * دەرچوون لەم وەزعە ئاسانە. ئەگەر پارتی لێبگەڕێ سەرۆکی هەرێمی کوردستان وەک سەرۆکی پێشووی هەرێم مومامەرەسەی هەموو دەستەڵاتە قانونییەکانی خۆی بکات و بڕیاری تەواوی لا بێت، دۆخی کوردستان بەرەو کەناری ئارامی هەنگاو دەنێ، چونکە لە رابردوودا نێچیرڤان بارزانی چەندینجار رزگارکەری دۆخە ئاستەمەکان بووە، نەک بۆ پارتی بگرە بۆ ئەوانی دیکەش. حیساباتی بەتاڵیش لەسەر دەستاودەست پێکردنی سەرۆکی هەرێم، دەرگای جەهەننەم دەکاتەوە.

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  كارم به‌ سه‌ر حزبه‌كه‌وه‌ نیه‌ ، هه‌رچه‌ند حزبه‌كه‌ش له‌ بارو دۆخێكدایه‌ كه‌ پێویسته‌ هه‌میشه‌ ره‌خنه‌ی ئاراسته‌ بكرێت ، مه‌به‌ستم یه‌كێتیه‌ له‌ زۆنێكدا كه‌ هێشتا له‌ ئه‌ده‌بیاتی دوای شه‌ڕی ناوخۆدا به‌ زۆنی سه‌وز ناوده‌برێت ، وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك بۆ ده‌سه‌ڵاتی یه‌كێتی تێیدا ، هه‌رچه‌ند ئه‌م ناونانی زۆنی سه‌وز و زۆنی زه‌رده‌ش ، پێویستی به‌ ورده‌ خاشكردنه‌ ، چونكه‌ جگه‌ له‌ سیمای دوو ده‌سه‌ڵاتی ، دوو ئیداره‌یی ، هۆیه‌كیش بووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ده‌رو دراوسێ‌ به‌ پێی ئه‌و دابه‌شبوونه‌ ده‌ستوه‌ردانی تیا بكه‌ن ، هه‌ڵبه‌ت زیاتر له‌ سه‌ت وتارم له‌ ساڵانی به‌رێدا له‌ سه‌ر یه‌كێتی نیشتمانی و كێماسی و برینه‌كانی جه‌سته‌و بیركردنه‌وه‌ی نووسیوه‌و بڕواشم وابوه‌ كه‌ ده‌كرێت ئه‌و ڕه‌خنه‌و سه‌رنجانه‌ی ئێمه‌، ببنه‌ هۆكاری به‌ خۆدا چوونه‌وه‌ !!. ئه‌م وتاره‌م رێك ئاراسته‌ی قوباد تاڵه‌بانیه‌ ، به‌و پێیه‌ی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ته‌و به‌ پێی دابه‌شكاری به‌رپرسیاره‌تیش بێت له‌ دوای سه‌رۆكی حكومه‌ته‌وه‌ پشكی هه‌ره‌ زۆربه‌ر شانی ئه‌و ده‌كه‌وێت ، ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر له‌ دانیشتنێكی پرس و جۆدا ئه‌و له‌ ئێمه‌ داخ له‌ دڵتر باسی بارو دۆخی كوردستان و به‌ تایبه‌ت زۆنی سه‌وزی ده‌كرد ، ته‌نانه‌ت ئه‌و ئاماده‌ی نووسینی ده‌ستله‌ كار كێشانه‌وه‌ش بوو ، هه‌رچه‌ند دیداره‌كه‌ بڵاو نه‌كرایه‌وه‌و له‌ بری دیداره‌كه‌ وێنه‌یه‌ك بووبه‌ بیانوو بۆ كه‌سانێك كه‌ په‌لاماری ئه‌ویش و كه‌سانی ناو وێنه‌كه‌ بده‌ن و پیایاندا هه‌ڵكاڵێن . له‌ دیداره‌كه‌دا باسی زۆر پرس و بابه‌ت كرا ، به‌ باوه‌ڕی من ئه‌وه‌ له‌ وڵاته‌ دیموكراسی و نادیموكراسیه‌كانیشدا یه‌كێكه‌ له‌ رێگه‌كانی گیرو گازی نێوان ده‌سه‌ڵات و ده‌سته‌ بژێری بنووس و میدیاكاران ، یانی ئه‌و جۆره‌ دیدارانه‌ ده‌كرێت به‌ سودی گشتی و چاكه‌ی گشتی بشكێته‌وه‌ ، لێ‌ كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌ی هه‌لا هه‌لا كراوی ده‌ستبۆبراوی ئه‌تككراوی داڕزاو ته‌نها و ته‌نها له‌ رێی چاوه‌وه‌ بڕیار ده‌دات و ده‌ستبه‌رداری ئاوه‌ز بووه‌ ، بۆیه‌ له‌ بری چاوه‌ڕێی به‌ربوومی ئه‌و جۆره‌ دیداره‌ له‌ رێی بینینی  وێنه‌كه‌وه‌  بڕیارو ته‌نانه‌ت حوكمی نابینایانه‌ ده‌درێت. ئێمه‌ وتمان ناكرێت پاره‌ له‌ بانكه‌كاندا نه‌بێت ، ناكرێت خانه‌ نشینان له‌ به‌رده‌م بانكه‌كاندا بمرن ، ناكرێت پڕۆژه‌كان وه‌ستابن ، خزمه‌تگوزاری په‌كی كه‌وتبێت ، كوشت و بڕ زیادی كردبێت و گه‌نده‌ڵی و نادادی به‌رده‌وام بن ، ئه‌ویش له‌ ئێمه‌ زیاتر په‌نجه‌ی له‌ سه‌ر كێماسیه‌كان دانا ، رونكردنه‌وه‌و سه‌رنجی خۆیشی وت ، دانیشتنه‌كه‌ دورو درێژ بوو ، دوای دانیشتنه‌كه‌ ئێمه‌ لانی كه‌م چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ بووین هه‌ندێك ئاماژه‌ی ئه‌رێنی ده‌ركه‌ون ، به‌ڵام بۆ له‌ بیر بردنه‌وه‌ی هه‌مووشتێك ،موچه‌ی مانگێكی موچه‌خۆران به‌ به‌رنامه‌  دابه‌شكردنی كراوه‌ته‌ 25 بۆ 26 رۆژ ، ئه‌مه‌ش تا راده‌یه‌كی زۆر ته‌واوی موچه‌ خۆرانی گیرۆده‌ی وه‌رگرتنی ئه‌و شێوه‌ له‌شپڕوكێنه‌ی موچه‌ كردوه‌ و هیچی نه‌هێشتوه‌ته‌وه‌ بۆ بیركردنه‌وه‌ی خه‌ڵك ، ئه‌م شێوه‌ دابه‌شكردنه‌ تا بڵێی دواكه‌وتوانه‌و ناشرینه‌ ، نه‌جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت كه‌ سۆسیال دیموكراته‌ و نه‌ وه‌زیری دارایی كه‌ گۆڕانه‌ ناكرێت خۆیان راده‌ستی ئه‌م شێوه‌ سته‌می دابه‌شكردنی موچه‌یه‌ بكه‌ن. ده‌یان و سه‌دان پڕۆژه‌ی نیوه‌ چڵ و له‌ بیر كراو هه‌ن ، پڕۆژه‌ی ئاوی گۆپته‌په‌ چه‌مچه‌ماڵ كه‌ هه‌ر رۆژ به‌ جۆرێ‌ موژده‌كه‌ی به‌ خه‌ڵك ده‌فرۆشرا ، نه‌ده‌نگی ما نه‌باس ، پڕۆژه‌ی جاده‌ی سه‌تمه‌تری سلێمانی ، پڕۆژه‌ی نه‌خۆشخانه‌ی سه‌ت قه‌ره‌وێڵه‌ی لێره‌و له‌وێ‌ كه‌ هه‌ندێ‌ جار به‌ردی بناغه‌كه‌شی داده‌نرا ، چاره‌ سه‌ر كردنی كوشت و بڕو گرتنی ئه‌و بكوژو ببڕانه‌ی كه‌ ماوه‌ی رابردوو سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌ قه‌ولی قه‌ولداران ده‌ستی وه‌زاره‌تی ناوخۆی بۆ گرتنیان ئاوه‌ڵاكرد ، ئاخر بڕێك له‌وان به‌ ئاماژه‌یه‌كی سه‌رۆكی حكومه‌ت خۆیان ده‌چن بۆ بنكه‌ی پۆلیس . له‌ كاتێكا له‌ ماوه‌ی رابردودا وه‌زیری كاره‌با بانگه‌شه‌ی كاره‌بای بیست و چوار كاتژمێری ده‌كرد ، كاره‌با له‌ زۆنه‌كه‌ی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت زۆر خراپ و وێرانه‌ ، قسه‌و باسی ئه‌وه‌ش هه‌یه‌ كاره‌باش بدرێته‌ كه‌رتی تایبه‌ت ، باشه‌ كه‌ خۆڵ و خاشاك ، ئاو ، كاره‌با ، هه‌موو ئه‌وانه‌ ده‌درێنه‌ كه‌رتی تایبه‌ت ئیتر حكومه‌تی چی و بیركردنه‌وه‌ی سۆسیال دیموكراتیانه‌ی چی ؟. ئه‌م شێوازه‌ له‌ شكۆشكێنی و بێبایه‌خكردنی مرۆڤه‌ی ئێستا له‌ كوردستان ده‌گوزه‌رێت ، شێوازی ناچاركردنی ملكه‌چی و بێده‌نگكردنه‌ ، من نازانم كێ‌ ئه‌م شێوازی ئیداره‌ دانه‌ی بۆ حكومه‌ت پێشنیاز كردووه‌ ، به‌ڵام ده‌زانم له‌ هیچ كوێی دنیا ئه‌م جۆره‌ له‌ به‌ڕێوه‌بردن تا سه‌ر بڕناكات و دواجار كۆشكی بلورینی ده‌سه‌ڵاتداران ، هاڕه‌ ده‌كات و به‌رگه‌ ناگرێت ، بۆیه‌ خه‌ڵك له‌ ڕوی ده‌رونیه‌وه‌ ته‌واو هیلاك و ماندووه‌ ، خه‌ڵك پێویستی به‌ ئارامی و ژیانی شایسته‌یه‌ ، ئه‌و جۆره‌ به‌ڕێوه‌بردنه‌ ناجۆره‌ وای كردووه‌ ، رۆژ به‌ رۆژ كه‌لێنی نێوان ده‌سه‌ڵات و خه‌ڵك ببێته‌ ره‌هه‌ندێكی بێچاره‌سه‌ر ،ئه‌وه‌ش ئه‌نجامی به‌ خێر ناگه‌ڕێته‌وه‌  . دوا قسه‌شم له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ یه‌ ئاخر ئه‌وه‌ چ لۆژیكێكه‌ له‌ سه‌ر داواكردنی  ده‌سته‌به‌رو هه‌رزارنی به‌نزین شۆڤێرو كاسبكاران بگیرێن و بخرێنه‌ كونجی زیندانه‌وه‌ ، من ته‌نها خه‌مه‌كانم بیر خستنه‌وه‌و هیچی دی .