راپۆرتی: سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئاییندەیی وادەردەکەوێت کۆماری ئیسلامی ئێران و کۆماری گەلیی چین، لە ئێستادا سەرقاڵی ئامادەکاریی ڕێککەوتنێکی درێژمەودای (٢٥ساڵە)یین، کە تێیدا هاوکاری دوولایەنەی سیاسیی، سەربازی، ئابووریی، پیشەسازی، تەکنۆلۆژیای پەیوەندییەکان و  زانیاریی لە خۆ دەگرێت، لە نێویشیدا درووستکردنی شاڕێی نێوان دوو وڵات و بەستنەوەی بە وڵاتانی ناوچەکەوە دەگرێتەوە. ئەم ڕەشنووسی ڕێککەوتنە ئەگەر ئیمزابکرێت و بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە، لە چەندین خاڵی هەستیاری ئاسایشیی، هەواڵگری، سیاسی و ئابووریی پەیوەندیداری ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆدا بە عیراق و هەرێمی کوردستانەوە پەیوەستە، هەرێم و عیراق لە شاڕێی پێشنیارکراوی ناو ڕەشنووسی ڕێککەوتنەکەدا پێگەی تایبەتیان پێدراوە. - مێژوو، ناوەڕۆک و ئایندەی ڕەشنووسەکە: ناوی ڕێککەوتنەکە، وەک لەو ڕەشنووسە دزەپێکراوەدا هاتووە، "بەرنامەی هاوکاریی گشتگیری ٢٥ساڵەی ئێران و چین"ە، لەلایەن "ئەمیندارێتی باڵای میکانیزمی هاوبەشی گشتگیری ستراتیژیی ئێران و چین" لە ساڵی ٢٠٢٠دا، دوا درافتی پێشکەشکراوە، تا ئێستا وێنەی فارسی ئەم ڕێککەوتنە وەک ڕەشنووسێک دیارە، گوایە لە هەردوولایەنەوە بخرێتە بەردەم پەرلەمانەکانیان بۆ ئەوەی پەسەند بکرێت، تا ئەوکاتەش هەر بە ڕەشنووسی دەمێنێتەوە. کۆی ڕێککەوتنەکە ١٨ لاپەڕەیە: لە بەراییەک، نۆ (٩) بەند و سێ (٣) پاشکۆ پێکدێت، بوارەکانی ئامانجی سیاسیی دوو وڵات، ڕێگای بازرگانی، کردنەوەی ڕێڕەوی هەرێمی و نێودەوڵەتیی، پێشخستنی بواری بازرگانی، ڕاکێشانی هێڵی ئاسن لە وڵاتانی ناوچەکەدا، پێشخستن و پەرەپێدان و گواستنەوەی وزەی وڵاتانی ناوچەکە، پەرەپێدانی سەربازی و ئەمنی هاوبەشی دوولایەنە لە ناوچەکە و وەبەرهێنانی چین لە پێنج بەندەر و دورگەی ئێرانیدا لە خۆ دەگرێت. مێژووی ڕێککەوتنەکە دەگەڕێتەوە بۆ سەردانی پێنج ساڵ لەمەوبەری سەرکۆماری چین بۆ ئێران(٢٠١٦)، وەک لە پێشەکی ڕێککەوتنەکدا دیارە، هەر لەو ساڵەدا تۆوی ڕێکەوتنەکە چێنراوە و ڕێککەوتنەکەش بۆ دیاریکردنی ڕێکارەکانی جێبەجێکردنی پرەنسیپە هاوبەشە بڕیارلێدراوەکانە کە لە بەندی شەشەمی بەیاننامەی "بەدیهێنانی هاوبەشیی ستراتیژی نێوان چین و ئێران" لە پاش سەردانەکەی سەرۆکی چین لە مانگی حوزەیرانی٢٠١٦ لە تاران بڵاوکرایەوە، ئاماژەی پێدراوە. (دەقی ڕێککەوتنەکە لە سایتی سەنتەری لێکۆڵینەوەی ئایندەیی بخوێنەرەوە: https://www.centerfs.org/) لە بەرایی ڕێککەوتنەکەدا جەخت لەوە کراوەتەوە کە سەرجەم بوارەکانی بازرگانی، ئابووریی، سیاسیی، کولتووری و ئاسایشیی و سەربازی دەگرێتەوە، هەر لەم ڕوانگەیەشەوە لە ناواخنی ڕێککەوتنەکەدا ئالیەتی گشتی و ناوەندی و بەشەکی بۆ ئەو بوارانە خراوەتەڕوو. گەرچی زۆر لایەنی ڕێککەوتنەکە و کاتی پەسەندکردنی یان ڕەتکردنەوەی ڕوون نییە و ئەگەری جێبەجێکردنیشی دیسان ڕوون نییە، تا ئێستاش تەنها چەند لایەن و بەرپرسێکی حکومی وەک وەزارەتی دەرەوە (زەریف) و یاریدەدەری سەرکۆمار(جەهانگیری) بە جۆرێک پشتیوان و عەڕابی ڕێککەتنەکەن، بەڵام لەنێو ئێران و ئسوڵگەراکانی وەک ئەحمەدی نەژاد و دەیانی دیکە لە بەرپرسان و هەندێک لە ئیسڵاحیەکانیش لە ناوەڕۆکی ڕێککەوتنەکە نیگەران و ناڕازین. لە ئۆپۆزسیۆنی دەرەوەی حکومەتی ئێرانیش وەک موجاهدین و شاهەنشاهیەکان ناوەڕۆکی ڕێککەوتنەکە بە "ئێرانفرۆشی" لەقەڵەم دەدەن و لە یەکەم باسکردنیەوە لەلایەن ئەحمەدی نەژادەوە، لەچەند هەفتەی ڕابردوودا، چەندین کەمپەینی دژایەتی و ناڕەزایەتی بۆ سازکراوە، پێیان وایە ڕێککەوتنێکی نابەرامبەرە و ناتوانرێت وڵاتی چین پابەند بکرێت، بەڵام "تەنها سودێکی ئەوەیە تەمەنی کۆماری ئیسلامی ئێران و نوخبەی سیاسیی دابڕاوی درێژ دەکاتەوە". بەڵام دواجار  لە ڕووی یاساییەوە ئایندەی ڕێککەوتنەکە بە دوو لایەنەوە پەیوەستە: یەکەم: کۆماری گەلیی چین، کە واپێناچێت سەرجەم بەرژەوەندییەکانی خۆی لە کەنداو و عێراق و پەیوەندییەکانی لەگەڵ نەیارانی ئێراندا بکاتە قوربانی ڕێککەوتنێکی ئێرانی-چینی، کە قەبارەی بازرگانییەکەی تەنها ٤٠٠ملیار دۆلارە. بۆ ئەم مەبەستەش خراپ نییە ئەوە بیربهێنرێتەوە کە ئەگەرچی چین بە هاوپەیمانی ئێران دەزانرێت لانیکەم لە لایەنی ئێرانییەوە، بەڵام تا ئێستا لەسەرجەم بڕگەکانی سزاکانی سەر ئێران لە ئەنجومەنی ئاسایش تەبا لەگەڵ ئەمریکا و دژبە ئێران دەنگی داوە. جیا لەوەش لە ساڵانی جەنگی هەشت ساڵەی عێراق-ئێراندا، ئەگەرچی دابینکاری بڕێکی چەکی ئێران وڵاتی چین بوو، بەڵام گرێبەستەکانی ئەو سەردەمە دەریدەخەن هەر لەو ئانەدا چەند هێندەی بە عێراقی نەیاری فرۆشتووە. زیاتر لەوەش چین چەندین ئەزموونی هەیە، لە جێبەجێنەکردنی ڕێککەوتنەکان لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە، هەر بۆ نموونە لە ساڵانی ١٩٩٧ و ٢٠٠٧ و ٢٠١٥ و ٢٠١٨،ڕێککەوتنی ستراتیژی لەگەڵ عیراقدا ئەنجامداوە، بەڵام دۆخێکی ستراتیژیی کردەیی لە ڕێککەتنەکانی بۆ هەردوو وڵات بەدینەهێناوە. دووەم: ڕێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران؛ کە دواجار بڕیاری سیاسەتی گشتی و سیاسەتی دەرەوەی ئێران بۆ درێژمەودا، بڕیاردەی سەرەکی لای عەلی خامینەیی ڕێبەرە، گەر ئەو ڕەزامەند بێت بە دڵنییایی لە پەرلەمانێکی زۆرینە ئسوڵگەرای ئێراندا زۆر ئاسان تێدەپەڕێت بە بێگوێدانە ناڕەزایەتییە سیاسیی و جەماوەرییەکان. ئێران، لێرەدا هەمان سیناریۆی عێراقی ساڵی ١٩٩٧-١٩٩٨ دوبارە دەکاتەوە، کە عێراق وەک ئێستای ئێران ڕووبەڕووی گوشاری نێودەوڵەتی و گەمارۆی ئابووریی بووبوویەوە، بۆ ڕزگاربوون و ناچارکردنی ئەمریکا لە سووککردنی سزا و دانەبڕانی زیاتری لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی(وەک ئێستای ئێران)، پەنای بردە بەر ڕێککەوتن لەگەڵ چیندا، بەڵام نەک فریای سەدام حوسێنی سەرۆکی ئەوکاتە نەکەوت، بەڵکو پرۆسەی کەوتنی پاش پێنج ساڵ(٢٠٠٣) هاتەدی، بە بێئەوەی چین هەنگاوێکی کردەیی بۆ هێشتنەوە و دژایەتی ئەمریکا بهاوێژێت. بۆیە چەندێک ئەگەری جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکە لە ئارادا بێت هێندەش پەیوەستە بە ئەنجامی هەڵبژارنەکانی ئەمریکا و گوشارە نوێکان و سازانی نوێی تاران و واشنتۆنەوە هەیە. - بوارە هەستیارەکانی ڕێککەوتنەکە بۆ عێراق و هەرێم: لێرەدا لەبارەی عێراق و هەرێمی کوردستانەوە وەک بوارێکی زیندووی سیاسیی، سەربازی و ئابووریی بۆ ئێران، چ پێگەیەکیان دەبێت و یاخود چ کاریگەرییەکیان لە ناو ڕێککەوتنەکەدا دەبێت؟ پەیوەندی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی بەندەکانی ڕێککەوتنەکە بە عێراق و هەرێمەوە چییە و لە چ بڕگەیەکدا ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ ئامانجەکە جوگرافیا، بازرگانی و پیشەسازی، سیاسەت و بواری سەربازیی عێراق و هەرێم دەخاتە ژێر کاریگەرییەوە؟ گەر ڕێککەوتنی ٢٥ساڵەی ئێران-چین سەرکەوتوو بێت، بێگومان کاریگەری ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لەسەر عێراق بە گشتی و هەرێمی کوردستان وەک هاوسێ و وەک بەشێک لە عێراقیش کاریگەری جێدەهێڵێت، چونکە عێراق و ئێران هاوسێیەتییەکی کاریگەر و کارتێکەرییان لەسەر یەک هەیە و بە هەر گۆڕانکاری و وەرچەرخانێکی سیاسی و ئابووریی ڕاستەوخۆ لەسەر یەک کاریگەر دەبن، ئیتر لە سیستمی سیاسییەوە بگرە تا دەگاتە بازرگانی و دۆخە کۆمەڵایەتیی و مەزهەبیەکانیش. هێندە بەسە کە بزانرێت نزیکەی ١٤٥٨کم هێڵی مەرزیی هاوبەش هەیە درێژترین سنووری لەگەڵ عێراقدا هەیە لە چاو دراوسێکانی دیکەیدا، زۆرینەی هێڵی سنووری ڕۆژئاوای ئێران و ڕۆژهەڵاتی عێراق پێکهێنەری ئەم سنوورە ستراتیژیی و سیاسییەیە لەنێو ئەم سنوورەدا کە هاوبەشێتی جوگرافی-سیاسی-بازرگانی ئێران-عێراق دەچەسپێنن چوار لە پارێزگا کوردستانییەکانی ئێران و چوار لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستانی عێراق دەگرێتەخۆ، لەڕووی کولتووری و مەزهەبیشەوە هاوبەشییان زۆرە و لە ڕووی جیۆستراتیژی و جیۆئیکۆنۆمیشەوە قوڵێ‌یی ستراتیژی یەکتر پێکدەهێنن. لە ڕووی سیاسییشەوە لەپاش ٢٠٠٣ەوە ئیدی ئێران و عێراق زەمینەی سیاسەتکردنی یەکترن و ئێران وەک تەواوکارێکی قەڵەمڕەوییەکەی لە ڕۆژهەڵاتدا لە عێراق دەڕوانێت. لێرەدا ئەو بەند و بڕگانە دەخرێنەڕوو و شرۆڤەدەکرێن کە پەیوەندیدارن بە عێراق و هەرێم و کۆی پاکێجی مەسەلەی بزوتنەوەی سیاسیی کوردستانییەوە هەیە. لە کۆی ڕێککەتنەکەدا شەش(٦)جار ناوی عێراق هاتووە و لە نۆ(٩) بڕگەی دیکەشدا ناڕاستەوخۆ باسی “وڵاتی سێیەم” یان وڵاتانی ناوچەیی کراوە، کە بە دڵنیایی عێراق و هەرێمی کوردستان مەبەستێکیانە. ١. لەڕووی سیاسییەوە:  هەر لە بەندی یەکەمی ڕێککەتنەکەوە، جەخت لەوە دەکاتەوە، کە هەردوو وڵات "ستراتیژی براوە-براوە" لە وڵاتانی ناوچەکە و نێودەوڵەتیدا پیادە دەکەن، وەک لە بڕگەی دوو-شدا هاوکاری سەربازیی، توانای بەرگری و یەکهەڵوێستی سیاسیی لە ئاستی وڵاتانی ناوچەکەدا ئاماژەی پێدراوە(بەندی١)، لە پاشکۆی ژمارە یەکیشدا(١) هەمان ئامانج دووبارە کراوەتەوە.  دیارە هاوهەڵوێستی سیاسیی و سەربازیی لە ناوچەکەدا بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان کاردەکاتە سەر هاوکێشە سیاسییە ناوخۆییەکان و وڵاتانی هاوپەیمانی عێراق و هەرێم دەبێت. ڕێککەوتنەکە ڕاشکاوانەتر باس لە دژایەتیکردنی تیرۆر ڕێکخراوە دژبەرەکان دەکاتەوە، کە دیارە لە پێناسەی سیاسیی دەوڵەتێکی وەک ئێراندا سەرجەم ڕێکخراوە ئۆپۆزسیۆنەکانی ڕژێمی ئەو وڵاتە دەگرێتەوە کە هەم ڕێکخراوی ئێرانی لە عێراق و هەم کوردستانی لە  هەرێم دەگرێتەوە.(بەندی٤) هەروەها بەندێکی¬تری کاری هاوبەشی دوو وڵاتەکەیە لە وڵاتانی دراوسێی ئێراندا بە جۆرێک بەرنامەی هاوبەش و پرۆژە لەو وڵاتانە بخرێتەگەڕ.(بەندی٧) ٢. لە ڕووی بازرگانی و وزەوە  لە چوارچێوەی سیاسەتی گشتیی کولتووری-مەزهەبیشدا، لە چەند بڕگەدا عێراق و هەرێم، بوونەتە بواری جێبەجێکردنی پرۆژەی ئایندەیی چین و ئێران، لەوانەش: بنیادنانی پرۆژەی گواستنەوەی وزەی عێراق، وەبەرهێنان و دروستکردن و گواستنەوەی کارەبا بۆ عێراق(دیارە ناوی وڵاتانی پاکستان، ئەفغانستان و سوریاش لەو بڕگەیەدا بۆ هەمان مەبەست هاتووە).(پاشکۆی٢/بڕگەی ب/١و٢)  هەروەها پرۆژەی ڕاکێشانی "هێڵی ئاسنی مەزهەبی-زیارەتی" نێوان پاکستان-ئێران-عێراق-سوریا، تەبەنیکراوە، هەروەک چۆن باس لە کردنەوەی ڕێڕەوی بازرگانی پاکستان-ئەفغانستان-عێراق-سوریاش کراوە کە ببێتە ڕێڕەوێکی بازرگانیی ناوچەیی.(پاشکۆی٢/بڕگەی ب/١)، دروستکردنی پرۆژەی گەشەپێدان لە وڵاتانی ناوچەکەدا(پاشکۆی٢/ها/٦)، بەهێزکردنی ڕێکخراو و دەزگاکانی وڵاتانی ناوچەکە(پاشکۆی٢/ز/٢).   گرنگە بووترێت کوردستان جیا لەوەی لە سیاسەتیی کولتووری ئێراندا نیشانەیە، بەشێکی شارەکانی کوردستان وەک کرماشان و شارەکانی هەرێمی کوردستان وەک سلێمانی، کەرکوک، خانەقین و ناوچە کوردستانییەکانی دیالە بەشێکن لە ڕێگە و نەخشەی ڕێڕەوی بازرگانی، زیارەتکارانی مەزهەبی شیعە. لە هەبوون و گواستنەوەی وزەشدا دیسان هەرێم لە قوڵایی ستراتیی ئێراندا جێگەی تایبەتی بۆ کراوەتەوە. سەبارەت بە پەیوەندی ڕاکێشانی ڕێگای ئاسنیش بە کوردستان بە گشتی و هەرێمی کوردستانەوە، ئەوا چەندین پرۆژەپێشنیار لە بەرنامەی ڕێسازیی ئێران و عێراقدا لە لایەن حکومەتی ئێرانەوە، لەم ساڵانەی دواییدا لە ئارادان کە هەندێکیان شارەکانی سلێمانی، خانەقین، کرماشان، مەهاباد و ورمێ لە خۆدەگرن و لە نموونەی ڕێگای پێشنیارکراوی ئاسنی: هێڵێ کرماشان-خوسرەوی-خانەقین-بەغدا. هەروەها ڕێگەیەکی پێشنیارکراوی ئێرانی دیکەش هەیە و کە خودی سەرکۆماری ئێران جەختی لەسەر کردۆتەوە بریتییە لە ڕێگای ئاسنی سنە-باشماخ-سلێمانی تا بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە، بۆ هەمان مەبەستیش پارێزگاری سنە داوای جێبەجێکردنی پرۆژەکەی لە ژووری بازرگانی پارێزگای هەڵەبجە و کۆمپانیای قەیوان وەک جێبەجێکاری دیوی هەرێم، کردووە.   سەبارەت بە ناوچەکانی باشووری عێراقیش هێڵی خوڕەمشەهر-بەسرە لە ئارادایە. کە دیسانەوە لە ڕێککەوتنی چین و ئێراندا ئاماژە بەو ڕێگا ئاسنی و بازرگانیانە دراوە. کە نەک ئێران و عێراق بەڵکو وڵاتانی ئەفغانستان و پاکستان و سوریاش دەگرێتەخۆ. لە کۆتا پاشکۆشدا ڕێککەوتنەکە باس لە دروستکردنی ناوچەی ئازادی بازرگانی و پرۆژەی هاوبەشی دوولایەنە دەکات لە وڵاتانی سێیەمی وەک عێراق(پاشکۆی٣/بڕگەی ێ‌/٦)، هەروەها جەخت لە سوودوەرگرتن لە بواری جیۆئیکۆنۆمی وڵاتانی دراوسێ کراوەتەوە کە دیارە عێراق لە نێو ئەو ئامانج و نیشانەدایە.( پاشکۆی٣/بڕگەی ب)  بە کورتی بونیاتنانی ڕێگای بازرگانی و هێڵەکانی ئاسن و ڕێڕەوەکان بۆ وڵاتی چین بەشێکە لە ستراتیژی "یەک پشتوێن، یەک ڕێگا One Belt, One Road"، بۆ وڵاتی ئێرانیش هەم کارتی فشارە بەرامبەر ئەمریکا و هەم جێبەجێکردنی سیاسەتە مەزهەبی و کولتوورییەکانە و ڕێگای گەیشتنیشە بە ئامانجە سیاسییەکانی، ئەڵبەت لە ئەگەری جێبەجێکردندا.    

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت  - محەمەد رەئوف   نێچیرڤان بارزانی ئەمجارەش ئاوێكی كرد بە ئاگرەكەدا.. پارتی‌و یەكێتی رێككەوتن لەسەر ئەوەی لیژنەیەك پێكبهێنن بەمەبەستی گفتوگۆكردن لەبارەی كێشەو ناكۆكییەكانی نێوانیان، دوای جەژنی قوربان لیژنەكە  كۆدەبنەوە، شەفافیەتی دۆسیەی نەوت یەكێكە لە بابەتە كێشە لەسەرەكان، نێچیرڤان بارزانی بە بافڵ تاڵەبانی وتووە یەكێتی لەڕێگەی قوباد تاڵەبانییەوە ئاگاداری دۆسیەی نەوتە.  كۆبونەوە لە دەرەنگانێكی شەودا دوێنێ شەو تاوەكو دەرنگانێك لە ئۆفێسی نێچیرڤان بارزانی لە پیرمام، كۆبونەوەی ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتی بەڕێوەچوو. دوای چەند رۆژێك مشتومڕو هەڕەشەی هەڵپەساردنی پەرلەمان‌و دەركردنی وەزیرەكانی یەكێتی لە حكومەت، بە دەستپێشخەرییەكی نێچیرڤان بارزانی بۆ لاهور شێخ جەنگی، بارودۆخەكان ئاسایی كرانەوە‌و پەرلەمانیش ئەمڕۆ كۆبونەوەی خۆی كرد. كۆبونەوەكەی پیرمام دوێنێ شەو تاوەكو كاتژمێر (1:00)، بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم‌و جێگری سەرۆكی پارتی لە كۆبونەوەدا بوون. بەپێی ئەو زانیارییانەی لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە هەردوو حزب دەست (درەو) كەوتوون، نێچیرڤان بارزانی بەتەلەفۆن لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی قسەی كردووە‌و داوای لێكردووە پارتی‌و یەكێتی پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە، لەسەر بنەمای دەستپێشخەرییەكەی نێچیرڤان بارزانی، یەكێتی بافڵ تاڵەبانی ناردووە بۆ كۆبونەوە لەگەڵ پارتی. یەكەمین وێستگەی كۆبونەوەكانی بافڵ تاڵەبانی لەگەڵ پارتی، لە ئۆفێسی نێچیرڤان بارزانی بوو لە پیرمام. وەفدی یەكێتی لەو كۆبونەوەیەدا كە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكایەتی دەكرد بریتی بوون لە هەریەكە لە (شاڵاو عەلی عەسكەری ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و خەسرەو گوڵ محەمەد ئەندامی سەركردایەتی‌و بەرپرسی گشتی دەزگا ئاسایشی گشتی هەرێم)، وەفدی پارتیش كە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد پێكهاتبوون لە هەریەكە لە (هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی كە بە نوێنەرایەتی مەسعود بارزانی سەرۆكی حزب بەشداربووە لە كۆبونەوەكە هەروەها مەحمود محەمەد ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی بە نوێنەرایەتی مەكتەبی سیاسی حزبەكەی‌و دڵشاد شەهاب ئەندامی سەركردایەتی پارتی).  (درەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەیدا لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی، بافڵ تاڵەبانی گلەیی یەكێتی لەبارەی ئەم بابەتانەوە خستوەتەڕوو: •    پرسی لامەركەزی ئیداریی‌و دارایی •    پرسی شەفافیەت لە دۆسیەی نەوت‌و دارایدا •    پرسی شەراكەتی راستەقینەی یەكێتی لە دەسەڵاتدا •    پرسی دەسەڵاتی وەزیرو پەرلەمان بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لەبەرامبەر ئەم گلەییانەی بافڵ تاڵەبانیدا، نێچیرڤان بارزانی سەبارەت بە پرسی شەفافیەت لە دۆسیەی نەوتدا وتویەتی:" قوباد تاڵەبانی ماوەی دوو خولە جێگری سەرۆكی حكومەت‌و جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نەوت‌و غازبووە‌و ئاگاداری وردەكاری دۆسیەی نەوتە‌و دەتوانن بانگی بكەن بۆ مەكتەبی سیاسی‌و لەوێ لێی بپرسن". سەبارەت بە پرسی لامەركەزیەتی ئیداری‌و كارگێڕی، نێچیرڤان بارزانی رایگەیاندووە:" لامەركەزیەت بەشێكە لە بەرنامەی حكومەت‌و یەكێتی دەتوانێت لەرێگەی وزیرەكانییەوە كار لەسەر ئەو بابەتە بكات". سەبارەت لە پرسی بەشداری یەكێتی لە دەسەڵات، بافڵ تاڵەبانی‌و نێچیرڤان بارزانی رێككەوتن لەسەر ئەوەی پارتی‌و یەكێتی لیژنەیەكی هاوبەش دروست بكەن‌و لەسەر وردەكاری ئەو بابەتانە گفتوگۆ بكەن. لەبارەی لیژنە هاوبەشەكەوە  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لیژنەی پارتی بۆ گفتوگۆ لەگەڵ یەكێتی بریتین لەم كەسانە: •    هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی- سەرۆكی لیژنەی دانوستانكاری پارتی  •    مەحمود محەمەد ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و وتەبێژی فەرمی پارتی- ئەندامی لیژنەی دانوستانكار •    عەلی حسێن بەرپرسی پەیوەندییەكانی پارتی- ئەندامی لیژنە لەلایەن یەكێتیشەوە لیژنەی دانوستانكار لەگەڵ پارتی پێكهاتوون لەم كەسانە: •    بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی- سەرۆكی لیژنە •    ئەندامانی تری لیژنە بۆردێك دەبێت لە مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و تائێستا یەكلا نەكراوەتەوە ئەم لیژنە هاوبەشەكەی پارتی‌و یەكێتی بڕیارە لەدوای پشووی جەژنی قوربانەوە دەست بە زنجیرەیەك كۆبونەوە بكەن بەمەبەستی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ كێشە‌و ناكۆكییەكانی نێوان هەردوو حزب. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە پارتی هەریەكە مەسعود بارزانی سەرۆكی حزب‌و مەكتەبی سیاسی ‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت، لە یەكێتیش لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی حزب‌و مەكتەبی سیاسی رەزامەندییان لەسەر دەستپێكردنی ئەم گفتوگۆیان دەربڕیوە. وێستگەی دووەمی سەردانەكەی بافڵ تاڵەبانی بۆ لای پارتی، كۆبونەوە بوو لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت، بەپێی راگەیەندراوی سەرۆكی حكومەت لە دیدارەكەدا بافڵ تاڵەبانی بەناوی یەكێتییەوە وەكو لایەنێكی بەشدار پاڵپشتی بۆ حكومەت راگەیاندووە. ئێستا دیمەنەكە بەوشێوەیە دەردەكەوێت، مەسرور بارزانی‌و لاهور شێخ جەنگی ناكۆكن‌و بافڵ تاڵەبانی‌و نێچیرڤان بارزانیش نێوەندگیری دەكەن. یەكێتی‌و پارتی لەسەر چی ناكۆكن ؟ كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، 10ی تەموزی 2019 سوێندی یاسایی خوارد، كابینەكە سێقۆڵییە لە (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان) پێكهاتووە. یەكێتی لە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمدا چەند مەرجێكی بۆ بەشداربوون لە حكومەت هەبوو، یەكێك لە دواكارییەكانی ئەوە بوو پۆستی پارێزگاری كەركوك هاوكات لەگەڵ پێكهێنانی كابینەكەدا لەبەرژەوەندی یەكێتی یەكلابكرێتەوە، پارتی‌و یەكێتی رێككەوتنیان لەسەر پۆستی پارێزگاری كەركوك كرد، بەڵام رێككەوتنەكە جێبەجێ نەكرا. یەكێكی تر لە داواكارییەكانی یەكێتی ئەوەبوو "بەشداری راستەقینە بێت لە بڕیاردا"، ئەم داواكارییەش لەناو یەكێتی گلەیی لەسەرەو هەندێك لەسەركردەكانی یەكێتی دەڵێن ئاگاداری سەرچاوەكانی داهاتی حكومەت‌و رێككەوتنەكانی نین‌و لەناو هەموو پۆستە باڵاكاندا تەنیا پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لای یەكێتییە‌و ئەویش لەژێر هەژمونی زۆرینەی پارتیدایە لەم خولەی پەرلەماندا. یەكێتی لە كابینەی نۆیەمدا پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران‌و (6) پۆستی وزاری بەدەستەوەیە، قوباد تاڵەبانی كە جێگری سەرۆك وەزیرانە‌و سەرۆكایەتی تیمی یەكێتی دەكات لە حكومەت، سەرەتای دەستبەكاربوونی هەندێك كێشە‌و گرفتی لەبارەی دەسەڵاتەكانییەوە لەگەڵ مەسرور بارزانی هەبوو، بەڵام دواتر كێشەكەی چارەسەركرا، ئێستا قوباد تاڵەبانی بەشدارە لە بڕیارەكانی حكومەت، بەمدواییە مەكتەبی سیاسی یەكێتی لێپرسینەوەی لەگەڵدا كرد سەبارەت بە پرسی بڕینی موچەی فەرمانبەران، قوباد تاڵەبانی بەرگری لە حكومەت‌و بڕیاری بڕینی موچەی كرد، ئێستا كە پەیوەندییەكانی نێوان‌و پارتی‌و یەكێتی بە قۆناغێكی ئاڵۆزدا تێدەپەڕێت، قوباد تاڵەبانی بە گەشتێك لە دەرەوەی وڵاتە. پارتی‌و یەكێتی لەبارەی پرسی رێككەوتن لەگەڵ بەغداد ناكۆكن، یەكێتی لەگەڵ رێككەوتنە‌و پێی وایە فشاری نەبوونی موچە لەشەقام زیاتر لەسەر ئەو دەكەوێت، بەڵام پارتی پەلەی نییە‌و دەڵێ حكومەتی كازمی حكومەتێكی كاتییە‌و دوای ساڵێك دەڕوات، دەبێت رێككەوتنەكە دوابخرێت بۆ دوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق. یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی یەكێتی لەگەڵ پارتی كە كاریگەری لەسەر كاروبارەكانی پەرلەمان‌و حكومەتیش دروستكردووە ئەوەیە، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی تائێستا بە فەرمی دانی بە ئەنجامی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا نەناوە كە كۆتاییەكانی ساڵی رابردوو بەڕێوەچوو، بارزانی مامەڵە لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی دەكات، بەڵام هێشتا دانی بە هاوسەرۆكایەتییەكەی لاهور شێخ جەنگیدا نەناوە، ئەمە لەكاتێكدایە زۆرینەی سەركردایەتی یەكێتی لە دوای كۆنگرەی چوارەوە لای لاهور شێخ جەنگییە‌و بڕیارەكانی سەركردایەتی یەكێتی لەژێر هەژمونی لاهور شێخ جەنگیدان. تاوەكو بەر لە نەخۆشكەوتن‌و كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سكرتێری مێژووی یەكێتی، لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا رێككەوتنێكی ستراتیژی هەبوو لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی پۆست‌و دەسەڵاتەكان، ئەم رێككەوتنە هەرچەندە تائێستا بەفەرمی هەڵنەوەشاوەتەوە، بەڵام كاری پێناكرێت‌و لەگەڵ بارودۆخی نوێی یەكێتیدا ناگونجێت. ئێستا یەكێتی چاوی لەوەیە رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ پارتی ئیمزا بكات كە لەگەڵ دۆخی سیاسی نوێی حزبەكەدا بگونجێت، پارتی كە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا سەركەوتنێكی بێ پێشینەی تۆماركرد، پەلەی نییە لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی نوێ لەگەڵ سەركردایەتی نوێی یەكێتی، سێ پۆستی باڵای هەرێمی كوردستان ئێستا لەدەستی پارتیدایە (پۆستی سەرۆكی هەرێم، پۆستی سەرۆكی حكومەت، پۆستی سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری) سەرباری ئەمە جڵەوی فایلی نەوت‌و پەیوەندییەكانی هەرێمی لەبەردەستدایە. یەكێتی كاتێكی گونجاوی بۆ فشاركردن لە پارتی هەڵبژاردووە، كاتێك كە تێیدا حكومەتی هەرێم كە كوڕە گەورەی مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی دەكات دوچاری قەیرانێكی دارایی قورس بووە‌و موچەی موچەخۆرانی پێ دابین ناكرێت. سەرباری ئەوەی لەناو یەكێتیدا جیاوازی هەیە لە چۆنیەتی مامەڵەكردن‌و فشاركردن لەسەر پارتی، بەڵام تائێستا تاڕادەیەك حزبەكە لەسەر ئاستی دەرەوە بە یەكگرتوویی ماوەتەوە‌و دیارنییە ئەنجامی گەمە سیاسییەكە لە كۆتایدا بە چ جۆرێك دەشكێتەوە.  

عەلی مەحمود رێكه‌وتنی پارتی دیموكراتی كوردستان-پدك له‌گه‌ڵ  ئێران بۆ ئه‌نجامدانی كاری سه‌ربازی هاوبه‌ش له‌ناو جوگرافیای عیراقدا, یه‌كه‌م رێككه‌وتنی پارتێكی كوردی بو له‌گه‌ڵ  ئێران بۆ شه‌ڕی هاوبه‌ش كه‌ پاش شه‌ڕی قه‌ڕناقاو  پشت ئاشان و ده‌ركردنی لایه‌نه‌كانی به‌ره‌ی جود له‌زۆرینه‌ی ناوچه‌كانی سۆرانی زمان كه‌ به‌هاوكاری لۆجستیكی حكومه‌تی عێراقی ئه‌نجامدرا,  دوای 2 ساڵ له‌و به‌رواره‌, واتا 22ی ته‌موزی 1983 ینك و سۆسیالست و بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامیش هاتنه‌ ناو هه‌مان گه‌مه‌وه‌,  به‌م ته‌رزه‌ په‌یماننامه‌یه‌ یارییان به‌چاره‌نوسی كورده‌وه‌ ده‌كرد، كوردیان كرده‌ شه‌ریكه‌ دۆڕانی كۆماری ئیسلامی ئێران له‌شه‌ڕه‌كه‌. دوای ئه‌نفال و كیمیابارانه‌كان له‌ 6ی ئه‌یلولی 1988 دا ده‌ست به‌تاڵ و دۆڕاو لێی ده‌رچوون, ئه‌وه‌ی بۆیان مایه‌وه‌  مانگانه‌ تمه‌نێك و باره‌گایه‌ك له‌سونێ و قاسم  ره‌ش و كارتی گه‌ڕان بۆ شاره‌كانی ئێران بوو, ئه‌وان  نزیك 10%ی هاوڵاتیانی كوردستان و 4500 لادێیان به‌جینۆسایدكردن و وێرانكردن دا, ده‌ریاچه‌یه‌ك خوێن و جیهانێك وێرانكارییان دورییه‌وه‌ له‌و شه‌ڕه‌ هاوبه‌شانه‌, هاوكات  بزاڤی چه‌كداری كوردیان وه‌ك بزاڤێكی كرێ گرته‌ به‌ جیهان  ناساند, به‌ هێنانی ئێران له‌ 29-7-1996 بۆسه‌ر كۆیه‌و هێنانی به‌رده‌وامی توركیا و هێنانه‌وه‌ی سوپای عێراق له‌ 31ی ئاب و 16ی ئۆكتۆبه‌ر , سه‌لماندیانه‌وه‌ هه‌مان تاكتیك بۆته‌ ستراتیژی كاریان و به‌رده‌وامی هه‌یه‌و ده‌بێت, گه‌لی كورد له‌ هه‌ڵدێرو ماڵوێرانییه‌كه‌وه‌ بۆ یه‌كی دی ده‌به‌ن. له‌كاتێكدا راگه‌یانده‌كان جیهان غه‌رقی هه‌واڵی ده‌ریای خوینی  جه‌نگی ئێران-عێراق  ببوون, كۆتاییهێنان به‌كۆماری ئیسلامی شه‌رق و غه‌ربی یه‌كخستبوو, كۆمه‌لكوژی كوردان ببوه‌ جه‌نگێكی له‌بیركراو, به‌ به‌رچاوی كه‌شتیه‌ ئاسمانیه‌كانه‌وه‌ كوردستان خاپورو خه‌ڵكه‌كه‌شی قه‌سابی ده‌كران, له‌ناو ئه‌و ده‌ریای خوێنه‌دا كه‌س گوێبیستی نوزه‌ی نابوو, كۆمه‌ڵكوژی كوردیش  ببووه‌ هۆلۆكۆستی نوێ, ئه‌مجاره‌ كرانه‌ قوربانی سه‌رانی  ینك  وپدك و سۆسیالست و  بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی, دوای راپه‌ڕینیش  له‌ بڕی سزادانیان كه‌چی خودی قوربانیانیش له‌ گه‌ڵدا له‌ ریزه‌ دورو درێژه‌كان وه‌ستان تا ده‌نگیان پێبده‌نه‌وه‌. ئێران و عیراقیش له‌ پاڵ وڵاتانی زلهێز له‌و وڵاتانه‌ بون كۆدی كریبتۆی سویسریان به‌كار ده‌هێنا له‌ په‌یوه‌ندییه‌ نهێنییه‌  ناوخۆییه‌كانیان, كه‌ له‌ لایه‌ن سیای ئه‌مه‌ریكیه‌وه‌ كۆده‌كه‌  ده‌شكێنرا, وه‌ك له‌و ئابڕوچونه‌ی سه‌ره‌تا ئه‌مساڵ ئاشكرا كرا, بۆیه‌  هه‌مووان ئاگاداری ته‌واوی كوردۆسایدی كورد بوون. ئێمه‌ له‌ هه‌موو ئه‌و  شه‌ڕانه‌ له‌ هه‌موو رویه‌كه‌وه‌  دۆڕاوین, بۆیه‌ ده‌بێت زیاتر بگه‌ڕێین به‌ دوای ئه‌و خاڵه‌دا كه‌ تێیدا بووه‌ هۆی دۆڕانمان, ده‌بێت گومان بخه‌ینه‌ سه‌ر رابردوو, به‌ پراتیك و كاره‌كته‌ره‌كانیه‌وه‌, چونكه‌ رابردوو به‌ تایبه‌ت ساڵانی بزاڤی چه‌كداری, مێژوییه‌كه‌ پڕه‌ له‌ دۆڕان, با ئه‌و مێژوه‌وه‌ بنووسێنه‌وه‌ كه‌ دۆڕاوه‌كان ده‌ینووسنه‌وه‌ نه‌ك براوه‌كان, چونكه‌ ئه‌م ته‌وه‌زه‌لانه‌ دۆڕانی خۆشیان به‌ بردنه‌وه‌ ده‌زانن و مێژووی براوه‌مان پێ نیشان ده‌ده‌ن, خۆیانیش ده‌كه‌ن به‌ خاوه‌ندی راپه‌ڕین و كۆڕه‌و  روخانی سه‌دام. سه‌رانی  كورد  توانای  باشی  خۆ  كوێر  و كه‌ڕ   و لاڵكردنیان هه‌یه‌,  كاتێك  نۆره‌ی دۆران و هه‌ڵه‌و تاوانه‌كان خۆیان  باس ده‌كرێت, ده‌بنه‌ نه‌ته‌وه‌یخواز  و دادپه‌روه‌ر و هه‌زار و یه‌ك پاساو بۆ شكست و دۆڕانه‌كانیان ده‌هێننه‌وه‌, ئه‌وان وه‌ك مێگه‌له‌ مه‌ڕ سه‌یری گه‌له‌ كه‌ن خۆشیان شوان, هه‌ر  كاتێك  بیانه‌وێت بمانده‌نه‌  ده‌م گورگه‌وه‌, ده‌بێت رازی بین و گورگبونی ئه‌وانیش ئاشكرا نه‌كه‌ین, ورده‌ ورده‌ گورگیه‌كه‌شیان دڕنده‌ترو پڕ  له‌ خیانه‌تر ده‌بێت, به‌ ده‌ستاوده‌ستكردنی فه‌رمانڕه‌وایی له‌ لایه‌ن نه‌وه‌كانیانه‌وه‌. بۆیه‌ ئه‌مانه‌ له‌ مێژوو ده‌ترسێن, یاداوه‌رییه‌كانیان, پاككراوه‌ له‌ تاوان و شكسته‌كانیان, ده‌یانه‌وێت له‌ رێگای كرێگرته‌كانیانه‌وه‌ مێژوییه‌كی دیمان پێ نیشان بده‌ن, شه‌ڕه‌ هاوبه‌شه‌كانی حاجی ئۆمه‌ران و هه‌ڵه‌بجه‌ و كه‌ركوك و .....  وه‌ك شه‌ڕی سه‌ركه‌وتن و رزگاری وێنا بكه‌ن. هێرشی هاوبه‌شی پارتی وئێران بۆ ناوچه‌ی  حاجی ئۆمه‌ران و گردمه‌ند  له‌ساڵی 1983 دا  كه‌ به‌ فه‌جری دوو ناسێنراوه‌, به‌ یه‌كه‌م نموونه‌ی ئه‌نجامدانی  شه‌ڕی هاوبه‌شی پارته‌ كوردییه‌كان له‌ گه‌ڵ ئێران دژ به‌ سوپای عێراق دێته‌  ژماردن, لێره‌وه‌ ئه‌م ته‌رزو شێوه‌ هاوكارییه‌ سه‌ربازی سیاسییه‌, ده‌بێت به‌ ته‌رزو مۆدێلێكی  كارو خه‌باتی  به‌شێك زۆری له‌ لایه‌نه‌ كوردییه‌كانی دیكه‌ی باشوور و ئیلهامی لێ وه‌رده‌گرن " ینك, پارتی, سۆسیالست, بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی", حه‌وت ساڵی پڕِ له‌ دۆران و شكست به‌رده‌وام ده‌بێت, له‌ پشت په‌رتووكه‌ سوره‌كان و ئاڵاكانی كوردستانه‌وه‌ ده‌ست  له‌ گه‌ڵ پاسدار تێكه‌ڵ ده‌كرا و پرۆژه‌ی شه‌ری هاوبه‌شیان  له‌ گه‌ڵ ئێران  داده‌ڕشت, لێره‌وه‌  بوونه‌ ویڵی  ڕێگای په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌ گه‌ڵ  ئێران , وایان ده‌نواند  به‌خت یاریان  بووه‌و رێوی  به‌ره‌و پیرییانه‌وه‌  چووه‌, دڵیان  به‌وه‌ خۆش بوو, ئێران كاری هاوبه‌شیان   له‌گه‌ڵ  ده‌كات, دیاره‌ ئه‌م جۆره‌ چالاكییه‌ هۆكاری كردنه‌وه‌ی ده‌رگایه‌كیش بوو بۆ سه‌رانیان تا بگه‌ن به‌ ئیمتیازات و سه‌فه‌ركردن, كردنه‌وه‌ی ده‌رگایه‌كی به‌خته‌وه‌ری بۆ بۆیان,   به‌پشت  به‌ستن به‌ ئێران ده‌یانه‌ویست ببنه‌ هێزی یه‌كه‌م  و چوار مشقی له‌سه‌ر باڵا ده‌ستی له‌ كوردستان  دابنیشن, ینك وپدك ,خولیای  بوون به‌ یه‌كه‌م   هَێز له‌ كوردستان, به‌رده‌وام له‌مَیشكیان خولی ده‌خوارد, پاش   ئه‌وه‌ی  چه‌كیان له‌ ئێران وه‌ر گرت ئومێدیان باڵای ده‌كرد, په‌ندیان له‌ هه‌ره‌سی 75 وه‌رنه‌گرت , ئێران بووه‌ قیبله‌نامای كاریان, زیاتر وه‌ك دارده‌ستێكی ئێران خۆیان ده‌نواند نه‌ك هێزێكی كوردستانی, رابردویان دوباره‌ ده‌كرده‌وه‌" له‌ یاداشته‌كانی موكه‌ره‌م تاله‌بانی وا هاتووه‌: دوا كوبونه‌وه‌ی نوێنه‌ری بارزانی له‌گه‌ل حكومه‌تی ناوه‌ندی له‌ به‌هاری 1974 كه‌ منیش تێدا به‌شدار بووم، سه‌روكی شاندی به‌عس كه‌ سه‌دام بوو، به‌م شێوه‌یه‌ ده‌ستی به‌ قسه‌كانی خۆی كرد، پێویسته‌ ئێوه‌ ( مه‌به‌ستی پارتی بوو) په‌یوه‌ندیه‌كانتان له‌گه‌ل ئیران بپچرێنن و سنوره‌كان به‌رامبه‌ر ئیران داخه‌ن.  كاك سامی عه‌بدولرحمانیش كه‌ سه‌روكی شاندی پارتی بووه‌ به‌م شێوه‌یه‌ وه‌لامی دایه‌وه‌ : بارزانی په‌یوه‌ندیه‌كانی خۆی له‌گه‌ل ئیران به‌ په‌یوه‌ندیه‌كانی له‌گه‌ل به‌غداد ناگۆرێته‌وه‌!! سه‌دامیش به‌ سه‌رسورمانه‌وه‌ وه‌لامی دایه‌وه‌. ئه‌گه‌ر ئێوه‌ په‌یوه‌ندیتان له‌گه‌ل ئیران به‌ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ل به‌غدا ناگورنه‌وه‌، چ داوایه‌كتان له‌ ئێمه‌ هه‌یه‌ و به‌رده‌وامی گفتوگۆ چ مانایه‌كی هه‌یه‌! ئێوه‌ له‌ ئێستاوه‌ خۆتان به‌ به‌شێك له‌ عیراق نازانن، ئه‌وه‌ش له‌ ده‌ره‌وه‌ی ناوه‌روكی یاساكانی ئوتۆنومیه‌. كۆبونه‌وه‌كه‌ به‌بێ ئه‌نجام كوتایی هات و شه‌ر له‌ كوردستان ده‌ستی پێكرد.", ئه‌وه‌ی په‌ند له‌ رابردوو وه‌رنه‌گرێت داهاتووشی نییه‌, بۆیه‌  ئێستا زیاتر كه‌وتنه‌ باوه‌شی  ئێران و توركیاوه‌ . به‌ بێ  ئه‌وه‌ی بزانن  مامه‌ڵه‌ كردن  له‌گه‌ڵ   دوژمندا  خیانه‌ت كارییه‌ له‌ گه‌ل  و لای فاشییه‌كانیش گه‌ل به‌ره‌و چاره‌نووسێكی  ڕه‌ش ده‌بات, به‌م كاره‌شیان كه‌وتنه‌ ناو  ته‌ڵه‌ی ئێرانه‌وه‌, له‌ گه‌ڵ ئه‌ودا به‌ره‌و چاره‌نووسی نادیار ملیان ده‌نا, به‌ پێچه‌وانه‌ی شه‌پۆڵی جیهان گه‌لیان له‌ گه‌ڵ خۆیان به‌ره‌و دۆزه‌خ برد. "هه‌روه‌ها زۆربه‌ی‌ جینۆسایده‌كان له‌كاتی‌ قه‌یرانه‌كاندا روده‌ده‌ن وه‌كو جه‌نگ. هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی‌ ده‌وڵه‌ت, شۆرش. و ئه‌نجامده‌رانیشی‌ قوربانیه‌كان تاوانبارده‌كه‌ن له‌سه‌رهه‌ڵدانی‌ ئه‌و قه‌یرانانه‌دا. هه‌روه‌ها حكومه‌تی‌ وڵاتانی‌ دیكه‌ش ڕه‌نگه‌ ده‌ستێوه‌رده‌ن یاخود بێده‌نگ بن له‌ئاست جینۆساید له‌وڵاتیكی‌ تردا وه‌یا پشتگیری‌ له‌ئه‌نجامده‌رانی‌ بكه‌ن به‌ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ به‌پێی‌ ئه‌وه‌نده‌ی‌ له‌ توانایاندا هه‌بێت."هیڤاڵ هیلان وه‌رگێڕانی‌: نه‌ریمان عه‌لی‌-ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ پێشكه‌شكراوه‌ بۆ به‌ده‌ستهێنانی‌ دیبلۆم له‌ خوێندنی‌ یاسادا (له‌زانكۆی‌ ئۆكلاند نۆڤه‌مبه‌ر 2000)". پێش فه‌جری دووش,  پارتی دیموكراتی كوردستان ((عێراق)) زۆر جه‌نگی هاوبه‌شی شان به‌ شانی هێزه‌كانی كۆماری ئیسلامی ئێران  دژ به‌ پێشمه‌رگه‌ی كوردستانی خۆرهه‌ڵات (به‌ تایبه‌ت دیموكرات و كۆمه‌ڵه‌)  ئه‌نجام دابوو, له‌گرتنه‌وه‌ی زۆر ده‌ڤه‌ر و شار و شارۆچكه‌ روَڵی گێرابوو , نموونه‌یه‌كی سه‌ركه‌وتووی له‌ كاری سه‌ربازی –سیاسی هاوبه‌شی خستبووه‌ سه‌ر سفره‌ی كون بووی كۆماری ئیسلامی ئێران,  به‌ڵام له‌ناوخۆدا  ته‌نانه‌ت له‌ مانگه‌كانی پێش شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌ران, شه‌ڕه‌كان له‌ ناوچه‌ی شنۆ ئه‌نجامدرابوو, ئه‌م هاوپه‌یمانییه‌  بۆیان په‌یماننامه‌ی فاوست بوو ( له‌و په‌یماننامه‌یه‌ فاوست  روحی خۆی به‌شه‌یتان فرۆشت) به‌لام فاوسته‌كه‌ی ئیمه‌ دوایی  بوون به‌دو و سێ و چوار وپێنج , نه‌ك   ته‌نها ڕوحی خۆیان به‌ لكه‌ ڕوحی هه‌موو  گه‌لیان به‌شه‌یتانه‌ ڕیشنه‌ دِرنده‌كه‌ی ئه‌ودیو سنوور فرۆشت, به‌م كاره‌شیان بوونه‌ دیلی په‌یوه‌ندییه‌كانیان  له‌ گه‌ڵ   ئێران, تاكتیكی ماڵویرانكه‌ر  سه‌دان  هه‌زار كه‌سی كرده‌ قربانی , به‌م كاره‌ ناشرینه‌شیان دۆزی كوردییان له‌ جه‌نگی كۆنه‌ په‌رستانه‌ی عێراق ئێران خنكاندو شه‌ڵاڵی خوێنیان كردو ڕه‌وایه‌تی گیانی بزووتنه‌وه‌ی دژ به‌ سته‌می نه‌ته‌وه‌ییان  تیایدا كوشت و ناشرینیان كرد, ئه‌گه‌ر كه‌مۆكه‌یه‌ك پێشتر جوانیان تێدا هێشتبێته‌وه‌, به‌ په‌یوه‌ندییه‌ گوماناوییه‌كانیان هه‌موو سیمایه‌كی ئامانجداری تێدا كوشت.  ئه‌م جه‌نگه‌ هاوبه‌شانه‌  ده‌ستپێكی خۆكوژی به‌ كۆمه‌ڵی ( خێڵێك دواتر گه‌لێك ) ی  لێكه‌وته‌وه‌, هه‌رچه‌نده‌ پارتی بۆ خۆی هاشا له‌وه‌ ده‌كات , له‌و شه‌ڕه‌ (( حاجی ئۆمه‌ران )) به‌شدار بوو بێت و  پێش به‌ سوپای  پاسداران كه‌وتبێت و چاوساغی بۆیان كردبێت , به‌ڵام بۆ خۆی تاوانه‌كه‌ به‌و به‌هانه‌یه‌و به‌و ناوه‌وه‌ ئه‌نجامدرا و له‌ژێر ئه‌و كاره‌ خۆی شارده‌وه‌, لێ ڕه‌تكردنه‌وه‌كانی پارتیش  لاوازه‌, له‌ به‌رامبه‌ردا زۆر سه‌رچاوه‌ ئاماژه‌  ده‌ده‌ن  به‌وه‌ی ئه‌و  كاره‌ سه‌ربازییه‌  هاوبه‌شه‌  به‌رفراوانه‌ ئه‌نجامدراوه‌, تاڵی له‌وه‌دایه‌ هه‌مان پارتی سیاسی  دوای 3 ساڵ له‌و كاره‌ساته‌ی هاشا له‌ ڕۆڵی خۆی ده‌كات تیایدا, دێت هه‌مان تاكتیك جارێكی تر هه‌ڵده‌بژێرێته‌وه‌ و پیاده‌ی ده‌كاته‌وه‌ ,  جارێكی دیكه‌ به‌ ئاشكرا به‌ شێوه‌ی ر به‌رفاوانتر  و به‌ربڵاوتر و ئاشكراتر دووباره‌ی ده‌كاته‌وه‌ "  پارتی له‌ فه‌تحی سَێ  له‌ هێرش  بۆ سه‌ر گه‌راجی نه‌وتی زاخۆ  و فه‌تحی هه‌شت له‌ ناوچه‌ی ئه‌تروش به‌ ته‌نها دوباره‌ی كرده‌وه‌, له‌ هه‌ڵه‌بجه‌ش هاوبه‌شیكرد" هه‌رچه‌نده‌ له‌ دوا ساته‌كانی نزیك له‌ هێرشه‌كه‌" هه‌ڵه‌بجه‌"  ناڕه‌زایه‌تی له‌ نێو سه‌ركردایه‌تی پارتیدا به‌رز بوه‌وه‌,  له‌ ترسی دوباره‌ بونه‌وه‌ی روداوه‌كه‌ی حاجی هۆمه‌ران و كاره‌ساتی بارزانییه‌كان – كۆمه‌ڵكوژی كورد له‌ جه‌نگی ئێران -عێراقدا, عادیل سدیق عه‌لی, ل260-261  ."., ده‌بینین ئه‌زموون له‌ دڕندانه‌ترین په‌رچه‌كرداری تا ئه‌و ده‌می ڕژێم  وه‌رناگرێت  به‌رامبه‌ر به‌ گه‌له‌كه‌ی ته‌نانه‌ت كه‌سه‌ نزیكه‌كانی سه‌رۆكه‌كانی , له داهاتوو دێت  زنجیره‌یه‌ك چالاكی سه‌ربازی هاوبه‌ش , له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی ئێرانی دژ به‌ سوپای عێراق به‌ ئاشكرا و له‌ قولایی وڵاتدا له‌ زاخۆوه‌ بۆ هه‌ڵه‌بجه‌ ئه‌نجام ده‌داته‌وه‌, به‌م كاره‌شیان بوونه‌ پۆلیسی ئیران  له‌ كوردستان , به‌ڵام  مه‌خفه‌ره‌كه‌یان  له‌ ئێران  بوو , له‌و  دیوه‌وه‌ نه‌خشه‌یان  بۆ داده‌ڕێژرا , له‌م دیو  كوردیان ده‌كرده‌ سوته‌مه‌نی  نه‌خشه‌كانیان, به‌م شێوه‌یه‌ هه‌موویان  به‌شدارن له‌ مێژوویه‌كی هاوبه‌ش لێ  مێژوویه‌كی  هه‌تیو تا ئێستا دانی پێدا نانێن. بۆچی حاجی ئۆمه‌ران! شه‌ڕی  حاجی ئۆمه‌ران  بۆ هه‌ریه‌كه‌ له‌ پارتی دیموكراتی كوردستان و كۆماری ئیسلامی ئێران گرنگی تایبه‌تی خۆیان  هه‌بوو, بۆ ئێرانیه‌كان له‌ پاڵ سه‌ركه‌وتنه‌ سه‌ربازییه‌كه‌ به‌سه‌ر عێراقدا, هاوكات ده‌روازه‌یه‌كیش بوو بۆ ئه‌وه‌ی كوردستان بكاته‌ به‌شێك  له‌ جه‌نگه‌كه‌ و به‌ره‌كه‌ی به‌رفراوان بكاته‌وه‌ كه‌ خاوه‌ند هێزێكی زۆری مرۆیی بوو, هاوكات  به‌سه‌ر نه‌یاره‌كانیدا له‌ هێزه‌ رۆژهه‌ڵاتییه‌كان  سه‌ركه‌وێت له‌ كوردستان, ناوچه‌یه‌كی به‌رزایی ستراتیژی ده‌یتوانی له‌وێوه‌ جوڵه‌ی هێزه‌كانی دیموكرات و كۆمه‌ڵه‌ له‌ ناوچه‌كانی پیرنشار و شنۆو .... كۆنترۆڵ  بكات و باره‌گاكانی پشت جه‌بهه‌یان پێ  چۆڵ  بكات و سنووری چالاكیه‌كانیان به‌رته‌سك  بكاته‌وه‌, بۆ ئێران سه‌ركه‌وتنه‌كه‌ دوولایه‌نه‌ بوو هه‌م به‌سه‌ر عێراق  و هه‌م به‌سه‌ر  كورددا , له‌ لایه‌كی دیكه‌وه‌  ئێران پێویستی به‌سه‌ركه‌وتنێكی  وا هه‌بوو, كه‌ 104  رۆژ له‌وه‌ پێش له‌ 10ی ئه‌پرێلی 2003, له‌ فه‌جری یه‌كدا له‌ناوچه‌ی دیزفول تووشی تێكشكانێكی كه‌مه‌ر شكێن ببوو, زیانه‌كانی سێ هێنده‌ زیانه‌كانی سوپای عێراق بوو,  چوو بۆ سه‌ركه‌وتن تا به‌سرا له‌ به‌غدا داببڕێت, كه‌چی نه‌ یا ئه‌ڵای ده‌ستپێكی شه‌ڕه‌كه‌ و نه‌ ته‌م و تومانی ئه‌و بهاره‌ی زه‌لكاوه‌كانی عه‌ماره‌ فریای نه‌كه‌وت, فڕۆكه‌ مه‌رگ هێنه‌ره‌كانی عێراق دره‌وی سوپاكه‌یان كرد له‌و بیابان و زه‌نكاوه‌ پان و به‌رینه‌, فه‌جری  یه‌ك بووه‌ یه‌كێك له‌ گه‌وره‌ترین شكسته‌كانی سوپای ئێران له‌ماوه‌ی 8 ساڵه‌ی شه‌ڕی عێراق ئێراندا, ئامانجی فه‌جری 2 بۆ ئێرانیه‌كان وه‌ك خۆیان ئاماژه‌ی پێ ده‌ده‌ن " لێدانی دژ به‌ شۆرش" حدكا", 2- به‌هیز كردنی كورده‌ موسڵمانه‌كانی عێراق وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن, مه‌به‌ستی هاوكارانی له‌ هێزه‌ كوردییه‌كان له‌و كاتدا, 3-زه‌مینه‌ خۆشكردن بۆ ئه‌نجامدانی شه‌ر له‌ناو خاكی عێراق, 4- پاراستنی شاری پیرانشار له‌ هه‌ر جۆره‌ په‌لامارێك, 5-خۆشكردنی زه‌مینه‌ بۆ لێدانی چاڵه‌ نه‌وتیه‌كانی كه‌ركووك " مروری بر عملیات والفجر ۲ https://www.magiran.com/article/1156413 , له‌ هه‌مووشی گرنگتر بۆ ئه‌و چركه‌ ساته‌ ساڕێژكردنه‌وه‌ی برینی شكستی فه‌جری یه‌ك بوو, له‌ پێناو به‌رز كردنه‌وه‌ی وره‌ی سوپا شكست خواردووه‌كه‌ی. "هێزەكانی ئێران  لە رێگای چاوساغەكانیەوە دزەی كردە ناو عێراقەوە  بە قوڵایی 16 كیلۆمەتر و دەستی بەسەر زۆر بەرزایی و سەربازگەو 43  گونددا گرت, لەناویاندا بارەگای سەركردایەتی حدكا , بە پێی بۆچون ئێرانیەكان ناوچەكە لە روی ستراتیجیەوە گرنگی نەبوو, بەڵام ئۆپۆزسیۆنی كوردی رۆژهەڵاتی لاواز كرد, هاوكات لەو ناوچەیە حكومەتی عێراقی لە مەنفا دامەزراند, بەدوای ئەم شەڕە  دوو روداو رویاندا, رێكەوتنی  عێراق لە گەڵ توركیاو واژۆ كردنی پەیمانی ئەمنی هاوبەش, مفاوەزاتی ینك لە گەڵ  بەغدا . http://www.moqatel.com/openshare/Behoth/Siasia2/IranIraqAr/sec14.doc_cvt.htm". "لە 29ی تیرماهی 1362 لە میحوەری پیرانشار - حاجی ئۆمەران  لە لایەن هێزە چەكدارەكانی ئێران و هێزەكانی كوردی عێراقەوە هێرش ئەنجامدرا, بە دروشمی یا ئەڵا و  بەناوی فەجری 2, لە ژێر سەركردایەتیەكی هاوبەشدا, توانرا 200 كیلۆمەتر چوار گۆشە  خاك داگیر بكرێت, لە ئەنجامی شەڕەكە سەربازگەی تەمەر چین و سەربازگەی حاجی ئۆمەران ,گومرگی سنور, هاوكات  چەندین شاخی بەرزی وەك كۆدۆ  3000 مەتری و گردمەند2519 مەتری  و ئازادی  3700 مەتری و  چەندین شارە دێی وەك رایات و ئازادی و زینیوێ و , مەمی خەلان و .... دەستیان بەسەردا گیرا .لە شەڕەكە 24 گوردانی هاوبەش پاسدارو سوپا بەشدارییان كرد, كە 17یان لە ئوستانی فارسەوە هاتبوون https://what.sapp.ir/emtedad_fars/1532093192345b36c2bcDOEc-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87". "فه‌جری 2  ناوی ئه‌و شه‌ڕه‌ هاوبه‌شه‌یه‌, كه‌ هێزه‌كانی ئێران به‌ هاوكاری كورده‌كانی عێراق" له‌وكاته‌ هه‌ر پدك" بوو, ئه‌نجامیاندا, تیایدا توانرا به‌رزاییه‌كانی 2519, 2120, 1970,2062 و  80 ره‌بایه‌, 200 كیلۆمه‌تر چوار گۆشه‌و  60 تانك و 150 زرێپۆش بگرترێت و هاوكات بووه‌ هۆی  4000كوژراوو برینداری عێراقی, 510  دیل و  خستنه‌ خواره‌وه‌ی 9 فرۆكه‌و زیانێكی زۆری مادی دی به‌ سوپای عێراقی ,  https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1_%DB%B2". هێرشی ئێران و پارتی دیموكرات بۆسه‌ر ناوچه‌ی حاجی ئۆمه‌ران له‌ 22ی ته‌موز  و گرتنی هه‌ردوو چیایی كۆدۆ و گرده‌مه‌ندیل و ئازادی و كۆمه‌ڵێك چیای به‌رزی دیكه‌ ، هه‌روه‌ها نێوچه‌كانی شیوه‌ڕه‌ش، ماوه‌تان، حاجی ئۆمه‌ران، خه‌لان، زینوێ، ئالانه‌، ئازادی، بابكراوه‌، رایات، ره‌شه‌مێ، گونده‌ ژێر و گه‌له‌ ژێرو به‌شێوه‌ی گشتی 43 گوند و شاره‌ گوندی  داگیركرد. به‌ڵام به‌ پێی هه‌ندێك سه‌رچاوه‌ی دی, له‌ هێرشی هاوبه‌شی سوپای ئێرانی و كورده‌كان, 390 كیلۆمه‌تر دووجار له‌خاكی عێراق ئازاد كراوه‌  https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1_%DB%B2". ئه‌م هێرشه‌  هاوبه‌شه‌, جگه‌ له‌ شوێنبزر كردنی 8000 بارزانی بێتاوان, ده‌رگای جهه‌نه‌می به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاویشی له‌ كوردستان كرده‌وه‌"به‌ گازی خه‌رده‌ل 100 كه‌س له‌ سوپای ئێران و كورده‌ هاوپه‌یمانه‌كانی پێوه‌ بوون - https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%AC_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82_%D9%84%D9%84%D8%A3%D8%B3%D9%84%D8%AD%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%8A%D8%A9 ". لێ هه‌رچی بۆ پارتی دیموكراتی كوردستانه‌, به‌ به‌شداریكردنی له‌ شه‌ڕه‌كه‌  له‌ لایه‌كه‌وه‌ دڵسۆزی خۆی سه‌لمانده‌وه‌ بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران, له‌ ڕێگه‌ی ئه‌و كاره‌وه‌ شه‌رعیه‌تی مانه‌وه‌ی له‌ ئێران و هاوكاریكردنی له‌ لایه‌ن كۆماری ئیسلامییه‌وه‌ وه‌رگرت, كه‌ ده‌ركردنی پارتی ببوه‌ خاڵێكی به‌رنامه‌ی هێزه‌كانی رۆژهه‌ڵات له‌ گفتوگۆكانیان له‌ گه‌ڵ كۆماری ئیسلامی ئێران, پێشتریش له‌ ناوچه‌كانی پیرانشارو شنۆو ته‌رگه‌وه‌ڕو مه‌رگه‌وه‌ڕ زۆر چالاكی هاوبه‌شیان ئه‌نجام دابوو, له‌ لایه‌كی دیكه‌وه‌ پارتی ده‌یه‌ویست تۆڵه‌ی خۆی له‌ ینك بكاته‌وه‌ كه‌ 86 رۆژ  له‌وه‌پێش له‌ دوا سه‌نگه‌ر له‌ قه‌ڕناقاو پشت ئاشان ده‌ركران, شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌ران هاوكات بوو له‌ گه‌ڵ شه‌ڕێكی دی به‌ناوی قه‌ندیلی 2, كه‌ ناوچه‌كانیشیان هاوسنووری یه‌كه‌. ئه‌مه‌و ده‌ڤه‌ری حاجی ئۆمه‌ران ناوچه‌یه‌كی ستراتیژی  سه‌ربازی گرنگ بوو, ناوچه‌ی قه‌ڵه‌مڕه‌وی ینك  بوو, هاوسنوور بوو له‌گه‌ڵ ناوچه‌كانی قه‌ڵه‌مڕه‌وی ئه‌و, به‌سانایی ده‌یتوانی پاش جه‌نگ كۆنترۆڵی بكات و بیخاته‌ سه‌ر ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی خۆی, كه‌ شوێنی سه‌ركردایه‌تی ئه‌و بوو له‌ بزاڤی چه‌كداری ئه‌یلولدا, هیلته‌رمان ئاوا باسی ئه‌م لایه‌نه‌ ده‌كات (( په‌یوه‌ندی توندوتۆڵی نێوان ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان, به‌ جارێ عێراقییه‌كانی نیگه‌ران كردبوو, له‌ پاش هه‌ره‌سهێنانی شۆڕشی بارزانی له‌ ساڵی1975دا, سه‌ركردایه‌تی پارتی دیموكراتی كوردستان(كه‌ له‌ مه‌لا مسته‌فاوه‌ چووبووه‌ لای ئیدریس و مه‌سعودی كوڕی) به‌ ئاواره‌یی له‌ ئێران ده‌ژیا, ده‌ستدرێژی عێراق, هیوای به‌ (پ د ك) په‌یدا كرده‌وه‌و له‌ ساڵی1983دا پاڵپشتییه‌كی چالاكانه‌ی شه‌ڕی هێزه‌كانی ئێرانی ده‌كرد وه‌ك ڕێنماو شاره‌زایی زانیاری ته‌واوی بارزانیه‌كان, به‌ تایبه‌ت له‌سه‌ر ناوچه‌ی عه‌شیره‌تی برادۆستی كه‌ هاوسنوور بوون له‌ گه‌ڵیان, یارمه‌تییه‌كی گه‌وره‌ بوو بۆ ئێرانییه‌كان, كه‌ توانیان له‌ كۆتایی ته‌مووزدا حاجی ئۆمه‌ران و ده‌وروپشتی بگرن, كوردۆسمان واگنه‌ر ڕاپۆرتی ئه‌وه‌ ده‌ده‌ن كه‌وا ئێرانیه‌كان له‌و كاته‌دا نزیكه‌ی ده‌ میل هاتوونه‌ته‌ ناو خاكی عێراقه‌وه‌و "سه‌ربازگه‌ی حاجی ئۆمه‌رانی سه‌ر به‌ فه‌یله‌قی یه‌ك, به‌رزاییه‌ سه‌ره‌كییه‌كان و بنكه‌كانی تۆپخانه‌ له‌ ناوچه‌كه‌دا, نزیكه‌ی 43گوندی كوردنشین,بنكه‌یه‌كی سه‌ره‌كی حدكا و زۆربه‌ی كه‌لو په‌ل و تفاقی جه‌نگیی حدكایان گرت" كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌ل39 )), هاوكات ده‌یه‌ویست كێشكه‌یه‌كی دیش به‌ هه‌مان به‌رد بكوژێت ئه‌ویش عه‌شیره‌تی برادۆسته‌ ((  هێرشی حاجی ئۆمه‌ران هه‌لێكی بۆ پدك ڕه‌خساند حساباتی خۆی له‌گه‌ڵ عه‌شیره‌تی برادۆستدا یه‌كلا بكاته‌وه‌, كه‌ ناحه‌زییه‌كی كۆنیان له‌ نێواندا بوو, به‌هۆی پێگه‌ی ئه‌م عه‌شیره‌ته‌وه‌ له‌ نێوان قه‌ڵه‌مڕه‌وی بارزانی و سنوری ئێراندا. میلشیاكانی برادۆست به‌ پشتگیریی به‌غدا رۆڵێكی به‌رچاوی به‌رگریكردنیان بینی له‌ ناوچه‌ی عه‌شیره‌ته‌كه‌یان. به‌ پێی سروشتی سیاسه‌تی كوردی, ئه‌وه‌ بوو كه‌ دوژمنایه‌تی پدك بۆ عه‌شیره‌تی برادۆستی و دژایه‌تی مێژوویی نێوان پدك و ینك ,هاوپه‌یمانییه‌كی ته‌كتیكی لێكه‌وته‌وه‌ یه‌كه‌م له‌ نێوان ینك و برادۆستییه‌كان و دواتر له‌ نێوان ینك و ڕژێمی به‌غدا كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌ل118. )) .((  حاجی ئۆمه‌ران ناكۆكی ینك و پدكی قولِتر كرده‌وه‌, په‌یوه‌ندی به‌هێز بوو له‌ گه‌ڵ قاسملوو - كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌ل42)), هه‌ر ئه‌مه‌ش  وایكرد  دوای شه‌ڕه‌كه‌ " ... رژێم له‌ كانوونی دووه‌می 1983دا له‌ رێگه‌ی عه‌بدوالڕه‌حمان قاسملووه‌ به‌ نهێنی كه‌وته‌ گفتوگۆوه‌ له‌گه‌ڵ  ینك-كۆمه‌ڵكوژی كورد له‌ جه‌نگی ئێران- عێراقدا, عادل سدیق عه‌لی, 2018, ل 105 . ". پارتی له‌وكاته‌دا ململانێ و شه‌ڕی توندی له‌گه‌ڵ حدكا هه‌بوو  ئه‌وه‌ش  به‌ به‌شێك  له‌و جه‌نگه‌ هاته‌ ژماردن, له‌ ساڵی 1979ه‌وه‌ چه‌ند خولی شه‌ڕی قورسیان ئه‌نجامدابوو, تا گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی پارتی به‌شداری له‌ هه‌ندێك شه‌ڕی گرتنه‌وه‌ی شارو ناوچه‌كانی رۆژهه‌ڵات بكات, هلته‌رمان ئاوا باسی ئه‌م لایه‌نه‌  له‌ جه‌نگه‌كه‌ ده‌كات ((یه‌كه‌مین تۆماركردنی هێرش و په‌لاماره‌كانی گاز به‌ شێوه‌یه‌كی ورد و تۆكمه‌, له‌ ته‌موز و ئابی ساڵی1983دا بوو, كاتێك هێزه‌كانی ئێران و عێراق كه‌وتنه‌ شه‌ڕێكی سه‌خته‌وه‌ له‌ چیاكانی سه‌روی حاجی ئۆمه‌رانه‌وه‌, كه‌ شارۆچكه‌یه‌كی سه‌ر سنووره‌ له‌ كوردستانی عێراقدا, شه‌ڕه‌كه‌ , بێجگه‌ له‌ هێرشی وه‌لفه‌جر دووی ئێرانی, به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی مه‌به‌ستی ده‌رپه‌ڕاندنی یاخیبووه‌ كورده‌ ئێرانیه‌كانی حیزبی دیموكراتی كوردستان(حدكا)ی سه‌ر به‌ عه‌بدالڕه‌حمان قاسملوو بوو, پاشان جێگیربوون له‌و شوێنه‌دا كه‌ یاخیبووان چۆڵیانكردو بۆ ناو عێراق پاشه‌كشه‌یان كردبوو,له‌م هێرشه‌دا گرووپه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كانی عێراق دایانه‌ پاڵ هێزه‌كانی ئێران و به‌رچاوترینیان (پ د ك)ی مه‌سعود بارزانی بوو, له‌ گه‌ڵ هه‌ندێ تاقمی تازه‌ په‌یدا بووی فه‌یله‌قی به‌در و میلیشیای چه‌كداری سه‌ر به‌ ئه‌نجومه‌نی باڵای شۆڕشی ئیسلامی له‌ عێراق, كه‌ گروپێكی ئۆپۆزسیۆنی شیعه‌ بوون, ساڵی1982 له‌سه‌ر ده‌ستی ئێران درووست بوون و بنكه‌ و باره‌گاكانیان له‌ تاران بوو, له‌ملاشه‌وه‌ نه‌ك ته‌نها (حدكا)پاڵپشتی هێزه‌كانی ئێراقی ده‌كرد, به‌ڵكو ئه‌و كورده‌ ئێراقیانه‌ی ناوچه‌كه‌ش كه‌ ناحه‌زی پارتی دیموكراتی كوردستان بوون و به‌ تایبه‌تی هێزێكی عه‌شیره‌تی برادۆستی كه‌وا سه‌رۆكه‌كه‌ی كه‌ریم خانی برادۆستی موسته‌شار بوو, دواتر سه‌دام چه‌ندین جار مه‌دالیای ئازایه‌تی پێ به‌خشی كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌(ل38-39) )) . كه‌واته‌ هه‌ردوولای  په‌لامارده‌ر پێویستیان به‌و جه‌نگه‌ هاوبه‌شه‌ هه‌بوو, هه‌ردوولاشیان پێویستیان  به‌ سه‌ركه‌وتن هه‌بوو له‌و كات وساته‌دا, پارتی به‌هۆی سه‌ركه‌وتنه‌كانی ینك به‌سه‌ر به‌ره‌ی جود, ده‌یه‌ویست ساڕێژی برینه‌كه‌ بكاته‌وه‌, كه‌ ئه‌و ته‌نها له‌ روی قه‌ڵه‌مڕه‌وییه‌وه‌ ده‌ركرابوو, ده‌نا زیانه‌ مرۆییه‌كان له‌ شیوعی و حسك و پاسۆك كه‌وتبوو, ئێرانیش بۆ به‌رینكردنه‌وه‌ی به‌ره‌ی جه‌نگ و ته‌عویزی زیانه‌كانی باشوور, ئه‌م  پێویستییه‌ بووه‌ ده‌ستپێكی مۆدێلێكی كاری هاوبه‌ش  له‌ نێوان هه‌ندێك  لایه‌نی كوردی و ئێران, ئێران وه‌ك سودمه‌ندی یه‌كه‌م له‌م تاقیكردنه‌وه‌یه‌ ده‌رچوو و براوه‌ی  كایه‌كه‌ بوو. بۆ مێژووش به‌ وته‌ی شایه‌دحاڵێكپێش هێرشه‌كه‌ی ئێران بۆسه‌ر حاجی ئۆمه‌ران, هێزێكی چه‌ند نه‌فه‌ری پاسداران دێنه‌ كوێستانه‌كانی هه‌لگۆرد و له‌وێوه‌ په‌یوه‌ندی ده‌كه‌ن به‌ هێزێكی حسك كه‌ له‌و ناوچه‌یه‌ ده‌بێت داوای هاوكاریان لێده‌كه‌ن تا  مه‌فره‌زه‌یكیان بچێته‌ دۆڵی روستێ، دواتر ئاشكر ده‌بێت كه‌ مه‌به‌ستیان له‌ گه‌یشتن به‌و ناوچه‌یه‌ ته‌قاندنه‌وه‌ی پرده‌كان بووه‌ له‌سه‌ر رێگای هاملتۆن به‌ تایبه‌ت پردی به‌رسیرین , سه‌باره‌ت به‌و داوایه‌ هه‌ریه‌ك له‌ سه‌ید كاكه‌ و مامۆستا سه‌عد عه‌بدوڵا رازی ده‌بن, به‌ڵام ئه‌و هێزه‌ی ح س ك كه‌ خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌ ده‌بن و فه‌رمانده‌كه‌یان شه‌هید ئه‌حمه‌د فه‌قێ ره‌ش ده‌بێت له‌گه‌ل كادیره‌كانی حسك دژ به‌و داوایه‌ ده‌وه‌ستنه‌وه‌ به‌ تایبه‌تیش ئه‌نوه‌ری سمایل ئاغا, بۆیه‌ هه‌وڵی سوپای پاسداران له‌ ته‌قاندنه‌وه‌ی پردی به‌رسیرین له‌سه‌ر جاده‌ی هاملتۆن شكست دێنێت, وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌ك به‌رامبه‌ر هاوكاری نه‌كردنیان هێزه‌كه‌ی پاسداران ئه‌و چه‌ند چه‌كه‌ ده‌به‌نه‌وه‌ كه‌ بڕیار بوو بیده‌نه‌ هێزه‌كه‌ی سه‌ید كاكه‌ كه‌ پێكهاتبوو له‌ قه‌ناسێك و بیكه‌ی سی یه‌ك و چه‌ند چه‌كێكی سووكی تر, به‌م شێوه‌یه‌ حسك كه‌ له‌وكاته‌ هێزێكی سه‌ره‌كی ناوچه‌ی هه‌ولێر بوو به‌شداری شه‌ڕه‌كه‌ ناكات. ئه‌و پرسیارانه‌ی ده‌بوایا هه‌نووكه‌ وه‌ڵامیان هه‌بوایا! كۆمه‌ڵێك  زانیاری ده‌بوایا له‌ به‌رده‌ستدا بێت , بۆ راڤه‌ كردنی هه‌مه‌ لایه‌نه‌ی هێرشه‌كه‌ , پێویست بوو وه‌ڵامی هه‌موو ئه‌م  پرسیارنه‌ به‌ سانایی له‌ ئه‌رشیفدا جنگ بكه‌وتنایه‌, سه‌باره‌ت به‌ پرۆتۆكۆڵی واژۆكراوی  نێوان پارتی وئێران بۆ ئه‌نجامدانی په‌لاماره‌كه‌ و ئازاد  كردنی ئه‌و به‌ڵگه‌ و دۆكۆمێنتانه‌ی قه‌راردادی نێوان هه‌ردوو لابوو بۆ ئه‌نجامدای ئه‌و په‌لاماره‌ سه‌ربازییه‌ , ئایا ئه‌ندزیار و خاوه‌ند  بیرۆكه‌ی كاره‌كه‌ كێ  بوو؟ ئه‌دی ئیمزا كه‌ره‌كه‌ی ؟, به‌رپرسی سیاسی و دیبلۆماسیكه‌ی ؟ كه‌سی یه‌كه‌می سه‌ربازی ؟ ,هێزه‌كان كێ بوون ؟, چه‌ند بوون ؟ له‌سه‌ر چی ڕێك كه‌وتن ؟ , له‌ روی سه‌ربازی  و كارگێڕی و سیاسییه‌وه‌؟, وه‌ چۆنیه‌تی ئه‌نجامدانی ئه‌وكاره‌ سه‌ربازییه‌ ؟؟, نه‌خشه‌ و پلانه‌كانی ,فه‌رمانده‌ و  له‌شكره‌كه‌ی له‌ڕوی كه‌سه‌كان و ژماره‌یان ؟, روداوه‌كانی ناو به‌ره‌كانی جه‌نگ ؟, ده‌ستكه‌وت و زیانه‌كان ,قوربانی  و بریندار وشه‌هیده‌كان, كاریگه‌ری له‌سه‌ر ناوچه‌ی جه‌نگه‌كه‌؟, فه‌رمانده‌ی گشتی و ناوچه‌یی په‌لاماره‌كه‌؟ ,زیانی هاووڵاتیان گیانی ومادی, رۆڵی پارتی و فه‌رمانده‌كانی  له‌ په‌لاماره‌كه‌ ؟؟, پاشكۆی هێزه‌كانی كۆماری ئیسلامی ئێران بوون یان ته‌نها  كاری هه‌واڵگریان ده‌كرد دوور به‌دوور ؟, پاراستنی سه‌روت و سامانی خه‌ڵك ,خاڵی ده‌ستپێكی په‌لاماره‌كه‌ له‌ كوێوه‌ ده‌ستی پێكرد ؟ ,هه‌ڵوێستیان له‌ پارستنی پێشمه‌رگه‌كانی ڕۆژهه‌ڵات چی بوو ؟ , سه‌باره‌ت به‌ هه‌موو ئه‌م پرسیارانه‌ نه‌ به‌ به‌ڵگه‌ نامه‌ ,نه‌ یاداشتنامه‌ و وتاری به‌رپرسانی به‌شدار بووی  ئه‌و كات , هه‌ڵسه‌نگندنی له‌ كۆنگره‌و كۆنفرانسه‌كاندا...هیچ زانیاریه‌ك  له‌ به‌رده‌ستدا نییه‌, بۆیه‌ لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ سه‌ر ئه‌م په‌لاماره‌ به‌هۆی ئازاد  نه‌كردنی زانیارییه‌كانه‌وه‌  زۆر سه‌خته‌ و كه‌ماسی دێنێت, ئۆباڵیشی له‌ ئه‌ستۆی پدك  ه‌, نه‌بوونی هه‌موو ئه‌م زانیاریانه‌و شاردنه‌وه‌یان له‌ مێژوو وا ناكات بڵێین پارتی به‌شداری نه‌كردووه‌, وه‌ك خۆیان ئیدعای ده‌كه‌ن, به‌ڵكه‌  نووسراوه‌كانی ئێرانی و بیانی و ئاماژه‌كانی كه‌سایه‌تیه‌كان ناوخۆو خه‌ڵكی حاجی ئۆمه‌ران ده‌یسه‌لمێنن به‌شدار بوونه‌ . شێوازی  گرتنی  خه‌ڵكه‌كه‌ له‌ لایه‌ن به‌عسه‌وه‌ له‌م برَگه‌یه‌دا وێرای ئه‌وه‌ی به‌عس له‌دۆكۆمێنت و نامه‌كانیدا ئاماژه‌ی داوه‌ به‌ گرتنی ئه‌و هاووڵاتیانه‌, لێ ئێمه‌ پشت  به‌ دوو سه‌رچاوه‌ ده‌به‌ستین , یه‌كه‌میان پشكنینی چالاكڤانێكی قوربانییه‌ و دوه‌میان مورافه‌عه‌ی  داواكاری گشتییه‌ كه‌  ئاماده‌كراوه‌ بۆ دادگای  تاوانباری دۆسیه‌ی 8000 بارزانی, هه‌ردوو ئه‌حداسه‌كانی ئه‌نجام دانی تاونه‌كه‌ و میكانیزمی جێبه‌جێكردنی به‌ هه‌ندێك جیاوازیی كه‌مه‌وه‌ نزیكن له‌یه‌كتر  . كاك ڕێكار مزووری به‌م شێوه‌یه‌ پرۆسه‌ی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه‌مان بۆ ده‌گێرَێته‌وه‌: (( له‌ 29-7-1983 شێخ عوسمانی كوڕی شێخ ئه‌حمه‌دی بارزانی له‌  گه‌ڵ كوڕه‌كه‌ی شێخ عیماد له‌ هه‌ولێره‌وه‌ به‌ڕێكران بۆ  به‌غدا به‌ بیانووی كۆبونه‌وه‌ له‌ به‌رواری 0-7-1983, هه‌ندێك له‌ شێخه‌كانی بارزان وبارزانییه‌كانی ده‌وروبه‌ریان له‌ به‌غدا كۆكرانه‌وه‌و ده‌ست به‌سه‌ر كران.)) . (( به‌ هێزێكی گه‌وره‌ی پاسه‌وانی كۆماری و  تانك و تۆپ و  فرۆكه‌ی هه‌لیكۆپته‌ر  هه‌ردوو كۆمه‌ڵگای قادسیه‌ و قودس له‌  ناحیه‌ی قوشته‌په‌ كۆنترۆڵكران سه‌ربازه‌كان و ئه‌فسه‌ره‌كانی به‌عس رژانه‌ ناو ماڵه‌كان به‌ بڵندگۆ بانگه‌وازی خه‌ڵكه‌كه‌یان ده‌كرد و پێیان راده‌گه‌یاندن  كه‌ ده‌بێ هه‌موو ئاماده‌ بن بۆ ئه‌وه‌ی كۆبونه‌وه‌یه‌كی به‌رفراوان له‌ كه‌ركوك هه‌یه‌ دوای ده‌یان گه‌رێننه‌وه‌, له‌ دوای ئاماده‌ نه‌بوونی خه‌ڵكه‌كه‌ ده‌ستكرا به‌ پشكنینی ماڵه‌كان به‌  گشتی بگره‌ سه‌روی مناڵی ته‌مه‌ن10ساڵی تاوه‌ك پیره‌مێردی 90ساڵیان گرت و ڕه‌وانه‌ی  ناو پاسی په‌رده‌كراوی سه‌ربازی كران و گوێزرانه‌وه‌  بۆ شوێنێكی نادیار له‌م قۆناغه‌ ڕێژه‌یه‌كی زۆر ده‌ستگیر كران. )) . (( له‌ ڕێكه‌وتی 10-8-1983به‌ هه‌مان شێوه‌ی پێشوتر كۆمه‌ڵگاكانی به‌حركه‌, حه‌ریر ودیانا كۆنترۆڵ كران ده‌ستكرا به‌  پشكنینی ماڵه‌كان ئه‌و نێرینه‌ی به‌ر ده‌ستیان كه‌وت راپێچی ناو پاسه‌كان كران وگوێرانه‌وه‌ بۆ شوێنێكی نادیار. )) . ((له‌ ڕێكه‌وتی 11-8-1983 هه‌ردو كۆمه‌ڵگه‌ی قودس و قادسیه‌ دوباره‌ كۆنترۆڵكرانه‌وه‌ و به‌هێزی ئه‌من و ئیستخبارات  ماڵ به‌ ماڵ ده‌گه‌ڕان و ئه‌و مێرد منداڵانه‌ی دایكیان جاری پێشووتر له‌ ناو كه‌نتۆر و سه‌لاجه‌ وشوێنه‌ نادیاره‌كان دا شاردبویانه‌وه‌ ده‌ستگیران و بێسه‌روشوینكران))  (( ل202. شێواز و میكانیزمی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییه‌كان  - رَێكار مزوری ))  . هه‌رچی له‌ مورافه‌عه‌ی  داواكاریی گشتییه‌, ده‌قی ڕوداوه‌كه‌ به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌ : ((له‌ 1983_7_30 پیاوانی رژێمی پێشوو شێخ عوسمان و شێخ ئه‌حمه‌د و كوڕانی عیماد و ره‌زوانیان دوای ته‌بلیغكردنیان به‌ ئاماده‌بوون له‌ كۆشكی كۆماری ده‌ستگیركرد.  ))  .  ((له‌ 1983_7_31ش كۆمه‌ڵگه‌كانی -قودس و قادسیه‌- له‌ ناحیه‌ی قوشته‌په‌ ته‌وقدران، ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ش ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر رێگای هه‌ولێر كه‌ركووك كه‌ كۆمه‌ڵگه‌ی زۆره‌ملێ بوون و تایبه‌ت بوو به‌و بارزانیانه‌ی ده‌ستگیركراون و به‌ زۆر له‌ لادێكانیانه‌وه‌ له‌ ساڵی 1975ه‌وه‌ ره‌وانه‌ی ئه‌وێ كرابن دوای ئه‌وه‌ی ماوه‌یه‌ك له‌ پارێزگاكانی باشوور بوون و به‌زۆر ڕه‌وانه‌ی ئه‌و كۆمه‌ڵكایانه‌ كران و هه‌زاران كوردی بارزانیش له‌ ره‌گه‌زی نێر له‌ ته‌مه‌نی 10،5 ساڵی تا زیاتر له‌ 70 ساڵی ده‌ستگیركران ئه‌و ئۆپه‌راسیۆنه‌ش له‌لایه‌ن هێزێكی گه‌وره‌وه‌ جێبه‌جێ كرا ئه‌و هێزه‌ش له‌ ئاسایش و حه‌ره‌سی جمهوری پێكهاتبوو به‌وپه‌ڕی نهێنیه‌وه‌ جێبه‌جێكرا. ده‌ستگیركراوانیش پێیان گوترابوو كه‌ ده‌چنه‌ كۆبوونه‌وه‌یه‌ك و ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌، به‌ڵام دواتر به‌ره‌و كه‌ركووك گوێزرانه‌وه‌ )). (( له‌ 1983_8_10 جارێكی دیكه‌ هه‌زاران كورد له‌ ره‌گه‌زی نێر له‌ عه‌شیره‌تی بارزانی ده‌ستگیركران. هه‌مان هێزی ناوبراو ئه‌و كاره‌ی جێبه‌جێكرد ئه‌و جاره‌ له‌ كۆمه‌ڵگاكانی به‌حركه‌ و دیانا و مێرگه‌سوور هیچ كه‌سێكیش له‌وان به‌ گه‌وره‌و بچووك هه‌ڵاوێرد نه‌كران نه‌منداڵ نه‌پێر نه‌ نه‌خۆش نه‌ فه‌رمانبه‌ری ده‌وڵه‌ت.)).  (( ورده‌كاریی یاسایی به‌پێی پێداچوونه‌وه‌ی ئیفاده‌ی شكایه‌تكاران و شایه‌دحاڵه‌كان دوای رووپێوی ناوچه‌كه‌ش ئاشكرابوو له‌ 1983_7_30 و 1983_7_31 و 1983_8_15 هه‌زاران كوردی بارزانی له‌لایه‌ن هێزه‌كانی ئاسایش و حه‌ره‌سی جمهووری ده‌ستگیركران و به‌ره‌و چاره‌نووسێكی نادیار بردران و خانه‌واده‌كانیان له‌بارودۆخێكی سه‌ختدا ده‌ژیان و په‌یوه‌ندییان به‌ كه‌سوكاریانه‌وه‌ پچڕا. )). (( ئه‌و شاڵاوانه‌ له‌ به‌ره‌به‌یانی رۆژی 1983_7_31 ده‌ستیان پێكرد كاتێ هێزه‌ سه‌ربازی و ئه‌منییه‌كان كۆمه‌ڵگه‌ی قوشته‌په‌یان په‌لاماردا له‌ نزیك شاری هه‌ولێر.  له‌ شه‌وی 1983_8_9  و 10 دا كۆمه‌ڵگای هه‌ریر له‌ هه‌ولێر په‌لامار دراو هه‌موو كوڕو پیاوان تیایدا ده‌ستگیركران. )). (( له‌رۆژی 1983_9_26 دا ناحیه‌ی سه‌لاحه‌ددین به‌شێكی دیكه‌ی قوربانیان ده‌ستگیركران.)).  فه‌رمانی سه‌ركردایه‌تیش به‌ ئاشكرا داوای ده‌ستگیكردنی پیاوانی ده‌كرد به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی ته‌مه‌نیان له‌ 15 ساڵ به‌دواوه‌یه‌ به‌ڵام تاوانباران منداڵانیشیان ده‌ستگیركردو ژنانیان به‌بێ به‌رپرس و به‌خێوكه‌ر جێهێشت و هه‌ژارییان زیاتر بوو له‌ نێو برسێتی و ئه‌وان باوك و كوڕو برایان له‌ده‌ستدا ده‌ستگیركراوان له‌پاسی گه‌وره‌ی ئاماده‌كراو بۆ ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ كۆكرانه‌وه‌و بۆ به‌غدا دواتر بۆ باشوور گوازرانه‌وه‌. )).  (( پڕۆسه‌ی دادگاییكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال.. داواكاری گشتی: تاكه‌ تاوانی ئه‌نفالكراوانی بارزان كورد بوون و بارزانی بوونیان بوو-04 Mar 2009-خه‌بات )) . ئه‌و گیراوانه‌ له‌ كاتی بردنیان بۆ به‌غدا، وه‌كو دیلی جه‌نگی به‌ره‌ی حاجی ئۆمه‌ران  نیشان دران" حكومه‌تی عێراق و جینۆسایدی بارزانییه‌كان پرۆفیسۆری ھاریكار دكتور عه‌لی ته‌ته‌رتایبه‌ت بۆ گو لان نوسیویه‌تی  ", واتا هه‌ر له‌یه‌كه‌م ساته‌وه‌ وه‌ك دیل مامه‌ڵه‌یان له‌ گه‌ڵدا كراوه‌, به‌ڵام مافی دیل به‌ پێی رێكه‌وتنامه‌ی جنێف مامه‌ڵه‌ی پێ نه‌كراوه‌ . هۆكاری  گرتنیان! به‌هانه‌ی ڕژێم بۆ نێر قڕكردنی بارزانییه‌كان , تۆڵه‌ كردنه‌وه‌ بوو له‌ پارتی و سه‌رۆكه‌كه‌ی له‌ ئاكامی ئه‌و هێرشه‌ هاوبه‌شه‌یان بوو له‌ گه‌ڵ ئێرانیه‌كان بۆ سه‌ر ناوچه‌ی  حاجی ئۆمه‌ران  وگردمه‌ند كردیان, با بزانین  له‌ روانگه‌ جیاجیاكانه‌وه‌ چی  وتراوه‌ سه‌باره‌ت به‌ هۆكاری ئه‌و په‌رچه‌ كرداره‌ی به‌عس . سامانسا پاوه‌ر  ده‌ڵێت: كورده‌كان هه‌میشه‌ فورسه‌تخواز بوون, كاتێكیش جه‌نگی ئێراق-ئێران ده‌ستیپێكرد, هه‌ردوو حیزبه‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌ی كورد بونه‌ هاوپه‌یمانی ئێران. له‌ ساڵی 1982 دا یه‌كێك له‌م لایه‌نه‌ سه‌ره‌كیانه‌ (لایه‌نگری بارزانی) یارمه‌تی هێزه‌كانی ئێرانیان دا بۆ گرتنی شارێكی سنووریی, به‌ ناوی حاجی هۆمه‌ران. هێزه‌كانی ئێراق به‌ شینه‌یی تۆڵه‌یان كرده‌وه‌ نزیكه‌ی 8000 پیاوی كوردی سه‌ر به‌ خێڵی بارزانیان ده‌ستگیركرد,له‌ ناویاندا 315 منداڵ هه‌بوون ,ته‌مه‌نیان له‌ نێوان هه‌شت و حه‌ڤده‌ ساڵاندا بوو. سه‌دام گوتی :خیانه‌تیان له‌ وڵاته‌كه‌یان و له‌ یاسا كرد, ئێمه‌ش سزایه‌كی ووندمان بۆ بڕینه‌وه‌ و چوونه‌ بۆ دۆزه‌خ." به‌شی 3  ئه‌مه‌ریكا و ئانفال ئه‌نفال و ئامه‌ریكا-سه‌مانسا پاوه‌ر –و.به‌ختیار كه‌ریم ". توێژه‌ر یۆست  هلته‌رمان ده‌ڵێت : روداوه‌كانی حاجی ئۆمه‌ران سێ ده‌ره‌نجامی گرنگی لێكه‌وته‌وه‌,بۆ سزادانی (پدك) له‌ به‌ر ئاسانكاریی كردنی بۆ سه‌ركه‌وتنی ئێرانیه‌كان له‌ حاجی ئۆمه‌راندا, ڕژێمی به‌عس ته‌واوی نێرینه‌ی سه‌ر به‌ عه‌شیره‌تی بارزانی ڕاپیچكرد,كه‌ زۆریان له‌ پاش هه‌ره‌سی ساڵی1975ی شۆڕشی ه‌وه‌ بارزانیه‌وه‌ ناچاری نیشته‌جێی كۆمه‌ڵگاكانی ده‌وروپشتی هه‌ولێر كرابوون, له‌30ته‌موزدا له‌ نێوان 5000تا8000 پیاوی بارزانی ,كه‌ ژماره‌ی ڕاسته‌قینه‌یان به‌ ته‌واوی نازانرێت-گیران و ڕاپێچكران و هه‌رگیز جارێكی دیكه‌ نه‌بینرانه‌وه‌, دوو مانگ دوای سه‌دام  حوسێن له‌ وتاردانێكدا بێ سێ و دوو وتی:" ئه‌وانه‌ی خیانه‌تیان به‌ نیشتمان وپه‌یمان كرد و ئێمه‌ به‌ سزای سه‌ختمان گه‌یاندن و ڕه‌وانه‌ی دۆزه‌خمان كرد".ئه‌م تۆڵه‌ سه‌ندنه‌وه‌یه‌, بۆ ئاگاداركردنه‌وه‌یه‌كی هاوشێوه‌ی میتۆد و ئه‌نجامی شاڵاوی ئه‌نفالی ساڵی1988ی تێدا بوو,كوشتاری بارزانیه‌كان بۆ ڕژێم رۆڵی ڕاهێنان و خۆ ئاماده‌كردنیبینی بۆ كوردیش خۆی تامكردن و چه‌شنێكی بچووك بوو بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ دواتر روویدا  (كارَیكی كیمیاوی -ل41-42 ) . هه‌ردوو ڕێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤ  و چاودێری ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستیش باس له‌م شه‌ڕه‌ هاوبه‌شه‌ی پارتی و ئێران ده‌كه‌ن به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌و ئاماژه‌ به‌هۆكاری قركردنه‌كه‌ ده‌ده‌ن و  ده‌نووسن: KDP ئه‌و ده‌مه‌ یه‌كێك له‌ كوڕانی بارزانی , كه‌ مه‌سعود  بوو , سه‌ركردایه‌تی ده‌كرد و هاوپه‌یمانێتی خۆی له‌گه‌ڵ تاراندا زیندوو كردبوه‌وه‌ و له‌ ساڵی 1983 دا ده‌سته‌كانی KDP یارمه‌تی هێزه‌كانی ئێرانیان دا له‌ گرتنی شارۆچكه‌ی حاجی ئۆمه‌رانی سه‌ر سنوور . تۆڵه‌ی ئه‌مه‌ش خێراو كتوپڕی بوو ! له‌ عه‌مه‌لیاتێكی له‌ ناكاودا بۆ سه‌ر ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ی بارزانییه‌ ڕاگوێزراوه‌كانیان تێدا نیشته‌جێ كرابوو , هێزه‌كانی عێراق له‌ نێوان پێنج بۆ شه‌ش هه‌زار نێرینه‌یان ڕا فڕاند كه‌ ته‌مه‌نیان له‌ دوانزه‌ ساڵ وه‌بان بوو . ئه‌وانه‌ جارێكی تر هه‌رگیز نه‌بینرانه‌وه‌ به‌ زۆری وا پێده‌چێت كه‌وا پاش ئه‌وه‌ی چه‌ندین مانگ به‌ ده‌ستبه‌سه‌ری ماونه‌ته‌وه‌ , هه‌موو كوژراون (( جینۆساید له‌ عێراقدا و په‌لاماری ئه‌نفال بۆ سه‌ر كورد ,وه‌رگێڕانی سیامه‌ند موفتی زاده‌ , چاپخانه‌ی خاك -  ل53  )) . به‌ڵام رۆژنامه‌نوسێكی عه‌ره‌ب ده‌نوسێت"....‌ ئێران توانیی‌ هه‌ردوو ناوچه‌ی‌ حاجی‌ ئۆمه‌ران (9) له‌مانگی‌ ته‌مموزی‌ 1983 و پێنجوێن(10) له‌تشرینی‌ یه‌كه‌می‌ هه‌مان ساڵدا(3) داگیر‏بكات، له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا سه‌دام حسێن هه‌ستی‌ به‌مه‌ترسیی‌ ره‌وشه‌كه‌ كرد له‌به‌ره‌ی‌ باكوور، بۆیه‌ به‌دوو شێواز هه‌وڵیدا رووبه‌ڕووی‌ ئه‌و مه‌ترسییانه‌ ‏ببێته‌وه‌: ‏ یه‌كه‌م: تۆڵه‌كردنه‌وه‌ له‌و بارزانیانه‌ی‌ كه‌ پارتی‌ دیموكراتی‌ كوردستان له‌كوردستانی‌ عیراق نوێنه‌رایه‌تی‌ ده‌كردن، به‌بیانووی‌ یارمه‌تیدانی‌ ئێران ‏بۆ داگیركردنی‌ ناوچه‌ی‌ حاجی‌ ئۆمه‌ران.   ‏ له‌و پڕۆسانه‌ی‌ هێزه‌كانی‌ رژێمی‌ سه‌دام حسێن له‌ساڵی‌ 1983دا ئه‌نجامیدا، ئه‌وه‌بوو هێزه‌كانی‌ ئه‌منی‌ عام (11) و موخابه‌رات (12)  نزیكه‌ی‌ هه‌شت هه‌زار كه‌سی‌ مه‌ده‌نییان له‌بارزانییه‌كان ده‌ستگیركرد كه‌ له‌كۆمه‌ڵگه‌ی‌ (قوش ته‌په‌)ی‌ نزیك هه‌ولێر نیشته‌جێبوون‌و له‌پاش گواستنه‌وه‌یان به‌ ‏لۆرییه‌ بارهه‌ڵگره‌كان، سه‌رجه‌میان به‌ده‌ستی‌ رژێمه‌كه‌ی‌ سه‌دام كوژران‌و له‌گۆڕه‌ به‌كۆمه‌ڵه‌كاندا ژێرخاك نران(13). ‏هه‌ڵوێستی رۆژنامه‌گه‌ریی میسری له‌باره‌ی‌ جینۆسایدی گه‌لی كورده‌وه‌ رۆژنامه‌ی ئه‌هرام به‌نموونه‌  د.مه‌حمود زاید‌ 28/4/2013. سه‌دام حوسێن له‌ وته‌یه‌كدا له‌ ساڵی 1983 سه‌باره‌ت به‌ هه‌مان ڕوداو  وتی: ئه‌وانه‌ خیانه‌تیان له‌ وڵات و خیانه‌تیشیان له‌ په‌یمان كرد . بۆیه‌ ئێمه‌ش به‌ سزای توند و سه‌ختمان گه‌یاندن و بۆ دۆزه‌خمان ناردن - (( جینۆساید له‌ عێراقدا و په‌لاماری ئه‌نفال بۆ سه‌ر كورد ,ه‌رگێڕانی سیامه‌ند موفتی زاده‌ , چاپخانه‌ی خاك - ل107-108   ) . له‌ به‌رامبه‌ر  ئه‌م بۆچوونه‌ كه‌ توێژه‌رانی بێلایه‌نی بیانی له‌ ئاكامی خوێندنه‌وه‌ی وردی روداوه‌كان دوور له‌ به‌رژه‌وه‌ندی  سیاسی و هه‌ستداری , به‌ پشت به‌ستن به‌ شیكاری ورد  و خوێندنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌كان ده‌ریان بڕیوه‌, له‌ به‌رامبه‌ردا دوو هه‌ڵوێستی دژ به‌م ئاراسته‌یه‌ش  ده‌خه‌ینه‌ به‌ر ده‌ستتان :  (( سه‌دام له‌سه‌ر ته‌له‌فزیۆن وتی ئه‌مانه‌ خیانه‌تیان  له‌ وڵات و له‌په‌یمان كرد و بۆیه‌ ئێمه‌ش به‌ سزای توند و سه‌ختمان گه‌یاندن و  ڕه‌وانه‌ی دۆزه‌خمان كردن- ل204 )).(( گرتنی به‌شێك له‌ ناوچه‌ ستراتیژییه‌كانی  حاجی ئۆمه‌ران و  ده‌وروبه‌ری و شكستی له‌شكری عێراقی له‌ ناوچه‌كه‌دا به‌رامبه‌ر به‌ له‌شكری ئێران. ئه‌مه‌ش بۆ دروستكردنی دووبه‌ره‌كی  له‌ ناو بارزانییه‌كاندا و دڵدانه‌وه‌ی هه‌ڤاڵان و هه‌وادارانی به‌عسییه‌كان و زیندوكردنه‌وه‌ی  ده‌روون و وره‌ی روخاوی سه‌ربازانی جه‌نگی قادسیه‌ )).(( میدل ئیست ۆچ له‌ په‌رتووكی جینۆساید له‌عێراقدا و په‌لاماری ئه‌نفال بۆسه‌ر كورددا ده‌ڵێت :هۆكاری گرتنی بارزانییه‌كان گرتنی شارۆچكه‌ی  حاجی  عومران بوو - شێواز میكانیزم ی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییه‌كان  -رَێكار مزوری  -ل 204كۆنگره‌ی به‌جیهانناساندی جینۆسایدی گه‌لی كورد-2008-چاپخانه‌ی ده‌زگای ئاراس )) . هه‌رچی داواكاری گشتی دۆسیه‌ی جینۆسایدی بارزانییه‌كانه‌ له‌ مرافه‌عه‌كه‌ی خۆیدا  له‌دادگا له‌م باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت  : به‌ بیانووی ئه‌وه‌ی ئه‌وان یارمه‌تی ئێرانیانیان ده‌دا. له‌وانه‌ یه‌كێك پرسیار بكات ئه‌گه‌ر ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی له‌سوپای ئێرانه‌وه‌ زه‌لیل بوون ده‌بێ له‌ كورد چه‌ند زه‌لیل بووبن؟ كه‌واته‌ ژماره‌ی هێزی هێرشبه‌ری ئێرانی چه‌نده‌؟ ئایا ده‌كرێ ئافره‌ت ببنه‌ وا به‌سته‌ی سوپای ده‌وڵه‌ت؟ -پڕۆسه‌ی دادگاییكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال.-خه‌بات-4-3-2009  )) . با بزانیین به‌ڕێز نه‌وشیروان مسته‌فا , كه‌ یه‌كێك بوو له‌ كه‌سایه‌تییه‌ گرنگه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی بزاڤی ڕزگاریخوازی كورد,  له‌ په‌رتووكی په‌نجه‌كان یه‌كتری ئه‌شكێنن له‌ دیوی ناوه‌وه‌ی  ڕوداوه‌كانی كوردستانی عێراق (1979-1983) چی ده‌رباره‌ی ئه‌م كاره‌ساته‌ وهۆكاره‌كانی  نوسیووه‌ :  " گیرانی بارزانییه‌كان ئه‌وكاته‌ی ناوچه‌ی حاجی هۆمه‌ران بوو بوو به‌ مه‌یدانی گه‌رمی جه‌نگی عێراق – ئێران بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و سه‌رانی پدك به‌ ئاشكرا هاوكارییان له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی ئێران ئه‌كرد دژی جه‌یشی عێراقی . كۆكردنه‌وه‌ی ده‌نگ و باسی عێراق و هێزه‌كانی و , چاوساغی و ڕێبه‌ری هێزه‌كانی ئێران و , هێنان و بردنی دێده‌وانی تۆپخانه‌ی ئێران ئه‌مه‌ به‌شێكی كه‌می ئه‌و هاوكارییه‌ ئاشكرایه‌ بو . له‌ هێرشه‌كانیش دا ئه‌وان وه‌كو هێزی یارمه‌تیده‌ر و خه‌ریككه‌ر و لێدانی پشته‌وه‌ به‌شدار ئه‌بوون  (( په‌نجه‌كان یه‌كتری ئه‌شكێنن , له‌ دیوی ناوه‌وه‌ی ڕوداوه‌كانی كوردستانی عێراق 1979-1983  ل321 , نه‌وشیروان مسته‌فا )). به‌ڕێزی به‌رده‌وام ده‌بێت له‌سه‌ر بۆچونه‌كه‌ی و  ده‌نووسێت : به‌شدار بونی بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و هێزه‌كانیان له‌ هێرشه‌كانی ناوچه‌ی حاجی هۆمه‌ران دا , له‌ لای صه‌دام جگه‌ له‌وه‌ی به‌ خیانه‌تی نیشتمانی دا ئه‌نرا , بۆ خۆیشی به‌ خیانه‌ت و ده‌سبڕین و فێڵ لێكردن ئه‌ژمارد . لێره‌دا به‌رێز  كاك  نه‌وشیروان ته‌ئكید ده‌كاته‌وه‌ له‌وه‌ی پارتی به‌شداری شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌رانی كردوو  ئه‌و هاوكارییه‌ی پارتی له‌گه‌ڵ ئێران خیانه‌ت بووه‌ , پاداشتی خیانه‌تكارانیش لای ده‌سه‌ڵاتێكی فاشی دیاره‌ چییه‌؟. نه‌وشیروان مسته‌فای كۆچكردوو درێژه‌ی پێده‌داو ده‌نووسێت :  بارزانی یه‌كان له‌ عێراق مابونه‌وه‌ له‌ ئۆردوگای به‌حركه‌و قوشته‌په‌دا كۆكرانه‌وه‌ . زۆری پیاوه‌كانیان بووبوون به‌ چه‌ك هه‌ڵگری جه‌یشی شه‌عبی و به‌ دڵسۆزی ئه‌ركه‌كانی خۆیان به‌جێ ئه‌هێنا (( په‌نجه‌كان یه‌كتری ئه‌شكێنن , له‌ دیوی ناوه‌وه‌ی ڕوداوه‌كانی كوردستانی عێراق 1979-1983  ل322 , نه‌وشیروان مسته‌فا )) . له‌ ڕاستیدا له‌وكاته‌ ژماره‌یه‌كی زۆری هاوولاتیانی كوردستان تێكه‌ڵ به‌ هێزه‌ چه‌كداری و حیزبییه‌كانی به‌عس ببوون , نه‌ك ته‌نها بارزانیه‌كان, وێڕای ئه‌وه‌ی جه‌یشی شه‌عبی بوونه‌كه‌ی ئه‌و بارزانییه‌ سڤیل و ساده‌و ساكاره‌ نه‌خوێنده‌وارانه‌ ئه‌گه‌ر راستیش بێت ؟؟,  كه‌ له‌ ڕابردوودا قوربانی و به‌رداشی هه‌موو جوڵانه‌وه‌یه‌كی چه‌كداری بوونه‌ له‌ كوردستان , به‌ ئه‌ندازه‌ی په‌یامه‌كانی هه‌ندێك له‌ سه‌رانی ئه‌و كاتی ینك  شه‌رمه‌زاری نه‌بووه‌و نییه‌ , كه‌  له‌ ساڵانی 83-1984,  بۆ هه‌زاران قوتابی كوڕ و كچی مانگرتووی زانكۆی سه‌لاحه‌دین  به‌رده‌وام ده‌یان دا و دوباره‌یان ده‌كرده‌وه‌ , كه‌  ده‌ست به‌رداری خوێندنه‌كه‌یان ببون , له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی  ئاماده‌یی له‌به‌ركردنی به‌رگی جه‌یشی شه‌عبیان نه‌بوو , كه‌چی پارته‌كه‌ی ئه‌وسای  كۆچكردوو به‌ڕێز نه‌وشیروان مسته‌فا كه‌ له‌و كاته‌دا بۆ خۆشی دووه‌م كه‌سایه‌تی ناو ینك بوو  داوای له‌به‌ركردنی به‌رگی جه‌یش شه‌عبیان له‌و خوێندكاره‌ مانگرتووانه‌ ده‌كرد یاخود نه‌رمیان ده‌نواند له‌ به‌رامبه‌ری ,  له‌ ترسی ئه‌وه‌ی  نه‌وه‌ك مفاوه‌زاته‌كه‌یان له‌ گه‌ڵ ڕژێمدا هه‌ڵبوه‌شێَته‌وه‌ كه‌ چه‌ند مانگێك بوو له‌ بیابانه‌كانی سه‌ماوه‌ له‌ سوتگه‌ی جهه‌نمی ئه‌و گه‌رمایه‌  به‌ كۆمه‌ڵ بارزانییه‌كان گوله‌ باران كران . سزادانی سه‌رجه‌م عه‌شیره‌تێك له‌ به‌رامبه‌ر كرده‌وه‌ی پارتێكی سیاسی,  كه‌ سه‌ركردایه‌تیه‌كه‌ی به‌ ده‌ست ئه‌و بنه‌ماڵه‌یه‌وه‌ بوو, ئه‌مه‌   بۆ خۆی سزادانێكی  فاشیستانه‌یه‌, بارزانیه‌كان  ئه‌م خێڵه‌ پارێزگاره‌ داخراوه‌ی كورده‌واری , كه‌ به‌ توندی به‌ سه‌ركردایه‌تی خێڵه‌وه‌ گرێدراون , له‌وێشه‌وه‌ به‌ پارتییه‌وه‌ , چونكه‌ له‌ لوتكه‌دا سه‌ركردایه‌تی پارتی و خێڵی به‌رزانی یه‌ك ده‌گرنه‌وه‌ .  له‌ كاتێكدا ئه‌و خه‌ڵكه‌ی كۆمه‌ڵكوژی كران ,  بۆ خۆیان له‌و چركه‌ ساته‌ و له‌حزه‌ مێژوییه‌دا  سڤیل بوون  و هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی سیاسی و ڕێكخستنیان به‌و پارته‌وه‌ نه‌بووه‌ , بگره‌ به‌شێكیان به‌ پێچه‌وانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییان كاریان ده‌كرد , بۆیه‌ سه‌پۆرتكردنی ئه‌و كۆمه‌ڵكوژییه‌ زه‌قه‌ به‌هه‌ر به‌هانه‌یه‌ك بێت تاوانه‌. ئه‌وه‌ی شایای باسه‌ كۆچكردوو نه‌وشیروان مسته‌فا نه‌ك ئه‌زموونی  له‌م تاوانه‌و شوێنه‌واره‌ مه‌رگ هێنه‌ره‌كانی وه‌رنه‌گرت, بگره‌ دوای سێ ساڵ بۆخۆی بووه‌ سوارچاكی هه‌مان ته‌رز له‌ چالاكی هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ ئێرانیه‌كان  له‌ كه‌ركووك و هه‌ڵه‌بجه‌, كۆی گشتی 10 كاری سه‌ربازی هاوبه‌ش له‌و ماوه‌یه‌دا به‌ناو فه‌تح ئه‌نجامدرا, كه‌ زۆرینه‌ی هێرش بوو بۆ سه‌ر پڕۆژه‌ ئابوریه‌كان, به‌ لێدانی نه‌وتی كه‌ركوك له‌ 11 ی  ئۆكتۆبه‌ری 1986 , كه‌ به‌ 11 ی سه‌پتمبه‌ر پێشتر ناوم بردووه‌ ده‌ستی پێكرد, كه‌ جه‌لال تاڵه‌بانی, مه‌سعود بارزانی, ئیدریس بارزانی, نه‌وشیروان مسته‌فاو ره‌سوڵ مه‌مه‌ندو حه‌مه‌ی حاجی مه‌حمود و مه‌لا عوسمان و مه‌لا عه‌لی بڕیار ده‌ری سه‌ره‌كی بوون تیایدا, مێژوو نووس جه‌ماڵ نه‌به‌ز ده‌ڵێت" نه‌وشیروان مسته‌فا جگه‌ له‌وه‌ی ئێرانی به‌ دۆست له‌ قه‌ڵه‌م دابوو, هاوكارییه‌ سه‌ربازییه‌كانی ئێران و كاره‌ هاوبه‌شه‌كانی له‌ گه‌ڵ ئه‌و وڵاته‌دا به‌ كارێكی باش و دروست له‌ قه‌ڵه‌م ده‌دا – جه‌ماڵ نه‌به‌ز -ئێسته‌و پاشه‌رۆژی ل 98  , كۆمه‌ڵكوژی كورد له‌ جه‌نگی ئێران – عێراقدا.....  ل 194".   لێره‌وه‌  به‌عس بوو به‌كیمیا وه‌شێن! حاجی ئۆمه‌ران ئه‌گه‌ر یه‌كه‌مین ئه‌زموونی شه‌ڕی هاوبه‌شی كورد-ئێران بوو له‌  چوار چێوه‌ی شه‌ڕی  ئێران – عێراقدا, بۆ ئێران بووه‌ شه‌ڕێكی كه‌م مه‌سره‌فی كاریگه‌ری براوه‌, شه‌ڕی له‌سه‌ر سنووره‌كانه‌وه‌ هێنایه‌ ناو عێراقه‌وه‌ , سنووره‌ لوغمكراوه‌كان  و سه‌نگه‌ره‌ مه‌حكه‌مه‌كانی عێراق بێ زیان گرتران و بڕان, له‌و لاشه‌وه‌ بۆ عێراق له‌ ئاكامی كاردانه‌وه‌ی توند و بۆ ڕێگه‌گرتن له‌دوباره‌كردنه‌وه‌ی ئه‌م تاكتیكه‌  و  ترساندنی لایه‌نی كوردی, بووه‌ یه‌كه‌م ئه‌زموونی وه‌شاندنی چه‌كی كیمیاوی, به‌ پێی وته‌ی توێژه‌ر ولێكۆله‌ر یۆست هیلته‌رمان (( یه‌كه‌مین تۆماركردنی هێرش و په‌لاماره‌كانی گاز به‌ شێوه‌یه‌كی ورد و تۆكمه‌, له‌ ته‌موز و ئابی ساڵی1983دا بوو, كاتێك هێزه‌كانی ئێران و عێراق كه‌وتنه‌ شه‌ڕێكی سه‌خته‌وه‌ له‌ چیاكانی سه‌روی حاجی ئۆمه‌رانه‌وه‌, كه‌ شارۆچكه‌یه‌كی سه‌ر سنووره‌ له‌ كوردستانی عێراقدا – كارێكی  ... ,ل38 ). له‌و په‌لاماره‌ كیمیاوییه‌  قوربانی هه‌بووه‌  ویكپیدیا وه‌ك ئاماژه‌مان پێدا به‌ 100 كوژراو بریندار ده‌یخه‌مڵێنێت, وه‌لێ مخابن تا ئێستا له‌ ئاماری وردی زیانه‌كان به‌ تایبه‌ت كورده‌ به‌شداربووه‌كانی شه‌ڕه‌كه‌ ئاگادارییه‌كمان نییه‌, نه‌خوازه‌لا ناوی قوربانی و برینداره‌كانی, یۆس هیلته‌رمان له‌م باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت (( ئه‌و كورده‌ عێراقیانه‌ی كه‌ دكتۆر سوهرابی بینیبوونی زۆر پێده‌چێت یه‌كه‌مین به‌ڵگه‌ی تۆماركراوی قوربانیانی گازی خه‌رده‌ل بووبن له‌ كاتی جه‌نگدا ئێراق له‌و ده‌مه‌دا په‌نای برده‌ به‌ر گاز بۆ به‌ر په‌رچدانه‌وه‌ی هێرشێكی ئێرانی له‌  ته‌موز-ئابی 1983دا, كه‌ یاخیبووانی هاوپه‌یمان له‌ پارتی دیموكراتی كوردستان(پ د ك) بوون به‌ پێشه‌نگی هێزه‌كانی ئێران بۆ سه‌ر خاكی دوژمن , گازی خه‌رده‌ل چه‌كێكی نوێی سامناك بوو, یه‌كه‌م جار  به‌كار هات له‌و شه‌ڕه‌ )) . كه‌واته‌  ڕاسته‌ كه‌ حاجی ئۆمه‌ران بوو به‌ وه‌چه‌رخان بۆ ئێراق لێره‌وه‌ چاوی كرایه‌وه‌ و ترسی شكا و ئه‌زموونی په‌یدا كرد  و بوو به‌ كیمیا وه‌شێنێكی ناودار , دواتر له‌و شوێنه‌ی شوێن پێی ئێرانییه‌كان بوو له‌ باشووری كوردستان وه‌شاندی .  ئه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌كانی به‌عس چۆنمان بۆ ده‌گێڕنه‌وه‌؟ دیاره‌ به‌عس چیرۆكه‌  تۆقێنه‌ره‌كان و دڵ ڕه‌قی  هێزه‌كانی و ژووری گازی سوتێنه‌ری خۆره‌تاوی سه‌ربازگه‌كانی باشوور  و  به‌ كۆمه‌ڵ  كوژییان  ناگێڕێته‌وه‌  بۆمان , باسی  ئه‌و  حه‌كایه‌تانه‌  ناكات  له‌ زیكته‌ جیا جیاكانی  نیشته‌جێی بارزانییه‌كان ئه‌نجامیان  داوه‌, باسی ئه‌و ناخۆشی كۆمه‌ڵكوژی و له‌ برسان و تێنا مردنه‌ ناكات, باسی چیرۆكی خه‌ونی ئه‌و 8000 كه‌سه‌ ناكات به‌ ئازادبوون و گه‌یشتنه‌وه‌ به‌ هاوسه‌رو منداڵ و دایك و باوكیانه‌وه‌ بینیویانه‌, باسی ئه‌وه‌ ناكات جینۆسایدی نێرینه‌ی بارزانییه‌كان جینۆسایدێكی گفتوگۆ هه‌ڵنه‌گره‌, ئه‌وه‌ی  ئه‌و ده‌یگێڕێته‌وه‌ تاوانبار كردنێكی بێ  بنه‌مای ئه‌و خه‌ڵكه‌  بێ تاوانه‌یه‌ ,كه‌ باجی  كاری لایه‌نێك سیاسی  ده‌ده‌ن كه‌ ئاوێزانی سیاسی ده‌وڵه‌تی دوژمن بووه‌و   ته‌نها له‌  به‌ر هاو عه‌شیره‌تی  و  یه‌ك  ڕه‌نگی  جامانه‌ی سه‌ریان به‌سه‌ریاندا سه‌پاوه‌. زمانی  به‌ڵگه‌نامه‌كانی ئه‌وكاتی به‌عس , باسی ئه‌وه‌مان  بۆ ده‌كه‌ن , كه‌ ئه‌م هاووڵاتیانه‌  هاوكاری  پارتیان  كردووه‌ بۆ چاوساغیكردن بۆ ئێران  و هێرشی سه‌ر حاجی ئۆمه‌ران , كه‌ له‌ ئه‌نجامدا  ناوچه‌یه‌ك  داگیر كراوه‌ , ئه‌مه‌شیان به‌ خیانه‌تی  گه‌وره‌  له‌نیشتمان  نا پاكی بۆ وڵات  ناوزه‌د   كردووه‌ , خیانه‌تیش  لای  سسته‌مه‌ دیكتاتۆره‌كان  پێناسی خۆی هه‌یه‌ و  به‌رزترین  ودڵ ڕه‌قانه‌ترین سزا ده‌یان گرێته‌وه‌ . با پێكه‌وه‌ چاوێك  به‌ به‌ڵگه‌نامه‌كانی ئه‌و كاتی حیزبی به‌عسدا بخشێنین و  بزانین  له‌و ڕۆژگاره‌دا به‌ڵگه‌نامه‌كان بۆ پاساوی ئه‌م تاوانه‌یان چییان نووسیوه‌و وتووه‌و هۆكاری  ئه‌نجامدانی  ئه‌م تاوانه‌یان به‌چی پاساو ده‌ده‌نه‌وه‌ :    ده‌قی وه‌رگێڕدراوی  ئه‌م به‌ڵگه‌نامه‌یه‌  له‌خواره‌وه‌  به‌زمانی كوردی  بخوێننه‌وه‌ :  (( به‌ناوی خوای  به‌خشنده‌ و میهره‌بان به‌روار 29-3-1989 به‌ڕێز م م ع كاروباری  ڕامیاری  هێژا 1-له‌ كۆتایی مانگی ته‌موزی ساڵی1983 هاتمه‌ ئاگادار كردنه‌وه‌ له‌ گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك  ئه‌فسه‌ری ئاسایشی به‌غدا له‌ گه‌ڵ ئاسایشی گشتی و له‌ لایه‌ن به‌ڕێز به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی  به‌غدای پێشوو (عه‌قید عه‌لی عه‌بدوڵا برع) بۆ ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك بارزانی خائین وه‌ر بگرم كه‌ له‌حوكمی زاتی ئاسایشی گشتی هۆبه‌ی سێ به‌ ده‌ستمان گه‌یشت  هه‌روه‌ها به‌شێكی تر ده‌ست به‌سه‌ر بوون له‌ گرتووخانه‌ی ئه‌بو غرێب. 2-2225 خائینمان وه‌رگرتن به‌ ئۆتۆمۆبیلی بارهه‌ڵگر هاتنه‌ گواستنه‌وه‌ بۆ ناوچه‌ی بوسیه‌ كه‌ له‌وێ ده‌ست به‌سه‌ر بوون. 3-به‌ڕێز به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی به‌غدا فه‌رمانی دا بۆ درووستكردنی ده‌سته‌یه‌ك له‌  ژێر فه‌رمانی ئه‌و بن ,دوای ئه‌وه‌ فه‌رمانی دا  كه‌ سزای گه‌ل به‌سه‌ر ئه‌م خائینانه‌ی سه‌ره‌وه‌ڕا جێبه‌جێ بكرێت. 4-له‌سه‌ره‌تای مانگی ئابی ساڵی1983   ده‌ست كرا به‌ جێبه‌جێ كردنی سزای گه‌ل له‌ به‌رامبه‌ر خائینه‌كان سه‌ره‌وه‌ كه‌ ژماره‌یان 2225 كه‌س ده‌بوون .هه‌ندێك له‌وان له‌ پارێزگای موسه‌نا ناوچه‌ی بوسیه‌ بوون.به‌ته‌نسیق له‌ گه‌ڵ به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی پارێزگا ناو براو. 5-رێنمای ده‌رچوو له‌ لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی گشتی پێشوو بڕێز دكتۆر فازڵ به‌ڕاك وه‌ وبۆ رێكخستنه‌كانی كێشه‌ی تایبه‌ت به‌ تاوانبارانه‌وه‌ و به‌ پێی ئه‌مه‌ ده‌ستكرا به‌ ڕێكختسنی 16 كێش بۆ 667 كه‌س ,كه‌ ئه‌م كێشانه‌ به‌رز كرانه‌وه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی دادگای شۆرش و سزای له‌سێداره‌دان به‌ سه‌ریاندا هاته‌ سه‌پاندن و به‌ڵگه‌نامه‌كان مردن نه‌یانگراندنه‌وه‌. 6-ئه‌وانه‌ی مانه‌وه‌ 1558 تاوانبار بوون هیچ كێشه‌یان بۆڕێك نه‌خستبوو. 7-لیژنه‌یه‌ك هاته‌ دامه‌زراندن له‌ ئه‌فسه‌ران بۆ وه‌رگرتنی پاره‌ی ئه‌و تاوانبارانه‌ی سه‌ره‌وه‌ كه‌ له‌گه‌ڵیان دا بوو, ئه‌و پاره‌یه‌ ڕه‌وانه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایشی گشتی هۆبا3 كرا به‌ پێی چه‌كه‌كان. وێنه‌یه‌ك بۆ : به‌ڕێز  به‌ڕێوه‌به‌ری  ده‌زگای هه‌واڵگری هێژا نووسراوی 4439 له‌ 23-8-1987بۆ كاری پێویست له‌ گه‌ڵ ڕێزا. به‌ڕێز به‌ڕێوه‌به‌ری هه‌واڵگری سه‌ربازی هێژا بۆ كاری  پێویست به‌ڕێز ئاسایشی هێژا بۆكاری پێویست تكایه‌ . (( شێواز میكانیزمی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییه‌كان  -رَێكار مزوری  -ل207-208)) .  له‌ به‌ڵگ نامه‌یه‌كی  دیدا  ئاو باسی مۆتیڤی تاوانه‌كه‌ ده‌كرێت : ((  ئه‌وه‌ی به‌رده‌ستمان راپۆرتی به‌رپرسی هه‌واڵگرییه‌ كه‌ بۆ سه‌رۆكی كۆمار له‌سه‌ر داوای ئه‌وه‌ی دوایی له‌مباره‌یه‌وه‌ به‌رزكراوه‌ته‌وه‌ كه‌تیایدا هاتووه‌:  بڕگه‌ی 1 له‌ ته‌ممووزی 1983، له‌ میانه‌ی هێرشی دوژمنانی ئێران بۆ كه‌رتی حاجی ئۆمه‌ران و سه‌لماندنی به‌شداریی خیانه‌تكاران كه‌ زۆربه‌یان بارزانین فه‌رمانێك له‌ به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی گشتی -فازڵ به‌ڕاك- بۆ به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی حوكمی زاتی ڕه‌وانه‌كراوه‌و ئه‌ركه‌كه‌ش به‌وپه‌ڕی نێهینه‌وه‌ ئه‌نجامدرا تاوه‌كو له‌به‌ره‌به‌یانی رۆژی ئاینده‌ ئاماده‌بوو له‌ 1983_8_10 به‌هێزێكی سه‌ربازیی حه‌ره‌سی جمهووری كۆمه‌ڵگاكانی -قودس و قادسیه‌- و قوشته‌په‌ كه‌ بۆ نیشته‌جێبوونی خانه‌واده‌ی بارزانیان دانرابوو هه‌مووشیان ده‌ستگیر ده‌كران ته‌نها له‌ ره‌گه‌زی نێر و ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌ی له‌ 18 ساڵیش كه‌متربوون له‌و كرداره‌ بێبه‌ش نه‌بوون. ئۆتۆمبێڵی گه‌وره‌ی ئاماده‌كراویش به‌یاوه‌ریی هێزی سه‌ربازی ئه‌و ده‌ستگیركراوانه‌ی گواسته‌وه‌.  به‌هه‌مان شێوه‌ش بارزانیانی هه‌ریر له‌ ناوچه‌ی شه‌قڵاوه‌ ده‌ستگیركران كه‌ ژماره‌یان 403 كه‌س ده‌بوو. زۆربه‌شیان بارزانی و شێروانی و مزووری بوون ئه‌وه‌ جگه‌ له‌ دیاناو ره‌واندزو مێرگه‌سوور له‌ پارێزگای هه‌ولێر برگه‌ی برگه‌ی 2: به‌ ئاراسته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی گشتی هێزێك له‌ كارمه‌ندانی ئاسایشی گشتی و ئه‌منی به‌غدا پێكهێنرا تا ئه‌وانه‌ی له‌ كۆمه‌ڵگاكان هێنراون و به‌ندكراوانی ئه‌بوغریب له‌ بارزانیان وه‌ربگرێنه‌وه‌.  ئه‌و هێزه‌ 2225 كه‌سی وه‌رگرته‌وه‌و به‌ره‌و ناوچه‌ی بۆسه‌یه‌ی گواستنه‌وه‌ له‌ پارێزگای موسه‌ننا و تیمێك حوكمی گه‌لی به‌سه‌ریاندا سه‌پاند.  بڕگه‌ی  -3: به‌پێی فه‌رمانی به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایشی گشتی پێشووتر 16 كه‌یس بۆ 667 كه‌س له‌به‌ندكراوان ئاماده‌كراو كه‌یسه‌كان به‌ره‌و دادگای سه‌وره‌ گوازرانه‌وه‌و حوكمی له‌سێداره‌دانیان بۆده‌رچوو به‌ڵگه‌نامه‌ی وه‌فاتیشیان بۆ ده‌رنه‌هێنراو 1558 كه‌سیان كه‌یسی بۆرێك نه‌خرا. بڕگه‌ی  4: ئه‌وپاره‌ی له‌ لای به‌ندكراوان بوو كه‌ بڕی 194684 دینارو 440 فلس بوو لێیان وه‌رگیرایه‌وه‌و له‌ژمێریاری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی دانرا. بڕگه‌ی 5: به‌پێی به‌رده‌وامیی ته‌ئكیدی مسعود بارزانی بۆ ئه‌و پرسه‌، سه‌رۆكایه‌تیی كۆمار سكرتێری به‌ نووسراوی ژماره‌ 2651-ت له‌ 1978_8_24 راسپارد وه‌ڵامی دیاریكراوو یه‌كگرتوویان بۆ هه‌ر داوایه‌كی په‌یوه‌ندی پێوه‌كردنه‌وه‌ هه‌بێ به‌بێ ئه‌وه‌ی كه‌سی دیكه‌ جگه‌ له‌سه‌ر كردایه‌تیی ده‌وڵه‌ت هیچیان له‌سه‌ر بزانێ چونكه‌ مه‌سه‌له‌ سه‌ره‌كیه‌كه‌ له‌ پرسی ئه‌و خانه‌وادانه‌ گه‌وره‌تره‌- ئه‌و وه‌ڵامه‌ش به‌بنه‌مای وه‌ڵامی هه‌رپرسێك ده‌رباره‌ی چاره‌نووسی ئه‌و خانه‌وادانه‌ داده‌نرێ. هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایش گشتی له‌ ڕاپۆرتی خۆیدا ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات كه‌ خانه‌واده‌ی بارزانی له‌ دژی حزب و سه‌وره‌و نیشتمانن و ئه‌وه‌ ده‌یه‌ها ساڵه‌ ئه‌وانه‌ دژی هه‌موو پره‌نسیپه‌كانن چونكه‌ تا ئێستا هه‌روه‌كو جاران له‌ دژی یه‌كبوونی نیشتمانه‌. تائێستاش خۆی به‌گه‌وره‌ترین عه‌شیره‌ت و نوێنه‌ری گه‌لی كورد داده‌نێت و خاوه‌ن ده‌روونێكی پڕ له‌ رق و كینه‌یه‌.((پڕۆسه‌ی دادگاییكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال-4-3-200-خه‌بات)) . له‌به‌ڵگه‌ نامه‌یه‌كی دیدا هاتووه‌ : (( به‌ڵگه‌نامه‌ی بریاری حوكمی له‌سیداره‌دان و ده‌ست به‌سه‌رداگرتنی سه‌روه‌ت و سامانی شمس الله‌خالد خدر بارزانی و  په‌نجا كه‌س له‌هه‌ڤاڵانی  به‌ نووسراوێك له‌سه‌رۆكایه‌تی دادگای شورش به‌ژماره‌له‌12\11\1983 ده‌رچووه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، كه‌بریاری گرتنیان له‌لایه‌ن داده‌وه‌ری لێكۆلینه‌وه‌ سه‌ر به به‌رێوه‌به‌رایه‌تی ئه‌منی به‌غدا/ش31 دراوه‌ به‌نوسراوی  ژماره‌8\83 له‌11\8\1983 .   هۆكاری گرتنیان به‌ماده‌ی  175و159و162\2-49و50و53 له‌ق.ع  له‌  داوایه‌ك به‌ ژماره 1610/ج/1983 له‌سه‌ر شمس الله‌خالد خدر بارزانی و هه‌ڤاڵانی شیكراوه‌ته‌وه كه له لایه‌ن سیخۆرێك پێیان دراوه‌، داواكه به‌ نووسراوی ژماره‌23/1434 له‌27\9\1983   بۆ دادگای باڵای شورش نێردراوه‌و  له‌ 10/11/ 1983 حوكمی له‌سیداره‌دانیان بۆ ده‌رچووه‌.          ئه‌م راپۆرته‌ باس له‌ شه‌ری حاجی عمران –گرده‌مه‌ند و به‌شداری پارتی له‌م شه‌ره‌ ده‌كات، له‌ ناوه‌رۆكی راپۆرته‌كه‌دا ده‌لێت"مۆته‌هه‌م" شمس الله‌خالد خدر بارزانی كه‌سه‌ر به‌مسعود بارزانی و محمد خالید بارزانیه‌  به‌هاوكاری له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سانه‌ی ناویان له‌ خواره‌وه‌ هاتووه‌و ئاماده‌كاری و هاوكارییان له‌گه‌ڵ تێكده‌ران و هێزه‌كانی ئێراندا كردوه‌زانیاری عسكری و ستراتیژیان ناردوه‌،هه‌روه‌ها رێنمایی كردنی به‌رپرسانی عسكری ئیرانی له‌ ناوچه‌كه‌دا  بۆ ئه‌نجامدانی كاری تێكده‌رانه‌دژی هێزه‌كانی چه‌كداری عێراق پیش هجوم كردنی هێزه‌كانی ئێران له‌كه‌رتی باكوور و  گرتنی ناوچه‌ی حاجی عمران تۆمه‌تبار كراو‌ن و به‌به‌كرێگرته‌ی ئیران ناوزه‌دی كردوون ، ئه‌وه‌ی شایانی باسه دادگای شورش له‌/11/1983 به‌ سه‌روكایه‌تی عه‌واد به‌نده‌ر به‌ستراوه‌و به‌م ماددانه‌175و159و162و\2\49و50و53 له ق.ع تۆمه‌تبار كراوه‌ن و حوكمی له‌سیداره‌دانیان به‌سه‌ردا سه‌پاندوون و به‌نووسراوی ژمار(3864) له‌/11/1983 سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆماریان لێ ئاگادار كردۆته‌وه‌. ئه‌مه‌ش ناوه‌كانیانه‌:  1.شمس الله‌خالد خدر بارزانی 2.سلیمان مفردی خانو 3. احمد حمود مسته‌فا4.ێوفی سیف الدین وستا 5. سعید محمد محمدامین 6.یوسف زبیر حاجی 7.حدو جلو فقی 8.حاتم جیجو حاتم  9. حسن حسین حسن 10. ته‌ها محمد ابراهیم11.فریق میران مح12. نعمان حسین یاسین 13.یاسین حسین یاسین 14.حسكو رشید نبی 15.ته‌لعه‌ت سعید عمر 16.ره‌مه‌زان عبدالله‌یاسین 17.وجدی مسته‌فا ناوخۆش 18.مسته‌فا حسین سالح 19.حسین محمد احمد 20.اسعد حسن عبدالله‌21.سلیمان ابابكر احمد 22 .جادر محمد حسین 23.عبدالرحمن محمد حسن 24.احمد سعید حسن 25.مسته‌فا باجو مسته‌فا 26.عزیز سالح سلیم 27.حكیم زاده‌محمد 28.زكری جلو مالی 29.باجو حسین ملكو30غفور احمد محمود 31.محمد علی عباس 32.خدر مولود سالح 33.سعید اخدل شیخ عمر 34.عبدالعزیز حجی عبدالله‌ 35.ێبری ره‌مه‌زان حسن 36.ویس یوسف ره‌مه‌زان 37.میرخان محمد مرزا38.نادر حبیب حسن 39.فقو خوجه‌ناێر40.قرتاس سالح حسین 41.حسن حاجی ابراهیم قادر 42.جمیل عبدالله‌ فارس 43.اسماعیل سلیمان الیاس 44.یونس حسن یونس 45.بحری محمد ملكو 46.زلفو احمد جوهر 47.شهاب زاده‌محمود 48.ێوفی درویش محمد 49.شهاب احمد جوهر 50.بیرو حمد ابراهیم 51.جوهر حدو حاجی  (( عه‌داله‌ت عومه‌ر-چالاك له‌بواری ئه‌نفال و بێ سه‌روشوینه‌كان-227-2007 )). له‌ به‌لگه‌نامه‌یه‌كی دیكه‌ سه‌باره‌ت  به‌هه‌مان پۆل هاتووه‌ : (( به‌ڵگه‌نامه‌ی بریاری حوكمی له‌ سیداره‌دان و ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی سه‌روه‌ت و سامانی خورشید رشید سلمان بارزانی و هه‌ڤاڵانی هه‌روه‌ها ملا سعید حسن بارزانی و هه‌ڤالانی به‌ نووسراوێك له‌ سه‌روكایه‌تی (دادگای شورش) به‌ ژماره‌4066 له‌ 24\11\1983 ده‌رچووه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، كه‌ بریاری گرتنیان له‌ لایه‌ن داده‌وه‌ری لێكۆلینه‌وه‌ سه‌ر به‌ به‌رێوه‌به‌رایه‌تی ئه‌منی به‌غدا/ش31 دراوه‌ به‌نوسراوی  ژماره‌ 15\83 له‌ 1\8\1983 .   هۆكاری گرتنیان به‌ ماده‌ی  175و159و162\2-49و50و53 له‌ ق.ع  له‌ دوو داوا كه‌ داوای یه‌كه‌م به‌ ژماره‌ 1775/ج/1983 له‌ سه‌ر خورشید رشید سلمان بارزانی و هه‌ڤاڵانی و داوای دووه‌م به‌ ژماره‌ 1609/ج/1983 له‌ سه‌ر ملا سعید حسن بارزانی و هه‌ڤاڵانی شیكراوه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌ لایه‌ن سیخۆرێك پێیان دراوه‌ ،داواكان به‌ دوو نووسراو یه‌كه‌میان به‌ ژماره‌ 23/1563 له‌ 19/10/1983  دووه‌میان به‌ نووسراوی ژماره‌ 23/1433 له‌ 27/ 9/1983 بۆ دادگای باڵای شورش نێردراوه‌ن به‌لام هه‌موویان له‌ 22/11/ 1983 حوكمی له‌ سیداره‌دانیان بۆ ده‌رچووه‌.  ئه‌م راپۆرته‌ش هه‌ر باس له‌ شه‌ری حاجی عمران –گرده‌مه‌ند و به‌شداری پارتی له‌م شه‌ره‌ ده‌كات،له‌ ناوه‌رۆكی راپۆرته‌كه‌دا ده‌لێت"مۆته‌هه‌م حسن محمد شیرۆ له‌گه‌ڵ كۆمه‌لێك له‌ تێكده‌ران   كه‌ ناویان له‌ خواره‌وه‌ هاتووه‌ سه‌ر به‌ مسعود بارزانی زانیاری عسكری و ستراتیژیان ناردوه‌ وئاماده‌كاری و هاوكارییان له‌گه‌ڵ تێكده‌ران و هێزه‌كانی ئێراندا كردوه‌ ،هه‌روه‌ها رێنمایی كردنی به‌رپرسانی عسكری ئیرانی له‌ ناوچه‌كه‌دا و ئه‌نجامدانی كاری تێكده‌رانه‌ دژی هێزه‌كانی چه‌كداری عێراق پیش هجوم كردنی هێزه‌كانی ئێران له‌ كه‌رتی باكوور  بۆ گرتنی ناوچه‌ی حاجی عمران تۆمه‌تبار كراوه‌ن و به‌ به‌كرێگرته‌ی ئیران ناوزه‌دی كردوون ، ئه‌وه‌ی شایانی باسه‌ دادگای شورش له‌ 22/11/1983 به‌ سه‌روكایه‌تی عه‌واد به‌نده‌ر به‌ستراوه‌و به‌م ماددانه‌ 175و159و162و\2\49و50و53 له‌ ق.ع تۆمه‌تبار كراوه‌ن و حوكمی له‌ سیداره‌دانیان به‌سه‌ردا سه‌پاندوون و به‌ نووسراوی ژمار(4066) له‌( 24/11/1983 سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆماریان لێ ئاگادار كردۆته‌وه‌. ئه‌مه‌ش ناوه‌كانیانه‌:  1.خورشید رشید سلمان 2. احمد حدو محمد 3. یاور علی محمد4.یوسف فرخو محمد 5. حسین عمر حسین 6.محمود فقی محمد حسین 7. حسین ملا حبیب عبدالرحمن 8.عیسی محمد حسن 9. جهور یونس ابراهیم 10.جزیری برایم محمد 11. محمد ابراهیم محمد 12.نعمان شریف شمیرن  13.عزیز فقی سعید 14.خلیل تاهیر عبدالله‌.15.نیاز عزیز عبدالله‌ 16. حاجی عمر عبدالله‌17.عوسمان حسن عوسمان 18.عزیز ملا عبدالله‌ فقی 19.ابراهیم عوسمان حاجی 20.علی قاسم علی 21.نزمی محمد محمدامین 22. محمد تاهیر حجی ابراهیم23.عمر احمد عمر 24.حسن خالد ملا 25.عیسی حسن شریف 26.حسین عبدالحمن حسین 27.ته‌ها محمد یوسف 28. حسین محمد یوسف 29. ایوب محمد عیسی 30.مولود جوج مولود 31.محمد قرتاس سالح 32. شیخ عمر باپیر 33.خوشوی داود محمد 34.شاكر خالد سالح 35.عمر حدو محمد 36.تاهیر عبدالرحمن علی 37.حسین محمد حسین 38.عزیز ابراهیم شێخو 39.سلیمان سه‌بری عیسی 40.عمر تاهیر عمر 41.حسین فقی محمد حسین 42.نزهت شریف عمر 43.ممو سه‌بری عیسی 44.فریق ملمكو تاهیر 45.حدو محمد احمد 46.فرات ابراهیم باپیر 47.عبدالله‌ ابوبكر فتح الله‌ 48.حسن محمد شیرو 49.درویش عمر یاسین 50.تمر محمود قرتاس 51.عبدالواحد عمر سعید -عه‌داله‌ت عومه‌رچالاك له‌ بواری ئه‌نفال و بێ سه‌روشوینه‌كان 22-7-2007 )).     له‌ به‌ڵگه‌ نامه‌یه‌كی دیدا باسی ئیعدامی 23 هاووڵاتی هاتووه‌ :(( به‌ڵگه‌نامه‌ی بریاری حوكمی له‌ سیداره‌دان و ده‌ست به‌سه‌ردا گرتنی سه‌روه‌ت و سامانی سابر مسته‌فا محمد عبدالسلام بارزانی و (22) كه‌س له‌ هه‌ڤاڵانی به‌ نووسراوێك له‌ سه‌روكایه‌تی (دادگای شورش) به‌ ژماره‌1446\ج\1983 له‌ 30\8\1983ده‌رچووه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، كه‌ بریاری گرتنیان له‌ لایه‌ن داده‌وه‌ری لێكۆلینه‌وه‌ سه‌ر به‌ به‌رێوه‌به‌رایه‌تی ئه‌منی به‌غدا دراوه‌ هۆكاری گرتنیان به‌ ماده‌ی  175و159و162\2-49و50و53 له‌ ق.ع  له‌ داوایه‌ك به‌ ژماره‌1\83 له‌ 26\7\1983له‌ شیكراوه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌ لایه‌ن سیخۆرێك پێیان دراوه‌ .  ئه‌م راپۆرته‌ باس له‌ شه‌ری حاجی عمران –گرده‌مه‌ند و به‌شداری پارتی له‌و شه‌ره‌دا ده‌كات له‌ ناوه‌روكی راپۆرته‌كه‌دا ده‌لێت ":موته‌هه‌م سابر مسته‌فا محمد عبدالسلام بارزانی له ‌گه‌ڵ كۆمه‌لێك له‌ تێكده‌ران كه‌ سه‌ر به‌ مسعود و ادریس بارزانین، زانیاری ناوخۆی سه‌ركردایه‌تییان داوه‌ته‌ تێكده‌ران به‌تایبه‌تی له‌سه‌ر ئه‌و جێگایانه‌ی ستراتیژی و حه‌ساسن و ئاماده‌كاری و هاوكارییان له‌ به‌غدا و هه‌ولێر له‌گه‌ڵ تێكده‌ران كردووه‌ بۆ هێرشكردنه‌ سه‌ر هیزه‌كان له‌ كه‌رتی باكوور له‌ حاجی عمران له‌ رێگای مسعود و ادریس".   هه‌روه‌ها ئه‌وانی به‌ هه‌ڵگرتنی چه‌ك به‌رامبه‌ر به‌ هێزه‌كانی چه‌كداری عێراق به‌ مه‌به‌ستی هاوكاری هیزه‌كانی ئیران بۆ گرتنی ناوچه‌ی حاجی عمران تۆمه‌تبار كردووه‌و به‌ به‌كرێگرته‌ی ئیران ناوزه‌دی كردون . عه‌داله‌ت عومه‌ر-چالاك له‌ بواری ئه‌نفال و بێ سه‌روشوینه‌كان-له‌ زمانی به‌ڵَگه‌نامه‌كانه‌وه‌ - به‌شی سێیه‌م    لێره‌شدا بینه‌ری  به‌یاننامه‌ی هێزه‌ چه‌كداره‌كانی عێراق بن, كاتی خۆی له‌  دوای گرتنه‌وه‌ی چیای گردمه‌ند خوێنراوه‌ته‌وه‌ : https://www.youtube.com/watch?v=P63HHRhog4I ئه‌مه‌ش  ده‌قی به‌یاننامه‌ی هێزه‌ چه‌كداره‌كانی ئه‌وكاتی عێراقه‌ : ئایا  پارتی چاوساغی بۆ ئێران كردبوو ؟ له‌به‌رئه‌وه‌ی  هێرشی حاجی ئۆمه‌ران راسته‌وخۆ  له‌ به‌ره‌كانی  جه‌نگ  كاره‌ساتی مرۆیی گه‌وره‌ی لێنه‌كه‌وته‌وه‌ و تاكو پشكنینی بۆ بكرێت  و به‌شداربووان  قسه‌یان پێبكرێت, ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ شاردراوه‌ته‌وه‌, یان هێرشه‌كه‌ بۆ سه‌ر  شارێكی قه‌ره‌باڵغ پڕ دانیشتووان  ئه‌نجام نه‌درا وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ هه‌ڵه‌بجه‌  كرا,  به‌ڵكه‌  كاره‌ساتی  ئه‌م  به‌رامبه‌ر به‌ خه‌ڵكی سڤیل و  له‌ ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی شه‌ڕه‌كه‌ پیاده‌ كرا, لایه‌نی به‌شداریش ئابلوقه‌ی زانیاری  و به‌ڵگه‌ نامه‌و شایه‌دیدانی به‌رپرسانی  ئه‌و كاتی خۆی  خستۆته‌ سه‌ر  و ڕێگا  نادات هیچ زانیارییه‌ك   سه‌باره‌ت به‌ سكانداڵه‌كانی ئه‌و كرده‌ سه‌ربازییه‌  بڵاو ببێته‌وه‌, هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌یسه‌كه‌ په‌یوه‌ندی به‌ جه‌نگی ئێران -عێراقیشه‌وه‌ هه‌بوو, به‌هۆی باڵاده‌ستی ئێرانه‌وه‌ چاوپۆشی له‌ پشكنینی ورد له‌ شوێنه‌واری راسته‌وخۆی شه‌ڕه‌كه‌ كرا . یۆست هیلته‌رمان  شایه‌دی  له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌دات , كه‌ پارتی  چ  وه‌ك  جه‌نگاوه‌ر   و چ  وه‌ك هێزی ئیستیتلاع  به‌شداری  ئه‌و شه‌ڕه‌ی  كردووه‌, به‌ڕێزی  ده‌ڵێت :...به‌و چه‌شنه‌ له‌ هاوینی ساڵی1982دا جه‌نگاوه‌رانی (پدك) و هێزی ئیستڵاعیان  كه‌وتنه‌ ته‌ك هێه‌كانی ئێران له‌ هێرشكردنیاندا بۆ سه‌ر حاجی ئۆمه‌ران.ب ه‌ دوای ئه‌م شه‌ڕه‌دا , كه‌ تاڕاده‌یه‌ك  سه‌ركه‌وتنیان تێدا به‌ده‌ستهێنا, ئێرانییه‌كان چه‌ند هه‌وڵێكی تریان دا به‌ هاوكاری (پدك),بۆ ئه‌وه‌ی مه‌ودایه‌كی قووڵتر بچنه‌ ناو عێراقه‌وه‌. هه‌موكات ئه‌م هه‌وڵانه‌ پێشكه‌وتنی به‌ ده‌ست ده‌هێنا تا ئه‌و كاته‌ی له‌ ساڵی1986دا, هێزه‌كانی ئێران به‌ ته‌واوی گێڕدرانه‌ دواوه‌ – كارێكی ..ل118. به‌ پێی ئاماژه‌ی دكتۆر عه‌لی ته‌ته‌ر پارێزگای ئێستای شاری دهۆك بێت له‌ وتارێك  به‌ناوی "  حكومەتی عێراق و جینۆسایدی بارزانییەكان "  https://www.facebook.com/photo.php?fbid=397558890345662&set=a.168423243259229.26111.165422603559293&type=1&relevant_count=1  " كه‌ له‌ساڵی 2013 له‌ ژماره‌ 940ی گۆڤاری گوڵان بڵاوی كردۆته‌وه‌, پارتی به‌شداری ئه‌و شه‌ڕه‌ی نه‌كردووه‌, ئه‌و ده‌نووسێت "   مەسعوود بارزانی دەڵێت: " ساڵی ١٩٨٣ ئێمه‌ له‌ شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌ران به‌و شێوه‌یه‌ی كه‌ حكومه‌تی عێراق باسی لێده‌كرد به‌شداریمان له‌و شه‌ڕه‌دا نه‌كردبوو، ھێزه‌كانمان له‌ ناوچه‌ی (ناوده‌شت) بوون و به‌ره‌ی شه‌ڕی ئێمه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وان جیاواز بوو و ورژاندنی به‌شداری پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ جه‌نگدا، ته‌نیا بیانوویه‌ك بوو بۆ له‌ناوبردنی بارزانییه‌كا ن.«"., به‌ڵام   هه‌م مه‌سعود بارزانی راسته‌  كات, هه‌میش ئه‌وانه‌ی  ده‌ڵێن به‌شدارییان كردووه‌ , ناوده‌شت هاوسنوری باڵه‌كایه‌تییه‌, واتا هاوسنوری ناوچه‌كانی شه‌ڕی فه‌جری دووه‌, كورد وته‌نی خۆ له‌ به‌تلیس نییه‌, هه‌مان ناوچه‌كانی شه‌ڕی قه‌ندیلی دووه‌, هاوڕێ كه‌ریم ئه‌حمه‌د له‌باره‌ی شه‌ڕی قه‌ندیلی  دوو ده‌ڵێت " ئێران و پدك له‌سه‌ر ئه‌وه‌ رێكه‌وتبوون كه‌ پێكه‌وه‌ هێرش به‌رنه‌ سه‌ر ناوچه‌ی حاجی ئۆمه‌ران و چۆمان و باڵه‌ك بۆ پاكردنه‌وه‌یان له‌ هێزه‌كانی عێراق ........له‌ گه‌ڵ هاوڕێیانی پدك قسه‌یان كردبوو كه‌ پێویسته‌ پشتگیرییان بكه‌ن و هێزێكی پارتی له‌ گه‌ڵماندا به‌شدار بن بۆ هێرش بردنه‌ سه‌ر بنكه‌كانی ینك له‌ پشت ئاشان و ئه‌مه‌ش له‌ناو نه‌خشه‌ی ئێران-پدك دابوو كه‌ هێزێكی  پ.م پارتی بنێرنه‌ ناوچه‌ی پشت ئاشان  كه‌ رێگا بگرن له‌ گه‌یشتنی كۆمه‌كی میری له‌ رانیه‌و قه‌ڵادزێوه‌ بۆ هێزه‌كانیان له‌ حه‌وزی حاجی هۆمه‌ران و چۆمان و باڵه‌ك له‌ كاتێكدا ئه‌گه‌ر هێرشی ئێران و پدك بۆ سه‌ر هێزه‌كانیانی عێراق له‌م ناوچه‌یه‌ ده‌ست پێ بكات .هاورێیانمان له‌ گه‌ڵ پدك رێكه‌وتبوون كه‌ هێزی هاوبه‌ش بۆ پشت ئاشان و بۆڵێ بنێرن بۆ لێدانی ینك و گێڕانه‌وه‌ی ناوچه‌كه‌  .... منیش به‌ توندی به‌رهه‌ڵستیم كرد چونكه‌ ده‌كه‌وینه‌ ناو داوی ئێران   .... ل 202  رێڕه‌وی تێكۆشان –بیره‌وه‌رییه‌كانی كه‌ریم ئه‌حمه‌د  وه‌رگێڕانی جه‌لال ده‌باغ  .", واتا شه‌ڕه‌كه‌ی ناوده‌شت دوو ئامانجی هه‌بوو, هه‌م تۆڵه‌ سه‌ندنه‌وه‌ له‌ ینك, هه‌میش  پاراستنی ناوچه‌كانی فه‌جری دوو له‌ په‌لاماری عیراقی, هاوزه‌مان له‌ میانی كۆمه‌ڵێك  چاوپێكه‌وتن  له‌ گه‌ڵ چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌كی حشع ی به‌شداربوو له‌ شه‌ڕی قه‌ندیلی دوو, باسی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن, بێ ئه‌وه‌ی ئاگادار بن, بونه‌ته‌ به‌شێك  له‌م به‌ره‌یه‌ ناڕاسته‌وخۆ, واتا عه‌مه‌لیاتی فه‌جری دووی حاجی ئۆمه‌ران.  وه‌لێ به‌ پێی ویكپیدیای ئینگلیزی بێت, فه‌جری دوو  هێزی چه‌كداری كۆماری ئیسلامی ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان به‌ هاوبه‌شی ئه‌نجامیان داوه‌" https://en.wikipedia.org/wiki/Operation_Dawn_2". به‌ڵام خه‌ڵكی حاجی ئۆمه‌ران به‌ڵگه‌ی هاشا هه‌ڵنه‌گریان لایه‌ كه‌ شه‌ڕه‌كه‌ به‌ هاوبه‌شی پارتی و ئێران كراوه‌, سه‌ركردایه‌تی پارتی له‌ قوته‌ به‌رزه‌كانی پشت چیای كۆدۆوه‌, له‌ باشوری رۆژهه‌ڵاتی حاجی ئۆمه‌رانه‌وه‌ سه‌ركردایه‌تی پشكی خۆیان له‌ شه‌ڕه‌كه‌ كردووه‌,هه‌رچه‌نده‌ له‌ حاجی ئۆمه‌ران به‌ روكه‌ش سه‌كه‌وتن, لێ له‌ ئه‌سڵدا به‌هۆی جینۆسایكردنی بارزانییه‌ سڤیله‌كانه‌وه‌ شكستێكی كه‌مه‌ر شكێن بوو بۆ پارتی وێڕای ئه‌وه‌ی  له‌  شه‌ڕی ناوده‌شت و پشت ئاشان و قه‌ندیلی دوو, بۆ جاری دووه‌م  پارتی وشیوعی و حسك  تیایدا تێكشكان. نكۆڵی  كردن, هه‌نگاوه‌ بۆ دوباره‌ كردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌, وه‌ك ئه‌وه‌ی دواتر له‌ زاخۆو  هه‌ڵه‌بجه‌ كردیانه‌وه‌, له‌ 31ی ئاب به‌رگێكی نوێی به‌به‌ردا كرایه‌وه‌.   به‌ وته‌ی دكتۆر عه‌لی ته‌ته‌ر,  به‌ڕێزمه‌سعود بارزانی ساڵی دواتریش دوباره‌ نكۆڵی له‌ به‌شدارییكردنیان له‌ فه‌جری دوو كردۆته‌وه‌, كه‌ دواتر فه‌تحیشی بۆ زیادكرا " مسعود بارزانی له‌ پاییزی ١٩٨٤ له‌ وه‌ لامی پرسیارێكی گۆڤاری (ئه‌لحوریه‌) دا كه‌ ئایا ئه‌وان له‌ گرتنی حاجی ئۆمه‌ران ھاوكاری ئێرانیان كردبوو؟ له‌ وه‌ لامدا وتبووی: ئێران ھێزێكی زۆری مرۆڤی ھه‌بوو و پێویستی به‌ ھێزی ئه‌وان نه‌ده‌كردو ئه‌و قسانه‌ی كه‌ له‌سه‌ر زاری سه‌دام حوسێن بلاوببووه‌وه‌ ته‌نیا بیانووییه‌ك بوو بۆ بێسه‌روشوێنكردنی بارزانییه‌كان. ", ئه‌م وه‌ڵامه‌ش  لاوازه‌, خۆ له‌ هه‌ڵه‌بجه‌و كه‌ركوك و شاڕباژێڕو كۆڕه‌ك و ده‌ربه‌ندیخان و زاخۆو .... ئێران هێز زۆری هه‌بوو, به‌ڵام هاوبه‌ش بوونی شه‌ڕه‌كان, ئه‌وه‌ ته‌رزێكی شه‌ڕی جوڵاو بوو, به‌ هاوكاری پێشمه‌رگه‌ وه‌ك چاوساغ و هێزی باڵاده‌ستی جه‌ماوه‌ری ئه‌وناوچانه‌ ئه‌نجامی ده‌دا, هێزه‌ زۆره‌كه‌ی ئێران نایتوانی كه‌له‌به‌ری نه‌شاره‌زایی و  پشتیوانینه‌كردنی خه‌ڵكی ناوچه‌كان لێیان پڕ بكاته‌وه‌, هاوكات له‌ گه‌ڵ ئه‌زموونی سه‌ربازی پێشمه‌رگه‌ له‌ ناوچه‌كانیان, لای  ئێرانییه‌كان ئه‌م ته‌رزه‌ شه‌ڕه‌ زۆر سه‌ركه‌وتووبوو, به‌لاشیانه‌وه‌ گرنگ نه‌بوو ناو ماڵی كورد , دوای شه‌ڕه‌كه‌ چی به‌سه‌ر دێت, گرنگ ده‌ستكه‌وته‌ كاتییه‌كه‌ بوو له‌ روی راگه‌یاندنه‌وه‌, شوێنه‌واره‌ خراپه‌كانی و قوماركردن به‌ گیانی خه‌ڵكه‌وه‌ بۆ لایه‌نه‌كانیان به‌جێ ده‌هێشت. به‌ڵگه‌یه‌كی  كاك دكتۆر ته‌ته‌ر بۆ به‌شدارینه‌كردنیان ئه‌وه‌یه‌ " هه‌تا حكومه‌تی ئێران به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌م ناوچه‌یه‌ی نه‌دابووه‌ ده‌ست پارتی، له‌ كاتێكدا كه‌ ناوچه‌ و ده‌وروبه‌ری له‌ ژێر كاریگه‌ری پارتیدا بوون، به‌ڵكو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كه‌ی دابووه‌ ده‌ست هێزه‌كانی حزبی ده‌عوه‌ی ئیسلامی. ", ئه‌م به‌ڵگه‌یه‌ش  بۆ پرۆفیسۆرێكی یاریده‌ده‌ر زۆر لاوازه‌, قوتابی من بوایه‌ سفرم ده‌دایه‌, خۆ دواتر له‌ هه‌ڵه‌بجه‌ش  هه‌ر وای لێیان كرده‌وه‌, ئێران ته‌نها وه‌ك مقاش   ئه‌وانی به‌كار ده‌هێنا, نه‌ك بیانكات به‌ حوكمڕان. ینك‌و حدكا چیان  كرد؟ ئه‌گه‌ر په‌لاماره‌كه‌  به‌ ناو  وه‌ك  به‌شێك  له‌ جه‌نگی ئێران-عێراق  و  له‌ چوارچێوه‌ی  ئۆپه‌راسیۆنه‌  درێژخایه‌ن   و سه‌رانسه‌رییه‌كانی  ئه‌و جه‌نگه‌دا بووبێت ؟؟ , وه‌ك پێشتر  ئاماژه‌مان  پێی  دا , هه‌ردوو لای په‌لامارده‌ر  ئامانجی دیكه‌یان له‌ لێدانی  لایه‌نی كوردی  هه‌بوو ,  ئێران  له‌ حدكا" حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران"  و پارتی  له‌ حدكا  و ینك , بۆیه‌  هه‌ر  زوو لایه‌نه‌كانی  به‌رامبه‌ر  كاتێك  ئامانجی  په‌لاماره‌كه‌  زیانی  پێ دوورینه‌وه‌و ترسی  ئه‌وه‌ دایانی گرت له‌ ناوچه‌ی  دیكه‌ش  درز  بدۆزنه‌وه‌و  هه‌مان سیناریۆ   دوباره‌  بێته‌وه‌ , بۆیه‌  ئه‌وانیش له‌ به‌رامبه‌ردا  سیناریۆی  پێچه‌وانه‌یان  ئه‌نجامدا,  به‌ ڕێك  كه‌وتن  له‌گه‌ڵ  به‌رامبه‌ره‌كه‌دا  كه‌ ئه‌ویش به‌عسه‌ ((  له‌ 31 ئاب  سیناریۆی   پێچه‌وانه‌ ڕویدایه‌وه‌  ینك بووه‌ هاوپه‌یمانی  ئێران  و پارتیش  ئه‌وجاره‌  عێراقی  هێنایه‌  هه‌ولێره‌وه‌ )). هیلته‌رمان  له‌م باره‌یه‌وه‌  ده‌ڵێت : له‌ ته‌موزی1983دا, كه‌ هێشتا شه‌ڕه‌كه‌ی حاجی ئۆمه‌ران هه‌ر به‌رده‌وام بوو, فه‌ره‌یدوون عه‌بدوالقادری گه‌وره‌ دانوستانكاری تاڵه‌بانی, كه‌وته‌ گفتوگۆی ناڕه‌سمی له‌گه‌ڵ ڕژێمداو كۆبوونه‌وه‌ی له‌ گه‌ڵ سێ به‌رپرسی موخابه‌راتی عێراقدا كرد له‌ بنكه‌یه‌كی حدكا له‌ ناوچه‌ی ئالانی ڕۆژئاوای سه‌رده‌شت له‌ ناو ئێراندا و ده‌ست به‌جێ بانگهێشتی به‌غدا كرا, فه‌ره‌یدوون له‌ ماڵی قاسملوو له‌ به‌غدا مایه‌وه‌و زنجیره‌یه‌ك له‌ گه‌ڵ تاریق عه‌زیز و سه‌ركرده‌ پایه‌ بڵنده‌كانی تردا ئه‌نجامدا له‌ ئۆكتۆبه‌ر و نۆڤه‌مبه‌ردا –كارێكی ..... ل119.... بۆیه‌ یه‌كێك له‌ هۆكاره‌كانی گفتوگۆی به‌عس-ینك شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌ران بوو, ینك له‌ پارتی ناترسا,  به‌ڵام ده‌یزانی ئه‌و جۆره‌ شه‌ڕه‌ له‌ روی باڵاده‌ستی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی و جوڵاندنی هێز به‌ درێژایی سنوری ئێران – عێراق هێز ده‌به‌خشێته‌ پارتی. به‌م  شیَِوه‌یه‌  ئه‌م هێرشه‌  هاوبه‌شه‌ی  پارتی  و ئێران, له‌ به‌رامبه‌ردا دژه‌كانیشی  یه‌ك  خست  و   ده‌رگای بۆ  ڕێككه‌وتنی  ینك  و به‌عس  خۆش  كرد (( هه‌رچه‌نده‌ هه‌ندێك پێیان وایه‌ ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ پێشتر زه‌مینه‌ی خۆشه‌  كرابێت )) , كلیلی  ئه‌و ڕێكه‌وتنه‌   هێرشی  حاجی  ئۆمه‌ران  بوو, یۆست  هلته‌رمان  له‌سه‌ر زاری  فه‌ره‌یدوون عه‌بدالقادره‌وه‌   ده‌گێڕێته‌وه‌ :  (( لێره‌ به‌ دواوه‌  په‌یوه‌ندیمان زۆر كۆك بوو, به‌ڵام كاتێ گه‌ڕاینه‌وه‌ بۆ بنكه‌كانمان له‌ دۆڵی جافایه‌تی, به‌ یه‌كترمان ده‌وت: به‌ڕاستی كورد به‌د به‌خته‌ .هه‌موو دنیا پشتی عێراق ده‌گرێت له‌ دژی ئێران, كه‌چی ئێستا ئێمه‌ بڕیارمان داوه‌  پشتی ئێران بگرین له‌ دژی عێراق-  كارێكی ژه‌هراوی......  ل124. كاردانه‌وه‌ی به‌عس؟ به‌عس له‌ دوای ئه‌و هاوپه‌یمانییه‌ نا پیرۆزه‌ی  نێوان  پارتی  و ئێران هوشیاری  دایه‌  هه‌موو لایه‌ك, كه‌ ده‌ست تێكه‌ڵكردن  له‌ گه‌ڵ ئێران هێڵی سووره‌ بۆ ئه‌وان , هه‌رچه‌نده‌  نوشیروان مسته‌فا  له‌ وه‌ڵامی  تاڵه‌بانیدا  ده‌لێت  : ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌یه‌ی‌ تاڵه‌بانی‌ باسی‌ ئه‌كات ئه‌گه‌ر به‌و گه‌یشتبێت، به‌ من نه‌گه‌یشتوه‌، ‏چونكه‌ ئه‌و زه‌مانه‌ به‌عس هیچ رێگه ‌په‌یوه‌ندیه‌كی‌ له‌گه‌ڵ من نه‌بو تا ئه‌و هه‌واڵه‌م پێ بگه‌یه‌نێ، ‏ئاغای‌ تاڵه‌بانیش شتی وای به‌ ئێمه‌‌ نه‌وتبو.. ئۆباڵی گوێنه‌دان به‌م هه‌ڕه‌شه‌یه‌، ئه‌گه‌ر راست بێ، له‌ ئه‌ستۆی‌ ‏ئه‌ودایه‌.‏(( له‌ هاوخه‌باتیه‌وه‌ بۆ ته‌خوین-نه‌وشیروان مسته‌فا)). به‌ڵام  هه‌ر بۆ خۆی كۆچكردوو به‌ڕێز كاك نه‌وشیروان  له‌ چاوپێكه‌وتنێكی  پێشووتری  پێش ئه‌وه‌ی  ئه‌م جه‌ده‌ل و  وه‌ڵام و وه‌ڵام كارییه‌ی  له‌ گه‌ڵ  تاڵه‌بانی ڕوبدات  ئاماژه‌ی به‌ بۆچوونی وا دابوو "به‌ پێی قسه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا ئه‌مینی جێگیری تاڵه‌بانی ( له‌ چاوپێكه‌وتنێكی ساڵی1983دا), تاریق عه‌زیز به‌ سه‌ركرده‌ كورده‌كانی ڕاگه‌یاندووه‌) (ئه‌گه‌ر ئێوه‌ یارمه‌تیمان بده‌ن هه‌رگیز له‌ بیری ناكه‌ین, به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌ دژمان بووه‌ستنه‌وه‌ ئه‌وه‌ش هه‌رگیز له‌ یاد ناكه‌ین و پاش ئه‌وه‌ی جه‌نگ كۆتایی دێت, تێكتان ده‌شكێنین و هه‌موو گونده‌كان به‌ ته‌واویی خاپوور ده‌كه‌ین ))-كارێكی ژه‌هراوی ...... , ل119". هاوپه‌یمانیه‌تیه‌كی   سه‌قه‌ت ! مه‌له‌ كردن به‌ پێَچه‌وانه‌ی ته‌وژم, زۆر جار خنكانی كه‌سه‌كه‌ی لێ ده‌كه‌وێته‌وه‌, كوردیش بزووتنه‌وه‌كه‌ی به‌و هاوپه‌یمانییه‌تییه‌   نا پیرۆزه‌وه‌  له‌ بیروباوه‌ڕه‌ ئازادیبه‌خشه‌كه‌ی و له‌ به‌رامبه‌ر ته‌وژمی جیهانیش خۆی بینییه‌وه‌ . له‌ بیرمان نه‌چێت , ڕۆژئاوا تا ساڵی 1991  به‌ به‌هانه‌ی مه‌ترسی كۆمۆنیزم لایه‌نگری سه‌ر سه‌ختی ئاپارتاید  بوو (( ئامه‌ریكا, ئینگلیز ,ئیسرائیل ,فه‌ره‌نسا((1981)) , ریگان  یارمه‌تی جه‌نگاوه‌رانی ئازادی ئه‌فغانی ده‌دا (( حكمه‌تیار و ره‌بانی  )), له‌ به‌رامبه‌ر مه‌ترسی سوور , بۆیه‌  زۆر  ئاساییه‌ به‌ به‌هانه‌ی مه‌ترسی پان ئیسلامیزمیشه‌وه‌  پشتیوانی له‌ ئێراق كردبێت ,  بۆیه‌  ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌  جگه‌  له‌ ماڵ وێرانی  هیچی دیكه‌ی لێ شین نه‌بوو , ئه‌وكاتیش مشتومڕه‌كان له‌ ناو كۆنگرێس دژ به‌ هاوكاری ئه‌مه‌ریكا بۆ به‌عس له‌سه‌رده‌می شه‌ڕی ئێران عێراق و بێده‌نگ بوون له‌ ئاست قڕكردنی كورد گه‌رم بوو" بڕواننه‌ هه‌ڵه‌بجه‌و ئه‌نفال له‌ به‌ڵگه‌نامه‌كانی ئه‌مه‌ریكا- وه‌رگێڕانی وریا ئه‌حمه‌دی- هه‌ولێر 2013 ". راستییه‌ك خۆی حه‌شار داوه‌, ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ ئێراق چه‌ند له‌ به‌ره‌كانی جه‌نگ  تێك ده‌شكا, ئه‌وه‌نده‌ زیاتر خۆشه‌ویست ده‌بوو لای وڵاتان و پشتیوانی سه‌ربازی و دارایی و دیبلۆماسی زیاتری  لێده‌كراو به‌ خێر و به‌ره‌كه‌ت بۆی ته‌واو ده‌بوو, هه‌موو كارَكی چاوی لێده‌پۆشرا , به‌كارهێنانی هه‌موو چه‌كێك بۆی حه‌ڵاڵ كرا  (( . ... عێراق ڕۆڵێكی به‌ كه‌ڵكی ده‌بینی بۆ به‌رده‌وامی پێدانی هاوسه‌نگیی هێز له‌ كه‌نداودا ,لای كه‌مه‌كه‌ی شۆڵز له‌ پایزی ساڵی 1983 ه‌وه‌ ده‌یزانی كه‌ عێراق چه‌كی كیمیاوی به‌كار دێنێ – كارێكی كیمیاوی , ل289 )) . (( مافی مرۆڤ و به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاوی به‌ ڕێی خۆیان له‌ زۆر لایه‌نه‌وه‌ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ سیاسی و ئابوورییه‌كانمان له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی ئێراقدا هاوته‌ریبن " له‌ یاداشتێكی نهێنی ئه‌مه‌ریكییدا نووسراوه‌ ""به‌شی 15  ئامه‌ریكا و ئه‌نفال".(ئه‌نفال و ئامه‌ریكا-سه‌مانسا پاوه‌ر –و.به‌ختیار كه‌ریم –به‌شی 21  "كۆتایی "-24-9-2006 ده‌نگه‌كان ). ئا لێره‌وه‌یه‌ ئه‌م لایه‌نه‌ سیاسییانه‌ هه‌ر جاره‌ی  یه‌كێكیان, دوایش  به‌ جووته‌ وچوار قۆڵی ((  ینك, پدك, سۆسیالست,  بزوتنه‌وه‌))  كورد  گورگان  خواردی  ده‌كه‌ن . خۆشیان ئه‌وه‌یان هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌  زانیووه‌ (( فه‌ره‌یدوون عه‌بدوالقادر ده‌ڵێت: كاتێ گه‌ڕاینه‌وه‌ بۆ بنكه‌كانمان له‌ دۆڵی جافایه‌تی, به‌ یه‌كترمان ده‌وت: به‌ڕاستی كورد به‌د به‌خته‌ .هه‌موو دنیا پشتی عێراق ده‌گرێت له‌ دژی ئێران, كه‌چی ئێستا ئێمه‌ بڕیارمان داوه‌  پشتی ئێران بگرین له‌ دژی عێراق-كارێكی كیمیاوی  ,هیلته‌رمان )). تاَڵه‌بانی  كه‌ بۆ خۆی دواتر سه‌ركردایه‌تی شه‌ڕی هاوبه‌شی  ئێران-ینك   ی كرد  له‌ داستانی  ڕزگاری  ده‌ڵێت : له‌ناو ئه‌و كێشمه‌كێشه‌ سیاسی‌ و فكرییه‌دا، سه‌ره‌ڕای‌ ئه‌وه‌ی‌ تاقیكردنه‌وه‌ی‌ زۆرمان له‌گه‌ل سه‌دامییه‌كاندا هه‌بوو، به‌تایبه‌تی‌ سیاسه‌تی‌ سه‌دام له‌جه‌نگی‌ عێراق-ئێراندا، سروشتی‌ فاشیانه‌ی‌ رژێم ئاشكرا ده‌ركه‌وتبوو، ده‌ریش كه‌وتبوو كه‌ ئه‌م فاشیستانه‌ له‌هیچ تاوانێك نه‌ده‌سڵه‌مینه‌وه‌، مفاوه‌زاته‌كه‌شمان له‌گه‌ل رژێم ساڵێك بوو به‌هۆی‌ شۆڤێنیه‌تی‌ به‌عسی‌ سه‌دامی‌ و ته‌كنه‌لۆژیای‌ جه‌نگی و فشاره‌ ئیقلیمیه‌كه‌، شكستی‌ خواردبوو، ئه‌و هه‌موو راستیانه‌مان ده‌زانی‌، بۆیه‌ ده‌بوو ژیرانه‌تر هه‌ڵبسوڕێین و كه‌مترین پاساو بده‌ینه ده‌ست فاشیه‌كان، كه‌چی‌ له‌وكاته‌دا، نه‌ك نه‌مانتوانی‌ جیاوازیه‌كان و هه‌ڵه‌كان سه‌باره‌ت به‌ سكرتێری‌ كۆمه‌ڵه‌ كه‌م بكرێنه‌وه‌، به‌ڵكو ناوبراو ناكۆكیه‌كانی‌ له‌ مه‌یدانی‌ سیاسه‌تو فكره‌وه‌، گه‌یانده‌ ئاستێكی‌ ترسناك، ئه‌ویش بواری‌ عه‌سكه‌رییه‌، ده‌قی‌ ته‌واوی‌ قسه‌كانی‌ تاڵه‌بانی‌ له‌سه‌ر نه‌وشیروان مسته‌فا بڵاوكرایه‌وه‌-26-12-2009. هیومان ۆچ له‌ درێژه‌ی ڕاپۆرته‌كه‌یاندا هۆكاری كۆمه‌ڵكوژی بارزانی و ئه‌نفالكراوه‌كان به‌ هاوشێوه‌ی یه‌كتر ده‌ناسێنن: له‌ گه‌لێ ڕوه‌وه‌ , عه‌مه‌لیاتی ساڵی 1983 ی بارزانییه‌كان ده‌سپێكی ئه‌و ته‌كتیكه‌ بوو كه‌ له‌ مه‌ودوا به‌ ئه‌ندازه‌یه‌كی هێجگار گه‌وره‌تر له‌ سه‌رده‌می په‌لاماری ئه‌نفالدا به‌كارهات  . له‌ ڕوی  مۆتیڤ و چاره‌نووسی مرۆڤه‌كانه‌وه‌ . نه‌ك هه‌ر ئه‌زموون  له‌  ڕابردوو  وه‌رنه‌گیرا , به‌ڵكه‌ دواتر ویستیان  مێژوو دوباره‌  بكه‌نه‌وه‌و شان به‌شانی ئێران هێرش  بكه‌نه‌وه‌  سه‌ر هه‌مان   ده‌ڤه‌ر  ( له‌ نێوان قه‌ڵادزێ و هه‌ڵه‌بجه‌ و حاجی ئۆمه‌ران سه‌ركردایه‌تی له‌سه‌ر هه‌ڵه‌بجه‌ گیرسایه‌وه‌) (كارێكی ژه‌هراوی-یۆست هلته‌رمان، وه‌رگێڕانی محه‌مه‌د حه‌مه‌ ساڵه‌ح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنه‌ - ل 148 )) , ئه‌مانه‌ نه‌ك وه‌ك رابه‌ری گه‌لێك نه‌جوڵاونه‌ته‌وه‌, زیاتر سه‌ركردایه‌تیان ترامپیانه‌ بوو, به‌ سه‌فقات وه‌ك به‌ڵێنده‌ر كاریان بۆ ئێران كردووه‌ . بێشك هه‌موو سیاسییه‌كانی  ئه‌و كات , ئه‌وانه‌ی به‌شداری ئه‌و گفت و گۆیانه‌ بوونه‌و سه‌پۆرتیانكردووه‌ و واژۆیان له‌سه‌ر په‌یماننامه‌ی  شه‌ڕه‌ هاوبه‌شه‌كان كردووه‌ , یاخود فه‌رمانده‌ی مه‌یدانی به‌ پراكتیزه‌ كردنی ڕێككه‌وتننامه‌كان  بوونه‌ , یان له‌ بڕیاری سیاسیدا بوونه‌و نقه‌یان نه‌كردووه‌و سه‌ری ڕه‌زامه‌ندییان بۆ  له‌قاندووه‌ ,  ده‌بێت هه‌موو به‌ كۆمه‌ڵ , ئاوی ئه‌و بیره‌ نۆش بكه‌ن ,  كه‌ بۆ یه‌كیان لێ داوه‌,  به‌شی خۆیان له‌و سكانداڵه‌ سیاسییه‌  بخۆنه‌وه‌و له‌ كێڵگه‌كه‌ی پشكی خۆیان بدورنه‌وه‌ ,  ئه‌وه‌ی رونه‌ بردنه‌وه‌ هه‌زاران   باوكی هه‌یه‌ ,دۆڕانیش زۆڵه‌ و هه‌موو باوكه‌كان خۆیانی لێ بێ به‌ری ده‌كه‌ن, رۆژێكیش  دێت  ئه‌م سكانداڵه‌ قێزه‌ونه‌ ده‌كه‌وێته‌ به‌ر دادگاییكردنی خه‌ڵك. فارس نیعمه‌ محیاوی تاوانباری تاوان فارس نیعمه‌ محیاوی له‌دایك بووی 3-7-1940, ئه‌و ئه‌فسه‌ره‌ی به‌ نانی 9 گوله‌ به‌ سنگی سه‌رۆكی عێراق عه‌بدالكه‌ریم قاسمه‌وه‌, كۆتایی به‌ تاقه‌ كۆماره‌ عه‌داله‌تخوازه‌كه‌ی عێراق هێنا له‌ مێژوودا, له‌وكاته‌ سه‌ركرده‌ی فه‌یله‌قی یه‌كی سوپای عیاِرقی بوو, فه‌رمانده‌ی گرتنه‌وه‌ی چیای گردمه‌ندی كرد, به‌ هاوكاری جاشه‌كان, هاوكات له‌ په‌لاماری بارزانییه‌ سڤیله‌كانی ده‌ڤه‌ره‌كه‌ بڕیار به‌ده‌ست بووه‌, دواتر بووه‌ باڵوێزی عێراق له‌ نه‌مساو له‌ لایه‌ن چاودێری كوردۆسایده‌وه‌ , وه‌ك تۆمه‌تبارێكی ئه‌نفال  سكاڵای یاسایی له‌سه‌ر تۆمار كرا, وه‌لێ به‌هۆی پشتگوێ خستنه‌وه‌ ئه‌و سكاڵایه‌ش وه‌ك 422 تۆمه‌تباره‌كه‌ی  دیكه‌ی ئه‌نفال, خرایه‌ ژێر پێی ده‌سه‌ڵاتدارانه‌وه‌, هاوكاری داواكاری گشتی نه‌مساوی نه‌كرا.ئ  كه‌ی دان به‌ڕاستییه‌كان  ده‌نێن؟ نابێت  مێژوو , به‌تایبه‌ت ئه‌و چركه‌ ساتانه‌ی خوێنی قوربانیانیانی لێ ده‌تكێت, له‌ خزمه‌تی سیاسه‌تی باڵاده‌ستدا بنووسرێته‌وه‌, نابێت مێژوو نووسان و توێژه‌ره‌وان به‌ پێی  ڕه‌وتی  ئاو  مه‌له‌ بكه‌ن , مێژوو وه‌ك ئه‌وه‌ی  چۆنه‌ ده‌نووسرێته‌وه‌, نه‌ك وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌وان چۆن سه‌یری خۆیان ده‌كه‌ن  و گه‌ره‌كیانه‌, ئێستا پێوستمان به‌ مێژووه‌ ڕاستییه‌كه‌یه‌ بنووسرێته‌وه‌, پێویسته‌ مێژووه‌  تاڵه‌كان, ئه‌وانه‌ی پڕن له‌ هه‌ڵه‌و تێكشكان وه‌ك خۆی باس بكرێت , ئه‌گه‌ر باسكردنی تاڵییه‌كه‌  به‌ نرخی  ژیانیش  ته‌واو  بێت, نه‌ك  چیرۆكی  خه‌یاڵی  له‌ خزمه‌ت  سیاسییه‌كان  بهۆنرێته‌وه‌,مێژووی ئێمه‌ پڕه‌ له‌ فه‌زیحه‌ی  سیاسی, فه‌زیحه‌ ته‌نها كاره‌ ژێر به‌ ژێره‌كان نییه‌, به‌ڵكه‌ ئه‌و كارانه‌یه‌  به‌ ئاشكرا كران و كه‌سیش  باسیان ناكات . 37 ساڵه‌ ئازاری ویژدانی خۆیان ئه‌ده‌ن , له‌به‌ر ئه‌وه‌ی  دان به‌ راستییه‌كانی ئه‌م هه‌ڵه‌یه‌ نانێن و ڕاستییه‌كان ئازاد  ناكه‌ن, هێزی ئاشتی پارێزی هۆڵه‌ندی ته‌نها  كه‌مته‌رخه‌می كردووه‌ له‌پاراستنی بۆسنییه‌كان , دادگایی ده‌كرێن به‌ تاوانی جه‌نگ, كه‌چی ئه‌مان خه‌ڵكیان به‌ زیندویی فڕیداوه‌ته‌ ناو كوره‌ی جه‌نگه‌وه‌, خۆشیان به‌ گاندی ده‌زانن . تا ئێستا ئینكاری  ئه‌م  هه‌ڵه‌ گه‌ورانه‌ ده‌كرێت , ئه‌مه‌ پێویستی پێداچوونه‌وه‌ی ویژدانه‌ , پێویستی به‌ نه‌عله‌ت  بارینه‌ له‌و شێوازه‌ كاره‌ سیاسییه‌, كه‌ به‌رده‌وام دوباره‌ی ده‌كه‌نه‌وه‌ . شكستی  كورد تاكو ئێستا  له‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی  گرتووه‌,  كه‌  ئه‌زموون له‌   ڕابردووه‌ تاڵه‌كان   خۆی  وه‌رناگرێت   , به‌ڵكه‌ ده‌شیان شارێته‌وه‌ و زانیارییه‌كان  زیندانی ده‌كات, دواجار له‌چركه‌ چاره‌نووس سازه‌كاندا  دوباره‌یان  ده‌كاته‌وه‌,  ڕه‌وایه‌تی  دان  به‌  هه‌ڵه‌ مێژووییه‌كان,  پاكانه‌  هێنانه‌وه‌ بۆیان و دان نه‌نانه‌ به‌ ڕاستییه‌كان , ڕه‌وایی  دانه‌  پێی  و تاوانی مه‌زنه‌ به‌رامبه‌ر به‌ مێژوو و قوربانیان . با  درۆزن نه‌بین  به‌رامبه‌ر به‌ مێژووی رابردووی خۆمان , باجی هه‌ڵه‌یه‌ك  نه‌ده‌ین به‌رپرسیارییه‌تیه‌كه‌ی  ده‌كه‌وێته‌  ئه‌ستۆی  كه‌سانێك , هه‌موو مێژووی  خۆیان  به‌پاكیزه‌یی ده‌ناسَنن و هه‌ڵه‌ له‌ڕابردوویان  وجودی نییه‌. سه‌ركردایه‌تی  به‌ناو   كورد   ناوه‌ندی یادگه‌ی كورت بینه‌, هاوكات  له‌ شاردنه‌وه‌ی  راستییه‌كان و دوباره‌ كردنه‌وه‌ی سكانداڵه‌كان شاره‌زایه‌. با له‌ زمانی به‌ڵگه‌نامه‌كانه‌وه‌ , له‌ راستی واقعی ئه‌و رۆژگاره‌وه‌  قسه‌ بكه‌ین. وتنی راستییه‌كان و دان نان به‌هه‌ڵه‌كانی  ڕابردوو,  قسه‌كردن  له‌ پێگه‌ی  حه‌قیقی  خوده‌وه‌, داوای  لێبوردنكردن  له‌ قوربانیان و  قه‌ره‌بووی  زیان لێكه‌وتووان ئه‌ركی لایه‌نه‌ به‌ر پرسه‌كانی  ئه‌و كاته‌یه‌,  زیان لێكه‌وتووانی هێرشی حاجی ئۆمه‌رانیش  گوندنشینانی  ناوچه‌كه‌ , بنه‌ماڵه‌ی 8000 بارزانییه‌ ,(( سه‌ركه‌وتوترین كه‌سانی دنیا ئه‌وانه‌ن له‌ هه‌موویان زیاتر وه‌ڵامی ڕه‌دی بیستووه‌ -ل277,سه‌ركه‌وتنی بێ سنور له‌ 20 ڕۆژدا-ئه‌نتۆنی رابینز,و.عه‌بدوڵای حه‌سه‌ن زاده‌ -2009چاپخانه‌ی ڕۆژهه‌ڵات )) , وه‌لێ سه‌ركرده‌كانی ئێمه‌ نایانه‌وێت  وشه‌ی ڕه‌د  و وه‌ڵام ببیستن. پارتی ناتوانێت  به‌ پاساوی  بارزانی  بوون  خۆ  له‌ داوای لێبوردنكردن  و   قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی   ئه‌و 8000 بنه‌ماڵه‌یه‌  ده‌ر بكات , كێشكه‌  كێشه‌یه‌كی  ئه‌خلاقی  و ویژدانی  و یاساییه‌  نه‌ك عه‌شایه‌ری,  پێویسته‌ به‌رپرسیارَتی په‌لاماری حاجی ئۆمه‌ران بگرێته‌ ئه‌ستۆ , بۆ ئه‌وه‌ی لێوه‌ی فێر بونایه‌ و دوباره‌یان نه‌كردایه‌ته‌وه‌ , وه‌ك بینیمان كه‌ كردیان و دوباره‌شیان  كرده‌وه‌ , وه‌ك ئه‌وه‌ی فرچكیان پێوه‌ی گرتبێت  ئه‌زموونی سه‌رنه‌كه‌وتوو پێویستی به‌ شیكردنه‌وه‌ هه‌یه‌ نه‌ك شاردنه‌وه‌ وداپۆشین , پێویسته‌ لێكدانه‌وه‌ی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی له‌سه‌ر بكرێت, پێویسته‌ به‌ بۆچوونی نوێوه‌ سه‌یری ئه‌و ئه‌زموونه‌ شكستخواردووانه‌ی رابردوو بكردرێت, هه‌موو ئه‌زموونێك به‌ نرخه‌ بۆ مرۆڤایه‌تی ئه‌نجامگیری لێكدانه‌وه‌ و لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ سه‌ری, شیكردنه‌وه‌ی ئه‌زموونه‌كان رابردوو باشتر كه‌سه‌ سه‌ركه‌وتوو و شكست خواردووه‌كان ده‌ناسێنێت به‌ مێژوو . شكست  هیچ  كات  له‌ ئاسمانه‌وه‌  نابارێت,  هه‌موو  كات ئاكامگیری كاره‌ ((ناپلیۆن هێل ده‌ڵێت : سه‌ركه‌وتن جار جاره‌ به‌ هه‌ل ده‌ڕه‌خسێت, به‌ڵام شكست و دۆڕان هۆكاری هه‌یه‌ , كه‌واته‌ ده‌بێت هۆكاره‌كانی شكست و دۆڕان له‌ خۆماندا له‌ ناو ببه‌ین  (( ل46-47 -     زیادكردنی توانای زیره‌كی –ئاوات  نه‌سروالله‌-چاپخانه‌ی چوار چرا-2009 )) , به‌ڵام  سه‌ركردایه‌تی كورد  هه‌ڵه‌كان  له‌ناخی خۆیاندا , له‌ ره‌حمدانی سیاسییان په‌روه‌رده‌ی  ده‌كه‌ن. هیچ تاوانێك  له‌ گه‌ڕان و خوێندنه‌وه‌ی نوێ و ڕه‌خنه‌ گرتندا نییه‌ بۆ كاره‌ساته‌كانی  رابردوو , به‌ڵكه‌ شاردنه‌وه‌یان  تاوانه‌ به‌رامبه‌ر به‌ مێژوو ,  گرنگترین ڕێگا بۆ گۆڕینی شكسته‌كان بۆ سه‌ركه‌وتن  ئه‌وه‌یه‌ هه‌ڵه‌كان خه‌ینه‌ ژێر پرسیاره‌وه‌ . بۆ ئه‌وه‌ی  سه‌ركه‌وتوو  بین, پێویسته‌  به‌رده‌وام  كاره‌كامان  هه‌ڵسه‌نگێنین وراڤه‌یان بكه‌ین و رۆچینه‌ بنج وبناوانیانه‌وه‌ (( یه‌كێ له‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی هاوبه‌شی مرۆڤی سه‌ركه‌وتوو, هه‌ڵسه‌نگاندنی هه‌میشه‌یی و نایابی ئه‌وانه‌  (( ل172.هه‌نگاوی بچووك بۆ سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌  -ئانتۆنی ڕابینز , و.محه‌مه‌د شه‌هدی  -ده‌زگای چاپ و بڵاوكراوه‌ی ڕۆژهه‌ڵات 2010 )) , با هه‌ڵسوكه‌وتی پشیله‌ له‌ شاردنه‌وه‌ی پیساییه‌كه‌ی واز بێنین, با مێژوو بخه‌ینه‌ ناو شوشه‌ی رونه‌وه‌, نه‌ك گۆزه‌ی گڵه‌وه‌. ئه‌گه‌ر  هه‌ڵسه‌نگاندن  بۆ هێرشی  حاجی ئۆمه‌ران  بكرابایه‌  ئه‌نجامه‌كانیان بزانیایه‌, چما جاریكی دی نغرۆی هه‌ڵه‌و كه‌مو كوڕی نابونه‌وه‌و گه‌لیان تووشی ئه‌و هێدمه‌گرتنه‌ ناكرد , ئه‌وا هه‌مان  هه‌ڵه‌ له‌ ئه‌نفال   و  هه‌ڵه‌بجه‌  به‌ كاری  هاوبه‌ش  له‌ گه‌ڵ  ئێران  دوباره‌ ناكرایاته‌وه‌, كورد  وتوویه‌تی  ((   ئه‌گه‌ر یه‌كه‌مجار تووش بووم خوا خه‌تا باره‌كه‌م بگرێت, ئه‌گه‌ر جاری دووه‌م تووش بووم خوا خۆم بگرێت. )) . ده‌توانرێت  كه‌وتن   و هه‌ڵه‌كان  بگۆردرێن  به‌ سه‌ركه‌وتن, ئه‌گه‌ر مامه‌ڵه‌ی  به‌رپرسانه‌ی له‌ گه‌ڵدا  بكرێت ((  سه‌ركه‌وتن ئه‌نجامی بڕیاری باشه‌, بڕیاری باش ئه‌نجامی ئه‌زمونه‌  و ئه‌زمونیش به‌رده‌وام ئه‌نجامی بڕیارێكی خراپه‌ - ل10. هه‌نگاوی بچووك بۆ سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌  -ئانتۆنی ڕابینز ,و.محه‌مه‌د شه‌هدی  -ده‌زگای چاپ و بڵاوكراوه‌ی ڕۆژهه‌ڵات 2010 )) . جۆرج سانتیانا  ڕاستی  كرد  كه‌ وتی((  ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ ناتوانن ڕابردوو وه‌بیر خۆیان بێننه‌وه‌, تاوانبارن به‌ دووباره‌ كردنه‌وه‌ی - ل132. نهێنی سه‌ركه‌وتن له‌ ژیاندا-برایان ترێسی ,و.محه‌مه‌د شه‌هدی ,ده‌زگای چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی رۆژهه‌ڵات  2009  )) . ڕێك  ئه‌و وته‌یه‌  له‌ كوردستاندا  به‌رده‌وام دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌ , كاره‌ساته‌كان  وه‌ك خۆیان دووباره‌ و ده‌باره‌ ده‌بنه‌وه‌, وڵاتی دوباره‌ بونه‌وه‌ی مێژوو به‌ پێچه‌وانه‌ی هه‌موو جیهان .

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت كار گەیشتە ئەوەی مەسرور بارزانی هەڕەشەی دەركردنی وەزیرەكانی یەكێتی بكات لە حكومەت، ئەمە دواین پەرەسەندنی پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی بوو بەر لە بڕیاری دواخستنی دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمانی كوردستان، پەرەسەندنە سیاسییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی بەشێوەیەكی خێرا رێدەكەن، سبەینێ پەرلەمان كۆدەبێتەوە، بەر لەو كۆبونەوەیە پارتی‌و یەكێتی كۆدەبنەوە، بەم شێوەیە كارتی فشاری یەكێتی لە رێگەی پەرلەمانەوە بۆ سەر پارتی سەركەوتووبو، پارتی راكێشایە سەر مێزی گفتوگۆ،  لەم راپۆرتەدا وردەكاری چۆنیەتی دواخستنی كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمانی كوردستان بخوێنەرەوە. پەرلەمان‌و حكومەت لەناو كێشەكانی پارتی‌و یەكێتیدا   كۆبونەوەی ئەمڕۆ پەرلەمانی كوردستان بۆ سبەینێ دواخرا، كۆبونەوەیەك كە بڕیارە تێیدا باس لە قەیرانی دارایی‌و تەندروستی‌و ناوچە جێناكۆكەكان‌و گفتوگۆكانی حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغداد بكرێت. رۆژی 19ی ئەم مانگە سەركردایەتی یەكێتی كۆبوەوە، لە كۆبونەوەكەدا بڕیاردرا رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان‌و فراكسیۆنی یەكێتی بایكۆتی دانیشتنەكانی پەرلەمانی كوردستان بكەن تا ئەوكاتەی یەكێتی‌و پارتی كۆدەبنەوە‌و كێشە‌و گرفتەكانی نێوانیان چارەسەر دەكەن. ئێستا هەردوو دامەزراوەی پەرلەمان‌و حكومەت كەوتونەتە ناو كێشە‌و گرفتەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی، ئەمە لەكاتێكدایە حكومەت بەدەست قەیرانێكی دارایی سەختەوە دەناڵێنێت. فشار لە پەرلەمانەوە رۆژی 23ی مانگی رابردوو، لاهور شێخ جەنگی لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسی:" ئەگەر حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغدا نەگاتە رێككەوتن، شەفافییەتی نەبێت لە خەرجی‌و داهات، یەكێتی ناچێتە ژێر باری مووچە بڕین. هەڵپەساردنی بەشداری لە پەرلەمان‌و حكومەت‌و، هەڵبژاردنی پێشوەخت یەكێك دەبێ لە بژاردەكانمان". سەركردایەتی یەكێتی خاڵی یەكەمی تویتەكەی لاهور شێخ جەنگی واتە "هەڵپەساردنی بەشداری لە پەرلەمان" خستەبواری جێبەجێكردن، بەڵام هەڵپەساردنی تەواوەتی پەرلەمان نەبوو، بەڵكو هەڵپەساردنی دانیشتنی پەرلەمان بوو تا ئەوكاتەی پارتی‌و یەكێتی كۆدەبنەوە‌و كێشەكانیان چارەسەر دەكەن.   بڕیاری یەكێتی بۆ بایكۆتكردنی كۆبونەوەی پەرلەمان‌و رێگریكردن لە بەڕێوەچوونی دانیشتنەكان، پێشوەختە گرفتی تێدا بوو، چونكە رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان كە سەربە یەكێتییە، چەند رۆژێك بەر لە بڕیاری سەركردایەتی حزبەكەی، نوسراوێكی بۆ حكومەت ناردبوو، تێیدا داوای كردبوو وەزیرەكان بێنە پەرلەمان بۆ گفتوگۆكردن لەسەر چەند بابەتێك، لەم نوسراوەدا رێواز فایەق رۆژانی 26‌و 27‌و 28ی دیاریكردبوو بۆ كۆبونەوەی پەرلەمان، ئەمە وایكرد یەكێتی نەتوانێت لەڕێگەی سەرۆكی پەرلەمانەوە دانیشتنی پەرلەمان پەكبخات‌و كارتەكەی بۆ فشاركردن لە پارتی سوتا. كارتی فشار لەناو حكومەت دوای ئەوەی یەكێتی بێئومێد بوو لەوەی بتوانێت لەڕێگەی سەرۆكی پەرلەمانەوە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان پەكبخات، پەنای بۆ كارتی فشار لەناو حكومەت برد، واتە بەشی دووەمی تویتەكەی لاهور شێخ جەنگی لە حكومەت كە "هەڵپەساردنی بەشداریكردنی یەكێتییە لە حكومەت" ئەم بەشەی تویتەكەش بەتەواوەتی‌و وەكو خۆی جێبەجێ نەكرا، تەنیا وەكو كارتێكی فشار دەستی بۆ بردرا. مەكتەبی سیاسی یەكێتی دوێنێ كۆبوەتەوە، لاهور شێخ جەنگی‌و بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكەكانی حزب بەشداربوون لە كۆبونەوەكەدا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەكەدا بڕیاردراوە ئەگەر پارتی سوربێت لەسەر ئەنجامدانی كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان، ئەوا وەزیرەكانی یەكێتی ناچنە ناو كۆبونەوەكەی پەرلەمانەوە. بۆ كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان كە دواخرا بۆ سبەینێ، بڕیاربوو هەریەكە لە رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ كە سەربە پارتییە هەروەها شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە‌و خالید شوانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری بەغداد كە سەربە یەكێتین بچنە پەرلەمان بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی دۆخی ناوچە جێناكۆكەكان. مەسرور بارزانی توڕە كرد ! (درەو) زانیویەتی، بڕیاری مەكتەبی سیاسی یەكێتی بۆ رێگریكردن لە بەشداریكردنی وەزیرەكانی لە دانیشتنی پەرلەمان، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی توڕەكردووە، مەسرور بارزانی هەڕەشەی كردووە ئەگەر وەزیرەكانی یەكێتی نەچنە بەردەم پەرلەمان‌و لەبری حكومەت گوێ لە حزبەكەیان بگرن، رێگەنادات بگەڕێنەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران. دوای ئاڵۆزبوونی بارودۆخەكە لەنێوان یەكێتی‌و مەسرور بارزانیدا، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی هەوڵێكیان بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخەكە دەستپێكردووە، لە هەنگاوی یەكەمی هەوڵەكەدا دوای قسەكردن لەگەڵ پارتی، بافڵ تاڵەبانی داوای لە رێواز فایەق كردووە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان بۆ ماوەی (24) كاتژمێر دوابخات، ئەمە بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخە سیاسییەكە، دواتر لەناو پەرلەمان پارتی‌و یەكێتی رێككەوتن لەسەر ئەوەی كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان دوابخرێت بۆ سبەینێ، پاشان ئەم رێككەوتنە گشتگیركراو لە كۆبونەوەی فراكسیۆنەكانی پەرماندا دواخستنی دانیشتنی پەرلەمان بۆ سبەینێ كرا بە بڕیارێكی فەرمی. دوێنێ هاوكات لەگەڵ كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی، مەكتەبی سیاسی پارتی كۆبووەوە، بەپێی زانیارییەكان لە كۆبونەوەكەدا مەكتەبی سیاسی پارتی نەرمی نواندووە لەبارەی ئەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ یەكێتی ئاسایی بكرێتەوە بەتایبەتی لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم دوچاری قەیرانی دارایی بووە. كۆبونەوەی حزب پێش كۆبونەوەی پەرلەمان سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو پارتی دیموكراتی كوردستانەوە بە (درەو)ی راگەیاند، ئێوارەی ئەمڕۆ پارتی و یەكێتی كۆدەبنەوە. ئێستادا گفتوگۆ لەنێوان سەركردەكانی پارتی‌و یەكێتیدا بەردەوامە، سەرباری ئەمە چاوەڕوانی دەكرێت لە نزیكترین كاتدا بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی كۆببێتەوە. ناكۆكی نێوان پارتی‌و یەكێتی لەسەر دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمان، فراكسیۆنەكانی ناو پەرلەمانی دابەشكرد، فراكسیۆنەكانی گۆڕان، پێكهاتەكان، سەردەم‌و ئایندە بڕیاریاندا بەشداری كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان بكەن لەگەڵ پارتی، لەبەرامبەردا فراكسیۆنی نەوەی نوێ‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتوو بایكۆتیان كرد‌و كەوتنە بەرەكەی یەكێتییەوە.  فشاری یەكێتی لە رێگەی پەرلەمانەوە بۆ كۆبونەوە لەگەڵ پارتی سەركەوت بەڵام ئەنجامی كۆبونەوەكە و گەیشتن بە رێككەوتن لە نێوان هەردوو حزبدا تا ئێستا روون نیە بەتایبەتیش لە كاتێكدا هەردوولا گلەیی و ناڕەزاییەتیان لەیەكتر هەیە.  یەكێتی‌و پارتی لەسەر چی ناكۆكن ؟ كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، 10ی تەموزی 2019 سوێندی یاسایی خوارد، كابینەكە سێقۆڵییە لە (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان) پێكهاتووە. یەكێتی لە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمدا چەند مەرجێكی بۆ بەشداربوون لە حكومەت هەبوو، یەكێك لە دواكارییەكانی ئەوە بوو پۆستی پارێزگاری كەركوك هاوكات لەگەڵ پێكهێنانی كابینەكەدا لەبەرژەوەندی یەكێتی یەكلابكرێتەوە، پارتی‌و یەكێتی رێككەوتنیان لەسەر پۆستی پارێزگاری كەركوك كرد، بەڵام رێككەوتنەكە جێبەجێ نەكرا. یەكێكی تر لە داواكارییەكانی یەكێتی ئەوەبوو "بەشداری راستەقینە بێت لە بڕیاردا"، ئەم داواكارییەش لەناو یەكێتی گلەیی لەسەرەو هەندێك لەسەركردەكانی یەكێتی دەڵێن ئاگاداری سەرچاوەكانی داهاتی حكومەت‌و رێككەوتنەكانی نین‌و لەناو هەموو پۆستە باڵاكاندا تەنیا پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لای یەكێتییە‌و ئەویش لەژێر هەژمونی زۆرینەی پارتیدایە لەم خولەی پەرلەماندا. یەكێتی لە كابینەی نۆیەمدا پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران‌و (6) پۆستی وزاری بەدەستەوەیە، قوباد تاڵەبانی كە جێگری سەرۆك وەزیرانە‌و سەرۆكایەتی تیمی یەكێتی دەكات لە حكومەت، سەرەتای دەستبەكاربوونی هەندێك كێشە‌و گرفتی لەبارەی دەسەڵاتەكانییەوە لەگەڵ مەسرور بارزانی هەبوو، بەڵام دواتر كێشەكەی چارەسەركرا، ئێستا قوباد تاڵەبانی بەشدارە لە بڕیارەكانی حكومەت، بەمدواییە مەكتەبی سیاسی یەكێتی لێپرسینەوەی لەگەڵدا كرد سەبارەت بە پرسی بڕینی موچەی فەرمانبەران، قوباد تاڵەبانی بەرگری لە حكومەت‌و بڕیاری بڕینی موچەی كرد، ئێستا كە پەیوەندییەكانی نێوان‌و پارتی‌و یەكێتی بە قۆناغێكی ئاڵۆزدا تێدەپەڕێت، قوباد تاڵەبانی بە گەشتێك لە دەرەوەی وڵاتە. یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی یەكێتی لەگەڵ پارتی كە كاریگەری لەسەر كاروبارەكانی پەرلەمان‌و حكومەتیش دروستكردووە ئەوەیە، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی تائێستا بە فەرمی دانی بە ئەنجامی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا نەناوە كە كۆتاییەكانی ساڵی رابردوو بەڕێوەچوو، بارزانی مامەڵە لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی دەكات، بەڵام هێشتا دانی بە هاوسەرۆكایەتییەكەی لاهور شێخ جەنگیدا نەناوە، ئەمە لەكاتێكدایە زۆرینەی سەركردایەتی یەكێتی لە دوای كۆنگرەی چوارەوە لای لاهور شێخ جەنگییە‌و بڕیارەكانی سەركردایەتی یەكێتی لەژێر هەژمونی لاهور شێخ جەنگیدان. تاوەكو بەر لە نەخۆشكەوتن‌و كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سكرتێری مێژووی یەكێتی، لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا رێككەوتنێكی ستراتیژی هەبوو لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی پۆست‌و دەسەڵاتەكان، ئەم رێككەوتنە هەرچەندە تائێستا بەفەرمی هەڵنەوەشاوەتەوە، بەڵام كاری پێناكرێت‌و لەگەڵ بارودۆخی نوێی یەكێتیدا ناگونجێت. ئێستا یەكێتی چاوی لەوەیە رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ پارتی ئیمزا بكات كە لەگەڵ دۆخی سیاسی نوێی حزبەكەدا بگونجێت، پارتی كە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا سەركەوتنێكی بێ پێشینەی تۆماركرد، پەلەی نییە لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی نوێ لەگەڵ سەركردایەتی نوێی یەكێتی، سێ پۆستی باڵای هەرێمی كوردستان ئێستا لەدەستی پارتیدایە (پۆستی سەرۆكی هەرێم، پۆستی سەرۆكی حكومەت، پۆستی سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری) سەرباری ئەمە جڵەوی فایلی نەوت‌و پەیوەندییەكانی هەرێمی لەبەردەستدایە. یەكێتی كاتێكی گونجاوی بۆ فشاركردن لە پارتی هەڵبژاردووە، كاتێك كە تێیدا حكومەتی هەرێم كە كوڕە گەورەی مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی دەكات دوچاری قەیرانێكی دارایی قورس بووە‌و موچەی موچەخۆرانی پێ دابین ناكرێت. سەرباری ئەوەی لەناو یەكێتیدا جیاوازی هەیە لە چۆنیەتی مامەڵەكردن‌و فشاركردن لەسەر پارتی، بەڵام تائێستا تاڕادەیەك حزبەكە لەسەر ئاستی دەرەوە بە یەكگرتوویی ماوەتەوە‌و دیارنییە ئەنجامی گەمە سیاسییەكە لە كۆتایدا بە چ جۆرێك دەشكێتەوە.

ئامادەكردنی: د.سه‌لام عه‌بدولكه‌ریم پێشوتن پاش به‌مزگه‌وتكردنی كه‌نیسه‌ی ئائا سۆفیا بۆمزگه‌وت‌و دوای ئه‌وه‌ی دوێنێ رۆژی هه‌ینی مه‌راسیمی نوێژی هه‌ینی به‌ئاماده‌بوونی (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان)ی سه‌رۆك كۆماری توركیا به‌ڕێوه‌چوو، شه‌پۆلێكی تری نوسین‌و كۆمێنت له‌سه‌ر ئه‌و رووداوه‌ له‌میدیا‌و سۆسیال میدیای جیهانی‌و كوردیدا هاته‌ئاراوه‌. واز له‌كاردانه‌وه‌ جیهانیه‌كه‌ بێنه‌، به‌ڵام ئه‌و خۆتێكدان‌و شپرزكردنه‌ی له‌كوردستان جێگه‌ی له‌سه‌ر راوه‌ستانه‌، سه‌رباری هه‌ڵوێستی هه‌ده‌په‌، كه‌ئێمه‌ له‌وتارێكی پێشوودا وتمان هه‌ده‌په‌ سه‌ری نه‌شكاوه‌ به‌ڵام ده‌یبه‌ستێ. به‌ڵام به‌دیوێكی تردا ده‌توانین بابه‌تی به‌مزگه‌وتكردنی ئایا سۆفیا ببه‌ستینه‌وه‌ به‌مه‌سه‌له‌ی جینۆسایدی فه‌رهه‌نگی‌و ژێرئاوخستنی له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی توركیاوه‌ له‌هه‌دروو رووه‌كه‌وه‌.   حه‌سه‌نكێف‌و مێژووه‌كه‌ی حه‌سه‌نكێف شارێكی شوێنەواری كوردیە دەكەوێتە پارێزگای باتمانی لەباكوری كوردستان‌و زۆرینەی دانیشتووانەكەی كوردن‌و یەكێكه‌ لەكۆنترین شوێنی نیشتەجێبوونی مرۆڤە لەجیهاندا. شاری حەسەن كێف (9مەرج)ی لەكۆی (10 مەرج)ی پێویستی كولتوری‌و شوێنەواریی بەپێی پێوەرە جیهانیەكانی رێكخراوی (یۆنیسكۆ) بۆ ناوچە مێژوویی‌و شوێنەواریەكان تێدایە‌و زانایانی بواری شوێنەوارناسی لەلێكۆڵینەوەكانیاندا ژیانی مرۆییان لەم شارەدا دۆزیوەتەوە، كە مێژووییەكەی بۆ (9500 پ.ز) ساڵ دەگەڕێتەوە‌و بەپێی سەرچاوە مێژووییەكان شارەكە (12) هەزار ساڵ بونیات نرا‌و نزیكەی (300) شوێنەوار‌و پرد‌و قەڵا‌و ناوچەی شوێنەوار جۆراوجۆری تێدایە‌و لەژێر دەسەڵاتی رۆمانەكان‌و بێزەنتیەكاندا بووە لەوانە پردی بەردینی حەسەن كێف، كە بەكۆنتیرین پردی بەردینی چاخی بەردینی كۆن دادەنرێتن سه‌رباری دیارده‌‌و ژیانی دێرین‌و شوێنه‌وار له‌م شاره‌دا. هۆشیاری مرۆڤی كورد له‌به‌رده‌م ئایا سۆفیا‌و حه‌سه‌نكێفدا شاگه‌شكه‌بوونی به‌شێكی زۆری مرۆڤی باوه‌ڕداری ئێمه‌ له‌به‌رده‌م گۆڕینی كه‌نیسه‌ی ئایا سۆفیا بۆ مزگه‌وت‌و بێده‌نگی هه‌ده‌په‌‌و كه‌مته‌رخه‌می كاركردنی جدی بۆ به‌جینۆساید نه‌ناساندنی پرۆسه‌ی ژێرئاو خستنی شاری شوێنه‌واریی‌و مێژووی حه‌سه‌نكێف‌و نه‌بوونی زانیاری‌و بێئاگایی ئه‌وانه‌ی له‌به‌ر رقبووون له‌ئه‌ردۆگان‌و ئایدۆلۆجیا له‌ئاست تراژیدیای چاوه‌ڕوانكراوی نغرۆكردنی حه‌سه‌نكێف، ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێت، كه‌چه‌ند هۆشیاری تاكی ئێمه‌ كۆڵه‌واره‌، كۆڵه‌وارییه‌ك له‌لایه‌ك خۆشحاڵ‌و شاگه‌شكه‌یه‌ به‌گۆڕینی ئایا سۆفیا بۆ مزگه‌وت، كه‌خۆی له‌وه‌دا ده‌ینێته‌وه‌، كه‌هزری ئیسلامی‌و ئاینی مرۆڤی باوه‌ڕداری ئێمه‌ به‌هۆی چه‌قبه‌ستن‌و ته‌نها ته‌ركیز خستنه‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ سیاسی‌و ململانێ ئایدۆلۆجیه‌كان له‌پاشه‌كشه‌یه‌كی گه‌وره‌دایه‌، گه‌وره‌ تائه‌و ئاسته‌ی بته‌وێ تێز‌و ته‌رحی مرۆڤی ئاینداری ئێمه‌ بخوێنێته‌وه‌ ده‌سته‌وسان ده‌بیت، له‌به‌رئه‌وه‌ی هیچ به‌رهه‌مێكی مه‌عریفی ئاینی ئه‌وتۆ نابینیت. ئه‌مه‌ به‌دیوێكیتریشدا گوزارشته‌ له‌پاشكۆبوونێكی جۆریی هزری ئاینیت به‌پشتبه‌ستن به‌رایه‌ڵه‌ ئاینیه‌كانی دۆستایه‌تی‌و دوژمنایه‌تی. ده‌شێ وه‌ك مافی تاكه‌كه‌سی خۆت‌و باوه‌ڕدارێك خۆشكه‌یف بی به‌و گۆڕینه‌، به‌ڵام گه‌یشتنه‌ دۆخی شاگه‌شكه‌بوون پێمان ده‌ڵێت تۆ ناته‌وێ خۆت ناوه‌ند بیت، به‌ڵكو ورده‌ ورده‌ به‌ره‌و په‌راوێز‌و كارلێكراو ده‌چیت. جگه‌ له‌به‌ڵگه‌ی شڵه‌ژزانی بیركردنه‌وه‌ی ئاینیانه‌ی كوردی له‌ئاست وێرانكردن‌و جینۆسایدی فه‌رهه‌نگی ناوچه‌كانی باكوری كوردستان‌و شاری حه‌سه‌نكێف به‌تایبه‌ت. له‌لایه‌كیتره‌وه‌ ئه‌وانه‌ی كه‌وتونه‌ته‌ ره‌خنه‌گرتن له‌م بڕیار‌و مه‌راسیمه‌ی نوێژی هه‌ینی ئایا سۆفیا، باوه‌ڕناكه‌م زانیاری ئه‌وتۆیان له‌سه‌ر پرۆژه‌ی (گاپ)‌و جینۆسایدی فه‌رهه‌نگی توركیا له‌رابردوو ئێستا‌و به‌دیاریكراوی له‌سه‌ر نغرۆكردنی شاری شوێنه‌واری حه‌سه‌نكێف هه‌بێت. ئه‌و چه‌له‌حانێیه‌ی مرۆڤی كوردی ئێمه‌ ده‌یكات له‌گۆڕینی ئایا سۆفیا بۆ مزگه‌وت په‌یوه‌ندی به‌و شه‌ڕه‌ ره‌مزی‌و ئایدۆلۆجیه‌وه‌ هه‌یه‌، كه‌نه‌یاره‌ هزری‌و سیاسی‌و ئایدۆلۆجیه‌كه‌ت هه‌رچی وت به‌راست‌و چه‌پدا دژی بیت، ئه‌گینا ده‌بوو ئه‌م نیگه‌ران بوونه‌ له‌بنه‌ڕه‌تدا بۆ وێرانكردنی حه‌سه‌نكێف بوایه‌ نه‌ك ئایا سۆفیا. له‌دوێنێوه‌ دیسان ئیسلامیه‌كان‌و ئه‌وانیتر به‌ربوونه‌ته‌ گیانی یه‌كتری له‌سه‌ر ئایا سۆفیا له‌كاتێكدا نابێ ده‌ربڕین‌و ره‌خنه‌كان بگه‌نه‌ سنوورێك بتكاته‌ كه‌ره‌سته‌‌و ئامرازێكی كارلێكراو‌و هه‌ژمون له‌سه‌ركراو. تۆ شاره‌كه‌ت، نیشتیمانه‌كمه‌ت، شوێنه‌واره‌ مێژوویه‌كانت داگیر‌و وێران كراون چیتداوه‌ له‌شه‌ڕی هێمایی نێوان جیهانی مه‌سیحی‌و ئیسلامیی، نێوان جیهانی ئیسلامی‌و رۆژئاوا، ئه‌و كه‌ قودس ده‌كاته‌ پایته‌ختی جوله‌كه‌، كاردانه‌وه‌ی ئه‌میش ئایا سۆفیا ده‌كاته‌ مزگه‌وت، ئه‌ی تۆی كورد به‌باوه‌ڕدار‌و چه‌په‌وه‌ چ كاره‌ی له‌م به‌ینه‌دا خۆت تێكداوه‌، گه‌ر ئه‌تۆمتان پێبێت له‌سه‌ر خه‌ڵك‌و بێگانه‌‌و غه‌واره‌ ده‌یكێشن به‌یه‌كدا؟! تۆ ئیتر ده‌بێ فێربیت ده‌بێ تێبگه‌یت وه‌ك باوه‌ڕدار‌و چه‌پ‌و نه‌ته‌وه‌یی‌و هه‌ر ناونیشانێك، بۆ خۆتی داده‌نێی، جه‌نگت له‌سه‌ر خۆت بێت، له‌پێناوی خۆت‌و نه‌ته‌وه‌كه‌ت بێت له‌سه‌ر باوه‌ڕ‌و بیركردنه‌وه‌ ئاینی‌و چه‌پ‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كه‌ی خۆت بێت، ده‌بێ ئیتر تۆ كارلێگه‌ر بیت، هه‌ژمونكه‌ر بیت، ناوه‌ند‌و سه‌نته‌ر بیت، نه‌ك كارلێكراو‌و په‌راوێژ‌و هه‌ژموون له‌سه‌ر كراو. شه‌ڕ له‌سه‌ر بابه‌تێك ده‌كه‌ن، كه‌تایبه‌ته‌ به‌كاروباری ناوخۆیی توركیا‌و ئه‌وانیش خۆیان بڕیاری لێده‌ده‌ن پێویست نامات تۆ ببیته‌ پارێزه‌یری جیهانێكی مه‌سیحی، كه‌له‌ئاستی كوشتوبڕی تۆدا له‌توركیا مێشێك میوانی نیه‌. هه‌ده‌په‌ له‌نێوان نغرۆكردنی حه‌سه‌نكێف‌و به‌مزگه‌وتكردنی ئایا سۆفیادا هه‌ندێ كه‌س وه‌ك كاردانه‌وه‌ پێیانوابوو نابێت له‌به‌ر ئینتیمای ئاینی مسوڵمانی خه‌ڵك هه‌ده‌په‌ بێده‌نگ بێت‌و ده‌بێ شه‌ڕی خۆی بكات. ئێستاش سورم له‌سه‌ر نوسینه‌كه‌ی پێشووم‌و هه‌ده‌په‌ سه‌ری نایه‌شێت، به‌ڵام ده‌یبه‌ستێ، چ پێویست ده‌كات كردنه‌وه‌ی به‌ره‌یه‌كی تری جه‌نگ‌و ململانێ له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆگان‌و ئاكه‌په‌، چ پێویست ده‌كات ئه‌م خۆهه‌ڵواسینه‌ به‌دنیای مه‌یسیحیه‌تدا، كه‌هه‌ر ناشزانێ خۆت‌و كێشه‌كه‌ت له‌توركیا‌و عێراق‌و ئێران‌و سوریا هه‌ن یا نین! كامه‌یه‌ ئه‌و گه‌لانه‌ی بڕوایان به‌ره‌وایه‌تی كێشه‌ی كورد له‌توركیا له‌روانگه‌ی ده‌ستور‌و مافی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه‌ هه‌یه‌؟ كام ته‌وژم ، كام ره‌وتی سیاسی بڕوای به‌بوونی نه‌ته‌وه‌یی‌و ده‌ستووری كمافی كورد هه‌یه‌؟ّ خه‌ونی به‌دیموكراسیكردنی توركیا وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌ده‌په‌ ده‌یه‌وێت مه‌حاڵه‌. وه‌ك كاتی خۆی هه‌ده‌په‌ به‌قسه‌ی به‌شێك له‌سیاسیه‌كانی باشووری كوردستانیان نه‌كرد له‌كاتی به‌ده‌ستهێنانی (88) كورسی په‌رله‌مانی‌و سازان له‌گه‌ڵ ئاكه‌په‌، باج‌و ئاسه‌واره‌كه‌ی بینرا، به‌ره‌خنه‌گرتن له‌هه‌ڵوێست‌و سیاسه‌تی ئاكپارتیش، به‌ڵام نابێت كاریگه‌ری ئایدۆلۆجیا وات لێبكات هه‌موو شتی خۆت به‌راست بزانی‌و هی نه‌یاره‌كه‌شت به‌هه‌ڵه‌. مه‌گه‌ر وانیه‌، بۆ هه‌ده‌په‌ له‌ئاستی جینۆسایدی حه‌سه‌نكێفدا هه‌ڵوێستی پێویست‌و گه‌وره‌ی نیه‌؟ كوا هه‌وڵه‌كانیان له‌سه‌ر ئاستی دامو ده‌زگاكانی یۆنسكۆ له‌مه‌ڕ له‌ناوبردنی شوێنه‌واری مێژوویی حه‌سه‌نكێف؟ كوا جه‌نگی گه‌وره‌ی مه‌ده‌نی‌و میتینگ‌و خۆپیشاندان‌و ناڕه‌زایی گه‌وره‌ دژی نغرۆكردنی حه‌سه‌نكێف؟ ئه‌گه‌ر بڕیار بێت هه‌ده‌په‌ نوێنه‌رایه‌تی كێشه‌ی كورد له‌توركیا ده‌كات ئایا شاری حه‌سه‌نكێف هێنده‌ی ئایا سۆفیا بایه‌خی نیه‌ له‌سه‌ری هه‌ڵباتێ؟ بۆیه‌ له‌كۆتاییدا ده‌بێ بپرسین له‌ئایندار‌و چه‌په‌‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان ئه‌ی كێ نازی حه‌سه‌نكێف هه‌ڵده‌گرێ‌و نازی ده‌كێشێت؟ ئه‌ی كێ خه‌م بۆ وێرانبوون‌و ژێر ئاوخستنی بخوات، ئیدی به‌س نیه‌ شه‌ڕی رواڵه‌تی بۆ غه‌واره‌‌و نه‌ناسه‌كان؟!

د.سەنگەر سەیدقادر، بەرپرسی دیسكی عێراق و كوردستانی، ناوەندی ئیمارات بۆ لیكۆڵینەوەی ستراتیژی. لە ناوی بنەماڵەی ئال سعودا لە ٧٠ ساڵی ڕابردوودا نەریتێك باو بووە كە كوڕی گەورەی مەلیك عبدالعزیز فەرمان ڕەوای دەگرنە دەست و دوای مردنی مەلیكی پێش خۆیان، ئەم نەریتە تاساڵی ٢٠١٥ و هاتنە سەر دەسەڵاتی مەلیك سەلمان بەردەوامبوو بەڵام مەلیك سەلمان ئەم نەریتەی گۆڕی و دوای دەستبەركار بوونی محمد بن نایف كە نەوەی دووەی مەلیك عبدالعزیزە وەك وەلی عەهد دیاری كرد لەكاتێكدا دەبوو بەپێی نەریت كوڕە بچوكی مەلیك عبدالعزیز شازادە ئەحمەد وەك جێگرەوەی خۆی دەستنتشان بكات(ئەحمەد برای مەلیك سەلمانە) ئامانجی مەلیك سەلمان لەم هەنگاوە ڕادەست كردنی دەسەڵات نەبوو بە محمد بن نایف لە دوای خۆی بەڵكو شكاندنی نەریت بوو بۆ ئەوە محمدی كوڕی بكات بە جیگرەرەوەی خۆی سیستەمی دەسەڵات لە بنەماڵییەوە بگۆڕێت بۆ خێزانی و محمد بن سەلمانی وەك وەزیری بەرگری دامەزراند دواتر مەلیك سەلمان لە ساڵی ٢٠١٧ بەكرداری گۆڕینی سیستەمی فەرمانڕەوای لە بنەماڵەییەوە بۆ خێزانی خستە بواری جێبەجێكردنەوە و محمد بن نایفی وەلی عەهدی لەكار دوورخستەوە و محمد بن سەلمانی كرد بە وەلی عەهد و هاوكات عبدالعزیزی كوڕی كرد بە وەزیری ووزە و خالد بن سەلمانی كوڕی وەك جێگری وەزیری بەرگری دامەزراند هەنگاوەكانی مەلیك سەلمان. سەرەتا ناڕەزایەتی لەناو بنەماڵەی ئال سعودا دروست كرد و هەربۆیە لە هەڵمەتێكدا ئەمیرە ناڕازییەكان دەستگیركران و لە هۆتێلی ڕیتزكارڵتۆن زیندانی كران دواتر بە مەرجی بیدەنگ بوونیان ئەمیرە دەستگیركراوەكان ئازاد كران، ئەم بێدەنگیە تا ساڵی ٢٠١٩ بەردەوام بوو تا ئەوكاتەی شازادە ئەحمەد بن سەلمانی برای مەلیك سەلمان بە گرەنتی ئەمەریكا و بەریتانیا لە لەندەنەوە گەڕایەوە سعودیە بەڵام سەرەتای ئەمساڵ بە تۆمەتی پلاندان جارێكی تر محمد بن نایفی وەلی عهدی پێشوو و شازادە ئەحمەد بن عبدالعزیز دەستگیركران و تا ئێستا ئازاد نەكراون •- هەڵوێستی ئەمەریكا.. لەسەرەتادا ترەمپ پشتیوانێكی بەهێزی محمد بن سەلمان بوو بۆ گرتنە دەستی دەسەڵات و گۆڕینی ڕیشەی لە كۆمەڵگای سعودییەدا بۆ ئەم مەبەستەش محمد بن سەلمان پرۆژەی ٢٠٣٠ بۆ كرانەوەی كۆمەڵگای سعودی و پرۆژەی نیۆمی ئابوری خستە بواری جێبەجێكردنەوە هۆكاری ئەم پشتیوانییەی ترەمپ پەیوەست بوو بە سێ هۆكار دەگەڕێتەوە: ١- بۆ ئەمەریكا گرنگە گۆڕانكاری لە كۆمەڵگای سعودییەدا بكرێت چونكە لە ساڵانی ٢٠٠٠-٢٠١٠ جارێكی تر لە سعودیەوە ڕەوتی سەلەفی جیهادی لە گەشەكردندابوو و كە ڕووداوەكانی ١١ سێبەتەمبەر و ئاڵۆزییەكانی عێراقی ساڵی ٢٠٠٤-٢٠٠٨ لە سعودیەوە بوو ٢- بن سەلمان پشتیوانێكی بەهێزی ڕێكەوتنی سەدەی ئیسرائیل - ئەمەریكیە و دۆستێكی گرنگی ئیسرائیلە و پرۆژەی نیومی ئابوریش ئیسرائیل تیایدا بەشدارە ٣- هاوكات بن سەلمان هاوڕێی نزیكی كۆشنەری زاوای ترەمپە و بەڵێنی پرۆژەی ئابوری گرنگی بە كۆشنەر و ترەمپ داوە هەموو ئەم هۆكارانە وایكرد كە ترەمپ پشتیوانێكی بەهێزی بن سەلمان بێت بە جۆرێك پلانیان دانابوو كە بەهاوكاری ترەمپ لە ٢٠١٧/٦/٥ قەتەر داگیر بكەن و تەمیم بن حەمەد لە دەسەڵات دوور بخەنەوە بەڵام وەك ڕیك تیلرسنی وەزیری دەرەوەی پێشوو تری ئەمەریكا دەڵێت ( من ڕێگریم لە پلانەكە كرد و كۆنگرێسم لە مەترسییەكانی ئاگادار كردووە) بەڵام لە ساڵی ٢٠٢٠ پشتیوانی ترەمپ و ئیدارەكەی بۆ بن سەلمان لاواز بووە ئەمەش بەهۆی: ١- دۆڕان و شكست لە شەڕی یەمەندا ٢- هەڵگیرساندنی شەڕی نەوت و داڕووخانی نرخەكەی لە بازاڕدا ٣- دەستگیركردنی شازادە ئەحمەد بن عبدالعزیز و چالاكانی مەدەنی ٤- تیرۆركردنی جەمال خاشوقچی لەناو كونسوڵخانەی سعودیەدا لە ئیستەمبوڵ كە ڕووی بن سەلمانی لە ئاستی دەرەكی ناشیرین كرد و پیگەی لاواز كرد ٥- ناڕەزایەتیەكانی ناو بنەماڵەی ئال سعود كە ئەمەریكا مەترسی تەقینەوەی هەیە ئەم هۆكارانە وایكرد كە بن سەلمان وەك كەسێكی لاواز دەربكەوێت و نەتوانێت لە ئاست پێشبینیەكاندا بێت لەلایەكی ترەوە مەترسی تەقینەوەی ناكۆكیەكانی ناو بنەماڵەی ئال سعود بەرژەوەندیەكانی ئەمەریكا دەخاتە مەتەسیەوە چونكە سعودیە دووەم. گەورەترین وەبەرهێنی نەوتە و هاوپەیمانی ستراتیژی ئەمەریكایە هاوكات سعودیە چەقی جیهانی ئیسلامییە و لەڕابەدوودا چاوگەی بیری سەلەفی جیهادی بووە كە لە مەترسییە بۆ سەر هیز و بەرژەوەندی ئەمەریكا هەربۆیە ئەمەریكا دەترسێت لە هەر تەقینەوەیەكی سیاسی و گۆڕانكاری لە سعودیە دژی مەلیك سەلمان و كوڕەكەی ببێتە هۆی ئەوەی سعودیە لەبەرەی ئەمەریكاوە بچێتە بەرەی ڕوسیا •- چارەنوسی كورسیەكەی مەلیك سەلمان... لە ئێستادا مەلیك سەلمان كەتەمەنی ٨٤ ساڵە دۆخی تەندروستی ناجێگیرە بە جۆرێك بەپێی ڕاپۆرتی دیوانی مەلەكی ئەمڕۆ٢٠٢٠/٧/٢١ نەشتەرگەری دەرهینانی زراوی بۆ كراوە بۆیە مەلیك سەلمان و محمدی كوڕی دەیانەوێت دەست و برد بكەن لە جێگیركردنی محمد وەك مەلیكی سعودیە پێش مردنی بەڵام ئەوەی ڕێگرە لە بەردەم ئەم هەنگاوە سێ هۆكاری سەرەكیە: ١- سعودییە چاوەڕێی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا و چارەنوسی ترەمپ دەكات كە ئەگەر ئەگەری دۆڕانی ترەمپ مسۆگەر بێت ئەوا محمد بن سەلمان پێش مانگی ١١(تشرینی دووەم) دەبێت بە مەلیكی سعودیە چونكە بایدن و بن سەلمان زۆر ناكۆكن، هەربۆیە ئەگەر بردنەوەشی گرەنتیكراو بێت ئەوا دوا دەكەوێت بۆ كۆتای ئەم ساڵ و ساڵی ٢٠٢١ ٢- لە ئیستادا ناكۆكیەكی زۆر لەناو بنەماڵەی ئال سعودا هەیە و پێویستە بن سەلمان پیش چوونە سەركورسی كۆتاییان پێبهێنێت ٣- كێشەی كرۆنا و قەیرانی دارای وایكردووە سیاسەتی وڵاتانی ئەوروپا و ئەمەریكا ڕوون نەبێت لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەوەش دەسەڵاتی فەرمانڕەوای لە سعودیە بە فەرمی لە بنەماڵییەوە دەگۆڕێت بۆ خێزانی و پیشبینی دەكرێت لە دوای دەستنیشانكردنی محمد بن سەلمان وەك مەلیكی سعودیە خالید بن سەلمانی برا بچوكی وەك وەلی عەهد و جێگرەوەی خۆی دەستنیشان بكات و دەوڵەتی سعودییەی نوێ دوای نزیكەی سەد ساڵ لەدایك بێت •- دەر ئەنجام: ١- پێشبینی دەكرێت لە ماوەیەكی كورتدا ( كەمتر لە ساڵیك) بن سەلمان بچێتە سەر كورسی پادشایەتی سعودیە بە دەستبەردار بوونی مەلیك سەلمان( ئەگەر زیندوو بێت). ٢- سعودیە لە سەر ئاستی ناوخۆ دەست بە چاكسازی ئابوری دەكات بەو بیانوەوە نەیارانی بن سەلمان. بیدەنگ دەكات ٣- ئەگەر بایدن سەركەوتووبێت لە هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا سعودیە پەیوەندییەكانی زیاتر لەگەل ڕوسیادا بەهێز دەكات ٤- لەسەر ئاستی ناوچەیش سعودیە هەوڵ دەدات گرژییەكانی لەگەل وڵاتانی ناوچەكەدا هێمن بكاتەوە چونكە چوونە سەر كورسی شاهانەی باوكی پێویستی بە هێمنی هەیە ٥- گۆڕانكارییەكان بەتەنها لە سعودییە نابێت و لە دوو ساڵی داهاتوودا گۆڕانكاری گرنگ لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕوودەدات ٦- ئەمەریكا پیویستی بە هاوپەیمانێتیەكی بەهیزی ئیسرائیل و وڵاتانی كەنداو هەیە بۆ جێگرتنەوەی توركیا و سنورداركردنی دەسەڵاتی چین و ڕوسیا و ئێران ،( ئەمە لە ئەرگەری سەركەوتنی ترەمپدا)لە ئەگەری سەركەوتنی بایدندا ڕوون نیە چی ڕوودەدات ٧- سعودیە بۆ ئەمەریكا گرنگە لە رووی جەنگی ئابووریەوە كە لە ماوەی داهاتوودا ئەمەریكا دەكەوێتە جەنگی ئابوری لەگەڵ چین و روسیا و ئەوروپادا و چەكی نەوتی سعودیە و هێزە ئابورییەكەی بۆ ئەمەریكا گرنگە كەلەو جەنگەدا بەكاریبهێنێت ٨- بن سەلمان دەیەوێت سنورێك بۆ بیری توندڕەوی سەلەفی جیهادی لە سعودییە دابنیت و نمونەی ئیمارات لە كرانەوەی كۆمەڵگادا دووبارە بكاتەوە ٩- سعودیە لە ئەگەری بردنەوەی بایدندا متمانە بە ئەمەریكا ناكات و لە ناوچەكدا بە دوای دۆست و هاوپەیمانی نوێدا دەگەڕیت ١٠- هەرچی پەیوەستە بە عێراقەوە بن سەلمان پەیوەندییەكی بەهێزی هەیە لەگەڵ كازمی كە پێش ئەوەت ببێت بە ڕاوێژكاری لە دەزگای هەواڵگری عێراق لە ساڵی ٢٠٠٩-٢٠١٠ هاوڕێی بن سەلمان بووە. شرۆڤەكار:  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت سەركردایەتی یەكێتی یەكەمین هەنگاوی بۆ جێبەجێكردنی نەخشەرێگای ناو "تویت"ەكەی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی حزب خستەبواری جێبەجێكردن، یەكێتی بەشێوەیەكی كاتیی بەشداریكردنی لە دانیشتنەكانی پەرلەمان هەڵپەسارد، قۆناغی دووەمی "تویت"ەكەی هاوسەرۆك كشانەوەیە لە حكومەت‌و بانگەوازكردنە بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە، هەموو ئەم پەرەسەندنانە چاوەڕێی كۆبونەوەیەكی نێوان پارتی‌و یەكێتی دەكەن كە تائێستا ئاسۆی نادیارە. كۆبونەوەی سەركردایەتی دوێنی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی نشتیمانی كوردستان بەئامادەبوونی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی حزبەكە كۆبووەوە. لەبنەڕەتەوە كۆبونەوەكە تایبەت بوو بە گفتوگۆكردن لەبارەی پەیڕەوی مەكتەب‌و كۆمسیۆنەكانی حزب، بەڵام كاتێك دانیشتنەكە دەستیپێكرد گفتوگۆكان ئاڕاستەیەكی تریان وەرگرت‌و پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتی‌و پارتی باڵی بەسەر قسەوباسەكاندا كێشا. پەیوەندییەكان لەگەڵ پارتی كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی قسەوباسی كرد لەبارەی پەیوەندییەكانەوە لەگەڵ پارتی، بەپێی زانیارییەكان (درەو)، بەشێك لە ئەندامانی سەركردایەتی یەكێتی گلەییان لە رەفتاری پارتی كردووە لەناو حكومەت‌و لە پەرلەمانیش. (درەو) زانیویەتی، یەكێك لەوانەی گلەیی لە پارتی كردووە، مەحمود سەنگاوی بووە، باسی لەوەكردووە بەرپرسانی پارتی خۆیان كە پێشوازی لە بەرپرسانی عێراق دەكەن ئاڵای عێراق لە پشتی خۆیانەوە دادەنێن، بەڵام كە ئاڵای عێراق لە بارەگایەكی پێشمەرگە هەڵدەكرێت دەیكەن بە هەڵڵا.  یەكێكی تر لەوانەی لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیدا قسەی كردووە‌و رەخنەی لە مامەڵەی پارتی گرتووە، چەتۆ ساڵح بووە كە بەمدواییە پۆستی بریكاری وەزیری ناوخۆی وەرگرتووە. چەتۆ ساڵح  كە ئەندامی سەركردایەتییە، لە كۆبونەوەكەدا وتویەتی:" لە بازگەگان رێگری لە خەڵكی سنوری سلێمانی دەكات، ئەم شێوازە مامەڵەكردنە لە چوارچێوەی رێوشوێنەكانی خۆپارێزی لە كۆرۆنا دەرچووە‌و بووە بە حاڵەتێكی سیاسی"، پێشنیازی ئەوەی كردووە ئەگەر پارتی لەسەر ئەو رەفتارانە بەردەوام بێت، یەكێتیش بەهەمان شێواز لە بازگەكانی خۆی مامەڵە بكات. عیماد ئەحمەد قسەی كردووە‌و داوای كردووە ئەو كێشانە لەناو حكومەت چارەسەر بكرێن. دیالۆگەكەی لاهور شێخ جەنگی‌و رێواز فایەق ! (درەو) زانیویەتی، لەكۆبونەوەكەدا گفتوگۆیەكی توندی لەنێوان لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی‌و رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستاندا دروستبووە. لەبارەی دۆسیەی لێسەندنەوەی پارێزبەندی لە پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامی (سۆران عومەر)، رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان وتویەتی:" ئەو پرسە لای ئەو تەواوبووە‌و قوفڵی لێداوە، چونكە ئەوەی لە سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی یەكێتی داوای لێكراوە، ئەنجامی داوە‌و بڕیاری لەوبارەیەوە دەركردووە، پێشتریش كە هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتاران خراوەتە دەنگدانەوە ئەو بەشداری كۆبونەوەی پەرلەمانی نەكردووە‌و ئیدارەی دۆسیەكەی بەوجۆرە داوە كە یەكێتی داوای لێكردووە". بەڵام قسەكانی رێواز فایەق بۆ هاوسەرۆكی یەكێتی قایلكەر نەبووە‌و لاهور شێخ جەنگی پێی وتووە:" ئێوە لە پرس‌و بڕیارەكاندا زیگزاك دەكەن‌و لە پشتەوە رێككەوتن لەگەڵ پارتی دەكەن". لە وەڵامدا رێواز فایەق وتویەتی:" هەموو ئەو بڕیارانەی لە هاوسەرۆكەكان‌و مەكتەبی سیاسییەوە دراون، ئیلتزامم پێوە كردوون، بەڵام هیچ یەك لە پۆستە سیادییەكانی تری كوردستان‌و عێراق (سەرۆك كۆمارو جێگری سەرۆكی هەرێم‌و جێگری سەرۆكی حكومەت) ئیلتزام بە بڕیارەكانەوە ناكەن‌و تەنها بڕیارەكانتان رووی لەمنە، بۆچی بڕیارەكانتان بەسەر ئەواندا جێبەجێناكەن". لاهور شێخ جەنگی رایگەیاندووە:" كارتی پەرلەمان كارتێكی بەهێزە بۆ كۆبونەوە لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان تا لەگەڵیان ئەو پرسانە یەكلابكەینەوە، ناكرێت بەو دۆخە چەقبەستویەوە بەردەوام بین، ئێمە لە سەرۆكایەتییەكان تەنها پەرلەمانمان بەدەستەوەیە، ناكرێت ئەویش تەسلیمی پارتی بكرێت". رێواز فایەق وتویەتی:" من ئیلتزامی حزبیم كردووەو پرسم بە بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكیتی كردووەو ئەو وتویەتی بەشداری كۆبونەوەكان بكەنەوەو رەوشی پەرلەمان ئاسایی بكەنەوە".   رۆژی 23ی مانگی رابردوو، لاهور شێخ جەنگی لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسی:" ئەگەر حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغدا نەگاتە رێككەوتن، شەفافییەتی نەبێت لە خەرجی‌و داهات، یەكێتی ناچێتە ژێر باری مووچە بڕین. هەڵپەساردنی بەشداری لە پەرلەمان‌و حكومەت‌و، هەڵبژاردنی پێشوەخت یەكێك دەبێ لە بژاردەكانمان". لە كۆبونەوەی دوێنێی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیدا، یەكێك لەو بژاردانەی كە لاهور شێخ جەنگی لە تویتەكەیدا ئاماژەی بۆكرد، خرایە بواری جێبەجێكردن، دوای مشتومڕەكەی نێوان سەرۆكی پەرلەمان‌و هاوسەرۆك، سەركردایەتی یەكێتی پرسی هەڵپەساردنی دانیشتنەكانی پەرلەمانی خستە دەنگدانەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە دانیشتنی دوێنێدا، لەكۆی (121) ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی، (80) ئەندام بەشداربوون كە زۆربەیان لەلایەنگرانی لاهور شێخ جەنگی بوون، بەدەنگی (65) كەس لە بەشداربوانی كۆبونەوەكە، بڕیاردراوە یەكێتی دانیشتنەكانی پەرلەمان هەڵپەسێرێت تا ئەوكاتەی لەگەڵ پارتی كێشەكان یەكلادەكاتەوە، هەڵپەساردنی دانیشتنەكانی پەرلەمان بەواتای هەڵەپەساردنی تەواوەتی پەرلەمان نایەت، چونكە بڕیارەكە سەرۆكی پەرلەمان‌و فراكسیۆنی یەكێتی ناچار دەكات نەچنە ناو كۆبونەوەكانی پەرلەمانەوە نەوەك بەیەكجار لە پەرلەمان بكشێنەوە، بەڵام بەبێ بڕیاری سەرۆك پەرلەمان ناتوانێت كۆببێتەوە. بەمدواییە رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان داوای لە لیژنەكانی پەرلەمان كرد كۆببنەوە‌و راپۆرتی خۆیان ئامادە بكەن، لیژنەكان كۆبونەوەو راپۆرتەكانیان ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كرد، سەرۆكایەتی پەرلەمانیش داوای لە بەرپرسانی حكومەت كرد بێنە بەردەم پەرلەمان بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی پرسی موچە‌و قەرزەكانی حكومەت‌و كارەبا‌و تۆپبارانی سنورەكان، تائێستا حكومەت بەفەرمی وەڵامی پەرلەمانی نەداوەتەوە. كێ ناڕازییە ؟ لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیدا كە بڕیار لەسەر هەڵپەساردنی كۆبونەوەكانی پەرلەمان درا، هەندێك لە جەمسەرەكانی ناو یەكێتی بەشدار نەبوون، لەوانە باڤڵ تاڵەبانی‌و قوباد تاڵەبانی برای، رەفعەت عەبدوڵا‌و ئاسۆ ئەڵمانی‌و ئەوانەی ناویان لێنراوە "گروپی كەركوكییەكان"، شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ‌و دەربازی برای‌و ئەوانەی ناویان لێنراوە لایەنگرانی ماڵی كۆسرەت رەسوڵ. پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لە دابەشكاری ناوخۆیی یەكێتیدا بەر لە بەڕێوەچوونی كۆنگرەی چوارەمی حزب، بەر جەمسەری كۆسرەت رەسوڵ كەوت، بڕیاری ئێستای ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی بۆ هەڵپەساردنی كۆبونەوەی پەرلەمان بەبێ بەشداری جەمسەری كۆسرەت رەسوڵ، نیگەرانی دروستكردووە، (درەو) زانیویەتی، دەرباز  كۆسرەت رەسوڵ‌و شاڵاوی برای ناڕازین لە بڕیارەكە، پێیانوایە بڕیارەكانی سەركردایەتی یەكێتی تەنیا بۆ سەرۆكی پەرلەمانە كە سەربە ئەوانە‌و سەركردایەتی ناتوانێت لێپێچینەوە لە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت‌و بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆماری عێراق‌و جەعفەری شێخ مستەفا جێگری سەرۆكی هەرێم بكات كە سەربە جەمسەرەكانی ترن. هەنگاوی دووەمی تویتەكە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت كە هاوكات ئەندامی سەركردایەتی یەكێتییە، بەشدار نەبوو لە كۆبونەوەكە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) گەشتی دەرەوەی وڵاتی كردووە. پێشتر مەكتەبی سیاسی یەكێتی لەبارەی پرسی بڕینی موچەی فەرمانبەرانەوە لێپێچینەوەی لە قوباد تاڵەبانی كرد‌و داوای لێكرد پابەند نەبێت بە بڕینی موچەوە، بەڵام قوباد تاڵەبانی هەڕەشەی ئەوەی كرد ئەگەر فشاری لێبكەن دەستلەكاردەكێشێتەوە، مەرجی مەكتەبی سیاسی یەكێتی بۆ قوباد تاڵەبانی ئەوەبوو رێككەوتن لەبارەی نەوت‌و بودجەوە لەگەڵ بەغداد ئیمزا بكات، لەدواین سەردانیدا بۆ بەغداد، كاتێك گەڕایەوە قوباد تاڵەبانی بەرپرسانی حزبەكەی لەوە ئاگاداركرد كە رێككەوتن لەگەڵ بەغداد تەواوبووە، بەڵام تائێستا ئەو رێككەوتنە ئیمزا نەكراوەو بەهۆی گەشتی قوباد تاڵەبانی بۆ دەرەوەی وڵات پیێناچێت تاوەكو دوای جەژنی قوربان وەفدی حكومەتی هەرێم سەردانی بەغداد بكات. نەخشەرێگای ناو تویتەكەی لاهور شێخ جەنگی كە لە قۆناغی یەكەمدا هەڵپەساردنی پەرلەمانە، یەخەی ریبَواز فایەقی گرت، لە قۆناغی دووەمدا كە كشانەوەیە لە حكومەت، بەرۆكی قوباد تاڵەبانی دەگرێت، ئەم پەرەسەندنانە لەسەر كۆبونەوەی نێوان پارتی‌و یەكێتی راوەستاوە.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت چارەنوسی دابەشكردنی موچەی مانگی ئازاری موچەخۆران نادیارە، هەرێم‌و بەغداد رێككەوتنیان ئیمزا نەكرد، بۆ ئەم مانگە بەغداد پارە بۆ هەرێم نانێرێت، ئێستا كۆی گشتی داهاتی حكومەتی هەرێم تەنیا (276 ملیار) دینارە، تەنانەت ئەگەر دابەشكردنی موچە بۆ ناوەڕاستی مانگی ئاب‌و سەرەتای مانگی ئەیلولیش دوابخرێت، هێشتا خەرجی موچە 38% كورتهێنانی دەبێت، ئەگەر بەم كورتهێنانەوە موچە دابەش بكرێت، حكومەت ناچارە رێژەی لێبڕینی موچە لە 21%وە بەرزبكاتەوە بۆ 38%. دیسان موچە ! كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ماوەی ساڵێكە دەستبەكاربووە، لەم ماوەیەدا بەهۆی قەیرانی داراییەوە، موچەی دوو مانگی موچەخۆرانی نەداوە. دواین موچە كە حكومەت دابەشی كرد، موچەی مانگی شوباتی 2020 بوو، بۆ موچەی مانگی ئازار تائێستا دیار نییە حكومەت چی دەكات. سەرچاوەكانی داهات حكومەتی هەرێمی كوردستان مانگانە (چوار) سەرچاوەی هەبوو بۆ كۆكردنەوەی داهات كە بریتی بوون لە (داهاتی نەوت، داهاتی ناوخۆ، تەمویلی هاوپەیمانان، پارەی بەغداد). بەشە پارەكەی بەغداد كۆڵەیەكی سەرەكی داهاتی حكومەتی هەرێم بوو، بەڵام ئەم سەرچاوەیە ئێستا وشك بووە، بەهۆی ئەوەی حكومەتی هەرێم رێككەوتنی كۆتایی لەبارەی نەوتەوە لەگەڵ حكومەتی بەغداد ئیمزا نەكردووە، واتا لانی كەم ئەگەر بۆ ئەم مانگەش بێت، حكومەتی هەرێم یەكێك لە سەرچاوە سەرەكییەكانی داهاتی وشك بووە، كە بەشە پارەكەی بەغدادە. رێككەوتنی هەرێم‌و بەغداد لەچوارچێوەی یاسای بودجەی ساڵی 2019دا، بەبێ ئەوەی هەرێمی كوردستان نەوت رادەست بكات، بەغداد مانگانە بڕی (453 ملیار) دیناری بۆ حكومەتی هەرێمی دەنارد، لە كۆتایی تەمەنی كابینەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراقدا ناردنی ئەم بەشە پارەیە لە بەغدادەوە كێشەی تێكەوت، ئەوەش بەبەهانەی ئەوەی ساڵی دارایی 2019 كۆتایی هاتووە. دوای دەستبەكاربوونی مستەفا كازمی لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق، مانگی رابردوو بۆ دواینجار بەغداد بڕی (400 ملیار) دیناری رادەستی حكومەتی هەرێم كرد، بەڵام پێدانی ئەم بڕەپارەیە مەرجدار كرا بەوەی حكومەتی هەرێم لەماوەی (30) رۆژدا رێككەوتن لەبارەی نەوت‌و داهاتەكانی ترەوە لەگەڵ حكومەتی بەغداد ئیمزا بكات، بەپێچەوانەوە بەغداد پارە نانێرێت، حكومەتی هەرێم بە نوسراو وەڵامی بەغدادی دایەوە‌و لەبەرامبەر وەرگرتنی پارەكەدا مەرجەكەی بۆ رێككەوتن قبوڵ كرد.   حكومەتی عێراق رۆژی 30ی ئایار بڕی (400 ملیار) دیناری رەوانەی هەرێم كرد، وادەی ئەو (30) رۆژەی كە حكومەتی عێراق بۆ رێككەوتن لەگەڵ هەرێم دیاریكردبوو، لە رۆژی 30 ئایار واتا رۆژی رادەستكردنی (400 ملیار) دینارەكەوە دەستیپێكرد، ئێستا (19) رۆژ بەسەر وادەی مۆڵەتەكەی بەغداد تێپەڕیوە، بەڵام هەرێم‌و بەغداد هیچ رێككەوتنێكیان ئیمزا نەكردووە، بەگوێرەی كرۆكی نوسراوێكی عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق بۆ مەسرور بارزانی سەرۆكی هەرێم، لەدوای ئەو (400 ملیار) دینارەی كە مانگی رابردوو بۆ هەرێمیان ناردووە، حكومەتی عێراق لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نوێدا نەبێت، هیچ بڕەپارەیەك بۆ هەرێم نانێرێت، واتا بۆ ئەم مانگە كە رێككەوتن نەكراوە بەغداد پارە بۆ هەرێم رەوانە ناكات. كۆتاییەكانی مانگی رابردوو جارێكی تر وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران سەردانی بەغدادی كرد، وەفدەكە سێ رۆژ لە بەغداد مایەوە، لەبارەی نەوت‌و بەشە بودجەوە گفتوگۆی لەگەڵ بەرپرسانی عێراق كرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، دوای گەڕانەوەیان لە بەغداد، قوباد تاڵەبانی هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی لەوە ئاگاداركردووە كە لەگەڵ بەغداد گەیشتونەتە رێككەوتن، ئەو رێككەوتنەی كە قوباد تاڵەبانی باسی كرد، تائێستا ئیمزا نەكراوە، رەنگە قوباد تاڵەبانی بۆ خۆپاراستن لە توڕەیی مەكتەبی سیاسی حزبەكەی ئەو قسەیەی كردبێت، بەتایبەتیش لەكاتێكدا مەكتەبی سیاسی یەكێتی بڕیاری مانەوەی لە حكومەت بەستوەتەوە بەوەی هەرێم لەگەڵ بەغداد رێككەوتن ئیمزا بكات‌و كێشەی موچە چارەسەر بكرێت، قوباد تاڵەبانی كە دواینجار سەرۆكایەتی وەفدی هەرێمی كرد بۆ بەغداد، لەلایەن مەكتەبی سیاسی حزبەكەیەوە بەو مەرجە نێردرا بۆ بەغداد، رێككەوتن ئیمزا بكرێت. لە چوارەوە بۆ سێ !  ئێستا كە بۆ ئەم مانگە سەرچاوە داراییەكەی بەغدادی لەدەستداوە، حكومەتی هەرێم تەنیا (سێ) سەرچاوەی داهاتی بەدەستەوە ماوە كە (داهاتی نەوت‌و داهاتی ناوخۆو یارمەتییە داراییەكەی هاوپەیمانانە).  یەكەم: داهاتی نەوت بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە لە ئەنجومەنی وەزیران دەست (درەو) كەوتوون، داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەم مانگە (138 ملیۆن) دۆلارە كە دەكاتە (165 ملیار) دینار. دۆخی نەوتی هەرێمی كوردستان لەم مانگەدا بەمشێوەیە بووە: •    رۆژانە (435 هەزار) بەرمیل نەوت فرۆشراوە •    كۆی فرۆشی نەوت لە مانگەكەدا (13 ملیۆن) بەرمیل بووە  •    نرخی نەوت لەم مانگەدا بۆ هەر بەرمیلێك (42) دۆلار بووە •    حكومەتی هەرێم بە (10) دۆلار كەمتر لە نرخی بازاڕی جیهانی نەوتی فرۆشتووە، واتا بەرمیلی بە (32) دۆلار فرۆشتووە •    كۆی داهاتی ئەم مانگەی نەوت (417 ملیۆن) دۆلار بووە داهاتی نەوتی هەرێم مانگانە بەمشێوەیە دابەش دەبێت: •    (60 ملیۆن) دۆلار بۆ كۆمپانیای رۆز نەفتی روسی (كرێی بۆری)  •    (50 ملیۆن) دۆلار بۆ قەرزی توركیا •    (30 ملیۆن) دۆلار بۆ توركیا (كرێی گواستنەوەی نەوت بەناو خاكی توركیادا) •    رێژەی 50%ی داهاتی نەوتی هەرێم بۆ كۆمپانیا وەبەرهێنەكانی نەوت دەڕوات كە مانگانە (138 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلار. •    بەكۆی گشتی داهاتی نەوت بۆ ئەم مانگە كە (417 ملیۆن) دۆلار بووە، بڕی (278 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلاری رۆیشتووە بۆ خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی نەوت‌و پێدانەوەی قەرزی توركیا، واتا بۆ ئەم مانگە رێژەی 67%ی كۆی داهاتی هەرێم نەگەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی وەزارەتی دارایی. •    بۆ ئەم مانگە تەنیا رێژەی 33%ی داهاتی نەوت گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی، واتا لە كۆی (417 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوت، تەنیا بڕی (138 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلاری رادەستی وەزارەتی دارایی كراوە. دووەم: داهاتی ناوخۆ بەكردنەوەی دەروازە سنورییەكان‌و گەڕانەوە جموجوڵی بازاڕو هەڵگرتنی كەرنتین، ئێستا داهاتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم تاڕادەیەك بەرزبوەتەوە، بۆ ئەم مانگە داهاتی ناوخۆ (90 ملیار) دینار بووە. سێیەم: تەمویلی هاوپەیمانان ئەمە ئەو یارمەتییە داراییەی كە ئەمریكاو هاوپەیمانان مانگانە بۆ پاڵپشتی پێشمەرگە بە هەرێمی كوردستانی دەدەن‌و بڕەكەی (21 ملیار) دینارە. داهاتی حكومەت بۆ ئەم مانگە بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، داهاتی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم مانگە بەمشێوەیەیە: •    داهاتی نەوت:  165 ملیار دینار •    داهاتی ناوخۆ: 90 ملیار دینار •    یارمەتییەكەی هاوپەیمانان: 21 ملیار دینار واتا كۆی گشتی داهاتی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم مانگە (276 ملیار) دینارە، حكومەت تەنیا بۆ موچە مانگانە پێویستی بە (894 ملیار) دینار هەیە، واتا ئەو داهاتەی ئێستا لەبەردەستی حكومەتدایە بەتەنیا بۆ خەرجی موچەی موچەخۆران بڕی (618 ملیار) دینار كورتهێنانی هەیە.  بۆ مانگی شوبات بەو (400 ملیار) دینارەشەوە كە لە بەغدادەوە بۆی هات، حكومەتی هەرێم (500 ملیۆن) دۆلاری لەبەردەست بوو، سەرۆكی حكومەت بەڵێنیدا بڕی (100 ملیۆن) دۆلار قەرزبكات بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنان، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، مەسرور بارزانی بۆ موچەی مانگی شوبات لەبانكی (RT) لە هەولێر بڕی (97 ملیۆن) دۆلاری قەرزكردووە، بەم قەرزەوە كۆی داهاتی مانگی رابردووی حكومەت بۆ موچە گەیشتە (600 ملیۆن) دۆلار، واتا (720 ملیار) دینار، بۆ موچەی مانگی شوبات حكومەت (172 ملیار) دینار كورتهێنانی هەبووە، ئەم كورتهێنانەی بە بڕینی رێژەی (21%)ی موچەی موچەخۆران پڕكردەوە.  بەڵام بۆ ئەم مانگە ئەو داهاتەی لەبەردەستی وەزارەتی داراییدایە (276 ملیار) دینارە، ئەگەر دابەشكردنی موچە دوابخرێت بۆ ناوەڕاستی مانگی ئاب‌و سەرەتای مانگی ئەیلول، حكومەت دەتوانێت داهاتی دوو مانگ یەكبخات كە دەكاتە (552 ملیار) دینار، لەم حاڵەتەدا كورتهێنانی پارەی حكومەت بۆ دابەشكردنی موچە بڕی (342 ملیار) دینار دەبێت، واتا رێژەی 38%ی كۆی گشتی خەرجی موچە كورتهێنان دەبێت، ئەمە وادەكات پێشبینی ئەوە بكرێت حكومەت بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانەكە رێژەی لێبڕینی موچەی فەرمانبەران لە 21%وە زیاد بكات بۆ 38%، بەڵام ئەگەر حكومەت قەرزبكات یاخود بڕە پارەیەكی تری دەستكەوێت، پێدەچێت رێژەی لێبڕینەكە كەمببێتەوە. هەرێم پارە بۆ بەغداد دەنێرێت ! ئەگەر حكومەتی هەرێم‌و بەغداد نەگەیشتنە رێككەوتن، سەرەڕای ئەوەی بەغداد پارە بۆ هەرێم نانێرێت، دەبێت حكومەتی هەرێم ئەم مانگانە بڕی (11 ملیارو 880 ملیۆن) دینار رەوانەی بەغداد بكات، ئەمە پارەیەكە كە پێشتر حكومەتی هەرێم بە قەرز لە بانكە ئەهلییەكانی وەرگرتووەو ئێستا دەبێت مانگانە بیگێڕێتەوە. كابینەی پێشووی حكومەتی هەرێم لەسەردەمی قەیرانی دارایدا پارەی لە بانكە بازرگانییەكانی بەقەرز راكێشاوە، بەپێی رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی بەغداد، دەبێت مانگانە حكومەتی هەرێم بڕێك لەو قەرزانە بداتەوە بە بانكی ناوەندی عێراق‌و لەوێوە دابەشبكرێت بەسەر ئەو بانكە ئەهلییانەدا كە حكومەتی هەرێم قەرزی لێوەرگرتوون. هەولێرو بەغداد لە سەرەتای ساڵی 2019دا رێككەوتن مانگانە حكومەتی هەرێم (10 ملیۆن) دۆلار واتا (11 ملیارو 880 ملیۆن) دینار قەرز بداتەوە بە بانكە ئەهلییەكان، بەپێی رێككەوتنەكە مانگانە ئەم بڕە پارەیە لەو بەشە بودجەیە دەبڕدرا كە حكومەتی عێراق بۆ موچەخۆرانی هەرێمی دەنارد، كاتێك بەغداد مانگانە بڕی (453 ملیار) دیناری بۆ هەرێم دەنارد، هەموو مانگێك بڕی (11 ملیارو 880 ملیۆن) دیناری لێدەبڕی بۆ قەرزی بانكەكان‌و (441 ملیار) دینار رادەستی حكومەتی هەرێم دەكرد، دەبوو وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم ئەو لێبڕینەی موچەی فەرمانبەران پڕبكاتەوە. ئێستادا ئەگەر بەغداد پارەی فەرمانبەران نەنێرێت، حكومەتی هەرێم ناچارە مانگانە بڕی (11 ملیارو 880 ملیۆن) دینار قەرز بنێرێت بۆ بانكی ناوەندیی لەبەغداد، ئەمەش كێشەیەكی ترە، نازانرێت چۆن چارەسەر دەكرێت.    

راپۆرتی: درەو لە هیچ ناوچەیەك سوپای عێراق نەگەیشتوەتە ئەو سنورەی كە لە دەستوری عێراقدا بۆ هەرێمی کوردستان دیاریكراوە، بەڵام لە زۆربەی ناوچەكان هێزی پێشمەرگەو ئاسایشی هەرێم بە دەیان كیلۆمەتر چونەتە قوڵای ناوچەی جێناكۆكەكانەوە، ئەمە دۆخی ئەمنی نوێی ناوچە جێناکۆکەکانە. گەڕانەوە بۆ پێش ١٦ی ئۆکتۆبەر رۆژی ١١ی ئەم مانگە ئۆپەراسیۆنی "پاڵەوانانی عێراق" بەسەرپەرشتی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران و فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی عێراق لە پارێزگای دیالە دەستیپێكرد. ئامانجی ئۆپەراسیۆنەكە كێوماڵكردنی ئەو ناوچانە بوو كە لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧وە لەناوچە جێناکۆکەکانی نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان چۆڵکران و هیچ جۆرە هێزێکی ئەمنییان تێدا جێگیرنەکرا. ئەم ناوچانە کە بۆشایی ئەمنییان تێدا بوو، ئەمدواییەوە لەلایەن چەکدارانی "داعش"ەوە قۆسترانەوە بۆ خۆرێکخستنەوەو ئەنجامدانی هێرش. لەچوارچێوەی دیالۆگێکدا، وەزارەتی بەرگری عێراق و وەزارەتی پێشمەرگە رێککەوتن لەسەر ئەوەی ئەم بۆشاییە ئەمنیانە پڕبکەنەوە. ئەم رێککەوتنە وایکرد بۆ یەکەمجار لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە هەندێک جموجوڵی ئەمنی لەناوچە جێناکۆکەکان روبدات. ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ هێزی پێشمەرگە لەبەردەم هێرشی سوپای عێراق و حەشدی شەعبیدا لە شنگالەوە بۆ خانەقین لەناوچە جێناکۆکەکان کشایەوە، کە لەدوای ساڵی ٢٠١٤و دروستبونی "داعش"وە بە حوێن و قوربانیدان ئەو ناوچانەی کۆنترۆڵکردبوو. پەلامارەکانی "داعش" بۆسەر عێراق لە ساڵی ٢٠١٤و کشانەوەی سوپای عێراق لە ناوچە جێناکۆکەکان، چانسی ئەوەی بە هێزی پێشمەرگە بەخشی بۆ ماوەی نزیکەی سێ ساڵ بەتەنیا کۆنترۆڵی ئەمنی ئەو ناوچانە بکات، بەڵام بە روخانی "داعش" سوپای عێراق گەڕایەوە بۆ شوێنەکانی پێشتری خۆی و هێزی پێشمەرگە کشایەوە، واتە "داعش" گۆڕانکاری لە پێگەو شوێنی هێزە ئەمنییەکان لەناوچە جێناکۆکەکان دروست کرد. ئۆپراسیۆنی "پاڵەوانانی عێراق" کە مستەفا کازمی سەرۆک وەزیران خۆی سەرکردایەتی کرد، بۆ جاری یەکەم چانسی ئەوەی بە هێزە ئەمنییەکانی هەرێمی کوردستان بە دیاریکراویش هێزەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بەخشی بگەڕێنەوە بۆ ئەو ناوچانە. داگرتنی ئاڵای کوردستان هێزی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان بەگشتی بەشدار نەبوو لە ئۆپراسیۆنەکەدا، بەڵام لەنێوان وەزارەتی بەرگری عێراق و وەزارەتی پێشمەرگەدا جۆرێك لە رێككەوتن و لێكتێگەیشتن هەبوو بۆ ئەوەی ئەو بۆشاییە ئەمنییە پڕبکرێتەوە کە لەو ناوچانە دروست بوو، بەتایبەتیش لە سنوری نێوان كفری بۆ دوزخورماتوو.  لەچوارچێوەی ئۆپراسیۆنەکەدا، سوپای عێراق لە ناوچەی (غەڕە، پەڵكانە، قۆری چای) بە درێژایی (١١) كیلۆمەتر رەبیەی دروستكرد، هێزی پێشمەرگەش چووە ناوچەكەو رەبیەی نوێی دروستكرد.   ئۆپراسیۆنی "پاڵەوانانی عێراق" کە دوای نزیکەی سێ ساڵ لە رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەرو روبەڕووبونەوەی پێشمەرگەو حەشدی شەعبی بەڕێوەچووە، بێ کێشە نەبوو. هێزێكی سوپای عێراق لە بازگەی "خدران"ی سەربە ناحیەی كوڵەجۆ (كۆكس) لەگەڵ ئاسایشی ئەو بازگەیە بوو بە دەمەقاڵەیان، هێزەکە ئاڵای كوردستانیان دادەگرت و ئاڵای عێراقیان لەو بازگەیە هەڵکرد، ئەو بازگەیە لەدەستی هێزەكانی ئاسایشی هەرێمی كوردستاندا بوو، بەڵام لە ناوچەی جێناكۆكدا بوو، بەڵام دواجار هێزە عێراقییەکە کشانەوەو هێزەكانی ئاسایشی هەرێم شوێنەکەیان گرتەوە دەست و دەوترێت هێزە عێراقییەکە داوای لێبوردنی کردووە لەبارەی ئەو روداوەی کە رویداوە. سنوری هەرێمی كوردستان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق بانگەشەی ئەوە دەكەن دەبێت چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ناوچە جێناكۆكەكان بەپێی دەستوری عێراق بێت، كە لە مادەی ١٤٠ی دەستوردا دیاریکراوە. ئەو ناوچانە بە "جێناكۆك" ئەژماركراون دەتوانرێت بە هێزی هاوبەش بەڕێوەببرێن، ئێستا گرژییەکان لەسەر دیاریكردنی سنوری نێوان دەسەڵاتی پێشمەرگەو سوپای عێراقە. سنوری ئیداری هەرێمی كوردستان بەپێی دەستوری عێراق یەكلاكراوەتەوە، لەماددەی (٥٣)ی دەستوری كاتیی عێراق، سنوری ئیدارەی هەرێمی كوردستان تاوەكو ئەو سنورەیە كە لە ٢٠٠٣/٣/١٩ هەبووە، واتە سنوری پێش روخانی رژێمی سەددام حسێن، دواتریش ئەم مادەیە گوازرایەوە خرایە ناو دەستوری هەمیشەیی عێراقەوە. دەقی بڕگەی (ا) لە مادەی (٥٣)ی دەستوری كاتی عێراق دەڵێ" دان ئەنرێ بە حكومەتی هەرێمی كوردستاندا كە حكومەتی رەسمی ئەو ناوچانەیە كە لەلایەن ئەو حكومەتەوە لە ١٩ی ئازاری ٢٠٠٣وە بەرێوە ئەبرا لە پارێزگاكانی (دهۆك، هەولێر، سلێمانی، كەركوك و دیالەو نەینەوا، زاراوەی (حكومەتی هەرێمی كوردستان) واتا ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان، ئەنجومەنی وەزیرانی كوردستان، دەسەڵاتی قەزایی لە هەرێمی كوردستان". كۆی سنوری خاكی هەرێمی كوردستان (٨٦ هەزارو ٢٦٩) کیڵۆمەتر دوجایە، كە ئێستا پێكهاتووە لە سنوری ئیداری هەرێمی كوردستان و سنوری ناوچە جێناكۆكەكان، سنوری ناوچە جێناكۆكەكان (٤٤ هەزارو ٣٣٠) كیلۆمەتر دوجایە، بەرێژەی (٥١٫٤٪)و سنوری ئیدارەی حكومەتی هەرێمی كوردستانی (٤١ هەزارو٩٣٩) كیلۆمەتر دوجایە، بەرێژەی (٤٨٫٦٪). سنوری بەعس و هەرێم سنوری ئیداری حكومەتی هەرێمی كوردستان تا كاتی پێش روخانی رژێمی بەعسە (٢٠٠٣/٣/١٩) بەپێی دەستوری عێراق كە سەركردەكانی كورد لە بەغداد دەستیان هەبووە لە نوسینەوەیدا بەمشێوەیەیە: •     سنوری نێوان پارێزگای سلێمانی و كەركوك لەسەردەمی رژێمی بەعسدا كە دواتر ئەو سنورە لە دەستوردا جێگیركرا بازگەی (بانی مەقان)بوو، واتا تا دەروازەی شاری چەمچەماڵ بەڕووی كەركوك، ئێستا بازگەی سوپای عێراق لە خوار قەرەهەنجیرە، واتا بە دووری زیاتر لە ٣٠ كیلۆمەتر كەمتر لەو سنورەی كە دەستور دیاریكردووە. •    كەلار بۆ جەلەولا، پێشتر بازگەی رژێمی بەعس لە پردەكەی گوندی قەرەبڵاغ بوو  ئێستا بازگەی هێزەكانی حكومەتی هەرێم لە خدران و ئەودیو ناحیەی كوڵەجۆ (كۆكس)ە، واتا بە نزیكەی (٢٥) كیلۆمەتر زیاتر لەو سنورەی كە دەستور دیاریكردووە، بە هەمان شێوە رێگای كەلار– خانەقین بازگەی رژێمی بەعس لە گوندی هاجەرە بوو، ئێستا ئاسایش و پۆلیسی هاتوچۆی هەرێم لەناو خانەقینەو هێزی پێشمەرگە لە بەرزاییەكانی مرواریە كە دەڕوانێت بەسەر خانەقیندا.  •    لە كفری بۆ دووزخورماتوو كە پێشتر بازگە لە كارێز بوو كە تەنها ٢ كیلۆمەتر لەناو شاری كفریەوە دوور بوو، ئێستا هێزی پێشمەرگە لە قۆری چایە، كە زیاتر لە ١٥ كیلۆمەتر زیاتر لە سنوری ئیداری هەرێمی كوردستانە چونەتە پێشەوە، بەلای رێگای كفری جەبارەشدا بە هەمانشێوە ئێستا پێشمەرگە لە محەتەی ئاسكیە كە زۆرێك لەو ناوچانە لەژێر دەسەڵاتی هێزی پێشمەرگەدایەو لەسەر رێگای كفری– دووزخورماتوو كە بۆشاییەكی ئەمنی زۆر هەبوو، هێزێكی سوپای عێراق ئێستا هاتونەتە ناوچەكەو ٨ رەبیەیان درو!وستكردووە لەوبەر شەقامەكەو لەمبەری شەقامەكەش هێزەكانی پێشمەرگە بە رێككەوتن ٨ رەبیەان دروستكردووە.  •    لەنێوان هەولێر-كەركوك پێشتر بازگەی رژێمی بەعس لە گوندی (گردلانك) بووە لە قوشتەپە، ئێستا بازگەی ئاسایش و پێشمەرگە لە نزیك پردێیە، واتا بە نزیكەی (٣٠) كیلۆمەتر زیاتر لە ناوچەی پێش رژێمی بەعسدان. •    هەولێر– گوێر پێشتر بازگەی رژێمی بەعس لە گوندی (شەمشولە) بووە ئێستا بازگەی ئاسایش و پێشمەرگە لە گوندی قادریە كە زیاتر لە ٢٥ كیلۆمەتر لە سنوری پێش روخانی رژێمی بەعسە. •    هەولێر – مەخمور پێشتر بازگەی رژێمی بەعس لە گوندی منارە بوو، ئێستا بازگەی ئاسایش و پێشمەرگە لە بەرزاییەكانی بازاڕگەیە كە زیاتر لە ٣٠ كیلۆمەتر دەکەوێتە سنورەکەی پێشتر. •    هەولێر – موسڵ، پێشتر بازگەی رژێمی بەعس لە پردی كەڵەكی یاسین ئاغا بوو، ئێستا پێشمەرگە لە خازرە كە زیاتر لە ١٥ كیلۆمەتر دەکەوێتە پێش سنورەکەی بەعسەوە. •    بۆ پارێزگای دهۆكیش بەهەمان شێوە بە رێگای دهۆك- موسل و دهۆك- تەلەعفەرو شەنگال سنورێكی زۆری ناوچەی جێناكۆك لە ژێر دەسەڵاتی هێزی پێشمەرگەو ئاسایشی هەرێمی كوردستاندایە. واتا لە هیچ ناوچەیەكدا سوپای عێراق لە سنوری ئیداری هەرێمی كوردستان ئەو سنورەی كە بەپێی دەستوری عێراق دیاریكراوە كە تا كەوتنی رژێمی بەعسە، نزیك نەبونەتەوە. بە پێچەوانەوە لە هەموو ناوچەو پارێزگاكان هێزی پێشمەرگەو ئاسایشی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە دەیان كیلۆمەتر لە پێشتری ئەو سنورەدان کە؟دەستور دیاریکردووەو پێشمەرگە بە قوڵایی ١٠ بۆ ٣ كیلۆمەتر چونەتە ناو خاكی ناوچە جێناكۆكەكانەوە.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت "دەڵالێك بازرگانی بە نەوتی نەتەوەیەكەوە دەكات" ئەمە ناونیشانی راپۆرتێكی سایتی (بلۆمبێرگ)ە كە لەبارەی نەوتی هەرێمی كوردستان بڵاوكردوەتەوە، بەپێی زانیارییەكانی راپۆرتەكە، كۆمپانیاكانی بواری نەوت پارەی نەوتی هەرێم دەخەنەسەر ژمارە بانكی مورتەزا لاخانی نەك ژمارەی بانكی تایبەت بە حكومەتی هەرێم. حەواڵەیەك لە زویرخەوە بۆ بەیروت سایتەكە نوسیویەتی، مورتەزا لاخانی بە یەكجار (٨٠٠ ملیۆن) دۆلاری لەڕیگەی لقی بانكێكی روسی لە زیوریخ-ی سویسراوە بەڕێگەی ئەلكترۆنی حەواڵە كردووە بۆ بانكی Citigroup Incی نیورۆك، پێش گەیشتنی بە نیویۆرك، پارەكە یەكسەر حەواڵە كراوە بۆ بەیروت‌و چوتە سەر حسابی كۆمپانیای IMMSی مورتەزا لاخاكانی لە بانكی  BankMedی لوبنانی. بەپێی راپۆرتەكە، ئەم (٨٠٠ ملیۆن) دۆلارە، لەلایەن كۆمپانیا (رۆزنەفت)ی روسییەوە وەك قەرز لەبەرامبەر نەوتی خاودا دراوە بە حكومەتی هەرێم. بلۆمبێرگ ئاماژە بەوەدەكات، (رۆز نەفت) لەماوی دوو ساڵی داهاتوودا (6 ملیار) دۆلاری تر وەك قەرز لەبەرامبەر نەوتدا بە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەدات، بەڵام پارەكە ناچێتە سەر هیچ ژمارە بانكییەكی حكومەتی هەرێم، بەڵكو ئەچێتە سەر حسابی كۆمپانیاكەی مورتەزا لاخانی (IMMS) كە لە وڵاتی (بەلیز) تۆمار كراوەو ئەدرێسەكەی لە قوبرسە ! بەلیز وڵاتیكی بچوك‌و دوورەپەرێزی ناوەڕاستی ئەمریكای لاتینە، مەڵبەندی پارە سپیكردنەوەو خۆ دزینەوەیە لە باج. هەر بەگوێرەی راپۆرتەكە، ساڵی رابردوو لەماوەی سێ مانگدا كۆمپانیاكانی (Vital، Trafigura، Petraco Oil Group) لەبەرامبەر نەوتی هەرێمدا، زیاتر (یەك ملیار) دۆلاریان خستوەتە سەر حسابی كۆمپانیا IMMS. بەمدواییە پرسی دیارنەمانی بڕی (ملیارێك) دۆلاری داهاتی هەرێم لە بانكێكی لوبنانی مشتومڕی دروستكرد، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت لیژنەیەكی تایبەتی بۆ لێكۆڵینەوە لەو كەیسە پێكهێنا، چەند پەرلەمانتارێكیش هەندێك بەڵگەنامەیان لەبارەی ئەو پارەیەوە خستەڕوو، بەڵام تائێستا كەیسەكە قوڕوقەپی لێكراوە‌و ئەنجامی لێكۆڵینەوەكان نادیارە. تارماییەك لە پشتی نەوتی هەرێمەوە "تارماییەكە لە پشتی ئاشتی هەورامیەوە، ماوەی دوو دەیەیە لەبواری نەوتی هەرێمدا كاردەكات، راوێژكارو دەڵاڵ‌و فرۆشیاری نەوتی هەرێمە، بیرۆكەی ئابوری سەربەخۆی خستە بەردەم بەرپرسانی حكومەت، سەرەنجام هەرێمی كوردستان بودجەكەی لە بەغداد بڕدراو كەوتە ژێر باری قەرزێكی گەورەوە، تا ئەمڕۆ هاوڵاتیانی هەرێم باجی ئەو بیرۆكەیە دەدەن" ئەو پیاوە (مورتەزا لاخانی murtaza lakhani )یە ناوێكی دیاری نێو كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان‌و جیهانە، بەریتانیەكی بە رەگەز پاكستانییە. خاوەن‌و سەرۆكی كۆمپانیای فرۆشیاری نەوتی هەرێمە بەناوی (IMMS). كەیسی ملیار دۆلارەكە ! بەمدواییە شەڕی بەیاننامەی دەزگا ئەمنییەكانی نێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر كەیسێكی ئەمنی، بە ئاشكراكردنی كەیسێكی گەندەڵی گەورە كۆتایی هات. دەزگای زانیاری یەكێتی كە سەربە ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمە لە وەڵامی رونكردنەوەیەكی ئاسایشی هەولێردا كە بە رێنماییكارو سەرپەرشتیكاری سیخوری تۆمەتباری كردبوو، رایگەیاند، (250 ملیۆن) دۆلار لەلایەن كۆمپانیایەكی وزەی روسیەوە دراوە بە یەكێك لە كوڕەكانی بنەماڵەی سەرۆكی حكومەت. كەیسی (250 ملیۆن) دۆلارەكە چەند وەڵامێكی حكومەت‌و بەدواداچوونی پەرلەمانتارانی بەدوای خۆیدا هێنا، هاوكات دەنگۆی دیارنەمانی (ملیارێك) دۆلاری داهاتی نەوتی هەرێمی لە یەكێك لە بانكەكانی لوبنانیشی هاتەسەر، ئەم فشارانە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانی ناچاركرد بێتە قسە، مەسرور بارزانی داوای لە سەرۆكایەتی داواكاری گشتی هەرێمی كوردستان كرد لێكۆڵینەوەو بەدواداچوون بۆ ئەم دەنگۆیانە بكەن. سەرۆكی حكومەتی هەرێم تەنها ئاماژەی بە كەیسەكە كردوو خۆی لە ناونهێنان پاراست، بەڵام پەرلەمانتاران راستەوخۆ ناوی (مورتەزا لاخانی)یان لەپاڵ ئەو دوو كەیسەی گەندەڵیەدا خستەڕوو. ئەوكات عەلی حەمەساڵح سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لە رونكردنەوەیەكدا لەدوای راگەیاندنەكەی سەرۆكی حكومەت وتی:" كۆی زانیاری‌و بەڵگەنامەكانم لە ٢١ پەڕەدا خستە بەردەست سەرۆكی داواكاری گشتی، ئەویش پەیوەندی بە ٢٥٠ ملیۆن دۆلارەكەی روزنەفتەوە هەیە لە ساڵی ٢٠١٧و ٢٠١٨دا، پێشتر لەگەڵ گلینكۆرو ڤیتۆڵیش كاری هاوشێوە كراوە لەلایەن كەسێكی بەڕەگەز پاكستانی كە ناوی مورتەزایە!". هەر ئەوكات لە نوسینێكدا سەركۆ ئازاد گەڵاڵی پەرلەمانتاری یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان تێوەگلانی (مورتەزا لاخانی) لە نەوتی هەرێم راگەیاندو وتی:" ئاشتی هەورامی‌و سەروی ئەویش بۆ ئەوەی پارەی شیرینی نەوت ڕاستەوخۆ لە ڕوزنەفت وەرنەگرن، بەناوی نێوەندگیری‌و رێككەوتن دەڵاڵێك داخڵی نێوان خۆیان‌و روزنەفت‌و كۆمپانیای كار دەكەن بۆ وەرگرتنی 250 ملیۆن دۆلار، بۆ رێككەوتنێك كە پێكهاتووە لە پێنج بلۆكی نەوتی‌و بازرگانی نەوت‌و بۆری گواستنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان، ئەو دەڵاڵەش ملیارێك دۆلاری نەوتی هەرێم لە بانكێكی لوبنانی دادەنێ كە ئێستە بۆیان ناگەڕێنرێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان، ئەو كەسەش (مورتەزا لاخانی) بەڕەكەز پاكستانیە". مورتەزا لاخانی كێیە ؟ مورتەزا لاخانی بە ئەندازیاری فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان ناودەبرێت، ئەو نێوەندگیرە لەنێوان بەرپرسانی هەرێم‌و ئەو كۆمپانیایانەی كە نەوتی هەرێم دەكڕن. لاخانی تەمەنی نزیكەی (٦۰ ساڵ)ە، لە لەندەن دەژی، بەڵام لە هەولێریش ماڵی هەیە، دەوترێت ئەو كەسەی دەیەوێت پێ بخاتە ناو بازرگانی نەوتەوە لە هەرێم، ئەبێ شەوێك بەشداری ئاهەنگی نۆشینی شامپانیا بكات لە ماڵەكەی لاخانی، خواردنی میوانەكانیش لە دوبەیەوە رەوانەی ماڵەكەی لاخانی دەكرێت لە هەولێر. مورتەزا لاخانی بە رۆژنامەی (فاینەنشاڵ تایمزی)ی بەریتانی راگەیاندووە "لە كەراچی پاكستان لە دایكبووم‌و لە لەندەن گەورەبووم". لاخانی پیاوێكە كە بەهێمنی ئەدوێ، پێڵاو بەبێ گۆرەوی لەپێ دەكات، كراسی دوو رەنگ لەبەردەكات، لە شاری كاراچی پاكستان لەدایكبووە، بەڵام لە لەندەن گەورەبووە، بەرلەوەی چانس بەرەو شاری ڤانكۆڤەری كەنەدا كێشی بكات.  لاخانی لەبارەی چیرۆكی ژیانی خۆیەوە دەڵێ:" توانیم لە هیچەوە شتێك لەخۆمدا دروست بكەم، سەرەتای كاركردنم بە خاوێنكردنەوەی حەوزی كبریت لە كەنەدا دەستیپێكرد". بنەماڵەی لاخانی نزیكن لە هۆزی "بۆتۆ" كە هۆزێكی بەهێزی پاكستانە، هەروەها پەیوەندی بەهێزیان لەگەڵ مارك ریچ گەورە بازرگانی نەوت هەیە كە دامەزرێنەری كۆمپانیای جلینكورە. لاخانی‌و هەورامی لاخانی سەرەتای ساڵانی ۲۰۰۰ رووی لە بەغداد كردووە بۆ كاركردن لەبواری نەوت بەرامبەر بە خۆراك، ئەو لە دوای ساڵی ۲۰۰۳وە زیاتر بازرگانییەكەی لە عێراق جێگیركردووەو چاوی بڕیوەتە نەوتی هەرێمی كوردستان، ئەگەرچی لە بەغداد تێوەگلاوە لە پلانێكی ئاڵۆزدا بۆ كڕینی نەوتی عێراق‌و خۆدەربازكردن لەو كۆتوبەندانەی كە ئەوكات بەهۆی سزا ئابورییەكانەوە بەسەر رژێمی سەددامدا سەپێندراوە، لەوانە قەدەغەكردنی فرۆشتنی نەوت، بەڵام لەوبارەیەوە هیچ تۆمەتێك لەسەر لاخانی‌و كۆمپانیای گلینگور ساغ نەكراوەتەوە، ئەمە سەردەمەكەی دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی نەوت بەرامبەر بە خۆراك. لە كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمدا لە 2006 كاتێك ئاشتی هەورامی پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان وەردەگرێت، لاخانی كۆمپانیاكەی دەهێنێتە كوردستان‌و لە پاڵ ئاشتی هەورامیدا كار لە نەوتی هەرێمدا دەكات،  كۆمپانیاكەی كەلوپەل‌و پێداویستی بۆ ئەو كۆمپانیا بیانییانەی بواری نەوت دابین كردووە كە لە هەرێمی كوردستان كاریانكردووە، لاخانی نوێنەرایەتی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی كردووە لە چەندین پرۆژەی هاوبەش لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكان، وەكو گەورە راوێژكار لەپشت تەواوی بیرۆكەكانی ئاشتی هەورامییەوە بووە لە بواری نەوت‌و غازدا. بەپێی قسەی خۆی كە بە رۆژنامەی (فاینەنشاڵ تایمز)ی راگەیاندووە، موچەكەی لاخانی لە حكومەتی هەرێم یەك ملیۆن دۆلار بووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٥ەوە بەهۆی قەیرانی داراییەوە موچەكەی بۆ ٢٥٠ هەزار دۆلار كەمكراوەتەوە.  لاخانی لە ساڵی 2014ەوە گرێبەستێكی لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان واژۆكردووە بۆ تێپەڕاندنی كارە لۆجیستییەكانی نەوتی هەرێم، كە خۆی دەبینێتەوە لە باركردنی نەوتی خاو لە بەندەری جەیهانی توركیاو چاودێریكردنی عەمبارەكانی نەوت‌و هەماهەنگی لەگەڵ خاوەن كەشتییەكان‌و وەزارەتی وزەی توركیاو كۆمپانیاكان. لەو كاتەدا بیرۆكەی ئابوری سەربەخۆ دێتەگۆڕێ، هەربۆیە بیرۆكەی زیادكردنی ئاشتی وەبەرهێنانی نەوت بۆ (ملیۆنێك) بەرمیل لە رۆژێكدا دەدرێت بە گوێی بەرپرسانی هەرێمدا، ئەمە وادەكات ئەوكات بەرپرسانی هەرێم رازی نەبن بەوەی نەوت رادەستی بەغداد بكەن، سەرەنجام ئەم بیرۆكەیە وایكرد بەغداد بەشە بودجەی هەرێمی ببڕێت كە مانگانە (ترلیۆنێك‌و 200 ملیار) دینار بوو. لەدوای ئەو بڕیارە حكومەتی هەرێم روبەرووی قەیرانی گەورەی دارایی بوەوە، بەتایبەتیش دوای دروستبوونی "داعش"و دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕی جیهانیدا.   ساڵی ۲۰۱٤ هەرێمی كوردستان دەستیكرد بە فرۆشتنی نەوت بەشێوەی سەربەخۆ لەڕێگەی بۆری نەوتی توركیاوە، لێرەوە لاخانی بەتەواوەتی جێ پێی خۆی لە كەرتی نەوتی هەرێمدا جێگركرد، ئەو لەگەڵ ئاشتی هەورامی سەرەداوی نەوتی هەرێمیان گرتە دەست، لاخانی خشتەی زەمەنی ناردنی نەوتی هەرێمی بۆ بەندەری جەیهانی توركیا ئامادە دەكرد، چاودێری ئەمبارەكانی دەكرد، هەماهەنگی لەگەڵ خاوەن كەشتییەكانی گواستنەوەی نەوت‌و كۆمپانیا بازرگانییەكانی توركیادا دەكرد كە بۆرییەكانی نەوتیان بەڕێوە دەبرد، تا ئەمڕۆش سەرەداوی نەوتی هەرێم‌و داهاتەكەی‌و فرۆشتنی‌و مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمپانیاكان لەدەستی ئەواندایە‌و بەتەواوەی رادەستی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان نەكراوە.  

راپۆرتی: ئاراس حەسەن  سەرچاوەکانی وزە بەگرنگترین هۆکار دادەنرێت کەوا بەشداریکردووە لە پێشکەوتنی ژیان بەتایبەتیش لەبوارەکانی ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و تەکنلۆجی ، وڵاتان هەرلەسەرەتای دۆزنەوەی تاکوئێستا سەرچاوەکانی وزە بە بنمای پێشکەوتنی ئابوری وڵاتە پێشکەوتووەکان دەزانن . تایبەتمەندی سەرچاوەکانی وزە جگەلە وزەی گۆڕاو ( الغیر المتجددە) کە گرنگترینیان ( گاز یاخود غاز ، نەوت ، خەڵوزی بەردین ) لەوەدایە کە بەشێوەیەکی هاوتا دابەش نەبووە لە جگرافیادا . بەشێوەیەک لە ٤٧.٧٪ ی یەدەگی جیهانی نەوت لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدایە ، ١٥.٧٪ یەدەگی جیهانی بەتەنها لە  سعودیە یە. لەکاتێکدا ٠.٣٪ یەدەگی نەوتی جیهانی لە وڵاتانی یەکێتی ئەورووپایە . بەهەمان شێوە ٤٢.٧٪ یەدەگی جیهانی ( گاز یان غاز ) لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە بەتایەت لە ئێران و قەتەر . ئەم یەدەگە زۆرەی نەوت و گاز لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وایکردووە کە ناوچەکە ببێت بەجێگای بایەخ و ستراتیجی گرنگ لە هەمانکاتدا سەرهەڵدانی ناکۆکی ( نزاعات ) نێودەوڵەتی جیاواز لە پێناو دەستگرتن بەسەر ئەم ناوچەیەدا ، بەتایبەت لە پاش جەنگی سارد . ئەمەش وایکرد ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ببێت بە چەقی ململانێ و کێبڕکێی هێزە نێودەوڵەتییە گەورەکان ، دواجار ئەم ململانێ یە سەریکێشا بۆ ناکۆکی سەربازی لەکاتێکەوە بۆ کاتێکی تر ، بۆنمونە جەنگی ئەمریکا و عێراق ، وە چالاکییە تیرۆریستییەکان بۆ سەر دامەزراوە نەوتییەکان و ناوچەکانی بەرهەم هێنانی نەوت . بۆ قسە کردن لەسەر ئاسایش وزە پێویستە چەند خاڵێکی گرنگ ڕوون بکەینەوە . ⚈ واتا ( مفهوم ) ی ئاسایش لەماوەی نێوان جەنگی جیهانی دووەم و جەنگی سارد تیوری واقعی ( النظرية الواقعية ) زاڵ بوو بەسەر سیاسەتی نێودەوڵەتی ، ئەم تیۆرەش گرنگی یەکی زۆری دەدا بە ئاسایشی دەوڵەتی نەتەوەیی ( أمن الدولة القومية ) ، کەوا بەشێوەیەکی بەرفراوان و گەورە بڵاوەی کرد بەتایبەتی لە قۆناغی پێشبڕکێی خۆپڕچەک کردن ( سباق التسلح) و بڵاو بونەوەی چەکی ئەتۆمی لە نێوان ولایەتە یکگرتووەکانی ئەمریکا و یەکێتی سۆڤێتی پێشوو هەردوو دەوڵەت کاریان دەکرد لە پێناو زیاتر بەدەست هێنانی چەک بۆ پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی ( امنها القومی ) ، زاراوەی ئاسایشی نەتەوەیی لەوکاتەدا زیاتر ترکیز لەسەر ئەگەری هەڕەشەی سەربازی دەرەکی بوو ، بەپێی تیۆری واقعی سیاسەتی نێودەوڵەتی دابەش دەبێت بۆ دوو ئاست #ئاستی_سەرەوە و ئاستی خوارەوە ، مەبەست لە سیاسەتی سەرەوە ( السياسة العليا ) ئەو سیاسەتەیە کە بەهیچ شێوەیەک ناکرێت سازشی لەسەر بکرێت ئەویش بریتی یە لە پاراستنی ئاسایشی دەوڵەتی نیشتمانی لە دەستوەردانی سەربازی ، بەڵام سیاسەتی خوارەوە ( السياسة الدنيا ) بریتی یە لە پارێزگاری کردن لە ئاسایشی کۆمەڵایەتی و مرۆیی و کەلتوری ... هتد ، لەپاش جەنگی سارد و کەوتنی یەکێتی سۆڤێت مفاهیمی نوێ سەری هەڵدا لە سیاسەتی نێودەوڵەتی ، وەک مفهومی کۆکردنەوەی سەرجەم پێکهاتە ئابوورییەکان بۆ ئەوەی یەکتر تەواو بکەن ( التكامل الإقتصادي ) وە مفهومی گەشەپێدان ( التنمية ) . لەم چوار چێوەیەشدا کتێبێکی ڕۆبیرت مکنمارا Robert - McNamara ، بەناوی کرۆکی ئاسایش ( جوهر الأمن ) دەرکەوت The Essence of Security. بۆ جەخت کردنەوە لەو لایەنانەی ( الابعاد ) کە سەربازی نین و پەیوەستن بە ئاسایشەوە . ناو براو دەڵێت ئاسایش تەنها لایەنی سەربازی لەخۆناگرێت بەتەنها بەڵکو لایەنی گەشەپێدانیشە ( التنمية ) ، چونکە بەبێ گەشەپێدان ئاسایش بونی نیە . ئەو دەوڵەتانەی کە گەشەپێدانیان نیە وڵاتانی نا ئارامن . لێرەشەوە مفهومی ئاسایشی دەوڵەت فراوانتر دەبێت کەوا گشتگیرتربێت وە هەندێک مفهومی تری نوێ لەخۆبگرێت بۆنمونە مفهومی مرۆڤایەتی ( الإنسانية ) مفهومی خۆراک ( الغذائية ) ، مفهومی ئاسایشی ئاو ( الأمن المائي ) ، مفهومی ئاسایشی وزە ( أمن الطاقة ) ، وە مفهومی ئاسایشی ژینگەیی ( الأمن البيئي ) . لەگەڵ پێشکەوتنی نێودەوڵەتی و جیاوازی نێوان ترازوی هێز دەوڵەتی تر دەرکەوت کەوا کێبڕکێ دەکەن لەسەر جێگایەک لە ئاستی نێودەوڵەتی ( المكانة الدولية ) ، لەگرنگ ترین ئەو بوارانەش کە ئەم هێزە نێودەوڵەتییانە یان هەرێمی یانە کێبڕکێی لەسەر دەکەن هەوڵدانە بۆ دەستگرتن بەسەر سەرچاوەکانی وزە و دابین کردنی گەیاندنی ( تأمين امدادها ) ،چونکە ئەم مادانە ( الموارد ) بە مادەی دەگمەن ( الندرة ) دەناسرێن و بەردەوامیش خواست لەسەریان ڕوو لە زیادییە چونکە بە بنمای ئابووری دادەنرێت ، وەئەوهێزانەشی کەوا ئەم هەوڵانە دەدەن زیاتر ئابوورییە گەورەکانی جیهانن (ئەمریکا ، چین ، ڕوسیا ...هتد ) . زۆرێک لە شیکەرەوان و نوسەران بڕوایان وایە کەململانێی داهاتوو ململانێیە لەسەر وزە و سەرچاوەکانی و گەیاندنی . لەپاش جەنگی ئۆکتۆبەری ساڵی ١٩٧٣ وڵاتانی ڕۆژئاوا لە بەرەی ئسرائیل وەستان ، لە بەرانبەردا OPEC لە پێشیشیانەوە عربستانی سعودیە لەگەڵ ئێران بڕیاریاندا کەوا ئیتر نەوت هەناردە نەکەن بۆ ئەمریکاو وڵاتانی یەکێتی ئەورووپا ، ئەمەش قەیرانێکی جیهانی گەورەی خولقاند کە بەڕادەیەکی زۆر خواست لەسەر نەوت زیادی کرد و ئابوری جیهانی پەک خست ، لێرەوە ئیتر دەرکەوت کەوا مەترسی بڕینی هەناردەی نەوت کەمتر نیە لە هەڕەشەی سەربازی . ئیتر لێرەوە توێژینەوەکانی بواری ئاسایش ترکیزیان خستەسەر لایەنەکانی ئابوری و لایەنەکانی ئاسایش وە مەترسییەکانی ( الأبعاد الاقتصادية و الأبعاد الأمنية ) . ⚈ سەرهەڵدانی مفهومی ئاسایشی وزە وەک ئاماژەمان پێکرد مفهومی ئاسایشی وزە و دەرکەوتنی لە سیاسەتی وڵاتانی پیشەسازی گەورە بەتایبەت ئەمریکا دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ڕووداوانەی کەوا لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا ڕویاندا لە دیارترینیشیان جەنگی عەرەب - ئسرائیل لە ساڵی ١٩٧٣ ، شۆڕشی ئیسلامی ئێران لە ساڵی ١٩٧٩ ، ئەو هێرشەتیرۆریستیانەی کەدەکرایە سەر دامەزراوە نەوتییەگەورەکانی کەنداوی عەرەبی کەوا لەڕووی ستراتیجی یەوە خاوەن قورسایی گەورەن لە بازاڕی وزەی جیهانی ( کۆمپانیای ئارامکۆ ) بەنمونە . لەپاش ئەو ڕووداوە نێودەوڵەتییانە ئیتر مفهومی ئاسایشی وزە پانتاییەکی فراوانی داگیرکرد لە ستراتیجی ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتانی خاوەن پیشەسازی گەورە ، ئیتر لێرەوە ئەم وڵاتانە دەستیانکرد بە داڕشتنی ستراتیجێکی نەتەوەیی مەحکەم لە پێناو پارێزگاری کردن لە وزە لە ناوخۆ و لە دەرەوەش ، کەوتنە خەرج کردنی پارە بۆ توێژینەوە و لێکۆڵینەوە تایبەت بە بواری ئاسایشی وزە . ئێتر لەوگاتەوە گرفتی ( إشكالية ) دەستنیشانکردنی مفهومێکی دیاری کراو سەری هەڵدا بۆ ئاسایشی وزە لە لایەن توێژەران و لێکۆڵەرەوان . یاخود لە لایەن دەوڵەتانی بەرهەم هێن و دەوڵەتانی بەکارهێن ، بونی لایەنی ( ابعاد) سیاسی ئاسایشی ژینگەیی ، وە هۆکاری ئابوری تایبەت بە خواست و خستنەڕوو ( العرض والطلب ) هەموو ئەمانە پێکەوە بونە هۆکار گەلێک کەوا ئاسان نەبێت کە بتوانرێت دەستنیشانی مفهومی ئاسایشی وزە بکرێت ( أمن الطاقة ) . ⚫ واتای ئاسایشی وزە ( مفهوم أمن الطاقة ) ئاسایشی وزە لە مانا باوەکەیدا ( التقلیدی) واتە ئاسایشی خستنەڕوو ( أمن المعروض ئەمەش لەڕێگەی ترکیز کردنە سەر بەرهەم هێنانی پێویست لەسەرچاوەکانی بەرهەم هێنان بەنرخێکی گونجاو کە هەمووان دەستیان پێی ڕابگات . ئاسایشی وزەی هەروڵاتێک کاتێک بەرقەرار دەبێت کە ئەو دەوڵەتە بتوانێت وزە بەدەست بهێنێت ( مورد الطاقة ) بەنرخێکی گونجاو . هەر لەبەر ئەم هۆکارەشە کەوا وڵاتانی زلهێز دستوەردانی سیاسی و سەربازی دەکەن لە وڵاتانی بەرهەم هێن بەئامانجی بەدەستهێنانی ئەم داواکارییە ( المطلب ) . بەم شێوەیەش ئاسایشی وزە ترکیز دەکاتە سەر ئاسایشی خستنەڕوو ( أمن المعروض ) ، چونکە کەمکردنەوەی خستنەڕوو لە بازاڕی جیهانی دەبێتەهۆی بەرز بوونەوەی نرخی وزە ( نەوت ، گاز ) ئەمەش کاردەکاتە سەر ئاسایشی نەتەوەیی و ئابوری وڵاتانی بەکاربەر ( المستهلكة ) . ◾ پێناسەی باوی ئاسایشی خستنەڕوو زۆرێک پرسیار دەورووژێنێت وە گرفتی دیاریکردنی نرخ دێنێتە پێشەوە مەبەست لە نرخێکی گونجاوە ، کێ ئەم نرخە گونجاوە دیاری دەکات ، چۆن دەگەیت بە نرخی گونجاو کەبەدڵی دەوڵەتی بەرهەم هێن و دەوڵەتی بەکاربەریش بێت . ئەو نرخەی کە بەلای دەوڵەتانی بەکارهێنەوە گونجاوە ڕەنگە بەلای دەوڵەتی بەرهەم هێنەوە گونجاو نەبێت چونکە ئەم خواستی نرخێکی بەرز تری هەیە ، ئەمەش بەهۆی ئەوەی کە وڵاتانی بەرهەم هێن زیاتر وڵاتانی تازە پێگەیشتوون و بەشێوەیەکی زۆر پشت بەداهاتی وزە دەبەستن ( نەوت ، گاز ) لە ئاسایشی نەتەوەیی و ئابوریاندا . لە هەمانکاتدا وڵاتانی بەکاربەر خواستیان لەسەر نرخێکی هەرزانە چونکە نرخی بەرز دەبێتەهۆی بارگرانی بۆ سەر ئابوری وڵات و هاوڵاتیانیان . کەواتە نرخی بەرز و نزمی وزە هۆکارێکی گرنگە لە ئاسایشی وزە . بەپێی هەندێک توێژینەوەی ئابوری بەرزی نرخی نەوت لە قازانجی وڵاتانی بەرهەم هێن نیە لەمەودای دوردا ، دەرهاویشتەی خراپی دەبێت لە بازرگانی نێودەوڵەتیدا ( التكامل التجاري الدولي ) ، بەتایبەت لەکاتی بەرز بوونەوەی نرخی نەوت ئەو شمەک و کاڵایانەش بەرز دەبێتەوە کەوا شایەنی ئاڵوگۆڕ کردنن لە بازرگانی نێودەوڵەتی ، ئەمەش کاریگەری نەرێنی دەبێت لەسەر وڵاتانی بەرهەم هێن کە ئەو شمەک و کاڵانە لە بازاڕی نێودەوڵەتی دەکڕن یاخود هاوردەی دەکەن لە ڕێگەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێودەوڵەتی . ئەمەش بەڕوونی لە قەیرانی ئابووری ساڵی ٢٠٠٨ ڕەنگی دایەوە لە ئابووری ئەمریکا و لە پشتی ئەویش ئابوری جیهانی ، کەوا ئەم پەیوەندییە چەند کارلێک دەکات لە نێوان وڵاتانی بەکاربەر و بەرهەم هێن ( المستهلكة و المنتجة ) . ◾ وەک باسمانکرد کەوا هەندێک توێژینەوە ( أمن إمداد الطاقة ) بەواتای دابین کردنی بڕی پێویست لە وزە بۆ ڕوو بە ڕوو بونەوەی پێویستیە بنەڕەتییەکانی هاوڵانیان ، وە بەدەستهێنانی ئاستی پێشکەوتن داواکروە . لەپاش زیاد بوونی خواست لەسەر نەوت و گاز وە ناجێگیری نرخ ، وەپشت بەستنی زۆرینەی وڵاتان بە وزەی هاوردە ، وەترس لە پچڕانی گەیشتنی نەوت ( إنقطاع الإمدادات ) وە بەرزی نرخی وای لە وڵاتان کردووە کەبەدوای وزەی جێگرەوەدا بگەڕێن ( الطاقة المتجددة ) وە برەوی پێبدەن. لەم ڕوانگەشەوە دەوڵەتان هەڵدەستن بە هەمە چەشنکردنی سەرچاوەکانی وزە ، بەتایبەتی لە دۆخێکی وادا کە کێبڕکێ یەکی نێودەوڵەتی زۆر هەیە ئاخۆ کێ زۆرترین پشکی بەرکەوێت . لێرەدا بایەخی کۆمپانیا کانی ئاسایشی بازگانی دەردەکەوێت کە لە بواری وزەدا کاردەکەن ، کە مفهومی ئاسایشی وزە لای ئەمان خۆی دەبینێتەوە لە سیستەمێکی وەبەرهێنانی یاسایی جێگیر لە وڵاتانی بەرهەم هێندا . ئەو ڕۆڵەی کە کۆمپانیا گەورەکان گێڕاویانە مفهومێکی هێنایە گۆڕێ لای دەوڵەتانی بەرهەم هێنی وزە ئەویش مفهومی ئاسایشی یەدەگی وزە یە ( أمن احتياطيات موارد الطاقة ) ، ئەمەش وایکردووە کە وڵاتانی بەرهەم هێن تبنی سیاسەتێک بکەن کە پارێزگاری بکات لە یەدەگی نەوت وەک بەشێک لە ئاسایشی نەتەوەیی لێی بڕوانێت ، وە یەکێک بێت لە سەرچاوەکانی هێزی لە هەردوو ئاستی ناوخۆیی و دەرەکی . ئەمەش وایکردووە کەوا وڵاتانێ بەرهەم هێن جوڵەی تەواوەتی ( تحکم ) بکەن بە قۆناغی یەک لە دوای یەکی وزە .( سلسلة الطاقة ) لە دەرهێنانەوە بۆ گواستنەوە دواتر بۆ دابەشکردن . وڵاتانی بەرهەم هێن بڕیاری پرنسیپی بە نیشتمانی بونی وزەیاندا ، ئەمەش بوو بە مایەی نیگەرانی لای وڵاتانی بەکاربەر وە بەهەڕەشە لە قەڵەمیاندا بۆ سەر ئاسایشی وزەی نیشتمانییان ، کە ڕەنگە لە داهاتودا سەربکێشێت بۆ ململانێ لە نێوانیاندا ( المنتجة و المستهلكة ) ، وە ڕەنگە ئەم ململانێیە سەربکێشێت بۆ ڕوو بە ڕوو بوونەوەی سەربازی ( جەنگ ) ، ئەم پێشهاتە پاڵینابە وڵاتانی بەکاربەری نەوت و گاز کەوا کۆگای هەڵگرتنی نەوت و گاز بنیاد بنێن بۆ ئەوەی لە کاتی وەستانی هەناردەی نەوت ئەم یەدەگانە بەکار بهێنن. ◾ لێرەدا جیاوازی بەدی دەکرێت لە مفهومی ئاسایشی وزە لە نێوان وڵاتانی بەکاربەر ، چونکە هەروڵاتێک خواستی هەیە کەوا گەورە ترین پشکی بەرکەوێت لە بازاڕی وزەدا ، وە لە نێوان وڵاتانی بەرهەم هێنیش کەوا چۆن پشکی خۆیان دابەش بکەن لە بازاڕی وزە دا ، سەرئەنجام ئەمەش ئاستەنگی دروستکردوە بۆ ڕێکەوتن لەسەر مفهومێک بۆ ئاسایشی وزە ، بۆیە لە زۆربەی کات دەبینین وڵاتان پەنادەبەن بۆ بژاردەی سیاسی و سەربازی بۆ بەدەستهێنانی ئاسایشی وزە لەژێر ناونیشانی جیا جیا دا . ⚫ جیاوازی مفهوم و پێناسەی ئاسایشی وزە ٭ ئاسایشی وزە لای وڵاتانی بەکاربەر و پیشەسازی گەورە بەواتای نەپچڕانی گەیشتنی وزە دێت ، ئەمەش سەرەڕای هەمە چەشنەکردنی سەرچاوەکانی ، وە پتەوکردنی ڕێرخانی وڵاتانی بەرهەم هێن بۆ ئەوەی بەردەوامبێت لە گەیاندنی وزە بۆ بازاڕی نێودەوڵەتی ، وەپشت ببەستن بە تەکنلۆجیا بەمەبەستی کەم کردنەوەی بەکارهێنانی وزە ( ئۆتۆمبیلی کارەبایی ) بۆنمونە . ٭ بەڵام لای وڵاتانی بەرهەم هێن ئاسایشی وزە لە ڕێگەی گەیشتن بە نرخێکی گونجاو بەرقەرار دەبێت لە بازاڕی جیهانی وزەدا ، وە فەراهەم بونی بازاڕی بەکاربەر ( المستهلكة ) ، وە پێش خستنی ژێرخانی دامەزراوە نەوتییەکان دادەنرێت . ٭ بەڵام وڵاتانی هەڵکشاو ( گەشەسەندو) ئەوانەی کە داخوازی زیاتریان هەیە بۆ وزە ئاسایشی وزە وادەبینن کەوا گەرەنتی بدرێت لەسەر چاوەکانی وزە وە ئەو پێداویستی و خواستە بەردەوامەی کە هەیە بۆ وزە دابین بکرێت ، وە هەمە چەشنەکردنی سەرچاوەکانی وزە لە ڕێگەی پشت بەستن بە تەکنلۆجیا بۆ کەم کردنەوەی بەکارهێنانی نەوت ، بۆ دابین کردنی پێداویستی هاوڵاتیان . ٭ لەهەمانکاتدا هاوردە کەرانی وزە ئەوانەی کە داهاتیان مام ناوەند و نزمە ئاسایشی وزە وادەبینن کەوا پێویستی هاوڵاتیان دابین بکات لە ڕێگەی هاوردە کردنی دەرەکییەوە ( من خلال الإستيراد الخارجي ) . ٭ بۆ پێناسەکردنی ئاسایشی وزە پێناسەیەکی دیاریکراو نابینین بەڵکو ڕێکخراوەکای بواری وزە و دامەزراوە فەرمییەکان چەند پێناسە یەکیان خستووەتە ڕوو کە گرنگترینیان ئەمانەن : 🔻 دەزگای نێودەوڵەتی وزە ( الوكالة الدولية للطاقة ) بریتی یە لە بەردەوامی نرخی جێگیر و گونجاو کە هەموان دەستیان پێی ڕابگات ، لەگەڵ بایەخدانی بەردەوام بە بابەتە ژینگەییەکان . وە ئاسایشی وزە هۆکاری سەرەکی بوو بۆ لەدایک بونی ئەم دامەزراوەیە دامەزراوەی ( دەزگای نێودەوڵەتی بۆ کاروباری وزە ) . ئەمیش لەڕێگەی هەماهەنگی و هاوبەشی کردن لەنێوان وڵاتاندا . 🔻 بانکی نێودەوڵەتی ( البنك الدولي ) مفهومی بانکی نێودەوڵەتی بۆ ئاسایشی وزە بریتی یە لە گەرەنتی دانی وڵاتانی بەرهەم هێن بە بەرهەم هێنانی وزە و خستنەڕووی بە نرخێکی گونجاو ئەمەش لە پێناو دوو ئامانج ! ١. ئاسانکاری بۆ گەشەی ئابوری و کەم کردنەوەی ڕێژەی هەژاری . ٢. باشکردنی ڕاستەوخۆی گوزەران و ژیانی هاوڵاتیان بۆ گەیشتن بەخزمەت گوزارییەکانی وزەی نوێ . 🔻 مفهومی ئەمریکی بۆ ئاسایشی وزە مفهومی ئەمریکی بریتی یە لە کارکردن بۆ کەمکردنەوەی پشت بەستن بە هاوردە کردنی وزە لە دەرەوە ، لە ڕێگەی هاندانی هاوڵاتیان بۆ بەکارهێنانی ئەو وزاەی کە لە ناوخۆ بەرهەم دەهێنرێن وەک ( الإيثانول ) ، وە کەمکردنەوەی شۆکی نرخ لە ڕێگەی هەمە چەشنە کردنی هاودەکاران ، ئێستا ئەمریکا پشت بە جێگرەوەی ( بیلوجی ) دەبەستێت لە باتی نەوتی خاو کە ئەویش بەردی زەیتی یە ( الأحفوري ) وەک گرنگترین بنەماکانی ( مقومات ) ئاسایشی نەتەوەیی . 🔻 مفهومی چینی بۆ ئاسایشی وزە بریتی یە لە دابینکردنی ( تأمين ) هاوردە کردنی وزە لە هەردوو ڕێگەی ناوخۆیی و دەرەکی بە ئامانجی هەمە چەشنەکردن و دابینکردنی ئاسایشی وزە . ٭ لەئاستی ناوخۆ چین سەرقاڵی دروستکردنی کۆگایەکی ستراتیجی نەوتە کەوا لەساڵی ٢٠٢٠ تەواو دەبێت کە لە توانایدایە بڕی ( ٥٠٠ ) ملیۆن بەرمیل نەوتی تێدا هەڵبگیرێت بەمەش دەبێتە خاوەن گەورەترین کۆگای نەوت لە پاش ئامریکا کە قەبارەکەی ( ٧٠٠ ) ملێۆن بەرمیلە . ٭ بەڵام لە ئاستی دەرەوە چین لە هەوڵی هەمە چەشنەکردنی سەرچاوەکانە لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وە ناوەڕاستی ئاسیا و هەنێک وڵات لە ئەفریقا و ئەمریکای لاتین . وەکاری کردووە بۆ دامەزراندنی کۆمپانیای گەورە لە بواری وزە ، لە ڕێگەی کۆمپانیای نیشتمانی چینی بۆ نەوت . 🔻 مفهومی یەکێتی ئەوروپا ئەورووپی یەکان چوار کۆڵەکەیان دەستنیشان کردووە بۆ ئاسایشی وزەی ئەوروپا . ١. دەست پێوەگرتن ( إدارة الطلب ) : بەواتای کەم بەکارهێنانی وزە تا ئەوپەڕی توانا . لە ڕێگەی هەندێک مفاهیم پەیوەست بەتوانای بەکارهێنانی وزە ( بكفاءة استخدام الطاقة ) . ٢. هەمە چەشنی لە سەرچاوەکانی وزە : ئەمەش وادەکات کە کەمتر پاشکۆی ناوچەیەک و دەوڵەتێکی دیاری کراو ببێت ( ڕوسیا ) بەنمونە. ٣. بەدوور گرتنی قەیران لە بازاڕی وزە : ئەمەش لەو تێگەیشتنەوە سەرچاوەی گرتووە کە دەڵێت ، کە دەبێت ئاسایشی خستنەڕوو پارێز راو بێت لە ڕێگەی بازاڕێکی ڕێک خراوەوە کە ڕێگربێت لە ڕوودانی قەیران . ٤. زیاد کردنی هەژموون لەسەر خسنەڕوی دەرەکی ( التحكم بالعرض الخارجي ) : لە ڕێگەی بەشداری یاخود هاوبەشی کردن لە کۆمپانیاکانی وڵاتانی سەرەکی کە یەکێتی ئەورووپا پشتی پێدەبەستێت بۆ دابین کردنی نەوت و غاز . 🔻 مفهومی ڕوسیای فیدراڵی بۆ ئاسایشی وزە پێناسەی ئاسایشی وزە لای ڕوسەکان بریتی یە لە ئاسایشی داواکردنی کڕیار ( أمن الطلب مشتري ) ، نرخی بەرز ، پابەندێتی درێژ خایەن ، گەیشتنی وزە بەشێوەیەکی پارێزراو سەلامەت بۆ بازاڕی جیهانی بە تایبەت بازاڕی ئەورووپا بەبێ ئاستەنگ دروستکردن لە لایەن ئەو وڵاتانەی کە پێیدا تێدەپەڕێت ، وە درێژکردنەوەی لولە کێشی غاز بۆ بازاڕی یەکێتی ئەورووپا ، وەکارکردن لە پێناو دروستکردنی هاوسەنگی لە بازاڕی وزەی ڕوسیا بۆ ڕێگری کردن لەوەی کە ڕوسیا وابەستە نەبێت بە بازاڕێکی دیاریکراوەوە . بە خوێندنەوەی هەریەک لەو پێناسانەی لای سەرەوە بۆمان ڕوندە بێتەوە کە هەروڵاتە و تێڕوانینێکی هەیە بۆ ئاسایشی وزە بە پێی بەرژەوەندی نیشتمانی خۆی سەرئەنجام دەتوانین بگەین بە پێناسەیەکی چارەسەر ( اجرائي ) دەربارەی ئاسایشی وزە " بونی بڕی پێویست لە بازاڕی نێودەوڵەتی بە نرخێگی گونجاو و جێگیر ، لە گەڵ کارکردن بە مەبەستی گەشەپێدانی سەرچاوەی وزەی بەردەست لە ڕێگەی تکنلۆجیاوە ، وە گەڕان بەشوێن سەرچاوەی نوێ کە توانای پڕکڕدنەوەی ئەو خواستە زۆرەی هەبێت کە بەردەوام لە زیاد بووندایە ، لە پەنای ئەمەش بەکارهێنانی وزە بە شێوەیەکی درووست ، لەگەڵ فرامۆش نەکردنی بواری ژینگە ". ⚫ ئاسایشی وزە ( أمن الطاقة ) دەتوانین بڵێن ئاسایشی وزە بەستراوەتەوە بە کۆمەڵێک ئاستەنگ ( التحدیات ) کە ئەمەش کاردەکاتەسەر ستراتیجی ئاسایشی وزەی نیشتیمانی و جیهانی ، ئەمەش پاڵی ناوە بەدەوڵەتانەوە کەوا " تبنی " سیاسەت و کەرەستەی جیاواز بکەن کەوا گونجاو بێت لەگەڵ ئەودۆخەی کە هەیە ( الأوضاع الراهنة ) لە هەردوو ئاستی ناوخۆیی و دەرەکی لە گرنگترین ئەو تحدیانەش : ١. ناهاوسەنگی لە خستنەڕوو و خواست لە بازاڕی وزەی جیهانی ، بەهۆی زیاد بونی بەکارهێنانی بەرهەمەکانی وزە بەتایبەت ( نەوت ، غاز ) ، وە زیاد بوونی ژمارەی دانیشتوانی جیهان بە تایبەتیش لە چین و هندستان ، هەتا ئێستا وزەی پێویست بەردەست نیە کە خواستی جیهانی تێر بکات ئەو ڕێژە زۆرەی بەکارهێنان پڕ بکاتەوە کە ساڵانە ڕوو لە زیاد بوونە . ٢. ئەو کۆتوو بەندانەی کە لەسەر هەناردەی وزەن ، پۆڵ هوڵسنل Paul - Horsenell سێ جۆر لەو کۆت و بەندانەی دیاری کردووە ئەوانیش : ◾ کۆسپ لە دەرەوەی توانای خۆت ( إعاقة لأسباب قهرية ) : ئەم جۆرە کۆسپانە کاتێک دروستدەبێت وڵاتی بەرهەم هێن ناتوانێت نەوت هەناردە بکات بە هۆکاری ناوخۆیی یاخود دەرەکی وەک جەنگ ( لیبیا ) بەنمونە . ◾ کۆسپ لە بەردەم هەناردە کردن ( إعاقة من خلال الصادرات ) : کاتێک ڕوو دەدات کە دەوڵەتێک یاخوود چەند دەوڵەتێکی بەرهەم هێن کۆت دەسەپێنن بەسەر هەناردەی دەوڵەتێکی تر جا ئەگەر هۆکارەکە سیاسی بێت یاخود ستراتیجی . ◾ کۆسپی ئابڵوقە ( إعاقة الحضر ) : وڵاتانی بەکاربەر هەندێک جار کۆسپ دادەنێن لەسەر هاوردەکردنی وزە لەسەر لە دەوڵەێکی بەرهەم هێنی دیاریکراو . ◾ بەئامانج گرتنی سەرچاوەکانی وزە و ژێرخانەکەی لە لایەن ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە . لە پاش هێرشەکانی ١١ سێپتمبر ڕێکخراوی قاعیدە سیاسەتێکی نوێی پەیڕەوکرد ئەویش جیهادی ئابوری بوو ! کەخۆی دەبینییەوە لە لێدانی ئابووری دووژمن ڕاستەوخۆ ، ئەمەش لەڕێگەی لێدان لە ژێرخان و دامەزراوە نەوتییەکان لە هەریەک لە عربستانی سعودیە ، عێراق ، یەمەن ، وە کارکردن بۆ لێدانی سەرچاوەکانی نەوت و غاز ، ئەمەش بە ئامانجی لێدان لە ئابوری وڵاتانی بەکاربەری گەورەی وزە لە پێش هەمووشیانەوە ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا . ◾ ئاستەنگەکانی بەردەم کۆمپانیاکانی نەوتی جیهانی ، دەکرێت ئەم ئاستەنگانە لە چوار خاڵی سەرەکی کۆ بکرێتەوە لە ڕووی توانا و کاریگەرییەوە . ١. ئاستەنگی یەکەم ؛ ئەم کۆمپانیانە وێنەیەکی ناشرین یان بۆ دروست بووە لای گەلان کەوا ئەم کۆمپانیانە دژی گەلانی خاوەن نەوت و ئەو سەرمایە سروشتییەن کە سروشت پێی بەخشیون ئەمان دەیدزن . ٢. ئاستەنگی دووەم ؛ پەیوەستە بە ئەو مەترسییە ئەمنیانەی کە لەسەر ژیانی کارمەندانی ئەم کۆمپانیایانە و کەلوپەلەکانیان درووست دەبێت . ٣. ئاستەنگی سێهەم ؛ ئەو مەترسیانەی کە لە ئەنجامی بەرژەوەندی سیاسیەوە دروست دەبێت ، ئەمەش لە ڕێگەی گۆڕانکاری لە یاسای گرێبەستەکانی وەبەرهێنان . ٤. ڕوودانی گۆڕانکاری لە ڕووی ئاسایش و سیاسی ڕیشەیی لە دەوڵەتێکی دیاری کراو . 🔴 لە کۆتایدا دەتوانین بڵێین پەیوەندییەکی کاریگەر هەیە لە نێوان ئاسایشی نەتەوەیی و ئاسایشی وزە ، ئێستا ئاسایشی وزە پێکهاتەیەکی سەرەکییە لە ئاسایشی نەتەوەیی وە پارێزگاری کردن لە ئاسایشی وزە هیچ کەمتر نیە لە ڕووی گرنگییەوە لە پارێزگاری کردن لە خاکی نیشتمان لەکاتی هەر دەستدرێژییەکی دەرەکی ئەم گرنگییە زۆرەش وایکردووە کە دەوڵەتان کێبڕکێ بکەن لە پێناو دەستگرتن بەسەر زۆرترین پشک لە سەرچاوەکانی وزە ، ئەمەش پاڵی ناوە بە دەوڵەتان کە ستراتیجی تایبەت دابڕێژن بۆ پاراستنی ئاسایشی وزە . بۆنمونە لە دواهەمین سێ ستراتیجی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا لەساڵی ٢٠٠٢، ٢٠٠٦ ، ٢٠١٠ سەرجەمیان بە ئاراستەی دابینکردنی ئاسایشی وزەبوون بۆ ئەمریکا . ئەمەش پرسیارێک دەوروژێنێت ئاخۆ پچڕانی گەیاندنی نەوت لە نێوان وڵاتانی بەرهەم هێن و بەکارهێن وادەکات کە دەوڵەتان بچنە دۆخی جەنگی سەربازییەوە لە پێناو دابین کردن و پاراستنی ؟ بەتایبەت کاتێک ئاسایشی وزە لە ئەولەوییەتی ئاسایشی نەتەوەییە لای هەر وڵاتێک . 🔷 چەند نمونەیەکی پراکتیکی یاخود ( تطبيقي ) لەبارەی مفهومی ئاسایشی وزە : 🔹 ئەمریکا ؛ لەپاش هێرشەکانی ١١ سبتمبر لە ناوەندەکانی بڕیاری ستراتیجی ئەمریکا گەشتەن ئەو بڕوایەیی کەوا لە داهاتوودا سەرچاوەکانی وزە ڕوولە کەمی دەکەن بۆ ئەمەش پێویستە کەوا بەخێرایی کۆنترۆڵی ئەم سەرچاوانە بکرێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کەوا نزیکەی ٥٠٪ یەدەگی جیهانی وزە لەم ناوچەیەیە ، ئەوەبوو ئیدارەی جۆرج دەبلیو بۆش خێرا بڕیاری داگیر کردنی عێراقی دا ، بە بیانووی بونی چەکی کۆمەڵکوژ لەدەستی نیزامی ئەوکاتی عێراق ، ئەوەبوو لەپاش ڕوخانی نیزامی سەدام حسین تەنها جێگایەک کە جێگەی بایەخی ئەمریکابوو وەزارەتی نەوتی عێراق بوو ! ڕاستەوخۆش زۆرینەی گرێبەستەکانی نەوت درا بە کۆمپانیایی ( هالیبرتۆنی ئەمریکی ) کە دیک چینی جێگری سەرۆک جۆرج دەبلیو بووش بەڕێوەبەری جێ بە جێ کاری بوو پێش وەرگرتنی پۆستی جێگری سەرۆک . بەڵام ئەم ستراتیجە لە ئیدارەی سەرۆک ئۆباما تاڕادەیەک چووە قۆناغی مت بوونەوە ، وەک بەشێک لە پسپۆڕانی بواری پەیواندییە نێو دەوڵەتییەکان ئاماژەی پێدەکەن ! لەکاتی هاتنی سەرۆ ترامپ جارێکیتر ئەم ستراتیجە چالاک کرایەوە بە ئاماژەی ئەوەی کەوا هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق کەوتنە ڕوو بە ڕوو بونەوەی ئێران و لایەنگرانی لە میلیشیاکانی تا کار گەشتە ئاستی جەنگی سنوردار ، بەو پێیەیی ئێران مەترسی دروستکردووە لەسەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە عێراق ( نەوت ) . لێدوانە یەک لە دوا یەکەکانی سەرۆک ترامپ بەکۆنترۆڵ کردنی سەرچاوەکانی وزە لە سوریا و گرنگی نەدان بە مانەوە یان ڕۆشتنی سەرۆ ئەسەد ، ئاماژەیەکی ترە کەوا ئیدارەی ترامپ ستراتیجی کۆنترۆڵ کردنی سەرچاوەکانی وزەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چالا کردووە تەوە . 🔹ڕوسیا ؛ لەسەروبەندی شۆڕشەکانی بەهاری عربی کاتێک قەتەر و تورکیا و هەندێ لەوڵاتانی ئەوروپا پلانیاندانا بەمەبەستی گۆڕینی ڕژێمی بەشار ئەسەد لە سوریا و دواتر لولە کێش کردنی غازی قەتەر بۆسەر دەریای سپی ناوەڕاست لەوێشەوە هەناردەی ئەوروپا و تورکیا بکرێت . ڕاستەوخۆ ڕوسیا دەست وەردانی سەربازی کردوو شکستی بە پلانەکە هێنا لەگەڵ ئێران و سعودیە هەریەکەیان بۆ بەرژەوەندییەکی تایبەت بەشداریانکرد. چوکە ڕێگری کردن لە دروست بونی بازاڕی نوێ و ڕکەبەری نوێی وزە لە ئەوروپا لە ئەولەوێتی ئاسایشی وزەی ڕوسیا یەو بەزاندنی هێڵی سورە ! 🔹 چین ؛ ڕێکەوتنامەی ٢٦ حوزیرانی ڕابردوو لە نێوان ئێران و چین بۆ دابین کردنی نەوت بۆ ماوەی ٢٥ ، ئاماژەیەکیترە کەوا هێشتا دابین کردنی وزە و سەرچاوەکانی لە ئەولەوییەتی ئاسایشی نەتەوەیی چینە ، سەرەڕای ئەو پێشکەوتنە زۆرەی کەلەبواری تکنلۆجی هاتووەتە ئاراوە . لەبەرانبەریشدا ئێران چاوی لە تکنلۆجیای چینی یە بەو ئومێدەی لەم ڕێگەیەوە ئاستی بەرهەم هێنانی بگەیەنێت( ٨.٥ ) ملیۆن بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا . 🔹تورکیا ؛ تورکیا سەرجەم بنماکانی دەوڵەتێکی ئقلیمی تێدایە ، لە ڕووبەری زەووی ، ژمارەی دانیشتوان ، هێزی هەواڵگری و سەربازی . خاڵی لاوازی وزە و ئابوورییە یەکی لاوازە ! بۆیە دەبینین ئێستا چۆن نەوتی هەرێمی بە بارمتە گرتووە و چاوی لەو خەونە مێژووی یەشە کەوا پاش کۆتای هاتنی ڕێکەوتن نامەی لۆزان دەست بگریت بەسەر هیلالی نەوتی لە کرکوک بۆ دەشتی نەینەوا و دواتر بۆشاری حەلەب لە سوریا ، لە ڕۆژهەڵاتی دەریای سپی ناوەڕاست لەگەڵ قوبرس و یۆنان لە کێشەدایە بەهۆی ویستی دەستگرتن بەسەر سەرچاوەکانی گازی سروشتی لەو ناوچەیە ، بەهەمان شێوە لە لیبیا گلاوەتە جەنگێکی نادیار لە پێناو دەستگرتن بەسەر سەرچاوەکانی وزەی ئەو ووڵاتە ، ئەمە سەرەڕای هەوڵەکانی لە سۆمال بەهاوکاری قەتەر بۆ هەمان مەبەست . بەکورتی ئەمە وێنەی بچوک کراوەی ئەو کێشمە کێشم و ململانێیە کە لەنێوان هێزە نێودەوڵەتی و هەرێمییەکاندا دەگوزەرێت لە ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتی دەریای سپی ناوەڕاست تا دەگاتە باکوری ئەفریقا ( لیبیا) . 🔴 پرسیارێکی گرنگ لێرەدا خۆی دەسەپێنێت ، ئایا کورد لە کوێی ئەم وێنە بچوکراوە دایە ؟ یاخود لە بنڕەتدا بونی هەیە لەوێنەکەدا ؟ 🔻 تێبینی ١ کورتەیەک لە فلیمی W 2008 کە باس لە ستراتیجی ئەمریکا دەکات بۆ کۆنترۆڵ کردنی سەرچاوەکانی وزە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئۆراسیا . https://www.facebook.com/aras.hasan.925/videos/1128085487578060/ 🔻 تێبینی ٢ دیکۆمێنتارییەکی تایبەت بە تورکیا کە بەهاوکاری قەتەر لەهەوڵی کۆنترۆڵ کردنی سەرچاوەکانی وزە یە لە سۆمال . بەستەرەکەی لە کۆمێنت دادەنێم ! https://www.skynewsarabia.com/program/documentaries/1359481-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%81%D9%88%D9%86    

راپۆرتی: عەمار عەزیز - كەركوك ناو  ژیانی ئێستای خوناف قاسم وه‌ك به‌هه‌شت وایه‌، بە به‌راورد به‌وكاته‌ی وێنه‌كه‌ی تیادا گرتووە؛ كه‌ ژیانی دۆزه‌خیی ئێزیدییه‌كان به‌ده‌ست داعشه‌وه‌ پیشانی جیهان ده‌دات. جیاوازی نێوان ئه‌و دوو وێنه‌ و ژیانه‌؛ نزیكه‌ی شه‌ش ساڵه‌، یه‌كه‌میان له‌ عیراق و دوه‌میان له‌ ئه‌ڵمانیا گیراوە‌. له‌ وێنه‌ی یه‌كه‌مدا، ئافره‌تێكی ئێزیدی، به‌ منداڵه‌كه‌ی باوه‌شییه‌وه‌، له‌گه‌ڵ دوو كچیدا كه‌ سه‌رتاپا خۆڵاوین و ماندوێتییان پێوه‌دیاره‌، له‌ پێشی كاروانێكه‌وه‌ به‌پێ ده‌شتاییه‌كی وشكهه‌ڵاتوو ده‌بڕن. مێژوی ئه‌و وێنه‌یه‌؛ 9ی ئابی 2014ـیه‌، له‌ ناوچه‌یه‌كی نێوان دهۆلا و دووگرێ له‌ قه‌زای شنگال، دوا سنوری عیراق به‌ره‌و سوریا. "ئه‌و رۆژه‌ی وێنه‌كه‌ی ئێمه‌ی تیادا گیراوه‌؛ وه‌ك قیامه‌ت و دۆزه‌خ وابوو، نه‌مانده‌زانی روو له‌ كوێ بكه‌ین، ئه‌وه‌نده‌ رۆژێكی ره‌ش و ناخۆش بوو نازانم چۆن وه‌سفی بكه‌م" خوناف عه‌لی قاسم، ئه‌و ژنه‌ی له‌ وێنه‌كه‌دا ده‌ركه‌وتووه‌ وای وت. له‌ كاتی وێنه‌ی یه‌كه‌مدا، خوناف ته‌مه‌نی 31 ساڵ، منداڵه‌كه‌ی باوه‌شی؛ سه‌عدی ته‌مه‌ن سێ ساڵ و كچه‌كانیشی؛ دالیا شه‌ش ساڵ و زینا پێنج ساڵ بون. ئه‌و خێزانه‌ له‌ ناوچه‌ی گرزه‌ركی شنگاله‌وه‌ هه‌ڵدێن، كاتێك داعش له‌ 3ی ئابی 2014دا ده‌گاته‌ ناوچه‌كه‌، دوای شه‌ش رۆژ به‌پێ ده‌گه‌نه‌ چیای قه‌زاكه‌ له‌ خۆرئاوای نه‌ینه‌وا و له‌ 9ی ئابیشدا به‌ره‌و سوریا به‌ڕێده‌كه‌ون. له‌و كۆچه‌ ناچارییه‌دا، ژماره‌یه‌ك رۆژنامه‌نوس مه‌ینه‌تی ئێزیدییه‌كانیان بۆ جیهان گواسته‌وه‌، تا چاوی كامێرای یه‌كێكیان ده‌چێته‌ سه‌ر خێزانه‌كه‌ی خوناف. "قه‌د بیرم له‌وه‌ نه‌كردبۆوه‌، ئه‌و وێنه‌ ته‌واوی ژیانی ئێمه‌ بگۆڕێت و خه‌ڵك به‌و راده‌یه‌ رێزمان لێبگرن" خوناف بۆ (كه‌ركوك ناو) واده‌ڵێت. له‌و كۆچه‌دا؛ هه‌موو ئه‌ندامانی خێزانه‌كه‌ به‌ پارێزراوی گه‌یشتنه‌ كه‌ناری ئارامی. له‌و ساڵه‌دا؛ داعش سه‌دان هاوڵاتی ئێزیدی "كۆمه‌ڵكوژ" كرد و زیاتر له‌ شه‌ش هه‌زار كه‌سی رفاند، كه‌ هێشتا چاره‌نوسی نزیك به‌ نیوه‌یان نادیاره‌. "دوای وێنه‌كه‌؛ گه‌یشتینه‌ سوریا، به‌ڵام ته‌نیا شه‌و و رۆژێك ماینه‌وه‌، به‌رێكه‌تین بۆ هه‌رێمی كوردستان و له‌وێشه‌وه‌ دوای 15 رۆژ چوینه‌ توركیا" سه‌عید یوسف (38 ساڵ)، هاوسه‌ری خوناف وای وت، ئه‌و ده‌ڵێت نازانن رۆژنامه‌نوسه‌كه‌ كێیە وێنه‌كه‌ی گرتون، به‌ڵام وێنه‌كه‌ بۆته‌ ره‌مزێك و زۆر هاوكاری بۆ ئه‌وان هێنا. خێزانه‌كه‌ به‌ ئامانجی گه‌یشتنه‌ ئه‌وروپا چونه‌ توركیا. خوناف وتی "له‌ توركیا خێزانێكی كورد ئێمه‌یان ناسییه‌وه‌، وتیان تۆ ئه‌و ژنه‌ی له‌ وێنه‌كه‌دایت، باوه‌ڕم نه‌كرد تا رۆژنامه‌یه‌كیان نیشاندام و وێنه‌كه‌م بینی". دوای نزیكه‌ی شه‌ش ساڵ، خوناف و سێ منداڵه‌كه‌ی، وێنه‌یه‌كی تریان گرت و له‌ تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا بڵاویانكرده‌وه‌، بۆ نیشاندانی جیاوازی نێوان هه‌ردوو وێنه‌كه‌. له‌ وێنه‌ی دوه‌مدا، کە ته‌مموزی 2020 له‌ ئه‌ڵمانیا گیراوه‌؛ دوو كچ و كوڕه‌كه‌ی ئه‌و خێزانه‌ گه‌وره‌بون، له‌گه‌ڵ دایكیاندا له‌بری ماندوێتی و ترس، زه‌رده‌خه‌نه‌ به‌ روخساریانه‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت. خوناف ده‌ڵێت "له‌ ئه‌ڵمانیاش به‌هۆی وێنه‌كه‌وه‌ لێپرسراوانی وڵاته‌ رێزیان لێگرتین و هه‌موو شتێكیان بۆ دابینكردین، وه‌ك شوێنی مانه‌وه‌ و خه‌رجی". خێزانه‌كه‌ دوای ساڵێك و پێنج مانگ له‌ توركیاوه‌ ده‌چنه‌ یۆنان، له‌وێوه‌ بۆ ئه‌ڵمانیا، له‌وكاته‌وه‌ له‌ ناوچه‌ی برگدوف له‌ شاری هانۆڤه‌ر ده‌ژین. سه‌عید یوسف بۆ ژیانی ئێستای سوپاسی هاوكاری خه‌ڵكی كرد، له‌ هه‌رێمی كوردستان و سوریا، "ئه‌ڵمانیا پاره‌ و خانوی پێداین، ئێستا ژیانمان زۆر خۆش و بێ كێشه‌یه‌". دوو كچ و كوڕه‌كه‌ی خوناف له‌ خوێندنگه‌ن، ئێستا زیادیانكردووه‌ و خێزانه‌كه‌ بوون به‌ شه‌ش كه‌س؛ لیزا دوایین منداڵیانه‌ و ته‌مه‌نی سێ مانگه‌. "نامانه‌وێت قه‌ت وێنه‌ی یه‌كه‌م له‌ بیر بكه‌ین، بۆیه‌ به‌ دیواری ماڵه‌كه‌مانه‌وه‌ هه‌ڵمانواسی‌، به‌ئومێدی ئه‌وه‌ی كاره‌ساتی شنگال به‌ جینۆساید بناسرێت و هه‌موو ئێزیدییه‌كیش قه‌ره‌بوی قوربانیدانیی بكرێته‌وه‌" خوناف عه‌لی قاسم وای وت.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف  قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتریی سلێمانی كە ئێستا جێبەجێ دەكرێت، لەناو ماستەرپلانی شاردا لە شەش شوێن هێڵی شەمەندەفەر دەبڕێت، قۆناغی دووەمیش كێشەی بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و پرۆژەی "چاڤی لاند"ی هەیە، قۆناغی دووەمی پرۆژەكە ناوی لێنراوە "خەیاڵ" واتە ئەگەری جێبەجێبوونی سەختە، بەگشتی ئەوەی ناوی لێنراوە شەقامی (100) مەتری سلێمانی، لەكۆی (146 كیلۆمەتر) تەنیا لە نزیكەی (55 كیلۆمەتر)یدا پانی شەقام (100) مەترەو پاشماوەی تری شەقامەكە پانی كەمكراوەتەوە بۆ (30 بۆ 40 بۆ 60) مەتر، تائێستا لیژنەی سەرپەرەشتیاری پرۆژەكە نادیارە، لەم راپۆرتە وردەكاری دیزاین‌و كێشەو گرفتەكانی جێبەجێبوونی پرۆژەكە دەخەینەڕوو. قۆناغی یەكەمی شەقامەكە بەپێی ئەو دیزاینەكەی كە ساڵی 2013 كۆمپانیای (خەتیب‌و عەلەمەین)ی لوبنانی كردویەتی، قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتری سلێمانی بەمشێوەیەیە:  •    پانی جادەكە (100 مەتر)ە. •    لە دەرەوەی (100 مەتر)ی جادەكە، لە هەردوو بەرەوە روبەری (50) مەتر شەقام هەیە كە پێی دەوترێت "محرمات"، ئەمە وەكو بەشی خزمەتگوزاری شەقامەكەیە‌و دەبێت لە كۆتایی بەشی موحەڕەمات لەهەردوو بەری شەقامەكە سیاج دروست بكرێت، واتە پانی جادەكە بە ناوچەی محەڕەماتەوە دەگاتە (200) مەتر. •    قۆناغی یەكەمی شەقامەكە لە تاسلوجە بە "ئینتەر چەینج" دەستپێدەكات‌و لە گوندی "دەمركان" بە ئینتەرچەینج كۆتایی دێت، ئینتەرچەینج واتە فولكەی شێوەی پەپولەیی. •    جەزر "بلوار"ی ناوەڕاستی دوو شەقامە سەرەكییەكە پانییەكەیان (18 مەتر)ە. •    پانی هەر شەقامێكی سەرەكی جادەكە (15) مەترە، لە هەر لایەكی جادەكە دوو شەقامی سەرەكی هەیە، واتە بەكۆی گشتی لە هەرلایەك روبەری (30 مەتر) شەقامی سەرەكییە. •    شۆستەی نێوان شەقامە سەدییەكانی سەرجادەكە پانییەكەی (3 مەتر)ە  •    پانی ناوچەی ستاند لاین لە شەقامەكەدا حەوت مەترە كە شوێنی لادانی ئۆتۆمبیل و راوەستانە. •    شەقامی لاوەكی یەكەم یاخود ئەوەی پێی دەوترێت "خەدەمی" پانییەكەی (7 مەترو 50 سانتیمەتر)ە، شەقامی خەدەمی دووەمی جادەكە پانییەكەی (8 مەتر)ە. •    بەكۆی گشتی ئەو روبەڕەی كە لە هەرلایەكی جادەكە قیرتاو دەكرێت (50) مەترە، واتە بەهەردوو ئاڕاستەی شەقامەكە روبەری (100 مەتر) شەقامی قیرتاوكراو هەیە. •    لەم قۆناغەی شەقامەكەدا لە ئاستی گوندی (فەرەج ئاوا) لە خوارووی گوندی ژاڵەو پاڵاگەوی نەوتی كۆمپانیای قەیوان، پردێك هەیە كە درێژییەكەی (700 مەتر)ە. هێڵی شەمەندەفەر دەبڕێت قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە درێژییەكەی (32) كیلۆمەترەوە لە پرەكەی تاسلوجەوە دەستپێدەكات بۆ گوندی (دەمركان)، ئێستا كۆمپانیای قەیوان دەستیكردووە بە پرۆسەی "كلینین"‌و "گرەیپین" واتا پاككردنەوە‌و تەختكردن كردووە. •    بەهۆی ئەوەی پرۆژەكە دەرخستەی نییە نازانرێت پرۆسەی "كلینین"‌و "گرەیپین" چەند لەسەر خەرجی گشتی قۆناغی یەكەمی شەقامەكە كە بڕی (400 ملیار) دینارە، دەكەوێت، بەڵام بەپێی بەدواداچوونی (درەو)، پرۆسەی "كلینین"‌و "گرەیپین" ئەگەر بۆ هەر مەترچوارگەشەیەك بڕی (هەزار) دیناری عێراقی بۆ تەرخان بكرێت، بۆ (32 كیلۆمەتر) كە دەكاتە (32 هەزار) مەتر، بڕی (6 ملیارو 400 ملیۆن) دینار لە خەرجی گشتی قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە دەبات، ئەمە بەكەمترین بڕ خەمڵێندراوە‌و پێشبینی دەكرێت هەر مەتر چوارگۆشەیەك بڕی (3 هەزار) دیناری تێبچێت، كۆمپانیا توركییەكان پێشتر بۆ ئەم قۆناغەی كاركردن بۆ هەر مەترێك چوارگۆشەیەك بڕی (2 هەزارو 500) دیناریان تەرخانكردووە كە خەرجییەكەی بەكۆی گشتی (15 ملیار) دینارە. •    كێشەیەكی تری قۆناغی یەكەمی شەقامەكە بەپێی بەدواداچوونی (درەو) ئەوەیە، لەناوچەی (تانجەرۆ) تاوەكو سنوری گوندی (ناوگردان) كە درێژییەكەی (3 كیلۆمەترە)، شەقامە (100 مەتر)یەكەی سلێمانی ناوچەی "موحەڕەمات"ی نامێنێت، لەم سنورە پاڵاوگەی نایاسایی نەوت هەن، شارەوانی سلێمانی بڕیاریداوە لەم سنورەدا ناوچەی موحەڕەمات بۆ شەقامەكە دروست نەكرێت، ئەمە جۆرێك لە نادادپەروەری لە شەقامەكەدا دروستكردووە، لە بەشەكانی تردا لە هەرلایەكی شەقامەكە روبەری (50 مەتر) وەكو ناوچەی موحەڕەمات دانراوە، بەڵام لەم ناوچەیەدا بەهۆی پاڵاوگەكانەوە ناوچەی موحەڕەماتی شەقامەكە لابراوە، ئەوانەی زەوییەكانیان بەر ناوچەی موحەڕەماتی شەقامەكە كەوتووە دەبێت حكومەت قەرەبوویان بكاتەوە، ئەو (400 ملیار) دینارەی كە تەرخانكراوە بۆ جێبەجێكردنی قۆناغی یەكەمی شەقامەكە بۆ قەرەبووی خاوەن زەوییەكان خەرج ناكرێت. •    قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتریی نزیكەی كیلۆمەترێك لە شەقامی سەرەكی سلێمانییەوە دورە، یەكێك لە گرفتەكان ئەوەیە پرۆژەكە دروستكردنی شەقامی لاوەكی كە بچێتەوە سەر شەقامە سەدمەترییەكە (لە زمانی ئەندازیاریدا بە Freeway) ناسراوە، لە خۆناگرێت، واتا بەپێی ئەو دیزاینەی كە ئێستا جێبەجێ دەكرێت شەقامی (100) مەتریی هەیە بەڵام رێگەی رۆیشتن بۆسەر شەقامەكە نییە، بەمانایەكی تر شەقامە (100) مەترییەكە نەبەستراوەتەوە بە تۆڕی شەقامەكانەوە، ئەمە تەندەرێكی ترەو دەبێت حكومەت لە كاتێكی تردا بیدات بە كۆمپانیا بۆ ئەوەی رێگە لاوەكییەكان بۆ چونە سەر شەقامە (100) مەترییەكە دروست بكەن، تەنیا لە قۆناغی یەكەمی شەقامەكەدا كە ئێستا كاری تێدا دەكرێت (6) رێگەی لاوەكی (فری وەی) هەیە، یەكێك لە رێگە لاوەكییەكان كە دەچێتەوە سەر شەقامی (100) مەتریی لەنزیك گوندی (ژاڵەی خواروو) كە رێگەی ژمارە (10)یە، بەفەرمانی شارەوانی سلێمانی زیادەڕۆیی كراوەتەسەرو گەنجینەیەكی تێدا دروستكراوە، ئەمە لەكاتێكدایە پێشتر شارەوانی خۆی نوسراوی بۆ هەموو فەرمانگەكان كردووە‌و سنوری شەقامی (100) مەتریی‌و تۆڕی رێگاكانی دیاریكردووە‌و داوایان لێدەكات بیپارێزن لە زیادەڕەویی. •    لەسەرەتای قۆناغی یەكەمی شەقامەكەدا لە تاسلوجە، ژمارەیەك موڵكی صرف بەردەكەون لەوانە دوكان‌و مزگەوت، نازانرێت ئەم كێشەیە چۆن چارەسەر دەكرێت. •    باخەكانی بەردەم ناوچەی "هەزارمێرد" زەوی كشتوكاڵین‌و بەر شەقامە (100) مەترییەكە دەكەون، ئەوكات كە دیزانین دانراوە لەم ناوچەیە زیادەڕۆیی نەبووە، بەڵام ئێستا كە پرۆژەكە جێبەجێ دەكرێت زیادەڕۆیی لەناوچەكە هەیە‌و دەبێت چارەسەر بكرێت. •    بارەگای سكرتاریەتی (1)‌و (2)ی مام جەلال كە بە "باروتخانە" ناسراون‌و دەكەونە تەنیشت پردەكەی تاسلوجە بەر قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتری دەكەون، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لیوای (2) رەزامەندی نیشانداوە ئاسانكاری بۆ شەقامەكە بكات، بەڵام هێشتا لیوای (1) ناڕازییە. •    بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، یەكێك لە كێشە دیارەكانی تر ئەوەیە ئەو شوێنەی كە ئێستا قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتری تێدا جێبەجێ دەكرێت بەپێی ماستەرپلانی سلێمانی لە شەش شوێندا هێڵی شەمەندەفەر دەبڕێت‌و لە دیزاینەكەدا هیچ حسابێكی بۆ نەكراوە، هێڵی شەمەندەفەر لە كەركوكەوە بۆ باشماخ دەچێت، ئەو زەوییەی كە لە ماستەرپلاندا بۆی تەرخانكراوە، بەشی زۆری لەلایەن شارەوانییەوە ئیفرازكراوە.   لەبارەی كێشەكانی ئەم قۆناغەی شەقامەكە، هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند:" لە قۆناغی یەكەمی كارەكەدا هیچ كێشەیەكی ئەوتۆمان نییە، بە سوپاسەوە هەموو ئەو لایەنانەی كە هەن هەماهەنگ بوون لە چارەسەركردنی هەر كێشەیەك كە بێتە پێشەوە، هەر كێشەیەكی زیادەڕەویی یاخود زەوی‌و زار هەبێت بەپێی یاسا چارەسەر دەكرێت، لیواكانی سكرتاریەت یەكەم كەس بوون كە ئامادەییان دەربڕیوە شوێنەكەیان بۆ شەقامەكە چۆڵ بكەن". شاباز حەمەسدیق بەڕێوەبەری جێبەجێكاری شەقامی سەدمەتریی سلێمانی لە كۆمپانیای قەیوان بە (درەو)ی وت:" تائێستا نزیكەی چوار كیلۆمەتر پاككردنەوەمان كردووە‌و خەڵك هاوكاربوون، زیادەڕۆیی‌و ئەو موڵكانەی كە بەر شەقامەكە دەكەون كاری كۆمپانیای قەیوان نییە، ئەمە كاری فەرمانگەكانی حكومەتە وەكو شارەوانی‌و كشتوكاڵ‌و تاپۆ چارەسەری بكەن". قۆناغی دووەمی شەقامەكە قۆناغی دووەمی شەقامی سەدمەتریی سلێمانی كە جێبەجێكردنی دەكەوێتە سەردەمی كابینەكانی داهاتووی حكومەتی هەرێمی كوردستان، سەرەتاكەی لە گوندی (داربەڕولە)وە دەستپێدەكات‌و لە بازگەی مێرگەپان- قەیوان كۆتایی دێت. بەشی دووەمی شەقامەكە لە گوندی (داربەڕولە)وە دەچێتە پشتی خانوەكانی كۆمپانیای نەوزاد، لەوێشەوە بەبەردەم شوقەكانی (بەرزاییەكانی قەیوان)دا تێدەپەڕێت، واتا ئەم پرۆژە نیشتەجێبونە دەكەوێتە دەرەوەی شەقامی سەدمەتری‌و ماستەرپلانی سلێمانییەوە، پاشان شەقامەكە لەوێوە دەچێتە پشتی شوقەكانی شاری گۆیژەو ئەم  شوقانە دەكەونە ناو شەقامی سەدمەترییەوە. لە پشتی شوقەكانی گۆیژە كە بە "دۆڵەمیران" ناسراوە شەقامی (100) مەتری سلێمانی دەچێتە ناو پرۆژەی گەشتیاری "چاڤی لاند"‌و شەقامەكە رێك بەناو "ئەكوا پارك"ی چاڤی لانددا تێدەپەڕێت، پانی شەقامەكە لەم ناوچەیە كەمدەبێتەوە بۆ (30 مەتر). پانی شەقامی (100) مەتریی بەپێی ئەو دیزاینەی بۆی كراوە لە گوندی (داربەڕولە)وە تاوەكو پشتی شوقەكانی شاری گۆیژە (60 مەترە)، واتە مەرجی شەقامی (100) مەتری تێدا نییە كە دەبێت پانییەكەی (100 مەتر) بێت. دوای چاڤی لاند، شەقامی (100) مەتریی دەچێتە پشتی پرۆژەی بەرزاییەكانی سلێمانی كە موڵكی كۆمپانیای قەیوانە، پانی شەقامەكە لەم ناوچەیە دەبێت بە (30 مەتر). لە پشتی پرۆژەی نیشتەجێبوونی بەرزاییەكانی سلێمانییەوە شەقامەكە دەڕوات بۆ ناو پاركی هەواری شار، لەناو پاركەكەدا پردێك دروست دەكرێت، لە پاركی هەواری شارەوە شەقامەكە دەچێتە بازگەی مێرگەپان، پانی جادەكە لەم ناوچەیە دەبێت بە (40 مەتر). خەیاڵێك كە نابێت بە واقیع قۆناغی دووەمی شەقامی (100) مەتری سلێمانی، ژمارەیەك گرفت‌و ئاستەنگی تێدایە كە چارەسەركردنیان كارێكی ئاسان نییە، تا ئەوڕادەی كە هەندێك لە بەرپرسانی شارەوانی باوەڕیانوایە، ئەم قۆناغەی شەقامەكە "خەیاڵێكە كە هەرگیز نابێت بە واقیع". •    یەكێك لە كێشەكانی قۆناغی  دووەمی شەقامەكە پرۆژەی چاڤی لاندە، پانی شەقامەكە لەناو چاڤی لاند كراوە بە (30 مەتر)، بەڵام چاڤی لاند بەمە رازی نییە‌و دەڵێ تەنیا (10 مەتر) روبەر بە شەقامەكە دەدات ئەوەش لەناو سنەوبەرەكان، بۆ ئەمەش داوای (25 ملیۆن) دۆلار دەكات، سەرۆكی پێشووی شارەوانی سلێمانی لەسەر ئەم دۆسیەیە دورخرایەوە. •    یەكێكی تر لە كێشەكانی قۆناغی دووەمی شەقامی (100) مەتری ئەوەیە لە بناری چیای گویژەو لەبەرامبەر وێستگەی كارەبای گەڕەكی ئازادی، زەوییەك دراوە بە مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و بڕیارە بارەگای مەكتەی سیاسی نوێی یەكێتی لەم شوێنەدا دروستبكرێت، ئەم پرۆژەیەش رەنگە لە داهاتوودا كێشەی گەورە بۆ قۆناغی دووەمی شەقامەكە دروست بكات. •    سەرباری ئەمە، بەپێی ئەو دیزاینەی كە دانراوە بۆ قۆناغی دووەم خەرجییەكەی زۆر دەبێت، چەند ئۆپشنێك هەیە بۆ رزگاركردنی ئەم قۆناغەی شەقامەكە لە مردن، یەكێك لە ئۆپشنەكان كە لەناو شارەوانی سلێمانی تاوتوێ دەكرێت ئەوەیە لە پشتی شوقەكانی گۆیژە "دۆڵە میران" شەقامەكە بە تونێلێك بەناو چیای گویژەدا تێپەڕبكرێت‌و بەوە شەقامەكە لە كێشەی چاڤی لاند‌و كێشەكانی دوربخرێتەوە‌و ببرێتە ناحیەی سیتەك، ئەگەر ئەم ئۆپشنە جێبەجێ بكرێت ناحیەی سیتەك دەكەوێتە ناو ماستەر پلانی سلێمانییەوە، ئۆپشنی دووەم كە باسدەكرێت ئەوەیە ئەم قۆناغەی شەقامەكە هەر دروست نەكرێت. لەبارەی كێشەو گرفتەكانی قۆناغی دووەمی شەقامەكە، پارێزگاری سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، ئەوەی كە گرفتی گەورەی لەسەرەو كێشەی هاتوچۆی بازرگانی چارەسەر دەكات قۆناغی یەكەمی شەقامەكەیە كە ئێستا جێبەجێ دەكرێت، ئێمە لەو بەشەوە دەستمان پێ نەكردووە كە كێشەی هەیە، لەو بەشەوە دەستمان پێكردووە كە خۆی كێشەی جێبەجێبوونی نییە‌و بەجێبەجێبوونی زۆرترین كێشەمان بۆ چارەسەر دەكات، دەوڵەت بۆ هەر قۆناغێك چارەسەری دیاریكراو و ئەندازەیی بۆ ئەو گرفتانە دەبێت كە دێتە بەردەم پرۆژەكە. قۆناغی سێیەمی شەقامەكە قۆناغی سێیەمی شەقامەكە لە بازگەی (مێرگەپان- قەیوان)ەوە دەستپێدەكات تاوەكو بەرزاییەكانی (شێركوژ) لە پشتی ناوچەی قولەڕەیسی-یەوە، پانی شەقامەكە لەم قۆناغەدا (60 مەترە)، بەڵام لە پشتی قولەڕەیسییەوە تاوەكو بازگەی كەڵەوانان- پیرەمەگرون پانی شەقامەكە جارێكی تر دەبێتەوە بە (100 مەتر). واتە بەكۆی گشتی شەقامی (100) مەتری سلێمانی كە روبەرەكەی (146 كیلۆمەتر)ە، نزیكەی تەنیا (50 كیلۆمەتر)ی بە پانی (100 مەتر) دروستدەكرێت، لە بەشەكانی تریدا پانی شەقامەكە (30 بۆ 40 بۆ 60) مەترە. یەكێك لە دیارترین گرفتەكانی ئەم قۆناغەی شەقامەكە ئەوەیە، لە ئێستاوە دەستكراوە بە دابەشكردنی زەوییەكانی ناوچەی قولەڕەیسی، ئەمە رەنگە لە داهاتوودا كێشەی گەورە بۆ شەقامە سەدمەترییەكە دروست بكات. كێشەی یاسایی پرۆژەكە قۆناغی یەكەمی دروستكردنی شەقامی سەدمەتری سلێمانی دەستیپێكرد، بەڵام لیژنەی سەرپەرەشتیاری كارەكانی كۆمپانیاكە بوونی نییە، پێشترو لە ساڵی 2013 لیژنەیەك لە نوێنەری دامەدەزگاكان سەرپەرەشتی كاری دروستكردنی شەقامەكەیان دەكرد، بەڵام رۆژی 27ی تەموزی 2018 هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی بە فەرمانێك فەرمانگەكەی سڕ كرد، ئازاد رەسوڵ كە سەرۆكی ئەو فەرمانگەیە بوو ئێستا خانەنشینە، بەڵام هێشتا بەناوی فەرمانگەكەوە قسە دەكات. یەكێك لە كارەكانی لیژنە یاخود فەرمانگەی سەرپەرەشتیاری پرۆژە ئەوەیە ناوچەی كاركردن رادەستی كۆمپانیای جێبەجێكار بكات، كارێكی تری لیژنە ئەوەیە دەستبەكاربوون بۆ كۆمپانیای جێبەجێكار بنوسێت پاشان كارێكی تری ئەوەیە چاودێری كوالیتی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بكات. شاباز حەمەسدیق بەڕێوەبەری جێبەجێكاری شەقامی سەدمەتریی سلێمانی لە كۆمپانیای قەیوان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) رایگەیاند، لیژنەیەك هەیە لەلایەن سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانییەوە بەناوی (فەرمانگەی ئەندازیاریی نیشتەجێی شەقامی سەدمەتری) كە بەڕێز ئازاد رەسوڵ سەرۆكی فەرمانگەكەیە، ئەم فەرمانگەیە هێشتا هەڵنەوەشاوەتەوە‌و بە فەرمی فەرمانی دەستبەكاربونی بۆ كۆمپانیای قەیوان نوسیوە. بەڵام هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی لەوەڵامی پرسیاری ئەوەی ئایا بەفەرمی فەرمانی دەستبەكاربوون بۆ كۆمپانیای قەیوان دەرچووە یاخود نا، دەڵێ:" ئێستا لایەنی یەكەم وەزارەتی شارەوانییە‌و لایەنی دووەم كۆمپانیای قەیوانە، دەبێت ئەو پرسیارە لەوان بكەن". پارێزگاری سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، پێشتر كە كارەكانی فەرمانگەی سەرپەرەشتیاری شەقامی سەدمەتریمان سڕكرد بەهۆی ئەوەبوو پرۆژەكە راوەستابوو، كە پرۆژەكە دەستیپێكردووە ئێستا فەرمانگەكە كارابوەتەوە". لەبارەی ئازاد رەسوڵ سەرۆكی فەرمانگەكە كە خانەنشین بووە، پارێزگاری سلێمانی ئاشكرایكرد:" ئێستا لەگەڵ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران لەگفتوگۆدان، بۆ ئەوەی لە شوێنی خۆی بمێنێتەوە‌و چاودێری كارەكە بكات، بەوپێیەی ئەندازیارەو ئەزمونی لەگەڵ كارەكانی شەقامی سەدمەتری سلێمانیدا هەیە". نەبوونی دەرخستەیەكی دیاریكراو بۆ چۆنیەتی جێبەجێكردن‌و خەرجییەكانی پرۆژەكە یەكێكی ترە لەو بابەتانەی كە بۆ هەندێك لە چاودێرانی پرۆژەكە گرفتی دروستكردووە، بەڵام شاباز حەمەسدیق بەڕێوەبەری جێبەجێكاری شەقامی سەدمەتریی سلێمانی لە كۆمپانیای قەیوان دەڵێ:" دەرخستەی كارەكە هەمان دەرخستەی پێشووی كۆمپانیا توركییەكانە، بەڵام حكومەت‌و ئەو لیژنە تایبەتەی كە دروستكراوە، پێیان باش بووە كۆمەڵێك فەقەرە كە پێویست نین و لە ئێستادا كار لەسەر شەقامەكە ناكات، لاببرێت‌و لە كاتێكی ترداو بە پرۆژەیەكی تر جێبەجێ بكرێت لەوانە سیستمی سەوزكردنی ناو جەزرە وەسەتییەكان". بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بۆ وەرگرتنی كارەكە لە سێ كۆمپانیا توركییەكە (كور- ئلیتبای- ئینتاشی) كە ساڵی 2013 بڕیاربوو ئەوان پرۆژەی شەقامەكە جێبەجێ بكەن‌و ماوەی سێ مانگ كاریان تێدا كرد، كۆمپانیای قەیوان بڕی (15) ملیۆن دۆلاری داوە بەو كۆمپانیایانە داوە. ئەلەند مەحوی لێپرسراوی راگەیاندن‌و پەیوەندییەكانی گروپی كۆمپانیاكانی قەیوان بە (درەو)ی راگەیاند، ئەو پارانەی كە كۆمپانیای قەیوان گەڕاندویەتیەوە بۆ كۆمپانیا توركییەكان دەخرێتەسەر خەرجی پرۆژەی شەقامی سەدمەتری‌و حكومەت بۆ كۆمپانیای قەیوانی دەگەڕێنێتەوە. واتا ئەمەش خەرجییەكەی ترە بۆ بۆسەر خەرجی قۆناغی یەكەمی شەقامی سەدمەتری سلێمانی دروستبووە. حكومەتی هەرێمی كوردستان ئێستا لە قەیرانی دارایدایە، موچەی مانگانەی موچەخۆرانی بۆ دابین ناكرێت، لەم كاتەدا پرۆژەی شەقامی (100) مەتریی خراوەتە بواری جێبەجێكردن، كە لە (7) ساڵی رابردوودا بەهۆی هەمان قەیرانەوە جێبەجێكردنی پرۆژەكە دواكەوتووە. كۆمپانیای قەیوان بە قەرز پرۆژەكە بۆ حكومەت جێبەجێ دەكات، بەپێی قسەی لێپرسراوی راگەیاندن‌و پەیوەندییەكانی گروپی كۆمپانیاكانی قەیوان، كۆمپانیاكەیان تاوەكو بڕی (100 ملیار) دینار لە قۆناغی یەكەمی پرۆژەكەدا خەرجدەكات‌و دوای ئەوە حكومەت مانگانە بەپێی توانا سولفەی بۆ خەرجدەكات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، كۆمپانیا توركییەكان ساڵی 2013 كە هێشتا قەیرانی دارایی روینەدا بوو، بەڵێنیان دابوو بڕی (15 ملیار) دینار لە پرۆژەكەدا خەرج بكەن‌و دوای ئەوە حكومەت سولفەی كاركردنیان پێبدات. بەهۆی دۆخی خراپی دارایی حكومەتەوە پێشبینی دەكرێت لە كۆتایی كارەكانی بەشی یەكەمی شەقامی (100) مەتریدا، كۆمپانیای قەیوان لەبری پارە، زەوی لە حكومەت وەرگرێت، یاخود بۆ ماوەی چەند ساڵێك شەقامەكە بدرێت بە كۆمپانیاكە‌و بۆ دەرهێنانەوەی خەرجییەكانی پارەی هاتوچۆ لەو ئۆتۆمبیلانە وەرگرێت كە پێیدا گوزەر دەكەن، خزمەتگوزاری ناوچەی موحەڕەماتی شەقامەكە كە ئەمەش سەرچاوەیەكی تری داهاتە رەنگە بدرێت بە كۆمپانیا جێبەجێكار. 100 مەتریی لە سلێمانی ! لە شاری سلێمانی جگە لە شەقامی (100) مەتری (شاڕێی بابان) كە ئێستا قۆناغی یەكەمی جێبەجێ دەكرێت، دوو شەقامی تری (100) مەتریی‌و یەك شەقامی (120) مەتریی هەن كە دروستكردنیان شكستی هێناوە: •    شەقامی (100) مەتری قڕگە:  ئەم شەقامە لە گەراجی (موەحەد)ی سەر رێگای سلێمانی- عەربەتەوە دەست پێدەكات تا بناری گویژە، واتا لەنێوان شوقەكانی بەرزاییەكانی قەیوان و شوقەكانی گویژەدا كۆتایی دێت، ئەم شەقامە لە فولكەی بازاڕی قڕگە لە بەردەم شاری سپیەوە تا بناری گویژە بە نیوەناچڵی تەواو بووە، بەڵام لەبەردەم شاری سپیەوە تا گەراجی موەحەدو سەر رێگای سلێمانی- عەربەت دەستكاری نەكراوەوەو تەنانەت تەجاوزێیەكی زۆری كراوەتەسەر. •    شەقامی (100) مەتری وڵوبە – بەكرەجۆ: ئەم شەقامە لەڕێگای بەكرەجۆو لەبەردەم هۆتێل (های كریست)ەوە دەستپێدەكات‌و بەناو ناوچەی پیشەسازیدا دەڕوات‌و بەلای شوقەكانی (سائیب سیتی)دا دەچێتە گەڕەكی گویژەو بە (شاری ئەوین)و (مەیدانی ئاژەڵان)دا تێپەڕ دەبێت. ئەم شەقامە لە هەندێك شوێن بە كوالێتیەكی خراپ دروستكراوە، پانی شەقامەكە كراوە بە (30 بۆ 40) مەتر، رێژەی 70%ی تەواو نەبووەو بە نیوە ناچڵی بەجێهێڵدراوە.  •    شەقامی (120) مەتری سلێمانی- عەربەت: شەقامی (120) مەتری سلێمانی- عەربەت، لە كابینەكەی عومەر فەتاح- ئیدارەی سلێمانی دروستكراوە، بەپێی خشتەو دەرخستە ئەم شەقامە (120) مەترییە، واتا (60) مەتری رۆیشتن‌و (60) مەتری هاتنە، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، تەنیا (9) مەتر هاتن‌و (7) مەتر رۆیشتن لەگەڵ شەقامی خەدەمی دروستكراوە، واتا شەقامەكە لە بری (120) مەتری كراوە بە (60) مەتر.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت شەقامی سەد مەتریی سلێمانی.. پرۆژەیەك كە لەماوەی حەوت ساڵدا دوجار مەراسیمی بۆ كراوەو بەردی بناغەی بۆ دانراوە، لە بەردی بناغەی یەكەمدا تێچووی هەر كیلۆمەترێك لە قۆناغی یەكەمی شەقامەكەدا بڕی  (14 ملیارو 700 ملیۆن) دینار بوو، ئێستا خەرجی یەك كیلۆمەتر كەمكراوەتەوە بۆ (12 ملیارو 500 ملیۆن) دینار، بەڵام سەرباری ئەمەش بە پێی قسەی سەرۆكی حكومەت بێت كە لە هەولێر بۆ هەر كیلۆمەترێكی شەقام بڕی (2 ملیۆن و 500 هەزار) دۆلار خەرجكراوە، هێشتا تێچووی دروستكردنی شەقام لە سلێمانی چوار هێندەی هەولێرە، شەقامی سەدمەتری سلێمانی لە حەوت ساڵی رابردوودا یەكێك لەو پرۆژانە بووە كە زۆرترین قسەوباسی لەسەركراوە، لەو ماوەیەدا لە هەولێر شەقامی 120 مەتری تەواو كراوەو ئێستاش نیوەی كاركردن لە شەقامی 150 مەتری تەواوبووە، كۆتایهاتنی سەدمەترییەكەی سلێمانی بەهەموو پێوەرەكان دەكەوێتە كابینەكانی داهاتووی حكومەتی هەرێمەوە. یەكەمین بەردی بناغە پرۆژەی شەقامی 100 مەتریی سلێمانی، بۆ یەكەمجار لە ساڵی 2011دا بڕیار لەسەر دروستكردنی درا، بەڵام دوای دوو ساڵ‌و لە رۆژی 6ی تشرینی دووەمی ساڵی 2013دا یەكەمین بەردی بناغەی پرۆژەكە لەلایەن عیماد ئەحمەد جێگری سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی حكومەتی هەرێمەوە دانرا. بەپێی قسەی (بەهرۆز محەمەد ساڵح) كە ئەوكات پارێزگاری سلێمانی بووە، ساڵی 2013 كوالیتی پرۆژەكە بەمشێوەیە بووە:  •    پرۆژەی شەقامی 100 مەتری پێكهاتووە لە رێگەیەكی دوو سایدی خێرا. •    هەر سایدێك پێكهاتووە لە چوار هێڵی ئۆتۆمبێل، سەرباری هێڵی وەستان. •    پرۆژەكە كراوە بە سێ‌ قۆناغەوە، قۆناغی یەكەم درێژییەكەی 33 كیلۆمەترەو 8 یەكتر بڕی تێدایە 60 ئاوبڕی سندوقی‌و چەندین بڕگەی تەواوكاری لە خۆی دەگرێت. •    ئەم قۆناغە لە تاسلوجەوە درێژ دەبێتەوە بۆ بازگەی عەربەت‌و بەگرنگترین بەشی پرۆژەكە دادەنرێت. •    بەشی دووەمی پرۆژەكە لە تاسلوجەوە درێژ دەبێتەوە بۆ تونێلی پێشرەو. •    بەشی سێیەم لە تونێلی پێشڕەوەو بۆ بازگەی عەربەت درێژ دەبێتەوە. •    جێبەجێكردنی قۆناغی یەكەمی شەقامی سەد مەتری ماوەی 36 مانگی تەقویمی بۆ دانراوە. •    قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە بە گوژمەی 469 ملیارد دینار جێ‌ بەجێ‌ دەكرێت.  •    كۆمپانیاكانی (كور)و (ئلیتبای)و (ئینتاشی) توركی پرۆژەكە جێبەجێ دەكەن. •    ئەم پرۆژەیە چارەسەرێكی هەمیشەیە بۆ كەمكردنەوەی كێشەی هاتوچۆو رەنگە بۆ 50 ساڵی ئایندە بتوانێت كێشەی هاتوچۆ لە سلێمانیدا كەم بكاتەوە. •     ئەو كۆمپانیا توركیانەی كە پرۆژەكە جێبەجێ دەكەن پرۆژەی تریان بەشێوەیەكی سەركەوتوو لە سلێمانی جێ‌ بەجێ‌ كردووە. دووەمین بەردی بناغە دوای نزیكەی (7 ساڵ) ئەم پرۆژەیە جێبەجێ نەكرا، ئەمڕۆ جارێكی تر مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هاتە سلێمانی‌و لە مەراسیمێكدا بۆ جاری دووەم بەردی بناغەی پرۆژەكەی دانایەوە. بەپێی قسەی ساسان عەونی وەزیری شارەوانی‌و گەشتوگوزار، پرۆژەكە ئێستا بەمشێوەیە جێبەجێ دەكرێت:  •    ئەم پرۆژەیە تاوەكو (20) ساڵی دیكە كێشەی جەنجاڵیی هاتوچۆ لە شاری سلێمانی چارەسەر دەكات. •    پرۆژەكە لە ماستەرپلانی سلێمانیدا لە دوو شەقامی شێوە تەریب پێكهاتووە كە لە رۆژئاوا بۆ رۆژهەڵاتی سلێمانی درێژدەبێتەوە. •    لەكاتی تەواوبوونی هەموو پرۆژەكەدا، شەقامەكانی 60 مەتری‌و 100 مەتری بەشێوەی تۆڕێك لە شەقام بەیەكەوە دەبەستێتەوەو رووپۆشی رووبەری 472 كیلۆمەتر دووجا دەكات. •    درێژیی شەقامی 100 مەتریی سلێمانی لەگەڵ تۆڕی شەقامە لاوەكییەكانی 146 كیلۆمەترە. •    پرۆژەكە لە تاسڵوجەوە بۆ تونێلی پێشڕەو درێژبوەتەوە. •    پرۆژەكە لە (100 مەتری)یەوە دەستپێدەكات لە كۆتاییەكەیدا دەبێتە (40 مەتری)ی. •    پرۆژەكە بە سێ قۆناخ جێبەجێ دەكرێت، ئەوەی ئێستا قۆناغی یەكەمە كە لە 32 كیلۆمەتر پێكدێت، هەشت یەكتربڕو شەش ئاوبەری سندوقیی تێدایەو بەپێی ستانداردی جیهانیی دروستدەكرێت. •    پرۆژەكە لەسەر بودجەی حكومەت جێبەجێ دەكرێت‌و تەنیا بۆ قۆناغی یەكەمی بڕی (400 ملیار) دیناری بۆ تەرخان كراوە. جیاوازی بەردی یەكەم‌و بەردی دووەم بەردی یەكەمی پرۆژەی شەقامی سەدمەتری سلێمانی كە ساڵی 2013 دانرا، بودجەی قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە واتە ئەو رێگایەی كە لە تاسلوجەوە بۆ نزیك بازگەی عەربەت دروستدەكرا (469 ملیار) دینار بوو، بەڵام تێچووی قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە لە بەردی دووەم بناغەدا كەمكراوەتەوە بۆ (400 ملیار) دینار، واتە بڕی (69 ملیار) دیناری لێبڕاوە، بەم پێیە خەرجی هەر كیلۆمەترێك لە شەقامەكە لە (14 ملیارو 700 ملیۆن) دینارەوە كەمكراوەتەوە بۆ (12 ملیارو 500 ملیۆن) دینار. رۆژی 27ی كانونی دووەمی ئەمساڵ كۆبونەوەی ئەنجومەنی باڵای ئابوری هەرێمی كوردستان بەڕێوەچوو، هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی بەشداربوو لە كۆبونەوەكەدا، گفتوگۆكرا لەبارەی شەقامی سەدمەتری سلێمانی، لەو كۆبونەوەیەدا بوو كە بڕیاردرا پێداچوونەوە بە گوژمەی پرۆژەی شەقامی سەدمەتری سلێمانیدا بكرێت. بەپێی راگەیەندراوێكی تیمی بزوتنەوەی گۆڕان لە حكومەت كە رۆژی 2ی شوباتی ئەمساڵ بڵاوكرایەوە، مەسرور بارزانی وتویەتی:" ناكرێت لە هەولێر بۆ كیلۆمەترێك شەقام (دوو ملیۆن‌و نیو) دۆلار تەرخان كراوە، بەڵام لە شەقامی سەدمەتری سلێمانیدا بۆ كیلۆمەترێك (9 ملیۆن) دۆلار تەرخان بكرێت". گوژمەی نوێی قۆناغی یەكەمی جێبەجێكردنی پرۆژەی سەدمەتری سلێمانی كە درێژەكەی (32 كیلۆمەتر)ە، بۆ هەر كیلۆمەترێك بڕی (10 ملیۆن‌و 400 هەزار) دۆلاری بۆ تەرخانكراوە، واتە سەرباری ئەوەی حكومەتی هەرێم كۆی گشتی گوژەمەكەی پرۆژەكەی كەمكردوەتەوە، بەڵام بەبەراورد بە قسەكەی مەسرور بارزانی كە پێشتر (9 ملیۆن) دۆلاری بۆ هەر كیلۆمەترێك بەزۆر زانیوە، بڕی پارەكە زیادكراوەو كەمنەكراوەتەوە.  پانی شەقامەكە بەپێی ئەوەی ئێستا جێبەجێ دەكرێت لە هەموو قۆناغەكاندا (100) مەتر نییە‌و بەگوێرەی قسەی وەزیری شارەوانی لە كۆتایی پرۆژەكەدا پانی شەقامەكە دەبێت بە (40 مەتر). لە بەردی یەكەمی بناغەدا كە بەهۆی قەیرانی دارایی كابینەی پێشووی حكومەتەوە نەچووە بواری جێبەجێكردن، بڕیاربوو سێ كۆمپانیای توركی بەناوەكانی (كور- ئلیتبای- ئینتاشی) پرۆژەكە جێبەجێ بكەن، بەڵام لەبەردی دووەمی بناغەدا پرۆژەكە دراوە بە كۆمپانیای (قەیوان) كە كۆمپانیایەكی ناوخۆییە، ئێستا هاوشێوەی كابینەی پێشوو، حكومەت توشی قەیرانی دارایی بووە، كۆمپانیای قەیوان بە قەرز پرۆژەكە بۆ حكومەت جێبەجێ دەكات. ئەلەند مەحوی بەرپرسی راگەیاندنی كۆمپانیای قەیوان بە (درەو)ی راگەیاند، كۆمپانیای قەیوان وەكو دەستپێشخەرییەك بڕیاریدا بەبێ وەرگرتنی پارەی پێشەكی بۆ جێبەجێكردنی پرۆژەكە، دەست بەكارەكانی بكات، قەیوان تاوەكو بڕی (100 ملیار) دینار لە پرۆژەكەدا خەرجدەكات‌و دوای ئەوە حكومەت مانگانە سولفەی جێبەجێكردنی پرۆژەكەی بۆ خەرج دەكات. لە بەردی یەكەمی پرۆژەكەدا بڕیار بوو تەنیا قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە كە لە تاسلوجەوە دەستی پێدەكرد بۆ بازگەی سلێمانی- عەربەت، بەماوەی (36) مانگ واتە (سێ ساڵ) تەواو بكرێت، لە بەردی بناغەی دووەمیشدا ئەم كاتە وەكو خۆی ماوەتەوە‌و گۆڕانكاری تێدا نەكراوە، بەم پێیە بێت قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە لە كۆتایی تەمەنی ئەم كابینەی حكومەتدا تەواو دەبێت‌و چارەنوسی قۆناغی دووەم‌و سێیەمی پرۆژەكە دەكەوێتە سەردەمی كابینەكانی داهاتوو. لەبەردی بناغەی یەكەمدا پرۆژەكە ناوی لێنرابوو "شەقامی سەدمەتری سلێمانی"، بەڵام لە بەردی بناغەی دووەمدا ناوی پرۆژەكە گۆڕدراوە بۆ "شاڕێی بابان"، ئەم ناوە لەسەر پێشنیازی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی دانراوە‌و وەكو ئاماژەیەكە بۆ رۆڵی "میرنشینی بابان".  

(درەو): شێخ نەهرۆ كەسنەزایی رێبەری نوێی تەریقەتی قادری، بەپێی راپۆرتی رۆژنامەی واشنتۆن پۆست كاری بۆ دەزگای هەواڵگری ئەمریكا كردووە‌و لەڕێگەی دروێشەكانییەوە چەندین زانیاری دەگمەنی داوە بە ئەمریكا، ئەمریكییەكان ژمارەی نهێنییان لەناو دەزگای هەواڵگری بۆ داناوە‌و مانگانەش پارەیان پێداوە. نامەكەی شێخ بۆ جۆن بۆڵتن شێخ نەهرۆ كەسنەزانی كە دوێنێ لە شوێنی كۆچكردووی باوكی (شێخ محەمەد كەسنەزانیی) وەكو رێبەری نوێی تەریقەتی قادری بەیعەتی پێدرا، بەپێی راپۆرتێكی رۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمریكی كە رۆژی 6ی حوزەیرانی ساڵی رابردوو بڵاوبوەتەوە، نامەی بۆ جۆن بۆلتۆن راوێژكاری پێشووی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا‌و مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا نوسیوە. لەو نامانەدا شێخ نەهرۆ داوای لە بەرپرسانی ئەمریكی كردووە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەو كەس‌و لایەنانەدا بەهێز بكەن كە دەیانەوێت رژێمی ئێران بروخێنن، باسی لە بەرژەوەندی هاوبەشی خۆیان‌و ئەمریكییەكان كردووە لە لاوازكردنی رژێمی ئاخوندی ئێران‌و كۆتایهێنان بە هەژمونی. شێخ لە هۆتێلەكەی ترەمپ واشنتۆن پۆست باسی لەوەكردووە، دوای چوار مانگ لە ناردنی ئەو نامانە، شێخ نەهرۆ چوەتە هۆتێلەكەی دۆناڵد ترەمپ لە واشنتۆنی پایتەخت كە ناوی هۆتێل "ئینتەرنەشناڵ"ە، ماوەی (26) شەو لە نهۆمی هەشتەمی ئەو هۆتێلە ماوەتەوە، رۆژنامەكە وای خەمڵاندووە خەرجی ئەو ماوەیەی لە هۆتێلەكە ماوەتەوە دەیان هەزار دۆلار بوبێت. نوسەرانی راپۆرتەكە باسیان لەوەكردووە، مانەوە بۆ ماوەیەكی زۆر لەو هۆتێلە گرانبەهایانەدا كەمجار رودەدات، رۆژنامەكە لەو ماوەیەدا لیستی ئەو كەسانەی دەستكەوتووە كە سەردانی هۆتێلەكەیان كردووە، دەڵێ ماوەی مانەوەكەی شێخ نەهرۆ كەسنەزانی لەهەموو میوانەكانی تر زیاتر بووە.  وشنتۆن پۆست نوسیویەتی، شێخ نەهرۆ كە تەمەنی (50) ساڵە، لە كۆشكێكدا لە ئوردن دەژی كە بە زێڕ رازێندراوەتەوەو خزمەتكاری هەیە، بە پەیامنێرەكەیانی لە عەممان راگەیاندووە:" زۆرجار لە هۆتێلی Hay-Adams دەمێنێتەوە، بەڵام بەمدواییە ناوبانگی هۆتێلە نوێییەكەی ترەمپی لە واشنتۆن بیستووە‌و لەو باوەڕەدا بووە كە شوێنێكی باشە بۆ مانەوە". شێخ نەهرۆ رەتیكردوەتەوە سەردانەكەی بۆ هۆتێلەكەی ترەمپ بەمەبەستی دروستكردنی لۆبی بێت‌و وتویەتی ئەو بەمەبەستی وەرگرتنی چارەسەری پزیشكی لە نەخۆشخانەی جونز هۆبكنز سەردانی واشنتۆنی كردووە، بەڵام رۆژنامەكە دەڵێ لە واشنتۆن لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریكی دیداری كردووە بە ئامانجی بازرگانی‌و چەندین كۆمپانیا نوێی دروستكردووە. واشنتۆن پۆست وتویەتی:" هۆتێلەكەی ترەمپ لە واشنتۆن بووە بە شوێنی كۆبونەوەی سیاسەتمەدارانی سەربە پارتی كۆمارییەكان‌و ئەو كەسانەی كە كاری حكومییان هەیە، بۆ خەڵكانی بیانی‌و ئەوانەی كە خاوەن هەژمونن‌و دەیانەوێت لەگەڵ ئەمریكا كاربكەن، بووە بە باشترین وێستگەی مانەوە، خەڵكانی دورخراوەو سەركردە سیاسییە بیانییەكان كە ناتوانن لەرێگەی كەناڵە فەرمییەكانەوە دەستیان بە ئیدارەی ترەمپ بگات بەمەبەستی لۆبیكردن، لە هۆتێلەكەی ترەمپ دەنیشنەوە"، لەم بوارەشدا نمونەی بە لۆبیكردنێكی سعودیە هێناوەتەوە دوای هەڵبژاردنی ساڵی 2016 ئەوەش لەرێگەی بەكرێگرتنی (500) ژور لە هۆتێلەكەی ترەمپ.  راپۆرتەكە ئاماژە بەوەدەكات، بەر لە چەند هەفتەیەك لە گەیشتنی شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی بۆ هۆتێلەكەی ترەمپ، سەرۆك وەزیرانی دورخراوەی تایلەند‌و هاوسەرەكەی شەوێك ماونەتەوە، چەند هەفتەیەك دواتریش رێپۆرتەرێك كاندیدێكی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی نێچیریای لە هۆتێلەكە بینیوە كە بۆ مەبەستی لۆبیكردن هاتووە، بەڵام كەس وەكو شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی لە هۆتێلەكە نەمایەوە كە رێبەری موسوڵمانە سۆفییەكانە‌و خۆی دەڵێت بەر لە جەنگی ئەمریكا‌و عێراق لە ساڵی 2003 وەكو هاواڵدەر خزمەتی بە دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا (CIA) كردووە. ئینتیفاز قەنبەر وتەبێژو یاریدەدەری شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی كە بەبەردەوامی لە هۆتێلەكە لەگەڵ شێخ نەهرۆ بووە وتویەتی: لەناو هۆتێلەكە زۆرێك لە باڵیۆزو خەڵكانی گرنگیان بینیوە، بەڵام قسەیان لەگەڵ نەكردوون‌و تەنیا بینویانن". بەپێی قسەی رۆژنامە ئەمریكییەكە، توانای ترەمپ بۆ سودوەرگرتن لە خەڵكانی بیانی بەتایبەتیش لەكاتێكدا سەرۆكی وڵاتە، رەخنەی زۆری بەدوای خۆیدا هێناوە، رێكخراوی ترەمپ روبەڕووی سكاڵای یاسایی بوەتەوە، ئەندامانی پارتی دیموكراتەكان لە كۆنگرێس دۆسیەیەكیان بەرزكردوەتەوە‌و دەڵێن ئەو كارانەی كە حكومەتە بیانییەكان بۆ ترەمپی دەكەن بەندی تایبەت بە وەرگرتنی دیاری‌و بەخشیش پێشیڵ دەكات كە لە دەستوردا هاتووە‌و وەرگرتنی پارەی لە حكومەتە بیانییەكان قەدەغەكردووە. ئەو كۆمپانیایەی كە هۆتێلەكەی ترەمپ لە واشنتۆن بەڕێوەدەبات، رەتیكردوەتەوە وەڵامی پرسیاری رۆژنامەی واشنتۆن پۆست بداتەوە لەبارەی ئەوەی ئایا شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی لەبەرامبەر ئەو ماوەیەی لە هۆتێلەكە ماوەتەوە چەندێك پارەی داوە یاخود ئایا كەس لە كۆشی سپی ئاگاداركراوە لەوەی شێخ ئەو ماوە زۆرە لە هۆتێلەكە ماوەتەوە. كۆشی سپی‌و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكاش بەهەمان شێوە رەتیانكردوەتەوە ئاگاداری سەردانەكەی شێخ نەهرۆ بن بۆ هۆتێلەكەی ترەمپ‌و وتویانە ئاگاداری ئەوە نین هیچ كۆبونەوەیەكی فەرمی لەنێوان كارمەندەكانیان‌و شێخ نەهرۆدا كرابێت، بەڵام نەیانتوانیوە رەتی بكەنەوە بەشێوەی نافەرمی كۆبونەوە كرابێت. شێخ‌و ئەجێندا سیاسییەكەی رۆژنامەكە نوسیویەتی: شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی ئەجێندایەتی سیاسی هەیە‌و بانگەشەی روبەڕووبونەوەی سەربازی لەنێوان ئەمریكا‌و ئێران دەكات‌و دەڵێ دەیەوێت یارمەتی ئەمریكا بدات بۆ رزگاربوونی عێراق لەژێر هەژموونی ئێراندا، خۆشی وەكو كاندیدێك بۆ سەرۆكایەتی عێراق وێنا دەكات. بەگوێرەی راپۆرتەكەی واشنتۆن پۆست، شێخ نەهرۆ لە ئەمریكا بەمدواییانە ژمارەیەك كۆمپانیای بواری سكیوریتی تایبەت‌و خزمەتگوزاری بواری بیرەنەوتەكان تۆماركردووە‌و دەڵێ سورە لەسەر ئەوەی لەگەڵ ئیدارەی ترەمپدا بازرگانی بكات. شێخ نەهرۆ رۆژی 30 نۆڤێمبەری ساڵی رابردوو چوەتە هۆتێلەكەی ترەمپ، واتە رۆژێك دوای ئەوەی براكەی كە وەزیری بازرگانی عێراق بوو تۆمەتباركرا بە گەندەڵی‌و بێ ئامادەبوونی خۆی حوكمی حەوت ساڵ زیندانی بۆ دەرچوو. رۆژنامە ئەمریكییەكە نوسیویەتی خەرجی شەوێك مانەوە لە هۆتێلەكەی ترەمپ لەنێوان (هەزار بۆ 2 هەزار) دۆلاردایە، بەڵام لە هۆتێل  Hay-Adams شەوانە نرخ بە (840 بۆ هەزارو 840) دۆلارە. شێخ نەهرۆ وتویەتی لەو ماوەیەی لەواشنتۆن بووە لە دەرەوەی هۆتێلەكە چاوی بە ژمارەیەك شارەزایانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كەوتووە یەكێك لەوانە عەقید (عەباس دهۆك) بووە كە بەمدواییە بووە بە راویژكاری سەربازیی لە نوسینگەی خۆرهەڵاتی دوری وەزارەتی دەرەوەو پێشتر پاشكۆی سەربازی باڵیۆزخانەی ئەمریكا بووە لە سعودیە. عەقید عەباس دهۆك وتویەتی: شێخ نەهرۆ دەیەوێت لە واشنتۆن باسی عێراق بكات‌و گوزارشت حەقیقەتی دەسەڵات لەوێ بكات. شێخ لەگەڵ CIA واشنتۆن پۆست دەڵێ، شێخ نەهرۆو براكانی لەسەردەمی رژێمی سەددامدا دەستگیركراون، بۆیە بەر لە روخانی رژێم لە 2003دا پەنایان بۆ ئەمریكییەكان بردووە‌و یارمەتی بەرپرسانی هەواڵگری ئەمریكایان داوە، بەردەوام چاویان بەو بەرپرسانەی هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا دەكەوێت كە لە بنكەیەكی بچوك لە كوردستانی عێراق كاردەكەن، لەناو تۆڕە سۆفییەكەیاندا دەیان كەسیان كردووە بە هەواڵدەر كە لەناو دەزگا سەربازی‌و هەواڵگرییەكانی سەددامدا كاریان كردووە، بەپێی كتێبێك كە (بۆب وودوارد) نوسیویەتی، ئەو زانیارییانەی كە دوو برا كەسنەزانییەكە‌و تۆڕەكەیان بە هەواڵگری ئەمریكایان داوە "زانیاری زۆر دەگمەن‌و سەرەنجڕاكێش" بوون، دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا ژمارەی نهێنی "ROCKSTARS" بۆ داناون. بەپێی ئەوەی رۆژنامەكە لەزاری شێخ نەهرۆوە بڵاویكردوەتەوە، لەبەرامبەر ئەو كارانەی كە بۆ دەزگای هەواڵگری ئەمریكایان كردووە، ئەمریكا مانگانە زیاتر لە یەك ملیۆن دۆلاری پێداون. بەپێی ئەو بەڵگەنامانەی كە رۆژنامەی " The Post" بڵاویكردوەتەوە، دوای شەڕی عێراق، شێخ نەهرۆ تۆڕەكەی كردووە بە كۆمپانیایەكی ئەمنی تایبەت‌و كۆمپانیای پارێزگاریكردن لە دامەزراوە عێراقییەكان‌و گرێبەستی پاراستنی بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا‌و دامەزراوە نەوتییەكانی بەدەستهێناوە. شێخ نەهرۆ خۆی وەكو كاندیدێكی گونجاو بۆ سەرۆكایەتی عێراق دەخاتەڕوو باسلەوە دەكات سۆفیەكان لە سوننە‌و شیعە پێكدێن‌و ئەمە بە ئەلتەرناتیڤێكی ئاشتیانە لەبەرامبەر فراوانخوازی ئێران لەلایەك‌و توندڕەوی قاعیدە لەلایەكی تر ناودەبات.