(درەو): دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ڕووبەڕووی گەورەترین نەهامەتی بووەتەوە لەمێژووی خۆیدا، بەتایبەت كە چەند مانگێكی تر و بەدیاریكراوی لەمانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵ دەچێتەوە كێبڕكێی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی. داڕمانی كارەساتاوی نرخی نەوت، هەڕەشە لە ئایندەی سیاسی خۆی‌و پارتی كۆماری دەكات لە ویلایەتە نەوتییە گرنگەكان لەخۆرئاواو ناوەڕاستی خۆرئاوای ئەمریكا، هاوشانی دروستكردنی فشارێكی چڕ لەسەری لەلایەن لۆبی كۆمپانیا نەوتییەكان‌و پشتیوانەكانی لە كۆنگرێس.  ئەو كۆمپانیایانە لەپشتیوانە بەهێزەكانی بوون لەهەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ساڵی 2016دا، بەوەش هەر دەستبەردابونێك لێیان، ئایندەی سیاسی ترەمپ ڕووبەڕووی مەترسی دەكاتەوە.  لەگەڵ ئەوەی ترەمپ چەندین جار بەڵێنیداوە بە ڕزگاركردنی ئەو كۆمپانیایانە لەداڕمان، ڕەنگە لەئێستادا كەرەستەیەكی كەمی لەبەردەستدابێت بۆ ڕزگاركردنیان. ترەمپ ئێوارەی سێ‌ شەمەی ڕابردوو لە تویتێكدا ڕایگەیاند:" ڕێگەنادەین پیشەسازی نەوت‌و غاز ئەمریكی دووچاری داڕمانبێت، داوامان لە وەزیرانی ووزەو گەنجینە كردووە پلانێك دابڕێژن بۆ ڕەخساندنی هاوكاریكردنی ئەو كۆمپانیا گرنگانەو، وەزیفەكان تێیاندا سەقامیگربن لەئایندەدا ". بازاڕەكانی نەوت دەكەون دوای "دووشەمەی ڕەش"  پیشەسازی نەوتی ئەمریكا نزیكەی 10 ملیۆن كارمەندی خستوتەكار، پێش داڕمانی نەوت بەوشێوە مەترسیدارە، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا نزیكەی 13 ملیۆن بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی بەرهەمدەهێنا. بەڵام سیناریۆ پێشنیازكراوەكان بۆ ڕزگاركردنی پیشەسازی نەوتی ئەمریكی كامانەن، بەتایبەت ژمارەیەكی زۆری كۆمپانیا نەوتییە بەردینەكان ڕووبەڕووی مایە پووچبوون دەبنەوە، دوای ئەوەی بڕە پارەیەكی زۆریان داوە بە كڕیاران بۆ ڕزگاربوون لە گرێبەستەكانی ئایار، بەهۆی نەبوونی شوێنی ئەمباكردن بۆ نەوتەكانیان؟.   تائێستا ترەمپ سێ‌ پێشنیازی لەبەردەمدایە، ئەویش پێشكەشەكردنی پشتیوانی دارایی ڕاستەوخۆ پێیان تابتوانن قەرزەكانیان بدەنەوەو، دەستەبەركردنی شوێنی ئەمباركردن لە گەنجینەی یەدەگی ستراتیجی ئەمریكی، یاخود قەدەغەكردنی هاوردەی نەوت لەو وڵاتانەی نەوت بۆ ئەمریكا هەناردە دەكەن.    لەسەر ئاستی دەستەبەركردنی هاوكاری دارایی، لۆبی كۆمپانیا نەوتییەكان لەكۆنگرێس داوا لە بانكی یەدەگی فیدراڵی"بانكی ناوەندی ئەمریكا" دەكات، بە دروستكردنی میكانیزمێكی نوێ بۆ هاوكاری‌و بەوپێیەش قەرز پێشكەش بە كۆمپانیاكان بكرێت كە بەهاكەی بە نزیكەی 600 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت، ئەوەش بەگوێرەی شیكردنەوەیەك كە "ئۆیەڵ پرایس"بڵاویكردووتەوە. زۆرێك لەكۆمپانیا نەوتییەكانی ئەمریكا لەسەرەتای جەنگی نەوتی نێوان ڕیازو مۆسكۆو داخستنی ئابوری ئەمریكاو ئەو ئابورییانەی لەئاسیاو ئەوروپا نەوتی خاوی هاوردە دەكەن، بەدەست كێشەی بەڕێكردنی بەرهەمەنەوتییەكانییەوە دەناڵێنن. لەئێستادا دەیان بارهەڵگری زەبەلاحی نەوت لەكەناراوەكانی كالیفۆرنیا لەنگەریانگرتووەو چاوەڕێی كڕیار دەكەن.   شرۆڤكاران پێیانوایە، مایەپووچبوونی كۆمپانیا نەوتییە بەردینەكان تەنها لەخاوەنەكانیاندا ناوەستێت، بەڵكو لێكەوتەكانی ڕەنگدانەوەی ڕاستەوخۆی دەبێت لەسەر بانكەكانی ئەمریكاو بازاڕی سەندەدات.  بەگوێرەی ڕۆژنامەی "فاینانشناڵ تایمز" گەورە قەرزدەرەكان بەم كۆمپانیایانە بانكە گەورەكانی لەنمونەی "جی بی مۆرگان"و"سیتی گروپ"و "بانك ئۆف ئەمریكا"و "وێل فارگۆ"ن. ئەوەش بەونامایەی، ڕزگارنەكردنیان دروستبوونی قەیران لەكەرتی بانكی دەگەیەنێت كە ڕووبەڕووی داڕمان بووەتەوە لەنرخی پشكەكانی لەبازاڕی"وۆڵ ستریت". سەبارەت بە بژاردەی دووەمیش بۆ ڕزگاركردنی كۆمانیا نەوتییە بەردینەكان، ئەوەیە قەدەغەی هاوردەی نەوت لەسعودیەوە بكرێت‌و، ڕەنگە لەسەرجەم وڵاتانی "ئۆپێك پلەس" بەڕوسیاشەوە. ئەوەش یەكێك لەو بژاردانەی ترمەپ لەكۆنگرە ڕۆژنامەوانییەكەی ڕۆژی شەمەی ڕابردوودا قسەی لەبارەوەكرد.  ئەم بژاردەیە ڕەنگە لەلایەن كۆنگرێسەوە بەخێرایی پەسەندبكرێت، بەهۆی توڕەیی سیاسییەكانی ئەمریكا لە نوقمكردنی بازاڕی نەوت لەلایەن كۆمپانیای ئارامكۆو چالاككردنی قەیرانی داڕمانی خواستی جیهانی لەسەر نەوتی خاو.  بەڵام شرۆڤەكاران دەڵێن، ڕەنگە ئەم بژاردەیە پیشەسازی نەوت ڕزگارنەكات، چونكە ئەو نەوتەی ئەمریكا لەوڵاتانی "ئۆپێك پڵەس" هاوردەی دەكات 3 ملیۆن بەرمیل تێپەڕناكات، كە زۆربەی لە سعودیەو ڕوسیاوەیە. بانكی "گۆڵد ساكس" ڕۆژی سێ‌ شەممە لەیاداشتێكدا ڕایگەیاند:" پیشەسازی نەوتی ئەمریكا چەند ملیۆن بەرمیل نەوتێك لەهەفتەكانی داهاتوودا لەدەستدەدات". بانكەكە پێشبینی كردووە: فشار لەسەر گرێبەستەكانی نەوتی خاوی تەكساس بۆ مانگەكانی حوزەیران هاوشێوەی مانگی ئایار بەردەوامبێت. ترەمپ‌و سعودیە.. ئیبتیزازكردن كۆتایی نایەت شارەزایانی بواری نەوت بەدووری نازانن لەمانگی داهاتوودا نەوتی خاوی كۆمپانیاكان ڕووبەڕووی  "قەسابخانەی نرخەكان" ببێتەوەو ئەمریكا ناچاربكات  بە داخستنی دەیان بیرە نەوتی بەردین.  مایكل گارفی سەرۆكی بەشی ووزە لەبانكی "ئادۆر كابیتاڵ" وەبەرهێنانی سویسری پێیوایە، گەڕانەوەی نرخەكان بۆ ئاستی سروشتی خۆی، ڕەنگە پێویستی بە ماوەیەكی درێژبێت. گارفی لە لێدوانێكدا بۆ گۆڤاری فۆربس ڕایگەیاندووە:"ئێمە لەسەرەتای ماوەی تاقیكردنەوەی پیشەسازی نەوتیداین".  هەرچی بژاردەی سێیەمیشە، كە تەرخانكردنی ڕووبەڕێكە لە گەنجینە نەوتییەكان لە گەنجینەی یەدەگی ستراتیجی ئەمریكا بۆ بەرهەمی كۆمپانیا نەوتییەكان، ترەمپ وتی: ڕووبەڕبەڕی 77 ملیۆن بەرمیل لە گەنجینەی ستراتیجی دەدات بە كۆمپانیا نەوتییە بەردینەكان. بەڵام شارەزایان پێیانوایە، ئەو بڕە تەنها بەشی چەند ڕۆژێك دەكات بۆ گلدانەوەی بەرهەمهێنانی نەوتی ئەمریكا كە لەئێستادا بەرهەمهێنانی  نزیكەی 12 ملیۆن بەرمیلی ڕۆژانەیە، شارەزایان پێشبینی دەكەن، ئەمبارە نەوتییە بازرگانییەكان لە ناوچەی كاشینگ لە ئۆكلاهۆما لەماوەی چەند هەفتەی داهاتوودا پڕببن. هاوكات بانكی "گۆڵدمان ساكس" پێشبینی دەكات، لەباشترین حاڵەتدا قەیرانی نرخ لەمانگی حوزەیران بەردەوام بێت. ئەوەش بەومانایەی بەشێوەیەكی كرداری لەماوەی هاویندا بەكارهێنانی نەوتی ئەمریكی بەرزدەبێتەوە، ڕەنگە لەدەرەوەی پلانی بەرزبوونەوەی داواكاری بێت لەسەر وزە لەویلایەتە یەكگرتووەكان. لەنێو بژاردە پێشنیازكراوەكانی تریشدا، فشاركردنە لەسەر "ئۆپێك پڵەس" بۆ جێبەجێكردنی زیاتری كەمكردنەوەی تێكڕای بەرهەمهێنان. بەڵام پێدەچێت ئەم بژاردەیە سەرنەگرێت، بەهۆی ئەو لێدوانانەی لە مۆسكۆوە بڵاوبووتەوە. بەگوێرەی ڕۆیتەرز، كریملین ڕۆژی چوارشەممە ڕایگەیاندووە: هێشتا زۆر زووە بۆ هەڵهێنجانی هەر ئەنجامێك سەبارەت بەگرتنبەری هەنگاوی زیاتر بۆ ڕێگەگرتن لەدابەزینی نرخی نەوت پێش ئەوەی ڕێككەوتنی جیهانی كە كۆمەڵەی "ئۆپێك پڵەس" بچێتە بواری جێبەجێكردنەوەی لە سەرەتای مانگی ئایار.      سەرچاوە: ڕۆژنامەی "ئەلعەرەبی ئەلجەدید"

 (درەو): ژمارەیەك ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا لە فراكسیۆنەكانی (یەكێتی، بزوتنەوەی گۆڕان، كۆمەڵ‌و یەكگرتوو) دەڵێن لامەركەزیەتی ئیداری‌و دارایی یەكێكە لە خاڵەكانی رێككەوتنی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت‌و دەبێت جێبەجێ بكرێت، فراكسیۆنی پارتی و چەند ئەندامێكی فراكسیۆنی گۆڕان هۆڵی كۆبونەوەكەی ئەنجومەنی پارێزگایان جێهێت. ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئەمڕۆ كۆبووەوە، كۆبونەوەكە بۆ قسەكردن بوو لەسەر دوو تەوەر (دواكەوتنی موچەی موچەخۆران‌و چۆنیەتی بەڕێوەچوونی كاروبار لە خاڵە سنورییەكان). بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە تەوەری قسەكردن لەبارەی دواكەوتنی موچەی موچەخۆرانەوە، ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگا لە فراكسیۆنی یەكگرتوو بە ناوی (خەدیجە عەبدولجەبار ) وتویەتی لەسەر دواكەوتنی موچە، پێویستە لە حكومەتی فیدراڵی عێراق سكاڵا لەسەر حكومەتی هەرێم تۆماربكرێت. هەر لە گفتوگۆ لەبارەی دواكەوتنی موچە، رێكەوت زەكی لە فراكسیۆنی یەكێتی پێشنیازی زیندوكردنەوەی پرۆژەی لامەركەزیەتی ئیداری‌و دارایی كردووە‌و ئەمەی وەكو چارەسەر بۆ دۆخی ئێستا ناوبردووە. دوای ئەم قسانە، فراكسیۆنی پارتی‌و سێ ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگا كشاونەتەوە بەبەهانەی ئەوەی گفتوگۆكان لە تەوەری خۆیان لایانداوە. بارزان محەمەد جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا كە سەربە بزوتنەوەی گۆڕان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) رایگەیاند، قسەكردن بۆ هەموو ئەندامان ئازادە، هەروەك چونەدەرەوەی ئەو برادەرانەش لە كۆبونەوەی ئەنجومەن ئازادەو یاساییە، هەرئەندامێكی ئەنجومەن بۆی هەیە لەسەر هەر بابەتێك قسە بكات. دوای ئەوەی فراكسیۆنی پارتی‌و سێ ئەندامەكەی فراكسیۆنی گۆڕان لە كۆبونەوەكە چونەدەرەوە، كۆبونەوەكە كۆتایی پێهات، بەڵام (درەو) زانیویەتی ژمارەیەك لە ئەندامانی فراكسیۆنەكانی یەكێتی‌و گۆڕان‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتوو ئیمزایان لەسەر نوسراوێك كردووە كە تێیدا داوای زیندوكردنەوەی پرۆژەی لامەركەزیەتی ئیداری‌و دارایی دەكەن. (درەو) كۆپییەك لەو نوسراوەی دەستكەوتووە، تێیدا ئاماژە بەوەكراوە" لامەركەزیی كارگێڕی‌و دارایی‌و دابەزاندنی دەسەڵاتی كارگێڕی‌و دارایی‌و ئاڕاستەكردنی بۆ بەردەم ئەنجومەنی پارێزگا، خاڵێكی رێككەوتنی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانە لەنێوان پارتی‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان‌و ئەنجومەنی پارێزگا پێویستە جەخت لەسەر جێبەجێكردنی ئەو خاڵە بكرێتەوە". جوڵاندنی پرسی لامەركەزیەت لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە هاوكاتە لەگەڵ ئەو گرژییانەی كە بەمدواییە لە پەیوەندییەكانی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا هاتووەتە ئاراوە.

 راپۆرتی: درەو ئەو بەڵێنانەی هێزە سیاسییەكان بە مستەقا كازمی سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراویاندا لەساوەختی ڕاسپاردنیدا بە سەرپشككردنی لەدیاریكردنی وەزیرەكانی حكومەتەكەی تاسەر نەبوو، لەگەڵ دەستپێكردنی دانوستانەكاندا،  سەرجەم هێزە سەرەكییەكان پێداگریان لەسەر پشكی خۆیان‌و ئیستحقاقی هەڵبژاردن كرد. لەوەش زیاتر، ململانێكە لەسەر دوو ئاست قوڵبووتەوە: •    ئاستێكیان، ناكۆكی كوتلە سیاسییەكانە لەسەر پشكی پێكهاتەكانیان لە وەزارەتەكان، بەتایبەت وەزارەتە سیادیییەكان. •     ئاستی دووەمیشیان، ناكۆكی نێوان هێزەكانی ناو خودی پێكهاتەكانە، بەجۆرێك هەر لایەنەو چاوی لەسەر وەزارەتێكی دیاریكراو یان زیاترە بۆ خۆی بەرێت. بەپێی ئەو زانیارییانەی هەندێك لەمیدیا عێراقییەكان بڵاویانكردووەتەوە، لەدانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەتەدا: •     دەوڵەتی یاسا داوای وەزارەتی ناوخۆی كردووە، وەگرتنی ئەو وەزارەتەی كردووەتە مەرج بۆ پاڵپشتیكردنی كازمی. •     پارتی دیموكراتی كوردستان پێداگری  لەسەر هێشتنەوەی فوئاد حسێن وەزری دارایی دەكات لەكابینەكەی كازمی_دا. •     ڕەوتی حیكمەو سائیرون هەردووكیان داوای وەزارەتی نەوت دەكەن. •     سوننەكان داوای هێشتنەوەی چەند وەزیرێك‌و ئاڵوگۆڕی یەك دوو وەزارەت دەكەن. عەقیل ئەلردەینی پەرلەمانتاری هاوپەیمانی "نەسر" لە لێدوانێكدا بۆ سایتی "بەغداد ئەلیەوم" ڕایگەیاندووە: كوتلە سیاسییەكان تەنها داوای وەزارەت ناكەن لەكازمی، بەڵكو دەیانەوێت كاندیدی دیاریكراویشی بەسەردا بسەپێنن. جەختیشی كردووە: قسەی هەندێك هێزی سیاسی لەبارەی سازشكردنی لە پۆستی وزاری‌و، سەرپشككردنی كازمی، تەنها دروشم و بانگەشەیە. هیچ نەماوە بیدزن عەدنان زورفی ڕاسپێردراوی پێشوو بۆ پێكهێنانی حكومەت، لەتویتێكدا لەبارەی ململانێی هێزە سیاسییەكانی عێراق سەبارەت بە دابەشكردنی پۆستەكان دەەڵێت: "وڵات هیچی تیانەماوە بەكەڵكی دزی بێت، حكومەت پێكبهێنن باخەڵك بحەوێتەوە". لای خۆیەوە، مەنسور بعێجی پەرلەمانتاری "دەوڵەتی یاسا" لەچاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیدا ڕاگەیاند: پشكێنەی حزبی ڕێگرە لەبەردەم پێكهێنانی حكومەت، پێویستە لەسەر كازمی ئەو ڕێككەوتنە لەبەرچاو بگرێت كە لەگەڵ كوتلە سیاسییەكان ئەنجامیداوە، بە تایبەت لەگەڵ كوتلە شیعییەكان كە كاندیدیان كردووە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران. بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە، كوتلە شیعییەكان لەسەرەتادا كازمی_یان سەرپشككرد، بەڵام كاتێك لەگەڵ كوتلە كوردییەكان كەوتە دانوستان مەرجی خۆیان بەسەردا سەپاند، هەروەك چۆن سوننەكانیش هەندێك مەرجیان هەبوو بۆی، ئەوەش وایكرد كوتلە شیعییەكان لە سەرپشككردنەكە پاشگەزببنەوە. جەختیشی كرد: لەئێستادا هیچكام لەهێزەكان سازش لەسەر پشكی خۆیان ناكەن‌و، حكومەت لەڕێی پشكێنەی حزبییەوە نەبێت تێناپەڕێت.  ئەوە لەكاتێكدایە، زیاتر لە سێ‌ یەكی ئەو ماوە دەستورییەی لەبەردەم كازمی_دایە  بۆ پێشكەشكردنی كابینەكەی بە پەرلەمان كۆتایهاتووە، پێشتر هێزە سیاسییەكان بانگەشەی ئەوەیان دەكرد پێش هاتنی مانگی ڕەمەزان، حكومەتەكەی كازمی لەپەرلەمان تێدەپەڕێت.    كازمی ئاگاداردەكەنەوە  بڵاوبونەوەی دەنگۆی ڕەتكردنەوەی كاندیدی هێزە سیاسییەكان بۆ وەزارەتەكان‌و دانانەوەی هەندێك لە وەزیرەكانی حكومەتی ئێستای عێراق لەكابینەی داهاتوودا، لەلایەن مستەفا كازمی_یەوە، هەندێك لە هێزە سیاسییەكانی توڕەكردووەو، ناڕاستەوخۆ هەڕەشەی هەمان چارەنوسی (زورفی) لێدەكەن، ئەگەر پابەندنەبێت بە ڕێككەوتنی لەگەڵ كوتلە سیاسییەكان.  محەمەد غەبان سەرۆكی كوتلەی هاوپەیمانی "فەتح" لەپەرلەمانی عێراق لەتویتێكدا ڕایگەیاندووە: زروفی_یان ڕەتكردەوە لەبەر ئەوەی بەمیكانیزمێكی پێچەوانەی دەستورو عورفی سیاسی ڕاسپێردرا، سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراوی ئێستاش لەڕێی تەوافوقی كوتلە سیاسییەكانەوە هاتووە، نەك لەبەر ئەوەی باشترینە، یان لەهەڵبژاردنەكاندا سەركەوتووبوبێت، بەڵكو وەك دەرچەیەك‌و چارەسەرێك بۆ قەیرانەكە دیاریكراوە، بۆیە پێویستە لەسەری پابەندی ئەو پرنسیپانەبێت كە كوتلە سیاسییەكان لەسەری ڕێككەوتوون لەگەڵی.  دەنگ‌و جوڵەكان لەفراوانبوندان توندبوونەوەی ململانێی هێزو لایەنە سیاسییەكانی عێراق لەسەر پێكهێنانی كابینەی نوێ‌،  هاوكاتە لەگەڵ فراوانبوونی ئەو دەنگە ناڕەزاییانەی  لەناو هێزو لایەنە شیعییەكاندا دژ بە هەرێمی كوردستان قسەدەكەن. فالح خەزعەلی پەرلەمانتاری كوتلەی "سەنەدی نیشتمانی" كە سەربە گروپەكانی حەشدی شەعبی_یە لەپەیامێكدا كە ئاراستەی مستەفا كازمی كردووە، دەڵێت: ناكرێت پەراوێزخستنی پارێزگاكانی ناوەڕاست‌و باشور بەردەوامبێت، پێویستە پرۆگرامی حكومەتی داهاتوو دادپەروەربێت‌و ڕوونبێت لەدابەشكردنی سامانی وڵات. خەزعەلی، كۆكردنەوەی چەك لەدەستی دەوڵەت بە داواكارییەكی گرنگ دەزانێت، داواش لەكازمی دەكات، داهاتی خاڵە سنورییەكان‌و نەوت‌و فرۆكەخانەو باج بگێڕێتەوە بۆ ژێر دەستی دەوڵەت.  دەشڵێت: ڕێگەنادەن بە دووبارە بوونەوەی ئەزمونی حكومەتەكانی ڕابردوو، هانی پەرلەمانتارەكانی ناوەڕاست‌و باشوریش دەدات بەرپرسیارێتی لەئەستۆ بگرن. ئەوەش لەكاتێكدایە، چەند ڕۆژێك لەمەوبەر حەسەن سالم پەرلەمانتاری كوتلەی "سادقون" ی سەر بە گروپی عەسائیبی ئەهلی حەق لەبەیاننامەیەكدا، حكومەتی هەرێمی كوردستانی تۆمەتباركرد بە دەستبەسەراگرتنی سامانی دەوڵەتی عێراق‌و، داوای لەهێزە شیعییەكان كرد، سنورێك بۆ بردنی داهاتی عێراق دابینێنن لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە، بە تایبەت كە عێراق مانگانە بودجە ڕەوانەی هەرێم دەكات، بەڵام تائێستا هەرێم ئامادەنییە نەوتەكەی ڕادەستی بەغداد بكات. هەر لەوچوارچێەیەدا، دوێنێ‌ لەمیدیاكاندا نوسراوێكی ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڵاوبووەوە كە ئاراستەی نوسینگەی وەزیری دارایی عێراق كراوە، تێیدا داوای ڕاگرتنی پشكی هەرێم دەكات لەبودجەی عێراق،  بەهۆی پابەندنەبوونی هەرێم بە ڕادەستكردنی ئەو بڕە نەوتەی لەسەری پێویستە ڕادەستی كۆمپانیای سۆمۆی بكات. پێشتریش محەمەد غەبان سەرۆكی كوتلەی هاوپەیمانی "فەتح" لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی عێراق، كە میدیایەكی نیمچە ڕەسمی حكومەتی عێراقە، داوایكرد پرۆسەی كۆكردنەوەی چەك لەدەستی دەوڵەت، چەكی پێشمەرگەش بگرێتەوە.

 (درەو): شارەزایەتی بواری وەبازاڕخستنی نەوت كە پێشتر لە كۆمپانیای وەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" كاریكردووە، دەڵێ داڕمانی نرخی نەوتی ئەمریكی كاریگەری لەسەر بازاڕی نەوت لە جیهاندا دەبێت‌و عێراق‌و وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت لە رێكخراوی "ئۆپێك" زەرەرمەندی گەورە دەبن‌و پێشبینی دەكات دواجار بۆ رێكخستنەوەی بازاڕی نەوت دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا پەنا بۆ بژاردەی سەربازیی ببات. لەبارەی دابەزینی نرخی نەوتەوە محەمەد جبوری- بەڕێوەبەری گشتی پێشووی وەبازاڕخستن لە كۆمپانیای سۆمۆ  وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت داوا لێبوردن دەكەم كە دوێنێ شەو نەمتوانی هیچ شتێك بنوسم سەرباری ئەوەی پسپۆڕییەكەم لە بواری وەبازاڕخستنی نەوتدایە، بەڵام زۆر كەس پەیوەندییان پێوەكردم و داوایان كرد لێكدانەوە بۆ ئەم دیاردەیە بكەم (دابەزینی بەهای نەوتی ئەمریكا) بۆ ئەوەی بینرێن بۆ بەرپرسان یاخود بڵاوی بكەنەوە. لە ساڵی 1986وە بازاڕی نەوت لە نیویۆرك دروستكراوە‌و ناوی لێنراوە بازاڕی كاغەزیی نەوت، ئەمە گەمەیەك بوو بۆ راكێشانی بەڕەكە لەژێر پێی وڵاتانی ئۆپێك، كە پێشتر ئەوان نرخی نەوتی خاویان دیاریدەكرد، لەوكاتەوە ئۆپێك وردە وردە كۆنترۆڵی خۆی بەسەر دیاریكردنی نرخی نەوتدا لەدەستدەدات‌و چیتر میكانیكییەتی خواست و خستنەڕوویش هاوشێوەی كاڵاكانی تر، توانای دیاریكردنی نرخی نەوتی نەماوە، بەڵكو ئەوەی رۆڵی سەرەكی دەگێڕێت كڕێن‌و فرۆشتنی موستەقبەلیی نەوتە لەناو بازاڕی كاغەزیدا. بازاڕی كاغەزیی نەوت وردە وردە زیاد دەكات، تا ئەو رادەیەی قەبارەی خستنەڕووی نەوت لە بازاڕی كاغەزیدا (14 هێندە) زیاترە لە قەبارەی ئەو نەوتەی كە لە بازاڕی راستەقینەدا مامەڵەی پێوەدەكرێت، لە بازاڕی واقیعی نەوتدا رۆژانە (100 ملیۆن) بەرمیل نەوت مامەڵەی پێوەدەكرێت، بەڵام لە بازاڕە كاغەزییەكەدا رۆژانە نزیكەی (هەزارو 400) ملیۆن بەرمیل نەوت مامەڵەی پێوەدەكرێت. كێشەكە ئەوەیە، ئەوانەی لە بازاڕی كاغەزیی نەوتدا مامەڵەدەكەن پێویست ناكات خەڵكانی شارەزای بواری نەوت بن، بەڵكو ئەوانە تەنیا كەسانێكن كە نرخ لێدەدەن‌و بەدوای بەدەستهێنانی قازانجێكی خێرادا دەگەڕێن. هەر بەوبۆنەیەوە، ساڵی 2008 یەكێك لە برایانی عێراقی راوێژی پێكردم لەبارەی لێدانی نرخ لە بازاڕی كاغەزیی نەوتیدا، رێنمایم كرد بە كڕین‌و قازانجكردنی بە بڕی زیاتر لە (4 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلار، ئەوكات داوای لێكردم لەوبوارەدا هاوكاری بكەم، بەڵام من رەتمكردەوە چونكە دژی شەریعەتی ئیسلامییە!!! فرۆشتنی كاڵایەك كە بوونی نییە (ئەمە نرخ لێدانە)، رێگای كاركردن لە بواری نەوت بەشێوەی كاغەزیی ئەوەیە تۆ بڕێك بەرمیلە نەوت دەكڕیت لەشێوەی كاغەزێكدا بۆ داهاتوو، دەبێت بۆماوەی مانگێك یان دوو مانگ بێت، بەر لەو مانگەی كە دیاریكراوە، لە رۆژی 20 و 21ی هەموو مانگێكدا بەرمیلە نەوتە كاغەزییەكان دەبن بە بەرمیلی راستەقینەی نەوت، ئەوانەی كاری لێدانی نرخ دەكەن لە بازاڕە كاغەزییەكاندا، زۆرجار كە نەوتەكەیان لە كاغەزەوە دەبێت بە نەوتی راستەقینە، ئیتر نەوتەكەیان ئەمبار دەكەن، بەڵام كاتێك ئەمبارەكان لە وشكانیدا پڕدەبن، نرخی بەكرێگرتنی كەشتییەكان بە رێژەی 687% بەرزدەبێتەوە، ئیتر ئەستەم دەبێت ئەو نەوتە لە كەشتییەكاندا ئەمبار بكرێت، چونكە ئەمبارەكان لەسەر وشكانیی پڕبوون یان بەكرێگیراون. كێشەكەی دوێنێ (مەبەستی نوسەر ئەو رۆژەیە كە بەهای نەوتی ئەمریكیی بۆ خوارو سفر دابەزی) ئەوەبوو، زۆرینەی ئەوانەی نرخەكان لێدەدەن پشتیان بە لێدوانێكی ترەمب بەستبوو لەبارەی ئەوەی نرخی نەوت‌و ژیانی ئابوری ئاسایی دەبێتەوە، بەڵام كاتێك كاتەكە لەدەستدەرچوو ئەوسا بە بارودۆخەكەیان زانی، ئەمە وای لێكردن پەنا ببەن بۆ خۆڕزگاركردن لە نەوتەكانیان‌و نرخی نەوتی خۆرئاوای تێكساس دوچاری داڕمان هات، هەندێك ملیۆنان دۆلار زیان‌و هەندێكی تر ملیۆنان دۆلار قازانجیان كرد. ئەمڕۆ وێنەكە رونترە (خراپترە)‌و كاریگەری دەبێت لەسەر بازاڕەكانی تریش، چونكە زۆرێك لەوانەی نرخەكان لێدەدەن لە بازاڕی مامەڵەی داراییدا، پێشبینی ئەوەیان دەكرد نرخی نەوت بەرزببێتەوە وەكو ئەوەی ترەمپ بەڵێنی دابوو !!! ئایا كاردانەوەی ترەمپ چی دەبێت !؟ ئایا قەرەبویان دەكاتەوە!؟ لەوباوەڕەدام بازاڕی نەوت تایبەت بە نەوتی تێكساس وەكو خۆی دەمێنێتەوە كە بنەڕەتی كێشەكە بوو. ئەمەش بێگومان رەنگدانەوەی لەسەر بازاڕی جیهانیی دەبێت‌و وڵاتانی ئۆپێك‌و عێراق لە گەورەترین زەرەرمەندەكان دەبن‌و پێدەچێت سەریش بكێشێت بۆ داڕمانی تەواوەتی بازاڕی نەوت ئەگەر بارودۆخەكە چارەسەرنەكرێت، ئەوكاتە ترەمپ هەوڵی چارەسەركردنی قەیرانەكە دەدات‌و پێدەچێت چارەسەرەكەش سەربازیی بێت!!!

(درەو): بڕیاربوو ئەم هەفتەیە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراوی عێراق حكومەتەكەی پێشكەش بە پەرلەمان بكات بۆ تێپەڕاندنی، بەڵام پێدەچێت ئەو سەبەتە مەرج و داواكارییەی لەلایەن هێزە سیاسییەكانەوە خراوەتە بەردەمی، وابكات نەتوانێت كارەكانی بەو دەستوبردییە ڕاپەڕێنێت. بەپێی دواین زانیارییەكان تا ئێستا كازمی نەیتوانیووە لەگەڵ ئەو كوتلانەی پشتیوانیان دەكەن بگاتە ڕێككەوتن، بەجۆرێك هێزە سەرەكییەكانی هەریەك لەسێ‌ پێكهاتەی عێراق(شیعەو سوننەو كورد) كۆمەڵێك مەرج‌و داواكاری تایبەت بە خۆیان بۆ ڕیزكردووەو، متمانەدانیان بە حكومەتەكەی  بەستووەتەوە بە جێبەجێكردنی ئەو داواكارییانە.   بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەكان، كازمی لەدانوستانی لەگەڵ هێزە شیعی‌و سوننی‌و كوردییەكان ڕووبەڕووی سێ‌ جۆر مەرج‌و داواكاری بووەتەوە: مەرج‌و داوای شیعەكان بۆ كازمی •    هێزو گروپەكانی هاوپەیمانی ئێران پێداگری دەكەن لەوەی پرۆگرامی حكومەتەكەی كازمی بڕگەیەكی تێدابێت بەڕاشكاوی باس لە جێبەجێكردنی بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق بكات كە بڕیاریداوە بە كردنە دەرەوەی هێزە بیانییەكان لەعێراق. •    بەهێزكردنی پێگەی حەشدی شەعبی‌و پاراستنی. •    بەدەستهێنانی هەندێك لەوەزارەتە سیادی‌و هەستیارەكان لەحكومەتەكەیدا. ئەمە ئەكرێت بە داواكارییەكی هاوبەشی تەواوی هێزەكان دابنرێت لەعێراق بە جیاوازی پێكهاتەكانەوە، گەرچی دەخرێتە خواروی لیستی مەرج‌و داواكارییەكانیان، بەڵام لەواقیعدا پرسێكی جەوهەرییە بۆ سەرجەم هێزە سیاسییەكان. مەرج‌و داوای سوننەكان بۆ كازمی هێزە عەرەبییە سونییەكانیش، كۆمەڵێك داواكاری تایبەت بە خۆیان هەیە كە بەپێی بایەخ‌و ڕیزبەندی بەمشێوەیە ڕیزیان كردووە:  •    ئاوەدانكردنەوەی ناوچە وێرانكراوەكانیان. •    گێڕانەوەی ئاوارەكان. •    كردنە دەرەوەی گروپەچەكدارەكان لەو شارە سونییانەی كۆنتڕۆڵیان كردووە. •    نیشتەجێكردنەوەی خەڵكە ڕەسەنەكان لەزێدی خۆیان. •    چارەسەركردنی دۆسیەی ڕفێنراوان‌و ونكراوان‌و دەستگیركراوەكان. •    قەرەبووكردنەوەی قوربانیانی كردەوە تیرۆرستییەكان‌و هەڵە سەربازییەكان. •    بەدەستهێنانی پشكی خۆیان لەحكومەت بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 2018. مەرج‌و داوای كورد بۆ كازمی •    كورد وێڕای ئەوەی كۆمەڵێك مەرجی كەڵكەبووی كۆنی هەیە، لەنمونەی جێبەجێكردنی مادەی 140و ئیستحقاقە نەتەوەییەكانی تر، بەڵام لەئێستادا ڕیزبەندی مەرجەكان بەپێی قۆناغەكە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە. •    پشكی كورد لە بودجەی عێراق. •    پابەندبوون بەسەرجەم ئەو ڕێككەوتنانەی پێشتر لەگەڵ عادل عەبدولمەهدی ئیمزاكراوە. •    پشكی كورد لەحكومەتی عێراق. ئەو دۆسیانەی چاوەڕێی كازمی دەكەن لەگەڵ ئەوەی هێزو لایەنە سیاسییەكانی عێراق لیستێكی دورودرێژ مەرج‌و داواكارییان بۆ كازمی ڕیزكردووە، لەملاشەوە لیستێكی دورودرێژ لە قەیران‌و دۆسیەی ئاڵۆز لەچاوەڕوانی كازمی_دان هەڵیانبداتەوە، كە دیارترینیان: •    ڕووبەڕووبونەوەی پەتای كۆرۆنا. •    جێبەجێكردنی داواكاری خۆپیشاندەران. •    قەیرانی دارایی‌و دابەزینی نرخی نەوت. •    دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردنی پێشوەخت. •    ڕووبەڕووبونەوەی گەندەڵی. •    هێشتنەوەی چەك لەدەستی دەوڵەت‌و دانانی سنورێك بۆ هەژموونی گروپە چەكدارەكان. •    هەژاری‌و بێكاری.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف 2018 ساڵی زێڕینی پارتییەكان بوو، هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیان بە (45) كورسییەوە بردەوە‌و زۆرینەی پەرلەمانیان كۆنترۆڵكرد، پارتی كە بوو بەبراوەی یەكەم، ئەوەندەی بیری لە دروستكردنی ئۆپۆزسیۆنێكی لاوازكردەوە، هێندە بیری لە دروستكردنی حكومەتێكی بەهێز نەكردەوە، پارتی لە دروستكردن‌و دیاریكردنی نەخشەی نوێی ئۆپۆزسیۆن لە كوردستان سەركەوتوو بوو، بەڵام لە دروستكردنی نەخشەی حكومەتدا كورتی هێناوە، یەكێتی كە هاوبەشی حكومەتە، ئێستا رۆڵی ئۆپۆزسیۆن دەگێڕێت.   پارتی‌و ئەزمونێكی نوێی حكومەت دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانیی، پارتی دیموكراتی كوردستانی كرد بە پارتی ژمارە (1)ی بێ ركابەر لە هەرێمی كوردستان. پارتی لەو هەڵبژاردنەدا كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، لەكۆی (111) كورسی پەرلەمان، (45) كورسی بەدەستهێناو لەگەڵ (11) كورسی كۆتاكاندا كە هەژمونی بەسەردا هەیە، توانی بەبێ لایەنەكانی تر (50+1)ی دەنگی ناو هۆڵی پەرلەمان‌و دوو لەسەر سێ دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان بۆخۆی زامن بكات. ئەم سەركەوتنە گەورە، لەسەرەتاوە وای لە پارتی كرد بەجۆرێك لە بێ باكانە مامەڵە لەگەڵ هێزە سیاسییەكانی تردا بكات، مەسرور بارزانی لە سێبەری ئەم سەركەوتنەدا پۆستی سەرۆكی حكومەتی وەرگرت. پارتی كە لە كابینەی هەشتەمدا، ئەزمونی حكومەتی بنكەفراوانی تاقیكردبووەوە‌و تاڵاوی "گەلەكۆمەكی" لایەنە پێكهێنەرەكانی حكومەتی چەشتبوو كە ئەوكات لە (یەكێتی + گۆڕان+ كۆمەڵ+ یەكگرتوو) پێكهاتبوو، بۆ كابینەی نوێ ئەو ئەزمونەی دوبارە نەكردەوە. پارتی بۆ كابینەی نۆیەم، بژاردەی "حكومەتی ترۆیكا"ی پەسەندكرد، واتە حكومەتی سێقۆڵی لەگەڵ (یەكێتی + گۆڕان)، ئەم ئەزمونە نوێیەش بێ كێشە نەبوو، هەر لەسەرەتاوە دانوستانەكان، نزیكەی (10 مانگ) پێكهێنانی كابینەكەیان دواخست، یەكێتی كەیسی دانانی پارێزگاری كەركوكی بەستەوە بە بەشداریكردن لە حكومەت، پارتی ئامادەنەبوو كەركوك بكات بە بەشێك لە هاوكێشەی پێكهێنانی حكومەت، چەندجارێك رێككەوتن كراو دواتر هەڵوەشایەوە، كابینەی مەسرور بارزانی بەم ناكۆكییانەوە لەگەڵ یەكێتی دەستیپێكرد. شاگەشكەبوونی پارتی بەو زۆرینەیەی لە هەڵبژاردن بەدەستیهێنا، خەریك بوو دەگەیشتە ئاستی نادیدەگرتنی واقیعی باوی دابەشبوونی سیاسی‌و سنوری قەڵەمڕەوییەكان لە هەرێمی كوردستان، مەسرور بارزانی بانگەشەی حكومەتی سەرتاسەری دەكرد، بەڵام هەرزوو بۆی دەركەوت ئەگەر یەكێتی لەگەڵ نەبێت، دەسەڵاتی حكومەتەكەی تاوەكو "دێگەڵە"یە.  لەدایكبوونی حكومەت بە كێشەوە دوای دەستبەكاربونی كابینەكەش، ناكۆكییەكان كۆتاییان نەهات، قوباد تاڵەبانی كە پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتی وەرگرتبوو، ناڕازی بوو لەوەی دەسەڵاتەكانی بۆ دیاری نەكراوە، ئەم پرسەش ماوەیەك دەستی حكومەتی گرت‌و دواجار بە چارەسەرێكی "نیوەناچڵ" كۆتایی بە مشتومڕەكان هات. كۆتایی ساڵی 2019 یەكێتی كۆنگرەی چوارەمی خۆی بەست، كۆنگرەیەك كە ئەنجامەكانی دڵخوازی پارتی نەبوون‌و تائێستا پارتی بە فەرمی دانی پێدا نەناوە، لەدوای كۆنگرەی چوارەوە، گرژییەكانی نێوان یەكێتی‌و پارتی زیاتر بوون، ئەمە كاریگەری لەسەر حكومەتیش دروستكردووە، بزوتنەوەی گۆڕان وەكو لایەنێكی پێكهێنەری حكومەت لەنێوان ناكۆكییەكانی پارتی‌و یەكێتیدا دۆشداماوە‌و لە چاوەڕێی پڕكردنەوەی پۆستەكانیدایە‌و تەمەنی كابینەكەش تادێت دەڕوات.  كێشەی ئەمدواییەی "زینی وەرتێ" لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا، تاقیكردنەوەیەكی تربوو بۆ دەسەڵاتی كابینەی مەسرور بارزانی‌و دەریخست كابینەكە نەیتوانیوە سنوریی دووئیدارەیی كاڵبكاتەوە، لەسەر ئەم كەیسە تیمی یەكێتی لە حكومەت گلەیی لە مەسرور بارزانی هەیە‌و دەڵێ پێگەی حكومەت بۆ شەڕی حزبیی بەكاردەهێنێت، مەسرور بارزانیش دەڵێ من قسەی خۆم كردووە‌و هەر قسەیەكی ترتان هەیە لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا بیكەن‌و لەوێ وەڵامتان دەدەمەوە. لەدوای دەستبەكاربونییەوە، مەسرور بارزانی سەردانی زۆرنی سەوزی نەكردووە، یەكێتییە نوێیەكانی دوای كۆنگرەی چوارەم تۆمەتباری دەكەن بە نادادپەروەریی جوگرافی لە دابەشكردنی داهاتەكانی حكومەتدا. كابینەیەكی ناسەقامگیر  ماوەی زیاتر لە (9 مانگ)ە، كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی دەستبەكاربووە، بەڵام هێشتا كابینەكە بەتەواوەتی جێگیرو سەقامگیر نەبووە‌و (6) پۆست هەن پڕنەكراونەتەوە، كە ئەمانەن: •    پۆستی سەرۆكی دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم كە بەر یەكێتی كەوتووە‌و (رەوەند مەلا مەحمود)ی بۆ كاندیدكراوە، پارتی ڤیتۆی لەسەر كاندیدەكەی یەكێتی هەیە‌و بە "ئۆكتۆبەرچی" ناوی دەبات، یەكێتی تائێستا ئامادە نییە كاندیدەكەی بگۆڕێت. •    پۆستی سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزار، ئەم پۆستە بەر یەكێتی كەوتووە‌و (عوسمان شوانی)ی بۆ كاندیدكراوەو تائێستا پڕنەكراوەتەوە. •    پۆستی سەرۆكی دەستەی گشتی كاروباری مین، ئەم پۆستەش بەر یەكێتی كەوتووە‌و (ئیسماعیل مەحمود) كاندیدكراوە بۆ وەرگرتنی‌و تائێستا پڕنەكراوەتەوە. •    پۆستی سەرۆكی سندوقی داهاتە نەوتییەكان، ئەم پۆستە بەر بزوتنەوەی گۆڕان كەوتووە‌و هێشتا پڕنەكراوەتەوە‌و گۆڕان نیگەرانە. •    یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی، ئەم پۆستە بەر بزوتنەوەی گۆڕان كەوتووە‌و هێشتا پڕنەكراوەتەوە، ئەم پۆستە پێویستی بە دەركردنی یاسایەك هەیە لە پەرلەمانی كوردستان. •    پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، ئەم پۆستە بەر پارتی دیموكراتی كوردستان كەوتووە‌و تائێستا پڕنەكراوەتەوە، (شێخ باز) سەرۆكی كۆمپانیای كار بەمدواییانە بەشداری كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران دەكات، بەڵام تائێستا بەفەرمی وەكو وەزیر دانەنراوە. جگە لەمانە ژمارەیەكی زۆر لە پۆستەكانی (جێگر وەزیر- بەڕێوەبەری گشتی- راوێژكارەكان- پۆستەكانی ئەنجومەنی ئاسایش، نوێنەرایەتییەكانی دەرەوە) پڕنەكراونەتەوە، كە بەپێی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت دابەشكراون بەسەر پارتی‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕاندا. مەسرور بارزانی لە یەكەم ئەزموندا مەسرور بارزانی كە لەدوای كشانەوەی مەسعود بارزانی باوكییەوە لە پۆستی سەرۆكی هەرێم هاتەپێشەوە‌و بۆ یەكەمجار خۆی لە پۆستی سەرۆكی حكومەتدا تاقیكردەوە، لەدوای دەستبەكاربوونیەوە روبەڕووی كۆمەڵێك قەیران بووەتەوە. بارزانی كوڕ لەسەرەتای دەستبەكاربونیدا، بەهیوای كۆتایهاتنی قەیرانی دارایی‌و زەمەنی پاشەكەوتی موچە، لەیەكەم بڕیاریدا دەوامی فەرمانبەرانی ئاسایی كردەوەو رێوشوێنەكانی دەوامی فەرمانبەرانی توندكردەوە، بەڵام دوای نۆ مانگ لە دەستبەكاربوونی، دوچاری هەمان قەیرانی كابینەی پێش خۆی (كابینەكەی نێچیرڤان بارزانی) بووەتەوە كە قەیرانی دارایی‌و دابەزینی نرخی نەوتە هاوكات لەگەڵ قەیرانی نێودەوڵەتی كۆرۆنادا. مەسرور بارزانی لە خەونی هەڵگرتنی تەواوەتی پاشەكەوتنی موچەوە ئێستا بیر لەوە دەكاتەوە لەبری (30) رۆژجارێك، (45 بۆ 60) رۆژجارێك موچەی فەرمانبەران دابەشبكات. یەكێكی تر لە بڕیارەكانی مەسرور بارزانی دوای دەستبەكاربوونی، نەهێشتنی رۆتین‌و بەرتیلدان‌و بەرتیل وەرگرتن بوو لە دامەزراوەكانی حكومەتدا، سەرباری ئەوەی كابینەكەی لەم بوارەدا هەنگاوی گەورەی هەڵنەهێناوە، لەلایەن یەكێتی هاوپەیمانییەوە لە حكومەت، تۆمەتباركراوە بە دۆسیەی گەندەڵی‌و وەرگرتنی بڕی (250 ملیۆن) دۆلار وەكو بەرتیل لە كۆمپانیای رۆزنەفتی روسی. بانگەشەكردن بۆ شەفافكردنی سەرچاوەی داهاتەكانی حكومەت، لەوانە داهاتی نەوت هێشتا شتێكی ئەوتۆی لێ سەوز نەبووە، تائێستا داهاتی نەوت هەموو ناگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی، بەمدواییەش رەخنەكان لە چۆنیەتی بەڕێوەچوونی كاروبار لە مەرزە سنورییەكان زیادیان كردووە. مەسرور بارزانی لە كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیراندا هۆكاری بەشێك لە كێشەكان دەگەڕێنێتەوە بۆ كابینەی نێچیرڤان بارزانی ئامۆزای. مەسرور بارزانی لەرێگەی تیمێكەوە حكومەت بەڕێوەدەبات كە لە هاوڕێ‌و هاوكارەكانی پێشتری خۆی لە ئەنجومەنی ئاسایش‌و دەزگای پاراستن پێكهاتوون، دەوترێت ئەم گروپە هەژمونیان بەسەر كاروبارەكانی ئەنجومەنی وەزیران‌و وەزارەتەكاندا كردووە، ئەم گروپە سەرۆكی حكومەتیان بەتەواوەتی لە شەقام‌و میدیاكانی دەرەوەی خۆی دابڕیوە، هەموو ئەمانە وایكردووە مەسرور بارزانی دوای دەستبەكاربوونی لە پۆستی سەرۆكی حكومەتدا نەتوانێت بەرگە ئەمنییەكەی پێشتری، لەخۆی دابماڵێت. لاوازی ئۆپۆزسیۆن وەكو خاڵی هێزی حكومەت بەهێزترین خاڵی كابینەی مەسرور بارزانی لاوازی ئۆپۆزسیۆنە، ئێستا یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە هاوبەشی حكومەتە‌و یەكێكە لە هێزەكانی پێكهێنەری دەسەڵات، لە هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان زیاتر قسەی لەسەر حكومەت هەیە. ئۆپۆزسیۆنی هەرێمی كوردستان لە چوار لایەن پێكدێت كە بریتین لە (جوڵانەوەی نەوەی نوێ- كۆمەڵی ئیسلامی- یەكگرتووی ئیسلامی- حزبی شیوعی)، ئەم لایەنانە سەرباری ئەوەی نەیانتوانیوە لەناو پەرلەمان گروپێكی بەهێزی ئۆپۆزسیۆن دروست بكەن، لە شەقامیشدا لاوازن‌و تائێستا جوڵەیەكی ئەوتۆیان نەكردووە. پارتی كە لە كابینەی هەشتەمدا بەدەست ناڕەزایەتی لایەنە پێكهێنەرەكانی ناو حكومەتەوە گیری خواردبوو، لەكابینەی نۆیەمدا بە دورخستنەوەی كۆمەڵ‌و یەكگرتوو لە حكومەت هەوڵیدا ناڕەزایەتییەكانی ناو حكومەت كەمبكاتەوە‌و نەخشەی ئۆپۆزسیۆنێكی لاواز لە دەرەوە جێگیربكات، بەڵام جارێكی تر لەناو دڵی حكومەتەوە ناڕەزایەتی دەستیپێكردووە‌و ئەمجارە لەبری بزوتنەوەی گۆڕان، یەكێتی رۆڵی ئۆپۆزسیۆن دەگێڕێت. ئێستا پارتی هەموو جومگە بەهێزەكانی دەسەڵاتی لە هەرێمی كوردستان بە دەستەوەیە (سەرۆكی هەرێم- سەرۆكی حكومەتی هەرێم- زۆرینەی پەرلەمان‌و دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان- دەسەڵاتی دادوەریی- دەسەڵاتی ئەمنی- دەسەڵاتی ئابوری)، سەرباری ئەمانەش مەسرور بارزانی هێشتا نەبووە بە سەرۆكی كابینەیەكی بەهێز و یەكگرتوو كە دەسەڵاتی تا ئەوپەڕی سنورەكان بڕبكات.  پارتی بەو زۆرینەیەی كە لە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمان بەدەستیهێنا، سەركەوتوو بوو لە دروستكردنی ئۆپۆزسیۆنێكی لاواز كە كاریگەری لەسەر كابینەی مەسرور بارزانی نەبێت، ئۆپۆزسیۆنێك كە لەدوای دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە لە ساڵی 2009دا كێشەی بۆ كابینەكانی پارتی دروستكردبوو، بەڵام لە نەخشەی دروستكردنی حكومەتدا كورتی هێناوە، لاوازی ئۆپۆزسیۆن، وایكردووە ئێستا یەكێتی وەكو لایەنێكی بەشداری حكومەت رۆڵی ئۆپۆزسیۆن بگێڕێت‌و بۆشاییەكە پڕبكاتەوە.  

درەو: "هەرێمی كوردستان لە دووڕووەوە‌ لە نێوەندی  مترسی بەندكراوانی داعشدایە، لەلایەك بە هۆی بوونی بەندكراوەكانی فیدراڵی لە هەرێم كە بەندكراوەكانی داعشی تێدایە، لەلایەكی¬ترەوە ناوچە جێناكۆكەكان كە ئێستا زۆرترین چالاكی داعش لەو ناوچانەیه ‌و بە نزیكی زیاتر لە 2000 چەكدار مەزەندە دەكرێن" ئەمە بەشێكە لەو مەترسیانەی كە وەك رانانێك  لەلایەن كۆمەڵێك توێژەری سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی لە هەرێمی كوردستان ئامادەكراوە. رانانەكەی ئەو سەنتەرە كە بەناوی (ململانێ ئەستەمەكان لە عێراق وهەرێمی كوردستان) ئامادەكراوەو بەشێكی تایبەتە بە (چارەنوسی بەندكراوەكانی داعش و مەترسییەكانی لە ئایندەدا)  رانانەكە سێ سیناریۆی خۆستۆتە روو لە سیناریۆی سێیەمدا كە بەهێزترین سیناریۆیە بەشێكی سەرەكی مەترسییەكە ڕوو لە هەرێمی كوردستان دەكات، ئەگەری بەهێزیش ئەوەیە، ناوچە جێناكۆكەكان كە زیاتر لە (2000) چەكداری داعشی لێیە، پشكی گەورەی مەترسیەكە چاوەڕێیان دەكات. ئەو توێژەرانە مەترسی ئەو بەندكراوانە دەبینن ئەویش بەهۆی بەهێزبوونەوەی داعش  لە فۆرمێكی تردا و گۆڕانی هاوكێشەی سیاسی لە ناوچەكەدا، هۆكارێكی تر ئەوەیە، خەڵكانی زۆر مەترسیداریان تیایە، كە دور نییە لە ئایندەدا وەكو كارتی سیاسی بەكاربهێنرێن.  بە پێی بەداداچوونەكانی توێژەرانی ئەم ڕانانە ژمارەی بەندكراوانی داعش بەمشێوەیە: یەكەم: لە عێراق؛ ژمارەی بەندكراوەكان نزیكەی 19000كەسە بەسەر 1٥ گرتوخانەی فیدراڵیدا دابەشكراون، كه 3000 لەم ژمارەیە لە ڕێگەی دادگاییكردنەوەوە‌ فەرمانی لە سێدارەدانیان بۆ دەرچوو و لە سێدارە دراون.  دووەم: سوریا؛ كە زیاتر مەبەست لە‌و بەندكراوانەیە لە گرتووخانەكانی رۆژئاوادان و كە لەلایەن كانتۆنەكانی ڕۆژئاواوە دەسگیركراون و لەژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكراتدان، ژمارەی گیراوەكان نزیكەی 12000كەس دەبێت و بەسەر هەشت گرتوخانەی سەرەكیدا دابەشكراون، ئەمە جگە لەو بەندكراوانەی كە لە گرتوخانەكانی رژێمی سوریادان و ژمارەكانیان ڕانەگەیەنراوە. سێیەم: توركیا؛ بە پێی راگەیەنراوە فەرمییەكانی توركیا ژمارەی ئەوبەندكراوانەی كە لە گرتوخانەكانی توركیان، 700 كەسە. چوارەم : ئوردن؛ نزیكەی 300كەسی داعشیان بەندكردوە   دەقی راپۆرتەكەی سەنتەری ئاییندەیی بەشی دووەم:  تەوەری سێیەم: چارەنوسی بەندكراوەكانی داعش و مەترسییەكانی لە ئایندەدا لەدوای ئەوەی شەڕی پێچەوانە لەگەڵ داعش لە عێراق و سوریا دژ بە ڕێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و سوریا ( داعش) لە كۆتایی 2015 دەستی پێكردەوە، ژمارەی ئەوانەی كە چەكداربوون و لەشەڕەكاندا دەسگیردەكران و ئەوانەش كە لە ڕێگەی ئاشكرابوونی پەیوەندییەكانیان بە داعش و دانپیانانی بەوەی پەیوەندییان بە داعشەوە هەیە زیاتر بوو، تا ئەوەی لەساڵی 2019دا  دوا پێگەی داعش لە باغۆزی  سوریا لە دەستی داعش وەرگیرایەوە، زۆرترین ژمارەی چەكدارییان لە رەققەو باغۆزی سوریا‌ دەسگیركران، لە عێراقیش لە دوا شەڕیان لە ناوچەی حەوزەی حەوێجەی پارێزگای كەركوك دەیانیان لێ دەسگیرگرا. بەمەش كۆتایی بە دەوڵەتی خەلافەتی داعش لە ڕوی واقیعی جەنگ و پانتایی دەسەڵاتی داعش لە عێراق و سوریا هات. - ژمارەی بەندكراوان و نەخشەی دابەشبوونیان هەرچەندە ئەو ژمارانەی لەبارەی بەندكراوەكانی داعشەوە دەوترێن هیچیان ژمارەی سەلمێنراو و ورد نین، چونكە لەبەر هەستیاری بابەتەكه سەلماندنییان ئاسان نییە، هەروەها نەبوونی زانیاری تەواو لەسەریان لەلایەن دەوڵەتەكان و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی بواری مافی مرۆڤ. لەلایەكی-ترەوە بەنكراوە‌كان لە زیاتر لە دەوڵەتێكەوە هاتوون و زیاتر لە ڕەگەزنامەیەكیان هەیە‌، هۆكارێكی¬تر ئەوەیە، خەڵكانی زۆر مەترسیداریان تیایە، كە دور نییە لە ئایندەدا وەكو كارتی سیاسی بەكاربهێنرێن، بەڵام بە نزیكەیی و بە پێی بەداداچوونەكانی توێژەرانی ئەم ڕانانە بەمشێوەیە: یەكەم: لە عێراق؛ ژمارەی بەندكراوەكان نزیكەی 19000كەسە بەسەر 1٥ گرتوخانەی فیدراڵیدا دابەشكراون، كه 3000 لەم ژمارەیە لە ڕێگەی دادگاییكردنەوەوە‌ فەرمانی لە سێدارەدانیان بۆ دەرچوو و لە سێدارە دراون.  دووەم: سوریا؛ كە زیاتر مەبەست لە‌و بەندكراوانەیە لە گرتووخانەكانی رۆژئاوادان و كە لەلایەن كانتۆنەكانی ڕۆژئاواوە دەسگیركراون و لەژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكراتدان، ژمارەی گیراوەكان نزیكەی 12000كەس دەبێت و بەسەر هەشت گرتوخانەی سەرەكیدا دابەشكراون، ئەمە جگە لەو بەندكراوانەی كە لە گرتوخانەكانی رژێمی سوریادان و ژمارەكانیان ڕانەگەیەنراوە. سێیەم: توركیا؛ بە پێی راگەیەنراوە فەرمییەكانی توركیا ژمارەی ئەوبەندكراوانەی كە لە گرتوخانەكانی توركیان، 700 كەسە. چوارەم : ئوردن؛ نزیكەی 300كەسی داعشیان بەندكردوە.  كۆی ئەم بەندكراوانە ژمارەیەكی ترسناكن و ئاماژەی هەڕەشەیەكیش لەسەر ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی دەردەخەن، بۆیە لە ڕووی ئاسایشەوە وەكو بۆمبێكی تەوقیتكراو باس دەكرێن، بە گشتی ئەم دەسگیركراوانە‌ هەڵگری رەگەزنامەی 54 دەوڵەتی جیاوازن، ئەمە جگە لەو خێوەتگایانەی كە خێزان و مناڵی ئەم بەندكراوانەی لە خۆگرتووە‌ و ‌ژمارەیان‌ لە 100000 كەس زیاترە. ژمارەیەكی زۆر لەمانە مناڵن و لە ئێستادا وەكو پێویست بەرنامەی چاكسازی كۆمەڵایەتیان بۆ فەراهەم نەكراوە. - بەندكراوانی داعش؛ لەنێوان یاسا وململانێی سیاسییەكاندا بەوپێیەی ژمارە زۆرەكەی بەندكراوان‌ لە رۆژئاوایه ‌و بەشێك لەم بەندكراوانە (كە ژمارەیان 3000كەس دەبێت) خاوەنی رەگەزنامەی ئەوروپین، دوای ئەوەی ترەمپ لە راگەیەنراوێكدا داوای ئەوەی كرد، پێویستە ئەم بەندكراوانە بۆ وڵاتەكانیان بگەڕێنرێنەوە، نیگەرانییەكی گەورە ‌لای ئەوروپیەكان بەتایبەت لای فەڕەنسا دروستكرد، چونكە ئەم وڵاتانە لەبەر چەندین هۆكاری سیاسی و یاسایی ئامادەنین نە بەندكراوەكان و نەمنداڵ و ژنەكانیان  وەربگرنەوە، چونكە پێیان وایە ئەم بابەته بەر ئەوەی بابەتێكی مرۆیی بێت، بابەتێكی سەربازی و ئاسایشییە‌، ترسی گەورەیان ئەوەیە ئەم دۆسێیە‌ وەكو فشارێكی سیاسی دژ بە ئەوروپا و بەرژەوەندییەكانیان بەكاربهێنرێت، بەتایبەت لەلایەن ولاتێكی وەك توركیاوه. هێزەكانی سوریای دیموكراتیش كەوتونەتە بەردەم بارگرانییەكی گەورەی مرۆیی، چونكە دابینكردنی ئاسایشی بەندینخانەكان پێویستی بە زیاتر لە 8000 پاسەوانە، ئەمە جگە لە تێچووی دارایی، تەندروستی و خزمەتگوزاریی بەندینخانە و كەمپەكان، هەروەها لایەنێكی¬تری دۆسێكە یاسایی و پرسی دادگاییكردنیانە، چونكە ‌ئیدارەی كانتۆنەكان سزای لە سێدارەدانیان هەڵوەشاندۆتەوە. ئەو دەوڵەتانەی كە تا ئێستا ژمارەیەك ژن و مناڵی جێماوی داعشەكانیان وەرگرتۆتەوە، تەنها چوار وڵاتن(ئوستراڵیا، روسیا، سودان و عێراق).  مەترسی و سیناریۆكانی ئاینده و پێگەی هەرێمی كوردستان لە هاوكێشەكەدا‌ بابەتێكی هەستیار و هەڵواسراو، كە هەمو رۆژێك مەترسیدار‌تر دەبێت، چونكە رێژەی لە %60 ی ئەو كەسانەی لە كامپەكانن مناڵن یەكێك لە گریمانەی پاش گەورەبوونیان، ئەوەیە سوپایەكی گەورەیان لێ دروست ببێت  بەپێیەی ئەم نەوانەی داعش بە هزری توندوتیژی ‌بارگاوین، لەلایەكی تر دۆخی سیاسی رۆژئاوا رۆژانە لەبەر ململانێ نێودەوڵەتی و هەرێمیەكان نا جێگرە و ئەركە دارایی و خزمەتگوزارییەكانیش هێندە زۆرن، سەختە ئیدارەی‌ ڕۆژئاوا، بۆ دوورمەودا بەرگەی بگرێت. جیا لەوەش تا ئێستا سێ مەترسیی كردەییان دروستكردووە بە هۆیەوە زیاتر لە 750كەس لە ژن و مناڵەكانیان هەڵهاتون، زیاتر لە 180 لە چەكدارەكانیش لە كاتی هێرشەكانی توركیا بۆ سەر رۆژئاوا لە زیندان هەڵهاتن. مەترسی دووەم لە كاتی كشانەوەی ئەمریكادا لە رۆژئاوادا هاتەئاراوە. مەترسی  سێیەم ئەو مەترسییه كە بەهۆی پەتای كۆرۆناوەیە‌، كە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ئەگەر كارەكانی هەڵپەسێرێت، یاخود هەڵبوەشێتەوە. مەترسی چوارەم ئەوەیە پەتای كۆرۆنا لەنێو زیندانەكان بڵاوبێتەوە. هەرێمی كوردستان لە دووڕووەوە‌ لە نێوەندی ئەم مەترسیەدایە، لەلایەك بە هۆی بوونی بەنكراوەكانی فیدراڵی لە هەرێم كە بەندكراوەكانی داعشی تێدایە، لەلایەكی¬ترەوە ناوچە جێناكۆكەكان كە ئێستا زۆرترین چالاكی داعش لەو ناوچانەیه ‌و بە نزیكی زیاتر لە 2000 چەكدار مەزەندە دەكرێن. - سیناریۆكان یەكەم: دروستكردنی دادگایەكی نێودەوڵەتی تایبەت بە بەندكراوەكان و ناردنەوەیان بۆ وڵاتەكانیان، نەك دادگایكردنیان بە تایبەتمەندی شوێنی(أختصاص المكانی)، كە زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا بەم سیناریۆیە ناڕازین‌. دووەم: هێشتنەوەی ئەم بابەتە بەم شێوەیەی ئێستا و هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی دارایی و تەندروستی، كردنەوی دەرگای ئاراستەكردنی ریفۆرمی كۆمەڵایەتی هاوچەرخ بۆ مناڵەكانیان و گێڕانەوەیان بۆ نێو كۆمەڵگە.  سێیەم: بەهێزبوونەوەی داعش  لە فۆرمێكی¬تردا و گۆڕانی هاوكێشەی سیاسی ناوچەكە، لەم ئەگەرەدا بە هۆی بوونی ئەزمونی پێشترەوە لەكاتی گرتنی موصڵ لە 2014دا، یەكەمجار پەلاماری زیندانی بادوش-یان دا، پاشان بەرەو موصڵ هێرشیان كرد و داگیریان كرد. چونكە لە ڕابردوو و ئێستادا، زیندانەكان باشترین قوتابخانەی فێركاری و پەروەردەی داعش بوون، ئەزمونی ئەبوبەكر بەغدادی لە زیندانەوە نمونەیەكی زیندووە. دەرئەنجام دەتوانین بلێین ئەم مەترسیە لە ئێستادا لەسەر ئاسایشی جیهان بە گشتی و ناوچەكە بەتایبەتی عێراق و سوریا هەستیار و ترسناكە، بە تێگەیشتن لەوەش هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی زۆرترین بنكە سەربازییەكانیان لە ناوچەكەدا‌ ناكۆكەكان كشاندۆتەوە، مەترسییەكە ترسناكتر دەردەكەوێت، وەك بینرا لەرۆژئاوای عێراق، بە تایبەتی ناوچەی قائیم (كە چاودێری هەردوو ناوچەی رۆژئاوای عێراق و ناوچەی ئەلبوكەمالی سوریای لێوە دەكرا لە لایەن هاوپەیەیمانانەوە چۆڵكراوه)‌، هەروەها هەردوو بنكەی كەی وەن لە كەركوك و گەیارە لە موصڵ چۆڵكرا، بۆیە سیناریۆی سێیەم بەهێزترین سیناریۆیە و لەئەگەری ڕودانی ئەم سیناریۆیەش بەشێكی سەرەكی مەترسییەكە ڕوو لە هەرێمی كوردستان دەكات، ئەگەری بەهێزیش ئەوەیە، ناوچە جێناكۆكەكان كە زیاتر لە (2000) چەكداری داعشی لێبێت، پشكی گەورەی مەترسیەكە چاوەڕێیان دەكات.  

راپۆرتی: درەو دواین لێكگەیشتنی هێزە سیاسییەكانی عێراق سەبارەت بەپێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت كۆتایهاتووە. پێكهاتەی حكومەتی داهاتوو لەسەر هەمان بنەمای ئەو میكانیزمە دابەشكراوە كە لەدوای ساڵی 2003وە لەعێراق پیادە دەكرێت.  هێزو لایەنە سیاسییەكان لەو حكومەتە كاتییەشدا پێداگریان لەسەر پاراستنی ئیستحقاقی هەڵبژاردن كردووە، كە هەندێك بە بەدیلی دەستەواژەی پشكێنەی ناودەبات. شیعەكان بۆ هەڵلوشینی توڕەیی شەقام  وا خۆیان پیشاندەدەن كە دەستبەرداری پێشكێنەی حزبی بوون‌و، دەڵێن: كوردو سوننە وازی لێناهێنن.   پشكی پێكهاتەكان لە كێكەكە زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن، حكومەتی داهاتوو لە 22 وەزارەت پێكدێت كە بەمشێوەیە دابەشدەكرێت: 🔹 11 وەزارەت بۆ پێكهاتەی شیعە. 🔹 6 وەزارەت بۆ پێكهاتەی سوننە. 🔹 3 وەزارەت بۆ كورد. 🔹 2 وەزارەتیش بۆ كەمینەكان. لەم دابەشكاریییەشدا، شیعەكان وەزارەتەكانی ناوخۆو دەرەوەو نەوتیان لەدەستدا دەمێنێتەوە، سوننەكانیش وەزارەتی بەگری‌و، لەبری وەزارەتی پەروەردە وەزارەتی خوێندنی باڵا وەردەگرن، وەزارەتی دارایش لای كورد دەمێنێتەوە، بۆ یەكەمجاریش لەدوای 2003وە دەنگۆی ئەوە هەیە كورد لەم كابینەیەدا وەزارەتی كارەبا وەربگرێت. ئەم دابەشكارییە وزارییەش جارێكی تر لەناو هەریەكێك لەم پێكهاتانەدا  ورد دەكرێتەوەو، بەپێی سەنگ‌و قورسایی‌و كورسی هەریەك لەهێزەكان‌و بایەخ‌و گرنگی وەزارەتەكان دابەشدەكرێنەوە. پشكی حیزیەكان لەكێكەكە 🔸دابەشكاریی وەزارەتەكان لەناو پێكهاتەی شیعەدا: 🔹 هاوپەیمانی "سائیرون" كە لەلایەن موقتەدا سەدرەوە سەرۆكایەتی دەكرێت‌و خاوەنی زۆرترین كورسی پەرلەمانە، 3 وەزارەتی بەردەكەوێت. 🔹 هاوپەیمانی "فەتح" كە لەلایەن هادی عامرییەوە سەرۆكایەتی دەكرێت‌و دووەم هێزی شیعەكانە لەڕووی ژمارەی كورسی پەرلەمانەوە، 3 وەزارەتی بەردەكەوێت. 🔹 هاوپەیمانی نەسر بەسەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی 2 وەزارەتی بەردەكەوێت. 🔹دەوڵەتی یاسا بەسەرۆكایەتی نوری مالیكی 1 وەزارەت. 🔹 ڕەوتی حیكمە بەسەرۆكایەتی عەمار حەكیم 1 وەزارەت. 🔹 حزبی فەزیلە بەسەرۆكایەتی محەمەد یەعقوبی 1 وەزارەت. 🔸دابەشكاری وەزارەتەكان لەناو پێكهاتەی سوننەدا: 🔹 هاوپەیمانی هێزە عێراقییەكان كە لەلایەن محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراقەوە سەرۆكایەتی دەكرێت، 4 وەزارەت. 🔹 ئیئتیلافی وەتەنییە بەسەرۆكایەتی ئەیاد عەلاوی، 1 وەزارەت. 🔹 پرۆژەی عەرەبی بەسەرۆكایەتی خەمیس خەنجەر، 1 وەزارەت. 🔸دابەشكاری وەزارەتەكان لەناو كورد: 🔹 پارتی دیموكراتی كوردستان 2 وەزارەت. 🔹 یەكێتی نیشتمانی كوردستان 1 وەزارەت. 🔸دابەشكاری وەزاری لەناو كەمینەكان. 🔹 كریستیانەكان 1 وەزارەت. 🔹توركمان 1 وەزارەت. ئەم لێكگەیشتنە سیاسییە كە هەندێك سەرچاوە بەسەرەتایی‌و هەندێكی تریش دەڵێن ڕێككەوتنی مەبەدەئی‌و كۆتاییە، لەلایەن سەركردە دیارەكانی شیعەو سوننەو كوردەوە ڕەزامەندی لەسەردراوەو بڕیارە لەئێوارەی ئەمڕۆ هەینییەوە ناوی كاندیدی وەزارەتەكان تاوتوێبكرێت. كاریگەری جارانیان نەماوە لەگەڵ ئەوەی دابەشكاری حكومەتی نوێ بەهەمان میكانزمی ڕابردووەوە، بەڵام هەندێك لەشارەزایانی كاروباری عێراق پێیانوایە، دانوستانەكانی ئەمجارەی پێكهێنانی حكومەت لەچوارچێوەی تەقلیدییەكەی ڕابردووی دەرچووە، بەوپێیەی پێشتر هێزە شیعییەكان تەواوی وردەكاری پشك‌و كاندیدەكانیان لەسەر ئاستی ناوخۆ یەكلادەكردەوە، پێشئەوەی لەگەڵ هێزە سوننی‌و كوردییەكان دەست بەگفتوگۆ بكەن. بەڵام لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی‌و سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكانەوە، كوردو سوننە ڕۆڵیان بەهێزتربووە، بەجۆرێك ئەوانە بڕیاریان لەچارەنوسی كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران داوە، ئەوەشی وایكردووە هێزە شیعییەكان ئەو واقیعە تازەیە قبوڵبكەن فشاری شەقام بووە لەسەریان، كەپێگەی لاوازكردوون‌و ناچاری كردوون پەلەبكەن لەدانوستانەكان، تەنانەت ئەگەر ئەنجامەكەشی بەتەواوی لەبەرژوەندی خۆیان نەبوببێت. هێزولایەنە شیعییەكان لەگەڵ ئەوەی ڕاسپارنی مستەفا كازمی بەجۆرێك لە جێبەجێكردنی داواكاری شەقام دەزانن بەو پێیەی ناوبراو سەر بەهیچاكم لەو هێزە سیاسییانە نییەو بەشێكیش نییە لەدەستەبژێری سیاسی تاقیكراوەی عێراق، دەیانەوێت لەڕێی گەیاندنی پەیامی سەرپشككردنی سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراویشەوە، جۆرێك لەسەربەخۆیی حكومەت پیشاندنی شەقام بدەن‌و لەتوڕەیی شەقامی عێراقی كەمبكەنەوە. چاو بەستە پێناچێت ئەوە وێنە ڕاستەقینەكە بێت، بەها ئەعرەجی جێگری سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق لەتویتێكدا دەڵێت، هێز شیعییەكانیان هەر بەناو كازمی_یان سەرپشككردووە، ئەگینا هەر دوای تەوابوونی ئەو كۆبونەوەیەی كە تێیدا كازمی_یان سەرپشككرد لەدیاریكردنی وەزیرەكانی كابینەكەی، سەركردەكانی شیعە نوێنەریان ناردووە بۆ لای كەسی ڕاسپێردراوو داوای وەزارەتی دیاریكراویان كردووەو كاندیدەكەشیان بۆ دیاركردووە. محمەد ڕەزا پەرلەمانتاری عێراق لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: قسەی هێزە شیعییەكان لەبارەی سەرپشككردنی كازمی ڕەنگدانەوەی دانوستانەكانی پشت پەردەنییە، كە پڕیەتی لە فشار لەسەر ڕاسپێردراو بۆ پێكهێنانی حكومەت.  بەوتەی ئەو: بەڵام دەنگوباسی پەیوەست بەو دانوستانە نهێنیانە ناگەنە ڕایگشتی، لەترسی توڕەكردنی شەقامی شیعە دژی ئەو هێزە سیاسییانەی كە نوێنەرایەتیان دەكات دوای ئەو شكستە گەورەیەی دووچاری بوون لەئیدارەدانی دەوڵەتدا.  داوای بەشی خۆیان ئەكەن  كوردو سوننە زۆر باكیان بە توڕەبوونی شەقام نییە، ئەوان پێیانوایە كە شەقامی شیعی لە هێزەكانی خۆیان توڕەن‌و ئەوان بەشێك نین لەو هاوكێشەیە، بۆیە بە ئاشكرا باس لە بەدەستهێنانی ئیستحقاقی ئەو خەڵكە دەكەن كە دەنگی پێداون‌و، پێویستی تەرجومەكردنی ئەو دەنگانە بۆ پۆست لەحكومەتدا، ئەمەش شیعەكانی نیگەران كردووە.  حەمید مەعلە سەركردە لەڕەوتی حیكمە لەوبارەیەوە دەڵێت: سوننەو كورد نایانەوێت پابەندبن بە سەربەخۆیی بەرپرسان‌و حەزیشی پێناكەن، وەك ئاماژەیەك بۆ خواست‌و پێداگری ئەو دوولایەنە لەدیاریكردنی كاندیدەكانیان بۆ وەزارەتەكان. ڕوونیشكردووەتەوە:  سوننەو كورد ئیستحقاقی هەڵبژاردنیان دەوێت، لەڕێی بەوەزیركردنی ئەوانەی نوێنەرایەتیان دەكات. ئەو سەركردەیەی حیكمە ئاماژە بەوەشدەكات: شەریكەكانی نیشتمان (كوردو سوننە) دەیانەوێت ئیستحقاقەكانیان لەدەستێكی سیاسیدا بێت كە بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ نوێنەراتیان بكات، نەك سەربەخۆبێت، وەك ئەوەی شیعە دەیەوێت.  

درەو: " لە ئایندەدا و لە سایەی نەبوونی چاكسازی و دابەشنەكردن و شۆڕنەكردنەوەی دەسەڵاتەكان و قوڵبوونەوەی زیاتری گرفتەكان، بەشێوەیەك كە ڕەنگە لەهەندێك شێوازیدا بەتایبەت لە ئاستی دیاردەی "دووئیدارەیی" و دەسەڵاتەكانی پارێزگاكاندا سیستمی حوكمڕانیی هەرێم بەرەو ناجێگیری ئیداریی و سیاسی تەنانەت لێكترازانی سیاسی و كارگێڕی هەنگاو بنێت"، ئەمە یەكێكە لەو سیناریۆیانەی كە وەك رانانێك  لەلایەن كۆمەڵێك توێژەری سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی لە هەرێمی كوردستان ئامادەكراوە. رانانەكەی ئەو سەنتەرە كە بەناوی (ململانێ ئەستەمەكان لە عێراق وهەرێمی كوردستان ) ئامادەكراوەو بەشێكی تایبەتە بە (سیستەمی ناناوەندێتی؛ گرفتەكان و ئاسۆكانی بەڕیوەبردن لە هەرێمی كوردستان ) ئاماژەیان بەوە كردووە" هێشتا هەولێر وەك پایتەخت لە زەینی بەشێك لە هاوڵاتیان و پارتەكاندا وەك ڕكابەری سلێمانی سەیر دەكرێت و بەپایتەختێكی نەتەوەیی-نیشتمانی (كە كراوە بێت بۆ سەرجەم لایەنەكان) سەیرناكرێت، یەكە ناناوەندییەكانی وەك پارێزگاكان دەسەڵاتەكی ئەوتۆیان لە پایتەختدا نیە" راپۆرتەكەی سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئاییندەیی لەلایەن ( د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول، د.یوسف گۆران، د.هەردی مهدی میكە، م یاسین تەها)وە ئامادەكراوە. دەقی رانانەكە بەشی یەكەم:     سیستەمی ناناوەندێتی؛ گرفته‌كانی و ئاسۆكانی به‌رێوه‌بردن لە هەرێمی کوردستان:  بیرۆکەی ناناوەندێتی (اللامرکزیە-Decentralization) لە سادەترین واتایدا بریتییە لە (گواستنەوەی پرۆسەی بڕیاردان و جێبەجێکردن لە دەسەڵاتی ناوەندییەوە بۆ یەکە کارگێریی و سیاسی و جوگرافییەکانی خوارەوەی وڵات)، ئەمەش دەشێت بە دەستور ڕێکبخرێت، بەتایبەت ئەگەر لە شێوازی ناناوەندێتیی سیاسی بوو کە ناسراوە بە "فیدراڵی"، لەم کاتەشدا یەکەکان دەسەڵاتی بڕیاردانیان لەسەر ئاستی "یاسادانان، جێبەجێکردن و دادوەری' دەبێت. هەروەک دەشێت بە یاسای ئاسایی ڕێکبخرێت ئەمەش زیاتر بۆ شێوازی ناناوەندێتی کارگێڕی کە بە کارگێریی خۆجێیەتی (الإدارە المحلیە) ناسراوە بەرکاردەبێت، لەم کاتەشدا زۆربەی کات یەکەکان دەسەڵاتی بڕیاردانیان تەنها لەسەر ئاستی جێبەجێکردنی سیاسەتە گشتیەکاندا دەبێت، بۆیە بەپێی بنەما یاسایی و دەستورییە باوەکان ئەم بیرۆکەیە لەسەر چەند پایەیەکی سەرەکی ڕاگیراوە:    ١- دابەشکردنی وڵات بۆ چەند یەکەیەکی جوگرافی(هه‌رێم، ناوچه‌ی ئۆتۆنۆم و پارێزگا...) کە هەریەکەیەک کەسایەتییەکی یاسایی خۆی هەبێت.   ٢- هەریەکەیەک بەپێی دەستور یان یاسای ئاسایی دەسەڵاتی بڕیاردانی سەربەخۆی لەسەر خۆبەڕێوەبردن و دابینکردنی پێداویستییەکانی خۆی پێ دەدرێت.    ٣- دانیشتوانی هەر یەکەیەک لەڕێی هەڵبژاردنی ڕاستەوخۆوە بڕیاردەر و کاربەدەستانی خۆیان دابنێن.    ٤- بوونی سەربەخۆیی دارایی کە لە سایەیەدا هەر یەکەیەک توانای هەبێت بە سەرچاوەکانی داهاتی خۆی هەموو یان زۆربەی خەرجییەکانی خۆی دابین بکات.   دامه‌زراندنی سیستمی ناناوه‌ندێتی له‌ وڵاتێكه‌وه‌ بۆ وڵاتێكی¬تر به‌ پێی ئه‌زمونی مێژوویی و كولتوری سیاسی و كارگێڕی جیاوازی تێدایه‌، هیچ كاتێك مۆدێلێك نیه‌ كه‌ ده‌قاوده‌ق بتوانێت له‌ وڵاتێكی¬تر وه‌ك خۆی جێبه‌جێ بكرێت، تایبه‌تمه‌ندی وڵات شوێنپه‌نجه‌ی سه‌ره‌كی له‌ دروستبوونی سیستمه‌كه‌ ده‌بینێت. ئه‌م راستینەیه بۆ كوردستانیش دروسته‌.   كوردستان و هه‌رێمه‌كه‌ی زاده‌ی ئه‌زمو‌نی مێژوویی، كولتووری سیاسی، ئابوری و كۆمه‌ڵایه‌تیی كۆمه‌ڵگەی كوردستانه‌ و هه‌ر بۆیه‌ دانانی سیستمێكی به‌ڕێوه‌بردنی باش و چالاك، به‌ ناناوه‌ندێتییه‌وه‌، پێویستی به‌ تێگه‌یشتنی شێواز و به‌ربه‌سته‌ مێژویی و كولتوورییه‌كانه‌ كه‌ زۆرجار به‌ هۆكاری جیاوازەوە پشتگوێ ده‌خرێت. - كولتووری به‌ڕێوه‌بردن و ناناوه‌ندێتی له‌ كۆمه‌ڵگای كوردستاندا   هه‌رچه‌نده‌ له‌ روی مێژوییه‌وه‌ كوردستان چانسی سه‌ربه‌خۆیی سیاسی-ئیداری نه‌بووه‌، به‌ڵام بۆ هه‌زاران ساڵ و تا ڕوخانی دوامیرنشین (بابان) له‌لایه‌ن عوسمانییه‌كانه‌وه‌ له‌ ساڵی ١٨٥١، كۆمه‌ڵگەكه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی ناناوه‌ندێتی به‌ڕێوه‌ ده‌چوو. واقعی جوگرافی، كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوری به‌رده‌وام پاڵپشتی كولتووری نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆیی و ناناوه‌ندێتی بووه‌. له‌ كاتێكدا ده‌وڵه‌تی مۆدێرن له‌ ئه‌وروپا چینی ناوه‌ڕاستی سیاسی و رۆشنبیری ئابووریی رۆڵی سه‌ره‌كی تێدا بینیوه‌، له‌ كوردستاندا واقعی سیاسی، ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی میرنشینه‌كان توانای دروستكردنی گوتاری نه‌ته‌وه‌یی سه‌ر‌تاسه‌ریی له‌سه‌رجه‌م ئاسته‌كان، به‌كارگێڕیشه‌وه‌، نه‌بووه‌، سه‌ره‌نجام تا ناوه‌ڕستی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م زۆربه‌ی هه‌رێمی كوردستان له‌ روی كارگێڕییه‌وه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی ناناوه‌ندێتی‌ به‌رێوه‌ ده‌برا، ئه‌م كولتوورەش‌ بۆ واقعی كۆمه‌ڵگەی كوردستان گونجاوتر بوو.  له‌ماوه‌ی نێوان روخانی دوا میرنشینی نیمچه‌سه‌ربه‌خۆی كوردستان ١٨٥١ و دروستبونی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ١٩٩٢ دوو ئه‌زمونی خۆبه‌ڕێوه‌بردن (١٩١٩ له‌ سلێمانی، ١٩٤٦ له‌ مهاباد) دروست بوو، هه‌ردوو ئه‌زمونه‌كه‌ ناوچه‌یی(لۆكه‌ڵی) بوون، جگه‌ له‌ هۆكاری¬تر، هۆكاری ناوخۆیی به‌هێزیش بۆ په‌لنه‌هاوشتنیان بۆ ده‌ره‌وه‌ی ناوچه‌كانیان هه‌بوو.  دامه‌زراندنی حكومه‌تی هه‌رێم (ساڵی ١٩٩٢) به‌ قۆناغێكی گرنگی یه‌كگرتنه‌وه‌ی گوتاری سیاسی  بینرا، به‌ڵام راستیه‌ك هه‌یه‌ كه‌ هه‌ردوو پارته‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌ی هه‌رێم له‌ ئانی شۆڕشی دژ به‌ به‌عسیشه‌وه‌ ناوچه‌كانیان دابه‌ش كردبوو، ئه‌م دابه‌شبوونه‌ش‌ ره‌گێكی قوڵی كولتووری و جوگرافی هه‌بووه‌ و ته‌نها ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئیراده‌ی پارته‌كان نه‌بووه‌، به‌ڵكو ده‌كرێت وه‌ك دوو ڕه‌وتی مێژوویی جیاوازی هه‌مه‌لایه‌ن ده‌ستنیشان بكرێت. پاش هه‌ڵبژاردنی ١٩٩٢ هه‌ردوو پارتی سیاسیی باڵاده‌ست (یه‌كێتی و پارتی) بێ ڕه‌چاوكردنی واقعی جوگرافی و كولتووری هه‌رێم هه‌وڵی دروستكردنی حكومه‌تێكی یه‌كگرتووی ته‌وافقی له‌سه‌ر بنه‌مای ناوه‌ندێتی دا، سه‌رباری سه‌ركه‌وتنه‌ به‌راییه‌كان، به‌هۆی لاوازی كولتووری هاوبه‌شی حوكمڕانی و ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌كی و به‌هێزی مه‌یلی خۆجێیی به‌رێوه‌بردن ئه‌م ئه‌زمونه‌ سه‌كه‌وتوو نه‌بوو ته‌نها دوو ساڵ بڕی كرد، سه‌ره‌نجام شه‌ڕی ناوخۆ و جیاكردنه‌وه‌ی جوگرافی و ئیداره‌ی جیاواز تا ٢٠٠٥ی لێكه‌وته‌وه‌.   پاش یه‌كخستنه‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم، له‌ یه‌ك حكومه‌تدا(٢٠٠٥) نه‌توانرا شێوه‌ی به‌رێوه‌بردنی هه‌رێم به‌ ته‌واوی یه‌كبخرێته‌وه‌، وه‌زاره‌تی دارایی و پێشمه‌رگه‌ بۆ ماوه‌یه‌ك به‌ جیاوازی مانه‌وه‌، هه‌وه‌ها ئیداره‌ی كۆن (زه‌رد و سه‌وز) به‌ دیفاكتۆ له‌ زۆربه‌ی بواره‌كاندا مایه‌وه‌، مه‌یلی ده‌سه‌ڵاتی لۆكاڵی له‌ رێی ناناوه‌ندێتی به‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی یه‌كگرتووی ناوه‌ندێتی له‌ هه‌ولێری پایته‌خت، به‌تایبه‌ت له‌ زۆنی سه‌وز، به‌هێزتر بوو، به‌م هۆیه‌وه‌ چه‌ندین یاسا و پڕۆژه‌ یاسا بۆ ناناوه‌ندێتی و دوركه‌وتنه‌وه‌ له‌ هه‌ژمون و ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ند(هه‌ولێر) گه‌ڵاڵه‌ كرا، هه‌روه‌ها له‌ ڕوی سیاسییه‌وه‌ بوو به‌ دروشم و داینه‌مۆی چه‌ندین پارتی سیاسی. سه‌ره‌نجام پاش ١٥ ساڵ له‌ یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئیداری نه‌ حكومه‌تی هه‌ولێر(پایتەخت) توانی ببێته‌ خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتی ته‌واو له‌ سه‌رتاسه‌ری هه‌رێم، نه‌ پارێزگا و ئیداره‌ سه‌ربه‌خۆكانیش توانیان ده‌سه‌ڵاتی ناناوه‌ندێتی له‌ ناوچه‌كانیان به‌ ته‌واوی بچەسپێنن. - شێوازەکانی جێبەجێکردنی ناناوەندێتی هەرێمی کوردستان:  بە گشتی له‌ ئێستادا هەرێمی کوردستان بە سێ شێواز ئەزموونی لەگەڵ جێبەجێکردنی سیستەمی ناناوەندی هەیە:     ١- ناناوەندێتی کارگێڕی: کە شێوازێکی فەرمییە و بەپێی یاسای تایبەتمەند هەرێم دابەشکراوە بۆ چەند یەکەیەکی جوگرافی بچوکتر وەک (پارێزگا، قەزا، ناحیە...). ٢- ناناوندێتى ناوچەیى: کە شێوازێکى نا فەرمییە و بە حوکمى جیاوازى كولتوور و مێژوی سیاسی تاڕادەیەک وه‌ك ئەمرى واقیع دروستبوە و لە ئەنجامى شەڕى ناوخۆشدا (١٩٩٤-١٩٩٨) بە‌ "دوو ئیدارەیى" ناسراوە، کە لەسایەیدا هەرێم وەک دوو قەڵەمڕەوى حوکمڕانى جیاواز بەناوى "زۆنى زەرد" و "زۆنى سەوز" دەردەکەوێت.    ٣- ناناوەندێتی خوار ناوچەیی: کە شێوازێکە لەنێوان فەرمی و نافەرمییدا، لە سنوری زۆنی سەوزدا وەک دوو یەکەی بچوکتر لە پارێزگای سلێمانی بە (ئیدارەی گەرمیان) و (ئیدارەی ڕاپەڕین) ناسراون، سه‌رباری ده‌ركردنی بڕیار بۆ قه‌زای سۆران و داواكردنی بۆ قه‌زای زاخۆ له‌ زۆنی زه‌رد جێبه‌جێ نه‌كراوه‌.  - گرفتەکانی سیستمی ناناوەندێتی لە هەرێمی کوردستان: هەرچەندە، وەک دەبینرێت شێوازەکانی جێبەجێکردنی ناناوەندێتی لە هەرێمی کوردستاندا فرەئاستە، بەڵام یەخەگیری گرفتی گەورەن، ڕەنگە گەورەترین گرفتیش بریتی بێت لە نەبوونی سەربەخۆیی دارایی، کە تیایدا وەک چۆن هەرێمی کوردستان بێ پشتیوانی دارایی حکومەتی ناوەندی لە بەغداد ناتوانێت زۆربەی خەرجییەکانی دابین بکات، هەرواش یەکە جوگرافییە کارگێڕییەکانی هەرێمیش بەبێ پشتیوانی دارایی دەسەڵاتی ناوەندی لە هەولێر ناتوانن زۆربەی پێداویستییەکانی خۆیان دابینبکەن. گرفتێکی¬تر پشتگوێخستنی ئامراز و پرۆسەی هەڵبژاردنە لە دانانی ئەنجومەن وکاربەدەستانی یەکە ناناوەندییەکاندا، کە جگە لە (پارێزگاکان)، لە ئاستی هیچ یەکەیەکی خوارووتردا (قەزا، ناحیە...) هیچ کاربەدەستیک بە هەڵبژاردنی ڕاستەخۆی هاوڵاتیان دانەنراوە. كێشه‌یه‌كی¬تر په‌یوه‌سته به‌ نوێنه‌رایه‌تی پارێزگاكان له‌ پایته‌ختدا یان ئه‌وه‌ی له‌ یاسای ده‌ستوریدا به‌ دۆخی ده‌ستوری و سیاسیی پایته‌خت ناوده‌برێت، هێشتا هەولێر وەک پایته‌خت لە زەینی به‌شێك له‌ هاوڵاتیان و پارته‌كاندا وه‌ك ڕكابه‌ری سلێمانی سه‌یر ده‌كرێت و به‌پایته‌ختێکی نه‌ته‌وه‌یی-نیشتمانی (كه‌ كراوه‌ بێت بۆ سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان) سه‌یرناكرێت، یه‌كه‌ ناناوه‌ندییه‌كانی وه‌ك پارێزگاكان ده‌سه‌ڵاته‌كی ئه‌وتۆیان له‌ پایته‌ختدا نیه‌. - چاکسازی لە سیستمی به‌رێوه‌بردن و ناناوەندێتیی هەرێمی کوردستاندا: قسه‌كردن له‌ ئاینده‌ی سیستمی ناناوه‌ندێتی له‌ هه‌رێمی كوردستان قسه‌كردنه‌ له‌ ئاینده‌ی خودی سیستمی سیاسی كه‌ لێره‌ ده‌كرێت به‌ چه‌ند سیناریۆیه‌ك وێنای بكه‌ین: سیناریۆی یەکەم: بۆ ئایندەی نزیکی ئەم سیستەمە لە هەرێمدا ئەوەبێت کە وەک خۆی و بەکۆی گرفتەکانی ئێستایەوە بێ هیچ چاکسازییەک بمێنێتەوە، ئه‌م سیناریۆیه‌ جگه‌ له‌وه‌ی كێشه‌كان به‌كراوه‌ی ده‌هێڵێته‌وه‌، چانسی دروستكردنی سیستمێكی پته‌وی حكومڕانیش كه‌ ره‌زامه‌ندی هاوڵاتیانی سه‌رجه‌م ناوچه‌كان بێت كه‌متر ده‌كاته‌وه‌و مه‌یلی ئینتمای نیشتمانی به‌رامبه‌ر ناوچه‌گه‌رێتی لاواز ده‌كات.  سیناریۆی دووەم: لە ئایندەدا و لە سایەی نەبوونی چاکسازی و دابه‌شنه‌كردن و شۆڕنه‌كردنەوەی ده‌سه‌ڵاته‌كان و قوڵبوونەوەی زیاتری گرفتەکانییەتی بەشێوەیەک کە ڕەنگە لەهەندێک شێوازیدا بەتایبەت لە ئاستی دیاردەی "دووئیدارەیی" و ده‌سه‌ڵاته‌كانی پارێزگاكاندا سیستمی حوکمڕانیی هەرێم بەرەو ناجێگیری ئیداریی و سیاسی ته‌نانه‌ت لێکترازانی سیاسی و كارگێڕی هه‌نگاو بنێت. سیناریۆی سێیەم: ئه‌م سیناریۆیه‌ زیاتر له‌سه‌ر ئه‌و گریمانه‌یه‌ كار ده‌كات كه‌ ده‌كرێت ئیراده‌یه‌كی به‌هێز هه‌بێت بۆ به‌هێزكردن وچالاككردن و گۆڕینی سیستمی به‌ڕێوه‌بردن له‌ هه‌رێمدا به‌ ناناوه‌ندیكردنی سیاسی و به‌شێكی زۆری ده‌سه‌ڵاته‌كان و هێشتنه‌وه‌ و به‌هێزكردنی ئه‌و ده‌سەڵاتا‌نه‌ی كه‌ مۆرك و ڕه‌هه‌ندی سیادی نه‌ته‌وه‌یی-نیشتمانیان هه‌یه. ئه‌م تێزه‌ی له‌م سیناریۆیه‌ هاتوه‌ كار له‌سه‌ر داڕشتنه‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان له‌ سه‌ر بنه‌مای فیدڕاڵی به‌ دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كان بۆ چه‌ندین ئاستی جیاواز(نیشتمانی، ئۆتۆنۆم، پارێزگاكان و قه‌زاكان) نێوان پایته‌خت و پارێزگاكان و دروستكردنی چه‌ندین ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی (پایته‌خت، ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی ژماره‌ یەک، ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی ژماره‌ دوو، ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی ژمارە سێ و چواریش له‌ ئاینده‌ش بۆ ناوچه‌ جێناكۆكه‌كان ته‌رخان بكرێت)، هه‌روه‌ها پایته‌خت بۆ ده‌سه‌ڵاته‌ گشگیرییه نیشتمانییه‌كان ته‌رخان بكرێت و په‌رله‌مان و حكومه‌تی تایبه‌ت به‌ ده‌سه‌ڵاته‌ حه‌سڕییه‌كان (په‌یوه‌ندی ده‌ره‌كی و به‌غدا، ئاسایش)ی تێدا جێگیر ببێت. ناوچه‌ ئۆتۆنۆمییه‌كانی¬تر خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتی خۆجێیی خۆیان بن و په‌رله‌مان و حكومه‌تی خۆجێی تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌بێت، ئه‌م ناوچانه‌‌‌ش له‌سه‌ر بنه‌مای ناناوه‌ندێتی له‌ چه‌ندین پارێزگا پێكبهێندرێت. هه‌روه‌ها له‌ ئاینده‌دا پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی ناوچه‌ كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم دۆخێكی تایبه‌ت یان ناوچه‌یه‌كی ئۆتۆنۆمیی جیاوازیان لێ دروستبكرێت و ببێت به‌ به‌شێك له‌ هه‌رێمه‌كانی كوردستان.   بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌م شێوازه‌ له‌ ناناوه‌ندێتی سیاسی‌ ده‌كرێت كار له‌سه‌ر ئه‌م پێشنیارانه‌ بكرێن: ١.به‌هێزكردنی پایەکانی ناناوەندێتی لەکۆی شێوازەکانیدا، وەک پابەندبوون بە هەڵبژاردنی دەوری بۆ ئەنجومەنه‌كان و کاربەدەستان لەسەر ئاستی سەرجەم یەکە نیشتمانی(هه‌رێم و ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی) خۆجیییەکان (پارێزگاکان، قەزاکان و ناحیەکان)، دەستواڵاکردنی یەکە ناوچەییەکان بۆ دابینکردنی داهات وخەرجییەکانی خۆیان.  ٢.بەیاساییکردنی ئه‌و شێوازانەی ناناوەندێتی کە تا ئیستا به‌ عورفی و وه‌ك پاشماوه‌كانی پێش یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئیداره‌ كاریان پێده‌كرێت، بۆ نموونە دیاردەی "دوو ئیدارەیی" لەجیاتی ئەوەی وەک دەرئەنجامەکانی ده‌سه‌ڵاتی نیمچه ‌حزبی مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت، وەک دوو زۆنی کارگێڕی (ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی)، کە گوزارشت لە جیاوازییە سیاسی و ئابووریی و کولتوورییە مێژووییە دوور و نزیکەکانی نێوانیان بکات، بەشێوەیەکی یاسایی ڕیکبخرێن و دەسەڵاتی بەڕێوەبردنیشیان بە ئەنجومەنی هەڵبژێردراو لەلایەن هاوڵاتیانی هەرلایەکیان بسپێردرێت و سەرچاوەی دارایی و داهاتەکانیشیان لەژێر ڕکێڤی ئەو ئەنجومەنە هەڵبژێردراوانەدا بێت. ٣.ژماره ‌و سیستمی ئێستای به‌ڕێوه‌بردنی پارێزگاكان كۆنه‌،‌ هی نزیكه‌ی سه‌ده‌یه‌كی سیستمی ناوه‌ندگەرای عێڕاقه‌، بۆیه‌ گه‌ر بمانه‌وێت سیستمێكی ناناوه‌ندێتی چالاك دروست بكه‌ین ده‌كرێت جگه‌ له‌ فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كانیان ژماره‌ی یه‌كه‌ كارگێڕییه‌كان(پارێزگا، قه‌زا، ناحیه‌) زیاد بكرێت، ئه‌م چاره‌سه‌ره‌ بۆ جوگرافیای شاخاوی كوردستان و زه‌حمه‌تی رێگاوبانه‌كان زۆر کردەییه‌. بۆ نمونه‌ ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی گه‌رمیان و ڕاپه‌ڕین بكرێن به‌ پارێزگا له سلێمانی، له‌ هه‌ولێر قه‌زای سۆران و له‌ دهۆك قه‌زای ئاكرێ  یان زاخۆ بكرێن به‌ پارێزگا و بلكێندرێنه‌وه‌ به‌ ناوچه‌ ئۆتۆنۆمییه‌كانیانەوە. ٤.بۆ به‌هێزكردنی ئاستی ده‌سه‌ڵاتی نیشتمانی یه‌كگرتوو سه‌باره‌ت به‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌ باڵا نیشتمانیه‌كان و توندكردنی هه‌ستی ئینتما بۆ ده‌سه‌ڵات و ناسنامه‌ی نیشتمانی گرنگه‌ ده‌سه‌ڵات و سیاسه‌تی ده‌ره‌كی و ئاسایشیی له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندی نیشتمانی له‌ پایته‌خت كۆبكرێته‌وه‌، قۆرخكردنی ناوه‌ندێتی بۆ سیاسه‌تی ده‌ره‌وه ‌و ئه‌منی ده‌ره‌كی و ڕاسپاردنی ئه‌م سیاسه‌تانه‌ به‌ دامه‌زراوه‌ی نیشتمانی ئاستی ئینتمای نیشتمانی هاوڵاتیان به‌رزده‌كاته‌وه‌، هه‌روه‌ها گرنگه‌ ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ندێتی له‌ پایته‌ختدا یه‌كه‌یه‌كی كاڕگێڕی سه‌ر‌به‌خۆ بێت و ته‌نها بۆ ده‌سه‌ڵاته‌ نیشتمانییه‌ دیاریكراوه‌كان ته‌رخان بكرێت خودی پایته‌خت زیاتر روخسار و مۆركێكی نیشتمانی گشتگیری هه‌بێ و پێشمه‌رگه‌ و ده‌زگا ئاسایشیەكان  له‌ ڕوی سیاسه‌ت و دامه‌زراوه‌وه‌ یه‌كبخرێنه‌وه‌. ٥.له‌ مۆدێلی جێبه‌جێكردن و شۆڕكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات بۆ هه‌رێم و یه‌كه‌ ناناوه‌ندییه‌كاندا، مه‌رج نیه‌ سه‌رجه‌م یه‌كه‌كان به‌هه‌مان ئاست و بوار موماره‌سه‌ی ده‌سه‌ڵات بكه‌ن، به‌ڵكو به‌پێی یاسایه‌كی باڵا یان ده‌ستورێك ناوچه‌ ئه‌تۆنۆمه‌كان و پارێزگاكان مۆدێلی ده‌سه‌ڵاتی ناهاوسه‌نگ، واته‌ جیاوازی نێوان ناوچه‌ی ئۆتۆنۆم و سه‌رجه‌م یه‌كه‌كان له‌ ئاست و بواری ده‌سه‌ڵات به‌پێی داواكاری یه‌كه‌كان په‌یڕه‌و بکرێت، بۆ نمونه‌ ناوچه‌یه‌كی ئۆتۆنۆم یان یه‌كه‌یه‌كی كارگێری خوازیاری ده‌سه‌ڵاتی ئابوریی و داراییه‌ كه‌ ڕه‌نگه ئه‌وانی ته‌ خوازیاری نه‌بن و زیاتر مه‌یلی ده‌سه‌ڵاتی كارگێڕی و پەروەردە و ته‌ندروستی هتد.. بن. له‌ ده‌ستور یان یاسا باڵاكه‌دا ناوچه‌ ئۆتۆنۆمه‌كان و یه‌كه‌ كارگێڕییه‌كان جیاوازییان ده‌بێت له‌ بواره‌كانی موماره‌سه‌ی ده‌سه‌ڵاتدا(سیاسی، ئابوری، كارگێڕی، په‌روەر‌دە و ته‌ندروستی)، له‌ زۆر وڵاتی جیهاندا ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ ناهاوسه‌نگه‌ هه‌یه ‌و په‌یڕه‌و ده‌كرێت، بۆ نمونه‌ له‌ ئیسپانیا له‌ كۆی سه‌رجه‌م ناوچه‌كانی ئۆتۆنۆمی كه‌ وڵاته‌كه‌ پێكدێنن دوو ناوچه‌ (كه‌ته‌لۆنا و باسك) ده‌سه‌ڵاتی فراوانتر و جیاوازیان هه‌یه.‌ هه‌روه‌ها له‌ ئیتاڵیا له‌ كۆی هه‌رێمه‌كانی ئه‌و وڵاته‌ ته‌نها پێنج هه‌رێم( سقڵیا، سردینیا، تیرینتۆ ئیدجی، ڤالی دا ئۆستا، فریولی ڤینیسیا) به‌پێی ماده‌ی١١٦ ده‌ستوری وڵات ده‌سه‌ڵاتی فراوانتریان هه‌یه‌، بۆیه‌ ده‌كرێت ئه‌م مۆدێلانه‌  له‌ كوردستانیش جێبه‌جێ بكرێت‌. باڵاده‌ستبو‌ونی كولتوور و سیاسه‌تی ناوه‌ندێتی و نه‌بوونی ئه‌زمون و شاره‌زایی و دامه‌زراوەیی به‌هێز بۆ به‌ڕێوه‌بردنی چالاكی یه‌كه‌ ناناوه‌ندییه‌كان ئاڵه‌نگاری گه‌وره‌ی به‌رده‌م هه‌ر پڕۆژه‌یه‌كی راسته‌قینه‌ی ناناوه‌ندێتین له‌ هه‌رێمی كوردستاندا، به‌ڵام له‌لایه‌كی¬تره‌وه‌ شكستهێنانی ئێستا له‌ داڕشتنی نمونه‌یه‌كی نوێی ناناوه‌ندێتی چالاك و په‌سه‌ندكراو مه‌ترسییه‌كانی جه‌مسه‌رگیری ناوچه‌یی و لێكترازان به‌هێز و فراوانتر ده‌كات، سه‌ره‌نجام پرۆسه‌ی گه‌شه‌سه‌ندن و جێگیربوون و به‌یه‌كەوەمانه‌وه‌ی هه‌رێمه‌كه‌ ده‌خاته‌ ‌به‌رده‌م چه‌ندین ئه‌گه‌ری مه‌ترسیدار و نادیار.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت ئەمە زەمەنی ئاوابوونی مەكتەب سیاسییەكانی حزبە.. لەمانگێكدا چەندین گرژی لە پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی رویانداوە‌و هیچ كۆبونەوەیەك بۆ گەیشتن بە چارەسەر نەكراوە، لە قەیرانی غازەوە بۆ شەڕە بەیاننامەی زانیاری‌و پاراستن، ئێستا زینی وەرتێ گەیاندویەتییە لوتكەی گرژی. كۆتایی مەكتەب سیاسییەكان رۆژگارێك بەدیاریكراویش دوای راوەستانی شەڕی ناوخۆ، مەكتەب سیاسی پارتی‌و یەكێتی ناوێكی دیاری سیاسەت بوون لە هەرێمی كوردستان، بەردەوام لە میدیای هەردوو حزبەوە دەردەكەوتن‌و بڕیاری شەڕو ئاشتییان دەدا، بەڵام ئەم رۆژانە ئیدی ناوی مەكتەبی سیاسی ناوێكی درەوشاوە نییە، ئەمە زەمەنی نەوەی دووەمی سیاسییەكان‌و ئاوابوونی خۆری مەكتەب سیاسییەكانە. یەكێتی‌و مەكتەبی سیاسی كۆتاییەكانی ساڵی رابردوو یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆنگرەی چوارەمی خۆی كرد، ئەمە یەكەمین كۆنگرەی دوای كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سەركردەی مێژوویی حزبەكە بوو، لەو كۆنگرەیەدا یەكێتییە نوێیەكان كۆتاییان هێنا بە زەمەنی مەكتەبی سیاسییە كۆنەكان. لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا نەوەی دووەمی تاڵەبانییەكان جڵەوی دەسەڵاتی حزبیان گرتەدەست‌و كۆتاییان بە رۆڵی مەكتەب سیاسی حزب هێنا كە زۆرینەیان لە هاوڕێ نزیكەكانی تاڵەبانی باوك بوون، ئەمە سەرەتای زەمەنی ئاوابوونی ئەو دەستەبژێرە سیاسییەی ناو یەكێتی بوو كە رۆژگارێك رۆڵی بەرچاویان لە سیاسەتەكانی حزبدا هەبوو. مەكتەب سیاسییەكانی دوێنێ یەكێتی ئێستا لەناو ئەنجومەنێكدا بەناوی ئەنجومەنی باڵای سیاسی كۆكراونەتەوە كە كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكایەتی دەكات، ئەمانە كە پێكهاتوون لە (كۆسرەت رەسوڵ- مەلا بەختیار- حاكم قادر- ئەرسەلان بایز- عومەر فەتاح- جەعفەر شێخ مستەفا) ئێستا لە دامەزراوەیەكدا كاردەكەن كە هیچ رۆڵێكی بڕیاردانی لەناو یەكێتیدا نییە‌و تائێستا چاوەڕوانی ئەوەن ئەنجومەنی نوێی سەركردایەتی حزب دەسەڵاتیان بۆ دیاری بكات، ئەمان رۆژگارێك زۆربەیان ئەندامی وەفدی دانوستانكاری یەكێتی بوون بۆ شەڕو ئاشتی‌و رێككەوتنە سیاسییەكان، بەڵام ئێستا لێكەوتوون‌و لە دوورەوە تەماشای رووداوە سیاسییەكان دەكەن. پارتی‌و مەكتەبی سیاسی بۆ پارتی دیموكراتی كوردستانیش دۆخەكە هاوشێوەیە، مەكتەبی سیاسی پارتی ئێستا لەجێگای نەبوودایە، مەسعود بارزانی كە بڕیاردەری سەرەتاو كۆتاییە لەناو پارتیدا، ئێستا ئیتر پشتی لە هاوڕێ كۆنەكانی خۆی كردووە‌و ژمارەیەك روخساری نوێی لە دەوری خۆی كۆكردوەتەوە كە هەندێكیان رۆژێك لە رۆژان پارتی نەبوون‌و بەمدواییە لە پرۆسەی سەنگەرگۆڕینەوەدا لە بارزانی نزیكبوونەتەوە، ئەمانە زۆربەیان گەنجن. مەكتەبی سیاسی پارتی لەدوای دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە لە ناوەڕاستی ساڵی 2019، چیتر ئەو رۆڵەیان نەماوە‌و قسەیەكیان لە سیاسەتی پارتیدا نییە. كۆتایی ساڵی 2019 زەمەنی كۆنگرەی حزبە سیاسییەكانی هەرێم بوو، یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و یەكگرتووی ئیسلامی‌و حزبی زەحمەتكێشان كۆنگرەی خۆیان كرد، ئەوكات پارتیش رایگەیاند كۆنگرەی چواردەیەمی خۆی لە ساڵی 2020دا دەبەستێت، (100) رۆژ تێپەڕیوە بەسەر ساڵی نوێدا، ئاسۆی كۆنگرەی پارتی نادیارە، كۆنگرەیەك كە پێشبینی دەكرێت تێیدا مەسرور بارزانی كوڕی مەسعود بارزانی سەرۆكی حزب ئەستێرەی بدرەوشێتەوە‌و لەبەرامبەردا گورزێكی بەهێز لە پێگەی نێچیرڤان بارزانی برازای مەسعود بارزانی بدرێت‌و هاوكات خۆری ژمارەیەك لە مەكتەب سیاسییەكانی پێشتری حزب ئاوا ببێت. (رۆژ نوری شاوەیس- فازل میرانی- ئازاد بەرواری- عارف تەیفور- كەمال كەركوكی- عیزەدین بەرواری- جەعفەر ئیمنیكی- مەحمود محەمەد) رۆژگارێك دانوستانكاری باڵای پارتی بوون بۆ شەڕو ئاشتی، ئێستا ناویان ونە. زەمەنی كوڕەكان 2019 ساڵی كوڕەكان بوو، لەناو پارتی دیموكراتی كوردستاندا مەسرور بارزانی كوڕی مەسعود بارزانی سەرۆكی حزب قەڵەمبازێكی گەورەی داو بۆ یەكەمجار پۆستی سەرۆكی حكومەتی وەرگرت، لەناو یەكێتیدا بافڵ تاڵەبانی كوڕە گەورەی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی برازای، موشەكئاسا بۆ سەرۆكایەتی حزب سەركەوتن. لەناو بزوتنەوەی گۆڕانیشدا دوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، ئەستێرەی كوڕەكانی درەوشایەوە، كۆتاییەكانی 2019 بزوتنەوەی گۆڕان رێكخەرو خانەی راپەڕاندنی حزبی هەڵبژارد، كوڕانی نەوشیراوان مستەفا كە ئێستا پێگەی بەهێزیان لەناو حزبدا هەیە، نەهاتنە پێشەوە، رەنگە ئەوان وەرگرتنی پۆستی رێكخەری حزبیان بۆ قۆناغێكی تر دواخستبێت، بەڵام بێ رۆڵ نین لەناو سیاسەتەكانی حزبدا‌و لە پشتەوە قسەی خۆیان هەیە. لە بۆشایی مەكتەبی سیاسیدا رۆڵی بەهێزی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و پارتی رۆژگارێك جێگای رەخنەبوو، تا ئەو ڕادەیەی هەندێك لە رەخنەگران باسیان لەوەدەكرد، شتێك بەناوی حكومەتەوە نییە‌و هەموو پرسەكان لە مەكتەبی سیاسی دوو حزبە دەسەڵاتدارەكەی هەرێم یەكلادەكرێتەوە، ئەمە خاڵی نێگەتیڤی مەكتەب سیاسییەكان بوو، بەڵام لایەنی ئەرێنی ئەوان ئەوە بوو، لە بارە لەناكاوەكان‌و گرژییەكاندا دەستوەردانی خێرایان دەكرد‌و بارودۆخەكەیان رادەگرت، پەیوەندی مەكتەب سیاسییەكانی پێشتری هەردوو حزب لە پەیوەندی سیاسییەوە سەریكێشابوو بۆ پەیوەندی كۆمەڵایەتی‌و ئابوریش، بەڵام ئێستا كە خۆری ئەوان لە گۆڕەپانەكەدا كوژراوەتەوە، هێڵی پەیوەندی گەرمی نێوان پارتی‌و یەكێتیش كێشەی بۆ دروستبووە. بەمدواییە زیاتر لە چەند كێشەو گرژییەك لەنێوان هەردوو حزب رویداوە‌و بەبێ چارەسەر بەجێهێڵدراون‌و رەنگە لە هەر ساتێكدا سەرهەڵبدەنەوە، هەندێك مەترسی ئەوەیان هەیە گرژییەكان بگاتە ئاستی كشانەوەی یەكێتی لە حكومەت‌و دروستبوونەوەی دووئیدارەیی. هەندێك دۆخی ئێستا بە كۆتایی زەمەنی مەكتەب سیاسییەكان ناودەبن، هەندێكی تر دەڵێن ئەوانە هێشتا كاریگەرن‌و لە گۆڕەپانەكەدان، چاوەڕی ئەوەن گەنجەكانی حزب لە ململانێكانیان ماندوو بین، ئەوكات خۆیان بە ناچاری دەگەڕێنەوە بۆ لای ئەوان‌و بەدوای چارەسەردا دەگەڕێن. هێڵی گەرمی پارتی‌و یەكێتی پارتی كە رۆژگارێك كێشەی لەگەڵ ئەوە هەبوو یەكێتی خاوەنی ناوەندێكی بڕیار نییە كە بتوانێت گفتوگۆی لەگەڵ بكات، ئێستا ئیتر بەهانەی نەماوە، یەكێتی سەركردایەتی‌و ناوەندی بڕیاری خۆی دیاریكردووە، بەڵام سەركردە نوێیەكانی یەكێتی دڵخوازی مەسعود بارزانی نین، تائێستا پارتی بە فەرمی دانی بە هاوسەرۆك‌و مەكتەبی سیاسی نوێی یەكێتیدا نەناوە، لەدوای هەڵبژاردنی هاوسەرۆكەكانەوە گرژییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی زیادی كردووە‌و كەمنەبووەتەوە، ونبوونی رۆڵی مەكتەب سیاسییەكانی هەردوو حزب رۆڵی هەبووە لە ئاساینەبوونەوەی پەیوەندییەكان. ئێستا هێڵی گەرمی پەیوەندی نێوان پارتی‌و یەكێتی لەسەر ئاستی كەسە نەك مەكتەب سیاسی، لە پارتی نێچیرڤان بارزانی هەوڵی نێوەندگیری‌و دۆزینەوەی چارەسەر دەدات، لەناو یەكێتیش قوباد تاڵەبانی بووە بە هێڵی گەرمی پەیوەندییەكان. پارتی مەكتەب سیاسییە نوێیەكانی یەكێتی ناناسێت‌و پێشتر مامەڵەی لەگەڵ نەكردوون، یەكێتییە نوێیەكانیش لەبەردەم یەكەم تاقیكردنەوەدان لەبەردەم جەماوەری حزبەكەیان‌و ئامادەنین بەو ئاسانیە مل بۆ پارتی بدەن، ئەمە قۆناغێكی نوێی پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتییە كە نەخشەكەی كاریگەری گەورەی لەسەر داهاتووی هەرێمی كوردستان دەبێت.  

راپۆرتی: درەو وەك چاوەڕواندەكرا، كۆدەنگی هێزە سیاسییەكانی عێراق لە ڕاسپاردنی مستەفا كازمی_دا، هەنگاوەكانی ناوبراوی بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی ئاسان‌و بێ ئاستەنگ كرد، بەجۆرێك دوای كەمتر لەهەفتەیەك لە ڕاسپاردنی لەلایەن سەرۆك كۆماری عێراقەوە، ئەمڕۆ كازمی تەواوكردنی كابینەی حكومەتەكەی ڕاگەیاندو، بەنیازە بەمنزیكانەش پێشكەش بە پەرلەمانی عێراقی بكات. كابینەكە حازرە بەگوێرەی میدیا عێراقییەكان، سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو ناوی وەزیرانەكانی كابینەكەی ئامادەكردووە، لەئێستادا سەرقاڵی دانوستانە لەگەڵ كوتلە سیاسییەكان سەبارەت بە تێپەڕاندنی لەپەرلەمان بەزووترین كات، لەپێناو دەستكردن بەكارەكان بەپێی ئەو ئەلەویاتانەی پێویسیتان بە ڕاپەڕاندن هەیە، وەك كازمی خۆی ئاماژەی پێكردووە.  چانسی تێپەڕاندنی حكومەتەكەی كازمی لەپەرلەمان زۆر لە ڕاسپێردراوەكانی پێشخۆی بەهێزترە، (محمەد عەلاوی) ویستی بەپێچەوانەی خواستی هێزە كوردی‌و سونییەكان خۆی وەزیرەكانی كابینەكەی دیاریبكات، ئەوە وایكرد حكومەتەكەی ڕووناكی نەبینێت. (عەدنان زورفی)یش لەدەرەوەی خواستی زۆرینەی هێزە شیعییەكان ڕاسپێردرا، ئەوەش هۆكاری سەرەكی بوو كە هەمان چارەنوسی ئەوەی پێش خۆی هەبێت، بەڵام كازمی هیچكام لەم كێشانەی نییە. سەرۆك وەزیری قەیرانەكان كازمی وەك خۆی دەڵێت: سەرۆك وەزیری قەیرانەكانە، دەیەوێت بەهاوكاری هێزە سیاسییەكان، عێراق لەدۆخی ئێستا بپەڕێنێتەوە. ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی كردووە بە ئامانجێكی دیاریكراو و سەرەكی حكومەتەكەی، لەگەڵ ڕووبەڕووبونەوەی ئەو ئاستەنگانەی بەرۆكی عێراقی گرتووە. ئەو ناچارە هەوڵی ڕازیكردنی تەواوی كوتلە سیاسییەكان بدات بۆ تێپەڕاندنی حكومەتەكەی، بەڵام ئەم خاڵە پێچەوانەی خواستی خۆپیشاندەرانە. گەرچی لە ئێستادا كۆرۆنا شەقامەكانی پێ چۆڵكردوون، بەڵام پێناچێت هەروا بەچۆڵی بمێنێتەوە. خۆپیشاندەران دەگەڕێنەوە وێڕایی چەندین قەیران‌و دۆسیەی ئاڵۆز كە لەچاوەڕوانی حكومەتەكەیدان، لەگەڵ كۆتایهاتنی كۆرۆنادا، كازمی دەبێت چاوەڕوانی سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندانەكانیش بێت، بەتایبەت كە ماوەیەكە چالاكانی خۆپیشاندانەكانی عێراق لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا ئاماژە بەنزیكی گەڕانەوەیان دەكەن بۆ شەقامەكان. هەنگاوەكانی عادل عەبدولمەهدی بەدامەزراندن‌و گێڕانەوەی دەیان هەزار كەس بۆ سەركارەكانیان نەیتوانی كۆتایی بەخۆپیشاندانەكان بێنێت، ڕەنگە تاكە ڕێگە لەبەردەم كازمی_دا ئەنجامدانی كۆمەڵێك چاكسازی خێرا‌و دانانی سنورێك بۆ گەندەڵی‌و، گێڕانەوەی شكۆ بێت بۆ دەوڵەت، كە فراوانبوونی هەژموونی گروپە چەكدارەكان زیانی گەورەی پێگەیاندووەو، پرسیاری جدی لەسەر ڕۆڵی دەوڵەت‌و دامەزراوە لەعێراق دروستكردووە.  مەسەلە جەوهەرییەكە یەكێك لەو خاڵە گرنگانەی كازمی لەگفتوگۆ ڕۆژنامەوانییەكەی كە لەگەڵ ژماریەك لەمیدیا عێراقییەكان ئەنجامیداو، بۆ یەكەمجارە لە دوای ڕاسپاردنییەوە ڕۆشنایی دەخاتەسەر، مەسەلەی بوونی سوپای ئەمریكایە لەعێراق، كە بەلای هێزە شیعییەكان بەگشتی‌و گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێرانەوە خاڵێكی جەوهەرییە. كازمی لەوبارەیەوە وتی: "گفتوگۆی جدیمان دەبێت لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سەبارەت بە سروشتی مانەوەیان لەعێراق، ئەوەی گرنگە مامەڵەی لەگەڵدا بكەین ئەوەیە نابێت عێراق ببێت بە گۆڕەپانی تەسفیەی حسابات". وەك ئاماژەیەك بۆ ململانێی نێوان ئێران‌و ئەمریكا. هێزە شیعییەكان‌و ئێرانییەكانیش نایەوێت دۆخی بەریەككەوتن لەگەڵ ئەمریكا لەعێراق بەرەو ئاڵۆزی زیاتر بڕوات، ڕاسپاردنی كازمی_یش لەبنەماوە بۆ ئەوان بەشێكە لەپرۆسەی هێوركردنەوەو پەنابردن بۆ بژاردەی سیاسی لەبری پەنابردن بۆ توندوتیژی‌و بەریەككەوتنی سەربازی، كە لەئەگەری درێژەكێشانیدا ڕەنگە كاردانەوەكانی ئەمریكا كارەساتاوی ببێت بۆ عێراق‌و ئێرانیش، بەوەش شیعییەكان كە بڕیاردەری یەكەمی عێراقن زەرەرمەندی گەورە دەبن تێیدا .  سیناریۆی خۆیانە       وەك دەوترێت بژاردەی سیاسی تاكە سیناریۆی تاران‌و هێزە هاوپەیمانەكانی نییە لەعێراق، بەڵكو پەنابردن بۆ توندوتیژی‌و هەڕەشە وەك یەكێك لەبژاردەكان‌و چەكێكی هەمیشەیی لەدەستیاندا هێشتووەتەوە، بەڵام میكانیزمی بەكارهێنانەكەیان گۆڕیوە.  ئاگایانی دۆخی عێراق پێیانوایە، هەڕەشەی هەندێك لەگروپە شیعییەكان لە مستەفا كازمی‌و حكومەتەكەی، یارییەكی سیاسی ئێران‌و هێزە سیاسییە هاوپەیمانەكانێتی لەعێراق، لەلایەك پشتیوانی سیاسی كازمی دەكەن‌و هەوڵی سەرخستنی دەدەن، لەلایەكی تریشەوە ئەو گروپانە وەك فشارێكی بەردەوام‌و مەترسییەكی هەمیشەیی بەكاریدێنن لەسەری، بۆ ئەوەی كازمی پرسی مانەوەی سوپای ئەمریكا لەعێراق بە مەسەلەیەكی جدی وەربگرێت‌و هیچ سازشێك یان گۆڕانكاری لەهەڵویستیدا نەكات، لەلایەكی تریش ئەوە بدەن بەگوێی ئەمریكییەكاندا كە هێزە سیاسییە شیعییەكان جموجۆڵی سەربازی گروپە چەكدارەكانیان ڕاگرتووە لەدژیان، ئەگینا سوپای ئەمریكا دەبێت هەمیشە لەباری نائاسایدا‌و چاوەڕێی هێرشەكانیان بكات .  تكایان لێكردوون  بەگوێرەی سەرچاوە سیاسییە ئاگادارەكان، هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی"فەتح"و ژمارەیەك لەسەركردەكانی حەشدی شەعبی جموجۆڵێكی چڕیان دەستپێكردووە بە ئامانجی ڕێگەگرتن لەتوندكردنەوەی فشاری میدیایی گروپە چەكدارەكان بۆ سەر سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو كە دیارترینیان "كەتائیبی حزبوڵا"و "عەسائیب"و"نوجەبا"ن و، هەندێكیان پێشترو دوای ڕاسپاردنیشی، كازم_یان بە كەسایەتییەكی گوماناوی و نزیك لە ئەمریكا ناوبردووە. هاوكات، حامید موسەوی پەرلەمانتاری هاوپەیمانی "فەتح" لە پەیامێكدا كە ئاراستەی گروپە چەكدارە شیعییەكانی كردووە، داوایان لێدەكات دان بەخۆیاندا بگرن‌و ڕێگە بە هەوڵە سیاسییەكان بدەن سەرەوەری بسەپێنێت. جەختیشی كردووە: ڕێككەوتن كراوە لەسەر ئەوەی دەرفەتی تەواو بدرێت بە كازمی بۆ ئەوەی ئەندامانی كابینەكەی دەستنیشان بكات‌و، بەجۆرێك توانای ئەوەی هەبێت لەگەڵ كۆی ئاستنەگە ناوخۆیی‌و دەرەكییەكان مامەڵە بكات، كەگرنگترینیان دۆسیەی سەروەری‌و، بڕیاری ڕۆیشتنە دەرەوەی هێزەكانی ئەمریكایە بەپێی بڕیاری پەرلەمانی عێراق. ڕەنگە ئەمە هۆكاری سەرەكی ئەوەبێت كە هێزە شیعییەكان بەهەموو توانایانەوە هەوڵی سەرخستنی كازمی‌و حكومەتەكەی دەدەن، لەیەكەم كۆبونەوەی فراوانیشیاندا كە شەوی دووشەممەی ڕابردوو لەماڵی هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی"فەتح" بەڕێوەچوو، كازمی_یان سەرپشك كرد لەدیاریكردنی وەزیرەكانی كابینەكەی لەگەڵ  لەبەرچاوگرتنی پرسی هاوسەنگی تایبەت بە پێكهاتەكان. زیاد لەنیشانێكیان پێكاوە كازمی لەم قۆناغەدا بۆ شیعەكان كارتێكی سیاسی گرنگە، پێیانوایە بەدیاركردنی كازمی بە بەردێك زیاد لەنیشانێكیان شكاندووە، لەلایەك كەسێكیان ڕاسپاردووە كە نزیكە لەئەمریكییەكان‌و لەمانگی حوزەیرانی داهاتوودا لەگەڵیان دادەنشێت‌و، گفتوگۆی ستراتیجی لەبارەی ئایندەی پەیوەندییەكانی واشنتۆن‌و بەغداو چارەنوسی سوپای  ئەمریكا دەكات لەعێراق‌و، ئومێدیان زۆرە لەڕێی گفتوگۆوە ئەمریكا هێزەكانی بكشێنێتەوە یان لانی كەم بوونێكی ڕەمزی بمێنێت لەعێراق‌و هەڕەشەكانی كۆتایبێت بۆ سەر ئێران هاوپەیمانەكانی. لەلایەكی تریش بە شەقام‌و مەرجەعەیەتیش دەڵێن، كەسێكیان ڕاسپاردووە، نە پێشتر تاقیكراوەتەوەو نەك جێی مشتومڕیشە، بەشێكیش نییە لەحزبە دەسەڵاتدارەكان‌و نوخبەی سیاسی، ئەوەش ئەو مەرجانەیە كە داواتان دەكرد.   

راپۆرت: محەمەد رەئوف – فازڵ حەمەرەفعەت لە ڕووبەرێكی بچوكدا براكان بەرامبەر بەیەكتر راوەستاون‌و دەستیان لەسەر میلی چەكەكانیانە، فڕۆكەكانی توركیاش لە ئاسمانەوە تەماشایان دەكەن، ئەمە ململانێی قەڵەمڕەوییە لەزەمەنی كۆرۆنادا، یەكێتی داوا دەكات لیوای (122) لەناوچەكە جێگیربكرێت، پارتی رەتیدەكاتەوە، پەكەكەش هەڕەشەی شەڕ دەكات، لەم نێوەندەدا خەڵكی ناوچەكە لەڕێگەی ئەنجومەنێكەوە دەیانەوێت مەترسی شەڕ لەناوچەكەیان دوربخەنەوە، ئەمە چیرۆكی (زینی وەرتێ)یە كە ئەم رۆژانە لەپاڵ قەیرانی كۆرۆنادا بووە بە ناونیشانی تەنگژەیەكی نوێ. زینی وەرتێ لەزەمەنی كۆرۆنادا زینی وەرتێ.. ناوچەیەك كە ئێستا بووە بە خاڵی گەرمی كۆبونەوەی هێزە چەكبەدەستەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و پارتی كرێكارانی كوردستان، لە ئاسمانیشەوە فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا چاودێری دەكەن. زینی وەرتێ ناوچەیەكە كە دەكەوێتە نێوان (دۆڵی شاورێ)ی رانیەو (ناحیەی وەرتێ)ی سەربە پارێزگای هەولێر، لەدوای كۆتایهاتنی شەڕی براكوژی نێوان پارتی‌و یەكێتی‌و جێگیربوونی نەخشەی قەڵەمڕەوی هەردوو حزبەكە، ئەم ناوچەیە كەوتە ژێر كۆنترۆڵی یەكێتی‌و هێزی چەكداری یەكێتی لەو ناوچەیەدا جێگیربوون، ساڵی 2014 كاتێك چەكدارانی "داعش" ئاڕاستەی شەڕیان بەرەو كوردستان گۆڕی، یەكێتی هێزەكانی خۆی لە زینی وەرتێ كشاندەوە‌و رەوانەی بەرەكانی شەڕی كردن دژ بە "داعش"، لەوكاتەوە ئامادەیی سەربازی یەكێتی لە زینی كۆتایی هات. "داعش" رۆیشت‌و كۆرۆنای بەسەردا هات، كۆتایی مانگی رابردوو بەبەهانەی جێبەجێكردنی قەدەغەی هاتوچۆو رێوشوێنەكانی خۆپاراستن لە ڤایرۆسی كۆرۆنا، هێزێكی سەربە لیوا هاوبەشەكانی سەربە وەزارەتی پێشمەرگە لە سۆرانەوە بەرەو زینی وەرتێ جوڵەی پێكراو جێگیركرا. سەرباری ئەوەی هێزەكەی وەزارەتی پێشمەرگە هێزی هاوبەشی نێوان پارتی‌و یەكێتییە، بەڵام جێگیركردنی هێزەكە لە زینی وەرتێ هەرزوو یەكێتی نیگەران كرد، بەتایبەتیش كە ساڵانێك دوای شەڕی ناوخۆ ئەم ناوچەیە لەژێر كۆنترۆڵی یەكێتیدا بووە، یەكێتی هێزێكی تایبەتی خۆی نارد بۆ ناوچەكە‌و لەبەرامبەر هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە جێگیری كرد. دڵی قەندیل هاتنی هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە بۆ زینی وەرتێ تەنیا یەكێتی نیگەران نەكرد، پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)ش نیگەرانە، ئاخر بەلای پەكەكەوە زینی وەرتێ دڵی زیندووی قەندیل‌و ناوچەی "بەرخودان"ە، كۆنترۆڵكردنی زینی وەرتێ لەلایەن هێزێكەوە كە لەژێر كۆنترۆڵی پارتیدا بێت بۆ پەكەكە بەواتای پچڕاندنی رێگەی سەرەكی قەندیلە بە هەرێمی شاورێ‌و زنجیرە چیای كاروخ، ئەمە وادەكات لە داهاتوودا گەریلاكان نەتوانن بەئاسانی دەستیان بەناوچەكانی تری قەندیل رابگات. (درەو) زانیویەتی، پەكەكە پەیامی بۆ یەكێتی ناردووە‌و تێیدا دەڵێ نابێت هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە لە زینی وەرتێ جێگیر ببن، بەڵام رازین بە جێگیركردنی هێزی یەكێتی لە زینی وەرتێ. چی دەگوزەرێت ؟ ئێستا لە زینی وەرتێ لە دووری (200)مەتر، سێ هێز بەرامبەر بەیەكتر راوەستاون كە ئەمانەن: * هێزی فەوجی (1)ی لیوای (7)ی وەزارەتی پێشمەرگە، ئەمە فەوجی هاوبەشی هێزەكانی پارتی‌و یەكێتییە، فەرماندەی فەوجەكە یەكێتییە، بەڵام فەرماندەی لیواكە سەربە پارتییەو جێگرەكەی یەكێتیە. * فەوجێكی سەربە هێزەكانی (70)ی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە رۆژی شەممەوە لە زینی وەرتێ و لە بارەگاكۆنەكەی خۆیان جێگیركراون. * پارتی كرێكارانی كوردستانیش (3) گەریلای لەتەنیشت بارەگای هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە‌و هێزەكەی یەكێتی لەناو خێوەتێكدا جێگیركردووە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) پەكەكە گەریلاكانی ز‌ور لە نزیك هێزەكەی پارتی‌و یەكێتی جێگیركردووە، ئەمە بۆ ئەوەی فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا زەفەریان پێنەبات. ئێستا براكان لە زینی وەرتێ بەرامبەر بەیەكتر راوەستاون، فڕۆكە جەنگییەكانی توركیاش لە ئاسمانی ناوچەكەوە تەماشای بارودۆخەكە دەكەن.  گەڕان بەدوای چارەسەردا بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەماوەی دوو رۆژی رابردوودا هەوڵێك هەبووە بۆ چارەسەری ئەو دۆخەی كە لە زینی وەرتێ دروستبووە، بەڵام هەوڵەكە تائێستا نەگەیشتووەتە چارەسەر. (درەو) زانیویەتی، مستەفا چاوڕەش فەرماندەی هێزەكانی (70)ی سەربە یەكێتی سەردانی وەزارەتی پێشمەرگەی كردووە بۆ چارەسەركردنی دۆخەكە، وەزیری پێشمەرگە (شۆڕش ئیسماعیل)ە كە ئەویش هەر سەربە یەكێتی نیشتمانییە. پارتی رازی نییە هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە لەو ناوچەیە بكشێتەوە، زانیارییەكان باسلەوەدەكەن ئەمە هۆكارەكە بووە كە مستەفا چاوڕەش بە رەزامەندی بەرپرسانی باڵای یەكێتی فەرمانیكردووە بەناردنی هێزێكی یەكێتی بۆ سنورەكە‌و جێگیركردنی لەبەرامبەر هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە. (درەو) زانیویەتی، یەكێتی پێشنیازی ئەوەی كردووە لەبری لیوای (7)، هێزێكی لیوای (122)ی سەربە هێزەكانی (70)ی یەكێتی لەناوچەكە جێگیربكرێت كە فەرماندەی لیواكە سەربە یەكێتییە، ئەم پێشنیازە تائێستا لەلایەن پارتییەوە پەسەندنەكراوە، بۆیە كێشەكە بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە‌و مەترسی پێكدادانیش لەئارادایە. لەلایەكی ترەوە پەكەكە فشاری هێناوە‌و دەڵێ ئەگەر هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە لە زینی وەرتێ نەكشێتەوە، ئەوان ناچار بە كشانەوەیان دەكەن، ئاخر پەكەكە گومانی هەیە لەوەی لەبنەڕەتەوە ناردنی هێزەكەی وەزارەتی پێشمەرگە بۆ ناوچەكە بەفەرمانی پارتی‌و بەپلانی توركیا بوبێت بۆ خنكاندنی قەندیلی گۆڕەپانی "بەرخودانی" گەریلاكان. پەكەكە ئامادەیی نیشانداوە ئەگەر هێزە هاوبەشەكە لە زینی وەرتێ بكشێتەوە، ئەویش گەریلاكانی بكشێنێتەوە.   خەڵكی ناوچەكە نیگەرانن لە سێ رۆژی رابردوودا هەندێك رووداو رویداوە كە بوەتە سەرچاوەی دڵەڕاوكێی خەڵكی ناوچەكە، (درەو) زانیویەتی گەریلاكانی پەكەكە لە لۆفەكانی وەرتێ رێگریان لە فەرماندەی لیوای (7)ی هێزە هاوبەشەكە گرتووە كە سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانەو پێیان وتووە دەبێت ناوچەكە چۆڵ بكەن، لەوێدا فەرماندەی فەوجی یەكی لیوا هاوبەشەكە كە سەربە یەكێتییە كێشەكەی چارەسەركردووەو رێگەی بۆ فەرەماندەی لیواكە كردوەتەوە بڕوات.  لەلایەكی ترەوە ئەمڕۆ فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا بۆ ماوەیەكی زۆر بەسەر ئاسمانی ناوچەكەدا سوڕاونەتەوە، هەموو ئەمانە خەڵكی دەڤەرەكەی نیگەران كردووە.  (درەو) زانیوەتی، خەڵكی ناوچەكە ئەنجومەنێكیان دروستكردووە بۆ ئەوەی بچنە لای هێزە هاوبەشەكەو ناڕەزایی خۆیانی پێبگەیەنن لەبارەی ئەوە نایانەوێت لەناوچەكەی ئەواندا گرژی‌و شەڕو ململانێ روبدات‌و ژیانیان بكەوێتە مەترسییەوە. سەرەتای جێگیركردنی هێزە هاوبەشەكەش، هەندێك لە خەڵكی ناوچەكە ناڕەزایەتییان دەربڕیوە، بەڵام وەكو ئەوەی باسدەكرێت فەرماندەی لیوای (7) بەڵێنی پێداون هێزەكە بەشێوەیەكی كاتیی لەو ناوچەیە دەمێنێتەوەو كارەكەیان لەچوارچێوەی رێوشوێنەكانی قەدەغەی هاتوچۆو روبەروبوونەوەی كۆرۆنادایە. هەوڵەكەی نێچیرڤان بارزانی نوسەرو رۆژنامەنوس رێبوار كەریم وەلی ئەمڕۆ لەوتارێكدا كە لە سایتی (رووداو)دا بڵاویكردەوە، ئاشكرایكرد، خەریكبووە شەڕ لە زینی وەرتێ رووبدات، دەستوەردانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بارودۆخەكەی راگرتووە. نوسەر لە وتارەكەیدا هۆشداری دابوو لە هەستیاری بارودۆخی ئێستا پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی، ماوەیەكی كورت دوای بڵاوبونەوەی وتارەكە، سایتی (رووداو) وتارەكەی لەسەر ماڵپەڕی خۆی سڕییەوە.  ئەم رۆژانە كە خەڵك بەهۆی كۆرۆناوە لەماڵەكانیاندا كەرەنتینە كراون، لە دەرەوە ململانێی دوو هێزە دەسەڵاتدارەكە بەردەوامە، یەكێتی سەركردایەتییەكی نوێی هەڵبژاردووە، پارتی تائێستا ئامادە نییە بە فەرمی دان بە سەركردایەتییە نوێیەكەدا بنێت، بەمدواییە خەڵك لە كەرەنتینەی ماڵەكانی خۆیانەوە گوێیان لە شەڕە بەیاننامەی هەردوو دەزگای پاراستنی پارتی‌و زانیاری یەكێتی بوو، ئێستاش ململانێیكە جارێكی تر مەترسی سەرهەڵدانەوەی قەیرانی غاز دروستكردووە، لەولاشەوە حكومەت كە هەردولا تێیدا هاوبەشن، كێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەیە.  

ئامادەكردنی: رزگار شێخ حه‌سه‌ن وتنه‌وه‌ی وانه‌كان به‌ ڕیگای ڕاسته‌وخۆ له‌ باوترین و ناسراوترین كاری مامۆستایانه‌ كه‌ كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ن بۆ فێركردنی  خوێندكاران ، ئه‌م رێگایه‌ ده‌یان ساڵه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی  رۆتین پیاده‌ ئه‌كرێت بێ ئه‌وه‌ی پێشكه‌وتنێكی ئه‌وتۆی به‌ خۆوه‌ ببینێت ، به‌مه‌ش له‌ پرۆسه‌ی فێركردندا مامۆستایانی ئێمه‌ و سیستمی په‌روه‌رده‌ییمان سودێكی ئه‌وتۆی له‌ سیستمی فێركردن و په‌روه‌رده‌یی وڵاته‌ پێشكه‌وتوه‌كان وه‌رنه‌گرتوه‌، به‌ڵكو وه‌ك رۆتنێكی پیشه‌یی ئه‌م كاره‌ی ئه‌نجامداوه‌، بۆ گۆرینی ئه‌م بارودوخه‌ سیستمی په‌روه‌رده‌ و به‌رپرسیارانی  هه‌وڵیانداوه‌  توانای په‌روه‌رده‌یی و فێركاری مامۆستایان گه‌شه‌ پێبده‌ن ،  ، هه‌وڵیانداوه‌ مامۆستا ئه‌نجامی نموونه‌یی پێشكه‌ش بكات ، كه‌ دیاره‌ ئه‌مه‌ش ئه‌نجامی باوه‌ربوونی سیستمی په‌روه‌رده‌یه‌ به‌ توانا و لێهاتوییه‌كانی مامۆستا    چه‌ندین رێگا هه‌یه‌ نیشانده‌رێك بۆ به‌رزبوونه‌وه‌ی ئاستی زانستی و لێهاتووی مامۆستایان، یه‌كێك له‌ دیاترین ئه‌و نیشانده‌رانه‌ بریتیه‌ له‌ ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامی تاقیكردنه‌وه‌كان ،وه‌زاره‌ت ده‌ستكه‌وت و توانای مامۆستایان نیشانی ڕاگه‌یاندنه‌كان ده‌دات ، له‌ پێشكه‌وتنه‌ په‌روه‌رده‌یه‌كان دڵنیامان ده‌كاته‌وه‌ ،سه‌ره‌ ئه‌نجام هاوڵاتی تاكه‌ ئاواتی  تێپه‌ڕاندنی قۆناغێكی خوێندنه‌ به‌ منداڵه‌كه‌ی،  دواجار ئه‌م ده‌سكه‌وته‌ی به‌دیهات ،هیچ داواكاریه‌كی نامێنێت ،ساڵانی ڕابوردوو به‌ هۆی دۆخی هه‌رێم له‌و ته‌نگژه‌ داراییه‌ی كه‌ توشی هاتبوو  بایكۆتی هۆڵه‌كانی خوێندن هاته‌ ئاراوه‌ و به‌شێك له‌ كاتی خوێندن به‌ هه‌ده‌ر ڕۆشت، به‌ڵام نه‌ په‌روه‌رده‌كاران ،نه‌ پسپۆڕانی بواری به‌رێوه‌بردنی  ده‌وڵه‌ت،نه‌ دایك وباب  به‌ خه‌م بوون ، سه‌ر ئه‌نجام ساڵی خوێندن ته‌واو كرا به‌ڵام ئامانجه‌ په‌روه‌رده‌ییه‌كان به‌دینه‌هــات ،  هه‌موو به‌رزبونه‌وه‌یه‌كی ده‌نگی ناڕازی له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م ناحه‌قیه‌دا ، تۆمه‌تبار ده‌كرا به‌ پیاوی  حكومه‌ت ، دواجار هه‌موان گه‌یشتینه‌  ئه‌م ئه‌نجامه‌؛  له‌شكرێك له‌ قوتابی نه‌خوێنده‌وارمان پێشی خۆمان دا ، ئێستا‌ هێنده‌ ده‌نگمان لاوازه‌ له‌به‌رده‌م دایك وباوكدا ، له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر دواكاریه‌كمان بۆ هاوكاری له‌به‌رزكردنه‌وه‌ی توانای زانستی قوتابی ،به‌ده‌نگی به‌رز ده‌ڵێن ئێوه‌ن هۆكاری دواكه‌وتنی توانای زانستی منداڵه‌كانمانن به‌ هۆی داواكاریه‌كانتان به‌ دابینكردنی موچه‌ ،ئه‌وه‌ی زۆرترین نیگه‌رانی لای من دروست ده‌كات ته‌نها له‌شكره‌ نه‌خوێنده‌واره‌كه‌ نیه‌ ،به‌ ڵكو ئه‌و مامۆستا مانگرتوانه‌یه‌ كه‌ بێ هیچ ئه‌نجامێك و به‌ ده‌ستی به‌تاڵ جارێكی تر گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌  خوێندنگاكان و ‌  فێری ئه‌ده‌بیاتێك له‌ قسه‌كردن بون هه‌موو شتێك به‌ ڕه‌ش و سپی ده‌بینن، واتا گه‌یشتۆته‌ ئاستێك زمانی خۆنیشاندانه‌كانی گواستۆته‌وه‌ ناوه‌نده‌كانی خوێندن و ڕێگه‌نادات هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ تواناو لێهاتوی بكرێت به‌ بیانوی نه‌بونی موچه‌ ، به‌ڵكو هه‌موو قوتابیان به‌ قه‌رزاداری خۆی ده‌زانێت ، زۆر كه‌م مامۆستا ده‌بینیت كه‌ ئه‌ركی مامۆستایه‌تی وه‌ك فێركارێكی په‌روه‌رده‌ی ببینێته‌وه‌ ،به‌ ڵكو ته‌نها فه‌رمانبه‌رێكه‌ كارده‌كات به‌ زمانی  كات و پاره‌ ، واتا هیچ لــه‌ زانسته‌ په‌روه‌رده‌ییه‌كان په‌ره‌ پێنادات تا بگاته‌ ئاستی زانستی په‌روه‌رده‌ كراو ،به‌ پێی ئه‌و ئه‌زمونه‌ی كه‌ له‌ناو سێكته‌ره‌كانی په‌روه‌رده‌ به‌ده‌ستم هێناوه‌ ، دڵنیام هۆكاری هه‌ره‌سه‌ره‌كی په‌ككه‌وتنی سیسته‌مه‌ جیاكانی په‌روه‌رده‌ ، به‌شی زۆری مامۆستایان لێی به‌رپرسن . لــه‌ ئێستا به‌ هۆی هاتنه‌ پێشی ئه‌م دۆخه‌ كه‌ ڕوبه‌ڕوی هه‌موو دونیا هاتوه‌بۆته‌وه‌ ، هۆكاری ڕاوه‌ستانی پرۆسه‌ی خوێندن ، كه‌دیاره‌ هۆكارێكی سروشتی ناچاریه‌ توشی مرۆڤایه‌تی هاتوه‌ ، مه‌ترسیه‌كانی هێنده‌ گه‌وره‌ن ناكرێت فه‌رامۆش بكرێت ،هه‌رێم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی وه‌رزێك و 30 ڕۆژ له‌ خوێندنی تێپه‌ڕاندوه‌ ،به‌ڵام زیاتر له‌ 70 ڕۆژ له‌ خوێندن به‌ هۆی خۆپارێزی و كه‌رانتینا له‌ ده‌ستچووه‌ ،واتا خوێندن له‌به‌رده‌م مه‌ترسی نه‌گه‌یشتن به‌و ئامانجانه‌یه‌ كه‌له‌ پێناویدا ده‌وڵه‌ت خه‌رجیه‌كی زه‌به‌لاحی بۆ ته‌رخان كردوه‌ ، ئایا ده‌كرێت هه‌مان كاری ساڵانی ڕابوردو دوباره‌ بكه‌ینه‌وه‌ قۆناغ تێپه‌ڕێنین له‌ پێناو چۆڵكردنی قۆناغی یه‌كه‌می خوێندن ، تا ئاماده‌بین بۆ وه‌رگرتنی منداڵانی ته‌مه‌ن ڕێگه‌ پێدراو بۆ ساڵی خوێندنی 2020-2021 ، ئایا من وه‌ك باوكێك كوا مافی فێربونی منداڵه‌كانم ،ئایا ئه‌كرێت بۆ هه‌ریه‌ك له‌م دۆخانه‌ ڕو له‌ كوردستان ده‌كات  ژماره‌یه‌ك منداڵ و فێرخواز گرفتار بن و به‌ پێی پێویست فێر نه‌بن  ،بێگومان ده‌لێم نه‌خێر ناكرێت ، ئیتر به‌سێتی به‌ ڕێكردن و دروستكردنی له‌شكرێك له‌ نه‌خوێنده‌وار ، گه‌ر به‌ ئێمه‌ی په‌روه‌رده‌كار  ده‌ڵێن ،چیتان ده‌وێت ، دڵنیابن سازش له‌سه‌ر تێپه‌ڕاندن ناكه‌ین به‌ ژماره‌یه‌ك ڕۆژ ، یان به‌فێركردنی له‌ دوره‌وه‌ به‌ناوی فێركردنی ئه‌له‌كترۆنی ،تا به‌ ته‌واوی ورده‌كاریه‌كانی نه‌زانین له‌ شێوه‌ ، پێشكه‌شكردن ، ئامانج ، هه‌ڵسه‌نگاندن ، ڕون نه‌بێت ، لام گرنگه‌ پێشنیاری خۆم بنوسم بۆ تێپه‌ڕاندنی خوێندن به‌ هیوام بتوانین هاوكاربین ،پرس پێكراوبین لــه‌ كێشه‌ په‌روه‌رده‌ییه‌كان .. وڵاته‌ پێشكه‌وتوه‌كان هاوشێوه‌مانن له‌ دواكه‌وتنی خوێندن  : ڕێگاكانی فێركردن له‌ سیسته‌مه‌ جیاوازاكانی دونیا به‌ پێی  ئاستی پێشكه‌وتنیان  جیاوازه‌   له‌ وڵاتانه‌ی ئاستێكی به‌رزی پێشكه‌وتنی په‌روه‌رده‌یی و فێركارییان برێوه‌ ، چه‌ندین ته‌كنیكی نوێی ئاسانكاری له‌به‌رده‌ستدایه‌ كه‌ بتوانن به‌ كه‌مترین كاریگه‌ری  له‌سه‌ر پرۆسه‌ی په‌روه‌رده‌  قۆناغی كۆرۆنا تێپه‌ریین ، ئه‌مه‌ش به‌هۆی ده‌سته‌به‌ربوونی  پێداویستی  خوێندن به‌ شێوه‌ی جیاواز ، بۆ نموونه‌  به‌كارهێنانی كۆمپیوته‌ر به‌ شێوه‌ی به‌بڵاو ، بوونی ئه‌پلیكه‌یشتنی تایبه‌ت له‌ قوتابخانه‌ و ناوه‌نده‌كانی فێربوون ،   بوونی ئینته‌رنێت له‌ هه‌موو ماڵێك ، ئه‌مه‌ سه‌ره‌رای خه‌رجكردنی ملیاره‌ها دۆلار له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ بۆ چاره‌سه‌ركردنی پرسه‌ په‌روه‌رده‌ییه‌كان . هه‌رێمی كوردستان : بێگومان گرنگه‌ بزانین ئێمه‌  ئاستی پێشكه‌وتنی هه‌رێمی كوردستان له‌ رووی په‌روه‌رده‌ییه‌وه‌ چۆن و له‌ كام ئاستدا پۆلێن ئه‌كرێت ، تا خۆمان ببینین و بزانین چیمان بۆ ده‌كرێت له‌ گه‌ڵ قۆناغی كۆرۆنا كه‌ بێگومان كاریگه‌ری گه‌وره‌ی له‌سه‌ر سیستمی په‌روه‌رده‌ هه‌یه‌ ، ،له‌وانه‌یه‌ ئێستا كات ڕێگه‌ نه‌دات  به‌ شێوه‌یه‌كی زانستی ئه‌م هه‌ڵسه‌نگاندنه‌ ئه‌نجام بده‌ین ، ، به‌ڵكو  لێده‌گه‌ڕێین تا له‌ كاتێكی تردا داتا و نیشانده‌ره‌كان نیشان  بده‌ین  و توانا  په‌روه‌رده‌یه‌كانی هه‌رێم  به‌ داتا و زانیاری ورد بخه‌ینه‌ روو  و  به‌راوردی بكه‌ین له‌گه‌ڵ سیستمه‌ په‌روه‌رده‌ییه‌ پێشكه‌وتوه‌كان .  لێره‌دا ئه‌مه‌وێت به‌ پێی  تێگه‌یشتنی  خۆم و ئه‌و ئه‌زمونه‌ی له‌ په‌روه‌رده‌ به‌ده‌ستم هێناوه‌ ،پێشنیار بكه‌م  له‌م دۆخه‌ هه‌ستیاره‌ی هه‌رێمی كوردستان په‌یره‌وی چ جۆره‌ پرۆسه‌یه‌كی فێركاری و په‌روه‌رده‌یی بكرێت تا بتوانین وا بكه‌ین په‌روه‌رده‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان ئامانجه‌ بنه‌ره‌تییه‌كانی خۆی به‌دیبهێنێـت و ته‌نها به‌رێكردنی ساڵ و ده‌رچواندنی خوێندكاری فێرنه‌بوو نه‌بێت، ئه‌وه‌ی من لێره‌دا پێشنیاری ئه‌كه‌م بریتیه‌ له‌ فێركردنی خودی یاخود پلانی كیله‌ر  فێركردنی خودی (پلانی كیله‌ر) چییه‌ ؟ ڕێگای( فێركردنی خودی) یان پلانی( كیله‌ر) یه‌كێك له‌ ستراتیجه‌كانی فێربونی تاكه‌كه‌س ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی تاك به‌هه‌وڵی خۆدی خۆی فێرده‌بێت ، هاوكات فێربون له‌ پۆلدا نیه‌ به‌ڵكو فێرخواز خۆی شوێن و كات دیاریده‌كات ،  له‌م رێگای فێركردنه‌دا پرۆسه‌ی په‌روه‌رده‌یی به‌ ئامانجی خۆی ئه‌كات ، ئه‌م رێگایه‌  له‌ فێركردن  له‌ پێناو به‌دیهێنانی ئامانجه‌كانیدا  ئه‌م هه‌نگاوه‌ په‌روه‌رده‌ییانه‌ له‌ خۆ ئه‌گرێت  ( تێگه‌یشتن ، قه‌باره‌ی زانیاری ، فیدباك ، پێداچونه‌وه‌ ، چاودێری ، ئاڕاسته‌كردن ، ڕێنمایی ،هه‌ڵسه‌نگاندنی قه‌باره‌ی دابه‌شكراو ، هه‌ڵسه‌نگاندنی كۆتایی ) ، (خوێندكاری ده‌رنه‌چوو له‌ ڕێگای دوباره‌ی هه‌ڵسه‌نگاندن و نیشانكردنی لاوازی ده‌توانێت هه‌ڵسه‌نگاندن دوباره‌بكاته‌وه‌   چۆن سود له‌ فێركردنی خودی ( پلانی كیله‌ر) وه‌ربگرین له‌ هه‌رێمی كوردستان ؟  پێشنیار ئه‌كه‌م به‌ هه‌نگاوانه‌ی خواره‌وه‌ سوود له‌ پلانی  فێركردنی خودی وه‌ربگرین  له‌ هه‌رێمی كوردستاندا و به‌و هۆیه‌وه‌ بتوانین ساڵێكی سه‌ركه‌وتوو له‌ فێركردن و په‌روه‌رده‌ به‌ ئاكام بگه‌یه‌نین  یه‌كه‌م : دیاریكردنی پرۆگرامی نه‌خوێندراو   له‌ هه‌نگاوی یه‌كه‌مدا به‌شه‌ وانه‌ی نه‌خوێندراو دیاری ئه‌كرێت  له‌لایه‌ن وه‌زاره‌ته‌وه‌ ،  پێویسته‌ له‌سه‌ره‌تای پلان نیشاندراو بێت  دووه‌م : دابه‌شكاری پرۆگرام به‌سه‌ر به‌شه‌ وانه‌دا،    دواتر پرۆگرام به‌شێوه‌یه‌كی ورد  و زانستی دابه‌ش ئه‌كرێت به‌سه‌ر  به‌شه‌وانه‌كاندا   سێیه‌م :   هه‌نگاوی سێیه‌م  ده‌ستنیشانكردنی مامۆستای به‌ ئه‌زمونه‌ تا وانه‌ جیاوازه‌كان بڵینه‌وه‌ ،  ژماره‌یه‌ك مامۆستای به‌ ئه‌زموون  له‌ پۆلێكی نمونه‌یدا ( واته‌ ژماره‌ی خوێندكاره‌كانی دیاریكراو بێت )  مامۆستا وانه‌ بلێته‌وه‌ و پاشان ئه‌م وانه‌ وتنه‌وه‌یه‌  دیكۆمێنت بكرێت له‌ رێگای تۆماركردنی ده‌نگ و ره‌نگه‌وه‌ ،واتا گرنگه‌ بۆ هه‌ر پرۆگرامێك كه‌ له‌ چه‌ند به‌شه‌ وانه‌یه‌ك پێك دێت ، ژماره‌یه‌ك مامۆستای جیاواز به‌ به‌پێی جیاوازی وتنه‌وه‌و لێهاتوی به‌شداربن ، تا فره‌یی له‌ وتنه‌وه‌و لێهاتوی به‌دیبێت ، كه‌ ده‌بێته‌ هۆكاری هاوكاری له‌ حه‌زی گوێگرتن و گه‌یاندنی زانیاری جیاواز له‌ ڕوی پێشكه‌شكردنه‌وه‌ بۆ قوتابی . چواره‌م:  ئاماده‌كردنی ژماره‌یه‌ك پرسیار ، له‌سه‌ر هه‌ر وانه‌یه‌ك ژماره‌ی پێویست له‌ پرسیار ئاماده‌ ده‌كرێت ، هاوپێچی تۆماره‌كه‌ بكرێت تا قوتابیان دوای گوێگرتن  بتوانێـ  هه‌ڵسه‌نگاندن بكات و ئاسۆی تێگه‌یشتنی فراوان بێت   پێنجه‌م : گه‌یاندنی زانیاری به‌ ڕێگای سیدی ،  قوتابخانه‌كان ڕاسته‌و خۆ  به‌ پلانێك دیكۆمینته‌كان و سیدیه‌كان  بگه‌یه‌ننه‌ ده‌ستی كه‌سوكاری قوتابیان ڕێنماییان پێبدرێت  به‌ پێی شوین و جۆرو ئاستی كۆمه‌ڵایه‌تیان  له‌ گه‌ڕه‌كه‌كاندا   .  شه‌شه‌م : دروستكردنی گروپی مامۆستاو دایك وباوكان : به‌ پێی  تایبه‌تمه‌ندی و قۆناغه‌كان ، گروپه‌كان دروست بكرێت ، تا له‌ ڕێگه‌ی تێل و چات به‌رده‌وام چاودێری قوتابیان بكه‌ن له‌ به‌رامبه‌ر هه‌رپێویستیه‌كدا مامۆستایان هاوكاربن بۆ قوتابیان .  مامۆستایان ده‌وامی فه‌می له‌ قوتابخانه‌كاندا بكه‌ن : گرنگه‌ مامۆستا بێته‌ قوتابخانه‌و له‌كاتی پێویست كه‌هه‌ندێك دایك و باوك ناتوانن  سیسته‌مه‌كه‌ به‌كاربێنن له‌به‌ر نه‌خوێنده‌واری ئه‌مان له‌ ڕێگه‌ی ڕاسته‌وخۆ به‌گرنگی دان به‌ خۆپارێزی تاك بۆ تاك قوتابیان فێربكه‌ن .  حه‌وته‌م : هه‌ڵسه‌نگاندن ، له‌م ئاسته‌دا پرۆسه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندن به‌رێوه‌ ده‌چێت، ده‌بێت به‌رده‌وام بۆ هه‌ر هه‌فته‌یه‌كی خوێندن له‌ ڕێگه‌ی گروپه‌وه‌ پرسیار ئاڕاسته‌ بكریت ،داوا بكریت وه‌ڵامه‌كه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌ به‌ له‌به‌ر گرتنه‌وه‌ واتا نوسینی له‌سه‌ لاپه‌ڕه‌و وێنه‌گرتنی ، دیسان هاوكاری  ئه‌و دایك وبابانه‌ بكرێت كه‌ نه‌خوینده‌وارن یان به‌شدارنین له‌سیستم به‌ ڕێگه‌ی ڕاسته‌و خۆ كاریان له‌گه‌ڵ بكرێت  .  هه‌شته‌م : كۆتا هه‌ڵسه‌نگاندن ،  قوتابیان ئاماده‌ ده‌بن له‌ قوتابخانه‌كان له‌كاتی دیاریكراو به‌ ڕێنمای خۆپارێزی تا هه‌ڵسه‌نگاندنی كۆتایی بكرێت . تێــبینـی : قۆناغه‌كانی یه‌كه‌م و دووه‌م ده‌توانرێت گه‌ر ئه‌م فێركردنی خودییه‌ نه‌یانگرێته‌وه‌ ده‌وام بكه‌ن ، وه‌ده‌توانرێت به‌ هۆی پۆلی خوێندنی زۆر ڕه‌چاوی دوری نێوانیان یان چاودێری خۆ پارێزی بكرێت ،دیاره‌ ژماره‌ی قوتابی كه‌م و بونی ژماره‌ی مامۆستای زیاد ده‌توانێت كۆنترۆڵی جێبه‌جێكردنی ڕێنماییه‌ ته‌ندروستیه‌كان بكرێت  . گرنگه‌ به‌ڕێزان ئه‌م پێشنیاره‌ له‌به‌رچاو بگرن كه‌  تێكڵاوكردنێكه‌ له‌ فێركردنی خودی و دوور و كۆمپیوته‌ر و ڕاسته‌وخۆ ،واتا هه‌وڵمداوه‌ سود وه‌رگرم له‌هه‌موو جۆره‌كانی فێركردن  ، تا له‌وه‌ تێبگه‌ین ئاسان نیه‌ سیسته‌مێك كه‌ پێشتر پراكتیك  نه‌كراوه‌ ئێستا بمانه‌وێت جێبه‌ جێی بكه‌ین ،وه‌پاشان ڕه‌چاوی درێژه‌كێشانی دۆخه‌كه‌ بكرێت ،تا بتوانین سه‌ركه‌وتنێك نیشان بده‌ین له‌ ئاستی زانستی ،وه‌هه‌وڵ بده‌ین خوێندن له‌ پۆله‌كان بهێنینه‌ ده‌ره‌وه‌ ڕزگاری بكه‌ین له‌ ده‌ست مامۆستای نه‌شاره‌زا ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌م شێوازه‌ چاوی دایك و باوك و قوتابی ده‌كاته‌وه‌ تا چاودێری مامۆستا بن بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كانی ، وه‌پاشان جیاوازی شێوازه‌كانی مامۆستا له‌یه‌ك وانه‌ ده‌بینن كه‌ گرنگه‌ قوتابی چاو كراوه‌ بێت تا بتوانێت خۆی هه‌وڵی فێركردن بدات یان دایك و باوك به‌ هۆی ئه‌م دیكۆمێنتانه‌وه‌ له‌ وانه‌كان له‌به‌رده‌ستێتی  ده‌توانێت هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ قوتابی و لێهاتوی مامۆستا بكات له‌ ساڵانی خوێندن یان له‌ خوێندنه‌كانی كه‌تی تایبه‌ت تا چه‌ند منداڵه‌كه‌ی فێركراوه‌ چه‌ند منداڵه‌كه‌ی فێركراوه‌.  

راپۆرتی : درەو   سەر بە هیچ حزب‌و لایەنێكی سیاسی نییە، تەنانەت كەسایەتییەكی دیارو ناسراوی ناو پرۆسەی سیاسی عێراقیش نییە، بەڵام لەڕێوڕەسمی ڕاسپاردنیدا زۆرینەی هێزە سیاسییەكان ئامادەبوون، وەك دەوترێت عێراق لەمێژە ئاهەنگی سیاسی لەوشێوەیەی بەخۆیەوە نەبینیوە. ڕەنگە ئەمە یەكێك بێت لەخاڵە سەرەنج ڕاكێشەكان لەپرۆسەی ڕاسپاردنی مستەفا كازمی_دا. كازمی، لەیەكێك لەهەرە قۆناغە هەستیارەكانی كە عێراقی پێدا تێپەڕدەبێت، تەنها بۆ هێزە شیعییە ناكۆكەكان نەبووە خاڵی بەیەكگەیشتن‌و ڕێككەوتن، بەڵكو وێڕایی دروستكردنی كۆدەنگییەكی سیاسی كەموێنە لەسەر ئاستی زۆرینەی هێزە سیاسییەكانی عێراق، هەڵوێستی ئێران‌و ئەمریكاشی یەكخست. دۆستی نەیارەكانە واشنتۆن‌و تاران كە ماوەیەكی زۆرە لەسەر هیچ پرسێكی عێراق نەك هەر هاوڕانین، بگرە لەناكۆكییەكی توندو ڕووبەڕووبونەوەیەكی بەوەكالەت‌و ڕانەگەیەندراودان، بۆ یەكەمجارە لەسەر ڕاسپاردنی كازمی جۆرێك لە هاوڕایی‌و مورتاحییان پێوە دیارە. هەردوو وڵات پێشوازییان لەڕاسپارنی كازمی كرد بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق‌و ئامادەییان دەربڕی بۆ هاوكاریكردن لەگەڵ حكومەتی نوێ بۆ سەركەوتن بەسەر كێشەكانیدا. وەزارەتی دەرەوەی ئێران بە فەرمی پێشوازی لە ڕاسپاردنی كازمی كرد، هاوكات حسێن ئەمیر عەبدولاهیان یاریدەری سەرۆكی پەرلەمانی ئێران بۆ كاروباری نێودەوڵەتی ڕایگەیاند: ڕاسپاردنی كازمی بۆ پێكهێنانی حكومەت، بڕیارێكی تەواو عێراقییەو هیچ لایەنێكی بیانی دەستوردانی تێدا نەكردووە. لەتازەترین هەڵوێستی واشنتۆن_یشدا، دیڤید شینكەر یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ كاروباری خۆرهەڵاتی نزیك لەلێدوانێكدا بە ڕۆژنامەنوسانی ڕاگەیاندووە: ئەگەر كازمی عێراقییەكی پابەندبێت لە بەدیهێنانی سەروەری عێراق‌و ڕووبەڕووبونەوەی گەندەڵی، كارێكی زۆر گەورە دەبێت، پێشمانوایە زۆرباش دەبێت بۆ پەیوەندییە دووقۆڵییەكانمان. ڕونیشكردووەتەوە، بەغداد پێویستی بە گرتنەبەری هەنگاوە ئەگەر دەیەوێت پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا بەهێزبكات. هاوسەنگی دەپارێزێت   كازمی لەیەكەم لێدوانی تەلەفیزیۆنیدا دوای ڕاسپاردنی هیچ ئاماژەیەكی بە ناكۆكییەكانی واشنتۆن‌و تاران لەسەر خاكی عێراق نەكرد، تەنها ئەوە نەبێت  خواستی حكومەتەكەی پیشاندا بۆ پاراستنی جۆرێك لە هاوسەنگی لەگەڵ دۆست‌و دراوسێكان.  ئەوەش هیوای ئەوەی زیاتر كردووە، كازمی بتوانێت عێراق بگێڕێتەوە بۆ ناوچەی خۆڵەمێشی لەنێوان واشنتۆن‌و تاران، كە لەسەردەمی عادل عەبدولمەهدی_دا بەتەواوی جێیهێشتبوو و، بەشێوەیەكی ئاشكرا لایەنداریی سەربازگەی ئێرانی دەكرد. یەكێك لەو خاڵانەی كە لەبەرژوەندی كازمی_یە، نزیكییەتی لە ئەمریكییەكان، پێش ئەوەی پەیوەندییەكانی خۆی لەم ماوەیەی دواییدا لەگەڵ تاران ڕێكبخاتەوە. كازمی بەوپێیەی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراق بووە، پەیوەندییەكی فراوان ناوخۆیی‌و دەرەكی‌و زانیاری لەسەر تەواوی هێزە سیاسییەكان‌و گروپە چەكدارەكان هەیە، هەموو ئەوانەش لەبەرژوەندی ئەو بوو بۆ ڕاسپاردنی. ئەسعەد جەنابی شڕۆڤەكاری سیاسی بە سایتی (حوڕە)ی ڕاگەیاندووە: كازمی بەهێزترین دەزگای ئەمنیی لە عێراق بەڕێوە بەرێوەبردووەو، ڕەزامەندییەكی فراوانیشی لەسەر بووە لە ئیدارەدانی ئەو دەزگایە لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆ و دەرەوە. تارانی دڵنیاكردووە بەگوێرەی سەرچاوەیەكی نزیك لە حزبوڵای لوبنانی كە بۆ ئاژانسی "فرانس پرێس" قسەیكردووە: كازمی بەمدواییە سەردانی بەیروت_ی كردووە، بەوەش توانیویەتی ئەو تۆمەتانەی كە لەلایەن گروپەكانی نزیك لە ئێرانەوە ڕووبەڕووی دەكرێنەوە، بیڕەوێنێتەوە. ئەوەش لەكاتێكدایە، سەرچاوە ئاگادارەكانی عێراق ئاشكرایان كرد: كازمی هەردوو گەورە بەرپرسی ئێرانی (عەلی شەمخانی)و(ئیسماعیل قائانی) بینیوە، كە بەم دواییانە سەردانی عێراقیان كرد. تاقیكراوەی سیاسی نییە  ئەو پێشهاتە تازانەشی لەگۆڕەپانی سیاسی عێراق لەم چەند مانگەی دوایدا هاتونەتەگۆڕێ‌، بەتایبەت گۆڕانی هاوكێشەی سیاسی دوای خۆپیشاندانەكان، ڕۆڵیان هەبووە لە دیاریكردنی كازمی‌و، هێزە سیاسییەكان ناچار بوون كەسایەتییەك ڕابسپێرن بۆ پێكهێنانی حكومەت كە بەجۆرێك لە جۆرەكان بەشێك لەخواستی شەقامی تێدابێت‌و، لەو دەمووچاوە تاقیكراوانە نەبێت كە خەڵكی عێراق لێی بێزاربوون‌و بەسەرچاوەی نەهامەتییەكانی خۆیانی دەزانن.  ئاژانسی"فرانس پرێس"  لەزاری سەرچاوەیەكی سیاسی باڵای عێراقەوە بڵاویكردووەتەوە: ئێران دەخوازێت جۆرێك لە هێوركردنەوە لە گۆڕەپانی سیاسی‌و ئەمنیی عێراق بێتەكایەوە لەچوارچێوەی پرۆسەیەكی چارەسەری فراوانتر كە لەناوچەكە هاتووەتەگۆڕێ‌‌و، كازمی_یش بۆ ئەم قۆناغە یەكێك لەڕوخسارەكانی ئەو پرۆسەیەیە.  ئەو سەرچاوەیە جەختیكردووە: ڕاسپاردنی كازمی بەدەستكەوت بۆ عێراق دادەنرێت، بە تایبەت لەم قۆناغە ئابورییە سەختەدا‌و، بۆ زامنكردنی تازەكردنەوەی ئەو لێخۆشبوونەی كە ئەمریكا بۆ بەغدادی كردووە لەسزا سەپێنراوەكانی سەر ئێران. لای خۆیەوە، محەمەد كەریم پەرلەمانتاری عێراق بە ڕۆژنامەی "ئەلعەرەبی ئەلجەدیدی" ڕاگەیاندووە: كازمی پەیوەندییەكی هاوسەنگی هەیە لەگەڵ ئەمریكاو ئێران‌و، پێشتریش دانوستكارێكی سەركەوتوو بووە لەنێوان عێراق‌و وڵاتانی ترو، توانایەكی باشی هەیە لەچارەسەری كێشەو قەیرانەكان. هەموویان بەدڵیانبووە عیزەت شابەندەر پەرلەمانتاری پێشووی عێراق لە توتیتێكدا ڕایگەیاندووە: حكومەتەكەی كازمی بەرهەمی سازانێكی ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتییەو دەڵێت:"دوای چەند مانگێك لەسەر لێشوای‌و نائومێدی، جارێكی تر سازانی ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتی باڵیكێشا بەسەر دۆخی سیاسی لەعێراق".  ئەوەی وایكردووە، لێكدانەوەی سازانی ئیقیلمی‌و نێودەوڵەتی نزیكترین ئەگەربێت: یەكەم: پتەوی پەیوەندی كازمی بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، هەماهەنگی نێوان دەزگای هەواڵگری عێراق‌و ئەمریكییەكان لەشەڕی داعش ئەم پەیوەندییەی توندوڵتر كردووە. دووەم: ئێرانییەكان هیوایان لەسەر هەڵچینوە بتوانێت جۆرێك لەهاوسەنگی ڕابگرێت. + لەسەر ئاستی ئەمنیی، بە حوكمی نزیكی لە ئەمریكییەكان سنورێك بۆ هەڕەشەو هێرشەكان دابنێ‌‌و ناوچەكە لەئەگەری بەریەككەوتنێكی نوێ‌ دووربخاتەوە.  + لەسەر ئاستی ئابوریش، لێخۆشبوون بۆ بازگانیكردنی بەغداد لەگەڵ تاران درێژ بكاتەوە، كە ئێران سودی دارایی زۆری لێدەبینێت لەم قۆناغە سەختەدا.   سێیەم: بوونی پەیوەندییەكی بەهێز لەگەڵ سعودییە، كە بەوتەی سەرچاوە سیاسییە ئاگادارەكان، مستەفا كازمی دۆستێكی نزیكی محەمەد بن سەلمان جێنیشنی پادشای سعودیەیە.  ئایندەی پەیویەندییەكان یەكلادەكاتەوە  مایكل نایتس نوسەر لە پەیمانگای واشنتۆن بۆ سیاسەتەكانی خۆرهەڵاتی نزیك لەتویتێكدا دەڵێت: كازمی پیاوێكی هۆشیارەو باش بیردەكاتەوە، دەتوانێت هاوسەنگی بدۆزێتەوە لەوەی پەیوەستە بەهەوڵەكانی ئێران دژی بەرژوەندییەكانی عێراق. پێشیوایە: ئەگەر حكومەتەكەی كازمی تێپەڕێت، عێراق دەرفەتێكی زۆر زیاتری دەستدەكەوێت بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ ویلایەتەیەكگرتووەكان سەبارەت بە هاوكارییە ئابورییەكان‌و، لێخۆشبوون لە سزاكان‌و، پشتیوانی سەربازی.    ئەمركییەكان كە خۆیان بۆ دەستپێكردنی گفتوگۆیەكی ستراتیجی لەگەڵ حكومەتی داهاتووی عێراق ئامادەكردووەو، بڕیارە لەناوەڕاستی مانگی حوزەیرانی داهاتوودا لەگەڵ بەرپرسانی عێراق دەستی پێبكەن، دانانی كەسێكی گونجاو لە شوێنی عادل عەبدولمەهدی پرسێكی هێجگار گرنگ بوو بەلایانەوە. مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكاو گەورە بەرپرسانی تری وەزارەتەكەی لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا ئاماژەیان بەوەدا، بەنیازن لەدانوستانەكانی ئایندەدا كۆی پرسە گرنگەكان بخەنە سەر مێزی گفتوگۆ لەگەڵ عێراقییەكان بە ئایندەی بوونی سوپای ئەمریكاش لە عێراق.  بۆیە ڕاسپاردنی مستەفا كازمی كە پەیوەندییەكی باشی هەیە لەگەڵیان لەقۆناغی شەڕ دژی ڕێكخراوی داعش تا دەگاتە پرۆسەی لەناوبردنی ئەبوبەكری بەغدادی پێشهاتێكە جێگەی ڕەزامەندییانەو، پێشبینی دەكرێت ئەم كۆدەنگییە لەئایندەی سیاسی نزیكی عێراقدا ڕەنگبداتەوەو، بەلای كەمەوە جۆرێك لەسەقامگیری ئەمنی بهێنێتەدی‌و ڕێگری لەئاڵۆزبوونی زیاتری دۆخەكە بكات.   

راپۆرتی: فازڵ حەمە رەفعەت – محەمەد رەئوف رێكخراوە خێرخوازییەكان لە هەرێمی كوردستان هاوشێوەی هەموو بوارەكانی تر دابەشبوون بەسەر پارتە سیاسیەكاندا، سەرچاوەی داهاتی ئەم رێكخراوانە ناڕونەو ماوە لەدوای ماوە لەكاتی قەیرانەكاندا دەردەكەون، سەرباری زۆری ژمارەیان ئەم رێكخراوە خێرخوازیانە نەیانتوانیوە دەستكاری ژمارەی رێژەی هەژاری بكەن لەهەرێمی كوردستان.   كاری خێرخوازی لە هەرێمی كوردستان  بەم دواییە نوسراوێكی رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ ئاشكرا بوو كە تیایدا داوا لە رێكخراوی (  UNHCR) دەكات، هاوكاری و یارمەتیەكانی لە رێگەی رێكخراوی (دەزگای خێرخوازی بارزانی)ەوە بگەیەنێتە هەرێمی كوردستان، ئەمە لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و ناوەندی سیاسی هەرێمی كوردستانیش كاردانەوەی لێكەوتەوە، وا لێكدرایەوە، وەزیری ناوخۆ كە خۆی سەربە پارتیە دەیەوێت، كارە خێرخوازییەكانی سەردەمی كۆرۆنا بكات بخاتە خزمەتی حزبەكەیەوە. ئێستا لە هەرێمی كوردستان ژمارەیەكی رێكخراوی خێرخوازی هەن دەستی باڵاو سەرچاوەی دارایی بەهێزیان هەیە، ئەمانە رێكخراوی سەربەخۆ نین و حزبە سیاسیەكان لە پشتیانەوە راوەستاون،ئەمە وای كردووە كە خەڵكی متمانەیان بەم رێكخراوە خێرخوازیانە نەبێت،  لە هەرێمی كوردستان دەزگایەكی خێرخوازی یەكگرتوو نیەكە خەڵكی بە متمانەوە كۆمەكەكەی ئەوەوە بگەیەننە هاوڵاتیانی كەمدەرامەت، ئەو رێكخراوە كە لەناو گۆڕەپانەكەدان و زیاتر دەركەوتوون و باسی كارەكانی خۆیان دەكەن سەرباری زۆری ژمارەیان بەڵام نەیانتوانیوە، كاریگەری لەسەر كەمبوونەوەی رێژەی هەژاری و نەداری و دەستباری حكومەت بن جێبەجێكردنی پرۆژەی خزمەتگوزارییەكان، بۆیە زۆرجار وا لێك دەدرێت و كە كارەكانیان وەك هەڵكمەتی هەڵبژاردن و  كاری حزبی لێكدەدرێتەوە. رێكخراوە خێرخوازیەكان كامانەن دەزگای خێرخوازیی بارزانی ئەم دەزگایە وەكو خۆی دەڵێ" دەزگایەكی ناحكومیی و ناسیاسی و قازانج نەویستە"، ساڵی 2005 لە هەولێر دامەزراوە. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم سەرۆكی بۆردی دامەزرێنەرانی دەزگاكەیە. بەپێی قسەی خۆی، سەنتەری پرۆژە خێرخوازییەكانی دەزگای خێرخوازیی بارزانی (مرۆڤە)و لەهەر كۆمەڵگەو سنوورێكی جوگرافیدا مرۆڤەكان پێویستیان بە هاوكاری مرۆیی هەبێ لە هەر سێكتەرێك دەزگای خێرخوازیی بارزانی بە ئەركی خۆی دەزانێت هاوكارییان پێشكەش بكات‌. ئەم دەزگایە مۆڵەتی كاركردنی لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق لەچوارچێوەی رێكخراوە ناحكومیەكان وەرگرتووەو ساڵی ۲۰۱٦ دا لە ئەمریكا مۆڵەتی كاركردنی وەرگرتووە. بەپێی قسەی خۆی، دەزگاكە سنوری كاركردنی سنوری كوردستان و عێراقی تێپەڕاندووەو لە وڵاتانی (توركیا- سوریا- یۆنان- سربیا…) كاریكردووە. سەرچاوەی دارایی دەزگاكە روون نییە، بەڵام،خۆی دەڵێ" بۆ ئەنجامدانی پرۆژەكان پشت بە هاوبەش و سپۆنسەرەكانی دەبەستێت كە رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان و كۆمپانیا ناوخۆییەكانی كوردستان و عێراقن". بارەگای سەرەكی دەزگاكە له هەولێرە، بەڵام ئۆفیسی لە چەندین ناوچە هەیە لەوانە لە (دهۆك، هەولێر، سلێمانی، كەركووك، شنگال، نەینەوا، گەرمیان)، نوێنەرایەتیشی هەیە لە ئەوروپا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا. دەزگای مرۆیی مام ئەم دەزگایە سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستانەو بەپێی زانیارییەكان لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی رۆڵی سەرەكی لە دروستكردنیدا هەبووە. ئەم رێكخراوە چەند هەفتەیەكە دەستبەكاربووەو فەلاح سەلاح سەرۆكایەتی دەكات كە یەكێكە لە كادیرە دیارەكانی یەكێتی لەسنوری كەركوك. هێڵی كاركردنی رێكخراوەكەو بواری كارەكانی هێشتا روون نییەو تائێستا بواری كارەكانی خۆی دەبینێتەوە لە پێشكەشكردنی كۆمەكی تەندروستی بە ناوەندە تەندروستیەكان، رێكخراوەكە دەستپێشخەرییەكیشی بەناوی "پەلەچارە" راگەیاندووە، پەلەچارە خزمەتگوزارییەكی تەندروستی دەزگاكەیە كە خەڵك دەتوانن پەیوەندی پێوەبكەن و ژمارەیەك پزیشك وەڵامی پەیوەندییەكان دەدەنەوەو لەبارەی نەخۆشییەكانەوە راوێژیان پێدەكرێت. دروستكردنی دەزگایەكی خێرخوازی بەناوی جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووی یەكێتی نیشتمانی لەبەرامبەر دەزگای خێرخوازی بارزانی-یە كە پارتی دیموكراتی كوردستان بەناوی كۆچكردوو مستەفا بارزانی دامەزرێنەری پارتەكەوە دروستیكردووە. دەزگای روانگە ئەم دەزگایە لە ساڵی ۲۰۱۳وە دەستی بەكاركردن كردووە، لەلایەن ئیدرس نێچیرڤان بارزانییەوە بەڕێوەدەبرێت. ئەم رێكخراوە خۆی وەكو رێكخراویێكی "ناحكومیی" پێناسە دەكات، بەڵام بەردەوام بەهۆی نێچیرڤان بارزانییەوە پێگەی بەهێزی لەناو حكومەتدا هەبووە. وەكو خۆی دەڵێت ئەركی سەرەكی ئەم رێكخراوە بریتییە لە: 🔹 هێنانەدی جیهانێك كە هەموو تاكێك دەستیبگات بە پەروەردەیەكی جۆری باش. 🔹 پەرەدان بەو سەكۆیانەی كە لاوان دەتوانن تواناكانی خۆیانی تێدا تاقی بكەنەوە. بەگشتی وەكو خۆی دیاریكردووە، دەزگای روانگە لە چوار بواری سەرەكیدا كاردەكات كە بریتین لە (پەروەردە، لاوان، ژینگە، كەسانی لێقەوماو). ئەم رێكخراوە هاوكات لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا هاتوەتەسەر هێڵی كاری خێرخوازی، لەكاتێكدا ئەم رێكخراوە پێشتر تەنیا لەڕێگەی ڤێستیڤاڵێكەوە ناسراوە كە تێیدا لاوانی بەهرەمەندی خەڵات كردووە. سەرچاوەی دارایی ئەم رێكخراوە ناڕوونە. رێباز فاون دەیشن رێباز فاوندەیشن، كە رێكخراوێكی خێرخوازییەو  لە ساڵی (2007) وەك دامەزراوەیەكی ناحكومی لە بەریتانیا دامەزراوە، بەناوی كۆچكردوو ( رێباز كۆسرەت رەسوڵ) درووست كراوە كە كوڕی كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێیتەوە( رێباز  كۆسرەت رەسوڵ) ناونراوە و ئێستا لەلایەن (دەرباز كۆسرەت رەسوڵ) كارگێری مەكتەبی سیاسی یەكێتیەوە سەرپەرشتی دەكرێت.  رێكخراوی رێباز فاون دەیشن لەم بوارانەدا كاردەكات: 🔹   پەروەردەو خوێندنی باڵا 🔹    تەندروستی 🔹     مرۆیی    وەك لە پەیجی رەسمی خۆیان بڵاویان كردۆتەوە، ئەم رێكخراوە وەك دامەزراوەیەكی نێودەوڵەتی لە بەرێوەبەرێتی رێكخراوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان ناوی تۆماركراوە, وەك زۆرێك لە رێكخراوەكانی دیكە ئەم رێكخراوەش لە سەردەمی دەركەوتنی كۆرۆنادا سەرقاڵی كاری خێرخوازیەو بەپێی راگەیەنراوێكی كە لە 28/3/2020 بڵاویان كردۆتەوە " خواردن بەسەر شەش هەزار خێزانی كەمدەرامەت و هەژار و كەمئەندام و كەسوكاری شەهید لە كوردستان دابەش دەكەن"   دەزگای خێرخوازی شەهید عەتا ئەم دەزگایە بەناوی (عەتا محەمەد حاجی مەحمود) كوڕی محەمەد حاجی مەحمود سكرتێری حزبی سۆسیالیستی دیموكراتی كوردستانەوە ناونراوە كە ساڵی ۲۰۱٤ لە شەڕی دژ بە داعش لە سنوری كەركوك شەهید بوو. كوڕێكی محەمەد حاجی مەحمود بەناوی (رێبین) سەرۆكی دەزگاكەیە. بارەگای رێكخراوەكە لە گەڕەكی چوارباخی شاری سلێمانییە. بەپێی ئەوەی لە سایتی رەسمی رێكخراوەكەدا بڵاوكراوەتەوە ئامانجی دەزگاكە كە" دەزگایەكی مرۆیەو هەڵگری پەیامی مرۆڤایەتی گەورەیە بۆ دروست كردنی پەیوەندی دۆستانە و مرۆڤانە لەگەڵ ئەو خێزانە بەڕێزانەی كە پێویستیان بە هاوكاری هەیە بە بێ جیاوازی ئاین و نەتەوەو ڕەگەز و زمان." و كار دەكات بۆ: 🔹    خزمەتكردنی كەس وكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و خانەوادەی سەربەزی هێزەكانی پێشمەرگە 🔹   كەرتەكانی خوێندن وتەندروستی 🔹   گەشەپێدانی ئاستی هۆشیاری گشت چین و توێژەكانی كۆمەڵگا سەرچاوەی داهاتی رێكخراوەكە ناڕوونە. ئەم دەزگایە لەدوای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناوە زیاتر رۆڵی دەركەوتووەو كارو چالاكییەكانی دەبینرێت.  لە نوێترین چالاكی ئەم رێكخراوە لە رۆژی 6/4/2020دابووە كە هاوكارییان گەیاندوەتە (100) خێزانی كەمدەرامەتی قەزای سەید سادق. رابیتەی ئیسلامی كورد ئەم رێكخراوە ساڵی ۱۹۸۸ لە توركیا لەلایەن كۆمەڵە كەسایەتییەكی ئیسلامی كوردەوە بە سەرۆكایەتی دكتۆر عەلی قەرەداغی دروستكراوە. هەمان ساڵ رێكخراوەكە وەكو رێكخراوێكی خێرخوازی مرۆڤدوست لە ئەڵمانیا مۆڵەتی وەرگرتووەو دواتر لقی لە وڵاتانی (سوید، بەریتانیا، ئەڵمانیا) كردوەتەوە. رێكخراوەكە لە نیوەی یەكەمی ساڵی ۱۹۹۲وە لە ناو هەرێمی كوردستان دەستی بەكاركردن كردووەو لقی لە هەولێرو سلێمانی و دهۆك و كەركوك كردوەتەوەو مۆڵەتی كاركردنی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان وەرگرتووە، ساڵی ۲۰۰٥ رێكخراوەكە مۆڵەتی كاركردنی لە حكومەتی عێراقیش وەرگرتووە. رابیتەی ئیسلامی كورد یەكەم رێكخراوی خێرخوازیی كوردییە دوای كشانەوەی سوپای عێراق لە كوردستان، كە لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا له ساڵانی شەڕی ناوخۆیی حزبەكاندا، رۆڵی گرنگی هەبوو لە ئەنجامدانی پرۆژە خێرخوازییەكان. بەهۆی ئەوەی رێكخراوەكە زیاتر لە ژێر هەژموونی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستاندا بوو، هەرزوو كەوتە ژێرفشاری پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان. رێكخراوەكە تۆمەتباردەكرا بەوەی زیاتر كارەكانی لە دروستكردنی مزگەوتدا چڕكردوەتەوە، سەرباری ئەمە گومان لەسەر سەرچاوە داراییەكەی دروستدەكرا. وردەكاری سەرچاوەی دارایی رێكخراوەكە روون نییە، بەڵام بەپێی ئەوەی پێشتر بەرپرسانی رێكخراوەكە خۆیان باسیانكردووە، لەسەردەمێكدا كۆمەكیان لە خەڵكی خێرخواز لە وڵاتانی كەنداوی عەرەبی وەرگرتووە. دوای ئەو رەخنانەی كە ئاڕاستەی دەكرا، ئەم رێكخراوە بواری كاركردنی فراوانكرد بۆ دروستكردنی قوتابخانەو بنكەی تەندروستی و پرۆژەی ئاو، ئەمە لە پاڵ یارمەتیدانی خەڵكانی هەژارو كەمدەرامەت، ئەم رێكخراوە تائێستا ماوەو بەردەوامە لە كاركردن، بەڵام چیتر وەكو نەوەدەكانی سەدەی رابردوو ناو و پێگەی لە گۆڕەپانەكەدا نەماوە، ئەمە رەنگە بەشێكی پەیوەندی بە لەدەستدانی سەرچاوە داراییەكانییەوە بێت و بەشێكی تر پەیوەندی بە بوژانەوەی دۆخی ئابوری هەرێمی كوردستانەوە هەبێت. دەزگای خێرخوازی بەخشین ئەم دەزگایە سەربە كۆمەڵی ئیسلامییە، بارەگای سەرەكی لە گەڕەكی كازیوەی شاری سلێمانییە. ئەم دەزگایە سەرباری پێدانی كۆمەك بەخەڵكی كەمدەرامەت، نەخۆشخانەیەكیشی بەناوی "بەخشین"وە لە سلێمانی هەیە، نەخۆشخانەكە بەهۆی خزمەتگوزارییەكانی و هەرزانی نرخ ناوبانگێكی باشی لەناو خەڵكدا هەیە، بەمدواییە بەرپرسانی تەندروستی سلێمانی هەندێك كێشەیان بۆ كاری نەخۆشخانەكە دروستكرد، بەڵام بەهەوڵێكی عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵ لەڕێگەی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی ئێستای یەكێتییەوە نەخۆشخانەكە لە داخستن رزگاركرا. سەرباری كارە باشەكانی، بەهۆی ئەوەی ئەم دەزگایە سەربە كۆمەڵی ئیسلامییە، زۆرجار بە چاوی گومانەوە لەكارەكانی دەڕوانرێت. سەرچاوەی سەرەكی داهاتی دەزگاكە كۆكردنەوەی خێرو زەكاتە لە خەڵكانی دەوڵەمەند. کارەکانی شاسوار عەبدولواحید شاسوار عەبدولواحید سەرۆکی جوڵانەوەی نەوەی نوێ سەرباری ئەوەی کە هیچ دەزگایەکی دیاریکراوی تایبەت بە کاری خێرخوازی دروستنەکردووە، بەڵام ماوە لەدوای ماوەو لەکاتی قەیرانەکاندا جێگە دەستی خۆی لەو بوارەدا دەردەخات. کارەکانی شاسوار زیاتر وەکو کێبرکێیە لەگەڵ هێزە دەسەڵاتدارەکان و بۆ گەیاندنی پەیامێکی سیاسی روون و بێ پەردەیە، ئەو لەو رێگەیەوە دەیەوێت بڵێ من لە جێبەجێکردنی پرۆژەکاندا لە حکومەت خێراترم، ئەوانەی شاسوار ئەنجامی داون هیچیان پرۆژەی ستراتیژی و درێژخایەن نین، سەرباری ئەوە بەکارهێنانیان لە ڕووی میدیاییەوە بۆ خزمەتکردن بە پرۆژە سیاسییەکەی، لە بایەخی مرۆیی کارەکانی کەمکردوەتەوە. خێرخوازان سەرباری ئەم رێكخراوانە لە هەرێمی كوردستان چەندین كەسایەتی و سەرمایەداری دیكە لە دەرەوەی حزبە سیاسیەكان كارەكانی خۆیان دەكەن ئەمانە ئەو كەسانەن كە ئارەزووی كاری خێرخوازیان هەیە، ئەمانە بەشێكی زۆریان بۆ خەڵكی ناسراو نین بەو پێیەی كە دەزگای راگەیاندنیان نیەو كە بانگەشە بۆ كارە خێرخوازیەكانیان بكات، زیاتر ئەمانە وەك ئارەزوویەكی ئایینی یان حەزێكی كۆمەڵایەتی ئەم كارانە دەكەن.