نووری بێخاڵی ئەگەر هێزە سیاسییە کوردستانییەکان لە ئاستی ناوخۆییدا هەر ئاوا بە پەرتەوازەیی بمێننەوە و خەریکی قۆڵبادانی یەکتر بن، ئەوا جگە لەوەیچیتر کورد لە بەغدا وەک پێکهاتەی خاوەن مافی نیشتمانی و نەتەوەیی، بوون و ئامادەیی لاواز دەبێ، وەکووتر، بەغداش داشی زیاتری لەبەرامبەر ئێمەدا سوار دەبێت و لەسەر ناکۆکییەکانمان، دەرفەتی زۆرتری بۆ دەڕەخسێت تا کاری جیددیتر لەسەر بە سەنتەرکردنی دەسەڵاتیخۆی و گەمارۆدانمان بکات. بەرپرسیارییەتی نیشتمانی و نەتەوەیی ئەوە لە هێزە کوردستانییەکان بە گشتی و پارتی و یەکێتی بەتایبەتی دەخوازێت، لەبری ئەوەیناکۆکییەکانیان بکەنە دەرفەت بۆ بەغدا، پێویستە هەڕەشە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆکانی بەغدا لە هەرێمی کوردستان، هێز و ئیرادەیئەوەیان پێ بدات، بگەڕێنەوە سەر مێزی گفتوگۆ و کێشەکانیان چارەسەر بکەن. لەو باوەڕەدا نیم هێزە کوردستانییەکان خۆیان خستبێتە نێو بەرداشی یاریی قەیرانسازی و کاتکوژی لەگەڵ بەغدا، بەڵام گریمان ئەگەر وایانکردبێت و پێیان وابێت کە بە دروستکردنی قەیران لە بەغدا و سوودوەرگرتن لە کات، یارییەکە دەبەنەوە، ئەوا ڕەنگە پێچەوانەکەی ڕاست بێ وخودی کاتکوشتنەکە خزمەتی خۆکۆکردنەوەی بەغدا و تۆکمەکردنی پێگە و دەسەڵاتی خۆی لە ئاست هەرێمی کوردستاندا بکات. ئەگەر قەدەر و چارەنووسی کورد هێشتا هەر ئەوەیە کە لە بەغدا بێت، دەبێ هێزە سیاسییەکانی، وەک کورد، وەک پێکهاتە، یەک دەنگ و یەکهەڵوێست لە بەغدا بن، نەک وەک حزبی  پەرتەوازە و ناکۆک، کە بەداخەوە خەریکە هاوکێشەی ئامادەبوونەکە بە ئاقاری یەکەمیاندا دەچێت. بوون و ئامادەیی کورد لە بەغدا، دەبێت بۆ پاراستن و تۆکمەکردنی پێگەی یاسایی و دەستووریی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی دەوڵەتیفیدڕال بێت. دەبێ ئامادەیی بێت بۆ پاراستنی دەسکەوتەکان و مسۆگەرکردنی مافە نیشتمانی و نەتەوەییەکان، نەک بۆ بەرژەوەندیی حزبیو خەمی پچڕینەوەی پۆست و ئیمتیازی کەسی و تایبەتی.  دوور نییە زۆر کەس و لایەن، تەنیا وەک پیرۆزبایینامە سەرەدەریان لەگەڵ پەیامەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان نێچیرڤان بارزانی، لەجەژنی ڕەمەزاندا کردبێت، لەکاتێکدا پیرۆزبایی جەژن دەرفەتێک بوو بۆ گەیاندنی پەیامە نیشتمانی و نەتەوەییەکەی ناوەڕۆکی جەژننامەکە،کە پەرۆشی و جەختکردنەوەیان بوو لەسەر گرنگیی یەکڕیزی و تەبایی هێز و لایەنە سیاسییەکانی کوردستان بەگشتی و پارتی و یەکێتیبەتایبەتی. سەرۆک نێچیرڤان بارزانی زۆر باش دەرکی بە مەترسیی بەردەوامبوونی ئەو ناکۆکی و ململانێ ناوخۆییانە و دەرهاویشتە نەرێنی وترسناکەکانیان لەسەر داهاتووی هەرێمی کوردستان و پێگەکەی کردووە، بۆیە بێ پەردە و بە ڕاشکاوی، ڕووی پەیامی کردە پارتی و یەکێتیکە ئاییندەی کوردستان و چارەنووسی کوردستانیان نەکەنە قوربانیی ململانێکانیان. سەرۆکی هەرێمی کوردستان باوەڕێکی پتەوی بەوە هەیە، کە خاڵە هاوبەشەکانی بەیەکەوەهەڵکردنی نێوان لایەنە سیاسییە کوردستانییەکان وبەتایبەتیش پارتی و یەکێتی، لە خاڵی دژایەتیی نێوانیان زیاترن. بۆیە ئەگەر بیانەوێت لە بەرامبەر خوێنی شەهیدان و قوربانیدانی خەڵکیکوردستان و مێژوودا ڕوو سوور بن ، ئەوا خاڵە هاوبەشەکانیان دەکەنە هەوێنی ئاشتەوایی و یەکخستنەوە و ڕێکخستنەوەی نێوماڵی کورد وگرێیەکە هێندە وشک و کوێر نییە، تا بە دەست نەکرێتەوە و ددانیانی پێ بشکێنن. بە کورتی و بە کوردی، سەرۆک نێچیرڤان بارزانی خاڵی لەسەر پیتەکان دانا و گوتی:  ئەگەر هەموومان بەیەکەوە خاوەنداریەتی لە دۆزە نەتەوەیی و نیشتمانییەکەمان بکەین، ئەگەر لە ئاست یەکتریدا دڕدۆنگ و بەدگومان نەبین،ئەگەر متمانەی نێوانمان بونیات بنێینەوە و پتەوی بکەین، ئەگەر بەیەکەوە و بە جیاوازییەکانمانەوە هاودەنگ و هاودەست بین، ئەگەر لە ئاستیەکتریدا لێبووردە بین و سازش بۆ یەکتری بکەین، ئەگەر ویست و ئیرادەی جیددییمان بۆ  گفتوگۆ و دانوستاندنی هاوسەنگ هەبێت، ئەگەر لەخەمی بەرقەرارکردنی ئاشتیی کۆمەڵایەتی و ئاسایشی دەروونیی خەڵک و سەقامگیریی سیاسیدا بین، ئەوا ئیرادەگەرانە ناکۆکییەکانمانبەلاوە دەنێین و هەموو هێز و هەوڵەکانمان بۆ یەکڕیزی و تەبایی و بەیەکەوەیی دەخەینە گەڕ، بەمەش لە شەڕی پاراستنی دەسکەوتەکان ووەدەستهێنانی مافە زەوتکراوەکانی تری خەڵکی هەرێمی کوردستان لە بەغدا، براوە دەبین.

د. سەباح ساعدی- راوێژكاری یاسایی خانەنشین لە وەزارەتی نەوتی عێراق بەبۆنەی لێدوانەكەی بەڕێز ئیحسان عەبدولجەبار ئیسماعیل وەزیری نەوت كە لە رۆژی شەممە 7/5/2022 بڵاوكرایەوە، لەبارەی هەڵوێستی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ رەتكردنەوەی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی لە سكاڵای ژمارە/ 59/2012‌و بڕیاری یەكگرتووی ژمارە/ 110/2019 كە لە 15/2/2022 دەرچووە‌و بڕیاریداوە بە نادەستوریبوونی یاسای نەوت‌و غازی هەرێم ژمارە 22ی ساڵی 2007 هەروەها نایاسایبوونی هەموو ئەو مامەڵانەی كە پشتیان بەو یاسایە بەستووە، لە گرنگترینیشیان گرێبەستەكانی دەرهێنانی نەوت كە لەنێوان حكومەتی هەرێم‌و كۆمپانیا بیانییەكانی نەوت‌و هەناردەی نەوتی خاودا ئیمزا كراوە.  وەزیر باسی لەوە كرد، دوای تێپەڕبوونی 75 رۆژ بەسەر دانوستانی نێوان حكومەتی فیدراڵی‌و حكومەتی هەرێمدا، نەگەیشتونەتە هیچ رێككەوتنێك لەبارەی جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵیی كە لەسەرەوە باسكراوە، ئەمەش ئەو شتە بوو كە ئێمە پێشبینیمان كردبوو بۆ حكومەتی هەرێم.  لێرەدا ئەمەوێت رووداوێك بگێڕمەوە كە شایەتحاڵ بووم تێیدا‌و دەیسەلمێنێت دانوستان لەگەڵ حكومەتی هەرێمدا بێسودە، بەتایبەتی لەوەی كە پەیوەندیدارە بە كەرتی نەوت‌و غازەوە، چونكە بەرپرسانی بەڕێز لە هەرێم بیروبۆچوونی پێشوەختەیان هەیە كە پاشەكشێی لێ ناكەن.  ئەمەش رووداوەكەیە بە كورتی.. لە ئەیلولی 2012دا ئەوكات من بریكاری بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی گرێبەست‌و مۆڵەتە نەوتییەكان‌و بەڕێوەبەری بەشی یاسایی بووم تێیدا، عەبدولكەریم لعێبی وەزیری پێشووی نەوت داوای كردم، بینیم بەڕێز (لەیس شاهر) بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی یاسایی لابوو. وەزیر پێی وتین، لیژنەیەكی پێنج كەسیی هەیە كە پەرلەمان دروستیكردووە‌و دكتۆر (قوسەی سوهێل) جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان سەرۆكایەتی دەكات‌و هەردوو پەرلەمانتار (عەدنان جەنابی‌و سەفادین سافی)‌و هەردوو وەزیری (نەوتی فیدراڵ‌و ئاشتی هەورامی سامانە سروشتییەكانی هەرێم) ئەندامێتی دەكەن، بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵیی لەپێناو گەیشتن بە رەشنوسێكی یەكگرتوو: رەشنوسی یەكەم: لەلایەن لیژنەیەكی تایبەتەوە لە رۆژی 15/2/2007 پێشكەشی پەرلەمان كراوە‌و بە نوسخەی پەرلەمان ناودەبرێت.  رەشنوسی دووەم: لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە لە رۆژی 28/7/2011 پێشكەشی پەرلەمان كراوە، كە ئەوە كۆپی یەكەمە دوای كورتكردنەوە‌و رێكخستن‌و دابەشكردنی لە ئەنجومەنی شورای دەوڵەت (ئەنجومەنی ئێستای دەوڵەت)، بە نوسخەی حكومەت یاخود نوسخەی وەزارەتی نەوت ناسراوە.  وەزیر من‌و ئوستاز (لەیس)ی ئاگادار كرد لەوەی پێویستە لەسەر هەریەكەمان لەماوەی دوو رۆژدا لێكۆڵینەوەی خۆمان لەبارەی جیاوازییەكان لەنێوان هەردوو نوسخەكەدا بگەڕێنینەوە‌و لەگەڵ ئەودا لە كۆبونەوەی لیژنە پێنج كەسییەكەی پەرلەماندا وەكو پسپۆری یاسایی بە رەزامەندی لیژنەكە ئامادەبین، دوای تێپەڕینی دوو رۆژ هەریەكەمان لێكۆڵینەوەكەی خۆی پێشكەش كرد‌و بڕیاردرا پشت بە لێكۆڵینەوەكەی من ببەسترێت كە لە (9) لاپەڕە پێكهاتبوو.  بەیانی رۆژی 18/9/2012 من‌و بەڕێز (لەیس شاهر) لەگەڵ بەڕێز وەزیر گەیشتینە پەرلەمان‌و چوینە هۆڵی كۆبونەوە‌و لەسەر مێزێكی خڕ دانیشتین، دكتۆر (قوسەی سوهێل) سەرۆكایەتی دانیشتنەكەی دەكرد، هەریەكە لە پەرلەمانتار سەفادین سافی‌و عەدنان جەنابی‌و بەڕێز ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم‌و پەرلەمانتار (فەرهاد ئەتروشی) كە ئەندام نەبوو لە لیژنە پێنج كەسییەكەدا، بەشداربوون.  دكتۆر قوسەی سوهێل دانیشتنەكەی دەستپێكردو باسی لە پێویستی رێككەوتنی نێوان هەردوولا  كرد، پاشان پەرلەمانتار عەدنان جەنابی لەبارەی پەیوەندی نێوان ناوەندو هەرێم سەبارەت بە نەوت‌و غاز قسەی كرد، هەروەها پەرلەمانتار سەفادین سافیش قسەی كرد. كاتێك دەرگای گفتوگۆ كرایەوە، بەڕێز وەزیری نەوت باسی دەسەڵاتی وەزارەتی نەوتی كرد بەسەر سەرتاسەری كۆماری عێراقەوە لە بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی نەوت‌و غازو ئەوەی كە كۆمپانیای سۆمۆ تاكە لایەنی رێگەپێدراوە لە هەناردەكردنی نەوتی خاو و هاوردەكردنی بەرهەمە نەوتییەكاندا، بەڕێز ئاشتی هەورامی وەڵامی دایەوەو وتی: ئێمە لە هەرێم دان بە كۆمپانیای سۆمۆدا نانێین، چونكە بەگوێرەی یاساكانی سەددام كاردەكات.  بەڕێز وەزیری نەوت وەڵامی دایەوە‌و وتی: كۆمپانیای سۆمۆ كۆمپانیایەكی گشتیی عێراقییە، بەگوێرەی یاساكانی عێراق كاردەكات‌و سەربە وەزارەتی نەوتە‌و حكومەتی فیدراڵی عێراق سەرپەرەشتی دەكات.  پەرلەمانتار (فەرهاد ئەتروشی) قسەی كرد‌و ئاماژەی بەوەكرد كە حكومەتی فیدراڵی نوێنەرایەتی هەموو گەلی عێراق ناكات!؟ دكتۆر قوسەی وتی: كەوایە بۆچی ئێمە لە  بەیانییەوە لێرە دانیشتوین !؟ لەوكاتەدا داوام كرد مۆڵەتم بدەنێ لەبارەی لایەنی یاسایی بابەتەكەوە قسە بكەم، پێیان وتم گفتوگۆ سودی نییە. كۆبونەوەكە كۆتایی هات‌و بەپێی زانیاری من تاوەكو  ئێستا كۆبونەوەی دووەم نەكراوە.  لەوكاتەوە تێگەیشتم دانوستان یان گفتوگۆ لەنێوان حكومەتی فیدراڵ‌و حكومەتی هەرێم لەبارەی نەوت‌و غازەوە بێ سودە، ساڵانی رابردووش ئەمەی سەلماندووە، چونكە بەرپرسانی بەڕێز لە هەرێم هەڵگری بیروبۆچونی پێشوەختەن‌و وازی لێناهێنن. بۆیە پێویستە بڵێین بۆ جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی، جگە لە دانوستان دەبێت بەدوای ئامرازی تردا بگەڕێین... لەگەڵ رێزماندا     * وەزارەتی نەوتی عێراق ئەم وتارەی لەسەر پەیجی فەرمی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك بڵاوكردوەتەوە، لەبەر بایەخی دۆسیەی نەوت (درەو) ئەم بابەتەی وەكو خۆی وەرگێڕایە سەر زمانی كوردی، بۆ ئەوەی خوێنەرانی كورد ئاگاداری تێڕوانینی لایەنی عێراقی بن لەبارەی دۆسیەكەوە  

هەردی مەهدی میکە سێ مانگێك زیاترە بگرەو بەردەو گفتوگۆیەکی بێزەنتی بێ بن و چەلەحانێیەکی میدیایی پدک و ینک و شەڕە کۆڵانەکانی تۆڕە کۆمەڵایتییەکان و جنێودان و "گرێخاڵیکردنەوەکان"ی لایەنگرە چاوبەستکراوەکانیش بە حزبایەتیی مایەپووچ بابووەستێ کە شەتەقی لە ڕۆحی هاونیشتمانی بڕیووە. بەڵام بە سیاسی و میدیا و خەڵکەوە، هەمووان چەلەحانێکە گەرم دەکەن بێ ئەوەی لە ئامانجەکە بدەن و بگەنە هیچ. ئەسڵی کێشەکەی (ئەوەی پێیدەوترێت) زۆنی سەوز! لەم کاتەدا ڕێککەوتنی چەند مانگێکی ڕابردووی یەکێتی و پارتی و گۆڕانە لە چوارچێوەی ئەنجومەنی ئابووریی ھەرێم کە بەپێی رێککەوتنێک (لەسەر پێداگریی یەکێتی وەک حزب لە تیمی یەکێتیی حکومەت) ھەر زۆنێک سەرپشک کرا لەسەر داھاتی نێوخۆ تەکمیلەی داھاتە نەوتییەکە بۆ مووچە بکەن، ئەمەش نیمچە لامەرکەزییەکی زۆنەکان بوو، کاتی خۆی بە خەیاڵی خۆیان هەر حزبە بە مەرامی خۆی (وەک حزب) ویستی خێری خۆی لێبچنێتەوە، بەبێ گوێدانە بەرژەوەندی خەڵک و بەڕێوەبردنێکی شایستەی دادپەروەرانە و پاراستنی قەوارەی هەرێم و دواجار ئامانجی جوڵانەوەی نیشتمانی بزوتنەوەی ڕزگارییخوازیی کوردستان! ئەم دەسەڵاتشۆڕکردنەوەیە (یان نیمچە لامەرکەزییە داراییە)کە ئەجێندای بەردەوامی بەشێکی یەکێتی و چەند دەنگێکی نێو پارتی و هەندێک لە گۆڕانخوازەکانی پێشتر و چەند کەسایەتییەک بوو، کە بیری سیاسییان پەرتەوازە بوو، پەرتەوازە بوو چونکە لەلایەک داوای هەرێم و لامەرکەزییان دەکرد و لەلایەکی دیکەوە داوای بەهێزکردنەوەی ناوەند و گەڕانەوە بۆ بەغدایان دەکرد! (کە من ھەمیشە دژی بووم و باوەڕم نە بە لامەرکەزیی سیاسیی و نە هەرێمەگەرایی و نە ئومێدهەڵچنین لەسەر بەغدا هەبووە). دواجار بە فشاری شەقام و پۆپۆلیزمی عوقدەیی، تیمی یەکێتی و گۆران لە حکومەت ناچار کرا (کە نەدەبوو تەسلیم بووایە)و کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠٢١ بەم ڕێککەوتنە مشتومڕەکەیان بڕییەوە، بەداخەوە لەمەدا حساباتی یەکێتی ھەڵەبوو و پارتییش وەک ململانێ لەبابەتەکەی ڕووانی و وا دەبینین ئەمەی لێکەوتەوە کە داهاتی سلێمانی و دەوروبەری لەلایەک زیادی کردووەو لەلایەکی دیکەوە ناتوانێت تەکمیلەی داهاتی نەوتی و سەدەقاتەکەی بەغدا بکات! پارتییش تا ئێستا ئاسودەدەروون بەبێ گوێدانە بەرژەوەندیی هاونیشتمانیان لە نێوچەکە دەستی ڕەقیبەکانی دەشکێنێتەوە و لە کاسەی خاڵیی ماڵەکان دەڕوانێت و دۆخەکەی زۆر پێ باشە، بەداخەوە! چونکە ئەو تەنها چاوی لەوەیە کە بەم هەنگاوە یەکێتی لە دابینکردنی مووچەدا ئیحراج بکات کە کردوویەتی و پرسەکەی کردووە بە ئیختیبار بۆ شیعارە پێشینەکانی ھەرێمگەرایی و لامەرکەزی و دەیەوێت بیسەلمێنێت و بە بەرامبەرەکانی بڵێت: ناتوانن بژێوی دابین بکەن! ئەم پرۆسەیەی کە سلێمانی و هەڵەبجەی بە ئێرە گەیاندووە ڕێک واتە بەبارمتەگرتن و بە سیاسییکردنی قوتی خەڵک لەلایەن یەکێتی و پارتییەوە، نەک سیاسەتکردن و حوکمڕانی، یانی خەڵک و خزمەتگوزاریی بوونەتە کارتی ململانێیەکی نانیشتمانی! ئێستا نە یەکێتی دەیەوێت و دەتوانێت بڵێت پەشیمانم لەو بڕیارە تا خەڵک باری ڕاست ببێتەوەو نە پارتیش خەمی خەڵکی سلێمانی و هەڵەبجەیەتی و ئیتر کۆی قەیرانەکەش تێکەڵبووەتەوە بە ململانێکانی بەغدا و یاسای ھەڵبژاردن و غازی نادیار! ئەمە بەشێکی چیرۆکە ھەقیقییەکەیە، کە لەپەنایدا ھەم داھاتی ھەرێم کە زیادی کردووە بۆ قووتدانی حزبی و دیارنەمانی بەرلەوەی بێتە نێو بانکەکانەوە! ھەم کەمیکردووە بۆ ھاونیشتمانییان! (مەتەڵ) یادی بەخێر سەردەمی خوالێخۆشبوو بایز تاڵەبانی (وەزیری دارایی پێشووتر) حکومەت مانگانە پارەی دەدا بە حزبەکان و یەک جار بوو، ئێستا حزبەکان و سەرکردەکانیان بەپێی مووچە و بە ڕێژەی کورتھێنان بەشی حکومەت دەدەن و خێری پێ ئەکەن! ئەوکات ئۆپۆزسیۆن و میدیا لێیان کرد بە ھەرا کە ئەمە ھەڵەیە، ئێستا تێگەیشتم کە چ حیکمەتێکی تێدا بوو ئەو دابینکارییە. چونکە حکومەت بەشی حزبی دەدا و بێدەنگی دەکرد ئێستا پدک و ینک بە ڕێژەی پێویست بەشی حکومەت دەدەن. ھەر ئەمەشە نهێنی ئەوەی ئیشی حزب و پرۆژەکانییان نەک نەوەستاوە لەم قەیرانەدا بەڵکو زیاتریش بوون، بەڵام زۆرینەی پرۆژەی خزمەتگوزاریی حکومەت و مووچەی بەشێکیشی وەستاوە! ساڵ بە ساڵ خۆزگەم بە پار. ئیتر وابزانم ئەوەندە دووری نەخەینەوە و ڕوونە گەر چارەسەریی ڕاستەقینەیان دەوێت با پدک و ینک لەسەر ئەم پرسە بەرپرسیارێتی هەڵبگرن و ڕووبەڕوو دانیشن و لانیکەم ئەمە نەکەنە سیاسی. ئێستا مەترسیدارتر لەمەش ئەوەیە ھودنەیەکی میدیاییش لەنێوان پدک و ینک-دا چەند ڕۆژێکە ھەیە وایکردووە مەسەلەی بێموچەیی بەشێکی فەرمانبەرانی سلێمانی ھیچکامیان هەر باسیشی ناکەن، جا موسیبەتەکە لەوەدایە کە شەڕی میدیایی دەستپێدەکەن ھەر فەرمانبەرانی حکومی زیان دەکەن کە ئاشتیش دەبنەوە ھەر لەسەر حسێبی ئەمان کۆتایی دێت!

د. كامەران مەنتك   گاز وەك سەرچاوەیەكی گرنگی وزە، خەریكە رۆژ بەرۆژ بایەخی زیاتر پەیدا دەكات، ئەمە وایكردووە، كار لەسەر ئەوە بكرێت، هەموو سەرچاوەكانی بەرهەمهێنانی گاز بە بازاڕە هەرێمی وجیهانیەكان ببەسترێتەوە، چۆن لەسەرەتای سەدەی بیستەم نەوت رۆڵی بەیەكەوە بەستنەوەی ئەو ناوچانەی بینی، لەسەرەتای سەدەی بیست ویەكەمەوە، خەریكە گاز ئەو رۆڵە دەگێڕێتەوە، بۆیە چەندین پڕۆژەی وەبەرهێنانی جیهانی گاز لەناوچەكەدا سەریان هەڵداوەو ولەململانێدان، وەك پڕۆژەی ناڤۆكۆ وبلوستیرم وساوث ستیرم ودەیانی تر، ئەمە وایكردووە بەشێك لە شرۆڤەكاران هۆكاری سەرەكی ململانێكانی جیهان، بەتایبەتی ئەو ناوچەیە، بە وزەو سەرچاوەكانی وزە، بەتایبەتیش گاز ببەستنەوە، كە خەریكە شوێن بە نەوت وەك سەرچاوەیەكی گرنگی وزە لەماوەی سەدەی بیستەمدا لەق دەكات!. ئەو جۆرە شیكردنەوەیە نوێ نیەو لەسەرەتای سەدەی بیستەمیش، كاتێك ململانێ لەسەر داڕشتنەوەی نەخشەی جیهان دەكرا، هۆكارەكەی بۆ نەوت دەگەڕێنرایەوە، زۆر لەكتێبە مێژوویی ونووسینە كوردیەكان، راشكاوانە ئاماژە بەوە دەكەن، كە نەوت بووە هۆكاری دابەشكردنی كوردستان لەدوای جەنگی یەكەمی جیهانی، نەوت بووە هۆكاری روخانی كۆماری مەهاباد، لەدوای جەنگی دووەمی جیهانی ووەك دەڵێن یەكێتی سۆڤیەت كۆماری مهابادی بە بۆڕیەكی نەوت فرۆشتە قەوامولسەڵتەنەی سەرۆك وەزیرانی ئێران! لەكاتێكدا گواستنەوەی نەوت بۆ روسیا زۆر گرانتر دەوەستێت، لەوەی روسیا بەشێوەیەكی ئاسایی نەوتی لە بازاڕەكانی جیهانیدا بەدەست بهێنابوایە، لەبەرئەوەی ئەو وشكاییە جوگرافیەی لەنێوان تاران ومۆسكۆدا هەیە، ناوچەیەكی شاخاوی سەختەو ناتوانرێت بەئاسانی بۆڕی گواستنەوەی نەوتی تیادا دابمەزرێت، ئەگەر توانراش ئەو كارە بكرێت، ئەوا تێچوونەكەی زۆر زیاتر دەبێت لەوەی ئەو وڵاتە نەوت لە بازاڕەكاندا بكڕێت! ئەو شیكردنەوانە لە راستیدا شیكردنەوەیەكی روكەشانەیە ولاسایكردنەوەیەكی كوێرانەی ئەو نووسەرە رۆژئاواییانەیە، كە لەروانگەیەكی هەواڵگری وسیخوڕییەوە شیكردنەوەكانیان دەكەن وبە هەموو توانایەك هەوڵدەدەن رووی راستەقینەی ململانێ جیهانیەكان لەسەر بنەما جیۆپۆلەتیكی وداڕشتنەوە جیۆستراتیژیەكان بشارنەوە، دەتوانین زۆر نمونە بۆ شیكردنەوی ئەو بۆچوونەمان پێشكەش بكەین، ئەگەر نەوت هۆكاری دابەش بوونی كوردستان بوایە، ئەوا دەبوایە ویلایەتی مووسڵ بدرێتە توركیا، لەبەرئەوەی توركیا ئامادەیی خۆی بۆ بەریتانیەكان نیشان دا، كە هەموو نەوتی ویلایەتی موسڵیان بداتێ، بەرامبەر ئەوەی خاكی ئەو بەشەی كوردستان بۆ ئەو بێت، بەڵام ئەو داوایەی توركیا لەگەڵ ستراتیژی راستەقینەی بەریتانیەكان نەدەگونجا، كە دەیانویسست ناوچەكە لەسەر جۆرە هاوسەنگیەك داڕێژنەوە، بتوانێت باڵا دەستی ئەوان لەسەر ناوچەكە بپارێزێت. لەسەردەمی نوێدا،  شەڕی سوریا وبە تایبەتیش داگیركردنی عەفرین بە داڕشتنەوەی نەخشەی بۆڕی گواستنەوەی گاز دەبەستنەوە، گوایە بۆ ئەوەی جێگرەوەیەك بۆ گازی روسیا بدۆزنەوە، هەوڵدەدەن لەو رێگەیەوە گاز بۆ ئەوروپا دابین بكەن! ئێستاش هەمان قەوان دووبارە دەكەنەوەو دەڵێن ململانێ لەباشووری كوردستان، بەتایبەتیش لەنێوان پارتی ویەكێتی ململانێیە لەسەر گاز، كە ئەمە هیچ راستیەكی تێدا نیە! بەر لەهەموو شتێك ئەوروپا نایەوێت دەست بەرداری گازی روسیا بێت، لەبەرئەوەی بەرژەوەندیەكانی ئەوروپا لەگەڵ روسیا گاز تێدەپەڕێنێت وپەیوەندی بەقووڵایی جیۆپۆلەتیكی وئاسایش و زۆربابەتی تری گرنگی بازرگانیەوە هەیە، ئەمە جگە لەوەی ئەوروپا ئەو گازەی بەو نرحەی لەروسیا دەستی دەكەوێت لەهیچ شوێنێكی تر دەستی ناكەوێت. ئەو هەڕەشانەی لەمیدیاكاندا دەكرێت، كە ئەوروپا نایەوێت چیتر پشت بەگازی روسیا ببەستێت، لەشەڕێكی میدیایی زیاتر نیە! فەرامۆشكردنی گازی روسیا واتە بڕینی قووتی خەڵكی روسیا، كە بێگومان ئەمە جەنگی گەورەی لێدەكەوێتەوە روسیا لەقوژبنێك داخنێت وناچاری دەكات رێگەی تر بگرێتە بەر. ئەو شێوازە لەسوكایەتیكردن لە سیاسەت وپەیوەندیە نێودەوڵەتیەكاندا بێزراوە ومێژووێكی تاڵی جێهێشتووە، بۆ نمونە كاتێك ناپیلۆن لەساڵی (1806) سوكایەتی بەئەڵمانیا كرد، پڕۆسەی یەكێتی ئەڵمانیای لێكەوتەوە وئەڵمانەكان لەساڵی (1871) لەناوكۆشكی ئەلیزێ یەكێتی وڵاتەكەیان راگەیاند، كاتێكیش فەرەنسا لەساڵی (1923) سوكایەتی بەئەڵمانیا كردو دوو شار، كە ململانێیان لەسەریدا هەبوو داگیری كرد، بووە هۆی سەركەوتنی نازیەكان ودواتریش دایسانی جەنگی دووەمی جیهانی! دەربارە شەڕی سوریاش بە هەمان شێوە، هێندەی ئەو شەڕە شەڕێكی جیۆستراتیژیە ولەسەر دابەشكردنەوەی ناوچەی باڵادەستیە، شەڕێك نیە لەسەر گاز، ئەمە واتای بێبەهاكردنی گاز نیە، بەڵكو واتای ئەوەیە گاز جگە لە فاكتەرێك لەنێو فاكتەرەكانی تر زیاتر نیەو كۆی فاكتەرە  سەرەكیەكە داڕشتنەوەی دیمەنە جیۆستراتیژیە گەورەكەیە!  روسیا شەڕی گواستەوە سوریا لەبەر گاز نەبوو بەڵكو لەبەرئەوەبوو دەیویست شوێن پێی خۆی لەسەر دەریایی سپ ناوەڕاست بپارێزێت، كە ئەمریكاو ناتۆ بە هەموو شێوەیەك بۆئەوەی لەسنوورەكانی باشووریدا ئابڵووقەی بدەن، دەیانویست لەو كەنارانەی دووربخەنەوە، داگیركردنی نیمچە دورگەی كریم لەساڵی (2014) دوای ئەوە هات، كاتێك ئۆكرانیا ویستی ببێتە ئەندام لەناتۆو دەروازەی دەریای رەش، تاكە دەروازەی دەریایی لەباشوورەوە لەبەردەم روسیا دابخات، ئەو هەنگاوە روسیای ناچار كرد ئەو نیمچە دورگەیە داگیر بكات، هەروەك چۆن ئێستا دەیەوێت كەنارەكانی تری ئەو دەریایە كۆنتڕۆڵ بكات ومەترسی ئابڵووقەدانی ناتۆ لەخۆی دوور بخاتەوە.  بە هەمان شێوە ئەوەی لەباشووری كوردستانیش دەگوزەرێت، بەناوی ململانێ لەسەر گاز، لەبنەڕەتدا هەوڵێكی دزەكردنی هاوپەیمانی ناتۆیە بۆ بن دیوارەكانی ئێران وهاوپەیمانی روسیا! ئەمەش واتای ئەوەیە ئێران چیتر ناتوانێت گۆڕەپانی شەڕ بگوازێتەوە دەرەوەی سنوورەكانی خۆی، هاوكات هەوڵێكە بۆ تێكشاندنی كەوانەی شیعی ودوورخستنەوەی دەستی ئەو وڵاتە لەسوریا، هاوكات لەلایەكی تر كێشە بۆ روسیا دروست دەكرێت، هەروەك چۆن ساڵی پار هەوڵیاندا هەمان كێشە لەكازاخستان، لەئاسیای ناوەڕاستدا دروست بكەن!. ئەو ململانێیەی بەناوی ململانێ لەسەر گاز لەهەرێمی كوردستان دەگوزەرێت هەوڵێكە بۆ دابەشكردنەوەی ناوچەكە و دەرهاویشتەی زۆر مەترسیداری لێدەكەوێتەوە، ئەگەر توركیا لەباكوور ودەڤەری زەردەوە داگیركاریەكانی درێژەپێبدات وهەوڵبدات لەرێگای پڕوپاگەندەی گازەوە خۆی بگەیەنێتە ناوچەكانی ژێر باڵادەستی ئێران، ئەوە حكومەتی ئێراق، كە ئێستا تارادەیەكی زۆر لەژێر كاریگەری ئێران وروسیادایە، ئەگەری ئەوە هەیە ئەویش لەباشوورەوە و بەبیانووی دەست بەسەرداگرتنی بیرە نەوتەكان وجێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدڕاڵی پەلاماری كوردستان بدات، بەم چەشنە هەرێمی كوردستان دەبێتە گۆڕەپانی شەڕو هەر لایەی هەوڵدەدا بەشێكی داگیر بكات وحالەتێكی دیفاكتۆ بۆ خۆی بچەسپێنێت!.

د. نیاز نەجمەدین  وەک چۆن لە مارکسیزمدا کۆمەڵگە لە دوو بەش پێکهاتووە، کە بریتین لە سەرمایەدار و کرێکار، ئەم دوو بەشەش زۆربەی کات دانوویان لەگەڵ یەکتر ناکوڵێت، دەوڵەت و نەتەوەش بە هەمان شێوەن: مەرج نییە هاڕمۆنیی بڕۆن و لەسەر رێگای گەشەپێدان بن. دەشێت دژ بە یەکتر بن. لەو شوێنەشدا پشتیوانی یەکترن، دیسان مەرج نییە لەسەر رێگای گەشەپێدان بن.    دەوڵەت دەتوانێت گەشەپێدەر بێت و دەشتوانێت روتێنەر بێت مادام لە کۆمەڵێک دەزگا (ئاسایش..دادگا...قوتابخانە...هتد) پێکهاتووە و ئەکتەر و گروپە کۆمەڵایەتییەکان دەتوانن بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بەکاریبهێنن. ئەو دەوڵەتانەی لە ناوچەی ئێمەدا دروست بوون و دراوسێمانن یەک لە یەک روتێنەرترن، مرۆڤی روتێنەریش دروست دەکەن. یەکێک لە رێگاکان ئەوەیە دەیکەن بە نەتەوەپەرست.  مرۆڤی نەتەوەپەرست، سەر بە دەوڵەت/نەتەوەکە بێت یان خۆی وەک نەیاری پیشان بدات، بارگاوییە بە رقی نەتەوەیی و رەنگە ئامادەش بێت هەموو جۆرە شەڕێک بکات. بڵاوکردنەوەی ترس و شەرعییەتدان بە لەناوبردنی ئەوانی تر لە وەزیفە سەرەکییەکانێتی.  لە بەرامبەردا، ئەوەی من خوازیاریم، نەتەوەسازە. نەتەوەساز کەسێکە بۆ ئەوەی شوناسی نەتەوەکەی خۆی جیابکاتەوە و بیپارێزێت، پێشیبخات و دروستی بکات پێویستی بەوە نییە رقی لە نەتەوەیەکی تر بێت، بەڵکو لە مێژووی داگیرکاریی دەکۆڵێتەوە و دەیەوێت تێبگات چی بەسەرهێناوە، پاشان بە مەبەستی خۆپاکردنەوە و دابڕان لەو مێژووە هەنگاو دەنێت. هاوکات دەیەوێت تێبگات هێزە لۆکاڵییەکانیش چییان بەسەرهێناوە و چۆن کەسایەتییان سڕیوەتەوە.   کاتێک دەکەویتە داوی نەتەوەپەرستییەوە، ئیدی خۆت وەک بەستەزمان دەبینی، ستەمی خۆت نابینیت، دڵت کەمتر بە ئازاری نەتەوەکانی تر دەسوتێت و رقەکەت رەنگە تا خۆئامادەکردن بۆ شەڕی نەتەوەیی بڕوات،  هەمان ئەو شتەی کە لە جیهاندا ملیۆنان مرۆڤی لەناوبرد. بەڵام نەتەوەساز کەسێکە دەزانێت ئەگەر ناسیۆنالیزم تا نەتەوەپەرستیی راکێشێت، بە بیابانەکانی نازیزم دەگات. بەم واتایە، عەرەبێک/تورکێک کە بە رقەوە سەیری کورد دەکات و دەیەوێت بیسڕێتەوە کەوتۆتە داوەکە. بەڵام جیاوازییەک نابینم ئەگەر ئێمەش لاساییان بکەینەوە.    لە رووی ئابوورییەوە، بە پێچەوانەی نەتەوەپەرستەوە کە داتا دەشارێتەوە بە بیانووی ئەوەی مەترسییمان لەسەرە یان دەوڵەتمان بۆ دادەمەزرێنێت، نەتەوەساز کەسێکە کە سەرژمێر(جەرد)ی سەرچاوە سروشتیی و مرۆییەکانی دەکات، ئەرشیفیان دەکات، دەزگاکانی هاندەدات رێکوپێک بیانخەنەگەڕ، لە کوێشدا پێویست بوو دامودەزگای بێ لایەنیان بۆ دادەمەزرێنێت تا ئاراستەی ئامانجە گشتییەکانیان بکەن.          بەڵام ئایا نەتەوەساز کەسێکە داگیرکاریی لەلا ئاساییە؟ بێگومان نەخێر. ئەوە دیسان نەتەوەپەرستە کە پاراستنی نەتەوەکەی خۆی دەکات بە کەرەستەی داگیرکاریی. نەتەوەساز کەسێکە دژ بە داگیرکارییە بە هەموو جۆرەکانییەوە. یانی ئەگەر سبەینێ عێراق بە مەبەستی (ئەڵێم بە مەبەستی!) داگیرکاریی پەلاماری هەرێمی کوردستان بدات، ئەوا دەبێت بەرگریی بکەین تەنانەت ئەگەر ئێمە هەڵەکەمان کردبێت، بەبێ ئەوەی بترسین لەوەی کێ بە چی تۆمەتبارمان دەکات. لە سەنگەرێکی ئاوادا شتێک نامێنێت بە ناوی پێشمەرگەکانی پارتیی و پێشمەرگەکانی یەکێتیی، ئەوەی هەیە پێشمەرگەی ئەم خاکەن (ئەڵێم پێشمەرگەی خاک، نەک حزب، ئەو پێشمەرگەیەی دەمێکە خەون بە دروستبوونیەوە دەبینین و تا ئێستا هێزە لۆکاڵییەکان نەیانهێشتووە دروست ببێت!).    ئەم جیاکارییە یارمەتییمان دەدات دونیابینیی خۆمان داڕێژینەوە، بەوپێیەش پلانەکەمان دیزاین بکەین. بەپێی ئەم جیاکارییە، نەتەوەسازیی دەکەوێتە پێش دامەزراندنی دەوڵەتێکی گەشەپێدەرەوە. دووەم سودی ئەم جیاکارییە ئەوەیە سەیری پرۆژەی نەتەوەسازیی (Nation building) وەک پرۆسەیەکی بەردەوام دەکات و نایبەستێتەوە بە دامەزراندنی دەوڵەتەوە (State building). نەتەوەسازیی شتێک نییە دوابخرێت، کۆڵی لێبەیت، پشتی تێبکەیت، بەڵام دامەزراندنی دەوڵەت شتێکە دەتوانیت دوای بخەیت، بگرە کۆڵی لێ بەیت و پشتی تێبکەیت بە هەندێک مەرج. سێیەمیان ئەوەیە فێرمان دەکات لەوە تێبگەین گەشە و گەشەسەندن پرۆسەیە، بە بازدان ناکرێت، بەڵام بواری ئەوە هەیە پرۆسەکە خێراتر بکرێت.  بە کورتیی، بە پێچەوانەی رێگای نەتەوەپەرستییەوە کە تراژیدیای گەورەی لێ دەکەوێتەوە، رێگای نەتەوەسازیی دەمانگەیەنێت بە دامەزراندنی دەوڵەتێکی باشتر و جڵەوکراوتر لەوەی لە ناوچەکەدا هەیە. لە خراپترین حاڵدا، بەشخوراو نابین ئەگەر لە چوارچێوەی دەوڵەتێکی تریشدا(وەک عێراق)، بژین.

زانا توفیق بەگ  لەدوای دەركردنی مەرسومی سەرۆكی هەرێم بۆ دەستنیشانكردنی ڕۆژی هەڵبژاردن، كە دەكاتە 2022/10/1 هەندێ هێزی سیاسی لە چەند بەلاغێكدا، داوای دواخستنیان كرد، بەپاساوی هەمواركردنەوەی یاسای كۆمسیون هاوكات گوڕانكاری لەدەستەی سەرۆكایەتی كۆمسۆن وە بانگەشەی ئەوەیان كرد، كە پابەند نابن بە دیاریكردنی ڕۆژی هەڵبژاردنەوە. دەمەوێ لێرەدا هەندێ سەرنج بخەمەڕوو لەسەر هەندێ هێزی سیاسی یان ئیسلامی، كە ئاستەنگ دەخنە بەردەم پڕۆسەی هەڵبژاردن وە نایەوێ لەو واقیعە تێبگەن كە ڕێژەی دەنگەكانیان كەمی كردوە.  لە جیهاندا هیچ هێزێكی سیاسی نادۆزیتەوە كە بەدواداچوون نەكات، بۆ ڕێژەی دەنگەكانی، یان لایەنی كەم هەوڵی ئەوە بدا بزانی هێزی جەماوەری حیزبەكەی لەچ ئاستێكدایە، بۆ  چارەسەركردنی كەموكوڕێكانی، تا لە تڕێمی داهاتووی هەڵبژاردندا بتوانێ كێرفی دەنگەكانی زیاد بكات. ئەوەی جێگای هەڵوێستەلەسەركردنە جگە لە پارتی دیموكراتی كوردستان‌و نەوەی نوێ كە پێداگری دەكەن بۆ بە ئەنجام گەیاندنی هەڵبژاردن، باقی هێزو گروپەكانی تری سیاسی لە پەلەقاژییەی دواخستنی ڕۆژی هەڵبژاردنن لە ڕێكەوتی دیاركراودا. یەكێتی نیشتمانی كوردستان موكڕە لەسەر دواخستنی هەڵبژاردن، چونكە لەهەندێ سەرچاوەی نافەرمیەوە باسلەوە دەكرێ، كە ڕێژەیەكی زۆر دەنگەكان لەئەگەری هەڵبژاردندا دەچێت بۆ نەوەی نوێ‌و پارتی، وە خۆری یەكێتی لەئاوابووندایە لە زۆنی  سەوزداو كەمبوونەوەی دەسەڵاتی سیاسی یەكێتی لەناوچەی سلێمانی‌و دەروبەردا یەكسانە بە نەمانی دەستبەسەراگرتنی داهاتی سلێمانی‌و كەمبوونەوەی هێزی سەربازی یەكێتی‌و لاوازبوونی پێگەی سیاسی لە ناوخۆ و هەرێمایەتی دا. لێكەوتەكانی دواكەوتنی هەڵبژاردن‌و بەشدارینەكردنی قەڵەمڕەوی یەكێتی لەترسی كەمبوونەوەی دەنگەكان، كاریگەریەكی نەگەتیڤی بۆسەر سومعەی سیاسی‌و كۆی دامەزاوەكان هەرێم دروستدەكات، بەتایبەتی لەسەر ئاستی وڵاتانی دیموكراسی‌و ئەورپادا. لەناۆخۆی كوردستان تاكە هەناسەیەك بۆ داهاتووی هاونیشتمانی، بریتیە لە سندوقەكانی دەنگدان بۆ  ئاڵوگوڕی دەسەڵاتی سیاسی‌و باشتركردنی دۆخی ئابووری و سیاسی، كە مافێكی سروشتی خەڵكە وە هەر هەنگاوێك بە ئاڕاستەی لێسەندنەوەی ئەو مافەی هاونیشتمانی و ڕێگری لە پڕۆسەی هەڵبژاردن لەلایەن هەر هێزگەلێكەوە بێت. واتای چوونە دەرەوەیە لە گەمەی دیموكراسی و سیاسی، وە دروستكردنی كەڵكەڵەی دیكتاتوری لەناو  دەسەڵاتی سیاسیدا، هەر بۆیە لەم دیدگایەوە دۆڕاندن باشترین بژاردەیە لە هەڵهاتن بۆ ئەو هێزانەی كە دژی پڕۆسەی هەڵبژاردنن.  

رزگار شێخ حه‌سه‌ن گرنگی و بایه‌خی په‌روه‌رده‌  له‌  كاریگه‌ری و ئه‌نجامه‌كانیدایه‌ له‌سه‌ر ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی و چالاكییه‌ گشتیه‌كاندا، له‌ كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا زۆرترین مزگه‌وت و قوتابخانه‌ و قوتابی و دامه‌زراوه‌ی په‌روه‌رده‌یی هه‌یه‌ ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا  چه‌ندین كێشه‌ی قورسی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئینسانی هه‌ن كه‌ له‌ نه‌بوونی په‌ر‌وه‌رده‌وه‌ دێنه‌ ده‌رێ ، له‌وانه‌ كێشه‌ی كۆمه‌ڵكوژی و ژنكوژی و گه‌نده‌ڵی  دارایی له‌ئاستێكی ئیجگار به‌رزدایه‌، ده‌بێت بگه‌ڕێن و  له‌ خۆمان بپرسین  ئــایا كــێ به‌رپرسه‌ لــه‌په‌روه‌ردەكردنی كۆمه‌ڵگا ، به‌ كام فه‌لسه‌فه‌ی په‌روه‌رده‌یی تاكی ئێمه‌ په‌روه‌رده‌ ده‌بێت ؟ لـه‌ كێشه‌ په‌روه‌رده‌ییه‌كاندا هه‌میشه‌ حكومه‌ت یه‌كه‌مین نیشانه‌یه‌ كه‌ به‌ته‌واوه‌تی هه‌موو كێشه‌كان ئاڕاسته‌ی ده‌كه‌ین و  هه‌موان له‌ ره‌خنه‌گرتن له‌ دواكه‌وتوی و نا كارایی په‌روه‌ده‌ ره‌خنه‌كان ئاراسته‌ی حكومه‌ت و لایه‌نی فه‌رمی ده‌كه‌ین ، به‌ڵام ڕاستیه‌ك هه‌یه‌ كه‌ده‌بێت هه‌موان بیزانین خراپی په‌روه‌رده‌ لـه‌ئه‌نجامی خراپی ئیداره‌دان و رێكخستنیدایه‌ ، واتا له‌گه‌ڵ بونی ژماره‌ی  زۆری دامه‌زراوه‌ی په‌روه‌رده‌یی و  خوێندنگا و مامۆستا  به‌ڵام هه‌مو ئه‌مانه‌ نائاماده‌ن  له‌ په‌روه‌رده‌ی  كۆمه‌ڵایه‌تیدا ، ڕاسته‌ ئه‌ركێك جێبه‌جێده‌كه‌ن به‌ڵام  ئه‌ویش به‌قه‌ده‌ر لێهاتوی  قوتابیه‌كه‌ فێری وانه‌ زانستیه‌كانی ده‌كه‌ن واته‌ ئه‌ركه‌كان به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی ئه‌ركی فێركارین نه‌ك ئه‌ركی په‌روه‌رده‌یی  ،  له‌كاتێكدا ئه‌ركی خوێندنگا ته‌نها به‌ فێركردن و پێدانی نمره‌ ته‌واو نابێت به‌ڵكو ئه‌ركێكی په‌روه‌رده‌یی گرنگی له‌ ئه‌ستۆدایه‌ ،   ئه‌ركێكی هه‌ره‌ گرنگی قوتابخانه‌ و دامه‌زراوه‌ په‌روه‌رده‌ییه‌كان ئه‌وه‌یه‌  ڕه‌وشت و به‌ها مرۆڤایه‌تیه‌كان فێری خوێندكار بكات تا لێره‌وه‌ جیاوازیه‌كانی ده‌ربخات، كاریگه‌ری له‌سه‌ر په‌روه‌رده‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی و بیركردنه‌وه‌ی تاكه‌كه‌س هه‌بیت ، به‌لام له‌ كۆمه‌ڵگایه‌كدا ڕه‌وشت ته‌نها له‌ له‌شولاری ژناندا ببینرێت ، هه‌میشه‌ ئه‌م كاریگه‌ریه‌ له‌ ڕوئیاو دونیا بینی مامۆستاكاندا ره‌نگبداته‌وه‌ ، هه‌ربۆیه‌ نێرینه‌یه‌ك به‌رهه‌م دێت  كه‌ ژن وه‌ك كه‌سێكی سه‌ربه‌خۆ ته‌ماشا ناكات و هه‌میشه‌ وه‌ك شه‌ره‌فی نێرینه‌ی بنه‌ماڵه‌ سه‌یری ئه‌كات، ئاماده‌یه‌ ڕه‌شه‌كوژی بكات وه‌به‌هه‌مان شێوه‌ش میینه‌یه‌ك به‌رهه‌م دێت كه‌ روانگه‌یه‌كی پیاوسالاری بۆ ئافره‌ت هه‌یه‌ و جه‌سته‌ی ئافره‌ت به‌ شه‌رم و به‌ڵا ئه‌زانێت و داواكاره‌ به‌رده‌وام جه‌سته‌ی ئافره‌ت به‌رانبه‌ر به‌ چاوی پیاو دابپۆشرێت نه‌ك ژنێك له‌ روانگه‌یه‌كی مرۆڤانه‌وه‌ سه‌یری  خۆی و ره‌گه‌زه‌كه‌ی به‌رانبه‌ر بكات و بایه‌خ به‌ كوالیتی و ئاستی هوشیاری و زانستی بدات نه‌ك  پۆشینی جل و به‌رك بكاته‌ پێوه‌ری باشبوون و رێزی كۆمه‌ڵایه‌تی  بوونی واعزه‌كانی سۆشیال میدیا  كه‌ته‌نها به‌ وتیـان و  گێڕایه‌نه‌وه‌  وتاره‌كانیان ڕازاندۆته‌وه‌ ، گوێی وه‌رگری كوردیان پر كردوه‌ له‌ وه‌عز و نه‌سیحه‌ت ، ئه‌مانه‌ به‌ كرده‌وه‌ بونه‌ته‌ به‌لایه‌كی گه‌وره‌ی  بۆ په‌روه‌رده‌كردنی كۆمه‌ڵگا ،  به‌شێك له‌مانه‌ ئاراسته‌كراون  و به‌ سپۆنسه‌ری ده‌زگا خێرخواز و سیاسیه‌كانیان ئه‌جێندای تایبه‌تی ئایینی و ئایدۆلۆجی جێبه‌جێ ده‌كه‌ن   ئه‌مرۆ كۆمه‌ڵگایه‌كمان هه‌یه‌  پڕ له‌ وتارو په‌روه‌رده‌ی دژ به‌یه‌ك ، كه‌هیچ كام له‌وانه‌ چاودێریكراو نین، ‌ته‌نانه‌ت دامه‌زراوه‌ فه‌رمیه‌ په‌روه‌رده‌ییه‌كانیش چاودێریكراو نین ، گه‌ر سه‌ره‌نجێك بده‌ین ده‌بینین دام ده‌زگای فه‌رمی په‌روه‌رده‌یی فه‌لسه‌فه‌یه‌كی په‌روه‌رده‌یی دیاریكراوی نییه‌ ، هه‌ر لایه‌ك له‌ قوتابخانه‌كان ، ده‌زگا په‌روه‌رده‌ییه‌كان به‌ پێی باوه‌ر و ئایدۆلۆجیای خۆی  تاكه‌كان كۆمه‌ڵگای ئێمه‌ په‌روه‌رده‌ ئه‌كات ، چه‌ندین   ده‌زگا و كاره‌كته‌ری په‌روه‌رده‌یی گرنگ رۆڵیان هه‌یه‌ كه‌ ده‌توانن  كاریگه‌ر بن له‌ په‌روه‌رده‌كردنی كۆمه‌ڵگا  ده‌كرێت لێره‌دا له‌ باره‌ی هه‌ندێكیانه‌وه‌ بدوێین : -    قوتابخانه‌:  دامه‌زراوه‌یه‌كی فه‌رمی ده‌وڵه‌تییه‌ ، به‌ بێ بونی  ستراتیجی ساڵانه‌ كارده‌كات و به‌رێوه‌ده‌برێت   لــه‌ ژێر میزاجی به‌ڕێوبه‌ری  دانراوه‌  ناشاره‌زا له‌ فه‌لسه‌فه‌ی په‌روه‌رده‌یی ، واتا ته‌نها لێپێچینه‌وه‌یه‌ك  بكرێت ڕۆتینه‌ كارگێریه‌كانه‌ و ناتوانێت نیشانی بدات چه‌نده‌ ئه‌و ئامانجانه‌ی به‌دی هێناوه‌  له‌و دامه‌زراوه‌كه‌یدا كه‌ له‌ پێناویدا دامه‌زراوه‌ .  -    مامۆستا : فه‌رمانبه‌رو مرۆڤه‌ مووچه‌خۆره‌كه‌ی ده‌وڵه‌ت كه‌ ته‌نها وه‌رنه‌گرتنی موچه‌ خه‌به‌ری ده‌كاته‌وه‌ ، مامۆستا بێ ئاگایه‌  له‌ پێشكه‌وتنه‌ زانستیه‌كان ، دابڕاو له‌ سیسته‌مه‌ پێشكه‌وتوه‌كانی وانه‌وتنه‌وه‌ ، بێ ئه‌رك لــه‌ به‌رپرسیاری ، ته‌نها چل ده‌قیقه‌ كاتی منداڵ بگرێت  له‌به‌رامبه‌ردا  كۆتایی ساڵ نمره‌كان بگه‌یه‌نه‌ به‌ ده‌سته‌ی كارگێری له‌به‌رامبه‌ر ده‌رچو  ده‌رنه‌چو  هیچ ئه‌ركێك له‌ پێدانی كاتی زیاتر به‌ قوتابی ناكه‌وێته‌ ئه‌ستۆی .. -    سیسته‌می كار گێڕی په‌روه‌رده‌ :  گرنگه‌ له‌م ڕوانگانه‌ی خواره‌وه‌ لێ بڕوانین . یه‌كه‌م : ژماره‌ی زۆری ڕاوێژكارو بڕیاربه‌ده‌سته‌كانی بواری په‌روه‌رده‌ كه‌ پێویسته‌ چاودێربن بۆ پرۆگرامه‌كانی خوێندن ، له‌باڵاترین ئاست له‌ پله‌و ده‌سكه‌وته‌ مادیه‌كان  به‌هره‌مه‌ند بن ، به‌ڵام وه‌ك پێویست رۆڵی خۆیان نابینین به‌وه‌ به‌دواداچوون بكه‌ن ئایا پرۆگرام چه‌نده‌ی جێبه‌جێكراوه‌، ئایا قوتابی لێهاتوی له‌گه‌ڵ پرۆگرام  دێته‌وه‌؟ ئایا سیسته‌م جێبه‌جێكراوه‌ یان ده‌كرێت گۆڕانكاریه‌ به‌په‌له‌كانی دونیا چه‌ندێكی له‌نێوپرۆگرامی ساڵی داهاتو جێكراوه‌ده‌بێت . دووه‌م : سه‌رپه‌رشتیاری : ناوێكی دیاری  ناو چاودێركردنی سیستمی په‌روه‌رده‌ و فێركردن ، كه‌ به‌ ئه‌زموونی ده‌ركه‌وتوه‌  شێوازی كاركردن و چاودێریكردنی كۆن بوه‌ و پێویستی به‌ نوێكردنه‌وه‌یه‌ ، پێویسته‌ باشتر ئاگاداری سیستمه‌كه‌ بن ، سوود له‌ ئەزموونه‌ پێشكه‌وتوه‌كانی دنیا وه‌رگرن كه‌ له‌ بواری په‌روه‌رده‌ پێشه‌نگن  ، ئه‌وه‌ی گرنگه‌ له‌ئه‌ركی سه‌رپه‌رشتیار به‌دواداچونه بۆ ناوه‌نده‌كانی خویندن، به‌دواچونی پێشكه‌وتنه‌ په‌روه‌رده‌یه‌كان تا بیگوێزنه‌وه‌ بۆ ناوه‌نده‌كانی خوێندن  سێ یه‌م : به‌رێوبه‌رایه‌تی په‌روه‌رده‌ییه‌كان هێنده‌ سه‌ر قاڵی ژماره‌و  ئامارو سه‌ر موچه‌و فۆرمه‌ جۆراو جۆره‌كانی داواكراو له‌ مامۆستان ( كه‌ بێگومان ئه‌ركێكی كارگێری پێویسته‌ ) ، به‌ڵام  نایانكرێت به‌شداربن له‌ داڕشتنه‌وه‌ی سیاسه‌تی په‌روه‌رده‌ی  قوتابخانه‌كان له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكی هه‌ر سالێكی خوێندن ،نیشانی ناده‌ن ئامانجی دیاریكراویان به‌ دیاریكراوی چیه‌و چه‌ندی ده‌وێت بۆ جێبه‌جێكردنی پلانه‌كه‌یان ..واتا گرنگه‌ له‌ كۆتایی ساڵ ئاستی جێبه‌جێكراوی پلانیان نیشان بده‌ن، باشان پاشماوه‌ی پلان بۆ ساڵێكی نوێی به‌ نوێكاریه‌وه‌  بخه‌نه‌ به‌رده‌ست قوتابخانه‌كان .. كۆمه‌ڵگایه‌كی دابه‌شكراو ماندوو به‌ده‌ست هێزسیاسیه‌كانی كه‌هه‌میشه‌ به‌ترسه‌وه‌ ده‌ڕواننه‌  مه‌ترسیه‌كانی شه‌ڕی ناوخۆ  و ده‌وڵه‌تی مه‌ركه‌زی ، به‌ جۆرێك ڕازیكراوه‌  گه‌ر هه‌رچی بڵێن ده‌بێ بڵێن به‌ڵێ،   ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی خاوه‌ن هێزێكی ئۆپۆزسێونی ئیسلامی كه‌به‌رده‌وام   كۆمه‌ڵگا له‌به‌رده‌م تۆمه‌تباركردنی ئه‌خلاقیدایه‌ ، خه‌ریكی پۆلێنكردنی كۆمه‌ڵگان به‌سه‌ر ئه‌خلاق و بێ ئه‌خلاقدا، ئیمان و بێ ئیمان، ئه‌مانه‌ به‌ شێوازێكی تایبه‌تی خۆیان ئه‌یانه‌وێ كۆمه‌ڵگا په‌روه‌رده‌ بكه‌ن كه‌ مه‌ترسین له‌سه‌ر ماف و ئازادییه‌ تاكه‌كه‌سی و مه‌ده‌نییه‌كان ، له‌م پرۆسه‌یه‌شدا به‌شێوه‌یه‌كی به‌بڵاو تۆره‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان به‌كاردێت ، هه‌ندێك بۆ شكاندنی سیاسی و هه‌ندێكی تر بۆ سه‌پاندنی ئه‌جێندای سیاسی و په‌روه‌رده‌یی خۆیان به‌كاریدێنن..  گرنگه‌ دام و ده‌زگا په‌روه‌رده‌ییه‌كان رۆڵێكی زیاتری په‌روه‌رده‌یی ببینین و ده‌وڵه‌ت خاوه‌نی فه‌لسه‌فه‌ی په‌روه‌رده‌یی خۆی بێت ، رێگا نه‌درێت په‌روه‌رده‌ی كۆمه‌ڵگا بۆ مزگه‌وت و  واعیزه‌كانی شۆشیال میدیا جێبهێڵریت ، به‌ڵكو دام و ده‌زگا فه‌رمییه‌كان به‌و ئه‌ركه‌ هه‌ڵسن.  

ئەحمەد حاجی رەشید لەدوای دەركەوتنی ئەنجامە سەرەتاییەكانی هەڵبژاردن‌و هەستكردنی هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بە شكستێكی گەورە كە دەرئەنجامەكەی بەركەناركردنیان دەبێت لە پرۆسەی سیاسی یان لانی كەم ڕۆڵی سەرەكیان نابێت لە پرۆسەی سیاسیدا، هەر بۆیە زوو وەخۆ كەوتن‌و پلانی ڕوبەڕووبونەوەیان داڕشت، كە چۆن ڕێگری لەو شكستە بكەن.  سەرەتا ویستیان بەهێز ڕێگری بكەن لە بڵاوكردنەوەی دەرئەنجامەكان لەڕێگەی خۆپیشاندانێكی هێزە چەكدارەكانی حەشدی شەعبی‌و دەنگدەرانیان، بەڵام هەرزوو زانییان ئەوە ڕوبەڕووبونەوەی عەسكەری تێدەكەوێت‌و سومعەی سیاسییان لەكەدار دەكات‌و هەم هێزە ئەقلیمییەكان‌و هەم هێزە نێودەوڵەتی‌و ڕێكخراوەكان ئیدانەیان دەكەن‌و شكستەكەیان چەند قات دەبێت، دادگای باڵای فیدڕاڵیش مل نادات بۆ وەها فشارێك، بۆیە بەناچاری وازیان لەو شێوازە ڕێگرییە هێناو هەندێ ئامۆژگاریش كران كە دەستبەرداری ئەو شێوازە ببن‌و ڕازی بن بە بڵاوكردنەوەی دەرئەنجامەكان‌و شێوازی نوێ بگرنەبەر، كە ئەویش سكاڵاكردن لە دادگای باڵای فیدڕاڵی بوو، بۆ ئەو مەبەستە تانەیان لەئەنجامەكان دا تا لەو ڕێگەیەوە دەرئەنجامەكان ڕەتبكەنەوە. هەربۆیە هەرچی توانای هونەری‌و یاسایی هەیە خستیانەكار، بەڵام دوبارە شكستیان هێناو پێیان ڕاگەیەنرا تێچووی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان زۆر قورس دەكەوێت لەسەر عێراق‌و ئەگەری ڕوبەڕووبونەوەی سەربازیی هەیە، بۆیە ئەو شكستەشیان قبوڵ كرد، بەڵام لەوەدا قازانجیان كرد كە دیوێكی شارستانیانەیان نیشاندا لەبەرانبەر كۆمەڵگەی عێراقی‌و ئەقلیمی‌و نێودەوڵەتیشدا.  قۆناغی دووەمی پلانەكەیان ئه‌وه‌ بوو چۆن ڕێگری بكەن لە كۆبونەوەی پەرلەمان، ئایا بە نەچوونی ئەندامانی هەڵبژێراوی ئەوان سوێندخواردن پەكیدەكەوێت، بەدڵنیایەوە نەخێر، چونكە لەوەدا هیچ پەرلەمانتارێكی سەركەتوو ئامادە نابێت سوێند نەخوات ئەگەر چەند ڕۆژێكیش سوێند خواردنەكەی دوا بكەوێت، بۆیە قۆناغی سێهەمی پلانەكەیان ئەوەبوو كە چۆن ڕێگری بكەن لە پێكهێنانی حكومەت، كە كۆمەڵێك قۆناغی دەوێت‌و گرنگترینیان هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارە، كە كلیلی پێكهێنانەكەیە، بۆیە دیسان ڕوویانكردەوە لە دادگای فیدڕاڵی، سەرەتا ناچاركردنی هەندێ لایەن بەتایبەت پارتی لە رەتكردنەوەی دادگای فیدڕاڵی بۆ كاندیدەكەی پارتی پاشان تانەدان لە بڕیاری پەرلەمان بۆ درێژكردنەوەی ماوەی خۆكاندیدكردن، پاشان بۆ تەفسیركردنی ماددەی (۷٦)ی دەستور كە ئایا نیسابی دانیشتن چەند ئامادەبووی دەوێت، هەریەك لەو بابەتانە ویستگەیەكی تەواوكەری هەوڵ‌و پلانەكەی چواچێوەی هەماهەنگی بوو، بۆیە كاتێك دادگای باڵای فیدڕاڵ یەكلایكردەوە كە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار ۲۲٠ ئامادەبووی دەوێت، بڕیاریاندا نەهێڵن لەوەدا شكست بهێنن لە (ثلث المعطل) سێ یەكی پەكخەر كە ئێستە ناوەكەی كراوە بە سێ یەكی گەرەنتی (ثلث الضامن)، كەوتنە پەیوەندیكردن‌و توانیان لەیەكەم دانیشتن ۱۲٦ ئەندام بایكۆت بكات‌و لایەنی بەرانبەر تەنها توانی ۱۹٦ ئادەبوو كۆبكاتەوە، لە دانیشتنی دووەم ژمارەكە كەمیكرد بۆ ۱۷٦ ئەندام، بۆیە لێرەوە ئیدارەی سراع‌و ململانێكان كەوتە دەستی هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی‌و توانیویان پرۆسەكە بوەستێنن. هەربۆیە دەیانەوێت بەهەنگاو ئەم خاڵانە بچەسپێنن:  یەكەم: جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدڕاڵی بەهەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن، چونكە ئەم یاسایەی ئێستا گرنتی دوبارەبوونەوەی هەمان دەرئەنجامی هەیە. دووەم: سەرلەنوێ پێكهێنانەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، چونكە لەكاتی پێكهێنانیدا چوارچێوەی هەماهەنگی سەركەوتوو نەبوون لەدانانی كەسەكانی ناو كۆمسیۆن، بۆیە دیسان گرنتی نیە دەرئەنجامەكان بەویستی ئەمان بێت. سێهەم: هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، چونكە پێكهێنانی حكومەتیش بە بەرژەوەندی چوارچێوەی هەماهەنگی گرنتی نابێت لەو ترسانەی كە هەیانە، چونكە كەمینەن لە پەرلەمانداو هەریاسایەك دەربچێت چوارچێوەی هاماهەنگی ناتوانێت ڕێی لێ بگرێت، بۆیە زۆر بەپەرۆش نین بۆ پێكهێنانی حكومەت. چوارەم: دوبارە هەڵبژارنەوەی پێشوەخت بەیاسای تازە، كە پارێزگاكان بازنەی هەڵبژاردن بن، چونكە بەپێی ئامار نزیكەی دووملیۆن نیو (۲٥٠٠٠٠٠) دەنگدەریان هەبووەو سێ ئەوەندەی سەدرییەكان دەنگیان هەبووە، نەشارەزایی‌و یاساكە ڕێگربووە لەوەی نەیانتوانیوە ئاڕاستەی دەنگدەری خۆیان بكەن.  پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە ئایا؟ چوارچێوەی هەماهەنگی سەركەوتوو دەبێت لەم مانۆڕەدا یان نەخێر !  

ئەبوبەكر كاروانی بڵاوکردنەوەی ژمارەی کەسە ڕاکردوو و پەنادراوەکان لەدەست یاسا لەھەرێمدا، کە لە (٥٠٠٠) کەس تێدەپەڕن، سەرلەنوێ ھەموومانی لەبەردەم کێشەیەکی قوڵ و راستەقینەی ھەرێمەکەمان و یەکێ لە ڕواڵەتە گەورەکانی ناعەدالەتیدا ڕاگرت، کە ئەویش نەبوونی سەروەری یاساو حوکمی کەمینەیەکی سیاسی و یەکسانی ھاوڵاتیان و جیاکارییە لەنێوانیاندا. بەجۆرێك بەگوێرەی پێوەرەکانی سەروەری یاسا، یاساکانی ھەرێم بەشێوەیەکی بنەرەتی، تەنھا بەسەرخەڵکی ھەژارو بێ پشتدا جێبەجێ دەکرێ! بەمەش یاسا لە پێوەرەوە بۆ دادپەروەری بۆتە ئاماژەیەکی زەقی نادادپەروەری و نەبوونی حوکمی باش، کە سەروەری یاسا بەیەکێ لە پێوەرو توخمە ھەرە گرنگەکانی دەژمێردرێت. مەبەستیش لەسەروەری یاسا زۆر بەسادەیی ئەوەیە:  سەرجەم ھاوڵاتیان بەنوخبەی فەرمانڕەواشەوە، ملکەچی ڕێسا یاساییە کارپێکراوەکان بن.  یاسا وەك یەك بەسەر ھەموواندا پیادە بکرێت و دەزگا تایبەتمەندەکانیش تۆمەتبارو تاوانباران ملکەچی حوکمە قەزاییە بێلایەنەکان بکەن. بەوەش کەس نەتوانێ بەھۆی ھیچ پلەو ناونیشانێکەوە کە ھەیەتی یاخود پێی دراوە بچێتە سەرو یاسا یاخود خۆی لە پابەندبوون بە ئەحکامەکانی و بڕیاری دادگاکان بدزێتەوە. کە ئەوەش بێلایەنی و سەربەخۆی دادگاو دامەزراوە فەرمییەکان و بەکورتی دەوڵەتی یاسا دەخوازێت.  بەو واتایەی دەسەڵاتداران لەسەر بناغەی دەستورو یاساکان پیادەی دەسەڵاتی خۆیان بکەن و ھاوڵاتیان ھەست بەدادپەروەری بکەن و ماف و ئازادییەکانیان پارێزراوبێت، ماف و ئیمتیازاتەکان لەدەرەوەی یاسا دادپەروەرەکانەوە دابەش نەکرێن. ئەگەر لەم ڕوانگەشەوە سەیری ئەو دۆخە بکەین لە ھەرێمدا دەگوزەرێت، زوو لەوە تێدەگەین لەچ قەیرانێکی گەورەدا دەژین. ھەروەھا چۆن سەرجەم ڕەگەزەکانی سەروەری و دەوڵەتی یاسا بەئاستی جیاواز لەلایەن ھێزو کەسە دەستڕۆیشتووەکانەوە ژێر پێ دەدرێن! ئەوەش وایکردووە متمانە بەیاساو دادگاو دەزگا جێبەجێکارەکان بۆ ئاستێکی خراپ کەم ببێتەوەو واستەو بەرتیل و گوێنەدان بەیاسا بوێری بۆ تاوانکردن پەرەبستێنێ و خەڵکی لەم ڕوەوە سەرمەشقیان نەمێنێ و لەچەندین ڕوەوە ڕێساکانی ھێز نەك یاسا حوکمی پەیوەندییەکان بکات! ڕواڵەتەکانی نەبوونی سەروەری یاساش لەھەرێمدا جۆراوجۆرن لەوانەش: ١- ئەوانەی بەکردەوە لەسەرو یاساکانەوەن و ڕێساو ئەحکامەکانی نایانگرێتەوەو پارێزبەندی مێژوو ھێزو نفوزو ھەژموونیان ھەیەو ھیچ سکاڵایەك دژیان وەرناگیرێت! ٢- ئەوانەی بەڕواڵەت سکاڵایان دژ دەکرێت، بەڵام لەقۆناغی لێکۆڵینەوەدا دیزە بەدەرخۆنە دەکرێت، جا بە لەناوبردنی بەڵگەنامەکان بێت یاخود گۆڕینی دەقە یاساییە ھاوتاکانی تۆمەتەکان! ٣- دەستەی سێھەم دۆسیەکان دەگەنە دادگا بەڵام لەڕێی فشارو نابێلایەنی و ناسەربەخۆیی دادگاو بەرتیلەوە، دەخەوێنرێن، یاخود ئەستۆپاکییان بۆ دەردەکرێت یان ماددەکانیان بۆ دەگۆڕدرێ و حوکمە قەزاییەکان دەوەستێنرێن و بەبڕێ پارە کێشەکە چارەسەر دەکرێت! ٣- ئەوانەی کەیسەکانیان لەھەموو ئەو لەمپەرانەی پێشوو دەربازیان دەبێت و دادگا سزای یاساییان بەسەردا دەسەپێنێت، بەڵام بەھۆی پێگەو ھێزی خۆیان، یاخود پەنادانیان لەلایەن بەھێزو خزم و سەروەرێکی خۆیانەوە، ناتوانرێت سزاو حوکمەکانیان بەسەردا جێبەجێبکرێت! ئەوەش دەبێتە سەرچاوەی تاڵاوی دەرونی و ھەستکردن بە دەستدرێژییەکی تر لەلایەن ھاوبەشێکی نوێی تاوانبارە بنەرەتییەکەوە، بۆسەر خاوەن ماف و غەدرلێکراوەکان، کە ئەویش ئەو کەسەیە پەنای داوە. بەمەش ستەملێکراوەکان جارێکیتر ستەمیان لێدەکرێتەوەو برینەکانیان دەکولێنەوە واھەست دەکەن لەلایەن کەس و دەزگاگەلێکەوە سوکایەتییان پێدەکرێت، کە بڕیارە ڕەمزی سەروەری یاساو گێڕانەوەی مافن بۆ خاوەن مافەکان! بۆیە ئاساییە بەشێ لەوان لە دادگاکان نائومێد ببن و بیر لە تۆڵەکردنەوەی دەرەوەی یاسا بکەنەوە. ئەوانەشی توانای ئەوەیان نیە، سکاڵای بێنازی و مافخوراوی خۆیان  ببەنە بەردەم بارەگای خوای گەورە. ئەم دۆخەو درێژەپێدانیشی کە چیرۆکی نەبوونی دادپەروەریی یاسایی و جیاکاریی بەکردەوەی نێوان ھاوڵاتیان و بێکەسی خەڵکە ھەژارو بێ پشت و پاکەکەمان لەوڵاتەکەمان بۆ دەگێڕێتەوە، زەنگێکی مەترسیدارە دەربارەی چارەنوس و دواڕۆژی قەوارەو گەلی ھەرێمەکەو نمونە حوکمڕانییەکەی. چونکە ھەروەك پێغەمبەر (دخ) فەرموویەتی: گەلانی پێش ئێوە بەوە لەناوچوون کاتێك ھەژارو کەسێکی سەر بە چینەکانی خوارەوەی کۆمەڵگە تاوانێکی ئەنجام بدایە یاسایان بەسەردا پیادە دەکرد، بەڵام بەسەر نەجیبزادەو بەدەستەکاندا جێبەجێیان نەدەکرد! چونکە ئەم جیاکارییە ڕەمزی ناعەدالەتییە. ھیچ شتێکیش بەئەندازەی ناعەدالەتی بناغەی فەرمانڕەوایەتیەکان ھەڵناوەشێنێت و لەتیاچوون نزیکیان ناکاتەوە.بەتایبەتیش بۆھەرێمێکی پڕ لە ناکۆکی و لاوازی وەك ھەرێمی کوردستان کە نەك ھەر دەوڵەت و بەھێز نییە، بەڵکو لەسەر ئاستی قەوارە ھەرێمییەکەش خاوەن دەسەڵاتێکی ناوەندی و ھێزێکی نیشتیمانی تۆکمەو ژێرخانێکی ئابووری بەھێزو سەرکردایەتییەکی کۆکەرەوەی نەتەوەیی نیە.

سه‌ردار عه‌زیز لە مانیفێستی کۆمیونیستدا بڕگەیەک هەیە دەربارەی گواستنەوە لە قۆناخی فیوداڵەوە بۆ قۆناغی بۆرژوازی. لەوێدا مارکس باس لە سروشتی بۆرژوازیەت دەکات وەک سیستەمێک کە ناچارە هەمیشە ئامرازەکانی بەرهەمهێنانی نوێ بکاتەوە یان شۆرشیان تیادا ئەنجام بدات. پاشان لە کۆتایی بڕگەکەدا باس لە ئەو هەموو پەیوەندییە چەسپیو و بەستەڵەکیی و ڕەقهەڵاتوانە دەکات کە بونیادی سەردەمی فیوداڵ بوون و بە هاتنی بۆرژوازیەت ئەوەی ڕەقە لە هەوادا دەتوێتەوەو ئەوەی پیرۆزە دەبێتە ئاسایی. ئەمە یەکێکە لە ساتەوەختەکانی گواستنەوە. یەکێک لە گەورەترین و شۆرشئامێزترین گواستنەوەکان. ئەوەی ئەم گواستنەوەیە جودا دەکاتەوە لە ئەم سەردەمی گواستنەوەی ئێمە، ئەوەیە کە دەزانرێت لە چ قۆناغێکەوە دەگوێزرێیتەوە بۆ چ قۆناغێک. دەزانرێت چی دەڕوات و چی جێگای دەگرێتەوە. لە پاش ئەو دەگوێزینەوە بۆ قۆناغێک کە ئەوەی هەیە دەمرێت بەڵام جێگرەوە دیارنیە، لە ئەنجامدا ناوەندێکی تایبەت دروست دەبێت، کە گرامشی ناوی دەنێت، interregnum دۆخێک کە تیایدا دیاردەی خراپ یان کوشندە ئەنجام دەدرێت. بە هەمان ئاواز هەنا ئارێنت دەڵێت: no longer , not yet کە یانی ئەوەی کە هەیە چیدی کاریگەریی و قورسایی نەماوە، بەڵام ئەوەی کە دەبێت بێت هێشتا نەهاتوە. ئێمە لە ئێستادا لە دۆخێکی تەواو جیاوازترداین. دۆخێک کە دەزانین ئەوەی کە هەیە دەڕوات، زۆرێکمان نامانەوێت بڕوات. بەڵام بە هیچ شێوەیەک نازانرێت ئەوەی کە دێت چیە. لەکاتێکدا دەزانرێت دۆخێکی تر دێت، بەڵام دۆخێکە ڕەنگە هێندە ڕادیکاڵ بێت نەتوانرێت وێنای بکرێت یان هێندە پەرتەوازەبێت نەتوانرێت بە ئاسانی ناوبنرێت یان هێندە ئالۆزبێت نەتوانرێت بە ئاسانی بەهای بە سەردا بچەسپێنرێت.

ساڵح ژاژڵەی                   بەشی بەكەم  لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتێدا بافێڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی بە هاوسەرۆكی یەكێتی هەڵبژێران. لەشكرێك خەڵك بونە ئەندامی سەركردایەتی كە ژمارەیان زۆرترە  لە ئەندامانی حیزبی شیوعی چینی. كەسانی وا بونە ئەندامی سەركردایەتی، نەك هەر شایستەی ئەوە نین ببنە ئەندامی سەركردایەتی حیزبی شەهیدان بەڵكو هەر شەرمە ناویشیان بێنی. ئەوەی ناوی لێنرا كۆنگرە لەڕاستیدا كودەتا بوو، لەو ڕۆژەوە یەكێتی وەكو حیزب كۆتایی هات و بوو بە بنەماڵە. ئەوانەشی وەكو ئەندامانی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی هەڵبژێران دەبنە ڕەعیەتی بنەماڵە. زۆری پێ نەچوو بافێڵ تاڵەبانی لاهور شێخ جەنگی لە بەرپرسیاریەتی دوورخستەوەو بەوهۆیەوە ناكۆكی و پشێوی و دوو بەرەكی كەوتە ناو ڕیزەكانی یەكێتییەوەو جەماوەر لە یەكێتی نیگەران و بێ ئومیدبوون. سەرباری ئەوەش چەند مانگێكە لە زونی سەوز دابەشكردنی موچە دوادەكەوێت و لەكاتی  خۆیدا نادرێت و كار گەیشتۆتە ئەوەی خەڵك لە سەرەی وەرگرتنی موچەدا گیان لە دەست بدەن. خەستەخانەكانیش دەرمانیان تێدا نەماوە. كرێكارەكانی كۆمپانیای پاككەرەوە مانیان گرتووەو بەوهۆیەوە شار بۆگەنی كردووە. هیچ بڕەپارەیەك بۆ هیچ خزمەتگوزارییەك خەرج ناكرێت و سنورەكە بەرەو كارەسات دەڕوات. هەموو ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە بانكەكانی سنوری سەوز پارەیان تێدا نییە. یەكێتیش هۆكاری هەموو ئەمانە دەخاتە ئەستۆی پارتی وای وێنا دەكەن كە پارتی غەزەبی لە زونی سەوز گرتووەو بەوهۆیەوە سزای هەموو دانیشتوانی زونی سەوز دەدات. بافێڵ تاڵەبانیش هەڕەشە دەكات و دەڵێت ئەمە قبوڵ ناكەین. دكتۆر عیزەت سابیر پارتی تۆمەتباردەكات و بە هۆكاری كیشەكانی ئەم سنورەی دادەنێت. بەكورتی یەكێتی پارتی وەكو شەیتان وێنە دەكات و خۆشی وەكو فریشتە.  بەرپرسانی پارتیش وەڵامی دەدەنەوەو دەڵێن یەكێتی لەسنوری خۆی داهاتەكان بۆخۆی دەبات و نایانخاتە بانكەكانەوە. هەروەها دەڵێن: لە مەرزەكان خەتی تایبەتی هەیە بۆ هێنانی كاڵا بەقاچاخ بەبێ گومرگ لەبەرامبەر وەرگرتنی پارە كە ئەوە ناچێتە حساباتەوە. بەهەمان شێوەش كەسانی تریش و هەندێك ئەندام پەڕلەمانیش هەمان بۆچونیان هەیەو دەڵێن  بەڵگەمان هەیە كە هەموو پارەی داهاتی ناوخۆی سنوری یەكێتی و گومرگەكان ناچێتە سەر حسابات. تەنانەت باسی ئەوە دەكەن كە كاڵای ماوە بەسەرچوو داخڵ دەكەن و تا سلێمانی بە گەرێنتی بۆ قاچاخچییەكانی دەردەكەن و كاتێك ئەو كاڵاو خواردنە ماوەبەسەرچوانە دەخرێنە بازاڕەوە، لیژنەكانی قایمقامیەت دەستیان بەسەردا دەگرن و خاوەنەكانیان سزا دەدەن. دیارە ئەمە هەرقاچاخی نییە، لەناوبردنی ژیانی خەڵكەو كارەساتێكی زۆر گەورەیەو ئایندەی هاوڵاتیان كەوتۆتە بەر مەترسی گەورەوە.  چەند سەرنجێك: یەكەم: هیچ گومانێكی تێدا نییە كە بنەماڵەی بارزانی چییان بۆ بكرێت و چۆنیان بۆ بكرێت دژایەتی یەكێتی واتە بنەماڵەی تاڵەبانی دەكەن و ئەوان بە دوژمنی پلە یەكی خۆیان دادەنێن. بۆیە ناكرێت چاوەڕوانی هیچی باشیان لێبكرێت تا مەسعود بارزانی لە ژیاندامابێت، چونكە ئەو خۆی لە پشتی ئەو دژایەتیكردنەی یەكێتییەو ئەگەر ئەو بیەوێت بەڕۆژێك دەتوانێت ئەو بارودۆخە خراپە بگۆڕێـت بۆ ئاشتی، بەڵام ئەو نایەوێت ئەوە بكات چونكە تازە دڵی لەیەكێتی و بنەماڵەی تاڵەبانی ڕەش بووە.   دووەم: لە ئەنجامی ئەو شەڕە قسەو لێدوانە توندانەی نێوان پارتی و یەكێتی چەند ڕۆژی پێشوز ئەوەمان بۆ ڕون بۆوە كە  پێشتر پارتی و یەكێتی لەسەر ئەوە ڕێككەوتون كە لە داهاتی  نەوت و ئەو دوو سەد ملیار دینارەی لە بەغداوە دێت بۆ هەرێم لە سەدا 43 بۆ یەكێتی و لەسەدا 57 بۆ پارتی بێت. موچەی پێشمەرگەش لەو 20 ملیۆن دۆلارەی ئەمەریكا دەدرێت. ئەگەر ئەو پارەیە بەشی موچەی نەكرد ئەوە هەر زونە لە داهاتی ناوخۆی نوقسانییه‌كە تەواو بكات.   كەواتە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ناوەڕۆكدا هەر ناوەو دوو زونی سەر بە دوو بنەماڵەن كە خاوەنی مێلیشیای تایبەتی خۆیانن. كەواتە ئەگەر ڕێككەوتنەكەی نێوان یەكێتی و پارتی ئاوابێت و یەكێتیش راِزی بوبێت بەو ڕێككەوتنە، ئێستا یەكێتی داوای چی لە پارتی دەكات؟.  داهاتی سنوری یەكێتی ناخرێتە بانقەكانەوە، قاچاخی دەكرێت، دزی و تاڵانی دەكرێت خەستەخانە دەرمانی تێدا نییە، پارەی كۆمپانیای پاككەرەوە نییە، خەدەمات نییە، خەڵك دانەمەزرێـت، شەقام قیرتاو نەكرێـت، لەو حاڵەتەدا پارتی بەرپرسیار نابێت چونكە پێشتر ڕێككەوتنی لەسەر كراوە. كەواتە ئەم توڕەبونەی بافڵ تاڵەبانی و خۆسوركردنەوەو تۆمەتباركردنی پارتی و قبوڵ نەكردنی ئەو غەدرەی پارتی لە یەكێتی دەكات، لە پای چی و لە كوێوە سەرچاوە دەگرێت ؟.  یان دەیانەوێت بەم هاش و هوشە ئەو دزیانەی لە داهاتی زونی سەوز دەكرێت، لە خەڵكی بشارنەوە ؟.  ئەگەر ئەم تۆمەتانەی پارتی دەیداتە پاڵ یەكێتی ڕاست نین، لەبری ئەوەی دكتۆر عیزەت بیت لەسەر شاشەی تەلەفزیۆن پارتی تاوانبار بكات، لەولاشەوە بەرپرسێكی پارتی بێـت و بەدرۆی بخاتەوەو خەڵك چەواشە بكەن، بۆچی جێگری سەرۆكی حكومەت ناچێتە پەرلەمان و هەموو ڕاستییەكان باس ناكات و ئەوەی لەژێر بەڕەیە نایخاتە سەر بەڕەو ڕایگشتی لێ ئاگادار ناكات و كۆتایی بەم شەڕە قسەو چەلەحانێیەی نێوان بەرپرسانی پارتی و یەكێتی  ناهێنێت ؟. لەكاتێكدا بارودۆخی نێوان یەكێتی و پارتی گەیشتۆتە ئاستی تەقینەوە، بەڵام جێگری سەرۆكی حكومەت كە سەر بە یەكێتییەو سنورەكەی ئەو بەرەو وێرانبوون دەڕوات و خۆی كردۆتە كەڕەی شەربەت و  دەڵێی ئەوەی ڕویداوەو ڕودەدات پەیوەندی بە ئەوەوە نییە. بەڕاستی ئەمە وەكو مەتەڵ وایەو كەس لەم كەین و بەینەی نێوان یەكێتی و پارتی و بافل و قوبادی جوتە برا سەر دەرناكات. باشە پێمان ناڵێن قوباد تاڵەبانی بۆچی لە هەولێرەو ئیشی چییە ؟.  ئەوەی لەناو خەڵكدا لەبارەی ئەو مەتەڵەوە باسدەكرێـت دوو بۆچونە، یەكەمیان: گوایە بافڵ و قوباد ڕۆڵی خۆیان بەشكردووە. قوباد لە هەولێرەو بەشی خۆی لە پارەی نەوت بە كاش بۆخۆی وەردەگرێـت، بۆیە دنیاش بڕوخێت ئەو دەنگی لێوە نایەت، چونكە ئەو لە خەمی خەڵكدا نیەو خۆی مسۆگەرە. بافڵی براشی لە سلێمانی  خۆی حاكمی سەربەخۆیەو چی بوێت و چۆنی بوێت و چۆنی بۆ باش بێت ئاوا دەكات.  دیارە ئەم بارودخەی ئێستای پێ باشەو ئەویش پارەی خۆی مسوەگەرەو خەڵك دەمرێت یان نامرێت كێشەی ئەو نییە. لای ئەوان حیزب و میزب و شەهیدان و پێشمەرگەو میللەت شتێك نییە شایانی باس بێت، چونكە ئەوان ئاگایان لە هیچ نییەو هاتونە سەر سفرەی حازر. ئەندامانی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی تەنها وەكو ناو هەن و لە ناوەڕۆكدا ڕەعیەتی بنەماڵەن و فەرمان جێ بە جێ دەكەن. ئەگەر ئەم بۆچونەش ڕاست بێت كەواتە یەكێتی و پارتی ژێر بە ژێر رێككەوتون و ئەو تۆمەتانەی بۆ یەكتری دروست دەكەن تەنها بۆ چەواشەكردنی جەماوەرە. لەڕاستیدا یەكێتی بنەماكانی حیزببوونی تێدا نەماوەو ئەو جەماوەرەی كە بەناو ماویەتی هەر یەكەی بۆ بەرژەوەندی خۆی لەناویدا ماوەتەوە. سەیركەن مەڵەبەندێكی یەكێتی بە قەدەر فەرمانگەی كارەبای سلێمانی ئەندام مەڵبەندو كارگێری مەڵەبەندی هەیە. بە سەدان ئەندام كۆمیتە.  124 ئەندامی سەركردایەتی. لانی كەم 80  ئەندامیان سەیارەی تازەیان بۆ كڕاوە ئەگەر هەریەكەی بە 5 دەفتەر دۆلاریش بێت، 3 ملیۆن دۆلار زیاتر دەكات. موچەو نەسەریەو پارەی بەنزینی سەیارەو چاككردنەوەی سەیارەكان پارەیەكی خەیاڵی دەوێت لە هەمووی سەیرتر ئەمانە هیچیان كاریان نییەو هەموو بڕیاری حیزب لەدەستی یەك كەسدایەو ئەمان هەر سەر دەلەقێنن. هیچ بەرپرسێكی حیزبی نییە كوڕو كچ و خزمەكانیشیان خاوەنی كۆمپانیای خۆیان نەبن یان دانەمەزرابن. هەرچی كاسبییەك خێری تێدابێت یان بۆ حیزبە یان كەسانی سەر بەحیزب. بۆیە هیچ كاروكاسبییەك بۆ خەڵك نەماوەتەوە. جگە لە هەموو ئەمانەش باجێكی زۆریش خراوەتە سەركاسبكاران. گومانی تێدا نییە ئەو باجەش دەكەوێتە سەرهاوڵاتی فەقیر. بە دڵنیاییەوە دەڵێم كۆمپانیاكانی حیزب و بنەماڵەو سەرانی حیزبیش هیچ باجێك نادەن. كەواتە حیزب بۆتە كۆمپانیایەكی بازرگانی گەورە بۆ ئەندامانی حیزبەكە. هەموو ئەو خەرجیانەش بۆ حیزب لە بودجەی گشتی خەڵك دەڕوات. كەواتە ئەوانەی ئێستا خۆیان وەكو لایەنگری یەكێتی وینادەكەن، لەبەر خاتری بەرژەوەندییەكانی خۆیانە نەك خۆشەویستیان بۆ حیزب. كەواتە ئەمان لە بنەڕەتدا حیزبی نین.    حیزبیش بۆ بەخێوكردنی ئەم لەشكرە بێكارە دەبێ پەنابەرێت بۆ هێنانی دوگ و جگەری بەستوی ماوە بەسەرچوو، جبسی ژەهراوی قاچاخچیەتی و داگیركردنی موڵكی گشتی و لەولاشەوە بەهەزاران دەرچوی زانكۆو پەیمانگاكان هەن كە كوڕی فەقیرو هەژارن كەسێكیان لی دانامەزرێ‌. كەواتە حیزب دەبێـتە هۆكاری دروستكردنی ناتەبایی و ناعەدالەتی ناوكۆمەڵگاو دواجار كۆمەڵگاش دابەش دەبێت  بەسەر دوو بەرەی دژ بە یەك و بەوهۆیەوە كۆمەڵگا بەرەو لێكترازان و هەڵوەشانەوەو دژایەتی و ڕقلێبونەوە لە یەكتری دەڕوات. لە ئەنجامی هەمو ئەمانەدا پارە لە بانكەكاندا نامێنیت بۆ ئەوەی موچەی پێبدرێت. حیزبی كورردی حكومەتێكی ترە لەناو ئەم حكومەتداو بۆتە بارێكی قورس بەسەر بودجەی گشتییەوە. دیارە ئەوەی باسمكرد بۆ پارتیش هەر وەكو یەكێتی وایە.  لەڕاستیدا پارەكە زۆرە بەشی ئەم دوو حكومەتەش دەكات كە لەناو یەكدان، ئەگەر سەرانی هەردوو بنەماڵە بەشێكی زۆری بەتاڵان بۆخۆیان نەبەن. كەواتە دەبێ هاوڵاتیان زۆر هوشیاربن و بەوە نەخەڵەتێن كە پارتی و یەكێتی لە میدیاكانەوە یەكتری تۆمەتبار دەكەن. یەكێتی دەڵێت: پارتی زونی سەوز سزا دەدات.  پارتیش دەڵێت: یەكێتی  پارەی گومرگەكان و داهاتی ناوخۆ بۆ خۆیان دەبەن. هەردووكیان ڕاست دەكەن، هەردووك لایان دزن و بۆیە ئەمە دەكەن بۆ ئەوەی فێل لە جەماوەر بكەن و هاوڵاتی زونی زەرد وابزانن بنەماڵەی بارزانی بەرگرییان لێدەكات، هاولاِتیانی زونی سەوزیش وابزانن بنەماڵەی تاڵەبانی بەرگرییان لێ دەكات. بەڵام ڕاستییەكەی هەردووكیان شینی هەریسەكە بۆ خۆیان دەكەن و درۆ لەگەڵ خەڵك دەكەن.   حیزبی كوردی درێژكراوەی خێڵ و بنەماڵەیە بەڵام لە فۆڕمێكی سیاسیدا. سەرۆكی خێڵێك یان بنەماڵەیەك تا لە ژیاندا مابێت دەسەڵاتەكانی دانابەزێنیتە خوارەوە بۆ ئەوەی هەر خۆی خاوەن بڕیار بێت و دوای خۆشی جێگرەوەكەی هەمان نەرێت پەیڕەو دەكات. حیزبە بەناو سیاسیەكانی ئێستای هەرێمی كوردستانیش لەسەر هەمان نەرێت و هەمان ڕێچكە بەردەوامن. ئەوە بنەماڵەی بارزانی بۆنمونە: دەسەڵات لە مەلا مستەفاوە بۆ مەسعودی كوڕی ئەوەتا مەسروریش ئامادە دەكرێت بۆ شوێنی باوكی. یەكێتیش بەهەمان شێوە تا مام جەلال مابوو خۆی هەموو شتێك بوو.   ئێستا بافل بۆتە جێگرەوەی باوكی و  ڕێك وەكو ئەو دەكات و دەسەڵات هەموی لای خۆیەتی. مەترسییە گەورەكە لێرەدا ئەوەیە كە ئەمانە  لەسەر لێوەشایی و شارەزایی و پسپۆری نەبونە سەركردەو هیچ دنیابینییەكی سیاسی و ئیداری وئابورییان نییە ، بەڵكو سەركردایەتیان وەكو میرات بۆ ماوەتەوەو وڵاتیش لەسەر دەستی كەسانی ئاوا بەرەو وێران بون دەڕوات.  باشترین نمونە ئەوەیە هەمومان دیمان چۆن لە میدیاكانەوە خەبەری ئەوە بڵاوكرایەوە كە بافڵ تاڵەبانی چەند كەسێكی حیزبەكەی خۆی سزاداوە كە ئەندامی مەكتەبی سیاسیشی تێدابووە لەسەر ئەوەی لێدوانی خراپیان داوە. ڕاستە دەبێ لەناو حیزبدا لێپرسینەوەو سزادان هەبێت، بەڵام ئەوە دەبێ بەپێی پەیڕەوەی ناوخۆی حیزب بێـت. بەڵام بافڵ تاڵەبانی تەنها خۆی بڕیاری سزادانەكەی داوە. كەواتە ئەم بڕیارە لە بڕیاری سەرۆك خێڵێك دەچێت، نەك سەرۆكی حیزبێكی سیاسی. لەوەش خراپتر ئەوەیە خەبەرێكی ئاوا لە میدیاوە بڵاوبكرێتەوە كە ئەوە جۆرێكە لە سوكایەتی و گاڵتەپێكردن. سەیرەكە لەوەدایە بافل تاڵەبانی هەر حیزبی نەبووە تا ڕاپەڕینیش هەر لە كوردستان نەبووە. كەواتە هەر لەبەرئەوە بووە بە سەرۆك كە كۆڕی مام جەلالە. بەڵام ئایا ئەوە بەسە بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆكی حیزبێكی وەكو یەكێتی لەم بارودۆخە سیاسییە ئاڵۆزەی كە ئێستا لە ئارادایە ؟.  بۆچونی دوەمیان ئەوەیە كە پارتی و یەكێتی كێشەی گەورەیان لەگەڵ یەكتری نییەو تەنانەت لەسەر هەناردەكردنی غازیش ڕێكدەكەون وەكو چۆن پێشتر لەسەر هەناردەكردنی نەوتیش ڕێككەوتن. ئەوان هەرچی بە یەكتری بڵێن ئەوە هەر قسەی ناو میدایەوەو لەژێر مێزەكەدا شتێكی شارەوە هەیە  كە هەموان نایزانن وهەرگیز نابێ خەڵكی تر بیزانێت.   باشە ئەگەر ئەم قسەیە ڕاست نییە ، بۆچی یەكێتی لە حكومەت ناكشێتەوە كە پارتی ئەوەندە غەدر لە زونی سەوز دەكات و سوكایەتی بە یەكێتی و بنەماڵەی تاڵەبانی دەكات؟. یەكێتی بۆیە ئەم بارودۆخ و هاش و هوشەی دروستكردووە بۆ ئەوەی عەتف و سەرنجی خەڵك بۆلای خۆی ڕاكێشێت و گەندەڵییەكانی خۆی لە چاوی خەڵك بشارێتەوەو وا لە خەڵك بگەیەنێت كە بەرگریكاریانە و بەوهۆیەوە دەنگی بۆ بدەن.  كورت وكرمانجی بێدەنگییەكەی قوباد تاڵەبانی سەلمێنەری ئەوەیە كە قسەكانی پارتی ڕاستن و ئەوان داهاتی ناوخۆی سنوری سەوز ناخەنە بانقەكانەوەو بۆ خۆیانی دەبەن. ئەگەر بڵێن ئەوە بوختانە، دەتوانن داوای لییژنە بكەن بۆ لێكۆڵینەوەو بەدوادا چون و پارتی بە درۆ بخەنەوە. ئەگەر یەكێتی هۆكاری دواكەوتنی موچەو نەبونی خزمەتگوزاری بە بەڵگەی تەواوە بۆ خەڵك ڕون نەكاتەوە تەنها بە قسە بیەوێت پارتی تۆمەتبار بكات، توڕەیی جەماوەر زیاتر دەبێت و گومانی تێدا نابێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا باجێكی قورس دەدەن. هەر بەم بۆنەیەوە لە چەند ڕۆژی ڕابوردودا كۆمەڵێك لە كوڕو نەوەو خزم و كەسوكاری شەهیدانی یەكێتی بەیانێكیان دەركردوەو هۆشداریان داوەتە یەكێتی ئەگەر كار وەكو ئێستا بڕوات، یەكێتی سزای قورس دەدرێـت. بەڵام ئەوانەی ئێستا خۆیان كردۆتە خاوەنی یەكێتی كەسوكاری شەهیدان ناناسن لەبه‌رئەوە گوێ‌ بە قسەكانیشیان نادەن.  هاوڵاتیانی خۆشەویست، خوێنەری ئازیز، كەسوكاری سەربڵندی شەهێدان، پێشمەرگە قارەمانەكانی ڕۆژە سەختەكانی خەبات و تێكۆشان، جەماوەری تێكۆشەری خەڵكی كوردستان دەمەوێت بیرتان بهێنمەوە كە هۆكاری هەموو ئەو مەینەتیانەی بەسەر ئەم میللەتە هاتووە كێشەو ناتەبایی نێوان بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانییە. ڕەگی ئەم دوژمنایەتیە خوێناویەی نێوانیان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1964 كە برایم ئەحمەدو مام جەلال و كۆمەڵێك سەركردەی تری ئەوكاتی پارتی لە مەلا مستەفا هەڵگەڕانەوەو لە پارتی جیابونەوە. لەو كاتەوە بەرەی جەلالی و مەلایی دروست بوو كە ئەم دوو بەرەیە تا ئەم كاتەی ئێستا ئەم دێرانە دەنوسم  بونە مۆرانەو كارەسات بۆ ئەم میللەتە. دەركەوت هەموو ناكۆكیەكان لەسەر دەسەڵات بوو. لە كاتێكدا بەرەی جەلالی مەلا مستەفایان تۆمەتبار دەكرد بەوەی خێلەكییەو سیاسەت نازانێت و بڕوای بە حیزب نییە. بۆمان دەركەوت كاتێك مام جەلالیش دەسەڵاتی بەدەستهێنا ئەویش بەرەو بنەماڵەی ڕۆیشت. كەواتە دەتوانین بڵێن ئەوكات مام جەلال دەسەڵاتی مەلا مستەفای نەبوو بۆیە گلەیی هەبوو. بەڵام ئەوەتا بە چاوی خۆمان دەبینین دوای خۆی كوڕەكەی بۆتە جێگرەوەی خۆی و ئێستا خاوەنی هەموو حیزبەكەشە. كەواتە ئەو حیزبانە یان ئەو سەرۆك حیزبانەی كێبڕكی لەگەڵ ئەوانی تر دەكەن كە لە خۆیان بەدەسەڵاترن و زۆر جاریش تۆمەتباریان دەكەن و تۆمەتی خیانەت و كلكایەتی بێگانەشیان دەدەنە پاڵ، لەبەر ئەوە نییە ئەمان لە ئەوان باشترن، بەڵكو لەبەر ئەوەیە كە دەسەڵاتی ئەوانیان نییە .   لە كۆتاییدا دەپرسم: زۆر ئاساییە كەسانێك بەهەر هۆكارێك بێت دژایەتی خێزانەكەت بكەن و بیانەوێت سزای خۆت و خێزانت بدەن، بەڵام ئاسایی نییە خۆت ببێتە دوژمنی خێزانی خۆت و سزای منەڵەكانت بدەیت و خواردنیان پێ نەدەی. كەواتە زۆر ئاساییە بنەماڵەی بارزانی دژایەتی سنوری بنەماڵەی تاڵەبانی بكەن و سزای خەڵكەكە بدەن بۆ ئەوەی وایان لێ بكەن دژی بنەماڵەی تاڵەبانی بوەستنەوە. بەڵام ئاسایی نییە بنەماڵەی تاڵەبانی سزای ڕعیەتەكەی خۆی بدات.  خۆ ئەگەر بڵین نەخێر وانییە، ئەی باشە ئابڕوچون نییە تۆ خۆت بە بەرپرسیار بزانێـت لە ژیانی خەڵك و خۆت بێی جگەرو دوگ و جبسی ماوە بەسەرچوو بهێنیتە ناو شارەكان و دەرخواردی خەڵكی بدەی. چ ئابِروچونێكە خانەنشینان كە ماوەی 40 ساڵە خزمەتی خەڵكیان كردووەو موچەكەیان 250 هەزار دینارەو لەسەرەی وەرگرتنی موچەدا بمرن؟. ئاخر ئابڕوچون نییە خەستەخانەكان بەتایبەتی خەستەخانەی هیوای شێرپەنجە دەرمانیان تێدا نەبێت. باشە ئابڕوچون نییە بەنزین نەبێـت بۆ ئەمبوڵانسەكانی فریاكەوتن. ئابڕوچون نییە بایی ملیۆنان زەوی ئەم شارە داگیر بكەن و تائێستا لەناو شاردا قوتابی لە كابینەدا دەرس بخوێنیت. ئابڕوچون نییە تۆ پارەی كۆكردنەوەی خۆڵ و خاشاك لە خەڵك وەرگریت بەڵام پارەی كۆمپانیاكانی كۆكردنەوەی خۆڵ و خاشاك نەدەیت و كرێكارەەكان مانبگرن و بەوهۆیەوە شارەكان بۆگەن بكەن.  دوای ئەمانە وەرن حسابی موچەو نەسریەو خەرجی 124 ئەندامی سەركردایەتیم بۆ بكەو بزانە هەر یەكەیان موچەكەی بەقەدەر چەند موچەی خانەنیشان دەبێـت. بەخوا بیستومە باسی 124 هەزار پێغەمبەر دەكەن، بەڵام نەبیستراوە حیزبێك خاوەنی 124 ئەندامی سەركردایەتی بی ئیش بن تەنها بۆ موچە نەبێت. كەواتە چۆن پارە لەبانكەكاندا دەمێنیت بۆ فەقیرو هەژار.  كەواتە لێرەوە دەگەینە ئەو ئەنجامەی نە بنەماڵەی بارزانی نە بنەماڵەی تاڵەبانی لەخەمی خەڵكدان. هەردووكیان هەر خەمی خۆیانەو بۆخۆیان هەوڵ دەدەن. كاتی ئەوە هاتووە ئێمە هەمومان بیرلە ئایندەی خۆمان و نەوەكانمان و نیشتمان بكەینەوەو ئەم دوو بنەماڵەیە كە بونە دێوەزمەی ئەم میللەتەو ئەم نیشتمانە بخەینە زبڵدانی مێژووەو چیتر خەڵك پەیوەست نەبێت پێانەوە چونكە دوژمنی گەل و نیشتمانیشن. لە بەشی دووەمی ئەم باسەدا باسی ئەو زەوی و زارو موڵكە گشتیانە دەكەم كە دەستیان بەسەردا گیراوە ئەو كات تێ دەگەن ئەمانە چ جاناوەرێكن.   

بەکر عوسمان ئێمە و خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان لە تاوانی تیرۆری سەردەشت و دەنگە ئازادەکان خۆش نابین. 12 ساڵ بەسەر تیرۆری سەردەشت تێدەپەڕێت، 12 ساڵە ئێمە لە خوێنی جەستەی سەردەشت گیان ‌و ڕوح ‌و دڵمان خوێناوی لێ دەتکێت، 12 ساڵە ئازاردان‌ و سزادانی ڕوحی ‌و جەستەیی سەردەشت ‌و ئێمە درێژەی هەیە. ١٢ ساڵە هەرچی دڵڕەقی ‌و دڕندەییە لەسەرمان تاقی دەکرێتەوە و ژیان ‌و بونمانی هەنجن هەنجن دەکات‌ و دەمانهاڕێت. ئێستا بەدوای دوانزدە ساڵ لە تیرۆری سەردەشتی ئازیز، کارنامەی ڕەشی تاوانکاری ئەو دەسەڵاتە جەلاد و مافیاییە بووە بە کێوێکی ڕەش. لەم 12سالەدا تیرۆری سەردەشتەکان هەروا بەردەوام بووەو ئەمە بوەتە دێوەزمەی سەر دڵی هەرکەسێک کە بیەوێ وشەی حەق بەم دەسەڵاتە زاڵم ‌و سەرکوتگەرە خێڵەکیە بڵێت. هەربۆیە ئەمڕۆ وەک یەکەمین ڕۆژەکانی تیرۆری سەردەشت پێداگرین لەسەر داواکاری‌و مافەکانمان بۆ بەسزاگەیاندنی تاونباران‌و بکوژانی ئەو. دوای 12 ساڵ لە تیرۆری سەردەشتدا، هێشتا بکوژانی سەردەشت لە لوتکەی دەسەڵات و تیرۆرستان بەئازادی و بەئاشکرا دەسورێنەوە و بەردەوامن لە ستەم و تاوانکاری. ١٢ ساڵ پێداگری و سوربوونی سەرکردایەتی پارتی لەسەر ئەم تاوانە دڕندانەیە و پەنادانی تیرۆرستان و بکوژان. بەڵگەی حاشاهەڵنەگری دوژمنایەتی کوێرانەی ئەم حزب و دەسەڵاتەیە لەگەل سادەترین ماف و ئازادیەکانی خەڵکی کوردستاندا. ئەوە سێ دەهەیە کۆمەڵگەو خەڵکی ستەمدیدەی کوردستان یەخسیری دەسەڵاتی بەزۆر داسەپاوی دوو بنەماڵە و دەست و پێوەندەکانیانن. دوو بنەماڵە بۆ بەردەوامیدان بە ژیانی فیرعەونی و دەسەڵاتی ملهورانەی خۆیان لە هیچ تاوان و سەرکوت و ستەمکاریەک دەست ناپارێزن. سەردەشت و سەدانی وەکو سەردەشت، قوربانی بە گژاچونەوەی جەسورانەی ملهوریەکانی ئەم دەسەڵاتەن. لە ڕاستیدا ئەمرۆ شتێک نیە بەناوی دەسەڵاتی مەدەنی و سیاسی، هەموو خەڵکی کوردستان ئەو راستیە دەزانن ئەوەی لەم مەملەکەتەدا ناوی نراوە حکومەت و حوکمڕانی، تەنها چەند حزبێکی میلیشیایین بەزەبری چەک کۆنترۆڵی دەسەڵاتیان کردووە. ئەو حزبانەش لەلایەن چەند بنەماڵەیەک کۆنترٶڵکراون. لە کۆتاییدا ئەم کۆمەڵگایە یەخسیری دوو بنەماڵەی گەندەڵ و تاوانکارن، کۆمەڵێك دز و چەتە و مافیایان بە ناوی سیاسەتمەدار کۆکردۆتەوە و دەسەڵاتی خۆیانیان پێ دەچەرخێنن. ئەگەر بۆ تەنها یەک ڕۆژ دادگایەکی سەربەخۆ، بەپێی ستانداردە جیهانیەکانی ئەمرۆ، لە کوردستان بوونی هەبێت. ئەوا ئەم دەسەڵاتە کوردیە. بە هەموو بەرپرسە باڵاکانیەوە، وەکو قاتل و دز و جەردە و فریوکار و تیرۆریست و گەندەڵ و بەکرێگیراو، راپێچی زیندان دەکرێن. ئەو دەسەڵاتە وسەرانی لەبەرامبەر خەڵک و کۆمەڵگای کوردستان دونیایەک تاوانکاری ئەنجامداوە، تەنها بە زەبری چەک و تیرۆر و داپڵۆسین و خنکاندنی دەنگەناڕازیەکان خۆی بەپێوە راگرتووە. دوایین بەڵگەی سەرکوتگەری ئەم دەسەڵاتە ئەو دۆسیە ریسوایەیە کە بۆ هەڵسوراوان و ڕۆژنامەنووسانی بادینانی هۆنیەوە… دۆسیەی رۆژنامەنوسان و چالاکوانانی بادینان، لە فۆرمدا شانۆگەریەکی یاسایی بوو بۆ سەرکوتکردنی ڕۆژنامەنوس و هەڵسوڕاوانی سیاسی و جەماوەری. بەکردەوە بەیانی ڕاگەیاندنی سەرکوتگەری سیاسی بوو بۆ دەسەڵاتێکی پۆلیسی و دیکتاتۆر. دەسەڵاتی کوردی بە ئاشکرا و ڕەوان بە هەمووانی ڕاگەیاند، کە نەیاری سیاسی ئەو دەسەڵاتە سزای لەسەرە و سزای زیندانی و تیرۆرە. ئەوان لەسەر ئەوە دادگایی و زیندانی نەکراون کە کردویانە، لەسەر ئەوە زیندانی کراون کە هەن… ساڵانە بودجەیەکی خەیاڵی چەندین ملیۆن دۆلاری سه‌رفده‌كرێت بۆ دەزگا ئەمنیەکان، بەناوی ئه‌وه‌ى هاوڵاتیانى هه‌رێمى كوردستان بپارێزن، به‌ڵام ئەو چەندین ملیۆن دۆلارە سه‌رفده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى هێرش بكه‌نه ‌سه‌ر خەڵک و كه‌سانى ئازاو بوێر، هێرش بكه‌نه ‌سه‌ر ئازادیخوازان، رۆژنامەوان و هەڵسوراوانی مەدەنی كه‌ داواى مافى خه‌ڵكى کوردستان دەکەن‌. ئەم دەسەڵاتە شایانی خەڵکی کوردستان و حورمەت و شکۆی مرۆڤ نیە! سەردەشت گیانی خۆی نایە پێناو وەستانەوە بەرامبەر ئەم دەسەڵاتە قاتل و تیرۆریست و سەرکوتگەر و دز و کۆنەپەرستە و پەردەهەڵماڵین لەسەر روخساری راستەقینەی. بەڵام ئەو رێچکەیەی سەردەشتەکان نیشانی کۆمەڵگەیان داوە، بە تیرۆر و کوشتار و سەرکوت و سیناریۆسازی داناخرێت. واقعی تاڵ و کارەساتباری ئەم کۆمەڵگەیە، بنەمای ئەوەیە کە تیرۆری هەر سەردەشتێک چەندین سەردەشتی تر دەهینیتە سەر شانۆی سیاسی و ڕێگایان هەموار و هەموارتر دەکات. بێگومان تێپەرینی کات ناتوانێ سەردەشت و دۆسیەکەی بکات بە ڕابردوو… ئێمە و خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان لە تاوانی تیرۆری سەردەشت و دەنگە ئازادەکان خۆش نابین. لەگەل تێپەرینی کات لە پەنادان و پاراستنی تاوانکاران و بکوژاندا. رق و توڕەییمان لەم تاوانکاری و ستەمگەریە زیاتر دەبیت و لەسەر دادگایی و سزای عادلانەی تیرۆری سەردەشت و هەموو تاوانکارە دەست خوێناویەکان هەموو کاتێک پێداگر و پێداگرتر دەبین. هەمیشە و دایم پێداگرین کە دۆسیه‌ی تیرۆری رۆژنامه‌نوس سه‌رده‌شت عوسمان و دۆسیەی تیرۆر و سەرکوتی دەنگە ئازادەکان، لای ئێمه‌ و ئازادیخوازانی كوردستان به‌ كراوه‌یی ماوەتەوە، تا ئه‌و كاته‌ی تاوانباران ‌ لە دا دگایه‌كی عادلانه‌ و بێلایه‌ن و سه‌ربه‌خۆدا سزای خۆیان وەردەگرن، هەر بە کراوەیی دەمێنێتەوە. بە دڵنیایی دۆسیەی سەردەشت عوسمان یەکێک لەو دۆسیانەیە کە سەرانی دەسەڵاتداری کوردی لەسەری دادگایی دەکرێ. ئەوانەی لە پشتی تیرۆرەکە وەستاون، ئەوانەی هەڵساون بە ئەنجامدانی تاوانەکە، لێژنەی لێکۆڵینەوە و ئەوانە لەپشتی داڕشتنی سیناریۆی هەڵبەستراو بە حەقی سەردەشت و خانەوادەکەی، ئەوانەی بە ناوی دادگا شانۆگەریەکی قێزەونیان نمایش کرد. ئەوانەی هەڕەشەیان دەکرد… چەندین تاوان و پێشێلکاریتر لەسەر ئەو دۆسیە و مەسەلەیە. هەموو ئەوانە بەشێکی ڕاستەوخۆ و بەشدارن لە تاوانی تیرۆری سەردەشت عوسمان و پەنادانی تاوانکاران و تیرۆرستان. ئەگەر ئەمڕۆش ئیدعایەکی عەدالەت هەیە، ئەوە دۆسیه‌ی تیرۆری رۆژنامه‌نوس سه‌رده‌شت عوسمان بە کراوەیی لەبەردەس هەمواندایە، ئەگەر لە کوردستاندا شتێک هەیە بە ناوی ماف و یاسا، دادگا و داد و داواکاری گشتی، ئەگەر شتێک هەیە بە پروپاگەندە و بانگیشەیەک هەیە بە ناوی دیموکراسی و پەلەمان و حکومەتی هاوڵاتی، ئەگەر شتێک هەیە بە ناوی عەدالەت و ویژدانی مرۆڤایەتی. ئەمڕۆ بکوژانی سەدەشت عوسمان ئاشکران، فەرموو با بە کردەوە بانگیشەکەی خۆیان نیشانبدەن لە دادگایی و سزادانی ئەو تاوانکارانەدا. • بەرز و بەڕێز بێت یادی سەردەشت و هەموو ئەو مرۆڤانەی لە پێناو ژیان و عەدالەت و ئازادیدا گیانیان بەخشی. • ئازادی بۆ دەستگیرکراوانی بادینان و هەڵسوراوانی سیاسی و مەدەنی لە کوردستان. بەکر عوسمان 2022-05-04

شیروان تاڵیب نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان لە پەیامەکەیدا بۆ جەژن وتی: “دۆخى عێراق و كوردستان، پێويستى به‌ مانا و به‌هاكانىجه‌ژنه‌، له‌ لێبورده‌يى، ئاشته‌وايى، به‌خۆداچوونه‌وه‌ و پێكهاتنه‌وه‌.” جارێ ئەوە عێراق ھیچ، قووەت نییە باری لاری ڕاست بکاتەوە، ئێوە لە دۆخی ناوخۆیی ھەرێمی کوردستان ورد ببنەوە، باشە چ شتێک(سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی)ی ئەم ھەرێمە لە جێگا ئاساییەکەی خۆیدایە! ململانێی سیاسی، لەوپەڕی توندیدایە و گەیشتۆتە ملشکاندن! دۆخی ئابووری، لەوپەڕی بێ متمانەییدایە تا ڕادەی ترس و نائومێدی! باری کۆمەڵایەتی،  لەوپەڕی ترازاندایە تا ئاستی شەرعییەتدان بە بازگە و ڕێگا داخستن لەسەر یەکتری!  ڕاستە مێژوومان بەم دەرد و برینانە غەریب نییە و جەستەشمان پێیان غەریب نییە، بەڵام خۆ برین چەند قوڵ و دەردیش چەند موزمین بێ،دەرمان نەکرێ، دەبێتە دەردی بێ دەرمان و سەرەتا بەدەن شیتەڵ ئەکا، دواتر سەریش دەخوا، نەیشیخوا، دەیکا بە قوڕا!  کێ دەتوانێ بڵێ (لێبوردەیی)خراپە ؟ ئەگەر خراپە، ئەی بۆچی لەگەڵ (غەیری خۆمان!)دا ھەندە لێبوردەین کە بووە بە پێناسەمان و پێیدەناسرێینەوە؟ قسەم لەسەر ئەمیرەکانی شەڕ و بازرگانانی خوێن نییە، بەڵام کێ ھەیە لە (ئاشتەوایی) زەرەرمەند بووبێ؟ مەگەر ئەوەی بەدەستھاتووە (جاھەر چییەک و ھەر چۆنێک و ھەر چەندێک بێ) ھی زەمەنی ڕەشەبایە، یان ھی شنەی با؟ (بەخۆداچوونەوە و پێکھاتنەوە)ش لەنێوان دوواندا، کە کەسیان پشتی ئەوی تری پێ لە عەرز نەدرێ و لە عەرزیشی بدا، ھەر بە بەرچاویخۆیەوە (ھەڵیدەسێننەوە!)، تاقە ڕێگای بێ بەدیلە و ئەگەر پیاڵە ژەھریش بێ، چار نییە و دەبێ بخورێتەوە! سەرۆک نێچیرڤان وتیشی: “با هه‌موومان ئه‌م جه‌ژنه‌ بكه‌ينه‌ ده‌رفه‌تێك بۆ هاريكارى و لێكگه‌يشتن، ده‌ست له‌ناو ده‌ست، قه‌يران و ئاڵۆزييه‌كانتێپه‌ڕێنين و قۆناغێكى تازه‌ى پێكه‌وه‌يى ده‌ست پێ بكه‌ين”   باوەڕناکەم ئەم چەند دێڕە، پێویستی بە تەنانەت یەک دێڕیش شەرح ھەبێ، ئاخر کەس نەزانێ، کورد دەزانێ کە (دەست لەناودەست)ی چیبۆ ھێناین و (دەست بادان)یش چی بەسەر ھێناوین و دەھێنێ! ‌سەرۆکی ھەرێم ڕاشکاوانەتر دوا و وتی: “داوا له‌ پارتى و يه‌كێتى وه‌ك دوو هێزى سه‌ره‌كى و هه‌موو لايه‌نه‌ كوردستانييه‌كان ده‌كه‌م، هه‌رچىكێشه‌ و ناكۆكى هه‌يه‌ به‌لاوەی‌ بنێن، خۆيان له‌ هه‌ڵمه‌ت و په‌لامارى ميديايى و يه‌كترشكاندن بپارێزن” تەبعەن نیوەی عیلاج تەشخیسە، ئینجا نووسینی ڕەچەتەی دەرمان. ئێ کە گفتوگۆی سیاسیش لە ژووری کۆبوونەوەکان و سەر مێزیدانوستاندنەوە بۆ سەر جادەی پڕ لەتاسەی میدیا و بازاڕی شێواوی سۆشیاڵ میدیا گوێزرایەوە، ئیتر ھەموو قسەکردنێک (با باش و ڕاست ودەقیقییش بێ) خۆی لە خۆیدا بەنزین بە ئاگردا کردنە و جۆرێکیشە لە گەڕان بەدوای کێشە، نەک چارەسەر!  ئیشاڵا ئەم جەژننامەیەی نێچیرڤان بارزانی گوێگری ئەبێ، نەک ئەوی تر!

 پشکۆ ناکام   یەن و بۆنی دەمت ئەکەن نە بادا ووتبێتت: خۆشم ئەوێیت یەن و دڵت ئەگەڕێن نە بادا بڵێسەی عەشقی تیا  شارابێتەوە      " احمد شاملو " ....... كاتێک "سەردەشت عوسمان " چوو بۆ زانکۆ ، دونیای لەبەر  چاوا گەورە و جوانتر بوو ، لە گەڵیشیا خەون و ئارەزوەکانی قوڵ و بەر فراواتر بوو کە وای لێکرد سەرگوزەشتەی خەیاڵ و ئەندێشەی بە نووسین داڕێژێت... لای ئەو ئازادی بیر کردنەوە سنووری نیە و گەر تەنها بە خەیاڵیش بێ ئەتوانێ بە فڵچەی فانتازیا تابلۆیەک بۆ ئینسان و ئەندێشە دروست بکا... ( لە سەردەمێکا ئەژین هەموو شتێک لە ئینسان گرانترە.......داریوش ئیقبالی...) سەردەشت پێ ی وابوو ئەوەی لە ئەندێشەی ئینسانا ئەگوزورێ گەر وەکو واقیع نەیەتە دی خۆ ئەتوانێ تەرجەمەی کاتە سەر چەن دێڕێک ، کە ئینسان خاوەنی مێشک بێ ئەشبێ دەربببڕێ و لای هەر کەسێک بە شێوەی جیاواز ، دەنا ئەو هەموو بیرکردنەوانە  بێ دەربڕین مێشک دووچاری جەنجاڵیەک ئەبێ کە عاقیبەتەکەی خێر نابێ....بەڵام ئەو دوور بوو لەوەی بزانێ لە شارەکەی ئەو هەوای زانکۆش لەژێر چاودێریایە و بۆ قامچی بەدەستەکان زانکۆ و ماڵ و ژن و پیاو و زیندان هیچ جیاوازییەکی نیە ، بۆ بیرکردنەوە و خەیاڵ بەسەربردنیش ئەبێ مۆڵەتی دەسەڵاتدارە مێشک بەتاڵەکان  وەربگریت بەو مەرج و داڕشتنانەی بۆ خاوەن مێشک چالاکەکان دانراوە ، بەڵام خۆشەویستی سەردەشت بۆ ئازدی بیرکرنەوە و خستنە قاڵبی نووسینێکەوە نەیهێشت درک بە مەترسی هەنگاوەکانی بکا و زەردەخەنەی خۆی تێکەڵ بە ڕستەکان کرد ، سەردەشت بە پەیژەی خەیاڵا سەرکەوت تا گەشتە عەرشی سەرۆک و داوای کچەکەی کرد ، نەیزانی لە عەرشەیا خاوەنی ئەو جۆرە بیرکردنەوانە ئەبێ گل بکرێنەوە و تەختی ئەرز بکرێن..!!  ئەو تەنیا لە خەیاڵی خۆی و بە دڵنیابوون لە مافی خۆی بۆ خەیاڵ پەیژەکەی دروست کرد و دژە ئینسانەکانی عەرشيش بە واقیع ..بە کردەوە  نەک بە خەیاڵ سزای سنوور بەزاننیان پێ گەیان و تێرۆریان کرد ، ئەمەش جیاوزی نێوان خەیاڵی ئازادی خواز و تۆڵەی ئەهلی عەرش و دەسەڵاتە ، سەردەشتی بە هەڵپە بۆ دەربڕینی خەیاڵەکانی هەرگیز لە بیری ئەوەیا نەبوو  باجی سەرکێشییەکەی و گەشتنە عەرش خوێنی خۆی ئەبێ و پەیژەکەش  سوور دائەگەڕێ...لەو نیشتمانەی پێ ی ئەووترێ " خاکی کورد"..!!! ئینسانەکان ئەبێ لە کاڵا و شت و مەکی بازاڕ باجی زۆرتریان  لەسەر بێ ، باجی نووسین..باجی بیرکرنەوە،،باجی خەو بینین..باجی لەسەر پێ ی خۆت وەستان..باجی چرپە چرپ..باجی خوێننەوەی ڕۆژنامە قەدەغەکراوەوکان ..هتد..لە هەمووشی قورستر باجی خەیاڵ کردنەوە لە گەیشتن بە عەرشی سولطان.. گەرچی جەللادەکانی عەرش سەردەشتیان تێرۆر کرد بەڵام چونکە لە  ناخا ئەوەنە لاواز و ترسنۆکن، زاتی ئەوەیان نەکرد  لە شارەکەی خۆی سەردەشت بکوژن ، دوای ڕفانی لە شوێنێکی دەیان کيلۆمەتر دوور لە زانکۆوە فەرمانی عەرشیان بە جێ گەیان و وەک ئەوترێت" پیاوکوژ لە سێبەری خۆشی ئەترسێت " ئەوانیش هەموو هەولێریان لێ بوو بوە سێبەر ، سێبەری ترس و عەرش و خوێن و دەم کوت کردن بەرامبەر بە ڕووناکی..... ، ڕووناکی ئازادی ئینسان ، ڕووناکی بیرکردنەوە و نووسین و دەربڕین ...، ڕووناکی ئەقڵ بەرامبەر بە مێشکی ووشک  هەڵگەڕاو .... ڕووناکی سەردەشت بەرامبەر بە تاریکی عەرش..............................    

زانا توفیق بەگ یەکێک لە ڕاستییە تاڵەکانی هەلومەرجی سیاسیی ئەم چەند ساڵەیی دوایی، بەتایبەتی لەدوای ڕووخانی بەعس، برتییە لە پارچەبوونی نیشتمان، لەدەستدان و مردنی بیرۆکەی نیشتمان و نیشتمانپەروەری وە گوڕینی بۆ خەیاڵێکی حیزبی کورتباڵاو بەرتەسک، چونکە خەیاڵی حیزب هەمیشە ڕەهەندی نەتەوەیی و نیشتمانی لەدەستدەدات ئەگەر هاتوو ڕووکارەکانی دیموکراسی بنەماکانی دروستکردنی دەوڵەتێکی مەدەنی پشتگۆخست. هەر لەو ڕوانگەیەوە ئینتمای بەختەوەری لە هەمووانەوە دەگوڕێت بۆ خۆشبەختی نوخبەیەکی سیاسی دیاریکراو وە پێکهاتەی نیشتمان کورتدەکرێتەوە بو سنورێکی جوکرافی بچوکی ناوچەیی وە دۆخێک دەبینین کە تەنها بستێک زەوی بۆ نیشمان و نیشتمانپەروەری نەمێنتەوە. نیشتمانی ئێمه ئەو مانا گشتییانەی دۆڕاندوە کە بتوانی خۆشگوزەرانی، بۆ هاونیشتمانییەکانی لەفەزای گشتیدا دەستەبەربکات، چونکە کاتێک بەختەوەری دەستەبەر دەکرێ دەسەڵاتی شەرعی بەڕێوەبردن لە وڵاتدا ماف و ئازادی و حوکمی یاساو بەهای یەکسانخوازی و ڕوحی دیموکراسی بۆ هەموولایەک بەبێ جیاوازی سیاسی و دینی فەراهەم کردبێ. ئەوەی لەئێستای کوردستاندا بەدیدەکرێ تێکشکاندنی ئینتمای ئینسانی کوردە لە ڕووی ئەخلاقی کومەڵایەتی و کەلتوریەوە بۆ خێڵ و خێزان و هێزی سیاسی. کاتی ئەوە هاتووە لەو ڕاستییە تێبگەین هانیشتمانی کورد دەبێ پرسیاری جدی لە کۆی هێزو لایەنە سیاسیەکانی بکات. بپرسێ؟ ئایا دەسەڵاتی شەرعی بەڕێوەبردن چ ئەرک و مافێکی دەستەبەرکردووە، هەتاوەکو مرۆڤی کورد بڕواو متمانەی بە نیشتمان و خۆشەویستی خاک هەبێ. بەداخەوە خۆشەویستی وڵات لە پێش ڕاپەڕین بە جورێک بوو زۆرینەمان ئامادەبووین قوربانی گەورەی پێ ببەخشین، بەڵام لەدوای ڕاپەڕین ماناو دەلالەتەکان نیشتمان گشتیان گۆڕان بۆ تەماح و خەونی بەرتەسکی چەند گروپ و بەرپرسێکی سیاسی دەوڵەمەند دروستبوونی چینێکی مشەخۆری گەندەڵ لەسەر خوێنی شەهیدان و قوربانێکانی ئەنفال و هەڵەبجەو بارزانیيەکان.