درەو:
راپۆرتی: دەستەی ئاماری هەرێم 
پاڵپشت بە ڕووپێوییەکانی دەستەی ئاماری هەرێم کە بە هاوکاری ڕێخکراوە نێودەوڵەتییەکان لەسەر ئاستی هەرێم و پارێزگاکان ئەنجامی داوە؛ 
# لە کۆی (2 هه‌زار 16) دامەزراوه‌ی زۆر بچوک، بچوک و مامناوەند، تەنها (811)یان به‌ ڕێژه‌ی (40.2%) بە فەرمی تۆماركراوون و (هه‌زار و 205) یان به‌ ڕێژه‌ی (59.7%) لە هیچ شوێنێكی فەرمی تۆمار نەكراوون.
# (هه‌زار و 985) دامەزراوەیان هەژماری بانکییان نییە به‌ڕێژه‌ی (98.5%) و تەنیا (1.5%)ی دامەزراوەکان هەژماری بانکییان هەیە، كە ژماره‌یان (31) دامەزراوه‌یە.
# (3 هه‌زار و 812) كرێكار لە دامەزراوە پیشەسازییەكاندا كار دەكەن، (499) که‌سیان به‌ ڕێژه‌ی (13%) لە ڕەگەزی مێینه‌ن. ژمارەی خاوەنكاری ژن (269) که‌سن به‌ ڕێژه‌ی (13.3%).
# بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمه‌ڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان دەركەوتووە كە ژمارەیەكی بەرچاوی كچان پێش تەمەنی (15 و 18) ساڵیدا هاوسەرگیرییان كردوە. لەسەر ئاستی پارێزگاكانیش پارێزگای سلێمانی بەرزترین ڕێژەی تۆمار كردووە لە ڕووی هاوسەرگیری پێش تەمەنی (15 و 18) ساڵیدا.
# لە بواری تەندروستی منداڵبوونیشدا، نەشتەرگەری قیسەری رێژەیەكی بەرزی تۆماركردووە (50.8%) لە ساڵی 2021 بە بەراورد بە ساڵی 2011 (26.4%) بووە، كە ئەمەش كاریگەری نەرێنی هەیە لەسەر تەندروستی ئافرەتان.

به‌شی یه‌که‌م؛ ئاماری دامەزراوە پیشەسازییەكان و ئابوورییەكان
ئەم ئامارە پشت بە ستراوە بە؛
ڕووپێوی دامەزراوەكانی زۆر بچووك، بچووك و مامناوەند (MSME) لە هەرێمی كوردستانی- عێراق 2022 لە لایەن دەستەی ئاماری هەرێم بەهاوكاری (UNDP) ئەنجامدراوە. هاوکات ڕووپێوی دامەزراوە پیشەسازییەكانی گەورە و ڕووپێوی دامەزراوە پیشەسازییەكانی مامناوەند بۆ ساڵی 2020 لە لایەن دەستەی ئاماری هەرێم جێبەجێكراون. 
پێویستە ڕوون بكرێتەوە كە ڕووپێوی دامەزراوەكانی زۆر بچووك، بچووك و مامناوەند بە نموونە وەرگیراوەو ڕووپێوەكانی دامەزراوە پیشەسازییەكانی گەورەو مامناوەند ڕووپێوی گشتگیرن.
یه‌که‌م؛ ئەنجامەكانی ڕووپێوی دامەزراوەكانی زۆر بچووك، بچووك و مامناوەند (MSME)
1.    ژمارەی دامەزراوەكان: بەپێی ئەنجامەكانی ڕووپێوی (MSME) ژمارەی گشت دامەزراوەكان لە نموونەكەدا (2 هه‌زار 16) دامەزراوه‌یە (هه‌زار و 875) زۆر بچووك، (127) بچووك، (14) مامناوەند. له‌کۆی ئه‌و دامه‌زراوانه‌ (811)یان به‌ ڕێژه‌ی (40.2%) دامەزراوە بە فەرمی تۆماركراوون و (هه‌زار و 205) دامەزراوە به‌ ڕێژه‌ی (59.7%) لە هیچ شوێنێكی فەرمی تۆمار نەكراوون، كە زۆربه‌یان دامەزراوە پیشەسازییەكانی زۆر بچووكن هەروەك لە خشتەی خوارەوە پێشاندراوە. (بڕوانه‌ خشته‌ی ژماره‌ (1)).

خشته‌ی ژماره‌ (1)

2.    ژمارەی كرێكاران (كرێكار و خاوەنكار): بەپێی قەبارەی نموونەكە، (3 هه‌زار و 812) كرێكار لە دامەزراوە پیشەسازییەكاندا كار دەكەن.
زۆر بچووك (2 هه‌زار و 976)، بچووك (656) و مامناوەند (14) كرێكار، كە (3 هه‌زار و 313) به‌ ڕێژه‌ی (86.9%) له‌ ڕەگەزی نێرن و (499) که‌سیان به‌ ڕێژه‌ی (13%) لە ڕەگەزی مێینه‌ن. (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (1)).

چارتی ژماره‌ (1)

3.    ژمارەی خاوەنكارەكان: ڕووپێوەكەی ئێستای هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی 2020 دەریدەخات کە هێشتا ژنان کەمینەن لە خاوەندارێتی دامەزراوەكانی زۆر بچووك و بچووك و مامناوەند. لە كۆی گشتی (2 هه‌زار و 16) خاوەنكار، ژمارەی خاوەنكاری ژن (269) که‌سن به‌ ڕێژه‌ی (13.3%)، بە بەراوورد بە (هه‌زار و 747) خاوەنكاری پیاو به‌ڕێژه‌ی (86.6%). لە كۆی گشتی (269) خاوەنكاری ژن، (262) لە دامەزراوەی زۆر بچووك، (6) كەس لە دامەزراوەی بچووك و (1) كەس و دامەزراوەی مامناوەند خاوەنكارن. جێگه‌ی ئاماژه‌یه‌ كە زۆربەی ئەو دامەزراوانەی كە ژنان خاوەندارن لە هیچ شوێنێكی فەرمی تۆمار نەكراوون. تۆمارکراو (37) بە ڕێژەی (1.8%، تۆمارنەکراو (232) بە ڕێژەی (11.5%))، له‌سه‌ر ئاستی پارێزگاکان (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (2)).

چارتی ژماره‌ (2)

4.    بەكارهێنانی خزمەتگوزاری بانكی: بە پێی ئەنجامەكانی ڕووپێویMSME ، دەرکەوتووە کە زۆرینەی دامەزراوەکان (هه‌زار و 985)یان هەژماری بانکییان نییە به‌ڕێژه‌ی (98.5%) و تەنیا (1.5%)ی دامەزراوەکان هەژماری بانکییان هەیە، كە ژماره‌یان (31) دامەزراوه‌یە. لە ڕووی هەبوونی ژمارەی بانكی، جیاوازییەكی بەرچاو لە نێوان دامەزراوەكانی زۆر بچوك و بچووك و مامناوەند هه‌یە، چونکە ئەم ڕێژەیە لە (1.3%) بۆ دامەزراوەی زۆر بچووك بۆ (3.2%) بۆ دامەزراوەی بچووک و (14.3%) بۆ دامەزراوەی مامناوەند زیاد دەکات. سه‌باره‌ت به‌ هەبوونی هەژماری بانكی بەپێی دامەزراوە لە ڕووپێوی MSME (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (3)).

چارتی ژماره‌ (3)

دووه‌م؛ ئەنجامی ڕووپێوی پیشەسازی گەورە:
دامەزراوەکانی پیشەسازی گەورە: بریتییە لەو دامەزراوە پیشەسازییانەی کە ژمارەی کرێکارەکانی (30) کرێکار و زیاترە.
1.    ژمارەی دامەزراوەكان: بەپێی ئەنجامەکانی ڕووپێوی پیشەسازی دامەزراوەی گەورە دەردەكەوێت كە ژمارەی دامەزراوەکانی پیشەسازی گەورە لە ساڵی 2020 کار دەکەن (128) دامەزراوەن بەبەراورد بە ژمارەی ئەو دامەزراوانەی کە لە ساڵی 2018 کاریان دەکرد کە ژمارەیان (132) دامەزراوە بووە، واتە ژمارەی دامەزراوەی گەورە بەبەراورد بە ساڵی 2018 بە ڕێژەی (3.03%) کەمی کردووە.
لە سەر ئاستی پارێزگاکانیش ژمارەی دامەزراوەکان لە پارێزگای هەولێر لە (59) دامەزراوە لە ساڵی 2018 دابەزیوە بۆ (57) دامەزراوە لە ساڵی 2020 کە زۆرترین رێژەی دامەزراوەكانی گەورە بە ڕێژەی (44%)ی لە خۆگرتووە. لە پارێزگای سلێمانی لە (56) دامەزراوە لە ساڵی 2018 دابەزیوە بۆ (52) دامەزراوە لە ساڵی 2020 بە پلەی دووەم دێت بە ڕێژەی (41%). به‌ڵام لە پارێزگای دهۆک لە (17) دامەزراوە لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ (19) دامەزراوە لە ساڵی 2020 کە رێژەکەی دەکاتە (15%). تاینبه‌ت به‌ ژمارەی دامەزراوەكانی پیشەسازی گەورە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵانی 2018 و 2020 (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (4))
چارتی ژماره‌ (4)

2.    ژمارەی کرێکارەکان: بەپێی ئەنجامەكانی ڕووپێوی پیشەسازی دامەزراوەی گەورە دەركەوتووە کۆی ژمارەی کرێكارانی بەكرێ كە لە چالاکیە پیشەسازیە جۆراوجۆرەکاندا كاردەكەن (12 هه‌زار و 713) كرێكارەو ئەوانەی بێ كرێ كاردەكەن ژماره‌یان (50) كرێكارە، وەک خاوەن كار یان یەكێك لە ئەندامانی خێزان. ژمارەی كرێكارانی بەكرێ لە ساڵی 2020 بە ڕێژەی (0.2%) دابەزیوە بەبەراورد بە ژمارەی كرێكاران لە ساڵی 2018 كە ژمارەیان (12 هه‌زار و 737) كرێكار بوون.
لە سەر ئاستی پارێزگاكانیش ژمارەی كرێكارانی بەكرێ لە پارێزگای هەولێر لە (4 هه‌زار و 975) كرێكاره‌وه‌ لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ )5 هه‌زار و 284) كرێكار لە ساڵی 2020. لە پارێزگای سلێمانی لە (6 هه‌زار و 832) كرێكاره‌وه‌ لە ساڵی 2018 دابەزیوە بۆ (6هه‌زار و 144) كرێكار لە ساڵی 2020دا. لە پارێزگای دهۆك لە (930) كرێكاره‌وه‌ لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ (هه‌زار و 285) كرێكار لە ساڵی 2020. له‌م باره‌یه‌وه‌ (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (5)).
چارتی ژماره‌ (5)

سێیه‌م؛ ئەنجامی ڕووپێوی پیشەسازی مامناوەند
دامەزراوەکانی پیشەسازی مامناوەند: بریتییە لەو دامەزراوە پیشەسازییانەی کە ژمارەی کرێکارەکانی لەنێوان (10 - 29) کرێکاردایە.
1.    ژمارەی دامەزراوەكان: بەپێی ئەنجامەكانی رووپێوی دامەزراوەی پیشەسازی مامناوەند دەركەوتووە كە ژمارەی دامەزراوەكان کە لە ساڵی 2020 کار دەکەن (396) دامەزراوەن بەبەراورد بە ژمارەی ئەو دامەزراوانەی کە لە ساڵی 2018 کاریان دەكرد كە ژماره‌یان (375) دامەزراوە بووە، واتە ژمارەی دامەزراوەی مامناوەند بەرێژەی (5.6%) لە هەرێمی كوردستان زیادیكردووە بەبەراورد بە ساڵی 2018. لەسەر ئاستی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان هەر چەندە کە پارێزگای سلێمانی لە (217) دامەزراوە لە ساڵی 2018 کەمی کردووە بۆ (214) دامەزراوە لە ساڵی 2020، به‌ڵام زۆرترین رێژەی دامەزراوەی مامناوەند دەكەوێتە ئەم پارێزگایە بەرێژەی (54%) و هەروەها ژمارەی دامەزراوەكان لە پارێزگای هەولێر لە (75) دامەزراوەوه‌ لە ساڵی 2018 بەرزبووتەوە بۆ (97) دامەزراوە لە ساڵی 2020 کە بە پلەی دووەم دێت بە رێژەی (25%) دامەزراوەکان. لە پارێزگای دهۆك لە (83) دامەزراوەوه‌ لە ساڵی 2018 بەرزبووتەوە بۆ (85) دامەزراوە لەساڵی 2020 و رێژەی دامەزراوەکان دەگاتە (21%)ی دامەزراوەکان لە هەرێمدا. له‌م باره‌یه‌وه‌ (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (6)).
چارتی ژماره‌ (6)

2.    ژمارەی کرێکارەکان: بەپێی ئەنجامەكانی رووپێوی پیشەسازی دامەزراوەی مامناوەند کۆی ژمارەی کرێكارانی بە كرێ كە لە چالاکیە پیشەسازیە جۆراوجۆرەکاندا كاردەكەن (5 هه‌زار و 441) كرێكاره‌و ئەوانەی بێ كرێ كاردەكەن ژماره‌یان (188) كرێكارە وەک خاوەن كار یان یەكێك لە ئەندامانی خێزان. ژمارەی كرێكارانی بە كرێ لە ساڵی 2020 بە ڕێژەی (0.7%) بەرز بۆتەوە بە بەراورد بە ژمارەی كرێكاران لە ساڵی 2018 كە ژمارەیان(5 هه‌زار و 401) كرێكار بوون.
 لەسەر ئاستی پارێزگاكانیش ژمارەی كرێكاران لە پارێزگای هەولێر لە (هه‌زار و 298) كرێكار لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ (هه‌زار و 600) كرێكار لە ساڵی 2020. لە پارێزگای سلێمانی لە (2 هه‌زار و 976) كرێكار لە ساڵی 2018 دابەزیوە بۆ (2 هه‌زار و 661) كرێكار لە ساڵی 2020. لە پارێزگای دهۆك لە (هه‌زار و 127)  كرێكار لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ (هه‌زار و 180) كرێكار لە ساڵی 2020. (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (7)).
چارتی ژماره‌ (7)

به‌شی دووه‌م؛ ئاماری پەروەردەو تەندروستی و كۆمەڵایەتی
ئەم ئامارانە پشت بەستراوە بە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمه‌ڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان (IWISH). گەڕی یەكەمی ئەم ڕووپێوە لەساڵی 2011 و گەڕی دووەم لە ساڵی 2021 لە هەرێمی كوردستان و عێراق بە گشتی ئەنجامدراوه‌ له‌لایەن دەستەی ئاماری هەرێمی كور دستان بە هاوبەشی لەگەڵ دەزگای ناوەندی ئاماری عێراق و به‌هەماهەنگی لەگەڵ سندوقی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ دانیشتوان (UNFPA). قەبارەی نموونەی هەڵبژێردراو لەم ڕووپێوە لەسەر ئاستی هەرێم لە (هه‌زار و 596) خێزان پێكهاتووه‌و  بۆ هەر پارێزگایەك (532) خێزان بووه‌، لە هەردوو ژینگەی شارنشین و گوندنشین. 
ژمارەی ئەو خێزانانەی كە چاوپێكەوتنیان لەگەڵ ئەنجامدراوه‌ (هه‌زار و 576) خێزان و ژمارەی ئەو ئافرەتانەی كە چاوپێكەوتنیان لەگەڵ كراوه‌ (2 هه‌زار و 162) ئافرەت بووە. 
یه‌که‌م؛ بەرزترین بڕوانامەی بەدەستهاتوو بۆ ئەندامانی خێزان 
تایبه‌ت به‌ بەرزترین بڕوانامەی بەدەستهاتوو بۆ ئەندامانی خێزان كه پێشتر په‌یوه‌ندیان كردووه به خوێندن به‌پێی ڕه‌گه‌ز (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (8))
چارتی ژماره‌ (8)

دووه‌م؛ تەمەنی ئافرەت لە یەكەم هاوسەرگیری 
بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمه‌ڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان (2IWISH - 2021) بە شێوەیەكی گشتی لە هەرێمی كوردستان و لەسەر ئاستی پارێزگاكان لە ساڵی 2021 تێكڕای تەمەن لە یەكەم هاوسەرگیری لە هەمان ئاستدان كە لە تەمەنی (21) ساڵیدایەو لە هەمان كاتدا بە بەراورد لەگەڵ ساڵی (2011) دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە. لە ساڵی 2011 بە شێوەیەكی گشتی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و پارێزگاكان جیاوازیەكی ئەوتۆ بەدی ناكرێت، لەم ڕووەوە بەشێوەیەك لەسەر ئاستی هەرێم تێكڕای تەمەن بۆ یەكەم هاوسەرگیری لە تەمەنی (26) ساڵیدایە.
دواتر پارێزگاكانی دهۆك و هەولێر، لە تەمەنی (25) ساڵی و تەمەنی (24) ساڵی یەك لەدوای یەک، وه‌ک له‌ (چارتی ژماره‌ (9)) ئاماژه‌ی پێدراوه‌.

چارتی ژماره‌ (9)

سێیه‌م؛ هاوسە رگیری پێش تە مەنی (18 و 15) ساڵی
بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمه‌ڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان (2IWISH - 2021) دەركەوتووە كە ژمارەیەكی بەرچاوی كچان پێش تەمەنی (15 و 18) ساڵیدا هاوسەرگیرییان كردوە. لە هەرێمی كوردستان. لە ساڵی 2021 ڕێژەی (23%) ئەو ئافرەتانەی كە لە تەمەنی (15- 49) ساڵیدان پێش تەمەنی (18) ساڵی هاوسەرگیرییان كردووە، هەروەها (10%)ی ئەو ئافرەتانەی لە تەمەنی (15- 49) ساڵیدان پێش تەمەنی (15) ساڵی هاوسەرگیرییان كردووە. 
لەسەر ئاستی پارێزگاكانی هەرێم، پارێزگای سلێمانی بەرزترین ڕێژەی تۆمار كردووە لە ڕووی هاوسەرگیری پێش تەمەنی (15 و 18) ساڵیدا كە رێژەكەی (23%) و (10.3%) بۆ پێش تەمەنی (18) و پێش تەمەنی (15) ساڵی یەك لە دوای یەك. له‌م باره‌یه‌وه‌ (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (10)).

چارتی ژماره‌ (10)

چواره‌م تەندروستی
1.    منداڵبوون بە (سروشتی، قەیسەری(
رێژەی ئافرە تان كە بە نە شتەرگەری )قە یسەری) منداڵیان بووە: ئەم نیشاندەرە لە رووی تەندروستییەوە نیشاندەرێكی گرنگە. بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمەڵایەتی و تەندروستی ئافرە تان  (2IWISH - 2021) لە هەرێمی كوردستان، نەشتەرگەری قیسەری رێژەیەكی بەرزی تۆماركردووە (50.8%) لە ساڵی 2021 بە بەراورد بە ساڵی 2011 (26.4%) كە ئەمەش كاریگەری نەرێنی هەیە لەسەر تەندروستی ئافرەتان.
2.    رێژەی ئافرەتان كە بە سروشتی منداڵیان بووە 
بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمەڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان (2IWISH - 2021)، لە هەرێمی كوردستان، منداڵبونی سروشتی رێژەیەكی نزمی تۆماركردووە (49.2%) بە بەراورد بە هەمان ماوە لە ساڵی 2011 (67.6) هەروەك لە چارتی ژمارە (11) پێشاندراوە.

چارتی ژمارە (11)

ڕۆژى-جيهانى-ئامار2 (1).pdf