(درەو):  شكستی تاكتیكی هێمن هەورامی بۆ هەڵبژاردنی ئەندامانی كۆنگرە، ئاڕاستەی نێچیرڤان بارزانی لەناو فراكسیۆنی پارتی بەسەر ئاڕاستەی مەسرور بارزانیدا سەرخست، ئەمە ناڕەزایەتی دروستكردووە، ژمارەیەك لە ئەندامانی فراكسیۆنەكە یاداشتی ناڕەزایەتییان بۆ (مەكتەبی سەرۆك) بەرزكردوەتەوە، دوو هەفتەیە پەرلەمانی كوردستان كۆنەبوەتەوە، دەوترێت كاریگەریی ناكۆكییە ناوخۆییەكانی فراكسیۆنی پارتی لەسەرە.  یاداشتی ناڕەزایەتی بۆ بارزانی بڕیارە سەرتای مانگی 11ی ئەمساڵ پارتی دیموكراتی كوردستان كۆنگرەی چواردەیەمی خۆی لە شاری دهۆك ببەستێت، هەڵبژاردنی ناوخۆیی پارتی بۆ دیاریكردنی ئەندامانی كۆنگرە كە بە تێكڕا ژمارەیان (800) كەسە، كێشمەكێشی دروستكردووە.  یەكێك لەو ئۆرگانانەی پارتی كە بەهۆی هەڵبژاردنی ئەندامانی كۆنگرەوە توشی ململانێی ناوخۆیی بوەتەوە، فراكسیۆنی پارتییە لە پەرلەمانی كوردستان، كە بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، ناڕەزایەتییەكەیان گەیشتوەتە ئاستی ئەوەی ژمارەیەك لە ئەندامانی فراكسیۆنەكە یاداشتی ناڕەزایەتی بۆ (مەكتەبی سەرۆك)‌و (مەكتەبی نێچیرڤان بارزانی جێگری سەرۆك)‌و (مەكتەبی  سیاسی) حزبەكەیان بەرزبكەنەوە.  تاكتیكەكەی هێمن هەورامی بەپێی بڕیاری لیژنەی ئامادەكاری كۆنگرەی پارتی، لە فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان كە ژمارەی ئەندامەكانی (45) پەرلەمانتارە، (9) كەسیان بە هەڵبژاردن سەركەوتوون بۆ كۆنگرە.  شێوازی هەڵبژاردنی ئەندامانی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان، ململانێیەكی توندی لەناو فراكسیۆنەكە دروستكردووە، ململانێكە گەیشتوەتە ئاستی قسەكردنی راستەوخۆ لەسەر یەكتر.  رۆژی 8ی ئەم مانگە هەڵبژاردن بۆ ئەندامێتی كۆنگرەی چواردەی پارتی لەناو فراكسیۆنی پارتی بەڕێوەچوو، بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، لەكۆی (45) ئەندامی فراكسیۆنەكە (3) ئەندامیان بەبێ هەڵبژاردن سەركەوتوون بۆ كۆنگرە كە بریتین لە هەریەكە لە (هێمن هەورامی وەكو جێگری سەرۆكی پەرلەمان)‌و (زانا مەلا خالید وەكو سەرۆكی فراكسیۆن)‌و (رێڤینگ هروری وەكو ئەندامی لیژنەی ئامادەكاری كۆنگرە)، واتە لە بنەڕەتەوە كێبركێكە لەنێوان (42) ئەندامی فراكسیۆنی پارتیدا بووە بۆ هەڵبژاردنی (9) كەسیان وەكو ئەندامی كۆنگرە.  (درەو) زانیویەتی، لەكۆی ئەو (42) پەرلەمانتارەی پارتی، (38) كەسیان خۆیان بۆ ئەندامێتی كۆنگرە كاندید كردووە، بەڵام دواتر (7) كەسیان كشاونەتەوە‌و (31) پەرلەمانتار چونەتە ناو كێبركێی هەڵبژاردنەوە، واتە لەكۆی (42) پەرلەمانتار تەنیا (11) كەسیان خۆیان بۆ ئەندامێتی كۆنگرە كاندید نەكردووە‌و تەنیا دەنگدەر بوون.  بەپێی وتەی ئەوانەی كە ئاگاداری وردەكاری هەڵبژاردنەكە بوون‌و (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون، هێمن هەورامی جێگری سەرۆكی پەرلەمان كە نزیكە لە مەسرور بارزانییەوە لیستێكی ئامادەكردووە بەمەبەستی سەرخستنیان بۆ كۆنگرە، كاتێك ئەندامانی فراكسیۆنەكە ئاگاداربوون لە لیستەكە، دەنگیان پێنەداوە‌و بەمەش لە لیستەكەی هێمن هەورامی تەنیا (2) پەرلەمانتار سەركەوتوون بۆ كۆنگرە.  فراكسیۆنی پارتی كە ژمارەی ئەندامەكانی (45) كەسە، بەپێی زانیارییەكان نزیكەی (28) كەسیان سەربە ئاڕاستەی مەسرور بارزانی‌و (11) كەسیان سەربە ئاڕاستەی نێچیرڤان بارزانین، لەم نێوەندەدا (6) پەرلەمانتاری فراكسیۆنەكە خۆیان وەكو "بێلایەن" لەنێوان هەردوو ئاڕاستەكە پێناسە دەكەن، واتا هێمن هەورامی لیستی تایبەتی لەناو ئاڕاستەكەی مەسرور بارزانیدا لەناو فراكسیۆن دروستكردووە‌و ئەمە بە زیانی ئاڕاستەكە شكاوەتەوە.  ئەو ئەندامانەی فراكسیۆنی پارتی لەناو ئەم ململانێیەدا سەركەوتن بۆ  كۆنگرە بریتین لە:  •    عەبدولسەلام دۆڵەمەری •    پێشەوا هەورامانی •    ئەرشەد لۆلانی •    لیزا فەلەكەدین كاكەیی •    جوان رۆژبەیانی •    بەختیار شوكر •    بەهجەت عەلی •    هێڤیدار ئەحمەد •    حیكمەت محەمەد بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەكۆی ئەو (9) پەرلەمانتارەی فراكسیۆنی پارتی كە سەركەوتوون بۆ كۆنگرە (7) كەسیان سەربە ئاڕاستەكەی نێچیرڤان بارزانین، لەمەدا هەندێك لە پەرلەمانتارانی ئاڕاستەی مەسرور بارزانیی ناڕەزایەتییەكەیان  ئاڕاستەی هێمن هەورامی دەكەن‌و پێیانوایە تەكتیكەكەی ئەو بۆ هەڵبژاردن ئاڕاستەی مەسرور بارزانی لەناو فراكسیۆن توشی شكست كردووە تا ئەو رادەیەی نەیتوانیوە (دكتۆر سەباح زێباری) خاڵی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بۆ كۆنگرە سەربخات، بەڵام هەندێكی تریان ئەم بۆچونە رەتدەكەنەوە‌و دەڵێن بڕیارەكە لە هێمن هەورامی گەورەتر بووە‌و لە دەرەوەی فراكسیۆنەوە دەستوەردان كراوە بەو ئاڕاستەیەدا.  دیاترین ئەو ئەندامانەی فراكسیۆن كە لەناو ئەو ململانێیەدا سەرنەكەوتن بۆ  كۆنگرە بریتی بوون لە: •    رێبوار بابكەیی •    سەباح زێباری (خاڵی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی) •    بەهمەن كاكە عەبدوڵا  •    حەسیبە گەردی •    سەروان هەركی (بەهۆی ناڕەزایەتییەكانییەوە كشایەوە) كۆبونەوەی پەرلەمان‌و ناكۆكییەكانی پارتی ماوەی دوو هەفتەیە پەرلەمانی كوردستان كۆنەبوەتەوە، بەپێی وتەی هەندێك لە پەرلەمانتارانی فراكسیۆنەكانی تر كە (درەو) قسەی لەگەڵدا كردوون، بەهۆی ناكۆكییە ناوخۆییەكانی فراكسیۆنی پارتییەوە دوای هەڵبژاردنە ناوخۆییەكە، كۆبونەوەی پەرلەمان پەكیكەوتووە. ناكۆكییەكانی ناو فراكسیۆنی پارتی گەیشتوەتە ئاستێك، مەترسی هەیە لەكاتی دانیشتنی پەرلەماندا پەرلەمانتارانی پارتی روبەڕووی یەكتر بوەستنەوە‌و ناكۆكییەكانیان لە پشتی پەردەوە بخەنە بەردەم پەردەكە.    

(درەو): یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر زۆرێك لە كێشەكانی نێوانیان رێككەوتوون، بە پرسی سەرۆك كۆمارو هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیشەوە، نەوەی نوێ لەپەرلەمانی كوردستان دەكشێتەوە، بزوتنەوەی گۆڕان داوای پێكهێنانی ئەنجومەنی باڵای پارتە سیاسییەكان دەكات، محەمەد سودانی دڵنیایی لەبارەی نەوتی هەرێمە بە بارزانی دەدات "من سەرۆك وەزیران بم ئەو كێشەیە ئاسانەو چارەسەری دەكەین". تیمەكەی یەكێتی و پارتی سەرەتای مانگی ئابی رابردوو لە پیرمام مەسعود بارزانی و بافڵ تاڵەبانی كۆبوونەوە، لە كۆبونەوەكەدا بڕیاریانداوە لەسەر كێشە سەرەكییەكانی نێوانیان رێكبكەون، تیمێكیان لە یەكێتی و پارتی پێكهێناوە بۆ یەكلاكردنەوەو رێككەوتنی تەواوەتی نێوانیان لەسەر پرسەكانی ناوخۆی هەرێم و عێراق، تیمەكە دوور لەچاوی میدیاكان چەندین كۆبونەوەیان كردووەو لەسەر زۆرێك لە پرسەكان رێككەوتوون. بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە لە بەرپرسە باڵاكانی یەكێتی و پارتییەوە دەستیكەوتووە، تیمەكەی یەكێتی و پارتی پێشنیازی رێككەوتنی هەنوكەیی و ستراتیژیان كردووە، هەنوكەیی بۆ رێككەوتن لەسەر ئەو پرسە هەڵواسراوانەی كە لە ئێستادا لە نێوانیاندایە بەزووترین كات یەكلای بكەنەوە، دواتر رێككەوتنی ستراتیژی بكەن هاوشێوەی رێككەوتنەكە ستراتیژییەكەی نێوان جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانی لە 2005دا. یەكێتی و پارتی لە بەغداد پارتی دیموكراتی كوردستان بڕیاریداوە بەشدار بێت لە حكومەتی داهاتووی عێراق، چونكە هەرجۆرە دووركەوتنەوەیەكی لە پرۆسەی سیاسی عێراق و خۆدوورگرتنی لە حكومەتی نوێی عێراق كاریگەری راستەوخۆ لەسەر حكومەتەكەی مەسرور بارزانی دروست دەكات. بە گوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، هەفتەی رابردوو وەفدی چوارچێوەی هەماهەنگی كە لە (فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی و محەمەد سودانی كاندیدی چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق) پێكهاتبوون، دوور لەچاوی میدیاكان بەجیا لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان و بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆبونەتەوە. زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن، لە كۆبونەوەكەدا مەسعود بارزانی رازی بووە بە بەشداریكردن لە حكومەتی نوێی عێراق و پێی راگەیاندوون یەكێتی و پارتی بە هاوبەشی بەشداری پرۆسەی سیاسی و حكومەت و سەرۆكایەتی كۆمار دەكەن، سەبارەت بە پرسی نەوت كە دادگای فیدراڵی یاسای نەوت و گازی هەرێمی بە نادەستوری لەقەڵەمدا، محەمەد سودانی كاندیدی چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق دڵنیاییداوە بە مەسعود بارزانی كێشەی نەوت و گاز بە ئاسانی لەگەڵ هەرێم چارەسەر دەكات و پارەی نەوت لەدەرەوە دەهێنێـەوە بۆ هەرێمی كوردستان، نایەڵێت ئەو كێشەیە كاریگەری لەسەر پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغداد دروست بكات، وتویەتی "من سەرۆك وەزیران بم ئەو كێشەیە ئاسانەو گرفت نابێت". لەسەر پرسی سەرۆك كۆماری عێراق كە تا ئێستا پارتی بە (رێبەر ئەحمەد)و یەكێتی بە ( بەرهەم ساڵح) كێبەركێ دەكەن، بارزانی بە وەفدی چوارچێوەی هەماهەنگی وتووە "من لاریم نیە لە كاندیدی یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار" هەرچەندە تا ئێستا روون نیە مەبەستی بارزانی بەرهەم ساڵحە كە تا ئێستا كاندیدی یەكێتییە، یان مەبەستی كاندیدێكی تری یەكێتییە، بەڵام زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن بارزانی بە كاندیدی یەكێتی رازی بووەو هێڵی سوری نیە لەسەر هیچ كاندیدێكی یەكێتی بە بەرهەم ساڵحیشەوە. زانیارییەكان باس لە یەكلاكردنەوەی پرسی سەرۆك كۆمار دەكەن لە نێوان مەسعود بارزانی و بافڵ تاڵەبانی، بەڵام هێشتا روون نیە كێ كاندیدی هاوبەشە، بەرپرسانی باڵای پارتی ئاماژە بەوە دەكەن تائێستاش تاكە كاندیدیان (رێبەر ئەحمەد)ە، بەڵام دەنگۆی دانانی ( لەتیف رەشید ) وەك كاندیدی هاوبەشی یەكێتی و پارتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار گەرمە.  ئاماژەی رێككەوتنەكان بەدەركەوتوون، بەڵام یەكێتی و پارتی بەرەسمی نایانەوێت رایبگەیەنن تا دوای چلەی ئیمام حسێن واتا سەرەتای هەفتەی داهاتوو، تا ئەوكاتەی بەتەواوی لایەنە شیعەكان رێكدەكەون لەسەر دیاریكردنی رۆژی كۆبونەوەی پەرلەمان و رۆژی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارو راسپاردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران. •    بەشیر حەداد جێگری پێشوی سەرۆكى پەرلەمانی عێراق رایگەیاندووە: چاوەڕو‌انی موفاجەئە دەكرێت لە گفتوگۆكانی پارتی‌و یەكێتی‌و لەم ڕۆژانەدا دەرئەنجامەكان دەبینرێن، گفتوگۆكان گەیشتوونەتە ئاستێكی پێشكەوتوو، ئەگەر رێككەوتنیش سەد لەسەد نەكرابێت، ئەوە نزیكین لە رێككەوتن. •    هەرێم كەمال ئاغا سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی عێراق بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی: مەسعود بارزانی و بافڵ تاڵەبانی لە رابردوودا دانیشتوون و تیمێكیان پێكهێناوە، كۆبونەوەكانی ئەم تیمە قۆناغی باشی بڕیوە، هەرچەندە تا ئێستا هەردوولا كاندیدی خۆیان هەیە بۆ سەرۆك كۆمار، بەڵام یەكێتی و پارتی نزیكن لە رێككەوتن و گفتوگۆكان بەئاراستەیەكی باشدا رۆیشتوون، چاوەڕوان دەكرێت سەركەوتووبێت. •    ڤیان دەخیل وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە  پەرلەمانی عێراق: لەبارەی كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمار لەگەڵ یەكێتی گەیشتوینەتە قۆناغی كۆتایی. كێشە ناوخۆییەكان لەسەر ئاستی ناوخۆی هەرێمی كوردستانیش یەكێتی و پارتی رێككەوتوون لەسەر پرسی ناكۆكییەكانیان بەتایبەت لەسەر پرسی یەكخستنی داهات و نەمانی كورتهێنان و كێشەی موچەی موچەخۆرانی سلێمانی. سەبارەت بە پرسی هەڵبژاردنیش پەرلەمانی كوردستانیش، سەرچاوەیەكی باڵا لە پارتی دیموكراتی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند، پارتی و یەكێتی رێككەوتوون لەسەر دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، هێشتا دوو بۆچون هەیە ئەوانیش: •    درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان بۆ دوو وەرزی یاسادانان بە پشووەكانەوە دەكاتە یەك ساڵ، واتا بۆ ماوەی یەك ساڵ تەمەنی پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم درێژبكرێتەوە.. •    درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان تا ئەنجامدانی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان، واتا هەركات لایەنەكان گەیشتنە رێككەوتن لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردنی داهاتوو ئەوكات وادەكە دیاری بكرێت. لەسەر ئاستی ناوخۆی هەرێمی كوردستان، ئەوەی تا ئێستا بەدیدەكرێت هەڵوێستی نەوەی نوێیە كە بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) پێش وادەی كۆتایی ئەم خولەی پەرلەمانی كوردستان كە لە 6/11/2022 كۆتایی دێت نەوەی نوێ پەرلەمانتارەكانی لە پەرلەمان دەكشێنێتەوەو پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم بە ماوەبەسەرچوو و ناشەرعی لەقەڵەم دەدات، نەوەی نوێ دەیەوێت فشار بكات بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەبەر ئەوەی (دۆخی ناوخۆی هەرێم،  پێگەی هێزە سیاسییەكان، دۆخی دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، بارودۆخ و نیگەرانی هاوڵاتیان) لەبەرژەوەندی نەوەی نوێیە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان. بزوتنەوەی گۆڕان جموجوڵێكی سیاسی دەستپێكردووە، بە ئاراستەی یەكخستنی هێزەكانی دەرەوەی یەكێتی و پارتی، فشاردروستكردن لەبەرامبەر هەژمونی یەكێتی و پارتی. زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن بزوتنەوەی گۆڕان دركی بەوە كردووە یەكێتی و پارتی لە رێككەوتن نزیكبوونەتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی پشتگوێخستنی هێزەكانی تر، بۆیە بزوتنەوەی گۆڕان پرۆژەیەكیان ئامادەكردووەو لە چەند رۆژی رابردوودا عومەر سەید عەلی و وەفدی باڵای بزوتنەوەی گۆڕان سەردانی لایەنەكانی دەرەوەی یەكێتی و پارتییان كرد (بەبێ نەوەی نوێ) بەمەبەستی فشارخستنە سەر یەكێتی و پارتی. لە سەردانەكەدا عومەر سەید عەلی باسی لە زەروریەتی دروستكردنی كارتی فشار كردووە لەلایەن ئەو هێزانەوە، لە پرۆژەكەی عومەر سەید عەلیدا باس لە دروستكردنی ئەنجومەنی باڵای پارتە سیاسییەكانی كوردستانی كراوە، بۆ ئه‌وه‌ی له‌و ئه‌نجومه‌نه‌دا گفتوگۆ بكرێت لەسەر پرسە چارەنوسسازەكانی هەرێمی كوردستان. 

شیكاری: درەو بەشی یەكەم # لە ساڵی (1992) (ملیۆنێک و 112 هەزار) کەس مافی دەنگدانی هەبووەو پارتی (443 هەزار و 879) دەنگی بە ڕێژەی (40%) بەدەستهێناوە،  # لە دواهەڵبژاردندا بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (3 ملیۆن و 486 هەزارو 787) كەس مافی دەنگدانی هەبووە، پارتی (579 هەزارو 243) دەنگی بەدەستهێنا بەرێژەی (17%) کۆی گشتی دەنگدەران لە سێ پارێزگاکەی هەرێم. # ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە لە یەکەم هەڵبژاردنەوە تا دوا هەڵبژاردنی گشتی بە ڕێژەی (214%) زیادیان کردووە، بەڵام زیادکردنی دەنگەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان تەنها (30%) بووە. #لە ساڵی (1992) پارتی لە سلێمانی (92 هەزار و 449) دەنگی بەدەستهێنابوو، لەدواین هەڵبژاردندا 2021 كە (54 هەزارو 891) دەنگی بەدەستهێناوە. # لە دوای ساڵی (1992)ەوە لە هەرێمی کوردستان (12) هەڵبژاردنی گشتی بەڕێوەچووەو پارتی بەشداری سەرجەمیانی کردووە. # پارتی (3) جار بە شێوەی هاوپەیمانی و (9) جار بە لیستی سەربەخۆ بەشداری کردووە. بەشی یەکەم؛ پێگەی پارتی دیموکراتی کوردستان لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا پوختە؛ لە ساڵی (1992)ەوە (12) هەڵبژاردنی گشتی (پەرلەمانی کوردستان، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان)، بەڕێوە چووە، پارتی دیموکراتی کوردستان لە سەرجەم هەڵبژاردنەکان بەشداری کردووە، کە لە (9) هەڵبژاردنیان بە لیستی سەربەخۆ و (3) هەڵبژاردنیان بەشێوەی هاوپەیمانی چووتە نێو پرۆسەی هەڵبژاردنەوە. ئەوەی جێگەی سەرنجە، لەگەڵ بەرزبوونەوەی ژمارەی ئەو هاوڵاتیانەی لە سێ پارێزگاکەی هەرێم مافی دەنگدانیان هەیە، پارتی دیموکراتی کوردستان نەیتوانیوە بە هەمان ئاست ژمارەی دەنگەکانی بەرز بکاتەوە، بۆ نمونە لە هەڵبژاردنی خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان کە لە (19/5/1992) بەڕێوەچوو (ملیۆنێك و 112 هەزار) كەس مافی دەنگدانی هەبووە، پارتی دیموکراتی کوردستان (443 هەزارو 879) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (40%) کۆی گشتی دەنگدەران.  بەڵام لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (10/10/2021) بە ڕێوەچوو، لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان، پارتی دیموكراتی كوردستان توانیویەتی تەنها (579 هەزارو 243) دەنگ بەدەستبهێنێت بەرێژەی (17%) کۆی گشتی دەنگدەران. بەم پێیەش ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە لە هەرێمی کوردستان لە یەکەم هەڵبژاردنەوە تا دوا هەڵبژاردنی گشتی بە ڕێژەی (214%) زیادی کردووە، بەڵام زیادکردنی دەنگەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان تەنها (30%) بووە، (بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەو چارتی ژمارە (1))، لە خوارەوە پێگەی پارتی دیموکراتی کوردستان لە سەرجەم هەڵبژاردنە گشتییەکان ڕوونکراوەتەوە. خشتەی ژمارە (1) پێگەی پارتی دیموکراتی کوردستان لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا ز    خولەکانی هەڵبژاردن    بەرواری ئەنجامدانی هەڵبژاردن    ژمارەی دەنگەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان    ژمارەی گشتی دەنگدەران    ڕێژەی دەنگەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان 1    خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان    19/05/1992    443,879    1,112,000    40% 2    خولی دووەمی پەرلەمانی کوردستان    30/01/2005    لیستی هاوبەش    2,290,736    لیستی هاوبەش 3    خولی یەکەمی ئەنجومەنی پارێزگاكان    30/01/2005    741,879    2,290,736    32% 4    خولی یەكەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق    30/01/2005    لیستی هاوبەش    2,290,736    لیستی هاوبەش 5    خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستان    25/07/2009    لیستی هاوبەش    2,518,773    لیستی هاوبەش 6    خولی دووەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق    07/03/2010    670,965    2,590,274    26% 7    خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان    21/09/2013    743,984    2,803,283    27% 8    خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق    30/04/2014    753,014    2,717,082    28% 9    خولی دووەمی ئەنجومەنی پارێزگاكان    30/04/2014    816,654    2,717,082    30% 10    خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق    12/05/2018    724,727    3,758,896    19% 11    خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان    30/09/2018    688,070    3,085,461    22% 12    خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق    10/10/2021    579,243    3,486,787    17% چارتی ژمارە (1) یەکەم؛ هەڵبژاردنی خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان 1.    خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان ە لە 19/5/1992 بەرێوەچوو. 2.    ( ملیۆنێك و 112 هەزار) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (971 هەزارو 593) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (87%). 4.    پارتی دیموکراتی کوردستان (443 هەزارو 879) دەنگی بەدەستهێنا. -    دەنگی پارتی لە پارێزگای سلێمانی (92 هەزارو 449) دەنگ بەرێژەی (%26.6) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای هەولێر (152 هەزارو 143) دەنگ بەرێژەی ( 46%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای دهۆك (168 هەزارو 983) دەنگ بەرێژەی ( 85.5%) -    دەنگی پارتی لە سنوری كەركوك (24 هەزارو 604) دەنگ بەرێژەی ( 28%) چارتی ژمارە (2) دووەم؛ هەڵبژاردنی خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان 1.    خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان لە 30/1/2005 بەرێوەچوو. 2.    ( 2 ملیۆن و 290 هەزارو 736) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (ملیۆنێك و 753  هەزارو 919) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (75.6%) 4.    سەرجەم حزبەكان جگە لە (كۆمەڵی ئیسلامی) لەچوارچێوەی لیستی (نیشتمانی دیموكراتی كوردستان) بەشدار بوون كە (ملیۆنێك و 570 هەزارو 663) دەنگیان بەدەستهێناو (104) كورسی پەرلەمانیان مسۆگەر كرد. سێیەم؛ هەڵبژاردنی خولی یەکەمی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی کوردستان 1.    هەڵبژاردنی خولی یەکەمی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 30/1/ 2005 بەڕێوەچوو. 2.    ( 2 ملیۆن و 290 هەزارو 736) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (ملیۆنێك و 753 هەزارو 919 ) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (75.6%) 5.    پارتی دیموکراتی کوردستان (741 هەزارو 879) دەنگی بەدەستهێنا، بە جۆرێک؛ -    دەنگی پارتی لە پارێزگای سلێمانی (91 هەزارو 578) دەنگ بەرێژەی (12.4%)  -    دەنگی پارتی لە پارێزگای هەولێر (347 هەزارو 772) دەنگ بەرێژەی ( 53.7%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای دهۆك (302 هەزارو 133) دەنگ بەرێژەی ( 78.8%) چارتی ژمارە (3) چوارەم؛ هەڵبژاردنی خولی یەكەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 1.    هەڵبژاردنی خولی یەكەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 30/1/2005 بەرێوەچوو. 2.    (2 ملیۆن و 290 هەزارو 736) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (ملیۆنێك و 753  هەزارو 919) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (75.6%) 4.    سەرجەم حزبەكان جگە لە (كۆمەڵی ئیسلامی) لەچوارچێوەی لیستی (هاوپەیمانی كوردستان) بەشدار بوون كە (2 ملیۆن  و 175 هەزارو 551) دەنگیان بەدەستهێنا و (75) كورسی پەرلەمانیان مسۆگەر كرد. پێنجەم؛ هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستان 1.    هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستان لە 25/7/2009 بەرێوەچوو. 2.    ( 2 ملیۆن و 518 هەزارو 773) كەس مافی دەنگدانی هەبووە 3.    (ملیۆنێك و 876  هەزارو 196) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (74.5%) 4.    پارتی و یەكێتی لە چوارچێوەی لێستێكدا بەناوی (لیستی كوردستانی) بەشدارییان كردوو (ملیۆنێك و 76 هەزارو 370) دەنگیان بەدەستهێناو (59) كورسی پەرلەمانیان مسۆگەر كرد. شەشەم؛ هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 1.    هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 7/3/ 2010 بەڕێوەچوو. 2.    ( 2 ملیۆن و 590 هەزارو 274) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (ملیۆنێك و 938 هەزارو 754 ) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (74.8%) 4.    پارتی دیموکراتی کوردستان (670 هەزارو 965) دەنگی بەدەستهێنا، بە جۆرێک؛ -    دەنگی پارتی لە پارێزگای سلێمانی (82 هەزارو 121) دەنگ بەرێژەی (10%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای هەولێر (306 هەزارو 775) دەنگ بەرێژەی ( 45%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای دهۆك (283 هەزارو 69) دەنگ بەرێژەی ( 66.6%) چارتی ژمارە (4) حەوتەم؛ هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان 1.    هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان لە 21/9/2013 بەرێوەچوو. 2.    (2 ملیۆن و 803 هەزارو 283) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (ملیۆنێك و 950  هەزارو 130) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (74%) 4.    هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بەیەك بازنە بەرێوە چوو. 5.     پارتی دیموكراتی كوردستان (743 هەزارو 984) دەنگی بەدەستهێناو (38) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر كرد. هەشتەم؛ هەڵبژاردنی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 1.    هەڵبژاردنی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 30/4/2014 بەڕێوەچوو 2.    ( 2 ملیۆن و 717 هەزارو 82) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (2 ملیۆن و 128 هەزارو 167 ) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (78%). 4.    پارتی دیموكراتی كوردستان (753 هەزارو 14) دەنگی بەدەستهێنا، بە جۆرێک؛ -    دەنگی پارتی لە پارێزگای سلێمانی (93 هەزارو 410) دەنگ بەرێژەی (10%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای هەولێر (354 هەزارو 735) دەنگ بەرێژەی ( 48%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای دهۆك (340 هەزارو 977) دەنگ بەرێژەی ( 62%) چارتی ژمارە (5) نۆیەم؛ هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەنی پارێزگاكان  1.    هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 30/4/2014 بەڕێوەچوو. 2.    ( 2 ملیۆن و 717 هەزارو 82) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (2 ملیۆن و 161 هەزارو 38 ) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (80%) 4.    پارتی دیموكراتی كوردستان (816 هەزارو 654)دەنگی بەدەستهێنا ، بە جۆرێک؛ -    دەنگی پارتی لە پارێزگای سلێمانی (86 هەزارو 655) دەنگ بەرێژەی (10%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای هەولێر (372 هەزارو 607) دەنگ بەرێژەی ( 49%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای دهۆك (357 هەزارو 392) دەنگ بەرێژەی ( 71%) چارتی ژمارە (6) دەیەم؛ هەڵبژاردنی خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق  1.    هەڵبژاردنی خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو. 2.    ( 3 ملیۆن و 758 هەزارو 896) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (ملیۆنێك و 795 هەزارو 686 ) كەس دەنگیاندا  4.    پارتی دیموكراتی كوردستان (724 هەزارو 727) دەنگی بەدەستهێنا. بەجۆرێک -    دەنگی پارتی لە پارێزگای سلێمانی (48 هەزارو 706) دەنگ بەرێژەی (7.3%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای هەولێر (321 هەزارو 920) دەنگ بەرێژەی ( 50%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای دهۆك (354 هەزارو 102) دەنگ بەرێژەی ( 72.4%) چارتی ژمارە (7) یانزە؛ هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان 1.    هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لە 30/9/2018 بەڕێوەچوو. 2.    ( 3 ملیۆن و 85 هەزارو 461) كەس مافی دەنگدانی هەبووە 3.    (1 ملیۆن و 845 هەزارو 979 ) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (59%) 4.    هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بەیەك بازنە بەرێوە چوو. 5.    پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (688 هەزارو 70) دەنگی بەدەستهێنان بەرێژەی (37%). دوانزە؛ هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەران (خولی پێنجەم) 1.    هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەران (خولی پێنجەم) لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو 2.    ( 3 ملیۆن و 486 هەزارو 787) كەس مافی دەنگدانی هەبووە. 3.    (1 ملیۆن و 232 هەزارو 897 ) كەس دەنگیاندا بەرێژەی (35.4%) 4.    پارتی دیموكراتی كوردستان (579 هەزارو 243) دەنگی بەدەستهێنا، بەجۆرێک؛ -    دەنگی پارتی لە پارێزگای سلێمانی (54 هەزارو 891) دەنگ بەرێژەی (14%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای هەولێر (262 هەزارو 800) دەنگ بەرێژەی ( 59.2%) -    دەنگی پارتی لە پارێزگای دهۆك (261 هەزارو 543) دەنگ بەرێژەی ( 66%) چارتی ژمارە (8) * هەڵبژاردنی ئەنجومەنی شارەوانیەكان لە ساڵی 2000 لە دەڤەری سلێمانی و لە 2001 لە دەڤەری هەولێر بەڕێوەچوو  

(درەو):  پادشای نوێی به‌ریتانیا حه‌زی به‌ نوكته‌و قسه‌ی خۆش هه‌یه‌، به‌ڵام ئه‌ڵێن عاده‌تێكی خراپی هه‌یه‌ زوو هه‌ڵئه‌چێ، نه‌یاره‌كانی ئه‌ڵێن ده‌ستوه‌ردان له‌ كاروباری سیاسیدا ئه‌كات، ره‌نگه‌ ئه‌مه‌ دواجار سیسته‌می پادشایه‌تی له‌ به‌ریتانیا بخاته‌ مه‌ترسییه‌وه‌، بۆ ئه‌و كوردانه‌شی به‌مدوایه‌ به‌ قاچاخ خۆیان گه‌یاندوه‌ته‌ به‌ریتانیا، ره‌نگه‌ هاتنی پادشای نوێ بۆ ئه‌وانیش له‌گه‌ڵ خۆیدا به‌ختی هێنا بێت، چونكه‌ پادشای نوێ دژی دیپۆرتكردنی زۆره‌ملێی په‌نابه‌رانه‌ بۆ رواندا، ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا. 70 ساڵ چاوه‌ڕوانی ته‌خت دوای مردنی شاژن ئیلیزابێسی دایكی، دواجار شازادە چارلز بوو بە پادشای بەریتانیا‌و 14 وڵاتی تر، بەمەش كۆتایی هات بە زیاتر لە 70 ساڵ چاوەڕوانی شازادە بۆ گەیشتن بە تەختی پادشایەتیی، ئەمە درێژترین وادەی چاوەڕوانی شازادەیەكە بۆ تەخت لە مێژووی بەریتانیادا.  چارلز روبەڕووی ئەركێكی سەخت دەبێتەوە، كۆچكردووی دایكی خاوەنی پێگەیەكی جەماوەریی بەهێز‌و رێزێكی زۆر بوو، بەڵام لەدوای خۆی خێزانێكی شاهانەی بەجێهێشتووە كە ئابڕوچونەكان‌و ناكۆكی خێزانی لەبەر یەكتری هەڵوەشاندووە، ئەمە لەپاڵ دەنگۆی بەردەوام لەبارەی رەگەزپەرەستیی بەرپرسانی كۆشكی باكنگهام.  چارلز كە لە تەمەنی (73) ساڵیدایە  كە روبەڕووی ئەم ئاڵنگارییانە دەبێتەوە، ئەو بەتەمەنترین پادشایە لەناو خێزانی شاهانەدا تەخت وەردەگرێت كە مێژووی حوكمڕانییان دەگەڕێتەوە بۆ (هەزار) ساڵ، هاوسەری دووەمی چارلز كە ناوی (كامێلا)یە، لەناو رایگشتی بەریتانیادا مشتومڕی لەسەرە.  ئەوانەی نەیارن دەڵێن، پادشای نوێ كەسایەتیی لاوازە‌و حەزی بە دەستوەردان لە سیاسەت هەیە‌و گونجاو نییە بۆ ئەو پلەیە. چارلز پێشتر روبەڕووی گاڵتەجاڕی بوەتەوە، ئەمە بەهۆی بانگەشەكردنی بۆ قسەكردن لەگەڵ درەخت‌و ئارەزووەكانی بۆ ئەندازیاری بیناسازی‌و ژینگە، ژیاننامەی ئەو هەمیشە دەبەسترێتەوە بە كۆچكردوو شازادە (دیانا)ی هاوسەری یەكەمی، وەكو هاوسەرگیرییەكی شكستخواردوو. بەڵام ئەوانەی پاڵپشتی لێدەكەن دەڵێن، ئەمە تەنیا بۆ شێواندنی كارە باشەكانی چارلزە‌و هەمیشە تێگەیشتنی هەڵەی بۆ دەكرێت، ئەو لە بواری گۆڕانكاری كەشوهەوادا پێش سەردەمی خۆی كەوتووە.  هەندێكی تریش بەو قسەیە پاڵپشتی لە چارلز دەكەن كە كەسایەتییەكی هۆشیارە‌و هەمیشە بایەخ بە خۆشگوزەرانی بەریتانییەكان دەدات لە هەموو چین‌و توێژەكانی كۆمەڵگا. دامەزراوە خێرخوازییەكەی كە ماوەی نزیكەی (50) ساڵە بەردەوامە، یارمەتی زیاتر لە (یەك ملیۆن) گەنجی هەژارو بێكاری داوە. چارلز جارێكیان لە فیلمێكی دیكۆمێنتاری تەلەفزیۆنیدا وتی:" كێشەكە ئەوەیە تۆ هەمیشە لە پێگەی دۆڕاوێكدا گیردەخۆیت.  تەنانەت ئەگەر هیچ شتێكیشت نەكردبێت.. هێشتا هەر سكاڵات لەدژ دەكەن". بەدرێژایی ژیانی خۆی، چارلز لەناو سیستەمێكی شاهانەدا گیری خواردووە كە سیستەمێكە هەوڵی نوێكردنەوەی خۆی دەدات لەگەڵ كۆمەڵگەیەكی خێرا گۆڕاو و یەكسانخوازدا، ئەمە لەپاڵ پارێزگاریكردن لەو نەریتانەی كە بوون بە سێبەر بەسەر دامەزراوەی شاهانەوە.  ئەم نیگەرانییە زۆر بە ئاسانی دەتوانرێت لە ژیانی دوو كوڕەكەیدا ببینرێت، كوڕە گەورەكەی كە شازادە (ولیام)ی تەمەن (40 ساڵ)ە‌و ئێستا بووە بە شازادەی جێنشینی بەریتانیا، ژیانێكی پڕ لە كۆتوبەندی نەریتیی دەژی‌و زۆرینەی كاتەكان بۆ كاروباری خێرخوازی‌و دەركەوتن لە مەراسیمە سەربازییەكاندا تەرخان دەكات.  بەڵام كوڕە بچوكەكەی كە شازادە (هاری)ی تەمەن (37 ساڵ)ە، لە دەرەوەی لۆس ئەنجلیس لەگەڵ (میگن)ی هاوسەری‌و دوو منداڵەكەیدا دەژی، هاوسەرەكەی ئەكتەرێكی پێشووی سینەمای ئەمریكایە، ئەم شازادەیە شێوازێكی ژیان پەیڕەو دەكات كە زیاتر لە ژیانی ئەكتەرەكانی هۆلیوود دەچێت وەكو لەوەی لە شازادەیەكی كۆشكی باكنهگام بچێت.  ئەم دوو برایە پێشتر زۆر نزیك بوون لە یەكترەوە، بەڵام ئێستا زۆر بە دەگمەن لەگەڵ یەكتر قسە دەكەن.  گەورەبوونی چارلز چارلز فیلیپ ئارسەر جۆرج لە كۆشكی باكنگهام لە 14ی نۆڤێمبەری 1948 لەدایكبووە، لە ساڵی دوانزەیەمینی حوكمڕانی شا جۆرجی شەشەمی باپیریدا، لەوكاتەوە شارلز ئامادە دەكرێت بۆ ئەوەی رۆژێك لە رۆژان ببێت بە پادشا.  لە تەمەنی سێ ساڵیدا بووە كاتێك چارلز بووە بە شازادەی جێنشینی بەریتانیا، ئەمەش دوای ئەوەی دایكی لە ساڵی 1952دا تەختی پادشایەتی وەرگرتووە، بەڵام گەورەبوونی چارلز جیاواز بوو لەو شێواوەی كە پێشتر پادشاكانی بەریتانیا پێیدا تێپەڕیون، بەپێچەوانەی پێشینەكانەوە كە مامۆستای تایبەت وانەی پێ وتونەتەوە، چارلز چوەتە خوێندنگەی (هیل هاوس) لە خۆرئاوای لەندەن‌و دواتر بووە بە خوێندكاری خوێندنگەی (چیم) لە بیركشایەر كە شازادە فیلیبی باوكیشی لەم خوێندنگەیەدا خوێندویەتی.  دواتر نێردراوە بۆ خوێندنگەی گۆردۆنستۆن كە خوێندنگەیەكی ناوخۆیی بووە لە سكۆتلەندا، چارلز ئەم ماوەی ژیانی خۆی وەكو "دۆزەخ" ناودەبات، كە تێیدا توشی تەنیایی‌و قسەڵۆك بووەتەوە، تا ئەو رادەی ئەم ماوەیەی ژیانی بە "حوكمی زیندانیكردن" پێناسە دەكات.  چارلز جارێكی تر نەریتی باوی خێزانی شاهانەی شكاندووە، ئەوەش كاتێك بووە كە چووە بۆ كۆلیژی (ترینیتی) لە كامبردج بۆ خوێندنی زانستی شوێنەوارناسی‌و ئەنسرۆپۆلۆجیا، بەڵام دواتر رشتەی خۆی گۆڕیوە بۆ مێژوو.  لەماوەی خوێندنیدا، چارلز بە فەرمی وەكو شازادەی ویڵز دانراوە، ئەمە نازناوێكە كە بەشێوەیەكی نەریتی وەكو میراتگری تەختی شاهانە لە ئاهەنگێكی گەورەدا لە ساڵی 1969دا وەریگرتووە، ئەمەش دوای بەسەربردنی (9) هەفتە لە یەكێك لە زانكۆكانی ویڵز، وەكو خۆی دەڵێ لەو ماوەیەدا لەوێ بەشێوەیەكی نیمچە رۆژانە روبەڕووی ناڕەزایەتی نەتەوە پەرەستەكان بوەتەوە، بەڵام ساڵی دواتر بووە بە یەكەم شازادەی جێنشینی بەریتانیا كە بڕوانامەی زانكۆی بەدەستهێناوە.  وەكو زۆرێك لە ئەندامانی پێشووی خێزانی شاهانە، چارلز چوەتە ریزی هێزە چەكدارەكان، لە سەرەتادا لە ساڵی 1971 چوەتە هێزی ئاسمانی شاهانە‌و دواتریش بۆ هێزی دەریایی، پلەی سەربازی بەرزبوەتەوە تا بووە بە فەرماندەی پاككردنەوەی مین (ئێچ. ئێم. ئێست برۆننگتۆن)، لە ساڵی 1976 خزمەتی سەربازی تەواوكردووە.  لەسەردەمی لاوێتیدا وێنەیەك بۆ چارلز دروستكراوە كە وێنەی شازادەیەكی وەرزشكارە‌و حەزی بە یاری خلیسكێنەی سەر بەفر‌و سواربوونی شەپۆلەكانی دەریاو ژێرئاوگەڕیی هەیە، هەروەك ئارەزووی یاری ئەسپسواریی كردووە‌و لە زۆر  پێشبڕكێدا ئەسپسواریدا بەشداری كردووە.  ساڵی 1979دا مامی گەورەی چارلز كە ناوی لۆرد (مۆنتباتن) بووە لە تەقینەوەیەكی سوپای كۆماری ئیرلەندا كوژراوە، ئەم رووداوە زۆر كاریگەری هەبووە لەسەری. لەبارەی ئەم رووداوە وتویەتی:" پێدەچێت بناغەی هەموو ئەو شتانەی كە لەژیاندا شانازییان پێوە دەكەین، بەشێوەیەك داڕمابێت كە نەتوانین چاكی بكەینەوە".  كاتێك هێزی دەریایی لە ساڵی 1976دا بەجێهێشتووە، بەدوای رۆڵێكدا گەڕاوە لەناو ژیانی گشتیدا، ئەمە لەسەردەمێكدا كە هیچ ئەركێكی دەستوریی روون بۆ شوێنگرەوەی تەختی شاهانە دیاری نەكراوە، ئەو لەوبارەیەوە وتویەتی" ئەمە كارێكە كە لەگەڵ تێپەڕبوونی كاتدا دەبێت خۆی دروستی بكات".  مۆتەكەی خاتوو دیانا ! بۆ زۆر كەس لە بەریتانیا‌و دەرەوەش ناوی چارلز هەمیشە بەستراوەتەوە بە هاوسەرگیرییە شومەكەی لەگەڵ خاتوو (دیانا سبنسر)‌و پەیوەندییەكەی لەگەڵ (كامێلا باركەر بولز)ی خۆشەویستی ژیانی.  كاتێك چارلز لەگەڵ دیانا لە ساڵی 1981دا هاوسەرگیری كرد، نزیكەی (750 ملیۆن) كەس لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە لەسەرتاسەری جیهان تەماشای ئاهەنگەكەیان كرد، وا دەركەوت دیانا باشترین بژاردەی چارلز بێت.  لەسەرەتاوە هەموو شتێك بە باشی تێپەڕی‌و لە ساڵانی 1982و 1984دا دوو منداڵیان بوو (ولیام‌و هاری)، بەڵام لە پشتی پەردەوە هاوسەرگیرییەكە دوچاری چەندین كێشە بووەوە، دیانا بەرپرسیارێتی داڕوخانی تەواوەتی هاوسەرگیرییەكەی لە ساڵی 1992دا خستە ئەستۆی (كامێلا)وە، لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا وتی" لەم هاوسەرگیرییەدا سێ كەس هەبوون"، ئەمە وەكو ئاماژەیەك بۆ كامێلای خۆشەویستی چارلز.  بەڵام چارلز دەیوت ئەو هێشتا وەفادارە بۆ دیانا "تا داڕمانی هاوسەرگیرییەكە بەشێوەی كۆتایی". كارەكە لە ساڵی 1996دا بە جیابونەوەی چارلز‌و دیانا كۆتایی هات.  كاتێك دیانا لە رووداوێكی هاوتوچۆدا لە پاریس لە ساڵی 1997دا گیانی لەدەستدا، لە میدیاكانەوە چارلز‌و كامێلا روبەڕووی شەپۆلێكی بەهێزی رەخنە بونەوە‌و بەمەش ئاستی جەماوەریی چارلز دابەزی.  سەرباری ئەوەی هێشتا بەراورد بە دایكی ئاستی جەماوەریی هەر لاواز بوو، بەڵام لە ساڵانی دواتردا وردە وردە وێنای لەناو رایگشتیدا هەندێك باشتر بوو. ساڵی 2005 دواجار چارلز هاوسەرگیری لەگەڵ كامێلای خۆشەویستی كرد‌و بەهۆی مامەڵەی ساكارو خاكیانەی خۆیەوە، كامێلا بەشێوەیەكی خێرا لەناو رایگشتیدا قبوڵكرا.  بەڵام سەرباری ئەمەش هێشتا مۆتەكەی دیانا بەشێوەیەكی بەردەوام چارلز راوەدوو دەنێت، ئەمەش بەهۆی ئەوەی خەڵك بایەخێكی زۆریان بۆ وردەكاری ژیانی دیانا هەیە، لەم ساڵانەی دوایدا ژیانی شازادەی كۆچكردوو بابەتی فیلمێكی گەورەو شانۆیەك بوو لە (برۆدوەی)، زنجیرە تەلەفزیۆنیی بەناوبانگی (زە كراون) كە بەرهەمی نێتفلێكس بوو، سەرەنجی خستبووە سەر پەیوەندی ئەو جوتە هاوسەرە.  سوكایەتیكردن بە میدیاكان كاتێك میدیاكان سەرەنجیان خستە سەر پەیوەندییەكانی، مامەڵەی چارلز لەگەڵ میدیاكاراندا گرژی تێكەوت، هەوڵی نەدەدا بێڕێزیكردنەكانی بەو وێنەگرانە بشارێتەوە كە شوێن كەسە بەناوبانگەكان دەكەون (پاپارازییەكان). ساڵی 1994 وتی" بەڕاستی من نازانم رۆڵی مەیمونی سەماكەر بگێڕم. من كەسێكم بایەخی بە ژیانی تایبەتی خۆم دەدەم".  لە میانی وێنەگرتنێكی پشووی خلیسكێنەی سەر بەفردا لە  ساڵی 2005دا، دەنگی چارلز بیسترا كاتێك دەزگاكانی راگەیاندنی بە كەسانی "خوێناوی" ناوبردو بە پەیامنێری كاروباری شاهانەی تۆڕی هەواڵی (BBC)ی وت" ناتوانم بەرگەی ئەو پیاوە بگرم، زۆر ترسناكە".  كاتێك میدیاكان سەرەنجیان خستبووە سەر ژیانی تایبەتی چارلز، ئەو هەوڵیدەدا لەبارەی پرسە كۆمەڵایەتیی‌و رۆحییەكانەوە قسە بكات، هەرگیز شەرمی لە دەربڕینی ئەو بابەتانە نەدەكرد كە خۆی بۆی گرنگ بوو.  بەڵام بەهۆی هەندێ كاری وەكو دامەزراندنی براندنی (دەچی ئۆریجناڵز)ی بازرگانییەوە كە بانگەشەی بۆ خۆراكە ئۆرگانییەكان دەكرد‌و قسەكەی لەبارەی ئەوەی لەگەڵ درەختەكانی گفتوگۆ دەكات‌و تەوقەیان لەگەڵ دەكات، جارێكی تر كەوتەوە بەر سەرەنجی میدیاكان‌و وەكو كەسێك ناویان برد كە هەڵسوكەوتی نامۆ دەكات‌و بۆ ئەوە باشە ببێت بە جوتیار نەك شازادە.  هەروەك روبەڕووی رەخنە بووەوە بەهۆی تێڕوانینە راشكاوەكانی سەبارەت بە ئەندازیاری تەلارسازیی، جارێك پاشكۆی هاوچەرخی گەلەری نیشتمانی لەندەنی بە "زیپكە" ناوبرد، هەروەها بەهۆی بانگەشەكردنی بۆ دەرمانی جێگرەوە، بەكەسێكی قۆڵبڕ ناوی هێنرا.  بەمدواییە میدیاكان تیری رەخنەكانیان لەسەر چارلز هەڵگرت‌و ئاڕاستەی كوڕەكەی (شازادە هاری)یان كرد، بەڵام هێشتاش بەتەواوەتی رەخنەكانیان لەسەر چارلز رانەگرتووە.  مانگی حوزەیرانی رابردوو میدیاكان رایانگەیاند، چارلز كەوتوەتە ناكۆكیی لەگەڵ سیاسەتەكانی حكومەتی بەریتانیا سەبارەت بە دیپۆرتكردنی پەنابەران بۆ رواندا، وەكو باسدەكرا شازادە چارلز ئەم هەنگاوەی بە "ترسناك" ناوبردووە‌و ئەمەش رەخنەی وەزیرو میدیاكانی بەدوای خۆیدا هێناوە. رۆژنامەی (دەیلی میل) لە سەروتاری خۆیدا لەبارەی هەڵوێستەكەی چارلزەوە نوسی " ئەگەر زۆر وریا نەبێت، ئەوانەی ناكۆكن لەگەڵیدا سەبارەت بە دەستوەردانە سیاسییەكانی، رەنگە بگەنە ئەو بڕوایەی چیتر پادشایەتی دەستوریی بەریتانیا شایستەی مانەوە نییە".  بایەخدان بە خەڵك  لایەنگرەكانی دەڵێن، هەڵوێستەكانی پادشای نوێ دەرخەری ئەوەن پادشا پیاوێكی جدیە‌و بایەخ بە گەلەكەی دەدات، بەلای هەندێك كەسەوە چارلز روبەڕووی ئەركێكی سەخت دەبێتەوە، ئەمەش لەنێوان تۆمەتباركردنی بە دەستوەردان لە كاروباری سیاسی لەلایەك‌و تۆمەتباركردنی بەوەی شازادەیەكی نازدارەو بایەخ بە كەسانی تر نادات لەلایەكی تر.  ساڵی 2021 شازادە چارلز لە گفتوگۆیەكی تەلەفزیۆنیدا وتی" بۆچی پێتان وایە من بەدرێژایی ئەو هەموو ساڵانە ئەم كارانەم  كردووە؟ چونكە من بایەخ بە نەوەی داهاتوو دەدەم‌و هەر بەوشێوەیەش دەمێنمەوە".  لە حەفتاكانی سەدەی رابردوودا لەماوەی داڕمانی ئابوری بەریتانیادا، چارلز پاداشتی كۆتایی خزمەتەكەی لە هێزی دەریایی كە بڕەكەی (7 هەزارو 400) جونەیهی ئەستەرلینی بووە، بەخشیی، لە قۆناغی دواتریشدا كە ئاژاوە‌و بێكاری لە زۆرێك لە شارەكانی بەریتانیا زیادی كردووە، ئەو كۆمەڵە خێرخوازییەكەی دروستكردووە بۆ یارمەتیدانی گەنجە بێكارەكان بۆ ئەوەی كاری بازرگانی تایبەت بە خۆیان بنیاد بنێن.  یەكێك لە دیاترین ئەو بوارانەی كە پادشای نوێی بەریتانیا بایەخی پێدەدات پرسی ژینگەیە، ئەو ئێستا ئیتر دەتوانێت شانازی بكات بە دەستكەوتی خۆیەوە كاتێك سەركردەكانی جیهان وەڵامی داواكارییەكەیان داوەتەوە بۆ پێویستی روبەڕوبونەوەی قەیرانی گۆڕانكاریی كەشوهەوا.  سەرچاوەی خۆشبەختیی دوور لە ئەركەكانی لە كۆشكی شاهانە‌و چالاكییە كۆمەڵایەتییەكانی، چارلز خۆشترین كاتەكانی لە باخچەی ماڵەكەی لە هایگرۆڤ لە خۆرئاوای بەریتانیا بەسەردەبات، یان وەكو كۆچكردووی دایكی لەناو موڵكەكانی خێزانی شاهانەدا لە سكۆتلەندا پیادەڕەوی دەكات‌و ماسی دەگرێت‌و بە رەنگی ئاویی وێنەدەكێشێت.  ئەو حەزی لە هونەرەكانیش هەیە، بەتایبەتی كارەكانی شكسپیرو ئۆپراو لیۆنارد كوهین.  یاریدەدەرەكانی دەڵێن حەزی بە نوكتەو قسەی خۆش هەیە، بەڵام  بەخێرایی هەڵدەچێت‌و داواكاری زۆرە، یاریدەدەرەكانی ئەو تۆمەتانە رەتدەكەنەوە كە باسلەوە دەكەن چارلز حەزی بە سیماكانی خۆشگوزەرانییە، بەڵام دەڵێن باوەڕی وایە ئەگەر پێویستی كرد دەبێت سروشتی فەخامەتی شاهانە دەربكەوێت.   

شیكاری: درەو # لە هەرێمی کوردستان نزیکەی (1.9 ملیۆن) ئۆتۆمبێل هەیە، کە (51%)ی لە پارێزگای هەولێر و (34%)ی لە سلێمانی و (15%)ی لە پارێزگای دهۆکە. # هەرێم ڕۆژانە پێویستی بە (5 ملیۆن) لیتر هەیە، واتە هەولێر (2.5 ملیۆن) و سلێمانی (1.6 ملیۆن) و دهۆک (754 هەزار) لیتر بەنزینیان دەوێت. # پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم ئەگەر هەموو هێزی خۆیان بخەنەگەڕ و نەوتی خاویان بدرێتی، دەتوانن ڕۆژانە زیاتر لە (8.6 ملیۆن) لیتر بەنزین بەرهەم بهێنن.  # ئەو نەوتە خاوەی حکومەتی هەرێم لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵ بە پاڵاوگەکانی داوە، تێکڕای ڕۆژانەی (3.9 ملیۆن) لیتر بووە، (21%)ی بەنزینی لێ بەرهەم هاتووە کە تەنها (835 هەزار) لیتر و (17%)ی خواستی ناوخۆ پڕ دەکاتەوە. یەکەم؛ ژمارەی و جۆری ئۆتۆمبێل پێداویستی بەنزین لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بەپێی ئامارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هاتووچۆی هەرێمی کوردستان، لە سێ پارێزگاکەی هەرێم زیاتر لە (ملیۆنێک و 915 هەزار) ئۆتۆمبێل هەن. سەرباری (19 هەزار) ئۆتۆمبێلی بێ سەرەتا و ئۆتۆمبێلەکانی وەزارەتی پێشمەرگە کە لە ئامارەکەدا تۆمارنەکراون، ژمارە و جۆرەکانی ئۆتۆمبێلی تۆمارکراو لە هەرێمی کوردستان بەمشێوەیەیە (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)).  بەشی هەرە زۆری ئەو ئۆتۆمبێلانە بە بەنزین و بەشێکی کەمیشیان بە گازوایل کار دەکەن و بەپێی وتەی (وەزیری پێشووی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان/ کەمال ئەتروشی) "هەرێمی کوردستان رۆژانە پێویستی بە (5 ملیۆن) لیتر بەنزینە، لەو بڕە تەنیا نزیکەی (1 ملیۆن) لیتر بەرهەمی نێوخۆییە و ئەوی دیکەی هاوردە دەکرێت". هاوکات بە وتەی (ئەحمەد محەمەد/ گوتەبێژی دەستەی ژینگەی هەرێمی کوردستان) "بەپێی ئەو زانیارییانەی لای ئێمە هەیە، لە هەرێمی کوردستاندا رۆژانە نزیکەی (7 ملیۆن) لیتر بەنزین و گازوایل دەسووتێندرێن". ئەگەر هەرێمی کوردستان ڕۆژانە پێویستی بە (5 ملیۆن) لیتر بەنزین بێت ئەوا پارێزگای هەولێر ڕۆژانە پێویستی بە (2 ملیۆن و 571 هەزارو 409) لیتر بەنزین دەبێت بەو پێیەی زۆرترین ژمارەی ئۆتۆمبێل لە هەرێمی کوردستان دەکەوێتە ئەو پارێزگایەوە، پارێزگای سلێمانیش پێویستی بە (1 ملیۆن و 674 هەزارو 609) لیتر و پارێزگای دهۆکیش ڕۆژانە پێویستی بە (753 هەزارو 981) لیتر بەنزین هەیە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)). دووەم؛ توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بەرهەم هێنانی بەنزین لە ئێستادا پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان ژمارەیان (4) پاڵاوگەی فەرمییە، پێکەوە ڕۆژانە توانای پاڵاوتنی (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاویان هەیە، بۆ بەرهەمهێنانی پێداویستییەکانی سوتەمەنی و وزە، ئەوانیش بریتین لە؛ 1.     پاڵاوگەی کار (کەڵەک یان کەورگۆسک) 2.    پاڵاوگەی بازیان 3.    پاڵاوگەی لاناز  4.    پاڵاوگه‌ی تاوکێ بەڵام لێرەدا دەبێت ئاماژە بەوە بدەین کە ئەو نەوتە خاوەی پاڵاوگەکانی هەرێمی کوردستان دەیپاڵێون بەگشتی هەر بەرمیلێک نەوتی خاو بە ڕێژەی (21.23%) بەنزینی لێ بەرهەم دەهێنرێت _ بەشێوەیەکی ڕێژەیی  و دەکرێت بەپێی جۆری نەوتەکە گۆڕانکاری لەو ڕێژەیە ڕووبدات_  و بەرهەمەکانی دیکەی بریتین لە (دیزڵ، نەوتی ڕەش، نەوتی سپی، بەنزینی و فڕۆکە و گازی ماڵان ...) بەرهەم دەهێنرێت.  کەواتە سەرجەم پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم کە (4) پاڵاوگەن، ئەگەر بە سەرجەم توانای خۆیانەوە کاربکەن و ڕۆژانە (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو پاڵاوتە بکەن _ئەگەر بەرمیلێک نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر وەک لە ستانداردی جیهاندا دەستنیشان کراوە_ ئەوا پاڵاوگەکان ڕۆژانە توانای پاوڵاتنی (40 ملیۆن و 704 هەزار) لیتر نەوتی خاویان دەبێت، لەو بڕەش ئەگەر (21.23%)ی بەرهەمەکەیان بریتی بێت لە بەنزین، ئەوا دەریدەخات کە دەتوانن بڕی (8 ملیۆن و 641 هەزار و 459) لیتر بەنزین بەرهەم بهێنن  کە بڕی (3 ملیۆن و 641 هەزار و 459) لیتری زیاترە لە خواستی ناوخۆ لە ئەو سوتەمەنییە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) سێیەم؛ پاڵپشتی حکومەتی هەرێم لە پاڵاوگە نەوتییەکان بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ  بەپێی دواین ڕاپۆرتی دیلۆیت بۆ وردبینی نەوتی هەرێم کە لە مانگی (تەموزی 2022) بڵاوی کردەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی (1ی کانونی دووەمی 2022 تا 31ی ئازاری 2022)، واتە لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا تەنها بڕی (2 ملیۆن و 226 هەزار و 83) بەرمیل نەوتی خاوی ڕادەستی پاڵاوگە نەوتییەکان کردووە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان. واتە ڕۆژانە (24 هەزار و 734) بەرمیل نەوتی خاوی ڕادەستی پاڵاوگەکان کردووە، خۆ ئەگەر هەر بەرمیلێکی نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر بەپێی ستانداردی جیهانی _وەک پێشتریش ئاماژەمان پێدا_ ئەوا پاڵپشتییەکە بە لیتر دەکاتە (3 ملیۆن و 932 هەزار 747) نەوتی خاو، لەو بڕەش ئەگەر (21.23%)ی لە پاڵاوگەکان بەنزینی لێ بەرهەم بهێنرێت، ئەوا تەنها بڕی (834 هەزار و 922) لیتری دەمێنێتەوە بۆ پڕکردنەوەی سەرجەم پێداویستییەکانی ناوخۆ کە یەک لەسەر پێنجی ناکات و و (17%)ی خواست پڕ دەکاتەوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) سەرچاوە؛ -    درەو میدیا، نرخی بەنزین گیرفانی شۆفێرانی تەکاندووە، 25/8/2021؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=8788 https://govkrd.b-cdn.net/Government%20Open%20Data/Deloitte%20Reports/Deloitte%20Reports%202022/RCOG%20Q1%202022%20Report%20on%20Oil%20and%20Gas%20review.pdf -    درەو میدیا، پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان، 28/2/2022؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9777 -    درەو میدیا، توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم بۆ بەرهەمهێنانی نەوتی سپی، 28/2/2022؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10990 -    دیلۆیت، بەرهەمی نەوت و هەناردە و بەکاربردن و داهات لە ماوەی ١ی کانونی دووەمی ٢٠٢٢ تاکو ٣١ی ئاداری ٢٠٢٢ (وەرزی یەکەم)، تەموزی 2022؛  

راپۆرت: درەو دارایی یەكێتی لە (باوڵ)ەكەی دلێری سەید مەجیدەوە دەستیپێكرد، ئێستا كەوتوەتە ناو قاسەكەی شێخ ئەحمەدی نۆكانەوە، سەرۆكی یەكێتی بەدوای هۆكاری كەمبونەوەی داهاتەكانی حكومەتدا دەگەڕێت لە سنوری ئیدارەی سلێمانی، هەڵمەتێكی دەستپێكردووە، زۆرینەی ئەوانەی گیراون كاریان بۆ ئیدارەی گشتی حزبەكەی كردووە. دەستی ئیدارەی گشتی یەكێتی لەناو ئابوری سلێمانیدایە، تۆڕەكەی بافڵ تاڵەبانی تەنیا ماسییە بچوكەكان دەگرێت یان دەگاتە سەر نەهەنگەكانیش ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. دۆخی دارایی  بەمدواییە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان هەڵمەتێكی دەستپێكردووە بۆ دەستگیركردنی ئەوانەی مامەڵە بە زەوی‌و زارەوە دەكەن لە سنوری ئیدارەی سلێمانی، زۆرینەی ئەوانەی لەم كەیسەدا تێوەگلاون ئەوانەن كە كاریان بۆ ئیدارەی گشتی یەكێتیی كردووە. بافڵ تاڵەبانی نیگەرانە لە خراپی دۆخی دارایی سلێمانی‌و دەڵێ داهاتی سنورەكە بەشی خەرجییەكانی ناكات، رۆژی 10ی ئاب لە كۆبونەوەی كەسی یەكەمی حزبە سیاسییەكان لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم ناڕەزایەتی دەربڕی‌و هەڕەشەی كشانەوەی یەكێتی كرد لە حكومەت، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا داهاتی سنورەكە بەشی خەرجییەكانی ناكات یاخود ئیدارەی گشتی یەكێتی ئابوری سلێمانی كون كردووە‌و داهاتەكان ناگەڕێنەوە بۆ خەزێنەی حكومەت؟ رۆژی 4ی ئەم مانگە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت لەگەڵ بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتییەكانی سلێمانی كۆبووەوە، بەرپرسیارێتی راوەستانی پرۆژەكانی لە سنورەكە خستە ئەستۆی بەڕێوەبەرەكانەوە، زۆرینەی بەڕێوەبەرە گشتییەكان لە سلێمانی سەربە یەكێتین‌و زیاتر فەرمان لە ئیدارەی گشتی یەكێتیی وەردەگرن وەك ئەوەی فەرمان لە حكومەت وەربگرن. ئەو هەڵمەتەی كە كوڕەكانی تاڵەبانی بەمدواییە دەستیان پێكردووە وا وێنا دەكرێت تەنیا تۆڕێك بێت بۆ گرتنی ماسییە بچوكەكان‌و كەمپەینێكی میدیایی بێت بۆ راكێشانی سەرەنجی رایگشتی بەلای خۆیاندا، چونكە رزگاركردنی ئابوری سلێمانی لە قۆرخكاری بەر لە هەرشتێك پێویستی بەوەیە دەستی ئیدارەی گشتی‌و بەرپرسانی یەكێتیی لەناو بازاڕو پرۆژەكان بهێنرێتە دەرەوە. ئێستا لە سلێمانی‌و سنوری دەسەڵاتی یەكێتیدا رۆژانە سەرمایەداری نوێ سەردەردەهێنێت، لەبەرامبەریشدا زۆرینەی خەڵك رۆژ لەدوای رۆژ بارودۆخی گوزەرانیان خراپتر دەبێت، ئەمە دۆخێكە لە ناوچەیەكدا كە بەناوچەی ناڕەزایەتی‌و خۆپیشاندانەكان ناوبانگی دەركردووە‌و چارەسەركردنی پێویستی بە گۆڕانكاری ریشەیی هەیە. دەستی یەكێتی لە ئابوری سلێمانیدا بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، تێكڕای داهاتی مەكتەبی دارایی یەكێتی بەر لە رووداوەكانی 8ی تەموزی 2021 مانگانە گەیشتوەتە (7 بۆ 8) ملیۆن دۆلار، زانیارییە نافەرمییەكان باسلەوە دەكەن ئێستا تێكڕای داهاتی مانگانەی مەكتەبی دارایی یەكێتی بۆ نزیكەی (15  ملیۆن) دۆلار بەرزبوەتەوە. ئیدارەی گشتی یەكێتی بەرپرسی سەرجەم پرۆژە ئابورییەكانی یەكێتییە‌و سەربە مەكتەبی داراییە، (شێخ ئەحمەدی نۆكان)ی بەرپرسی مەكتەبی دارایی‌و ئیدارەی گشتییە، ئیدارەی گشتیی  مانگانە داهاتەكان كۆدەكاتەوە‌و رادەستی مەكتەبی دارایی دەكات، مەكتەبی دارایی لەسەر داوای سەرۆكی حزب خەرجییەكان دەكات.  دارایی ئیدارەی گشتی یەكێتی لە چەند سەرچاوەیەكەوە دێت كە ئەمانەن:  •    داهاتی كۆمپانیاو بازرگانەكانی یەكێتی لە دەروازە سنورییەكان •    داهاتی بەكرێدانی موڵكەكانی یەكێتیی •    داهاتی پشكی یەكێتی لە بازرگانی فڕۆكەخانەكان •    داهاتی ئیشوكارەكانی یەكێتی لەناو بازاڕ •    داهات‌و پشكی یەكێتی لە گرێبەستەكانی نەوت‌و غاز‌و بەنزین‌و كارگەكان •    داهات‌و پشكی یەكێتی لە پرۆژەكانی نیشتەجێبوون‌و بەنزینخانەكان‌و مامەڵەی زەوی‌و زار بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، ساڵی 2007 بەهای كۆمپانیای نۆكان بە پارەی كاش‌و موڵك‌و ماڵ‌و پرۆژەكانییەوە بڕی (10 ملیار) دۆلار بووە، بەڵام لە ساڵی 2020دا بەهای كۆمپانیای نۆكان دابەزیوە بۆ (200 بۆ 300) ملیۆن دۆلار. لەسەردەمی هاوسەرۆكایەتییەكەی یەكێتیدا دوو هاوسەرۆكەكە باوەڕیانوابووە لەدوای نەخۆشكەوتن‌و كۆچی دوایی مام جەلالەوە بڕێكی زۆری پارەی یەكێتی دیارنەماوەو رەوانەی (دوبەی- لەندەن- سویسرا- یۆنان) كراوە، ئەمانەش هەموو داهاتی سنوری ئیدارەی سلێمانی پێكدەهێنن. یەكێتی‌و داراییەكەی سەرەتای بە كۆمپانیابوونی حزب لە هەرێمی كوردستان بۆ ساڵی 1992 دەگەڕێتەوە، ئەوكات جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووی یەكێتیی یەكەم كەس بووە بیری لەوەكردوەتەوە حزب كۆمپانیای هەبێت‌و بتوانێت جیاواز لە حكومەت لەڕێگەی بارزگانییەوە ئابوری خۆی بەهێز بكات، وەكو باسدەكرێت لەم بیرۆكەیەدا تاڵەبانی باوك سەرسام بووە بە رێكخراوی (رزگاریخوازی فەلەستین) كە ئەوكات خاوەنی ئابورییەكی گەورە بووە. یەكێتی لەسەرەتای نەوەدەكانی سەدەی رابردوو كۆمپانیای (نۆكان)ی دروستكرد، (نۆكان) تەنیا كۆمپانیایەك نەبوو، دواتر بوو بە زنجیرەیەك كۆمپانیا، بۆ نمونە لە كەرتی بیناسازیدا نۆكان ژمارەیەك كۆمپانیای دروستكردبوو بەناوەكانی (راز، دەرگەزێن، توژەڵە، رەزگە، قوباد، شكۆفە، رێكۆ، چیا، ئیرۆن)‌و چەندین كۆمپانیای تر كە ساڵانە پارەیەكی زۆریان بۆ مەكتەبی دارایی یەكێتی پەیدا دەكرد. كە نەوتیش دۆزرایەوە، كۆمپانیای نۆكان لە كەرتی وزەدا ژمارەیەك كۆمپانیای تری دروستكرد، لەوانە (مەهد، وزە، زەوی، باوان)‌و چەند كۆمپانیایەكی تر كە لەبواری نەوتدا كاریان دەكرد‌و پارەیەكی زۆریان بۆ مەكتەبی دارایی یەكێتی كۆدەكردەوە. كاتێك قسەوباس لەسەر كۆمپانیاكانی حزب زیادیان كرد، هاوكات لەگەڵ ململانێ ناوخۆییەكان لەسەر دارایی  یەكێتی، كۆمپانیای نۆكان بیری لە دروستكردنی كۆمپانیایەكی ئەمنی كردەوە بەناوی (داهۆڵ) بۆ پارێزكاریكردن لە زنجیرە كۆمپانیاكانی، ئەم هێزە ئەمنییەی ئیدارەی گشتی یەكێتی ئێستاش ماوە‌و دەوترێت هێزەكە لە (300) كەس پێكدێت.  كۆمپانیای نۆكان چووە ناو بواری بازرگانی ئۆتۆمبیلیشەوە، لەم بوارەدا كۆمپانیایەكی دروستكرد بەناوی (كارزۆن)، ئەم كۆمپانیایە ئۆتۆمبیلی بۆ سنوری زۆنی سەوز هاوردە دەكرد‌و ساڵانە پارەیەكی زۆری بۆ مەكتەبی دارایی یەكێتی دابین دەكرد. تاوەكو ساڵی 2016، نۆكان كۆمەڵێك كۆمپانیای تری دروستكرد كە لە بوارە جیاجیاكاندا كاریان دەكرد لەوانە (هوما، كەڕنت، كوردستان، سایكس، نزار، هێزنگ، دیوتی فری، غازكۆ). بەپێی زانیارییە نافەرمییەكان، تاوەكو ساڵی 2016 كۆمپانیای نۆكان (16) كارگەی هەبووە كە لەبواری پیشەسازی لەوانە دروستكردنی (PVC)‌و خشتی سورو بەرهەمهێنانی خوێ‌و دروستكردنی جلوبەرگ‌و چەند بوارێكی تر. نۆكان چەندین پرۆژەی تری لەناو شاری سلێمانیدا هەبوو لە كەرتی هۆتێل‌و چێشتخانەكاندا، لەوانە (ئاشتی، سلێمانی پاڵاس، ئەزمەڕ پاڵاس، میر، گوندی گەشتیاری دابان). لە كەرتی فڕۆكەوانیشدا، كۆمپانیای نۆكانی یەكێتی جێ پەنجەی خۆی دانا‌و دوو كۆمپانیای بەناوەكانی (ئەزمەڕ ئایەر)‌و (هۆما تراڤڵ) دروستكرد. ئەمە جگە لە كۆمپانیاكانی بواری نەوت‌و سكیوریتی‌و هێڵی ئینتەرنێت‌و جگەرەو بوارەكانی تر. كۆمپانیای نۆكان راستەوخۆ لەلایەن ئیدارەی گشتی یەكێتییەوە بەڕێوەدەبرا، گرێبەستی پرۆژەكانی وەردەگرت، ئابورییەكی گەورەی بۆ حزب دروستكرد. ئابوری یەكێتی لەدوای ساڵی 2000‌و دروستبوونی باڵی ریفۆرمەوە لەناو یەكێتی زیاتر سەرەنجی كەوتەسەر وەكو بابەتێكی كێشەلەسەر، دوای نەخۆشكەوتنی جەلال تاڵەبانی سكرتێری گشتی یەكێتی‌و دوركەوتنەوەی لە شانۆی سیاسی، ساڵی 2016 یەكێتی دابەش بوو بەسەر دوو جەمسەردا، جەمسەری هیرۆ ئیبراهیم ئەحمەدی هاوسەری تاڵەبانی‌و جەمسەری كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری یەكەمی‌و بەرهەم ساڵحی جێگری دووەمی سكرتێر گشتی، دوو جێگرەكەی سكرتێر رەوتێكیان لەناو یەكێتیدا بەناوی "ناوەندی بڕیار" راگەیاند، یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی نێوان هەردوو جەمسەرەكە، دارایی حزب بوو. ئەوكات باڵی ناوەندی بڕیار لە بەیاننامەیەكدا باڵی هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەدو ماڵباتی تاڵەبانییان تۆمەتباركرد بەوەی یەكێتییان كردووە بە هێزێك بۆ "تاڵانكردنی نەوت‌و هەڵلوشینی سەروەت‌و سامانی خەڵك"‌و دارایی یەكێتییان بۆخۆیان كۆنترۆڵكردووە. كۆتا رۆژەكانی 2019، یەكێتی كۆنگرەی چوارەمی خۆی بەست، لەم كۆنگرەیەدا دەستكاری مەكتەبی دارایی حزب نەكراو وەكو خۆی لای (دلێری سەید مەجید) مایەوە، بەڵام دوای كۆنگرە كاتێك سیستەمی هاوسەرۆكایەتیی جێگیركرا، دوو هاوسەرۆكەكە (بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگیی) كە یەكەمیان كوڕە گەورەی تاڵەبانی‌و دووەمیان برازای بوو، دەستیان كرد بە گەڕان بەدوای دارایی یەكێتیدا، بۆ ئەمەش سەرەتا لیژنەیەكی سێ كەسییان دروستكرد، لیژنە سێ كەسییەكە پێكهاتبوو لە (هاوڕێ دارۆ شێخ  نوری- دانا دۆغرمەچی- هیوا ئاوات)، ئەم لیژنەیە شوێنی ئیدارەی گشتی گرتەوە‌و ئەمە بوو بە سەرەتای دوركەوتنەوەی (دلێری سەید مەجید) لە كاروباری ئیدارەی گشتی.   ئەوانەی ئەو سەردەمە ئاگاداری كاروباری دوو هاوسەرۆكەكە بوون دەڵێن، هێندە مكوڕبوون لە جڵەوكردنی ئابوری یەكێتی لەدەستی خۆیاندا تەنانەت زیندانیان لە قەلاچوالان ئامادەكردووە بۆ دەستگیركردنی بەرپرسانی پێشووی ئیدارەی گشتی‌و ئاشكراكردنی داراییەكانی یەكێتی لەناوەوە‌و دەرەوەی وڵات، یەكێك لەوانەی كە هاوسەرۆكەكان گومانیان لەسەر هەبووە (شێخ ئەحمەدی نۆكان) بووە.  تاوەكو رووداوەكانی 8ی تەموزی 2021 كە ناكۆكی نێوان دوو هاوسەرۆكەكە تەقییەوە، لیژنە سێ كەسییەكە كاروباری ئیدارەی گشتیی یەكێتییان بەڕێوەدەبرد، دوای 8ی تەموز لیژنەكە هەڵوەشایەوە، دوانیان وازیان هێنا‌و یەكێكیان مایەوە‌و بوو بە راوێژكاری بافڵ تاڵەبانی بۆ كاروباری دارایی.  بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، لەو ماوەیەدا كە كاریان كردووە، لیژنە سێ كەسییەكەی هەندێك سەرەداویان لەبارەی دارایی یەكێتی‌و موڵك‌و ماڵ‌و سامانەكەی كۆكردوەتەوە، بەڵام نەیانتوانیوە جڵەوی دارایی یەكێتی بەتەواوەتی بخەنەوە دەستی هاوسەرۆكەكان، چونكە زۆرینەی مۆڵكەكان بەناوی (دلێری سەید مەجید)ەوە بووە‌و ئەمانە هێشتا هەر بەناوی ئەوەوە ماونەتەوە‌و تەحویل نەكراون.  لە باوڵەكەی دلێرەوە بۆ قاسەكەی شێخ ئەحمەد دلێری سەید مەجید كە لە سەرەتای هەشتاكانی سەدەی رابردووەوە بەرپرسیارێتی دارایی یەكێتی گرتوەتەدەست، سەرەتا دارایی یەكێتی لە (باوڵ)ێكدا هەڵگرتووە، بەڵام دوای راپەڕین‌و شەڕی ناوخۆ كە سەرچاوەی دارایی یەكێتی گەورەتر بووە ئیتر باوڵەكەی فڕێداوە‌و نازناوی "پیاوی پارەكە"ی پێدراوە.  لە كۆنگرەی چوارەمەوە، پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی بەجۆرێك دەستكاریی كرا، ئەو كەسانەی كە پۆستی بەرپرسی مەكتەبەكان  وەردەگرن دەبێت كەسانێك بن كە ئەندامی مەكتەبی سیاسی بن، دلێری سەید مەجید لە كۆنگرەی چوارەمدا بوو بە ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی، بۆیە چاوەڕوانكراو بوو پۆستی بەرپرسی ئیدارەی گشتیی لێوەربگرێتەوە. لەدوای دوركەوتنەوەی (دلێر سەید مەجید)‌و كۆتایهاتنی كاری لیژنە سێ كەسییەكەی دوای كۆنگرەی چوارەم‌و رووداوەكانی 8ی تەموز، سەردەمێكی نوێ دەستیپێكرد كە لەڕووی داراییەوە دەتوانرێت ناوی لێبنرێت سەردەمی (شێخ ئەحمەدی نۆكان). ئێستا شێخ ئەحمەد بەرپرسی مەكتەبی دارایی‌و هاوكات ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتییە، ئەم پیاوە سەرەتای كاركردنی لەناو یەكێتیدا بە كاركردن لە بەشی دابینكردنی (ئازوقە) بۆ فەرماندەیی پێشمەرگە دەستی پێكردووە، دواتر چوەتە ئیدارەی گشتی یەكێتی‌و پەیوەندی بەهێزی لەگەڵ دلێر سەید مەجید هەبووە، لەرێگەی ئەوەوە پەیوەندی لەگەڵ بازرگانانی ناوخۆ‌و دەرەوە دروستكردووە. دوای كۆنگرەی چوارەم چەسپاندنی سیستەمی هاوسەرۆكایەتی ماوەیەك بارودۆخی شێخ ئەحمەد لەناو یەكێتیدا باش نەبوو، لەژێر چاودێری لیژنە سێ كەسییەكەی هاوسەرۆكەكاندا بوو، بەدوای دارایی‌و ئەو موڵك‌و ماڵانەدا دەگەڕان كە هی یەكێتی بوون‌و بەناوی شێخەوە بوون، بەڵام رووداوەكانی 8ی تەموز بە قازانجی شێخ ئەحمەد شكایەوە‌و بافڵ تاڵەبانی بە پێگەیەكی بەهێزترەوە هێنایەوە بۆ ناو دارایی یەكێتیی.  پەیوەندی شێخ ئەحمەد لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی نوێ نییە، ئەوانەی ئاگادارن دەڵێن سەرەتای پەیوەندییەكە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوكاتانەی كە هێشتا بافڵ تاڵەبانی لە بەریتانیا بووە‌و نەگەڕاوەتەوە بۆ كوردستان، لەو سەردەمەدا دلێری سەید مەجید لەڕێگەی شێخ ئەحمەدەوە پارەی بۆ بافڵ تاڵەبانی لە لەندەن حەواڵە كردووە.  ئێستا دۆسیەی بازرگانی دەروازە سنورییەكان‌و نەوت‌و گازو بەنزین‌و نەفتا‌و كاروباری بەڵێندەران‌و وەبەرهێنەران لەبوارەكانی خانوبەرەو بینای بازرگانی‌و تانەنەت هەندێكجار ئیفرازكردنی زەویش لای شێخ ئەحمەدە‌و رێژەی سەدی پرۆژەكان دیاریكراون‌و بەفلتەری شێخدا تێدەپەڕن‌و جڵەوی ئەو پرۆژانەشی كە پەیوەستن بە كاروباری كێڵگە نەوتییەكان‌و سكیوریتی‌و دابینكردنی لۆجستی داوەتە دەست كۆمپانیایەك بەناوی (نایترۆن) كە سەرۆكی ئەم كۆمپانیایە لەلایەن شێخ ئەحمەد خۆیەوە دانراوە‌و جگە لەو پارەیەی بۆ یەكێتی كۆیدەكاتەوە، بەپێی ئەوەی باسدەكرێت شێخ ئەحمەد خۆشی خاوەنی سەروەتێكی زۆرەو پرۆژەی تایبەت بەخۆی لەناوخۆی دەرەوەی وڵات هەیە‌و پشكی تایبەت بەخۆی لە پرۆژەكاندا هەیە. دوو بۆچوونی جیاواز هەیە لەبارەی گەڕانەوەی شێخ ئەحمەد بۆناو دارایی یەكێتی، بۆچونی یەكەم پێیوایە بافڵ تاڵەبانی بە گەڕاندنەوەی شێخ ئەحمەد دەیەوێت جارێكی تر سەرەداوی داراییە ونبووەكانی یەكێتی بدۆزێتەوە، بۆچونێكی تر هەیە پێیوایە گەڕاندنەوەی شێخ ئەحمەد بۆ قۆناغی راگوزەری دوای دورخستنەوەی لاهور شێخ جەنگیی بووە‌و بافڵ تاڵەبانی  دەیەوێت سەرلەنوێ مەكتەبی دارایی بە  شێوازێكی دیكە رێكبخاتەوە. 

شیكاری: درەو # لە سێ ساڵی تەمەنی کابینەی نۆیەم مۆڵەت بە (206) پرۆژەی وەبەرهێنان بە سەرمایەی (11.6) ملیار دۆلار دراوە. # لە زۆنی زەرد (136) پرۆژە بە ڕێژەی (66%)، لە زۆنی سەوز(70) پرۆژە بە ڕێژەی (34%)، مۆڵەتیان وەرگرتووە. # قەبارەی سەرمایەی بەگەڕخراو لە زۆنی زەرد (9.5) ملیار دۆلار بە ڕێژەی (82%) بووە، لە زۆنی سەوز(2.1) ملیار دۆلار بە ڕێژەی (18%)بووە. یەکەم؛ پرۆژەکانی وەبەرهێنان لە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەپێی داتاکانی فەرمانگەی میدیاو زانیاری، كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان لە ده‌ستبه‌كاربوونییه‌وه‌ واتە له‌ (٢٨ـی ته‌ممووزی ٢٠١٩ تاوه‌كو ٢٧ـی حوزه‌یرانی ٢٠٢٢)، له‌ سه‌رجه‌م سێكته‌ره‌كان به‌ تایبه‌ت سێكته‌ره‌ خزمه‌تگوزارییه‌ گشتییه‌كان پڕۆژه‌ی تایبه‌ت به‌ وه‌به‌رهێنانی ئه‌نجام داوه‌، لەو‌ ماوه‌یەش دا  مۆڵەت بە (٢٠٦) پرۆژەی وەبەرهێنان بە سەرمایەی (١١ ملیارو ٦٢٩ ملیۆن و ٣٥٥ هەزار) دۆلار لەسەر رووبەری (١٠ هەزار و ٨٢٤) دۆنم زەوی له‌ ناوچه‌ جیاجیاكانی هه‌رێمی كوردستان دراوە كه‌ به‌شێكی زۆری ئەو پڕۆژانه‌ له‌ لایه‌ن وه‌به‌رهێنه‌رانی ناوخۆییەوە ئه‌نجام دراون. بڕوانەی خشتەی ژمارە (1) بە جۆرێک؛ پرۆژەکانی ٢٠١٩ ساڵی ٢٠١٩ كه‌ سه‌ره‌تای ده‌ستپێكی كابینه‌ی نۆیه‌م بوو، (٦٤) پڕۆژه‌ مۆڵەت دراوە بە سەرمایەی (٢ ملیارو ٧٠٦ ملیۆن و ٤١٢ هەزار و ٢٦٤) دۆلار، كه‌ سه‌رجه‌میان له‌ لایه‌ن وه‌به‌رهێنه‌رانی ناوخۆییەوە ئەنجام دراون. بەڵام تەنها (١٦) پرۆژەیان هی کابینەی نۆیەم بوو بە قەبارەی سەرمایەی، (٤٨٥ ملیۆن و ٢٠٤ هەزار و ٢٥٦) دۆلار. ئەوی دی لەسەردەمی کابینەی هەشتەم مۆڵەتیان پێ دراوە. پرۆژەکانی ٢٠٢٠ له‌و ساڵه‌دا (٧٦) پڕۆژه‌ مۆڵەتیان وەرگرتووە، كه‌ له‌ كۆی ئه‌و ژماره‌یه‌ ته‌نیا (٢) پڕۆژه‌ به‌ هاوبه‌شی له‌ نێوان وه‌به‌رهێنه‌رانی خۆماڵی و بیانی ئه‌نجام دراون و (٧٤) پڕۆژه‌کەی دیکە له‌لایه‌ن وه‌به‌رهێنه‌رانی ناوخۆییەوە ئەنجام دراون، كه‌ كۆی گشتی پڕۆژه‌كانیش بە سەرمایەی (یەک ملیار و ٩٧٩ ملیۆن و ٥٢٤ هەزار و ٥٠٠) دۆلار بووه‌. پرۆژەکانی ٢٠٢١ ساڵی ٢٠٢١ دا (٧٠) پڕۆژه‌ی جۆراوجۆر بە سه‌رمایه‌ی (٨ ملیار و ٥١٥ ملیۆن و ٦٤٥ هەزار و ٨٦٤) دۆلار مۆڵەتیان وەرگرتووە،‌ له‌ كۆی ئه‌و ژماره‌یه‌ ته‌نیا یه‌ك پڕۆژه‌ له‌ ڕێگه‌ی وه‌به‌رهێنه‌ری بیانی بووه‌ و یەک پڕۆژه‌ش به‌ هاوبه‌شی بووه‌ و (٦٨) پڕۆژه‌كه‌ی دیکە له‌ لایه‌ن وه‌به‌رهێنه‌ری خۆماڵییه‌وه‌ جێبه‌جێ كراون، بووە.  پرۆژەکانی ٢٠٢٢ له‌ ٦مانگی یه‌كه‌می ساڵی ٢٠٢٢، حکومەتی هەرێمی کوردستان بەردەوام بووە لە پێدانی مۆڵەت بە پڕۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان، به‌ شێوه‌یه‌ك  کە (٤٤) پڕۆژه‌ی جۆراوجۆر له‌ بواره‌ جیاوازه‌كان بە سه‌رمایه‌ی (٦٤٨ ملیۆن ٩٨٠ هەزار و٤٢٤) دۆلار مۆڵەتیان وەرگرتووە و سه‌رجه‌میان له‌ لایه‌ن كۆمپانیا خۆماڵییه‌كانەوە جێبه‌جێ كراون. دووەم؛ کۆی گشتی پرۆژەکان بەپێی پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆکان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌‌ كابینه‌ی نۆیه‌مدا مۆڵەتی بە (٢٠٦) پڕۆژه‌ی هه‌مه‌جۆری له‌ سێكته‌ره‌ جیاوازه‌كان داوه‌، لەسەر ئاستی پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆکان بەم جۆرە بووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) پارێزگای هەولێر  پارێزگای هەولێر (٨٨) پڕۆژه‌ به‌ سەرمایەی (٨ ملیار و ٩١١ ملیۆن و ٧٥٨ هەزار و ١١٣) دۆلاری بەرکەوتووە و پرۆژەکانیش لەسەر رووبەڕی (٤ هەزار و ٨٦٤) دۆنم ئه‌نجام دراون. پارێزگای سلێمانی پارێزگای سلێمانی بە پلەی دووەم دێت کە (٥٣) پڕۆژه‌ به‌ سه‌رمایه‌ی (یەک ملیار و ٥٩٤ ملیۆن و ٩١٥ هەزار و ٢١٣) دۆلار له‌ سه‌ر ڕووبه‌ری (هەزار و ٩٢٨) دۆنمی  تێدا ئەنجام دراون. ‌پارێزگای دهۆك  له‌پارێزگای دهۆك (٤٨) پڕۆژه‌ به‌ سەرمایەی (٥٩٨ ملیۆن و ٤١٣ هەزار و ٧٩٨) دۆلار له‌ سه‌ر ڕووبه‌ری (٢ هەزار و ٧٦٠) دۆنم زەوی ئەنجام دراون. پارێزگای هەڵەبجە لە پارێزگای هەڵەبجەش یەک پرۆژە بە سەرمایەی (٦ ملیۆن و ٨٤٦ هەزار) دۆلار لەسەر رووبەری (٧) دۆنم زەوی ئەنجام دراوە. ئیدارەی سەربەخۆی گه‌رمیان  لە ئیدارەی سەربەخۆی گه‌رمیان (١١) پڕۆژه‌ به‌ سه‌رمایه‌ی (٣٩١ ملیۆن و ٩٩٢ هەزار و ٤٣٩) دۆلار و له‌ سه‌ر ڕووبه‌ری (١ هەزارو ١٤٣) دۆنم زەوی ئەنجام دراون. ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین لە ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپه‌ڕین (٥) پڕۆژه‌ بە گوژمەی (١٢٥ ملیۆن و ٤٢٩ هەزار و ٤٨١) دۆلار له‌ سه‌ر ڕووبه‌ری (١١٩) دۆنم زه‌وی پڕۆژه‌ی جیاواز ئەنجام دراون. سێیەم؛ کۆی گشتی پرۆژەکان بەپێی زۆنەکان لە کابینەی نۆیەم مۆڵەت بە (206) پرۆژەی وەبەرهێنان بە سەرمایەی (11 ملیارو 629 ملیۆن و 355 هەزار و 44) دۆلار دراوە. لە زۆنی زەرد (هەولێر و دهۆک) (136) پرۆژە بە ڕێژەی (66%)، لە زۆنی سەوز (سلێمانی، هەڵەبجە، گەرمیان و ڕاپەڕین) (70) پرۆژە بە ڕێژەی (34%)، مۆڵەتیان وەرگرتووە.  قەبارەی سەرمایەی بەگەڕخراو لە زۆنی زەرد (9 ملیار و 510 ملیۆن و 171 هەزار و 911) بە ڕێژەی (82%) بووە، لە زۆنی سەوز(2 ملیار و 119 ملیۆن و 183 هەزار و 133) دۆلار بە ڕێژەی (18%)بووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) سەرچاوە؛ فەرمانگەی میدیاو زانیاری، لە سێ ساڵی کابینەی نۆیەم مۆڵەت بە ٢٠٦ پرۆژەی وەبەرهێنان بە سەرمایەی ١١ ملیار٦٢٩ ملیۆن دۆلار دراوە، ٢ی ئابی ٢٠٢٢.

شكاری: درەو   پوختە بۆ سێ ساڵ دەڕوات حکومەتی هەرێمی کوردستان نەیتوانیوە نەوتی سپی بەسەر هاوڵاتیان و خێزانیانی هەرێمی کوردستان دابەشبکات، کە ئەمەش گرفتی گەورەی بۆ بەشێک لە خەڵکی هەرێمی کوردستان دروست کردووە. تا دێت نرخی نەوتی سپی لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان ڕوو لە بەرزبوونەوە دەکات،  زۆرێک لە خێزانەکان توانای کڕینی ئەم پێداویستییە سەرەتاییەیان لەدەست داوە. لەم ڕاپۆرتەدا، ژمارەی خێزانەکانی هەرێمی کوردستان و بەشە نەوتی پێویستیان و توانای پاڵاوگە ناوخۆییەکانی هەرێم بۆ بەرهەمهێنانی نەوتی سپی و پاڵپشتییەکانی حکومەتی هەرێم بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆ دەخەینەڕوو، کە پوختەکەی بەم جۆرەیە؛ # ژمارەی خێزان لە هەرێمی کوردستان زیاتر لە (1 ملیۆن و 200) خێزانەو ساڵانە پێویستیان بە (240 ملیۆن و 200 هەزار) لیتر نەوتی سپی یە،  بۆ پڕکردنەوەی پیداویستییەکانیان ئەگەر تەنها (1) بەرمیلی (200) لیتری بەکاربەرن. # چوار پاڵاوگەی نەوتییەکەی هەرێم لە توانایاندایە ساڵانە (446 ملیۆن و 508 هەزار) لیتر نەوتی سپی بەرهەم بهێنن، ئەمەش نزیکەی دوو هێندەی پێداویستی ناوخۆیە. # پاڵپشتی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان بۆ پاڵاوگەکان ئەگەر تا کۆتایی ساڵ بە هەمان بڕو قەبارەی ئێستا بەردەوام بێت، ئەوا لە سەرجەم ساڵەکەدا، ئەو بڕە نەوتەی بەرهەم دەهێنرێت بریتی دەبێت؛ لە (44 میلۆن و 455 هەزار) لیتر نەوتی سپی و (19%)ی پێداویستی هەرێمی کوردستان دابین دەکات و بڕی (195 ملیۆن و 744 هەزار) لیتری کەمتر دەبێت لە پێداویستیی ماڵان. یەکەم؛ قەبارەی خێزان و پێداویستی نەوتی سپی لە هەرێمی کوردستان بەپێی دواین زانیارییەکانی دەستەی ئاماری هەرێم، کە لە شوباتی ساڵی (2021) بڵاوی کردووەتەوە، ژمارەی دانیشتوانی هەرێم و دابەشبونیان بەسەر پارێزگاکاندا بەم شێوەیە بووە؛  -    کۆی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم بریتی بووە لە (6 ملیۆن و 171 هەزار و 83) کەس. -    زۆرترین ژمارەی دانیشتوان لە سنوری پارێزگای هەولێر بوو کە ژمارەیان (2 ملیۆن و 254 هەزار و 422) کەس بووە. -    ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی بریتی بووە لە (2 ملیۆن و 152 هەزار و 595) کەس. پارێزگاى هەڵەبجەش ژمارەی دانیشتوانەکەی، گەیشتبووە (115 هەزار و455) کەس. واتە هەردوو پارێزگاکە پێکەوە ژمارەی دانیشتوانیان بریتی بووە؛ لە (2 ملیۆن و 268 هەزار و 50) کەس. -    دانیشتوانی پارێزگای دهۆکیش ژمارەکەی (1 ملیۆن و 648 هەزار و 611) کەس بووە. لە سەرەتای مانگی چواری ئەمساڵ "سیروان محەممەد - سەرۆکی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان" لە لێدوانێکدا راگەیاندووە: "بەپێی رووپێوێک کە لە ساڵی 2017 ئەنجاممان دا، قەبارەی خێزان لە هەموو هەرێمی کوردستان رووی لە بچووکبوونەیە، بەجۆرێک، قەبارەی خێزان لە پارێزگای سلێمانی (واتە پارێزگای هەڵەبجەش دەگرێتەوە) لە (5.8) ەوە دابەزیوە بۆ (4.6). لە پارێزگای هەولێریش قەبارەی خێزان لە (6.4) ەوە دابەزیوە بۆ (5.1). هەروەها لە پارێزگای دهۆک قەبارەی خێزان لە (7) ەوە دابەزیوە بۆ (6.2). کەواتە بە هەمان ئەو پێودانگەی سەرەوە پێداویستی هەرێم و پارێزگاکان بۆ نەوتی سپی بەم جۆرەیە؛ -    ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای هەولێر (2 ملیۆن و 152 هەزار و 595) کەسە، ئەگەر دابەشی قەبارەی خێزانی بکەین کە (5.1) کەسە، ئەوا ژمارەی خێزان لە پارێزگاکە دەکاتە (442 هەزار و 44) خێزان، کە لە ساڵێکدا پێویستیان بە (442 هەزار و 44) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (88 ملیۆن و 408 هەزار و 706) لیتر (ئەگەر بەرمیلک یەکسان بێت بە (200) لیتر). -    ئەگەر ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە یەکسان بێت بە (2 ملیۆن و 268 هەزار و 50) کەس دابەشی قەبارەی خێزانی بکەین کە (4.6) کەسە، ئەوا ژمارەی خێزان لە هەردوو پارێزگاکە دەکاتە (493 هەزار و 54) خێزان، کە لە ساڵێکدا پێویستیان بە (493 هەزار و 54) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (98 ملیۆن و 610 هەزار و 870) لیتر. -    هەروەها ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دهۆکیش (1 ملیۆن و 648 هەزار و 611) کەسە، ئەگەر دابەشی قەبارەی خێزانی بکەین لەو پارێزگایە کە (6.2) کەسە، ئەوا ژمارەی خێزان لە پارێزگاکە دەکاتە (265 هەزار و 905) خێزان، کە لە ساڵێکدا پێویستیان بە (265 هەزار و 905) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (53 ملیۆن و 181 هەزار) لیتر. -    بەم پێیەش ئەگەر ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان کە (6 ملیۆن و 171 هەزار و 83) کەسە دابەشی تێکڕای قەبارەی خێزانی بکەین کە (5.3) کەسە، ئەوا کۆی ژمارەی خێزان لە هەرێمی کوردستان بریتیە لە (1 ملیۆن و 201 هەزار و 3) خێزان. کەواتە بەلانی کەمەوە لە ساڵێکدا دانیشتوانی هەرێمی کوردستان پێویستان بە (1 ملیۆن و 201 هەزار و 3) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (240 ملیۆن و 200 هەزار و 575) لیتر (ئەگەر بەرمیلک یەکسان بێت بە (200) لیتر) بۆ پڕکردنەوەی پیداویستییەکانیان بەتایبەت لە وەرزی زستان و سەرمادا.  لەم بارەیەوە بڕوانە؛ (خشتەی ژمارە (1))   دووەم؛ توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بەرهەم هێنانی نەوتی سپی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەساڵی (2009)ەوە، دەستی کردووە بە پەرەدان بە پاڵاوگەی نەوت لە هەرێمی کوردستان، لە (28/8/2013) ڕایگەیاند؛ "بەپێی رێککەوتنێک کە لە ئەیلولی 2012 دا لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی عێراقدا ئەنجامدرا، هەرێمی کوردستان مافی بەدەستهێنانی 17% ی بەرهەمە پاڵێوراوەکانی عێراقی هەیە، لەگەڵ 17% ی نەوتی خاوی عێراق بۆ سوتەمەنی وێستگەکانی کارەبا. بەڵام حکومەتی فیدراڵی ئەم مافەی بەرهەمە پاڵێوراوەکان بە تەواوەتی دابین ناکات بۆ هەرێم". بۆیە لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە "لەپێناو بەدیهێنانی خواستی ناوخۆییمان و یارمەتیدان بۆ خزمەتکردنی پێویستیی ناوچەکانی تر، هەرێمی کوردستان گەشە بە کەرتی پاڵاوتن دەدات. لەگەڵ ئەنجامدانی وەبەرهێنانی زیاتردا، توانای پاڵاوتنی هەرێمی کوردستان". لە ئێستادا پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان ژمارەیان (4) پاڵاوگەی فەرمییە، پێکەوە ڕۆژانە توانای پاڵاوتنی (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاویان هەیە، بۆ بەرهەمهێنانی پێداویستییەکانی سوتەمەنی و وزە، ئەوانیش بریتین لە؛ 1.     پاڵاوگەی کار (کەڵەک یان کەورگۆسک) لە نزیک شاری هەولێر، لەلایەن کۆمپانیای (کار گروپ)ەوە بەڕێوە دەبرێت کە کۆمپانیایەکی ناوخۆییە، لە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (110 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا، بەڵام هەموو توانای خۆی بەکارناهێنێت و ڕۆژانە (50 هەزار) بەرمیل نەوت دەپاڵێوێت. 2.    پاڵاوگەی بازیان؛ لە پارێزگای سلێمانی، پاڵاوگەکە لە سەرەتادا بۆ نەوتی خاوی کەرکوک دروستکرا بوو، بەڵام ئەو کۆمپانیا بیانیەی کە جێبەجێکردنی پرۆژەکەی  پێسپێردرا بوو نەیتوانی کارەکانی تەواو بکات دواتر پرۆژەکە درا بە کۆمپانیای (وزە پێترۆلیەم)ی کوردی سەر بە کۆمپانیای "قەیوان" لە کۆتایی (2009) دا بە سەرکەوتوویی جێبەجێکرا. ئەم پاڵاوگەیە یەکێکە لە پاڵاوگە گرنگەکان لە هەرێمی کوردستاندا، لە ڕۆژێکدا پاڵاوگەی بازیان (40) هەزار بەرمیل نەوت دەپاڵێوێت، چەندین بەرهەمی جیاواز لە نەوتی خاو بەرهەم دەهێنێت. 3.    پاڵاوگەی لاناز؛ یەکێکی دیکەیە لە پاڵاوگە گەورەکانی هەرێمی کوردستان و لە پارێزگای هەولێر و لە ساڵی (2008)ەوە دەست بە ئاست و تەکنیکێکی بەرز بونیاد نراوە،  بەپێی داتاکان لە ئێستادا ڕۆژانە توانای پاڵاوتنی (100 هەزار) بەرمیل نەوتی خاوی هەیە لە ڕۆژێکدا، بەڵام لە ئێستادا (30%) ئەو توانایە بەکاردەهێنێت و کە پاڵاوتنی (30 هەزار) بەرمیل نەوتە لە ڕۆژێکدا و چەندین بەرهەمی جیاوازی نەوت بەرهەم بهێنێت.  4.    پاڵاوگه‌ی تاوکێ؛ لە کێڵگەی تاوکێ لە پارێزگای دهۆک، کۆمپانیای DNO ی نەرویجی خاوەنی پاڵاوگەیەکی بچووکە کە نەوتی خاو ئامادە دەکات لەپێناو دەستکەوتنی خەسڵەتی هەناردەکردندا، لە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (6 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا. بەڵام لێرەدا دەبێت ئاماژە بەوە بدەین کە ئەو نەوتە خاوەی پاڵاوگەکانی هەرێمی کوردستان دەیپاڵێون بڕێکی کەمی نەوتی سپی و بڕەکانی تری بریتییە لە بەرهەمەکانی دیکەی نەوت، وەک لە خشتەی ژمارە (2) بەشێوەیەکی ڕێژەیی _واتە دەکرێت بەپێی جۆری نەوتەکە گۆڕانکاری لە بەرهەمەکان ڕووبدات_ ڕوونکراوەتەوە.  کەواتە سەرجەم پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم کە (4) پاڵاوگەن، ئەگەر بە سەرجەم توانای خۆیانەوە کاربکەن و ڕۆژانە (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو پاڵاوتە بکەن، ئەوا لە ساڵێکدا دەتوانن بڕی (93 ملیۆن و 440 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو بپاڵێون _ئەگەر بەرمیلێک نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر وەک لە ستانداردی جیهاندا دەستنیشان کراوە_ ئەوا لە ساڵەکەدا پاڵاوگەکان توانای پاوڵاتنی (14 ملیار و 856 ملیۆن و 960 هەزار) لیتر نەوتی خاویان دەبێت، لەو بڕەش ئەگەر (3.14%)ی بەرهەمەکەیان بریتی بێت لە نەوتی سپی ماڵان، ئەوا دەریدەخات کە دەتوانن بڕی (446 ملیۆن و 508 هەزار و 544) لیتر نەوتی سپی بەرهەم بهێنن (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) کە نزیکەی دوو هێندەی پێداویستی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانە لە ساڵێکدا. (وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا (240 ملیۆن و 200 هەزار و 575) لیتر نەوتی سپی پێداوستی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانە). سێیەم؛ پاڵپشتی حکومەتی هەرێم لە پاڵاوگە نەوتییەکان بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ  بەپێی دواین ڕاپۆرتی دیلۆیت بۆ وردبینی نەوتی هەرێم کە لە مانگی (تەموزی 2022) بڵاوی کردەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی (1ی کانونی دووەمی 2022 تا 31ی ئازاری 2022)، واتە لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا تەنها بڕی (2 ملیۆن و 226 هەزار و 83) بەرمیل نەوتی خاوی ڕادەستی پاڵاوگە نەوتییەکان کردووە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان. ئەم پاڵپشتییەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ئەگەر تا کۆتایی ساڵ بە هەمان بڕو قەبارە بەردەوام بێت ئەوا لە سەرجەم ساڵەکەدا، پاڵپشتییەکە دەگاتە (8 ملیۆن و 904 هەزار و 332) بەرمیل نەوتی خاو، خۆ ئەگەر هەر بەرمیلێکی نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر بەپێی ستانداردی جیهانی _وەک پێشتریش ئاماژەمان پێدا_ ئەوا پاڵپشتییەکە بە لیتر دەکات (1 ملیار و 415 ملیۆن و 788 هەزار 788)، لەو بڕەش ئەگەر (3.14%)ی لە پاڵاوگەکان نەوتی سپی لێ بەرهەم بهێنرێت، ئەوا تەنها بڕی (44 میلۆن و 455 هەزار 768) لیتری دەمێنێتەوە بۆ پڕکردنەوەی سەرجەم پێداویستییەکانی ناوخۆ (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) بەم پێیەش بەپێی پاڵپشتییەکانی ئێستای حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئەو بڕە نەوتەی بەرهەم دەهێنرێت (19%)ی پێداویستی هەرێمی کوردستان دابین دەکات و بڕی (195 ملیۆن و 744 هەزار و 808) لیتری کەمترە لە پێداویستییەکانی ناوخۆ، ئەگەر تەنها بۆ پێداویستی ماڵان بەکاربهێنرێت و هەر ماڵیک (200) لیتر نەوتی سپی پێ بدرێت. سەرچاوەکان -    دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان، ڕاپۆرتی شیکاريی دانیشتوانى هەرێمى كوردستان – عێراق، شوباتی 2021؛  https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/kurdistan-population-analysis-report-kurdish-v6-final-corrected-29052022.pdf -    دیلۆیت، بەرهەمی نەوت و هەناردە و بەکاربردن و داهات لە ماوەی ١ی کانونی دووەمی ٢٠٢٢ تاکو ٣١ی ئاداری ٢٠٢٢ (وەرزی یەکەم)، تەموزی 2022؛ https://govkrd.b-cdn.net/Government%20Open%20Data/Deloitte%20Reports/Deloitte%20Reports%202022/RCOG%20Q1%202022%20Report%20on%20Oil%20and%20Gas%20review.pdf -    ڕاپۆرتی درەو میدیا، پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان، 28/2/2022؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9777 -    ئاسۆ فیشەگی، دەستەی ئامار: ژمارەی لەدایکبوون لە هەرێمی کوردستان لە کەمبوونەوەدایە، 1/4/2022؛ https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/0104202221

راپۆرت: درەو پەرلەمانی كوردستان تەمەنی (30) ساڵە، لەم تەمەنەدا بەهۆكاری شەڕی ناوخۆ‌و ناكۆكی نێوان پارتی‌و یەكێتییەوە پەرلەمان (7) جار تەمەنی خۆی درێژكردوەتەوە‌و ئێستا دەیەوێت بۆ جاری (هەشتەم) درێژكردنەوە بكات، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان كەی بەڕێوەدەچێت ؟ پەرلەمان بۆ ماوەی چەند مانگ تەمەنی خۆی درێژدەكاتەوە‌و سیناریۆكانی درێژكردنەوە چۆنن ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  سێ كۆبونەوەی بێ ئەنجام  لەماوەی سێ مانگی رابردوودا، كەسی یەكەمی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بۆ گفتوگۆ لەسەر هەڵبژاردن سێ كۆبونەوەیان كردووە:  •    كۆبونەوەی یەكەم: رۆژی 26ی ئایاردا لە بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكان لە هەولێر بەسەرپەرەشتی خاتوو (جینین پلاسخار) نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق بەڕێوەچوو، لایەنەكان نەگەیشتنە رێككەوتن.  •    كۆبونەوەی دووەم: رۆژی 9ی حوزەیران لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم لە هەولێر بەڕێوەچوو، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم سەرپەرەشتی كرد‌و خاتوو پلاسخارت ئامادە بوو، جارێكی تر لایەنەكان لەسەر چۆنیەتی‌و وادەی بەڕێوەنی هەڵبژاردن نەگەیشتنە رێككەوتن، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەم كۆبونەوەدا نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان داوایكردووە بەر لە جەژنی (نەورۆز)ی داهاتوو بەدیاریكراوی لە رۆژی (4ی ئازار)دا هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان بەڕێوەبچێت، لەم كۆبونەوەیەدا بڕیاردرا لیژنەیەك لە سەرۆكایەتی هەرێم بە سەرپەرەشتی (مستەفا سەید قادر) دروست بكرێت بۆ لێكنزیككردنەوەی بۆچونی لایەنەكان لەبارەی هەڵبژاردن‌و لە رۆژی 1ی تەموزدا لیژنەكە راپۆرتی خۆی بۆ سەرۆكایەتی هەرێم بگەڕێنێتەوە، لیژنەكەی مستەفا سەید قادر چەند كۆبونەوەیەكی لەگەڵ بەرپرسی ژوری دەزگاو ژوری هەڵبژاردنی لایەنەكان كرد، بەڵام نەیتوانی بیانگەیەنێتە رێككەوتن.  •    كۆبونەوەی سێیەم: رۆژی 10ی ئاب جارێكی تر كەسی یەكەمی حزبە سیاسییەكان بەئامادەبوونی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان‌و بە سەرپەرەشتی نێچیرڤان بارزانی كۆبونەوە، ئەم كۆبونەوەیە ئاڵۆزی تێیدا دروستبوو، بافڵ  تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی لەبەرچاوی نوێنەرەكەی نەتەوە یەكگرتووەكان وتی: دوای گەڕانەوەی لەسەردانێكدا بۆلای بارزانی لە پیرمام، رۆژی 4ی ئاب كەسێكی "جاش" بەقەناس چاودێری كردووە‌و هەوڵیداوە تەقە لە فڕۆكەكەی بكات، هەروەها باسی لە دۆخی خراپی دارایی سلێمانی كرد، ئەمە كەشوهەوای كۆبونەوەكەی ئاڵۆز كرد‌و كەسی یەكەمی لایەنەكان بەبێ رێككەوتن لەسەر هەڵبژاردن كۆبونەوەكەیان بەجێهێشت، ئەم كۆبونەوەیە خاتوو پلاسخارتی نیگەران كرد‌و وتی" من جارێكی تر بەشداری كۆبونەوەكانتان ناكەم"، بۆ راگرتنی دڵی خاتوونی نوێنەر، نێچیرڤان بارزانی بەڵێنی پێدا كۆبونەوەی مانگی ئەیلول (واتە ئەم مانگە) رێككەوتنی كۆتایی لەنێوان لایەنەكاندا بكرێت لەبارەی هەڵبژاردنەوە.  لەم سێ كۆبونەوەیەدا مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەشداری نەكرد‌و لەبری خۆی نوێنەری نارد، شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێش بەشداری هیچ كۆبونەوەیەكی نەكرد‌و تەنیا بۆ كۆبونەوەی یەكەم نوێنەری خۆی نارد.  كۆبونەوەی چوارەم‌و رێككەوتن  بڕیارە لە هەفتەی داهاتوودا بۆ كۆتا جار كەسی یەكەمی لایەنە سیاسییەكان لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان كۆببنەوە بۆ بڕیاردان لەسەر دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان.  نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەڵێنی بە خاتوو (جینین پلاسخارت)داوە ئەمە دوا كۆبونەوە بێت‌و بڕیاری كۆتایی لەبارەی هەڵبژاردنەوە بدەن. بەگشتی لایەنە سیاسییەكانی هەرێم لەبارەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانەوە دابەشبوون بەسەر دوو بەرەی ناكۆكدا، پارتی‌و یەكێتی وەكو دوو هێزی باڵادەستیی سەرەكی پێكەوە نین‌و هەریەكەیان سەركردایەتیی بەرەیەكی ناكۆكییەكە دەكەن، پارتی بەزۆرینەی پەرلەمانیی لەتوانایدا بوو بەبێ لایەنەكانی تر یاسای هەڵبژاردن بەوشێوەیە تێپەڕێنێت كە خۆی دەیەوێت، بەڵام ئەمەی نەكرد، چونكە زانی بەبێ رەزامەندی یەكێتی وەكو دەسەڵاتداری ناوچەی سلێمانی هەڵبژاردن بەڕێوەناچێت، بۆیە بابەتەكە بۆ دانوستان‌و رێككەوتن بەجێهێڵدرا.  كرۆكی ناكۆكی لەبارەی هەڵبژاردن لەنێوان لایەنەكان پەیوەندی بە (چۆنیەتی كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و پشكی لایەنەكان لە كۆمسیۆن)‌و (هەمواری یاسای هەڵبژاردن)ەوە هەیە، لەناو هەمواری یاسای هەڵبژاردندا سێ بابەت ناكۆكی سەرەكی لەسەرە كە بریتین لە بابەتەكانی (بازنەكانی هەڵبژاردن)‌و (تۆماری دەنگدەران)‌و (كورسی كۆتای پێكهاتەكان)، بەڵام زیاتر ناكۆكییەكە لەسەر شێوازی هەڵبژاردن چڕبوەتەوە، بەرەیەك داوا دەكات شێوازی هەڵبژاردن وەكو هەڵبژاردنەكانی پێشوو بمێنێتەوە‌و كوردستان (یەك بازنەی) هەڵبژاردن بێت، بەرەكەی تر داوا دەكەن هاوشێوەی دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق سیستەمی هەڵبژاردن بكرێت بە (فرە بازنە)‌و هەر پارێزگایەكی كوردستان بازنەیەكی هەڵبژاردن بێت.  •    بەرەی یەكەم: ئەم بەرەیە پێكدێت لە (یەكێتی+ كۆمەڵی دادگەریی+ یەكگرتووی ئیسلامی+ نەوەی نوێ+ سێ پەرلەمانتاری گۆڕان‌+ چەند پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ)، ئەم بەرەیە مانگی ئازاری ئەمساڵ پرۆژەیەكیان پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردو داوادەكەن هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی "فرە بازنە" بەڕێوەبچێت، واتە هەر پارێزگایەك بازنەیەكی هەڵبژاردن  بێت‌و هەرێمی كوردستان بكرێت بە چوار بازنە، هەروەها كورسی كۆتاكان دابەشبكرێت بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، ئەم بەرەیە پێیوایە پارتی بە سودوەرگرتن لە شێوازی یەك بازنەیی هەڵبژاردن توانیویەتی زۆرینەی پەرلەمانیی مسۆگەر بكات‌و لەرێگەی گۆڕینی شێوازی هەڵبژاردنەوە دەتوانرێت ئەو  زۆرینەیەی لێ وەربگیرێتەوە كە لە خولی پێنجەمدا دروستی كردووە. ئەم بەرەیە لەكۆی (111) كورسی پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (53) كورسی پەرلەمانن، زۆرینەی رەها لە پەرلەمانی كوردستان بۆ تێپەڕاندنی بڕیارو یاسا هەستیارەكان بە پشتیوانی دەنگیی (56) پەرلەمانتار پێكدێت، واتە ئەم بەرەیە لەڕووی زۆرینەوە توانایان نەبوو بەبێ پارتی‌و بەرەكەی تر بۆچونەكانی خۆیان بەیاسایی تێپەرێنن.   •    بەرەی دووەم: ئەم بەرەیە پێكدێت لە (پارتی+ 11 كورسی كۆتاكان+ پارتی سۆشیال دیموكرات+ حزبی شیوعی+ حزبی زەحمەتكێشان)، ئەم بەرەیە داوا دەكات هاوشێوەی هەڵبژاردنەكانی پێشتری كوردستان شێوازی هەڵبژاردن (یەك بازنە) بێت، ئەم بەرەیە بە تێكڕا ئێستا لەكۆی (111) كورسی پەرلەمان خاوەنی (58) كورسییە‌و پارتی بەتەنیا خۆی (45) كورسی هەیە. پارتی لەرێگەی شێوازی (یەك بازنەیی)ەوە دەیەوێت لە خولی شەشەمی پەرلەمانیشدا زۆرینەی بەدەستەوە بێت، لایەنەكانی تریش كە  ژمارەی دەنگدەرانیان سنوردارە، ترسیان هەیە بەهۆی شێوازی فرەبازنەییەوە دەنگەكانیان دابەش ببێت‌و نەتوانن كاندیدی خۆیان بۆ پەرلەمان سەربخەن. بەمدواییانە پەیوەندی نێوان بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی‌و مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی گەرموگوڕی بەخۆوە دەبینێت، چەندجارێك یەكتریان بینیوە‌و لەرێگەی نوێنەریشەوە پەیامیان بۆ یەكتر ناردووە، چەند رۆژی رابردوو بافڵ تاڵەبانی لەكۆبونەوەی سەركردایەتی حزبەكەیدا باسی لەوەكردووە لەگەڵ بارزانی هەنگاوی باشیان ناوە بۆ چارەسەری كێشەكان.  سەرچاوە نافەرمییەكان باسلەوە دەكەن، بارزانی‌و بافڵ تاڵەبانی گەیشتونەتە رێككەوتن لەسەر یاسای هەڵبژاردن‌و پۆستی سەرۆك كۆمارو پرسی دەستوری هەرێم، ئەگەر ئەمە راست بێت‌و رێككەوتنی كۆتایی كرابێت، پارتی‌و یەكێتی بەبێ گوێدانە هاوپەیمانەكانیان بەوشێوەیە یاسای هەڵبژاردن تێدەپەڕێنن كە خۆیان رێككەوتنیان لەسەر كردووە.  پەرلەمان بۆ خۆی درێژ دەكاتەوە  نێچیرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێم رۆژی 1ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان دیاریكرد، بەڵام بەهۆی ناكۆكی لایەنە سیاسییەكان بەدیاریكراویش پارتی‌و یەكێتی لەسەر چۆنیەتی هەمواری یاسای هەڵبژاردن‌و كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی، نەتوانرا لەوادەی دیاریكراودا هەڵبژاردن سازبدرێت.  ئێستا كە لەژێر فشارەكانی ناوخۆو دەرەوەدا پارتی‌و یەكێتی نزیكبونەتەوە لەرێككەوتن لەبارەی هەڵبژاردنەوە، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، بڕیارە هەڵبژاردن بۆ مانگی ئازاری ساڵی داهاتوو دوابخرێت، چونكە بۆ ئامادەكاریكردن بۆ پرۆسەكە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لانی كەم پێویستی بە ماوەی (6) مانگ هەیە، ئەگەریش هەیە هەڵبژاردنەكە بۆ ماوەی ساڵێك دوابخرێت. لەحاڵەتی دواخستنی وادەی هەڵبژاردن بۆ ئازاری داهاتوو، پەرلەمانی كوردستان هیچ رێگایەكی لەبەردەمدا نامێنێت‌و بۆ ئەوەی نەكەوێتە بۆشایی یاساییەوە ناچارە تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە.  پەرلەمان چەندێك تەمەنی خۆی درێژ دەكاتەوە ؟ هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كورستان واتە ئەو خولی ئێستای پەرلەمان لە رۆژی 30ی ئەیلولی 2018 بەڕێوەچوو، بەڵام رۆژی 6ی تشرینی دووەمی 2018 پەرلەمان سوێندی یاسایی خواردو بە فەرمی دەستبەكاربوو، هەر خولێكی پەرلەمانی كوردستان بۆ چوار ساڵە،  واتە رۆژی 6ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ تەمەنی یاسایی خولی ئێستای پەرلەمان كۆتایی دێت.  ئەگەر هەڵبژاردنی خولی شەشەم بۆ مانگی ئازاری ساڵی داهاتوو دوابخرێت، ئەوا پەرلەمانی كوردستان دەبێت لەدوای 6ی تشرینی دووەمی ئەمساڵەوە بۆ (یەك وەرز)ی یاسادانان تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە، هەر وەرزێكی یاسادانان ماوەكەی چوار مانگە لەگەڵ دوو مانگ پشوو.  ئەگەر هەڵبژاردن بۆ ماوەی ساڵێك دوابخرێت، ئەوا پەرلەمان ناچارە بۆ ماوەی (2) وەرزی یاسادانان تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە.  پەرلەمان‌و درێژكردنەوە پەرلەمانی كوردستان ئێستا تەمەنی دەبێت بە (30 ساڵ)، لەم تەمەنەدا پەرلەمان (7) جار بەهۆكاری شەڕی ناوخۆیی‌و ناكۆكی سیاسی پارتی‌و یەكێتییەوە تەمەنی خۆی درێژكردوەتەوە‌و ئێستا ئامادەكاری بۆ درێژكردنەوەی (هەشتەم) دەكات.  تەنیا خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان (4) جار پەرلەمان تەمەنی خۆی درێژكردوەتەوە.  •    یەكەم درێژكردنەوە: یەكەم درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان لە سەردەمی شەڕی ناوخۆدا بوو، بە بڕیاری ژمارە (1)و بەواژۆی (جەوهەر نامیق سالم) سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان، لە رۆژی 27/5/1995، تەمەنی پەرلەمانی كوردستان درێژكرایەوە (ئەوكات پەرلەمانی كوردستان ناوی ئەنجومەنی نیشتمانی بوو).  لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە:  -    خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق یەك ساڵ درێژ دەكرێتەوە لە بەرواری (4/6/1995)ەوە. * دووەم درێژكردنەوە: لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لە رۆژی 3/6/1996 بە واژۆی (نەژاد ئەحمەد عەزیز ئاغا) لە جیاتی سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بۆ ماوەی (3) مانگ تەمەنی ئەنجومەنی نیشتمانی درێژكراوەتەوەو لەمادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: - خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لە رۆژی 4/6/1996ەوە بۆ ماوەی (3) مانگ درێژ دەكرێتەوەو قابیلی درێژكردنەوەی دیكەشە. * سێیەم درێژكردنەوە: مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ (3) رۆژ دوای رووداوەكانی 31ی ئابی 1996، پەرلەمانی كوردستان بە واژۆی (جەوهەر نامیق سالم) بەبڕیاری ژمارە (2) لە رۆژی 3/9/1996 تەمەنی پەرلەمانی بۆ ماوەی (2) ساڵ درێژكردەوە، لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: - دەوری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق تاكو 4/6/1998 درێژ دەكرێتەوە. * چوارەم درێژكردنەوە: ئەمجارە تەمەنی پەرلەمانی كوردستان بۆ ماوەیەكی نادیار تا ئەنجامدانی هەڵبژاردن درێژكرایەوە، پەرلەمان بە بڕیاری ژمارە (9) لە رۆژی 15/4/1998 كە واژۆی (جەوهەر نامیق سالم)ی لەسەرە تەمەنی  خۆی درێژكردەوە تا ئەوكاتەی هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت‌و لە مادەی یەكەمی پڕیارەكەدا هاتووە: - ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لەكاردا دەبێت تا هەڵبژاردنی تازەو بەستنی یەكەم دانیشتنی خۆی. لەدوای پرۆسەی ئاشتی، یەكێتی‌و پارتی رێككەوتن لەسەر ئەوەی سەرۆكی پەرلەمان‌و جێگرەكەی بە دەوری دەبێت‌و ناوی خولی پەرلەمانی كوردستانیشان نا خولی گواستنەوە، هەر لەوكاتەشەوە ناوی (ئەنجومەنی نیشتمانی) گۆڕدرا بە (پەرلەمانی كوردستان). ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بە سەرۆكایەتی (د. رۆژ نوری شاوەیس) بەبڕیاری ژمارە (21) لە 15/10/2002 بڕیاریدا: - ماوەی ئیشوكاری ئەنجومەنی نیشتمانی سەرەتا لە 4/10/2002ەوە تا هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەن دانیشتنی یەكەمی بەناوی (خولی گواستنەوە) دەبێت. - سەرۆك و جێگر پلە یان مەنسەبیان دەگۆڕنەوە ئەم ئاڵوگۆڕە بەم شێوەیە بەردەوام دەبێت تاكاتی هەڵبژاردنی خولی دووەم. • پێنجەم درێژكردنەوە: لە رۆژی 13/5/2009 پەرلەمانی كوردستان لە خولی دووەمدا تەمەنی خۆی درێژكردەوە لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان لە 4/6/2009 كۆتایی پێدێت بەردەوام دەبێت و پەرلەمان دەمێنێتەوە تاكو هەڵبژاردنی پەرلەمانێكی نوێ •    شەشەم درێژكردنەوە: پەرلەمانی كوردستان لە خولی سێیەمداو لە دانیشتنی رۆژی 30/6/2013 خولی هەڵبژاردنی بۆ ماوەی نزیكەی (3) مانگ درێژكردەوە، لە مادەی یەكەمی دانیشتنەكەدا هاتووە: -    خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە لە 20/8/2013 تەواو دەبێت بەردەوام دەبێت و پەرلەمان تا 1/11/2013 لەسەر كاری خۆی دەمێنێت و هەڵبژاردن لە 21/9/2013 ئەنجام دەدرێت. •    حەوتەم درێژكردنەوە: پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی خۆیدا لە 24/10/2017 تەمەنی خۆی بۆ ماوەی یەك ساڵ درێژكردەوە، لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: خولی هەڵبژاردنی چوارەمی پەرەلمانی كوردستان دوو خولی گرێدانی تر لەكاردا دەبێت لە بەرواری 6/11/2017 ەوە.      

وەرگێڕانی: درەو (الطاقە) ئەورووپا لە هەوڵی هەمەچەشنکردنی سەرچاوەکانی دابینکردنی غازدایە، لەگەڵ پەرەسەندنی هێرشەکان بۆ سەر كێڵگەی غازی كۆرمۆر لە كوردستانی عێراق و کشانەوەی چەند کۆمپانیایەک، پرۆژەی فراوانکردنی کێڵگەی کۆرمۆر  گورزێکی نوێی بەرکەوت.  دۆخی ناجێگیری ئەمنی هەرێم و پەرەسەندنی هێرشەکان بۆ سەر کێڵگەکە، وایکردووە بەڵێندەرانی ئەمریکی لەو پڕۆژەیە بکشێنەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان پشتی بەستووە بەو پرۆژەیە بۆ زیادکردنی داهاتەکانی، وەک جێگرەوەیەکی بچووک بۆ غازی ڕووسی حسابی بۆ کردووە. بەپێی زانیارییەکانی پێگەی (الطاقە) لە کۆتایی حوزەیران و دوای سێ هێرشی موشەکی، پڕۆژەی فراوانکردنی کێڵگەی کۆرمۆر کە لەلایەن کۆمپانیای (پیرڵ پێترۆلیۆم)ەوە بەڕێوەدەبرێت و زۆرینەی پشکەکانی کۆمپانیای دانە غازی ئیماراتی خاوەندارێتی دەکات هەڵپەسێردرا. هەناردەکردنی غاز بۆ ئەوروپا کۆرمۆر، یەکێکە لە گەورەترین کێڵگەکانی غاز لە عێراقدا، پلانی فراوانکردنیشی ئامانجی دوو هێندەکردنی بەرهەمهێنانی غازە لە ناوچەکەدا کە زۆر پێویستی بە غازی زیاترە بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا و کۆتاییهێنان بەبڕینی رۆژانەی کارەبا. سەرچاوەکان رایانگەیاندووە،لە هێرشەکاندا زیانی بەرچاو بەر پرۆژەکە نەکەوتووە، پرۆسەی کار پەکی نەکەوتووە، بەڵام پڕۆژەی فراوانکردنەکە کە لە قۆاناغی دواتردا دروستکردنی بۆری نوێ بۆ تورکیا لەخۆدەگرێت تا دۆخەکە ئارام دەبێتەوە راوەستاوە، وەک (ئاژانسی رۆیتەرز) ئاماژەی پێداوە. ئامانجی پرۆژه‌كه‌ هه‌نارده‌كردنی غازه‌ بۆ توركیا و ئه‌وروپا لەدوای دابینکردنی پێداویستییه‌كانی بازاڕی ناوخۆیی، لە رێگای رێککەوتنێک لەگەڵ کۆمپانیای تەمویلی پەرەپێدانی نێودەوڵەتی ئەمریکی بە بڕی (250) ملیۆن دۆلار پرۆژەکە تەمویل دەکرێت، ساڵی رابردوو (2021) حكومه‌تی كوردی گرێبه‌ستێكی له‌گه‌ڵ کۆمپانیای كار گروپ ئیمزاکرد، بۆ دروستكردنی بۆرییه‌ك له‌ کۆرمۆر له‌ رێگای هه‌ولێره‌وه‌ بۆ پارێزگای دهۆك له‌ نزیك سنووری توركیا، تەریب بە بۆری قائم. کشانەوەی ئێکسترانی ئەمریکی هەندێک سەرچاوە لە حكومەتی هەرێم رایانگەیاند، كرێكارانی كۆمپانیای ئێكستران لە ویلایەتی تەكساسەوە مانگی رابردوو گەڕاونەتەوە بۆ ئەوەی دەست بە كارەكان بكەنەوە، بەڵام لە 25ی تەمموزدا بە دوو مووشەكی دیكە هێرش کراوەتە سەر کێڵگەکە ، كۆمپانیاكە ناچار بووە جارێكی دیكە شوێنەکە بەجێبهێڵێت، بەبێ ئەوەی وادەی گەڕانەوەی دیاری بكات. بە پێی (ئاژانسی رۆیتەرز). لە دوای هەردوو کۆمپانیای بەڵێندەری تورکی (هافاتک وبیلتیک)، کۆمپانیای ئێکستران سێیەم بەڵێندەرە کە لەسەرەتای هێرشەکانەوە بۆ سەر کیڵگەکە لە  21ی حوزەیراندا کارەکانی رابوەستێنێت، دواکەوتنی جێبەجێکردنی پڕۆژەکە، دەبێتە هۆی ئەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە قەرزێکی زۆری لەسەرە، غەرامەیەکی زۆری بێتە سەر و پلانی هەناردەکردنی غازی کوردیش بە هەڵواسراوی بمێنێتەوە. سەرچاوەیەکی حکومی رایگەیاند، ئەگەر تا مانگی ئایاری 2023 ژێرخانی پڕۆژەکە ئامادە نەبێت- وادەی کۆتایی بۆ وەرگرتن یان پارەدان- ئەوا حکومەتی هەرێم دەبێت مانگانە 40 ملیۆن دۆلار بدات بە داناغاز تا پرۆژەکە ئامادە دەبێت. عەلی سەفار، بەڕێوەبەری پرۆگرامی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقا لە ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە رایگەیاند "لەوە زیاتر زیانگەیشتنە بە ناوبانگ، چونكە هەڕەشە ئەمنییەکان بەشێکی ترە لەو مەترسییانە زیاد دەکات کە دەتوانێت کاریگەری لەسەر تێچووی سەرمایەو دڵنیایی هەبێت". پلانەکانی دانا غاز دان غاز، مافی بەکارهێنانی دوو گەورەترین کێڵگەی غازی عێراق (کۆرمۆر، چەمچەماڵ) هەیە، هەردوکیان رۆژانە  بە نزیکەیی (450) ملیۆن پێ سێجا غاز بەرهەم دەهێنن. کۆمپانیای دانا غاز (گەورەترین بەرهەمهێنەری غازی کوردستان) بەنیازە توانای بەرهەمهێنانی کێڵگەی کۆرمۆر تا چارەکی دووەمی ساڵی 2023 بۆ 700 ملیۆن پێ سێجا لە ڕۆژێکدا بەرز بکاتەوە، ئەمەش لە چوارچێوەی هەوڵەکانێتی بۆ ئەوەی لە چەند ساڵی داهاتوودا بگاتە یەک ملیار پێ سێجا لە ڕۆژێکدا ، ئەم بڕەش بەسە بۆ دابینکردنی پێداویستییە ناوخۆییەکان. بە هەبوونی 16 ترلیۆن پێ سێجای یەدەگی سەلمێنراو، بەرهەمهێنان دەتوانێت بۆ 1.5 ملیار پێ سێجا لە ڕۆژێکدا بەرزبێتەوە، بڕێکی زۆر بۆ هەناردەکردن بەجێبهێڵێت. كۆمپانیا ئیماراتییەکە سەرقاڵی تەواوكردنی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بوو بۆ فراوانكردن و پەرەپێدانی پرۆسێسی غاز لە کۆرمۆر (کۆرمۆر 250) بە تێچووی 600 ملیۆن دۆلار، پێشبینی دەكرا قۆناغی داهاتووی پڕۆژەكە توانای بەرهەمهێنانی كۆمپانیاكە تا ساڵی 2023 بە رێژەی 25%  زیاد بکات. کێبڕکێی غازی ئێرانی پلانی هەناردەکردنی غاز لە هەرێمی کوردستانەوە هەڕەشە لە پێگەی ئێران دەکات وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی غاز بۆ عێراق و تورکیا، لە کاتێکدا کە هێشتا ئابوورییەکەی بەدەست گەمارۆ نێودەوڵەتییەکانەوە دەناڵێنێت. لە مانگی ئازاردا بەرپرسەکان رایانگەیاند، سوپای پاسدارانی ئێران دەیان مووشەکی بالیستیکی ئاراستەی هەولێر کرد، لە هێرشێکدا کە وا دیار بوو پلانی ناوچەکەی بۆ دابینکردنی غاز بۆ تورکیا و ئەوروپا کردۆتە ئامانج. لە كاتێكدا لە مانگی حوزەیرانی رابردووەوە تا ئێستا هیچ گروپێك بەرپرسیارێتی خۆی لە پێنج هێرشەکەی سەر کۆرمۆر رانەگەیاندووە، بەڵام بەرپرسانی كورد و دیپلۆماتكاران و سەرچاوە پیشەسازییەكان و شارەزایانی وزە لەو بڕوایەدان هێرشەکان لەلایەن میلیشیاكانی سەر بە ئێرانەوە ئەنجام دراون، بەڵام دوو دیپلۆماتکار کە لەعێراق نیشتەجێن پێیان وایە ململانێ ناوخۆییەکانی ناو یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە کێڵگەی کۆرمۆر دەکەوێتە ئەو ناوچەیەی لە ژێر دەسەڵاتی ئەو حزبەدایە، بووەتە هۆی ئەوەی لایەنێک تۆڵە لە لاکەی تر بکاتەوە بۆ ئەوەی گرفت بخاتە بەردەم پرۆژەی فراوانکردنەکە. ململانێی سیاسی کێڵگەی کۆرمۆر دەکەوێتە نزیک ناوچەیەکی دابڕاوی نێوان سوپای عێراق و هێزە کوردییەکان و میلیشیا شیعەکان، لەوێوە یەکەم هێرشی موشەکی دەستیپێکرد. بەهۆی نەبوونی رێککەوتن لەسەر کۆنترۆڵکردنی خاکەکە چەند ناوچەیەک کە نە سوپای عێراق و نە هێزە کوردییەکان ناتوانن بۆی بچن، بۆشایییەکی ئەمنی بەجێهێشتووە، رێگە بە میلیشیا چەکدارەکان دەدات بە ئازادی چالاکی بکەن، بەڵام دوو هێرشی ئەم دواییە بە مووشەکی گەورەتر کران لە ناوچەکانی نزیک لە شاری کەرکوک کە لەژێر کۆنترۆڵی حکومەتی فیدراڵیدایە. ئەو هەرەسەی روبەڕووی پلانی غاز بووەوە لە کاتێکدایە سێکتەری نەوت بە دەست کێشەوە گیرۆدەیە، کە سەرچاوەی دارایی ناوچەکەی لەسەر بەندە. یەدەگی نەوت بە زیاتر لە دوو هێندەی تێکڕای جیهانی دەستی بە کەمبوونەوە کرد، دادگای باڵای فیدراڵی لە مانگی شوباتدا بڕیاریدا کە بنەما یاساییەکانی کەرتی نەوت و غاز لە هەرێمی کوردستان نادەستوورین، ئەمەش وایکرد بەشێک لە کۆمپانیا نەوتییە بیانییەکان ناچار بە کشانەوە بکرێن. سه‌رچاوه‌كان رایانگه‌یاندووه‌، دواكه‌وتنی زیاتری وه‌به‌رهێنان له‌و كه‌رته‌ كاریگه‌رییه‌كی به‌رچاوی له‌سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌بێت، کە هەرێمێکە لە عێراقێکی ناسەقامگیردا و‌ رووبه‌ڕووی قه‌یرانی ئابووری بووەتەوە. دۆخی سەختی ئابووری گەنجانی کورد، یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی پشت قەیرانی کۆچبەران لە سنووری نێوان بێلاڕووس و یەکێتی ئەوروپا کە لە ساڵی ٢٠٢١ دەستی پێکرد

نوسینى، هاوڕێ حه‌سه‌ن حه‌مه‌ به‌سیاسیكردنى كه‌رتى گشتى له‌ هه‌رێمى كوردستان: هه‌ڵسه‌نگاندنێك له‌سه‌ر بنه‌ماى سیستمی مێریتۆكراسی پێشه‌كی دابه‌شكردن و پڕكردنه‌وه‌ى پۆسته‌ حكومی و ئیدارییه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای وه‌لائی حزبی، وه‌لائی شه‌خسی و خزمخزمێنه‌ یه‌كێكه‌ له‌ گرفته‌ سه‌ره‌كیه‌كانى حوكمڕانى له‌ هه‌رێمى كوردستان. له‌دواى دروستبوونى قه‌واره‌ى هه‌رێمى كوردستان له‌ ساڵى 1991 تا ئه‌مڕۆ، به‌گشتى دامه‌زراندن له‌ كه‌رتی گشتیداو وه‌رگرتنى پۆست و ئیمتیازاته‌ ماددی و مه‌عنه‌وییه‌ حزبی و حكومیه‌كان له‌سه‌ر بنه‌ماى وه‌لائی حزبی و شه‌خسی بوون، نه‌ك له‌سه‌ر بنه‌ماى لێهاتوویی و لێوه‌شاوه‌یی. ده‌رئه‌نجام، سیستمى دامه‌زراندن و وه‌رگرتنى پۆسته‌ ئیدارییه‌كان له‌ حكومه‌تدا پێچه‌وانه‌ى ئه‌و مه‌قوله‌یه‌ بووه‌ كه‌ده‌ڵێت "كه‌سی شیاو له‌ شوێنى شیاو". به‌پێچه‌وانه‌وه‌، زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ى پۆسته‌ حكومیه‌كانیان له‌ كه‌رتى گشتیدا وه‌رگرتووه‌ كه‌سانى لاوازبوون، شیاوى ئه‌و پله‌و پایه‌ حكومیانه‌ نه‌بوون كه‌ وه‌ریانگرتوه‌، ئه‌مه‌ش كاریگه‌رى خراپی له‌سه‌ر پێشكه‌شكردنى خزمه‌تگوزارییه‌ گشتیه‌كان و گه‌شه‌ى ئابوورى له‌ هه‌رێمى كوردستان هه‌بووه‌.  سه‌ركه‌وتنى هه‌ر وڵاتێك به‌نده‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئایا كه‌سانى شیاو لێهاتوو به‌توانا پۆسته‌ باڵاكانى ئه‌و وڵاته‌ به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن. له‌م باره‌یه‌وه‌، لی كوان یو، دامه‌زرێنه‌رو یه‌كه‌مین سه‌رۆك وه‌زیرانی سه‌نگافورا، ده‌ڵێت: " ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت سه‌نگافورا سه‌ركه‌وتووبێت... پێویسته‌ خاوه‌نى سیستمێك بین ڕێگه‌ به‌ به‌تواناترین مرۆڤه‌كان بدات كه‌ ئه‌و پۆست و كارانه‌ وه‌ربگرن كه‌ شیاوی وه‌رگرتنین، كارو پۆسته‌كان پێویستیان به‌و كه‌سه‌ به‌توانایانه‌ هه‌بێت، نه‌ك به‌پێچه‌وانه‌وه‌ كه‌سه‌كان پێویستیان به‌و پۆست و پله‌وپایانه‌ بێت (1). هه‌مان قسه‌ بۆ كوردستانیش ڕاسته‌، گه‌ر ده‌مانه‌وێت كوردستان سه‌ركه‌وتووبێت، پێویسته‌ كه‌سانێك له‌ پله‌و پایه‌دابن كه‌ لێوه‌شاوه‌و لێهاتوون، پێوه‌ری وه‌رگرتن له‌ حزبی بوون و نزیكایه‌تى سیاسیه‌وه‌ بگۆڕن بۆ پێوه‌رى لێوه‌شاوه‌یی، ئه‌مه‌ش ته‌نها به‌ په‌یڕه‌وكردنى سیستمی مێریتۆكراسی ده‌بێت. سیستمی مێریتۆكراسی واته‌ ئیداره‌دانى وڵات و كه‌رتى گشتى له‌لایه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌ى تواناو لێهاتوویی و لێوه‌شاوه‌ییان هه‌یه‌، هه‌روه‌ها پسپۆڕی و  تایبه‌تمه‌ندی وردییان له‌و بوارانه‌دا هه‌یه‌ كه‌ كارى تێداده‌كه‌ن.  به‌ڕێوبردنی كه‌رتى گشتى له‌لایه‌ن كه‌سانى به‌هره‌مه‌ند و به‌تواناوه‌ ده‌توانێت باشترین ده‌رئه‌نجامی خوازراوى هه‌بێت، به‌م هۆیه‌شه‌وه‌ خوشگوزه‌رانى گشتى بۆ هه‌مووان دابین ده‌كات. لێره‌وه‌ سیستمى مێریتۆكراسی سیستمێكى دادپه‌روه‌رانه‌یه‌، تاك و كۆمه‌ڵ به‌هۆیه‌وه‌ سوودمه‌ند ده‌بن، گه‌شه‌ى ئابوورى و خۆشگوزه‌رانى گشتى به‌هۆیه‌وه‌ به‌رهه‌مدێت. ئه‌م كورته‌ توێژینه‌وه‌یه‌ هه‌وڵده‌دات به‌شێوه‌یه‌كى ڕه‌خنه‌یی تیشكبخاته‌سه‌ر پێوه‌ره‌كانى وه‌رگرتنى  پۆستی گشتى له‌ هه‌رێمى كوردستان. توێژینه‌وه‌كه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌ده‌بیاتى سیستمى مێریتۆكراسی باس له‌وه‌ ده‌كات گۆڕینى پێوه‌ره‌كانى وه‌رگرتنى پۆستى گشتى له‌ پێوه‌رى وه‌لائی حزبی و وه‌لائی شه‌خسیه‌وه‌ بۆ پێوه‌رى تواناو لێهاتوویی كاریگه‌رى به‌رچاوى ده‌بێت له‌سه‌ر به‌ره‌وپێشبردنى كه‌رتى گشتى، گه‌شه‌ى ئابوورى، خۆشگوزه‌رانى گشتى، كه‌مبوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵی و به‌ره‌وپێشبردنى دادپه‌روه‌رى، دواجاریش له‌سه‌ر به‌ره‌وپێشبردنى حوكومڕانى له‌ هه‌رێمى كوردستان.  ڕه‌گوڕیشه‌ى هزرى مێریتۆكراسی  ڕه‌گوڕیشه‌ى هزرى مێریتۆكراسی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ لیبڕاڵیزمى كلاسیكى، به‌تایبه‌تى بۆ بنه‌ماى یه‌كسانی كه‌ لێبڕاڵه‌كان باوه‌ڕییان پێیه‌تى. به‌بۆچونى لێبڕاڵه‌كان پێویسته‌ هه‌موو تاكه‌كانى كۆمه‌ڵگه‌ هه‌مان ده‌رفه‌تى یه‌كسانیان هه‌بێت له‌ كۆمه‌ڵگه‌دا. به‌ڵام ئه‌مه‌ واتاى وانیه‌ لیبڕاڵه‌كان باوه‌ڕیان به‌ یه‌كسانى له‌ ده‌رئه‌نجام یان پاداشته‌كاندا هه‌بێت، به‌و مانایه‌ی هه‌موان یه‌كسان و هاوشێوه‌بن له‌ بارودۆخ و گوزه‌رانی ژیاندا (لیبڕاڵه‌كان باوه‌ڕیان به‌ یه‌كسانى له‌داهاتدا نیه‌). لیبڕاڵه‌كان باوه‌ڕیانوایه‌ یه‌كسانى كۆمه‌ڵایه‌تى شتێكى نه‌خوازراوه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ى خه‌ڵك خاوه‌نى تواناو لێهاتوویی جیاوازن، كه‌سانێك ئاماده‌ن له‌وانی تر زیاتر خۆیان ماندووبكه‌ن. به‌واتایه‌كی تر، خه‌ڵكى خاوه‌نى تواناو لێهاتوویی جیاوازن، به‌شێكیان ئاماده‌ن له‌وانیتر زیاتر خۆیان ماندوبكه‌ن. لیبڕاڵه‌كان پێیانوایه‌ پێویسته‌ توانا، لێهاتووی و حه‌زی كاركردن پاداشتبكرێت. لێره‌وه‌، یه‌كسانى بۆ لیبڕاڵه‌كان به‌مانای ئه‌وه‌ دێت تاكه‌كان پێویسته‌ ده‌رفه‌تى یه‌كسانیان هه‌بێت بۆ گه‌شه‌پێدانى تواناو لێهاتوویی جیاوازییان. ئه‌مه‌ سه‌ره‌كێشێت بۆ مێریتۆكراسی، كه‌ به‌واتای فه‌رمانڕه‌وایكردن دێت له‌لایه‌ن به‌ هره‌مه‌ند و به‌تواناكانه‌وه‌.  كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی مێریتۆكراس واته‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك كه‌ نایه‌كسانی له‌ داهات و پێگه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تیدا ڕه‌نگدانه‌وه‌ى نایه‌كسانیه‌ له‌ دابه‌شبوونى تواناو لێهاتویی مرۆڤه‌كاندا، یان له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و فاكته‌رانه‌یه‌ كه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ى كۆنتڕۆڵی مرۆڤن (به‌خت و شانس، بۆ نمونه‌ هه‌ندێك مرۆڤ به‌ كوێرى له ‌دایك ده‌بن). كۆمه‌ڵگه‌ی مێریتۆكراس به‌بۆچونى لیبڕاڵه‌كان كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دادپه‌روه‌رانه‌یه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ى تاكه‌كان له‌سه‌ر بنه‌ماى ڕه‌گه‌ز، ڕه‌نگی پێست، ئاین، یان باگراوه‌ندی خێزانیه‌وه‌ بڕیاریان له‌سه‌ر نادرێت به‌ڵكو له‌سه‌ر بنه‌ماى تواناكانیان و خواستى كاركردنیان هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ ده‌كرێت.  لایه‌نگرانى لیبڕاڵیزمی كلاسیكى پشتیوانى له‌ مێریتۆكراسیه‌كى به‌هێز ده‌كه‌ن به‌ په‌ساوی ئه‌خلاقی و ئابوورى. له‌ڕووى ئابوورییه‌وه‌، لیبڕاڵه‌كان ته‌ركیزى زۆر ده‌خه‌نه‌ سه‌ر پێویستى بۆ هاندان. نایه‌كسانى كۆمه‌ڵایه‌تى به‌رفراوان هانده‌رێكى به‌هێزى ده‌وڵه‌مه‌ندو هه‌ژاره‌كانه‌ بۆ كاركردن: ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ده‌رفه‌تى ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ سامانى زیاتر به‌ده‌ستبهێنن، له‌هه‌مانكاتدا هه‌ژاره‌كان ده‌یانه‌وێت له‌ هه‌ژارى ڕزگارییان بێت. له‌ڕووى ئه‌خلاقیه‌وه‌، عه‌داله‌ت واده‌خوازێت ڕێز له‌ مافی تاكه‌كان بگیرێت. تا ئه‌و كاته‌ى تاكه‌كان ده‌یانه‌وێت به‌ شێوه‌یه‌كى ڕه‌وا سامان كۆبكه‌نه‌وه‌، ده‌رئه‌نجامی دابه‌شكردنى سامان ڕه‌وایه‌، ته‌نانه‌ت نایه‌كسانى له‌ سامانیشدا ڕه‌وایه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ى پێوه‌رى كۆكردنه‌وه‌ى سامان لێهاتووی و خواستى كاركردنه‌. ئه‌وانه‌ى كه‌ تواناى زۆریان هه‌یه‌ ئه‌وانه‌ن كه‌ زۆر خۆیان ماندوكردوه‌، به‌م هۆیه‌شه‌وه‌ سه‌روه‌رت و سامانى زیاتر به‌ده‌ستده‌هێنن و شایسته‌ى ئه‌وه‌ن له‌ كه‌سانى ته‌مبه‌ڵ و ته‌وه‌زه‌ل ده‌وڵه‌مه‌ند تربن، هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌یه‌ لیبڕاڵیزم پاساو بۆ بوونى خاوه‌ندارێتى تایبه‌ت ده‌هێنێته‌وه‌. ئه‌م تێزه‌ به‌ تێزى دادپه‌روه‌رى له‌سه‌ر بنه‌ماى ماف ده‌ناسرێت، له‌لایه‌ن جۆن لۆكه‌وه‌ له‌سه‌ده‌ى حه‌ڤده‌هه‌م گه‌شه‌ى پێدرا، دواتر له‌ سه‌ده‌ی بیسته‌مدا له‌لایه‌ن لیبڕاڵه‌ نوێیه‌كانه‌وه‌ به‌ره‌وپێشبرا  به‌زۆریش له‌ژێر كاریگه‌رى بیروبۆچونه‌كانى ڕۆبێرت نۆزیكدا بوو(2). مێریتۆكراسی چیه‌؟ پێناسه‌و ڕه‌هه‌ندو تایبه‌تمه‌ندییه‌كانى سیستمى مێریتۆكراسی به‌گشتى مێریتۆكراسی پێناسه‌ده‌كرێت وه‌ك سیستمێكى حكومی یان ئیدارى كه‌ تێیدا له‌سه‌ر بنه‌ماى توانا به‌رپرسیارێتى، پۆست، كار و شایسته‌ییه‌كان دابه‌شده‌كرێت، كه‌ له‌ڕێگه‌ى هه‌ڵسه‌نگاندنى بێلایه‌نانه‌وه‌ یان تاقیكردنه‌وه‌وه‌ بڕیارى له‌سه‌ر ده‌درێت(3). مێریتۆكراسی به‌ پسپۆڕی یان تایبه‌تمه‌ندی پێناسه‌ده‌كرێت، به‌م هۆیه‌وه‌ چۆنێنى تێگه‌یشتن لێی ده‌گۆڕێت. ماناى  مێریتۆكراسی ده‌شێت به‌ڕوونى دیارى بكرێت، به‌ڵام گرنگه‌ هه‌ندێك پرسیارى قوڵ له‌باره‌یه‌وه‌ بكرێت. چۆن تواناو لێهاتویی دیاری ده‌كرێت؟ كێ دیارى ده‌كات؟ پڕۆسه‌ى دیاریكردنه‌كه‌ى چیه‌؟ ئه‌و بنه‌ماو به‌هایانه‌ چین په‌یوه‌ندییان به‌ سیستمى مێریتۆكراسیه‌وه‌ هه‌یه‌؟  تواناو لێهاتوویی چه‌مكێكى مه‌رجداره‌، پشت به‌وه‌ ده‌به‌ستێت كه‌ له‌ كۆمه‌ڵگه‌دا چی به‌ باش یان توانا داده‌نرێت. ئه‌گه‌ر مێریتۆكراسی بریتى بێت له‌ گه‌شه‌پێدانى تواناكان و به‌ره‌وپێشبردنیان، ئه‌وا چۆنێتى پێناسه‌كردنى تواناو لێهاتوویی خۆى بۆخۆى گرنگه‌ له‌ هه‌ڵسه‌نگاندنى مێریتۆكراسیدا. ئه‌گه‌رچی ئه‌و پرسیارانه‌ گرنگن، به‌ڵام ده‌كرێت كۆمه‌ڵێك ڕێگاو شێواز دیاری بكرێت بۆ تێگه‌یشتن له‌ مێریتۆكراسی.  مێریتۆكراسی سیستمێكى كۆمه‌ڵایه‌تیه‌ كه‌ توانا یان به‌هره‌مه‌ندی بنه‌ماى دابه‌شكردنى پۆست و شایسته‌ییه‌كانه‌ به‌سه‌ر خه‌ڵكدا. واتا، سیستمێكى كۆمه‌ڵایه‌تیه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى توانا یان به‌هره‌مه‌ندی پۆست و شایسته‌ییه‌كان به‌سه‌ر خه‌ڵكدا دابه‌شده‌كرێن. داكۆكیكه‌رانى سیستمی مێریتۆكراسی جه‌خت له‌وه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ له‌ سیستمێكى مێریتۆكراسی ڕاسته‌قینه‌دا هه‌مووان ده‌رفه‌تى یه‌كسانیان هه‌یه‌ بۆ گه‌شه‌پێدان و به‌ده‌ستهێنانى شایسته‌ییه‌كانیان له‌سه‌ر بنه‌ماى تواناو هه‌وڵ و ماندوبونى كه‌سیان. به‌م شێوه‌یه‌، مێریتۆكراسی بیرۆكه‌ی یه‌كسانى و لێهاتوویی ده‌سه‌پێنێت، له‌به‌رامبه‌ردا سیستمی پاترۆنیج (دابه‌شكردنى شایسته‌ییه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای وه‌لائی حزبی) و خزمخزمێنه‌و گه‌نده‌ڵی و بێتوانایی ڕه‌ده‌كاته‌وه‌. مێریتۆكراسی سیستمێكه‌ كه‌ گرنگی ده‌دات به‌ كێبڕكێ، هه‌ڵبژاردن و دیاریكرانى ئاشكرایانه‌، هه‌ڵسه‌نگاندنى وردی جۆرێتى تواناكان، هه‌روه‌ها بوونى كۆمه‌ڵێك پێوه‌رى تایبه‌تمه‌ندی جیهانى و پڕۆسه‌ى دامه‌زراندنى تۆكمه‌و جێگیر، له‌برى دیاریكردنى كوێرانه‌و هه‌ڕه‌مه‌كی تاكه‌كان بۆ پۆسته‌كانى كه‌رتى گشتى. ئه‌مڕۆ، سیستمى مێریتۆكراسی له‌ پڕۆسه‌ى دامه‌زراندندا په‌یوه‌ندیداره‌ به‌ ئاستی خوێنده‌وارى (بڕوانامه‌)، ده‌رچوون له‌ تاقیكردنه‌وه‌ گشتیه‌كان، به‌دیهێنانى هه‌موو مه‌رجه‌كانی پێویست به‌و پۆسته‌وه‌. له‌زۆربه‌ى حاڵه‌ته‌كاندا، تاقیكردنه‌وه‌ى ده‌روننی و چاوپێكه‌وتن شانبه‌شانى ئه‌و مه‌رجانه‌ پێویسته‌. سیستمی مێریتۆكراسی چه‌ند سودێكى سه‌ره‌كی هه‌یه‌:  1- پیاده‌كردنى سیستمى مێریتۆكراسی ده‌بێته‌هۆى به‌رزبوونه‌وه‌ى گه‌شه‌ى ئابورى له‌به‌رئه‌وه‌ى: - كه‌رتى گشتى له‌لایه‌ن كه‌سانى به‌تواناو شاره‌زاوه‌ ئاڕاسته‌ ده‌كرێت، لێهاتووه‌كان تواناى ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ پیلانى تۆكمه‌ بۆ به‌ره‌وپێشبردنى دامه‌زراوه‌ گشتیه‌كان دابنێن. ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌هۆى به‌ره‌وپێشچوونى تواناى دامه‌زراوه‌ گشتیه‌كانی وڵات و دواجاریش گه‌شه‌پێدانى ئابوورى.  - وه‌رگرتنى شایسته‌ییه‌ ماددی و مه‌عنه‌وییه‌كان له‌م سیستمه‌دا له‌سه‌ر بنه‌ماى لێهاتووییه‌، ئه‌گه‌ر ده‌ته‌وێت سوودمه‌ندبێت ده‌بێت كه‌سێكى لێهاتوو بێت، ئه‌م بنه‌مایه‌ هانى گه‌شه‌پێدانى تواناكان ده‌دات، تاكه‌كان له‌م سیستمه‌دا پاڵنه‌رى زیاترییان هه‌یه‌ بۆ خۆپێگه‌یاندن و به‌م هۆیه‌شه‌وه‌ زیاتر به‌رهه‌مهێنن.  2- جێبه‌جێكردنى سیستمى مێریتۆكراسی ده‌بێته‌هۆى كه‌مبوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵی، له‌به‌رئه‌وه‌ى دروستكردنى بیرۆكراسێتیه‌كى پڕۆفیشناڵ به‌رژه‌وه‌ندى جیاواز له‌نێوان بیرۆكرات و سیاسیه‌كاندا دروست ده‌كات. كه‌سانى به‌تواناو لێهاتوو كه‌متر ده‌كه‌ونه‌ ژێر كاریگه‌رى شه‌خسی و حزبیه‌وه‌، ملكه‌چی سیاسیان كه‌متره‌. به‌واتایه‌كى، كاتێك به‌رپرسانى كه‌رتى گشتى له‌سه‌ر بنه‌ماى مێریتۆكراسی داده‌مه‌زرێن له‌به‌رامبه‌ر وه‌زیره‌كانى حكومه‌تدا به‌رپرسیارن، كه‌ ئه‌وانیش له‌به‌رامبه‌ر حكومه‌ت و په‌رله‌ماندا به‌رپرسیارن و ملكچن بۆ لێپێچینه‌وه‌ى په‌رله‌مان، به‌م هۆیه‌شه‌وه‌ به‌رپرسانى كه‌رتى گشتى به‌رپرسیارانه‌تر ڕه‌فتارده‌كه‌ن. ده‌رئه‌نجام، ئه‌م سیستمه‌ ڕێگه‌خۆشكه‌ره‌ بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵی. 3- دامه‌زراندن له‌سه‌ر بنه‌ماى تواناو لێهاتوویی و پله‌به‌رزكردنه‌وه‌ له‌سه‌ر هه‌مان پێوه‌ر تواناى كارمه‌ندانى حكومه‌ت باشتر ده‌كات و  ئه‌دائیشیان به‌رزترده‌كاته‌وه‌.  4- پیاده‌كردنى سیستمى مێریتۆكراسی ده‌رفه‌ت ده‌ڕه‌خسێنێت بۆ ئه‌وه‌ى خزمه‌تگوزارییه‌ گشتیه‌كان به‌ باشترین شێوازى خوازراو پێشكه‌ش به‌ هاوڵاتیان بكرێت. ده‌رئه‌نجامیش، خۆشگوزه‌رانى گشتى دێته‌كایه‌وه‌(4). به‌ڵام ڕه‌نگه‌ پرسیارى سه‌ره‌كی لێره‌دا ئه‌وه‌ بێت چۆن سیستمى مێریتۆكراسی بناسینه‌وه‌. به‌گشتى سیستمى مێریتۆكراسی به‌ دوو خاسیه‌تێكى سه‌ره‌كی له‌ سیستمه‌كانى تر جیاده‌كرێته‌وه‌:  1-    كێبڕكێی بێلایه‌ن دوور له‌ ده‌ستێوه‌ردانى حزبی، شه‌فافیه‌ت و بێلایه‌نى دوو پێشمه‌رجی سه‌ره‌كین بۆ كێبڕكێی ئازادانه‌. واته‌ ده‌بێت هه‌مووان مافی كێبڕكێیان هه‌بێت بۆ وه‌رگرتنى هه‌مان پۆست، كار، شایسته‌یی، له‌هه‌مانكاتدا ده‌بێت هه‌ڵسه‌نگاندنی دیاركردنى كه‌سی شیاو به‌ شه‌فافی و بێلایه‌نانه‌ ئه‌نجامبدرێت.   2-    ده‌رفه‌تى یه‌كسان بۆ هه‌مووان، هه‌مووان به‌یه‌كسانى مافی پێشكه‌شكردنیان هه‌بێت بۆ پۆسته‌ گشتیه‌كان(5). مێریتۆكراسی سیستمێكى ئایدیاڵ نیه‌ كه‌ قابیلی پیاده‌كردن نه‌بێت، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ زۆرینه‌ی وڵاته‌ پێشكه‌وتووه‌كانى جیهان به‌تایبه‌ت وڵاته‌ لیبڕاڵه‌كان په‌یڕه‌ویی له‌م سیستمه‌ ده‌كه‌ن. یه‌كێك له‌ دیارترین ئه‌و وڵاتانه‌ى كه‌ پێشه‌نگه‌ له‌ڕووى شوێنكه‌وتنى سیستمى مێریتۆكراسی وڵاتى سه‌نگافورایه‌. سیستمى مێریتۆكراسی له‌ سه‌نگافورا به‌شێكی سه‌ره‌كی له‌ بنه‌ماو به‌ها نیشتیمانیه‌كانى سه‌نگافورا پێكده‌هێنێت، بووه‌ به‌ به‌شێك له‌ ناسنامه‌ی نیشتیمانى ئه‌و وڵاته‌. ئه‌م گرنگیدانه‌ زۆره‌ى سه‌نگافورا له‌ وته‌و لێدوانه‌كانى به‌رپرسانى باڵاى ئه‌و وڵاته‌دا به‌ ئاشكرا ده‌رده‌كه‌وێت. بۆ نموونه‌، لی هسین لونگ،سه‌رۆك وه‌زیرانى سه‌نگافورا، له‌ ساڵى 2013دا ڕایگه‌یاند: " مێریتۆكراسی وه‌ك به‌شێكى سه‌ره‌كی و بنه‌مایه‌كى جێگیرى وڵاته‌كه‌مان ده‌مێنێته‌وه‌. پێویسته‌ خه‌ڵك به‌ به‌شداری و ماندوبونیان بناسینه‌وه‌، نه‌ك به‌ باگراوند و سه‌روه‌ت و سامان و پێگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تیان، پێویسته‌ جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ بكه‌ینه‌وه‌ پاداشتكردن له‌سه‌ر بنه‌ماى به‌شداری و تواناو و ماندووبوونه‌، پێویسته‌ ئه‌وانه‌ پاداشتبكرێن كه‌ خزمه‌تێك پێشكه‌ش به‌ وڵاته‌كه‌مان ده‌كه‌ن".  له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا، مێریتۆكراسی بووه‌ به‌ به‌شێك له‌ ستراتیجی ئیداره‌دانى فره‌یی له‌ سه‌نگافورا. پێكهاته‌ جیاوازه‌كانى ئه‌و وڵاته‌ له‌سه‌ر بنه‌مای ڕه‌گه‌زی جیاوازییان كارو شایسته‌ییه‌كان وه‌رناگرن به‌ڵكو له‌سه‌ر بنه‌ماى تواناو لێهاتوویی و به‌شدارییان پاداشت ده‌كرێن. هه‌روه‌ها به‌شى مافه‌ بنه‌ڕه‌تیه‌كانى ده‌ستورى ئه‌و وڵاته‌دا به‌ قوڵى پشتیوانى له‌ پاراستنى یه‌كسان و ده‌رفه‌تى یه‌كسان ده‌كات به‌تایبه‌ت له‌ بوارى په‌روه‌رده‌دا. له‌ ده‌ستوره‌كه‌دا هاتووه‌ نابێت جیاكارى له‌سه‌ر بنه‌مای ڕه‌گه‌زو ئاین له‌ دامه‌زراوه‌كاندا بكرێت. به‌هه‌مان شێوه‌ى سه‌نگافورا، ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانى ئه‌مریكا پیاده‌ى سیستمى مێریتۆكراسی ده‌كات، به‌شێوه‌یه‌ك ئه‌م سیستمه‌ به‌شێكى گرنگه‌ له‌ ناسنامه‌ى نیشتیمانى ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان(6). به‌ڵام پێویسته‌ تێبینى ئه‌وه‌ بكرێت، پیاده‌كردنى سیستمی مێریتۆكراسی له‌ وڵاتێكه‌وه‌ بۆ وڵاتێكى تر به‌پێی جیاوازى كلتورو كۆمه‌ڵگه‌كان تاڕاده‌یه‌ك ده‌گۆڕێت. هه‌روه‌ها، ته‌نانه‌ت له‌و وڵاتانه‌ى كه‌ به‌ وڵاتى مێریتۆكراسی ده‌ناسرێن، هۆكارو فاكته‌ره‌ نا مێریتۆكراسیه‌كان كاریگه‌رییان هه‌یه‌. به‌ واتایه‌كی تر، پیاده‌كردنى ئه‌م سیستمه‌ ته‌نانه‌ت له‌و وڵاتانه‌شدا كه‌ ئه‌و سیستمه‌ په‌یڕه‌و ده‌كه‌ن ڕێژه‌ییه‌و زۆربه‌ى كات ڕه‌گه‌زى نامیریتۆكراسی (بۆماوه‌یی، پێگه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تى و په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان، فاكته‌رى كلتورى) تێكه‌ڵ به‌ ڕه‌گه‌زه‌ مێریتۆكراسیه‌كان ده‌كرێن(7). هه‌رێمى كوردستانى عێراق: دامه‌زراندن له‌سه‌ر بنه‌ماى سیاسی  نه‌ك مێریتۆكراسی سێكته‌ره‌كانى كه‌رتى گشتى له‌ هه‌رێمى كوردستانى عێراق به‌ قوڵی به‌ سیاسی و به‌حزبی كراون، له‌به‌رئه‌وه‌ى سیستمى سیاسی و حوكومڕانى له‌ هه‌رێمى كوردستان سیستمێكى ته‌واو حزبیه‌، سیستمی سیاسی ملكه‌چه‌ بۆ حزبه‌ سیاسیه‌كان، نه‌ك هاوشێوه‌ى وڵاته‌ پێشكه‌وتووه‌كان حزب ملكه‌چ بێت بۆ سیستمى سیاسی و له‌چوارچێوه‌ى یاسایی سیستمه‌كه‌دا بجوڵێته‌وه‌(8). ده‌ستێوه‌ردانى حزبی به‌نزیكى له‌ هه‌موو كه‌رت و دامه‌زراوه‌ گشتیه‌كانی هه‌رێمى كوردستانى عێراقدا ده‌بینرێ و هه‌ستى پێده‌كرێت(9). به‌م هۆیه‌وه‌، دامه‌زراندن له‌ كه‌رتى گشتی و تاڕاده‌یه‌ك له‌ كه‌رتی تایبه‌تیشدا، دابه‌شكردنى پۆسته‌ گرنگ و باڵاكان، هه‌روه‌ها دابه‌شكردنى شایسته‌ ماددی و مه‌عنه‌وییه‌كان تاڕاده‌یه‌كى زۆر له‌سه‌ر بنه‌ماى وه‌لائی حزبی و سیاسی یان خزمخزمێنه‌ دابه‌شكراون. چه‌ندین ئاماژه‌ى ڕوون و ئاشكرا هه‌ن بۆ سه‌لماندنى ئه‌م بانگه‌شه‌یه‌.  یه‌كه‌م، له‌ هه‌رێمى كوردستان مه‌حاڵه‌ كه‌سێك پۆستێكى باڵای له‌ حكومه‌تی هه‌رێمى كوردستان وه‌رگرتبێت به‌بێ پشتیوانى پارتى دیموكراتى كوردستان یان یه‌كێتى نیشتمانى كوردستان. له‌ هه‌رێمى كوردستان زۆربه‌ى  ئه‌و به‌رپرسانه‌ى پۆستى باڵاو گرنگیان له‌ حكومه‌تدا هه‌یه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى حزبی بوون ئه‌و پۆسته‌یان پێدراوه‌، یاخود به‌پشتیوانى به‌رپرسێك ئه‌و پله‌وپایه‌یان پێبه‌خشراوه‌. لێره‌وه‌، پۆسته‌ باڵاو گرنگه‌كان له‌ هه‌رێمی كوردستان پێوه‌رێكى حزبیه‌ یان هه‌ندێكجار شه‌خسی یان نزیكایه‌تیه‌، به‌م هۆیه‌شه‌وه‌ ئه‌م پێوه‌ره‌ له‌گه‌ڵ پێوه‌رى تواناو لێهاتوویدا ناگونجێت. به‌پێچه‌وانه‌وه‌ سیستمى مێریتۆكراسی واده‌خوازێت ئه‌و پۆستانه‌ به‌پێى ئاستى لێهاتوویی و شیاوى پڕبكرێنه‌وه‌، له‌پێناو ئه‌وه‌ى كه‌سی شیاو له‌ شوێنى شیاودا دابنرێت.  دووه‌م، نه‌ك ته‌نها پڕكردنه‌وه‌ پۆسته‌ باڵاكان به‌ڵكو سیستمى دامه‌زراندنی فه‌رمانبه‌رانى ئاسایی به‌هه‌مان شێوه‌ تاڕاده‌یه‌كی به‌رچاو فۆڕمێكى حزبی یان شه‌خسی و نزیكایه‌تى خێزانى وه‌رگرتووه‌. به‌پێى ڕاپرسیه‌كى ده‌زگاى ڕاپرسیه‌كى ده‌زگاى جیهانى بۆ ڕاپرسی خزمه‌تى مه‌ده‌نی كه‌ له‌ ساڵى 2011دا ئه‌نجامدراوه‌، له‌سه‌دا 24ى فه‌رمانبه‌رانى كه‌رتى گشتى له‌ هه‌رێمى كوردستان به‌هۆى په‌یوه‌ندی هاوڕێیه‌تى یان نزیكی خێزانیه‌وه‌ دامه‌زراون، له‌سه‌دا 8ى فه‌رمانبه‌ران له‌كاتى دامه‌زراندا به‌هۆى پشتیوانى حزبه‌ سیاسیه‌كانه‌وه‌ دامه‌زراون. هه‌ر له‌ ڕاپرسیه‌كه‌دا پرسیارى ئه‌وه‌ كراوه‌ كه‌ ئایا گرنگترین هۆكارى دامه‌زراندن له‌ وه‌زاره‌ته‌كه‌ی تۆدا چی فاكته‌رێكه‌، له‌سه‌دا 27ى ئه‌وانه‌ی به‌شداربوون له‌ ڕاپرسیه‌كه‌دا ئاماژه‌یان بۆ وه‌لائی حزبی كردوه‌.، له‌سه‌دا 18 به‌شداربووان په‌یوه‌ندى خێزانى و هاورێیه‌تیان ئاماژه‌ پێكردوه‌، له‌سه‌دا 6ى به‌شداربووان وه‌لائی خێڵ و عه‌شره‌تیان دیاریكردوه‌. به‌هه‌مان شێوه‌، ڕاپرسیه‌كی نوسینگه‌ى نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كانی تایبه‌ت به‌ مادده‌ى هۆشبه‌رو تاوان ئه‌وه‌ پشتڕاستده‌كاته‌وه‌ دامه‌زراندن له‌ كه‌رتی گشتیدا له‌ حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان به‌ ده‌گمه‌ن له‌سه‌ر بنه‌ماى مێریتۆكراسیه‌. به‌پێى ڕاپرسیه‌كه‌ زیاتر له‌ نیوه‌ى فه‌رمانبه‌رانى كه‌رتى گشتى له‌ هه‌رێمى كوردستان له‌سه‌ر بنه‌مای پڕۆسه‌یه‌كى تۆكمه‌و مانادارى دامه‌زراندن دانه‌مه‌زراون(10). له‌ڕاستیدا له‌ڕابردوودا شێوازى باوى دامه‌زراند له‌ هه‌رێمى كوردستان پشتى به‌ستبوو به‌ ته‌زكیه‌ى حزبی، كه‌ ئه‌مه‌ش ته‌واو پێچه‌وانه‌ى سیستمى مێریتۆكراسیه‌(11). له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا، له‌ڕابردودا حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانى پشتیوانى سیاسی به‌لێشاو فه‌رمانبه‌رێكى زۆرى له‌ كه‌رتى گشتیدا دامه‌زراند، تاڕاده‌یه‌ك به‌شێكی به‌رچاوى دامه‌زراندنه‌كه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى پێویستى نه‌بوون، به‌ڵكو هه‌ردوو حزبی ده‌سه‌ڵاتدار له‌پێناو به‌هێزكردنى پێگه‌ى خۆیان له‌ كۆمه‌ڵگه‌دا ئه‌و كاره‌یان ئه‌نجامدا، كه‌ ئه‌مه‌ش دیسانه‌وه‌ پێچه‌وانه‌ى دامه‌زراندنه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى تواناو لێهاتوویی.  سێهه‌م، وه‌رگرتنی خوێنكاران له‌ زانكۆكانى هه‌رێمى كوردستان له‌سه‌ر بنه‌ماى قبوڵ خاس، كه‌ ته‌واو پێچه‌وانه‌ى سیستمى مێریتۆكراسیه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ی قبوڵ خاس وه‌رگرتنه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى پشتیوانى به‌رپرسێك یان حزبێكى سیاسیه‌ نه‌ك له‌سه‌ر بنه‌ماى شایسته‌یی و لێهاتوویی، كه‌سێك په‌نا بۆ قبوڵ خاس ده‌بات كه‌ به‌ مافی خۆى ناتوانێت له‌و كۆلێجه‌ بخوێنێت كه‌ به‌ قبوڵ خاس ده‌توانێت لێی بخوێنێت. ئه‌گه‌رچی شێوازى قبوڵ خاس له‌ ئێستادا له‌ زانكۆكانى هه‌رێمى كوردستان حاڵه‌تێكى ده‌گمه‌نه‌، به‌ڵام له‌ ڕابردودا حاڵه‌تێكى باو بووه‌ له‌ هه‌رێمى كوردستان(12). چواره‌م و كۆتایی، بوونى فه‌رمانبه‌ری بندیوارو دوو موچه‌و سێ موچه‌ له‌ كه‌رتی گشتیدا ئاماژه‌یه‌كى ڕوونى كارنه‌كردنه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى سیستمى مێریتۆكراسی. به‌پێى زانیارییه‌كان، زیاتر له‌ سه‌د هه‌زار كه‌س له‌ هه‌رێمى كوردستان له‌ كه‌رتى گشتیدا یان بندیوارن یان دوو موچه‌و سێ موچه‌ وه‌رده‌گرن(13). پێویسته‌ لێره‌دا تێبینی ئه‌وه‌ بكرێت، دامه‌زراندن له‌سه‌ر بنه‌ماى حزبی و په‌یوه‌ندی سیاسی و خێزانی كۆمه‌ڵێك كاریگه‌رى خراپی هه‌بووه‌:  1-    كاریگه‌رى خراپی هه‌بووه‌ له‌سه‌ر گه‌شه‌ى ئابوورى، له‌و ڕووه‌وه‌ى بۆته‌هۆى به‌فیڕۆدانى سامانى گشتى و دروستبوونى بارگرانیه‌كى گه‌وره‌ى دارایی له‌سه‌ر حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان.  2-    كاریگه‌رى خراپی هه‌بووه‌ له‌سه‌ر ئه‌دائی دامه‌زراوه‌ گشتیه‌كان، خه‌ڵكى بێ توانا نه‌شاره‌زا ناتوانێت ئه‌دائێكى باش پێشكه‌ش بكات، سه‌رئه‌نجامیش ئه‌دائی دامه‌زراوه‌كان به‌هۆى لاوازى به‌ڕێوبه‌رو فه‌رمانبه‌ره‌كانیه‌وه‌ لاواز ده‌بێت، ده‌رئه‌نجامیش متمانه‌ى هاوڵاتیان به‌ دامه‌زراوه‌ حكومیه‌كان لاواز ده‌بێت.  3-    هه‌ستى ناڕازیبونی له‌نێو كه‌رتی گشتیدا دروستكردوه‌، به‌هۆى ئه‌وه‌ى به‌شێك له‌ فه‌رمانبه‌رو به‌ڕێوبه‌ره‌ گشتیه‌كان به‌ به‌پێوه‌رى حزبی یان به‌هۆى په‌یوه‌ندی سیاسی و خێزانیه‌وه‌ دیاریده‌كرێن ئه‌و كه‌سانه‌ى به‌مافی خۆیان و به‌ شایسته‌یی خۆیان دامه‌زران هه‌ست به‌ نادادى و سته‌م ده‌كه‌ن، به‌م هۆیه‌شه‌وه‌ له‌ ئیش و كاره‌كانیان ڕازینین، ئه‌مه‌ش دیسانه‌وه‌ كاریگه‌رى خراپی ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌دائی كاركردنیان.  4-    به‌رژه‌وه‌ندییه‌ حزبی و به‌رژه‌وه‌ندیی به‌رپرسانى سیاسی له‌ هه‌ندێك حاڵه‌تدا جێگه‌ى به‌رژه‌وه‌ندی گشتى ده‌گرنه‌وه‌، ئه‌و به‌ڕێوبه‌ره‌ گشتیانه‌ى له‌لایه‌ن حزب یان به‌رپرسانى سیاسیه‌وه‌ دیاریكراون ملكه‌چن بۆ به‌رژه‌وه‌ندی حزب یان ئه‌و به‌رپرسه‌ سیاسیانه‌ى كه‌ پشتیوانى لێكردون، كاتێك به‌رپرسانى گشتى له‌لایه‌ن حزب یان به‌رپرسانى سیاسیه‌وه‌ دیاری ده‌كرێن له‌به‌رامبه‌ر ئه‌واندا به‌رپرسیار ده‌بن، ملكه‌چی به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌وان ده‌بن، لێره‌شه‌وه‌ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تى جێگه‌ى به‌رژه‌وه‌ندی گشتى ده‌گرێته‌وه‌و گه‌نده‌ڵی ده‌بیت به‌ سیماى دیارى كه‌رتى گشتى. به‌پێچه‌وانه‌وه‌ كاتێك به‌رپرسان له‌لایه‌ن حكومه‌ته‌وه‌ دیاری ده‌كرێن، له‌به‌رامبه‌ر وه‌زیره‌كاندا به‌رپرسیارن، كه‌ ئه‌وانیش له‌به‌رامبه‌ر په‌رله‌ماندا به‌رپرسیارن و په‌رله‌مان ده‌توانێت متمانه‌یان لێوه‌ربگرێته‌وه‌، ملكه‌چن بۆ چاودێرى و به‌دواداچوونى په‌رله‌مان، به‌م هۆیه‌شه‌وه‌ به‌رپرسیارانه‌تر ڕه‌فتار ده‌كه‌ن.  به‌گشتى، له‌ هه‌رێمى كوردستان پۆسته‌ گرنگ و باڵاكان له‌سه‌رجه‌م دامه‌زراوه‌كاندا به‌كه‌سانى حزبی پڕده‌كرێنه‌وه‌، له‌زۆربه‌ى حاڵه‌ته‌كاندا حزبی بوون یان نزیكى له‌ سه‌ركرده‌یه‌كى سیاسیه‌وه‌ پێوه‌رى وه‌رگرتنى پله‌وپایه‌و پۆسته‌كانه‌. چه‌ند ئاماژه‌یه‌كی ڕوون هه‌یه‌ ئه‌وه‌ پێشانده‌ده‌ن له‌ هه‌رێمى كوردستان پۆسته‌ باڵاكان له‌سه‌ر بنه‌ماى حزبی بوون یان په‌یوه‌ندی شه‌خسی پڕده‌كرێنه‌وه‌ نه‌ك له‌سه‌ر بنه‌ماى مێریتۆكراسی، گرنگترین ئه‌و ئاماژانه‌ش بریتین له‌:  1-    به‌شێك له‌ پله‌وپایه‌و پۆسته‌كان هه‌رگیز ئاشكرا ناكرێن تا هه‌مووان به‌یه‌كسانى مافی پێشكه‌شكردنیان هه‌بێت، به‌ڵكو ڕاسته‌وخۆ له‌لایه‌ن حزب یان به‌رپرسانى سیاسیه‌وه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى وه‌لائ نه‌ك توانا كه‌سه‌كان بۆ ئه‌و پۆستانه‌ دیارى ده‌كرێن. كه‌ ئه‌مه‌ش ته‌واو پێچه‌وانه‌ى ڕه‌گه‌زه‌ سه‌ره‌كیه‌كانى سیستمى مێریتۆكراسیه‌.  2-    هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كه‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا هه‌ڵسه‌نگاندنێكى ته‌واو لایه‌نگیرانه‌یه‌، حزب یان به‌رپرسێكی سیاسی له‌سه‌ر بنه‌ماى نزیكبوون له‌خۆى كه‌سێك بۆ ئه‌و پۆستانه‌ دیاری ده‌كات، نه‌ك له‌سه‌ر بنه‌ماى توانا.  3-    هیچ كێبڕكێیه‌ك له‌ پڕۆسه‌كه‌دا نیه‌، یه‌ك كه‌س هه‌یه‌ بۆ یه‌ك پۆست ئه‌ویش به‌ نهێنی دیاری ده‌كرێت. له‌ هه‌ندێك حاڵه‌تدا به‌شێك له‌ پۆسته‌كان له‌لایه‌ن وه‌زاره‌ته‌كانه‌وه‌ ڕاده‌گه‌یه‌نرێن، له‌ڕووكه‌شدا كار به‌ سیڤی ده‌كرێت، به‌ڵام له‌ ناوه‌ڕۆكدا كێ پشتیوانى سیاسی هه‌بێت ئه‌و ده‌توانێت پۆسته‌كه‌ به‌رێته‌وه‌.  نمونه‌كانی مێریتۆكراسی له‌ هه‌رێمی كوردستان ئه‌گه‌رچی شێوازه‌كانی دامه‌زراندن و دابه‌شكردنى پۆسته‌ گرنگ و باڵاكان له‌ هه‌رێمی كوردستان به‌گشتى له‌سه‌ر بنه‌ماى سیستمى مێریتۆكراسی نیه‌، به‌ڵام ئه‌مه‌ ماناى ئه‌وه‌ نیه‌ سیستمى مێریتۆكراسی بۆ كوردستان سیتسمێكى ته‌واو نامۆبێت. لێره‌دا باس له‌ سێ نمونه‌ى سه‌ره‌كی ده‌كه‌ین له‌ كه‌رتى خوێندنی باڵادا وه‌ك نموونه‌ى سیستمێكى مێریتۆكراسی نمونه‌یی.  نمونه‌ی یه‌كه‌م، حكومه‌تی هه‌رێمى كوردستان له‌ ساڵى 2010 له‌ بوارى خوێندنى باڵادا پڕۆگرامی گه‌شه‌پێدانى توانای مرۆیی (تواناسازى) ڕاگه‌یاند وه‌ك ستراتیژیه‌ك بۆ گه‌شه‌پێدان و به‌رزكردنه‌وه‌ى تواناى توێژه‌ران و پێگه‌یاندنى كه‌سانى ئه‌كادیمى  له‌سه‌رجه‌م بواره‌ زانستیه‌ جیاوازه‌كاندا له‌ هه‌رێمى كوردستان. ئه‌م پڕۆگرامه‌ پڕۆگرامێك بوو له‌سه‌ر بنه‌ماى سیتسمى مێریتۆكراسی له‌به‌رئه‌وه‌ى:  1-    له‌م پڕۆگرامه‌دا هه‌مووان به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنى پاشخانى حزبی و ڕه‌گه‌زى و ناوچه‌ى جوگرافی مافی پێشكه‌شكردنیان هه‌بوو، واته‌ ده‌رفه‌ته‌كه‌ بۆ هه‌مووان یه‌كسان بوو.   2-    پڕۆگرامه‌كه‌ پڕۆگرامێكى كێبڕكێ ئامێزبوو، هه‌موو ئه‌وانه‌ى پێشكه‌شكاربوون ده‌رفه‌تى وه‌رگرتنى سه‌د له‌ سه‌دیان نه‌بوو. به‌ واتایه‌كى تر، باشترینه‌كان ئه‌وانه‌ى زۆرترین خاڵیان له‌ كێبڕكێكه‌دا كۆكردبۆیه‌وه‌ ده‌یانتوانى كێبڕكێكه‌ به‌رنه‌وه‌.  3-    پێوه‌ره‌كانى وه‌رگرتن له‌ پڕۆگرامه‌كه‌ بریتی بوون له‌: توانستى زانستی-نمره‌ى به‌كالۆریۆس، نمره‌ى به‌ كالۆریۆس و ماسته‌ر بۆ پێشكه‌شكارانى دكتۆرا، هه‌روه‌ها توانستى زمانى ئینگلیزى (بوونى تاقیكردنه‌وه‌ى نێوده‌وڵه‌تى باوه‌ڕپێكراو كه‌ ئاستى پێشكه‌شكار دیاری بكات)، بوونی ئۆفه‌رى خوێندن. سه‌رجه‌م ئه‌م پێوه‌رانه‌ پێوه‌رى زیره‌كى و لێهاتووین، پێشانده‌رى حه‌زی كاركردن و خۆماندوكردنن. ئه‌گه‌رچی له‌ پڕۆگرامه‌كه‌دا چه‌ند خاڵێكى كه‌م ده‌به‌خشرا به‌ كه‌س و كارى سه‌ربه‌رزى شه‌هیدان و قوربانیانى ئه‌نفال، به‌ڵام ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌وه‌ى سیستمى مێریتۆكراسی نه‌بوو، له‌به‌رئه‌وه‌ى عاده‌ته‌ن سیستمى مێریتۆكراسی به‌پێى جیاوازى كۆمه‌ڵگه‌و كلتوره‌ جیاوازه‌كان به‌شێوه‌ى جیاواز په‌یڕه‌و ده‌كرێت. ئه‌م میتۆده‌ پێى ده‌وترێت تێكه‌ڵكردنى فاكته‌ره‌ مێریتۆكراسیه‌كان به‌ فاكته‌ره‌ نامیریتۆكراسیه‌كان كه‌ له‌زۆربه‌ى كاتدا وه‌ك حاڵه‌تێكى ئاسایی ته‌ماشا ده‌كرێت.  4-    هه‌ڵسه‌نگاندنی پاڵێوراوه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كى ڕوون و ئاشكراو بێلایه‌نانه‌بوو، له‌دواى ڕاگه‌یاندنى ده‌رئه‌نجامه‌كان ئه‌وه‌ ڕوونده‌بۆیه‌وه‌ كه‌ بۆچى پاڵێوراوێك توانیوییه‌تى سه‌ركه‌وتووبێت به‌ڵام ئه‌وانى تر سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون(14).  نموونه‌ی دووه‌م، سیستمى پێشكه‌شكردنی خوێندن له‌ڕێگه‌ی زانكۆلاینه‌وه‌. ئه‌م سیستمه‌ تاڕاده‌یه‌كى زۆر له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كى مێریتۆكراسیه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ى:  1-    پێشكه‌شكاران له‌سه‌ر بنه‌ماى نمره‌كانیان له‌ زانكۆو په‌یمانگان وه‌رده‌گیرێن، ئه‌مه‌ش واته‌ ڕه‌چاوكردنى لێهاتوویی و زیره‌كی خوێنكاران و ڕێزگرتن له‌ ماندووبوون و شه‌ونوخونیه‌كانیان.  2-    وه‌رگرتن له‌ به‌شه‌ جیاوازه‌كان به‌نمره‌و به‌ كێبڕكێیه‌، ئه‌و خوێنكارانه‌ى به‌رزترین نمره‌یان هێناوه‌ ده‌رفه‌تى وه‌رگرتنیان  له‌ باشترین كۆلێژه‌كان هه‌یه‌، ئه‌و خوێنكارانه‌ى نمره‌ى كه‌میان هێناوه‌ ناتوانن له‌ كۆلێژه‌ باشه‌كان وه‌ربگێرێن.  3-    په‌یڕه‌ویی له‌ ده‌رفه‌تى یه‌كسان ده‌كرێت بۆ پێشكه‌شكردن به‌بێ جیاوازى ڕه‌گه‌زو ڕه‌نگ و باگراوندی حزبی.  4-    هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كان تاڕاده‌یه‌كى زۆر به‌شێوه‌یه‌كى بێلایه‌نانه‌ ئه‌نجامده‌درێن.  نموونه‌ى كۆتایی، دامه‌زراندنى سێ یه‌كه‌مه‌كانى كۆلێژه‌كانه‌ له‌لایه‌ن حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستانه‌وه‌. دامه‌زراندنى یه‌كه‌مه‌كانى كۆلێژ و په‌یمانگان به‌ هه‌مان شێوه‌ به‌رجه‌سته‌كه‌رى سیستمى مێرێتۆكراسیه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ى:  1-     دامه‌زراندنه‌كه‌ ته‌نها له‌سه‌ر بنه‌ماى نمره‌و یه‌كه‌م بوونه‌، ته‌نها ئه‌و كه‌سانه‌ ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ زیره‌ك و به‌توانان و له‌ هه‌موان زیاتر خۆیان ماندوكردوه‌. به‌م شێوه‌یه‌ پڕۆسه‌ی دامه‌زراندنه‌كه‌ پڕۆسه‌یه‌كى هه‌ڕه‌مه‌كی نیه‌، به‌ڵكو له‌سه‌ر بنه‌مای زیره‌كیه‌.  2-    هه‌موو خوێنكاران ده‌رفه‌تى یه‌كسانیان هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ى یه‌كه‌م بن، به‌ڵام دواجار ته‌نها ئه‌وانه‌ ده‌توانن یه‌كه‌م بن كه‌ له‌وانى تر زیاتر خۆیان ماندو ده‌كه‌ن و توانایان له‌وانی تر زیاتره‌.  3-    پێوه‌ری وه‌رگرتنه‌وه‌ له‌ زانكۆو په‌یمانگان پێوه‌رێكى ڕوون و شه‌فاف و بێلایه‌نانه‌یه‌، ته‌نها یه‌كه‌مه‌كان وه‌رده‌گێرێنه‌وه‌، ئه‌وانیتر له‌ لیسته‌كه‌دا نین جا هه‌ر پێگه‌یه‌كى كۆمه‌ڵایه‌تی یان سیاسین هه‌بێت.  به‌كورتى، ئه‌و نمونانه‌ى سه‌ره‌وه‌ ئه‌وه‌ پێشانده‌ده‌ن كه‌ په‌یڕه‌وكردنى سیستمی مێریتۆكراسی بۆ پڕكردنه‌وه‌ى پۆسته‌ گرنگ و باڵاكان كارێكى حه‌تمی نیه‌ ئه‌گه‌ر به‌رپرسانى سیاسی ویست و ئیراده‌یان هه‌بێت بۆ چاكسازى و باشتركردنى سیستمى حوكمڕانى له‌ هه‌رێمى كوردستان. ده‌رئه‌نجام سیستمی سیاسی و حوكومڕانى له‌ هه‌رێمی كوردستان به‌قوڵی گیرۆده‌ى ده‌ستێوه‌ردانى حزبی و شه‌خسیه‌. یه‌كێك له‌ لێكه‌وته‌ خراپه‌كانى ده‌ستێوه‌ردانى حزبی یان سیاسی له‌ كه‌رتى گشتیدا بریتیه‌ له‌ به‌ حزبی كردنى كه‌رتى گشتی و ده‌ستێوه‌ردان له‌ ده‌ستنیشانكردنى به‌رپرسانى كه‌رتى گشتى. هه‌روه‌ك له‌ سه‌ره‌وه‌ باسكرا، پڕكردنه‌وه‌ى پۆسته‌ باڵاكان له‌ هه‌رێمى كوردستان تا ئێستا له‌سه‌ر بنه‌ماى حزبی یان سیاسیه‌. به‌هه‌مان شێوه‌ له‌ڕابردودا دامه‌زراندنی ئاسایی تاڕاده‌یه‌كى زۆر به‌هه‌مان پێوه‌ربووه‌.  ئه‌گه‌رچی له‌ ئێستادا سیستمى مێریتۆكراسی له‌ چه‌ند سێكته‌رێكى گرنگدا كارى پێده‌كرێت، به‌ڵام تا ئێستا پۆسته‌ گرنگ و باڵاكانى كه‌رتى گشتى له‌لایه‌ن حزب یان به‌رپرسانى سیاسیه‌وه‌ دیاری ده‌كرێت، له‌زۆربه‌ى حاڵه‌ته‌كانیشدا كه‌سانى كه‌م توانا بۆ ئه‌و پۆستانه‌ ده‌ستنیشانده‌كرێن. به‌ره‌وپێشبردنى كه‌رتى گشتى و باشتركردنى ئه‌دائی خزمه‌تگوزارى گشتى پێویستى به‌وه‌یه‌ به‌رپرسانى دامه‌زراوه‌ گشتیه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای توانا نه‌ك وه‌لائ دیاری بكرێن. به‌پێچه‌وانه‌وه‌، كه‌رتى گشتى له‌ هه‌رێمی كوردستان زیاتر دووچارى گه‌نده‌ڵی و چه‌قبه‌ستوویی و ناكارایی ده‌بێته‌وه‌، تابێت متمانه‌ى هاوڵاتیانیش به‌كه‌رتى گشتى و حزبه‌كانى ده‌سه‌ڵات كه‌مده‌بێته‌وه‌. له‌به‌رئه‌وه‌ى كه‌رتى گشتی خزمه‌تى گشتى پێشكه‌ش ده‌كات ناكرێت له‌ژێر كاریگه‌رى حزبی و به‌رپرسانی سیاسیدا بێت، به‌ سیاسیكردنى كه‌رتى گشتى كوردستان له‌ماوه‌یه‌كى دورمه‌ودادا كوردستان دوچارى شكستێكى گه‌وره‌ى سیاسی و ئابوورى و دارایی ده‌كاته‌وه‌.  سه‌رچاوه‌كان 1-    Baimenov, Alikhan, and Max Everest-Phillips. "Meritocracy for Public Service Excellence." Global Centre for Public Service Excellence (2015): 4-15. 2-    Heywood, Andrew. Political ideologies: An introduction. Macmillan International Higher Education, 2017. 3-    Polastri, Massimiliano, and Maria Cristina Truisi. "Meritocracy? Ask yourself." Journal of the Intensive Care Society, Vol. 18(4) 276–278. 4-    Baimenov, Alikhan, and Max Everest-Phillips. "Meritocracy for Public Service Excellence." Global Centre for Public Service Excellence (2015): 4-15. 5-    Kim, Chang-Hee, and Yong-Beom Choi. "How meritocracy is defined today?: contemporary aspects of meritocracy." Economics & Sociology 10, no. 1 (2017): 112. 6-    Teo, Terri-Anne. "Perceptions of meritocracy in Singapore: Inconsistencies, contestations and biases." Asian Studies Review 43, no. 2 (2019): 184-205. 7-    Baimenov, Alikhan, and Max Everest-Phillips. "Meritocracy for Public Service Excellence." Global Centre for Public Service Excellence (2015): 4-15. 8-    Hama, Hawre Hasan, and Farhad Hassan Abdullah. "Political Parties and the Political System in Iraqi Kurdistan." Journal of Asian and African Studies (2021): 0021909620941548. 9-    Hassan, Kawa. Kurdistan's politicized society confronts a sultanistic system. Washington, DC: Carnegie Endowment for International Peace, 2015. 10-    Pring, Coralie. "Kurdistan Region of Iraq: Overview of corruption and anti-corruption." U4 Anti-Corruption Centre and Transparency International, last modified July (2015). https://www.u4.no/publications/kurdistan-region-of-iraq-overview-of-corruption-and-anti-corruption  11-    Jameel, Hemn Namiq. "A case study of Political Corruption in Conflict-Affected Societies (The Kurdistan Region of Iraq 2003-13)." PhD diss., University of Leicester, 2017 12-    بۆ خوێندنه‌وه‌ى زیاتر سه‌ردانى ئه‌م دوو به‌سته‌ره‌ى خواره‌وه‌ بكه‌: -    https://hawlati.co/page_detail?smart-id=7180 -    https://www.awene.com/article?no=9957&auther=1382  13- په‌رله‌مانتارێك: زیاتر له‌100 هه‌زار فه‌رمانبه‌ری‌ بندیوار دوو موچه‌و سێ موچه‌ وه‌رده‌گرن:      https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=13573&Jor=1  14-    Roadmap to Quality Reform of the Higher Education In Kurdistan: On Route to Quality; The Reformation of Higher Education in Kurdistan Region, Iraq , available at: https://en.calameo.com/read/0004078814633fece2691  

وەرگێرانی؛ ئەنوەر کەریم  هەڵئاوسان لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵدا گەیشتە (52.5%) بەراورد بەساڵی ڕابردوو بە پێی داتا فەرمییەکانی ئێران تەنها لە مانگی ئایارەوە بۆ مانگی حوزەیران نرخەکان بەڕێژەی (13.2%) بەرزبۆتەوە.   ئەو دیپلۆماتکارە ئەوروپیانەی کە هەوڵدەدەن جارێکیتر رێککەوتنە ئەتۆمیەکە زیندوو بکەنەوە، لاوازی ئابوری ئێران و فشارە توندەکانی سەر بەرپرسانی وڵاتەکە یارمەتیەکی باش دەبێت بۆیان کە سود لەو دۆخە وەربگرن. کە ئاستی بژێوی ئێرانییەکان لە نۆ مانگی ڕابردوودا بەتەواوی خراپبووە.  سەرۆکی ئێران (ئیبراهیم رەئیسی) دەستیکردوە بە ووتوێژ بۆ لابردنی سزاکان و وەستانی پیتاندنی یۆرانێوم بە هۆی ناڕەزایی خەڵکی ئێرانەوە. هاوکات توندڕەوە محافیزکارەکان سازشیان لەو خاڵە گرنگەش کرد کە ئەمریکا سەرکردەکانی سوپای پاسداران لە لیستی ڕێکخراوە تیرۆرێستیەکان دەربهینێت. هەرچەندە لە ئێستادا بەربەستی سەرەکی هەیە لەبەردەم رێککەوتنەکەدا، بەڵام ئەمریکیەکان و ئەوروپیەکان زیاتر گەشبینن بەوەی کە بگەنە رێککەوتن.   ئەوەی کە گومانی تیانیە ئێرانیەکان زۆر ماندوون بەدەست بەرزبونەوەی نرخی کاڵاکان کە بەشێکی لە ئەنجامی سزاکان و بەشەکەی تری لە ئەنجامی خراپ بەڕیوەبردنی ئابوریەوەیە، وەزیری دەرەوەی ئێران لە لێدوانێدا دەڵێت "ئێرانییەکان پێمان دەڵێن گفتوگۆو دانوستانەکان زۆر درێژەیان کێشاوە".  ئێران کە خاوەنی دووەم گەورەترین یەدەکی غازی سروشتی و چوارەم یەدەکی نەوتی خاوە لە جیهاندا. کەچی دەسکەوتی نەبوو لە بەرزبونەوەی نرخی ووزە کە بەهۆی داگیرکاری ڕووسیا بۆ سەر یۆکرانیا ڕویداوە. بەڵام نرخی خواردنە سەرەکیەکان کە ئێران هاوەردەی ئەکات زۆر بەرزبۆتەوە بەهۆی ئەو شەڕەوە، لە مانگی ئایارەوە نرخەکان بەرزبونەوەی زیاتریان بەخۆوە دیوە، لەبەرئەوەی حکومەتی ئێران پاڵپشتی بۆ دراوە بیانیەکان وەستاندوە. ئەمە لە کاتێکدایە ئەم پاڵپشتییە لە پێناو سەقامگیرکردنی دراوی ئێرانی لە ساڵی 2018ەوە دەستیپێکردبوو، کاتێک سەرۆکی پێشووی ئەمریکا "ترامپ" لە رێککەوتنە ئەتۆمیەکە هاتبووە دەرەوە. بەڵام ئەو بازرگانانەی پەیوەندی باشیان لەگەڵ حکومەت هەیە دۆلاریان بەهەرزان وەرگرتوە و دواتر قازانجێکی زۆریانکردوە لەو بازاڕە ناڕێکخراوەی ئێراندا.   لە تاران گوشتی سوور بە رێژەی (90%) بەرزبۆتەوە بەراورد بە ساڵی ڕابردووە، برنجی بەسمەتی بە ڕیژەی (200%) بەرزبۆتەوە بە پێی داتاکانی بلومبێرگ. رێژەی هەڵئاوسانەکەش ئاسێکی بەرزتری تۆمارکردووە بە هۆی دابەزینی بەهای ڕیاڵی ئێرانیەوە لە مانگی حوزەیرانی ساڵی رابردوە لە بازاڕی ناڕێكخراودا کە (25%)ی بەهای خۆی لەدەسەتداوە ئەمەش نزمترین نرخی دراوەکەیە. بەڵام کاتێک کە دیپلۆماتکارە ئەوروپیەکان ئەوەیان ڕاگەیاند وەڵامەکەی ئێران بۆ ڕیکەوتنەکە بودنیادنەوە، نرخی ڕیاڵی ئێرانی کەمێک بەرزبوونەوەی بەخوە بینی.  مامۆستا و خانەنشیننان و کرێکارانی پاڵاوگەکانی نەوت و ئەندازیاران و جوتیاران و شۆفێری پاسەکان ناڕازاییان دەربڕیوە بەرامبەر بەزبونەوەی نرخ و بەرزنەکردنەوەی کرێ و موچەوە ئەو گەندەڵیە درێژخایەنەی کە لە ئێراندا هەیە.   ئاژانسی هەواڵی ‌قوتابیانی ئێران ڕایگەیاند؛"بەپێی راپۆرتەکانی دەزگای پۆلیس و دادگا ژمارەی دزی و تاوان بەرزبۆتەوە، لە ئەنجامی بەرزبوونەوەی نرخی خواردنە سەرەکیەکان بە گشتی"، ئەم دۆخە خراپەی ئابوری ئێران نەک تەنها هەڵئاوسان پاڵنەردەبێت بۆ ئێرانیەکان کە بگەنە رێککەوتنێک. ئەمانە لە کاتێکدایە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی گەشەی ئابوری ئێرانی بە (3%) دەستنیشان کردووە بۆ ئەمساڵ لە کاتێکدا بەرامبەر ووڵاتانی تری نەوت فرۆش ئەو ڕێژەیە زۆر کەمترە.   ئابوری ناس و ڕاوێژکارێکی پێشووی (محمد خاتەمی- سەرۆکی پێشووتری ئێران)، (سەعید لەیلاس) ووتی؛ "لە ئێراندا پێنج ملیۆن کارمەندمان هەیە، کە ئێمە وەک چینی ناوەڕاست ئەمانبژاردن، بەڵام ئەمانە لە ئێستادا لە هێڵی هەژاریدا ئەژین".  ئەو سزایانەی کە لەلایەن سەرۆک ترامپەوە سەپێنرا بەسەر ئێراندا، دەماری ئابوری نەوتی پساند و بووە هۆی وەستانی وەبەرهێنانی بیانی. ئێران وەڵامی سزاکانی بە خێراکردنی پڕۆگرامە ئەتۆمیەکەی دایەوە لە مانگی ئابی ساڵی 2020، هەناردەی نەوت و کۆندێسەتی ئێرانی لە (2.5 ملیۆن) بەرمیلەوە دابەزی بۆ (133 هەزار) بەرمیل ڕۆژانە بەپێێ داتاکانی بلومبێرگ کە لەلایەن چینەوە کڕاوە. رەئیسی سەرۆکی ئێران وەڵامەکەی ئەوە بووە کە پەیوەندیەکانی لەگەڵ ڕووسیاو چین دا بەهێزبکات و ئێرانیەکان وا دەربخەن کە خۆیان زیاتر پشت بەخۆیان دەستن و خۆ بژێوی بکەن، هەروەها باجی لەسەر بازرگانان زیادکرد، ئەمەش بوە هۆی سەرهەڵدانی ناڕەزایی لە بازاڕە گەورەکەی تاران. ڕاگرێکی کۆلیج کە ڕاهێنان بە دەرونناسەکان ئەکات و خۆی بە "بەرهەم" ناساندووە کە بۆ میدیای بیانی قسەی کردوە وتویەتی "لەدوای ئیشەکەی خۆمەوە دوو کاری تر ئەکەم کە پەیوەندی بەبوارەکەی خۆمەوە نیە، واش ناتوانیت بژیت، ووتوشیەتی هەمووی پەیوەندی بەسزاکانەوە هەیە بە هەر رێگایەک بێت".  -    سایتی بلومبێرگ https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-25/a-sick-economy-is-forcing-tehran-s-hand-in-nuclear-deal-talks#xj4y7vzkg    

  راپۆرت: درەو مەرجەعی ئاینیی سەدرییەكان وازهێنانی لە مەرجەعیەت راگەیاند‌و لایەنگرانی سەدری دایە دەست عەلی خامنەیی رابەری باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران، ئەمە موقتەدا سەدری توڕە كرد كە خۆی بە شیعەیەكی عێراقی‌و دوور لە هەژمونی ئێران دەناسێنێت.  وازهێنانی مەرجەعی سەدرییەكان ! چەند كاتژمێرێك دوای وازهێنانی ئایەتوڵلا (كازم حائیری) مەرجەعی ئاینیی سەدرییەكانی، موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر وازهێنانی تەواوەتی خۆی لە كاری سیاسی راگەیاند.  لەكاتێكدا سەدر لەدوای هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەری 2021وە هەوڵیداوە وای نیشان بدات كە ئەو بەپێچەوانەی لایەنە شیعەكانی ترەوە لەژێر هەژمونی كۆماری ئیسلامی ئێراندا نییە، كازم حسێنی حائیری وەكو مەرجەعی سەدرییەكان دوای وازهێنانی لە مەرجەعیەت بەبەهانەی باری تەندروستی‌و تەمەنەوە، داوای لە سەدرییەكان كرد گوێڕایەڵیی لە سەماحەتی ئایەتوڵلا (عەلی خامنەیی)  رابەری باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران بكەن، چونكە بەوتەی ئەو تەنیا خامنەیی توانای ئەوەی هەیە سەركردایەتی (ئوممەت) بكات‌و ئیدارەی ململانێكان بدات لەگەڵ هێزی ستەمكار‌و خۆبەزلزان (مەبەستی خۆرئاوایە).  لایەنگرانی رەوتی سەدر كە خەڵكە هەژارەكەی پێكهاتەی شیعەی عێراقن، ئەم رۆژانە زیاتر لەژێر كاریگەری موقتەدا سەدردان‌و بەردەوام رووی رەخنەو قسەكانیان لە كۆماری ئیسلامی ئێرانە، پێیانوایە لە ململانێی ناوخۆی شیعەكاندا، كۆماری ئیسلامی پاڵپشتی لە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی (مالیكی+ عامری+ خەزعەلی+ فالح فەیاز+ عەبادی+ حەكیم) كردووە، بۆیە پێناچێت ئەو ئاسانییە خۆیان رادەستی مەرجەعەكەی تاران بكەن.  وازهێنانی حائیری لە مەرجەعیەت، حاڵەتێكی دەگمەنە لەمێژووی مەرجەعەكانی شیعەدا رویداوە، ئەمە سەدری شپرزە كردووە، پێیوایە حائیری بە ئارەزووی خۆی وازی لە مەرجەعیەت نەهێناوە، هێرشی توندی كردوەتەسەر حائیری‌و دەڵێ" زۆر كەس لەناویشیاندا سەید حائیری پێیوایە ئەم سەركردایەتییە بەهۆی ئەوان‌و بە فەرمانی ئەوانە، بەڵام نەخێر ئەمە سەرەتا بە فەزڵی خودایە‌و پاشان سەیدی باوك كە دەستی لە عێراق‌و گەلەكەی هەڵنەگرت". حائیری لە پەیامی وازهێنانەكەیدا لە مەرجەعیەت، بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ  هێرشی كردوەتە سەر موقتەدا سەدرو تۆمەتباری دەكات بەوەی هەوڵی پۆست‌و سەركردایەتیكردن دەدات‌و ناكۆكی دەخانە ناو رۆڵەكانی مەزهەبەوە، سەدریش وەڵامی داوەتەوە‌و دەڵێ" سەرباری ئەوەی حائیری دەستیلەكاركێشاوەتەوە، بەڵام وەكو هەمیشە نەجەفی ئەشرەف بارەگای گەورەی مەرجەعیەتە‌و منیش هیچ رۆژێك لە رۆژان بانگەشەی پاكیی‌و ئیجتهاد‌و تەنانەت سەركردایەتیكردنیشم نەكردووە‌و تەنیا فەرمانم بەچاكە كردووە‌و خراپەم رەتكردوەتەوە‌و جگە لە راستكردنەوەی ئەو خوارییەی كە هۆكارە سەرەكییەكەی هێزە سیاسییەكانی شیعە بوون، هیچی ترم نەویستووە‌و تەنیا ویستومە لە گەلەكەیان نزیكیان بكەمەوە‌و وایان لیێبكەن هەست بە ئازارەكانیان بكەن.  حائیری كێیە ؟ كازم حسەینی حائیری ساڵی 1938 لە كەربەلا لەدایكبووە، لە تەمەنی پێنج ساڵیدا لەسەر دەستی باوكی دەستی بە خوێندنی ئاینیی كردووە‌و دواتر رووی لە شاری نەجەف كردووە بۆ تەواوكردنی خوێندن، ئەو یەكێك لە دیارترین خوێندكارەكانی سەید (محەمەد باقر سەدر)ی مامی موقتەدا سەدرە‌و ماوەیەكی دورو درێژ هاوەڵی بووە.  بەر لە مردنی سەید باقر سەدر، شوێنكەوتووەكانی خستوەتە بەردەم دوو بژاردە بۆئەوەی یەكێكیان وەكو مەرجەعی خۆیان هەڵبژێرن، ئەو دوو كەسەش یەكێكیان سەید (كازم حائیری) بووە كە لە شاری (قوم)ی ئێران نیشتەجێ بووە، ئەوەی تریان سەید (ئیسحاق فەیاز) بووە كە لە نەجەف نیشتەجێ بووە، شوێنكەوتوانی سەدر ئەوكات سەید (كازم حائیری)یان هەڵبژاردووە، چونكە پێیانوابووە حائیری لەو هێڵە شۆڕشگێڕانەوە نزیكە كە سەید  (محەمەد سادق سەدر) واتە باوكی موقتەدا سەدر هەڵیگرتووە.  سەدرییەكان دوای وازهێنانی حائیری وازهێنانی حائیری لە مەرجەعیەتی سەدرییەكان، دەرفەتی بە موقتەدا سەدر بەخشی لەناو چەقبەستنی سیاسەتەكانی بێتە دەرەوە، ئەو بە راگەیاندنی وازهێنانی لە كاری سیاسی، دەرفەتی بە لایەنگرەكانی بەخشی پەلاماری سەرۆكایەتییەكانی عێراق بدەن.  سەدر كە لەدوای هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەری 2018وە ناكۆكییەكانی بەشێوەیەكی زیاتر لەگەڵ نەیارە ناوخۆییەكانی شیعەدا تەقییەوە، دوای كشاندنەوەی (73) پەرلەمانتارەكەی لە پەرلەمان، دروشمی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی بەرزكردەوە، كاتێك لە جێبەجێكردنی ئەم دروشمە شكستی هێنا بانگەوازی بۆ پێكهێنانی حكومەتێك كرد بەبێ بەشداری هیچ یەكێك لەو حزبە سیاسییانەی كە لەدوای رووخانی رۆژێمی پێشووی عێراقەوە لە 2003وە بەشدارن لە پرۆسەی سیاسیدا، ئەم بانگەوازەشی وەكو پێویست وەڵام نەدرایەوە، هەموو ئەو بارودۆخەش توشی پەراوێزخستنی كرد.  سەدر یەكەمجاری نییە وازهێنانی خۆی لە كاری سیاسی رادەگەیەنێت، پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن لەژێر ناوی خوێدا خۆی بۆ بەشداریكردن لە پرۆسەی سیاسی ئامادە بكات‌و بەم هەنگاوەی لایەنگرەكانی زیاتر لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە، هەڵبەت ئەگەر بارودۆخەكە سەرنەكێشێت بۆ پێكدادانی چەكداریی لەنێوان لایەنە ناكۆكەكانی شیعەدا.  ئەم پەرەسەندنەی ئەمڕۆ لەناو ماڵی شیعەدا رویدا لەكاتێكدا بوو لایەنە عێراقییەكان چاوەڕوانی دەستپێشخەرییەكی مەسعود بارزانی بوون بۆ كۆتایهێنان بە ناكۆكییەكان‌و رێككەوتن لەسەر دەربازكردنی عێراق لەو چەقبەستنە سیاسییەی كە ماوەی لە زیاتر لە (10) مانگە تێیكەوتووە.  میدیاكانی پارتی دوێنێ ئاشكرایانكرد، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەنیازە سەردانی نەجەف‌و بەغداد بكات‌و دەستپێشخەرییەكی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بگەیەنێتە لایەنە عێراقییەكان، بەڵام وازهێنانی سەدر لە كاری سیاسی، بەر لە لەدایكبوونی، دەستپێشخەرییەكەی بارزانی لە گۆڕنا.  بارزانی هاوپەیمانی بەهێزی موقتەدا سەدر بوو بەر لە كشانەوەی سەدرییەكان لە پەرلەمان، هەندێك لەلایەنە شیعەكان پێشبینی ئەوەیان دەكرد كاریگەری لەسەر هەڵوێستی سەدر هەبێت بۆ چارەسەر.    

درەو:  ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق كانونی دووەم بۆ حوزەیرانی 2022   لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، زیاتر بووە لە (75.6 ترلیۆن) دینار، کە (95.8%)ی داهاتی نەوت و(4.2%)ی داهاتی نانەوتی بووە. لەو داهاتەی بەدەستهاتووە زیاتر لە (45.3 ترلیۆن) دیناری بە ڕێژەی (92.3%)ی خەرجییەکان چووە بۆ خەرجی بەگەڕخستن و تەنها (3.8 ترلیۆن) دیناری بە ڕێژەی (7.7%) لە بواری وەبەرهێناندا بەخەرج دراوە. هەر بەپێی ئامارەکان دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی، بەڕێژەی (34.5%) و نزیکەی (26.5 ترلیۆن) دینار داهات لە خەرجی زیاتر بووە و سەرڕێژی کردووە. یەکەم: داهاتی گشتی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2022 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە بۆ شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2022) بڵاوی کردوونەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (75 ترلیۆن و 639 ملیار و 329 ملیۆن و 3 هەزار و 738) دینار، بەجۆرێک بڕی (72 ترلیۆن و 476 ملیار و 471 ملیۆن و 603 هەزار و 97) دیناری بەڕێژەی (95.8%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (3 ترلیۆن و 162 ملیار و 857 ملیۆن و 400 هەزار و 641) دینار، بەڕێژەی (4.2%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری نیوەی یەکەمی ساڵەکە بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (1)). خشتەی ژمارە (1) چارتی ژمارە (1)          دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2022 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، بۆ نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) ، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (49 ترلیۆن و 194 ملیار و 107 ملیۆن و 313 هەزار و 572) دینار، بەجۆرێک بڕی (45 ترلیۆن و 382 ملیار و 639 ملیۆن و 257 هەزار و 42) دیناری بەڕێژەی (92.3%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (3 ترلیۆن و 811 ملیار و 468 ملیۆن و 56 هەزار و 530) دیناری بەڕێژەی (7.7%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. سەبارەت بە وردەکاری شەش مانگی یەکەمی ساڵەکە بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (2)). خشتەی ژمارە (2) چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە نیوەی یەکەمی 2022 خەرجییە گشتییەکانی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2022)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (3 ترلیۆن و 811 ملیار و 468 ملیۆن و 56 هەزار و 530) دیناری بەڕێژەی (7.7%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (49 ملیار و 386 ملیۆن و 497 هەزار و 334) دیناری بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (502 ملیار و 565 ملیۆن و 217 هەزار و 162) دیناری بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (1 ترلیۆن و 164 ملیار و 89 ملیۆن و 808 هەزار و 696) دیناری بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی بڕی (1 ترلیۆن و 866 ملیار و 284 ملیۆن و 631 هەزار و 538) دیناری بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (229 ملیار و 141 ملیۆن و 901 هەزار و 800) دیناری بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە نیوەی یەکەمی ساڵەکە بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (3)). خشتەی ژمارە (3) چارتی ژمارە (3)  چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2022 لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (49 ترلیۆن و 194 ملیار و 107 ملیۆن و 313 هەزار و 572) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (75 ترلیۆن و 639 ملیار و 329 ملیۆن و 3 هەزار و 738) دینار. واتە بڕی (26 ترلیۆن و 445 ملیار و 221 ملیۆن و 690 هەزار و 166) دیناری بەڕێژەی (34.5%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە. سەبارەت بە وردەکاری شەش مانگی یەکەمی ساڵەکە بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (4)). خشتەی ژمارە (4) چارتی ژمارە (4)  چوارەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2022 لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (3 ترلیۆن و 829 ملیار و 736 ملیۆن و 115 هەزار و 106) دینار بووە. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (261 ملیار و 103 ملیۆن و 524 هەزار و 345) دیناری خەرجکردووە، بە جۆرێک تەنها (6) هەزار دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە.  2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (23 ملیار و 367 ملیۆن و 520 هەزار و 135) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (3 ترلیۆن و 545 ملیار و 265 ملیۆن و 70 هەزار و 626) دیناری خەرجکردووە، بڕی (3 ترلیۆن و 29 ملیار و 184 ملیۆن و 180 هەزار و 39) دیناری لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (516 ملیار و 80 ملیۆن و 890 هەزار و 587) دیناری بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە.  بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2022) بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) چارتی ژمارە (5)   سەرچاوەکان ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني 2022 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط 2022 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة اذار 2022 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان 2022 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة مایس 2022 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران 2022 للموازنە الاتحادیة  

 راپۆرت: درەو  (11) ئەندامی سەركردایەتی ئامادە نەبوون، بەڵام بە نوسراو ئیمزایان كرد‌و پشتیوانی هەمواری پەیڕەویان كرد، پەیڕەوی نوێ بافڵ تاڵەبانی كرد بە یەكەم سەرۆك لە مێژووی یەكێتیدا، سەرۆكێك كە دەسەڵاتی دیاریكردنی كاندیدی شوێنگرەوەی ئەندامە دورخراوەكانی سەركردایەتی پێدراوە، پەیڕەوی هەمواركراو دەرفەتی داوە بەو حزب‌و كەسانەی كە دەچنە ناو یەكێتی، لە سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسیدا پۆستیان پێبدرێت، پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی چۆن هەموار كرا ؟ ئایا نیسابی یاسایی بۆ هەموارەكە بەدیهاتووە ؟ موبایلەكانیان لێوەرگیرا ! ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی ئەمڕۆ كۆبووەوە، لەدوای رووداوەكانی (8)ی تەموزی 2021وە كە كێشەی نێوان دوو هاوسەرۆكەكە (بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگیی) تەقییەوە، ئەمە جاری دووەم بوو سەركردایەتی یەكێتی كۆببێتەوە، جاری یەكەم كۆبونەوەی سەركردایەتی لە 31ی كانونی دووەمی  ئەمساڵدا رێكخرا بۆ پرسی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق.  كۆبونەوەی ئەمڕۆی سەركردایەتی یەكێتیی بەلای ماڵی مام جەلالەوە كۆبونەوەیەكی هەستیار بوو، بۆیە بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، دوای ئەوەی هەندێك  هەواڵی ناو كۆبونەوەكە دزەی كردووە بۆ میدیاكان، قوباد تاڵەبانی پێشنیازی كردووە ئەندامانی سەركردایەتی موبایلەكانیان دابنێن، دوای ئەم قسەیە، داوا لە ئەندامانی سەركردایەتی كراوە موبایلەكانیان لەسەر مێزێكی كۆبونەوەكە دابنێن، شاناز ئیبراهیم ئەحمەد كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی دەستیكردووە بە كۆكردنەوەی موبایلی ئەندامانی سەركردایەتیی، (فێنك ئەحمەد) یەكێك لەو ئەندامانەی سەركردایەتی بووە كە لە كۆبونەوەكەدا بە دەنگی بەرز ناڕەزایەتی نیشانداوە دژی لێسەندنی موبایلەكەی. هەمواری پەیڕەو لە بڕگەیەكدا كۆبونەوەكەی سەركردایەتی، هەمواری پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتیی پەسەندكرد. (درەو) زانیویەتی، ئەو لیژنەیەی كە لەناو یەكێتی دروستكراوە بۆ هەمواركردنی پەیڕەوی ناوخۆ بریتی بوون  لە هەریەكە لە (رەفعەت عەبدوڵا- تەلار لەتیف- سەركەوت زەكی).   بەگوێرەی پەیڕەوی پەسەندكراوی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی، هەرجۆرە هەمواركردنێك لە پەیڕەوی ناوخۆدا پێویستی بە دەنگی (چوار لەسەر پێنج)ی ئەندامانی سەركردایەتیی هەیە، واتە لەكۆی (124) ئەندامی سەركردایەتی دەبێت (101) ئەندامیان هەموارەكە پەسەند بكەن.  لە كۆبونەوەی ئەمڕۆدا لەكۆی (124) ئەندامی سەركردایەتی (94) ئەندام بەشداربوون، چەند سەركردایەتییەكی یەكێتیی كە نزیكن لە لاهور شێخ جەنگییەوە دەڵێن جارێكی تر لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی سەركردایەتیدا پەیڕەوی ناوخۆ پێشێلكراوە، چونكە نیسابی (101) دەنگ بۆ هەمواری پەیڕەو پێكنەهاتووە،  بەڵام هەندێك لە سەركرداتیەتییەكانی تر كە نزیكن لە ماڵی مام جەلال‌و (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون دەڵێن" (11) ئەندامی تری سەركردایەتی كە ئەمڕۆ بەشداری كۆبونەوەكە نەبوون، ئیمزای خۆیان ناردووە بۆ كۆبونەوەكە‌و دەنگی خۆیان خستوەتە پاڵ دەنگی ئەو 90 ئەندامەی كە دەنگیان بۆ هەموارەكە داوە، بەمەش نیسابی (101) دەنگەكە تەواو بووە". یەكەم سەرۆك لەمێژووی یەكێتیدا ! هەمواری نوێی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی كە لە كۆبونەوەی سەركردایەتی پەسەندكراوە، كۆتایی بە سیستەمی (هاوسەرۆكایەتی) هێناو كەسی یەكەمی یەكێتیی لە (سكرتێر)ەوە گۆڕی بۆ (سەرۆك). بەپێی هەموارە نوێیەكەی پەیڕەو، بافڵ تاڵەبانی خۆی بۆ پۆستی سەرۆكی یەكێتی كاندیدكرد، هەموارەكە هەڵبژاردنی سەرۆكی لە سەركردایەتی بە دەنگی (زۆرینەی سادە) دیاریكردووە، بافڵ تاڵەبانی لەكۆی 94 ئەندامی بەشدار لە كۆبونەوەكە دەنگی (90) ئەندامی بەدەستهێناوە. مام جەلال كە نزیكەی نیو سەدە كەسی یەكەمی ئەم حزبە بوو، پاشناوەكەی (سكرتێر) بوو، بەڵام ئێستا ئیتر كوڕە گەورەكەی (سەرۆك)ە.   پەیڕەوە نوێیەكەی یەكێتیی بەپێچەوانەی سەردەمی دەسەڵاتی تاڵەبانی باوكەوە، هیچ جێگرێكی بۆ سەرۆك‌و كەسی یەكەمی حزبەكە دانەناوە، بەمەش وا دەردەكەوێت یەكێتی نوێ دەسەڵاتێكی زیاتر لە مام جەلال داوە بە بافڵ تاڵەبانی كوڕی.   لەدوای رووداوەكانی 8ی تەموزەوە گرەوی گەورەی لاهور شێخ جەنگیی لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی ئەوەبوو، بتوانێت ئەنجومەنی سەركردایەتی كۆبكاتەوە‌و گۆڕانكارییەكانی‌و هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی هاوسەرۆكایەتی بەشێوەیەكی یاسایی‌و لەچوارچێوەی پەیڕەوی ناوخۆی حزبدا پەسەند بكات، ئەمە تەنیا گرەو نەبوو بەڵكو مەرجی لاهور شێخ جەنگیی بوو بۆ وازهێنانی لە پۆستی "هاوسەرۆك".  دوای ساڵێك‌و نزیكەی دوو مانگ لە رووداوەكانی 8ی تەموز، دواجار بافڵ تاڵەبانی كاتی گونجاوی بۆ سازدانی كۆبونەوەی سەركردایەتی‌و گۆڕینی پەیڕەوی ناوخۆو دورخستنەوەی تەواوەتی هاوسەرۆكەكەی تر (لاهور شێخ جەنگیی) دۆزییەوە. بافڵ تاڵەبانی كە كۆتا رۆژەكانی ئایاری رابردوو لە "دیداری یەكێتی"دا بەشێوەیەكی فەرمی لەمیدیاكانەوە وەكو "سەرۆك"ی یەكێتی ناسێندرا، ئەمڕۆ لەڕێگەی سەركردایەتییەوە بەرگێكی یاسایی‌و پەیڕەوی كرد بە بەری سەرۆكایەتییەكەیدا، بەر لە سازدانی ئەم كۆبونەوەیە بە چەند رۆژێك بافڵ تاڵەبانی سەركردایەتی هەڵمەتێكی ئەمنیی كرد بۆ دەستگیركردنی ئەو كەسانەی كە تۆمەتبارن بە مامەڵەكردن بە زەوی‌و زارو  چەكی بانكیی بەشێوەیەكی نایاسایی. ئەم بڕیارەی سەركردایەتی یەكێتی لەكاتێكدایە، لاهور شێخ جەنگیی لە دادگای (كەرخ)ی بەغداد سكاڵای لەسەر بافڵ تاڵەبانی تۆماركردووە‌و گۆڕانكارییەكانی بە "نایاسایی" لەقەڵەم دەدات، لاهور چاوەڕێی ئەوە بوو دادگا گۆڕانكارییەكانی پێشتر رابگرێت، بەڵام سەركردایەتی گۆڕانكارییەكەی پەسەندكرد، ئێستا ئەگەر لاهور شێخ جەنگیی هەر لەسەر ئەو باوەڕە سور بێت كە لەرێگەی دادگاوە دەتوانێت كێشەكانی بەلادا بخات، دەبێت ئەمجارە سكاڵایەكی یاسایی تر تۆمار بكات لەبارەی كۆبونەوەی ئەمڕۆی سەركردایەتییەوە.    ئەو چوار ئەندامەی سەركردایەتی كە  ئەمڕۆ دژی گۆڕینی سیستەمی هاوسەرۆكایەتی‌و دانانی بافڵ تاڵەبانی وەكو سەرۆكی حزب دەنگیاندا بریتی بوون لە هەریەكە لە (فێنك ئەحمەد- پەروین كاكە حەمە - چرا عومەر- سەردار هەركی).   شوێنی سەركردایەتییەكان چۆن پڕدەكرێتەوە ؟ سەبارەت بە چۆنیەتی پڕكردنەوەی شوێنی ئەو ئەندامانەی سەركردایەتی یەكێتیی كە نزیكن لە لاهور شێخ جەنگی‌و لەدوای رووداوەكانی (8)ی تەموزەوە دورخراونەتەوە (بە لاهور شێخ  جەنگیی خۆشیەوە كە ئەندامی سەركردایەتییە)، بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، ئەو میكانیزمەی كە دیاریكراوە بەمشێوەیە: * سەرۆكی حزب بۆ هەر كورسییەكی بەتاڵی سەركردایەتیی ناوی دوو كاندیدی شوێنگرەوە دیاری دەكات.  * كاندیدی شوێنگرەوە لەو بازنەیە دەبێت كە كورسییەكەی سەركردایەتی تێدا بەتاڵ بووە.  * دوای دەستنیشانكردنی كاندیدە شوێنگرەوەكان لەلایەن سەرۆكی حزبەوە، كارگێڕی مەكتەبی سیاسی دانانی شوێنگرەوەكان وەكو ئەندامی سەركردایەتی پەسەند دەكات. * لەدوای روداوەكانی 8ی تەموزەوە (4) ئەندامی سەركردایەتی بە فەرمانی بافڵ تاڵەبانی دورخراونەتەوە كە بریتین لە هەریەكە لە (لاهور شێخ جەنگیی- ئاڵا تاڵەبانی- شادمان مەلا حەسەن- ژینۆ محەمەد)، دوو كەسی یەكەم ئەم چوار كەسە لەسەر بازنەی كەركوك بۆ سەركردایەتی هەڵبژێردراون، دوانەكەی تر لەسەر بازنەی هەولێر، واتە لە بازنەی كەركوك‌و هەولێر بە كاندیدەكانی تری سەركردایەتیی شوێنی ئەم چوار كەسە پڕدەكرێتەوە، ئەو میكانیزمەی لە پەیڕەوی نوێدا بۆ پڕكردنەوەی شوێنی بەتاڵەكانی سەركردایەتی دانراوە، بۆ رێگرتنە لە پڕكردنەوەی كورسییە بەتاڵەكان لەلایەن لایەنگرەكانی لاهور شێخ جەنگییەوە. بۆ ئەوانەی دەیانەوێ بچنە ناو یەكێتییەوە ! بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (درەو) كەوتوون، لە پەیڕەوی نوێی ناوخۆی یەكێتیدا دەرفەتێك هێڵدراوەتەوە بۆ زیادكردنی ژمارەی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتیی، ئەمە دوو مەبەستی لە پشتە، مەبەستی یەكەم سەرخستنی هەندێك كەس لەناوخۆی یەكێتی بۆ سەركردایەتی یاخود مەكتەبی سیاسیی، مەبەستی دووەم: دەرفەت هەبێت بۆ هەر كەس‌و حزبێك كە لە دەرەوەی یەكێتی دەچنە ناو ریزەكانی یەكێتیی، بەگوێرەی پێگەی خۆیان پۆستیان لە سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسیدا پێبدرێت.     قوباد تاڵەبانی "دیدار"ی تێپەڕاند ئەگەر بۆ بافڵ تاڵەبانی دەستكەوتی كۆبونەوەی ئەمڕۆی سەركردایەتی پەسەندكردنی سەرۆكایەتییەكەی بێت، بۆ  قوباد تاڵەبانیش دەستكەوتی پەسەندكردنی راسپاردەكانی "دیداری یەكێتی" بەدی هات كە كۆتایییەكانی ئایاری رابردوو بەڕێوەچوو، قوباد تاڵەبانی زۆر دڵی بە راسپاردەكانی ئەو دیدارە خۆشە‌و  پێیوایە بە پەسەندكردنی لەسەركردایەتی، دەستكەوتی گەورەی بەدیهێناوە‌وبناغەیەكی پتەوی بۆ یەكێتی داناوەو یەكێتی نوێ دەكاتەوە.   پەیوەندی یەكێتی لەگەڵ پارتیدا  كۆبونەوەی ئەمڕۆی سەركردایەتی یەكێتی‌و پەسەندكردنی سەرۆكایەتییەكەی بافڵ تاڵەبانی، دوای رۆژێك هات لە سەردانی فوئاد حسێن سەرۆكی تیمی دانوستانكاری پارتی بۆ (دەباشان)‌و كۆبونەوەی لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی.  ئەمڕۆ هاوكات لەگەڵ كۆبونەوەی سەركردایەتی یەكێتیدا، میدیاكانی پارتی ئاشكرایانكرد، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم (كە هاوكات جێگری سەرۆكی پارتییە) سەردانی (نەجەف)‌و (بەغداد) دەكات‌و دەستپێشخەرییەكی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دەگەیەنێتە لایەنە عێراقییەكان بۆ دەربازبوون لە چەقبەستنی سیاسیی.  بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی سەركردایەتی یەكێتیدا بافڵ تاڵەبانی رایگەیاندووە" لەگەڵ مەسعود بارزانیدا لەسەر زۆر شت  گفتوگۆكانیان لەبارەی دۆخی هەرێم‌و عێراقەوە بەرەوپێشچوونی بەخۆوە بینیوە".  سەرباری ئەوەی جەختی لەسەرلێكتێگەیشتن لەگەڵ بارزانی كردووە، بەڵام هاوشێوەی دواین كۆبونەوەی سەرۆكی حزبەكان لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم بافڵ تاڵەبانی گلەیی لە پارتی‌و حكومەت كردووە سەبارەت بە دۆخی دارایی سلێمانی‌و وتویەتی" ئەگەر ئەم دۆخە بەردەوام بێت هەڵوێستمان دەبێت".  یەكێتی‌.. لە سكرتێرەوە بۆ سەرۆك یەكێتی ساڵی 1975 دامەزراوە، لە 47 ساڵ تەمەندا تەنیا (4) كۆنگرە‌و دوو (پلینیۆم)‌و یەك (دیدار)ی كردووە. كۆنگرە بەردەوام لەناو یەكێتی نیشتمانیدا سەرچاوەی ترس‌و دابەشبوون‌و لێكترازانی نێوان هاوڕێ‌و هاوخەباتەكان بووە، كۆنگرەی چوارەم  لەمەش مەترسیدارتر بوو، چونكە بووە هۆی لێكترازانی ئامۆزاكان (كوڕەكانی تاڵەبانی‌و شێخ جەنگی برای).  یەكێتی هەر لەسەرەتاوە لە یەكگرتنی سێ ئاڕاستەو گروپی سیاسی جیاواز (كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستان، ‏بزوتنەوەی سۆسیالیستی كوردستان، ‏هێڵی گشتی) دروستبووە‌و هەمیشە مەترسی هەبووە لە كۆنگرەكانیدا پارسەنگ تێكبچێت‌و حزبەكە لەبەریەك هەڵوەشێتەوە، ئێستا ئەو ئاڕاستە سیاسییانە لەناو یەكێتیدا نەماون، ئەوەی ئەمڕۆ رویدا دوای نزیكەی نیو سەدە لە دروستبوونی، حزبەكەی بەتەواوەتی رادەستی كوڕەكانی تاڵەبانی كرد، بەڵام هێشتا ناڕەزایەتی لەناو حزبەكەدا ماوە، هەرچەند بەبەراود بە رابردوو دەنگێكی لاوازە. كۆبونەوەی ئەمڕۆی سەركردایەتی یەكێتیی بۆ یەكەمجار سیستەمی سەرۆكایەتیی لەمێژووی حزبەكەدا چەسپاند‌و كۆتایی بە دەستەواژەی (سكرتێر)‌و (هاوسەرۆك) هێنا، لە مێژووی 47 ساڵی تەمەنی یەكێتیدا بافڵ تاڵەبانی یەكەم كەسە دەبێت بە سەرۆك، جەلال تاڵەبانی باوكی كە تا كۆچی دوایی كەسی یەكەمی حزبەكە بوو هەڵگری پاشناوی (سكرتێر) بوو نەك (سەرۆك).  ئەمڕۆ سەركردایەتی یەكێتیی بەفەرمی حزبەكەی دایە دەست كوڕە گەورەی جەلال تاڵەبانیی سكرتێری مێژوویی حزبەكە، بەم  هەنگاوە دوای نزیكەی (نیو سەدە) لە رەخنەگرتن لە پارتی وەكو حزبێكی بنەماڵەیی، یەكێتیش خۆی چووە سەر شێوازەكەی پارتی‌و دەرفەتی بۆ حزبە سیاسییەكانی تریش خۆشكرد هەمان شێوازی بە بنەماڵەیكردن‌و گواستنەوەی دەسەڵات لە باوكەوە بۆ كوڕ پەیڕەو بكەن.