درەو: میرال ئەكشنار, سەرۆكی پارتی"باش"ی ئۆپۆزسیۆنی توركیا, كشانەوەی خۆی لە"مێزگردی شەشقۆڵی" ڕاگەیاند, كە گەورەترین گردبونەوەی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئەو وڵاتەیە, بەهۆی ناڕازیبونی بەكاندیدكردنی كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ بۆ ڕكابەریكردنی ئەردۆغان لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا, ئەوە لەكاتێكدایە, پێنج پارتەكەی تری ئۆپۆزسیۆن ڕەزامەندییان پیشانداوە لەسەر ئەوەی كاندیدەكەیان, سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری بێت. ئەمڕۆ هەینی, میرال ئەكشنار سەرۆكی پارتی "باش"ی ئۆپۆزسیۆن, كاندیدكردنی كەمال قلیچدار ئۆغلۆ سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری وەك كاندیدی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لەتوركیا ڕەتكردەوەو, وتی: لەئێستا بەدواوە مێزگردی شەشقۆڵی نوێنەرایەتی ئیرادەی گەل ناكات. ئەكشنار ئاماژەی بەوەدا: پارتەكەی كەوتووەتە نێوان دووبەرداشەوەو, ناچارە لەنێوان مردن و مەلاریادا یەكێكیان هەڵبژێرن. ئەكشنار, پشتیوانی خۆی و پارتەكەی بۆ كاندیدكردنی ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆ سەرۆكی شارەوانی ئەستەنبوڵ یاخود, مەنسور یافاش سەرۆكی شارەوانی ئەنكەرە دووپاتكردەوە. وەڵامی ئۆغلۆو هەڵوێستی دوو سەرۆك شارەوانییەكە كەمال قلیچدار ئۆغلۆ سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری, لەوەڵامێكی كورتدا بۆ ئەكشنار بەڕۆژنامەنوسانی ڕاگەیاند:"نیگەران مەبن هەموو بەردەكان لەجێگای خۆیان دادەنرێن و بەردەوامدەبین لەڕێگاكەمان".  ئەكرم ئیمام ئۆغلۆ سەرۆكی شارەوانی ئەستەنبوڵ, كە ئەكشنار داوای كاندیدكردنی دەكات لەجێی قڵیچدار ئۆغۆڵۆ, بەیانی ئەمڕۆ لەلێدوانێكدا بۆ كەناڵی"هاڵك"ی توركی, جەختیكرد كە ئەو كاندید نییە بۆ سەرۆكایەتی و, هەموو ئەندامانی پارتی گەلی كۆماری, سەرۆكی پارتەكەیان(قڵیچدار ئۆغلۆ)یان كاندیدكردووە. پێشتریش میدیاكانی توركیا ڕایگەیاند: ئیمام ئۆغلۆو یافاش سەرۆكی شارەوانی ئەنكەرە, ناوی لەنێو ئەو (11) سەرۆك شارەوانییە گەورەیەدایە, كە واژووی پشتیوانی بۆ كاندیدكردنی كەمال قلیچدار ئۆغلۆ كردووە. ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆو مەنسور یافاش, هەردووكیان ئەندامی پارتی گەلی كۆمارین و لەچەندین بۆنەی جیاوازدا پشتیوانی خۆیان بۆ كاندیدكردنی قڵیچدار ئۆغلۆ دووپاتكردووەتەوە, پێداگری ئەكشنار لەسەر كاندیدكردنی یەكێكیان لەجێی سەرۆكی پارتەكەیان, كێشەی گەورە بۆ پارتی گەلی كۆماری و بەرەی ئۆپۆزسیۆنیش دروستدەكات. نیمچە كۆدەنگی هەیە دوێنێ‌ پێنج شەممە"مێزگردی شەشقۆڵی" كە گەورەترین گردبونەوەی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكانی توركیایە كە دژایەتیكردنی ئەردۆغان كۆیكردوونەتەوەو پێكدێن لە:( پارتی گەلی كۆماری بەسەرۆكایەتی كەمال قلیچدار ئۆغلۆ, پارتی باش بەسەرۆكایەتی میرال ئەكشنار, پارتی دەوا بەسەرۆكایەتی عەلی باباجان , پارتی ئایندە بەسەرۆكایەتی ئەحمەد داود ئۆغلۆ, پارتی دیموكراتی بەسەرۆكایەتی گۆلتەكین ئویساڵ) كۆبوەوە, بۆ دیاریكردنی كاندیدێكی هاوبەش بۆ ڕكابەریكردنی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا, كە بڕیارە ڕۆژی (14) ئایاری ئەمساڵ بەڕێوەبچێت, بەڵام بەهۆی ڕێكنەكەوتنیان, ڕاگەیاندنی ناوی كاندیدەكە بۆ رۆژی دووشممەی داهاتوو داواخرا.   بەگوێرەی میدیاكانی نزیك لەپارتی گەلی كۆماری, دواخستنی ڕاگەیاندنی ناوی كاندیدەكەی ئۆپۆزسیۆن لەسەر داوای میرال ئەكشنار بووە, كە داوای كردووە كاتی پێبدرێت بۆ ڕاوێژكردن لەگەڵ سەركردەكانی پارتەكەی, بەوپێەی ناكۆكییان هەیە لەبارەی كاندیدكردنی قلیچدار ئۆغلۆ, ئەوەش دیمەنە سیاسییەكەی تووشی شپرزەیی كرد.  لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی توركیا لەبارەی كاندیدكردنی كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ بۆ ڕكابەریكردنی ئەردۆغان لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا گەیشتوونەتە نیمچە كۆدەنگی, لەبەیاننامە هاوبەشەكەشیاندا دوای كۆبونەوەكەی ڕۆژی پێنج شەممە, كەلە بارەگای پارتی سەعادەت لەئەنكەرە بەڕێوەچوو, ئاماژەیان بەوەكرد كە گەیشتونەتە لێكگەیشتن لەبارەی كاندیدێكی هاوبەش و دانانی نەخشە ڕێگایەك بۆ قۆناغی ئایندە, كە ڕۆژی دووشەممەی داهاتوو (6) ئازار, لەگەڵ ناوی كاندیدەكەیان ڕایدەگەیەنن.   ئەردۆغان ئامادەیە دوابەدوای بومەلەرزەكەی توركیا, پارتەكانی ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتە داوایانكرد هەڵبژاردن دوانەخرێت و لەوادەی خۆیدا ئەنجامبدرێت, پێیانوایە زۆری زیانە گیانی و مادییەكان  و ئەو ڕەخنانەی ڕوبەڕوی حكومەتی دادو گەشەپێدان دەكرێتەوە, كاریگەری دیاری لەسەر دەنگدەران دەبێت و پارتی دادو گەشەپێدان دووچاری شكستی گەورە دەبێت. لەبەرامبەردا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان, سەرۆك كۆماری توركیا لەتازەترین لێدوانیدا ڕاگەیاند, هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانیی لەوادەی خۆیدا بەڕێوەدەچێت. ئەوە لەكاتێكدایە, بڕیاری كۆتایی ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەتوركیا لەدەستی لیژنەی باڵای هەڵبژاردندایە, كە چەند ڕۆژێك پێش ئێستا تیمێكی ڕەوانەی ناوچە زیانلێكەوتووەكان كردووە, بۆ ئامادەكردنی ڕاپۆرتێك لەبارەی توانای ئەنجامدانی هەڵبژاردن تیایاندا. بەپێی خەمڵاندنەكانی حكومەتی توركیا, ئەو ناوچانەی بەهۆی بولەمەرزەكانەوە زیان پێگەیشتووە, نزیكەی (8) ملیۆن دەنگدەری تیادایە, كە نزیكەی (3.5) ملیۆن هاوڵاتی لێقەوماو ناوچەكانیان جێهێشتووە,  بەتایبەت لەهەردوو ولایەتی هاتای و ئادی یامان, كە نزیكەی یەك لەسەرسێی دانیشتوانەكەی چۆڵیان كردووە. بەگوێرەی دەستوری توركیا, ناكرێت هەڵبژاردن هەڵبوەشێتەوە یاخود دوابخرێت, تەنها لەحاڵەتی جەنگدا نەبێت, ماوەی خولی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی ئێستاش لەمانگی حوزەیراندا تەواودەبێت, بۆیە پێویستە پێش تەواوبونی, هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت.

شیكاری: درەو هەناردەو نرخ و داهاتی نەوتی عێراق لە نێوان (2021 – 2022) دا؛ •    عێراق لە ساڵی (2021)دا بڕی (1 ملیار و 102 ملیۆن و 188 هەزار و 981) بەرمیلی نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی (3 ملیۆن و 19 هەزار و 520) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، بەڵام لە ساڵی (2022) قەبارەی فرۆشتن بۆ نزیکەی (10%) زیادی کردووە بۆ (1 ملیار و 208 ملیۆن و 531 هەزار و 119) بەرمیل و بە تێکڕای رۆژانەی (3 ملیۆن و 311 هەزار و 416) بەرمیل نەوت. •    لە ساڵی (2021)دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی عێراق بە (68.4) دۆلار فرۆشراوە. بەڵام لە ساڵی (2022) هەر بەر میلێک (27) دۆلار و بەڕێژەی نزیکەی (40%) زیاتر فرۆشراوە، هەر بەرمیلێک نەوت بە تێکڕا دراوە بە (95.53) دۆلار. •     کۆی داهاتی نەوتی عێراق لە ساڵی (2021) دا بریتی بووە لە (75 ملیار و 650 ملیۆن و 606 هەزار دۆلار). بەڵام لە ساڵی دواتر داهاتی نەوتی فرۆشراو بە ڕێژەی (52.6%) نزیکەی (40 ملیار) دۆلار زیادی کردووەو گەیشتووە بە (115 ملیار و 466 ملیۆن و 245 هەزار) دۆلار.  •     لە کۆی گشتی ئەو نەوتەی کۆمپانیای سۆمو فرۆشتوویەتی لە ساڵی (2021)دا بڕی (36 ملیۆن و 774 هەزار و 286) بەرمیلی بە ڕێژەی (3.45%) لە کێڵگە نەوتییەکانی پارێزگای کەرکوک هەناردە کراوە. بەڵام لە ساڵی (2022)دا پشکی نەوتی کەرکوک لە کۆی گشتی نەوتی هەناردەکراو دابەزیوە بۆ (2.23%)ی کۆی گشتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بڕەکەی بریتی بووە لە (27 ملیۆن و 43 هەزار و 971 بەرمیل).  نەوتی فرۆشراوی عێراق لە نێوان ساڵی 2021 و 2022  عێراق لەساڵی (2022)دا، داهاتێكی قەبەی لەهەناردەكردنی نەوت دەستكەوت و سودی لەبەرزبونەوەی نرخی نەوت بینی بەهۆی جەنگی نێوان ڕوسیاو ئۆكرانیا، هاوكات زیادكردنی بڕی نەوتی خاوی هەناردەكراویش بۆ بازاڕەكانی دەرەوە. عێراق لەساڵی (2022)دا، سەركەوتوو بووە لەبەرزكردنەوەی بڕی نەوتی هەناردەكراو بۆ بازاڕە دەرەكییەكان، كە بڕكەی گەیشتووەتە (1 ملیار و 208 ملیۆن و 531 هەزار و 119 )ملیار بەرمیل، كە دەكاتە هەناردەكردنی (3 ملیۆن و 311 هەزار و 416) ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو لەڕۆژێكدا. لە کاتێکدا لە ساڵی (2021) بڕی (1 ملیار و 102 ملیۆن و 188 هەزار و 981) بەرمیلی نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی (3 ملیۆن و 19 هەزار و 520) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، بەمەش قەبارەی فرۆشتن بۆ نزیکەی (10%) زیادی کردووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (1) چارتی ژمارە (1) سەبارەت بە نرخ و ساغکردنەوەی نەوتی عێراق لە لایەن کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، لە ساڵی (2021)دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی عێراق بە (68.4) دۆلار فرۆشراوە. بەڵام لە ساڵی (2022) هەر بەر میلێک (27) دۆلار و بەڕێژەی نزیکەی (40%) زیاتر فرۆشراوە، هەر بەرمیلێک نەوت بە تێکڕا دراوە بە (95.53) دۆلار. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (2)) چارتی ژمارە (2) بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی نەوتی عێراق، داهاتی هەناردەكردنی نەوت لەساڵی ڕابردودا گەیشتبووە بۆ زیاتر لە (115 ملیار و 466 ملیۆن و 245 هەزار) دۆلار، لەكاتێكدا ساڵی (2021) بڕكەی نزیکەی (75.7) ملیار دۆلار بووە. لە ساڵی (2022) داهاتی نەوتی فرۆشراو بە ڕێژەی (52.6%) نزیکەی (40 ملیار) دۆلار زیادی کردووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (3)) چارتی ژمارە (3) هاوکات ئەوی جێگەی ئاماژەیە هەریەك لەچین، هیندستان، كۆریای باشور، توركیا، یۆنان، ویلایەتە یەكگرتووەكان، بەریتانیا، فەرەنسا، روسیا، ئیتاڵیا، ئیسپانیا، هۆڵندا و هەندێك وڵاتی عەرەبی، لەدیارترین ئەو وڵاتانەن كە نەوتی خاوی عێراقیان بۆ هەناردەكراوە. ڕێژە و بڕو بەهای نەوتی کەرکوک لە کۆی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە ساڵی (2021 و 2022) لە کۆی گشتی ئەو نەوتەی کۆمپانیای سۆمو فرۆشتوویەتی لە ساڵی (2021)دا بڕی (36 ملیۆن و 774 هەزار و 286) بەرمیلی بە ڕێژەی (3.45%) لە کێڵگە نەوتییەکانی پارێزگای کەرکوک هەناردە کراوە. بەڵام لە ساڵی (2022)دا پشکی نەوتی کەرکوک لە کۆی گشتی نەوتی هەناردەکراو نزیکەی (10 ملیۆن) بەرمیل کەمی کردووەو دابەزیوە بۆ (2.23%)ی کۆی گشتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بڕەکەی بریتی بووە لە (27 ملیۆن و 43 هەزار و 971 بەرمیل). بەڵام بەهاکەی بە ڕێژەی (6%) زیادی کردووەو لە (2 ملیار و 449 ملیۆن و 754 هەزار و 946) دۆلارەوە لە ساڵی (2021) بەرزبووەتەوە بۆ (2 ملیار و 600 ملیۆن و 302 هەزار و 736) دۆلار لە ساڵی (2022)دا، واتە سەرباری ئەوەی ڕێژەی هەناردەکردن لە کێڵگەکانی نەوتی کەرکوک دابەزیوە بە بەهای نەوتەکەی لە ساڵی ڕابردوودا زیاتر لە (150 ملیۆن دۆلار) زیادی کردووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) خشتەی ژمارە (2) هاوردەکردنی بەرهەمە نەوتییەکان بۆ عێراق لە بەرامبەر هەناردە کردنی نەوتدا، عێراق لە ساڵی (2022)دا بەبەهای زیاتر لە (5) ملیار دۆلار، بەرهەمە نەوتییەكانی هاوردە كردووە. تێكڕای هەناردەكراوی بەرهەمە نەوتییەكانیشی، گەیشتووەتە نزیكەی  (4) ملیار دۆلار. نەبیل مەرسومی پسپۆڕی ئابوری و مامۆستای زانكۆی بەسرە، لە لاپەڕەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسیویەتی: هاوردەكراوی بەرهەمە نەوتییەكانی عێراق لەساڵی (2022)دا: -    بەبەهای (5 ملیارو 299 ملیۆن) دۆلار، بەرهەمە نەوتییەكانی هاوردە كردووە. -    (3 ملیارو 873 ملیۆن) دۆلاری بۆ هاوردەكردنی بەنزین بووە. -    بە بەهای (1 ملیارو 195 ملیۆن) دۆلاریش گازویلی هاوردەكراوە. -    ڕێژەی بەنزین لە تێكڕای بەرهەمە نەوتییە هاوردەكراوەكان، گەیشتووەتە (73%)  هەناردەكراوی بەرهەمە نەوتییەكانی عێراق لە ساڵی (2022)دا: -    تێكڕای بەهای هەناردەكراوی عێراق گەیشتووەتە (3 ملیارو 971 ملیۆن) دۆلار. -    هەناردەكردنی زەیتی سوتەمەنی یاخود نەوتی ڕەش، بە بەهای (3 ملیارو 164ملیۆن) دۆلار. -    نرخی یەك تۆن نەوتی ڕەش بە (565.9) دۆلار فرۆشراوە. -    ڕێژەی نەوتی ڕەش لەتێكڕای هەناردەكراوی عێراق (79.9%) بووە. -    پوختەی هاوردەكراوی عێراق لە بەرهەمە نەوتییەكان لەساڵی (2022)دا، (1 ملیارو328 ملیۆن) دۆلار بووە.   بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە؛ -    ڕاپۆرتی درەو میدیا، لە (2021)دا داهاتی نەوتی عێراق ( 75 ملیار) دۆلار و هەرێم (4 ملیار) دۆلار بووە، لە 12/3/2022. https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9857 -    ڕاپۆرتی درەو میدیا، هەناردە، نرخ و داهاتی نەوتی عێراق لە ساڵی 2022، لە 7/1/2023. https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=11799 -      

شیكاری: درەو لەسەر پرسی هەمواری یاسای هەڵبژاردن و سیستمی فرە بازنەیی و تۆماری دەنگدەران و كاراكردنەوەی كۆمسیۆن بە هەمان پێكهاتەی پێشووەوە رێككەوتن، بەڵام هێشتا ناكۆكی قوڵ هەیە لەسەر پرسی پێكهاتەكان، نیەتی ئەنجامدانی هەڵبژاردن و درووستكردنی كەشێكی ئارام لە نێوان هێزە سیاسیەكان بۆ راگەیاندنی رۆژی ئەنجامدانی هەڵبژاردن.   جیاوازی‌ له‌نێوان تۆماری‌ بایۆمه‌تری‌ عێراق و تۆماری‌ هه‌رێم (434 هەزار) کەسە، لە کۆی (135) قەزاو ناحیەی هەرێمی کوردستان، (114) قەزاو ناحیە هیچ نوێنەرێکیان لە پەرلەمانی کوردستان نیە لە کۆی (111) ئەندامی پەرلەمانی کوردستان (74) ئەندامیان نوێنەری (3) قەزاکەی ناوەندی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک)ن. دەستپێک لەگەڵ ئەوەی رۆژی (28ی 2ی 2023) هەردوو دەزگای هەڵبژاردنی پارتی و یەكێتی كۆبوونەوەو رایانگەیاند، لە دوای کۆبوونەوەکە ڕایانگەیان کە لەسەر زۆرێك لە خاڵەكان رێككەوتوون " جگە لە پرسی پێكهاتەكان"، زانراوە کە بەوە گەیشتوون کە؛ -    هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بەچوار بازنە بکرێت (هەولێر، سلێمانی، دهۆك، هەڵەبجە). -    هەڵبژاردن نیوەی بەلیستی کراوەو نیوەكه‌ی دیكه‌ی بەلیستی داخراو ده‌بێت.  -    ژمارەی کورسیی بازنەکان لەسەر بنەمای ئاماری وەزارەتی بازرگانیی عێراق بێت. -    هەماهەنگی لەگەڵ کۆمسیۆنی عێراق بکرێت بۆ سودوەرگرتن لەلیستی دەنگدەرانی عێراق. -    لەسەر پرسی پێكهاتەكان ناكۆكن. -    كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن وەك خۆی كارا دەكرێتەوەو گۆڕانكاری تێدا ناكرێت. بەڵام لەبارەی گەیشتن بە رێککەوتنی تەواوی وا بڕیارە لە داهاتوودا کۆبوونەوەکانیان بەردەوامبێت، سەبارەی کۆبوونەوەو ڕێککەوتنیان لەگەڵ لایەنەکانی دەرەوەی یەکێتی و پارتی بە نادیاری ماوەتەوە،  بەڵام هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بەم ناکۆکی و کەم و کورتییانەوە، چارەسەرنەکردنی بنەڕەتی بۆ پرسەکانی پیوەند بە هەڵبژاردن، وەک؛ (چارەسەرنەکردنی نادادی جوگرافی، پاکژنەکردنەوەی تۆماری دەنگدران، کورسی پێکهاتەکان نەدرێت بە نوێنەری ڕاستەقینەی خۆیان و پێکهێنانەوەی کۆمسیۆن لە سەر بنەمای پشک پشکێنەی حیزبی بێت...)، مەگەر هەڵبژاردن لە پێناو هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت و هەمان هاوکێشەی هەڵبژاردنەکانی پێشوو دوبارە ببێتەوە. لێرەدا تیشک دەخەینە سەر ئەو کێشەو ناکۆکییە بنەڕەتییانەی دێنە بەردەم هەڵبژاردنی خولی ئایندەی پەرلەمانی کوردستان.  یەکەم؛ یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لەگەڵ ئەوەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی (1992) حەوت جار هەموارکراوەتەوە، پێنج خولی هەڵبژاردن لەسەر بنەمای یاساکە بەڕێوەچووە، بەڵام ئێستا زۆرینەی لایەنە سیاسییەکان ناکۆکن دەربارەی یاساکە، هەوڵی هەرمواکردنەوەی یاساکە لە ئارادایەو هەندێ جار لێدوانی بەشێک لە بەرپرسانی لایەنە سیاسییەکان زیاتر دەڕۆن و باس لە یاسایەکی نوێ دەکەن، هەرچۆن بێت (هەموار یان گۆڕینی یاساکە) چەند پرسێکی سەرەکی نزیکە یاخود هەوڵ  هەیە گۆڕانکاری تێدا بکرێت ئەوانیش؛  1.    هەڵبژاردن لە یەک بازنەییەوە بۆ چوار بازنەیی لەگەڵ ئەوەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان (7) جار هەموارکراوەتەوە، بەڵام لەسەرجەم هەموارکردنەکاندا ئەوە وەک خۆی ماوەتەوە کە "هەرێمی کوردستان – عێراق بە یەک ناوچەی دەنگدان دادەنرێت..." ئەم دەقەش لە ماددەی نۆیەمی یاساکە جێگیر کراوە. بەڵام لە ئێستا کەوا بڕیارە بەرەو خولێکی نوێی هەڵبژاردن هەنگاو بنرێت، ئەو دەقەی سەرەوە یەکێک بووە لە خاڵە ناکۆکەکانی نێو لایەنەکان، بە تایبەت پارتی دیموکراتی کوردستان لایەنەکانی دیکە، "هەرچەندە وا نیشان دەدرێت کە لە ئێستادا ئەو ناکۆکیانە لەم بارەوە رەویوەتەوەو پارتی دیموکراتی کوردستانیش ڕەزامەندبووە بە هەموارکردنی دەقی ناوبراو". بەپێی ئەو دەقە، سەرتاسەری هەرێمی کوردستان بە سەرجەم ناحیەو قەزاو پارێزگاکانییەوە لە یەک بازنەی هەڵبژاردن پێکهاتووە، گرفتی سەرەکی "یەک بازنەی هەڵبژاردن" بەڕای زۆربەی چاودێرانی بوارەکە، لە قوڵایدا نادادپەوەری جوگرافی لێدەکەوێتەوە، لە ڕووی بوونی نوێنەر لە ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکاندا. بەپێی پەیڕەو کردنی سیستمی یەک بازنەیی، سەرجەم ناوچە جوگرافییە جیاوازەکان نوێنەریان بە ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکان ناگات. ئەمە چۆن؟ بۆ نمونە "بەپێی ڕاپۆرتێکی پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن" لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان لە کۆی (135) قەزاو ناحیەی هەرێمی کوردستان، (114) قەزاو ناحیە هیچ نوێنەرێکیان لە پەرلەمانی کوردستان نیە. بە پێچەوانەوە لە کۆی (111) ئەندامی پەرلەمانی کوردستان (74) ئەندامیان بەڕێژەی (67%) نوێنەری (3) قەزاکەی ناوەندی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆکن). لە کاتێکدا (132) قەزاو ناحیەکەی دەرەوەی ئەو سێ شارە تەنها (37) نوێنەریان بە ڕێژەی (33%) لە پەرلەمانی کوردستانە. بۆ چارەسەرکردنی یاخود لانی کەمی کاڵ کردنەوەی ئەو نادادپەروەرییە جوگرافییەی کە لە یەک بازنەیی دەکەوێتەوە، چەند بژاردەیەک لە ئارادایە، بەڵام ئێمە لێرەدا تەنها تیشک دەخەینە سەر هەموارکردن دەقی ماددە یاساییەکەو گۆڕینی کە (یەک بازنەی هەڵبژاردنەوە بۆ چوار بازنەی هەڵبژاردن) وەک ئەوەی لە ئێستادا زۆربەی لایەنە سیاسییەکان هەرێمی کوردستان جەختی لەسەر دەکەنەوە. ئەگەر هەرێمی کوردستان لەسەر بنەمای پارێزگانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک و هەڵەبجە) بکرێت بە (4) بازنەی هەڵبژاردن، بەمانای کۆتایی هاتن نییە بە نادادپەوەری جوگرافی، چونکە بەهۆی ڕێژەی بەرزی دانیشتوان لە شارە گەورەکان، نادادپەرەوەییەکە بە جۆرێک لە جۆرەکان دووبارە دەبێتەوەو ڕوودەداتەوە.  بە بەڵگەی ئەوەی لە هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستاندا پارێزگانی هەرێمی کوردستان (هەولێر، سلێمانی و دهۆک)، کە هەر یەکەو بازنەیەکی هەڵبژاردن بوو. بۆ نمونە لە پارێزگای سلێمانی لە کۆی (14) قەزای سنوری پارێزگاکە (6) قەزایان بەڕێژەی (43%)ی قەزاکانی سنورەکە هیچ نوێنەرێکیان سەرنەکەوتووە بۆ ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، کە بریتین لە قەزاکانی (پێنجوێن، دەربەندیخان، کفری، قەرەداغ، شارباژێڕ و ماوەت)، بەڵام تەنها لە ناوەندی قەزای سلێمانی (16) کاندید سەرکەوتوون بۆ ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی.  ئەمەش ئەو ڕاستییە رووندەکاتەوە، کە بەشێک لە لایەنە سیاسییەکان، مەرامی سیاسییان هەیە بە گۆڕینی یاساکە لە یەک بازنەییەوە بۆ چوار بازنەیی، زیاتر لەوەی لە پێناو چارەسەرکردنی ئەو نادادپەروەرییە بێت کە لە سیستمی یەک بازنەیی دەکەوێتەوە. بۆ نمونە پاڵپشت بە ئەنجامی دوا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانەی عێراق، سەنگی لایەنە سیاسییەکان هەرێمی کوردستان بۆ پەرلەمانی کوردستان و دواتر گریمانە کردنی هەموای یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە یەک بازنەییەوە بۆ چوار بازنەیی لێکەوتەکانی لەسەر پارتە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان لە پەرلەمانی کورستان، بەو شێوەیە دەبێت  دەبێت ئاماژە بەوەش بکەین، کە ئایا لەسەر چ بنەمایەک ژمارەی کورسی بۆ هەر بازنەیەک تەرخان دەکرێت، ئەگەر ژمارەی دانیشوانی سنوری هەر بازنەیەک بە پێوە بگیرێت _کە دەبێت هەر واش بێت_ کام پێوەری سەرژمێری تەبەنی دەکرێت، چونکە بە گوێرەی هەردوو ئاماری وەزارەتەکانی پلاندانانی (هەرێم و و عێراق) جیاوازی گەورە هەیە لەبارەی ژمارەی دانیشتوانی سنوری پارێزگاکانەوە، لەم بارەیەوە (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)).  خشتەی ژمارە (1)   2.    تۆماری دەنگدەران هەر بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1) ساڵی (1992)ی هەموارکراو، پاڵپشت بە ماددەی شەشەمی یاساکە "بەیاسایەک، دەستەیەکی باڵای سەربەخۆ پێکدەهێنرێت بۆ سەرپەرشتی هەڵبژاردنەکان و بەڕێوەبردنی کارەکانی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان – عێراق، خشتەی دەنگدەران ئامادە دەکات..." ئەم دەقە یاساییە ئامادەکردن و ڕێکخستنی تۆماری دەنگدەران دەخاتە ئەستۆی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان. سەربارەی ئەوەش وەک لە یاسای کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان ژمارە (4)ی ساڵی (2014) ماددەی چوارەم بڕگەی پێنجەمدا هاتووە؛ (به‌ڕێوه‌بردنی پرۆسه‌ی تۆماركردنی ده‌نگده‌ران و رێكخستن و نوێ كردنه‌وه‌ی تۆماره‌كانیان بۆ مسۆگه‌ر كردنی مافی هه‌ڵبژاردنیان) دەخاتە ئەستۆی کۆمسۆن. هاوکات لە مادده‌ی شه‌شه‌م، بڕگەی یەکەم، خاڵی (1)دا هاتووە "دامه‌زراندن و نوێ كردنه‌وه‌ و بژارد كردنی تۆماری ده‌نگده‌ران له‌ رێی هه‌موو جۆره‌ شێوازێكی تازه‌ی به‌رده‌ست، له‌سه‌ر لایه‌نی په‌یوه‌ندیداریش پێویسته‌ هاوكاری و هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ ئه‌نجوومه‌ندا بكه‌ن بۆ گه‌یشتن به‌و مه‌به‌سته"‌. ئەم دەقە یاساییانەش دەسەڵاتی ئامادەکردن و نوێکردنەوەی توماری دەنگدەران بۆ کۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم یەکلا دەکاتەوە. بەڵام زۆرینەی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان خشتەی تۆماری دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان بە ناخاوێن دەزانن، داوای هەڵبژاردنی پاک و بێگەرد دەکەن. دەکرێت بوترێت ئەم خواستەش ڕەوایەتی تێدایە، بۆ نمونە بەپێی ڕاپۆرتێکی ئێنستتیوتی پەی کە لە ساڵی (2018)دا بڵاوی کردووەتەوە، تێدا ئاماژە بەوە دراوە زیاتر لە (932 هەزار) ناوی گوماناوی ناویان لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە بەجۆرێک:  -    لیستی‌ ده‌نگده‌رانی‌ تایبه‌ت كه‌ دووباره‌ ناویان هه‌یه‌ (184 هەزار) کەسە. -    دووباره‌ بووه‌وه‌ی‌ نێو خودی‌ هه‌رێم (100 هەزار) کەسە. -    دووباره‌ بووه‌وه‌ی‌ نێوان هه‌رێم و ناوچه‌كانی‌ ماده‌ی‌ 140 (94 هەزار و 567) کەسە. -    ژماره‌ی‌ مردووان (218 هەزار و 965) کەسە.  -    له‌دایك بووانی‌ ساڵی‌ 2000 كه‌ ته‌مه‌نیان به‌ر له‌واده‌ی‌ ده‌نگدانه‌و نه‌گه‌یشتوونه‌ته‌ 18 ساڵ (60 هەزار) کەسە. (بەپێی ئەو ڕاپۆرتەی کە لە ساڵی (2018)دا بڵاو کراوەتەوە، چونکە لە ئێستادا لەدایکبووانی ساڵی (2005) مافی دەنگدان بەدەست دەهێنن). -    جیاوازی‌ له‌نێوان تۆماری‌ بایۆمه‌تری‌ عێراق و تۆماری‌ هه‌رێم (434 هەزارو 449) کەسە و كۆی‌ گشتی‌ (932 هەزار و 964) هەزار ناوی گوماناوی دەکات. ئەگەر ئەو ژمارانە بە ڕێژەی (50%)یش ڕاستبن و ئەوا دەتوانن کاریگەری گەورە لەسەر دەرەنجامی هەڵبژاردن جێبهێڵن، بە تایبەت ئەگەر لایەن یان چەند لایەنێکی سیاسی بە مەبەست ئەو ناوانەیان خزاندبێتە نێو لیستی تۆماری دەنگدەرانەوەو بتوانن بە قازانجی خۆیان بەکاری بهێنن. ڕاپۆرتەکەی ئێنستتیوتی پەی ئاماژەی بەوەش داوە تۆماری دەنگدەران لە هەرێم پشت بە فۆرمی خۆراک دەبەستێت و ئەم فۆرمەش لەساڵی (1996)ەوە دروستکراوە، بەڵام تا ئێستا ئەو کەسانەی کە مردوون لە ساڵی (1996)ەوە بە دەگمەن نەبێت ناویان لە تۆمارەکە نەسڕاوەتەوە، کە بە سەدان هەزار کەس دەخەمڵێنرێت. سەرباری ئەو کەموکورتیانەی نێو تۆماری دەنگدەرانی هەرێم، ئەگەر لایەنێک یان چەند لایەنێکی سیاسی داوای جێبەجێکردنی تۆماری دەنگدانی کومسیۆنی عێراق بکەن بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، ئەوا پێویستە هەردوو یاسای (هەڵبژاردن و کۆمسیۆن)ی هەرێم هەموار بکرێتەوە، ئەمەش بە ئاسانی لە پەرلەمانی کوردستان تێناپەڕێت (ئەگەر لایەنەکان لە بابەتی دیکەدا سازش بۆ یەکتر نەکەن) و ڕەنگە لە رووی واقعیشەوە گونجاو نەبێت کۆمسیۆنی هەرێم بەتەنها پشت بە تۆماری دەنگدەرانی کۆمسیۆنی عێراق ببەستێت. بۆیە ڕێگاچارەی گونجاو داڕشتنی تۆمارێکی پاک و بێگەردی تایبەت بە کۆمسیۆنی هەرێمە، کە ئەمەش پێویستی ڕێ و شوێن قورس و کاتی زۆرە. 3.    پشکی پێکهاتەکان لە پەرلەمانی کوردستان  پشکی پێکهاتەکان لە پەرلەمانی کوردستان یەکێکی دیکەیە لە خاڵی ناکۆکی نێوان لایەنە سیاسییەکان و هەندێکش بە "گرێکوێرەی هەڵبژاردن" ناوی دەبەن. هەر بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی (1992)ی هەموارکراو ماددەی (سی و شەشەم)؛ یەکەم: پێنج کورسی بۆ کلدان سریان ئاشوری تەرخان دەکرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێکهاتەیە کێبڕکێی لەسەر دەکەن. دووەم: پێنج کورسی بۆ تورکمان تەرخان دەکرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێکهاتەیە کێبڕکێی لەسەر دەکەن. سێیەم: یەک کورسی بۆ ئەرمەن تەرخان دەکرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێکهاتەیە کێبڕکێی لەسەر دەکەن. لەبارەی پرسی کورسی پێکهاتەکانەوە (سەركۆ گەڵاڵی  پەرلەمانتاری فراكسیۆنی یەكێتی) لە بابەتێکیدا لە پەڕەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی کومەڵایتی فەیس بووک لە ژێر ناونیشانی "گرێ کوێرەی هەڵبژاردن بە ئاسانی ناکرێتەوە" نوسیویەتی؛ چۆنێتی دابەشکردنی کورسی پێکهاتەکان جەوهەری خاڵی ناکۆکی  نێوان یەکێتی و  پارتی و لایەنەکانی دیکەیە لە سەر هەڵبژاردن نەک  پرسی  فرە بازنە و چوار بازنە و یەک بازنە و کارا کردنەوەی کۆمسێون". لە یەکەم خولی هەڵبژاردن  لە یاسای ژمارە (١) ساڵی ١٩٩٢ ماددەی یەکەم (١٠٠) کورسی  گشتی تەرخان کرا لە سەر بنەمای هەر نوێنەرێک (٣٠) هەزار کەس بێ ، کە ئەو کات ڕێژەی دەنگدەر نزیکەی یەک ملیۆن هاوڵاتی بوو، وە ڕێژەی  (٥) کورسی  بۆ (مەسیحیەکان) پێکهاتەی  کلدان، سریان، ئاشووری دابین کرا ."لەسەر پێشنیازی خوالێخۆشبوو سەرۆک مام جلال بوو"، دواتر ڕیژەی پێکهاتەکان  لە (٥) کورسی زیاد کرا بۆ (١١) کورسی. لە ئێستادا خاڵی جەوهەری ناکۆکی لاینەسیاسیەکان بە تایبەت پارتی بەرامبەر یەکێتی و  ئۆپۆزسیون و سەربەخۆکان بریتیە دابەشکردنی کورسی پێکهاتەکان و تۆماری دەنگدانی تایبەت بە پێکهاتەکان. ئەو ئاماژەی بەوەش داوە "بە پێی زانیاریەکانی ئێمەش نوێنەری ئێستای پێکهاتەکان لە پەرلەمانی کوردستان داوا دەکەن ژمارەی کورسی پێکهاتەکان زیاد بکرێ، لە کاتێکدا لە ساڵی ١٩٩٢ کە (١) ملیۆن دەنگدەر هەبوو ژمارەی کورسی گشتی (١٠٠) کورسی بوو، لە ئێستادا ڕێژەی دەنگدەری گشتی زیاد لە (٣) ملیۆن دەنگدەرە، هیچ داواکاریەک نیە بۆ زیادکردنی ڕێژەی کورسی گشتی، کە جیاوازی لە نێوان ساڵی ١٩٩٢ بۆ ٢٠٢٢ سێ سەد هێندەیە".  ئەوەشی نوسیوە کە "لە پاڵ ئەم گۆڕانکاریە گەورەی ڕێژەی دەنگدەر هیچ لایەنێک لەگەڵ کەمکردنەوەی ژمارەی کورسی پێکهاتەکان نیە داوای زۆرینەی لایەنە ناکۆکەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان بریتیە لەوەی کە کورسی پێکهاتەکان دابەشی سەر بازنەکان بکرێت و تۆماری تایبەتی دەنگدەرانی خۆیان ببێت، تەنها بەئامانج ئەوەیە کە پێکهاتەکان نوێنەری راستەقینەی خۆیان بن، له‌ ژێر گوشاردا نه‌بن به پاشكۆی سیاسه‌تی ته‌سكی هیچ لایه‌نێك، ده‌یانەوێت هه‌ڵبژاردن و پشتیوانیكردنیان به جۆرێك بێت كه سه‌ربه‌خۆیی و به‌های نوێنه‌رایه‌تییه‌كه‌یان، له‌ ده‌ست نه‌ده‌ن. بۆ ئه‌مه‌ش، كورسیی پێكهاته‌كان پێویسته ئه‌وه‌نده ئازاد بێت كه بتوانێت له سێبه‌ری پاشكۆیه‌تی و به‌رژه‌وه‌ندیی ته‌سكی هه‌ندێك سه‌ركورسی نشین، رزگار بكرێت". هەر لە بارەی کورسی پێکهاتەکانەوە (ئارام جەمال – بەرپرسی پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن) پێی وایە؛ "ئەو یانزە کورسییەی لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا بۆ پێکهاتە نەتەوەییەکان تەرخانکراوە، بۆ یەکەمجارە بۆتە کێشەی نێوان پارتی و یەکێتی، بەڵام نابێت ئەو کێشەیە بەوە چارەسەربکرێت کە بەشێک لە یانزە کورسییە کە لە دەست یەکەمیان بسەنرێتەوە و بەشی دووەمی لێبدرێت، بەڵکو چارەسەری دروست ئەوەیە و کە ئەو پێکهاتانە نوێنەری راستەقینەی خۆیان هەبێت، چونکە ڕەگی کێشەکە ئەوەیە هەتا ئێستا هاوڵاتیانی ئەو پێکهاتانە بەناوی نوێنەرایەتیەوە قەیرانی نوێنەرایەتیان هەیە". ئەگەر هەردوو حزبی دەسەڵاتدار (یەکێتی و پارتی) ئەوەندە بە تەنگ مافی پێکهاتەکانەوەن بۆچی کاندیدی کلدۆ سریانی و ئاشوری و تورکمان و کاکەیی و ئێزیدی ناخەنە نێو لیستەكانیانەوە؟، بۆ چارەسەری گرفتی نوێنەرایەتی پێکهاتەکانیش (3) ڕێگە پێشنیار دەکات؛ 1.    جیاکردنەوەی چەند کوردسییەک بۆ پێکهاتەکان، لەنێو خۆیاندا هەڵبژاردن بکەن و کاریگەری دەنگدانەی پێکهاتەی زۆرینەیان بەسەرەوە نەبێت. 2.    شێوازی جێکردنەوەی کاندیدانی پێکهاتەکان لەنێو حزبە زۆرینەکاندا (باشترین نەبراوەی کاندیدی پێکهاتەکان) 3.    لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی پێکهاتەکان لە داڕشتنی بازنەکانی هەڵبژاردندا. دووەم؛ کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان لە ماوەی زیاتر لە (8) ساڵی تەمەنی خۆیدا سەرپەرشتی ڕاپرسییەکی گشتی بۆ سەربەخۆیی کوردستان لە 25/9/2017، و یەک هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی کردووە لە 30/9/2018 دا. لە ئێستاشدا زیاتر لە (3) ساڵ بەسەر ماوەی یاسایی ئەنجومەنی کۆمسیاراندا تێپەڕیوە و بەشێک لە ئەندامەکانی لە پۆستەکانیان نەماون. لایەنە سیاسییەکان بۆچونی جیاوازیان لەبارەوە هەیە. لە 23/7/2014 پەرلەمانی کوردستان یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2014 بەناوی (یاسای کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان - عێراق)ی پەسەند کرد. لەماددەی دووەمی یاساکەدا هاتووە: "بە گوێرەی ئەم یاسایە دەستەیەک دادەمەزرێ لە ژێر ناوی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی بۆ ئەوەی ببێتە تاکە دەسەڵات کە ڕێکاری هەموو هەڵبژاردنەکان و ڕاپرسییە گشتییەکان ئەنجام دەدا لەسەر ئاستی سەرتاسەری کوردستان – عێراق". بەپێی ماددەی پێنجەمی یاساکە کۆمسیۆن پێکدێت لە؛ یەکەم: ئەنجومەنی کۆمسیاران: لە خاڵی (1)ی ماددەکە هاتووە: ئەنجومەنی کۆمسیاران لە (9) ئەندام پێک دێ کە لەلایەن پەرلەمانەوە بە زۆرینەی ڕەهای ئەندامانی هەڵدەبژێردرێن و دوای ئەوەی لەلایەن لیژنەیەکی تایبەتەوە کە پەرلەمان  پێکیدەهێنێ و پێشنیاز دەکرێن، بە مەرجێک دوو ئەندامی ئەنجوومەن بەلانی کەمەوە یاساناس بن، هەروەها دەبێ نوێنەرایەتی ئافرەتان و پێکهاتەکان مسۆگەر بکرێ و ماوەی کارکردنی ئەنجومەنەکەش (5) ساڵی رۆژ ژمێرییە.   لەم چوارچێوەیەدا پارتە سیاسییە سەرەکییەکان کاریان بۆ ئەوە کرد ئەو (9) ئەندامەی ئەنجومەنی کۆمسیاران لە نێوان خۆیان بەش بەش بکەن و سێ ئەندامی درا بە پارتی دیموکراتی کوردستان و پارتیش لەپشکی خۆی ئەندامێکی دا بە تروکمان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕانیش یەکی دوو ئەندام و هەر یەک لە کۆمەڵ و یەکگرتووی ئیسلامی ئەندامێکییان پێدرا. ئەندامەکانیش لە ڕۆژی 3/12/2014 لە پەرلەمانی کوردستان و 23/12/2014 له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری هه‌رێمی كوردستان متمانه‌ی پێدرا، (بڕوانە خشتەی ژمارە (2))؛ خشتەی ژمارە (2) وەک دەبینین لە ئێستادا ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیاران ماوەی یاساییان تەواو بووە، هاوکات دوان لە نوێنەرانی پارتی دیموکراتی کوردستان لە نێو ئەنجومەنەکەدا نەماون، لایەنە سیاسییەکان بۆچونی جیاوازیان لەبارەی کاراکردنەوەی هەیە، بۆ نمونە پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەروو هەموویانەوە خواستی ئەوەیە ئەنجومەنێکی نوێ دروستبکرێت. لە ماوەی ڕابردوشدا بەپێی زانیارییەکان، پارتی هەوڵی دابوو ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی لە (9) ئەندامەوە بکات بە (15) و شێوازی دابەشکردنیشی بەو شێوەیە بێت کە پارتی لەگەڵ کۆتاکان لەئەنجومەنی کۆمسیۆن ببێتە زۆرینە، هاوشێوەی پەرلەمانی کوردستان. هەر یەک لەیەکێتی نیشتیمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵ و یەکگرتوو لەبەر ئەوەی پشکی خۆیان لە ئەنجومەنەکەدا بەم شێوەیەی ئێستا مسۆگەرە پێیان باشە ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیاران وەک خۆی بمێنێتەوەو پشکەکانیان دەستکاری نەکرێت، شوێنە بەتاڵەکانی ئەندامانی ئەنجومەن پڕ بکرێنەوە. جوڵانەوەی‌ نەوەی‌ نوێش پێشتر ئەوەی لە بەیاننامەی فەرمیدا بڵاوکردووەتەوە کە "کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکان دور لەپشک پشکێنەی حزبی دروستبکرێتەوە ... ژمارەی‌ ئەندامانی کۆمسیۆن (9) ئەندام بن.... دەستەیەکی دادوەری تایبەت بە هەڵبژاردنەکان درووست بکرێت لە پێنج دادوەری‌ بێ لایەن کە هیچ کاری‌ حزبیان نەکردبێت و ئەنجامی‌ کۆتایی‌ لەلایەن ئەو دەستە دادوەرییەوە  پەسەند دەکرێت". لەم بارەیەوە چاودێران پێیان وایە، بەو هۆیەی کۆمیسۆنی هەڵبژاردن و راپرسی هەرێم پشک پشکێنەیە، لە کاتێکدا ئەنجامەکان دڵخوازی لایەنەکان نەبوو، هەمان سیناریۆی هەڵبژاردنی پێشووی  پەرلەمانی کوردستان لە ناو ئەنجومەنی کۆمیسیاران دروست و دووبارە دەبێتەوە، ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمیسیاران پێکهاتوە لە  نۆ ئەندام و بۆ پەسەندکردنی ئەنجامی هەڵبژاردن پێویستی بە دەنگی پێنچ ئەندام هەیە، ئەگەرنا، ئەنجامەکە پەسەندکراو نابێت. ئەمەش ئەگەر هەیە بەهۆی ئاڵۆزی سیاسیەوە ئەو ژمارەیە دروست نەبێت. سەرچاوەکان 1.     درەو میدیا، هەڵبژاردنی كوردستان بە ئاماری هەرێم دەكرێت یان بەغداد، 16/6/2022. 2.    درەو میدیا، پێگەی پارتە سیاسییەکانی هەرێم لە یەک بازنەییەوە بۆ چوار بازنەیی، 7/6/2022. 3.    درەو میدیا، کۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم لە پشک پشکێنەی حیزبی ڕزگاری نابێت!، 25/1/2021. 4.    عەونی بەزاز؛ یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی (1992) بە سەرجەم هەموارەکانییەوە. 5.    یاسای ژماره‌ (4)ی ساڵی 2014 یاسای كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردن و ڕاپرسی. 6.    ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان، تۆماری دەنگدەران لە نێوان بێگەردی و ساختەکاریدا، تشرینی دووەمی (2017). 7.    هاوڕێ تۆفیق، لە کوردستان هەڵبژاردنی پەرلەمان دەکرێت کێشەکان چی بوون و کامیان چارەسەر بوون؟ (دەرەو میدیا) 8.    ڕاپۆرتی پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن (ئیفۆ گرافیک)، واڵی ئارام جەمال. 9.    سەركۆ گەڵاڵی (ئەندامی پەرلەمانی کوردستان – فراکسیۆنی یەکێتی)، گرێ کوێرەی هەڵبژاردن بە ئاسانی ناکرێتەوە، پەڕەی تایبەتی نوسەر، 24/1/2023. 10.    ئارام جەمال، رێگەچارەی قەیرانی نوێنەرایەتی کۆتای پێکهاتەکان لە پەرلەمانی کوردستاندا، ئەیلولی 2022. 11.    ڕاگەیەندراوی هابەشی کۆبونەوەی بەشی هەڵبژاردنی پارتی و یەکێتی لە 28/2/2023

درەو: هاوپەیمانێتی حزبە نەریتەوانەكانی پێكهێنەری حكومەت عێراق, لەلێواری هەڵوەشانەوەو دابەشبوندان, شیعەكانی دەسەڵات بوون بە سێ‌ پارچەوە, سوننەكان بەدۆخێكی هاوشێوەدا تێپەڕدەبن, كوردیش نەك هەر لەبەغداد لەهەرێمیش پەرتەوازەیە, ئەوەی ماوە هێزە مەدەنی و تازە پێگەیشتووەكانە, كە لەناو هاوپەیمانی "گۆڕانی دیموكراسی" كۆبونەتەوە, ئەوان خۆیان بەجیاواز دەزانن, هەندێكیش پێیوایە هاوپەیمانێتییەكەی ئەوانیش, هەمان چارەنوسی حزبەكانی دەسەڵاتی دەبێت.  پێناچێت هیچكام لەهاوپەیمانێتییە بەشدارەكان لەحكومەتی عێراق, بەسەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی لەماوەی داهاتودا وەك خۆی بمێنێتەوە, بەتایبەت دوای كۆتایهاتنی پرۆسەی دابەشكردنی وەزارەتەكان و پۆستە گرنگەكان لەحكومەت و, سەرهەڵدانی ناكۆكی لەنێوان سەركردەی قەوارە سیاسییەكانی ناو هاوپەیمانێتییەكان. ناكۆكییەكان دواخران, بەهۆی سەرقاڵی هێزەكان بەو دۆخە سیاسییەی پێویستی بە ئارامی بوو, تاكاتی تەواوكردنی دابەشكاری پۆستەكان لەسەر بنەمای پشكێنە, وێڕای ئەوەی هەندێك لەسەركردەی حزبەكان گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی كە نەخشەی هاوپەیمانێتییەكان پێویستی بەگۆڕانكاری هەیە لەسەروبەندی خۆ ئامادەكردن بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان, كە بڕیارە لەمانگی تشرینی یەكەمی داهاتوودا بەڕێوەبچێت. هاوپەیمانی "چوارچێوە" لەبەردەم هەڵوەشاندنەوەدایە  دیارترین هاوپەیمانێتییەكان هەڕەشەی هەڵوەشانەوەی لەسەرە, كە ئەویش هاوپەیمانی "چوارچێوەی هەماهەنگییە"و, هێزە سیاسییە شیعییەكان جگە لەڕەوتی سەدر لەخۆدەگرێت, هەندێك سەرچاوە لەناو هاوپەیمانێتییەكە ئاماژە بەوەدەكەن, "چوارچێوە" بووە بەسێ‌ بەشەوە, یەكەمیان: لەعەمار حەكیم سەرۆكی ڕەوتی حیكمەو, حەیدەر عەبادی سەرۆكی هاوپەیمانی نەسر پێكدێت, دووەمیان: قەیس خەزعەلی ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی حەق و, فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لەخۆ دەگرێت, سێیەمیشان: نوری مالیكی سەرۆكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاساو, محەمەد شیاع سودانی سەرۆكی حكومەتە.     سێ‌ سەرچاوە لە "چوارچێوەی هەماهەنگی" بۆ ڕۆژنامەی "العربی الجدید" قسەیان كردووە و ڕونیانكردووەتەوە: یەكگرتوویی هاوپەیمانی چوارچێوە پاشەكشێی كردووە, ئەوەی تائێستا هاوپەیمانێتییەكەیانی لەهەرەسی تەواوەتی پاراستووە, هەڕەشەی ڕەوتی سەدرە, كە گەورەترین مەترسییە لەسەریان.  بەوتەی سەرچاوەكان, حەكیم و عەبادی ناكۆكییان زۆرە لەگەڵ هێزەكانی تری چوارچێوەی هەماهەنگی, كە پەیوەستە بە پرسی چۆنییەتی ئیدارەدانی قەیرانەكە لەگەڵ موقتەدا سەدرو, دۆسییەی حكومەت و گروپە چەكدارەكان و پەیوەندی لەگەڵ هەولێر, بۆیە ئەو دوانە ئەگەری كشانەوەیان نزیكترە لەهێزەكانی تر. یەكێك لەسەرچاوەكان ئاماژەی بەوەكردووە, لەهەفتەكانی ڕابردودا ئەو لێكترازانە بەڕونی دەركەوتووە, كاتێك سودانی هەندێك لەڕاوێژكارەكانی كە سەر بە لایەنێكی چوارچێوە بوون, ئاڵوگۆڕی پێكردوون لەبەرژوەندی لایەنێكی تر, هاوكات هەندێك لەفەرمانبەرەكانی نوسینگەكەشی كە سەربە حەشدی شەعبی بوون, گۆڕیونی بە فەرمانبەرانی تر, كە سەربە حزبی دەعوەن. سەرەڕای هەموو ئەو پێشهاتە ئاشكرایانەش, كە لە جیاوازی هەڵوێستی سیاسی پەرلەمانتارانی سەر بە چوارچێوەی هەماهەنگی و, دەمەدەمێی نێوان قەیس خەزعەلی و نوری مالیكی و, گۆڕینی ڕاوێژكارەكانی سودانیدا دەركەوتووە, محەمەد سەیهود پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا, بوونی هەر جۆرە دابەشبونێك لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی ڕەتدەكاتەوە. سەیهود بە ڕۆژنامە قەتەرییەكەی ڕاگەیاندووە: هەندێك هەن بانگەشە بۆ ئەم جۆرە هەواڵانە دەكەن, نەك لەڕقی چوارچێوە, بەڵكو لەپێناو بێبایەخكردنی دەستكەوتەكانی حكومەتی سودانی, كە لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگییەوە پشتیوانییەكی بەهێزی لێدەكرێت. هەرچی "هاوپەیمانی سیادەیە", كە گەورەترین هێزە لەسەر ئاستی حزبە سونییەكان, دۆخی زۆر جیاوازتر نییە لەو دۆخەی چوارچێوەی هەماهەنگی تیادایە, پەرلەمانتار هەیبەت حەلبوسی سەركردە لەحزبی تەقەدوم كە محەمەد حەلبوسی سەرۆكایەتی دەكات, دانی بەوەداناوە كە بەمزوانە هاوپەیمانی سیادەی پەرلەمانیی كۆتایی پێدێت, كە ساڵێكە پێكهێنراوە, بەڵام دوای چەند كاتژمێرێك ئەو پەرلەمانتارە نوسینەكەی سڕییەوە, هاوپەیمانی سیادەش لەبەیاننامەیەكدا ئەو دەنگۆیانەی ڕەتكردەوە. ئەو پێشهاتە دوای ئەوە هات, چوار پەرلەمانتار لە كوتلەی تەقدوم, كە لەژێر چەتری هاوپەیمانی سیادەدایە, دەستلەكاركێشانەوەی خۆیان لەحزبی تەقەدوم ڕاگەیاند, بەهۆی ئەو تێبینیانەی لەسەر شێوازی ئیدارەدانی حزبەكە هەیانە.   لەهەرێمی كوردستانیش, دوو حزبە گەورەكە, یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان لەماوەی ڕابردودا هاوپەیمانێتیان نەكرد, بەهۆی قوڵبونەوەی كێشمەكێشەكانی نێوانیان, ئەو ناكۆكییانە لەگەڵ پێكهێنانی حكومەتی سودانیدا دەستیپێكرد, بەدیاریكراوی لەكاتی دابەشكردنی پۆستە گرنگەكان, ناكۆكییەكانیان پێینایە قۆناغێكی سەختەوە, ئەوەش وایكرد هەوڵەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ لێكنزیكردنەوەی بۆچونی ئەو دوو حزبە شكستبهێنێت, دیاریترن ناكۆكییەكانیش لەنێوان ئەو دوو حزبە پەیوەستە بە یاسای نوێی هەڵبژاردن لەكوردستان. خۆڕاگری حزبە مەدەنی و نوێكان حزبە مەدەنی و قەوارە سیاسییە تازە پێگەیشتووەكان كە لەهاوپەیمانی "هێزەكانی گۆڕانی و دیموكراسی"دا كۆبونەتەوە, هاوشانی حزبی شیوعی عێراقی, لەگەڵ ئەوەی كێشەی دارایی و لاوازی ڕێكخستن و سەختی ڕوبەڕوبونەوەی حزبە گەورەكانیان هەیەو, پێشبینی زۆریش هەیە لەبارەی هەرەسهێنانی ئەم ئەزمونەیان, بەڵام جوڵەی ئەو هێزانە پێدەچێت تائەم ساتە سەقامگیربێت. رائید فەهمی, سكرتێری لیژنەی ناوەندی حزبی شیوعی عێراقی ڕایگەیاندووە: گرنگترین شت كە دەبێتە مایەی سەركەوتنی هاوپەیمانێتییە سیاسییەكان, چاوخستنەسەر ئامانجە هاوبەشەكانە, بەهۆی ئەوەی زۆرینەی حزبە نەریتەوانەكانیش ئامانجی تایبەت و شەخسیان هەیە, بۆیە چارەنوسی هاوپەیمانێتییەكانیان هەرەسهێنانە. رائید فەهمی بۆ ڕۆژنامەی "العربی الجدید"ی, ڕونكردووەتەوە: هێزەكانی هاوپەیمانی "گۆڕانی دیموكراسی" بەوریایی و هەنگاوی دیراسەكراوەوە كار دەكەن, لەگەڵ كۆدەنگییان لەسەر ئامانجی هاوبەش كە لەپێداویستی و داواكاریی عێراقییەكانەوە سەرچاوەی گرتووە,  بۆ دەوڵەتێكی ڕاستەقینە كە لەخزمەتی خەڵكدا بێت. لای خۆیەوە, ئەحمەد شەریفی شرۆڤەكاری سیاسی ڕایگەیاندووە: تەواوی هاوپەیمانێتییە سیاسییەكان, كە لەڕابردوودا هێزە نەریتەوانەكان پێكیانهێناوە, تەنانەت هاوپەیمانێتییە مەدەنییەكانیش, سەرجەمیان هەرەسیانهێناوە, بەهۆی مەزاجی سیاسی و بەرژوەندی شەخسییەوە. شەریفی ئاماژەی بەوەشكردووە: كۆبونەوەی حزبەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ ڕوبەڕوبونەوەی موقتەدا سەدر بوو, ئامانجی پێكهێنانی هاوپەیمانی سیادەش ئەوەبوو محەمەد حەلبوسی بتوانێت پارێزگاری لە پۆستەكەی بكات, هەرچی كوردیشە, تائێستا نەیتوانیوە هاوپەیمانێتییەكی جێگیر دروستبكات, بەهۆی ئاڵوگۆڕی سەركردەكانی و دورخستنەوەی هەندێكی تریان, هێزە مەدەنییەكان و گەنجە تازەكانیش لەبەردەم ئاستەنگی گەورەدان, بەڵام لەهەموو حاڵەتەكاندا, چارەنوسی هاوپەیمانێتییەكان هەرەسهێنانە.

 راپۆرت: درەو ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی ماوەی یەك هەفتە دەداتە كۆمپانیای جێبەجێكاری پرۆژەی داونتاون شوێنی (سایلۆ)كەی سلێمانی، ئەگەر دەستبەكاركردن نەكات، مۆڵەتی پرۆژەكەی لێدەستێنرێتەوە. لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی كە لە رۆژی پێنج شەمەی رابردوو بەرێوەچوو، مۆڵەتێ هەفتەیەك درا بە كۆمپانیای (هیوا رەئوف) كۆمپانیای جێبەجێكاری پرۆژەی "داونتاون"ەكەی سلێمانی كە لەسەر شوێنی سایلۆی كۆنی سلێمانی درووست دەكرێت، ئەگەر لەماوەی هەفتەیەكدا دەستبەكاركردن نەكات لە پرۆژەی راكێشانی بۆری ئاوی بەردەم پرۆژەكە ئەوا بڕیار دەدرێت تەواوی سیاجی پرۆژەكە لێبكرێتەوەو مۆڵەتی پرۆژەكەش لە كۆمپانیاكە بسەندرێتەوە.، بەپێی ئەو پرۆپۆزەڵەی كە پەسەندكراوە، پرۆژەی "داونتاون" ئەمانە لەخۆدەگرێت:   (8) تاوەری نیشتەجێبوون ،   مۆڵێك،   دوو هۆتێل،     دوو باخچەی سەوزایی بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە ئێستادا سیاجێك كراوە بە دەوری سایلۆ كۆنەكەی سلێمانی، وەك سەرەتاش لەبەرامبەر دادگای سلێمانی لەناو زەوی بەردەم پرۆژەكە كە شەقامی خزمەتگوزاریە بڕیارە بۆری ئاو رابكێشرێت، ماوەی نزیكەی ساڵێكە سیاج كراوە بۆ ئەوەی ئەو بۆریە رابكێشرێت و دەستبەپرۆژەكە بكرێت بەڵام تا ئێستا كاری تێدا نەكراوە، هەربۆیە ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی بڕیاری یەك هەفتەی داوە بە كۆمپانیاكە زیاتر لە پێنج ساڵە سایلۆی سلێمانی روخێندراوە، بەڵام كۆمپانیای (هیوا رەئوف) بەبیانوی ئاشێكەوە لەناو زەوی سایلۆكەدا، پرۆژەی "داونتاون" جێبەجێ ناكات، وەبەرهێنانی سلێمانی دەڵێ كێشەی ئاشەكە چارەسەركراوە، ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەدواداچوون بۆ پرۆژەكە دەكات، پێشنیازێك هەیە ئەگەر كۆمپانیای (هیوا رەئوف) پرۆژەكە جێبەجێ نەكات، زەوی سایلۆكەی لێوەردەگیرێتەوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. لەبارەی گرێبەستی سایلۆكەوە  زیاتر لە پێنج ساڵە سایلۆی سلێمانی روخێندراوە، بەڵام شوێنەكەی بە بەتاڵی ماوەتەوە‌و هیچ پرۆژەیەكی لەسەر جێبەجێ نەكراوە. روبەری ئەم زەوییە (67 هەزارز 500) مەترە، واتە نزیكەی 27 دۆنمە، حكومەت ئەم زەوییەی خستە كێبركێوە لەنێوان (14) كۆمپانیای وەبەرهێناندا، لەكۆتایدا زەوییەكە بۆ كۆمپانیای (هیوا رەئوف) دەرچوو. زەویی سایلۆی سلێمانی كە دەكەوێتە ناوچەیەكی ستراتیژیی‌و گرنگەوە لەڕووی ئابورییەوە، بە سێ مەرج درا بە كۆمپانیای (هیوا رەئوف):   مەرجی یەكەم:  كۆمپانیای هیوا رەئوف سایلۆیەكی (40 هەزار) تەنیی گەنم، لە قەزای (سەیدسادق- شانەدەری) دروست بكات، كۆمپانیاكە ئەم مەرجەی جێبەجێ كرد‌و لە ماوەی كەمتر لە ساڵێك‌و بەدیاریكراوی لە رۆژی 28ی ئایاری 2015دا سایلۆكەی تەواو كردو رادەستی وەزارەتی بازرگانی حكومەتی هەرێمی كرد، تێچووی ئەم سایلۆیە بە بڕی (15 ملیارو 600 ملیۆن) دینار خەمڵێندرا، روبەری ئەم سایلۆیە (40) دۆنم زەوییە، بەڵام سایلۆكە چەندین كەموكورتی تێدایە، رەمەزان نامیق كەریم سەرۆكی لیژنەی پلان‌و پرۆژەكان لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی كە خۆی خەڵكی سەیدسادقە‌و لە نزیكەوە ئاگاداری پرۆژەكەیە، بەچەندین خاڵ كەموكورتییەكانی ئەم سایلۆیەی خستوەتەڕوو، كە ئەمانەن: •    سایلۆكە سیاجێكی تەنكی هەیەو رۆژانە ئاژەڵ‌و پەلەوەرو مەڕوماڵاتی دانیشتوانی ناوچەكە دەچنە ناو سایلۆكەوە. •    نەبوونی پاسەوانی تایبەت بە سایلۆكە.  •    كەمی فەرمانبەر بەتایبەتی لە وەرزی وەرگرتنی گەنمدا.  •    نەبوونی كارەبای نیشتمانی بەردەوام. •    نەبوونی ئامێری ساردكەرەوەی پێویست لە سایلۆكەدا بەتایبەت لە وەرزی هاویندا.  •    نەبوونی ئامێری یەدەگ لەبەشی تاقیگەو بەشە گرنگەكانی تری سایلۆكە. مەرجی دووەم: مەرجی دووەم بۆ پێدانی زەوی سایلۆی سلێمانی بە كۆمپانیای (هیوا رەئوف) ئەوەبوو، ئەم كۆمپانیایە بینای كۆمەڵگەی فەرمانگەكانی بازرگانی‌و پیشەسازی لەناو شاری سلێمانی بە تێچوی (3 ملیار) دینار دروست بكات، كۆمپانیاكە ئەم مەرجەشی جێبەجێ كرد‌و بیناكەی لە رۆژی 11ی ئابی 2014دا رادەستی حكومەت كرد.  كۆمپانیای (هیوا رەئوف) تێكڕای تێچووی جێبەجێكردنی پرۆژەی سایلۆكەی سەیدساق‌و بینای فەرمانگە بازرگانییەكان لە سلێمانی بە بڕی (18 ملیار و 600 ملیۆن) دینار دەخەمڵێنێت.  مەرجی سێیەم:  دوای جێبەجێكردنی مەرجی یەكەم‌و دووەم، زەوی سایلۆی سلێمانی دەدرێت بە كۆمپانیای (هیوا رەئوف) بەو مەرجەی لەسەر ئەم زەوییە كۆمەڵگەیەكی گەورەی (گەشتیاری، بازرگانی، نیشتەجێبوون) دروست بكات بەناو پرۆژەی "داونتاون". بەپێی ئەو پرۆپۆزەڵەی كە پەسەندكراوە، پرۆژەی "داونتاون" ئەمانە لەخۆدەگرێت:  •    (8) تاوەری نیشتەجێبوون •    مۆڵێك •    دوو هۆتێل •    دوو باخچەی سەوزایی  تێچووی جێبەجێكردنی ئەم پرۆژانە لەسەر زەوی سایلۆی كۆنی سلێمانی بە بڕی (250 ملیۆن) دۆلار خەمڵێندراوە.    تەقاندنەوەی سایلۆ كۆنەكە كۆمپانیای (هیوا رەئوف) لەچوارچێوەی ئەم گرێبەستەدا، 2ی شوباتی 2018 بینای سایلۆی كۆنی سلێمانی تەقاندەوە، ئەمە لەكاتی خۆیدا جۆرێك لە ناڕەزایەتی دروست كرد، هەندێك كەس رەخنەیان هەبوو، بینای سایلۆیان بە یەكێك لە معالیمەكانی شار ناودەبرد، دژی تەقاندنەوەی بوون، دیمەنی روخاندنی سایلۆكە سەرەنجڕاكێش بوو، خەڵك بۆ وێنەگرتن لە نزیك سایلۆكە كۆبونەوە، تەلەفزیۆنی "نەشناڵ جیۆگرافیك" دیكۆمێنتارییەكی لەسەر پرۆسەی تەقاندنەوەكە تۆماركرد. هەردوو كۆمپانیای (ASI)ی ئەمریكی‌و (EGE NITRO)ی توركی سەرپەرەشتی پرۆسەی تەقاندنەوەی سایلۆكەیان كرد.  سایلۆی كۆنی سلێمانی لە ساڵی 1978 لەلایەن بەڵێندەرانی روسییەوە دروستكرا بوو، بەڵام بەهۆی جەنگە یەك لەدوای یەكەكانی ناوچەكەوە، پرۆژەكە بەتەواونەكراوی مایەوە. سایلۆی كۆنی سلێمانی لە سێ بەشی سەرەكی پێكهاتبوو، دوو گەنجینە بە بەرزی 40 مەترو تاوەرێك بە بەرزی 60 مەتر.   ئاشێك دەبێتە بەهانە ! دوای زیاتر لە سێ ساڵ لە تەقاندنەوەی بینای سایلۆی كۆنی سلێمانی، هێشتا زەوییەكەی بەبەتاڵی ماوەتەوە‌و هیچ پرۆژەیەكی لەسەر جێبەجێ نەكراوە.   كۆمپانیای (هیوا رەئوف) بوونی ئاشتێكی لەناو زەوی سایلۆی كۆن كردووە بەبەهانە بۆ جێبەجێ نەكردنی پرۆژەی "داونتاون"، ئەم ئاشە خاوەندارێتییەكەی بۆ ماڵی (سەعد كۆڵەك) دەگەڕێتەوە‌و ناوی كۆمپانیای ئاردی (سەفین)ە‌و كۆمپانیای مستەفا خاوەندارێتی دەكات. هەندێك لەوانەی ئاگاداری كێشەی ئەم پرۆژەیەن‌و (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون، دەڵێن، كۆمپانیای هیوا رەئوف ئاشەكەی كردووە بەبەهانەی بۆ ئەوەی پرۆژەكە جێبەجێ نەكات، چونكە ئاشەكە دەكەوێتە شوێنێكی دوری ناو زەوییەكە‌و كۆمپانیاكەی دەیتوانی دەست بەكاركردن بكات تا ئەوكاتەی كێشەی ئاشەكە چارەسەر دەكرێت.  شارەوانی سلێمانی پارچە زەوییەكی لەڕێگەی سلێمانی- تاسلوجە بۆ كۆمپانیای مستەفا تەرخانكردووە، بۆئەوەی ئاشەكەی لەناو زەوی سایلۆی كۆنی سلێمانی بگوازێتەوە، سەرەتا ئەم كۆمپانیایە پارچە زەوییەكەی تاسلوجەی بەدڵ نەبوو، داوای دەكرد بۆی بگوڕنەوە بە پارچە زەوییەكی تر، بەڵام بەپێی قسەی بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی سلێمانی، ئێستا كۆمپانیای مستەفا قایل بووە بە پارچە زەوییەكەی تاسلوجە.  عەزیز سەعید بەڕێوەبەری وەبەرهێنانی سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، ئێستا لقێكی كۆمپانیای ئاردی سەفینمان لەناو زەوی سایلۆی سلێمانی گواستوەتەوە‌و لقێكی تر ماوە‌و بەمزوانە ئەمەش لادەبرێت‌و هیچ كێشەیەك لەبەردەم جێبەجێكردنی پرۆژەی "داونتاون"دا نامێنێت.  بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، كۆمپانیای ئاردی سەفین بەڵێنیداوە لەسەر ئەم ئەو زەوییەی لەرێگەی سلێمانی- تاسلوجە پێی دراوە، دوو براندی ئەڵمانی پێشكەش بكات، بەڵام بەهۆی شەڕی "داعش"ەوە ئەو براندانەی كە ناوی هێناون پاشگەزبونەتەوە‌و كۆمپانیای ئاردەكە دوای كردووە رەزامەندی پێبدرێت لەسەر هێنانی دوو براندی تر، بەڵام شارەوانی ئەمەی رەتكردوەتەوە. چارەنوسی داونتاونەكەی سلێمانی بەهۆی قەیرانی داراییەوە، كۆمپانیای هیوا رەئوف بەجۆرێك پاشەكشەی لە جێبەجێكردنی پرۆژەی "داونتاون"ی سلێمانی كرد، رەمەزان نامیق سەرۆكی لیژنەی پلان‌و پرۆژەكان لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، بەهانەكانی كۆمپانیای (هیوا رەئوف) بۆ جێبەجێنەكردنی پرۆژەكە لەسەر زەوی سایلۆی سلێمانی، بەلای پارێزگارو وەبەرهێنان‌و شارەوانی سلێمانییەوە لە جێگای خۆیدا نەبووە.  "ئێستا كۆمپانیای هیوا رەئوف كێشەكە دەخاتە ئەستۆی ئاشەكەی كۆمپانیای سەفین، كۆمپانیای سەفین دەخاتە ئەستۆی شارەوانی، شارەوانی دەیخاتە ئەستۆی ئەو دوو براندە". رەمەزان نامیق وتی:" لەچەند هەفتەی رابردوودا سەردانی پارێزگارمان كردووە، پرۆژەیەكمان خستە بەردەستی زەویەكی تر بدرێتە ئەو ئاشە، ئەگەر هیچ لایەنێكیان پابەند نەبوون، ئەوا حساباتێك لەگەڵ كۆمپانیای هیوا رەئوف بكەن‌و پرۆژەكەی لێوەربگیرێتەوەو بدرێت بە كۆمپانیایەكی تر".   راپۆرتی پەیوەندیدار "داونتاون"ەكەی سلێمانی بەكوێ گەیشت ؟

 شیكاری: درەو پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی کۆمپانیای دیلۆیت، بەراورد بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق و ڕێو شوێنەکانی کۆمپانیای سۆمۆ پوختەی بەهای نەوتی (عێراق و هەرێم) و (نەوتی هەرێم بە ڕێگەی سۆمۆ) لە ساڵی (2022)دا، بەم جۆرەیە؛ 🔹 بە تێکڕا تێچوو خەرجی بەرمیلێک نەوت لە هەرێم زیاتر لە (45.93) دۆلار و لە عێراق (13.38) دۆلار بووە، بەمانایەکی دیکە (54%)ی داهاتی هەموو بەرمیلێک نەوتی هەرێم چووە بۆ خەرجی و تێچووی پرۆسەکە و لە عێراقیش (14%) تێچووی پرۆسەکە بووە. 🔹 ئەگەر هەرێمی کوردستان بەو نرخ و تچووەی سۆمۆ نەوتی فرۆشتبا، ئەوا لە بەرمیلکدا لەبری (39.06) دۆلار، (82.16) دۆلاری بۆ دەمایەوە، واتە لە بری ئەوەی لەكۆی (12 ملیار و 331 ملیۆن) دۆلار داهاتی نەوتی هەرێم لە رێی بۆریەوە كە تەنها (5 ملیار و 709 ملیۆن) دۆلاری بۆ خەزینەی حكومەت گەڕاوەتەوە ، ئەوا ئەوكات (11 ملیار) دۆلاری بۆ خەزینەی حكومەت بۆ دەگەڕایەوە. یەکەم: بەراوردی بەهای نەوتی هەرێم و عێراق لە ساڵی (2022) بەپێی شیکارییەکان حکومەتی عێراق لە ساڵی (2022)دا، لەڕێگەی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)ەوە بەتێکڕا بەرمیلێک نەوتی بە (95.54) دۆلار فرۆشتووەو کۆی بەهای نەوتی فرۆشراو بریتی بووە لە (115 ملیار و 466 ملیۆن و 245 هەزار) دۆلار. بەپێی لێدوانی (دورەید عەبدوڵا – توێژەر و شارەزا)؛ "کۆمپانیا بیانییەکانی نەوت پشکیان لە دەرهێنانی (70%)ی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بەڕێژەی (20%) هەیە" بەپێی زانیارییەکانی ناوبراو "عێراق لەساڵی رابردوو پێویستە (16.1 ملیار) دۆلار وەک حەق دەستی کۆمپانیاکان و تێچوی بەرهەمهێنان نەوت خەرج بکات".  پاڵپشت بەو لێکدانەوەیە ڕێژەی گەڕانەوەی داهاتی نەوتی عێراق (86%) بووەو بڕی (%14)ی چووە بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت. بە مانایەکی دیکە لە هەر بەرمیلێک نەوتی فرۆشراوی عێراق بە تێکڕا (82.16) دۆلاری گەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی گشتی عێراق و (13.38) دۆلار خەرجی بەرمیلێک نەوت بووە. بەڵام ئەوە بۆ هەرێمی کوردستان ڕاست نیە! چونکە بەپێی زانیارییەکانی کۆمپانیای دیلۆیت، حکومەتی هەرێم لە ساڵی (2022)دا، لەڕێگەی بۆری نەوتی کوردستانەوە، بەتێکڕا بەرمیلێک نەوتی بە (84.99) دۆلار فرۆشتووەو کۆی بەهای نەوتی فرۆشراو و گەیەندراو بە دەستی کڕیارانی بیانی (لە ڕێگەی بۆرییەوە جگە لە ناوخۆ) بریتی بووە لە (12 ملیار و 331 ملیۆن و 417 هەزار و 848) دۆلار  و بڕی (90 ملیۆن و 843 هەزار و 46) دۆلاری لە فرۆشتنی نەوتی ناوخۆوە دەستکەوتووە، بەڵام تەنها بڕی (5 ملیار و 709 ملیۆن و 704 هەزار و 87) دۆلاری خراوەتە سەر داهات و خەزێنەی گشتی حکومەتی هەرێم (وەزارەتەکانی دارایی و سامانە سروشتییەکان). بەم پێیەش ڕێژەی گەڕانەوەی داهاتی نەوتی هەرێم (46%) بووەو بڕی (%54)ی چووە بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت. بە مانایەکی دیکە لە هەر بەرمیلێک نەوتی فرۆشراوی هەرێم بە تێکڕا تەنها (39.06) دۆلاری گەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی گشتی و (45.93) دۆلار خەرجی بەرمیلێک نەوت بووە. بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (1) دووەم: جیاوازی بەهای نەوتی کوردستان؛ هەناردەکردنی بە ڕێگەی سۆمۆ یان سەربەخۆ (پێش لێدەرکردنی خەرجییەکان) بەپێی زانیاریەکانی کۆمپانیای دیلۆیت و حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2022)دا (144 ملیۆن و 414 هەزار 412) بەرمیل نەوتی بە بۆری نەوتی کوردستان و لەڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکییەوە فرۆشتووە (رادەستی کڕیاران کراوە)، لە ساڵەکەدا تێکڕای بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (84.99) دۆلار فرۆشراوە. بۆیە دەبینین کۆی ئەو نەوتەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵەکەدا هەناردەی کردووە و فرۆشتوویەتی بەبێ هیچ خەرجییەک بەهاکەی دەکاتە (12 ملیارو 331 ملیۆن و 417 هەزار و 848) دۆلاری ئەمریکی بووە. بەڵام ئەگەر هەمان ئەو بڕە نەوتەی هەرێمی کوردستان هەناردەی کردووە لە ساڵی (2022)دا لە ڕێگەی حکومەتی ناوەندی و کۆمپانیا بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)ەوە هەناردە بکرایە جیاوازییەکەی چی دەبوو؟ بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، کۆمپانیای سۆمۆ لە ساڵی (2022)دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی بە (95.54) دۆلار فرۆشتووە، واتە، ئەو بڕە نەوتەی حکومەتی هەرێم بەشێوەی سەربەخۆ فرۆشتوویەتی، ئەگەر لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە بەبازاڕی بخستایە، بەهاکەی بریتی دەبوو لە (13 ملیارو 819 ملیۆن و 362 هەزار و 171) دۆلاری ئەمریکی، بەم پێیەش بەگشتی نەوتی هەرێم بڕی (1 ملیارو 487 ملیۆن و 944 هەزار و 323) دۆلاری ئەمریکی بە هەرزانتر فرۆشراوە لە ساڵی (2022)دا. بۆ وردەکاری تەواوی مانگەکانی ساڵی (2022) و جیاوازی داهات لە نێوان هەردوو ڕێگاکە بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)). خشتەی ژمارە (2) سێیەم: جیاوازی بەهای نەوتی کوردستان؛ هەناردەکردنی بە ڕێگەی سۆمۆ یان سەربەخۆ (پاش لێدەرکردنی خەرجییەکان) بەپێی وردبینی و ڕاپۆرتەکانی کۆمپانیای دیلۆیت (54%)ی داهاتی نه‌وتی هەرێم لە ساڵی (2022)دا دراوە بە كۆمپانیا نەوتییەکان و خەرجی به‌رهه‌مهێنانی نەوت. بۆیە دوای لێدەرکردنی خەرجییەکانی پرۆسەی نەوت و هەرزانتر فرۆشتنی. ئەو داهاتەی بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە لە فرۆشتنی (144 ملیۆن و 404 هەزار و 412) بەرمیل نەوت لە ساڵی (2022)دا دەکاتە (5 ملیار و 618 ملیۆن 861 هەزار و 41) دۆلار، واتە بە تێکڕا لە ماوەی ساڵەکەدا هەر بەرمیلێک نەوت تەنها (39.06) دۆلار ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان. ئەمە لە کاتێکدایە لەسەر بنەمای هەمان گریمانەی پێشوو، ئەگەر ئەو بڕە نەوتەی هەرێمی کوردستان هەناردەی کردووە، کۆمپانیای بەبازاڕ کردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) هەناردەی بکردایە (20%ی بۆ خەرجی پرۆسەکە بڕۆشتبایە وەک ئەوەی لە سۆمۆ لەو کێڵگانەی بەدەستی کۆمپانیا بیانییەکانەوەیە خەرجی کردووە)، بۆ هەر بەرمیلە نەوتێک بەتێکڕا لە ساڵی (2022) دا حکومەتی هەرێم بڕی (37.37) دۆلاری دیکەی بۆ دەمایەوەو بە کۆی گشتی دەیکردە (5 ملیارو 417 ملیۆن و 429 هەزار و 58) دۆلاری ئەمریکی. بەمایەکی دیکە حکومەتی هەرێم لە بری (5 ملیار و 618 ملیۆن و 861 هەزار و 41) دۆلار، نزیکەی دوو هێندەی ئەو بڕەی ئێستای دەستدەکەوت کە بریتی دەبوو لە (11 ملیار و 36 ملیۆن 290 هەزار و 99) دۆلار. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)). پێویستە ئاماژە بەوەش بدەین لەسەر بنەمای لێدوانی (دورەید عەبدوڵا)، پشکی کۆمپانیا بیانییەکان لە نەوتی فرۆشراوی عێراق (20%)ە بۆ لە (%70) بەرهەمی نەوتی عێراق نەک سەرجەم بەرهەمەکەی، چونکە (30%)ی بەرهەمهێنانی نەوتی عێراق لە لایەن کۆمپانیا خۆماڵییەکانەوە بەرهەم دەهێنرێت، بۆیە ئەگەر ئەو ڕێژەیەی پشکی کۆمپانیا بیانییەکان بەسەر کۆی گشتی داهاتی عێراق بخەمڵێنین، ئەوا پشکەکان دەگەنە (14%) لە کۆی گشتی داهاتی بەرهەمدا. بەڵام ئەمە بۆ هەرێم ڕاست دەرناچێت، چونکە سەرجەم کۆمپانیا بەرهەمهێنەکانی هەرێم بیانین، بۆیە گریمانەی ئەوەمان کردووە (20%) داهاتی نەوتی هەرێم بچوایە بۆ خەرجی پرۆسەکە ئەگەر لە ڕێگەی سۆمۆوە هەناردە بکرایە نەک (14%). خشتەی ژمارە (3)  سەرچاوەکان -    درەو میدیا، هەناردە، نرخ و داهاتی نەوتی عێراق لە ساڵی 2022؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=11799 -    درەو میدیا، پرۆسەی نەوتی هەرێم لە ساڵی (2022)دا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=12127 -    سومریة نیوز، لماذا يدفع العراق 16 مليار دولار للشركات المستخرجة للنفط؟.. أسباب واحصائيات؛ https://www.alsumaria.tv/news  

 درەو: ئەمڕۆ جەنگی ئۆكرانیا پێدەنێتە ساڵی دووهەمییەوە, هێشتا دیارترین ڕوداوی سەر گۆڕەپانی جیهانە, لەگەڵ ئەوەی لەڕوكەشدا جەنگی نێوان دوو وڵاتە, بەڵام لەجەوهەرو كاریگەریشدا جەنگێكی كەونییە بەهەموو پێوەرێك, ئەم جەنگە سەرلەنوێ‌ وێنەی ئابوری جیهانی كێشایەوە, ئاڵوگۆڕی گەورەی بەسەر هێڵەكانی گواستنەوەی وزەدا هێنا, ستایلی ژیانی ملیۆنەها مرۆڤی لەسەر ئەم هەسارەیە گۆڕی, قەیرانی هەژاری و برسێتی قوڵتركردەوە. بەیانی ڕۆژی (24)ی شوباتی ساڵی (2022), ڤلادیمێر پۆتین سەرۆكی ڕوسیا لەپەیامێكی تەلەفیزیۆنیدا دەستپێكردنی "پرۆسەی سەربازی تایبەت"ی بۆ سەر ئۆكرانیا ڕاگەیاند, لەژێر ناوی داماڵینی چەكی ئۆكرانیاو لەناوبردنی نازییەت و, بەرگریكردن لەهەردوو كۆماری لۆهانسك و دۆنیتسكی جوداخواز لەخۆرهەڵاتی ئۆكرانیا, كە بەگەورەترین هێرشی سەربازی دادەنرێت لەدوای كۆتایهاتنی جەنگی جیهانی دووەمەوە.  مۆسكۆ پێشبینی دەكرد جەنگێكی خێراو كتوپڕبێت و, بەزوویی بتوانێت كۆنتڕۆڵی كیێڤی پایتەختی ئۆكرانیا بكات و مەرجەكانی بسەپێنێت,  بەڵام ئەوەی بۆ پۆتین و جیهانیش جێی سەرسوڕمان بوو,  ئەو بەرگرییە بەهێزو بێوێنەیە بوو كە ئۆكرانییەكان كردیان لەپایتەختەكەیان.  لەڕۆژانی سەرەتای جەنگدا, سوپای ڕوسیا توانی چەند ناوچەیەكی گرنگ لەباشوری ئۆكرانیا داگیربكات, لەباكوریشەوە لەسنورەكانی بیلاڕوسیای هاوپەیمانییەوە, بەرەو كیێڤ پێشڕەوی كردو توانی چەند ناوچەیەك لەدەوروبەری پایتەخت داگیربكات, بەڵام  لەسەرەتای مانگی نیساندا ناچاربوو سوپاكەی بەرەو خۆرهەڵات بكشێنێتەوە. سەدان هەزار قوربانی و ملیۆنان ئاوارە ماوەی چەند مانگێكە, مۆسكۆ و كیێڤ هیچ زانیارییەكیان لەبارەی زیانە گیانییەكانی ئەو جەنگە بڵاونەكردووتەوە, بەڵام بەپێی خەمڵاندنەكانی سەرۆكی ئەركانی سوپای نەرویج, لەماوەی یەك ساڵی جەنگدا (180) هەزار سەربازی سوپای ڕوسیاو (100) هەزار سەربازی ئۆكرانیا كوژراون و برینداربوون, وێڕای كوژرانی (30) هەزار هاوڵاتی مەدەنی. ڤلادیمێر پۆتین, لەتازەترین لێدوانیدا بەبۆنەی ڕۆژی بەرگریكاران لەنیشتمان, قسەی لەسەر جبخانەی ئەتۆمی وڵاتەكەی و پلانەكانی مۆسكۆ كرد, بۆ بەرەوپێشبردنی پیشەسازی چەك بەشێوەیەكی گشتی. پۆتین وتی: بایەخی زیاتر دەدەین بە سێكوچكەی ئەتۆمی, وەك ئاماژەیەك بۆ بەكارهێنانی چەكی ئەتۆم لەوشكانی و لەناو دەریا لەڕێی كەشتی و لەئاسمان لەڕێی فرۆكەوە. لەدوای سەرهەڵدانی جەنگی ڕوسیاو ئۆكرانیاوە بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی لەلایەن مۆسكۆوە بووەتە مەترسییەكی جیهانی, لەگەڵ ئەوەی ڕوسیا لەچەندین بۆنەی جیاوازدا ئەو چەكەی وەك ئامرازێكی بەرگری پێناسەكردووە نەك دەستپێشخەربێت لەبەركارهێنانی, بەڵام زۆرێك لەناوەندە جیهانییەكان مەترسی ئەوە ناشارنەوە ئەگەر ڕوسیا لەم جەنگەدا شكست بهێنێت, دورنییە وەك دواین بژاردە پەنابەرێتە بەر بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی بۆ تۆڵكردنەوە لەئۆكرانیاو خۆرئاواش, كە بەچەك و جبەخانە هاوكاری كیێڤ دەكەن دژی مۆسكۆ. جەنگی ئۆكرانیا بووە هۆی سەرهەڵدانی شەپۆلێكی كۆچی بەكۆمەڵی بێوێنە لەئەوروپا لەدوای جەنگی جیهانی دووەمەوە, بەگوێرەی زانیارییەكانی كۆمیسیۆنی كاروباری پەنابەرانی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان, زیاتر لە (8)ملیۆن كەس لەئۆكرانیا هەڵاتوون, بەتەنها پۆلندا(1) ملیۆن و (500) هەزار پەنابەری لەخۆگرتووە, ملیۆنەها هاوڵاتی كە زۆرینەیان دانیشتونی ناوچەكانی خۆرهەڵات و باشوری ئۆكرانیان ناچار بوون ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێبهێڵن. قەیرانی هەژاری و برسێتی قوڵتر كردەوە  دوای تێپەڕبونی سالێك لەجەنگ , قەیرانی ئۆكرانیا سەرلەنوێ‌ وێنەی ئابوری جیهان كێشایەوە, نەخشەی ئابوری جیهان گۆڕدرا, هێڵەكانی گواستنەوەی وزە ئاڵوگۆڕی بنەڕەتی بەسەردا هات, لێكەوتەكانی  لەسەر ئابوری جیهان كارەستاویبون, شەپۆلێكی هەڵاوسانی بێوێنەی لەئابورییەكاندا دروستكردو هەندێكی نزیك كردەوە لەلێواری داڕمان, نرخی وزەو كەرەستە خۆراكییان ژمارەی پێوانییان تۆماركرد, ستایلی ژیانی ملیۆنەها مرۆڤ لەسەر ئەم هەسارەیە گۆڕی, قەیرانی هەژاری و برسێتی لەجیهان قوڵتركردەوە. بەپێی تازەترین لێكۆڵینەوە كە پەیمانگای ئابوری ئەەڵمانیا(IW) بڵاویكردووەتەوە, جەنگی ئۆكرانیا لەساڵی (2022)دا, (1)تریلیۆن و(300)ملیار دۆلار زیانی بە ئابوری جیهان گەیاندووە, پێشبینیشیكردووە, زیانەكانی ئەو جەنگە لەسەر ئابوری جیهان لەم ساڵدا(1) تریلیۆن دۆلار بێت.   پێشبینی دەكرێت لێكەوتەكانی جەنگی ئۆكرانیا تاساڵانێكی دورودرێژە بە ئابوری جیهانەوە دیاربێت, بەتایبەت بەهۆی ئەو سزا ئابورییە زۆرەی كە خۆرئاوا بەسەر ڕوسیادا سەپاندویەتی و ژمارەكەی گەیشتووەتە (6) هەزار سزاو, زۆرینەی كەرتە جیاوازەكانی ئەو وڵاتەی گرتووەتەوە, وێڕای كۆچی بەكۆمەڵی كۆمپانیا جیهانییەكان لەمۆسكۆ, كە دابینكارێكی سەرەكی وەزەی جیهانەو, دووەم گەورە بەرهەمهێنەری وەزەیە لەڕێكخراوی ئۆپێك.  پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی ئۆكرانیاش بەشێكی ترە لەو بارگرانییانەی كەدوای كۆتایهاتنی جەنگ سەرهەڵدەدات, بەوتەی دینیس شمیگال سەرۆك وەزیرانی ئۆكرانیا, تێچوی ئاوەدانكردنەوەی وڵاتەكەی بە (700) ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت. شمیگال, لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی بلۆمبێرگی ئەمریكی ڕایگەیاندووە: بەپێی خەمڵاندنی ئانا بیرد جێگری سەرۆكی بانكی نێودەوڵەتی, ئەو زیانانەی بە ئۆكرانیا گەیشتووە بە نزیكەی (700) ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت. ڕونیشككردووەتەوە, خەمڵاندنەكانی بانكی نێودەوڵەتی لەخەمڵاندنەكانی كیێڤەوە نزیكە, كە پێشتر ڕایانگەیاندووە, وڵاتەكەیان پێویستی بە (750) ملیۆن دۆلارە بۆ سەرلەنوێ‌ ئاوەدانكردنەوە. سەرچاوە: ئاژانسەكان

درەو: راپرسی (كۆمپانیای شیكار بۆ راپرسی و توێژینەوە) •    دەنگدەرانی پارتی (3.3%)یان بەشداریان نەكردووە، (1.9%) دەنگەكانیان سوتاندووە، (1.3%)ی دەنگی پارتی بۆ نەوەی نوێ چووە. •    دەنگدەرانی یەكێتی (8.8%) بەشداریان نەكردووە، (2.2%) دەنگەكانیان سوتاندووە، (1.3%)ی دەنگەكانیان بۆ یەكگرتوو چووە. •    دەنگدەرانی گۆڕان (20.9%)ی بەشداریان نەكردووە، (10.8%) دەنگدەرانیان دەنگیان بەنەوەی نوێ داوە، (8.4%)یان دەنگەكانیان سوتاندووە، (1.2%) دەنگیانداوە بە پارتی. •    دەنگدەرانی نەوەی نوێ (5.6%)یان بەشداریان نەكردووە، (4%)ی دەنگیانداوە بە سەربەخۆكان، (2.4%) دەنگیانداوە بە یەكگرتوو، (1.6%)یان دەنگەكانیان سوتاندووە. •    دەنگدەرانی كۆمەڵی دادگەری (16.7%)یان بەشداریان نەكردووە، (8.3%)یان دەنگەكانیان سوتاندووە، (2.8%)یان دەنگیان داوە بەیەكێتی، (2.8%) دەنگیانداوە بە نەوەی نوێ، (2.4%) دەنگیانداوە بە یەكگرتووە. •    دەنگدەرانی یەكگرتوو (16.7%)یان بەشداریان نەكردووە، (7.1%) دەنگیانداوە بە سەربەخۆكان، (2.4%) دەنگیانداوە بە یەكێتی، (2.4) دەنگەكانیان سوتاندووە.   هەڵکشان و داکشانی دەنگی قەوارە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان لەنیوان دوو هەڵبژاردندا.  پەرلەمانی کوردستان و عێراق (٢٠١٨-٢٠٢١) پێشەکی:    ئەم راپرسییە راستەوخۆ دوای راگەیاندنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق لە ئوکتۆبەری ٢٠٢١ ئەنجامدراوە (لە ٢٣\١٠ تا ٢٩\١٠\ ٢٠٢١). ئامانج لەم راپرسییە زانینی کۆمەڵێک پرس بوو لەبارەی بەشداری هاوڵاتییان لەو هەڵبژاردنەدا. لەو پرسانەش چۆنیەتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکە لە رووی تەکنیکییەوە، هۆکارەکانی بەشداریکردن و بەشدارینەکردن، بەراوردی دەنگی دەنگدەران لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ٢٠١٨ و ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق ٢٠٢١ و چەند پرسێکی دیکە.  لەم راپۆرتەدا بەشێک لەو داتایانە دەخەینە بەردەستی خوێنەران و ئەوانەی بایەخ بە توێژینەوەکانی هەڵبژاردن دەدەن کە پێمان وایە بەڕچاوروونییەکی تێدا دەبێت بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی دابەشبوونی دەنگی هاوڵاتییانی هەرێم بەسەر لایەنە سیاسییەکاندا. واتە ئەم راپۆرتە تایبەتە بە دابەشبوونی دەنگەکان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق (٢٠٢١) بەسەر لایەنە سیاسییەکاندا بە بەراورد بە هەڵبژاردنی ٢٠١٨.  ئێمە تەنیا دەنگەکانی هەرێمی کوردستانمان بەلاوە گرنگ بووە و ناوچە کوردستانییەکانی دیکەی ماددەی ١٤٠ وەرنەگیراون بۆ ئەوەی جوگرافیایەکە هەمان جۆگرافیا بێت؛ بەوەش باشتر دەتوانین بەراوردی دەنگەکان بکەین. بۆیە ئەو رێژانەی دەبینرێن بەو مانایە نییە کە هەمان رێژەی دەنگە لە هەڵبژاردندا، بەڵکو ئێمە نموونەیەکمان لە خەڵک وەرگرتووە لە هەموو گروپ و کەتەگورییە کۆمەڵایەتییەکان و دەمانەوێت لە رێی بەراوردی دەنگدانی ئەوان لە هەردوو هەڵبژاردندا تیشک بخەینە سەر هەڵبەز و دابەزی دەنگی لایەنەکان و بەجێگیریی مانەوە و ناجێگیریی دەنگدەری لایەنە سیاسییەکان.  گرنگی ئەم راپۆرتە لەوەدایە کە داتاکان لە کاتێکی هەستیاردا کۆکراونەتەوە و لە کاتێکیشدا دەخرێنە بەر دەستی رای گشتی کە لایەنە سیاسییەکان خۆیان بۆ گەڕێکی دیکەی هەڵبژاردن ئامادەدەکەن و بڕیارە رۆژێک  بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لەلایەن سەرۆکایەتی هەرێمەوە دیاریبکرێت، بۆیە پێمانوایە لایەنە سیاسییەکان دەتوانن سوود لەو زانیارییانە وەرگرن و بزانن چەندە جەماوەرەکەیان جێگیر و پابەند ماوەتەوە و ئەوانەش کە دەنگی خۆیان گۆڕیوە بۆ چ لایەنێکی دیکە چووە و بە چ رێژەیەکیش جەماوەری هەر حزبێک بایکوتی هەڵبژاردنی کردووە؟  دەبێت ئەوەش بڵێین کە بارودۆخەکە بۆ هەموو لایەنەکان لەم دوو ساڵەدا زۆر گۆڕاوە، یەکێتی توشی لێکترازان هاتووە، پارتی کۆنگرەی کردووە و گۆڕانکاریی زۆر بەسەر سەرکرادایەتی و پەیکەرەکەیدا هاتووە، نەوەی نوێش زیاتر لە نیوەی ئەندام پەرلەمانەکانی لەدەستداوە.  کۆمپانیای شیکار بۆ راپرسی و توێژینەوە؛ لەم راپرسییەدا نموونەیەکی ٢٩٠٠ کەسیی وەرگرتووە لە هەموو قەزاکانی هەرێمی کوردستاندا  وەک لە نەخشەکەدا دیارە. هەروەها نموونەکە لە هەردوو رەگەز و لە تەمەنە جیاوازەکان وەرگیراوە. لەبەر ئەوەش کە قەبارەی نموونەکە گەورەیە، بۆیە لەرووی دیمۆگرافییەوە؛ بە رێژەی بەرز خەڵکی تێدایە لە هەموو پیشەکان، ئاستی خوێندنی جیاواز و باری ئابووری جیا جیا.  دەنگی نموونەکە لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨دا وەک لە وێنەی (١) دا دیارە ٤٠.٦% ی نموونەکەمان لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ دەنگیان بە پارتی دیمۆکراتی کوردستان داوە. یەکێتی نیشتیمانی کوردستان ١٣.٩% دەنگی نموونەکەی بۆ چووە، نەوەی نوێ ٧.٦% و بزوتنەوەی گۆڕان ٥.١%. ئەوانەی دەنگی خۆیان سووتاندوە رێژەی ٧.٧% . باقی دەنگەکانی دیکەش بە رێژەی کەمتر بەسەر لایەنە سیاسییەکاندا دابەش بوونە.    وێنەی (١) دابەشبوونی دەنگی نموونەکە بەسەر لیستەکاندا لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ٢٠١٨ دابەشبوونی نموونەکە لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ دا لە وێنەی ژمارە (٢) دا دەردەکەوێت دەنگی پارتی بەرزبووتەوە بۆ ٤٤.٦% و یەکێتی گۆڕانکارییەکی وەهای بەسەردا نەهاتووە و بەڕێژەی ١٣.٥% دەنگی بۆ چووە. نەوەی نوێ بە شێوەیەکی بەرچاو دەنگەکانی زیادی کردووە (١١.٧%). سەربەخۆیەکان کە لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ بەشدارییان کرد توانییان دەنگێکی بەرچاو بەدەست بهێنن و دەنگی نموونەکەشمان بەرێژەی ٤% چووە بۆیان. بزوتنەوەی گۆڕان دەنگەکانی بە شێوەیەکی بەرچاو کەمی کرد و ئەوانەش کە دەنگیان سووتاند بۆ ١٢.٢% هەڵکشاوە. وێنەی (٢) دابەشبوونی دەنگی نموونەکە بەسەر لیستەکاندا لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق ٢٠٢١ بەراوردی دەنگەکان:  لە خوارەوە هەوڵدەدەین بەراوردێکی دەنگەکان بکەین و هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بکەینە بنەما و بزانین دەنگدەرانی هەر لیستێک کە لە ٢٠١٨ دەنگیان بەو لیستە داوە چەندی بە جێگیری ماوەتەوە و چەندیش بۆ چ لیستێک چووە یان دەنگی خۆیان سووتاندووە یاخود بایکوتی هەڵبژاردنیان کردووە؟  پارتی دیمۆکراتی کوردستان  وەک لە وێنەی (٣) دا دیارە، پێدەچێت جەماوەری پارتی جەماوەرێکی جێگیر بیت بە رێژەیەکی بەرز، چونکە نزیکەی ٩٠% دەنگدەری پارتی کە لە ٢٠١٨ دەنگیان بە لیستی پارتی داوە لە ٢٠٢١ هەر دەنگیان بە کاندیدەکانی ئەو حزبە داوە. ئەو ١٠% دیکە بە رێژەی جیاواز دەنگەکانیان دابەش بووە، زۆرترینی کە ٣.٣% دەنگەکانە ئەوانەن کە بەشداری دەنگدانیان نەکردووە و بایکۆتیان هەڵبژاردووە. لە دوای ئەوە ئەوانەی دەنگیان سووتاندووە و ئەوانەی دەنگیان بە کاندیدە سەربەخۆکان داوە رێژەی هەر یەکێک لەو دوو گروپە ١.٩%. نەوەی نوێ ١.٣% دەنگی پارتی بردووە و ئەو بڕە کەمەی دەنگەکانی دیکەش بە شێوەی جیاواز دابەش بووە. ئەوەی شایانی ئاماژەیە هیچ دەنگدەرێکی پارتی دەنگی بۆ بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری نەداوە.  وێنەی (٣) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە پارتی داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. یەکێتی نیشتیمانی کوردستان    وەک لە وێنەی (٤) دا دیارە دەنگدەرانی یەکێتی نیشتیمانی کوردستانیش لە ٢٠١٨ بە رێژەیەکی زۆر بە جێگیری ماونەتەوە لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراق (٨٢%)، بەڵام کەمتر لە دەنگدەری پارتی. دەنگدەرانی یەکێتی کە دەنگیان بە یەکێتی نەداوەتەوە لە ٢٠٢١ رێژەیان ١٨% دەبێت، ئەم رێژەیە بەم شێوەیە دابەش بووە: ٨.٨% واتە نزیکەی نیوەی دەنگدەران بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە، ٢.٢% دەنگدەران دەنگەکانیان سووتاندووە، ٢.٢% دەنگیان بە کاندیدە سەربەخۆیەکان داوە، ١.٣٪ ی دەنگی دەنگدەرانی یەکێتی بۆ پارتی و بەهەمان رێژەش بۆ نەوەی نوێ رۆیشتووە. ئەوەی شایانی ئاماژەیە هیچ دەنگێکی یەکێتی وەکو پارتی بۆ بزووتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری نەچووە لە کاتێکدا لەگەڵ گۆڕان هاوپەیمان بوون و لەگەڵ کۆمەڵی دادگەریش بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ و بە بێدەنگی لە هەندێک بازنە لێکتێگەیشتنێک لە نێوانیاندا هەبووە. وێنەی (٤) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە یەکێتی داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. بزووتنەوەی گۆڕان بزووتنەوەی گۆڕان وەک لە وێنەی (٥) دا دیارە دەنگدەرانی ئەو بزوتنەوەیە نزیکەی نیوە ٤٩.٤% بە جێگیری مانەوە و نیوەکەی دیکە ٥٠.٦% دەنگیان بە کاندیدەکانی ئەو بزوتنەوەیە نەدا. ئەو رێژە زۆرەی دەنگدەرانی ئەو بزووتنەوەیە کە دەنگیان پێ نەداوە لە ٢٠٢١ بەم شێوەیەی خوارەوە دابەش بوون: زۆرترینیان نزیکەی ٢٣% بەشداری هەڵبژاردنیان نەکردو بایکۆتیان هەڵبژارد. ٨.٤% ی دنگدەرانیش دەنگەکانیان سووتاند، ئەو دوو رێژەیە پێکەوە کە دەکات نزیکەی ٣١% دەنگەکانی گۆڕان رێژەیەکی زۆر بەرزەو جێگەی هەڵوەستە لەسەر کردنە. نەوەی نوێ توانی بەشێکی بەرچاوی دەنگی دەنگدەرانی گۆڕان لە ٢٠٢١ بۆ خۆی ببات بە رێژەی ١٠.٨% و بەدوای ئەویشدا بە رێژەی زۆر کەمتر کە دەکاتە ٢.٤% هەر یەکە لە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و کۆمەڵی دادگەریی دەنگەکانی گۆڕانیان برد. پارتی دیمۆکرات و سەربەخۆیەکانیش بەڕێژەی ١.٢% دەنگی دەنگدەرانی گۆڕانیان بۆ رۆیشتووە. هەروەها بە هەمان رێژەش (١.٢%) دەنگیان بە سپی داوە.  وێنەی (٥) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە گۆڕان داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. نەوەی نوێ   نەوەی نوێش یەکێکە لەو قەوارانەی کە وەک پارتی و یەکێتی دەنگدەرەکانی تاڕادەیەکی زۆر بە جێگیریی ماونەتەوە (٨٤%) وەک لە وێنەی (٦) دا دیارە. ئەو دەنگدەرانەی نەوەی نوێ کە لە ٢٠١٨ دەنگیان بەو جۆڵانەوەیە داوە و لە ٢٠٢١ جارێکی دیکە دەنگیان پێ نەداوەتەوە ڕێژەکەیان ١٦% دەبیت لە کۆی دەنگدەرەکانی. ئەو رێژەیە (١٦%) بەم شێوەیە دابەشبووە: زۆرترینی ٥.٦% ی ئەوانە بایکۆتیان هەڵبژاردووە، ١.٦% دەنگیان سووتاندووە و ١.٦% ی دیکەش دەنگیان بە سپی داوە. واتە زیاتر لە نیوەی ئەوانەی دەنگیان بە نەوەی نوێ نەداوەتەوە دەنگیان بە لایەنەکانی دیکەش نەداوە وەکو جەماوەری بزوتنەوەی گۆڕان، ئەوەش نیشانەی ئەوەیە کە دەنگدەری ئەو دوو لایەنە دەنگدەرێکی ناڕازی بووە لە بنەڕەتدا و لایەنەکانی دیکەیان قبووڵ نییە، هەر بۆیەشە دەبینین دەنگێکی زۆری دیکەی نەوەی نوێ بە ڕێژەی ٤% بۆ کاندیدە سەربەخۆیەکان چووە کە بەشێکیان لەو کاندیدانە بوون کە مشتومڕێکی زۆریان لەسەر هەبوو و لە بنەڕەتدا لە خەڵکی ناڕازی پێکدەهاتن. یەکگرتووی ئیسلامی لە هەموو لایەنەکان زیاتر توانیویەتی دەنگەکانی نەوەی نوێ بۆ خۆی ببات بەڵام رێژەکە زۆر نییە و تەنیا دەکاتە ٢.٤%. هەرسێ لایەن یەکێتی، گۆڕان و کۆمەڵ هیچ دەنگێک لە دەنگەکانی نەوەی نوێیان بۆ نەچووە.  وێنەی (٦) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە نه‌وه‌ی نوێ داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. کۆمەڵی دادگەریی    کۆمەڵی دادگەریی کە وا دادەنرا یەکێکە لەو حزبانەی دەنگەکانی جێگیرە، بەو جێگیرییە نەماوەتەوە و لە نێوان ٢٠١٨ و ٢٠٢١ دا گۆڕانکاری بەرچاو بەسەر دەنگەکانیدا هاتووە (وێنەی ٧). تەنیا نزیکەی ٦٤% دەنگدەرانی بە جێگیری ماونەتەوە و ٣٦% دەنگدەرانی یان بایکۆتیان کردووە لە ٢٠٢١ یان دەنگیان بە لایەنەکانی دیکە داوە. دەنگە لە دەستچووەکانی کۆمەڵی دادگەری بەم شێوەیە دابەش بوونە: ١٦.٧% بایکۆتیان هەڵبژاردووە و ٨.٣% دەنگەکانیان سووتاندووە، ئەم دوو رێژەیە پێکەوە کە دەکاتە ٢٥%، رێژەی دوو لەسەر سێی دەنگە لەدەستچووەکانی کۆمەڵ پێکدەهێنن و نیشانەی ئەوەیە کە کۆمەڵ کێشەی ناوخۆیی هەبووە و دەنگدەرەکانی خۆی تۆراندووە، بەڵام لەبەر ئەوەی دەنگدەرەکانی سروشتێکی تایبەتیان هەیە؛ زۆر کەمتر دەنگیان بە لایەنەکانی دیکە داوە. یەکێتی نیشتیمانی، نەوەی نوێ و یەکگرتووی ئیسلامی ئەو لایەنانەن کە بەشێکی دەنگەکانی کۆمەڵیان بۆ رۆیشتووە بە شێوەیەکی یەکسان، بۆ هەر یەکێکیان ٢.٨%. پارتی دیمۆکرات و گۆڕان هیچ دەنگێکی کۆمەڵیان بۆ نەڕۆیشتووە.  وێنەی (٧) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە کۆمەڵ داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. یەکگرتووی ئیسلامی  کاتێک تەماشای وێنەی (٨) دەکەین هەست دەکەین یەکگرتووی ئیسلامیش وەکو کۆمەڵی دادگەری ٣٦% دەنگەکانی لەدەستداوە، بەڵام کاتێک دەبینین بەشێکی بەرچاوی دەنگەکانی یەکگرتوو بۆ سەربەخۆیەکان چووە لەوە تێدەگەین کە یەکگرتووی ئیسلامی کەمتر دەنگدەری خۆی لەدەست داوە، چونکە بەشێک لە کاندیدەکانی یەکگرتوو وەک کاندیدی سەربەخۆ دابەزیبوون. بۆیە ئەگەر رێژەی ٧.١% و ٦٤.٣% دەنگەکانی یەکگرتوو کۆبکەینەوە دەردەکەوێت یەکگرتوو کەمتر لە ٣% دەنگەکانی لەدەستداوە لە نێوان هەردوو هەڵبژاردنی ٢٠١٨ و ٢٠٢١دا.  ئەوەی جێگەی سەرنجە بەشێکی بەرچاوی دەنگدەرانی یەکگرتووش لە حزبەکەیان تۆڕەبوونە و دەنگیان بەو حزبە نەداوەتەوە، بەڵام دەنگیان بە لایەنەکانی دیکەش نەداوە، لە جیاتی ئەوە بە رێژەی ١٦.٧% بایکۆتیان هەڵبژاردووە و ٢.٤% دەنگەکانیان سووتاندووە. هەروەها ٢.٤% دەنگەکانی یەکگرتوو بۆ یەکێتی و ٢.٤% بۆ کۆمەڵی دادگەری رۆیشتوون و لە وێنەکانی پێشتریشدا بینیمان بەشێکی دەنگی ئەو دوو لایەنەش بۆ یەکگرتوو هاتبوو، ئەوەش نیشانەی ئەوەیە کە هاوپەیمانیەتی و لێکتێگەیشتنێکی رانەگەیندراو لە نێوان ئەو لایەنانەدا هەبووە لە هەندێک بازنە. وێنەی (٨) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگیان بە یەکگرتوو داوە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە.   دەنگ سووتاندن  وەک دەزانین بەشێک لە دەنگدەران کە لە ناڕازییەکانن دڵیان بە بایکوت و دەنگی سپی ئاو ناخواتەوە، بەڵکو دەچنە سەر سندۆقەکانی دەنگدان و دەنگەکانیان دەسووتێنن. بەشێکی بەرچاوی نموونەکەمان لە ٢٠١٨ دەنگەکانیان سووتاندووە، ویستمان بزانین ئەوان چەندە لەسەر رای خۆیان جێگیر ماونەتەوە یان لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ دا بڕیارێکی دیکەیان داوە، دەرکەوت (وێنەی ٩) ئەوانیش بە رێژەیەکی بەرز جێگیر ماونەتەوە بەڕێژەی ٦٤%، لە بەرامبەردا ٣٦% لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١ مامەڵەیەکی دیکەیان کردووە لەگەڵ دەنگەکانیان. بەشێکی زۆریان کە دەکاتە نزیکەی ٢٣% لە دوا هەڵبژاردندا بایکۆتیان هەڵبژاردووە و نەچۆنەتە سەر سندۆقەکانی دەنگدان. رێژەیەکی بەرچاوی دیکە نزیکەی ٦% دەنگیان بۆ نەوەی نوێ رۆیشتووە. سەربەخۆیەکان ٣% و پارتیش ١.٦% دەنگی ئەوانەیان بۆ خۆیان مسۆگەر کردووە. یەکێتی، گۆڕان و کۆمەڵ هیچ دەنگێکی ئەوانەیان بۆ نەچووە. وێنەی (٩) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨  دەنگی خۆیان سووتاندووە لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە.   تەمەنی ٢٠ ساڵ و خوارتر:  ئەوانەی لە ٢٠١٨ تەمەنیان لە خوار ١٨ ساڵ بووە و مافی دەنگدانیان نەبووە، لە ٢٠٢١ تەمەنیان لە نێوان ١٨-٢٠ ساڵیدا بووە مامەڵەیان لەگەڵ دەنگدان سەرنجڕاکێشترە لە هەموو گروپە تەمەنییەکانی دیکە.  ئەم نەوەیە کە نەوەی ساڵی ٢٠٠٠ بە دواوەن و لە زانستە کۆمەڵایەتییەکاندا پێیان دەگوترێت نەوەی Z بە رێژەی نزیکەی ٧٠% بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە لە ٢٠٢١ دا. ئەو بەشەی دیکەی دەمێنێتەوە (٣٠%)، نزیکەی نیوەیان بە رێژەی ١٤.٤% دەنگیان بۆ پارتی دیمۆکراتی کوردستان بووە، دوای پارتی نەوەی نوێ بە نزیکەی ٦% دەنگی ئەوانەی بۆ رۆیشتووە. یەکێتی بەرێژەی ٢.٢% و یەکگرتووی ئیسلامی و کاندیدە سەربەخۆیەکانیش هەر یەکێکیان بە رێژەی ١.٤%.  وێنەی (١٠) دەنگی ئەوانەی لە ٢٠١٨دا بەهۆی بچوکی تەمەنیان  بەشدارییان نەکرد لە هەڵبژاردنی٢٠٢١دا بەم شێوەیە دابەش بووە. بەراوردی دەنگی لایەنەکان لە نێوان هەردوو هەڵبژاردندا:    وێنەی (١١) تایبەتە بە لە دەستدانی دەنگدەری هەڵبژاردنی ٢٠١٨ و بەدەستهێنانی دەنگدەری نوێ لە ٢٠٢١ لەلایەن لیستە جیاوازەکانەوە. دەردەکەوێت نەوەی نوێ لە هەموو حزبەکان زیاتر توانیویەتی قەرەبووی دەنگدەرە لە دەستچووەکانی بکاتەوە، چونکە ١٦% دەنگدەری ٢٠١٨ لەدەستداوە بەڵام ١٦% دەنگدەری نوێی لە لیستەکانی دیکەوە بۆ هاتووە. پارتی کە ١٠% دەنگدەری خۆی لە دەستداوە و توانیویەتی ٣% دەنگدەری نوێ مسۆگەر بکات. یەکێتی نیشتیمانی رێژەیەکی دیاری دەنگدەرانی خۆی لە دەستداوە (١٨%) بەڵام نزیکەی ٨% دەنگدەری نوێی بۆ هاتووە. یەکگرتووی ئیسلامی نزیکەی ٢٩% دەنگدەری خۆی لە دەست داوەو نزیکەی ٧% دەنگدەری نوێی بۆ رۆیشتووە. کۆمەڵی دادگەری یەکێکە لەو حزبانەی کە دەنگدەرێکی زۆری لەدەستداوە (٣٦%) و نزیکەی ٥% دەنگدەری نوێی بۆ هاتووە. دواهەمینیش بزوتنەوەی گۆڕانە کە نزیکەی نیوەی دەنگدەرەکانی خۆی لە دەستداوە. کاندیدە سەربەخۆیەکانیش کە تەنیا لە ٢٠٢١ بەسدارییان کردووە نزیکەی ١٦% دەنگەکانیان مسۆگەرکرد.  وێنەی (١١) هەڵبەز و دابەزی دەنگی لیستەکان لە ٢٠٢١ بە بەراورد لەگەڵ ٢٠١٨ بەپێی دەنگی نموونەکە     ئاماژە و ئەنجامگیریی داتاکان:   ئەم داتایانە لەگەڵ ئەوەی داتایەکی نوێ نییە، بەڵام یارمەتیدەرە بۆ تێگەیشتن لە رەفتاری دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان. بە گشتی دەتوانین بگەین بە چەند ئەنجامێک:     جەماوەری پارتی دیمۆکراتی کوردستان لە جەماوەری حزبەکانی دیکە جێگیرتر و نەگۆڕترە .     لە ناو نەوەی دوای ساڵی ٢٠٠٠ دا پارتی چانسی لە هەموو حزبەکانی دیکە زیاترە.      یەکێتی ئەمجارە رێژەیەکی زیاتری دەنگدەرەکانی دەنگی پێ نادەنەوە.     وا چاوەڕواندەکرا کە جەماوەری نەوەی نوێ جەماوەرێکی جێگیر نەبێت و دوای سێ ساڵ دەنگ بەو جوڵانەوەیە نەدەن، بەڵام دەرکەوت جەماوەریان جێگیرترە لەوەی وێنا دەکرا.     گۆڕان زەرەرمەند بوو لە هاوپەیمانی لەگەڵ یەکێتی، هیچ دەنگێکی یەکێتی بۆ کاندیدەکانی گۆڕان نەچووە.     بەشێکی زۆری جەماوەری گۆڕان کە دەنگیان بە گۆڕان نەداوە، بەملاو بەولادا نەڕۆیشتوون و رەنگە گۆڕان بتوانێت بەشێکیان ئاشت بکاتەوە.     یەکگرتوو توانی بەشێک لە دەنگەکانی بگێڕێتەوە لە رێگای کاندیدکردنی هەندێک لە ئەندامەکانی وەک کاندیدی سەربەخۆ.     کۆمەڵ بۆ پارێزگاریکردن لە دەنگەکانی پێویست دەکات لەگەڵ جەماوەرە تۆڕەکەی ئاشت ببێتەوە.   

 راپۆرت: درەو حكومەتی ناوەند دژی ئەوەیە حكومەتی هەرێم (نەوت بفرۆشێت، هێڵی بۆری نەوت‌و غازی تایبەت بەخۆی هەبێت، ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەبێت، یاسای نەوت‌و غازی هەرێم دوای هەڵوەشاندنەوەی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە جارێكی تر زیندوو بكرێتەوە)، ئەمانە وردەكاری گفتوگۆی ئەم دواییەی نێوان وەفدی حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەندە لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، حكومەتی هەرێم لە (15) خاڵدا پێشنیازی خۆی لەبارەی یاساكە خستوەتەڕوو، حكومەتی ناوەند (10) خاڵی پێشنیازەكانی هەرێمی رەتكردوەتەوە، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكاری خاڵە كۆك‌و ناكۆكەكانی نێوان هەولێرو بەغداد لەبارەی یاساكەوە بڵاودەكاتەوە.   حكومەت تاوتوێی دەكات  لەسەرەتای شوباتی ئەمساڵەوە، حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی، حكومەتی هەرێمی بانگهێشتكرد بۆ دەستپێكردنی دانوستان لەبارەی چۆنیەتی ئامادەكردنی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ.  دەرچوونی ئەم یاسایە، یەكێكە لە خواستە سەرەكییەكانی پارتی‌و یەكێتیی وەكو دوو لایەنی بەشداری كورد لە كابینەی حكومەتی عێراقدا، لەچوارچێوەی رێككەوتنی لایەنە پێكهێنەرەكانی حكومەت كە ناویان لەخۆیانناوە "ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت"، سودانی بەڵێنی ئەوەی داوە لەماوەی شەش مانگدا دوای دەستبەكاربوونی كابینەكەی، یاسای نەوت‌و  غاز دەربكات، كابینەی سودانی (100) رۆژ بەسەر دەستبەكاربوونیدا تێپەڕیوە. لەسەر بنەمای داواكارییەكەی سودانی، بەمدواییە دوجار وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان چوەتە بەغداد بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق سەبارەت بە رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ. وەفدەكە پێشنیازی حكومەتی هەرێمی لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی رەشنوسی یاساكە خستوەتە بەردەم وەزارەتی نەوتی عێراق، وتەبێژی حكومەتی هەرێم كە خۆی ئەندامی وەفدەكە بووە دەڵێ" بەغداد دەبێت بە هەماهەنگیی لەگەڵ حكومەتی هەرێم یاساكە دەربكات‌و رەچاوی پیشەسازی نەوتی هەرێم بكات، ناكرێت لایەنێك لەخۆیەوە رەشنوسی یاساكە بهێنێت، دەبێت بە یەكەوە ئامادەی بكەین".  وردەكاری گفتوگۆكانی ئەمدواییەی نێوان هەولێرو بەغداد لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غاز تائێستا بە فەرمی بڵاونەكراوەتەوە، هەرچەندە پرۆژە یاساكە خرایە بەردەم ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم و گفتوگۆی لەسەركرا، بەڵام (درەو) لە سەرچاوەیەكی ناو وەفدی دانوستانكاری هەرێمەوە، بەدواداچوونی كردووە‌و لەم راپۆرتەدا وردەكاری ناكۆكییەكان نێوان لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی یاساكە، دەخاتەڕوو.  ماددەی 111ی دەستور بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، یەكێك لەو بنەمایانەی كە وەفدی حكومەتی هەرێم لە دانوستانەكانیدا بۆ ئامادەكردنی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غاز پێشكەشی وەزارەتی نەوتی عێراقی كردووە، پابەندبوونە  بە ماددەی (111)ی دەستوری عێراقەوە.  ماددەی (111)ی دەستور دەڵێ" نەوت‌و غاز لە هەموو هەرێم‌و پارێزگاكان، موڵكی هەموو گەلی عێراقە".  حكومەتی عێراق لەمەدا هاوڕایە لەگەڵ حكومەتی هەرێم، چونكە پێوایە ئەم ماددەیەی دەستور بنەمایەكی باشی لەسەر موڵكایەتی نەوت‌و غاز دیاریكردووە‌و تایبەتمەندی بە هیچ لایەك نە حكومەتی ناوەندو نە حكومەتی هەرێم، نەداوە.  دەسەڵاتی بەغداد بەسەر نەوتی هەرێمدا بەپێی زانیاریی سەرچاوەكەی (درەو)، حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە بەڕێوەبردنی نەوت‌و غازی دەرهێنراو لە كێڵگەكانی پێش جێبەجێكردنی دەستوری عێراق لە 2005، واتە ئەو كێڵگانەی ناویان لێنراوە "كێلگەكانی ئێستا"، بەشێوەیەكی هاوبەش بێت لەنێوان حكومەتی ناوەندو حكومەتی هەرێم. (درەو) زانیویەتی، حكومەتی ناوەند لەسەر ئەم پێشنیازەش قایلە، چونكە پێیوایە پێشنیازەكەی هەرێم گونجاوە لەگەڵ بڕگەی یەكەمی ماددەی (112)ی دەستوردا. بڕگەی دووەم لە ماددەی (112)ی دەستور دەڵێ" حكومەتی فیدراڵی هەڵدەسێت بە ئیدارەدانی نەوت‌و غازی دەرهێنراو لە كێڵگەكانی ئێستا لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان... ئەمە بەیاسا رێكدەخرێت". ئەوەی لەم بابەتەدا وەكو سەرچاوەی ناكۆكی دەمێنێتەوە‌و دەبێت هەولێرو بەغداد رێككەوتنی لەسەر بكەن، شێوازی بەڕێوەبردنە "هاوبەش"ەكەیە. گواستنەوەی خاوەندارێتیی ! حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە لە یاسای نەوت‌و غازدا رێگا بە "گواستنەوەی خاوەندارێتی نەوت‌و غاز بدرێت بۆسەر كەسانی تر لە خاڵی رادەستكردندا". (درەو) زانیویەتی، حكومەتی ناوەند لەم پێشنیازەدا لەگەڵ حكومەتی هەرێم ناكۆكە‌و دەڵێ ناكرێت بڕگەیەكی لەم شێوەیە لەناو یاسای نەوت‌و غازدا جێگیر بكرێت، چونكە پێچەوانەی ماددەی (111)ی دەستورە كە دەڵێ "نەوت‌و غاز موڵكی هەموو گەلی عێراقە".  حكومەتی عێراق پێشنیاز دەكات رێكخستنی بابەتی گواستنەوەی موڵكایەتی نەوت‌و غاز بەجێبهێڵدرێت بۆ ئەو گرێبەستانەی فرۆشتن كە بۆ ئەو مەبەستە ئیمزا دەكرێن.  ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ لەبارەی دروستكردنی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ لە یاسای نەوت‌و غازدا، حكومەتی هەرێمی كوردستان پێشنیازی كردووە دیاریكردنی كاندیدەكان بۆ  ئەندامێتی ئەم ئەنجومەنە بە تەوافوق بێت لەنێوان حكومەتی ناوەندو حكومەتی هەرێم، رێگە بەوە نەدرێت ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە لە لایەنی جێبەجێكاری یاسا بن‌و دەڵێ كۆمپانیا نیشتمانییەكانی نەوت لایەنی جێبەجێكارن‌و تایبەتمەند نین لەبواری دانانی سیاسەت‌و بەڕێوەبردنی مۆڵەتەكان. لەمەدا حكومەتی ناوەند هاوڕایە لەگەڵ پێشنیاری حكومەتی هەرێم‌و پێیوایە هاوتایە لەگەڵ بنەمای شەفافیەت‌و بێلایەنی لە بڕیاردان‌و رێگری لە بەریەككەوتنی بەرژەوەندییەكان دەكات، بەڵام پێشنیاز دەكات دەسەڵاتی ئەوە بە ئەنجومەنی نەوت‌و غاز بدرێت میوانداری سەرۆكی كۆمپانیای نیشتمانی نەوت بكات لە خولەكانی دانیشتنی ئەنجومەنەكەدا، بەوپێیەی كۆمپانیای نیشتمانی نەوت لایەنی بەرپرسە لە جێبەجێكردنی یاسا. سیاسەتی نەوت‌و غاز بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە (ئەنجومەنی فیدراڵ)‌و (ئەنجومەنی هەرێمی بۆ كاروباری نەوت‌و غاز) ئامادەكردنی سیاسەتی ستراتیژی نەوت‌و غاز بگرنە دەست. حكومەتی ناوەند دژی ئەم پێشنیازەی حكومەتی هەرێمە، دەڵێ" ئەم پێشنیازە پێچەوانەی دەستورە‌و دەكرێت دەرگا بەڕووی دروستكردنی ئەنجومەن لە پارێزگا بەرهەمهێنەكانی نەوت بكاتەوە، سەرباری ئەمە دەبێتە هۆی فرەیی لەو لایەنانەی كە بەرپرسن لە دانانی ستراتیژیەتی گشتیی نەوت‌و غاز.  كێ هەماهەنگیی دەكات ؟ حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ ئەركی ئاسانكاری هەماهەنگیی لەنێوان حكومەتی ناوەندو حكومەتی هەرێم‌و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت (ئەوانەی لەچوارچێوەی هەرێمدا رێكنەخراون) بگرێتە ئەستۆ. حكومەتی ناوەند لەگەڵ ئەم پێشنیازەدا هاوڕایە‌و دەڵێ دژی ئەوە نین بابەتی هەماهەنگیی لەناو ئەركەكانی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵدا بێت.  دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنی هەرێمیی نەوت‌و غاز حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، لە یاسای نەوت‌و غازدا ئەم دەسەڵاتانە بدرێت بە ئەنجومەنی نەوت‌و غاز لە هەرێمەكاندا: •    دانانی بنەما گشتییەكانی سیاسەت‌و پلانی نەوت لە هەرێمەكاندا، بەتەنیا خۆی ئەم دەسەڵاتەی هەبێت.  •    پەسەندكردنی گرێبەستەكانی نەوت لە هەرێمدا.  •    دیاریكردنی ئاستی وەبەرهێنان لە هەرێمدا.  حكومەتی ناوەند دژی ئەم پێشنیازەیە، دەڵێ دروستكردنی ئەنجومەنی نەوت‌و غاز لە هەرێمدا بەواتای فرەیی دێت لەسەرچاوەی بڕیاردا، دروستكردنی ئەم ئەنجومەنە دەرگای لەسەر دروستبوونی ئەنجومەنی هاوشێوە لە پارێزگاكاندا (ئەوانەی لەچوارچێوەی هەرێمدا رێكنەخراون) دەكاتەوە‌و پێچەوانەیە لەگەڵ بیرۆكەی دامەزراندنی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ.  پێدانی مۆڵەت حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، پێدانی مۆڵەتی (دۆزینەوە‌و دەرهێنان)ی نەوت لە دەسەڵاتی ئەو لایەنانەدا بێت كە لە دەستوردا دیاریكراوە، لەبەرامبەردا گرێبەستەكانی تایبەت بە كێڵگەكانی هەرێم بە تەنیا لە دەسەڵاتی هەرێمدا بێت، ئەمە پاڵپشت بە ماددەی (115)ی دەستور. حكومەتی فیدراڵ ئەم پێشنیازە رەتدەكاتەوە‌و دەڵێ" دەستور دەسەڵاتی پێدانی مۆڵەتی دۆزینەوە‌و دەرهێنانی نەوتی بە هیچ لایەك نەداوە، بەڵكو لە ماددەی 112دا نوسیویەتی حكومەتی فیدراڵ لەگەڵ حكومەتی هەرێم هەڵدەسێت بە ئیدارەدانی نەوت‌و غازی دەرهێنراوی كێڵگەكانی ئێستا. میكانیزمی پەسەندكردنی گرێبەستەكان حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، هەرێم ئیمزا لەسەر مۆڵەتی دۆزینەوەكانی نەوت بكات‌و دواتر بیخاتە بەردەم ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ‌و ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەرێم، ئەگەر ناكۆكی هەبوو لەبارەی گرێبەستەكەوە، بڕیاری كۆتایی لەو گرێبەستانەدا كە لەچوارچێوەی دەسەڵاتی هەرێمدان، بۆ ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەرێم بێت.  حكومەتی ناوەندیی ئەم پێشنیازەی رەتكردوەتەوە، دەڵێ" دژی ئەمەین، چونكە پێشتر ئێمە پێكهێنانی ئەنجومەنی نەوت‌و غازمان لە هەرێم رەتكردوەتەوە".  چاودێری پرۆسەكانی نەوت‌و غاز  حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، خۆی بە هەماهەنگیی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ ئیدارەی پرۆسەكانی تایبەت بەو كێڵگانە بدات كە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی پێش جێبەجێكردنی دەستور‌و حكومەتی هەرێم سەرپەرەشتی هەموو پرۆسە نەوتییەكان لەناو هەرێمدا بكات، ئەمە پاڵپشت بە ماددەی (115)ی دەستور. حكومەتی ناوەند لەوەدا هاوڕایە لەگەڵ حكومەتی هەرێم كە بە هاوبەشی لەگەڵ حكومەتی هەرێم ئیدارەی كێڵگەكانی بەر لە جێبەجێكردنی دەستور بدات لە هەرێم، بەڵام دژی ئەوەیە حكومەتی هەرێم سەرپەرەشتی پرۆسەكانی نەوت بكات‌و دەڵێ" بەگوێرەی بڕگەی دووەم لە ماددەی 112ی دەستور، ئیدارەدانی نەوت‌و غاز دەبێت هاوبەش بێت".  سیستەمی دارایی حكومەتی هەرێم پێشنیازی ئەوەی كردووە لەڕووی داراییەوە پشت بە (یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان ژمارە (22)ی ساڵی 2007) ببەستێت. حكومەتی ناوەند ئەم پێشنیازەی رەتكردوەتەوە، دەڵێ" ناكرێت پشت بە یاسایەك ببەسترێت كە دادگای باڵای فیدراڵی هەڵیوەشاندوەتەوە". گواستەوەی نەوت  حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، بەگوێرەی دەستور خاوەندارێتی تۆڕەكانی بۆری گواستنەوەی نەوتی خاو رێكبخرێت‌و هەرێم‌و پارێزگا رێكنەخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێمدا، مافی ئەوەیان هەبێت هێڵی بۆری نەوت‌و غاز دروست بكەن‌و خاوەندارێتی لێ بكەن، لەچوارچێوەی بازنەی ئیداری تایبەت بەخۆیاندا.  حكومەتی ناوەند دژی ئەم پێشنیازەیە، دەڵێ" دەستور نوسیویەتی كە خاوەندارێتی نەوت‌و غاز بۆ گەلی عێراقە‌و رەشنوسی یاساكە گەرەنتی ماددەیەكی كردووە كە دەڵێ: خاوەندارێتی هێڵەكانی بۆری نەوت‌و غاز بۆ حكومەتی فیدراڵییە، بەوپێیەی خزمەتگوزاری گشتین‌و دەبێت بۆ خزمەتی گشتیش بن، ئەمە پاڵپشت بە بنەما گشتییەكانی هاتوو لە یاسای مەدەنی عێراقدا. كێ نەوت بفرۆشێت ؟  حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، هەرێمی كۆمپانیایەكی بەبازاڕخستنی تایبەت بەخۆی هەبێت‌و داهاتی نەوتی خاو بخاتە حسابێكی نێودەوڵەتییەوە كە لەژێر كۆنترۆڵی هەرێمدا بێت‌و داهاتی فرۆشی نەوتی حكومەتی فیدراڵیش بخرێتە حسابێكی ترەوە. حكومەتی ناوەند ئەم پێشنیازەشی رەتكردوەتەوە‌و دەڵێ" ئەم پێشنیازە پێچەوانەی یاسای رێكخستنی وەزارەتی نەوت‌و پەیڕەوی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتە، كە بەتەنیا ئەو خاوەنی دەسەڵاتە لە فرۆشتنی نەوتی خاودا، هەروەك پێشنیازەكە پێچەوانەی حوكمەكانی یاسای ئیدارەی دارایی‌و یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵە كە دەڵێ دەبێت هەموو داهاتەكانی فرۆشی نەوتی خاو بخرێتە حسابێكەوە كە بۆ ئەو مەبەستە دەكرێتەوە".  هەڵوەشاندنەوەی یاسا دژەكان ! حكومەتی هەرێم پێشنیازی كردووە، چارەسەری بارودۆخی ئێستا بكرێت‌و هەموو ئەو یاسایانە هەڵوەشێندرێنەوە كە دژن لەگەڵ یاسای نوێی نەوت‌و غازدا (لەحاڵی پەسەندكردنیدا)، یاساكە هەندێك حوكمی ئینتقالی لەخۆبگرێت بۆ چارەسەری دۆخی ئێستای هەرێم، لەماوەیەكی زەمەنی گونجاودا، ئەمە لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەی ئەو یاسایانەی كە پێچەوانەی دەستورن.  حكومەتی ناوەند لەمەدا هاوڕایە لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌و دەڵێ لە رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازدا بە ماددەیەك زامنی ئەوە كراوە هەموو ئەو یاسایانە هەڵوەشێتەوە كە دژن لەگەڵ ئەم یاسا نوێیەدا.  لەبارەی یاسای نەوت‌و غازەوە  یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ یاسایەكە كە دەبوو ساڵی 2005 دوای پەسەندكردنی دەستوری هەمیشەیی عێراق پەسەند بكرێت، بەڵام بەهۆی ناكۆكی حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەند لەسەر چۆنیەتی نوسینەوەی ئەم یاسایە، یاساكە تائێستا دەرنەچووە.  محەمەد شیاع سودانی كاتێك لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەستبەكاربوو، دادگای فیدراڵی بڕیاری خۆی لەبارەی چارەنوسی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان دەركرد بوو، لایەنەكانی شیعەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی بەڵێنیان دا، ئەگەر كورد (پارتی‌و یەكێتیی) بەشداری حكومەتی نوێ بكەن‌و پشتیوانی لێ بكەن، ئەوا كابینەی نۆێی حكومەت لەماوەی شەش مانگدا یاسای نەوت‌و غازیان بۆ دەردەكات‌و چارەسەری ریشەیی بۆ كێشەی نەوت‌و بودجەی هەرێم دەدۆزێتەوە.  ساڵانی دوای روخانی رژێمی سەددام، كورد زۆر بە تەنگ دەرچوونی یاسای نەوت‌و غازەوە نەبوو، ئەمەش بەسودوەرگرتن لە ماددەی (115)ی دەستوری عێراق كە دەڵێ" هەر شتێك لە سنوری دەسەڵاتە (حەصری)یەكانی حكومەتی فیدراڵدا ئاماژەی بۆ نەكرابێت، ئەوە دەبێت بە دەسەڵاتی هەرێم‌و پارێزگا رێكنەخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێمدا، ئەگەر لەسەر دەسەڵاتە هاوبەشەكانی نێوان حكومەتی ناوەندی‌و حكومەتی هەرێمیشدا ناكۆكی دروستبوو، ئەوا ئەولەویەت بۆ یاسای هەرێمە". بەڵام ناوەڕاستی شوباتی 2022 دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، دوای 10 ساڵ چاوەڕوانی بڕیاری خۆی لەبارەی سكاڵایەكی وەزارەتی نەوتی عێراق لەسەر وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم یەكلاكردەوەو بەپێی ئەو بڕیارە یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی هەڵوەشاندەوە‌و هەرێمی پابەندكرد بەوەی نەوت‌و غازەكەی رادەستی بەغداد بكات.  لەدوای دەرچوونی ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵییەوە، حكومەتی هەرێمی بەپێچەوانەی ساڵانی دوای روخانی رژێمی سەددامەوە ئێستا لە لایەنە عێراقییەكان زیاتر خوازیاری دەرچوونی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵە، چونكە بەبێ دەرچوونی ئەم یاسایە، پرۆسەی نەوت‌و غازی هەرێم لەبەردەم كۆمپانیا وەبەرهێنەكانی نەوت‌و وڵاتانی كڕیاری نەوتدا هیچ كەڤەرێكی یاسایی نامێنێت.  لەماوەی 18 ساڵی رابردوودا (دوو) رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵی ئامادە كراوە بەبێ ئەوەی هیچ یەكێكیان لە پەرلەمان پەسەندبكرێت: •    یەكەم رەشنوسی پرۆژە یاسای نەوت‌و غاز لە رۆژی 15/2/2007دا لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە پێشكەشی پەرلەمان كرا، بەهۆی نەبوونی كۆدەنگی لەسەر رەشنوسەكە، بە هەڵپەسێردراوی مایەوە، ئەم رەشنوسە بەرپرسیارێتی بەڕێوەبردنی كێڵگە نەوتییەكانی وڵاتی داوەتە دەست كۆمپانیای نیشتمانی نەوت، بەجۆرێ ئەنجومەنێكی فیدراڵی تایبەت بەو بابەتە سەرپەرشتی بكات‌و نوێنەری هەرێمی كوردستانی تێدا بێت‌و بە هەماهەنگی‌و راوێژ بڕیارەكان دەربچن.  •    دووەم رەشنوسی پێشنیاری یاسای نەوت‌و غاز لەرۆژی 17/8/2011دا لەلایەن لیژنەی نەوت‌و وزەی پەرلەمانەوە خرایە بەردەم پەرلەمان، ئەم پرۆژەیەش پەسەند نەكرا. ئەم پرۆژەیەش هاوشێوەی پرۆژەی یەكەم داوای زامنكردنی هەماهەنگیی‌و هاوبەشی دەكات لەنێوان حكومەتی ناوەندو  حكومەتی هەرێم لە بەڕێوەبردن‌و گەشەپێدانی سەرچاوەكانی نەوتدا، بە هەمان شێوە ئەم پرۆژەیەش داوای پێكهێنانی ئەنجومەنی فیدراڵی نەوت‌و غاز دەكات بەجۆرێك نوێنەری هەرێم تێیدا ئەندام بێت.   بەرپرسانی عێراقی، هەرێمی كوردستان تۆمەتبار دەكەن بەوەی رێگر بووە لە تێپەڕاندنی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، چونكە بەوتەی ئەوان هەرێمی بە سودوەرگرتن لە ماددەیەكی دەستور هەوڵیداوە دەسەڵاتی خۆی بەسەر نەوت‌و غازدا بەسەر دەسەڵاتی حكومەتی ناوەندیدا سەربخات، لەمەشدا بەدیاریكراوی مەبەستیان لە ماددەی (115)ی دەستورە. لەبەرامبەردا بەرپرسانی هەرێمی كوردستان، هۆكاری دەرنەكردنی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵی دەخەنە ئەستۆی حكومەتی ناوەندی‌و ئەمەش بەهۆكاری دەركردنی یاسای نەوت‌و غازی هەرێم لە ساڵی 2007 دەدانێن.   ئێستا كە دانوستانێكی نوێ لەسەر نوسینەوەی رەشنوسی نەوت‌و غاز هاتوەتە پێشەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان چاوی لەوەیە لایەنێكی خۆرئاوا بێتە ناو گفتوگۆكان، بۆ ئەمەش بەمدواییە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت سەردانی پاریسی كرد‌و سەرۆكی فەڕەنسای بینی.  بەم بارودۆخەوە، ئەگەری رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ لەسەر یاسای نەوت‌و غاز ئەگەرێكی دوورەو رەنگە دەرگا لەسەر قۆناغێكی سەختتری ناكۆكی لەسەر بودجە‌و نەوت لەنێوان هەردوولا واڵا بكات.   

 درەو: عێراق ساڵانە(6) ملیارو (500) ملیۆن دۆلار بەهەدەر دەدات لەسوتاندنی غازدا, لەساڵی (2020)دا, بەدووەم خراپترین وڵات لەسەر ئاستی جیهان ڕیزبەندكراوە لەڕووی سوتاندنی غازی هاوەڵ, كە بڕەكەی گەیشتووەتە نزیكەی (17.4) ملیار مەتر سێجا.  هەوڵەكانی عێراق بۆ سەربەخۆبوون لەغازی ئێرانی, مایەی  نییگەرانی فەرمانگە بازرگانی و سیاسییەكانی تارانە, سەرەڕای ئەوەی بەدوریشی دەزانێت دراوسێ مێژوییەكەی, دوای ساڵانێكی زۆریش بتوانێت دەستبەرداری غازەكەی بێت. عێراق گفتوگۆی نوێی لەگەڵ ئەمریكا ئەنجامداوە, بە ئامانجی سود وەرگرتن لەسامانە سروشتییەكانی و, دەستبەردابوون لەئێران لەمەودای دوردا, كە ئەوەش هەندێك لەخاوەنكارە ئێرانییەكانی توڕەكردووە, بەگوێرەی تەلەفیزیۆنی (پرێس تیڤی) ئێرانی.  عیماد عەلاق, ڕاوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عێراق دەڵێت: عێراق گفتوگۆی جدی لەگەڵ پسپۆڕانی ئەمریكا ئەنجامداوە, بە ئامانجی هاوكاریكردنی لە سود وەرگرتن لەغازی هاوەڵ و بەرهەمهێنانی كارەبا, كە ئەوەش وادەكات بەغداد دەستبەرداری غازی ئێران بێت, هەروەها ئەو كارەبایەشی لەئێرانەوە هاوردەی دەكات. (6)ملیارو (500) ملیۆن دۆلار بەهەدەر دەدرێت عێراق چاوی لەوەیە سود لەشارەزایی و هاوكاری ئەمریكا وەربگرێت, بۆ ڕێگەگرتن لە بەهەدەردانی (6)ملیارو (500) ملیۆن دۆلار بەهۆی سوتاندنی غازی هاوەڵ, كە بڕەكەی ساڵانە دەگاتە (18) ملیار مەتر سێجا.   بانكی نێودەوڵەتی لەساڵی (2020)دا, عێراقی بەدووەم خراپترین وڵات لەسەر ئاستی جیهان ڕیزبەندكردووە, لەڕووی سوتاندنی غازی هاوەڵ لەدوای ڕوسیاوە, بەجۆرێك بڕی ئەو غازەی لەو ساڵەدا سوتاندوییەتی, گەیشتووەتە نزیكەی (17.4) ملیار مەتر سێجا.  عێراق لەساڵی (2021)وە, سەرقاڵی دیراسەكردنی وەبەرهێنانی غازی هاوەڵە لەڕێی پلانێكی پێنج ساڵییەوە تا ساڵی (2026), وەزارەتی نەوتی عێراق چاوی لەوەیە لەساڵی (2023)دا, (400)ملیۆن مەتر سێجا لەو وەبەرهێنانە بۆ بەرهەمی كۆمپانیای غازی بەسرە زیادبكات, بەنیازیشە تێكڕایی ئەو زیادەیە بگەیەنێتە (2.6) ملیار پێ سێجای ڕۆژانە لەگەڵ هاتنی ساڵی (2026)دا. ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا, بایەخ بەودۆسییە دەدات لەبەر هەردوو هۆكار, هۆكاری سیاسی و ژینگەیی, كە لەو ڕێگەیەوە عێراق دەتوانێت بڕێك سەربەخۆی و دوركەوتنەوە لەئێران بەدەستبهێنێت, لەڕێی وەبەرهێنانی غازەكەی لەبری سوتاندنی, هەروەها دەتوانێت بەهەمان پرۆسە پیسبونی ژینگەو ئەو پاشماوەیەی بەهەوادا بڵاودەبێتەوە لەو كەرتە, كەمبكاتەوە. هاوشانی ئەوەش, گفتوگۆكانی عێراق و ئەمریكا سەریكێشاوە بۆ پەلەكردن لەپرۆژەی گرێدانی كارەبایی هەرێمی لەگەڵ ئوردن و سعودییەو وڵاتانی كەنداو, كە بەشداریدەكات لەكەمكردنەوەی پشتبەستنی عێراق بەكارەبای هاوردەكراو لەئێرانەوە. پێویستی عێراق لەهاوردەكراوی ئێران عیماد عەلاق, ڕاوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عێراق, بەئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕایگەیاندووە: ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا جدییەتێكی زۆری پیشانداوە, بۆ ئەوەی عێراق بتوانێت چارەسەری ستراتیجی چالاك جێبەجێبكات لەبواری وزەو پشتیوانی تۆڕی كارەباو, سود وەرگرتن لەسامانەكانی وڵات لەمەودای مامناوەندو دوردا.  ئەو لێدوانانە بازنەكانی دەسەڵات و بازرگانی لەئێران بێزاركردووە, كە ساڵانێكی دورودرێژە وەك باخچەی پشتەوە تەماشای عێراق دەكەن و, باوەڕ بەوەناكەن كە لەبواری وزەو كارەبادا عێراق دەستبەرداری وڵاتەكەیان ببێت, وێڕای سیاسەتی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی. حەمید حسێنی, ئەندامی پێشوی ژووری بازرگانی ئێرانی-عێراقی هاوبەش ڕایگەیاندووە: عێراق ناتوانێت لەساڵانی ئایندەشدا دەستبەرداری غازی ئێران ببێت, بگرە پێویستی بە بڕێكی زیاتر دەبێت بۆ دابینكردنی بەرزبونەوەی داوارییەكان لەسەر وزە, بەتایبەت لەهەردوو كەرتی نیشتەجێبون و پیشەسازیدا.  حسێنی جەختیشكردووە لەسەر پێویستی زۆری عێراق بەكارەبای هاوردەكراو لەئێرانەوە, پێشیوایە هاوكارییەكانی ئەمریكا ناتوانێت وا لەعێراق بكات بڕی پێویست لەغاز بەرهەمبهێنێت و پێداویستییەكانی ناوخۆ دابین بكات, بەڵام ڕەنگە بتوانێت بەرهەمی غاز زیادبكات, بەجۆرێك بتوانێت بەشێك لەداواكاری وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا كە بەغاز كاردەكەن, دابین بكات.  كێشەی هاتوچۆ حەمید حسێنی, بە ئاژانسی هەواڵی كاری ئێرانی (ئیلنا)ی وتووە: ئەگەر عێراق لەبواری وزەدا سەربەخۆبێت لەئێران, ئەوا بەناچاری خۆی دەبینێتەوە بەتێپەڕبون لەڕێی ڕێگاكانی ئێرانەوە, بەهۆی لاوازی دۆخی بەندەرە عێراقییەكان و لاوازی توانای, بۆ وەڵامدانەوەی زیادبونی داواكاری لەسەر شمەكی هاوردەكراو و بەربومەكان. عێراق ساڵانە نزیكەی (20) بۆ (25) ملیۆن تۆن بەرهەمە نەوتییەكانی ئێران هاوردە دەكات, ئەگەر هەوڵی ئەوە بدات كە دەستبەرداری هاوردەكردنی ببێت لەتارانەوە, ئەوا خۆی لەبەردەم كێشەی تێپەڕبون بەڕێگای ئێراندا دەبینێتەوە. تاران قەیرانەكە قوڵتردەكات عێراق برێكی زۆر لەغازی ئێرانی هاوردە دەكات, كە لەدوو وەرزدا دەگاتە ترۆپك, یەكێكیان لەوەرزی زستان كە دەگاتە (50) ملیۆن مەتر سێجای ڕۆژانە, دووەمیشیان لەوەرزی هاوین, كە دەگاتە تێكڕای (70) ملیۆن مەتر سێجای ڕۆژانە.  عێراق لەهاوینی ڕابردودا, ڕوبەڕوی قەیرانێكی گەورەی كارەبا بوەوە بەهۆی كەمكردنەوەی ناردنی غاز لەلایەن ئێرانەوە بەشێوەیەكی پێوانەیی, كە ڕۆژانە گەیشتە (8.5) ملیۆن مەتر سێجا, بەهۆی دواكەوتنی بەغداد لەپێدانی شایستەكانی غازی ئێران لەساڵی (2020)دا. بڕیارەكەی ئێران بەكەمكردنەوەی هەناردەی غاز,  بووە هۆی كەمبونەوەیەكی گەورەی بەرهەمهێنانی كارەبا لەعێراق, كە گەیشتە (7.5) هەزار میگاوات, ئەوەش وەزارەتی كارەبای عێراقی ناچاركرد پەلەبەكات لەپێدانی شایستەكانی ئێران كە بڕكەی (1.6) ملیار دۆلاربوو, پێش ئەوەی هاوردەكردنی غاز جارێكی دەستپێبكاتەوە.   وەزارەتی كارەبای عێراق لەگەڵ ئێران ڕێككەوت بۆ زیادكردنی هاوردەكردنی غاز لە (10) ملیۆن مەتر سێجاوە لە مانگی شوباتدا, بۆ (25) ملیۆن مەتر سێجا لەمانگی ئازاری (2023)دا.  ئەحمەد عەبادی, وتەبێژی وەزارەتی كارەبا لەلێدوانێكدا بەسەكۆی تاقەی ڕاگەیاندووە: وەزارەتەكەیان هیوای هەیە لەدوای مانگی ئازاری ئەمساڵەوە تێكڕای هاوردەكراوی غازی ئێران بگەڕێتەوە بۆ ئاستی خۆی كە (30) ملیۆن مەتر سێجا غازی ڕۆژانەیە.  دانوستان لەگەڵ قەتەر وتەبێژی وەزارەتی كارەبا لەوەڵامی پرسیارێكی سەرچاوەكەدا, ڕایگەیاندووە: وەزارەتی نەوتی عێراق بەدوای هەمەڕەنگكردنی هاوردەكردنی غازدا دەگەڕێت لەوڵاتانی ترەوە, لەوانە قەتەر, كە لەئێستادا سەرقاڵی دانوستانن لەگەڵیدا. عەبادی جەختیكردووە, ئەنجومەنی وەزیران هەردوو وەزارەتی نەوت و كارەبای دەستكراوە كردووە لەدانوستانكردن لەگەڵ قەتەر, بەپێی بڕیارێك كە لە مانگی شوباتی (2022)دا, دەرچووە.  بەپێی بڕیارەكە, وەزارەتی كارەبا ڕاسپێردراوە بە تاوتوێكردنی پێشنیازی پێشكەشكراو لەلایەن كۆمپانیای ئكسلیریتی ئەمریكی بۆ گرێبەستكردن لەگەڵ كۆمپانیاكانی غازی قەتەر, بەهەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی نەوت. لەمانگی شوباتی ساڵی (2022)دا, سەكۆی تاقە وردەكاری گرێبەستە چاوەڕوانكراوەكەی نێوان قەتەرو عێراقی ئاشكراكرد, بۆ هاوردەكردنی بڕی (1.5) تۆن غازی شلی ساڵانە. هاوشانی ئەوەش, عێراق بیر لەپرۆژەی تەواوكاری دەكاتەوە بۆ دامەزراندنی سەكۆكانی غازی شل بۆ گۆڕینی بەغازی وشك, وێڕای بنیاتنانی تۆڕێك لەشۆستەو بۆری تایبەت بە گواستنەوەی غاز بۆ وێستگەكانی كارەبا.  عەبادی دەڵێت, ئەو پرۆژانە زۆر گرنگن بۆ سەرخستنی هەر هەوڵێك كە وەزارەتی نەوت دەیدات لەبواری هاوردەكردنی غازی جێگرەوە لەوڵاتانی تری غەیری ئێران, لەپێشیانەوە لەوڵاتی قەتەر. سەرچاوە: پێگەی الطاقة

درەو: راپۆرتی: یادگار سدیق گەڵاڵی - رێكخراوی روونبین بۆ شەفافیەت لە پرۆسەكانی نەوت  حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دوای بڕیارەكەی دادگای فیدراڵیەوە نەوتەكەی بە نرخی زۆر كەمتر فرۆشتووە لە بازاڕەكانی جیهاندا، بە جۆرێك لە مانگی 12ی 2022 بە (19) دۆلار كەمتر لە بازاڕەكانی جیهان فرۆشتوویەتی. كۆی داهاتی نەوتی فرۆشراوەی هەرێمی كوردستان (12 ملیارو 422) ملیۆن دۆلار بووە لەو بڕە (5 ملیارو 709 ملیۆن) دۆلاری بۆ ماوەتەوە بەرێژەی (46%). بە پێی خوێندنەوەی (رێكخراوی روونبین بۆ شەفافیەت لە پرۆسەكانی نەوت) سەبارەت بە راپۆرتەكانی دیلۆیت.    خوێندنەوەیەک بۆ ڕاپۆرتەکانی ساڵی ٢٠٢٢ ی دیلۆیت ڕاپۆرتی وردبینیی بەرهەمهێنان، هەناردەکردن، بەکاربردن و داهاتی نەوتی حکومەتی هەرێمی کوردستان یادگار سدیق گەڵاڵی                                                           ١٥/٠٢/٢٠٢٣ دەستپێك کاتێك نەوت و داهاتەکەی، بەشێوەیەکی دروست و شەفاف مامەڵەی لەگەڵبکرێت، دەبێتە سەچاوەیەکی گرنگ و زیندووی ئابووری هەر وڵاتێك. هەرێمی کوردستان لەماوەی چەند ساڵی ڕابوردوودا بەشێوەیەکی زۆر پشتی بەداهاتی نەوت بەستوە، وەك سەرچاوەیەکی سەرەکی داهات بۆ بەڕیوەبردنی هەرێم. هاوکات لە چەند ساڵی ڕابوردوودا زۆرترین قسە لەسەر سەکتەری نەوت و چۆنییەتی بەڕیوەبردنی کراوە، بەتایبەت لەسەر داهات و چۆنییەتی خەرج کردنی داهاتە نەوتییەکان. لێرەوە گرنگی بڵاوکردنەوەی ڕاپۆرت و زانیاری و شیکردنەوە و راڤەکردنی ئەو زانیارییانە لەلایەن کەسانی شارەزاوە پێویستە، بەتایبەت کاتێك زانیارییە فەرمییەکان سنوردارن و دەست پێگەشتنیان زەحمەتە، وە لە لایەکی تر بوارێکی پسپۆڕی ووردە، کە دەبێت بەشێوەیەکی زانستی و بابەتی قسەی لەسەر بکرێت، لەهەمان کاتدا بەزمانێك دابڕێژرێت هەموان لێی تێبگەن.  وەکو لە پێناسەی وردبینی دا هاتووە کە وردبینی بۆ تۆمارەکانی ژمێریاری و داتاکانی هەر دام و دەزگایەك یان سەکتەرێکی دیاری کراو دەکات تاوەکو بزانرێت بە پێی سیستەمی ئەو دەزگایە مامەڵە دکرێت، لێرەدا  لایەنێکی سەربەخۆ کە دیلۆیتە  وردبینی دەرەکی دەکات بۆ گرنگترین سەکتەری هەرێم کە تائێستا شادەماری ئابوری هەرێم پێك دەهێنێت. بڵاوکردنەوەی هەر ڕاپۆرتێك لەسەر هەربوارێکی دیاری کراو گرنگی خۆی هەیە، بەتایبەت بۆ داموو دەزگا حکومییەکان کە بڵاوکردنەوەی زانیاری دەچێتە خانەی  روونبینییەوە. لەرێی ڕاپۆرتەکانەوەیە چۆنییەتی مامەڵەکردن و بەڕێوەبردنی ئەو سەکتەرەمان  بۆ دەردەکەوێت کە ڕاپۆرتەکەی لەسەر نوسراوە .  لەم سۆنگەویەوە ڕاپۆرتەکەی دیلۆیت گرنگی خۆی هەیە بەتایبەت کە ڕاپۆرتی وردبینیە لەداهاتی نەوتی هەرێـم کە جێی مشتومڕ بووە لە چەند ساڵی رابوردوودا. وردبینی ناوخۆیی و دەرەکی پرۆسەیەکی بەردەوامە، لە بڕێوەبردنێکی دروستدا بۆشاییەکان و کەلێنەکانی بواری وردبینی بۆ کراو دەدۆزرێتەوە و پێشنیاری چارەسەری بۆ دادەنرێت تاوەکو لەڕێیەوە بتوانرێت زیادترین سود لەو بوارە وەربگیرێت و ببێتە هۆی بوژاندنەوەی. رۆژی ١٤/٢/٢٠٢٣ حکومەتی هەرێم  ٢ ڕاپۆرتی  کۆمپانیای دیلۆیتی بڵاوکردەوە کە وردبینیی بۆ بەرهەمهێنان، هەناردەکردن، بەکاربردن و داهاتی نەوتی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات، بۆ ماوەی نێوان ١ی تەموزی ٢٠٢٢ تا ٣١ ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢. وە پێستریش ٢ ڕاپۆرتی بۆ دوو چارەکی سەرەتای ساڵی ٢٠٢٢ بڵاوکردەوە کە بەم ڕاپۆرتە حکومەت ڕاپۆرتی وردبینی ٦ ساڵی تەواوی بڵاوکردووەتەوە (ساڵەکانی ٢٠١٧-٢٠١٨-٢٠١٩-٢٠٢٠-٢٠٢١-و٢٠٢٢).  لێرەدا هەوڵ دەدەم خوێندنەوە بۆ ژمارەکانی نێو ڕاپۆرتەکانی هەر چوار چارەکی ساڵی ٢٠٢٢ بکەم و لەسەریان بەپێی پێویست هەڵوێستە بکەم.  ئاستی بەرهەم: ئاستی بەرهەم لە ماوەی ساڵی ٢٠٢٢دا بەشیوەیەکی رێژەیی سەقامگیر بووە، گۆڕانکاری زۆری بەسەردا نەهاتووە. بەرزترین تێکڕای بەرهەمی رۆژانە لە چارەکی دووەمدا بووە کە تێکڕا ٤٤٣ هەزار بەرمیل بووە لە کاتێکدا چارەکی سێهەم نزمترین ئاست بووە تێکرای بەرهەمی رۆژانە نزیك بووە لە ٤٢١ هەزار بەرمیل لەرۆژێکدا.     بەڵام ئەوەی تێبینی دەکرێت لە نیوەی دووەمی ساڵدا ئاستی هەناردە کەمی کردووە بەشێوەیەك لە چارەکی چوارەمدا بەراورد بە چارەکی دووەم ئاستی هەناردەزیاتر لە  ٢٥ هەزار بەرمیلی رۆژانە کەمی کردووە. ئەمەش بەشێکی زۆری بۆ زیادبوونی بەکارهێنانی ناوخۆ دەگەڕێتەوە کە لە چارەکی کۆتایی ساڵدا نزیکە ١٩ هەزار بەرمیل زیادی کردووە.    نەوتی خاو دراوە بە پاڵاوگاکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان:  لەماوەی ئەم ساڵەدا ئەو بڕە نەوتەی کە دراوە بە پاڵاوگەکان لە ٣ چارەکی سەرەتادا تا رادەیەکی زۆر نزیك بووە لە یەکەوە بەتێکڕا لە ٢٥ هەزار بەرمیلی رۆژانەدا بووە بەڵام لە چارەکی سێهەمدا ئەم بڕە زیادی کردووە بۆ ٤٢ هەزار و ٥٠٠ بەرمیل نەوتی رۆژانە کە رێژەی ٤١٪ بەراورد بە ٩ مانگی پێشوو زیادی کردووە.  پێ دەچێت حکومەت بۆ زیادکردنی بەرهەمە نەوتییەکان بەتایبەت نەوتی سپی( کیریسۆن) و بەنزین ئەم کارەی کردووە، بەتایبەت لە چارەکی چوارەمی ساڵدا نرخی نەوت زۆر بەرزبوو ، ئەمە کارێکی باشە بەڵام پێویستە لەهەموو وەرزەکاندا ئەم کارە بکرێت تاوەکو لە وەرزی زستاندا کەمتر پێویست بەهاوردەکردنی ببین بەتایبەتی کە ژێرخانی پاڵاوتنی نەوت لەهەرێم زۆر باشە  . کاتێک دەڵێین ژێرخانی پاڵاوتنی نەوت باشە مەبەستمان ئەوەیە ٤ پاڵاوگە لە هەرێم هەن  کە تونای پاڵاوتنیان بەم شێوەیە: •    کار  کە کار گرۆپ خاوەنداری دەکات توانای پاڵاوتنی ١٦٠ هەزار بەرمیل نەوتی خاوی هەیە و چواریەکەی پاڵاوتنی بەنزینی هەیە توانای بەرهەم هێنانی ٥ ملیۆن لیتر بەنزینی هەیە.  •     بازیان  کۆمپانیای قەیوان خاوەنداری دەکات، توانای پاڵاوتنی ٤٠ هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا  هەیە و بڕی ١.٥ ملیۆن لیتر بەنزین دەپاڵێوێت. و توانای بەرهەم هێنانی ٢٠٠ هەزار لیتر نەوتی سپی هەیە.  •    لاناز  توانای پاڵاوتنی ٧٥ هەزار بەرمیلی ڕۆژانە نەوتی خاوی هەیە و دەتوانێت رۆژانە  ١.٥ ملیۆن لیتربەنزین بەرهەم بهێنێت. •    پاڵاگەوی تاوگی  خاوەندارێتی لە لایەن کۆمپانیای نەوتی دی ئێن ئۆ وە دەکرێت. و توانای پاڵاوتنی ٥ هەزار بەرمیل نەوتی خاوی هەیە.  کەواتە توانای پاڵاوتنی هەرێم لەم ٤ پاڵاوگەیە ٢٨٠ هەزار بەرمیل نەوتی خاوە لەرۆژێکدا کە توانای پڕکردنەوەی پیویستی ناوخۆی بەزیادەوە هەیە گەر نەوتی خاویان بۆ دابینبکرێت ، ئەگەر وەزارەت نەوتی لەبەردەستدابێت  و پابەندی تری نەبێت ئەوا زۆر باشترە سەرەتا پێداویستی ناوخۆ لە بەرهەمە نەوتییەکان پڕبکاتەوە پاشان دەست بەهەناردە بکات.  فرۆشی نەوت لە ناوخۆدا:  بڕێکی کەم لەو نەوتەی هەرێم  بەرهەمی دەهێنێت لەبازاڕی ناوخۆدا دەفرۆشرێت، ئەوەی تێبینی دەکرێت لە ڕاپۆرتەکانی دیلۆیتدا ئەوەیە کە نرخی ئەو نەوتەی لەناوخۆدا دەفرۆشرێت کەمترە لەو نرخەی کە لەڕیی بۆرییەوە و لە بەندەری جەیهانی تورکی دەفرۆشرێت. بەشێوەیەك هەندێ کات جیاوازی نرخەکە  زۆرە و هەندێك جاری تر جیاوازیەکە کەمە. روون نییە ئەم جیاوازییە هۆکارەکەی چییە ئایا پاڵپشتی بازاڕی ناوخۆیە؟ بەڵام حکومەت سیاسەتی بازاڕی ئازاد پەیڕەو دەکات و ئەگەر بەو ئامانجەش بێت پێ ناچێت هیچ کاریگەرییەکی لەسەر بازاڕ دروستکردبێت. یاخود پەیوەستبێت بە کوالیتی نەوتەکەوە. هەرکام لەم گریمانانە بێت پێویستە وەزارەتی سامانە سروشتییەکان روونکرنەوە بدات کە ئایا هۆکاری کەمی نرخی نەوتی فرۆشراو لە ناوخۆدا چییە؟ نرخی فرۆشی نەوت لە ڕیی بۆرییەوە حکومەتی هەرێم لە بەرواری ١ی ئەیلولی ٢٠٢٢ەوە هەستاوە بە  هەموارکردنەوەی  ئەو برگەیە لە گرێبەستە نەوتییەکان کە تایبەتە بە دیاریکردنی نرخی نەوت و ئەو بنەما و پێوەرەی کەنرخی نەوتی لەسەر دیاری دەکرێت. نەوتی هەرێمی کوردستان لەسەر بنەمای  بێنچمارکی برێنت دیاری دەکرا  کە بنەمایەکی جیهانیە، بەڵام لە دوای ئەم هەموارەوە کە کۆمپانیاکان ئیمزایان کردووە، ئەو پێوەرەی کە نرخی نەوتی پێ دیاری دەکرێت بۆ کوردستان بلێند (KTB)دەگۆڕێت. وەکو کۆمپانیاکانی نەوت دەڵێن: هەموارەکە بە مەبەستی ڕەنگدانەوەی بارودۆخی ئێستای بازاڕ بۆ فرۆشتنی نەوت لە بەندەری جەیهان، لەگەڵ ڕێکخستنی پێویست بۆ کوالیتی نەوتی خاو بەهۆی گۆڕانی پێوەرەکانی دیاری کردنی نرخی نەوتی خاوەوە. کۆمپانیاکان دەڵێن" دەرئەنجامی کۆتایی و کاریگەری لەسەر نرخە بەدیهاتووەکان تا ئێستا نادیارە و نوێکاری زیاتر بەپێی پێویست پێشکەش دەکرێت".  . پێوەری برێنت وەکو بنەمای نزیکەی ٣/٢ی مامەڵە بازرگانییەکانی نەوتی جیهان بەکار دەهێنرێت. عێراق و هەرێمی کوردستانیش(تا مانگی ئەیلول) نرخی نەوتەکەیان لەسەر هەمان پێوەر دیاری دەکەن. ئەوەی جێی سەرنجە نرخی بەرمیلێك نەوتی هەرێم لە مانگی ئەیلولی ٢٠٢٢ ەوە  واتە لە ئەوبەروارەی کە کە پێوەری KTB  ( بلێندی کوردستان) لەبری برێنت بۆ دیاری کردنی نرخ دەستنیشان دەکرێت لە نێوان ١٧ بۆ ١٩ دۆلار کەمتر لە نرخی برێنت فرۆشراوە. کە پێشتر لە نێوان ١١ بۆ ١٢ دۆلاردا بووە.   ئەم خشتە یەی خوارەو بەراوردی مانگانەی نرخی نەوتی هەرێم بە نەوتی خاوی برێنت و بڕی جیاوازیان نیشان دەدات.   ئایا ئەم داشکاندنە زۆرە بۆ ؟ ئەگەر هەیە هەرێم کێشەی بەبازاڕکردن و فرۆشتنی  بۆ درووست بووبێت ئەم هەنگاوەشی  بۆ راکێشانی سەرنجی کڕیارانی نەوتبێت. پێدەچێت بڕیارەکانی دادگای فیدراڵ و ئەو رێوشووێنانەی حکومەتی فیدراڵ دژی سەکتەری نەوت گرتویەتییەبەر سەرئێشە و کێشەی بۆ هەرێم دروستکردبێت لە فرۆشی نەوتەکەی. لە ڕاگەیاندنی کۆمپانیاکانی نەوتدا هاتووە هەرێم ئەم هەنگاوەی کە ناوێتی لە دیاریکردنی نرخی نەوت لەسەر بنەمای KTB  نەك برێنت بۆ وەڵامدانەوانەی ئەوڕێوشوێنانەیە کە لە بەندەری جەیهان گیراوەتەبەر و پێداویستی بازاڕە. ئەوا دەکرێت تا ئەوکاتەی رونکردنەوەی وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان دەبێت بە گەڕانەوە بۆ دواوە لێکبدرێتەوە. لەگەڵ دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس  دژی تورکیا ئەوکات گورزێکی گەورە تر بەر هەرێم دەکەوێت و  سەرئێشەکانی زیاتر دەبێت.  هەروەها  کشانەوە کۆمپانیا ترافیگورای بازرگانی نەوت کە گرێبەستی لەگەڵ هەرێم هەبوو بۆ بەبازاڕکرنی بەشێك لەنەوتی هەرێم، گورزێکی ترە لە توانای بەبازاڕکردنی نەوتی هەرێم دکەوێت. کشانەوەکەشی بۆ ئەوەدەگەڕێتەوە کە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتی هەرێمەوە  هەرێم ئامادە نەبووە دانوستانی لەگەڵ بکات.  ڕێڕەوی دارایی کۆی داهاتی نەوت بەپێی ڕاپۆرتەکەی دیلۆیت ٢٠٢٢  بەم شێوەیە بووە:    1.    گۆڕانکاری لە ڕەسیدی حیساباتی كڕیارەكان  بریتییە لە سافی گۆڕانكاریی لە ڕەسیدی حساباتی كڕیار لە ماوەی ئاماژەپێدراودا ، كۆی ڕەسیدی قەرزاریی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بەرژەوەندیی كڕیارەكان لە كۆتایی ماوەكەدا.  لەسەرەتای  ساڵدا باڵانسی قەرزی کریاران لای حکومەت بریتی بووە لە ٣ ملیار و ٨١٦ ملیۆن و ٣٩ هەزار دۆلار . لەماوەی ئەو ساڵەدا بڕی ٤٦٨ ملیۆن و ٣٤ هەزار دۆلاری لێ دراوەتەوە بۆیە لە کۆتایی ساڵدا باڵانسە کە کەم بووەتەوە بۆ  ٣ ملیار و ٣٤٨ ملیۆن و ٤ هەزار دۆلار. لە چارەکی چوارەمی ساڵی ٢٠١٩ ەوە لە رەسیدی حکومەتی هەرێمی کوردستان  دا وەکو پێشەکی پارەی نەوت لە لوبنان بریتی بوو لە  ٣١٨ ملیۆن و ٥٤٠ هەزار  دۆلاری هەرێم وە ئەم بڕە لەو وڵاتە گیری خواردبوو کە  تاکو ئێستا لە بانکێکی لوبنان دەستی بەسەردا گیراوە و بەهۆی ئەو کۆتو بەندانەی بانکەکان لە لوبنان  سەپاندویانە بەسەر جموجوڵی دراوی بیانی بۆدەرەوەی وڵات. لە ئازاری ساڵی ٢٠٢٠ دا توانرا ٢٤ ملیۆن و ٢٠٢ هەزار دۆلاری بۆ خەرجی شەحنکردن  و داواکانی کارگۆی شەحنکردن لێ خرج بکرێت  و ئەوەی ماوەتەوە لە لوبنان لەو پارەیە دەکاتە ٢٩٤ ملیۆن و ٣٣٨ هەزار و ٢٣٢ دۆلار ی ئەمەریکی. ئەوەی جێی سەرنج و سەرسوڕمانە  لە کاتێکدا لە ساڵی ٢٠١١٩ وە ئەو بڕە پارەیە لە لوبنان قوفڵ بووە ، بەڵام دوای نزیکەی  ساڵ و نیوێك و لە بەرواری ١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١دا جارێکی تر هەرێم لە ڕێگەی بانکەکانی لوبنانەوە پارەی پێشەکی نەوتی بۆ هاتووە بە  بڕی ٣١٠ ملیۆن یۆرۆ کە تا ئێستا ئەو دوو بڕە پارە هەر لە لوبنانە و نەگەراوەتەوە بۆ هەرێـم.   2.    سود و رسومات: ئەمە چەند خەرجییەکە لەوانە خەرجی گواستنەوەی نەوت لە کێڵگەوە بۆ هێڵی بۆری نەوت، پشکنینی نەوتی خاو، سزای دواکەوتنی شەحنکردن و تێچووی فڕیدانی ئاوی زیادە و خەوش و رسوماتی سوود     . تێبینی دەکرێت لە چارەکی چوارەم دا ئەو بڕە پارەی وەکو سودو رسومات خەرج کراوە   زۆر کەمی کردووە ،هۆکارەکەی بۆ ئەوە دەگەڕیتەوە لەم چارەکەدا تەنها خەرجی گواستنەوە لە کێڵگەکانەوە لەگەڵ  تێست و پشکنین دراوە. بەڵام سێ چارەکەکەی کە چەند خەرجییەکی تر زیاتر هەبووە وەکو  سو و ، خەرجی لابردنی خەوش وسزای دواکەوتن.  3.    پارە دان بۆ شایستەی دارایی بەرهەمهێنەرانی نەوت:  ئەم بەشە لە خەرجی بەشێکی زۆر و سەرەکی خەرجییەکانی نەوتە کە دەدرێت بە کۆمپانیا بەرهەم هێنەکانی نەوت لەهەرێم .کۆمپانیاکان دوو جۆر پارە وەردەگرن: یەکەمیان بڕێك لەو خەرجیانەی کە بەردەوام و لەماوەکانی ڕابوردوودا خەرجیان کردووە لە کێڵگەکان دا جۆری دووەم بریتییە لە و قازانجەی لە فرۆشی نەوت دەستیان دەکەوێت واتە وەرگرتنەوەی خەرجی و دەسکەوتنی قازانج. لەماوەی رابوردوودا تا مانگی ئاب کۆمپانیاکان بڕێکی تر پارەیان وەرگرتووە کە بریتی بووە لەقەرزێك لە ماوەی دوو مانگی کۆتای ٢٠١٩ و  دوو مانگی سەرەتای ٢٠٢٠ دا لای حکومەت هەیانبووە و ئەو ماوەیە شایستەیەکانیان پێ نەدرابوو لەلایەن حکومەتەوە دواتر بە پێێ بەرنامەیەك لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢١ەوە حکومەتی هەرێم بەردەوام و مانگانە بڕێك لەو قەرزانەی بەکۆمپانیا بەرهەم هێنەکانی نەوت داوەتەوە و لە مانگی ئابی ٢٠٢٢ کۆتا گوژمەی قەرزەکانیان وەرگرتەوە.   تەنها ٩ کۆمپانیی نەوت لەو ماوەیەدا بڕی ٤٦٨.٩ ملیۆن دۆلاریان وەرگرتووە کە نزیکە ٦٠ ٪بۆ ٦٣٪ ی بەرهەم پێك دەهێنن. بە نزیککراوەیی رێژەی ٣٧٪ بۆ ٤٠٪ ی کۆمپانیاکانی تر  کە دەمێنێتەوە ( کار ،گازپرۆم و وێستێرن زاگرۆس)  پێشبینی دەکەین  بڕی ٢٧٥ بۆ ٣١٢ ملیۆن دۆلاریان وەرگرتبێت وەك شایستەی دواخراو  ئەوکات ئەو قەرزانەی لەم ماوەیەدا  هەموو کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنی نەوت وەریانگرتووە لە حکومەتی هەرێم گەر لانی کەمیشی وەرگرین   ئەوا دەکاتە نزیکەی ٧٤٣ ملیۆن دۆلار کە وەرگیراوە لە ماوەی ٧ مانگی  سەرەتای ساڵدا.  کەواتە  بەو پێیە بێت دەبێت لە مانگی ئابەوە کۆمپانیا نەوتییەکان ئەو بڕە پارەیەی وەری دەگرن بەرێژەیەك کەمتر بێت لە مانگەکانی پێشوتر چونکە حکومەت چیتر قەرزاریان نییەو هیچ بڕەقەرزێك لە داهات ناداتەوە بە کۆمپانیاکان.   بە سەیرکردنی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت  لەم ماوەیەدا بۆمان دەر دەکەوێت کە: •    لە چارەکی یەکەمدا کۆمپانیا نەوتییەکان لە کۆی ٣ ملیار و ٦٣ ملیۆن و ٣٥٦ هەزار دۆلار بڕی  ١ ملیار و ٢٢ ملیۆن و ٩٣٥ هەزار دۆلاریان وەر گرتووە کە دەکاتە ٣٣.٣٪ ی هەموو داهاتی نەوت.  •    لە چارەکی دووەمدا لە کۆی ٣ ملیار و ٧٨٩ ملیۆن و ٢٩٠ هەزار دۆلار بڕی ١ ملیار و ٦٣٢ ملیۆن و ٦٩٥ هەزار دۆلاریان وەر گرتووە کە دەکاتە رێژەی ٤٣.١٪ ی هە موو داهات . •    چارەکی سێهەم کۆی داهات بریتی بووە لە ٣ ملیار و ١١٦ ملیۆن و ٨٩٠ هەزار دۆلار لەم بڕە کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنی نەوت ٩٧٨ ملیۆن و ٥٥٦ هەزار دۆلاریان پێ دراوە کە دەکاتە رێژەی ٣١.٤٪ ی هەموو داهات. کەواتە چاوەڕێ دەکرێت لە ماوەی ٥ مانگی کۆتایدا شایستەی کۆمپانیاکان بەرێژەیەك کەم بکاتەوە ئەم کەمکردنە لە چارەکی سێهەمدا هەستی پێدەکرێت رێژەی شایستەی کۆمپانیاکان ١١.٦٪ کەمی کردووە بەراورد بە چارەکی دووەم. چاوەڕێ کراوە لەم چارەکەدا شایستەی کۆمپانیاکان بەرێژەی سەدی کەمتر بێت لەماوەکانی  پێشوو لە بەر ئەو هۆکارەی  لەسەرەوە ئاماژەمان پێکرد حکومەت هیچ برێك قەرز بەکۆمپانیاکان ناداتەوە ( لە راپۆرتی داهاتی کۆمپانیا نەوتییەکان لە ساڵی ٢٠٢٢ دا کە مانگی کانوونی دووەم روونبین بڵاوی کردووەتەوە، هەر کۆمپانیای مانگانە چەندی وەرگرتووە وە کو شایستە و قەرز بەجیا روونکراوەتەوە).  •    چارەکی چوارەم لە کۆی ٢ ملیار و ٤٥٢ ملیۆن و ٧٢٣ هەزار دۆلار کۆمپانیاکان بڕی ١ ملیار و ١ ملیۆن و ٣٢١ هەزار دۆلاریان وەرگرتووە کە دەکاتە رێژەی نزیکەی ٤١٪ ی هەموو داهات ، بە پێچەوانەی چاوەڕوانییەکانەوە کە چاوەڕێمان دەکرد وەکو چارەکی سێهەم خەرجییەکان بەرێژەیەك کەمتر بێت، بەڵام لەم چارەکەدا بە پێچەوانەوە شایستەی کۆمپانیاکان بەرێژەی ٩.٤٪ زیادی کردووە بەراورد بە چارەکی سێهەم. ئەوە جگە لەوەی حکومەتی هەرێم بەردەوام بانگەشەی ئەوە دەکات کە خەرجی کۆمپانیاکان کەم کراوەتەوە ، بەڵام ئەم ڕاپۆرتانەو و ڕاپۆرتەکانی ساڵانی پێشوی دیلۆیت ئەو بانگەشانە پشتڕاست ناکەنەوە و بەڵکو هەندێك جار پێچەوانەکەی دەسەلمێنن.  لە ڕاپۆرتی روونبین سەبارەت بە داهاتی وەرگیراوی کۆمپانیا نەوتییەکان لە ساڵی ٢٠٢٢ دا  ( لە کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ بڵاوکرایەوە)بە ووردی و  داهاتی  مانگانەی ١١ کۆمپانیا لە کۆی ١٤ کۆمپانیا کە لە کێڵگە بەرهەمهێنەکانی هەرێم کاردەکەن شیکراوەتەوە و لە ماوەی ساڵەکەدا  بڕی ٣ ملیار و  ١١٥ ملیۆن و ٨٠٠ هەزار دۆلاریان وەرگرتووە تەنها داهاتی کۆمپانیاکانی ( کار ، گازپرۆم و وێستێرن زاگرۆس)ی تیا بڵاو نەکراوەتەوە. هەروەها لە ڕاپۆرتی دیلۆیتدا کۆی ئەو  شایستە داراییانەی کە دراوە بە کۆمپانیانەوتییەکان برتیبووە لە ٤ ملیار و ٦٣٥ ملیۆن و ٥٠٨ هەزار دۆلار. بە بەراوردی ئەو دوو ژمارەیە  ئەگەین بەو دەرئەنجامەی بەیەکەوە کۆمپانیای کار، گازپرۆم و وێستێرن زاگرۆس بڕی ١ملیار و ٥١٩ و ٧٠٠ هەزار دۆلاریان وەر گرتووە کە دەکاتە  رێژەی نزیکەی ٣٣٪ ی هەموو داهاتی کۆمپانیاکان.  هەرێمی کوردستان نەوتەکەی لە رێگەی بۆرییەوە دەگوازێتەوە بۆ هەناردەکردن لە بەندەری جەیهانی تورکیا و لەوێوە کڕیارانی نەوتی هەرێم باری دەکەن و دەیگەیەننە بازاڕەکانی جیهان.  لە راپۆرتەکانی دیلۆیتدا دوو کرێی جیاواز هەیە بۆ گواستنەوەی نەوتی هەرێم ، یەکەمیان گواستنەوەی لەناو خاکی تورکیا تادەگات بە بەندەری جەیهان و دووەمیان لە کیڵگەکانی نەوتی هەرێمەوە تا دەگات بە خاڵی داخڵبوون و لە فیشخاپور و خاکی تورکیا. 4.    پارەدان لە بەرامبەر تاریفی کۆمپانیای وزەی توركی : وەکو تاریفەی گواستنەوەی نەوت لە ناو خاکی تورکیادا کۆمپانیا وزەی تورکی  TEC،  بە بڕی جیا و رێژەی جیا لە هەرچارەکێکدا کرێی گواستنەوەی نەوتی وەرگرتووە. کاتێك شیکردنەوە بۆ ژمارەکان دەکەین و بەراوردیان دەکەین بەو بڕە نەوتەی کە لەو ماوەیەدا بە بۆری تورکیا- عێراقدا تێپەڕیوە  جیاوازی دەبینین لە نرخەکاندا بەم شێوەیە:  چارەکی یەکەم: بڕی ٣٦،٤٥٣،٥٩٠ بەرمیل هەناردەکراوە  لەرێی بۆرییەوە و کۆمپانیای وزەی تورکی بڕی ١٢٧ملیۆن و ٤٥٥ هەزار و ٧٥ دۆلاری وەر گرتووە کە دەکاتە ٣.٤٩٦ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك. چارەکی دووەم : بڕی ٣٧،٧٨٠،٠٢٥ بەرمیل هەناردەکراوە لە ڕێی بۆرییەوە لە بەرانبەردا بڕی ٢١٤ ملیۆن و ٨٠٣ هەزار و ٢٣ دۆلار وەرگیراوە لە لایەن کۆمپانیا کەوە کە دەکاتە ٥.٦٨٦ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك.  چارەکی سێهەم: بڕی ٣٥،٩٧٧،٥٧١ بەرمیل هەناردەکراوە لەرێی بۆرییەوە لە بەرانبەردا بڕی ١٢٦ ملیۆن و ٣٣٥ هەزار و ٦٠٨ دۆلار لە لایەن کۆمپانیاکەوە وەرگیراوە کە دەکاتە ٣.٥١٢  بۆ هەر بەرمیلێك نەوت. چارەکی چوارەم : بڕیی ٣٥،٨٧٦،٠٩٦ بەرمیل نەت لەڕیی بۆرییەوە هەناردەکراوە و کۆمپانیا بڕی ١٤٩ ملیۆن و ٥٣٦ هەزار و  ٩٦ دۆلاری لە بری گواستنەوە و تاریفەی ناو تورکیا وەرگرتووە کە دەکاتە ٤.١٦٨ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك. ئەو پرسیارەی لەم بڕگەیەدا لامان دروست بووە ئەوەی، دیاری کردنی گواستنەوە لە ناو تورکیادا لە سەر ج بنەمایەك دیاری دەکرێت؟ ئایا نرخەکە پەیوەستە بە بڕی نەوتی هەناردەوە ( بە بەرمیل) چەند هەناردە دەکرێت و بە بۆرییەکەدا تێ دەپەڕێت؟ یان پەیوەستە بە نرخی نەوتەوە و بە پێی نرخ تاریفەکە دەگۆڕێت؟ یاخود  بۆ هەر بەرمیلێكنرخیکی جێگیر دیاری کراوە؟  کاتێك شیکردنەوە دەکەین بۆ ژمارەکان ناگەین بە دەرئەنجامێك کە هیچ کام لەم گریمانانە نەبێت کە باسمان کرد. بۆیە پێویستی بە روونکردنەوە هەیە لە لایەن وەزارەتی سامانە سروشتیەکانەوە.  5.    بڕی پارەی دراو بۆ کۆمپانیای بۆریی كوردستان  بەشی دووەم کرێی گواستنەوە لە ناو هەریمدایە، ئەو بڕە پارەی هەرێم لە بری گواستنەوەی نەوت لە ڕێی بۆری لە ناو هەرێمی کوردستاندا داویەتی بە کۆمپانیای بۆری کوردستان( رۆسنفت و کار گروپ) جیاوازی و گۆڕانی زۆری تێدایە لە چارەکێکەوە بۆ چارەکێکی تر. لە گەڵ ئەوەی بەراورد بە ساڵانی پێشوو لە ٢٠٢٢ دا ئە و بڕە پارەیە بە ڕێژەیەکی بەرچاو کەمی کردووە، کە دەکرێت هۆکارەکەی بگەڕینیینەوە بۆ ئەوەی،  هەرێم پاش ئەوەی رەخنەی زۆری لێ دەگیرا کە بڕێکی زۆر زیاتر  پارە لە وەی کە دەیدات بە گواستنەوە لە ناوتورکیادا دەدات بە گواستنەوەی ناو هەرێم لە کاتێکدا ماوەی دوری کێلگەکان تا سنوری تورکیا زۆر کەمترە لەوەی لە سنوری هەرێم تا دەگات بە بەندەری جەیهانی تورکیا، بۆیە ئاماژەکان بۆ ئەوە دەچن گرێبەستی گواستنەوەکە هەموار کرابێتەوە بۆیە تێجوی گواستنەوە کەمی کردووە لە ناو هەرێمدا.  لەگەڵ ئەوەشدا بەرزو نزمییەکی زۆر هەیە لە و بڕە پارەیەی کە لە ماوی ساڵی ٢٠٢٢ دا دراوە بە گواستنەوەی ناو هەرێم لە رێی بۆرییەوە.  لە چارەکی یەکەمدا  ١٢١،١٦٥،٢٩٢ دۆلار وەرگیراوە  لە چارەکی دووەمدا  کەم بووەتەوە بۆ ٣٦،٤٠٦،٩٦٩ دۆلار  بەڵام لە چارەکی سێهەمدا جارێکی تر بەرزبووەتەوە بۆ ١٠٦،١٩٢،٣٨٥ دۆلار  لەکاتێکدا لە چارەکی چوارەمدا تەنها ١٠ ملیۆن دۆلار دراوە بە کرێی گواستنەوە.  هەمان پرسیاری سەرەوە سەبارەت بە بنەمای دیاری کردنی نرخی گواستنەوە لە ناو تورکیادا بۆ گواستنەوەی ناو هەرێم دروستە. لەسەر چ بنەمایەك و بە چ میکانزمێك نرخی گواستنەوە لەرێی بۆرییەوە دیاری دەکرێت؟ ئەو زیاد و کەمە زۆرە جێی پرسیارە و وەڵامیان پێویستە.  دانەوەی قەرز: لە ماوەی ساڵی ٢٠٢٢ دا  بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت تەنها لە چارەکی یەکەمدا حکومەتی هەرێم بڕی ١٢٥ ملیۆن دۆلار وەکو قەر داوەتەوە بە دوو کۆمپانیای تورکی کۆمپانیای وزەی تورکی و کۆمپانیای پێترۆلی نێودەوڵەتی تورکی((TEC, TPIC ، ئەمە بەو مانایە نایەت هەرێم قەرزی  تری نەداوەتەوە، بەڵکو وەکو لەسەرەوە باسمان کرد هەرێم زیاد لە ٧٤٣ ملیۆن دۆلار قەرزی شایستە دواخراوەکانی کۆمپانیا نەوتییەکانی  داوەتەوە  هەروەها گۆڕانکاری لە حسابی کڕیارانیشدا بریتی بووەلە ٤٦٨ ملیۆن دۆلار   کەواتە هەرێم توانیویەتی لەماوەی ساڵی ٢٠٢٢ دا نزیکەی بڕی  ١ ملیار و ٤٦٠ ملیۆن دۆلار قەرز بداتەوە،  لەمەشدا بەرزی نرخی نەوت لەماوەی ساڵەکەدا  یارمەتیدەری سەرەکی بووە بۆ ئەوەی هەرێم بتوانێت ئەو قەرزانە بداتەوە. 6.    پوختەی پارەی ماوە بۆ هەرێم: پوختەی داهاتی نەوت  کە لەدوای هەموو تێجووەکان  بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە لە نیوەی  یەکەمی ساڵی ٢٠٢٢ دا بەراورد بە نیوەی کۆتایی ساڵی ٢٠٢١  کەمی کردووە بەشێوەیەك  لە چارەکی سێهەم و چوارەمی ٢٠٢١ دا رێژەی ٤٦.٦٪ و ٤٢.٦٪ بەدوای یەکدا بۆ حکومەت ماوەتەوە لە کاتێکدا لە چارەکی یەکەم و دووەمی ٢٠٢٢ دا رێژەکە دابەزیوە بۆ ٤٣.٨٪ و ٤١.٤٪ . بەڵام تێبینی دەکرێت رێژەی داهاتی گەڕاوە لە فرۆشی نەوت لە چارەکی ٣ی ساڵی ٢٠٢٢ دا بەرزبووەتەوە بۆ ٥١.٤٪ی کۆی داهاتی فرۆشی نەوت، ئەمش دەگەڕیتەوە بۆ ئەوەی لەم چارەکەدا شایستەی کۆمپانیاکان بەرێژەیەکی بەرچاو بەراورد بە چارەکی پێشتر کەمی کردووە و هەروەك لە سەرەوە لەبەشی داهاتی کۆمپانیاکان روونمان کردەوە.   بەڵام جارێکی تر لە چارەکی کۆتایی ساڵی  ٢٠٢٢ رێژەکە دابەزیوە بۆ ٤٨.٥٪  لە کاتێکدا چاوەڕی دەکرا لە بەر ئەو هۆکارانەی لەسەرەوە رونکراوەتەوە داهاتی هەرێم زیادی بکردایە و رێژەکە زیاتر بووایە ( قەرزی کۆمپانیاکانی بەرهەم هێنی نەوت دراوەتەوە  لەگەڵ ئەوەی تەنها ١٠ ملیۆن دۆلاریش بۆ کرێی گواستنەوەی ناو هەرێم دراوە بە کۆمپانیای گواستنەوە لە کاتێکدا ئەم بڕە ١٠٦ ملیۆن دۆلار زیاتربووە لە چارەکی سێهەمدا.) خشتەی ڕێڕەوی دارایی داهاتی نەوت لە هەر چوار چارەکی ساڵی ٢٠٢٢دا   ئەنجام گیری:  １-    ئاستی بەرهەمی هەرێم بەجۆرێك لە جۆرەکان سەقامگیرە و بەرهەم راستە زیادی نەکردووە بەڵام بەرێژەیەکی زۆریش کەمی نەکردووە. تێکڕای بەرهەمی رۆژانە بریتی بووە لە ٤٣٣ هەزار و ٧٢٦ بەرمیل.  ２-    نەوتی تەرخانکراو بۆ پاڵاوگەکانی وەزارەتی  سامانە سروشتییەکان لە چارەکی ٤دا بەڕێژەی٤١٪ زیادی کردووە کە ئەمە کارێکی باشە و پوێستە زیاتریش بکرێت تاوەکو پێداویستی ناوخۆ لە سوتەمەنی پربکرێتەوە. ３-    راپۆرتەکە پێمان دەڵێت هەرێمی کوردستان لە ٦ مانگی کۆتایی ساڵدا  نرخی فرۆشی نەوتی هەرێم بەراوردبە ٦ مانگی سەرەتای ساڵ  بەداشکاندنی زۆر فرۆشراوە کە لە نێوان ١٧ بۆ ١٩ دۆلار کەمتر لە نرخی پێوەری  برێنت  بووە لە کاتێکدا پێشتر ئەم داشکاندنە لە ١١ بۆ ١٢ دۆلار بووە، هۆکارەکەشی بۆ  ئەو فشارانەیە کە بەهۆی بڕیارەکەی دادگای ئیتحادی دژی هەرێم سەبارەت بە نادەستوری بوونی یاسای نەوت و گازی هەرێم دەریکرد،کە لەسەر بنەمای ئەو یاسایە گرێبەستەکانی نەوت لەهەرێم ئەنجامدراوە، دوابەدوای ئەوەش فشاری بەردەوامی وەزارەتی نەوتی عێراق  لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکان  بەرادەستکردنی هەموو بەرهەمی نەوتی هەرێم و هەڕەشەکردنی بەغدا لە کۆمپانیا نەوتییەکان و ڕاپێچی دادگا کردنیان لەپاڵ هەڕەشەی گرتنەبەری رێکاری یاسایی دژی کڕیارانی نەوتی هەرێم و  بە کارهێنانی دەستەواژەی"نەوتی قاچاخ" بۆ نەوتی هەرێم  لە لایەن بەرپرسانی نەوتی حکومەتی فیدراڵەوە.  ئەمانە هەمووی هۆکارن کە هەرێم ناچار بکات داشکاندنی زۆر بۆ نەوتەکەی بکات تاوەکو سەرنجی کڕیاران رابکێشیت  بەلای خۆیدا، بەم هۆیەشەوە لەگەڵ بەرزی نرخی نەوتی جیهانیدا هەرێم بەهەرزان نەوتەکەی بفرۆشێت و سودی زۆر لە بەرزی نرخ نەبینێت. ４-    هەست ناکرێت خەرجی کۆمپانیاکانی بەرهەم هێنی نەوت کەمی کردبێت بە پێچەوانەی بانگەشەکانی حکومەتەوە بەتایبەت لە ٥ مانگی کۆتایی ساڵدا.  ５-    کرێی بۆری هەرێم بۆ یەکەمجارە لەساڵی ٢٠٢٢ دا کەمترە لە کرێی گواستنەوەی تورکیا و بەڵام بەرز و نزمییەکی زۆر هەیە لە کرێی بۆرییەکەدا کە جێگەی پرسیارە و پێویستی بەڕوونکردنەوەیە لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە. ６-    بەرێژەیەکی کەم لە نیوەی دووەمی ساڵی ٢٠٢٢ دا پوختەی داهاتی هەرێم  بەرێژەیەکی کەم زیادی کردووە بەڵام چاوەڕیی زیاتر دەکرێت.    

شیكاری: درەو بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت؛ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە تەواوی ساڵی (2022)دا؛ # زیاتر لە (144 ملیۆن و 404 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو بە تێکڕای ڕۆژانەی (395 هەزار و 628) بەرمیل لە بازاڕەکانی جیهان فرۆشراوە.  # تێکڕای بەهای بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان (100.78) دۆلار بووە، بەڵام حکومەتی هەرێم بەتێکڕا نەوتی بە (85) دۆلار فرۆشتووە. # کۆی داهاتی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی بۆرییەوە زیاتر بووە لە (12 ملیار و 331 ملیۆن و 417 هەزار) دۆلار. بڕی (6 ملیار و 712 ملیۆن و 556 هەزار و 807) دۆلاری بەڕێژەی (54%) چووە بۆ خەرجی پرۆسەکە. بڕی (5 ملیار و 709 ملیۆن و 704 هەزار و 87) دۆلاری بەڕێژەی (46%) گەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی حکومەتی هەرێم. # کرێی بۆری نەوتی هەرێم بە ئاستێکی پێوانەیی دابەزیوە بۆ کەمتر لە (2) دۆلار و بە ڕێژەی (2.2%)ی هەر بەرمیلێک نەوتی خاوی هەناردەکراو. # بڕی (1 ملیۆن و 466 هەزار و 797) بەرمیل نەوتی خاو بە تێکڕای رۆژانەی (4 هەزار و 18) بەرمیل، بە تێکڕای نرخی نزیکەی (61.4) دۆلار و بە کۆی بەهای (90 ملیۆن و 843 هەزار و 46) دۆلار لەناوخۆدا فرۆشراوە. # زیاتر لە (10 ملیۆن و 758 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە ڕادەستی پاڵاوگەکانی هەرێمی کوردستان کراوە، بۆ پڕکردنەوەی بەشێک لە پێداویستییەکانی ناوخۆ. داهات و خەرجی پرۆسەی نەوتی هەرێم بۆ ساڵی (2022) ڕۆژی (14/2/2023) کۆمپانیای دیلۆیت بۆ وردبینی پرۆسەی نەوتی هەرێمی کوردستان، ڕاپۆرتەکانی خۆی بۆ دوو چارەکی کۆتایی ساڵی (2022) بڵاو کردەوە، بەم بڵاوکراوانەش کۆتایی بە سەرجەم وردبینییەکانی دیلۆیت بۆ ساڵی ناوبراو هات. بەپێی ئەو ئامارو وردبینیانەی کۆمپانیای دیلۆت بۆ نەوتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2022)دا بڵاوی کردووتەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە تەوای ساڵەکەدا بڕی (144 ملیۆن و 404 هەزار و 412) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای رۆژانەی (395 هەزار و 628) بەرمیل لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە هەناردەی بازاڕوکانی جیهان کردووە، بە تێکڕا بەر بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (85) دۆلار فرۆشراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (12 ملیار و 331 ملیۆن و 417 هەزار و 848) دۆلاری ئەمریکی (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (1) ئەوەی جێگەی سەرنجە، بەردەوام پرۆسەی نەوتی هەرێم خەرجی و تێچووەکانی گەورە ترە لەو داهاتەی بۆ حکومەتی هەرێم دەمێنێتەوە، بە گوێرەی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت کۆی نەوتی خاوی فرۆشراوی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2022)دا بە هەردوو شێوەی (بۆری و فرۆشتنی ناوخۆ) بەهاکەی بریتی بووە لە (12 ملیارو 422 ملیۆن و 260 هەزار و 894) دۆلاری ئەمریکی، لەو بڕەش (6 ملیار و 712 ملیۆن و 556 هەزار و 807) دۆلاری بە ڕێژەی (54%) چووە بۆ خەرجی پرۆسەکە، تەنها بڕی (5 ملیار و 709 ملیۆن و 704 هەزار و 87) دۆلاری بە ڕێژەی (46%) گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، بۆ وردەکاری زیاتر (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) خشتەی ژمارە (2) کرێی بۆری نەوتی هەرێم بۆ ساڵی (2022) بەپێی وردبینیەکانی کۆمپانیای دیلۆت، کرێی بۆری و گواستنەوەی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهانی تورکی، لە ڕابردوودا یەکێك بوو لەو خەرجییە گەورانەی سەرنجی چاودێرانی بوارەکەی ڕاکێشابوە، بەڵام لە ساڵی (2022) بەڕادەیەکی باش کرێی برێی گواستنەوە دابەزیوە _ئەگەر حکومەتی هەرێم تەواوی ئەو کرێیەی خەرج کردبێت و بە قەرز لەسەری کەڵەکە نەبووبێت؟_ چونکە بە تێکڕا لە تەواوی ساڵی (2022)دا (2.2%)ی داهاتی نەوتی هەرێم بۆ کرێی گواستنەوە بۆری خەرج کراوە، ئەمەش دابەزینێکی گەورەیە لە خەرجی کرێی بۆری بەراورد بە ساڵی (2021) کە ڕێژەی (10%)ی داهاتی نەوتی هەناردەکراو بۆ ئەو مەبەستە تەرخان کرابوو. بەم پێیەش گواستنەوەی هەر بەرملێک لە (6) دۆلارەوە دابەزیوە بۆ  (1.9) دۆلار لە ساڵی (2022)دا (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)). بەجۆرێک ئەو (144 ملیۆن و 404 هەزار و 412) بەرمیل نەوتەی لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان کردووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (12 ملیار و 331 ملیۆن و 417 هەزار و 848) دۆلاری ئەمریکی بڕی (274 ملیۆن و 818 هەزار و 646) دۆلاری دراوە بە خاوەن پشکەکانی بۆری نەوتی کوردستان (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) کە لە خاکی هەرێمی کوردستاندا هەردوو کۆمپانیای (کار و رۆسنەفت)ن لە خاکی تورکیاشدا خاوەندارێتییەکەی بۆ (کۆمپانیای وزەی تورکی) دەگەڕێتەوە. خشتەی ژمارە (3) خشتەی ژمارە (4) هەراج کردنی نەوتی هەرێم  بە گوێرەی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت هەرزان فرۆشتن و هەڕاجکردنی نەوتی هەرێم بەردەوامەو لە ساڵی (2022) نەوتی هەرێم بە تێکڕا (15.79) دۆلار لە خوار نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان فرۆشراوە (خشتەی ژمارە (5)) ئەو ڕاستییە زۆرتر ڕووندەکاتەوە. خشتەی ژمارە (5) نەوتی هەرێم و پاڵاوگەکانی ناوخۆ پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان کە ژمارەیان (4) پاڵاوگەی فەرمییە، پێکەوە ڕۆژانە توانای پاڵاوتنی (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاویان هەیە بۆ بەرهەمهێنانی پێداویستییەکانی سوتەمەنی و وزە، بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕی پێویستیان بۆ دابین ناکات. بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕۆژانە بڕێک نەوتی خاو دەدات بە پاڵاوگەکانی هەرێمی کوردستان و لە بەرامبەردا حکومەت بڕێک پارە دەدات بە پاڵاوگەکان بۆ مەبەستی پڕکردنەوەی بەشێک لە پێداویستییەکانی ناوخۆ، بەڵام بڕەکە زۆر لەوە کەمترە کە پێداویستییەکانی ناوخۆ پڕ بکاتەوە (بڕوانە خشتەی ژمارە (6)) کە بڕی ئەو نەوتە خاوە نیشان دەدات کە پاڵاوگەکان لە ماوەی ساڵی (2022) پێیان دراوە، کە بۆ تەواوی ساڵەکە (10 ملیۆن و 758 هەزار و 288) بەرمیل نەوتی خاو بووە. واتە بە جۆرێک ئەو ماوەیە کە دەکاتە (365) ڕۆژ و ئەگەر ئەو بڕە نەوتە دابەشی ڕۆژەکان بکەین دەکاتە (29 هەزار و 474) بەرمیل نەوتی خاوی ڕۆژانە. خشتەی ژمارە (6) جگە لەوەی پاڵاوگەکان ڕۆژانە بڕێک نەوتی خاو بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان دەپاڵێون (وەک لە خاڵی پێشتر ئاماژەی پێکراوە)، ڕۆژانە بڕێکیش نەوتیان پێ دەفرۆشێت، بەپێی ڕاپۆرتەکانی کۆمپانیای دیلۆیت حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی ساڵی (2022) دا بڕی (1 ملیۆن 466 هەزار و 797) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای نرخی (61.36) دۆلار بە پاڵاوگەکان فرۆشتووە، کە بۆ هەر ڕۆژێک (4 هەزار و 18) بەرمیل بووە. کۆی داهاتەکەی دەکاتە (90 ملیۆن و 843 هەزار و 46) دۆلار بووە، بۆ بەرچاو ڕونی زیاتر بڕوانە (خشتەی ژمارە (7)) خشتەی ژمارە (7) سەرچاوەکان -    سایتی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان؛ •    بەرهەمی نەوت و هەناردە و بەکاربردن و داهات لە ماوەی ١ی کانونی دووەمی 2022 تاکو ٣١ی ئاداری 2022. •    بەرهەمی نەوت و هەناردە و بەکاربردن و داهات لە ماوەی ١ی نیسانی 2022 تاکو ٣٠ی حوزەیرانی 2022. •    بەرهەمی نەوت و هەناردە و بەکاربردن و داهات لە ماوەی ١ی تەمموزی 2022 تاکو٣٠ ئەیلوولی 2022. •    بەرهەمی نەوت و هەناردە و بەکاربردن و داهات لە ماوەی ١ی تشرینی یەکەمی 2022 تاکو٣١ کانونی یەکەمی 2022. -    Country economy, Crude Oil Brent US Dollars per Barrel  https://countryeconomy.com/raw-materials/brent?year=2022  

  شیكاری: درەو پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت، حکومەتی هەرێم لە نیوەی دووەمی (2022)دا  # بڕی (71 ملیۆن و 853 هەزار و 667) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی (390 هەزار و 500) بەرمیل لە ڕێگەی بۆرییەوە فرۆشتووە. # بڕی نەوتی فرۆشراو بە پاڵاوگەکانی ناوخۆ (6 ملیۆن و 233 هەزار) بەرمیل نەوتی تێپەڕاندووە، بە تێکڕای رۆژانەی (33 هەزار و 878) بەرمیل. # بەتێکڕا لە چارەکی سێیەمدا بەرمیلێک نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە بە (83.36) دۆلار فرۆشراوە، ئەم نرخەش (17.35) دۆلاری کەمترە لە تێکڕای نرخی نەوتی برێت لە بازاڕەکانی جیهان، لە چارەکی چوارەمدا هەرزانکردنەکە بۆ (19.11) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک نەوت بەرزبووەتەوە. # خەرجی تێچوونی پرۆسەی نەوت لە چارەکی سێیەمدا لە (49%) بووەو لە چارەکی چوارەمدا بەرزبووەتەوە بۆ (51%) زیادی کردووە. واتە بە تێکڕا لە نیوەی دووەمی (2022)دا لە کۆی (5 ملیار و 569 ملیۆن دۆلار) بڕی (2 ملیارو 793 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (50%) گەڕاوەتەوە بۆ حکومەت. یەکەم؛ بەراوردی نەوتی هەرێم لە چارەکی (سێیەم و چوارەم)ی 2022 1.    جیاوازی فرۆشی نەوت لە چارەکی (سێیەم و چوارەم)ی 2022 حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2022) بڕی (35 ملیۆن و 977 هەزار و 571) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆرییەوە فرۆشتووە، هاوکات لە چارەکی چوارەمدا بڕی (35 ملیۆن و 876 هەزار و 96) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆرییەوە فرۆشتووە، بەم پێیەش لە چارەکی چوارەمدا بەراورد بە چارەکی سێیەم تەنها (101 هەزار و 475) بەرمیل نەوتی کەمتر فرۆشتووە، ئەمەش جۆرێک لە هاوسەنگی بڕی نەوتی هەناردەکراو دەردەخات. بەڵام بڕی ئەو نەوتەی کە فرۆشراوە بە پاڵاوگەکانی ناوخۆ لە چارەکی سێیەمدا (2 ملیۆن و 319 هەزار و 88) بەرمیل بووەو لە چارەکی چوارەمدا بریتی بووە لە (3 ملیۆن و 914 هەزار و 536) بەرمیل نەوت، بەم پێیەش لە چارەکی چوارەمدا بڕی (1 ملیۆن و 595 هەزار و 448) بەرمیل نەوتی بە ڕێژەی (41%) زیاتری فڕۆشتووە بە پاڵاوگەکانی ناوخۆ. 2.    جیاوازی بەهای نەوت لە چارەکی (سێیەم و چوارەم)ی 2022 پاڵپشت بە زانیارییەکانی دیلۆیت کۆی بەهای نەوتی فرۆشراو لە چارەکی سێیەمی (2022)دا لە ڕێگەی بۆرییەوە بریتی بووە لە (3 ملیار و 96 ملیۆن و 914 هەزار و 127) دۆلار. بەڵام کۆی بەهای نەوتی فرۆشراو لە چارەکی چوارەمی (2022)دا لە ڕێگەی بۆرییەوە بریتی بووە لە (2 ملیار و 429 ملیۆن و 153 هەزار و 973) دۆلار. بەم پێیەش لە چارەکی چوارەمدا بەراورد بە چارەکی سێیەم (667 ملیۆن و 760 هەزار و 154) دۆلار بە ڕێژەی (22%) داهاتی نەوت لە رێگەی بۆرییەوە کەمی کردووە. هەرچی داهاتیشە لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوت بە پاڵاوگەکانی ناوخۆ لە چارەکی سێیەمی (2022) بەهاکەی بریتی بووە لە (19 ملیۆن و 976 هەزار و 44) دۆلار، بەڵام لە چارەکی چوارەمدا بەهاکەی زیادی کردووە بۆ (23 ملیۆن و 569 هەزار و 580) دۆلار و بە ڕێژەی (18%) و بڕی (3 ملیۆن و 593 هەزار و 536) دۆلار زیادی کردووە.   3.    جیاوازی خەرجی نەوت لە چارەکی (سێیەم و چوارەم)ی 2022 لە چارەکی یەکەمدا بڕی (1 ملیار و 513 ملیۆن و 801 هەزار و 875) دۆلار بە ڕێژەی (49%) چووە بۆ شایستەی دارایی کۆمپانیا نەوتییەکان و خەرجییەکانی دیکەی نەوت، وەک گواستنەوەو کۆگاکردن، بەڵام لە چارەکی چوارەمدا بڕی (1 ملیار و 261 ملیۆن و 934 هەزار و 269) دۆلار بە ڕێژەی (51%) چووە بۆ خەرجییەکان. واتە لە چارەکی چوارەمدا بە ڕێژەی (2%) خەرجی و پرۆسەی نەوتی هەرێم زیادی کردووە. 4.    داهاتی گەڕاوەی نەوت لە چارەکی (سێیەم و چوارەم)ی 2022 لە چارەکی سێیەمدا بڕی (1 ملیار و 603 ملیۆن و 88 هەزار و 296) دۆلار بە ڕێژەی (51%)ی داهاتی گشتی نەوت گەڕاوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەڵام لە چارەکی چوارەمی (2022)دا بڕی (1 ملیار و 190 ملیۆن و 789 هەزار و 284) دۆلاری بە ڕێژەی (49%) گەڕاوەتەوە بۆ حکومەت، بەڵام داهاتی گەڕاوەی نەوت لە چارەکی چوارەمدا بەراورد بە چارەکی سێیەم بڕی (412 ملیۆن و 299 هەزار و 12) دۆلار و بەڕێژەی (26%) داهاتی گەڕاوەی نەوت کەمی کردووە کردووە. بڕوانە خشتەی ژمارە (1) خشتەی ژمارە (1)      دووەم؛ نەوتی هەرێم لە چارەکی سێیەمی 2022 بەپێی ڕاپۆرتەکانیی دیلۆیت کە لە (14/2/2023) بڵاوی کردووەتەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ واتە لە نێوان (1ی تەموزی 2022 بۆ 30ی ئەیلولی 2022) بڕی (35 ملیۆن و 977 هەزار و 571) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆرییەوە فرۆشتووەو کۆی بەهاکەی (3 ملیار و 96 ملیۆن و 914 هەزار و 127) دۆلار بووە، هەر بەرمیلێک نەوتی بە (83.36) دۆلار فرۆشتووە، ئەمە لە کاتێکدایە تێکڕای نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (100.71) دۆلار بووە. واتە لە چارەکی سێیەمی (2022) هەر بەرمیلێک نەوت بە (17.35) دۆلار هەزانتر فرۆشراوە. هاوکات (2 ملیۆن و 319 هەزار و 571) بەرمیل نەوت بە پاڵاوگەکانی ناوخۆی هەرێم فرۆشراوە، کۆی بەهاکەی (19 ملیۆن و 976 هەزار و 44) دۆلار و هەر بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای (45.84) دۆلار فرۆشراوە. بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی هەرێم بەشێوەی (بۆری + ناوخۆ) بریتی بووە لە (3 ملیار و 116 ملیۆن و 890 هەزار و 171) دۆلار، لەو بڕەش (1 ملیار و 513 ملیۆن و 801 هەزار و 875) دۆلاری بە ڕێژەی (49%) چووە بۆ خەرجی شایستەی دارایی کۆمپانیا نەوتییەکان و خەرجییەکانی دیکەی نەوت، وەک گواستنەوەو کۆگاکردن. بڕی (1 ملیار و 603 ملیۆن و 88 هەزار و 296) دۆلاری بە ڕێژەی (51%) گەڕاوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)).  خشتەی ژمارە (2) سێیەم؛ نەوتی هەرێم لە چارەکی چوارەمی 2022 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چارەکی چوارەمی ئەمساڵ واتە لە نێوان (1ی تشرینی یەکەمی 2022 بۆ 31ی کانونی یەکەمی 2022) بڕی (35 ملیۆن و 876 هەزار و 96) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆرییەوە فرۆشتووەو کۆی بەهاکەی (2 ملیار و 429 ملیۆن و 153 هەزار و 973) دۆلار بووە، هەر بەرمیلێک نەوتی بە (69.47) دۆلار فرۆشتووە، ئەمە لە کاتێکدایە تێکڕای نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان لە ماوەی ناوبراودا بەهاکەی (88.58) دۆلار بووە. واتە لە چارەکی چوارەمی (2022) هەر بەرمیلێک نەوت بە (19.11) دۆلار هەزانتر فرۆشراوە. هاوکات (3 ملیۆن و 914 هەزار و 536) بەرمیل نەوت بە پاڵاوگەکانی ناوخۆی هەرێم فرۆشراوە، کۆی بەهاکەی (23 ملیۆن و 569 هەزار و 580) دۆلار و هەر بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای (45.84) دۆلار فرۆشراوە، بەم جۆرەش بێت هەر بەرمیلێک نەوت بە نزیکەی نیوەی نرخی خۆی بە پاڵاوگە نەوتییەکان دراوە، ئەمەش جۆرێک لە پاڵپشتی حکومەت دەردەخات بۆ پاڵپشتی پاڵاوگەکان و پێداویستی ناوخۆ. هاوکات کۆی بەهای نەوتی هەرێم بەشێوەی (بۆری + ناوخۆ) بریتی بووە لە (2 ملیار و 452 ملیۆن و 723 هەزار و 553) دۆلار، لەو بڕەش (1 ملیار و 261 ملیۆن و 934 هەزار و 269) دۆلاری بە ڕێژەی (51%) چووە بۆ دانەوەی شایستەی دارایی کۆمپانیا نەوتییەکان و خەرجییەکانی دیکەی نەوت، وەک گواستنەوەو کۆگاکردن. بڕی (1 ملیار و 190 ملیۆن و 789 هەزار و 284) دۆلاری بە ڕێژەی (49%) گەڕاوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان. (بڕوانەی خشتەی ژمارە (3)). خشتەی ژمارە (3)  چوارەم؛ نەوتی هەرێم لە نیوەی یەکەمی 2022 پاڵپشت بەو داتایانەی هەردوو چارەکی یەکەم و دووەمی (2022)، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە نیوەی دووەمی ئەمساڵ واتە لە نێوان (1ی تەموزی 2022 بۆ 31ی کانونی یەکەمی 2022) بڕی (71 ملیۆن و 853 هەزار و 667) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆرییەوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی (390 هەزار و 509) بەرمیل نەوت و  کۆی بەهاکەی (5 ملیار و 526 ملیۆن و 68 هەزار و 100) دۆلار بووە، هەر بەرمیلێک نەوتی بە تێکڕای (76.42) دۆلار فرۆشتووە، ئەمە لە کاتێکدایە نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی بە تێکڕا (94.65) دۆلار بووە. واتە لە نیوەی دووەمی (2022)دا هەر بەرمیلێک نەوت بە (18.23) دۆلار هەزانتر فرۆشراوە. هەر بەپێی داتاکان (6 ملیۆن و 233 هەزار و 624) بەرمیل نەوت بە پاڵاوگەکانی ناوخۆی هەرێم فرۆشراوە، بە تێکڕای رۆژانەی (33 هەزار و 878) بەرمیل، کۆی بەهاکەی (43 ملیۆن و 545 هەزار و 624) دۆلار و هەر بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای (53.57) دۆلار فرۆشراوە. بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی هەرێم بەشێوەی (بۆری + ناوخۆ) بریتی بووە لە (5 ملیار و 569 ملیۆن و 613 هەزار و 724) دۆلار، لەو بڕەش (2 ملیار و 775 ملیۆن و 736 هەزار و 144) دۆلاری بە ڕێژەی (50%) چووە بۆ دانەوەی شایستەی دارایی کۆمپانیا نەوتییەکان و خەرجییەکانی دیکەی نەوت، وەک گواستنەوەو کۆگاکردن. بڕی (2 ملیار و 793 ملیۆن و 877 هەزار و 580) دۆلاری بە ڕێژەی (50%) گەڕاوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان. (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)). (چارتەکانی ژمارە (1، 2 و 3)) خشتەی ژمارە (4)   چارتی ژمارە (1)   سەرچاوە: راپۆرتی كۆمپانیای دیلۆیت 

راپۆرت: درەو پەیوەندیەكانی یەكێتی و پارتی بەرەو لێكترازانی تەواوەتی دەچێت، یەكێتی نیگەرانە  لە دەستوەردانەكانی پارتی،  پارتیش بێمنەتە لە هەنگاوەكانی یەكێتی، تیمی یەكێتی بەردەوامن لە بایكۆتی ئەنجومەنی وەزیران، لە حاڵەتی كشانەوەی تەواوەتی تیمی یەكێتیی لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەپێی یاسا كابینەكە دەكات بە كابینەیەكی هەڵوەشاوەو كاربەڕێكەر، بەڵام مەسرور بارزانی دەتوانێت بۆ پارێزگاری لە كابینەكەی، دەستلەكاركێشانەوەی تیمی یەكێتی پەسەند نەكات تا ئەوكاتەی بڕیاری سازدانی هەڵبژاردنێكی نوێ دەدرێت، دۆخی ئێستای پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتیی لەم راپۆرتەدا.    لە پارتییەوە بۆ یەكێتیی ! بەپێچەوانەی ئەوەی چاوەڕوان دەكرا لەچارەسەر نزیك ببنەوە، پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتیی وەكو دوو پێكهێنەری سەرەكی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و دوو هێزی دەسەڵاتداری هەرێم، تادێت بەرەو گرژی زیاتر دەڕوات.  بەمدواییە چەند هەنگاوێك بەئاڕاستەی چارەسەری ناكۆكییەكان هەڵگیرا، مەكتەبی سیاسی پارتی سەردانی مەكتەبی سیاسی یەكێتیی كرد‌و بڕیار بوو كۆبونەوەكان درێژەی هەبێت، وەكو خۆیان  باسیان كرد لە یەكەم كۆبونەوەدا زۆر بە "راشكاوی" گفتوگۆیان لەگەڵ یەكتر كردووە، بەڵام پشتیوانی دادگای لێكۆڵینەوەی ئاسایشی هەولێر لە كەیسی لاهور شێخ جەنگیی وەكو هاوسەرۆكی یەكێتیی، جارێكی تر هەوڵەكانی ئاشتەوایی لەنێوان پارتی‌و یەكێتی گەڕاندەوە بۆ خاڵی سفر‌و كۆبونەوەی دووەم لەنێوان مەكتەبی سیاسی هەردوو حزب  تەگەرەی تێكەوت.  یەكێتیی نیگەرانە لە بڕیارەكەی دادگای لێكۆڵینەوەی ئاسایشی هەولێر كە تێیدا لاهور شێخ جەنگی وەكو هاوسەرۆكی یەكێتیی دەناسێنێت‌و دان بە گۆڕانكارییەكانی ناوخۆی یەكێتیدا نانێت، یەكێتیی‌و بە دیاریكراویش بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی ئەو حزبە، ئەم بڕیارەی دادگای هەولێر وەكو دەستوەردانی پارتی لە كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتیی لێكدەداتەوە‌و لەمبارەیەوە یەكێتی بەفەرمی نیگەرانی خۆی بە پارتی گەیاندووە.  لەبەرامبەردا، پارتی نیگەرانە لەو هەنگاوانەی بەمدواییە یەكێتیی لە بەغداد هەڵیگرتووە، بەدیاریكراویش لە پرسی داڕشتنی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ‌و یاسای بودجەی 2023ی عێراق، بەتایبەتیش لەوەدا یەكێتی دەیەوێت لەو دوو یاسایەدا لە مەركەزیەتی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم بدات‌و پەرە بە لامەركەزیەتی پارێزگاكان‌و مامەڵەی سەربەخۆ بدات لەگەڵ حكومەتی ناوەنددا، . بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، پارتی  وەڵامی نیگەرانییەكانی یەكێتیی داوەتەوە‌و  بێباكیشی پێوە دیارە: ئەگەر یەكێتیی بەبێ مەرج دەگەڕێتەوە بۆ ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران، دەتوانێت بگەڕێتەوە، ئەگەر یەكێتیی ناگەڕێتەوە، هەر هەنگاوێك كە پێی باشە، دەتوانێت بیگرێتەبەر.  لە بایكۆتەوە بۆ كشانەوە ! زیاتر لە چوار مانگە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان‌و سەرۆكی تیمی یەكێتیی لە حكومەت نەچوەتە ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران‌و (بایكۆت)ی كردووە، رۆژی 11ی كانونی یەكەمیش، واتە كۆتا مانگی ساڵی رابردوو، هەموو تیمی یەكێتی لە حكومەت لە گروپی "واتساپی" ئەنجومەنی وەزیران كشانەوە‌و بایكۆتی كۆبونەوەكانی حكومەتیان كرد، بەڵام هێشتا وەزیرەكانی یەكێتیی كە ژمارەیان (6) وەزیرە، لە بینای وەزارەتەكانیان دەوامی فەرمی خۆیان دەكەن‌و بەتەواوەتی لە حكومەت نەكشاونەتەوە، جگە لە (شۆڕش ئیسماعیل) وەزیری پێشمەرگە كە دەستلەكاركێشاوەتەوە هەروەها (خالید شوانی) كە شوێنەكەی وەكو وەزیری هەرێم بۆ كاروباری بەغداد بەتاڵ بووە بەهۆی ئەوەی پۆستی وەزیری دادی عێراقی وەرگرتووە‌و  هێشتا پۆستەكەی پڕنەكراوەتەوە. چوار مانگە ناكۆكییەكانی پارتی‌و یەكێتیی تەقیوەتەوە‌و هێشتا دوو هێزە دەسەڵاتدارەكە نەگەیشتوونەتە چارەسەر، پارتی هۆكاری تەقینەوەی ناكۆكییەكان دەگێڕێتەوە بۆ كەیسی كوژرانی عەقید (هاوكار جاف) لە تەقینەوەكەی هەولێردا، یەكێتیش هۆكارەكەی بۆ "تاكڕەوی لە حوكمڕانی"دا دەگێڕێتەوەو لەمەشدا بەدیاریكراوی مەبەستی لە مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیرانە.  ئەگەری گەڕانەوەی تیمی یەكێتی بۆ ناو كۆبونەوەكانی حكومەت تادێت دورتر دەكەوێتەوە، بەتایبەتیش بەمدواییە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی لە كۆبونەوەیەكی لایەنەكانی ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتدا، لەبەرچاوی سەركردەی لایەنە عێراقییەكان‌و فوئاد حسێن ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی وتویەتی" حكومەتی هەرێم حكومەتی پارتییە‌و یەكێتیی تاوتوێی كشانەوە لە حكومەت دەكات".  یەكێتیی بكشێتەوە حكومەت هەڵدەوەشێتەوە ؟  ئێستا كە پەیوەندییەكان گرژی زیاتری تێكەوتووە، ئەگەر وەكو ئەوەی بافڵ تاڵەبانی لە كۆبونەوەكەی بەغداد وتویەتی، یەكێتیی كۆتایی بە (بایكۆت) بهێنێت‌و یە یەكجاری لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم (بكشێتەوە)، ئایا بەگوێرەی یاسا كابینەكە بە دەستلەكاركێشاوە ئەژمار دەكرێت یاخود نا؟  ئەو یاسایەی كە وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە، یاسای ژمارەی (3) ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستانە كە لە 16ی ئەیلولی ساڵی 1992دا دەرچووە‌و (10) جار هەموار كراوە، بەڵام ئەو بڕگەیەی ناو ماددە یاساییەكە كە تایبەتە بە كشانەوەی وەزیرەكان، وەكو خۆی ماوەتەوە‌و هیچ هەموارێكی تێدا نەكراوە.  بڕگەی (1) لە ماددەی (یانزەیەم)ی ئەم یاسایە دەڵێ" لە حاڵەتی لادانی سەرۆكدا یا وازهێنانی، یاخود وازهێنانی زۆربەی ئەندامانی ئەنجومەن، وا دادەنرێ كە وەزارەت وازی لە كار هێناوە، بەڵام ئەگەر وەزارەتەكە (مەبەستی لە كابینەكەیە) هاوپەیمانی بوو لەنێوان دوو دەستە سەرەكییەكەی ناو پەرلەمانی كوردستان، ئەگەر وەزیرانی هەر لایەكیان بە كۆمەڵ لە وەزارەت كشانەوە، وا دادەنرێت كە وەزارەتەكە وازی لە كارهێناوە". بەگوێرەی ئەم بڕگەیە، لەحاڵی كشانەوەی یەكێتیدا لە حكومەت، كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بە دەستلەكاركێشاوە ئەژمار دەكرێت، بەوپێیەی ئێستا یەكێتی یەكێكە لە دەستە سەرەكییەكانی ناو پەرلەمان‌و لە دوای پارتییەوە لەناو پەرلەمانی كوردستاندا زۆرترین كورسی هەیە.  بەڵام بەگوێرەی بڕگەی (2) لە هەمان یاسا، تەنانەت ئەگەر یەكێتیش لە حكومەت بكشێتەوە‌و حكومەت بە دەستلەكاركێشاوە ئەژمار بكرێت، كابینەی نۆیەم هەر بەردەوام دەبێت، چونكە بڕگەی (2)ی ماددەكە دەڵێ" ئەندامانی ئەنجومەن تا كاتی پێكهێنانی  وەزارەتێكی نوێ (مەبەستی كابینەیەكی نوێیە)، لەسەر بەڕێوەبردنی ئەركە رەسمییەكانیان بەردەوام دەبن". بەڵام لە ساڵی 1999دا، پەرلەمانی كوردستان هەموارێكی لەم ماددەی (یانزەیەم)ی ئەنجومەنی وەزیراندا كردووە‌و بڕگەی (3)ی بۆ ماددەكە زیادكردووە. بڕگەی (3)ی ماددەی (یانزەیەم)ی ئەنجومەنی وەزیران دەڵێ" سەرۆك بۆی هەیە دەستلەكاركێشانەوەی وەزیر قبوڵ بكات". بەپێی ئەم بڕگەیە، لەحاڵی كشانەوەی بەكۆمەڵی وەزیرەكانی یەكێتیی لە كابینەی نۆیەم، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت بۆی هەیە لەژێر هەر بەهانەیەكدا دەستلەكاركێشانەوەكەیان قبوڵ نەكات، ئەمە وادەكات كابینەی نۆیەم بەبێ یەكێتیش وەكو خۆی بەردەوام بێت‌و بە كابینەی كاربەڕێكەر ئەژمار نەكرێت، سەرۆكی حكومەت دەتوانێت ئەم بڕگەیە بەكاربهێنێت بۆ ناچاركردنی یەكێتیی بە ملدان بۆ سازدانی هەڵبژاردنێكی نوێ. خۆ ئەگەر مەسرور بارزانی دەستلەكاركێشانەوەكانەوەی بەكۆمەڵی تیمی یەكێتیی لە حكومەت قبوڵ بكات، بەپێی دواین هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم، دەبێت پەسەندكردنی دەستلەكاركێشانەوەكان ئاڕاستەی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بكات، سەرۆكی هەرێم دوای دەركردنی نوسراوی قبوڵكردنی دەستلەكاركێشانەوەكان، بەپێی یاساكە دەبێت داوا لە وەزیرەكانی یەكێتی بكات لە ئەرك‌و فەرمانی خۆیان بەردەوام بن تا ئەوكاتەی كابینەیەكی نوێی حكومەت پێكدەهێنرێت.  واتە لە هەموو حاڵەكاتدا كابینەی نۆیەم بەبێ یەكێتیش دەتوانێت بەردەوام بێت، تەنانەت ئەگەر بەشێوەی كاربەڕێكەریش بێت. لەبارەی كابینەی نۆیەمەوە  كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە كابینەی سێقۆڵی (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی  گۆڕان)ە، لە رۆژی 10ی تەموزی 2019دا دەستبەكاربوو، كابینەكە هەر لەسەرەتاوە بەهۆی ناكۆكی پارتی‌و یەكێتیی لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستەكان‌و یەكلاكردنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوكەوە، پێكهێنانی لەوادەی دیاریكراوی خۆی دواكەوت.  كابینەی نۆیەم كە ئێستا بەهۆی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانەوە، تەمەنی ئەویش لەماوەی درێژكراوەدایە، لەسەروبەندی چەند گۆڕانكارییەكی وزاریدایە، دوو پۆستی یەكێتیی چۆڵ بووە (وەزیری پێشمەرگە‌و شوێنەكەی خالید شوانی وەزیری هەرێم)‌و پارتیش بەنیازە وەزیرێكی خۆی (پشتیوان سادق وەزیری ئەوقاف) بگۆڕێت، بەڵام بەهۆی ناكۆكییەكانی نێوان هەردوو حزبەكەوە پەرلەمان ناتوانێت كۆبونەوە بكات بۆ پەسەندكردنی گۆڕانكارییەكان.  سەرباری ئەمە هەستیارترین وەزارەتی كابینەكە كە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانە‌و سەرچاوەی سەرەكی داهاتی هەرێمی كوردستانە، وەزیرەكەی دەستی لەكاركێشاوەتەوە‌و لەلایەن وەزیری كارەباوە بەشێوەی وەكالەت بەڕێوەدەبرێت.   كابینەی نۆیەم بەم دۆخە خراپەوە دەچێتە گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد لەسەر نوسینەوەی هەستیارترین یاسا لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە، كە ئەویش یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵە‌و بڕیارە لەم یاسایەدا دەسەڵاتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەند بەسەر سامانی نەوت‌و غازدا یەكلابكرێتەوە، ئەم یاسایە رەنگە كەڤەرێكی نوێ بە  حكومەتی هەرێم ببەخشێت بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لە وەبەرهێنان‌و هەناردەی نەوت، رەنگیشە بەپێچەوانەوە ببێت بە سەرەتایەكی خراپ بۆ حكومەتەكانی داهاتووی هەرێمی كوردستان‌و دەسەڵاتی مامەڵەی سەربەخۆ بە سامانە سروشتییەكانەوە لە هەرێم بسەنێتەوە.  بەهۆی ناكۆكییەكانیان لەناوخۆی هەرێم، ئێستا پارتی‌و یەكێتی دوو روانگەی جیاوازیان هەیە لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی یاساكە، ئەمە دەرفەت بۆ لایەنە شیعەكان خۆش دەكات، بۆچونی خۆیان بسەپێنن، بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە حكومەتی هەرێم بەپێچەوانەی ساڵانی رابردووەوە، لە هەموو كات زیاتر پێویستی بە دەرچوونی ئەم یاسایە هەیە، چونكە ئەگەر ئەم یاسایە دەرنەچێت، حكومەتی عێراق بۆ مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، پەنا بۆ بڕیارەكەی ناوەڕاستی شوباتی ساڵی 2022ی دادگای فیدراڵی دەبات، حوكمێك كە هەرێم ناچار دەكات نەوت‌و غازی خۆی رادەستی بەغداد بكات، ئەمەش ئەو بابەتەیە كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و پارتی وەكو پێكهێنەری سەرەكی حكومەتەكە، خوازیاری نین.  سەرباری ئەمە، ناكۆكی پارتی‌و یەكێتیی وەكو دوو پێكهێنەری سەرەكی حكومەت، ئاستەنگی بۆ سازدانی پرۆسەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دروستكردووە‌و دوای ساڵێك  دواخستنی هەڵبژاردنەكە لەوادەی خۆی، هێشتا هیچ ئاسۆیەك بۆ بەڕێوەچوونی هەڵیبژاردنێكی نوێ لە هەرێم بەدی ناكرێت، ئەمەش زیاتر سیمای دوو ئیدارەیی تۆخكردوەتەوە‌و دەسەڵاتی كابینەكەی لاواز كردووە.  كابینەی نۆیەم كە یەكەم ئەزمونی مەسرور بارزانییە لە پۆستی سەرۆك وەزیران تەنیا كابینەی قەیرانە سیاسییەكان نییە، لەڕووی دارایشەوە بە قەیران دەستیپێكرد، دەستبەكاربوونی كابینەكە هاوكات بوو لەگەڵ بڵاوبونەوەی پەتای كۆرۆنا، كە لەسەر ئاستی جیهان نرخی نەوتی خست‌و ئەمەش بۆ ناوچەیەكی وەكو هەرێم كە سەرچاوەی سەرەكی داهاتەكانی نەوتە، بەزیانی گەورە بۆ موچەخۆران كۆتایی هات‌و ئاستی پرۆژە خزمەتگوزراییەكانیشی لاواز كرد. 

 راپۆرت: درەو حەمدیە جاف ئەو لە ئیمارات دەستگیركراوە‌و رادەستی عێراق دەكرێتەوە، لەوكاتەی كە بەڕێوەبەری بانكی بازرگانی عێراق بووە، لە شاری سلێمانی باڵەخانەیەكی بەبڕی (15 ملیۆن) دۆلار لە (حسێنی مەلا ساڵح زڕگوێزی) كڕیوە، ئەمە یەكێكە لەو مامەڵانەی كە دەوترێت گەندەڵی گەورەی تێدا كراوە.   حەمدییە خان لە ئیماراتەوە بەرەو بەغداد رۆژی 9ی ئەم مانگە، دەستەی دەستپاكی عێراق دەستگیركردنی ژنێكی كوردی بە ناوی (حەمدیە جاف) راگەیاند، حەمدیە پێشتر بەڕێوەبەری بانكی بازرگانی عێراق (TBI) بووە. ئەم ژنە كە دەوترێت نزیك بووە لە پارتی دیموكراتی كوردستان، دۆسیەی گەندەڵی زۆری لەسەرە، كانونی دووەمی 2021 دادگای كەرخی بەغداد كە تایبەتە بە دۆسیەكانی گەندەڵی، بەبێ ئامادەبوونی خۆی ماوەی (5 ساڵ) زیندانی بەسەردا سەپاند.  پێشترو لە 16ی ئایاری 2020دا، دادگا بەتاوانی "زیانگەیاندن بە دارایی گشتیی" ماوەی (7) ساڵ زیندانی بەسەر حەمدیە جافدا سەپاندبوو، بەڵام بەهەمان شێوە بەبێ ئامادەبوونی خۆی لەبەردەم دادگادا، ئەوكات دەستەی نەزاهەی عێراق حەمدیە جافی بە "هەڵاتوو لە یاسا" ناوبرد، ئێستا ئەم ژنە وەكو یەكێك لە سەرە گەورەكانی گەندەڵی لە عێراق ناودەبرێت، 17 دۆسیەی یاسایی لەسەرەو دەستەی دەستپاكی دەڵێ زیاتر لە ملیارێك‌و 100 ملیۆن دۆلار زیانی بە دارایی گشتی گەیاندووە.  ئەم ژنە بەهۆی ئەو تۆمەتانەی كە ئاڕاستەی دەكران، ساڵی 2015 لە عێراق چووە دەرەوە‌و لەگەڵ خێزانەكەیدا لە ئیمارات نیشتەجێ بووە، بەپێی زانیارییەكان، دەستگیركردنی حەمدیە جاف لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئیماراتەوە، لەسەر داوای محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بووە لە سەردانەكەی چەند رۆژی رابردوویدا بۆ ئەو وڵاتە.  محەمەد شیاع سودانی كە تەمەنی كابینەكەی (100) رۆژی تێپەڕاندووە، یەكێك لە بەڵێنە دیارەكانی گەڕاندنەوەی پارە دزراوەكانی عێراق‌و سزادانی گەندەڵكارانە.  موڵكێك بە 15 ملیۆن دۆلار لە سلێمانی یەكێك لەو بەڵگەنامانەی كە لەسەر حەمدیە جاف هەیە، پەیوەندی بە كڕینی موڵكێكەوە هەیە لە سلێمانی بە بەهای (15 ملیۆن) دۆلار. ناوەڕاستی ئایاری 2013، حسێن ساڵح شەریف كە ناسراوە بە "حسێنی مەلا ساڵح زرگوێزی" موڵكی ژمارە (260/136)ی لە گەڕەكی چوارباخ فرۆشتووە بە حەمدیە جاف، بەڕێوەبەری پێشتری بانكی بازرگانی عێراق.  روبەری ئەم موڵكە (96/2030) مەتر چوارگۆشەیە، پێكهاتووە لە باڵەخانەیەك كە (127) ژوور‌و (55) شوقە‌و رستۆرانتێك‌و چوار دوكانی بازرگانی لەخۆدەگرێت، حەمدیە جاف بڕی (15 ملیۆن) دۆلاری بە حسێنی مەلا ساڵح داوە بۆ كڕینی ئەم موڵگە، گوایە دەیەوێت بیكات بە بینای لقی بانكی بازرگانی عێراق لە شاری سلێمانی.  هەندێك لە میدیاكانی عێراق كاتی خۆی‌و لەسەردەمی مامەڵەكەدا باسیان لەوە كردووە، سەرەتا كوڕێكی حەمدیە جاف بەناوی (شوان عەبدولكەریم فەرمان) ئەو موڵكەی لە كەسێك بەناوی (عەبدوڵا) بە بڕی (3 ملیۆن) دۆلار كڕیوە، فرۆشیاری موڵكەكە كەسێك بووە كە كڕیاری بانكەكەی حەمدیە جاف بووە‌و قەرزداری ئەوان بووە، پاش ئەم مامەڵەیە كوڕەكەی حەمدیە جاف موڵكەكەی فرۆشتووە بە "حسێنی مەلا ساڵح"‌و دوای ئەمە بانكی بازرگانی عێراق موڵكەكەی لە "حسێنی مەلا ساڵح" بە بڕی (15 ملیۆن) دۆلار كڕیوەتەوە.  ئەوانەی ئاگاداری كڕین‌و فرۆشتنەكانی ئەم موڵكە بوون دەڵێن: لەم مامەڵەیەدا حەمدیە جاف وەكو بەڕێوەبەری بانكی بازرگانی وەبەرهێنانی كردووە‌و یاسای بانكی بازرگانی‌و بانكی ناوەندیی عێراق رێگە بەم كارە نادات،بەڵام  بەپێی بەدوادادچوونەكانی (درەو) لە نزیكەكانی خاوەنی موڵكەكەی سلێمانی دەوترێت: موڵكەكە هیچ كێشەیەكی تێدا نیەو لیژنەی تایبەت لە بەغدادەوە هاتوون و پیداچوونەوەیان بە گرسَبەستەكەدا كردووەو دەركەوتووە مامەڵەكە لەرووی نرخ و شێوازی عەقدەكەوە هیچ كێشەیەكی تێدا نیەو لەكاتی خۆیدا ئەو نرخەی دیاریكراوە گونجاوبووە. حەمدیە جاف كێیە ؟  ئەوەی لەبارەی ئەم ژنە كوردەوە دەزانرێت ئەوەیە ناوی تەواوەتی (حەمدیە مەحمود فەرەج)ە، لە نەوەدەكانی سەدەی رابردووەوە ناوی ئەم ژنە لە بواری بانك‌و پارەدا دەركەوتووە، ئەمەش بەهۆی هاوسەرەكەیەوە (كەریم فەرمان) كە پیاوێكی بەناوبانگ بووە‌و لە بۆرسەی (كیفاح)  لە بەغداد كاریكردووە. وەكو ئەوەی باسدەكرێت، حەمدیە جاف لەرێگەی هاوسەرەكەیەوە پێی خستوەتە ناو بواری كاری بانكی‌و ئاڵوگۆڕی دراوەوە‌و پۆستی بەڕێوەبەری بانكی رافیدەین- لقی (حارسیە)ی وەرگرتووە، ئیتر لەوكاتەوە لەكاری نایاسایی تێوەگلاوە‌و دەوترێت بەرتیلی وەرگرتووە‌و ئاسانكاری كردووە بۆ پاكتاوی چەكی بانكیی‌و لەسەر ئەم كارانە جارێك سزای وەرگرتووە، ئەوەش بەهۆی ئەوەی بڕێكی زۆر پارەی بە كڕیارێك داوە بەبێ ئەوەی چەكی ئەو كریارە لە حسابەكەیدا هەبێت، بەڵام بەهۆی ئەو پاڵپشتییەی ئەوكات لەلایەن بەڕێوەبەری بانكەكەوە هەیبووە، سزاكەی هەر ئەوە بووە ماوەیەك دوركەوتوەتەوە‌و دیار نەماوە.  بەڵام ساڵی 2003 دوای كەوتنی رژێمی سەددام جارێكی تر دەركەوتووەتەوە‌و لەلایەن بەرپرسانەوە راسپێدراوە بەوەی لقە سوتاوەكەی بانكی رافیدەین لە ناوچەی (مەنسور) بكاتەوە، ئەوكات لقی بانكەكە گونجاو بووە بۆ كاركردن، چونكە دوای كەوتنی رژێم، ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی ئەو بینایەی وەكو بارەگای خۆی بەكارهێناوە، حەمدیە جاف لەگەڵ هێزێكی ئەمریكا چوەتە بیناكەو دەستی بەكاركردن كردووە.  دەوترێت ئەم لقەی بانكی رافیدەین، بەر لە رووخانی رژێم، لەلایەن دیوانی سەرۆكایەتی كۆماری عێراق‌و فەرمانگەكانییەوە وەكو هەژماری بانكی‌و هەژماری تایبەتی خێزانی سەددام حسێن بەكارهێنراوە. كاتێَك حەمدیە جاف ئەم بانكەی وەرگرتووە، بەهۆی ئەو شارەزاییەی لە كاری بانكیدا هەیبووە، دیوارێكی دۆزیوەتەوە لە شوێنێكدا كە دەبوو بچێتە سەر خەزێنەیەك  لەژێر زەویدا، ئیتر بۆی دەركەوتووە ئەمە شتێكی ئاسایی نییە، داوای لە هێزەكانی ئەمریكا كردووە دیوارەكە بڕوخێنن، لێرەوە سوپرایزە گەورەكە دەركەوتووە، هەموو زێڕو سەروەت‌و سامانەكانی خێزانی سەددام دۆزراوەتەوە لەگەڵ ئەو كاتژمێرانەی كە سەددام وەكو دیاری دەیبەخشین هەروەها شمشێرە زێڕەكان‌و هەموو ئەو كاسێتە ڤیدیۆیانەی كە چالاكییەكانی سەددامی ئەرشیفكردووە لەوكاتەوە بووە بە جێگری سەرۆك كۆمار تا كاتی روخانی، ئەمە لەپاڵ ئەو دیارییانەی كە پێشكەشی سەددام كرابوون، بانكەكە لەدوای روخانی سەددامەوە تاڵانكرابوو، بەڵام تاڵانچییەكان ئەم شوێنە نهێنییەیان نەدۆزیبووەوە. كاتێك حەمیدیە جاف خەزێنەكەی دۆزیوەتەوە توشی سەرسامی بووە بەو بڕە زۆرەی دراوی بیانی‌و خشتی ئاڵتون، لەم كەیسەدا گومان هەیە حەمدیە بێ دەستكەوت نەبووە.  هەر بەپێی ئەو قسەوباسانەی لەناو میدیاكانی عێراقدا هەیە، لەسەردەمی گۆڕینی دراوی عێراقیدا دوای كەوتنی سەددام، بانكەكەی حەمدیە خان یەكێك لەو بانكانە بووە كە ئاڵوگۆڕی دراوە كۆنەكەی بە دراوە نوێیەكە "دیناری بریمەر" تێدا كراوە، باسلەوە دەكرێت لەم سەردەمەدا ئەم خاتوونە كوردە بڕێكی زۆر پارەی ساختەی دیناری عێراقی گۆڕیوەتەوە بە دیناری نوێی واتە ئەو دینارەی ئێستا كاری پێدەكرێت، هاوسەرەكەی ئەم پارانە لە چەند ئەژمارێكی خۆی‌و هاورێكانیدا لەهەمان بانكدا هەڵگرتووە. زیا خیون كە لەسەردەمی سەددامدا بەڕێوەبەری بانكی رافیدەین بوو، دوای كەوتنی سەددامیش بەهۆی ئەو شارەزاییەی كە هەیبوو، جارێكی تر وەكو بەڕێوەبەری بانكەكە دانرایەوە، خیون لە هاوڕێ دێرینەكانی خاتوو حەمدیە بووە، بۆیە هەر دوای دەستبەكاربوونی پاڵپشتی لێكردووە‌و حەمیدە خانی كردووە بە بەڕێوەبەری بانكی بازرگانی عێراق بە وەكالەت، بانكی بازرگانی لە تەموزی 2003دا وەكو قەوارەیەكی حكومی سەربەخۆ دروستكرا، ئامانجی دروستكردنی ئەم بانە بریتی بوو لە هاوردەكردن‌و هەناردەكردنی كاڵاو خزمەتگوزاری، ئەمە وەكو وەكو ئاسایكردنەوەی دۆخی وڵات دوای كۆتایهاتنی كاركردن بە پرۆگرامی نەوت‌و بەرامبەر بە خۆراكی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان.  لە تشرینی یەكەممی 2003دا، بانكی بازرگانی عێراق بەسەرمایەی (100 ملیۆن) دۆلار دەستی بەكاركردن كرد‌و ئێستا خاوەنی 25 لقە لە پارێزگاكاندا، لە ساڵی 2008دا سەرمایەی بانكەكە بۆ (ترلیۆنێك) دینار بەرزبوەتەوە.  ئەوانەی لە نزیكەوە حەمدیە جافیان ناسیوە دەڵێن" ژنێك بووە كە كارەكەی خۆشویستووە‌و دوای دەوامی فەرمیش لە بانك ماوەتەوە‌و كاریكردووە، بەڵام لەڕووی ئیدارییەوە هەندێك لاواز بووە، كاتێك زانیویەتی بە وەكالەت لە پۆستی بەڕێوەبەری بانكی بازرگانی دانراوە، هەڵمەتێكی دەستپێكردووە بۆ گەڕاندنەوەی قەرزەكانی بانكەكە‌و بۆ ئەم مەبەستەش سەردانی پارێزگاكانی كردووە، ئیتر لێرەوە دەرگای گەندەڵی لەسەر كراوەتەوە‌و خەڵكانی تری ناسیوە‌و سیان لەو كەسایەتییانەی كە دەوترێت لەو سەردەمەدا كۆنترۆڵی خاتوو حەمدیەیان كردووە بریتی بوون لە هەریەكە لە (ئەنوەر عەبدوللەتیف مەعموری)‌و (كەریم شەمەری) پسپۆڕ لە بواری گرێبەستەكانی وەزارەتی بازرگانی‌و ئاودیوكردنی نەوت‌و ماددە خۆراكییەكان‌و (سەرتیپ ئاغا)، وەكو باسدەكرێت، ئەم سێ كەسە كاریان كردووە‌و قەرز زۆریان لە بانكی بازرگانی عێراق‌و حەمدیە خان وەرگرتووە. سەرباری ئەمانە، رۆژی 18ی تەموزی 2011دا، نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق، لە وەكالەتەوە بە فەرمی حەمدیە جافی كرد بە بەڕێوەبەری بانكی بازرگانی عێراق، حەمدیە خان چووە شوێنەكەی (حسێن ئازەری) بەڕێوەبەری پێشووی بانكەكە كە دەوترێت كەسێكی نزیك بووە لە كۆچكردوو ئەحمەد چەلەبی سەرۆكی كۆنگرەی نیشتمانی عێراق، ئازەری بەهۆی ئەو تۆمەتانەی لەسەری بوو، لەلایەن مالیكییەوە لە پۆستەكەی دورخرایەوە، لە دەستەی نەزاهە دۆسیەی گەندەڵی لەسەر ئازەری كرایەوە‌و هەڵات بۆ دەرەوەی وڵات.  ساڵی 2014 حەمدیە جاف تۆمەتبار كرا بەوەی بڕی (30 ملیۆن) دۆلار قەرزی بە كۆمپانیایەك داوە بەبێ ئەوەی هیچ گرەنتییەك وەربگرێت.  ساڵی 2015 بەڵگەنامەیەك دادگا بڵاوكرایەوە، كە تێیدا حەمدیە جاف تۆمەتبار كراوە بەوەی ئاسانكاری نایاسایی بۆ (شوان)ی كوڕی كردووە بۆ ئەوەی گرێبەستێكی بازرگانیی بەبەهای نزیكەی (28 ملیۆن) دۆلار وەربگرێت. خاتوو حەمدیە كوڕەكەی كردووە بە هاوبەش لەگەڵ كۆمپانیای (عەتارد) بۆ بازرگانی گشتیی لە گرێبەستی هاوردەكردنی شەكردا بۆ وەزارەتی بازرگانیی، ئەم كارەی لەبەرامبەر پێدانی قەرزی بانكیدا كردووە بەو كۆمپانیایە. ساڵی 2016 حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق خاتوو حەمدیەی لە پۆستی بەڕێوەبەری گشتی بانكی بازرگانی لادا‌و (فەیسەڵ وسام)ی لە شوێنەكەی دانا، فەیسەڵیش لە تۆمەتی گەندەڵی بێبەری نەبوو.