لە هەرێم زیاتر لە (50 هەزار) بیری ئاو هەیەو (52%) بە نایاسایی لێدراون

Draw Media

2022-12-06 15:24:39



شیكاری: درەو

# شەپۆلی بارانی چەند رۆژی رابردوو، کاریگەری بەرچاوی لەسەر زیادبوونی سەرچاوەکانی ئاوی هەرێمی کوردستان، هەبووە، بەڵام لە ئاوی ژێر زەویدا هیچ زیادبوونێک تۆمار نەکراوە.
# لە هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی (50 هەزار و 257) بیرەوە ئاو لە ژێر زەوی دەردەهێنرێت، لەم بڕە تەنها (24 هەزار و 257) یان بە یاسایی هەڵکەندراون.
# بیرە یاساییەکان (51%)ی بۆ خواردنه‌وه‌و (45%)ی بۆ کشتوکاڵ و (4%)ی بۆ پیشەسازی بەکاردەهێنرێت.
# بیرە یاساییەکان (38%)ی لە هەولێر، (34%) لە سلێمانی، (20%)ی لە دهۆک و (7%) لە ئیدارەی گەرمیان لێدراون.
# ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە ماوەی (20) ساڵدا (500) مەتر دابەزیوە.


قەبارەی ئاوی ژێر زەوی لە هەرێمی کوردستان
بەشێوەیەکی گشتی دوو جۆر ئاوی ژێر زەوی هەن، یەکێکیان ئەوانەن کە نزیکن لەسەر زەوی کە راستەوخۆ کاریگەرن بە بڕی دابارین، واتە دابارینی کەم و زۆر کاریگەریی خێرا دەکاتە سەر بڕەکانیان، بەڵام ئەوانەی کە لە قوڵاییدان کەمتر کاریگەر دەبن بە بڕی دابارینی ساڵانە، لەم بارەیەوە شارەزایان بەم جۆرە ئەوە روون دەکەنەوە؛ "ئەگەر کۆی رووبەری کوردستان بە (40 هەزار) کیلۆمەتر هەژمار بکەین، هەروەها تێکڕای بارانی ساڵانەش (500) ملیمەتر بێت، ئەوا ساڵانە نزیکەی (20) ملیار مەتر سێجا ئاو دەکات، لەو بڕەش (30 - 35٪)ی دادەچۆڕێتە خوارەوەو کۆگا ئاوییەکان پاراو دەکات". 
بەڵام ئەگەر ئەو بڕی بارانە کەمبکات بۆ نموونە ببێتە (400) ملیمەتر باران، ئەوا بڕی ئاو (4) ملیار مەتر سێجا کەمدەکات، ئەمەش هۆکارە بۆ ئەوەکەی کەمتر ئاو بگاتە ژێر زەوی و کۆگاکانی ئاوی ژێر زەوی پاراو بکات.
ئەم داچۆڕینەش بەپێی شوێن جیاوازە، ناوچەی شاخاوی (30 - 35٪) دادەچۆڕێتە خوارەوە، بەڵام ناوچەکانی نیشتەجێ و ناوچە پیشەسازییەکان (5 - 10٪) دادەچۆڕێتە خوارەوە.
لە هەرێمی کوردستان لەو شوێنانەی کە چالاکیی پیشەسازییان تێدایە، یان ئەو شوێنانەی کە ئاستی ئاوی ژێر زەوی نزیکە، یان نزیکی پرۆژەی کشتوکاڵین، یان بەهۆی تێکچوونی ئاوەڕۆی ماڵانەوە، ئاوی ژێرزەوی پیسبووە، بە تایبەت ئەو شوێنانەی کە پاڵاوگه‌و چالاکیی نەوتیی تێدان.

پرۆژەکانى ئاودێریى وەزارەتى کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ئاو
بەپێی ڕاگەیەندراوێکی فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان، وەزارەتى کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ئاو، لەڕێگەى بەڕێوەبەرایەتیی گشتى سەرچاوەکانى ئاوى هەرێمى کوردستان، دەستى کردووە بە جێبەجێکردن و تێستکردنى چەندین پڕۆژەى گرنگ کە کاریگەرییان لەسەر زیادکردنى ئاوى سەرزەوی و ئاوى ژێر زەوی و گلدانەوەى ئاو هەیە.
بەپێی داتاکانى وەزارەتى کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ئاو کە تا (4) مانگ بەر لە ئێستان، له‌ كه‌رتی سه‌رچاوه‌كانی ئاو، چه‌ندین پرۆژەی جۆراوجۆر ئه‌نجام دراون، كه‌ به‌شێكیان كاره‌كانیان ته‌واو بووه‌و به‌شێكیشیان كاره‌كانیان ته‌واو نه‌بووه. واتە بە‌كۆی گشتی (٧٦) پرۆژە بە گوژمەى (٥١٤ ملیارو ٨٩٣ ملیۆن) دیناره هەبووە کە بەم شێوەیە دابەش کراوە:
-    پڕۆژەی ئاودێری تەواوکراو: (٤) پرۆژە‌، به‌ گوژمه‌ی (٢ ملیار و ٨٩٣ ملیۆن) دینار.
-    پڕۆژەی تەواونەکراو کە (١-٩٩%)یان تەواوکراوە: (٢٤) پڕۆژە‌، به‌ گوژمه‌ی (٧١ ملیار) دینار.
-    پۆند (حەوز)ی تەواوکراو: (٥) پۆند، به‌ گوژمه‌ی ملیارێک دینار.
-    پۆندی تەواونەکراو کە (٢٠-٧١%) یان تەواوکراوە: (١٣) پڕۆژە.
-    نەخشەسازی پۆند: (٣٠) پڕۆژە‌ به‌ گوژمه‌ی (٤٤٠ ملیار) دینار.

هەرێمى کوردستان خاوەن (١٥٥) پۆند (حەوز)ى ئاوە
دکتۆر کاروان سەباح هەورامى، بەڕێوەبەرى گشتیى سەرچاوەکانى ئاوى هەرێمى کوردستان، لەسەر پۆندەکان بە ماڵپەڕی حکومەتی هەرێمی کوردستانی ڕاگەیاندووە: ''لە ساڵى ١٩٩١ـەوە تا ٦ مانگى ڕابردوو، (١١٨) پۆند لە سەرتاسەرى هەرێمى کوردستان هەبووە، بەڵام لەم شەش مانگى ڕابردوو، سەرۆکایەتى ئەنجومەنى وەزیران ڕەزامەندى لەسەر دروستکردنی (٣٧) پۆند لە سەرتاسەرى هەرێمى کوردستان بە دوو قۆناغ داوە، کە نزیکەى (٢٦ ملیار) دیناریان تێ دەچێت کە بریتین لە:
قۆناغى یەکەم: دروستکردنى (٢٣) پۆند کە (١٣ ملیار) دیناریان تێچووەو بەم شێوەیە دابەش بوون بەسەر پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان:
-    پارێزگاى هه‌ولێر: (٨) پۆند.
-    پارێزگاى سلێمانی: (٣) پۆند.
-    پارێزگاى دهۆك: (٩) پۆند.
-    ئیدارەى سەربەخۆ گه‌رمیان: (٣) پۆند.
قۆناغی دووەم: دروستکردنى (١٤) پۆند بۆ پارێزگاى هەولێر، کە (١٢.٦ ملیار) دیناریان تێ دەچێت و زۆربەیان لە دەوروبەرى شارى هەولێر دروست دەکرێن، بۆ کەمکردنەوەى کاریگەرییەکانى لافاو کە لەو دوو ساڵەى ڕابردوو کاریگەریی خراپیان لەسەر خەڵک و دانیشتوانى پایتەخت هەبوو و ئەمانە تواناى گلدانەوەى (٤ بۆ ٥ ملیۆن) مەتر سێ جا ئاویان هەیە.

ئامارەکانی بیری ئاوی (فەرمی) لە هەرێمی کوردستان
بەپێی داتاکانی وەزارەتى کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ئاو، لەسەر ئامارى بیرەکانى سەرانسەرى هەرێمى کوردستان، تا كۆتایی ساڵی ٢٠٢١ ئاماری بیره‌ هه‌ڵكه‌ندراوه‌كان بریتی بووه‌ له‌ (٢٤ هه‌زار و ٣٥٧) بیری جیاواز له‌ سێكته‌ره‌كانی ئاوی پاكی خواردنه‌وه‌، كشتوكاڵ، پیشه‌سازی، بە جۆرێک؛ 
بیرەکانى تایبەت بە ئاوى خواردنەوە کە (١٢ هەزار و ٤٢١) بیرن، بەم شێوەیە دابەش بوون بەسەر پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆکان: 
-    پارێزگاى هه‌ولێر: (٤ هەزار و٣٢٠) بیر.
-    پارێزگاى سلێمانی: (٦ هەزار و ١١٧) بیر.
-    پارێزگاى دهۆك: (هەزار و ٤٧٧) بیر.
-    ئیدارەى سەربەخۆی گه‌رمیان: (٥٠٧) بیر.
بیرەکانى تایبەت بە ئاوى کشتوکاڵى کە (١٠هەزار و ٩٨٦) بیرن، بەم شێوەیە دابەش بوون بەسەر پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکان:
-    پارێزگاى هه‌ولێر: (٤ هەزار و ٨٣١) بیر.
-    پارێزگاى دهۆك: (٢ هەزار و ١٧) بیر.
-    پارێزگاى سلێمانی: (٣ هەزار و ٢٨) بیر.
-    ئیدارەى سەربەخۆی گه‌رمیان: ( هەزار و ١١٠) بیر.
بیرەکانى تایبەت بە ئاوى پیشەسازی کە (٩٥٠) بیرن، بەم شێوەیە دابەش بوون بەسەر پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکان:
-    پارێزگاى هه‌ولێر: (١٦٤) بیر.
-    پارێزگاى دهۆك: (١١٩) بیر.
-    پارێزگاى سلێمانی: (٤٨٨) بیر.
-    ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان: (١٧٩)
ئامارى بیرە فەرمییەکانى سەرانسەرى هەرێمى کوردستان

لێدانی بیری ئاوی (نایاسایی) لە هەرێمی کوردستان
ئەگەر چی ئامارێکی فەرمی لەبارەی بیرە نایاساییەکانەوە بەردەست نیە، چونکە ئەو بیرانە تۆمار نەکراون، بەڵام ئامارە نافەرمییەکان ئاماژە بەوە دەدەن کە لە هەرێمی کوردستان زیاتر لە (50) هەزار بیر لێدراون، کە (24.35) هەزاریان مۆڵەتیان هەن ، ئەوانی دیکە کە (25.9) هەزارن بە نایاسایی لێدراون، بەم پێیەش (52%) بیرەکان نایاسایین و (48%)ی بیری ڕێوشوێنی یاساییان هەیە.
وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا لەو بیرانەی کە یاسایین؛ (12 هەزار و 421) بۆ خواردنەوە، (10 هەزار و 986)  بۆ کشتوکاڵ و هەروەها (950) بیریشیان بەمەبەستی پیشەسازیی لێدراون.
سەبارەت بە كاریگەریی بێبارانی و هەڵكەندنی بێشووماری بیری نایاسایی لە ساڵانی ڕابردوودا (عەباس عەلی – بەڕێوەبەری ئاوی ژێر زەوی سلێمانی) پێی وایە؛ باران سەرچاوەی یەكەمی پاراوبوونەوەی ئاوی ژێر زەوییە، جگە لە فاكتەرەكانی دیكەی سەر زەوی، كە باران نەبوو كێشەی پاراوبوونەوەی ئاو دروستدەبێت. هەڵكەندی بیر ئەگەر بەپێی ڕێنماییەكانی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو بێت شێوازێكی زانستی وەردەگرێت، كە دووریی بیرەكان و قوڵایی و شوێنەكەی بەپێی حەوزە ئاوییەكان و بەپێی پێداویستیی خەڵك دیاریدەكات، كاریگەرییان نابێت لەسەر دابەزینی ئاستی ئاو.
ئەو بەڕێوەبەرە ئەوەی ئاشکرا کردووە "بیری نایاسایی لەبەرئەوەی نایاساییە، شوێنی پاراوبوونەوە ئەگرێتەوە، ڕێژەی دەرهێنانی چاودێری لەسەر نییە، باڵانس لەنێوان پاراوبوونەوە و دەرهێنانەوە تێكدەدات، ئەمیان كاریگەری لەسەر ئاستی ژێر زەوی دەبێت".
لەگەڵ ئەوەشدا ئاماژەی بەوەشداوە كە لە ساڵی 2016ەوە هەڵكەندنی ئەو جۆرە بیرانە بەڕێژەی (40 تا 45%) كەمیكردووە.
سەرەڕای بیری نایاسایی چەندین مەترسیی دیكە لەسەر ئاوی ژێر زەوی هەن، کە بریتین لە، گۆڕانكاریی ئاووهەوا، هەروەها پیسبوونی ئاوی ژێر زەوی یەكێكی دیكەیە لە مەترسییەكان بەهۆی هەندێك لە چالاكییە مرۆییەكان، بەتایبەت لەناو شارەكان و ئەوانەی زۆر نزیكن لە سەرچاوە ئاوییەكانەوە.

دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە هەرێمی کوردستان
لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵدا حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند "لە ماوەی (20) ساڵدا ئاستی ئاوی ژێر زەوی (500) مەتر دابەزیوە"، له‌ راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی فەرمانگەی میدیاو زانیاری هاتووه‌: لە 2022 نزیکەی (300) بیری ئاو وشکیان کردووە، کابینەی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێمی كورستانیش بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکان (138) بیر لێ دەدات، هاوکات ئاماژەی بەوەش داوە سەرچاوەکانی ئاو لە هەولێر دوو جۆره‌، ئاوی سەر زەوی 35% و ئاوی ژێر زەوی 65% ده‌بێت، هه‌روه‌ها ئاستی قوڵیی بیرەکانی ئاو تادێت زیاد دەبێت، ئاستی قوڵیی بیرلێدان بەپێی ساڵ گۆڕانكاری به‌سه‌ردا هاتووه‌، كه‌ به‌مشێوه‌یه‌ روونكراوه‌ته‌وه‌:
-    ساڵی 1996: قووڵی بیرلێدان 120 مەتر بووه‌
-    ساڵی 2003: قووڵی بیرلێدان 200 مەتر بووه‌
-    ساڵی 2010: قووڵی بیرلێدان 300 مەتر بووه‌
-    ساڵی 2021: قووڵی بیرلێدان 500 مەتر بووه‌
-    ساڵی 2022: قووڵی بیرلێدان 700 مەتر بووه‌

لە نوێترین ڕاگەیەندراودا (به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتیی سه‌رچاوه‌كانی ئاوی هه‌رێمی كوردستان) ده‌ڵێ "شەپۆلی بارانی چەند رۆژی رابردوو، کاریگەری بەرچاوی لەسەر زیادبوونی سەرچاوەکانی ئاوی هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی ئاوی سەر زەوی، هەبووە، بەڵام ئاوی ژێر زەوی هیچ زیادبوونێک تۆمار نەکراوە".
هه‌روه‌ها هاتووه‌: "بارانی باریو بەشێکی گەورەی پێداویستی ئاوی ئاودێری بەرووبوومە زستانییەکانی دابینکرد.... ئەو زیادبوونە کاتییە و ئەگەری گۆڕانكاری تێدا هەیە".
بڕی زیادبوونی ئاستی سه‌رزه‌وی لە دواین شەپۆی باران باریندا

سەرچاوەکان؛
1.    فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ماوەی 20 ساڵدا ئاستی ئاوی ژێر زەوی 500 مەتر دابەزیوە؛
https://fb.watch/hczZMCtR0O/
2.    فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان،هەرێمى کوردستان لە بوارى ئاو پێدەنێتە قۆناغێکى نوێ؛
https://gov.krd/dmi/activities/news-and-press-releases/2022/november/%D9%87%DB%95%D8%B1%DB%8E%D9%85%D9%89-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%84%DB%95-%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%89-%D8%A6%D8%A7%D9%88-%D9%BE%DB%8E%D8%AF%DB%95%D9%86%DB%8E%D8%AA%DB%95-%D9%82%DB%86%D9%86%D8%A7%D8%BA%DB%8E%DA%A9%D9%89-%D9%86%D9%88%DB%8E/?fbclid=IwAR0FKWHlSzjeXwxPGZ2prL5T8P3tOu9wCCUM0a8902M_ZyIhjIYll1KCnJQ
3.    ڕاگەیەندراوی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتیی سه‌رچاوه‌كانی ئاوی هه‌رێمی كوردستان. 
4.    سامانی ساڵانەی ئاوی ژێر زەوی لە هەرێمی کوردستان 4 ملیار مەتر سێجایە؛
https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2204202119
5.    بەڕێوەبەری ئاوی ژێر زەوی: ئاستی ئاو زۆر بەخێرایی لە دابەزیندایە؛
https://esta.krd/190715/


 

بابه‌تی په‌یوه‌ندیدار
مافی به‌رهه‌مه‌كان پارێزراوه‌ بۆ دره‌و
Developed by Smarthand