.jpg)
درەو: "هەرێمی كوردستان لە دووڕووەوە لە نێوەندی مترسی بەندكراوانی داعشدایە، لەلایەك بە هۆی بوونی بەندكراوەكانی فیدراڵی لە هەرێم كە بەندكراوەكانی داعشی تێدایە، لەلایەكی¬ترەوە ناوچە جێناكۆكەكان كە ئێستا زۆرترین چالاكی داعش لەو ناوچانەیه و بە نزیكی زیاتر لە 2000 چەكدار مەزەندە دەكرێن" ئەمە بەشێكە لەو مەترسیانەی كە وەك رانانێك لەلایەن كۆمەڵێك توێژەری سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی لە هەرێمی كوردستان ئامادەكراوە. رانانەكەی ئەو سەنتەرە كە بەناوی (ململانێ ئەستەمەكان لە عێراق وهەرێمی كوردستان) ئامادەكراوەو بەشێكی تایبەتە بە (چارەنوسی بەندكراوەكانی داعش و مەترسییەكانی لە ئایندەدا) رانانەكە سێ سیناریۆی خۆستۆتە روو لە سیناریۆی سێیەمدا كە بەهێزترین سیناریۆیە بەشێكی سەرەكی مەترسییەكە ڕوو لە هەرێمی كوردستان دەكات، ئەگەری بەهێزیش ئەوەیە، ناوچە جێناكۆكەكان كە زیاتر لە (2000) چەكداری داعشی لێیە، پشكی گەورەی مەترسیەكە چاوەڕێیان دەكات. ئەو توێژەرانە مەترسی ئەو بەندكراوانە دەبینن ئەویش بەهۆی بەهێزبوونەوەی داعش لە فۆرمێكی تردا و گۆڕانی هاوكێشەی سیاسی لە ناوچەكەدا، هۆكارێكی تر ئەوەیە، خەڵكانی زۆر مەترسیداریان تیایە، كە دور نییە لە ئایندەدا وەكو كارتی سیاسی بەكاربهێنرێن. بە پێی بەداداچوونەكانی توێژەرانی ئەم ڕانانە ژمارەی بەندكراوانی داعش بەمشێوەیە: یەكەم: لە عێراق؛ ژمارەی بەندكراوەكان نزیكەی 19000كەسە بەسەر 1٥ گرتوخانەی فیدراڵیدا دابەشكراون، كه 3000 لەم ژمارەیە لە ڕێگەی دادگاییكردنەوەوە فەرمانی لە سێدارەدانیان بۆ دەرچوو و لە سێدارە دراون. دووەم: سوریا؛ كە زیاتر مەبەست لەو بەندكراوانەیە لە گرتووخانەكانی رۆژئاوادان و كە لەلایەن كانتۆنەكانی ڕۆژئاواوە دەسگیركراون و لەژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكراتدان، ژمارەی گیراوەكان نزیكەی 12000كەس دەبێت و بەسەر هەشت گرتوخانەی سەرەكیدا دابەشكراون، ئەمە جگە لەو بەندكراوانەی كە لە گرتوخانەكانی رژێمی سوریادان و ژمارەكانیان ڕانەگەیەنراوە. سێیەم: توركیا؛ بە پێی راگەیەنراوە فەرمییەكانی توركیا ژمارەی ئەوبەندكراوانەی كە لە گرتوخانەكانی توركیان، 700 كەسە. چوارەم : ئوردن؛ نزیكەی 300كەسی داعشیان بەندكردوە دەقی راپۆرتەكەی سەنتەری ئاییندەیی بەشی دووەم: تەوەری سێیەم: چارەنوسی بەندكراوەكانی داعش و مەترسییەكانی لە ئایندەدا لەدوای ئەوەی شەڕی پێچەوانە لەگەڵ داعش لە عێراق و سوریا دژ بە ڕێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و سوریا ( داعش) لە كۆتایی 2015 دەستی پێكردەوە، ژمارەی ئەوانەی كە چەكداربوون و لەشەڕەكاندا دەسگیردەكران و ئەوانەش كە لە ڕێگەی ئاشكرابوونی پەیوەندییەكانیان بە داعش و دانپیانانی بەوەی پەیوەندییان بە داعشەوە هەیە زیاتر بوو، تا ئەوەی لەساڵی 2019دا دوا پێگەی داعش لە باغۆزی سوریا لە دەستی داعش وەرگیرایەوە، زۆرترین ژمارەی چەكدارییان لە رەققەو باغۆزی سوریا دەسگیركران، لە عێراقیش لە دوا شەڕیان لە ناوچەی حەوزەی حەوێجەی پارێزگای كەركوك دەیانیان لێ دەسگیرگرا. بەمەش كۆتایی بە دەوڵەتی خەلافەتی داعش لە ڕوی واقیعی جەنگ و پانتایی دەسەڵاتی داعش لە عێراق و سوریا هات. - ژمارەی بەندكراوان و نەخشەی دابەشبوونیان هەرچەندە ئەو ژمارانەی لەبارەی بەندكراوەكانی داعشەوە دەوترێن هیچیان ژمارەی سەلمێنراو و ورد نین، چونكە لەبەر هەستیاری بابەتەكه سەلماندنییان ئاسان نییە، هەروەها نەبوونی زانیاری تەواو لەسەریان لەلایەن دەوڵەتەكان و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی بواری مافی مرۆڤ. لەلایەكی-ترەوە بەنكراوە‌كان لە زیاتر لە دەوڵەتێكەوە هاتوون و زیاتر لە ڕەگەزنامەیەكیان هەیە، هۆكارێكی¬تر ئەوەیە، خەڵكانی زۆر مەترسیداریان تیایە، كە دور نییە لە ئایندەدا وەكو كارتی سیاسی بەكاربهێنرێن، بەڵام بە نزیكەیی و بە پێی بەداداچوونەكانی توێژەرانی ئەم ڕانانە بەمشێوەیە: یەكەم: لە عێراق؛ ژمارەی بەندكراوەكان نزیكەی 19000كەسە بەسەر 1٥ گرتوخانەی فیدراڵیدا دابەشكراون، كه 3000 لەم ژمارەیە لە ڕێگەی دادگاییكردنەوەوە فەرمانی لە سێدارەدانیان بۆ دەرچوو و لە سێدارە دراون. دووەم: سوریا؛ كە زیاتر مەبەست لەو بەندكراوانەیە لە گرتووخانەكانی رۆژئاوادان و كە لەلایەن كانتۆنەكانی ڕۆژئاواوە دەسگیركراون و لەژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكراتدان، ژمارەی گیراوەكان نزیكەی 12000كەس دەبێت و بەسەر هەشت گرتوخانەی سەرەكیدا دابەشكراون، ئەمە جگە لەو بەندكراوانەی كە لە گرتوخانەكانی رژێمی سوریادان و ژمارەكانیان ڕانەگەیەنراوە. سێیەم: توركیا؛ بە پێی راگەیەنراوە فەرمییەكانی توركیا ژمارەی ئەوبەندكراوانەی كە لە گرتوخانەكانی توركیان، 700 كەسە. چوارەم : ئوردن؛ نزیكەی 300كەسی داعشیان بەندكردوە. كۆی ئەم بەندكراوانە ژمارەیەكی ترسناكن و ئاماژەی هەڕەشەیەكیش لەسەر ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی دەردەخەن، بۆیە لە ڕووی ئاسایشەوە وەكو بۆمبێكی تەوقیتكراو باس دەكرێن، بە گشتی ئەم دەسگیركراوانە هەڵگری رەگەزنامەی 54 دەوڵەتی جیاوازن، ئەمە جگە لەو خێوەتگایانەی كە خێزان و مناڵی ئەم بەندكراوانەی لە خۆگرتووە و ژمارەیان لە 100000 كەس زیاترە. ژمارەیەكی زۆر لەمانە مناڵن و لە ئێستادا وەكو پێویست بەرنامەی چاكسازی كۆمەڵایەتیان بۆ فەراهەم نەكراوە. - بەندكراوانی داعش؛ لەنێوان یاسا وململانێی سیاسییەكاندا بەوپێیەی ژمارە زۆرەكەی بەندكراوان لە رۆژئاوایه و بەشێك لەم بەندكراوانە (كە ژمارەیان 3000كەس دەبێت) خاوەنی رەگەزنامەی ئەوروپین، دوای ئەوەی ترەمپ لە راگەیەنراوێكدا داوای ئەوەی كرد، پێویستە ئەم بەندكراوانە بۆ وڵاتەكانیان بگەڕێنرێنەوە، نیگەرانییەكی گەورە لای ئەوروپیەكان بەتایبەت لای فەڕەنسا دروستكرد، چونكە ئەم وڵاتانە لەبەر چەندین هۆكاری سیاسی و یاسایی ئامادەنین نە بەندكراوەكان و نەمنداڵ و ژنەكانیان وەربگرنەوە، چونكە پێیان وایە ئەم بابەته بەر ئەوەی بابەتێكی مرۆیی بێت، بابەتێكی سەربازی و ئاسایشییە، ترسی گەورەیان ئەوەیە ئەم دۆسێیە وەكو فشارێكی سیاسی دژ بە ئەوروپا و بەرژەوەندییەكانیان بەكاربهێنرێت، بەتایبەت لەلایەن ولاتێكی وەك توركیاوه. هێزەكانی سوریای دیموكراتیش كەوتونەتە بەردەم بارگرانییەكی گەورەی مرۆیی، چونكە دابینكردنی ئاسایشی بەندینخانەكان پێویستی بە زیاتر لە 8000 پاسەوانە، ئەمە جگە لە تێچووی دارایی، تەندروستی و خزمەتگوزاریی بەندینخانە و كەمپەكان، هەروەها لایەنێكی¬تری دۆسێكە یاسایی و پرسی دادگاییكردنیانە، چونكە ئیدارەی كانتۆنەكان سزای لە سێدارەدانیان هەڵوەشاندۆتەوە. ئەو دەوڵەتانەی كە تا ئێستا ژمارەیەك ژن و مناڵی جێماوی داعشەكانیان وەرگرتۆتەوە، تەنها چوار وڵاتن(ئوستراڵیا، روسیا، سودان و عێراق). مەترسی و سیناریۆكانی ئاینده و پێگەی هەرێمی كوردستان لە هاوكێشەكەدا بابەتێكی هەستیار و هەڵواسراو، كە هەمو رۆژێك مەترسیدار‌تر دەبێت، چونكە رێژەی لە %60 ی ئەو كەسانەی لە كامپەكانن مناڵن یەكێك لە گریمانەی پاش گەورەبوونیان، ئەوەیە سوپایەكی گەورەیان لێ دروست ببێت بەپێیەی ئەم نەوانەی داعش بە هزری توندوتیژی بارگاوین، لەلایەكی تر دۆخی سیاسی رۆژئاوا رۆژانە لەبەر ململانێ نێودەوڵەتی و هەرێمیەكان نا جێگرە و ئەركە دارایی و خزمەتگوزارییەكانیش هێندە زۆرن، سەختە ئیدارەی ڕۆژئاوا، بۆ دوورمەودا بەرگەی بگرێت. جیا لەوەش تا ئێستا سێ مەترسیی كردەییان دروستكردووە بە هۆیەوە زیاتر لە 750كەس لە ژن و مناڵەكانیان هەڵهاتون، زیاتر لە 180 لە چەكدارەكانیش لە كاتی هێرشەكانی توركیا بۆ سەر رۆژئاوا لە زیندان هەڵهاتن. مەترسی دووەم لە كاتی كشانەوەی ئەمریكادا لە رۆژئاوادا هاتەئاراوە. مەترسی سێیەم ئەو مەترسییه كە بەهۆی پەتای كۆرۆناوەیە، كە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ئەگەر كارەكانی هەڵپەسێرێت، یاخود هەڵبوەشێتەوە. مەترسی چوارەم ئەوەیە پەتای كۆرۆنا لەنێو زیندانەكان بڵاوبێتەوە. هەرێمی كوردستان لە دووڕووەوە لە نێوەندی ئەم مەترسیەدایە، لەلایەك بە هۆی بوونی بەنكراوەكانی فیدراڵی لە هەرێم كە بەندكراوەكانی داعشی تێدایە، لەلایەكی¬ترەوە ناوچە جێناكۆكەكان كە ئێستا زۆرترین چالاكی داعش لەو ناوچانەیه و بە نزیكی زیاتر لە 2000 چەكدار مەزەندە دەكرێن. - سیناریۆكان یەكەم: دروستكردنی دادگایەكی نێودەوڵەتی تایبەت بە بەندكراوەكان و ناردنەوەیان بۆ وڵاتەكانیان، نەك دادگایكردنیان بە تایبەتمەندی شوێنی(أختصاص المكانی)، كە زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا بەم سیناریۆیە ناڕازین. دووەم: هێشتنەوەی ئەم بابەتە بەم شێوەیەی ئێستا و هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی دارایی و تەندروستی، كردنەوی دەرگای ئاراستەكردنی ریفۆرمی كۆمەڵایەتی هاوچەرخ بۆ مناڵەكانیان و گێڕانەوەیان بۆ نێو كۆمەڵگە. سێیەم: بەهێزبوونەوەی داعش لە فۆرمێكی¬تردا و گۆڕانی هاوكێشەی سیاسی ناوچەكە، لەم ئەگەرەدا بە هۆی بوونی ئەزمونی پێشترەوە لەكاتی گرتنی موصڵ لە 2014دا، یەكەمجار پەلاماری زیندانی بادوش-یان دا، پاشان بەرەو موصڵ هێرشیان كرد و داگیریان كرد. چونكە لە ڕابردوو و ئێستادا، زیندانەكان باشترین قوتابخانەی فێركاری و پەروەردەی داعش بوون، ئەزمونی ئەبوبەكر بەغدادی لە زیندانەوە نمونەیەكی زیندووە. دەرئەنجام دەتوانین بلێین ئەم مەترسیە لە ئێستادا لەسەر ئاسایشی جیهان بە گشتی و ناوچەكە بەتایبەتی عێراق و سوریا هەستیار و ترسناكە، بە تێگەیشتن لەوەش هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی زۆرترین بنكە سەربازییەكانیان لە ناوچەكەدا ناكۆكەكان كشاندۆتەوە، مەترسییەكە ترسناكتر دەردەكەوێت، وەك بینرا لەرۆژئاوای عێراق، بە تایبەتی ناوچەی قائیم (كە چاودێری هەردوو ناوچەی رۆژئاوای عێراق و ناوچەی ئەلبوكەمالی سوریای لێوە دەكرا لە لایەن هاوپەیەیمانانەوە چۆڵكراوه)، هەروەها هەردوو بنكەی كەی وەن لە كەركوك و گەیارە لە موصڵ چۆڵكرا، بۆیە سیناریۆی سێیەم بەهێزترین سیناریۆیە و لەئەگەری ڕودانی ئەم سیناریۆیەش بەشێكی سەرەكی مەترسییەكە ڕوو لە هەرێمی كوردستان دەكات، ئەگەری بەهێزیش ئەوەیە، ناوچە جێناكۆكەكان كە زیاتر لە (2000) چەكداری داعشی لێبێت، پشكی گەورەی مەترسیەكە چاوەڕێیان دەكات.
.jpg)
راپۆرتی: درەو دواین لێكگەیشتنی هێزە سیاسییەكانی عێراق سەبارەت بەپێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت كۆتایهاتووە. پێكهاتەی حكومەتی داهاتوو لەسەر هەمان بنەمای ئەو میكانیزمە دابەشكراوە كە لەدوای ساڵی 2003وە لەعێراق پیادە دەكرێت. هێزو لایەنە سیاسییەكان لەو حكومەتە كاتییەشدا پێداگریان لەسەر پاراستنی ئیستحقاقی هەڵبژاردن كردووە، كە هەندێك بە بەدیلی دەستەواژەی پشكێنەی ناودەبات. شیعەكان بۆ هەڵلوشینی توڕەیی شەقام وا خۆیان پیشاندەدەن كە دەستبەرداری پێشكێنەی حزبی بوون‌و، دەڵێن: كوردو سوننە وازی لێناهێنن. پشكی پێكهاتەكان لە كێكەكە زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن، حكومەتی داهاتوو لە 22 وەزارەت پێكدێت كە بەمشێوەیە دابەشدەكرێت: 🔹 11 وەزارەت بۆ پێكهاتەی شیعە. 🔹 6 وەزارەت بۆ پێكهاتەی سوننە. 🔹 3 وەزارەت بۆ كورد. 🔹 2 وەزارەتیش بۆ كەمینەكان. لەم دابەشكاریییەشدا، شیعەكان وەزارەتەكانی ناوخۆو دەرەوەو نەوتیان لەدەستدا دەمێنێتەوە، سوننەكانیش وەزارەتی بەگری‌و، لەبری وەزارەتی پەروەردە وەزارەتی خوێندنی باڵا وەردەگرن، وەزارەتی دارایش لای كورد دەمێنێتەوە، بۆ یەكەمجاریش لەدوای 2003وە دەنگۆی ئەوە هەیە كورد لەم كابینەیەدا وەزارەتی كارەبا وەربگرێت. ئەم دابەشكارییە وزارییەش جارێكی تر لەناو هەریەكێك لەم پێكهاتانەدا ورد دەكرێتەوەو، بەپێی سەنگ‌و قورسایی‌و كورسی هەریەك لەهێزەكان‌و بایەخ‌و گرنگی وەزارەتەكان دابەشدەكرێنەوە. پشكی حیزیەكان لەكێكەكە 🔸دابەشكاریی وەزارەتەكان لەناو پێكهاتەی شیعەدا: 🔹 هاوپەیمانی "سائیرون" كە لەلایەن موقتەدا سەدرەوە سەرۆكایەتی دەكرێت‌و خاوەنی زۆرترین كورسی پەرلەمانە، 3 وەزارەتی بەردەكەوێت. 🔹 هاوپەیمانی "فەتح" كە لەلایەن هادی عامرییەوە سەرۆكایەتی دەكرێت‌و دووەم هێزی شیعەكانە لەڕووی ژمارەی كورسی پەرلەمانەوە، 3 وەزارەتی بەردەكەوێت. 🔹 هاوپەیمانی نەسر بەسەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی 2 وەزارەتی بەردەكەوێت. 🔹دەوڵەتی یاسا بەسەرۆكایەتی نوری مالیكی 1 وەزارەت. 🔹 ڕەوتی حیكمە بەسەرۆكایەتی عەمار حەكیم 1 وەزارەت. 🔹 حزبی فەزیلە بەسەرۆكایەتی محەمەد یەعقوبی 1 وەزارەت. 🔸دابەشكاری وەزارەتەكان لەناو پێكهاتەی سوننەدا: 🔹 هاوپەیمانی هێزە عێراقییەكان كە لەلایەن محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراقەوە سەرۆكایەتی دەكرێت، 4 وەزارەت. 🔹 ئیئتیلافی وەتەنییە بەسەرۆكایەتی ئەیاد عەلاوی، 1 وەزارەت. 🔹 پرۆژەی عەرەبی بەسەرۆكایەتی خەمیس خەنجەر، 1 وەزارەت. 🔸دابەشكاری وەزارەتەكان لەناو كورد: 🔹 پارتی دیموكراتی كوردستان 2 وەزارەت. 🔹 یەكێتی نیشتمانی كوردستان 1 وەزارەت. 🔸دابەشكاری وەزاری لەناو كەمینەكان. 🔹 كریستیانەكان 1 وەزارەت. 🔹توركمان 1 وەزارەت. ئەم لێكگەیشتنە سیاسییە كە هەندێك سەرچاوە بەسەرەتایی‌و هەندێكی تریش دەڵێن ڕێككەوتنی مەبەدەئی‌و كۆتاییە، لەلایەن سەركردە دیارەكانی شیعەو سوننەو كوردەوە ڕەزامەندی لەسەردراوەو بڕیارە لەئێوارەی ئەمڕۆ هەینییەوە ناوی كاندیدی وەزارەتەكان تاوتوێبكرێت. كاریگەری جارانیان نەماوە لەگەڵ ئەوەی دابەشكاری حكومەتی نوێ بەهەمان میكانزمی ڕابردووەوە، بەڵام هەندێك لەشارەزایانی كاروباری عێراق پێیانوایە، دانوستانەكانی ئەمجارەی پێكهێنانی حكومەت لەچوارچێوەی تەقلیدییەكەی ڕابردووی دەرچووە، بەوپێیەی پێشتر هێزە شیعییەكان تەواوی وردەكاری پشك‌و كاندیدەكانیان لەسەر ئاستی ناوخۆ یەكلادەكردەوە، پێشئەوەی لەگەڵ هێزە سوننی‌و كوردییەكان دەست بەگفتوگۆ بكەن. بەڵام لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی‌و سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكانەوە، كوردو سوننە ڕۆڵیان بەهێزتربووە، بەجۆرێك ئەوانە بڕیاریان لەچارەنوسی كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران داوە، ئەوەشی وایكردووە هێزە شیعییەكان ئەو واقیعە تازەیە قبوڵبكەن فشاری شەقام بووە لەسەریان، كەپێگەی لاوازكردوون‌و ناچاری كردوون پەلەبكەن لەدانوستانەكان، تەنانەت ئەگەر ئەنجامەكەشی بەتەواوی لەبەرژوەندی خۆیان نەبوببێت. هێزولایەنە شیعییەكان لەگەڵ ئەوەی ڕاسپارنی مستەفا كازمی بەجۆرێك لە جێبەجێكردنی داواكاری شەقام دەزانن بەو پێیەی ناوبراو سەر بەهیچاكم لەو هێزە سیاسییانە نییەو بەشێكیش نییە لەدەستەبژێری سیاسی تاقیكراوەی عێراق، دەیانەوێت لەڕێی گەیاندنی پەیامی سەرپشككردنی سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراویشەوە، جۆرێك لەسەربەخۆیی حكومەت پیشاندنی شەقام بدەن‌و لەتوڕەیی شەقامی عێراقی كەمبكەنەوە. چاو بەستە پێناچێت ئەوە وێنە ڕاستەقینەكە بێت، بەها ئەعرەجی جێگری سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق لەتویتێكدا دەڵێت، هێز شیعییەكانیان هەر بەناو كازمی_یان سەرپشككردووە، ئەگینا هەر دوای تەوابوونی ئەو كۆبونەوەیەی كە تێیدا كازمی_یان سەرپشككرد لەدیاریكردنی وەزیرەكانی كابینەكەی، سەركردەكانی شیعە نوێنەریان ناردووە بۆ لای كەسی ڕاسپێردراوو داوای وەزارەتی دیاریكراویان كردووەو كاندیدەكەشیان بۆ دیاركردووە. محمەد ڕەزا پەرلەمانتاری عێراق لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: قسەی هێزە شیعییەكان لەبارەی سەرپشككردنی كازمی ڕەنگدانەوەی دانوستانەكانی پشت پەردەنییە، كە پڕیەتی لە فشار لەسەر ڕاسپێردراو بۆ پێكهێنانی حكومەت. بەوتەی ئەو: بەڵام دەنگوباسی پەیوەست بەو دانوستانە نهێنیانە ناگەنە ڕایگشتی، لەترسی توڕەكردنی شەقامی شیعە دژی ئەو هێزە سیاسییانەی كە نوێنەرایەتیان دەكات دوای ئەو شكستە گەورەیەی دووچاری بوون لەئیدارەدانی دەوڵەتدا. داوای بەشی خۆیان ئەكەن كوردو سوننە زۆر باكیان بە توڕەبوونی شەقام نییە، ئەوان پێیانوایە كە شەقامی شیعی لە هێزەكانی خۆیان توڕەن‌و ئەوان بەشێك نین لەو هاوكێشەیە، بۆیە بە ئاشكرا باس لە بەدەستهێنانی ئیستحقاقی ئەو خەڵكە دەكەن كە دەنگی پێداون‌و، پێویستی تەرجومەكردنی ئەو دەنگانە بۆ پۆست لەحكومەتدا، ئەمەش شیعەكانی نیگەران كردووە. حەمید مەعلە سەركردە لەڕەوتی حیكمە لەوبارەیەوە دەڵێت: سوننەو كورد نایانەوێت پابەندبن بە سەربەخۆیی بەرپرسان‌و حەزیشی پێناكەن، وەك ئاماژەیەك بۆ خواست‌و پێداگری ئەو دوولایەنە لەدیاریكردنی كاندیدەكانیان بۆ وەزارەتەكان. ڕوونیشكردووەتەوە: سوننەو كورد ئیستحقاقی هەڵبژاردنیان دەوێت، لەڕێی بەوەزیركردنی ئەوانەی نوێنەرایەتیان دەكات. ئەو سەركردەیەی حیكمە ئاماژە بەوەشدەكات: شەریكەكانی نیشتمان (كوردو سوننە) دەیانەوێت ئیستحقاقەكانیان لەدەستێكی سیاسیدا بێت كە بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ نوێنەراتیان بكات، نەك سەربەخۆبێت، وەك ئەوەی شیعە دەیەوێت.
درەو: " لە ئایندەدا و لە سایەی نەبوونی چاكسازی و دابەشنەكردن و شۆڕنەكردنەوەی دەسەڵاتەكان و قوڵبوونەوەی زیاتری گرفتەكان، بەشێوەیەك كە ڕەنگە لەهەندێك شێوازیدا بەتایبەت لە ئاستی دیاردەی "دووئیدارەیی" و دەسەڵاتەكانی پارێزگاكاندا سیستمی حوكمڕانیی هەرێم بەرەو ناجێگیری ئیداریی و سیاسی تەنانەت لێكترازانی سیاسی و كارگێڕی هەنگاو بنێت"، ئەمە یەكێكە لەو سیناریۆیانەی كە وەك رانانێك لەلایەن كۆمەڵێك توێژەری سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی لە هەرێمی كوردستان ئامادەكراوە. رانانەكەی ئەو سەنتەرە كە بەناوی (ململانێ ئەستەمەكان لە عێراق وهەرێمی كوردستان ) ئامادەكراوەو بەشێكی تایبەتە بە (سیستەمی ناناوەندێتی؛ گرفتەكان و ئاسۆكانی بەڕیوەبردن لە هەرێمی كوردستان ) ئاماژەیان بەوە كردووە" هێشتا هەولێر وەك پایتەخت لە زەینی بەشێك لە هاوڵاتیان و پارتەكاندا وەك ڕكابەری سلێمانی سەیر دەكرێت و بەپایتەختێكی نەتەوەیی-نیشتمانی (كە كراوە بێت بۆ سەرجەم لایەنەكان) سەیرناكرێت، یەكە ناناوەندییەكانی وەك پارێزگاكان دەسەڵاتەكی ئەوتۆیان لە پایتەختدا نیە" راپۆرتەكەی سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئاییندەیی لەلایەن ( د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول، د.یوسف گۆران، د.هەردی مهدی میكە، م یاسین تەها)وە ئامادەكراوە. دەقی رانانەكە بەشی یەكەم: سیستەمی ناناوەندێتی؛ گرفته‌كانی و ئاسۆكانی به‌رێوه‌بردن لە هەرێمی کوردستان: بیرۆکەی ناناوەندێتی (اللامرکزیە-Decentralization) لە سادەترین واتایدا بریتییە لە (گواستنەوەی پرۆسەی بڕیاردان و جێبەجێکردن لە دەسەڵاتی ناوەندییەوە بۆ یەکە کارگێریی و سیاسی و جوگرافییەکانی خوارەوەی وڵات)، ئەمەش دەشێت بە دەستور ڕێکبخرێت، بەتایبەت ئەگەر لە شێوازی ناناوەندێتیی سیاسی بوو کە ناسراوە بە "فیدراڵی"، لەم کاتەشدا یەکەکان دەسەڵاتی بڕیاردانیان لەسەر ئاستی "یاسادانان، جێبەجێکردن و دادوەری' دەبێت. هەروەک دەشێت بە یاسای ئاسایی ڕێکبخرێت ئەمەش زیاتر بۆ شێوازی ناناوەندێتی کارگێڕی کە بە کارگێریی خۆجێیەتی (الإدارە المحلیە) ناسراوە بەرکاردەبێت، لەم کاتەشدا زۆربەی کات یەکەکان دەسەڵاتی بڕیاردانیان تەنها لەسەر ئاستی جێبەجێکردنی سیاسەتە گشتیەکاندا دەبێت، بۆیە بەپێی بنەما یاسایی و دەستورییە باوەکان ئەم بیرۆکەیە لەسەر چەند پایەیەکی سەرەکی ڕاگیراوە: ١- دابەشکردنی وڵات بۆ چەند یەکەیەکی جوگرافی(هه‌رێم، ناوچه‌ی ئۆتۆنۆم و پارێزگا...) کە هەریەکەیەک کەسایەتییەکی یاسایی خۆی هەبێت. ٢- هەریەکەیەک بەپێی دەستور یان یاسای ئاسایی دەسەڵاتی بڕیاردانی سەربەخۆی لەسەر خۆبەڕێوەبردن و دابینکردنی پێداویستییەکانی خۆی پێ دەدرێت. ٣- دانیشتوانی هەر یەکەیەک لەڕێی هەڵبژاردنی ڕاستەوخۆوە بڕیاردەر و کاربەدەستانی خۆیان دابنێن. ٤- بوونی سەربەخۆیی دارایی کە لە سایەیەدا هەر یەکەیەک توانای هەبێت بە سەرچاوەکانی داهاتی خۆی هەموو یان زۆربەی خەرجییەکانی خۆی دابین بکات. دامه‌زراندنی سیستمی ناناوه‌ندێتی له وڵاتێكه‌وه بۆ وڵاتێكی¬تر به پێی ئهزمونی مێژوویی و كولتوری سیاسی و كارگێڕی جیاوازی تێدایه، هیچ كاتێك مۆدێلێك نیه كه ده‌قاوده‌ق بتوانێت له وڵاتێكی¬تر وه‌ك خۆی جێبه‌جێ بكرێت، تایبه‌تمه‌ندی وڵات شوێنپه‌نجه‌ی سه‌ره‌كی له دروستبوونی سیستمه‌كه ده‌بینێت. ئه‌م راستینەیه بۆ كوردستانیش دروسته. كوردستان و هه‌رێمه‌كه‌ی زاده‌ی ئهزمونی مێژوویی، كولتووری سیاسی، ئابوری و كۆمه‌ڵایه‌تیی كۆمه‌ڵگەی كوردستانه و هه‌ر بۆیه دانانی سیستمێكی به‌ڕێوه‌بردنی باش و چالاك، به ناناوه‌ندێتییه‌وه، پێویستی به تێگه‌یشتنی شێواز و به‌ربه‌سته مێژویی و كولتوورییه‌كانه كه زۆرجار به هۆكاری جیاوازەوە پشتگوێ ده‌خرێت. - كولتووری به‌ڕێوه‌بردن و ناناوه‌ندێتی له كۆمه‌ڵگای كوردستاندا هه‌رچه‌نده له روی مێژوییه‌وه كوردستان چانسی سه‌ربه‌خۆیی سیاسی-ئیداری نه‌بووه، به‌ڵام بۆ هه‌زاران ساڵ و تا ڕوخانی دوامیرنشین (بابان) له‌لایه‌ن عوسمانییه‌كانه‌وه له ساڵی ١٨٥١، كۆمه‌ڵگەكه به شێوه‌یه‌كی ناناوه‌ندێتی به‌ڕێوه ده‌چوو. واقعی جوگرافی، كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوری به‌رده‌وام پاڵپشتی كولتووری نیمچه سه‌ربه‌خۆیی و ناناوه‌ندێتی بووه. له كاتێكدا ده‌وڵه‌تی مۆدێرن له ئه‌وروپا چینی ناوه‌ڕاستی سیاسی و رۆشنبیری ئابووریی رۆڵی سه‌ره‌كی تێدا بینیوه، له كوردستاندا واقعی سیاسی، ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی میرنشینه‌كان توانای دروستكردنی گوتاری نه‌ته‌وه‌یی سه‌ر‌تاسه‌ریی له‌سه‌رجه‌م ئاسته‌كان، به‌كارگێڕیشه‌وه، نه‌بووه، سه‌ره‌نجام تا ناوه‌ڕستی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م زۆربه‌ی هه‌رێمی كوردستان له روی كارگێڕییه‌وه به شێوه‌یه‌كی ناناوه‌ندێتی به‌رێوه ده‌برا، ئه‌م كولتوورەش بۆ واقعی كۆمه‌ڵگەی كوردستان گونجاوتر بوو. له‌ماوه‌ی نێوان روخانی دوا میرنشینی نیمچه‌سه‌ربه‌خۆی كوردستان ١٨٥١ و دروستبونی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ١٩٩٢ دوو ئهزمونی خۆبه‌ڕێوه‌بردن (١٩١٩ له سلێمانی، ١٩٤٦ له مهاباد) دروست بوو، هه‌ردوو ئه‌زمونه‌كه ناوچه‌یی(لۆكه‌ڵی) بوون، جگه له هۆكاری¬تر، هۆكاری ناوخۆیی به‌هێزیش بۆ په‌لنه‌هاوشتنیان بۆ ده‌ره‌وه‌ی ناوچه‌كانیان هه‌بوو. دامه‌زراندنی حكومه‌تی هه‌رێم (ساڵی ١٩٩٢) به قۆناغێكی گرنگی یه‌كگرتنه‌وه‌ی گوتاری سیاسی بینرا، به‌ڵام راستیه‌ك هه‌یه كه هه‌ردوو پارته سه‌ره‌كییه‌كه‌ی هه‌رێم له ئانی شۆڕشی دژ به به‌عسیشه‌وه ناوچه‌كانیان دابه‌ش كردبوو، ئه‌م دابه‌شبوونه‌ش ره‌گێكی قوڵی كولتووری و جوگرافی هه‌بووه و ته‌نها ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئیراده‌ی پارته‌كان نه‌بووه، به‌ڵكو ده‌كرێت وه‌ك دوو ڕه‌وتی مێژوویی جیاوازی هه‌مه‌لایه‌ن ده‌ستنیشان بكرێت. پاش هه‌ڵبژاردنی ١٩٩٢ هه‌ردوو پارتی سیاسیی باڵاده‌ست (یه‌كێتی و پارتی) بێ ڕه‌چاوكردنی واقعی جوگرافی و كولتووری هه‌رێم هه‌وڵی دروستكردنی حكومه‌تێكی یه‌كگرتووی ته‌وافقی له‌سه‌ر بنه‌مای ناوه‌ندێتی دا، سه‌رباری سه‌ركه‌وتنه به‌راییه‌كان، به‌هۆی لاوازی كولتووری هاوبه‌شی حوكمڕانی و ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌كی و به‌هێزی مه‌یلی خۆجێیی به‌رێوه‌بردن ئه‌م ئه‌زمونه سه‌كه‌وتوو نه‌بوو ته‌نها دوو ساڵ بڕی كرد، سه‌ره‌نجام شه‌ڕی ناوخۆ و جیاكردنه‌وه‌ی جوگرافی و ئیداره‌ی جیاواز تا ٢٠٠٥ی لێكه‌وته‌وه. پاش یه‌كخستنه‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم، له یه‌ك حكومه‌تدا(٢٠٠٥) نه‌توانرا شێوه‌ی به‌رێوه‌بردنی هه‌رێم به ته‌واوی یه‌كبخرێته‌وه، وه‌زاره‌تی دارایی و پێشمه‌رگه بۆ ماوه‌یه‌ك به جیاوازی مانه‌وه، هه‌وه‌ها ئیداره‌ی كۆن (زه‌رد و سه‌وز) به دیفاكتۆ له زۆربه‌ی بواره‌كاندا مایه‌وه، مه‌یلی ده‌سه‌ڵاتی لۆكاڵی له رێی ناناوه‌ندێتی به‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی یه‌كگرتووی ناوه‌ندێتی له هه‌ولێری پایته‌خت، به‌تایبه‌ت له زۆنی سه‌وز، به‌هێزتر بوو، به‌م هۆیه‌وه چه‌ندین یاسا و پڕۆژه یاسا بۆ ناناوه‌ندێتی و دوركه‌وتنه‌وه له هه‌ژمون و ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ند(هه‌ولێر) گه‌ڵاڵه كرا، هه‌روه‌ها له ڕوی سیاسییه‌وه بوو به دروشم و داینه‌مۆی چه‌ندین پارتی سیاسی. سه‌ره‌نجام پاش ١٥ ساڵ له یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئیداری نه حكومه‌تی هه‌ولێر(پایتەخت) توانی ببێته خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتی ته‌واو له سه‌رتاسه‌ری هه‌رێم، نه پارێزگا و ئیداره سه‌ربه‌خۆكانیش توانیان ده‌سه‌ڵاتی ناناوه‌ندێتی له ناوچه‌كانیان به ته‌واوی بچەسپێنن. - شێوازەکانی جێبەجێکردنی ناناوەندێتی هەرێمی کوردستان: بە گشتی له ئێستادا هەرێمی کوردستان بە سێ شێواز ئەزموونی لەگەڵ جێبەجێکردنی سیستەمی ناناوەندی هەیە: ١- ناناوەندێتی کارگێڕی: کە شێوازێکی فەرمییە و بەپێی یاسای تایبەتمەند هەرێم دابەشکراوە بۆ چەند یەکەیەکی جوگرافی بچوکتر وەک (پارێزگا، قەزا، ناحیە...). ٢- ناناوندێتى ناوچەیى: کە شێوازێکى نا فەرمییە و بە حوکمى جیاوازى كولتوور و مێژوی سیاسی تاڕادەیەک وه‌ك ئەمرى واقیع دروستبوە و لە ئەنجامى شەڕى ناوخۆشدا (١٩٩٤-١٩٩٨) بە "دوو ئیدارەیى" ناسراوە، کە لەسایەیدا هەرێم وەک دوو قەڵەمڕەوى حوکمڕانى جیاواز بەناوى "زۆنى زەرد" و "زۆنى سەوز" دەردەکەوێت. ٣- ناناوەندێتی خوار ناوچەیی: کە شێوازێکە لەنێوان فەرمی و نافەرمییدا، لە سنوری زۆنی سەوزدا وەک دوو یەکەی بچوکتر لە پارێزگای سلێمانی بە (ئیدارەی گەرمیان) و (ئیدارەی ڕاپەڕین) ناسراون، سه‌رباری ده‌ركردنی بڕیار بۆ قه‌زای سۆران و داواكردنی بۆ قه‌زای زاخۆ له زۆنی زه‌رد جێبه‌جێ نه‌كراوه. - گرفتەکانی سیستمی ناناوەندێتی لە هەرێمی کوردستان: هەرچەندە، وەک دەبینرێت شێوازەکانی جێبەجێکردنی ناناوەندێتی لە هەرێمی کوردستاندا فرەئاستە، بەڵام یەخەگیری گرفتی گەورەن، ڕەنگە گەورەترین گرفتیش بریتی بێت لە نەبوونی سەربەخۆیی دارایی، کە تیایدا وەک چۆن هەرێمی کوردستان بێ پشتیوانی دارایی حکومەتی ناوەندی لە بەغداد ناتوانێت زۆربەی خەرجییەکانی دابین بکات، هەرواش یەکە جوگرافییە کارگێڕییەکانی هەرێمیش بەبێ پشتیوانی دارایی دەسەڵاتی ناوەندی لە هەولێر ناتوانن زۆربەی پێداویستییەکانی خۆیان دابینبکەن. گرفتێکی¬تر پشتگوێخستنی ئامراز و پرۆسەی هەڵبژاردنە لە دانانی ئەنجومەن وکاربەدەستانی یەکە ناناوەندییەکاندا، کە جگە لە (پارێزگاکان)، لە ئاستی هیچ یەکەیەکی خوارووتردا (قەزا، ناحیە...) هیچ کاربەدەستیک بە هەڵبژاردنی ڕاستەخۆی هاوڵاتیان دانەنراوە. كێشه‌یه‌كی¬تر په‌یوه‌سته به نوێنه‌رایه‌تی پارێزگاكان له پایته‌ختدا یان ئه‌وه‌ی له یاسای ده‌ستوریدا به دۆخی ده‌ستوری و سیاسیی پایته‌خت ناوده‌برێت، هێشتا هەولێر وەک پایته‌خت لە زەینی به‌شێك له هاوڵاتیان و پارته‌كاندا وه‌ك ڕكابه‌ری سلێمانی سه‌یر ده‌كرێت و به‌پایته‌ختێکی نه‌ته‌وه‌یی-نیشتمانی (كه كراوه بێت بۆ سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان) سه‌یرناكرێت، یه‌كه ناناوه‌ندییه‌كانی وه‌ك پارێزگاكان ده‌سه‌ڵاته‌كی ئه‌وتۆیان له پایته‌ختدا نیه. - چاکسازی لە سیستمی به‌رێوه‌بردن و ناناوەندێتیی هەرێمی کوردستاندا: قسه‌كردن له ئاینده‌ی سیستمی ناناوه‌ندێتی له هه‌رێمی كوردستان قسه‌كردنه له ئاینده‌ی خودی سیستمی سیاسی كه لێره ده‌كرێت به چه‌ند سیناریۆیه‌ك وێنای بكه‌ین: سیناریۆی یەکەم: بۆ ئایندەی نزیکی ئەم سیستەمە لە هەرێمدا ئەوەبێت کە وەک خۆی و بەکۆی گرفتەکانی ئێستایەوە بێ هیچ چاکسازییەک بمێنێتەوە، ئه‌م سیناریۆیه جگه له‌وه‌ی كێشه‌كان به‌كراوه‌ی ده‌هێڵێته‌وه، چانسی دروستكردنی سیستمێكی پته‌وی حكومڕانیش كه ره‌زامه‌ندی هاوڵاتیانی سه‌رجه‌م ناوچه‌كان بێت كه‌متر ده‌كاته‌وه‌و مه‌یلی ئینتمای نیشتمانی به‌رامبه‌ر ناوچه‌گه‌رێتی لاواز ده‌كات. سیناریۆی دووەم: لە ئایندەدا و لە سایەی نەبوونی چاکسازی و دابه‌شنه‌كردن و شۆڕنه‌كردنەوەی ده‌سه‌ڵاته‌كان و قوڵبوونەوەی زیاتری گرفتەکانییەتی بەشێوەیەک کە ڕەنگە لەهەندێک شێوازیدا بەتایبەت لە ئاستی دیاردەی "دووئیدارەیی" و ده‌سه‌ڵاته‌كانی پارێزگاكاندا سیستمی حوکمڕانیی هەرێم بەرەو ناجێگیری ئیداریی و سیاسی ته‌نانه‌ت لێکترازانی سیاسی و كارگێڕی هه‌نگاو بنێت. سیناریۆی سێیەم: ئه‌م سیناریۆیه زیاتر له‌سه‌ر ئه‌و گریمانه‌یه كار ده‌كات كه ده‌كرێت ئیراده‌یه‌كی به‌هێز هه‌بێت بۆ به‌هێزكردن وچالاككردن و گۆڕینی سیستمی به‌ڕێوه‌بردن له هه‌رێمدا به ناناوه‌ندیكردنی سیاسی و به‌شێكی زۆری ده‌سه‌ڵاته‌كان و هێشتنه‌وه و به‌هێزكردنی ئه‌و ده‌سەڵاتا‌نه‌ی كه مۆرك و ڕه‌هه‌ندی سیادی نه‌ته‌وه‌یی-نیشتمانیان هه‌یه. ئه‌م تێزه‌ی له‌م سیناریۆیه هاتوه كار له‌سه‌ر داڕشتنه‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان له سه‌ر بنه‌مای فیدڕاڵی به دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كان بۆ چه‌ندین ئاستی جیاواز(نیشتمانی، ئۆتۆنۆم، پارێزگاكان و قه‌زاكان) نێوان پایته‌خت و پارێزگاكان و دروستكردنی چه‌ندین ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی (پایته‌خت، ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی ژماره یەک، ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی ژماره دوو، ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی ژمارە سێ و چواریش له ئاینده‌ش بۆ ناوچه جێناكۆكه‌كان ته‌رخان بكرێت)، هه‌روه‌ها پایته‌خت بۆ ده‌سه‌ڵاته گشگیرییه نیشتمانییه‌كان ته‌رخان بكرێت و په‌رله‌مان و حكومه‌تی تایبه‌ت به ده‌سه‌ڵاته حه‌سڕییه‌كان (په‌یوه‌ندی ده‌ره‌كی و به‌غدا، ئاسایش)ی تێدا جێگیر ببێت. ناوچه ئۆتۆنۆمییه‌كانی¬تر خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتی خۆجێیی خۆیان بن و په‌رله‌مان و حكومه‌تی خۆجێی تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌بێت، ئه‌م ناوچانه‌‌‌ش له‌سه‌ر بنه‌مای ناناوه‌ندێتی له چه‌ندین پارێزگا پێكبهێندرێت. هه‌روه‌ها له ئاینده‌دا پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی ناوچه كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم دۆخێكی تایبه‌ت یان ناوچه‌یه‌كی ئۆتۆنۆمیی جیاوازیان لێ دروستبكرێت و ببێت به به‌شێك له هه‌رێمه‌كانی كوردستان. بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌م شێوازه له ناناوه‌ندێتی سیاسی ده‌كرێت كار له‌سه‌ر ئه‌م پێشنیارانه بكرێن: ١.به‌هێزكردنی پایەکانی ناناوەندێتی لەکۆی شێوازەکانیدا، وەک پابەندبوون بە هەڵبژاردنی دەوری بۆ ئەنجومەنه‌كان و کاربەدەستان لەسەر ئاستی سەرجەم یەکە نیشتمانی(هه‌رێم و ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی) خۆجیییەکان (پارێزگاکان، قەزاکان و ناحیەکان)، دەستواڵاکردنی یەکە ناوچەییەکان بۆ دابینکردنی داهات وخەرجییەکانی خۆیان. ٢.بەیاساییکردنی ئه‌و شێوازانەی ناناوەندێتی کە تا ئیستا به عورفی و وه‌ك پاشماوه‌كانی پێش یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئیداره كاریان پێده‌كرێت، بۆ نموونە دیاردەی "دوو ئیدارەیی" لەجیاتی ئەوەی وەک دەرئەنجامەکانی ده‌سه‌ڵاتی نیمچه حزبی مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت، وەک دوو زۆنی کارگێڕی (ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی)، کە گوزارشت لە جیاوازییە سیاسی و ئابووریی و کولتوورییە مێژووییە دوور و نزیکەکانی نێوانیان بکات، بەشێوەیەکی یاسایی ڕیکبخرێن و دەسەڵاتی بەڕێوەبردنیشیان بە ئەنجومەنی هەڵبژێردراو لەلایەن هاوڵاتیانی هەرلایەکیان بسپێردرێت و سەرچاوەی دارایی و داهاتەکانیشیان لەژێر ڕکێڤی ئەو ئەنجومەنە هەڵبژێردراوانەدا بێت. ٣.ژماره و سیستمی ئێستای به‌ڕێوه‌بردنی پارێزگاكان كۆنه، هی نزیكه‌ی سه‌ده‌یه‌كی سیستمی ناوه‌ندگەرای عێڕاقه، بۆیه گه‌ر بمانه‌وێت سیستمێكی ناناوه‌ندێتی چالاك دروست بكه‌ین ده‌كرێت جگه له فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كانیان ژماره‌ی یه‌كه كارگێڕییه‌كان(پارێزگا، قه‌زا، ناحیه) زیاد بكرێت، ئه‌م چاره‌سه‌ره بۆ جوگرافیای شاخاوی كوردستان و زه‌حمه‌تی رێگاوبانه‌كان زۆر کردەییه. بۆ نمونه ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی گه‌رمیان و ڕاپه‌ڕین بكرێن به پارێزگا له سلێمانی، له هه‌ولێر قه‌زای سۆران و له دهۆك قه‌زای ئاكرێ یان زاخۆ بكرێن به پارێزگا و بلكێندرێنه‌وه به ناوچه ئۆتۆنۆمییه‌كانیانەوە. ٤.بۆ به‌هێزكردنی ئاستی ده‌سه‌ڵاتی نیشتمانی یه‌كگرتوو سه‌باره‌ت به به‌رژه‌وه‌ندییه باڵا نیشتمانیه‌كان و توندكردنی هه‌ستی ئینتما بۆ ده‌سه‌ڵات و ناسنامه‌ی نیشتمانی گرنگه ده‌سه‌ڵات و سیاسه‌تی ده‌ره‌كی و ئاسایشیی له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندی نیشتمانی له پایته‌خت كۆبكرێته‌وه، قۆرخكردنی ناوه‌ندێتی بۆ سیاسه‌تی ده‌ره‌وه و ئه‌منی ده‌ره‌كی و ڕاسپاردنی ئه‌م سیاسه‌تانه به دامه‌زراوه‌ی نیشتمانی ئاستی ئینتمای نیشتمانی هاوڵاتیان به‌رزده‌كاته‌وه، هه‌روه‌ها گرنگه ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ندێتی له پایته‌ختدا یه‌كه‌یه‌كی كاڕگێڕی سه‌ر‌به‌خۆ بێت و ته‌نها بۆ ده‌سه‌ڵاته نیشتمانییه دیاریكراوه‌كان ته‌رخان بكرێت خودی پایته‌خت زیاتر روخسار و مۆركێكی نیشتمانی گشتگیری هه‌بێ و پێشمه‌رگه و ده‌زگا ئاسایشیەكان له ڕوی سیاسه‌ت و دامه‌زراوه‌وه یه‌كبخرێنه‌وه. ٥.له مۆدێلی جێبه‌جێكردن و شۆڕكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات بۆ هه‌رێم و یه‌كه ناناوه‌ندییه‌كاندا، مه‌رج نیه سه‌رجه‌م یه‌كه‌كان به‌هه‌مان ئاست و بوار موماره‌سه‌ی ده‌سه‌ڵات بكه‌ن، به‌ڵكو به‌پێی یاسایه‌كی باڵا یان ده‌ستورێك ناوچه ئه‌تۆنۆمه‌كان و پارێزگاكان مۆدێلی ده‌سه‌ڵاتی ناهاوسه‌نگ، واته جیاوازی نێوان ناوچه‌ی ئۆتۆنۆم و سه‌رجه‌م یه‌كه‌كان له ئاست و بواری ده‌سه‌ڵات به‌پێی داواكاری یه‌كه‌كان په‌یڕه‌و بکرێت، بۆ نمونه ناوچه‌یه‌كی ئۆتۆنۆم یان یه‌كه‌یه‌كی كارگێری خوازیاری ده‌سه‌ڵاتی ئابوریی و داراییه كه ڕه‌نگه ئه‌وانی ته خوازیاری نه‌بن و زیاتر مه‌یلی ده‌سه‌ڵاتی كارگێڕی و پەروەردە و ته‌ندروستی هتد.. بن. له ده‌ستور یان یاسا باڵاكه‌دا ناوچه ئۆتۆنۆمه‌كان و یه‌كه كارگێڕییه‌كان جیاوازییان ده‌بێت له بواره‌كانی موماره‌سه‌ی ده‌سه‌ڵاتدا(سیاسی، ئابوری، كارگێڕی، په‌روەر‌دە و ته‌ندروستی)، له زۆر وڵاتی جیهاندا ئه‌م ده‌سه‌ڵاته ناهاوسه‌نگه هه‌یه و په‌یڕه‌و ده‌كرێت، بۆ نمونه له ئیسپانیا له كۆی سه‌رجه‌م ناوچه‌كانی ئۆتۆنۆمی كه وڵاته‌كه پێكدێنن دوو ناوچه (كه‌ته‌لۆنا و باسك) ده‌سه‌ڵاتی فراوانتر و جیاوازیان هه‌یه. هه‌روه‌ها له ئیتاڵیا له كۆی هه‌رێمه‌كانی ئه‌و وڵاته ته‌نها پێنج هه‌رێم( سقڵیا، سردینیا، تیرینتۆ ئیدجی، ڤالی دا ئۆستا، فریولی ڤینیسیا) به‌پێی ماده‌ی١١٦ ده‌ستوری وڵات ده‌سه‌ڵاتی فراوانتریان هه‌یه، بۆیه ده‌كرێت ئه‌م مۆدێلانه له كوردستانیش جێبه‌جێ بكرێت. باڵاده‌ستبو‌ونی كولتوور و سیاسه‌تی ناوه‌ندێتی و نه‌بوونی ئه‌زمون و شاره‌زایی و دامه‌زراوەیی به‌هێز بۆ به‌ڕێوه‌بردنی چالاكی یه‌كه ناناوه‌ندییه‌كان ئاڵه‌نگاری گه‌وره‌ی به‌رده‌م هه‌ر پڕۆژه‌یه‌كی راسته‌قینه‌ی ناناوه‌ندێتین له هه‌رێمی كوردستاندا، به‌ڵام له‌لایه‌كی¬تره‌وه شكستهێنانی ئێستا له داڕشتنی نمونه‌یه‌كی نوێی ناناوه‌ندێتی چالاك و په‌سه‌ندكراو مه‌ترسییه‌كانی جه‌مسه‌رگیری ناوچه‌یی و لێكترازان به‌هێز و فراوانتر ده‌كات، سه‌ره‌نجام پرۆسه‌ی گه‌شه‌سه‌ندن و جێگیربوون و به‌یه‌كەوەمانه‌وه‌ی هه‌رێمه‌كه ده‌خاته به‌رده‌م چه‌ندین ئه‌گه‌ری مه‌ترسیدار و نادیار.
.jpg)
راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت ئەمە زەمەنی ئاوابوونی مەكتەب سیاسییەكانی حزبە.. لەمانگێكدا چەندین گرژی لە پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی رویانداوە‌و هیچ كۆبونەوەیەك بۆ گەیشتن بە چارەسەر نەكراوە، لە قەیرانی غازەوە بۆ شەڕە بەیاننامەی زانیاری‌و پاراستن، ئێستا زینی وەرتێ گەیاندویەتییە لوتكەی گرژی. كۆتایی مەكتەب سیاسییەكان رۆژگارێك بەدیاریكراویش دوای راوەستانی شەڕی ناوخۆ، مەكتەب سیاسی پارتی‌و یەكێتی ناوێكی دیاری سیاسەت بوون لە هەرێمی كوردستان، بەردەوام لە میدیای هەردوو حزبەوە دەردەكەوتن‌و بڕیاری شەڕو ئاشتییان دەدا، بەڵام ئەم رۆژانە ئیدی ناوی مەكتەبی سیاسی ناوێكی درەوشاوە نییە، ئەمە زەمەنی نەوەی دووەمی سیاسییەكان‌و ئاوابوونی خۆری مەكتەب سیاسییەكانە. یەكێتی‌و مەكتەبی سیاسی كۆتاییەكانی ساڵی رابردوو یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆنگرەی چوارەمی خۆی كرد، ئەمە یەكەمین كۆنگرەی دوای كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سەركردەی مێژوویی حزبەكە بوو، لەو كۆنگرەیەدا یەكێتییە نوێیەكان كۆتاییان هێنا بە زەمەنی مەكتەبی سیاسییە كۆنەكان. لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا نەوەی دووەمی تاڵەبانییەكان جڵەوی دەسەڵاتی حزبیان گرتەدەست‌و كۆتاییان بە رۆڵی مەكتەب سیاسی حزب هێنا كە زۆرینەیان لە هاوڕێ نزیكەكانی تاڵەبانی باوك بوون، ئەمە سەرەتای زەمەنی ئاوابوونی ئەو دەستەبژێرە سیاسییەی ناو یەكێتی بوو كە رۆژگارێك رۆڵی بەرچاویان لە سیاسەتەكانی حزبدا هەبوو. مەكتەب سیاسییەكانی دوێنێ یەكێتی ئێستا لەناو ئەنجومەنێكدا بەناوی ئەنجومەنی باڵای سیاسی كۆكراونەتەوە كە كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكایەتی دەكات، ئەمانە كە پێكهاتوون لە (كۆسرەت رەسوڵ- مەلا بەختیار- حاكم قادر- ئەرسەلان بایز- عومەر فەتاح- جەعفەر شێخ مستەفا) ئێستا لە دامەزراوەیەكدا كاردەكەن كە هیچ رۆڵێكی بڕیاردانی لەناو یەكێتیدا نییەو تائێستا چاوەڕوانی ئەوەن ئەنجومەنی نوێی سەركردایەتی حزب دەسەڵاتیان بۆ دیاری بكات، ئەمان رۆژگارێك زۆربەیان ئەندامی وەفدی دانوستانكاری یەكێتی بوون بۆ شەڕو ئاشتی‌و رێككەوتنە سیاسییەكان، بەڵام ئێستا لێكەوتوون‌و لە دوورەوە تەماشای رووداوە سیاسییەكان دەكەن. پارتی‌و مەكتەبی سیاسی بۆ پارتی دیموكراتی كوردستانیش دۆخەكە هاوشێوەیە، مەكتەبی سیاسی پارتی ئێستا لەجێگای نەبوودایە، مەسعود بارزانی كە بڕیاردەری سەرەتاو كۆتاییە لەناو پارتیدا، ئێستا ئیتر پشتی لە هاوڕێ كۆنەكانی خۆی كردووەو ژمارەیەك روخساری نوێی لە دەوری خۆی كۆكردوەتەوە كە هەندێكیان رۆژێك لە رۆژان پارتی نەبوون‌و بەمدواییە لە پرۆسەی سەنگەرگۆڕینەوەدا لە بارزانی نزیكبوونەتەوە، ئەمانە زۆربەیان گەنجن. مەكتەبی سیاسی پارتی لەدوای دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە لە ناوەڕاستی ساڵی 2019، چیتر ئەو رۆڵەیان نەماوە‌و قسەیەكیان لە سیاسەتی پارتیدا نییە. كۆتایی ساڵی 2019 زەمەنی كۆنگرەی حزبە سیاسییەكانی هەرێم بوو، یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و یەكگرتووی ئیسلامی‌و حزبی زەحمەتكێشان كۆنگرەی خۆیان كرد، ئەوكات پارتیش رایگەیاند كۆنگرەی چواردەیەمی خۆی لە ساڵی 2020دا دەبەستێت، (100) رۆژ تێپەڕیوە بەسەر ساڵی نوێدا، ئاسۆی كۆنگرەی پارتی نادیارە، كۆنگرەیەك كە پێشبینی دەكرێت تێیدا مەسرور بارزانی كوڕی مەسعود بارزانی سەرۆكی حزب ئەستێرەی بدرەوشێتەوە‌و لەبەرامبەردا گورزێكی بەهێز لە پێگەی نێچیرڤان بارزانی برازای مەسعود بارزانی بدرێت‌و هاوكات خۆری ژمارەیەك لە مەكتەب سیاسییەكانی پێشتری حزب ئاوا ببێت. (رۆژ نوری شاوەیس- فازل میرانی- ئازاد بەرواری- عارف تەیفور- كەمال كەركوكی- عیزەدین بەرواری- جەعفەر ئیمنیكی- مەحمود محەمەد) رۆژگارێك دانوستانكاری باڵای پارتی بوون بۆ شەڕو ئاشتی، ئێستا ناویان ونە. زەمەنی كوڕەكان 2019 ساڵی كوڕەكان بوو، لەناو پارتی دیموكراتی كوردستاندا مەسرور بارزانی كوڕی مەسعود بارزانی سەرۆكی حزب قەڵەمبازێكی گەورەی داو بۆ یەكەمجار پۆستی سەرۆكی حكومەتی وەرگرت، لەناو یەكێتیدا بافڵ تاڵەبانی كوڕە گەورەی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی برازای، موشەكئاسا بۆ سەرۆكایەتی حزب سەركەوتن. لەناو بزوتنەوەی گۆڕانیشدا دوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، ئەستێرەی كوڕەكانی درەوشایەوە، كۆتاییەكانی 2019 بزوتنەوەی گۆڕان رێكخەرو خانەی راپەڕاندنی حزبی هەڵبژارد، كوڕانی نەوشیراوان مستەفا كە ئێستا پێگەی بەهێزیان لەناو حزبدا هەیە، نەهاتنە پێشەوە، رەنگە ئەوان وەرگرتنی پۆستی رێكخەری حزبیان بۆ قۆناغێكی تر دواخستبێت، بەڵام بێ رۆڵ نین لەناو سیاسەتەكانی حزبدا‌و لە پشتەوە قسەی خۆیان هەیە. لە بۆشایی مەكتەبی سیاسیدا رۆڵی بەهێزی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و پارتی رۆژگارێك جێگای رەخنەبوو، تا ئەو ڕادەیەی هەندێك لە رەخنەگران باسیان لەوەدەكرد، شتێك بەناوی حكومەتەوە نییەو هەموو پرسەكان لە مەكتەبی سیاسی دوو حزبە دەسەڵاتدارەكەی هەرێم یەكلادەكرێتەوە، ئەمە خاڵی نێگەتیڤی مەكتەب سیاسییەكان بوو، بەڵام لایەنی ئەرێنی ئەوان ئەوە بوو، لە بارە لەناكاوەكان‌و گرژییەكاندا دەستوەردانی خێرایان دەكرد‌و بارودۆخەكەیان رادەگرت، پەیوەندی مەكتەب سیاسییەكانی پێشتری هەردوو حزب لە پەیوەندی سیاسییەوە سەریكێشابوو بۆ پەیوەندی كۆمەڵایەتی‌و ئابوریش، بەڵام ئێستا كە خۆری ئەوان لە گۆڕەپانەكەدا كوژراوەتەوە، هێڵی پەیوەندی گەرمی نێوان پارتی‌و یەكێتیش كێشەی بۆ دروستبووە. بەمدواییە زیاتر لە چەند كێشەو گرژییەك لەنێوان هەردوو حزب رویداوە‌و بەبێ چارەسەر بەجێهێڵدراون‌و رەنگە لە هەر ساتێكدا سەرهەڵبدەنەوە، هەندێك مەترسی ئەوەیان هەیە گرژییەكان بگاتە ئاستی كشانەوەی یەكێتی لە حكومەت‌و دروستبوونەوەی دووئیدارەیی. هەندێك دۆخی ئێستا بە كۆتایی زەمەنی مەكتەب سیاسییەكان ناودەبن، هەندێكی تر دەڵێن ئەوانە هێشتا كاریگەرن‌و لە گۆڕەپانەكەدان، چاوەڕی ئەوەن گەنجەكانی حزب لە ململانێكانیان ماندوو بین، ئەوكات خۆیان بە ناچاری دەگەڕێنەوە بۆ لای ئەوان‌و بەدوای چارەسەردا دەگەڕێن. هێڵی گەرمی پارتی‌و یەكێتی پارتی كە رۆژگارێك كێشەی لەگەڵ ئەوە هەبوو یەكێتی خاوەنی ناوەندێكی بڕیار نییە كە بتوانێت گفتوگۆی لەگەڵ بكات، ئێستا ئیتر بەهانەی نەماوە، یەكێتی سەركردایەتی‌و ناوەندی بڕیاری خۆی دیاریكردووە، بەڵام سەركردە نوێیەكانی یەكێتی دڵخوازی مەسعود بارزانی نین، تائێستا پارتی بە فەرمی دانی بە هاوسەرۆك‌و مەكتەبی سیاسی نوێی یەكێتیدا نەناوە، لەدوای هەڵبژاردنی هاوسەرۆكەكانەوە گرژییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی زیادی كردووەو كەمنەبووەتەوە، ونبوونی رۆڵی مەكتەب سیاسییەكانی هەردوو حزب رۆڵی هەبووە لە ئاساینەبوونەوەی پەیوەندییەكان. ئێستا هێڵی گەرمی پەیوەندی نێوان پارتی‌و یەكێتی لەسەر ئاستی كەسە نەك مەكتەب سیاسی، لە پارتی نێچیرڤان بارزانی هەوڵی نێوەندگیری‌و دۆزینەوەی چارەسەر دەدات، لەناو یەكێتیش قوباد تاڵەبانی بووە بە هێڵی گەرمی پەیوەندییەكان. پارتی مەكتەب سیاسییە نوێیەكانی یەكێتی ناناسێت‌و پێشتر مامەڵەی لەگەڵ نەكردوون، یەكێتییە نوێیەكانیش لەبەردەم یەكەم تاقیكردنەوەدان لەبەردەم جەماوەری حزبەكەیان‌و ئامادەنین بەو ئاسانیە مل بۆ پارتی بدەن، ئەمە قۆناغێكی نوێی پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتییە كە نەخشەكەی كاریگەری گەورەی لەسەر داهاتووی هەرێمی كوردستان دەبێت.
.jpg)
راپۆرتی: درەو وەك چاوەڕواندەكرا، كۆدەنگی هێزە سیاسییەكانی عێراق لە ڕاسپاردنی مستەفا كازمی_دا، هەنگاوەكانی ناوبراوی بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی ئاسان‌و بێ ئاستەنگ كرد، بەجۆرێك دوای كەمتر لەهەفتەیەك لە ڕاسپاردنی لەلایەن سەرۆك كۆماری عێراقەوە، ئەمڕۆ كازمی تەواوكردنی كابینەی حكومەتەكەی ڕاگەیاندو، بەنیازە بەمنزیكانەش پێشكەش بە پەرلەمانی عێراقی بكات. كابینەكە حازرە بەگوێرەی میدیا عێراقییەكان، سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو ناوی وەزیرانەكانی كابینەكەی ئامادەكردووە، لەئێستادا سەرقاڵی دانوستانە لەگەڵ كوتلە سیاسییەكان سەبارەت بە تێپەڕاندنی لەپەرلەمان بەزووترین كات، لەپێناو دەستكردن بەكارەكان بەپێی ئەو ئەلەویاتانەی پێویسیتان بە ڕاپەڕاندن هەیە، وەك كازمی خۆی ئاماژەی پێكردووە. چانسی تێپەڕاندنی حكومەتەكەی كازمی لەپەرلەمان زۆر لە ڕاسپێردراوەكانی پێشخۆی بەهێزترە، (محمەد عەلاوی) ویستی بەپێچەوانەی خواستی هێزە كوردی‌و سونییەكان خۆی وەزیرەكانی كابینەكەی دیاریبكات، ئەوە وایكرد حكومەتەكەی ڕووناكی نەبینێت. (عەدنان زورفی)یش لەدەرەوەی خواستی زۆرینەی هێزە شیعییەكان ڕاسپێردرا، ئەوەش هۆكاری سەرەكی بوو كە هەمان چارەنوسی ئەوەی پێش خۆی هەبێت، بەڵام كازمی هیچكام لەم كێشانەی نییە. سەرۆك وەزیری قەیرانەكان كازمی وەك خۆی دەڵێت: سەرۆك وەزیری قەیرانەكانە، دەیەوێت بەهاوكاری هێزە سیاسییەكان، عێراق لەدۆخی ئێستا بپەڕێنێتەوە. ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی كردووە بە ئامانجێكی دیاریكراو و سەرەكی حكومەتەكەی، لەگەڵ ڕووبەڕووبونەوەی ئەو ئاستەنگانەی بەرۆكی عێراقی گرتووە. ئەو ناچارە هەوڵی ڕازیكردنی تەواوی كوتلە سیاسییەكان بدات بۆ تێپەڕاندنی حكومەتەكەی، بەڵام ئەم خاڵە پێچەوانەی خواستی خۆپیشاندەرانە. گەرچی لە ئێستادا كۆرۆنا شەقامەكانی پێ چۆڵكردوون، بەڵام پێناچێت هەروا بەچۆڵی بمێنێتەوە. خۆپیشاندەران دەگەڕێنەوە وێڕایی چەندین قەیران‌و دۆسیەی ئاڵۆز كە لەچاوەڕوانی حكومەتەكەیدان، لەگەڵ كۆتایهاتنی كۆرۆنادا، كازمی دەبێت چاوەڕوانی سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندانەكانیش بێت، بەتایبەت كە ماوەیەكە چالاكانی خۆپیشاندانەكانی عێراق لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا ئاماژە بەنزیكی گەڕانەوەیان دەكەن بۆ شەقامەكان. هەنگاوەكانی عادل عەبدولمەهدی بەدامەزراندن‌و گێڕانەوەی دەیان هەزار كەس بۆ سەركارەكانیان نەیتوانی كۆتایی بەخۆپیشاندانەكان بێنێت، ڕەنگە تاكە ڕێگە لەبەردەم كازمی_دا ئەنجامدانی كۆمەڵێك چاكسازی خێرا‌و دانانی سنورێك بۆ گەندەڵی‌و، گێڕانەوەی شكۆ بێت بۆ دەوڵەت، كە فراوانبوونی هەژموونی گروپە چەكدارەكان زیانی گەورەی پێگەیاندووەو، پرسیاری جدی لەسەر ڕۆڵی دەوڵەت‌و دامەزراوە لەعێراق دروستكردووە. مەسەلە جەوهەرییەكە یەكێك لەو خاڵە گرنگانەی كازمی لەگفتوگۆ ڕۆژنامەوانییەكەی كە لەگەڵ ژماریەك لەمیدیا عێراقییەكان ئەنجامیداو، بۆ یەكەمجارە لە دوای ڕاسپاردنییەوە ڕۆشنایی دەخاتەسەر، مەسەلەی بوونی سوپای ئەمریكایە لەعێراق، كە بەلای هێزە شیعییەكان بەگشتی‌و گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێرانەوە خاڵێكی جەوهەرییە. كازمی لەوبارەیەوە وتی: "گفتوگۆی جدیمان دەبێت لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سەبارەت بە سروشتی مانەوەیان لەعێراق، ئەوەی گرنگە مامەڵەی لەگەڵدا بكەین ئەوەیە نابێت عێراق ببێت بە گۆڕەپانی تەسفیەی حسابات". وەك ئاماژەیەك بۆ ململانێی نێوان ئێران‌و ئەمریكا. هێزە شیعییەكان‌و ئێرانییەكانیش نایەوێت دۆخی بەریەككەوتن لەگەڵ ئەمریكا لەعێراق بەرەو ئاڵۆزی زیاتر بڕوات، ڕاسپاردنی كازمی_یش لەبنەماوە بۆ ئەوان بەشێكە لەپرۆسەی هێوركردنەوەو پەنابردن بۆ بژاردەی سیاسی لەبری پەنابردن بۆ توندوتیژی‌و بەریەككەوتنی سەربازی، كە لەئەگەری درێژەكێشانیدا ڕەنگە كاردانەوەكانی ئەمریكا كارەساتاوی ببێت بۆ عێراق‌و ئێرانیش، بەوەش شیعییەكان كە بڕیاردەری یەكەمی عێراقن زەرەرمەندی گەورە دەبن تێیدا . سیناریۆی خۆیانە وەك دەوترێت بژاردەی سیاسی تاكە سیناریۆی تاران‌و هێزە هاوپەیمانەكانی نییە لەعێراق، بەڵكو پەنابردن بۆ توندوتیژی‌و هەڕەشە وەك یەكێك لەبژاردەكان‌و چەكێكی هەمیشەیی لەدەستیاندا هێشتووەتەوە، بەڵام میكانیزمی بەكارهێنانەكەیان گۆڕیوە. ئاگایانی دۆخی عێراق پێیانوایە، هەڕەشەی هەندێك لەگروپە شیعییەكان لە مستەفا كازمی‌و حكومەتەكەی، یارییەكی سیاسی ئێران‌و هێزە سیاسییە هاوپەیمانەكانێتی لەعێراق، لەلایەك پشتیوانی سیاسی كازمی دەكەن‌و هەوڵی سەرخستنی دەدەن، لەلایەكی تریشەوە ئەو گروپانە وەك فشارێكی بەردەوام‌و مەترسییەكی هەمیشەیی بەكاریدێنن لەسەری، بۆ ئەوەی كازمی پرسی مانەوەی سوپای ئەمریكا لەعێراق بە مەسەلەیەكی جدی وەربگرێت‌و هیچ سازشێك یان گۆڕانكاری لەهەڵویستیدا نەكات، لەلایەكی تریش ئەوە بدەن بەگوێی ئەمریكییەكاندا كە هێزە سیاسییە شیعییەكان جموجۆڵی سەربازی گروپە چەكدارەكانیان ڕاگرتووە لەدژیان، ئەگینا سوپای ئەمریكا دەبێت هەمیشە لەباری نائاسایدا‌و چاوەڕێی هێرشەكانیان بكات . تكایان لێكردوون بەگوێرەی سەرچاوە سیاسییە ئاگادارەكان، هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی"فەتح"و ژمارەیەك لەسەركردەكانی حەشدی شەعبی جموجۆڵێكی چڕیان دەستپێكردووە بە ئامانجی ڕێگەگرتن لەتوندكردنەوەی فشاری میدیایی گروپە چەكدارەكان بۆ سەر سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو كە دیارترینیان "كەتائیبی حزبوڵا"و "عەسائیب"و"نوجەبا"ن و، هەندێكیان پێشترو دوای ڕاسپاردنیشی، كازم_یان بە كەسایەتییەكی گوماناوی و نزیك لە ئەمریكا ناوبردووە. هاوكات، حامید موسەوی پەرلەمانتاری هاوپەیمانی "فەتح" لە پەیامێكدا كە ئاراستەی گروپە چەكدارە شیعییەكانی كردووە، داوایان لێدەكات دان بەخۆیاندا بگرن‌و ڕێگە بە هەوڵە سیاسییەكان بدەن سەرەوەری بسەپێنێت. جەختیشی كردووە: ڕێككەوتن كراوە لەسەر ئەوەی دەرفەتی تەواو بدرێت بە كازمی بۆ ئەوەی ئەندامانی كابینەكەی دەستنیشان بكات‌و، بەجۆرێك توانای ئەوەی هەبێت لەگەڵ كۆی ئاستنەگە ناوخۆیی‌و دەرەكییەكان مامەڵە بكات، كەگرنگترینیان دۆسیەی سەروەری‌و، بڕیاری ڕۆیشتنە دەرەوەی هێزەكانی ئەمریكایە بەپێی بڕیاری پەرلەمانی عێراق. ڕەنگە ئەمە هۆكاری سەرەكی ئەوەبێت كە هێزە شیعییەكان بەهەموو توانایانەوە هەوڵی سەرخستنی كازمی‌و حكومەتەكەی دەدەن، لەیەكەم كۆبونەوەی فراوانیشیاندا كە شەوی دووشەممەی ڕابردوو لەماڵی هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی"فەتح" بەڕێوەچوو، كازمی_یان سەرپشك كرد لەدیاریكردنی وەزیرەكانی كابینەكەی لەگەڵ لەبەرچاوگرتنی پرسی هاوسەنگی تایبەت بە پێكهاتەكان. زیاد لەنیشانێكیان پێكاوە كازمی لەم قۆناغەدا بۆ شیعەكان كارتێكی سیاسی گرنگە، پێیانوایە بەدیاركردنی كازمی بە بەردێك زیاد لەنیشانێكیان شكاندووە، لەلایەك كەسێكیان ڕاسپاردووە كە نزیكە لەئەمریكییەكان‌و لەمانگی حوزەیرانی داهاتوودا لەگەڵیان دادەنشێت‌و، گفتوگۆی ستراتیجی لەبارەی ئایندەی پەیوەندییەكانی واشنتۆن‌و بەغداو چارەنوسی سوپای ئەمریكا دەكات لەعێراق‌و، ئومێدیان زۆرە لەڕێی گفتوگۆوە ئەمریكا هێزەكانی بكشێنێتەوە یان لانی كەم بوونێكی ڕەمزی بمێنێت لەعێراق‌و هەڕەشەكانی كۆتایبێت بۆ سەر ئێران هاوپەیمانەكانی. لەلایەكی تریش بە شەقام‌و مەرجەعەیەتیش دەڵێن، كەسێكیان ڕاسپاردووە، نە پێشتر تاقیكراوەتەوەو نەك جێی مشتومڕیشە، بەشێكیش نییە لەحزبە دەسەڵاتدارەكان‌و نوخبەی سیاسی، ئەوەش ئەو مەرجانەیە كە داواتان دەكرد.
راپۆرت: محەمەد رەئوف – فازڵ حەمەرەفعەت لە ڕووبەرێكی بچوكدا براكان بەرامبەر بەیەكتر راوەستاون‌و دەستیان لەسەر میلی چەكەكانیانە، فڕۆكەكانی توركیاش لە ئاسمانەوە تەماشایان دەكەن، ئەمە ململانێی قەڵەمڕەوییە لەزەمەنی كۆرۆنادا، یەكێتی داوا دەكات لیوای (122) لەناوچەكە جێگیربكرێت، پارتی رەتیدەكاتەوە، پەكەكەش هەڕەشەی شەڕ دەكات، لەم نێوەندەدا خەڵكی ناوچەكە لەڕێگەی ئەنجومەنێكەوە دەیانەوێت مەترسی شەڕ لەناوچەكەیان دوربخەنەوە، ئەمە چیرۆكی (زینی وەرتێ)یە كە ئەم رۆژانە لەپاڵ قەیرانی كۆرۆنادا بووە بە ناونیشانی تەنگژەیەكی نوێ. زینی وەرتێ لەزەمەنی كۆرۆنادا زینی وەرتێ.. ناوچەیەك كە ئێستا بووە بە خاڵی گەرمی كۆبونەوەی هێزە چەكبەدەستەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و پارتی كرێكارانی كوردستان، لە ئاسمانیشەوە فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا چاودێری دەكەن. زینی وەرتێ ناوچەیەكە كە دەكەوێتە نێوان (دۆڵی شاورێ)ی رانیەو (ناحیەی وەرتێ)ی سەربە پارێزگای هەولێر، لەدوای كۆتایهاتنی شەڕی براكوژی نێوان پارتی‌و یەكێتی‌و جێگیربوونی نەخشەی قەڵەمڕەوی هەردوو حزبەكە، ئەم ناوچەیە كەوتە ژێر كۆنترۆڵی یەكێتی‌و هێزی چەكداری یەكێتی لەو ناوچەیەدا جێگیربوون، ساڵی 2014 كاتێك چەكدارانی "داعش" ئاڕاستەی شەڕیان بەرەو كوردستان گۆڕی، یەكێتی هێزەكانی خۆی لە زینی وەرتێ كشاندەوە‌و رەوانەی بەرەكانی شەڕی كردن دژ بە "داعش"، لەوكاتەوە ئامادەیی سەربازی یەكێتی لە زینی كۆتایی هات. "داعش" رۆیشت‌و كۆرۆنای بەسەردا هات، كۆتایی مانگی رابردوو بەبەهانەی جێبەجێكردنی قەدەغەی هاتوچۆو رێوشوێنەكانی خۆپاراستن لە ڤایرۆسی كۆرۆنا، هێزێكی سەربە لیوا هاوبەشەكانی سەربە وەزارەتی پێشمەرگە لە سۆرانەوە بەرەو زینی وەرتێ جوڵەی پێكراو جێگیركرا. سەرباری ئەوەی هێزەكەی وەزارەتی پێشمەرگە هێزی هاوبەشی نێوان پارتی‌و یەكێتییە، بەڵام جێگیركردنی هێزەكە لە زینی وەرتێ هەرزوو یەكێتی نیگەران كرد، بەتایبەتیش كە ساڵانێك دوای شەڕی ناوخۆ ئەم ناوچەیە لەژێر كۆنترۆڵی یەكێتیدا بووە، یەكێتی هێزێكی تایبەتی خۆی نارد بۆ ناوچەكە‌و لەبەرامبەر هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە جێگیری كرد. دڵی قەندیل هاتنی هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە بۆ زینی وەرتێ تەنیا یەكێتی نیگەران نەكرد، پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)ش نیگەرانە، ئاخر بەلای پەكەكەوە زینی وەرتێ دڵی زیندووی قەندیل‌و ناوچەی "بەرخودان"ە، كۆنترۆڵكردنی زینی وەرتێ لەلایەن هێزێكەوە كە لەژێر كۆنترۆڵی پارتیدا بێت بۆ پەكەكە بەواتای پچڕاندنی رێگەی سەرەكی قەندیلە بە هەرێمی شاورێ‌و زنجیرە چیای كاروخ، ئەمە وادەكات لە داهاتوودا گەریلاكان نەتوانن بەئاسانی دەستیان بەناوچەكانی تری قەندیل رابگات. (درەو) زانیویەتی، پەكەكە پەیامی بۆ یەكێتی ناردووە‌و تێیدا دەڵێ نابێت هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە لە زینی وەرتێ جێگیر ببن، بەڵام رازین بە جێگیركردنی هێزی یەكێتی لە زینی وەرتێ. چی دەگوزەرێت ؟ ئێستا لە زینی وەرتێ لە دووری (200)مەتر، سێ هێز بەرامبەر بەیەكتر راوەستاون كە ئەمانەن: * هێزی فەوجی (1)ی لیوای (7)ی وەزارەتی پێشمەرگە، ئەمە فەوجی هاوبەشی هێزەكانی پارتی‌و یەكێتییە، فەرماندەی فەوجەكە یەكێتییە، بەڵام فەرماندەی لیواكە سەربە پارتییەو جێگرەكەی یەكێتیە. * فەوجێكی سەربە هێزەكانی (70)ی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە رۆژی شەممەوە لە زینی وەرتێ و لە بارەگاكۆنەكەی خۆیان جێگیركراون. * پارتی كرێكارانی كوردستانیش (3) گەریلای لەتەنیشت بارەگای هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە‌و هێزەكەی یەكێتی لەناو خێوەتێكدا جێگیركردووە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) پەكەكە گەریلاكانی ز‌ور لە نزیك هێزەكەی پارتی‌و یەكێتی جێگیركردووە، ئەمە بۆ ئەوەی فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا زەفەریان پێنەبات. ئێستا براكان لە زینی وەرتێ بەرامبەر بەیەكتر راوەستاون، فڕۆكە جەنگییەكانی توركیاش لە ئاسمانی ناوچەكەوە تەماشای بارودۆخەكە دەكەن. گەڕان بەدوای چارەسەردا بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەماوەی دوو رۆژی رابردوودا هەوڵێك هەبووە بۆ چارەسەری ئەو دۆخەی كە لە زینی وەرتێ دروستبووە، بەڵام هەوڵەكە تائێستا نەگەیشتووەتە چارەسەر. (درەو) زانیویەتی، مستەفا چاوڕەش فەرماندەی هێزەكانی (70)ی سەربە یەكێتی سەردانی وەزارەتی پێشمەرگەی كردووە بۆ چارەسەركردنی دۆخەكە، وەزیری پێشمەرگە (شۆڕش ئیسماعیل)ە كە ئەویش هەر سەربە یەكێتی نیشتمانییە. پارتی رازی نییە هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە لەو ناوچەیە بكشێتەوە، زانیارییەكان باسلەوەدەكەن ئەمە هۆكارەكە بووە كە مستەفا چاوڕەش بە رەزامەندی بەرپرسانی باڵای یەكێتی فەرمانیكردووە بەناردنی هێزێكی یەكێتی بۆ سنورەكە‌و جێگیركردنی لەبەرامبەر هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە. (درەو) زانیویەتی، یەكێتی پێشنیازی ئەوەی كردووە لەبری لیوای (7)، هێزێكی لیوای (122)ی سەربە هێزەكانی (70)ی یەكێتی لەناوچەكە جێگیربكرێت كە فەرماندەی لیواكە سەربە یەكێتییە، ئەم پێشنیازە تائێستا لەلایەن پارتییەوە پەسەندنەكراوە، بۆیە كێشەكە بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە‌و مەترسی پێكدادانیش لەئارادایە. لەلایەكی ترەوە پەكەكە فشاری هێناوە‌و دەڵێ ئەگەر هێزە هاوبەشەكەی وەزارەتی پێشمەرگە لە زینی وەرتێ نەكشێتەوە، ئەوان ناچار بە كشانەوەیان دەكەن، ئاخر پەكەكە گومانی هەیە لەوەی لەبنەڕەتەوە ناردنی هێزەكەی وەزارەتی پێشمەرگە بۆ ناوچەكە بەفەرمانی پارتی‌و بەپلانی توركیا بوبێت بۆ خنكاندنی قەندیلی گۆڕەپانی "بەرخودانی" گەریلاكان. پەكەكە ئامادەیی نیشانداوە ئەگەر هێزە هاوبەشەكە لە زینی وەرتێ بكشێتەوە، ئەویش گەریلاكانی بكشێنێتەوە. خەڵكی ناوچەكە نیگەرانن لە سێ رۆژی رابردوودا هەندێك رووداو رویداوە كە بوەتە سەرچاوەی دڵەڕاوكێی خەڵكی ناوچەكە، (درەو) زانیویەتی گەریلاكانی پەكەكە لە لۆفەكانی وەرتێ رێگریان لە فەرماندەی لیوای (7)ی هێزە هاوبەشەكە گرتووە كە سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانەو پێیان وتووە دەبێت ناوچەكە چۆڵ بكەن، لەوێدا فەرماندەی فەوجی یەكی لیوا هاوبەشەكە كە سەربە یەكێتییە كێشەكەی چارەسەركردووەو رێگەی بۆ فەرەماندەی لیواكە كردوەتەوە بڕوات. لەلایەكی ترەوە ئەمڕۆ فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا بۆ ماوەیەكی زۆر بەسەر ئاسمانی ناوچەكەدا سوڕاونەتەوە، هەموو ئەمانە خەڵكی دەڤەرەكەی نیگەران كردووە. (درەو) زانیوەتی، خەڵكی ناوچەكە ئەنجومەنێكیان دروستكردووە بۆ ئەوەی بچنە لای هێزە هاوبەشەكەو ناڕەزایی خۆیانی پێبگەیەنن لەبارەی ئەوە نایانەوێت لەناوچەكەی ئەواندا گرژی‌و شەڕو ململانێ روبدات‌و ژیانیان بكەوێتە مەترسییەوە. سەرەتای جێگیركردنی هێزە هاوبەشەكەش، هەندێك لە خەڵكی ناوچەكە ناڕەزایەتییان دەربڕیوە، بەڵام وەكو ئەوەی باسدەكرێت فەرماندەی لیوای (7) بەڵێنی پێداون هێزەكە بەشێوەیەكی كاتیی لەو ناوچەیە دەمێنێتەوەو كارەكەیان لەچوارچێوەی رێوشوێنەكانی قەدەغەی هاتوچۆو روبەروبوونەوەی كۆرۆنادایە. هەوڵەكەی نێچیرڤان بارزانی نوسەرو رۆژنامەنوس رێبوار كەریم وەلی ئەمڕۆ لەوتارێكدا كە لە سایتی (رووداو)دا بڵاویكردەوە، ئاشكرایكرد، خەریكبووە شەڕ لە زینی وەرتێ رووبدات، دەستوەردانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بارودۆخەكەی راگرتووە. نوسەر لە وتارەكەیدا هۆشداری دابوو لە هەستیاری بارودۆخی ئێستا پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی، ماوەیەكی كورت دوای بڵاوبونەوەی وتارەكە، سایتی (رووداو) وتارەكەی لەسەر ماڵپەڕی خۆی سڕییەوە. ئەم رۆژانە كە خەڵك بەهۆی كۆرۆناوە لەماڵەكانیاندا كەرەنتینە كراون، لە دەرەوە ململانێی دوو هێزە دەسەڵاتدارەكە بەردەوامە، یەكێتی سەركردایەتییەكی نوێی هەڵبژاردووە، پارتی تائێستا ئامادە نییە بە فەرمی دان بە سەركردایەتییە نوێیەكەدا بنێت، بەمدواییە خەڵك لە كەرەنتینەی ماڵەكانی خۆیانەوە گوێیان لە شەڕە بەیاننامەی هەردوو دەزگای پاراستنی پارتی‌و زانیاری یەكێتی بوو، ئێستاش ململانێیكە جارێكی تر مەترسی سەرهەڵدانەوەی قەیرانی غاز دروستكردووە، لەولاشەوە حكومەت كە هەردولا تێیدا هاوبەشن، كێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەیە.
.jpg)
ئامادەكردنی: رزگار شێخ حه‌سه‌ن وتنه‌وه‌ی وانه‌كان به ڕیگای ڕاسته‌وخۆ له باوترین و ناسراوترین كاری مامۆستایانه كه كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ن بۆ فێركردنی خوێندكاران ، ئه‌م رێگایه ده‌یان ساڵه به شێوه‌یه‌كی رۆتین پیاده ئه‌كرێت بێ ئه‌وه‌ی پێشكه‌وتنێكی ئه‌وتۆی به خۆوه ببینێت ، به‌مه‌ش له پرۆسه‌ی فێركردندا مامۆستایانی ئێمه و سیستمی په‌روه‌رده‌ییمان سودێكی ئه‌وتۆی له سیستمی فێركردن و په‌روه‌رده‌یی وڵاته پێشكه‌وتوه‌كان وه‌رنه‌گرتوه، به‌ڵكو وه‌ك رۆتنێكی پیشه‌یی ئه‌م كاره‌ی ئه‌نجامداوه، بۆ گۆرینی ئه‌م بارودوخه سیستمی په‌روه‌رده و به‌رپرسیارانی هه‌وڵیانداوه توانای په‌روه‌رده‌یی و فێركاری مامۆستایان گه‌شه پێبده‌ن ، ، هه‌وڵیانداوه مامۆستا ئه‌نجامی نموونه‌یی پێشكه‌ش بكات ، كه دیاره ئه‌مه‌ش ئه‌نجامی باوه‌ربوونی سیستمی په‌روه‌رده‌یه به توانا و لێهاتوییه‌كانی مامۆستا چه‌ندین رێگا هه‌یه نیشانده‌رێك بۆ به‌رزبوونه‌وه‌ی ئاستی زانستی و لێهاتووی مامۆستایان، یه‌كێك له دیاترین ئه‌و نیشانده‌رانه بریتیه له ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامی تاقیكردنه‌وه‌كان ،وه‌زاره‌ت ده‌ستكه‌وت و توانای مامۆستایان نیشانی ڕاگه‌یاندنه‌كان ده‌دات ، له پێشكه‌وتنه په‌روه‌رده‌یه‌كان دڵنیامان ده‌كاته‌وه ،سه‌ره ئه‌نجام هاوڵاتی تاكه ئاواتی تێپه‌ڕاندنی قۆناغێكی خوێندنه به منداڵه‌كه‌ی، دواجار ئه‌م ده‌سكه‌وته‌ی به‌دیهات ،هیچ داواكاریه‌كی نامێنێت ،ساڵانی ڕابوردوو به هۆی دۆخی هه‌رێم له‌و ته‌نگژه داراییه‌ی كه توشی هاتبوو بایكۆتی هۆڵه‌كانی خوێندن هاته ئاراوه و به‌شێك له كاتی خوێندن به هه‌ده‌ر ڕۆشت، به‌ڵام نه په‌روه‌رده‌كاران ،نه پسپۆڕانی بواری به‌رێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت،نه دایك وباب به خه‌م بوون ، سه‌ر ئه‌نجام ساڵی خوێندن ته‌واو كرا به‌ڵام ئامانجه په‌روه‌رده‌ییه‌كان به‌دینه‌هــات ، هه‌موو به‌رزبونه‌وه‌یه‌كی ده‌نگی ناڕازی له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م ناحه‌قیه‌دا ، تۆمه‌تبار ده‌كرا به پیاوی حكومه‌ت ، دواجار هه‌موان گه‌یشتینه ئه‌م ئه‌نجامه؛ له‌شكرێك له قوتابی نه‌خوێنده‌وارمان پێشی خۆمان دا ، ئێستا هێنده ده‌نگمان لاوازه له‌به‌رده‌م دایك وباوكدا ، له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر دواكاریه‌كمان بۆ هاوكاری له‌به‌رزكردنه‌وه‌ی توانای زانستی قوتابی ،به‌ده‌نگی به‌رز ده‌ڵێن ئێوه‌ن هۆكاری دواكه‌وتنی توانای زانستی منداڵه‌كانمانن به هۆی داواكاریه‌كانتان به دابینكردنی موچه ،ئه‌وه‌ی زۆرترین نیگه‌رانی لای من دروست ده‌كات ته‌نها له‌شكره نه‌خوێنده‌واره‌كه نیه ،به ڵكو ئه‌و مامۆستا مانگرتوانه‌یه كه بێ هیچ ئه‌نجامێك و به ده‌ستی به‌تاڵ جارێكی تر گه‌ڕاونه‌ته‌وه خوێندنگاكان و فێری ئه‌ده‌بیاتێك له قسه‌كردن بون هه‌موو شتێك به ڕه‌ش و سپی ده‌بینن، واتا گه‌یشتۆته ئاستێك زمانی خۆنیشاندانه‌كانی گواستۆته‌وه ناوه‌نده‌كانی خوێندن و ڕێگه‌نادات هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ تواناو لێهاتوی بكرێت به بیانوی نه‌بونی موچه ، به‌ڵكو هه‌موو قوتابیان به قه‌رزاداری خۆی ده‌زانێت ، زۆر كه‌م مامۆستا ده‌بینیت كه ئه‌ركی مامۆستایه‌تی وه‌ك فێركارێكی په‌روه‌رده‌ی ببینێته‌وه ،به ڵكو ته‌نها فه‌رمانبه‌رێكه كارده‌كات به زمانی كات و پاره ، واتا هیچ لــه زانسته په‌روه‌رده‌ییه‌كان په‌ره پێنادات تا بگاته ئاستی زانستی په‌روه‌رده كراو ،به پێی ئه‌و ئه‌زمونه‌ی كه له‌ناو سێكته‌ره‌كانی په‌روه‌رده به‌ده‌ستم هێناوه ، دڵنیام هۆكاری هه‌ره‌سه‌ره‌كی په‌ككه‌وتنی سیسته‌مه جیاكانی په‌روه‌رده ، به‌شی زۆری مامۆستایان لێی به‌رپرسن . لــه ئێستا به هۆی هاتنه پێشی ئه‌م دۆخه كه ڕوبه‌ڕوی هه‌موو دونیا هاتوه‌بۆته‌وه ، هۆكاری ڕاوه‌ستانی پرۆسه‌ی خوێندن ، كه‌دیاره هۆكارێكی سروشتی ناچاریه توشی مرۆڤایه‌تی هاتوه ، مه‌ترسیه‌كانی هێنده گه‌وره‌ن ناكرێت فه‌رامۆش بكرێت ،هه‌رێم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی وه‌رزێك و 30 ڕۆژ له خوێندنی تێپه‌ڕاندوه ،به‌ڵام زیاتر له 70 ڕۆژ له خوێندن به هۆی خۆپارێزی و كه‌رانتینا له ده‌ستچووه ،واتا خوێندن له‌به‌رده‌م مه‌ترسی نه‌گه‌یشتن به‌و ئامانجانه‌یه كه‌له پێناویدا ده‌وڵه‌ت خه‌رجیه‌كی زه‌به‌لاحی بۆ ته‌رخان كردوه ، ئایا ده‌كرێت هه‌مان كاری ساڵانی ڕابوردو دوباره بكه‌ینه‌وه قۆناغ تێپه‌ڕێنین له پێناو چۆڵكردنی قۆناغی یه‌كه‌می خوێندن ، تا ئاماده‌بین بۆ وه‌رگرتنی منداڵانی ته‌مه‌ن ڕێگه پێدراو بۆ ساڵی خوێندنی 2020-2021 ، ئایا من وه‌ك باوكێك كوا مافی فێربونی منداڵه‌كانم ،ئایا ئه‌كرێت بۆ هه‌ریه‌ك له‌م دۆخانه ڕو له كوردستان ده‌كات ژماره‌یه‌ك منداڵ و فێرخواز گرفتار بن و به پێی پێویست فێر نه‌بن ،بێگومان ده‌لێم نه‌خێر ناكرێت ، ئیتر به‌سێتی به ڕێكردن و دروستكردنی له‌شكرێك له نه‌خوێنده‌وار ، گه‌ر به ئێمه‌ی په‌روه‌رده‌كار ده‌ڵێن ،چیتان ده‌وێت ، دڵنیابن سازش له‌سه‌ر تێپه‌ڕاندن ناكه‌ین به ژماره‌یه‌ك ڕۆژ ، یان به‌فێركردنی له دوره‌وه به‌ناوی فێركردنی ئه‌له‌كترۆنی ،تا به ته‌واوی ورده‌كاریه‌كانی نه‌زانین له شێوه ، پێشكه‌شكردن ، ئامانج ، هه‌ڵسه‌نگاندن ، ڕون نه‌بێت ، لام گرنگه پێشنیاری خۆم بنوسم بۆ تێپه‌ڕاندنی خوێندن به هیوام بتوانین هاوكاربین ،پرس پێكراوبین لــه كێشه په‌روه‌رده‌ییه‌كان .. وڵاته پێشكه‌وتوه‌كان هاوشێوه‌مانن له دواكه‌وتنی خوێندن : ڕێگاكانی فێركردن له سیسته‌مه جیاوازاكانی دونیا به پێی ئاستی پێشكه‌وتنیان جیاوازه له وڵاتانه‌ی ئاستێكی به‌رزی پێشكه‌وتنی په‌روه‌رده‌یی و فێركارییان برێوه ، چه‌ندین ته‌كنیكی نوێی ئاسانكاری له‌به‌رده‌ستدایه كه بتوانن به كه‌مترین كاریگه‌ری له‌سه‌ر پرۆسه‌ی په‌روه‌رده قۆناغی كۆرۆنا تێپه‌ریین ، ئه‌مه‌ش به‌هۆی ده‌سته‌به‌ربوونی پێداویستی خوێندن به شێوه‌ی جیاواز ، بۆ نموونه به‌كارهێنانی كۆمپیوته‌ر به شێوه‌ی به‌بڵاو ، بوونی ئه‌پلیكه‌یشتنی تایبه‌ت له قوتابخانه و ناوه‌نده‌كانی فێربوون ، بوونی ئینته‌رنێت له هه‌موو ماڵێك ، ئه‌مه سه‌ره‌رای خه‌رجكردنی ملیاره‌ها دۆلار له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه بۆ چاره‌سه‌ركردنی پرسه په‌روه‌رده‌ییه‌كان . هه‌رێمی كوردستان : بێگومان گرنگه بزانین ئێمه ئاستی پێشكه‌وتنی هه‌رێمی كوردستان له رووی په‌روه‌رده‌ییه‌وه چۆن و له كام ئاستدا پۆلێن ئه‌كرێت ، تا خۆمان ببینین و بزانین چیمان بۆ ده‌كرێت له گه‌ڵ قۆناغی كۆرۆنا كه بێگومان كاریگه‌ری گه‌وره‌ی له‌سه‌ر سیستمی په‌روه‌رده هه‌یه ، ،له‌وانه‌یه ئێستا كات ڕێگه نه‌دات به شێوه‌یه‌كی زانستی ئه‌م هه‌ڵسه‌نگاندنه ئه‌نجام بده‌ین ، ، به‌ڵكو لێده‌گه‌ڕێین تا له كاتێكی تردا داتا و نیشانده‌ره‌كان نیشان بده‌ین و توانا په‌روه‌رده‌یه‌كانی هه‌رێم به داتا و زانیاری ورد بخه‌ینه روو و به‌راوردی بكه‌ین له‌گه‌ڵ سیستمه په‌روه‌رده‌ییه پێشكه‌وتوه‌كان . لێره‌دا ئه‌مه‌وێت به پێی تێگه‌یشتنی خۆم و ئه‌و ئه‌زمونه‌ی له په‌روه‌رده به‌ده‌ستم هێناوه ،پێشنیار بكه‌م له‌م دۆخه هه‌ستیاره‌ی هه‌رێمی كوردستان په‌یره‌وی چ جۆره پرۆسه‌یه‌كی فێركاری و په‌روه‌رده‌یی بكرێت تا بتوانین وا بكه‌ین په‌روه‌رده له هه‌رێمی كوردستان ئامانجه بنه‌ره‌تییه‌كانی خۆی به‌دیبهێنێـت و ته‌نها به‌رێكردنی ساڵ و ده‌رچواندنی خوێندكاری فێرنه‌بوو نه‌بێت، ئه‌وه‌ی من لێره‌دا پێشنیاری ئه‌كه‌م بریتیه له فێركردنی خودی یاخود پلانی كیله‌ر فێركردنی خودی (پلانی كیله‌ر) چییه ؟ ڕێگای( فێركردنی خودی) یان پلانی( كیله‌ر) یه‌كێك له ستراتیجه‌كانی فێربونی تاكه‌كه‌س ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی تاك به‌هه‌وڵی خۆدی خۆی فێرده‌بێت ، هاوكات فێربون له پۆلدا نیه به‌ڵكو فێرخواز خۆی شوێن و كات دیاریده‌كات ، له‌م رێگای فێركردنه‌دا پرۆسه‌ی په‌روه‌رده‌یی به ئامانجی خۆی ئه‌كات ، ئه‌م رێگایه له فێركردن له پێناو به‌دیهێنانی ئامانجه‌كانیدا ئه‌م هه‌نگاوه په‌روه‌رده‌ییانه له خۆ ئه‌گرێت ( تێگه‌یشتن ، قه‌باره‌ی زانیاری ، فیدباك ، پێداچونه‌وه ، چاودێری ، ئاڕاسته‌كردن ، ڕێنمایی ،هه‌ڵسه‌نگاندنی قه‌باره‌ی دابه‌شكراو ، هه‌ڵسه‌نگاندنی كۆتایی ) ، (خوێندكاری ده‌رنه‌چوو له ڕێگای دوباره‌ی هه‌ڵسه‌نگاندن و نیشانكردنی لاوازی ده‌توانێت هه‌ڵسه‌نگاندن دوباره‌بكاته‌وه چۆن سود له فێركردنی خودی ( پلانی كیله‌ر) وه‌ربگرین له هه‌رێمی كوردستان ؟ پێشنیار ئه‌كه‌م به هه‌نگاوانه‌ی خواره‌وه سوود له پلانی فێركردنی خودی وه‌ربگرین له هه‌رێمی كوردستاندا و به‌و هۆیه‌وه بتوانین ساڵێكی سه‌ركه‌وتوو له فێركردن و په‌روه‌رده به ئاكام بگه‌یه‌نین یه‌كه‌م : دیاریكردنی پرۆگرامی نه‌خوێندراو له هه‌نگاوی یه‌كه‌مدا به‌شه وانه‌ی نه‌خوێندراو دیاری ئه‌كرێت له‌لایه‌ن وه‌زاره‌ته‌وه ، پێویسته له‌سه‌ره‌تای پلان نیشاندراو بێت دووه‌م : دابه‌شكاری پرۆگرام به‌سه‌ر به‌شه وانه‌دا، دواتر پرۆگرام به‌شێوه‌یه‌كی ورد و زانستی دابه‌ش ئه‌كرێت به‌سه‌ر به‌شه‌وانه‌كاندا سێیه‌م : هه‌نگاوی سێیه‌م ده‌ستنیشانكردنی مامۆستای به ئه‌زمونه تا وانه جیاوازه‌كان بڵینه‌وه ، ژماره‌یه‌ك مامۆستای به ئه‌زموون له پۆلێكی نمونه‌یدا ( واته ژماره‌ی خوێندكاره‌كانی دیاریكراو بێت ) مامۆستا وانه بلێته‌وه و پاشان ئه‌م وانه وتنه‌وه‌یه دیكۆمێنت بكرێت له رێگای تۆماركردنی ده‌نگ و ره‌نگه‌وه ،واتا گرنگه بۆ هه‌ر پرۆگرامێك كه له چه‌ند به‌شه وانه‌یه‌ك پێك دێت ، ژماره‌یه‌ك مامۆستای جیاواز به به‌پێی جیاوازی وتنه‌وه‌و لێهاتوی به‌شداربن ، تا فره‌یی له وتنه‌وه‌و لێهاتوی به‌دیبێت ، كه ده‌بێته هۆكاری هاوكاری له حه‌زی گوێگرتن و گه‌یاندنی زانیاری جیاواز له ڕوی پێشكه‌شكردنه‌وه بۆ قوتابی . چواره‌م: ئاماده‌كردنی ژماره‌یه‌ك پرسیار ، له‌سه‌ر هه‌ر وانه‌یه‌ك ژماره‌ی پێویست له پرسیار ئاماده ده‌كرێت ، هاوپێچی تۆماره‌كه بكرێت تا قوتابیان دوای گوێگرتن بتوانێـ هه‌ڵسه‌نگاندن بكات و ئاسۆی تێگه‌یشتنی فراوان بێت پێنجه‌م : گه‌یاندنی زانیاری به ڕێگای سیدی ، قوتابخانه‌كان ڕاسته‌و خۆ به پلانێك دیكۆمینته‌كان و سیدیه‌كان بگه‌یه‌ننه ده‌ستی كه‌سوكاری قوتابیان ڕێنماییان پێبدرێت به پێی شوین و جۆرو ئاستی كۆمه‌ڵایه‌تیان له گه‌ڕه‌كه‌كاندا . شه‌شه‌م : دروستكردنی گروپی مامۆستاو دایك وباوكان : به پێی تایبه‌تمه‌ندی و قۆناغه‌كان ، گروپه‌كان دروست بكرێت ، تا له ڕێگه‌ی تێل و چات به‌رده‌وام چاودێری قوتابیان بكه‌ن له به‌رامبه‌ر هه‌رپێویستیه‌كدا مامۆستایان هاوكاربن بۆ قوتابیان . مامۆستایان ده‌وامی فه‌می له قوتابخانه‌كاندا بكه‌ن : گرنگه مامۆستا بێته قوتابخانه‌و له‌كاتی پێویست كه‌هه‌ندێك دایك و باوك ناتوانن سیسته‌مه‌كه به‌كاربێنن له‌به‌ر نه‌خوێنده‌واری ئه‌مان له ڕێگه‌ی ڕاسته‌وخۆ به‌گرنگی دان به خۆپارێزی تاك بۆ تاك قوتابیان فێربكه‌ن . حه‌وته‌م : هه‌ڵسه‌نگاندن ، له‌م ئاسته‌دا پرۆسه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندن به‌رێوه ده‌چێت، ده‌بێت به‌رده‌وام بۆ هه‌ر هه‌فته‌یه‌كی خوێندن له ڕێگه‌ی گروپه‌وه پرسیار ئاڕاسته بكریت ،داوا بكریت وه‌ڵامه‌كه بگه‌ڕێته‌وه به له‌به‌ر گرتنه‌وه واتا نوسینی له‌سه لاپه‌ڕه‌و وێنه‌گرتنی ، دیسان هاوكاری ئه‌و دایك وبابانه بكرێت كه نه‌خوینده‌وارن یان به‌شدارنین له‌سیستم به ڕێگه‌ی ڕاسته‌و خۆ كاریان له‌گه‌ڵ بكرێت . هه‌شته‌م : كۆتا هه‌ڵسه‌نگاندن ، قوتابیان ئاماده ده‌بن له قوتابخانه‌كان له‌كاتی دیاریكراو به ڕێنمای خۆپارێزی تا هه‌ڵسه‌نگاندنی كۆتایی بكرێت . تێــبینـی : قۆناغه‌كانی یه‌كه‌م و دووه‌م ده‌توانرێت گه‌ر ئه‌م فێركردنی خودییه نه‌یانگرێته‌وه ده‌وام بكه‌ن ، وه‌ده‌توانرێت به هۆی پۆلی خوێندنی زۆر ڕه‌چاوی دوری نێوانیان یان چاودێری خۆ پارێزی بكرێت ،دیاره ژماره‌ی قوتابی كه‌م و بونی ژماره‌ی مامۆستای زیاد ده‌توانێت كۆنترۆڵی جێبه‌جێكردنی ڕێنماییه ته‌ندروستیه‌كان بكرێت . گرنگه به‌ڕێزان ئه‌م پێشنیاره له‌به‌رچاو بگرن كه تێكڵاوكردنێكه له فێركردنی خودی و دوور و كۆمپیوته‌ر و ڕاسته‌وخۆ ،واتا هه‌وڵمداوه سود وه‌رگرم له‌هه‌موو جۆره‌كانی فێركردن ، تا له‌وه تێبگه‌ین ئاسان نیه سیسته‌مێك كه پێشتر پراكتیك نه‌كراوه ئێستا بمانه‌وێت جێبه جێی بكه‌ین ،وه‌پاشان ڕه‌چاوی درێژه‌كێشانی دۆخه‌كه بكرێت ،تا بتوانین سه‌ركه‌وتنێك نیشان بده‌ین له ئاستی زانستی ،وه‌هه‌وڵ بده‌ین خوێندن له پۆله‌كان بهێنینه ده‌ره‌وه ڕزگاری بكه‌ین له ده‌ست مامۆستای نه‌شاره‌زا ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌م شێوازه چاوی دایك و باوك و قوتابی ده‌كاته‌وه تا چاودێری مامۆستا بن بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كانی ، وه‌پاشان جیاوازی شێوازه‌كانی مامۆستا له‌یه‌ك وانه ده‌بینن كه گرنگه قوتابی چاو كراوه بێت تا بتوانێت خۆی هه‌وڵی فێركردن بدات یان دایك و باوك به هۆی ئه‌م دیكۆمێنتانه‌وه له وانه‌كان له‌به‌رده‌ستێتی ده‌توانێت هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ قوتابی و لێهاتوی مامۆستا بكات له ساڵانی خوێندن یان له خوێندنه‌كانی كه‌تی تایبه‌ت تا چه‌ند منداڵه‌كه‌ی فێركراوه چه‌ند منداڵه‌كه‌ی فێركراوه.
راپۆرتی : درەو سەر بە هیچ حزب‌و لایەنێكی سیاسی نییە، تەنانەت كەسایەتییەكی دیارو ناسراوی ناو پرۆسەی سیاسی عێراقیش نییە، بەڵام لەڕێوڕەسمی ڕاسپاردنیدا زۆرینەی هێزە سیاسییەكان ئامادەبوون، وەك دەوترێت عێراق لەمێژە ئاهەنگی سیاسی لەوشێوەیەی بەخۆیەوە نەبینیوە. ڕەنگە ئەمە یەكێك بێت لەخاڵە سەرەنج ڕاكێشەكان لەپرۆسەی ڕاسپاردنی مستەفا كازمی_دا. كازمی، لەیەكێك لەهەرە قۆناغە هەستیارەكانی كە عێراقی پێدا تێپەڕدەبێت، تەنها بۆ هێزە شیعییە ناكۆكەكان نەبووە خاڵی بەیەكگەیشتن‌و ڕێككەوتن، بەڵكو وێڕایی دروستكردنی كۆدەنگییەكی سیاسی كەموێنە لەسەر ئاستی زۆرینەی هێزە سیاسییەكانی عێراق، هەڵوێستی ئێران‌و ئەمریكاشی یەكخست. دۆستی نەیارەكانە واشنتۆن‌و تاران كە ماوەیەكی زۆرە لەسەر هیچ پرسێكی عێراق نەك هەر هاوڕانین، بگرە لەناكۆكییەكی توندو ڕووبەڕووبونەوەیەكی بەوەكالەت‌و ڕانەگەیەندراودان، بۆ یەكەمجارە لەسەر ڕاسپاردنی كازمی جۆرێك لە هاوڕایی‌و مورتاحییان پێوە دیارە. هەردوو وڵات پێشوازییان لەڕاسپارنی كازمی كرد بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق‌و ئامادەییان دەربڕی بۆ هاوكاریكردن لەگەڵ حكومەتی نوێ بۆ سەركەوتن بەسەر كێشەكانیدا. وەزارەتی دەرەوەی ئێران بە فەرمی پێشوازی لە ڕاسپاردنی كازمی كرد، هاوكات حسێن ئەمیر عەبدولاهیان یاریدەری سەرۆكی پەرلەمانی ئێران بۆ كاروباری نێودەوڵەتی ڕایگەیاند: ڕاسپاردنی كازمی بۆ پێكهێنانی حكومەت، بڕیارێكی تەواو عێراقییەو هیچ لایەنێكی بیانی دەستوردانی تێدا نەكردووە. لەتازەترین هەڵوێستی واشنتۆن_یشدا، دیڤید شینكەر یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ كاروباری خۆرهەڵاتی نزیك لەلێدوانێكدا بە ڕۆژنامەنوسانی ڕاگەیاندووە: ئەگەر كازمی عێراقییەكی پابەندبێت لە بەدیهێنانی سەروەری عێراق‌و ڕووبەڕووبونەوەی گەندەڵی، كارێكی زۆر گەورە دەبێت، پێشمانوایە زۆرباش دەبێت بۆ پەیوەندییە دووقۆڵییەكانمان. ڕونیشكردووەتەوە، بەغداد پێویستی بە گرتنەبەری هەنگاوە ئەگەر دەیەوێت پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا بەهێزبكات. هاوسەنگی دەپارێزێت كازمی لەیەكەم لێدوانی تەلەفیزیۆنیدا دوای ڕاسپاردنی هیچ ئاماژەیەكی بە ناكۆكییەكانی واشنتۆن‌و تاران لەسەر خاكی عێراق نەكرد، تەنها ئەوە نەبێت خواستی حكومەتەكەی پیشاندا بۆ پاراستنی جۆرێك لە هاوسەنگی لەگەڵ دۆست‌و دراوسێكان. ئەوەش هیوای ئەوەی زیاتر كردووە، كازمی بتوانێت عێراق بگێڕێتەوە بۆ ناوچەی خۆڵەمێشی لەنێوان واشنتۆن‌و تاران، كە لەسەردەمی عادل عەبدولمەهدی_دا بەتەواوی جێیهێشتبوو و، بەشێوەیەكی ئاشكرا لایەنداریی سەربازگەی ئێرانی دەكرد. یەكێك لەو خاڵانەی كە لەبەرژوەندی كازمی_یە، نزیكییەتی لە ئەمریكییەكان، پێش ئەوەی پەیوەندییەكانی خۆی لەم ماوەیەی دواییدا لەگەڵ تاران ڕێكبخاتەوە. كازمی بەوپێیەی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراق بووە، پەیوەندییەكی فراوان ناوخۆیی‌و دەرەكی‌و زانیاری لەسەر تەواوی هێزە سیاسییەكان‌و گروپە چەكدارەكان هەیە، هەموو ئەوانەش لەبەرژوەندی ئەو بوو بۆ ڕاسپاردنی. ئەسعەد جەنابی شڕۆڤەكاری سیاسی بە سایتی (حوڕە)ی ڕاگەیاندووە: كازمی بەهێزترین دەزگای ئەمنیی لە عێراق بەڕێوە بەرێوەبردووەو، ڕەزامەندییەكی فراوانیشی لەسەر بووە لە ئیدارەدانی ئەو دەزگایە لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆ و دەرەوە. تارانی دڵنیاكردووە بەگوێرەی سەرچاوەیەكی نزیك لە حزبوڵای لوبنانی كە بۆ ئاژانسی "فرانس پرێس" قسەیكردووە: كازمی بەمدواییە سەردانی بەیروت_ی كردووە، بەوەش توانیویەتی ئەو تۆمەتانەی كە لەلایەن گروپەكانی نزیك لە ئێرانەوە ڕووبەڕووی دەكرێنەوە، بیڕەوێنێتەوە. ئەوەش لەكاتێكدایە، سەرچاوە ئاگادارەكانی عێراق ئاشكرایان كرد: كازمی هەردوو گەورە بەرپرسی ئێرانی (عەلی شەمخانی)و(ئیسماعیل قائانی) بینیوە، كە بەم دواییانە سەردانی عێراقیان كرد. تاقیكراوەی سیاسی نییە ئەو پێشهاتە تازانەشی لەگۆڕەپانی سیاسی عێراق لەم چەند مانگەی دوایدا هاتونەتەگۆڕێ، بەتایبەت گۆڕانی هاوكێشەی سیاسی دوای خۆپیشاندانەكان، ڕۆڵیان هەبووە لە دیاریكردنی كازمی‌و، هێزە سیاسییەكان ناچار بوون كەسایەتییەك ڕابسپێرن بۆ پێكهێنانی حكومەت كە بەجۆرێك لە جۆرەكان بەشێك لەخواستی شەقامی تێدابێت‌و، لەو دەمووچاوە تاقیكراوانە نەبێت كە خەڵكی عێراق لێی بێزاربوون‌و بەسەرچاوەی نەهامەتییەكانی خۆیانی دەزانن. ئاژانسی"فرانس پرێس" لەزاری سەرچاوەیەكی سیاسی باڵای عێراقەوە بڵاویكردووەتەوە: ئێران دەخوازێت جۆرێك لە هێوركردنەوە لە گۆڕەپانی سیاسی‌و ئەمنیی عێراق بێتەكایەوە لەچوارچێوەی پرۆسەیەكی چارەسەری فراوانتر كە لەناوچەكە هاتووەتەگۆڕێ‌‌و، كازمی_یش بۆ ئەم قۆناغە یەكێك لەڕوخسارەكانی ئەو پرۆسەیەیە. ئەو سەرچاوەیە جەختیكردووە: ڕاسپاردنی كازمی بەدەستكەوت بۆ عێراق دادەنرێت، بە تایبەت لەم قۆناغە ئابورییە سەختەدا‌و، بۆ زامنكردنی تازەكردنەوەی ئەو لێخۆشبوونەی كە ئەمریكا بۆ بەغدادی كردووە لەسزا سەپێنراوەكانی سەر ئێران. لای خۆیەوە، محەمەد كەریم پەرلەمانتاری عێراق بە ڕۆژنامەی "ئەلعەرەبی ئەلجەدیدی" ڕاگەیاندووە: كازمی پەیوەندییەكی هاوسەنگی هەیە لەگەڵ ئەمریكاو ئێران‌و، پێشتریش دانوستكارێكی سەركەوتوو بووە لەنێوان عێراق‌و وڵاتانی ترو، توانایەكی باشی هەیە لەچارەسەری كێشەو قەیرانەكان. هەموویان بەدڵیانبووە عیزەت شابەندەر پەرلەمانتاری پێشووی عێراق لە توتیتێكدا ڕایگەیاندووە: حكومەتەكەی كازمی بەرهەمی سازانێكی ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتییەو دەڵێت:"دوای چەند مانگێك لەسەر لێشوای‌و نائومێدی، جارێكی تر سازانی ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتی باڵیكێشا بەسەر دۆخی سیاسی لەعێراق". ئەوەی وایكردووە، لێكدانەوەی سازانی ئیقیلمی‌و نێودەوڵەتی نزیكترین ئەگەربێت: یەكەم: پتەوی پەیوەندی كازمی بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، هەماهەنگی نێوان دەزگای هەواڵگری عێراق‌و ئەمریكییەكان لەشەڕی داعش ئەم پەیوەندییەی توندوڵتر كردووە. دووەم: ئێرانییەكان هیوایان لەسەر هەڵچینوە بتوانێت جۆرێك لەهاوسەنگی ڕابگرێت. + لەسەر ئاستی ئەمنیی، بە حوكمی نزیكی لە ئەمریكییەكان سنورێك بۆ هەڕەشەو هێرشەكان دابنێ‌‌و ناوچەكە لەئەگەری بەریەككەوتنێكی نوێ دووربخاتەوە. + لەسەر ئاستی ئابوریش، لێخۆشبوون بۆ بازگانیكردنی بەغداد لەگەڵ تاران درێژ بكاتەوە، كە ئێران سودی دارایی زۆری لێدەبینێت لەم قۆناغە سەختەدا. سێیەم: بوونی پەیوەندییەكی بەهێز لەگەڵ سعودییە، كە بەوتەی سەرچاوە سیاسییە ئاگادارەكان، مستەفا كازمی دۆستێكی نزیكی محەمەد بن سەلمان جێنیشنی پادشای سعودیەیە. ئایندەی پەیویەندییەكان یەكلادەكاتەوە مایكل نایتس نوسەر لە پەیمانگای واشنتۆن بۆ سیاسەتەكانی خۆرهەڵاتی نزیك لەتویتێكدا دەڵێت: كازمی پیاوێكی هۆشیارەو باش بیردەكاتەوە، دەتوانێت هاوسەنگی بدۆزێتەوە لەوەی پەیوەستە بەهەوڵەكانی ئێران دژی بەرژوەندییەكانی عێراق. پێشیوایە: ئەگەر حكومەتەكەی كازمی تێپەڕێت، عێراق دەرفەتێكی زۆر زیاتری دەستدەكەوێت بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ ویلایەتەیەكگرتووەكان سەبارەت بە هاوكارییە ئابورییەكان‌و، لێخۆشبوون لە سزاكان‌و، پشتیوانی سەربازی. ئەمركییەكان كە خۆیان بۆ دەستپێكردنی گفتوگۆیەكی ستراتیجی لەگەڵ حكومەتی داهاتووی عێراق ئامادەكردووەو، بڕیارە لەناوەڕاستی مانگی حوزەیرانی داهاتوودا لەگەڵ بەرپرسانی عێراق دەستی پێبكەن، دانانی كەسێكی گونجاو لە شوێنی عادل عەبدولمەهدی پرسێكی هێجگار گرنگ بوو بەلایانەوە. مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكاو گەورە بەرپرسانی تری وەزارەتەكەی لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا ئاماژەیان بەوەدا، بەنیازن لەدانوستانەكانی ئایندەدا كۆی پرسە گرنگەكان بخەنە سەر مێزی گفتوگۆ لەگەڵ عێراقییەكان بە ئایندەی بوونی سوپای ئەمریكاش لە عێراق. بۆیە ڕاسپاردنی مستەفا كازمی كە پەیوەندییەكی باشی هەیە لەگەڵیان لەقۆناغی شەڕ دژی ڕێكخراوی داعش تا دەگاتە پرۆسەی لەناوبردنی ئەبوبەكری بەغدادی پێشهاتێكە جێگەی ڕەزامەندییانەو، پێشبینی دەكرێت ئەم كۆدەنگییە لەئایندەی سیاسی نزیكی عێراقدا ڕەنگبداتەوەو، بەلای كەمەوە جۆرێك لەسەقامگیری ئەمنی بهێنێتەدی‌و ڕێگری لەئاڵۆزبوونی زیاتری دۆخەكە بكات.
.jpg)
راپۆرتی: فازڵ حەمە رەفعەت – محەمەد رەئوف رێكخراوە خێرخوازییەكان لە هەرێمی كوردستان هاوشێوەی هەموو بوارەكانی تر دابەشبوون بەسەر پارتە سیاسیەكاندا، سەرچاوەی داهاتی ئەم رێكخراوانە ناڕونەو ماوە لەدوای ماوە لەكاتی قەیرانەكاندا دەردەكەون، سەرباری زۆری ژمارەیان ئەم رێكخراوە خێرخوازیانە نەیانتوانیوە دەستكاری ژمارەی رێژەی هەژاری بكەن لەهەرێمی كوردستان. كاری خێرخوازی لە هەرێمی كوردستان بەم دواییە نوسراوێكی رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ ئاشكرا بوو كە تیایدا داوا لە رێكخراوی ( UNHCR) دەكات، هاوكاری و یارمەتیەكانی لە رێگەی رێكخراوی (دەزگای خێرخوازی بارزانی)ەوە بگەیەنێتە هەرێمی كوردستان، ئەمە لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و ناوەندی سیاسی هەرێمی كوردستانیش كاردانەوەی لێكەوتەوە، وا لێكدرایەوە، وەزیری ناوخۆ كە خۆی سەربە پارتیە دەیەوێت، كارە خێرخوازییەكانی سەردەمی كۆرۆنا بكات بخاتە خزمەتی حزبەكەیەوە. ئێستا لە هەرێمی كوردستان ژمارەیەكی رێكخراوی خێرخوازی هەن دەستی باڵاو سەرچاوەی دارایی بەهێزیان هەیە، ئەمانە رێكخراوی سەربەخۆ نین و حزبە سیاسیەكان لە پشتیانەوە راوەستاون،ئەمە وای كردووە كە خەڵكی متمانەیان بەم رێكخراوە خێرخوازیانە نەبێت، لە هەرێمی كوردستان دەزگایەكی خێرخوازی یەكگرتوو نیەكە خەڵكی بە متمانەوە كۆمەكەكەی ئەوەوە بگەیەننە هاوڵاتیانی كەمدەرامەت، ئەو رێكخراوە كە لەناو گۆڕەپانەكەدان و زیاتر دەركەوتوون و باسی كارەكانی خۆیان دەكەن سەرباری زۆری ژمارەیان بەڵام نەیانتوانیوە، كاریگەری لەسەر كەمبوونەوەی رێژەی هەژاری و نەداری و دەستباری حكومەت بن جێبەجێكردنی پرۆژەی خزمەتگوزارییەكان، بۆیە زۆرجار وا لێك دەدرێت و كە كارەكانیان وەك هەڵكمەتی هەڵبژاردن و كاری حزبی لێكدەدرێتەوە. رێكخراوە خێرخوازیەكان كامانەن دەزگای خێرخوازیی بارزانی ئەم دەزگایە وەكو خۆی دەڵێ" دەزگایەكی ناحكومیی و ناسیاسی و قازانج نەویستە"، ساڵی 2005 لە هەولێر دامەزراوە. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم سەرۆكی بۆردی دامەزرێنەرانی دەزگاكەیە. بەپێی قسەی خۆی، سەنتەری پرۆژە خێرخوازییەكانی دەزگای خێرخوازیی بارزانی (مرۆڤە)و لەهەر كۆمەڵگەو سنوورێكی جوگرافیدا مرۆڤەكان پێویستیان بە هاوكاری مرۆیی هەبێ لە هەر سێكتەرێك دەزگای خێرخوازیی بارزانی بە ئەركی خۆی دەزانێت هاوكارییان پێشكەش بكات. ئەم دەزگایە مۆڵەتی كاركردنی لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق لەچوارچێوەی رێكخراوە ناحكومیەكان وەرگرتووەو ساڵی ۲۰۱٦ دا لە ئەمریكا مۆڵەتی كاركردنی وەرگرتووە. بەپێی قسەی خۆی، دەزگاكە سنوری كاركردنی سنوری كوردستان و عێراقی تێپەڕاندووەو لە وڵاتانی (توركیا- سوریا- یۆنان- سربیا…) كاریكردووە. سەرچاوەی دارایی دەزگاكە روون نییە، بەڵام،خۆی دەڵێ" بۆ ئەنجامدانی پرۆژەكان پشت بە هاوبەش و سپۆنسەرەكانی دەبەستێت كە رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان و كۆمپانیا ناوخۆییەكانی كوردستان و عێراقن". بارەگای سەرەكی دەزگاكە له هەولێرە، بەڵام ئۆفیسی لە چەندین ناوچە هەیە لەوانە لە (دهۆك، هەولێر، سلێمانی، كەركووك، شنگال، نەینەوا، گەرمیان)، نوێنەرایەتیشی هەیە لە ئەوروپا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا. دەزگای مرۆیی مام ئەم دەزگایە سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستانەو بەپێی زانیارییەكان لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی رۆڵی سەرەكی لە دروستكردنیدا هەبووە. ئەم رێكخراوە چەند هەفتەیەكە دەستبەكاربووەو فەلاح سەلاح سەرۆكایەتی دەكات كە یەكێكە لە كادیرە دیارەكانی یەكێتی لەسنوری كەركوك. هێڵی كاركردنی رێكخراوەكەو بواری كارەكانی هێشتا روون نییەو تائێستا بواری كارەكانی خۆی دەبینێتەوە لە پێشكەشكردنی كۆمەكی تەندروستی بە ناوەندە تەندروستیەكان، رێكخراوەكە دەستپێشخەرییەكیشی بەناوی "پەلەچارە" راگەیاندووە، پەلەچارە خزمەتگوزارییەكی تەندروستی دەزگاكەیە كە خەڵك دەتوانن پەیوەندی پێوەبكەن و ژمارەیەك پزیشك وەڵامی پەیوەندییەكان دەدەنەوەو لەبارەی نەخۆشییەكانەوە راوێژیان پێدەكرێت. دروستكردنی دەزگایەكی خێرخوازی بەناوی جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووی یەكێتی نیشتمانی لەبەرامبەر دەزگای خێرخوازی بارزانی-یە كە پارتی دیموكراتی كوردستان بەناوی كۆچكردوو مستەفا بارزانی دامەزرێنەری پارتەكەوە دروستیكردووە. دەزگای روانگە ئەم دەزگایە لە ساڵی ۲۰۱۳وە دەستی بەكاركردن كردووە، لەلایەن ئیدرس نێچیرڤان بارزانییەوە بەڕێوەدەبرێت. ئەم رێكخراوە خۆی وەكو رێكخراویێكی "ناحكومیی" پێناسە دەكات، بەڵام بەردەوام بەهۆی نێچیرڤان بارزانییەوە پێگەی بەهێزی لەناو حكومەتدا هەبووە. وەكو خۆی دەڵێت ئەركی سەرەكی ئەم رێكخراوە بریتییە لە: 🔹 هێنانەدی جیهانێك كە هەموو تاكێك دەستیبگات بە پەروەردەیەكی جۆری باش. 🔹 پەرەدان بەو سەكۆیانەی كە لاوان دەتوانن تواناكانی خۆیانی تێدا تاقی بكەنەوە. بەگشتی وەكو خۆی دیاریكردووە، دەزگای روانگە لە چوار بواری سەرەكیدا كاردەكات كە بریتین لە (پەروەردە، لاوان، ژینگە، كەسانی لێقەوماو). ئەم رێكخراوە هاوكات لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا هاتوەتەسەر هێڵی كاری خێرخوازی، لەكاتێكدا ئەم رێكخراوە پێشتر تەنیا لەڕێگەی ڤێستیڤاڵێكەوە ناسراوە كە تێیدا لاوانی بەهرەمەندی خەڵات كردووە. سەرچاوەی دارایی ئەم رێكخراوە ناڕوونە. رێباز فاون دەیشن رێباز فاوندەیشن، كە رێكخراوێكی خێرخوازییەو لە ساڵی (2007) وەك دامەزراوەیەكی ناحكومی لە بەریتانیا دامەزراوە، بەناوی كۆچكردوو ( رێباز كۆسرەت رەسوڵ) درووست كراوە كە كوڕی كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێیتەوە( رێباز كۆسرەت رەسوڵ) ناونراوە و ئێستا لەلایەن (دەرباز كۆسرەت رەسوڵ) كارگێری مەكتەبی سیاسی یەكێتیەوە سەرپەرشتی دەكرێت. رێكخراوی رێباز فاون دەیشن لەم بوارانەدا كاردەكات: 🔹 پەروەردەو خوێندنی باڵا 🔹 تەندروستی 🔹 مرۆیی وەك لە پەیجی رەسمی خۆیان بڵاویان كردۆتەوە، ئەم رێكخراوە وەك دامەزراوەیەكی نێودەوڵەتی لە بەرێوەبەرێتی رێكخراوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان ناوی تۆماركراوە, وەك زۆرێك لە رێكخراوەكانی دیكە ئەم رێكخراوەش لە سەردەمی دەركەوتنی كۆرۆنادا سەرقاڵی كاری خێرخوازیەو بەپێی راگەیەنراوێكی كە لە 28/3/2020 بڵاویان كردۆتەوە " خواردن بەسەر شەش هەزار خێزانی كەمدەرامەت و هەژار و كەمئەندام و كەسوكاری شەهید لە كوردستان دابەش دەكەن" دەزگای خێرخوازی شەهید عەتا ئەم دەزگایە بەناوی (عەتا محەمەد حاجی مەحمود) كوڕی محەمەد حاجی مەحمود سكرتێری حزبی سۆسیالیستی دیموكراتی كوردستانەوە ناونراوە كە ساڵی ۲۰۱٤ لە شەڕی دژ بە داعش لە سنوری كەركوك شەهید بوو. كوڕێكی محەمەد حاجی مەحمود بەناوی (رێبین) سەرۆكی دەزگاكەیە. بارەگای رێكخراوەكە لە گەڕەكی چوارباخی شاری سلێمانییە. بەپێی ئەوەی لە سایتی رەسمی رێكخراوەكەدا بڵاوكراوەتەوە ئامانجی دەزگاكە كە" دەزگایەكی مرۆیەو هەڵگری پەیامی مرۆڤایەتی گەورەیە بۆ دروست كردنی پەیوەندی دۆستانە و مرۆڤانە لەگەڵ ئەو خێزانە بەڕێزانەی كە پێویستیان بە هاوكاری هەیە بە بێ جیاوازی ئاین و نەتەوەو ڕەگەز و زمان." و كار دەكات بۆ: 🔹 خزمەتكردنی كەس وكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و خانەوادەی سەربەزی هێزەكانی پێشمەرگە 🔹 كەرتەكانی خوێندن وتەندروستی 🔹 گەشەپێدانی ئاستی هۆشیاری گشت چین و توێژەكانی كۆمەڵگا سەرچاوەی داهاتی رێكخراوەكە ناڕوونە. ئەم دەزگایە لەدوای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناوە زیاتر رۆڵی دەركەوتووەو كارو چالاكییەكانی دەبینرێت. لە نوێترین چالاكی ئەم رێكخراوە لە رۆژی 6/4/2020دابووە كە هاوكارییان گەیاندوەتە (100) خێزانی كەمدەرامەتی قەزای سەید سادق. رابیتەی ئیسلامی كورد ئەم رێكخراوە ساڵی ۱۹۸۸ لە توركیا لەلایەن كۆمەڵە كەسایەتییەكی ئیسلامی كوردەوە بە سەرۆكایەتی دكتۆر عەلی قەرەداغی دروستكراوە. هەمان ساڵ رێكخراوەكە وەكو رێكخراوێكی خێرخوازی مرۆڤدوست لە ئەڵمانیا مۆڵەتی وەرگرتووەو دواتر لقی لە وڵاتانی (سوید، بەریتانیا، ئەڵمانیا) كردوەتەوە. رێكخراوەكە لە نیوەی یەكەمی ساڵی ۱۹۹۲وە لە ناو هەرێمی كوردستان دەستی بەكاركردن كردووەو لقی لە هەولێرو سلێمانی و دهۆك و كەركوك كردوەتەوەو مۆڵەتی كاركردنی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان وەرگرتووە، ساڵی ۲۰۰٥ رێكخراوەكە مۆڵەتی كاركردنی لە حكومەتی عێراقیش وەرگرتووە. رابیتەی ئیسلامی كورد یەكەم رێكخراوی خێرخوازیی كوردییە دوای كشانەوەی سوپای عێراق لە كوردستان، كە لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا له ساڵانی شەڕی ناوخۆیی حزبەكاندا، رۆڵی گرنگی هەبوو لە ئەنجامدانی پرۆژە خێرخوازییەكان. بەهۆی ئەوەی رێكخراوەكە زیاتر لە ژێر هەژموونی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستاندا بوو، هەرزوو كەوتە ژێرفشاری پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان. رێكخراوەكە تۆمەتباردەكرا بەوەی زیاتر كارەكانی لە دروستكردنی مزگەوتدا چڕكردوەتەوە، سەرباری ئەمە گومان لەسەر سەرچاوە داراییەكەی دروستدەكرا. وردەكاری سەرچاوەی دارایی رێكخراوەكە روون نییە، بەڵام بەپێی ئەوەی پێشتر بەرپرسانی رێكخراوەكە خۆیان باسیانكردووە، لەسەردەمێكدا كۆمەكیان لە خەڵكی خێرخواز لە وڵاتانی كەنداوی عەرەبی وەرگرتووە. دوای ئەو رەخنانەی كە ئاڕاستەی دەكرا، ئەم رێكخراوە بواری كاركردنی فراوانكرد بۆ دروستكردنی قوتابخانەو بنكەی تەندروستی و پرۆژەی ئاو، ئەمە لە پاڵ یارمەتیدانی خەڵكانی هەژارو كەمدەرامەت، ئەم رێكخراوە تائێستا ماوەو بەردەوامە لە كاركردن، بەڵام چیتر وەكو نەوەدەكانی سەدەی رابردوو ناو و پێگەی لە گۆڕەپانەكەدا نەماوە، ئەمە رەنگە بەشێكی پەیوەندی بە لەدەستدانی سەرچاوە داراییەكانییەوە بێت و بەشێكی تر پەیوەندی بە بوژانەوەی دۆخی ئابوری هەرێمی كوردستانەوە هەبێت. دەزگای خێرخوازی بەخشین ئەم دەزگایە سەربە كۆمەڵی ئیسلامییە، بارەگای سەرەكی لە گەڕەكی كازیوەی شاری سلێمانییە. ئەم دەزگایە سەرباری پێدانی كۆمەك بەخەڵكی كەمدەرامەت، نەخۆشخانەیەكیشی بەناوی "بەخشین"وە لە سلێمانی هەیە، نەخۆشخانەكە بەهۆی خزمەتگوزارییەكانی و هەرزانی نرخ ناوبانگێكی باشی لەناو خەڵكدا هەیە، بەمدواییە بەرپرسانی تەندروستی سلێمانی هەندێك كێشەیان بۆ كاری نەخۆشخانەكە دروستكرد، بەڵام بەهەوڵێكی عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵ لەڕێگەی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی ئێستای یەكێتییەوە نەخۆشخانەكە لە داخستن رزگاركرا. سەرباری كارە باشەكانی، بەهۆی ئەوەی ئەم دەزگایە سەربە كۆمەڵی ئیسلامییە، زۆرجار بە چاوی گومانەوە لەكارەكانی دەڕوانرێت. سەرچاوەی سەرەكی داهاتی دەزگاكە كۆكردنەوەی خێرو زەكاتە لە خەڵكانی دەوڵەمەند. کارەکانی شاسوار عەبدولواحید شاسوار عەبدولواحید سەرۆکی جوڵانەوەی نەوەی نوێ سەرباری ئەوەی کە هیچ دەزگایەکی دیاریکراوی تایبەت بە کاری خێرخوازی دروستنەکردووە، بەڵام ماوە لەدوای ماوەو لەکاتی قەیرانەکاندا جێگە دەستی خۆی لەو بوارەدا دەردەخات. کارەکانی شاسوار زیاتر وەکو کێبرکێیە لەگەڵ هێزە دەسەڵاتدارەکان و بۆ گەیاندنی پەیامێکی سیاسی روون و بێ پەردەیە، ئەو لەو رێگەیەوە دەیەوێت بڵێ من لە جێبەجێکردنی پرۆژەکاندا لە حکومەت خێراترم، ئەوانەی شاسوار ئەنجامی داون هیچیان پرۆژەی ستراتیژی و درێژخایەن نین، سەرباری ئەوە بەکارهێنانیان لە ڕووی میدیاییەوە بۆ خزمەتکردن بە پرۆژە سیاسییەکەی، لە بایەخی مرۆیی کارەکانی کەمکردوەتەوە. خێرخوازان سەرباری ئەم رێكخراوانە لە هەرێمی كوردستان چەندین كەسایەتی و سەرمایەداری دیكە لە دەرەوەی حزبە سیاسیەكان كارەكانی خۆیان دەكەن ئەمانە ئەو كەسانەن كە ئارەزووی كاری خێرخوازیان هەیە، ئەمانە بەشێكی زۆریان بۆ خەڵكی ناسراو نین بەو پێیەی كە دەزگای راگەیاندنیان نیەو كە بانگەشە بۆ كارە خێرخوازیەكانیان بكات، زیاتر ئەمانە وەك ئارەزوویەكی ئایینی یان حەزێكی كۆمەڵایەتی ئەم كارانە دەكەن.
.jpg)
راپۆرتی: درەو لەكۆتایدا بەرەی ئێران سەركەوت، هەرچەندە گروپە شیعییەكانی سەر بەو سەربازگەیە لەم كاندیدە تازەیەش(مستەفا كازمی) دردۆنگن‌و تۆمەتی ئەمریكبوونی دەدەنە پاڵ، بەڵام بەلایانەوە گرنگە سەرۆك كۆمار نەیتوانی عورفی سیاسی باو لەعێراق بشكێنێ‌و، بەبێ گەڕانەوە بۆ ڕای هێزە سیاسییەكان كاندیدی سەرۆك وەزیران دیاریبكات. لەگەڵ ئەوەی ڕاسپاردنی كازمی بۆ پۆستی سەرۆك یەكێك لە قەیرانە سیاسییە ئاڵۆزەكانی عێراقی كۆتایپێهێنا، بەڵام ئەو ڕاستییەی سەلماندەوە، كە هێزە سیاسیەكانی عێراق بەكوردو سوننەو شیعەوە نایانەوێت بنەمای پشكێنەی حزبی‌و تائیفی تێپەڕنن‌و، هیچ دەستكارییەكی هاوكێشەی سیاسی بكرێت. ئەوەش بەومانایەی خۆپیشاندانەكانی چەند مانگی ڕابردوو لەعێراق هیچی لەواقیعی سیاسی نەگۆڕیوە، خواستی دەستگرتن بەدەسەڵاتی لەلایەن حزبەكانەوە نەهەژاندووەو، هیچ گۆڕانێك لەعێراقی پێش‌و دوای خۆپیشاندانەكان ڕووینەداوە. كازمی لەجێی زورفی ئەمڕۆ (مستەفا كازمی) 53 ساڵ لەلایەن سەرۆك كۆماری عێراقەوە ڕاسپێردرا بۆ پێكهێنانی كابینەی حكومەت، بەوەش دەبێتە گەنجترین سەرۆك وەزیر لە مێژووی دروستبوونی دەوڵەتی عێراقەوە. ڕاسپاردنی كازمی دوای ئەوەهات هەر ئەمڕۆ عەدنان زورفی بە فەرمی پاشكەشێی كرد لە ڕاسپاردنی، بەوەش دۆسیەی كەسایەتی سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق یەكلابوەوەو، عێراقیش لە یەكێك لە هەرە قۆناغە سەختەكانی قەیرانی سیاسی پەڕییەوە. ئەم هەنگاوە دوای ڕێككەوتنی ئەو هێزە شیعییانە هات كە بە سەربازگەی ئێران ناودەبرێن، كازمی بوو بە خاڵی بەیەك گەیشتنی دوو سەربازگە ناكۆكەكەی شیعە، كە لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەمانگی كانونی یەكەمی ساڵی ڕابردوەوەوە لە ململانێیەكی سیاسی توندابوون لەسەر دیاریكردنی كەسایەتییەك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران. كوردو سوننە پێش شیعە كەوتن موبارەكەی هێزە كوردییەكان بۆ ڕاسپاردنی (مستەفا كازمی)و، دواتریش پشتیوانی سوننەكان بۆ ناوبراو تەنانەت پێشئەوەی هێزە شیعییەكان بەفەرمی ڕاسپاردنی ڕابگەیەنن، ئاماژەیەكی ڕوونە بۆ بوونی ڕێككەوتنێكی ژێربەژێری سیاسی لەنێوان زۆرینەی هێزە شیعی‌و كوردی‌و سونییەكان لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا. وەك دەوترێت ڕێككەوتن‌و پشتیوانی هێزەكان بەجۆرێك گەرموگۆڕی پێوەدیارە، پێش دەستپێكردنی گفتوگۆی پێكهێنانی حكومەت، كابینەكەی (كازمی) زەمانەتی تێپەڕاندنی لەپەرمان كراوە. بەڕای ئاگایانی دۆخی سیاسی عێراق، ئەوەی وایكرد (كازمی) ئەو پشتیوانییە بەرفراوانە بەدەستبهێنێت‌و(عەدنان زورفی) نەتوانێت بەدەستی بهێنێت، زورفی كاندیدی سەرۆك كۆماری عێراق‌و هەندێك لەهێزە شیعییەكان بوو، هەرچەندە كوردو سوننە دژی نەبوون، بەڵام نەیانوسیت ببنە بەشێك لەكێشەكانی ناوماڵی شیعەو ناكۆكییەكانی نێوان لە بەرخاتری زورفی قوڵبكەنەوە، بەتایبەت ئەو بنەمایە لەعێراق یەكلابووەتەوە كە سەرۆك وەزیران كەسایەتییەكی شیعەیە. هاوكات نەشیانویست بڕیاری دیاریكردنی سەرۆك وەزیران لەدەست هێزە سیاسییەكانەوە بگوزارێتەوە بۆ دەستێكی تر، چونكە كوردو سوننەش لەئایندەدا بۆ پۆستی سەرۆك كۆمارو پۆستی سەرۆكی پەرلەمان دورنییە ڕووبەڕووی هەمان شەڕ نەبنەوە، ئەوكات شیعەكانیش هەڵوێستێكی بێلایەنانەیان دەبێ‌و ئەم "چاكەیە"ی ئێستایان دەدەنەوە، بەوەی نەبنە بەشێك لە كێشە ناوخۆییەكانن. پشكی هەرێم ئەولەویەتە بۆ كورد پرسی جەوهەری مەسەلەی نادردنی بودجەو پشكی هەرێمی كوردستانە، بۆ ئەوەش بەردەوام پێویستی بەپشتیوانی ناوماڵی شیعەو ڕەزامەندی هێزە شیعییەكانە، بۆیە لەپێناو شەخسێك سەركێشی بە مەسەلەیەوە ناكات. لەپرسی پێكهێنانی كابینەی حكومەتیشدا، پشكی خۆی لەوەزارەتەكان‌و دیاركردنی وەزیرەكان دوو داواكاری ترن، كە ئەگەری بەهێز ئەوەیە لەرێككەوتنە سیاسییە نهێنییەكانی چەند ڕۆژی ڕابردوودا ئەوەش یەكلاكرابێتەوە، بۆیە پشتیوانییەكە بێنرخ نییە. سوننەكانیش بەهەمان شێوەیە، كۆمەڵێك بەرژوەندی‌و داواكاری تایبەت بە خۆیان هەیە، ئەوەش لەڕێی گفتوگۆ و پشتیوانیكردنی كاندیدی زۆرینەی ناوماڵی شیعەوە دەتوانن بەدەستیبهێنن، بۆیە بۆ ئەوانیش شەخس بەلایانەوە گرنگ نییە، هێندەی ئەوەی چیان دەستدەكەوێت لەپشتیوانیكردنیدا. زورفی گرەوێكی دۆڕاو بوو هەروەك چاوەڕواندەكرا (عەدنان زورفی) ڕاسپێردراوی پێشوو بۆ پێكهێنانی كابینەی حكومەت لەژێر فشاری هێزو گروپە شیعییەكانی نزیك لەئێران داوای لێبوردنی كردو لەراسپادنی بۆ پێكهێنانی حكومەت كشایەوە. زورفی لەڕۆژی 17ی ئازاری ئەمساڵ لەلایەن بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق لەدەرەوەی خواستی هێزە شیعییەكانی نزیك لەئێران بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ ڕاسپێردرا، ئەوەش هێندەی تر كێشە سیاسییەكانی عێراقی ئاڵۆزتر كرد. لەگەڵ ئەوەی زورفی توانی ماوەیەك سەرسەخستانە بەرگەی فشارەكان بگرێت، بەڵام لەكۆتایدا نەگەیشتە ئەوەی كابینەكەی بخاتە بەردەم پەرلەمان‌و، وەزیرەكانی ڕووناكی ببینن، هەرچەند مۆڵەتە دەستورییەكەی بەردەمی زیاتر لە هەفتەیەكی مابوو. بەگوێرەی هەندێك سەرچاوە، ئەوەی وایكرد پرۆسەكە بەو خێراییە كۆتایبێت، هێزە سیاسییە شیعییەكان بەڵێنی پۆستێكی باڵایان بەزورفی داوە لەحكومەتی داهاتوو لەبەرامبەر كشانەوەی‌و پێداگری نەكردنی لەسەر پێكشەكردنی حكومەتەكەی بە پەرلەمان. كێشەیان لەگەڵ سەرۆك كۆمار هەبوو هێزو لایەنە شیعییەكانی نزیك لەئێران لە دیاریكردنی زورفی_دا، كێشەی سەرەكییان لەگەڵ سەرۆك كۆمار بوو زیاتر لەوەی لەگەڵ زورفی بێت. ڕاسپاردنی زورفی_یان بەبێ گەڕانەوە بۆ ڕای ئەوان بە پێشهاتێكی تازەو مەترسیدار دەزانی، وەك جۆرێك لە قوڵبادان‌و شكاندنی ئیرادەی سیاسییان لێكدەدایەوە. پێیانوابوو ئەو هەنگاوەی سەرۆك كۆمار تەواوكەری هێرشە ئاسمانییەكانی ئەمریكایە بۆ سەر هێزە چەكدارەكانیان‌و هەردووكیان یەك ئامانجیان هەیە ئەویش لاوازكردنی پێگەو ڕۆڵی هێزەكانی سەر بە ئێرانە لە عێراق، بۆیە بێدەنگیان بە جۆرێك لە خۆكوژی و لاوازبوونی ڕۆڵیان دەزانی لەگۆڕەپانی سیاسی‌و ئەمنیی عێراق‌و، بەهەر نرخێك بوبێت ئامادەنەبوون قبوڵی بكەن. "كازمی باشی خراپەكانە" بەڕای بەشێك لە ئاگایانی دۆخی عێراق، مستەفا كازمی بەلای هێزو گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێرانەوە هیچ جیاوازییەكی نییە لەگەڵ عەدنان زورفی، یان بەپێوەری ئەوان ئەو كەسە نییە متمانەی تەواوی پێبكەن. پێش ئەوەی ناوی (محەمەد عەلاوی‌و عەدنان زورفی) وەك بەربژێری پۆستی سەرۆك وەزیران بچنە سەر مێزی گفتوگۆی شیعەكان، كازمی كاندیدێكی بەهێزبوو بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران، بەڵام گروپە شیعییەكان لەنێویاندا كەتائیبی حزبوڵا چەندین تۆمەتیان دایە پاڵ كازمی‌و بانگەشەی ئەوەیان كرد كە دەستی هەبووە لەكوشتنی قاسم سولەیمانی_دا، بەڵام ئەوەی وایلێكردوون كازمی قبوڵبكەن‌و زورفی ڕەتبكەنەوە: یەكەم: ڕەتكردنەوەی زورفی‌و دانانی كازمی، مانای سەپاندنی بڕیاری خۆیان‌و ڕەتكردنەوەی بڕیاری سەرۆك كۆمار، كە بەجۆرێك لەشەری ئیرادەی دەزانن. دووەم: هێشتنەوەی بڕیاری دیاریكردنی سەرۆك وەزیرانی لەدەستی خۆیان‌و پیشاندانی ئەو وێنە بەناوەو دەرەوەش كە هێشتا ئەوان خاوەن بڕیاری كۆتاین. سێیەم: ڕێگەنەدان بە دەستبردن بۆ عورفی سیاسی لەعێراق‌و، گەیاندنی ئەو پەیامەش بەسەرۆك كۆمارەكانی داهاتوو كە دەسەڵاتی ئەوان تەنها ڕاسپاردنە، نەك دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران. چوارەم: ترسی جدیان هەبوو زورفی بەشێك بێت لەپرۆژەیەكی ئەمریكی بۆ لاوازكردنی گروپەكانی حەشدی شەعبی، بەڵام ئەو ترسەیان لەكازمی نییە، چونكە هەر لەسەرتاوە خۆیان ناویان هێناوەتە پێشەوە. پێنجەم: زورفی لەدەرەوەی خواستی ئەوان دیاریكرابوو، بەڵام كازمی لەسەر پێشنیازی ئەوان دیاردەكرێت‌و لەژێر فەرمانی ئەواندا دەبێ‌و دەتوانن بە ئاسانی مامەڵەی لەگەڵ بكەن. شەشەم: لەدواین سەردانی بۆ عێراق، عەلی شەمخانی ئەمینداری گشتی ئاسایشی نەتەوەیی ئێران چاوی بە مستەفا كازمی كەوتبوو، ئەوەش جۆرێك لەدڵنیایدا بە گروپە شیعییەكان‌و لەدوای ئەوەوە جارێكی ناوی كازمی هاتەوە پێشەوە.
وەرگێڕان:درەو زاناكان‌و لێكۆڵەرەوەكان لەسەرەتای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناوە نەوەستان لەهەوڵەكانی زانینی سەرچاوەی پەتاكە. لەسایەی نادیاری شوێنی دروستبوونی ڤایرۆسەكە تازەكە، تێۆری جۆراوجۆری بێبەڵگە بڵاوبووەوە كە لەچوارچێوەی هەوڵە شێلگیرەكاندایە بۆ زانینی سەرچاوەی ڤایرۆسەكە. هەندێك پێیانوایە ڤایرۆسی كۆرۆنا پیلانگێڕییەكی ئابورییە، هەندێكی تر تەكنەلۆجیای نەوەی پێنجەمی ئینتەرنێت تۆمەتباردەكەن، لەكاتێكدا تێۆرێكی تر هەیە دەڵێت، چەكێكی بایۆلۆجیە لەچین دروستكراوە، یان سوپای ئەمریكا دروستیكردووەو هێناویەتی بۆ چین، بەڵام زۆرترین ئەو تێۆرانەی لەناو خەڵكدا باوە جەختدەكات، سەرچاوەكەی بازاڕی شاری وۆهانە. تۆڕی "CNN"ی ئەمریكی لەزاری ژمارەیەك شارەزای بواری ڤایرۆساتەوە بڵاویكردووەتەوە، هەر كەسێك بانگەشەی ئەوە بكات سەرچاوەی "كۆڤید_19" دەزانێت خەمڵاندن دەكات، جەختیشدەكەن كە هیچ بەڵگەیەك نییە بیسەلمێنێت حكومەتی چین یان ئەمریكا ڤایرۆسەكەی لەناو خەڵك بەدەستی ئەنقەست بڵاوكردووەتەوە، تائێستاش ئەگەری هەر لەنزیك لەواقیعەوە ئەوەیە، ڤایرۆسەكە لەشەمشەكوێرەوە گوازرابێتەوە. لەگەڵ ئەوەی زاناكان تێۆری پیلانگێڕی بەدوور دەزانن سەبارەت بەوەی ڤایرۆسەكە وەك چەكێكی بایۆلۆجی بەكارهاتبێت، بەڵام ئەوان لەبارەی هەندێ پرسی ترەوە دابەشبوون، بەو تێۆرەشەوە كە بەلای زۆرێكەوە پەسەندە بەوەی ڤایرۆسەكە لە بازاڕێكی وۆهان دروستبووە، ئەوانەی لایەنگری ئەم تێۆرەن پێیانوایە ئەو بازاڕە قەرەباڵغە بەخەڵك‌و ئاژەڵی كێوی بەهێزترین ئەگەرە. بەڵام ئەوانەی گومانیان هەیە لەودیراسەیە جەختدەكەن چەندین كەس لە تووشبووەكانی سەرەتا هیچ پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆیان نەبووە لەگەڵ بازاڕەكە. ڕووداوێكی ڕێكەوت بووە لەسەرەتای مانگی شوباتدا دوو لێكۆڵەرەوەی چینی تیۆرەیەكیان خستەڕوو كە جەختدەكات ئەسڵی ڤایرۆسەكە دەگەڕێتەوە بۆ ڕووداوێكی ڕێكەوت لەیەكێك لەو دوو تاقیگەیەی دەكەوێتە نزیك شاری وۆهان. بەڵام زۆربەی شارەزایان ئەو تێۆرەیان ڕەتكردەوەو، ڕایانگەیاند هیچ بەڵگەیەك پاڵشپتی ئەتیۆرە ناكات، هەروەك حكومەتی چین ئەو تیۆرەی بەتوندی ڕەتكردەوە. لەبەرامبەردا، ڕیچارد ئەبرایت پسپۆڕی بواری چەكی بایەلۆجی لەزانكۆی ڕۆتجەر ڕایگەیاند،" تیۆری ڕووداو پێدەچێت لۆژیكی بێت و، ئەگەری گەیشتنی ڤایرۆسەكە بە مرۆڤ لەڕێی ڕووداوێكی تاقیگەوە بەدوور نازانرێت". تیۆری بازاڕ بەدوور دەزانێت وپێیوایە هیچ پەیوەندییەكی بەدروستبوونی ڤایرۆسەكەوە نییە، ڕەنگە بەشداریكردبێت لە بڵاوبوونەوەیدا، بەڵام لەشوێنێكی تری وۆهان دروستبووە نزیكەی مانگێك لەوەو پێش. لێكۆڵەرەوەكان كۆكن لەسەر ئەوەی ڤایرۆسەكە لە ئاژەڵەوە گوازراوەتەوە بۆ مرۆڤ، 27 لێكۆڵەر لەبواری تەندروستی گشتی لەسەرانسەری جیهان، نامەیەكیان لە گۆڤاری "زە لانسێت"ی پزیشكی نوسی‌و تێیدا ئیدانەی تیۆری پیلانگێڕیان كردو، ئاماژەیان بەوەكرد:" تیۆرەكانی پیلانگێڕی هیچ ناكات جگە لەخولقاندنی ترس‌و پروپاگەندەو، ئەو لایەنداریانەی دەبنە بەربەست لەبەردەم هاوكاری جیهانی بۆ قەلاچۆكردنی ئەو ڤایرۆسە مەترسیدارە". ئەو شارەزایانە بەڵگەی زانستیان خستووەتەڕوو كەپشتیوانی ئەو تیۆرە دەكات بەوەی ڤایرۆسەكە لەسەر زەوی درستبووە، یەكێك لەوانەش (بیتەر داسزاك)ە، كە شارەزایەكی دیاری ڤایرۆساتەو ماوەی 10ساڵە لە چین كاردەكات‌و، ڕایگەیاندووە، ئەوان دڵنیان كە "كۆڤید_19" لە شەمشە كوێرەوە هاتووە، بەڵام بەدیاریكراوی ئەو ناوچەیە نازانن كە لێوەی سەریهەڵداوە، یان بەدیاریكراوی لەچی جۆرە شەمشە كوێرەیەكەوە بووە، هەروەك نازانن ژمارەی ئەو ڤایرۆسانەی تر كە بوونیان هەیەو ڕەنگە لەئایندەدا دەربكەون. شەمشەمە كوێرە لەلایەكی ترەوە، مشتومڕ سەبارەت بەوەیە ئاخۆ ڤایرۆسەكە ڕاستەوخۆ لە شەمشەمە كوێرەوە دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ، یاخود ئاژەڵێكی تر هەیە لەو نێوەندەدا، داسزاك پێیوایە ڕەنگە شەمشەمە كوێرەیەك ئاژەڵێكی ماڵی لە مەزرایەك توشكردبێت، دواتر ئەو ئاژەڵە بەزویندووی هێنرابێتە بازاڕ، لەنێو خەڵكدا ماوەتەوە لەیەكێك لە گونجاوترین شوێنەكان بۆ بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسات، كەئەویش بازاڕی وۆهانی شێدارە. بەڵام ئەو دیراسەیەی كە گۆڤاری " زە لانسێت" بڵاویكردووەتەوە، هەندێك گومانی وروژاندووە سەبارەت بەو تیۆرەو، ڕونیكردووتەوە كە" نزیكەی یەك لەسەرسێی نەخۆشە سەرەتاییەكان پەیوەندییان نەبووە بە بازاڕەكەوە، لەنێو ئەوانەشدا یەكەم نەخۆش كە لە 1 كانوونی دووەم نیشانەكان لەسەری دەركەوتن، كە هیچ پەیوەندییەكەی پەتایی لەنێوان ئەو و حاڵەتەكانی دوای ئەودا نەدۆزرایەوە. هەر لەم چوارچێوەیەدا، فنسنت راكانیلۆ مامۆستای زانستی زیندەوەرزانی وورد لەزانكۆی كۆلۆمبیا پێیوایە خەڵك چونەتە بازاڕی فرۆشتنی ماسی‌و هەڵگری ڤایرۆسەكە بوون. ئەو تیۆرەیەكی تر بە ڕاست دەزانێت‌و پێیوایە سەرچاوەی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا جوتیارێك بووە، ڤایرۆسەكە لە پیسایی شەمشەمە كوێرەدایە كە جوتیارەكان لەچەندین وڵات وڵات بەكاریدێنن بۆ بەپیتكردنی زەوییەكانیان، دوای تووشبوونی، ئەو جوتیارە چووەتە وۆهان‌و خەڵكی تری تووشكردووە. سەرچاوە: عەرەبی جەدید
.jpg)
راپۆرتی: محەمەد رەئوف- فازڵ حەمەرەفعەت مام فەتاح كاسبكارێكی گەڕەكی كارێزانی شاری هەولێر بوو، دوو رۆژ دوای نەورۆزی ئەمساڵ بە نەخۆشی كۆچی دوایی كرد، پاش 10 رۆژ لە مردنی ئەو، 23 كەس لە ئەندامانی خانەوادەكەی توشی كۆرۆنابوون. "ئێمە پرسەمان بۆ باوكمان دانەنا، تاوانمان چیە توشی كۆرۆنا بووین، وەزیر بەچی مافێك دەڵێت دوای چاكبونەوەتان دەتان دەینە دادگا" ئەمە وتەی عەبدولڕەزاق كوڕی كۆچكردوو مام فەتاحە. عەبدولڕەزاق هاوسەرو ژمارەیەكی زۆر لە خوشك و براو خوشكەزاو برازاكانی دوچاری كۆرۆنا بوون و هەندێكیشیان كە هێشتا پشكنینەكانیان دەرنەچووە لە كەرەنتینەدان. لە كارێزان چی رویدا؟ رۆژی نەورۆز لەگەڕەكی كارێزانی شاری هەولێر هەمان ئەو گەڕەكەی كە مام فەتاح كۆچی دوایی تێدا كرد، ژنێك كە نەخۆشی درێژخایەنی هەبوو كۆچی دوایی كرد. كەسوكاری ئەو ژنە دەڵێن پرسەیان بۆ مردووەكەیان دانەناوە دانەناوە، بەڵام ئامۆزایەكی بنەماڵەكەیان لە كۆمەڵگەی مەلا ئۆمەری سەر رێگای مەسیفەوە سەردانی كردوون بەمەبەستی سەرەخۆشی، پاش دوو رۆژ لەسەردانەكەی دەركەوتووە توشی كۆرۆنا بووە. وەكوو بەرپرسانی تەندرووستی ئاماژەی بۆ دەكەن ڤایرۆسەكە لە رێگەی ئەو كەسەوە كە لە كۆمەڵگەی مەلا ئۆمەرەوە گوازراوەتەوە بۆ ناو پرسەكانی گەڕەكی كارێزان. مام فەتاح كە تەمەنی (70) ساڵ بوو دوو رۆژ دوای ئەو ژنە كۆچی دوایی كردووە، لەهەمان گەڕەك و پێكەوە دراوسێی یەكدین، بەپێی قسەی خانەوادەی مام فەتاح خزمایەتی لە نێوان هەردوولادا هەیەو كچێكی مام فەتاح براژنی ئەو ژنە بووە كە بەرلە مام فەتاح كۆچی دوایی كردووە، ئەمە وای كردووە، ئەو كەسەی كە لە مەلا ئۆمەرەوە هاتبوو بۆ پرسەكە ڤایرۆسەكە بۆ هەردوو خانەوادەكە بگوازێتەوە. وەزارەتی تەندروستی چی دەڵێت؟ بە پێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی كە 3ی ئەم مانگە بڵاویكردۆتەوە ( 71) كەس بەهۆی ئەو دوو پرسەیەوە توشی كۆرۆنا بوون. توشبوانی گەڕەكی كارێزان حكومەتی هەرێمی خستە بواری نائاساییەوە تا ئەو رادەیەی بۆ ماوەی (48) كاتژمێر رێوشوێنی قەدەغەی هاتوچۆی تا ئەو رادەیە توند كردەوە كە تەنانەت ماركێت و نانەوا خانەكانیشی داخست. مەترسی بارودۆخەكە وای لە وەزیری تەندروستی كرد كە بڵی هەرێمی كوردستان لەبەردەم مەترسی گەورەیەدایە، ئەم قسەیە لەناو خەڵكیش ترسی زۆری درووست كرد. زنجیرەی تۆماركردنی توشبوانی دوو پرسەكە بەم شێوەیە بوو: • رۆژی 3ی نیسان ( 6 )كەس توشبوون • 4ی نیسان ( 6 )كەسی دیكە توشبون • 5ی نیسان (18) كەس توشبون • 6ی نیسان (41) كەس توشبون خانەوادەی مام فەتاح بەپێی قسەی عەبدولڕەزاق كوڕی كۆچكردوو مام فەتاح كە بەتایبەت قسەی بۆ (درەو) كرد، بەتەنیا لە خانەوادەكەی ئەوان (23) كەس توشی كۆرۆنا بوون، بەم شێوەیە:. - خێزانی مام فەتاح و كوڕێكی و بوكێكی لە گەڕەكی كارێزان. - هاوسەرو دووكچی عەبدولڕەزاق كوڕی مام فەتاح لە گەڕەكی زانكۆ. - كچی كوڕێكی مام فەتاح لە گەڕەكی ئاڵتون سیتی. - كوڕێكی تری مام فەتاح لەگەڵ هاوسەرەكەی لەگەرەكی كاریزان. - كوڕێكی مام فەتاح و هاوسەرەكەی و كوڕیكی لە گەڕەكی كانی گەلی. - هاوسەرو منداڵێكی كوڕێكی تری مام فەتاح لە گەڕەكی چناری. پێشتریش وەزارەتی تەندروستی (32) كەسی توشبووی راگەیان لەناو ئەوانەدا (8) كەسیان لە خانەوادەی كۆچكردوو مام فەتاح بوون بەم شێوەیە:. - خوشكێكی خێزانی مام فەتاح لەگەڵ كچێك و دوو كوڕی لە گەرەكی سەركەوتن. - برایەكی خێزانی مام فەتاح و هاوسەرەكەی و دوو منداڵی و دایكی لەگەرەكی سەركەوتن. مام فەتاح خەڵكی (بیرێجنە)ی سەربە كۆمەڵگەی قوشتەپەی هەولێر بووە، پیاوێكی كاسب بووە. عەبدولڕەزاقی كوڕی نیگەرانە لەوەی سەرباری ئەوەی پرسەیان بۆ كۆچی باوكیان دانەناوەو پابەندی رێنماییە تەندروستیەكان بوون (وەكو خۆی دەڵێت) ، لە لایەن حكومەتەوە هەڕەشەی دادگاییكردنیان لێدەكرێت دوای چاكبونەوەیان لە پەتای كۆرۆنا. وەكو عەبدولڕەزاق باسی دەكات ئەوان خۆیان لە بنەڕەتەوە خانەوادەیەكی قەرەباڵغن و لەكاتی پرسەكەدا تەنها كوڕو كچ و براكانی سەردانی ماڵەوەیانكردووە، تەنانەت خێوەتیشیان بۆ پرسەی باوكیان دانەناوە. تەرمی كۆچكردوو مام فەتاح لە گوندەكەی خۆی بەخاكسپێردراوە عەبدولڕەزاقی كوڕی دەڵێت: هەر لەوێ بە خەڵكەكەمان راگەیاند كە ئێمە لە سەر بنەمای رێنماییەكانی حكومەت پرسە دانانێین. عەبدولرەزاق بەم شێوەیە كۆتایی بە قسەكانی هێنا" ئەم كۆرۆنایە شتێك نیە بە ئەنقەست گواستبێتمانەوە، بەڵایەكەو هاتووە، تاوانی ئێمە چیە..؟؟؟" ئێستا خانەوادەی مام فەتاح لەلایەك بەهۆی كۆچی دوایی باوكیانەوە، لەلایەكی تر بەهۆی پەرتبوونی خێزانەكەیان بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناو كەرەنتینەكردنیانەوە، خەمەكەیان بووە بە دوو خەم، لەولاشەوە نیگەرانن لە قسەو باسی ناو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان و تۆمەتباركردنیان بە گواستنەوەی ڤایرۆسەكە.
.jpg)
راپۆرتی: درەو ڕەنگە هێزە شیعییەكانی نەیاری (عەدنان زورفی) لەنێوان خراپ‌و خراپتردا، بەناچاری هانایان بۆ خراپەكە بردبێتەوە. پێشئەوەی ناوی (محەمەد عەلاوی‌و عەدنان زورفی) بێتە ناو ناوانەوە، (مستەفا كازمی) چانسێكی بەهێزی بوو بۆ ڕاسپاردنی بۆ پێكهێنانی حكومەت، بەڵام هەندێك لەهێزە شیعییەكان بەتوندی ڕەتیانكردەوەو، بەدەستكەلای ئەمریكایان ناوبرد. كە (عەلاوی) شكستهێناو (زورفی) هاتە پێشەوە، جارێكی تر هانایان بۆ (كازمی) بردەوە. لەوەناچێت (كازمی) ئەمجارە بەنرخێكی هەرزان بچێتەوە بەردەستیان، وەك دەوترێت هێشتا ڕەزامەندی پیشاننەداوەو، لیستێك مەرجیشی بۆ هێزە شیعییەكان ڕیزكردووە، چونكە ترسی هەیە هێنانەوە پێشەوەی ناوەكەی تەنها بۆ شكستپێهێنانی (زورفی)بێ‌و، دواتر كەسێكی تر كاندیدبكەن، یان عادل عەبدولمەهدی لەشوێنی خۆی بهێڵنەوە. بەرەی دژە زورفی ڕێككەوتن دوای چەند ڕۆژێك لەكۆبونەوەو دانوستانی بەردەوام، هێزە شیعییە نەیارەكانی (عەدنان زورفی) ڕاسپێردراو بۆ پێكهێنانی حكومەت، گەیشتنە رێككەوتن لەسەر كاندیدكردنی (مستەفا كازمی) سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراق، بۆ سەرۆكایەتیكردنی حكومەتی داهاتوو. بەگوێرەی میدیا عێراقییەكان، ڕێككەوتنە دوای ئەوە هاتووە، شەوی ڕابردوو هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی "فەتح"و نوری مالیكی سەرۆكی "ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا"و عەمار حەكیم سەرۆكی "ڕەوتی حیكمە" لەشاری بەغداد كۆبونەتەوە، ئەوەش دوای ئەوەی ترسی جدییان هەبووە لەوەی (زورفی) بتوانێت لەڕێی ئەو پشتیوانییەی لەلایەن بەشێكی بەرچاو لە پەرلەمانتارانەوە لێدەكرێت، كابینەكەی لەدەرەوەی خواستی ئەوان لەپەرلەمان تێپەڕێنێت. سەركردەیەك لە هاوپەیمانی "فەتح" لەلێدوانێكدا بۆ ڕۆژنامەی "ئەلعرەبی ئەلجەدید" ئاماژەی بەوەداوە: محەمەد یەعقوبی سەرۆكی حزبی"فەزیلە"و فالح فەیاز سەرۆكی هاوپەیمانی "عەقد" یش، بەشێكن لەو ڕێككەوتنەی (عامری‌و مالیكی‌و حەكیم) ئەنجامیداوەو، ڕەزامەندییان پیشانداوە لەسەر كاندیدكردنی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراق لەشوێنی زورفی. ڕوونیشكردووەتەوە: هاوپەیمانی "نەسر" بەسەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی، ڕەتیكردووەتەوە بەشداری ئەو ڕێككەوتنەبكات، نوری مالیكی_یش مەرجی ئەوەی هەیە (كازمیی) لەلایەن زۆرینەی شیعەكانەوە پشتیوانی بكرێت، بۆ ئەوەی پشتگیری بكات. كوردوسوننەو سەدر لەناوەڕاستدا وەستاون سەركردەكەی هاوپەیمانی "فەتح" ئەوەشی ئاشكراكردووە: موقتەدا سەدر سەرۆكی ڕەوتی سەدر، جەختی كردووە كەهیچ تێبینییەكی نییە لەسەر كاندیدكردنی (مستەفا كازمیی)، بەڵام بەدوو مەرج: یەكەم: ڕێككەوتنی هەمووان (شیعەكان) لەسەر پشتیوانیكردنی. دووەم: هێزە سیاسییەكان بەشێوەیەكی ڕەسمی پشتیوانی ئەو كاندیدكردنەكەبكەن. سەدر ئەوەشی بەهێزە سیاسییەكان ڕاگەیاندووە: هاوپەیمانی "سائیرون" بەشداری دانیشتنی متمانەدان بەزورفی دەكات‌و، ئەگەر زورفی توانی نیساب تەواو بكات، ئەوا "سائیرون" دەنگ بۆ متمانەدان بە كابینەی حكومەتەكەی دەدات. بەگوێرەی سەرچاوەكە، ئەو هێزە شیعییانەی لەسەر كاندیدكردنی (مستەفا كازمیی) ڕێككەوتوون، پەیوەندییان بە هێزە كوردی‌و سونییەكانەوە كردووەو، ئەوانیش لای خۆیانەوە پشتیوانیان بۆ هەر بڕیارێك دەربڕیوە كەزۆرینەی سیاسی شیعەكان لەسەری ڕێكبەكەون، چونكە ئەو پۆستە بەپێی عورفی سیاسی لە پشكی پێكهاتەی شیعەیە. وەك دەوترێت ئێستا بەرەی نەیاری چاوەڕێن، (عەدنان زورفی)بكشێتەوە یان لەپەرلەمان شكستبهێنێت، بۆ ئەوەی بەنوسراوی فەرمی كاندیدكردنی (مستەفا كازمی) پێشكەش بە سەرۆك كۆمار بكەن. پێشتر كاندیدكردنی مستەفا كازمی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراق بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق، لەلایەن هەندێك لەهێزە شیعییەكان‌و گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێرانەوە بە توندی ڕەتكرایەوە، لەو گفتوگۆیانەی پێش ڕاسپاردنی محەمەد تۆفیق عەلاوی‌و عەدنان زورفی لەنێوان هێزە شیعییەكاندا بەڕێوەچوو. كازمی.. كاندیدی ناچاری! پێدەچێت ترس لەدەرچوونی زورفی وای لەهێزە شیعییەكان كردبێت بە كازمی ڕازیبن، لەبەرامبەردا هەندێك لەسەرچاوە ئاگادارەكان دەڵێن، كازمی ئەمجارە مەرجی هەیە بۆ وەرگرتنی پۆستەكەو تائێستا ڕەزامەندی پیشان نەداوە: مەرجەكانی كازمی: یەكەم: پێدانی دەرفەتی تەواو بە عەدنان زورفی لەهەوڵەكانی بۆ پێكهێنانی حكومەت. دووەم: دەربڕینی ڕەزامەندی هێزە شیعییەكان بە نوسراوی فەرمی سەبارەت بە ڕاسپاردنی. سێیەم: دەستوەرنەدان لە پێكهێنانی حكومەتەكەت‌و پرۆگرامی حكومەتەكەی. چوارەم: ئازادی تەواوی هەبێت لە هەڵبژاردنی وەزیرو پۆستەكانی تر. ئەوەش بەو مانایەی كاندیدكردنی كازمی پێویستی بە ڕەزامەندی ڕای كوردو سونەیە كە پێشتر محەمەد تۆفیق عەلاوی_یان ڕەتكردەوە بەهۆی پێداگری لە دیاریكردنی وەزیرەكانی بەبێ گەڕانەوە بۆ هێزە سیاسییەكان. هەر لەم میانەدا، سایتی "موازین" لەزاری سەرچاوە سیاسییە ئاگادارەكانەوە بڵاویكردووەتەوە: مستەفا كازمی كۆمەڵێك مەرجی دیاریكردووە لەبەرامبەر دەربڕینی ڕەزامەندی بە ڕاسپاردنی بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ، چونكە كازمی ترسی هەیە ناوەكەی بۆ یاری سیاسی كێش بكرێتە ناو گۆڕەپانەكە بۆ شكستپێهێنانی عەدنان زورفی‌و، دواتر دەستنیشانكردنی كاندیدێكی تر یان هێشتنەوەی عادل عەبدولمەهدی. كوتلەكەی زورفی گەشبینە ئەحمەد حەمەدانی، سەركردە لە هاوپەیمانی "نەسر" دەڵێت: عەدنان زورفی سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو ئەوەی لەسەربوو كۆتایی پێهێناوە، پێكهاتەی كابینەی حكومەتەكەی تەواوكردووە، ئێستا چاوەڕێی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە بۆ پێدانی متمانە بە حكومەتەكەی. حەمەدانی بە ڕۆژنامەكەی ڕاگەیاندووە: تائێستا زورفی چانسی باشەو پشتیوانییەكی پەرلەمانیی گەورەی هەیە، ڕێككەوتنی نەیارەكانیشی لەسەر كاندیدكردنی مستەفا كازمی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری، كاریگەری لەسەر چانسی زورفی نابێت، چونكە چانسی زورفی پشتی بە پەرلەمانتاران بەستووە. جەختیشكردووە: زورفی بەنیاز نییە بكشێتەوە، بەڵكو ئەو پێداگرە لەسەر پێكهێنانی حكومەتەكەی‌و بەدیهێنانی داواكاری چاكسازی‌و گۆڕانكاری، دوای بەدەستهێنانی متمانەی پەرلەمان، گفتوگۆكانیشی بەردەوامە لەگەڵ پەرلەمانتاران‌و، كوتلە شیعی‌وسونی‌و كوردییەكان پشتیوانی دەكەن.
.jpg)
درەو: " یەكێتی و پارتی بڵاوبونەوەی پەتای كۆرۆنایان كردە دەسكەلایەك بۆ تۆڵەی سیاسی و زیندوكردنەوەی كولتوری ناوچەگەرێتی" ئەمە بۆچونی سەنتەری توێژینەوەو راپرسی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستانە كە لەلایەن د. یەحیا عومەر رێشاوەیەوە ئامادەكراوە. سەنتەری توێژینەوەی یەكگرتوو دەڵێت"حكومەتە هەرێم لە ڕێوشوێنەكانی بۆ بەرەنگاربونەوەی ئەم نەخۆشیە دەیەوێت بوونی (ئیداریی- سیاسی)یانەی خۆی بسەلمێنێت و وەك بەهانەیەك بۆ دواخستن و دەستكاریكردنی مووچەی كارمەندان بەكاری بهێنێت". دەقی شیكارییەكەی سەنتەری توێژینەوەو راپرسی یەكگرتوو: (كۆرۆنا) لە پەتایەكی سروشتیەوە بۆ جەنگێكی ساردی سیاسیی سەنتەری توێژینەوە و ڕاپرسی یەكگرتوی ئیسلامیی كوردستان شیكاریی: پ.ی.د.یەحیا عومەر ڕێشاوی 6/4/2020 دەستپێك پەتای (كۆرۆنا) وەك نەخۆشیی و دیاردەیەكی جیهانیی، شوێنەوارە تەندروستیی و جەستەییەكانی تێپەراند، بەرەو شوێنەواری گەورە و كاریگەر لەسەر سێكتەری بازاڕی جیهانیی و ئابوریی وڵاتان و بواری پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكان و باری دەرونیی خەڵك، هەروەها بەرەو ژینگەی خوێندنگە و زانكۆكان و ژیانی ئاسایی هاوڵاتیان بە شێوەیەكی گشتیی، كاریگەریەكان گەشتە بواری سیاسی و پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان لەسەر ئاستی جیهان. ئەمرۆ ئەم نەخۆشیە تەنها پەتایەك نییە و پزیشكەكان و نەخۆشخانەكانی بە خۆیەوە سەرقاڵ كردبێت، بەڵكو باس و خواسی سەركردە سیاسیەكانی جیهان و كاروبارەكانی حوكمرانییە لە جیهاندا و سەرجەم دۆسیەكانی بۆ ماوەیەك خستۆتە سەر ڕەفە، باس هەر باسی نەخۆشی (كۆرۆنا)یە و هیچی تر. تەنانەت بە هۆی ئەم پەتایەوە چەندین كۆنفراس و كۆبونەوەی گرنك و هەستیاری سیاسیی و ئابوریی و زانستیی لەسەر ئاستی جیهان دواخراون بۆ كاتێكی نادیار، ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان و ڕێكخراوی تەندورستیی جیهانیی لەبەردەم تاقیكردنەوەیەكی سەختی بوون و زەرورەت و خۆسەلماندندان. ئەم ڤایرۆسە ڤیستیڤاڵ و پاڵەوانێتیە وەرزشیەكانی وەستاند، گەشتی ئاسمانیی پەكخست، جموجوڵی گەشتیاریی لە جیهاندا دووچاری ئیفلیج بوون كرد، كاریگەریی لە سەر سەدان سێكتەری دیكەی ژیانی مرۆڤایەتی دروست كرد، وێرای هەموو ئەمانە ئەم ڤایرۆسە نەبینراوە دزەی كردە نێو كۆشك و ساختمانی سەركردە سیاسیەكانی جیهان و (ترامب و ئەنجیلا مێركل و بۆریس جۆنسن و رۆحانیی) خستە بەر تیشكی (میدیایی – سیاسی) و (پەرژینرێژ - كەرەنتینە) كردن و پشكنینی وردی تەندروستییەوە. (كۆرۆنا) و سرینەوەی نەیارەكان لە ئێستادا (كۆرۆنا) وەك ئامرازێك بۆ یەكتر سڕینەوە و توڵەكردنەوە بە كاردەهێنرێت، لەگەڵ تەشەنەكردنی ئەم پەتایە كێشە و ململانێ ئاشكرا و سڕبوەكانی نێوان وڵاتان، جارێكی دیكە سەریان هەڵدایەوە، بۆ نموونە كاتێك حكومەتی ئەمریكیی لەسەر زاری (دۆناڵد ترامب)وە رێگەی گەشتكردنی بۆ ئەوروپا لە هاوڵاتیانی گرت و (بەریتانیا)ی لێ جیا كردەوە ! ئەو كاتە دەركەوت كە چۆن ئەم پەتایە تێكەڵ بە سیاسەت كراوە و ڕاستی ململانێی نێوان وڵاتانی زلهێز و پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكانی خستە ژێر پرسیارەوە. هەر لەسەرەتاوە باس و خواسی ئەوەی گوایە ئەم ڤایرۆسە بەرهەم و دروستكراوی ئەمریكایە و دەیەوێت لە رێگەیەوە تۆڵە لە نەیار و دوژمنەكانی وەك (چین و ئێران) بكاتەوە، بوویە باس و خواسی هەندێك لە دەزگا میدیاییەكان و پانتاییەكی بەرفراوانی لە تۆرە كۆمەڵایەتیەكان داگیر كرد، تەنانەت لە (چین) پەنجەی تۆمەتباریی بۆ سوپای ئەمریكیی بەوەی دەیانەوێت جەنگێكی (ڤایرۆسیی – بایلۆجیی) لە جیهاندا بەرپا بكەن درێژكرا، لە بەرامبەردا سەرۆكی وڵایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا (دۆناڵد ترامب)، لە تویتێكیدا ڤایرۆسی كۆرۆنای بە (ڤایرۆسی چینیی)! ناوزەد كرد، بەمشێوەیە شەڕێكی میدییایی لە نێوان هەردوو وڵاتدا بەرپا بوو، هەندێك لە سیاسەتمەدارانی وڵایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكاش رایانگەیاند كە ئەم ڤایرۆسە تاقیكردنەوەیەكی زانایانی (چین) بووە و لە دەستیان دەرچووە !، هەروەها پەنجەی تۆمەتیان بۆ (ڕوسیا) درێژ كرد بەوەی لە ڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانەوە وڵایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكای بە دروستكەری ئەم ڤایرۆسە تۆمەتبار كردووە، كار گەیشتە ئەوەی لە سەرەتای بڵاوبونەوەی پەتاكە (دۆناڵد ترامپ)، حزبی دیموكراتیی وڵاتەكەی خۆی تۆمەتبار بكات، بەوەی دەیانەوێت فوو بكەنە بابەتەكە و قەبارەیەكی گەورەتر لەخۆی پێ بدەن !، جگە لەوەی لە زاری سەركردە باَلاكانی ئێرانەوە چەندین جار لێدوانی ئەوە درا كە ئەم پەتایە ڤایرۆسێكەو لە تاقیگەكانی وڵایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بە تایبەت بۆ ئێران دروست كراوە و ڕەوانە كراوە ! لە لایەكی دیكەوە بەشێك لە چاودێران پێیان وایە بڵاوبوونەوەی خێرای ئەم نەخۆشیەو زۆربوونی قوربانیەكان لە (ئیتاڵیا)، بۆ مشەخۆریی هەندێك لە كۆمپانیاكانی جل و بەرگی (فاشیۆن)ی ئیتاڵیی دەگەڕێتەوە، ئەوان بەڕێگەیەكی نافەرمی و قاچاخ و دوور لە ئاگاداری حكومەت، دوو كرێكاری چینی كە نەخۆشیەكەیان گرتووە، هێناوە بۆ ئیتاڵیا و لە ڕێگەی ئەوانەوە پەتاكە بڵاوبووەتەوە. هەر لەم شەرە سیاسی و میدیاییەدا سعودیە و ئێران كەوتنە هێرشی میدیایی بۆ سەر یەكتر، وەزارتی تەندروستیی ئَێران ئەو لێدوانانەی دەسەڵاتدارانی سعودیەی بەدرۆ خستەوە كە لایان وایە مۆر لە پاسەپۆرتی ئەو هاوڵاتیە ئێرانیانە نەدراوە كە لە ئێرانەوە گەراونەتەوە بۆ سعودیە، لای خۆیەوە سعودیە ئێرانی بە بەرپرسیار لە زیاتر تەشەنەكردنی ئەم ڤایرۆسە لەقەڵەمدا، لەبەرامبەردا بەرپرسانی ئێرانیی داوایان لە سعودیە كرد كۆرۆنا نەكاتە بابەتێكی شەڕ و تەسفیەی سیاسی، هەر لەم میانەیەدا ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیش بابەتی كۆرۆنای بە هەلێكی باش زانی و وەك كارتێكی فشار بەرامبەر حكومەتی ئێرانیی بەكاری هێنا، (ئەنجومەنی نیشتیمانیی بەرگریی ئێرانیی) لە تاراوگە رژێمی ئێرانیان بەوە تۆمەتبار كرد كە لە ڕاگەیاندنی باری نائاساییدا درەنگ كەوتوون و بووەنەتە هۆی تەشەنەكردنی نەخۆشیەكە. لە (لوبنان)یش شەڕێكی (سیاسی – میدیایی) لە نێوان حیزبوڵڵا و پارتە سیاسیەكانی دیكەی گۆڕەپانی سیاسی لوبنان و نێوان حكومەتی لوبنانیدا لەسەر ئەم بابەتە دروست بووە، (كۆرۆنا) وەك ئامرازێك بۆ تۆڵەسەندنەوە لەیەكتر بەكار دەهێنرێت. هەرم لەم میانەدا هەریەك لە حكومەتەكانی میسرو ڤەنزویللا هەڕەشە و سزای توندیان ئاراستەی هەموو ئەوانە كرد كە دەیانەوێت كۆرۆنا بە سیاسیی بكەن، دەزگا ئەمنیەكانی میسر چاودێرییان خستوەتە سەر تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان و سێ چالەكەوانی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانیان بەوەی دەنگۆو قسەی هەڵبەستراویان لەسەر ژمارەی توشبوان بە نەخۆشی كۆرۆنا لە میسر بڵاو كردووەتەوە دەستگیر كرد. لە ئیسرائیلیش (نەتانیاهۆ) داوای لە حزبە سیاسیەكان و ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەكەی كرد، پێكەوە هاوپەیمانێتیەك دروست بكەن بۆ ڕووبەرووبونەوەی پەتای (كۆرۆنا). (كۆرۆنا) و جیهانگەرایی و دەوڵەت بڵاوبونەوەی ئەم پەتایە و شوێنەوارەكانی ئەو راستیەشی دوپاتكردەوە، كە لەگەڵ بڵاویی و گەورەیی و هەژمونی كۆمپانیا ئابوریە زەبەلاحەكانی دونیا و لەگەڵ ئەوەی زۆربەی سێكتەرە ئابوریی و خزمەتگوزاریی و تەندروستییەكان لە نێو چنگی كۆمپانیای تایبەت و فرە رەگەزەكانن لەسەر ئاستی جیهان، بەڵام هێشتا دامەزراوەی دەوڵەت و حكومەت ڕۆڵیان بە بەهێزیی ماوەتەوە، ئەوە حكومەت و دەزگاكانیەتی كە دەتوانێت ڕووبەرووی ئەم جۆرە قەیرانانە ببێتەوە، چەمكەكانی نەمانی دەوڵەت و نەمانی سەروەری وڵاتانی نێو دیاردەی جیهانگەرایی خستە ژێر پرسیارەوە. بەڵام بە دیوێكی تردا بڵاوبونەوی ئەم پەتایە وابەستەیی ئابوری زۆرێك لە وڵاتانی لە كاتی قەیرانەكاندا بۆ وڵاتانی زلهێز دەرخست، ئەمەش ڕێگە خۆشكەرە بۆ ئەوەی وڵاتانی زلهێز زیاتر هەژمون و دەسەڵاتی خۆیان بسەپێنن و ژمارەی وڵاتە وابەستەكان زیاتر بن. دیارە بڵاوبونەوەی ئامرازە میدیاییانەكان و بە تایبەت كەناڵە ئاسامانیەكان و تۆڕی ئینتەرنێت و تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان و جیهانگەرایی میدیا بە شێوەیەكی گشتی، پاڵپشتێكی گرنگ بوون بۆ ئەوەی ئەم ڕووداوە ببێتە ڕووداوێكی جیهانیی و جگە لەوەی پەتاكە پەیوەستە بە تەندروستی و ژیان و مردنی مرۆڤەكانەوە و بابەتێكی هەستیار و مەترسیدارە لەسەر ئێستا و داهاتوی مرۆڤایەتیی، بەجۆرێك هەندێك لە چاودێران باس لە جیهانی (پێش و پاش كۆرۆنا) دەكەن. لەبەر ئەوەی پەتاكە جیاوازی نەكرد لە نێوان وڵاتانی پێشكەوتوو وڵاتانی دواكەوتوودا، پێیان وایە ئەم پەتایە دەبێتە هۆی پێداچونەوەیەكی ڕیشەیی لە سیاسەتی وڵاتان و ڕێكخراوە نێودەوڵەتیەكان و پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان بەشێوەیەكی گشتی. ئەگەر نەڵێین ڤایرۆسەكە و نەخۆشیەكە زیاتر بەرۆكی ئەو وڵاتانانەی گرتەوە كە لە سەر ئاستی جیهاندا بە وڵاتانی پێشكەوتوو ناوزەد دەكرێن، وەك چین و وڵایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا و ئەڵمانیا. خاڵێك لێرەدا جێگەی ئاماژە پێكردنە، ئەو مەترسیەیە كە ڕووبەرووی جیهان دەبێتەوە لە حاڵەتی ئەوەی ئەم ڤایرۆسە بكەوێتە دەست ڕێكخراوە تیرۆریستیەكان و وەك چەكێكی قركردن بۆ سەر وڵاتێكی دیاریكراو بەكاری بهێنن. ڕەنگە بڵاوبوونەوەی ئەم پەتایە، بەئاگا هێنانەنەوەیەك بیًت بۆ مرۆڤایەتی و ئەوانەی پێشكەوتنەكانی مرۆڤ و شارستانێتیەكەیان لەلوتكە و بە كۆتایی مێژوو دەبینی، ئەم ڤایرۆسە لاوازی مرۆڤی بەرامبەر هەندێك لە دیاردە سروشتیەكان دەرخست، پەیامێكی دایە سیاسیەكان و زانایان لە سنورداریی توانا و ئیمكانیاتیان لە رووبەرووبونەوەی هەندێك لەو قەیران و هەڕەشانەی ڕووبەرووی شارستانیەتی مرۆڤایەتی دەبێتەوە. كۆرۆنا و نەوت و سیاسەت ئەوەی وەك دیارەدەیەكی ئاشكرا لە بڵاوبونەوەی ئەم ڤایرۆسە لەسەر ئاستی جیهان دەبینرێت، كاریگەریەكانیەتی لەسەر سێكتەری وزەو نرخی نەوت، بەجۆرێك بڵاوبونەوەی (كۆرۆنا) نرخی بەرمیلێك نەوتی گەیاندە نزمترین ئاست، نزیك بوویەوە لە (20$)- نەوتی برینت لە 1/4/2020 بە 21.74% تۆماركراوە-. كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر باری دارایی و ئابووری وڵاتان دروست كردو شەڕەكە بە خەستی لە نێوان (ڕوسیا و سعودیە)دا سەریهەڵدا، كاتێك ڕوسیا ویستی ئەم بارودۆخە بقۆزێتەوە و بوونی خۆی لە بازاڕی نەوتدا بسەلممێنێت و هێڵی بەرهەمهێنانی دەستكاری نەكرد، لەبەرامبەردا سعودیە هەندێ ڕێوشوێنی گرتە بەر كە بوویە هۆی دابەزێنی نرخی نەوت و ئەو ئاسەوارە مەترسیدارانەی كە لەسەر ئابوری جیهانی دروست كرد، هەندێكیش بابەتەكە دەگەڕێننەوە بۆ تیۆری پیلانگێڕیی و سیاسەتی وڵایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بۆ دابەزاندنی نرخی نەوت. دابەزینی نرخی نەوت حكومەت و وڵاتانی زلهێزو خاوەن وزەی ناچار كرد بكەونە گفتوگۆ، لە دواین لێدوانی فەرمیدا حكومەتی سعودیە ڕایگەیاند (دۆناڵًد ترامپ) داوای لە سعودیە كردووە تا سەقامگیریی بگەرێتەوە بۆ بازاری نەوتی جیهانیی بەرهەمهێنانی لە نەوت كەم بكاتەوە، هەرچۆن بێت (كۆرۆنا) شڵەژانێكی خستە نێو بازاڕو نرخی نەوت و كاریگەریی لەسەر پەیوەندیە (ئابوری - سیاسی)یەكانی جیهان دروست كرد. ئەگەر وەك نمونە باس لە عێراق بكەین لەسەر ئەم كاریگەریانە، ئەوا عێراق لە بوودجەی ساڵی 2020 یەك بەرمیل نەوتی بە 56 دۆلار خەمڵاندووە و بەپێی ڕاپۆرتی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئازار زیاتر لە 105 ملیۆن بەرمیل نەوت هەناردە كراوەو هەر بەرمیلێك بەتێكڕا بە 21 دۆلار فرۆشراوە. كۆی داهاتاكەشی نزیكەی سێ ملیار دۆلار بووە. ئەمە لە كاتێكدایە قەبارەی فرۆشتنی نەوتی عێراق لە مانگی شوبات 98 ملیۆن بەرمیل بووە، كۆی داهاتاكەی 5.5 ملیار دۆلار بوو، بودجەی 2020 ی عێراقیش لەسەر بنچینەی نرخی نەوتی 56 دۆلاری ڕێكخراوەو هێشتاش پەسەند نەكراوە، بەڵام دابەزینی نرخی نەوت بۆ ئاستی 20 دۆلار كورتهێنانی بودجە بە ڕادەیەكی بەرچاو بەرز دەكاتەوەو ئاسەوارەكانی لەسەر بواری ئابووری كاریگەریی لەسەر ڕەوشە سیاسیەكە دروست دەكات. (كۆرۆنا) و كەرتی تەندروستی و بزنس لەمەودوا لەپاڵ هێزی سەربازی و هێزی ئابوریی وڵاتاندا، لە داهاتوودا هێز و توانای (تەندروستی)ش دەبێتە پێوەرێك بۆ توانا و هەژموونی وڵاتان، (كۆرۆنا) زۆر بە ڕوونی دەریخست سیستەمی ئابووری و تەندروستیی و پەروەردەیی وڵاتێك دەتوانێت وەك هەڕەشە بۆ ئاسایشی نیشتیمانیی دەركەوێت، دیارە ئەم پەتایە بووە وێناو دەرخەری سیاسەتی تەندروستیی هەندێك وڵات و ڕادەی هەماهەنگیی و لێك تێگەشتنی نێوان دەزگا حكومیەكان لە هەندێ وڵاتدا، (لە نێوان ساڵانی 2000 بۆ 2020 لانی كەم چوار پەتای كوشندەی جیهانیی لەسەر ئاستی جیهان بڵاوبوەتەوە: سارس، مێرس، H1N1و كۆرۆنا)، بۆ نموونە ئیتاڵیا، كە هەندێك لە چاودێران حكومەت و دەزگا پەیوەندیدارەكان بەوە تۆمەتبار دەكەن، كە نەیانتوانی لە ئاستی ڕووداوەكەدابن و هەماهەنگی پێویست نەكراوە بۆ چۆنێتی ڕووبەرووبونەوەی پەتاكە. جگە لەوەی ئەم پەتایە لەرزۆكی و فشۆڵی سیستمی تەندروستی هەندێ وڵاتی گەورە و دەوڵەمەندی دەرخست، بەوەی ئەم سیستمە بەرگەی بارێكی كتوپری لەم شێوەیەی نەگرت و بەپێی هەندێك ڕاپۆرتی تەندروستی جیهانیی بۆ ساڵی 2019 هەموو وڵاتانی جیهان توانای بەرگریی ئەم جۆرە نەخۆشیانەیان زۆر لاوازە و بەشێكی زۆر لە سیستمی تەندروستی تەنها بۆ دەوڵەمەندەكانە و هەژارەكان ناتوانن سوودی لێ وەربگرن. لە لایەكی دیكەوە ئەم پەتایە كێشە و گرفتەكانی نێو وڵاتانی یەكێتی ئەوروپای دەرخست، هەندێك لە وڵاتانی وەك ئیتاڵیا و ئیسپانیا گازەندەیان ئاراستەی یەكێتی ئەوروپا كرد، كە لەم قەیرانەدا وەك پێویست هاوكاری و هەماهەنگیان لەگەڵ نەكردوون و لە نیوەی رێگەكەدا بەجێیان هێشتوون، هەندێك لەو وڵاتانە هەر لە ئێستەوە بیر لەوە دەكەنەوە كە لەو یەكێتیە بكشێنەوە. هەر لەم میانەیەدا شەڕی كۆمپانیاكانی (دەرمان)یش وەك كارتێكی سیاسیی لەسەر ئاستی جیهان خۆی خزاندە نێو باس و خواسی ئەم پەتاو نەخۆشیە و هەندێك تۆمەت دەخەنە پاڵ كۆمپانیاكانی دەرمان و لە پشتیشیانەوە هەندێك لە حكومەتەكان، بەوەی دەیانەوێت پێكوتە و چارەسەری ئەم نەخۆشیە بكەنە فرسەتێكی دەوڵەمەند بوونی زیاتر و بەكارهێنانی وەك كارتی فشاری سیاسی بۆ سەر وڵاتانی تر. خۆ ئەگەر وڵاتێك ئامادە بێت لە ململانێی سیاسیدا مافی ژیان لە هاوڵاتیانی وڵاتێكی دیكە بسەنێتەوە، چەكی كیمیایی و ئەتۆمیی بەرهەم بهێنێت و ئەگەر بیەوێت بەكاری بهێنیت، دوور نیە ڤایرۆسێكیش بۆ هەمان مەبەست بۆ سرینەوەی بەرامبەرەكەی بەكار بهێنێت. مێژوی مرۆڤایەتی و جەنگە جیهانیەكانیش دەیان نمونەی لەم شێوەی لە خۆگرتووە، ئەگەرچی لە بارودۆخی سیستمی ئێستای جیهانیدا بەكارهێنانی ئەو جۆرە چەكانە بەدوور دەزانرێت، بەڵام مەحاڵیش نیە، هەربۆیە نووسەرێك پێی وایە كە پێویستە وڵاتان چاو بە پەیوەندیەكانیان لە بواری سێكتەری سیاسیی و تەندروستیدا بخشێننەوە و (جیهانگەریی تەندروستیی) بۆ بەدەمەوە هاتن و چارەسەركردنی ئەم پەتا جیهانیانە دروست بكەن. (كۆرۆنا)ی گرێدراو بە (سیاسەت) لە هەرێمی كوردستان لێرەدا پێویستە ئاماژە بە تێكەڵبونی ئەم پەتایە بە ململانێكانی نێوان (یەكێتی و پارتی) لە هەرێمی كوردستاندا بكەین، بە جۆرێك هەندێك جار بڵاوكردنەوەی نەخۆشیەكە و ڕێوشوێنەكانی بەرگریی لە نێوان هەردوو دەڤەر، لە زاری بەشێك لە بەرپرسە سیاسەكانەوە دەبیستراو لەڕێگەی كەناڵەكانی راگەیاندن و تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانەوە ئەم شەڕە لەسەرەتای بڵاوبونەوەی نەخۆشیەكە گەرم كراو كولتوری دەڤەر و ناوچە و هەژمونی دەسەڵاتی نێوان هەردوو حزب جارێكی تر سەریهەڵدایەوە، (كۆرۆنا) حزبەكانی لەسەر بارودۆخی هەرێمی كوردستان و پەیوەندی ئاڵۆزی نێوان لایەنەكان و دواكەوتنی موچە هێنایە دەنگ، ( لە دەرنجامی پەتای كۆرۆنا) بەیاننامەیان دەركرد و كەناڵە سیاسیەكانی حزبە سیاسیەكان لە باس و خواسی جموجوڵی سیاسی و گۆڕانگاریە سیاسیەكانی سەر گۆڕەپانی سیاسی عێراق و كوردستان، گۆڕرا بە باس و خواس و شرۆڤەكردنی وردەكاریی پەتاكە، جگە لەوەی لێكەوتەكانی پەتاكە تێكەڵ كرا بە ململانێكانی نێوان هێزە نەیارەكانی نێو شاری سلێمانی و تۆمەتباركردنی یەكتر و شەری میدیایی، كار گەشتە باسكردنی نەبونی نەخۆشی كۆرۆنا لە هەرێمی كوردستان و سكاڵا تۆمار كردن و تەشەنەكردنی بابەتەكە بۆ شەری میدیایی و گەیاندنی بە دادگاكان. هەروەها حكومەتە هەرێمی كوردستان لە ڕێوشوێنەكانی بۆ بەرەنگاربونەوەی ئەم نەخۆشیە دەیەوێت بوونی (ئیداریی- سیاسی)یانەی خۆی بسەلمێنێت و وەك بەهانەیەك بۆ دواخستن و دەستكاریكردنی مووچەی كارمەندان بەكاری بهێنێت، ئەمەش بووبە هۆی ئەوەی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوی ئیسلامیی كوردستان و حزبەكانی دیكە و ئەندام پەرلەمانەكانی هەرێم لە بەغدا هەڵویستی توند بەرامبەر حكومەت دەرببڕن و بەیاننامە دەربكەن، حكومەت ناچار بكەن لەم بڕیارەی لە بارودۆخی بڵاوبونەوەی نەخۆشی (كۆرۆنا)دا پاشگەز ببێتەوە. دەرەنجام 1ــ (كۆرۆنا) قەیران و ململانێی نێوان وڵاتانی تۆختر كردەوەو ئەم پەتایە تێكەڵ بە سیاسەت كرا، ڕاستی ململانێی نێوان وڵاتانی زلهێزو پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكانی خستە ژێر پرسیارەوە. 2ــ ئەم پەتایە لە لایەن هەندێك هێزی سیاسی و سەركردە سیاسیەكانەوە بەكار دەهێنرێت بۆ تەسفیەی حسابات و تۆڵەكردنەوە لە نەیارە سیاسیەكانیان. 3ــ دامەزراوەی حكومەت ڕۆڵیان بە بەهێزی ماوەتەوە و حكومەت و دەزگاكانیەتی كە دەتوانێت رووبەرووی ئەم جۆرە قەیرانانە ببنەوە، چەمكەكانی نەمانی دەوڵەت و نەمانی سەروەری دەوڵەت كەوتنە ژێر پرسیارەوە. 4ــ پێدەچێت دەرەنجامەكانی ئەم پەتایە ببێتە هۆی پێداچونەوە بە سیاسەتی وڵاتان و ڕێكخراوە نێودەڵەتیەكان و پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان بەشێوەیەكی گشتی. 5ــ تیۆری پیلانگێڕیی هێشتا لە نێو شیكردنەوە سیاسیی و ئابوریی و تەنانەت تەندروستیەكاندا حزوری هەیە و كاریگەریی لەسەر هەڵوێستی وڵاتان هەیە. 6ــ رەنگە لەداهاتوودا هێز و توانای (تەندروستیی) ببێتە پێوەرێك بۆ توانا و هەژموونی وڵاتان، سیستمی تەندروستیی دەتوانێت وەك هەڕەشە بۆ ئاسایشی نیشتیمانیی وڵاتێك دەركەوێت. 7ــ هێزەكانی دەسەڵات لە هەرێمی كوردستاندا بە تایبەت (یەكێتی و پارتی)، بڵاوبونەوەی ئەم نەخۆشیەیان كردە دەسكەلایەك بۆ تۆڵەی سیاسی و زیندوكردنەوەی كولتوری ناوچەگەرێتی. ========================= لە نوسینی ئەم شیكاریەدا سوود لەمانەی خوارەوە وەرگیراوە: https://www.aljazeera.net/news/politics/2020/3/12/%D9%83%D9%88%D8 فیروس "كورونا".. سلاح مستجد للفوز بمعارك سیاسیە https://www.shorouknews.com/columns/view.aspx?cdate=14032020&id=30ca750d-de32-4583-aafb-840a155f5adc هل یغیر فیروس كورونا من السیاسە العالمیە؟ https://elaph.com/Web/opinion/2020/03/1285398.html تداعیات فیروس كورونا الجغرافیە – السیاسیە زریان رۆژهەڵاتی، كاریگەریە سیاسی و ئەمنییەكانی كۆرۆنا لەسەر كوردستان، ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداو. زانیاریەكان سەبارەت بە نرخی نەوت بە سوپاسەوە لە پسپۆری ئابوری (بیلال سەعید) وەرگیراوە.
راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف عەدنان زورفی سەرۆك وەزیرانی راسپێردراوی عێراق لەدوو هێڵەوە لە پەیوەندیدایە لەگەڵ پارتی، لەگەڵ یەكێتیش هێڵێكی كردوەتەوە، لایەنەكانی تری هەرێمی كوردستان جگە لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنی فوئاد حسێنی وەزیری دارایی، هیچ بەرچاوڕونییەكیان نییە، شەڕی ئێران‌و ئەمریكا لە دانانی عەدنان زورفی لە پۆستی سەرۆك وەزیراندا ماڵی شیعەی پەرتكردووە، رەنگە كوردیش بەبێ كێشەی لێی دەرنەچێت، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكاری دانوستانی لایەنە كوردییەكان بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە عێراق بڵاودەكاتەوە. سەرەتای قۆناغێكی نوێ كەمتر لە دوو هەفتە لەبەردەم عەدنان زورفیدا ماوە بۆ ئەوەی كابینەی حكومەتەكەی بخاتەبەردەم پەرلەمان بۆ وەرگرتنی متمانە. زورفی لەسەر پشكی پێكهاتەی شیعەكان راسپێردراوە بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، ئەمە نەریتێكە لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە 2003وە لە عێراق داكەوتووە، پۆستی سەرۆك وەزیران دەبێت لە دەستی كەسێكی شیعەمەزهەبدا بێت. زورفی شیعەیەكی جیاوازە، ئەو لە بری ئێران وەلائی بۆ ئەمریكا هەیە، دەوترێت ئەمریكا پشتیوانی بەهێزی لێدەكات‌و دەیەوێت حكومەتەكەی سەركەوێت، ئەمە وایكردووە زورفی بەلوتبەرزییەوە مامەڵە بكات، ئەوانەی لە نزیكەوە دەیناسن دەڵێن ئێستا تەنانەت ئامادە نییە وەڵامی نامە‌و پەیوەندی تەلەفۆنی هەموو كەسێك لەناو توێژی سیاسی عێراقدا بداتەوە. لەدوای كوژرانی قاسم سلێمانییەوە ناو ماڵی شیعە لە عێراق بەتەواوەتی پەرتەوازە بوو، ئەمە قۆناغی دوای "حاجی قاسم"ە، نەبوونی كۆدەنگی لەناو شیعەكان بۆ دیاریكردنی كاندیدێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران وایكرد دواجارو بۆ یەكەمجار ئەمریكییەكان بەشێوەیەكی بەهێزتر داخڵی هاوكێشەی سیاسی عێراق ببن، تاران ناتوانێت لایەنە شیعەكان یەكبخات، بەڵام واشنتۆن بۆ سەرخستنی عەدنان زورفی، لایەنگرانی خۆی لە عێراق لەوانە محەمەد حەلبوسی سوننەمەزهەبی سەرۆكی پەرلەمان‌و هاوپەیمانە كوردەكان‌و هەندێك لە شیعە دۆستەكانیشی یەكخستووە، ئەمە سەرەتای قۆناغێكی سیاسی نوێ دەبێت لە عێراق ئەگەر ئێران خۆی كۆنەكاتەوە. زورفی‌و شیعەكان شیعەكان لەسەر عەدنان زورفی ناكۆكن، موقتەدا سەدری رێبەری رەوتی سەدرو حەیدەر عەبادی سەرۆكی هاوپەیمانی نەسر، پشتیوانی لە زورفی دەكەن، شیعەكانی تر یاخود ئەوانەی ناویان لێنراوە "ولائییەكان"و بەتەواوەتی پشتیوانی لە ئێران دەكەن، زورفی بە كاندیدی "دەزگای هەواڵگری ئەمریكا" ناودەبەن‌و بەتوندی لەدژی راوەستاونەتەوە، ناڕێكی ناوماڵی شیعە وایكردووە هێشتا پێكهاتەكانی تر بەتەواوەتی متمانەیان بە دۆخەكە نییەو ناتوانن بەشێوەیەكی راستەوخۆ دانوستان لەگەڵ زورفی دەستپێبكەن، بەڵام سەرباری ئەمەش ئەوانەی بەدۆستەكانی ئەمریكا ناسراون، تاڕادەیەك قسەی خۆیان لەگەڵ زورفی بڕیوەتەوە. ئیسماعیل قائانی كە شوێنی قاسم سولەیمانی وەكو فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران پڕكردوەتەوە، لەدوای دەستبەكاربوونیەوە لە چەند رۆژی رابردوودا بۆ یەكەمینجار سەردانی عێراقی كرد، قائانی هاتبوو بۆ ئەوەی نێو ماڵی شیعە رێبكخاتەوە، ئەوەی بە ئاشكرا وتی‌و ویستی لە ژورە تاریكەكان بچێتە دەرەوە ئەوە بوو كە "ئێران قایل نییە بەوەی عەدنان زورفی ببێت بە سەرۆك وەزیرانی عێراق"، بەڵام ئەوەی كە نەیوت ئەوەیە، رەنگە ئێران لە پشتەوە زۆر كێشەی لەگەڵ دانانی زورفیدا نەبێت، بەتایبەتی ئەگەر حكومەتەكەی زورفی وەكو ئەوەی بڕیاری لەسەردراوە بۆ ماوەی یەك ساڵ بەردەوام بێت‌و سەرباری ئەوە تاران بە دانانی وەزیرە وەلائییەكانی خۆی لە عێراق، حكومەتەكەی زورفی ئابلۆقە بدات تا ئەوكاتەی یەكساڵی تەمەنی خۆی تەواو دەكات‌و بارگە‌و بنەی خۆی دەپێچێتەوە‌و دەڕوات، بەڵام ئاڵنگارییە گەورەكە بۆ تاران ئەوەیە بۆ یەكەمینجارە لە عێراقی دوای سەددامدا واشنتۆن دەستی باڵای هەیە لە دانانی سەرۆك وەزیرانێكی شیعەمەزهەبدا، ئێرانییەكان ترسیان هەیە ئەمە ببێت بە پێشینەیەكی خراپ‌و دۆسیەی عێراقیان لەدەست دەربچێت‌و بەغداد بۆ ئەمریكییەكان چۆڵ بكەن. میدیای فەرمی ئێران بەمدواییە یەكێك لە بەڵگەنامە دزەكراوەكانی سایتی ویكیلیكسی بڵاوكردەوە تایبەت بە عەدنان زورفی كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتاكانی دەستبەكاربوونی زورفی وەكو پارێزگاری نەجەف، بەپشتبەستن بەو بەڵگەنامەیە زورفییان تۆمەتباركرد بەوەی "پیاوی ئەمریكایە". زورفی لەو سەردەمەی كە پارێزگاری نەجەف بووە، شەڕی لەدژی میلیشیاكانی سوپای مەهدی كردووە كە سەربە موقتەدا سەدر بوون، شیعە وەلائییەكان بەردەوام ئەمە بەبیری موقتەدا سەدردا دەهێننەوە بۆ ئەوەی دەست لە پاڵپشتیكردنی زورفی هەڵگرێت، بەڵام سەدر هێشتا بەروون‌و راشكاوی دژایەتی خۆی بۆ زورفی رانەگەیاندووە‌و پاڵپشتی دەكات. ئەمڕۆ هەشت گروپی چەكداری شیعە لەبەیاننامەیەكی هاوبەشدا هەڕەشەیان كرد هێرشبكەنەسەر هێزەكانی ئەمریكا، عەدنان زورفیشیان وەكو كاندیدی دەزگای هەواڵگری ئەمریكا ناوبردو‌و هۆشدارییان بە پەرلەمانتاراندا دەنگ بە كابینەكەی نەدەن، ئەمانە گروپە چەكدارەكانی لایەنگری ئێران بوون. سوننەكان‌و عەدنان زورفی لەدوای هەڵبژاردنی وەكو سەرۆكی پەرلەمان، محەمەد حەلبوسی بووە بە ژمارەیەكی گەورەی ناو پێكهاتەی سوننەكان، حەلبوسی پێگەكەی وەكو سەرۆكی پەرلەمان‌و توانا داراییە بەهێزەكەی لە خزمەتی سیاسەتەكانی خۆیدا بەكاردەهێنێت، ئەو پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ كورد هەیە، یەكێك لەوانە بوو كە توانی شكست بە محەمەد تۆفیق عەلاوی سەرۆك وەزیرانی راسپێردراوی پێشووی عێراق بهێنێت، ئەو بەپێچەوانەی سەركردەكانی تری سوننە لەدوای روخانی سەددامەوە، زیاتر بەلای كورددا شكاوەتەوە‌و دەیەوێت كورد بەكاربهێنێت بۆ راستكردنەوەی پێگەی سوننە لە عێراق، لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لێكتێگەیشتنێكی كردو حكومەتی محەمەد تۆفیق عەلاوی لەباربرد، لەگەڵ سەركردەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستانیشدا پەیوەندی توندوتۆڵی هەیەو ماڵێكیشی لە سلێمانی هەیە. حەلبوسی لەوانەیە پاڵپشتی لە عەدنان زورفی دەكات‌و دەیەوێت كابینەكەی سەركەوێت، حەلبوسی‌و بەرهەم ساڵح، دوو دوانەی سەرۆكایەتین لە عێراق كە ئێرانییەكان پێیانوایە یەكلابونەتەوە بۆ ئەمریكا، لەحاڵێكدا هەردووكیان بەرلەوەی پۆستەكانیان وەربگرن بەڵێنی ئەوەیان بە ئێرانییەكان دابوو پشتیوانی كردنەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بكەن، ئێرانییەكان پێیانوایە هەردووكیان بەڵێنەكەی خۆیان شكاندووە، بەڵام ئیتر ئەمە عێراقی دوای "حاجی قاسم"ە‌و هاوكێشەكان لە گۆڕانكاریدان. كورد لە كابینەی زورفیدا عەدنان زورفی كاندیدی راسپێدراوی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقە، لە سەرەتاوە پارتی دیموكراتی كوردستان بە دوردونگی تەماشای كاندیدكردنی زورفی كرد، چونكە لەلایەك كاندیدی بەرهەم ساڵح بوو، لەلایەكی تریش ناوماڵی شیعە كۆدەنگ نەبوون لەسەر كاندیدكردنی. زورفی لەدوو رێگەوە خۆی گەیاندە ناو دڵی پارتی، لەلایەك لەرێگەی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقەوە هێڵێكی گەرمی پەیوەندی لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كردەوەو لەلایەكی تر لەڕێگەی فوئاد حسێنی كۆنەدۆستی خۆی، هێڵێكی تری پەیوەندی لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی رێكخست. ئێستا فوئاد حسێن وەزیری دارایی عێراق بە نوێنەرایەتی كورد دانوستان لەگەڵ زورفی دەكات، بە ئاشكرا دووجار لەگەڵ زورفی كۆبووەتەوە، بەڵام ژمارەی گفتوگۆ نائاشكراكانی نازانرێت، لەم سەرەتاوە فوئاد حسێن زەمانەتی ئەوەی لە عەدنان زورفی وەرگرتووە خۆی لە پۆستی وەزارەتی دارایدا بمێنێتەوە، واتە فوئاد حسێن بەر لە كورد، دانوستانی بۆ خۆی كردووەو خۆی زامن كردووە. زورفی تاڕادەیەك پارتی مسۆگەر كردووە، بەمدواییە لەرێگەی محەمەد حەلبوسی‌و نوێنەرێكی یەكێتییەوە لە بەغداد هێڵێكی پەیوەندی لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی كردەوە، لاهور شێخ جەنگی بەدۆستەكانی ئەمریكا لەناو یەكێتی تەماشا دەكرێت، بەڵام كێشەكە ئەوەیە هاوسەرۆكەكەی تر كە بافڵ تاڵەبانییە بەدۆستی ئێرانییەكان ئەژماردەكرێت‌و تاران دەتوانێت كاریگەری لەسەر دابنێت، هێشتا سەرەتای گەمەكەیە، بەڵام رەنگە لە كۆتایدا زورفی یەكێتی بەسەر دووبەرەی لاهور‌و بافڵدا دابەشبكات. لاهور شێخ جەنگی كە ئێستا دانوستانی لەگەڵ زورفیدا دەستپێكردووە، دەیەوێت ئەمجارە یەكێتی بەجیا بچێتە ناو دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەتی عێراقەوە، هەندێك لە یەكێتییەكان دەڵێن لە دانوستانەكانی پێشوودا مەسعود بارزانی خۆی كردووە بە خاوەنی دەستكەوتەكان، لەكاتێكدا ئەوانیش پاڵپشت بوون. بەڵام رەنگە ئەمریكییەكان لەدوا ساتەكاندا یەكێتی‌و پارتی لەسەر پشتیوانی لە عەدنان زورفی یەكبخەن، هەڵبەت ئەگەر ئێرانییەكان پێشوەختە كاری خۆیان لەسەر بەشەكەی تری یەكێتی نەكردبێت. لەنێوەندی پارتی‌و یەكێتیدا، پارتە سیاسییەكانی تری هەرێمی كوردستان دۆشداماون، چاوەڕوانی یەكلابونەوەی هەڵوێستەكان دەكەن. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە چەند رۆژی رابردوودا فوئاد حسێن بە تەلەفۆن قسەی كردووە لەگەڵ جەلال جەوهەر ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان‌و لەبری عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە كە ئێستا لە دەرەوەی وڵاتە، هاوكات قسەی لەگەڵ عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی‌و سەلاحەدین محەمەد بەهادین ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كردووە، وردەكاری ناوەڕۆكی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكە نازانرێت، بەڵام ئەوەی كە دەزانرێت ئەوەیە پەیوەندییە تەلەفۆنییەكان پەیوەندیداربوون بە دۆسیەی عەدنان زورفی سەرۆك وەزیرانی راسپێردراوی عێراق. جەمال كۆچەری ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) وتی:" ئەو وەفدەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان كە بۆ دانوستان لەگەڵ محەمەد تۆفیق عەلاوی دروستكراوە وەكو خۆی ماوەو یەكگرتوو دەیەوێت لەچوارچێوەی وەفدی لایەنە كوردستانییەكان بەشداری دانوستان لەگەڵ عەدنان زورفی بكات". بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامی سەرباری ئەوەی هەندێك لە نوێنەرەكانیان لە پەرلەمانی عێراق دژی ئەوەبوون لەگەڵ پارتی‌و یەكێتی بەشداری دانوستان بكەن، بەڵام دواجار حزبەكانیان بە هاوبەشی لەگەڵ پارتی‌و یەكێتی بەشداری دانوستان لەگەڵ محەمەد تۆفیق عەلاوی كرد، چاوەڕوان دەكرێت بۆ دانوستان لەگەڵ عەدنان زورفی هەمان سیناریۆ دووبارە ببێتەوە. زورفی دركی بەوە كردووە، هەندێك لە نوێنەرانی كورد لە پەرلەمانی عێراق پابەند نابن بە بڕیاری سیاسی وەفدی لایەنە كوردییەكان، بۆیە بەپێی زانیارییەكانی (درەو) هەوڵیداوە هێڵێكی دانوستان لەگەڵ ئەو پەرلەمانتارە ناڕازییانە بكاتەوە‌و ئەوانیش بخاتە ناو بازنەكەی خۆیەوە، بەڵام تائیستا بەهۆی دۆحی كوروناوە هیچ كۆبونەوەیەكی فەرمی لەگەڵدا نەكردوون. لەنێوان پارتی‌و یەكێتی‌و بڕیاری پارتە سیاسییەكانی خۆیاندا، هەندێك لە نوێنەرانی كورد بەتایبەتی لە فراكسیۆنەكانی گۆڕان‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتوو هەروەها پەرلەمانتارە جیابووەوەكانی جوڵانەوەی نەوەی نوێ سەرگەردان بوون‌و دەیانەوێت لەسەر بنەمای بەرنامەی حكومەتەكەی دەنگ بە كابینەكەی زورفی بدەن یاخود رەتی بكەنەوە.
.png)
.png)
(1).jpg)
