راپۆرت: درەو یەكێتی لەڕێگەی بایكۆتكردنەوە دەیەوێت حكومەت ئیفلیج بكات، حكومەت چۆن هەڵدەوەشێتەوە ؟ ژمارەكان نیشانی دەدەن تەنانەت ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕانیش لەگەڵ یەكێتیدا لە حكومەت بكشێتەوە هێشتا لەڕووی یاساییەوە حكومەت ناكەوێت. یەكێتی كارتی حكومەتی تاقیكردەوە، ئەگەر رێككەوتن نەكرێت دوای حكومەت هەوڵی پەكخستنی پەرلەمان دەدات، دۆخەكە گەیشتوەتە دواین ترۆپی خۆی، بەڵام هێشتا مەسرور بارزانی دەڵێ هێشتا تێنەگەیشتووم یەكێتی چی دەوێت؟! وردەكاری زیاتر لەبارەی دواین پەرەسەندنی پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتییەوە.  هەوڵی گفتوگۆیەكی نوێ رۆژی چوارشەممەی ئەم هەفتەیە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كۆبونەوەی ئاسایی خۆی دەكات، بڕیارە لەم كۆبونەوەیەدا تیمی یەكێتی بەشداری نەكات، بەڵام (درەو) زانیویەتی هەوڵێكی نوێ لە ئارادایە بۆ رێككەوتن لەنێوان هەردوولادا‌و ئەگەر سەركەوێت ئەگەری گەڕانەوەی یەكێتی هەیە بۆ ناو كۆبونەوەكانی حكومەت. دوای نزیكەی (دوو مانگ) بایكۆتكردنی كۆبونەوەكانی حكومەت، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێم‌و سەرۆكی تیمی یەكێتی هیچ دەستپێشخەرییەكی لەلایەن پارتییەوە پێنەگەیشتووە بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكان، بۆیە ئاستی بایكۆتی تیمی یەكێتی لە هەڵوێستێكی (تایبەتی) خۆیەوە بەرزكردەوە بۆ (هەموو) وەزیرەكان‌و لە یەكەم هەنگاویشدا وایكرد وەزیرەكانی یەكێتی لەگەڵ وەفدی حكومەت نەچن بۆ بەغداد (لە دوێنێوە وەفدی حكومەتی هەرێم چوەتە بەغداد بۆ دانوستان لەبارەی پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق). سەرچاوەیەك لە تیمی پارتی لەناو حكومەت بە (درەو)ی راگەیاند" تائێستا تیمی یەكێتی هیچ نوسراوێكیان ئاڕاستەی سەرۆكی حكومەت نەكردووەو بە فەرمی كێشەكانیان نەخستووەتە بەردەم ئەنجومەنی وەزیران". سەرچاوەكە وتی" ئەگەر یەكێتی بیەوێت حكومەت پەكبخات، هەرگیز ناتوانێت، چونكە تەنانەت هەموو وەزیرەكانیشی دەستلەكاربكێشنەوە حكومەت هەڵناوەشێتەوەو بریكارەكانیان شوێنیان دەگرنەوە". بەپێی قسەی سەرچاوەكەی پارتی "یەكێتی لەڕێگەی باڵیۆزی وڵاتانەوە پەیام بۆ پارتی دەنێرێت‌و چاوەڕێی ئەوە دەكەن مەسرور بارزانی پەیوەندی بە قوباد تاڵەبانییەوە بكات‌و بانگهێشتی بكاتەوە بۆ ناو كۆبونەوەكانی حكومەت"، بەڵام وەكو ئەو دەڵێ "مەسرور بارزانی ئامادە نییە تەلەفۆن بكات، چونكە پێیوایە كێشەكە لە ئەوەوە سەرچاوەی نەگرتووەو لەدوای روداوی تیرۆركردنی هاوكار جافەوە یەكێتی هەڵوێستی وەرگرتووە". لەبەرامبەردا، سەرچاوەیەك لە تیمی یەكێتی بە (درەو)ی راگەیاند" ئەم شێوازە ئیدارەدانەی حكومەتمان قبوڵ نییە‌و تا نیگەرانییەكانمان نەڕەوێتەوە ناگەڕێنەوە بۆ كۆبونەوەكانی حكومەت". ئەو بەرپرسەی یەكێتی باسی لەوەكرد، دۆخەكە گەیشتوەتە ئاستێك پێشبینی ناكەن جارێكی تر قوباد تاڵەبانی بگەڕێتەوە‌و لەگەڵ مەسرور بارزانیدا كار بكات.  قوباد تاڵەبانی سەرۆكی تیمی یەكێتی فەرمانی بە وەزیرو بەرپرسانی یەكێتی كردووە، نەك نابێت بەشداری لە كۆبونەوەكانی حكومەتدا بكەن، بەڵكو نابێت لەمەودوا بەشداری هیچ (مەراسیمێكی حكومی)ش بكەن، ئەمە كاردانەوەیە بەرامبەر بە دوو بڕیار چەند رۆژی رابردوو ئەنجومەنی وەزیران دەریكردوو ئەمانەن:  • بڕیاری یەكەم: خانەنشینكردنی (سەركەوت حەسەن) ناسراو بە "سەركەوتی كوبە" كە یەكێتی كاندیدی كردبوو بۆ پۆستی بریكاری وەزیری ناوخۆ لە شوێنەكەی (چەتۆ ساڵح)، سەركەوت حەسەن پێشتر لەسەر پشكی گۆڕان بریكاری وەزیری ناوخۆ بوو، كاتێك یەكێتی كاندیدی كردەوە بۆ ئەو پۆستە، رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ یەكسەر فەرمانی خانەنشیكردنی بۆ دەركرد، یەكێتی دەیەوێت بریكاری وەزیری ناوخۆ بگۆڕێت، دەركردنی ئەم بڕیارە لەم كاتەدا وا لێكدەداتەوە پارتی رێگری بۆ دروست دەكات، یەكێتی بڕیارەكە بە "سیاسی"‌و پارتیش بڕیارەكە بە "یاسایی" ناودەبات.  • بڕیاری دووەم: پێدانی دەسەڵاتەكانی (شۆڕش ئیسماعیل) وەزیری پێشمەرگە لە پشكی یەكێتی بە (سەربەست لەزگین) بریكاری وەزیری پێشمەرگە لە پشكی پارتی، یەكێتی دەیەوێت وەزیری پێشمەرگە بگۆڕێت، دەركردنی ئەم بڕیارە لەم كاتەدا وا لێكدەداتەوە پارتی رێگری بۆ گۆڕینی وەزیرێكی یەكێتی دروست دەكات.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بەرلەوەی پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتی بەتەواوەتی تێكبچێت‌و یەكێتی بەتەواوەتی كۆبونەوەكانی حكومەت بایكۆت بكات، هەوڵێك لە ئارادا بووە بۆ گەیشتن بە رێككەوتن لەنێوان هەردوولا‌و تەنانەت لەسەر شێوازی گۆڕینی وەزیرەكانیش لە رێككەوتنی كۆتایی نزیكبونەتەوە (هاوشێوەی یەكێتی، پارتیش دەیەوێت وەزیرێكی خۆی بگۆڕێت كە پشتیوان سادقی وەزیری ئەوقافە، پشتیوان لەدوای كۆنگرەی 14وە بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی هەڵبژێردرا، بەپێی بڕیاری ناوخۆیی پارتی ئەوانەی دەبن بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی دەبێت دەستبەرداری پۆستە حكومییەكانیان بن لەناو هەرێمی كوردستان).  ئەگەر ئەمجارە نەگەنە رێككەوتن‌و دەستپێشخەرییە نوێیەكان شكست بهێنن، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) رەنگە یەكێتی دوای بایكۆتكردنی كۆبونەوەكانی حكومەت، هەوڵی پەكخستنی كۆبونەوەكانی پەرلەمانیش بدات لەڕێگەی سەرۆكی پەرلەمانەوە.  یەكێتی لە چی نیگەرانە ؟ ئەوەی تائێستا یەكێتی لە میدیاكانییەوە بە فەرمی لەبارەی سەرچاوەی كێشەكانییەوە لەگەڵ پارتی باسیكردووە، ئەمانەن:  •    تاكڕەوی لە دەركردنی بڕیارە ئەمنییەكاندا (لەمەشدا بەدیاریكراوی مەبەست لە كەیسی كوژرانی هاوكار جاف‌و هەندێك بڕیاری وەزارەتی پێشمەرگە‌و راگرتنی موچەی هێزی دژەتیرۆری یەكێتی‌و چەند كەیسێكی تری ئەمنییە).  •    دروستكردنی كێشە بۆ ئاڵوگۆڕی پۆستەكانی یەكێتی لەناو حكومەت (یەكێتی دەیەوێت وەزیری پێشمەرگە‌و بریكاری وەزیری ناوخۆ‌و بەڕێوەبەرێكی گشتی لە وەزارەتی ناوخۆ كە پشكی خۆیەتی بگۆڕێت بە كاندیدی نوێ، لەپاڵ ئەمەدا بەمدواییە پۆستێكی تری یەكێتی لە حكومەت چۆڵ بووە كە پۆستەكەی خالید شوانی وەزیری هەرێمە بۆ پەیوەندی لەگەڵ بەغداد، خالید شوانی لەسەر پشكی یەكێتی پۆستی وەزیری دادی عێراقی وەرگرت).  •    جیاوازیكردن لە نێوان ناوچەكانی لەلایەن حكومەتی مەسرور بارزانییەوە (یەكێتی دەڵێ سلێمانی پەراوێز خراوە، پارتی دەڵێ یەكێتی داوای لامەركەزیەتی دارایی كردووە‌و ئەو دەسەڵاتەی پێدراوە، خۆی بەرپرسە لە دواكەوتنی دۆخی خزمەتگوزاری‌و ئاوەدانی لە سلێمانی). بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت كە هاوكات جێگری سەرۆكی پارتییە، تائێستا لەلای كەسە نزیكەكانی‌و نێوەندگیرەكان باسی لەوە كردووە داواكارییەكانی یەكێتی روون نین و هەرجارەی بیانوویەك دەهێننەوە. هەندێك لە پارتییەكان دورتر دەڕۆن، پێیانوایە جموجوڵەكانی ئەمدواییەی یەكێتی لەچوارچێوەی پرۆژەیەكی هەرێمایەتیدایە بۆ دابەشكردنی هەرێمی كوردستان. حكومەت بەبێ یەكێتی ! كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم لە (23) ئەندام پێكهاتووە، بەم شێوەیە دابەشبووە: •    پارتی كە براوەی یەكەمی هەڵبژاردنە، (11) وەزیری هەیە بە پۆستی سەرۆك وەزیرانەوە، واتا (48%)ی تێكڕای حكومەتی بەدەستەوەیە •    یەكێتی كە براوەی دووەمی هەڵبژاردنە، (6) وەزیری هەیە بە جێگری سەرۆك وەزیرانەوە، واتا (26%)ی تێكڕای حكومەتی بەدەستەوەیە •    بزوتنەوەی گۆڕان كە براوەی سێیەمی هەڵبژاردنە، (4) وەزیری هەیە، واتا (17%)ی تێكڕای حكومەتی بەدەستەوەیە •    پارتی سۆسیال دیموكرات، (1) وەزیری هەیە‌و دەعوەتی پارتییە لە حكومەتدا، واتا (4.5%)ی حكومەتی بەدەستەوەیە • پێكهاتەكان، (1) وەزیری هەیە كە لای توركمانە، ئەمانیش لەلایەن پارتییەوە دەعوەتی ناو حكومەتەكە كراون، (4.5%) حكومەتیان بەدەستەوەیە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان بە دەستلەكاركێشانەوەی (50+1)ی وەزیرەكانی بە "هەڵوەشاوە" ئەژمار دەكرێت، ئەگەر سەرجەم وەزیرەكانی یەكێتی كە (6) وەزیرن دەستلەكار بكێشنەوە حكومەت بە هەڵوەشاوە ئەژمار ناكرێت، تەنانەت ئەگەر وەزیرەكانی بزوتنەوەی گۆڕانیش لەگەڵ وەزیرەكانی یەكێتیدا بكشێنەوە هێشتا حكومەت بە هەڵوەشاوە ئەژمار ناكرێت، چونكە بەهەردووكیان (10) وەزیریان هەیەو ئەمە تەنیا رێژەی (44%)ی كۆی گشتی ئەنجومەنی وەزیران پێكدەهێنێت. یەكێتی بەمدواییە لە ماڵەكەی مام جەلال لە دوكان كەسی یەكەمی حزبە سیاسییەكانی كۆكردەوە جگە لە (پارتی‌و نەوەی نوێ) كە بەشدار نەبوون، ئامانجی ئەم كۆبونەوەیە دروستكردنی بەرەیەكی سیاسی نوێ بوو دژ بە پارتی، بەڵام هیچ رێككەوتنێكی تێدا ئیمزا نەكرا.  هاوشێوەی پەرلەمانی كوردستان، پارتی‌و هاوپەیمانەكانی لە ئەنجومەنی وەزیراندا زۆرینەن، پارتی (11)  وەزیری هەیە بە پۆستی سەرۆك وەزیرانەوە، وەزیرێكی سۆسیال دیموكرات‌و وەزیرێكی پێكهاتەكانیشی لەگەڵدایە، بەمەش بەرەكەی پارتی بە تێكڕا بەرەكەی پارتی (13) وەزارەتی بەدەستەوەیە‌و كە رێژەی (56%)ی ئەنجومەنی وەزیران پێكدەهێنێت، واتە زیاتر لە رێژەی 50+1ی حكومەت بەدەست پارتییەوەیە‌و لەڕووی یاساییەوە یەكێتی ناتوانێت كابینەی مەسرور بارزانی هەڵوەشێنێتەوە.  بەڵام هاوشێوەی هەموو پرسەكانی تر، لەم بابەتەشدا ئەوەی لە كۆتایدا حوكم دەدات ژمارەی وەزارەت‌و كورسییەكان نییە، چونكە لەڕووی كردارییەوە هەرێمی كوردستان دابەشبووە بەسەر دوو زۆنی دەسەڵاتداری پارتی‌و یەكێتیدا‌و هیچ كامیان بەبێ ئەوەی تریان ناتوانن حوكمڕانییەكی سەرتاسەری ئیدارە بدەن.  كابینەی نۆیەم.. سەرەتاو كۆتاییەكی خراپ بەهۆی ئەوەی لایەنەكان لەسەر چۆنیەتی ئەنجامدانی خولی شەشەمی هەڵبژاردنی پەرلەمان نەگەیشتنە رێككەوتن، رۆژی 9ی ئۆكتۆبەری رابردوو پەرلەمانی كوردستان تەمەنی خۆی بۆ ماوەی ساڵێك درێژكردوەوە، رەنگە ئەم ساڵە جارێكی تریش درێژبكرێتەوە ئەگەر پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتی بەمشێوەیە بە گرژی بمێنێتەوە.  بە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان، حكومەت‌و سەرۆكایەتی هەرێمیش بوون بە دوو دامەزراوەی ماوە بۆ درێژكراوە، چونكە هەردووكیان لە پەرلەمانەوە متمانەیان پێدراوە، بەمشێوەیە سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمی كوردستان ماوەی یاساییان كۆتایی هاتووە‌و تەنیا هەڵبژاردن دەتوانێت شەرعیەتی تەواوەتییان بۆ بگەڕێنێتەوە.  هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان رۆژی 30ی ئەیلولی 2018 بەڕێوەچوو، دوای نزیكەی مانگێك لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن، خولی نوێی پەرلەمان رۆژی 6ی تشرینی دووەم 2018 سوێندی یاسایی خواردو دەستبەكاربوو، بەڵام كابینەی نۆیەم كە هەڵبژێردراوی پەرلەمانە، رۆژی 10ی تەموزی 2019 دەستبەكاربوو. كابینەی نۆیەم كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات‌و كابینەی سێقۆڵی (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان)ە، دەستبەكاربوونی (8) مانگ لەوادەی دیاریكراوی خۆی دواكەوت، ئەمە بەهۆی سەختی دانوستانەكانی نێوان یەكێتی‌و پارتی بوو، چونكە هەردوو لایەنەكە لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستەكان رێكنەدەكەوتن، پارتی كە براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بوو، بەر لە یەكێتی رێككەوتنی سیاسی خۆی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان ئیمزا كرد، ئەمە یەكێتی وەكو براوەی دووەمی هەڵبژاردن نیگەران كرد، لە لایەكی ترەوە یەكێتی لە پرسی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتدا بابەتی یەكلاكردنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوكی هێنایە پێش‌و ئەمەش زیاتر پێكهێنانی كابینەكەی دواخست.  كابینەی نۆیەم بە (8) مانگ پێكهێنرا، ئێستاش كە لە كۆتایی تەمەنی یاسایی خۆیدایە‌و ماوەی درێژكردنەوەی تەمەن بەڕێدەكات بارودۆخی لە رۆژانی سەرەتا باشتر نییە، ئەمە لەكاتێكدایە سەرۆكی ئەم كابینەیە مەسرور بارزانییە كە ماجستێری لەبواری (ئاشتی‌و چارەسەری ناكۆكییەكاندا) هەیە.  سەرەتاو كۆتایی ناكۆكییەكان رۆژی 7ی ئۆكتۆبەر واتە دوو رۆژ بەر لەوەی پەرلەمانی كوردستان لەچوارچێوەی رێككەوتنی (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان)دا تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە، بۆمبێكی لێكێندراو بە ئۆتۆمبیلی ئەفسەرێكی دەزگای زانیاری یەكێتی بەناوی عەقید (هاوكار جاف) تەقییەوە‌و بەهۆیەوە گیانی لەدەستدا.  كەیسی كوژرانی ئەم ئەفسەرە هەر لەسەرەتاوە بوو بە كارتێكی بەهێز بەدەست پارتییەوە دژ بە یەكێتی، پارتی ئەنجامی لێكۆڵینەوەكان لەم روداوە‌و دانپێدانانی دەستگیركراوەكانی رۆژی 12ی ئۆكتۆبەر بڵاوكردەوە، واتە رۆژێك بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری نوێی عێراق، ئەمە لەكاتێكدا بوو كە ناكۆكییەكانی پارتی‌و یەكێتی لەسەر كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمار گەیشتبووە لوتكەی خۆی.  یەكێتی لە بڵاوكردنەوەی دانپێدانانەكان ناڕازی بوو، چونكە سەرۆكی دەزگای دژە تیرۆرەكەی‌و چەند بەرپرسێكی تری دەزگاكە تۆمەتباركران لە تێوەگلان لە پلانی كوشتنی عەقید (هاوكار جاف)دا، بەرپرسانی یەكێتی پێیانوایە پارتی لە یەكلاكردنەوەی ئەم كەیسەدا (تاكڕەوی) كردووە‌و گوێ لە یەكێتی نەگرتووە، بەڵام لەبەرامبەردا بەرپرسانی پارتی كە  (درەو) قسەی لەگەڵدا كردوون باسلەوە دەكەن لە رۆژی رووداوی كوژرانی ئەفسەرەكەدا، پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەنێوان مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی رووداوە، لەم پەیوەندییە بافڵ تاڵەبانی ئامادەیی دەربڕیوە هەر كەسێك لەو كەیسە تێوەگلابێت رادەستی دادگای بكات.  هەر لەسەروبەندی ئەو رووداوەدا، یەكێتی داوای لیژنەی لێكۆڵینەوەی بێلایەنی كرد، ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم كە لەژێر كۆنترۆڵی پارتیدایە وەڵامی دایەوە‌و ئامادەیی نیشاندا لایەنی سێیەم یاخود لایەنی نێودەوڵەتی بێتە ناو كەیسەكە. بەمدواییە بافڵ تاڵەبانی لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا باسی لەوە كرد، دانپێدانانەكانی روداوی كوژرانی عەقید هاوكار جاف رێكخراون بەمەبەستی تۆمەتباركردنی یەكێتی، ئەو بە ئاشكرا رەتیكردەوە سەرۆكی دەزگای دژە تیرۆرەكەی رادەستی دادگا بكات، چونكە پێیوایە دادگای هەولێر بێلایەن نییە.  رۆژی 12ی ئۆكتۆبەر دواینجار بوو كە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران سەرۆكی تیمی یەكێتیی بەشداری كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی كرد، چونكە لە شەوی 12ی ئۆكتۆبەردا ئەنجومەنی ئاسایش دانپێدانانی دەستگیركراوانی كەیسی (هاوكار جاف)ی بڵاوكردەوە.  رۆژی 25ی ئۆكتۆبەر، رووداوێكی تر لە هەولێر روویدا كە قوباد تاڵەبانی زیاتر توڕە كرد، هێزێكی سەربە (ئەژی ئەمین) بەرپرسی پێشووی دەزگای زانیاریی گەمارۆی ماڵەكەی دا لە گوندی (ئینگلیزی) شاری هەولێر، ئەمە كاردانەوەی ئەژی ئەمین بوو بەرامبەر بە رۆشتنی هێزەكانی یەكێتی بۆ سەر ماڵەكانی خۆی‌و دایكی لە شاری سلێمانی.  دوای نیگەرانییەكانی لە بڵاوكردنەوەی دانپێدانانی گیراوانی كەیسی عەقید هاوكار جاف، رووداوی گەمارۆدانی ماڵەكەی لە هەولێر،  قوباد تاڵەبانی زیاتر لە پارتی نیگەران‌و توڕە كرد، بەتایبەتی لەكاتێكدا وەكو ئەوەی خۆی لە كۆبونەوەی سەركردایەتی یەكێتیدا باسی كردووە، نەك سەرۆكی حكومەت‌و نە هیچ بەرپرسێكی تری حزبی‌و حكومی پارتی لەو رووداوەدا پەیوەندییان پێوە نەكردووە لەكاتێكدا ئەو جێگری سەرۆكی حكومەتە‌و هەولێریش لەژێر كۆنترۆڵی پارتیدایە، بەرپرسانی پارتی دەڵێن كێشەی ئەژی ئەمین‌و قوباد تاڵەبانی كێشەیەكی ناوخۆیی یەكێتییە بۆیە ئەوان دەستوەردانی تێدا ناكەن. لەدوای بڵاوكردنەوەی دانپێدانانەكانی كەیسی هاوكار جافەوە، قوباد تاڵەبانی نەگەڕاوەتەوە بۆ ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران، واتە ماوەی نزیكەی (دوو مانگ)ە حكومەتی بایكۆتكردووە، بەڵام هێشتا نەگەیشتوەتە دابڕانی تەواوەتی‌و زۆربەی كاتەكانی لە هەولێر دەمێنێتەوە.  ئەمە جاری یەكەم نییە قوباد تاڵەبانی لەگەڵ مەسرور بارزانی دەكەوێتە ناكۆكییەوە، سەرەتای پێكهێنانی كابینەی نۆیەم، قوباد تاڵەبانی بەنیگەرانی دەستی بە كاركردن كرد لەگەڵ مەسرور بارزانیدا، ئەو نیگەران بوو لەوەی هاوشێوەی سەردەمی نێچیرڤان بارزانی، دەسەڵاتەكانی لە كابینەی مەسرور بارزانی وەكو جێگری سەرۆك وەزیران دیاری نەكراوە، ئەم ناڕەزایەتییەی گەیاندە سەركردایەتی حزبەكەی‌و دواجار خۆی لە كۆبونەوەیەكدا كێشەكەی لەگەڵ مەسرور بارزانی چارەسەر كرد‌و پێكهاتن، بەڵام ئەمە كۆتایی ناكۆكی نێوان سەرۆك وەزیران‌و جێگرەكەی نەبوو.   لە كەمپەینی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراقدا كە ئۆكتۆبەری 2021 بەڕێوەچوو، جارێكی تر گرژی كەوتەوە نێوان سەرۆك وەزیران‌و جێگرەكەی. قوباد تاڵەبانی كە حزبەكەی بەهۆی رووداوەكانی 8ی تەموزەوی دوچاری پەرتبوون هات، خۆی سەركردایەتی كەمپەینی بانگەشەی هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2021ی عێراقی كرد، لەم كەمپەینەدا بۆ مەبەستی گەڕاندنەوەی یەكێتییەكان بۆسەر سندوقەكانی دەنگدان هێرشی توندی دەكردە سەر پارتی‌و بە "تاكڕەو" ناوی تیمی پارتی لە حكومەت هێنا، ئەمە مەسرور بارزانی توڕە كرد، داوای لێكرد لەناو كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا روونكردنەوە بدات لەبارەی قسەكانییەوە، بەڵام قوباد تاڵەبانی ئەوكاتیش هاوشێوەی ئێستا چەند كۆبونەوەیەكی ئەنجومەنی وەزیران نەچووە ژورەوە‌و بەمە خۆی دزییەوە لە هەر جۆرە قسەكردنێك لەسەر بابەتەكە لەناو حكومەتدا.  قوباد تاڵەبانی دوای گەڕانەوەی لە ئەمریكاوە بۆ كوردستان، لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی ئەوكاتی حكومەت دەستی بەكاركردن كرد (ئەوكاتیش هەر جێگری سەرۆك وەزیران بوو)، پەیوەندییەكانی لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی بەهێزبوو، چونكە دەسەڵاتی پێدابوو وەكو سەرۆك وەزیرانی ناوچەی سەوز مامەڵە بكات. قوباد تاڵەبانی‌و نێچیرڤان بارزانی سەرباری ناكۆكییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی، هێشتا پارێزگارییان كردووە لە پەیوەندییە باشەكەی نێوانیان، قوباد تاڵەبانی هەرجارێك لەگەڵ مەسرور بارزانی دەگاتە بنبەست، بۆ دەستپێكردنەوەی گفتوگۆ لەگەڵ پارتی لە دەرگای نێچیرڤان بارزانی دەدات، بەڵام ئێستا ئیتر بارودۆخەكە لەناو پارتیش گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە‌و نێچیرڤان بارزانی ناتوانێت رۆڵەكەی جاران بۆ قوباد تاڵەبانی بگێڕێت، چونكە كۆنگرەی 14ی پارتی مەسرور بارزانی لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی هاوتا كردووە‌و هەردووكیان لە قۆناغێكی هەستیاردا جێگری سەرۆكی پارتین‌و نێچیرڤان بارزانی نایەوێت بە پاڵپشتیكردن لە قوباد تاڵەبانی هەر لە ئێستاوە پەیامی ئەوە بە مەسعود بارزانی مامی بدات كە دژایەتی مەسرور بارزانی دەكات.  

درەو: 🔹 لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، زیاتر بووە لە (136.26 ترلیۆن) دینار، کە (95.3%)ی داهاتی نەوت و(4.7%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 لەو داهاتەی بەدەستهاتووە زیاتر لە (79.73 ترلیۆن) دیناری بە ڕێژەی (92.4%)ی چووە بۆ خەرجی بەگەڕخستن. تەنها (6.59 ترلیۆن) دیناری بە ڕێژەی (7.6%) لە بواری وەبەرهێناندا بەخەرج دراوە. 🔹 هەر بەپێی ئامارەکان دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (36.3%) و زیاتر لە (33.71 ترلیۆن) دینار داهات لە خەرجی زیاتر بووە و سەرڕێژی کردووە. 🔹 خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق بریتی بووە لە (6.5 ترلیۆن) دینار و بە جۆرێک؛ ئەنجومەنی وەزیران (6 ترلیۆن) دینارو ئەنجومەنی نوێنەران نزیکەی (429 ملیار) دینار و سەرۆکایەتی کۆمار زیاتر لە (40 ملیار) دینار، خەرجیان هەبووە. یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2022 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە بۆ دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022) بڵاوی کردوونەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 262 ملیار و 85 ملیۆن و 482 هەزار و 91) دینار، بەجۆرێک بڕی (129 ترلیۆن و 945 ملیار و 398 ملیۆن و 980 هەزار و 835) دیناری بەڕێژەی (95.3%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (6 ترلیۆن و 316 ملیار و 686 ملیۆن و 501 هەزار و 256) دینار، بەڕێژەی (4.7%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری دە مانگی یەکەمی ساڵەکە بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)). خشتەی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2022 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، بۆ دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (86 ترلیۆن و 330 ملیار و 376 ملیۆن و 650 هەزار و 331) دینار، بەجۆرێک بڕی (79 ترلیۆن و 738 ملیار و 531 ملیۆن و 191 هەزار و 216) دیناری بەڕێژەی (92.4%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (6 ترلیۆن و 591 ملیار و 845 ملیۆن و 369 هەزار و 115) دیناری بەڕێژەی (7.6%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر دە مانگی ساڵەکە بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)). خشتەی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2022 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (6 ترلیۆن و 951 ملیار و 845 ملیۆن و 369 هەزار و 116) دیناری بەڕێژەی (7.6%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (90 ملیار و 182 ملیۆن و 185 هەزار و 915) دیناری بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (792 ملیار و 835 ملیۆن و 526 هەزار و 915) دیناری بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 95 ملیار و 740 ملیۆن و 721 هەزار و 784) دیناری بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی بڕی (3 ترلیۆن و 501 ملیار و 957 ملیۆن و 291 هەزار و 990) دیناری بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (471 ملیار و 129 ملیۆن و 642 هەزار و 512) دیناری بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە دە مانگی یەکەمی ساڵەکە بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)). خشتەی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2022 لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (86 ترلیۆن و 330 ملیار و 376 ملیۆن و 560 هەزار و 331) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 262 ملیار و 85 ملیۆن و 482 هەزار و 91) دینار. واتە بڕی (33 ترلیۆن و 714 ملیار و 609 ملیۆن و 280 هەزار و 104) دیناری بەڕێژەی (36.3%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە. سەبارەت بە وردەکاری دە مانگی یەکەمی ساڵەکە بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)). خشتەی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2022 لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (6 ترلیۆن و 499 ملیار و 907 ملیۆن و 702 هەزار و 551) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (428 ملیار و 996 ملیۆن و 666 هەزار و 435) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (10) هەزار دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە.  2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (40 ملیار و 166 ملیۆن و 924 هەزار و 773) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (6 ترلیۆن و 30 ملیار و 744 ملیۆن و 111 هەزار و 343) دیناری خەرجکردووە، بڕی (5 ترلیۆن و 217 ملیار و 192 ملیۆن و 187 هەزار و 369) دیناری بە ڕێژەی (87%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (813 ملیار و 551 ملیۆن و 923 هەزار و 974) دیناری بە ڕێژەی (13%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە.  بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022) بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولە لغایە کانون الپانی 2022 للموازنە الاتحادیە -    حساب الدولە لغایە شباگ 2022 للموازنە الاتحادیە -    حساب الدولە لغایە اژار 2022 للموازنە الاتحادیە -    حساب الدولە لغایە نیسان 2022 للموازنە الاتحادیە -    حساب الدولە لغایە مایس 2022 للموازنە الاتحادیە -    حساب الدولە لغایە حزیران 2022 للموازنە الاتحادیە -    حساب الدولە لغایە تموز 2022 للموازنە الاتحادیە -    حساب الدولە لغایە ‌‌ێ‌ب 2022 للموازنە الاتحادیە -    حساب الدولە لغایە ایلول 2022 للموازنە الاتحادیە -    حساب الدولە لغایە تشرین الاول 2022 للموازنە الاتحادیە

شیكاری: درەو # شەپۆلی بارانی چەند رۆژی رابردوو، کاریگەری بەرچاوی لەسەر زیادبوونی سەرچاوەکانی ئاوی هەرێمی کوردستان، هەبووە، بەڵام لە ئاوی ژێر زەویدا هیچ زیادبوونێک تۆمار نەکراوە. # لە هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی (50 هەزار و 257) بیرەوە ئاو لە ژێر زەوی دەردەهێنرێت، لەم بڕە تەنها (24 هەزار و 257) یان بە یاسایی هەڵکەندراون. # بیرە یاساییەکان (51%)ی بۆ خواردنه‌وه‌و (45%)ی بۆ کشتوکاڵ و (4%)ی بۆ پیشەسازی بەکاردەهێنرێت. # بیرە یاساییەکان (38%)ی لە هەولێر، (34%) لە سلێمانی، (20%)ی لە دهۆک و (7%) لە ئیدارەی گەرمیان لێدراون. # ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە ماوەی (20) ساڵدا (500) مەتر دابەزیوە. قەبارەی ئاوی ژێر زەوی لە هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی گشتی دوو جۆر ئاوی ژێر زەوی هەن، یەکێکیان ئەوانەن کە نزیکن لەسەر زەوی کە راستەوخۆ کاریگەرن بە بڕی دابارین، واتە دابارینی کەم و زۆر کاریگەریی خێرا دەکاتە سەر بڕەکانیان، بەڵام ئەوانەی کە لە قوڵاییدان کەمتر کاریگەر دەبن بە بڕی دابارینی ساڵانە، لەم بارەیەوە شارەزایان بەم جۆرە ئەوە روون دەکەنەوە؛ "ئەگەر کۆی رووبەری کوردستان بە (40 هەزار) کیلۆمەتر هەژمار بکەین، هەروەها تێکڕای بارانی ساڵانەش (500) ملیمەتر بێت، ئەوا ساڵانە نزیکەی (20) ملیار مەتر سێجا ئاو دەکات، لەو بڕەش (30 - 35٪)ی دادەچۆڕێتە خوارەوەو کۆگا ئاوییەکان پاراو دەکات".  بەڵام ئەگەر ئەو بڕی بارانە کەمبکات بۆ نموونە ببێتە (400) ملیمەتر باران، ئەوا بڕی ئاو (4) ملیار مەتر سێجا کەمدەکات، ئەمەش هۆکارە بۆ ئەوەکەی کەمتر ئاو بگاتە ژێر زەوی و کۆگاکانی ئاوی ژێر زەوی پاراو بکات. ئەم داچۆڕینەش بەپێی شوێن جیاوازە، ناوچەی شاخاوی (30 - 35٪) دادەچۆڕێتە خوارەوە، بەڵام ناوچەکانی نیشتەجێ و ناوچە پیشەسازییەکان (5 - 10٪) دادەچۆڕێتە خوارەوە. لە هەرێمی کوردستان لەو شوێنانەی کە چالاکیی پیشەسازییان تێدایە، یان ئەو شوێنانەی کە ئاستی ئاوی ژێر زەوی نزیکە، یان نزیکی پرۆژەی کشتوکاڵین، یان بەهۆی تێکچوونی ئاوەڕۆی ماڵانەوە، ئاوی ژێرزەوی پیسبووە، بە تایبەت ئەو شوێنانەی کە پاڵاوگه‌و چالاکیی نەوتیی تێدان. پرۆژەکانى ئاودێریى وەزارەتى کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ئاو بەپێی ڕاگەیەندراوێکی فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان، وەزارەتى کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ئاو، لەڕێگەى بەڕێوەبەرایەتیی گشتى سەرچاوەکانى ئاوى هەرێمى کوردستان، دەستى کردووە بە جێبەجێکردن و تێستکردنى چەندین پڕۆژەى گرنگ کە کاریگەرییان لەسەر زیادکردنى ئاوى سەرزەوی و ئاوى ژێر زەوی و گلدانەوەى ئاو هەیە. بەپێی داتاکانى وەزارەتى کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ئاو کە تا (4) مانگ بەر لە ئێستان، له‌ كه‌رتی سه‌رچاوه‌كانی ئاو، چه‌ندین پرۆژەی جۆراوجۆر ئه‌نجام دراون، كه‌ به‌شێكیان كاره‌كانیان ته‌واو بووه‌و به‌شێكیشیان كاره‌كانیان ته‌واو نه‌بووه. واتە بە‌كۆی گشتی (٧٦) پرۆژە بە گوژمەى (٥١٤ ملیارو ٨٩٣ ملیۆن) دیناره هەبووە کە بەم شێوەیە دابەش کراوە: -    پڕۆژەی ئاودێری تەواوکراو: (٤) پرۆژە‌، به‌ گوژمه‌ی (٢ ملیار و ٨٩٣ ملیۆن) دینار. -    پڕۆژەی تەواونەکراو کە (١-٩٩%)یان تەواوکراوە: (٢٤) پڕۆژە‌، به‌ گوژمه‌ی (٧١ ملیار) دینار. -    پۆند (حەوز)ی تەواوکراو: (٥) پۆند، به‌ گوژمه‌ی ملیارێک دینار. -    پۆندی تەواونەکراو کە (٢٠-٧١%) یان تەواوکراوە: (١٣) پڕۆژە. -    نەخشەسازی پۆند: (٣٠) پڕۆژە‌ به‌ گوژمه‌ی (٤٤٠ ملیار) دینار. هەرێمى کوردستان خاوەن (١٥٥) پۆند (حەوز)ى ئاوە دکتۆر کاروان سەباح هەورامى، بەڕێوەبەرى گشتیى سەرچاوەکانى ئاوى هەرێمى کوردستان، لەسەر پۆندەکان بە ماڵپەڕی حکومەتی هەرێمی کوردستانی ڕاگەیاندووە: ''لە ساڵى ١٩٩١ـەوە تا ٦ مانگى ڕابردوو، (١١٨) پۆند لە سەرتاسەرى هەرێمى کوردستان هەبووە، بەڵام لەم شەش مانگى ڕابردوو، سەرۆکایەتى ئەنجومەنى وەزیران ڕەزامەندى لەسەر دروستکردنی (٣٧) پۆند لە سەرتاسەرى هەرێمى کوردستان بە دوو قۆناغ داوە، کە نزیکەى (٢٦ ملیار) دیناریان تێ دەچێت کە بریتین لە: قۆناغى یەکەم: دروستکردنى (٢٣) پۆند کە (١٣ ملیار) دیناریان تێچووەو بەم شێوەیە دابەش بوون بەسەر پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان: -    پارێزگاى هه‌ولێر: (٨) پۆند. -    پارێزگاى سلێمانی: (٣) پۆند. -    پارێزگاى دهۆك: (٩) پۆند. -    ئیدارەى سەربەخۆ گه‌رمیان: (٣) پۆند. قۆناغی دووەم: دروستکردنى (١٤) پۆند بۆ پارێزگاى هەولێر، کە (١٢.٦ ملیار) دیناریان تێ دەچێت و زۆربەیان لە دەوروبەرى شارى هەولێر دروست دەکرێن، بۆ کەمکردنەوەى کاریگەرییەکانى لافاو کە لەو دوو ساڵەى ڕابردوو کاریگەریی خراپیان لەسەر خەڵک و دانیشتوانى پایتەخت هەبوو و ئەمانە تواناى گلدانەوەى (٤ بۆ ٥ ملیۆن) مەتر سێ جا ئاویان هەیە. ئامارەکانی بیری ئاوی (فەرمی) لە هەرێمی کوردستان بەپێی داتاکانی وەزارەتى کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ئاو، لەسەر ئامارى بیرەکانى سەرانسەرى هەرێمى کوردستان، تا كۆتایی ساڵی ٢٠٢١ ئاماری بیره‌ هه‌ڵكه‌ندراوه‌كان بریتی بووه‌ له‌ (٢٤ هه‌زار و ٣٥٧) بیری جیاواز له‌ سێكته‌ره‌كانی ئاوی پاكی خواردنه‌وه‌، كشتوكاڵ، پیشه‌سازی، بە جۆرێک؛  بیرەکانى تایبەت بە ئاوى خواردنەوە کە (١٢ هەزار و ٤٢١) بیرن، بەم شێوەیە دابەش بوون بەسەر پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆکان:  -    پارێزگاى هه‌ولێر: (٤ هەزار و٣٢٠) بیر. -    پارێزگاى سلێمانی: (٦ هەزار و ١١٧) بیر. -    پارێزگاى دهۆك: (هەزار و ٤٧٧) بیر. -    ئیدارەى سەربەخۆی گه‌رمیان: (٥٠٧) بیر. بیرەکانى تایبەت بە ئاوى کشتوکاڵى کە (١٠هەزار و ٩٨٦) بیرن، بەم شێوەیە دابەش بوون بەسەر پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکان: -    پارێزگاى هه‌ولێر: (٤ هەزار و ٨٣١) بیر. -    پارێزگاى دهۆك: (٢ هەزار و ١٧) بیر. -    پارێزگاى سلێمانی: (٣ هەزار و ٢٨) بیر. -    ئیدارەى سەربەخۆی گه‌رمیان: ( هەزار و ١١٠) بیر. بیرەکانى تایبەت بە ئاوى پیشەسازی کە (٩٥٠) بیرن، بەم شێوەیە دابەش بوون بەسەر پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکان: -    پارێزگاى هه‌ولێر: (١٦٤) بیر. -    پارێزگاى دهۆك: (١١٩) بیر. -    پارێزگاى سلێمانی: (٤٨٨) بیر. -    ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان: (١٧٩) ئامارى بیرە فەرمییەکانى سەرانسەرى هەرێمى کوردستان لێدانی بیری ئاوی (نایاسایی) لە هەرێمی کوردستان ئەگەر چی ئامارێکی فەرمی لەبارەی بیرە نایاساییەکانەوە بەردەست نیە، چونکە ئەو بیرانە تۆمار نەکراون، بەڵام ئامارە نافەرمییەکان ئاماژە بەوە دەدەن کە لە هەرێمی کوردستان زیاتر لە (50) هەزار بیر لێدراون، کە (24.35) هەزاریان مۆڵەتیان هەن ، ئەوانی دیکە کە (25.9) هەزارن بە نایاسایی لێدراون، بەم پێیەش (52%) بیرەکان نایاسایین و (48%)ی بیری ڕێوشوێنی یاساییان هەیە. وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا لەو بیرانەی کە یاسایین؛ (12 هەزار و 421) بۆ خواردنەوە، (10 هەزار و 986)  بۆ کشتوکاڵ و هەروەها (950) بیریشیان بەمەبەستی پیشەسازیی لێدراون. سەبارەت بە كاریگەریی بێبارانی و هەڵكەندنی بێشووماری بیری نایاسایی لە ساڵانی ڕابردوودا (عەباس عەلی – بەڕێوەبەری ئاوی ژێر زەوی سلێمانی) پێی وایە؛ باران سەرچاوەی یەكەمی پاراوبوونەوەی ئاوی ژێر زەوییە، جگە لە فاكتەرەكانی دیكەی سەر زەوی، كە باران نەبوو كێشەی پاراوبوونەوەی ئاو دروستدەبێت. هەڵكەندی بیر ئەگەر بەپێی ڕێنماییەكانی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو بێت شێوازێكی زانستی وەردەگرێت، كە دووریی بیرەكان و قوڵایی و شوێنەكەی بەپێی حەوزە ئاوییەكان و بەپێی پێداویستیی خەڵك دیاریدەكات، كاریگەرییان نابێت لەسەر دابەزینی ئاستی ئاو. ئەو بەڕێوەبەرە ئەوەی ئاشکرا کردووە "بیری نایاسایی لەبەرئەوەی نایاساییە، شوێنی پاراوبوونەوە ئەگرێتەوە، ڕێژەی دەرهێنانی چاودێری لەسەر نییە، باڵانس لەنێوان پاراوبوونەوە و دەرهێنانەوە تێكدەدات، ئەمیان كاریگەری لەسەر ئاستی ژێر زەوی دەبێت". لەگەڵ ئەوەشدا ئاماژەی بەوەشداوە كە لە ساڵی 2016ەوە هەڵكەندنی ئەو جۆرە بیرانە بەڕێژەی (40 تا 45%) كەمیكردووە. سەرەڕای بیری نایاسایی چەندین مەترسیی دیكە لەسەر ئاوی ژێر زەوی هەن، کە بریتین لە، گۆڕانكاریی ئاووهەوا، هەروەها پیسبوونی ئاوی ژێر زەوی یەكێكی دیكەیە لە مەترسییەكان بەهۆی هەندێك لە چالاكییە مرۆییەكان، بەتایبەت لەناو شارەكان و ئەوانەی زۆر نزیكن لە سەرچاوە ئاوییەكانەوە. دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە هەرێمی کوردستان لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵدا حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند "لە ماوەی (20) ساڵدا ئاستی ئاوی ژێر زەوی (500) مەتر دابەزیوە"، له‌ راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی فەرمانگەی میدیاو زانیاری هاتووه‌: لە 2022 نزیکەی (300) بیری ئاو وشکیان کردووە، کابینەی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێمی كورستانیش بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکان (138) بیر لێ دەدات، هاوکات ئاماژەی بەوەش داوە سەرچاوەکانی ئاو لە هەولێر دوو جۆره‌، ئاوی سەر زەوی 35% و ئاوی ژێر زەوی 65% ده‌بێت، هه‌روه‌ها ئاستی قوڵیی بیرەکانی ئاو تادێت زیاد دەبێت، ئاستی قوڵیی بیرلێدان بەپێی ساڵ گۆڕانكاری به‌سه‌ردا هاتووه‌، كه‌ به‌مشێوه‌یه‌ روونكراوه‌ته‌وه‌: -    ساڵی 1996: قووڵی بیرلێدان 120 مەتر بووه‌ -    ساڵی 2003: قووڵی بیرلێدان 200 مەتر بووه‌ -    ساڵی 2010: قووڵی بیرلێدان 300 مەتر بووه‌ -    ساڵی 2021: قووڵی بیرلێدان 500 مەتر بووه‌ -    ساڵی 2022: قووڵی بیرلێدان 700 مەتر بووه‌ لە نوێترین ڕاگەیەندراودا (به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتیی سه‌رچاوه‌كانی ئاوی هه‌رێمی كوردستان) ده‌ڵێ "شەپۆلی بارانی چەند رۆژی رابردوو، کاریگەری بەرچاوی لەسەر زیادبوونی سەرچاوەکانی ئاوی هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی ئاوی سەر زەوی، هەبووە، بەڵام ئاوی ژێر زەوی هیچ زیادبوونێک تۆمار نەکراوە". هه‌روه‌ها هاتووه‌: "بارانی باریو بەشێکی گەورەی پێداویستی ئاوی ئاودێری بەرووبوومە زستانییەکانی دابینکرد.... ئەو زیادبوونە کاتییە و ئەگەری گۆڕانكاری تێدا هەیە". بڕی زیادبوونی ئاستی سه‌رزه‌وی لە دواین شەپۆی باران باریندا سەرچاوەکان؛ 1.    فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ماوەی 20 ساڵدا ئاستی ئاوی ژێر زەوی 500 مەتر دابەزیوە؛ https://fb.watch/hczZMCtR0O/ 2.    فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان،هەرێمى کوردستان لە بوارى ئاو پێدەنێتە قۆناغێکى نوێ؛ https://gov.krd/dmi/activities/news-and-press-releases/2022/november/%D9%87%DB%95%D8%B1%DB%8E%D9%85%D9%89-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%84%DB%95-%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%89-%D8%A6%D8%A7%D9%88-%D9%BE%DB%8E%D8%AF%DB%95%D9%86%DB%8E%D8%AA%DB%95-%D9%82%DB%86%D9%86%D8%A7%D8%BA%DB%8E%DA%A9%D9%89-%D9%86%D9%88%DB%8E/?fbclid=IwAR0FKWHlSzjeXwxPGZ2prL5T8P3tOu9wCCUM0a8902M_ZyIhjIYll1KCnJQ 3.    ڕاگەیەندراوی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتیی سه‌رچاوه‌كانی ئاوی هه‌رێمی كوردستان.  4.    سامانی ساڵانەی ئاوی ژێر زەوی لە هەرێمی کوردستان 4 ملیار مەتر سێجایە؛ https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2204202119 5.    بەڕێوەبەری ئاوی ژێر زەوی: ئاستی ئاو زۆر بەخێرایی لە دابەزیندایە؛ https://esta.krd/190715/  

درەو: راپۆرتی: فەرمانگەی توێژینەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەپێی ڕاپۆرتێکی فەرمانگەی توێژینەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق؛ # لەسەر ئاستی عێراق زیاتر (27 ملیۆن) دۆنم زەوی ڕوبەڕووی دیاردەی بە بیابانبوون بوونەتەوە، زیاتر لە (94 ملیۆن) دۆنم زەویش لەبەردەم هەڕەشەی دیاردەکەن. # لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستانیش نزیکەی (442 هەزار) دۆنم زەوی توشی بە بیابانبوون بوونە، زیاتر لە (536 هەزار) دۆنم زەویش لەبەردەم مەترسی بە بیابانبووندان. # لە ماوەی ساڵی (2015 - 2020)، جوتیاران بەهۆی نەبونی ئاوی پێویستەوە، دەستیان لە داچاندنی زیاتر لە (7 ملیۆن) دۆنم زەوی کشتوکاڵی هەڵگرتووە. ڕوبەری زەوی بە بیابانبوو لە عێراق و هەرێمی کوردستان بەپێی ڕاپۆرتێکی فەرمانگەی توێژینەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پاڵپشت بە داتاکانی هەردوو وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق لە ماوەی ساڵانی (2015 - 2020) لەسەر ئاستی عێراق (27 ملیۆن و 220 هەزار و 361) دۆنم زەوی ڕوبەڕووی دیاردەی بە بیابانبوون بوونەتەوە، لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق پارێزگای ئەنبار زۆرترین ڕووبەری ڕوبەڕووی دیاردەکە بووتەوەو (7 ملیۆن و 467 هەزارو 920) دۆنمی بە ڕێژەی (27.44%)ی کۆی گشتی بەبیابانبوون گرتوویەتییەوە. جێگەی ئاماژەیە پارێزگای کەرکوک لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق کەمترین ڕێژەی بە بیابانبوون تێیدا ڕوویداوەو تەنها (11 هەزار و 726) دۆنمی بە رێژەی (0.04%) بەر شەپۆلی بەبیابانبوونەکەی عێراق بووتەوە. لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستانیش کە پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک و هەڵبجە) دەگرێتەوە، داتاکان پێکەوە هەژمار کراوەو ڕێژەی بە بیابانبوونە تێیاندا (1.62%) بووە بەرامبەر بە (441 هەزار و 798) دۆنم زەوی. تایبەت بە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق (بڕوانە چارتی ژمارە (1) و خشتەی ژمارە (1))  ڕوبەری زەوی لە ژێر هەڕەشەی بە بیابانبوون لە عێراق و هەرێمی کوردستان هەر بەپێی ڕاپۆرتەکەی فەرمانگەی توێژینەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ئاماژە بەو ڕووبەرە لە زەوییەکانی عێراق داوە کە لە ژێر هەڕەشەی بە بیابانبووندان، بەجۆرێک لەسەر ئاستی عێراق (94 ملیۆن و 264 هەزار و 400) دۆنم زەوی لە ژێر مەترسی دیاردەی بە بیابانبووندان.  لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق پارێزگای ئەنبار زۆرترین ڕووبەری لە مەترسیدان کە بە (45 ملیۆن و 804 هەزارو 400) دۆنمی بە ڕێژەی (48.59%) دەخەمڵێنرێت، کە مەترسی بەبیابانبووندان. هاوکات پارێزگای بابل لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق کەمترین هەڕەشەی لەسەرە، ئەو زەویانەشی کە لە ژێر کاریگەر هەڕەشەی دیاردەکەن بە (317 هەزار و 202) دۆنم دەخەمڵێنرێت کە بەرامبەرە بە رێژەی (0.34%) لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق. بەڵام لەسەر ئاستی سەرجەم پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان پێکەوە، داتاکان دڵخۆشکەرن بەرامبەر بە قەبارە گەورانەی لە پارێزگاکانی تری عێراق تۆمار کراون، چونکە تەنها (536 هەزار و 86) دۆنم زەوی لەژێر مەترسی دیاردەکەن و بەراورد بە کۆی گشتی مەترسییەکە لەسەر ئاستی عێراق تەنها بە ڕێژەی (0.57%) دەخەمڵێنرێت. تایبەت بە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق و هەرێمی کوردستان (بڕوانە چارتی ژمارە (2) و خشتەی ژمارە (1)).   دەستهەڵگرین لە داچاندنی زەوی کشتوکاڵی لەسەر ئاستی عێراق (2015 – 2020) جگە لەوەی قەبارەیەکی گەورەی زەوی کشتوکاڵی لە عێراق بە کەڵکی کشتوکاڵ کردن و داچاندن نەماون و ڕوبەڕووی بە بیابانبوون بوونەتەوەو یان لە ژێر کاریگەری دیاردەکەن. هاوکات ڕوبەرێکی بەرفراوانیش لە زەوی کشتووکاڵی لە عێراق بەهۆی نەبوونی ئاوی پێویستەوە داچاندنیان تێدا ناکرێت و بەپێی داتاکان، لە ساڵی (2015) ڕوبەری (1 ملیۆن و 631 هەزار و 341) دۆنم، لە ساڵی (2016) ڕوبەری (545 هەزار و 108) دۆنم، لە ساڵی (2017) ڕوبەری (ملیۆنێک) دۆنم، لە ساڵی (2018) ڕوبەری (2 ملیۆن و 272 هەزار و 692) دۆنم، لە ساڵی (2019) ڕوبەری (540 هەزار) دۆنم و لەساڵی (2020) روبەری (ملیۆنێک و 134 هەزار و 378) دۆنم زەوی کشتوکاڵی لە عێراق لەلایەن جوتیارانەوە نەکێڵراوەو هیچ بەروبوومێک دانەچێنراوە. بەم پێیەش لە ماوەی ساڵی (2015 - 2020)، جوتیاران بەهۆی نەبونی ئاوی پێویستەوە، دەستیان لە داچاندنی زیاتر لە (7 ملیۆن) دۆنم زەوی کشتوکاڵی هەڵگرتووە. (بڕوانە چارتی ژمارە (3)).    

 راپۆرت: درەو  زیاتر لە (5 ملیار) دیناری نەخۆشخانی شێرپەنجە شەش ساڵە كەوتوەتە ناو مامەڵەیەكی پیسی بانكییەوە لە سلێمانی‌و تێكەڵ بە مامەڵەی نایاسایی چەكی بەڵێندەران كراوە، رێكخراوی كوردستان بۆ هاوكاری نەخۆشانی شێرپەنجە لەرێگەی داواكاری گشتیەوە سكاڵای لەسەر (سەعد كۆڵەك) كردووە كە سەرمایەدارێكی ناسراوی سلێمانییە، لەم كەیسەدا ژمێریارێكی سەعد كۆڵەكیش تێوەگلاوە‌و ئێستا هەردووكیان كوردستانیان بەجێهێشتووە، وردەكاری چارەنوسی پارەی كەمپەینی "ژیانەوە" بۆ نەخۆشخانی شێرپەنجە لەم راپۆرتەدا بخوێنەرەوە.    سكاڵای یاسایی تۆماركرا بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەماوەی دوو رۆژی رابردوودا رێكخراوی كوردستان بۆ هاوكاری نەخۆشخانی شێرپەنجە لە رێگەی داواكاری گشتیەوە سكاڵای یاسایی لەسەر دوو كەس تۆماركرد كە سەرمایەدارێكە لەگەڵ ژمێریارەكەی. سەرمایەدارەكە (سەعد فایەق كۆڵەك)ە‌و ژمێریارەكەشی پیاوێكە بەناوی (عوسمان عەلی ساڵح)، ئەم دوو كەسە لەسەرەتای هەڵمەتەكانی دەستگیركردنی ئەو كەسانەوە كە لە سلێمانی مامەڵەیان بە چەكی بەڵێندەرانەوە كردووە، كوردستانیان بەجێهێشتووە‌و روویان لە (دوبەی) كردووە.  ئەم سەرمایەدارە بڕی زیاتر لە (5 ملیار) دیناری پارەی كەمپەینی پشتیوانی لە نەخۆشخانی شێرپەنجەی لە (نەقد)ەوە كردووە بە (چەكی بەڵێندەران)‌و ئەمە وایكردووە پارەی كەمپەینەكە بفەوتێت، ئەم كەیسە پەردە لەسەر چۆنیەتی مایەپوچبوونی بانكی (شیمال) لە سلێمانی هەڵدەداتەوە‌و تێوەگلانی ئەو بانكە لە پرۆسەی سپیكردنەوەی پارەدا دەردەخات لەرێگەی خاوەنەكەی‌و یەكێك لە هاوپشكەكانییەوە.  كەمپەینی پارەكۆكردنەوە لەسەردەمی قەیراندا  ساڵی 2012 پەرلەمانی كوردستان یاسای (سندوقی كۆمەك بۆ توشبوانی شێرپەنجە)ی پەسەندكرد، لەبەر رۆشنایی ئەم یاسایەدا، ساڵی 2014 كاتێك بەهۆی سەرهەڵدانی شەڕی داعش‌و دابەزینی نرخی نەوتەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان روبەڕووی یەكەم شەپۆلی قەیرانی دارایی بووەوە، سندوقی (كۆمەك بۆ توشبوانی شێرپەنجە) كەمپەینێكی ئەنجامدا بەناوی "ژیانەوە"، رێكخراوی (كوردستان بۆ هاوكاری نەخۆشخانی شێرپەنجە) كەمپەینەكەی بەڕێوەدەبرد، خاتوو (د. ئەختەر نەجمەدین) سەرۆكی رێكخراوەكەیە، كە پێشترو لەسەردەمی حكومەتی (عومەر فەتاح)دا لە سلێمانی وەزیری خوێندنی باڵا بووە، خاتونێكی تر بە ناوی (ئەمیرە مەحمود غەفور) ژمێریاری رێكخراوەكەیە. ئەم كەمپەینە بڕی (5 ملیارو 282 ملیۆن‌و 782 هەزارو 250) دیناری كۆكردەوە، بەڕێوەبەرانی رێكخراوەكە لە بانكی (شیمال) لە سلێمانی كە بانكێكی ئەهلییە‌و دەكەوێتە بەرامبەر یانەی ئەندازیاران لەسەر شەقامی سالم، حسابێكی بانكییان بە (دینارو دۆلار) كردوەتەوە بۆ دانانی ئەو پارەی كە كەمپەینەكە كۆیكردوەتەوە، هەر لەو بانكە حسابی دۆلاریان گۆڕیوەتەوە بۆ دینارو خستویانەتە سەر حسابی دینار. پارەی شێرپەنجە لە گەردنی سەعدی كۆڵەكدا ! ساڵی 2016 بانكی (شیمال) مایەپوچ بوو، بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، بەرلەوەی بەتەواوەتی مایەپوچبوونی ئاشكرا بكرێت، (سەعد  فایەق كۆڵەك) كە سەرمایەدارێكی دیاری سلێمانییەو ئەندامی ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی بانكی (شیمال)ە پەیوەندی بە بەرپرسانی رێكخراوی (كوردستان بۆ هاوكاری نەخۆشخانی شێرپەنجە)وە كردووە‌و بەناوی هاوكاریكردنیانەوە پێشنییازی بۆ كردوون بۆ ئەوەی پارەكانیان لە بانكی شیمال نەفەوتێت، بیگوازنەوە بۆ بانكێكی تر. رێكخراوی كوردستان بۆ هاوكاری نەخۆشخانی شێرپەنجە پارەی كەمپەینەكە كە زیاتر لە (5 ملیار) دینار بووە بە كاش لە بانكی (شیمال) دایناوە، بەڵام سەعد كۆڵەك وتویەتی ئێستا لە بانك پارەی كاشمان نییە‌و كەسێك رادەسپێرم یارمەتیدان بدات‌و پارەكەتان بە (چەك) بۆ بگوازێتەوە بۆ بانكێكی تر، بەڕێوەبەرانی رێكخراوەكە بەهۆی ئەوەی پارەكەیان لە كاری خێرخوازییەوە دەستكەوتووە، پێشبینی ئەوەیان نەكردووە كەس بتوانێت دەست بۆ پارەكە ببات.  دوای گفتوگۆ لەگەڵ (سەعد فایەق كۆڵەك)، رێكخراوی كوردستان بۆ هاوكاری نەخۆشخانی شێرپەنجە هەموو پارەی كەمپەینەكەیان كە تا ئەوكاتە بڕی (5 ملیارو 249 ملیۆن‌و 750 هەزار) دیناری ماوەتەوە، بەشێوەی نەقدو لەماوەی 2/5/2016 بۆ 26/7/2016 بە چەند جارێك‌و بەبڕی جیاواز خستوەتەسەر حسابی كەسێك لە بانكی شیمال بەناوی (عوسمان عەلی ساڵح)، ئەم پیاوە ناسراوە بە (عوسمان عەلاف) ژمێریاری تایبەتی كۆمپانیاكەی سەعد فایەق كۆڵەك بووە.  هەر لە ماوەی 2/5/2016 بۆ 26/7/2016 واتە رێك لەو ماوەیەدا كە رێكخراوەكە بە نەقد پارەی كەمپەینەكەی خستوەتە سەر حسابەكەی لە بانكی شیمال، عوسمان عەلاف پارەكەی بە (چەك) لە بانكی شیمالەوە گواستوەتەوە بۆ بانكی ئاشتیی،  ئەم كارەشی بە هاوبەشی كردووە لەگەڵ خاتوو (ئەمیرە) كە ژمێریای رێكخراوی كوردستانە بۆ هەماهەنگی نەخۆشخانی شێرپەنجە. دوای ئەوەی پارەی كەمپینەكە بەشێوەی (چەك) لە بانكی شیمالەوە گواستراوەتەوە بۆ بانكی ئاشتی، بەڕێوەبەرانی رێكخراوەكە بۆیان دەركەوتووە (عوسمان عەلاف) كە ژمێریاری سەعد كۆڵەك بووە، چەكی بەڵێندەرانی بۆ رێكخراوەكە پڕكردوەتەوە، ئەمەش چەكێكی بانكییە كە بەهۆی قەیرانی داراییەوە توشی كێشە هات‌و حكومەت خەرجی نەدەكردو لە بازاڕدا بەبەهای كەمتر لە بەهای خۆی مامەڵەی پێوەدەكرا، ئەمە ئەو كەیسەیە كە دەوترێت بەرپرسی باڵای كابینەی پێشوو و ئەم كابینەیەش تێیدا تێوەگلاون‌و لەڕێگەی كەسە نزیكەكانیانەوە مامەڵەیان بەم چەكانەوە كردووە، بەمدواییە هێزە ئەمنییەكانی سلێمانی چەندین كەسیان لە بازاڕی دۆلارەكە لەسەر ئەم كەیسە دەستگیركراوە، ئەو چەكە بانكییانەی بەڵێندەران كە بەهۆی قەیرانی داراییەوە حكومەت بۆی خەرج نەكردون خستیانە بازاڕەوە بە نرخی كەمتر بەهاكەی دەگاتە (470 ملیار) دینار.    كاتێك پارەی كەمپەینی هاوكاری نەخۆشی شێرپەنجە لە بانكی شیمالەوە بۆ بانكی ئاشتی لە پارەی نەقدەوە بوو بە چەكی بەڵێندەران، ئیتر پارەكە كەوتە ناو گێژاو و لە بانكی ئاشتیشەوە گواسترایەوە بۆ بانكی هەرێم كە لقی بانكی ناوەندی هەرێمە لە سلێمانی و لەوێش بە رێكخراوەكە راگەیەندراوە ئەم چەكانە چەكی بەڵێندەرانەو خەرجناكرێت،  بەمدواییە هێزە ئەمنییەكانی سلێمانی لەسەر كەیسی چەكی بەڵێندەران 23 فەرمانبەری بانكی هەرێمی دەستگیركرد.  دوای شەش ساڵ لەمایەپوچبوونی ئەو بانكە، دەردەكەوێت بانكی (شمال) لە سلێمانی تێوەگلاوە لە پرۆسەیەكی گەورەی سپیكردنەوەی پارە یان ئەوەی ناوی لێنراوە "مەمەڵەكردن بە چەكی بانكیی بەڵێندەران"ەوە.  ئێستا لەسەر ئەم كەیسە لەلایەن دەسەڵاتدارانی سنوری سلێمانییەوە چەندین كەس دەستگیركراون‌و هەندێكیان لەبەرامبەر رادەستكردنی بڕە پارەیەك ئازادكراون‌و هەندێكی تریان هێشتا لە زینداندا ماون، بەڵام چارەنوسی پارەی كەمپەینی هاوكاری بۆ نەخۆشخانی شێرپەنجە هێشتا بە نادیاری ماوەتەوە.  هەر بەتەمای چاوە! كورد وتویەتی" كوێر تا دەمرێت بەتەمای چاوە"، سەنتەری ژیانەوە بۆ چارەسەری شێرپەنجە بە تیشك كە تاكە سەنتەری تیشكە لە هەرێمی كوردستان، هەر ئومێدی نەبڕیوە‌و بەتەمای پارەی كەمپەینەكە بووە. ئەم سەنتەرە لە نیسانی 2019دا لەڕێگەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانییەوە نوسراوێكی ئاڕاستەی وەزارەتی تەندروستی كردووە‌و باسلەوە دەكات، تەنیا دوو ئامێری (لیناك)ی تایبەت بە چارەسەری نەخۆشیی لە سەنتەرەكەدا هەیە‌و بەهۆی زۆریی نەخۆشەوە لۆدیان لەسەر دروستبووە‌و لیستی چاوەڕوانی نەخۆش زیاتر لە (8) مانگی تێپەڕاندووە.  ئەم سەنتەرە لە نوسراوەكەدا داوا دەكات پارەی كەمپەینی "ژیانەوە"ی بۆ خەرجبكرێت بۆ ئەوەی بتوانێت سیستمی جیهانی (LC) دابین بكات كە پێویستە بۆ كڕینی ئامێری (لیناك).  لە بنەڕەتەوە بڕیار بوو بە پارەی ئەم كەمپەینە بینای نەخۆشخانەیەكی نوێی شێرپەنجە دروستبكرێت‌و ئامێری نوێی (لیناك)ی تایبەت بە نەخۆشانی شێرپەنجەی بۆ بكڕدرێت، بەڵام بەهۆی ئەوەی پارەی كەمپەینەكە كەوتە ناو گێژاوی ساختەكاریی بانكییەوە، ئەم خەونە هەرگیز نەبوو بە واقع.  لە تەموزی 2019 پارەكەی كەمپەینەكە خرایەسەر حسابی سندوقی كۆمەكی توشبوانی شێرپەنجە لە بانكی (باخان)، بەڵام ئەمە پارەی كاش نەبوو، تەنیا چەكی بانكی بەڵێندەران بوو كە ئەوكات‌و ئێستاش حكومەت بە نرخی خۆی خەرجیان ناكات. وەصی بەسەر بانكەوە ! خاوەنی راستەقینەی بانكی (شیمال) پیاوێكی دیارە بەناوی (نەوزاد جاف)، بەڵام چەند هاوپشكێكی تری هەیە، بەر لەوەی مایەپوچبوونی رابگەیەندرێت بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو) سەرمایەی بانكەكە گەیشتوەتە (300 ملیار) دینار.  خاوەنی بانكەكە‌و یەكێك لە هاوپشكەكانی (سەعدی فایەق كۆڵەك) بەرلەوەی مایەپوچبوونی بانكەكەی رابگەیەنن، چەندین ڤێلایان لە دەرەوەی وڵات كڕیوە لەگەڵ كڕینی پشكی هەندێك كۆمپانیا، ئەمە گومانی لای هەندێك لە هاوپشكەكانی تر‌و ئەوانەی پارەیان لە بانكەكە داناوە دروستكردووە، ئەوانەی لە نزیكەوە ئاگاداری كەیسەكەن دەڵێن پارەی كەمپەینی شێرپەنجە لەلایەن ئەو سەرمایەدارانەوە لە كڕینی پشك‌و ڤێلاكاندا خەرجكراوە‌و سپی كراوەتەوە.  بانكی (شیمال) لە ساڵی 2016وە توشی مایەپوچبوون بووە، بەڵام هێشتا پەیكەری بانكەكە هەر ماوە، مانگی ئۆكتۆبەری ئەمساڵ (عەمار حەمەد خەلەف) جێگری پارێزگاری بانكی ناوەندیی عێراق فەرمانێكی دەركردووە‌و بەگوێرەی یاسای بانكەكان، بانكی (شیمال)ی لە سلێمانی خستوەتە ژێر (الوصایە)ی خۆیەوە‌و (محەمەد عەلی حسێن)ی كردووە بە وەصی بەسەر بانكەكەو دەسەڵاتی ئەوەی پێ بەخشیوە رێوشوێنی دژی ئەو كەسانە بگرێتە بەر كە هۆكاربوون لە بەهەدەردانی پارەی بانكەكە‌و خراپ بەكارهێنانی.  بانكی شیمال كە خاوەنە راستەقینەكەی (نەوزاد جاف)ە، ئێستا تەنیا پەیكەرەكەی ماوە، كە نەكەس پارەی تێدا دادەنێت‌و نە كەسیش پارەی لێ رادەكێشێت، ئەو پیاوەی كە وەكو وەصی لە بانكی ناوەندییەوە بۆی دانراوە حساباتی ئەوە دەكات بانكەكە چەندی لە قەرزدایە‌و خۆی چەندێك پارەی خەڵك‌و خاوەن پشكەكانی بانكەكە قەرزارە.          

درەو: راپۆرتی: دەستەی ئاماری هەرێم  پاڵپشت بە ڕووپێوییەکانی دەستەی ئاماری هەرێم کە بە هاوکاری ڕێخکراوە نێودەوڵەتییەکان لەسەر ئاستی هەرێم و پارێزگاکان ئەنجامی داوە؛  # لە کۆی (2 هه‌زار 16) دامەزراوه‌ی زۆر بچوک، بچوک و مامناوەند، تەنها (811)یان به‌ ڕێژه‌ی (40.2%) بە فەرمی تۆماركراوون و (هه‌زار و 205) یان به‌ ڕێژه‌ی (59.7%) لە هیچ شوێنێكی فەرمی تۆمار نەكراوون. # (هه‌زار و 985) دامەزراوەیان هەژماری بانکییان نییە به‌ڕێژه‌ی (98.5%) و تەنیا (1.5%)ی دامەزراوەکان هەژماری بانکییان هەیە، كە ژماره‌یان (31) دامەزراوه‌یە. # (3 هه‌زار و 812) كرێكار لە دامەزراوە پیشەسازییەكاندا كار دەكەن، (499) که‌سیان به‌ ڕێژه‌ی (13%) لە ڕەگەزی مێینه‌ن. ژمارەی خاوەنكاری ژن (269) که‌سن به‌ ڕێژه‌ی (13.3%). # بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمه‌ڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان دەركەوتووە كە ژمارەیەكی بەرچاوی كچان پێش تەمەنی (15 و 18) ساڵیدا هاوسەرگیرییان كردوە. لەسەر ئاستی پارێزگاكانیش پارێزگای سلێمانی بەرزترین ڕێژەی تۆمار كردووە لە ڕووی هاوسەرگیری پێش تەمەنی (15 و 18) ساڵیدا. # لە بواری تەندروستی منداڵبوونیشدا، نەشتەرگەری قیسەری رێژەیەكی بەرزی تۆماركردووە (50.8%) لە ساڵی 2021 بە بەراورد بە ساڵی 2011 (26.4%) بووە، كە ئەمەش كاریگەری نەرێنی هەیە لەسەر تەندروستی ئافرەتان. به‌شی یه‌که‌م؛ ئاماری دامەزراوە پیشەسازییەكان و ئابوورییەكان ئەم ئامارە پشت بە ستراوە بە؛ ڕووپێوی دامەزراوەكانی زۆر بچووك، بچووك و مامناوەند (MSME) لە هەرێمی كوردستانی- عێراق 2022 لە لایەن دەستەی ئاماری هەرێم بەهاوكاری (UNDP) ئەنجامدراوە. هاوکات ڕووپێوی دامەزراوە پیشەسازییەكانی گەورە و ڕووپێوی دامەزراوە پیشەسازییەكانی مامناوەند بۆ ساڵی 2020 لە لایەن دەستەی ئاماری هەرێم جێبەجێكراون.  پێویستە ڕوون بكرێتەوە كە ڕووپێوی دامەزراوەكانی زۆر بچووك، بچووك و مامناوەند بە نموونە وەرگیراوەو ڕووپێوەكانی دامەزراوە پیشەسازییەكانی گەورەو مامناوەند ڕووپێوی گشتگیرن. یه‌که‌م؛ ئەنجامەكانی ڕووپێوی دامەزراوەكانی زۆر بچووك، بچووك و مامناوەند (MSME) 1.    ژمارەی دامەزراوەكان: بەپێی ئەنجامەكانی ڕووپێوی (MSME) ژمارەی گشت دامەزراوەكان لە نموونەكەدا (2 هه‌زار 16) دامەزراوه‌یە (هه‌زار و 875) زۆر بچووك، (127) بچووك، (14) مامناوەند. له‌کۆی ئه‌و دامه‌زراوانه‌ (811)یان به‌ ڕێژه‌ی (40.2%) دامەزراوە بە فەرمی تۆماركراوون و (هه‌زار و 205) دامەزراوە به‌ ڕێژه‌ی (59.7%) لە هیچ شوێنێكی فەرمی تۆمار نەكراوون، كە زۆربه‌یان دامەزراوە پیشەسازییەكانی زۆر بچووكن هەروەك لە خشتەی خوارەوە پێشاندراوە. (بڕوانه‌ خشته‌ی ژماره‌ (1)). خشته‌ی ژماره‌ (1) 2.    ژمارەی كرێكاران (كرێكار و خاوەنكار): بەپێی قەبارەی نموونەكە، (3 هه‌زار و 812) كرێكار لە دامەزراوە پیشەسازییەكاندا كار دەكەن. زۆر بچووك (2 هه‌زار و 976)، بچووك (656) و مامناوەند (14) كرێكار، كە (3 هه‌زار و 313) به‌ ڕێژه‌ی (86.9%) له‌ ڕەگەزی نێرن و (499) که‌سیان به‌ ڕێژه‌ی (13%) لە ڕەگەزی مێینه‌ن. (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (1)). چارتی ژماره‌ (1) 3.    ژمارەی خاوەنكارەكان: ڕووپێوەكەی ئێستای هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی 2020 دەریدەخات کە هێشتا ژنان کەمینەن لە خاوەندارێتی دامەزراوەكانی زۆر بچووك و بچووك و مامناوەند. لە كۆی گشتی (2 هه‌زار و 16) خاوەنكار، ژمارەی خاوەنكاری ژن (269) که‌سن به‌ ڕێژه‌ی (13.3%)، بە بەراوورد بە (هه‌زار و 747) خاوەنكاری پیاو به‌ڕێژه‌ی (86.6%). لە كۆی گشتی (269) خاوەنكاری ژن، (262) لە دامەزراوەی زۆر بچووك، (6) كەس لە دامەزراوەی بچووك و (1) كەس و دامەزراوەی مامناوەند خاوەنكارن. جێگه‌ی ئاماژه‌یه‌ كە زۆربەی ئەو دامەزراوانەی كە ژنان خاوەندارن لە هیچ شوێنێكی فەرمی تۆمار نەكراوون. تۆمارکراو (37) بە ڕێژەی (1.8%، تۆمارنەکراو (232) بە ڕێژەی (11.5%))، له‌سه‌ر ئاستی پارێزگاکان (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (2)). چارتی ژماره‌ (2) 4.    بەكارهێنانی خزمەتگوزاری بانكی: بە پێی ئەنجامەكانی ڕووپێویMSME ، دەرکەوتووە کە زۆرینەی دامەزراوەکان (هه‌زار و 985)یان هەژماری بانکییان نییە به‌ڕێژه‌ی (98.5%) و تەنیا (1.5%)ی دامەزراوەکان هەژماری بانکییان هەیە، كە ژماره‌یان (31) دامەزراوه‌یە. لە ڕووی هەبوونی ژمارەی بانكی، جیاوازییەكی بەرچاو لە نێوان دامەزراوەكانی زۆر بچوك و بچووك و مامناوەند هه‌یە، چونکە ئەم ڕێژەیە لە (1.3%) بۆ دامەزراوەی زۆر بچووك بۆ (3.2%) بۆ دامەزراوەی بچووک و (14.3%) بۆ دامەزراوەی مامناوەند زیاد دەکات. سه‌باره‌ت به‌ هەبوونی هەژماری بانكی بەپێی دامەزراوە لە ڕووپێوی MSME (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (3)). چارتی ژماره‌ (3) دووه‌م؛ ئەنجامی ڕووپێوی پیشەسازی گەورە: دامەزراوەکانی پیشەسازی گەورە: بریتییە لەو دامەزراوە پیشەسازییانەی کە ژمارەی کرێکارەکانی (30) کرێکار و زیاترە. 1.    ژمارەی دامەزراوەكان: بەپێی ئەنجامەکانی ڕووپێوی پیشەسازی دامەزراوەی گەورە دەردەكەوێت كە ژمارەی دامەزراوەکانی پیشەسازی گەورە لە ساڵی 2020 کار دەکەن (128) دامەزراوەن بەبەراورد بە ژمارەی ئەو دامەزراوانەی کە لە ساڵی 2018 کاریان دەکرد کە ژمارەیان (132) دامەزراوە بووە، واتە ژمارەی دامەزراوەی گەورە بەبەراورد بە ساڵی 2018 بە ڕێژەی (3.03%) کەمی کردووە. لە سەر ئاستی پارێزگاکانیش ژمارەی دامەزراوەکان لە پارێزگای هەولێر لە (59) دامەزراوە لە ساڵی 2018 دابەزیوە بۆ (57) دامەزراوە لە ساڵی 2020 کە زۆرترین رێژەی دامەزراوەكانی گەورە بە ڕێژەی (44%)ی لە خۆگرتووە. لە پارێزگای سلێمانی لە (56) دامەزراوە لە ساڵی 2018 دابەزیوە بۆ (52) دامەزراوە لە ساڵی 2020 بە پلەی دووەم دێت بە ڕێژەی (41%). به‌ڵام لە پارێزگای دهۆک لە (17) دامەزراوە لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ (19) دامەزراوە لە ساڵی 2020 کە رێژەکەی دەکاتە (15%). تاینبه‌ت به‌ ژمارەی دامەزراوەكانی پیشەسازی گەورە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵانی 2018 و 2020 (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (4)) چارتی ژماره‌ (4) 2.    ژمارەی کرێکارەکان: بەپێی ئەنجامەكانی ڕووپێوی پیشەسازی دامەزراوەی گەورە دەركەوتووە کۆی ژمارەی کرێكارانی بەكرێ كە لە چالاکیە پیشەسازیە جۆراوجۆرەکاندا كاردەكەن (12 هه‌زار و 713) كرێكارەو ئەوانەی بێ كرێ كاردەكەن ژماره‌یان (50) كرێكارە، وەک خاوەن كار یان یەكێك لە ئەندامانی خێزان. ژمارەی كرێكارانی بەكرێ لە ساڵی 2020 بە ڕێژەی (0.2%) دابەزیوە بەبەراورد بە ژمارەی كرێكاران لە ساڵی 2018 كە ژمارەیان (12 هه‌زار و 737) كرێكار بوون. لە سەر ئاستی پارێزگاكانیش ژمارەی كرێكارانی بەكرێ لە پارێزگای هەولێر لە (4 هه‌زار و 975) كرێكاره‌وه‌ لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ )5 هه‌زار و 284) كرێكار لە ساڵی 2020. لە پارێزگای سلێمانی لە (6 هه‌زار و 832) كرێكاره‌وه‌ لە ساڵی 2018 دابەزیوە بۆ (6هه‌زار و 144) كرێكار لە ساڵی 2020دا. لە پارێزگای دهۆك لە (930) كرێكاره‌وه‌ لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ (هه‌زار و 285) كرێكار لە ساڵی 2020. له‌م باره‌یه‌وه‌ (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (5)). چارتی ژماره‌ (5) سێیه‌م؛ ئەنجامی ڕووپێوی پیشەسازی مامناوەند دامەزراوەکانی پیشەسازی مامناوەند: بریتییە لەو دامەزراوە پیشەسازییانەی کە ژمارەی کرێکارەکانی لەنێوان (10 - 29) کرێکاردایە. 1.    ژمارەی دامەزراوەكان: بەپێی ئەنجامەكانی رووپێوی دامەزراوەی پیشەسازی مامناوەند دەركەوتووە كە ژمارەی دامەزراوەكان کە لە ساڵی 2020 کار دەکەن (396) دامەزراوەن بەبەراورد بە ژمارەی ئەو دامەزراوانەی کە لە ساڵی 2018 کاریان دەكرد كە ژماره‌یان (375) دامەزراوە بووە، واتە ژمارەی دامەزراوەی مامناوەند بەرێژەی (5.6%) لە هەرێمی كوردستان زیادیكردووە بەبەراورد بە ساڵی 2018. لەسەر ئاستی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان هەر چەندە کە پارێزگای سلێمانی لە (217) دامەزراوە لە ساڵی 2018 کەمی کردووە بۆ (214) دامەزراوە لە ساڵی 2020، به‌ڵام زۆرترین رێژەی دامەزراوەی مامناوەند دەكەوێتە ئەم پارێزگایە بەرێژەی (54%) و هەروەها ژمارەی دامەزراوەكان لە پارێزگای هەولێر لە (75) دامەزراوەوه‌ لە ساڵی 2018 بەرزبووتەوە بۆ (97) دامەزراوە لە ساڵی 2020 کە بە پلەی دووەم دێت بە رێژەی (25%) دامەزراوەکان. لە پارێزگای دهۆك لە (83) دامەزراوەوه‌ لە ساڵی 2018 بەرزبووتەوە بۆ (85) دامەزراوە لەساڵی 2020 و رێژەی دامەزراوەکان دەگاتە (21%)ی دامەزراوەکان لە هەرێمدا. له‌م باره‌یه‌وه‌ (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (6)). چارتی ژماره‌ (6) 2.    ژمارەی کرێکارەکان: بەپێی ئەنجامەكانی رووپێوی پیشەسازی دامەزراوەی مامناوەند کۆی ژمارەی کرێكارانی بە كرێ كە لە چالاکیە پیشەسازیە جۆراوجۆرەکاندا كاردەكەن (5 هه‌زار و 441) كرێكاره‌و ئەوانەی بێ كرێ كاردەكەن ژماره‌یان (188) كرێكارە وەک خاوەن كار یان یەكێك لە ئەندامانی خێزان. ژمارەی كرێكارانی بە كرێ لە ساڵی 2020 بە ڕێژەی (0.7%) بەرز بۆتەوە بە بەراورد بە ژمارەی كرێكاران لە ساڵی 2018 كە ژمارەیان(5 هه‌زار و 401) كرێكار بوون.  لەسەر ئاستی پارێزگاكانیش ژمارەی كرێكاران لە پارێزگای هەولێر لە (هه‌زار و 298) كرێكار لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ (هه‌زار و 600) كرێكار لە ساڵی 2020. لە پارێزگای سلێمانی لە (2 هه‌زار و 976) كرێكار لە ساڵی 2018 دابەزیوە بۆ (2 هه‌زار و 661) كرێكار لە ساڵی 2020. لە پارێزگای دهۆك لە (هه‌زار و 127)  كرێكار لە ساڵی 2018 بەرزبۆتەوە بۆ (هه‌زار و 180) كرێكار لە ساڵی 2020. (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (7)). چارتی ژماره‌ (7) به‌شی دووه‌م؛ ئاماری پەروەردەو تەندروستی و كۆمەڵایەتی ئەم ئامارانە پشت بەستراوە بە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمه‌ڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان (IWISH). گەڕی یەكەمی ئەم ڕووپێوە لەساڵی 2011 و گەڕی دووەم لە ساڵی 2021 لە هەرێمی كوردستان و عێراق بە گشتی ئەنجامدراوه‌ له‌لایەن دەستەی ئاماری هەرێمی كور دستان بە هاوبەشی لەگەڵ دەزگای ناوەندی ئاماری عێراق و به‌هەماهەنگی لەگەڵ سندوقی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ دانیشتوان (UNFPA). قەبارەی نموونەی هەڵبژێردراو لەم ڕووپێوە لەسەر ئاستی هەرێم لە (هه‌زار و 596) خێزان پێكهاتووه‌و  بۆ هەر پارێزگایەك (532) خێزان بووه‌، لە هەردوو ژینگەی شارنشین و گوندنشین.  ژمارەی ئەو خێزانانەی كە چاوپێكەوتنیان لەگەڵ ئەنجامدراوه‌ (هه‌زار و 576) خێزان و ژمارەی ئەو ئافرەتانەی كە چاوپێكەوتنیان لەگەڵ كراوه‌ (2 هه‌زار و 162) ئافرەت بووە.  یه‌که‌م؛ بەرزترین بڕوانامەی بەدەستهاتوو بۆ ئەندامانی خێزان  تایبه‌ت به‌ بەرزترین بڕوانامەی بەدەستهاتوو بۆ ئەندامانی خێزان كه پێشتر په‌یوه‌ندیان كردووه به خوێندن به‌پێی ڕه‌گه‌ز (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (8)) چارتی ژماره‌ (8) دووه‌م؛ تەمەنی ئافرەت لە یەكەم هاوسەرگیری  بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمه‌ڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان (2IWISH - 2021) بە شێوەیەكی گشتی لە هەرێمی كوردستان و لەسەر ئاستی پارێزگاكان لە ساڵی 2021 تێكڕای تەمەن لە یەكەم هاوسەرگیری لە هەمان ئاستدان كە لە تەمەنی (21) ساڵیدایەو لە هەمان كاتدا بە بەراورد لەگەڵ ساڵی (2011) دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە. لە ساڵی 2011 بە شێوەیەكی گشتی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و پارێزگاكان جیاوازیەكی ئەوتۆ بەدی ناكرێت، لەم ڕووەوە بەشێوەیەك لەسەر ئاستی هەرێم تێكڕای تەمەن بۆ یەكەم هاوسەرگیری لە تەمەنی (26) ساڵیدایە. دواتر پارێزگاكانی دهۆك و هەولێر، لە تەمەنی (25) ساڵی و تەمەنی (24) ساڵی یەك لەدوای یەک، وه‌ک له‌ (چارتی ژماره‌ (9)) ئاماژه‌ی پێدراوه‌. چارتی ژماره‌ (9) سێیه‌م؛ هاوسە رگیری پێش تە مەنی (18 و 15) ساڵی بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمه‌ڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان (2IWISH - 2021) دەركەوتووە كە ژمارەیەكی بەرچاوی كچان پێش تەمەنی (15 و 18) ساڵیدا هاوسەرگیرییان كردوە. لە هەرێمی كوردستان. لە ساڵی 2021 ڕێژەی (23%) ئەو ئافرەتانەی كە لە تەمەنی (15- 49) ساڵیدان پێش تەمەنی (18) ساڵی هاوسەرگیرییان كردووە، هەروەها (10%)ی ئەو ئافرەتانەی لە تەمەنی (15- 49) ساڵیدان پێش تەمەنی (15) ساڵی هاوسەرگیرییان كردووە.  لەسەر ئاستی پارێزگاكانی هەرێم، پارێزگای سلێمانی بەرزترین ڕێژەی تۆمار كردووە لە ڕووی هاوسەرگیری پێش تەمەنی (15 و 18) ساڵیدا كە رێژەكەی (23%) و (10.3%) بۆ پێش تەمەنی (18) و پێش تەمەنی (15) ساڵی یەك لە دوای یەك. له‌م باره‌یه‌وه‌ (بڕوانه‌ چارتی ژماره‌ (10)). چارتی ژماره‌ (10) چواره‌م تەندروستی 1.    منداڵبوون بە (سروشتی، قەیسەری( رێژەی ئافرە تان كە بە نە شتەرگەری )قە یسەری) منداڵیان بووە: ئەم نیشاندەرە لە رووی تەندروستییەوە نیشاندەرێكی گرنگە. بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمەڵایەتی و تەندروستی ئافرە تان  (2IWISH - 2021) لە هەرێمی كوردستان، نەشتەرگەری قیسەری رێژەیەكی بەرزی تۆماركردووە (50.8%) لە ساڵی 2021 بە بەراورد بە ساڵی 2011 (26.4%) كە ئەمەش كاریگەری نەرێنی هەیە لەسەر تەندروستی ئافرەتان. 2.    رێژەی ئافرەتان كە بە سروشتی منداڵیان بووە  بەپێی ئەنجامەكانی بەدەستهاتوو لە ڕووپێوی بارودۆخی كۆمەڵایەتی و تەندروستی ئافرەتان (2IWISH - 2021)، لە هەرێمی كوردستان، منداڵبونی سروشتی رێژەیەكی نزمی تۆماركردووە (49.2%) بە بەراورد بە هەمان ماوە لە ساڵی 2011 (67.6) هەروەك لە چارتی ژمارە (11) پێشاندراوە. چارتی ژمارە (11) ڕۆژى-جيهانى-ئامار2 (1).pdf

شیكاری:درەو  •    ئەو داهاتەی بەهۆی ڕاگرتنی بەرزە موچەی موچەخۆرانەوە لە (7) ساڵی ڕابردوودا بۆ حکومەتی هەرێم گەڕاوەتەوە بریتیە لە؛ (4 ترلیۆن و 421 ملیار و 505 ملیۆن 450 هەزار) دینار، لە هەردوو کابیەی هەشتەم و نۆیەمدا. •    کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕی (10 ترلیۆن و 597 ملیار و 997 ملیۆن) دیناری فەرمانبەرانی هەرێم پاشەکەوتکردووە. •    لە کابینەی نۆیەمدا حکومەتی هەرێم بڕی (8 ترلیۆن 190 ملیار) دیناری موچەخۆرانی بڕیوە. •    کەواتە کۆی شایستە داراییەکانی موچەخۆران لای حکومەتی هەرێم (23 ترلیۆن و 209 ملیار و 502 ملیۆن  و 450 هەزار) دینارە.  یەکەم؛ سەرە موچە (عەلاوە) و بەرزە موچە (تەرفیع) چییە؟ لە یاسای موچەی فەرمانبەرانی میری و كەرتی گشتی ژمارە 22ی ساڵی 2008 هەموارکراو بە ڕوونی باس لە هەردوو بابەتی سەرە موچە (عەلاوە) و بەرزە موچە (تەرفیع) کراوە، بەجۆرێک لە؛  (مادەی سێیەم) بڕگەی یەکەم: پلەکانی فەرمانبەران و سەرمووچەی ساڵانەیان و ماوەی پلە بەرز کردنەوەیان بەم شێوەیە دەبێت کە لە خشتەی مووچەکان و سەرمووچەی ساڵانە هاتووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (1))  سەرمووچەی ساڵانە لە (مادەی پێنجەم)ی یاساکەدا هاتووە: سەرمووچەی ساڵانە دەدرێت بە فەرمانبەر لە کاتی تەواو کردنی (1) ساڵ لە خزمەتی وەزیفی بە رەچاو کردنی مادە (9)ی ئەم یاسایە. هەروەها لە (مادەی نۆیەم)دا هاتووە؛ یەکەم: ئەگەر نەتوانرا فەرمانبەر پلەی بەرز بکرێتەوە بۆ پلەی دواتر یان پێدانی سەرمووچەی ساڵانەی بۆ گەیشتن بە بەرزترین رادەی مووچەی پلەکەی، دەکرێت بەردەوام سەرمووچەی ساڵانەی پێ بدرێت لە پلەی دواتری پلەکەی خۆی. دووەم: فەرمانبەری پایە (11)ی پلە یەکی وەزیفی سەرمووچەی بەردەوام دەبێت کە تێپەڕ نەبێت لە نزمترین رادەی پلە باڵاکان (ب) پلە بەرز کردنەوەی فەرمانبەر لە (مادەی شەشەم)ی یاساکەدا هاتووە؛ یەکەم: پلە بەرز کردنەوە بریتییە لە گواستنەوەی فەرمانبەر لەو وەزیفەیەی کە تێیدایە بۆ وەزیفەیەک کە راستەوخۆ دەکەوێتە پلەیەکی بەرزتر دوای پلەی پێشتری لە پلەبەندنی وەزیفی.  سەبارەت بە مەرجەکانی پلە بەرز کردنەوەی فەرمانبەر هەر لە (مادەی شەشەم) و بڕگەی  (دووەم) هاتووە: هەبوونی ئەم مەرجانەی کە لە خوارەوە هاتوون لە کاتی پلە بەرز کردنەوە: ا. هەبووونی پلەی بەتاڵ یان وەزیفەی بەتاڵ لە پلەیەکی بەرزتر لەو پلەیەی کە تێیدایە لەنێو (چمن) میلاکی وەزیفی فەرمانگەکەی. ب. تەواوکردنی ماوەی بڕیاردراو بۆ پلە بەرزکردنەوە کە هاتووە لە خشتەی ژمارە (١). ج. دەبێت فەرمانبەر مەرجەکان و توانای پێویستی هەبێت بۆ ئەو وەزیفەیەی بۆی کاندید دەکرێت بۆ پلە بەرز کردنەوە. د. سەلماندنی تواناکانی فەرمانبەر بۆ وەرگرتنی ئەو وەزیفەیەی کە  نیاز وایە پلەکەی بۆی بەرز بکرێتەوە بە راسپاردەی سەرۆکی راستەوخۆ و پەسند کردنی سەرۆکی باڵا. لە بەشێکی تری یاساکە تایبەت بە (پێکهێنانی لیژنەی پلە بەرز کردنەوە) لە (مادەی حەوتەم)دا هاتووە؛ یەکەم: بە فەرمانی وەزیر یان سەرۆکی لایەنی نەبەستراو بە وەزارەت یان کەسی راسپێردراو لیژنەیەکی پسپۆر پێک دەهێندرێت بە سەرۆکایەتی فەرمانبەرێک کە پلە وەزیفیەکەی لە یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی خوارتر نەبێت و دوو ئەندام کە پلەی وەزیفییان لە بەڕێوەبەر کەمتر نەبێت بۆ  بینینی داواکارییەکانی پلە بەرز کردنەوە لە ماوەی 60 رۆژ لە رێکەوتی وەرگرتنی داواکارییەکە و کاندید کردنی فەرمانبەر بۆ پلە بەرز کردنەوە پاش دڵنیابوون لە هەبوونی مەرجەکانی بڕیاردراو بۆ پلە بەرز کردنەوە کە هاتووە لە بڕگە دووەم لە مادە 6ی ئەم یاسایە. دووەم: فەرمانی پلە بەرز کردنەوە دەردەچێت لە لایەن وەزیری تایبەتمەند یان سەرۆکی لایەنی نەبەستراو بە وەزارەت و پلە بەرز کردنەوەکەشی جێبەجێ دەکرێت لە رێکەوتی شایستە بوونی، ئەگەر خودی فەرمانبەر رۆڵی نەبووبێت لە دواکەوتنی پلە بەرز کردنەوەکەی. مادەی هەشتەم یەکەم: ئەگەر مووچەی فەرمانبەری پلە بەرز کراو هاوتا بوو لەگەڵ یەکێک لە پایەکانی پلەی بەرزکراوەکە، ئەوا مووچەی پایەتی دواتری پێ دەدرێت کە لەگەڵ مووچەکەی هاوتا بێت. دووەم: ئەگەر مووچەی فەرمانبەری پلە بەرز کراو کەوتە نێوان دوو پایە (مەرتەبە) لەو پلەیەی کە بۆی بەرز کراوەتەوە، ئەوا مووچەی پایەی بەرزتری پێ دەدرێت. خشتەی ژمارە (١) موچەی بنەڕەتی پلەکانی وەزیفی سیستمی موچە بە هەزار دینار   دووەم؛ شایستە داراییەکانی موچەخۆران لای حکومەتی هەرێم فەرمانبەران و موچەخۆران دوو جۆر شایستەی داراییان لای حکومەتی هەرێمی کوردستانە، کە ئەوانیش بریتین لە شایستەی (بەرزە موچە)ی فەرمابەران و موچەی (پاشەکەوت، لێبڕین و چارەکە موچە)، لە خوارەوە ڕاڤەی هەردوو ئەو جۆرە شایستەیە دەکەین و قەبارەی ئەو شایستانە لەسەر حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕوندەکەینەوە.   1.    ڕاگرتنی بەرزە موچەو کاریگەرییەکانی لەسەر فەرمانبەران مامۆستایان لە 1-1-2016ەوە پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران، كە مافێكی یاساییە بەپێی یاسای (موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت‌و كەرتی گشتی ژمارە 22ی ساڵی 2008)ی عێراق جێگیركراوە، ئەم یاسایە لە هەرێمی كوردستان كاری پێدەكرێت. ڕاگیراوە و تا ئێستا هیچ بڕیارێكی حكومەتی هەرێم نییە بۆ پێدانەوەی ئەو مافە بە فەرمانبەران، ئەم پرسە دوای تێپەڕبوونی نزیکەی (7) ساڵ نە لە یاسای چاکسازی باسی لێوە کراو نە لەسەردانەکەی تیمی حکومەت بۆ پەرلەمانی کوردستان لە ڕۆژی  28ی6ی2021 بووە جێی گفتووگۆی جدی، نە لە ئێستاشدا کە بەرەو ساڵی نوێ دەچین (بەهۆی نەبوونی یاسای بودجە)ەوە دێتە بەر باس. تەنها ئەو نەبێت، بەپێی زانیارییەکان بەپێی (بڕیارێكی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان) كە رۆژی 26ی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ دەریكردووە، حكومەت سەرقاڵی ئامادەكردنی پرۆژە یاسایەكە سەبارەت بە بەرزە موچە (تەرفیع)ی فەرمانبەران.  ئەمە لە کاتێکدایە پلە بەرزکردنەوەی هێزەکانی ناوخۆ نەوەستاوەو، پلە بەرزکردنەوە لە وەزارەتی پێشمەرگە دەستی پێکردووەتەوە کە لەم وەزارەتەش لە ساڵی ٢٠١٧ەوە ڕاوەستابو، بەڵام بەپێی نووسراوی ژمارە 7797ی وەزارەتی پێشمەرگە کە لە رۆژی 15-06-2021 دەرچووە و لەلایەن شۆڕش ئیسماعیل، وەزیری پێشمەرگەوە واژۆ کراوە، بڕیاردراوە بە بەرزکردنەوەی پلەی (5 هەزار و 995) پلەدار و پێشمەرگەی سەر بە دیوانی وەزارەت و لیواکان.  کەواتە فەرمانبەرانی مەدەنی و مامۆستایانی هەرێم زەرەرمەندی یەكەمن، کە پیێ داتاکانی بایۆمێتری ژمارەی فەرمانبەرانی مەدەنی و مامۆستایان (710 هەزار و 282) کەسە. جگە لەوەی ڕاگرتنی پلەبەرزکردنەوە کێشەی زۆری کارگێڕی وەزیفی دروستکردووە، تەنانەت بە هەزاران فەرمانبەر و مامۆستا هەیه خانەنشین کراون، بەبێ ئەوەی پلەبەرزکردنەوەیان بکرێت، بەمەش ئەو فەرمانبەرانەی مافی پلە بەرزکردنەوەیان هەبووە و پیش وەرگرتنی پلەکەیان خانەنشین بوون بە درێژایی ژیان باجی بڕیاری ڕاگرتنی پلەبەرزکردنەوە دەدەن. بەپێی دواین زانیاری و ئامار کە لە 26ی حوزەیرانی 2021، ‎حازم گۆران، به‌ڕێوە‌به‌ری گشتی خانه‌نشینی هه‌رێم كه‌ سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی داراییه ڕایگەندووە، (40 هه‌زار) كه‌س  له نێوان 2014 بۆ 2021 له‌هه‌رێمی كوردستان خانەنشین بوون. سەبارەت بەو بڕە پارەیەی کە بەهۆی بڕیاری ڕاگرتنی پلە بەرزکرنەوەی فەرمانبەرانەوە لەسەر حکومەت کەڵەکە بووەو دەبێت، هیچ زانیارییەکی ورد لەبەردەست نییەو حکومەتیش هیچ ڕونکردنەوەکی لەو بارەیەوە نەبووە لەبەر ئەوەی؛ 1.    بەشێک لە فەرمانبەران و مامۆستایان دوو پلە بەرزکردنەوەیان لای حکومەت کەڵەکە بووە، بەتایبەت ئەوانەی لەدوای 2012 ەوە دامەزراون، یان کاتی پلە بەرزکردنەوەیان کەوتووەتە کۆتاییەکانی ساڵی 2016ەوە کاتێک مافی پلە بەرزکردنەوەیان هەبووە و بەهۆی بڕیارەکەی حکومەتەوە سودمەند نەبوونە. پلە وەزیفییەکانیان لە نێوان (٦-١٠) دایەو (4) ساڵ جارێک پلەکانیان بەرز دەکرێتەوە (بۆ بەرچاوڕوونی بگەڕێرەوە بۆ خشتەی ژمارە (1)). 2.    بەشێک لە فەرمانبەران و مامۆستیان یەک پلە بەرزکردنەوەیان لای حکومەت کەڵەکەبووە، بەتایبەت ئەوانەی لە ساڵانی (2011 بۆ 2015) لەو مافە سودمەند بوونەو پلەی وەزیفیان لە نێوان (١-٥)دایەو (٥) ساڵ جارێک پلەکانیان بەرز دەکرێتەوە (بۆ بەرچاوڕوونی بگەڕێوە بۆ خشتەی ژمارە (1)). 3.    زانیاری ورد نییە لەبارەی کۆی ئەوەی فەرمانبەران و مامۆستایان (هەڵگری چی بڕوانامەیەکن، لە چ پلە و پلکانەیەکی وەزیفیدان، لە چ پۆستێکی ئیداریدان) چونکە دەرماڵەماڵەکان کاریگەری گەورە لەسەر ڕێژەی بەرزبوونەوەی موچەکانیان جێ دەهێڵێت. بەڵام بەشێوەیەکی گریمانەیی بەهای ئەو قەرزەی "بەرزە موچە" كە دەبێت حكومەت بۆ فەرمانبەرانی بگەڕێنێتەوە بەدیاریكراوی نازانرێت، ئەگەر تێكڕای بەرزەموچە بە (50 هەزار) دینار ئەژماربكرێت، كە بۆ هەندێك پلەی وەزیفی لەم بڕە زیاتر‌و بۆ هەندێك تر كەمترە، لەحاڵی دەستپێكردنەوەی خەرجكردنی بەرزەموچە بۆ فەرمانبەران کە ژمارەیان  (710 هەزار و 282) موچەخۆرە، کە بۆ هەر مانگێک دەکاتە (35 ملیار و 514 ملیۆن و 100 هەزار) دینار. بەمەش ئەگەر تەنها بۆ فەرمانبەرێک یەک پلە بەرزکردەنەوە و بۆ هەر پلە بەرزکرنەوەیەک (50 هەزار) دینار بخەمڵێنین _چونکە هەر پلە بەرزکردنەوەیەک فەرمانبەر (26 هەزار دینار بۆ 122 هەزار دینار) دەچێتە سەر موچەکەی_  بۆ (7) ساڵی ڕابردوو بەم جۆرەیە؛ •    710 هەزار و 282 موچەخۆری شارستانیX  50 هەزار دینار X 83 مانگ = (2 ترلیۆن و 947 ملیار و 670 ملیۆن و 300 هەزار) دینار. ئەگەر نیوەی ئەو فەرمانبەرانە مافی دوو جار پلە بەرزکردنەوەیان لای حکومەتی هەرێم بێت، ئەوا بەپێی ئەم لێکدانەوەیەی خوارەوە، ئەم بڕەش لە شایستەی دارایی موچەخۆران وەک بەرزە موچە لەسەر حکومەت کەڵەکە دەبێت. •    355 هەزار و 141 موچەخۆری شارستانیX  50 هەزار دینار X 83 مانگ = (1 ترلیۆن و 473 ملیار و 835 ملیۆن 150 هەزار) دینار. بەم پێیەش کۆی ئەو شایستە داراییەی موچەخۆرانی شارستانی کە بەهۆی ڕاگرتنی بەرزە موچەوە بۆ حکومەتی هەرێم گەڕاوەتەوە بریتیە لە؛ •    (2 ترلیۆن و 947 ملیار و 670 ملیۆن و 300 هەزار) دینار + (1 ترلیۆن و 473 ملیار و 835 ملیۆن 150 هەزار) دینار = (4 ترلیۆن و 421 ملیار و 505 ملیۆن 450 هەزار) دینار 2.    پاشەکەت و لێبڕینی موچە وەک شایستەی دارایی موچەخۆرانی هەرێم لەسەر شانی حکومەت یەکێک لە کاریگەرترین ئەو بابەتانەی ڕاستەخۆ پەیوەندی بە ژیان گوزەرانی هاوڵاتیانەوە هەیە دابینکردنی پژێوی و موچەی موچە خۆرانە، ئەم پرسە ئەگەر بۆ هەر کیان و دامەزراوەیەک جارێک ڕاست بێت، ئەوا بۆ هەرێمی کوردستان و هاوڵاتیەکانی دووجار ڕاستە، چونکە جگە لەوەی کەرتی تایبەت لە هەرێمی کوردستان لە دۆخێکی لاوازدایەو هاوڵاتیان و خێزانەکان ناتوانن وەک پێویست پشتی پێببەستن، لەگەڵ ئەوەشدا  ژمارەی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان زیاتر لە (1 ملیۆن و 250 هەزار) موچەخۆرە، ئەگەر دانیشتوانی هەرێمی کوردستان (6 ملیۆن) کەس بێت، ئەوا (20%) دانیشتوانی هەرێمی کوردستان موچە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان وەردەگرن. بە دیوێکی دیکەدا بەپێی داتاکانی دەستەی ئامار ژمارەی خێزان لە هەرێمی کوردستان (1 ملیۆن و 201 هەزار) خێزانە واتە بە نزیکەیی هەموو خێزانێک موچەیەکی بەردەکەوێت. ئەم ڕاستییەی سەرەوە گرنگی و بایەخی موچە دەردەخات بۆ هاوڵاتیان و بازاڕ لە هەرێمی کوردستان. بەڵام هێشتا بابەتی هاتن و دابەشکردن و دابەشنەکردنی موچە هاوشێوەی ئەزمونی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەواڵی گەرم و بە پەلەی ئامرازو کەناڵەکانی ڕاگەیاندنە. لە بانگەشەی هەڵبژانی (30/9/2018) لایەنە سیاسییەکان بانگەشەی گێڕانەوەی موچە پاشەکەوت کراوەکان و کردنەوەی ژمارەی حیسابی بۆ موچە خۆران دەکرا، لەگەڵ دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەم موچەخۆران لە چاوەڕوانی گڕانەوەی موچە پاشەکەوتکراوەکانیان بوون، بەڵام ئەم کابینەیە بیدعەیەکی نوێی داهێناو ناوی نا، لێبڕین، ئەمە سەرەڕای ئەوەی لە ساڵی (2020) ژمارەی پێوانەیی تۆمارکرد لە خەرج نەکردنی موچەی موچە خۆران (بڕوانە خشتەی ژمارە (2))  سەبارەت بەو شایستە داراییانەی موچەخۆران کەتووەتە لای حکومەتەوە، بە دوو جۆرە ئەوانیش بریتین لە؛ ‌أ.    پاشەکەوتی مووچە؛ ئەم قۆناغە لە سەردەمی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی نێچیرڤان بارزانی بەڕێوەچوو، لەماوەی نێوان ساڵانی (2015 - 2018) مووچەخۆران (5) موچەی تەواویان پێنەدراوە (23) مانگیش چارەکە مووچەو (11) مانگیش بەشێک لەم موچەکانیان پاشەکەوت کرا. سەبارەت بە کۆی پارەی پاشەکەوتەی موچەخۆران سەرۆكی حكومەتی هەرێم (مەسرور بارزانی) لە دانیشتنی رۆژی 5/10/2020 لە پەرلەمان رایگەیاند، قەرزەکانی سەر حکومەتی هەرێم زیادیان کردووە و بونەتە نزیکەی 28 ملیار دۆلار و نیو لە ماوەی چەند مانگی رابردوو ملیارو نێوێک زیاد بووە  . لە بەشێکی قسەکانی تایبەت بە قەرزی موچە پاشەکەوتکراوەکانی فەرمانبەران ئەوەیان ڕاگەیاند کە بەهاکەی بریتیە لە (8 ملیار و 966 ملیۆن و 156 هەزار و 514) دۆلارە، کە بەرامبەرە بە (10 ترلیۆن و 597 ملیار و 997 ملیۆن) دینار. ئەم زانیارییانەش پێش خەرنەجکردنی موچەی مانگەکانی (4، 5، 6، 7، 8، 11،12ی ساڵی 2020)ی لێبڕینەکانی  ساڵانی (2021 - 2022)ی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بوو لە سەردەمی کابینەی نۆیەم؛ ‌ب.    لێبڕینی موچە؛ ئەم قۆناغە لە سەردەمی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی داهێنرا، لەم قۆناغەدا لەماوەی ساڵی (2020 - 2021) موچەخۆران (7) موچەی تەواویان بڕاو و (10) موچەشیان بە لێبڕینی (18%) و (21%) بۆ خەرجکرا. بەڵگەش بۆ ئەوەی کە سەرۆکی حکومەتی هەرێم (مەسرور بارزانی) لە دانیشتنی رۆژی 5/10/2020 لە پەرلەمان ئەم لێبڕینانەی بە قەرز لەسەر حکومەتەکەی هەژمار نەکردبووە، ڕۆژی 28/6/2021 ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران لە پەرلەمانی کوردستان ڕایگەیاند؛ "كۆی قەرزەكانی هەرێمی كوردستان لەمانگی 3ی 2020 (28 ملیار و 476 ملیۆن و 675 هەزار دۆلارە بووە، بەڵام لە مانگی 3ی 2021 گەیشتووەت بە: 31 ملیار و 637 ملیۆن دۆلار". دواتریش لە ڕونکردنەوەیەکدا ئەوەیان ڕاگەیاند؛ کە زیاکردنی ئەو (3) ملیار دۆلارە پەیوەندیدارە بە شایستە داراییەکانی فەرمانبەران بۆ مانگەکانی (5، 6، 7، 8، 11،12ی ساڵی 2020)ی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان". کەواتە کۆی ئەو شایستە داراییەی موچە خۆران لە کابینەی نۆیەمدا لێیان بڕاوە بریتیە لە؛ •    (7) مانگ موچەی بڕاو X (900 ملیار) دینار = (6 ترلیۆن 300 ملیار) دینار •    (10) مانگ بە لێبڕینی (21%)  X (189 ملیار) دینار = (1 ترلیۆن 890 ملیار) دینار •    کەواتە کۆی ئەو موچانەی لەکابینەی نۆیەمدا لەموچە خۆران بڕاوە دەکاتە؛ (6 ترلیۆن 300 ملیار) دینار + (1 ترلیۆن 890 ملیار) دینار = (8 ترلیۆن 190 ملیار) دینار کەواتە کۆی ئەو شایستە داراییانەی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، کە بەهۆی لێبڕین و پاشەکەوتی موچە لە لایەک و ڕاگرتنی پلە بەرزکردنەوەی فەرمانبەران لە لایەن حکومەتی هەرێمەوە لەلایەکی دیکە، بریتی لە؛ (10 ترلیۆن و 597 ملیار و 997 ملیۆن) دینار پاشەکەوت (لە کابیەی هەشتەم) + (8 ترلیۆن 190 ملیار) دینار (لە کابیەی نۆیەم) + (4 ترلیۆن و 421 ملیار و 505 ملیۆن 450 هەزار) دینار ڕاگرتنی بەرزە موچە (لە کابینەی هەشتەم و نۆیەم)  = (23 ترلیۆن و 209 ملیار و 502 ملیۆن  و 450 هەزار) دینار. (بڕوانە خشتەی ژمارە(3)). خشتەی ژمارە (2) شێوازی خەرجکردنی موچە لە ماوەی (2015 - 2021) لە هەرێمی کوردستان   خشتەی ژمارە (2) شایستە داراییەکانی فەرمانبەران لای حکومەتی هەرێمی کوردستان  

  شیكاری: درەو بەپێی دواین ڕاپۆرتی کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی بۆ چارەکی سێیەمی 2022؛ -  لەو کێڵگە نەوتیانەی کە گرێبەستی هەیە لە گەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان، بە تێکڕای ڕۆژانە زیاتر لە (109 هەزار) بەرمیل نەوتیان بەرهەمهێناوە، بە جۆرێک لە کێڵگەی فیشخابور(62 هەزار) بەرمیل، لە تاوکێ (46 هەزارو 500) بەرمیل و لە بەعشیقە زیاتر لە (500) بەرمیل نەوتیان بەرهەمهێناوە لە ڕۆژێکدا. - قازانجی گشتی کارکردنی کۆمپانیاکە لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵدا (191 ملیۆن) دۆلار بووە، بەراورد بە چارەکەی دووەمی ئەمساڵ زیاتر لە دوو هێندە زیادی کردووە، بەراورد بە چارەکی سێیەمی ساڵی (2021) سێ هێندە زیادی کردووە. بەرهەمی کاری (DNO) لە کێڵگە نەوتیەکانی هەرێمی کوردستان به‌پێی نوێترین ڕاپۆرتی کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی، ‌بەرهەمهێنانی نەوت لە چوارچێوەی گرێبەستی کێڵگەکانی نەوتی (فیشخابوور و تاوکێ) کە بە گرێبەستی "تاوکێ" ناسراوە، لەگەڵ کێڵگەی نەوتی بەعشیقە، کە کۆمپانیاکە لە هەرسێ کێڵگەکە گرێبەستی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان هەیە. بە تێکڕا ڕۆژانە لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵدا بڕی (109 هەزار و 54) بەرمیل نەوت بەرهەمهێنراوە، بە جۆرێک لە کێڵگەی فیشخابور (62 هەزار) بەرمیل، لە تاوکێ زیاتر لە (46 هەزار و 500) بەرمیل و لە بەعشیقە زیاتر لە (500) بەرمیل نەوتیان بەرهەمهێناوە لە ڕۆژێکدا.  ئەمە لە کاتێکدایە، لە چارەکی یەکەمی (2022)دا بڕەکە بریتی بووە لە (106 هەزار و 465) بەرمیلی ڕۆژانە. لە چارەکی دووەمی ئەمساڵ بەرهەمی ڕۆژانە بریتی بووە لە (107 هەزار و 178) بەرمیل. واتە لە نیوەی یەکەمی (2022)دا بڕی (106 هەزار و 948) بەرمیل نەوت دەرهێنراوە. بەم پێیەش تێکڕای بەرهەمی هەرسێ کێڵگەی (فیشخابوور، تاوکێ،  بەعشیقە) لە نۆ مانگی ڕابردوودا، بە تێکڕای رۆژانە (107 هەزار و 575) بەرمیل نەوتیان لێدەرهێنراوە.  ئەمە لە کاتێکدایە بەرهەمی ئەو کێڵگانە لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2021) بە تێکڕای ڕۆژانە بریتی بووە لە (105 هەزار و 179) بەرمیل. بەڵام لە نۆ مانگی سەرەتای ساڵی (2021)، بەرهەمەکانیان بریتی بووە لە (109 هەزار و 131) بەرمیلی ڕۆژانەو تەواوەی ساڵی (2021) ڕۆژانە بڕی (108 هەزار و 713) بەرمیلیان لێ بەرهەمهێنراوە. (بڕوانە چارتی ژمارە (1)) چارتی ژمارە (1) پرۆسه داراییەکانی کۆمپانیای (DNO) بە پێی ڕاپۆرتەکەی (DNO) کە داتاکانی خۆی بۆ هەردوو ناوچەی هەرێمی کوردستان و دەریای باکور بڵاو کردووەتەوە، چونکە لە هەردوو ناوچەکە گرێبەستی هەیەو کاردەکات.   لە ماوەی چارەکی سێیەمی 2022، تێکڕای بەرهەمی ئەو کێڵگە نەوتییانەی وەبەرهێنانی تێدا دەکات لە هەرێمی کوردستان بریتی بووە لە (109 هەزار و 54) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە. کۆمپانیاکە ئاماژەی بەوەش داوە کە داهاتی گشتی بریتی بووە لە (339 ملیۆن) دۆلار،  ئەمەش وای کردووە، لە چوار چارەکی لەسەریەک (300 ملیۆن) دۆلار تێپەڕێنێت. لەو بڕەش (151 ملیۆن) دۆلاری لە بواری خەرجی بەگەڕخستن بە خەرج دراوە.  کۆی قازاجی کومپانیا بریتی بووە لە (191 ملیۆن) دۆلارو پوختەی قازانجی کۆتایش بریتی بووە لە (130 ملیۆن) دۆلار. بۆ بەرچاو ڕوونی زیاتر دەربارەی داهات و قازانجی گشتی و پوختەی قازانجی کۆمپانیاکە، بڕوانە (چارتەکانی 2، 3 و 4) خشتەی داتاکان. چارتی (2) چارتی (3) چارتی (4) خشتەی داتاکان سەرچاوەکان -    DNO ASA, Interim Results, Third Quarter 2022; https://www.dno.no/media/givbem2n/q3-2022-interim-results-report.pdf -    DNO ASA, Q3 2022 Interim Results Presentation;  https://www.dno.no/media/zpiakonn/q3-2022-interim-results-presentation.pdf

راپۆرتی: فازل حەمەرەفعەت  "كە تەمەنم گەیشتە (13) ساڵ باوكم بەزۆر بەشویدام، هێندە منداڵ بووم نەم دەزانی شو چیەو بۆچی هاتوون بمبەن....ئەو كاتەی هاوسەرەكەم لەشەڕی براكوژیدا شەهید بوو، موئمین لە سكمدا بوو، دوای نزیكەی چل رۆژ موئمین لەدایك بوو، هەرچی دەردەسەری دنیایە بینیومە " ئەمە چیرۆكی (مرواری)یە، ئەو ژنەی كە رۆژی پێنج شەممەی رابردوو لە گەڕەكی بەكرەجۆی شاری سلێمانی لەلایەن (موئمین)ی كوڕیەوە لە كاتی نوێژكردندا كوژرا. مروارییەك لەناو قوڕو لیتەی ژیاندا  مرواری دووجار هاوسەرگیریی كردووە، هاوسەرگیری یەكەمی ساڵی 1978دا بووە كە ئەوكات تەمەنی تەنیا (13 ساڵ) بووە، خۆی دەگێڕێتەوە" باوكم بەزۆر بەشویدام، رۆژێكیان چووم گوڵەبەڕۆژە بكڕم، كە هاتمەوە سەیارەیەك لەبەر دەرگاكەمان بوو، خوشكە گەورەكەم وتی هاتوون بتبەن".  مرواری كە رۆژی 11ی ئەم مانگە لەكاتی نوێژكردندا لەسەر بەرماڵەكەی لەلایەن (موئمین)ی كوڕە بچوكییەوە كوژرا، ناوی تەواوەتیی (مرواری حەمەفەرەج)ە، باسلەوە دەكات كاتێك پێیان وتووە "تۆ شو دەكەیت !" هێندە منداڵ بووە نەیزانیوە شوكردن چییە‌و لەماڵ چوەتە دەرەوە بۆ گوڵەبەرۆژە خواردن.  مرواری ژنێكی گەنم رەنگ، بە ئیرادەو قسەزان بوو، وەكو زۆرینەی ژنانی كۆتاییەكانی سەدەی رابردوو لە روخساریدا نەهامەتی‌و دەردەسەییەكانی ژیان دەبینرا، ئەو لەناو دۆزەخی (هاوسەرگیری زۆرەملێ)و (بەشودانی پێشوەختە) ژیانی دەستپێكردووە، لێدان‌و راكردن‌و چەرمەسەری ناو دێهات‌و باوەژن‌و دەركردنی بینیوە.   "ساڵی 1965 لە گوندی (ژاڵەی سەرو) لە سلێمانی لە دایكبووم، ئێمە (6) خوشك بووین، ژیانمان زۆر ناخۆش بوو، منداڵ بووم كە باوكم لە دایكم جیابووەوە، باوكم ژنی تری هێنایەوە، باوەژنەكەم زۆر خراپ بوو لەگەڵمان، كە ئیوارە نانی ئەداینێ ئەیوت بچن لە ماڵان بخەون، ئێمەش دەچوونە ماڵی دراوسێكان ئەخەوتین".  لەبارەی هاوسەرگیریی یەكەمییەوە، مرواری دەڵێ" من نە كچێتی‌و نە گەنجێتیم نەدیوە، هەر نەمزانی شوو چیە كە بەشوویان دام، منیان گواستەوەو بردمیان بۆ گوند، من هیچ كارێكی گوندم نەدەزانی، لە گوند هەموو ئیشێكیان پێدەكردم، بەردەوامیش لێیان دەدام، خەسوم‌و مێردەكەم زۆر خراپ بوون بەرامبەرم، رۆژێكیان بەشیش هێندەیان لێدام ئیتر نەم ئەتوانی بجوڵێم، سێ رۆژ لە جێگەدا بووم، دواتر رامكردو ئەوێم بەجێهێشت". دوای شەش ساڵ‌و بەدیاریكراوی لە 1984دا مرواری هاوسەرگیری دووەمی كردووە لەگەڵ باوكی (موئمین)دا، وەكو خۆی دەیگێڕێتەوە" شووی بە پێشمەرگەیەك كردووە، ئیتر  لەوكاتەوە هەوڵیداوە جارێكی تر خۆی دروست بكاتەوە، بەڵام پیاوەكەی بەردەوام لە شاخ بووە". "ساڵی 1989 پیاوەكەم هاتەوە ناو شارو دەستگیركرا، بردیان بۆ (عەمارە)، ئەو ساڵانە زۆرترین نەهامەتیم بینی، بەردەوام بەڕێگەی زیندانەوە بووم، هەرچۆنێك بێت ساڵی 1990 ئازادكرا، كەمێك ئیستقرارمان كرد، ساڵی 1995 لە شەڕی براكوژیدا پیاوەكەم شەهید بوو، بە برینداری دەستی پارتی كەوت دواتر شەهیدیان كرد، دوای دوو ساڵا ئیسك‌و پروسكیمان دەستكەوتەوە". لە چاوەڕوانی (ژینۆ)دا ! "كە پیاوەكەم شەهید بوو من سكم هەبوو، پێش چلەی پیاوەكەم (موئمین) لە دایكبوو، من سێ كوڕو كچێكم هەیە، ئەوكات گرانی بوو، زۆر بەزەحمەت‌و نەهامەتی منداڵەكانم بەخێوكرد، دەردەسەری زۆرم دی، منداڵەكانم زۆر بەڕەزالەت بەخێوكرد، ئێستا منداڵەكانم لێشیان بدەم ئاوڕ نادەنەوە چونكە ئەزانن چۆنم بەخێوكردوون" مرواری ئاوا باسی چیرۆكی لەدایكبوونی موئمینی كوڕی دەكات. ئەو تاقانە كچێكی هەیە كە ماوەی چەند ساڵێكە چووەتە ریزی هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان‌و بووە بە "گەریلا"، مرواری بەر لەوەی بە یەكجاریی ژیان بەجێبهێڵێ تاكە یەك ئاواتی هەبوو، بە چاوی پڕ لە گریانەوە دەیوت:" تەنیا چاوەڕێی ئەوەم (ژینۆ) سوپرایزێكم بۆ بكات‌و خۆی بكات بە ماڵدا". مرواری ژنێكی خاوەن ئیرادەو بەهێز و خاوەن خەبات بوو كەم خۆپیشاندان و چالاكی سیاسی هەبووە لەشاری سلێمانی و دەوروبەری بەشداری نەكردبێت.  منداڵی سەردەمی جەنگ  موئمین لە دایكبووی ساڵی 1995 بوو، واتە منداڵی سەردەمی شەڕی ناوخۆیی كوردستانە لەنێوان پارتی‌و یەكێتی، شەڕێك كە ماوەی چوار ساڵ بەردەوام بوو، بەهۆیەوە زیاتر لە (2 هەزار) كەس لە هەردوولا كوژران. ئەو ساڵە كە موئمین لە دایكبوو، باوكی كە ناوی (كەریم حسێن) بوو، ماوەی نزیكەی (40) رۆژ بوو لە شەڕی براكوژی نێوان پارتی‌و یەكێتیدا كوژرا بوو، واتە موئمین بەبێ باوكیی هاتە دنیاوە، ئەمە وایكرد هەر لە منداڵییەوە زیاتر لە هەر كەسێك هۆگری (مرواری) دایكی ببێت.  نامەیەك لە گۆڕستانەوە ئێوارەی رۆژی 12ی ئەم مانگە هەواڵی خۆكوشتنی گەنجێك لە  گۆڕستانی (عەواڵ) شاری سلێمانی بڵاوبووە، دواتر دەركەوت ئەو گەنجە رۆژێك پێشتر لە ماڵەوە دایكی خۆی كوشتووە.  (موحسین كەریم) برای موئمین لەبارەی رووداوەكە قسەی بۆ (درەو) كرد، وتی:" رۆژی پێنج شەممە ماڵێكی خزممان بۆ نانی ئێوارە دەعوەتیان كردبووین، سەعات دووی پاشنیوەڕۆ تەلەفۆنم بۆ دایكم كرد، لە ماڵی خوشكێكی بوو (پورم)، وتم بە موئمینی براشم بڵێ ئێوارە بێن بۆ ئەو ماڵە، دایكم وتی زۆر باشە من ئێستا خۆم لێرەوە تەكسیەك دەگرم‌و دەچم، دایكم سەرەتا چووەتەوە بۆ ماڵ بۆ ئەوەی لەوێ نوێژەكەی بكات‌و دواتر لەگەڵ موئمین پێكەوە بێن".  "كاتێك من چوومە ماڵەكە بۆ نانخواردنی ئێوارە، وتم دایكم بۆ نەهاتووە، تەلەفۆنم بۆ دایكم كرد، براكەم (موئمین) هەڵیگرت: وتی دایكم نوێژ ئەكات ئینشەڵا كاتێكی تر، چونكە ئێستا ماڵەكە كۆدەكەینەوە (چونكە بەتەمابوون جارێكی تر ماڵەكەیان بگوازنەوە بۆ شوێنێكی تر). دواتر موئمین تەلەفۆنی كرد وتم: بۆ نەهاتن ئێمە چاوەڕێین، وتی: ناتوانین بەیانی دێین چونكە سەرقاڵی كۆكردنەوەی ماڵەكەین، ئەو كاتەی من قسەم لەگەڵ كرد سەعات (7:30) بوو، موئمین زۆر ئاسایی بوو، هیچ شڵەژان‌و جیاوازییەكم لە تۆنی دەنگ‌و قسەكردنیدا نەبینی" موحسینی برای ئاوا چیرۆكەكەی گێڕایەوە.  رۆژێك دوای ئەم گفتوگۆ تەلەفۆنیانەی نێوان موحسین‌و موئمینی برای، لە كاتژمێر (4:30) خولەكی ئێوارەی هەینیدا موئمین تەلەفۆن بۆ یەكێك لە پورزاكانی دەكات كە ئەفسەری ئاسایشە، بەڵام پورزاكەی لەوكاتەدا سەرقاڵ دەبێت‌و وەڵامی ناداتەوە، پاش چەند خولەكێك موئمین نامەیەكی بۆ ناردووە، لەنامەكەدا نوسیویەتی" من دوێنێ دایكی خۆم كوشتووە لە ماڵەوەیە، ئێستاش لە قەبرستانی عەواڵم خۆم دەكوژم". دوای بینینی ئەم نامەیە، پورزاكەی راستەوخۆ تەلەفۆن بۆ بنكەكانی پۆلیس‌و ئاسایش دەكات لەو سنورە، بۆ ئەوەی بگەنە گۆڕستانەكە، ئەو پیاوە وەكو ئەوەی بۆ براكانی موئمینی گێڕاوەتەوە، هەر لەوكاتەدا تەلەفۆنی بۆ موئمین كردوەتەوە، پێی وتووە" بە قوربانت بم نەكەیت، كێشە نیە تازە دایكت تیا چووە، بەڵام خۆت مەكوژە"، بەڵام قسەكانی بێسود بووە، لەوكاتەدا گوێی لە دەنگی تەقە  بووە. ئەوكاتەی موئمین خۆی كوشتووە، پۆلیس لە نزیك سیاجی گۆڕستانەكە بوون، گوێیان لە تەقەكە بووە، كە چونەتە سەر تەرمەكەی موئمین، هێشتا موبایلەكەی بە دەستەوە بووە. "فەیسبوكەكەی داخست‌و بێدەنگ بوو" موئمین پێشتر لە سەر شەقامی راپەڕین- تاسڵوجە لەفەی دەفرۆشت، مانگێك بەر لەوەی خۆی‌و دایكی بكوژێت، لەگەڵ چەند كەسێكدا كە لەسەر ئەو شەقامەدا كاریانكردووە، توشی شەڕو دەمەقاڵێ بووە، بەپێی قسەی موحسینی برای، ئەو كەسانە لە موئمینیان داوە‌و دەمانچەیان لێ راكێشاوە، موئمین چوەتە بنكەی پۆلیسی ئەزمەڕ بۆ ئەوەی سكاڵا تۆمار بكات، بەڵام ئەو كەسانە بەر لە موئمین چونەتە بنكەی پۆلیس‌و ئەوانیش سكاڵایان تۆماركردووە.  "پۆلیس براكەمیان بردبوو بۆ نەخۆشخانەو دواتر بردیان بۆ زیندان، سەری تەقەڵ بوو، لوتیان شكاندبوو، تۆمەتبارەكان دەسوڕانەوەو هیچیان بەرامبەریان نەدەكرا، بۆیە زۆر بێتاقەت بوو، هەر بەهۆی ئەوەوە وازی لەكارەكەی هێنا" موحسین ئاوا باسی ژیانی براكەی كرد بەر لە رووداوی كوشتنەكە. دوای ئەو شەڕە، موئمین‌و دایكی ماڵەكەیان لە گەڕەكی راپەڕینەوە گواستوەتەوە بۆ خانویەكی كرێ لە بەكرەجۆ.  "دایكم‌و موئمین زۆر هۆگری یەك بوون، بەردەوام بێ یەك نەیاندەتوانی بژین، من پێموایە یان بێتاقەت بووە یان فیشەكی لەدەست دەرچووە، فیشەكێك بەلای سەری دایكمدا تیخی كردووە، لەژوورێك فیشەكەكەی بەركەوتووە گواستویەتیەوە بۆ ژوورێكی تر، دوو گومانم هەیە یان ئەوەتا بەهۆی خەفەت لەو كێشەیە كۆتایی بە ژیانی خۆی‌و دایكشم هێنا، یان ئەوەتا زۆرجار لەگەڵ دایكم سوعبەتیان دەكرد رەنگە لە دەستی دەرچوبێت، هەرچەندە براكەم هەرگیز دەمانچەی هەڵنەگرتووە". هێشتا پۆلیس بەتەواوەتی هۆكاری پشت رووداوەكەی بەكرەجۆ نازانێت، سەركەوت ئەحمەد وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند" ئێستا سەرقاڵی لێكۆڵینەوە بۆ ئەوەی بزانن موئمین ئەو دەمانچەی لە كوێ دەستكەوتووە، هەر زانیارییەكی نوێمان دەستكەوێت بۆ میدیاكانی رادەگەیەنین".   بەگوێرەی قسەی موحسینی برای، لەدوای ئەو شەڕەی كە لەگەڵ هاوڕێكانیدا كردویەتی، موئمین فەیسبوكەكەی داخستووە‌و بێدەنگ بووە. لەناو بێدەنگیدا " مرواری و موئمین دوو كەسی هۆگر پێكەوە، بەحۆرێك موئمین وتویەتی هەرگیز جێت ناهێڵم، ئەگەر وڵات جێبهێڵم بەبێ تۆ ناڕۆم" ئەمە قسەی "بێریڤان" پورزای موئمین و خوشكەزای مروارییە ئەو لەبەر ئەوەی دایكی خوشكی مرواریەو زوو كۆچی دواییكردووە هەمیشە وەك دایكی سەیری مرواری كردووە. (بێریڤان) قسەی بۆ (درەو) كرد " موئمین بەردەوام لەناو بێدەنگیدا لەناو تەنیاییدا بوو، بەردەوام جلی رەش، بێتاقەت خەمناك، بەڵام زۆر مرۆڤێكی نەرم‌و نیان‌و لەسەرخۆ بوو، تا شەشی ئامادەیی خوێندبوو، زۆریش زیرەك بوو، لەبەر هەژاریی وازی هێناو دەستی بەكاركردن كرد". "من شۆك بووم، چونكە موئمین زۆر پورمی خۆشدەویست، هەمیشە دەیوت ئەگەر زەواجیش بكەم تۆ جێناهێڵم". سەبارەت بە هۆكاری ئەو جۆرە كوشتنانە بەرهەم عومەر توێژەری كۆمەڵایەتی بە (درەو)ی راگەیاند: ژینگەی كۆمەڵایەتی زۆر كاریگەری هەیە لەسەر ئەوەی تۆ ئەم بڕیارە هەڵەیە بدەیت، یان ئەوەتا خوێندنەوەیەكی كورتبینانەت هەیە، یان ئەوەتا خێرابووە لە بڕیارەكەدا، یان ئەوەتا خەڵكانی تر هەبوون، لە پشتەوە خوێندبێتیان بە گوێیا، بڕیاری هەڵە وەقفی كۆمەڵایەتی هەیە، كۆمەڵگە كەمتر ئەو كەسانە وەردەگرن كە دایكی خۆیان دەكوژن، بۆیە پەنای بۆ خۆكوشتنی خۆشی بردووە، دوای 24 سەعات، چونكە ترسی لەوە بووە كۆمەڵگە بە ئاسانی وەریبگرێتەوە، رەنگە لەدەستی دەرچوبێت، بەڵام بەرگەی ئەو رەفتارەی خۆی نەگرتووە، بینیویەتی چی قوڵاییەك لە ژیانیدا درووست دەكات بۆیە بڕیاری خۆكوشتنی داوە، ئامادە نەبووە هیچ كەسێكی تر بۆی چارەسەر بكات و هاوكاری بێت، ئامادەنەبووە ئەو قورساییەی بەسەر شانیەوە بووە تەسلیمی هیچ كەسێكی تری بكات. دواین نامەكانی موئمین ! ئەوەی تائێستا زانراوە، موئمین لەدوای خۆی دوو نامەی بەجێهێشتووە، نامەی یەكەم ئەو نامەیە كە لەرێگەی موبایلەوە لە سەروەختی خۆكوشتنیدا بۆ پورزاكەی ناردووە، نامەی دووەمیشی چوار نوسراوە كە لەسەر كاغەزی نۆت نوسیویەتی، ئەم نامانە هێشتا پشتڕاست نەكراونەتەوە‌و براكانی گومانیان لە راست‌و دروستی هەیە.  موحسینی برای دەڵێ" هەموو شوێنێك گەڕاین، شوێنی خۆكوشتنەكەی، ماڵەوەو جلەكانیشی ئەو نامانەمان نەبینیوە، نازانم، هەندێك وشەی تیایە، مەسەلەی بنكەی ئەزمەڕو كوشتنی دایكم كە لەكاتی نوێژدا كوشتویەتی پشتڕاستی ئەوە دەكەنەوە كە ئەو نامانە هی خۆیەتی، بەڵام دەستوخەتەكە بەهی ئەو ناچێت‌و گومانی ئەوە دەكەین بەناوی ئەوەوە نوسیبێتیان، بەجۆرێك ناوی هاوڕێكانی تێدایە كە لێیان خۆش دەبێت". نمونەی یەكێك لە نامەكان:  ئەوان درۆیان بەناوی منەوە هەڵبەستبوو، ویستم ئەو كێشەیە چارەسەر بكەم‌و بڕۆم بۆ مەركەزی ئەزمەڕو راپەڕین خۆم تەنازول بكەم، بەس تازە كار لەكار ترازا، تازە دەوام نیەو ناشتوانم تا یەكشەمە بوەستم، ببورە دایە گیان لەسەر بەرماڵەكەو لەكاتی نوێژدا تۆم كوشت، توخوا گەردنم ئازاد بكەن.   موئمین كەریم حسێن (رەشید) خواتان لەگەڵ  •    مرواری ئەو چاوپێكەوتنەی لە (19/12/2020) دا كردووە لەگەڵ كەناڵی (ستێرك)  https://sterktv1.net/1000-rabori-19-12-2020/ 

 درەو: بڕیارە دەستلەكاركێشانەوەی ئەندامانی فراكسیۆنی یەكگرتوو و پەرلەمانتارێكی فراكسیۆنی گۆڕان بخرێتە دەنگدانەوەو پەسەند بكرێت. سەرچاوەیەك لە پەرلەمان بە (درەو)ی راگەیاند: بڕیارە لە كۆتایی ئەم هەفتەیە یان لە دانیشتنەكانی هەفتەی داهاتوودا سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان دەستلەكاركێشانەوەی (5) ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتوو، لەگەڵ (شایان عەسكەری) ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان بخاتە دەنگدانەوەو دەستلەكاركێشانەوەكەیان پەسەندبكرێت. بە پێی بڕگەی دووەم لە مادەی (25)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان، دەستلەكاركێشانەوەی ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بەم شێوەیەیە: •    ئەندام دەتوانێت بەبێ مەرج، بەدواوایەكی نوسراو دەستلەكاركێشانەوەی لە پەرلەمان پێشكەشی سەرۆك بكات. •    دەبێت سەرۆكی پەرلەمان لە نزیكترین دانیشتنی پەرلەماندا، داواكاریەكە بخاتە بەرنامەی كارەوە، بۆ ئەوەی لە هەموو بارێكدا لەماوەی (30) رۆژ لە رێكەوتی پێشكەشكردنی، دەستلەركاكێشانەوەكە بەدەنگی زۆرینەی ئامادەبوان یەكلابكرێتەوە. •    ئەندامی داواكار دەتوانێت لە داواكەی پاشگەز بێتەوە لە رێگەی پێشكەشكردنی داوایەكی نوسراو بۆ سەرۆكی پەرلەمان پێش دەنگدان لەسەر دەستلەكاركێشانەوەكەی. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) دوای دەستلەكاركێشانەوە (شایان عەسكەری) لە لیستی گۆڕان (سۆز عەبدولقادر) دەبێتە ئەندامی پەرلەمانی كوردستان. سەبارەت بە ئەندامانی فراكسیۆنی یەكگرتوو، لەبەر ئەوەی یەكگرتوو و بزوتنەوەی ئیسلامی بەیەك لیست بەشداربوون لە هەڵبژاردنی 2018ی خولی پێنجەمی پەرلەمان بۆیە ئەگەر هیچ كاندیدێكی یەكگرتوو نەچنە پەرلەمان ئەوكات تەنیا كاندیدەكانی بزوتنەوەی ئیسلامی شوێنگرەوەیان دەبن. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی ئەندامانی یەكگرتوو، پەرلەمان داوا لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان دەكات، پێنج ناوی شوێنگەرەوە بنێرن، زانیارییەكانی (درەو) ئاماژە بەوە دەكەن كە لە پێنج ناوی لیستی بەرەو ئیسڵاح سێ كاندیدی یەكگرتوو زۆرینەی دەنگیان هێناوە لەگەڵ (2) كاندیدی بزوتنەوە كە ئەوانیش: 🔹 عەبدوڵا وەرتی 🔹 لەیلا عەلی عەبدولعەزیز ئەگەر ئەو سێ ناوەی یەكگرتوو رازی نەبوون بچنە پەرلەمان ئەوا پەرلەمانی كوردستان داوای پێنج ناوی تر دەكات، بە گوێرەی زانیارییەكانی (درەو) لەو پێنج ناوەی دووەمیش چەند كاندیدێكیان كە دەنگی زۆرینەن كاندیدی یەكگرتوون و ئەوانی تر  كاندیدی بزوتنەوەن: 🔹 كامیل مەحمود 🔹 نەسرین تۆفیق  🔹 محەمەد بازیانی ................. ناوی كاندیدەكانی لیستی (بەرەو ئیسڵاح) 1- د. شێركۆ جه‌وده‌ت 2- د. عبدالله وەرتێ 3- د. ئیسماعیل سگیری 4- هیوا حامد 5- ئه‌بوبه‌كر هەڵەدنی 6- جەلال تاهیر 7- محەممەد نووری بازیانی 8- كامل مەحموود 9- سەرچنار ئەحمەد 10- عوسمان كاروانی 11- كاوە مەمەند فەرەج 12- تارق رەمەزان 13- لەیلی عەلی عەبدولعەزیز 14- هلز ئەحمەد 15- عەزیز مەحموود 16- بەهزاد دەرویش زێباری 17- نەعیمە خالد 18- عومەر یوسفی 19- غازی عەلی عەلی 20- سەباح باپیری 21- خاستی مەلا شەفیق 22- محەممەد دارەتوویی 23- عەلی عومەر عەلی 24- بێستون محەممەد ئەحمەد 25- شەمسە ئەحمەد شێروانی 26- عەبدولڕەحمان محەممەد دۆلبالیس 27- لەتیف رەئووف حامد 28- دڵشاد عەلی عەبدوڵڵا 29- ساكینە سەلیم شێخانی 30- یاسین رەسول 31- د.پەخشان رەحیم 32- محەممەد یوسف 33- مەلا حسین گردەچاڵی 34- بورهان ئەحمەد 35- عەدنان سەعید 36- پەروین مەجید تەها 37- د. دێوالی حاجی 38- سالم حەمەخان 39- ئەبوبەكر حوسێن گەڵاڵی 40- نەسرین تۆفیق 41- ئیسلام كەشانی 42- یوسف ئەحمەد 43- والی محەممەد 44- ئوسامە خورشید بارانی 45- عەباس حەسن 46- نووری ئەحمەد 47- سەباح فەتحوڵڵا 48- دولبەر عەلی 49- ئەمین ئەحمەد عەبدوڵڵا 50- كەژاڵ محەممەد ئمین 51- شەوكەت شەرەفانی 52- هۆشیار عابد 53- وحیدە ئیبراهیم 54- عەبدولوەهاب محەممەد 55- موجاهید عەبدولكەریم 56- ئیمان محەممەد 57- شیرین محەممەد 58- بەیان عەبدوڵڵا 59- بێریوان فەقێ ئیسماعیل 60- نیگار نووری 61- عەزیمە حەمەد

راپۆرت: درەو مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت ئیمزای لەسەر بڕیارێك كردووە بۆ دەستپێكردنەوەی بەرزكردنەوەی پلەی فەرمانبەران "تەرفیع"، ئێستا حكومەت سەرقاڵی ئامادەكردنی پرۆژە یاسایەكە بۆ ئەم بابەتە، پلەبەرزكردنەوەكە مەرجداركراوەو هەموو فەرمانبەران ناگرێتەوە وەكو ئەوەی چاوەڕێی دەكەن، وەزارەتەكان لیژنەی تایبەت دروست دەكەن بۆ دەستنیشانكردنی ئەو كەسانەی كە پلە بەرزكردنەوە دەیانگرێتەوە، وردەكاری بڕیارەكە لەم راپۆرتەدا.    بڕیارێكی مەسرور بارزانی بۆ پلەبەرزكردنەوە بەپێی بڕیارێكی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە رۆژی 26ی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ دەریكردووە، حكومەت سەرقاڵی ئامادەكردنی پرۆژە یاسایەكە سەبارەت بە بەرزە موچە (تەرفیع)ی فەرمانبەران.  دەبوو لەچوارچێوەی یاسای بودجەدا بەرزكردنەوەی پلەی وەزیفی فەرمانبەران جێگیربكرێت، بەڵام بەهۆی ئەوەی پێشبینی ناكرێت ئەمساڵیش حكومەت یاسای بودجەی هەبێت، بۆیە پەنا بۆ پەسەندكردنی پرۆژە یاسایەك براوە لەڕێگەی پەرلەمانەوە، تاوەكو لەچوارچێوەی ئەو یاسایەدا پلەی وەزیفی دروستبكرێت‌و هەندێك لە فەرمانبەران بەو یاسایە (تەرفیع)یان بۆ بكرێت.  بەگوێرەی بڕیارەكەی مەسرور بارزانی، پلە بەرزكردنەوەی فەرمانبەران بەگوێرەی (پلەی وەزیفی چۆڵ)‌و (پێداویستی فیعلی وەزارەت‌و دامەزراوەو فەرمانگەكان) دەبێت، ئەمەش لەچوارچێوەی مەرجەكانی فەسڵی (چوارەم)ی یاسای راژەی شارستانی ژمارە (24)ی ساڵی 1960ی هەمواركراوی عێراق. یاسای راژەی شارستانی ساڵی 1960 مەرجی بۆ بەرزكردنەوەی پلەی فەرمانبەر دیاریكردووە، دیاترین مەرجەكان بریتین لە: •    بوونی وەزیفەی چۆڵ كە هاوتا یان بەرزتر لەو وەزیفەیە بێت كە مەبەستە بۆی بەرزبكرێتەوە. •    سەلماندنی تواناو لێهاتوویی لەسەر پڕكردنەوەی وەزیفەكەی‌و سەركەوتوویی بەسەر ئەو فەرمانبەرانەی دیكە كە ركابەرێتی دەكەن بەگوێرەی راسپاردەی وەزارەتەكەی یان فەرمانگەكەی. •    چەندین رێوشوێنی تر كە لە یاساكەدا هاتووە. واتا بەپێی ئەو رێوشوێنانەی حكومەت دەیەوێت جێبەجێیان بكات، وەكو ئەوەی پێشبینی دەكەن، فەرمانبەران هەموویان پلەبەرزكردنەوەیان بۆ ناكرێت‌و تەرفیع لەسەر بنەمای توانای (لێهاتوویی) دەبێت نەك تەنیا (ماوەی راژە)، لەپاڵ ئەمەشدا ئەوانەی پلە بەرزكردنەوە دەیانگرێتەوە بۆ ماوەی (6) مانگ دەخرێنە ژێر ئەزمونەوە.  بڕیاری حكومەت بەوشێوەیە، لە هەر وەزارەتێكدا لیژنەیەك بۆ پاڵاوتنی فەرمانبەران بۆ پلەبەرزكردنەوە دروستبكرێت‌و ئەو لیژنەیە ئەو رێژەیە پڕبكاتەوە كە بۆ پلە بەرزكردنەوە تەرخان دەكرێت.  هەر بەپێی ئەو بڕیارەی كە كۆتاییەكانی مانگی رابردوو مەسرور بارزانی دەریكردووە، لەپاڵ پرسی بەرزكردنەوەی پلەی فەرمانبەران، ئەنجومەنی راژە راسپێردراوە تاوتوێی پێشنیاری پڕكردنەوەی بۆشایی میلاكی وەزارەت‌و لایەنەكانی نەبەستراو بە وەزارەت بكات، لەمەدا ئەولەویەت دراوە بە دامەزراندنی هەڵگرانی بڕوانامە باڵاكان‌و كارمەندانی گرێبەست‌و بابەتی بەگرێبەستكردنی شێوازی وانەبێژیی مامۆستایانی سەربە وەزارەتی پەروەردە. سەرباری ئەو مەرجانەی بەپێی یاسای راژەی شارستانی هەمواركراوی ساڵی 1960 بۆ پلە بەرزكردنەوەی فەرمانبەران دایناوە، بڕیارەكەی مەسرور بارزانی ئاماژەی بەوەكردووە، نابێت بڕیارەكە هیچ بارگرانییەكی دارایی لەسەر حكومەتی هەرێم دروست بكات‌و لە دەرەوەی توانای دارایی‌و داهاتی فیعلی بەردەستی وەزارەتی دارایی بێت.  كاتێك بڕیار شوێنی یاسا دەگرێتەوە شوباتی ساڵی 2016 كە هەرێمی كوردستان بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت‌و بڕینی بەشە بودجەكەی بەغداد‌و خەرجییەكانی شەڕی "داعش"ەوە بە قەیرانێكی دارایی سەختدا تێدەپەڕی، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی ئەوكاتی حكومەتی هەرێم بە بڕیارێك "بەرزە موچە"ی فەرمانبەرانی راگرت كە لەناو فەرهەنگی فەرمانبەراندا بە "تەرفیع" ناسراوە. ئەوەی كابینەی پێشوو كردی، راگرتنی یاسا بوو بە بڕیار، ئەمە بۆ یاساناسان بابەتێكە كە زۆر جێگای تێبینی-یە، بەرزە موچەی فەرمانبەران بەپێی یاسای (موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت‌و كەرتی گشتی ژمارە 22ی ساڵی 2008)ی عێراق جێگیركراوە، ئەم یاسایە لە هەرێمی كوردستان كاری پێدەكرێت. بڕیاری راگرتنی بەرزەموچەی فەرمانبەران هاوكات بوو لەگەڵ بڕیاری بڕینی موچەی فەرمانبەران بەرێژەی (25% بۆ 75%) لەژێر ناوی "پاشەكەوتی موچە"، كابینەی پێشوو بەرلەوەی وادەكەی تەواو ببێت، بەدوو قۆناغ‌و لە ئازاری 2018‌و ئازاری 2019دا بەیەكجاری پاشەكەوتی موچەی هەڵگرت، بەڵام بڕیاری راگرتنی بەرزەموچە وەكو خۆی مایەوە.  لەكابینەی نۆیەمیشدا كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات‌و ئێستا كابینەیەكی ماوە درێژكراوەیە، (12) مانگ موچە بە لێبڕینی (21%) دابەشكراوە. لە كابینەی مەسرور بارزانیدا پەرلەمانی كوردستان بە هەماهەنگی لەگەڵ حكومەت یاسایەكی بەناوی "چاكسازی" پەسەندكرد، بەڵام ناوەڕۆكی یاساكە بە هیچ جۆرێك نەچووە بەلای بابەتی بەرزە موچەی فەرمانبەراندا، لەكاتێكدا فەرمانبەرانی كوردستان چوار ساڵی تری خزمەتی وەزیفییان بەڕێدەكەن بەبێ ئەوەی بەرزەموچەیان بۆ بكرێت، ئەمە سەرباری ئەوەی بەشێكی زۆری فەرمانبەران لە ساڵی دەرچوونی بڕیارەكە‌و ساڵانی دواتریشدا وادەی ئەوەیان هەبووە بەرزەموچەیان بۆ بكرێت‌و بۆیان نەكراوە، ئەمەش وەكو پاشەكەوتنی موچە، فەرمانبەران وەكو قەرزێك لەسەر حكومەت تەماشای دەكەن.  بەڵام بەرپرسانی باڵای حكومەت بەمشێوەیە لە پرسی بەرزە موچە ناڕوانن، ئەوان پێیانوایە پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران نابێت بە تێكڕا بێت‌و پێشتر لە هەرێمی كوردستان‌و تاوەكو ئێستاش لە عێراق بەپێی یاسای راژەی شارستانییە‌و پلە بەرزكردنەوەی دەبێت لەچوارچێوەی مەرجەكانی ئەو یاسایەدا بێت، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت مەرج نییە هەموو فەرمانبەرێك پلەبەرزكردنەوەی بۆ بكرێت ئەگەر مەرجەكانی تێدا نەبێت.  تێچووی بەرزە موچە چەندە ؟ رۆژی 28ی تەموزی ئەمساڵ (36) ئەندامی پەرلەمانی كوردستان ئیمزایان لەسەر نوسراوێك كرد‌و ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانیان كرد، لە نوسراوەكەدا باسیان لەوەكردبوو ئێستا دۆخی دارایی حكومەت باش بووە، بۆیە دەبێت ئەو مافە یاساییە (بەرزەموچە) بۆ فەرمانبەران بگەڕێتەوە. حكومەت دواجار بڕیاری خۆی لەبارەی پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران دەركرد، بەڵام بەوشێوەیە نا كە پەرلەمانتاران داوایان دەكرد، بەڵكو بە مەرج‌و كۆتوبەندی یاساییەوە.  لەدوای دەرچوونی بڕیاری راگرتنی بەرزەموچەوە، بەتێكڕا هەموو فەرمانبەران بەهۆی ئەو بڕیارەوە دوو بەرزەموچە "تەرفیع"یان فەوتاوە، بەپێی قسەی عومەر گوڵپی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان" بڕیاری راگرتنی بەرزەموچە مانگانە زیانی بەزیاتر (700 هەزار) فەرمانبەر گەیاندووە، بڕی ئەو پارەیەی كە زیانە بۆ هەر فەرمانبەرێك لەنێوان (60 تا 300) هەزار دیناری مانگانەیە. ئەگەر بۆ هەر فەرمانبەرێك بە تێكڕا تەنیا (60 هەزار) دینار مانگانە ئەژمار بكرێت بۆ بەرزە موچە، ئەوا بۆ (752 هەزار) فەرمانبەر لەكۆی (ملیۆنێك و 255 هەزار) موچەخۆر، قەبارەی پارەكە دەكاتە (45 ملیار) دیناری مانگانە. بەهای ئەم پارەیە لەماوەی ساڵانی (2016 -2022) زیاتر لە (4 ترلیۆن) دینارە، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە حكومەت نایەوێت بەتێكڕا پلە بەرزكردنەوە بۆ فەرمانبەران بكاتەوە.  جیاوازی كراوە ! لەكاتێكدا مەسرور بارزانی بە بڕیارێك كۆتوبەندە یاساییەكانی لەسەر پرسی پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران زیندووكردوەتەوە، لە شوباتی ئەمساڵەوە فەرمانبەرانی (سەرۆكایەتی هەرێم‌و سەرۆكایەتی پەرلەمان) بەبێ هیچ كۆتوبەندێكی یاسایی‌و بە بڕیارێكی نهێنی، پلەبەرزكردنەوەیان بۆ كراوە‌و موچەكانیان زیادی كردووە.  لە پلەی بەرزكردنەوەی كارمەندانی سەرۆكایەتیی (هەرێم‌و پەرلەمان) تەنیا (هەزارو 218) فەرمانبەر سودمەندبوون لەكۆی (752 هەزار) فەرمانبەر كە لە (2016) ەوە پلەبەرزكردنەوە "تەرفیع"یان راگیراوە. كابینەی نۆیەم (سەرۆكایەتی هەرێم، پەرلەمان، حكومەت) یاسای چاكسازیان تێپەڕاندوو لەو یاسایەدا توانراوە هەندێك لە جیاوازی موچە لەنێوان پلە تایبەتیەكان و فەرمانبەرانی ئاسایی كەمبكرێتەوە،  بەڵام بە بڕیارەكەیان بۆ دەستپێكردنەوەی پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەریانیان جیاوازیان لەنێوان فەرمانبەراندا دروستكرد.   ژمارەی فەرمانبەرانی سێ سەرۆكایەتیەكەی هەرێم بەمشێوەیە: •    سەرۆكایەتی هەرێم: (598) فەرمانبەری هەیەو كۆی موچەی مانگانەی سەرۆكایەتی هەرێم (ملیارێك و 155 ملیۆن) دینارە. •    سەرۆكایەتی پەرلەمان: (620) فەرمانبەری هەیە كۆی موچەی مانگانەی پەرلەمانی كوردستان (ملیارێك‌و 820 ملیۆن) دینارە. قەرزەكانی فەرمانبەران لای حكومەت ئەگەر حكومەت بڕیارەكەی كۆتایی مانگی رابردووی مەسرور بارزانی بخاتە بواری جێبەجێكردن‌و پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران بخاتەوە ناو چوارچێوە یاساییەكەی، خۆی لەژێر باری قەرزی پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران رزگار دەكات كە بەهاكەی بە تێكڕا دەگاتە (4 ترلیۆن) دینار، بەڵام هێشتا هەندێك قەرزی تری لەسەر شان دەمێنێت لەوانە:  •    نزیكەی (14 ترلیۆن) دینار، كە پارەی قەرزی موچە پاشەكەوتكراوەكانی سەردەمی حكومەتی نێچیرڤان بارزانییە.  •    نزیكەی (2 ترلیۆن) دیناری پارەی لێبڕینی موچەی فەرمانبەران لە ماوەی (10)ی مانگدا لەسەردەمی حكومەتی مەسرور بارزانیدا، مەسرور بارزانی ئەم پارانەی وەكو قەرز لەسەر شانی حكومەت دانەناوە‌و ناوی لێناوە خۆگونجاندن لەگەڵ دۆخی دارایی‌و خستویەتیە ئەستۆی حكومەتی عێراق.  لە ساڵی 2014وە حكومەتی هەرێمی كوردستان یاسای بودجەی نییە، بۆیە پەرلەمان كە چاودێرە لەسەر حكومەت بەدیاریكراوی شێوازی دەستخستنی داهاتەكان‌و چۆنیەتی خەرجكردنیان لەلایەن حكومەتەوە نازانێت.  

  راپۆرت: درەو مەكتەبی سیاسی نوێی پارتی لە نێوان نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی و بارەگای بارزانیدا دابەشبووە، لەكۆی (17) ئەندامی مەكتەبی سیاسی نێچیرڤان بارزانی تەنیا (3) دەنگی هەیە، ئەمە لەكاتێكدایە مەسرور بارزانی‌و لیستی بارەگای بارزانی (14) دەنگی مەكتەبی سیاسییان كۆنترۆڵكردووە، نەخشەی دابەشبوونی كۆمیتەی ناوەندیی‌و مەكتەبی سیاسی نوێی پارتی لەم راپۆرتەدا. ستافێكی نوێ  كۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموكراتی كوردستان ئەمڕۆ كۆبووەوە‌و مەكتەبی سیاسی نوێی پارتی هەڵبژاردن.  ئەمە یەكەم كۆبونەوەی كۆمیتەی ناوەندیی پارتی بوو دوای كۆنگرەی 14ی پارتی، كە رۆژی 3 تا 6ی ئەم مانگە لە دهۆك بەڕێوەچوو.  كۆمیتەی ناوەندیی ناوێكی نوێیە كە لە كۆنگرەی 14ی پارتیدا لەبری ناوی (ئەنجومەنی سەركردایەتی) دانرا، ئەم ئەنجومەنە كە (51) كەس پێكدێت، ئەمڕۆ لەناوخۆیدا (17) كەسی وەكو ئەندامی مەكتەبی سیاسی هەڵبژاردن.  ئەوانەی بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی هەڵبژێردران، ئەمانەن: (فازڵ میرانی- فوئاد حوسێن- هۆشیار زێباری- ئازاد بەرواری- مەحمود محەمەد- رێبوار یەڵدا- كەمال كەركوكی- زەعیم عەلی- سیداد بارزانی- هێمن هەورامی- پشتیوان سادق- هیوا ئەحمەد مستەفا- سەربەست لەزگین- زاگرۆس فەتاح- نەوزاد هادی- ئامینە زیكری- عەلی حوسێن). دیارترین ئەو ئەندامانەی پێشتری مەكتەبی سیاسی پارتی كە ئەمڕۆ دانەنرانەوە بریتین لە هەریەكە لە (جەعفەر ئیمنیكی- كاكەمین نەجاڕ- عززەدین بەرواری). مەكتەبی سیاسی پارتی لەماوەی ساڵانی رابردوودا یەكێك لەو ئۆرگانانەی پارتی بوو كە رۆڵی لە سیاسەتەكانی پارتیدا زۆر لاواز بوو، كەمترین كۆبونەوەی هەبوو، هەندێك لە كۆبونەوەكانیشی لە میدیاكانی پارتییەوە پەخش نەدەكرا.  دوای وازهێنانی مەسعود بارزانی لە پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و كردنەوەی بارەگای بارزانی، راوێژكارەكانی بارەگای بارزانی رۆڵی مەكتەبی سیاسییان دەگێڕا، بەڵام مەكتەبی سیاسی نوێی پارتی لەسەردەمی ئاڵوگۆڕێكی نوێی سیاسی لەناو بنەماڵەی بارزانیدا دەستبەكاربووە‌و لەحاڵی بوونی ناكۆكیدا لەنێوان دوو جێگرەكەی سەرۆكی حزبدا لە داهاتوودا، رۆڵی مەكتەبی سیاسی گەورەو یەكلاكەرەوە دەبێت.  مەكتەبی سیاسی چۆن دابەشبووە ؟ دابەشبوونی نوێی مەكتەبی سیاسی پارتی، نیشانی دەدات لەم ئۆرگانە هەستیارەی پارتیدا، نێچیرڤان بارزانی پێگەی لاواز بووە‌و لەبەرامبەردا مەسرور بارزانی كە یەكەمجارە پۆستی جێگری سەرۆكی پارتی وەردەگرێت، بە پشتیوانی كاندیدەكانی بارەگای بارزانی، زۆرینەی مەكتەبی سیاسی كۆنترۆڵكردووە.  نێچیرڤان بارزانی كە لە مەكتەبی سیاسی پێشووی پارتیدا لایەنگرەكانی زۆرینە بوون، ئەمجارە دەنگی زۆرینەی مەكتەب سیاسی لەدەستداوە، بە جۆرێك لە كۆی (17) ئەندامی نوێی مەكتەبی سیاسی پارتی تەنیا (3) ئەندامیان سەربە نێچیرڤان بارزانین كە بریتین لە هەریەكە لە (فازل میرانی- مەحمود محەمەد- نەوزاد هادی).  ئەمە لەكاتێكدایە ئەو ئەندامانەی مەكتەبی سیاسی كە سەربە بارەگای بارزانین لە كۆی (17) كەس ژمارەیان (8) كەسە كە بریتین لە هەریەكە لە (سیداد بارزانی برای مەسعود بارزانی- ئازاد بەرواری- هۆشیار زێباری- زەعیم عەلی- كەمال كەركوكی- رێبوار یەڵدا- ئامینە زكری- فوئاد حسێن). مەسرور بارزانی جگە لە كاندیدەكانی بارەگای بارزانی، خۆشی بەشێوەی سەربەخۆ لە كۆی (17) ئەندامی مەكتەبی سیاسی (6) ئەندامی هەیە، كە هەموویان یەكەمجارە دەچنە ناو مەكتەبی سیاسییەوە، لایەنگرەكانی مەسرور بارزانی لە مەكتەبی سیاسی نوێی پارتیدا بریتین لە (هێمن هەورامی- پشتیوان سادق- هیوا ئەحمەد مستەفا- سەربەست لەزگین- زاگرۆس فەتاح - عەلی حوسێن). واتە بەگوێرەی ئەم دابەشبوونە نوێیە، لەناو مەكتەبی سیاسی پارتیدا دەنگەكان بەمشێوەیەن:  •    لیستی بارەگای بارزانی: 8 دەنگ •    لیستی مەسرور بارزانی: 6 دەنگ •    لیستی نێچیرڤان بارزانی: 3 دەنگ  كارگێڕەكان چۆن دادەنرێن ؟ كۆمیتەی ناوەندیی پارتی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی هەڵبژارد، مەكتەبی سیاسیش دواتر كارگێڕەكانی خۆی هەڵدەبژێرێت، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی نوێی پۆستی سكرتێری مەكتەبی سیاسی لابراو لەبری ئەوە دانانی (5) كارگێڕو بەرپرسی دەستەی كارگێڕ دانرا.  پۆستی بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی تاڕادەیەك هاوشێوەی پۆستی سكرتێری مەكتەبی سیاسییە، تا بەر لە كۆنگرەی چوارەم (فازل میران) كە سەربە نێچیرڤان بارزانییە سكرتێری مەكتەبی سیاسی بوو، هێشتا دیار نییە كێ لە پۆستی بەرپرسی دەستەی كارگێڕی نوێی مەكتەبی سیاسی پارتیدا دادەنرێت، زانیارییەكان باس لە ناوی دوو كەس دەكەن، كە یەكێكیان (فازل میران)‌و ئەوی تر (هۆشیار زێباری)یە، ئەگەر هۆشیار زێباری لە پۆستەكەدا دابنرێت، نێچیرڤان بارزانی لە پەیكەری نوێی پارتیدا جگە لە پۆستەكەی خۆی (جێگری سەرۆكی حزب)، هیچ پۆستێكی تری بەدەستەوە نابێت.  كۆمیتەی ناوەندیی چۆن دابەشبووە ؟ كۆمیتەی ناوەندیی پارتی كە هەڵبژێردراوی كۆنگرەی 14یە، نەخشەی دابەشبوونی دەسەڵاتی پارتی لەدوای مەسعود بارزانی دەردەخات، بەپێی ئەم نەخشەیە، (51) ئەندامی كۆمیتەی ناوەندیی دەنگەكانیان بەمشێوەیە دابەشبووە:  •    لیستی بارەگای بارزانی: 15 دەنگ •    لیستی مەسرور بارزانی: 30 دەنگ  •    نێچیرڤان بارزانی: 6 دەنگ دەسەڵاتەكانی تر ! كۆنگرەی 14ی پارتی كۆنگرەیەك دەبێت كە ئەنجامەكانی كاریگەری گەورەی لەسەر داهاتووی پارتی دەبێت.   مەسعود بارزانی دوای 43 ساڵ سەرۆكایەتیكردنی پارتی، لەم كۆنگرەیەدا جارێكی تر وەكو سەرۆكی حزب مایەوە، بەڵام بەشێوەیەكی كردەیی ئامادەكاریی بۆ دوركەوتنەوەی لە گۆڕەپانی سیاسی دەكات.  لەم كۆنگرەیەدا، بە بڕیاری بارزانی‌و لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی خێزانیدا، بۆ جاری یەكەم لە مێژووی پارتیدا پۆستی جێگری سەرۆك لە (یەك) جێگرەوە بۆ (دوو) جێگر زیاد كرا، ئەمەش تەنیا بەمەبەستی زامنكردنی پێگەی مەسرور بارزانی كوڕە گەورەی مەسعود بارزانی لە داهاتووی پارتیدا.  مەسرور بارزانی لەكاتێكدا پۆستی جێگری سەرۆكی پارتی وەرگرت، كە هاوكات بەهێزترین پۆستی سیاسی هەرێمی كوردستانی بەدەستەوەیە كە پۆستی (سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران)ە‌و لەپاڵ ئەمەشدا هەر خۆی بڕیاربەدەستی دەزگای (پاراستن)ە كە هەستیارترین ئۆرگانی ئەمنیی پارتییە، ئەمە جگە لەوەی تائێستا هەر خۆی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستانە.  ئەوەی بۆ نێچیرڤان بارزانی وەكو جێگری یەكەمی سەرۆكی پارتی ماوەتەوە جگە لە پۆستی (سەرۆكی هەرێمی كوردستان)ە كە ئەویش بەهۆی هەژموونی (بارەگای بارزانی)یەوە كاریگەرییەكەی جارانی نەماوە، تەنیا بڕێك (دیپلۆماسیەت)‌و هەندێك ئابورییە كە لەماوەی (17) ساڵی سەرۆكایەتیكردنی حكومەتدا بۆ خۆی‌و كوڕو كەسە نزیكەكانی بنیادی ناوە، لەگەڵ هەندێك پەیوەندی دەرەكیی كە بەمدواییە بەهۆی هاتنی مەسرور بارزانییەوە بۆ پۆستی سەرۆكایەتی حكومەت وردە وردە ئەو پەیوەندییانەشی لاواز دەبن.  

شیلان ئەحمەد، هاوسەری قادری حاجی عەلی وا بەنیاز بووم "گەڕانەوە بۆ ژیان" بکەمە ناویشانی وتارێک، ئەویش دوای ئەوەی لە دەردی کۆرۆنا رزگارمان بوو پێکەوە گەراینەوە ماڵ، بەڵام بەداخەوە مەرگی ناوەختی هاوسەرە شیرینەکەم  بوو بەخەمێکی قوڵی بێ کۆتایی و، ژیانی بەتامی مەرگیش بۆمن بەجێهێشت.  دوو ساڵە من و شاکۆی کورم ( دیارییە خواهانییەکەی قادری حاجی عەلی) لەنێوان خەم و دوری ئەبەدی باوکی، لەنێوان ژیان ومەرگدا ئەتلێینەوە، ژیانێکی بێ رۆح، هەناسە ساردو ساکاو لە یادەورییەکانی رابردودا.  خۆزگە ئەمتوانی بەوحاڵەشەوە ئەوهەقەی بۆبگێرمەوەو یادگارییەکانی شەش ساڵەی پێکەوەبونمان لەدوو توێی کتێبێکدا کەشایستەی ئەوبێت بنوسمەوە، بەسەرهاتی نەخۆشییەکەی  و کورتەیەک لە چیرۆکی بەدبەختی خۆم لەدوای کۆچی ئەو بڵاو بکەمەوە. کەم جار ڕێک ئەکەوێ کۆمەڵێ تایبەتمەندی و ئاکاری جوان و ناوازە لەمرۆڤێکدا کۆببێتەوە، کۆمەڵێک تایبەتمەندی جوان و باڵا لەکەسایەتی مرۆڤێکدا ڕەنگ بداتەوە. باوکی شاکۆ بە شاهیدی دۆست و نەیار کەسایەتییەک بوو کە وێنایەکی وای هەبوو پراو پر ببێتە جێگەی شانازی کەسوکارو هاوڕێکانی و بگرە میللەتەکەشی،  بەخشندە، دەست و دڵ پاک، بەئەمەک وکۆمەڵایەتی و خاکەڕا، تا ئاستی ئەوەی هاوڕێی لەهەموو تەمەنەکان هەبوو . مرۆڤێک تاسەر ئێسک بڕوای بەنوێ گەری و دادپەروەری و ژیانێکی شایستە بوو بۆ خەڵکی کوردستان کە بارتەقای رەنج و قوربانییەکانی بێت، ئەو بەمانا خەمی گشتی لەکۆڵ نابوو، هاوکاری گەنج و پاڵپشتی هەموو هەنگاوێکی بوێرانەیان بوو بۆ بەرژەوەندی گشتی، پاڵپشت و بەرگریکارێکی سەرسەختی میدیای ئازادو  ئازادی وتن و رادەربڕین بوو، هەموو ئەوانەشی بە ئەرکێکی ئەخلاقی و نیشتمانی ئەزانی و وەک تەواوکەری ئەزموون و تێکۆشانی رابردوی لێی دەڕوانی.  ئەو بڕوای بەوە بوو مرۆڤەکان خۆیان دەتوانن  جوڵێنەری سەرەکی ئەو واقیعەبن کەتێدا دەژین. بڕوا بەخۆ بوون لای لەئاستێکی باڵادا بوو، نەترس و بوێر بوو، سڵی لەئەرکی قورس نەدەکردەوە. بۆیە هەمیشە هاوتەریب لەگەڵ هەموو گۆڕانکاری و ئاڵانگاریەکانا دەستوپەنجەی نەرم دەکرد، بەبێدەنگی دەجەنگا، بەو ئەزموون و شارەزاییەی هەیبوو سەرکەوتوانە توانی مێژویەکی پڕ شانازی بۆ خۆی  بنەخشێنێت. لەلوتکەی دەسەڵاتا دەستبەرداری پۆست و ئیمتازاتە بێشومارەکانی بوو، لەبری بەرژەوەندی و ژیانی تایبەت، پارێزەرایەتی مافەکانی خەڵک و بەرگریکردنی لەژیانی گشتی هەڵبژارد، ئەو هەموو هەوڵ و تێکۆشانی بۆ بەدیهێنانی عەدالەتی کۆمەڵایەتی بوو،  بەردەوام هەوڵی بەرزڕاگرتنی شکۆی تاکی کوردی دەدا، زۆر ڕاستگۆیانە لەخەمی ئەوەدا بوو ئینسانی کورد بە پشتبەستن بە توانا و بڕوا بوون بەخۆ و بە کۆدەنگی دەنگە ناڕازییەکان و دوور لەخۆبەستنەوە بە کاریزما و چوارچێوەکانی حزب، خۆیان ڕێگەی گۆڕانکاری بگرنە بەرو چاکسازی بکەن. باسکردنی کەسایەتیەکی وا، کە بەر لەمەرگی ببووە ئومێدێک بۆ هەموو ئەوانەی بێ ئومێدببون لەو دۆخە ناهەموارەی کەدەسەڵات دروستی کردبوو، لەم نامیلکە بچوکەدا هەرگیز هەقی خۆی پێ نادرێت، بەتایبەتی کە ئەم نامیلکەیە تەنها بۆ باسکردن و گێڕانەوەی ئەو ڕۆژانەیە کە تووشی نەخۆشی کۆرۆنا بوو تا دواین ساتەکانی ژیانی، دواتریش باسکردنی بارودۆخی بەندە لەدوای کۆچی ئەو، کەچی کارەسات و خەسارەتێکی ژیانما خولقاند، نە ئەتوانم وەسفی بکەم، نە تواناشم هەیە گوزراشتی لێبکەم. نەخۆشکەوتن و ماڵئاوایی یەکجاری  ڕۆژی ٢٣/٩/٢٠٢٠ وەک هەموو ڕۆژێکی ئاسایی هەستاین لەخەو بەڕوویەکی خۆشەوە خۆی گۆڕی و نانی بەیانی خواردوو چوە دەرەوە بۆ بینینی چەند برادەرێک کەپێشتر گۆڕان بوون، نیوەڕۆ کە گەڕایەوە ماڵەوە  زۆر بێتاقەت بوو دەتوت کەسێکی ترە، دەموچاوی تەواو پێوەی دیار بوو کەهەواڵێکی ناخۆش یان شتێکی ناخۆش ڕوی دابێت، کەپرسیارم لێ کرد هیچی نەدرکاند و ووتی هیچ نەبوە، من بڕوام پێ نەکرد چونکە دەموچاوی هاواری  ئەکرد، بۆ شەوەکەی سەرئێشە دایگرت و کەمێک تای هەبوو، بۆ ڕۆژی دوایی هەروەک ڕۆژانی ئاسایی هەستا بەڵام بێتاقەتییەکە بەری نەیابوو جارێکی تر پرسیارم لێکرد هەر ئینکاری لێ کرد و ووتی هیچ نەبوە، ئەوەی لەنزیکەوە قایەری حاجی عەلی ناسیبێت ئەزانێ کە کەسێکی نهێنی پارێز بوو هەرگیز نهێنی خۆی و دەوروبەرەکەشی لای کەس باس نەئەکرد، بەڵام زۆر شتی لەلای من باس ئەکردو سەرگوزشتەی زۆری خۆی و هاوخەباتەکانی و هاوڕێ نزیکەکانی باس ئەکرد.  زۆرجار کەبێتاقەت ئەبوو ئەیوت بابڕۆین پیاسەیەکی ئەزمەڕو ئەودیوی سلێمانی بکەین و بەدەم ڕێگاوە ئەکەوتە قسەکردن، بەڵام ئەمجارەیان جیاواز بوو بەزەردەخەنەیەک ئەیویست دڵنیام کاتەوە کەهیچی وا نیە بەڵام دەموچاوی وای نەئەوت، ئەو ڕۆژەش وەک ڕۆژەکانی تر چوە دەرەوەو کەسی وای نەبینیبوو هاتەوە ووتی گیانم داهێزراوە خەریکە تووشی پەتای وەرزی ئەبم، دوو پاراسیتۆڵی خواردوو تۆزێ شێلام ئازاری سەری کەم بوەوە، بەڵام بۆ ڕۆژی دوایی کەڕۆژی هەینی بوو کەچوە دەرەوە ئەوەنەی پێ نەچوو هاتەوە ووتی سەرم زۆر ئازاری هەیە، وردە وردە تاکەشی بەرز ئەبوەوە، ووتم بۆ ناچی فەحسێک بکەی ووتی خۆم ئەزانم هەموو پایزێک پەتای وەرزی ئەگرم هەر ئەوەیە هیچی تر نیە، بۆ ٢٦ و ٢٧ ی مانگ تاکەی بەرزتر بوەوە بەڵام بەردەوام پاراسیتۆڵی ئەخوارد لەماوەی ئەو دوو ڕۆژەیا خوشکو براو خوشکەزاکانم سەردانیان کردین، هەموو بەسەرە ئەیانشێلا تاوەکو تۆزێ ئازاری سەرو شان و ملی کەم بێتەوە.  چەند جارێکی تر لێم دوبارە کردەوە کە بچێت فەحسی کۆرۆنا بکات بەڵام بەقسەی نەکردم هەتا ڕۆژی ٢٨/ ٩ منیش هەموو گیانم یایە ئازار ئازارێک کە یەکەم جار بوو هەستی پێ بکەم نەمەتوانی بەپێوە خۆم ڕابگرم، دەستبەجێ چووم فەحسم کرد، دوای بیستو چوار سەعات ئەنجامەکەیم بۆ هاتەوە بە کورتە نامەیەک لەمۆبایلەکەم، کە ئەنجامەکەیم پیشان دا ئینجا قەناعەتی کرد کە ئەوەی ئەویش کۆرۆنایەو بۆ ڕۆژی دوایی واتا ٣٠/٩ چوو پشکنینی کرد، زۆرم پێ ووت کەپشکنینی خوێن و ئەشیعەی سنگیشی بگرێت بەڵام کەهاتەوە هەر فەحسی ئاسایی کردبوو کە بەقوڕگ و لووت ئەکرێت، ئەنجامی فەحسەکەی ئەو دوای دوو ڕۆژ هاتەوە کە بەچاوی خۆی ئەنجامەکەی بینی ئینجا قەناعەتی کرد کە کۆرۆنایە. لە ٣٠ی مانگەوە خۆمان کەرەنتین کردوو شاکۆم نارد بۆ لای خوشکەکانم لەبەر ئەوەی ئەویش هەڵگری ڤایرۆسەکە بوو هەموویانی تووش کرد. سەرەتا هەستی بەهیچ هەناسە توندیەک نەئەکرد بۆیە وای ئەزانی بەسوکی گرتویەتی تەنها ڤیتامینات و پاراسیتۆڵی ئەخوارد، بەڵام تاکەی تا دەهات بەرزتر ئەبوو،  دووی مانگ دووبارە فشارم لێ کرد کە فەحسی خوێن بکات بەڵام بەقسەی نەکردم، بڕوای زۆر بەڕێنمایی دکتۆر هەبوو بۆیە ووتی تلفۆن بۆ دکتۆر هێرش سەید سەلیم ئەکەم با ئەو ڕێنمایمان بکات چی بکەین ئەو شارەزایی پەیا کردوە لەسەر کۆرۆنا، مۆبایلەکەی خۆی داخستبوو بە مۆبایلەکەی من نامەیەکی بۆ دکتۆر هێرش نارد لەبەر ئەوەی ژمارەکەی منی نەئەناسی پاشان تلفۆنی بۆ کرد دوای چەن تەلەفۆنێک وەڵامی دایەوە ووتی ئەم ژمارەیە ئەدەم بە دکتۆرێکی تر ئەویش هێرشی ناوە بائەو ڕێنمایتان بکات، هەر چاوەڕێ بووین تاوەکو ڕۆژی دواییش کەس تەلەفۆنی بۆ نەکردین، ڕەنگە ئەگەر دکتۆر هێرش پێی بوتایە بچێتە خەستەخانەو فەحسی خوێن و ئەشیعەی سنگی بگرێت وەزعەکە بەتەواوی ئەگۆڕاو وای لێ نەئەهات.  ڕۆژی دوایی وەزعی زۆر خراپ بوو بەردەوام بەسەهۆڵ تاکەیم خاو ئەکردەوە ، لەتاوا تەلەفۆنم بۆ دکتۆر ئەمیر کرد، دکتۆر ئەمیر هاوڕێی مناڵی بوو ئەو ژمارەی تەلەفۆنی تیمە تەندروستیە گەڕۆکەکانی بۆ پەیاکردین، تەلەفۆنم بۆ کردن بۆ ئێوارە هاتنە ماڵەوە فەحسی خوێنیان بۆ کرد کە ئەنجامەکەی هاتەوە ئیلتیهابەکەی زۆر بەرز بوو هەر بە ڤایبەر ئەنجامەکەم نارد بۆ دکتۆر تەها مەحوی و ئەو عیلاجی بۆ نووسی . ئەو چەند ڕۆژەی لەماڵەوە بوین تیمەکە ڕۆژی دوو جار ئەهاتن عیلاجیان ئەیایە، هەتا ڕۆژی پێنجی مانگ واتا ٥/١٠ هەستم کرد هەناسەی بەزەحمەت بۆ ئەدرێ کە ئۆکسجینەکەیم پێوا دووسێ دەرەجە دابەزیبوو بۆیە یەکسەر تەلەفۆنم بۆ دکتۆر تەها کرد، ووتم دکتۆر بەقسەی من ناکات تەلەفۆنەکە ئەیەمە دەستی بەڵکو پێی بڵێی بێت لەگەڵم بچین ئەشیعەی سنگی بگرێت، کە دکتۆر تەها پێی ووت قەناعەتی کرد، خۆمان گۆڕی و بردم بۆ خەستەخانەی FMC، لەوێ ئەشیعەی گرت بەڵام بێتاقەت بوو نەیتوانی چاوەڕێی ئەنجامەکەی بکات هێنامەوە ماڵەوەو دوای نیو سەعات تەلەفۆنم بۆ دکتۆر ئەمیر کرد ووتی بەپەلە بیخەرە ژێر ئۆکسجینەوە لەسەدا هەشتای سیەکانی گرتویەتی بەڵام بەخۆی مەڵێ، منیش یەکسەر تەلەفۆنم بۆ بەرهەمی یانەی شاری خێزانی کرد ئەو پێشتر زۆر بەخراپی کۆرۆنای گرتبوو، لەماوەی نیو سەعاتا دوو بتڵ ئۆکسجینی بۆ هێنا و دکتۆرێکیشی لەگەڵ خۆیا هێنا، ئۆکسجینیان بۆ داناو بەجێیان هێشت.  هێشتا ئەوان لەوێ بوون کاک فاروقی مەلا موستەفا تەلەفۆنی بۆ کردم ووتی پێی بڵێ ئیسعافی بۆ ئەنێرم بابێتە خەستەخانە باشترە بەڵام ڕازی نەبوو ووتی ناچم. لەنیوەشەوا کەخەوی لێ کەوت ئۆکسجینەکەی بەرەو دابەزین ڕۆشت زۆر ترسام لەجیهازەکەشم نەئەزانی زۆر، بەپەلە تەلەفۆنم بۆ بەرهەم و دکتۆرەکە کردەوە هاتن ئۆکسجینەکەیان بۆ زیا کردوو تۆزێ مەساجیان بۆ کرد هەتا ڕۆژبۆوە، خۆی زانی کەوەزعی بەرەو خراپی ئەڕوات بۆیە ووتی بمبەنە خەستەخانە، ئەوەبوو تەلەفۆنم بۆ ئیسعاف کردو بردمانە خەستەخانەی FMC. ٦/١٠بوو چووینە خەستەخانە، پێم وابێت لەقاتی چوار بوو ژورێکیان داینێ و خستیانە ژێر ئۆکسجینەوەو دکتۆر هادی هات دەرمانی بۆ نوسی و پلازمای یەکێکیان بۆ هێناین بیرم نەماوە ناوی چی بوو، ووتی هەوڵ بدە بیدۆزیتەوە بۆ ئەوەی سوپاسی بکەیت، ناوەکەشیم لای خۆم تۆمار کرد بەڵام دواترلەلام نەما، ئەو دوو ڕۆژە هەستم کرد تۆزێ بەرەو باشی ئەڕوات لەگەڵ دەرمانە تازەکانا. من خۆشم بێتاقەت بووم، ڕاستە بەقورسی نەمگرتبوو بەس پێویستم بە ئیسراحەت بوو پێویستم بەخەو بوو بەڵام لەبەر ئەو نەمەتوانی بۆ پێنج دەقەش چاو داخەم، زوو زوو تەئکیدی لێ ئەکردمەوە کەبەجێی نەهێڵم بەهیچ شێوەیەک،   شەوان تاکو بەیانی چاوم لەسەر جیهازی ئۆکسجینەکە بوو، چاوم ئەوەندە هیلاک بوو تاوەکو نەچومایەتە بەردەمی جیهازەکە بۆم نەئەخوێنرایەوە. شەش و حەوت و هەشتی مانگ باش بوو، بەڵام نۆی مانگ بێتاقەت بوو لەبەر ئەوەی خەوی لێ نەئەکەوت، شەوی نۆ لەسەر دە بەدکتۆر هادی ووت ئەمەوێ بنووم بەڵام خەوم لێناکەوێت، ئەویش حەبێکی خەوی یایەو بەجێی هێشتین سەعات ١١حەبەکەی یایە سەعات یانزەوچارەک ئۆکسجینەکەی دابەزی بۆ ٦٠ بەپەلە خەبەرم کردەوەو دەستم کرد بە مەساج کردنی بەڵام هەر بەرز نەئەبۆوە ، تەلەفۆنم بۆ دکتۆر دیار کرد ئەوکاتە بەڕێوبەری خەستەخانەکە بوو بەپەلە بردیانە ژوری بوژانەوە خستیانە ژێر سێپاپەوە، نەیانهێشت من بچمە ژورەوە لەگەڵیا ووتیان مەمنوعە، گەڕامەوە ژورەکەی کەتیای بووین زۆر بێتاقەت بووم لەقەلقیا جێم بەخۆم نەئەگرت دوای تۆزێ فەیس بوکم کردوە یەکسەر پۆستەکەی ئارام ئەحمەدم بینی کە نوسیبووی : "دڵم پڕ لەدەردو کوڵ، ئەڵێم بێم بەرەو شارەکەت....بڕیار بێت ئەگەر ئەمجارە هەستیتەوە شارێک هەتیو نەکەیت، بەدەنگی بەرزو بەکامی دڵ گۆرانیەک بڵێم، هەستەوە پیاوی جوان بەهەواڵت سەدان هەزار کەس نیوە گیان بووە" . کە ئەو پۆستەم بینی دەستم کرد بەگریان و تەلەفۆنم بۆ کرد ووتم کاک ئارام توخوا ئەو پۆستە لابەرە. کەڕۆژ بوەوە چومە خوارە لەدەرگاکەوە سەیرم کرد هێشتا هەر لەژێر سێپاپا بوو، چاوەڕێم کرد هەتا هۆشیان هێنایەوەو چومە ژورەوە بۆ لای ووتی زۆر بێتاقەتم دەنگی ئەو جیهازانە کاسی کردوم ، پرسیاری سەعاتی کرد ووتی ڕۆژ بۆتەوە ووتم بەڵێ، پاشان پرسیاری کرد کێ تەلەفۆنی کردوە بۆ هەواڵ پرسین ، ناوی کۆمەڵێکی زۆر برادەرم پێ ووت کە نەمتوانیوە وەڵامی هەمویان بدەمەوە، لەناویانا ناوی دوانیانی ووت كە هەردووكیان بەرپرسن لەناو بزوتنەوەی گۆڕان وتی سەیرە بەلامەوە هەواڵم ئەپرسن زۆر پەستم لێیان گۆڕان لەسەر دەستی ئەو دوانە وێران بوو، ووتم گرنگ ئەوەیە تۆ هەستیتەوە ئەوانە هیچی گرنگ نین، (لەوپەڕی نەخۆشی و بێتاقەتیشدا نیگەرانی دۆخی گۆڕان بوو، نیگەران بوو لەوانەی بزوتنەوەی گۆڕانیان بەم دەردەی ئێستای بردووە)دواتر پرسیاری كردو ووتی هیچی تازە رووی نەیاوە ووتم نە‌و، ووتی کەواتە بڵاوبوەتەوە کەتووشی کۆرۆنا بووم بەو تەلەفۆنانەی کە بۆیان کردویت، وتم بەڵێ لەفەیسبوکیش زۆر کەس پۆستی کردوە، ووتی هەمویم لە لای خۆت سەیڤ کە بۆ ئەوەی دوایی بیانخوێنمەوە، دوبارە ووتی مێشکم کاس بووە بەدەنگی ئەو جیهازانە زۆر بێتاقەتم، وتم ئەچم ئیزن لەبەڕێوبەری خەستەخانەکە وەرەگرم و ئایپادێکت بۆ ئەهێنم گوێ لە گۆرانی بگرە، پێش ئەوەی جێی بهێڵم وێنەیەکی سێڵڤیم لەگەڵ گرت کە ئەو دوا وێنە بوو پێکەوە گرتمان، پێشم ووت کەچاک بوویتەوەو گەڕاینەوە ماڵەوە ووتارێک ئەنوسم بەناونیشانی "گەڕانەوە بۆ ژیان" . هەر ئەو ڕۆژە چوم ئایپادێکم بۆ کڕی و هەموو ئەو گۆرانیانەی کە حەزی لێیەتی بۆم خستە سەری و بۆم برد، داوای کرد کە لەلای بمێنمەوەو بەجێی نەهێڵم بەڵام ووتیان مەمنوعە لەبەر ئەوەی ژوری بوژانەوەیەو لەدکتۆرەکان زیاتر کەس بۆی نیە بمێنێتەوە، بۆیە هەر لەبەردەمی دەرگاکەو لەساڵۆنەکانا ئەمامەوەو بە دووسێ سەعات جارێک سەرم لێ ئەیا هەتا یانزەی مانگ ڕەزامەندی بەڕێوبەری خەستەخانەکەم وەرگرت کە لەلای بمێنمەوە، شەوەکەی چومە ژورەوە دکتۆرێکی بەنجی لێ بوو بەناوی دکتۆر سۆران، ووتی ئێستا بێهۆشم کردوە وا زوو هۆشی نایەتەوە بچۆ ئیسراحەتێک بکەو وەرەوە.  ماوەیەکی زۆر بوو شاکۆم نەبینیبوو زۆرم بیرەکرد بەفرسەتم زانی چوم سەرێکم لە شاکۆ یاو دکتۆر سۆران تەلەفۆنی بۆ کردم ووتی ئەیەوێ قسەت لەگەڵ بکا تەلەفۆنەکەی لێ وەرگرت ووتی وەرە ئەمەوێ قسە بکەین، ووتم باشە هەر ئێستا یەم دکتۆر سۆران تەلەفۆنەکەی لێ وەرگرت ووتی بەچەن ئەگەیتە ئێرە ووتم نیو سەعاتم ئەوێ لەبەر ئەوەی لەقولەرەیسیم بەڵام شەوەو جادە چۆڵە هەوڵ ئەیەم زووتر بگەم، ووتی بڕوا ناکەم فریا بکەویت لەبەر ئەوەی دە دەقەی تر ئەیخەمەوە ژێر سێپاپ ئۆکسجینەکەی بەرەو دابەزین ئەڕوات، تەلەفۆنەکەم داخست وهەر ڕۆشتم بەڵام فریای نەکەوتم . بۆ ڕۆژی دوایی کە ١٢/١٠بوو کەهۆشیان هێنایەوە چومە لایەوە زۆر بێتاقەت بوو خواردنیان بۆ هێنا ویستم بیەمێ ووتی ناخۆم ئاوم بەرێ، ئاوم یایە ووتم وەزعت چۆنە ووتی "باش نیم، هەرچەنە منەتم بەمردن نیە بەڵام حەزناکەم جارێ بەجێتان بهێڵم" ئەو قسانە شۆکی کردم نەمزانی چۆن دڵی بەمەوە ، نەمزانی ئەوە دوا وتەکانیەتی کەئەیڵێت دەستیم گرت و ووتم ئەوە باسی چی ئەکەیت مردنی چی هەر هەفتەیەکی ترەو هەڵەستیتەوە، سەرێکم هەڵبڕی سەیری جیهازەکەم کرد ئۆکسجینەکەی زۆر بەسەریعی دائەبەزی، دکتۆرەکان هاتن و پاڵیان خست و سێپاپەکەیان خستە سەر دەمی بۆ دواجار چاوی هەڵبڕی و سەیرێکی کردم وەک بڵێت تەواو ئیتر ئومێدم نەماوە بژیم، بەڵام من نەمەویست ئەوە لەچاوەکانی بخوێنمەوە، ئەمویست بەزۆر بڕوا بەخۆم بهێنم کە ئەوپەڕی دەڕۆژی ترەو چاک ئەبێتەوە. کەبێهۆشیان کرد لەبەرامبەری لەسەر کورسیەک دانیشتم و بیرم لەکۆتا قسەی ئەکردەوە "منەتم بەمردن نیە" ئەو قسەیە هەموو کەسێک ناتوانێت بیکات بەتایبەت لەکاتێکدا مەرگ لەدامێنی بێت، ئەو قسەیە قسەی مرۆڤە خۆڕاگرو بەهێزەکانە، ئەوە قسەی پیاوێکە سەختی و هەورازو نشوییەکانی ژیان ڕۆژێ لەڕۆژان چۆکیان پێ دانەیاوە، قسەی پیاوێکە ویژادنی ئاسودەیە بەرامبەر بەنیشتمان و گەل و خێزان و کەسوکارو هاورێکانی، بەرامبەر بەو رێکخراوە سیاسیانەی کە بەوپەری دڵسۆزی و خۆنەویستیەوە خزمەتی تیاکردووە، قسەی پیاوێکە کە هەموو ئەو نەهامەتیانەی بەسەری هاتوە تێکی نەشکاندوەو گەورەتر بوە لەهەموو کێشەکان، قسەی پیاوێکە ئەو مێژووەی تیایا ژیاوەو ئەو پرۆسانەی تێی پەڕاندوە مانا ڕاستەقینەکەی ژیانی لەلا یەکاڵا کردۆتەوە.... ماوەیەک مامەوە لەلای و چومە خوارەوە ئیسراحەتێک بکەم، لەپڕ تەلەفۆنیان بۆ کردم  وتیان وەرە سەرەوە ئەمانەوێ قسەت لەگەڵ بکەین، کە چوم ووتیان ئۆکسجینی بەرەو دابەزین ئەڕوات ئەبێ سۆندە لەناو دەمیەوە بەرین بۆ سیکانی ئەگەر ڕازین بۆمان ئیمزا بکە، منیش دوای پرس و ڕا بەچەند دکتۆرێک وتیان تاکە چارەسەر هەر ئەوەیە وئەبێ بەزوترین کات بۆی ئەنجام بەن، ئەوە بوو لەدەوروبەری عەسر بوو بە بەنجی عام سۆندەیان بۆ داناو بەتەواوی خەوانیان، بەڵام هەموو بەیانیەک ڕێژەی بەنجەکەیان بۆ کەم ئەکردەوە بۆ ئەوەی تۆزێک مێشکی بەئاگا بێت و لەکار نەکەوێت، ئەوە بوو هەموو بەیانیەک ئەچووم دەستیم ئەگرت و قسەم لەگەڵ ئەکرد بۆ چەند دەقەیەک، هەستم ئەکرد کەگوێی لێمەو دەستی توند ئەگرتم هەندێ ڕۆژ ئەیویست چاوی بکاتەوە بەڵام هەر زوو بەنجەکەیان بۆ زیا ئەکردەوە، لەبەر ئەوەی کە سەری ئەجوڵاند قوڕگی عەزێتی پێ ئەگەیشت، زۆربەی ڕۆژیش گۆرانی (ئەسفەهانی) موعینی ئەسفەهانیم بۆ ئەخستە سەر مۆبایلەکەوبەکزی لەلای سەریەوە دامەنا. لەو ڕۆژەوەی کە بێهۆشیان کرد هەموو ڕۆژێک بەڤایبەر نامەیەکی دورو درێژم بۆ ئەنوسی و باسی ئەو ڕۆژەم بۆ ئەکرد، بۆمەنووسی کەچەند بیری ئەکەم و چەن حەزەکەم گوێم لەدەنگی بێت. لە ١٢/١٠بۆ ٢٨/١٠ سۆندەی ئۆکسجینەکە لەناو قوڕگیا بوو واتا شانزە ڕۆژ، خوشکی هاوڕێیەکم لەسوید بەهەمان شێوە توشی کۆرۆنا بوو ئەویش لەدەمییەوە سۆندەیان بردبوە ناو سییەکانی بەڵام بۆ ماوەی ١٠ ڕۆژ، ڕۆژی یانزەمین قوڕگیان بۆ کون کردبوو ووتبویان لەوە زیاتر بمێنێتەوە کاریگەری خراپی ئەبێت، دوای ئەوەی قوڕگیان کون کردبوو هۆشیان هێنابۆوەو سوپاس بۆ خوا پاش ماوەیەک چاک ببوەوە، هەرچەندە ماوەی دوو ساڵ بەو شێوەیە مایەوەو دووسێ نەشتەرگەرییان بۆ کرد، بەڵام ئێستا تەندروستی زۆر باشە. لەدوای هەشت ڕۆژ لە دانانی سۆندەکە، وەزعی بەرەو باشی ڕۆشت لەو ماوەیەیا کاک نەوزادی نوری بەگ لەگەڵ چەند برادەرێک هەوڵیاندا لەخەستەخانەیەکی ئەڵمانیا جێگەی بۆ دابین بکەن و بەفڕۆکەی تایبەت بیگوێزینەوە بۆ ئەوێ، بەڵام کاک فاروق پەشیمانی کردینەوە ووتی وەزعی بەرەو باشی ئەڕوات و هەفتەیەکی تر نابات هەڵەستێتەوە. لەو ماوەیەیا دكتۆر هەڤاڵ، كە دكتۆری بەنج بوولەخەستەخانەی FMC ئەو سەرپەرشتی ئەكرد، كاك فاروقیش بەردەوام تەلەفۆنی بۆ دكتۆرەكان ئەكرد و تەئكیدی لێ ئەكردنەوە كە ئاگایان لێی بێت بەحوكمی ئەوەی هاوڕێی یەكتر بوون و ڕێزی تایبەتی هەبوو لای كاك فاروق، لەبەر ئەوەی زانیاریم هەبوو لەسەر ئەو حاڵەتەی کە پێشتر باسم کرد، گەیشتە دەیەمین ڕۆژ لە دکتۆر هەڤاڵم پرسی کەی قوڕگی بۆ کون ئەکەن و هۆشی ئەهێننەوە، ووتی جارێ نایکەین وەزعی بەرەو باشی ئەڕوات ڕەنگە نەیەوێت، ووتم بەڵام ئەوەنەی من بزانم و بیستبێتم ئەڵێن نابێ لە دە دوانزە ڕۆژ تێپەڕ بکات، ووتی ئاخر قوڕگ کون کردنەکەش ئاسان نیە لەوانەیە تاماوە پێوە بناڵێنێ. دڵم بەقسەکانی خۆش نەبوو، بەمن بوایە ئەو ڕۆژە هەموو دکتۆرەکانم کۆئەکردەوەو پێم ئەکردن و هۆشم ئەهێنایەوە، زۆر جار بیر ئەکەمەوە نازانم بڵێم کەم تەرخەم بوون یان زانیاریان کەم بوو یان گرنگ نەبوو بەلایانەوە، نازانم کامیان بوو؟ چونکە بۆ ڕۆژی ٢٦/١٠کە چواردەهەمین ڕۆژ بوو، وەزعی بەرەو خراپی ڕۆیشت بەهۆی سۆندەکەوە ناودەمی و قوڕگی هەمووی بوو بە فتریات و ئیلتیهابەکەی زیای کردوو ئۆکسجینی دابەزی، ئینجا بڕیاریان دا کە قوڕگی کون بکەن بەڵام زۆر لەسەرخۆ بڕیاریان لەسەر داو، دوای دوو ڕۆژ نەشتەرگەریەکەیان بۆ کرد بەبیانوی ئەوەی دکتۆرێکی باشیان لەدەرەوەی خەستەخانە  هەڵبژاردوە نەشتەرگەریەکەی بۆ بکات، بەڵام دوانیوەڕۆی ڕۆژی٢٨/١٠بۆی ئەکرێت بێت بۆی ئەنجام بات لەبەر ئەوەی نەشتەرگەری تری هەیە، ئەو دوو ڕۆژە من لەسەر ئەعساب ئەژیام ڕجاو تکای دنیام کرد پەلەی تیا بکەن بەڵام بێ سوود بوو، لەوکاتەیا هەستم کرد چەن بێکەسە، نەمەزانی پەنا بۆ کێ بەرم و چی بکەم، بەهەرچیەکیشم ئەوت ئەیانوت دکتۆرەکانی خۆی شارەزاترن و ئیشی خۆیانەو ناتوانین تەداخول بکەین. بەناچاری وەستاین تا دوانیوەڕۆی ٢٨ ی مانگ دکتۆر عیماد کەشارەزابوو لەو بوارە نەشتەرگەریەکەی بۆ کرد،  دوای نەشتەرگەریەکە نەیانهێشت بچمە ژورەوە بۆ لای ووتیان ماوەیەکی ئەوێت تا بەنج بەری ئەیات، لای ئێوارە چومە ژورەوە کە بینیم نەهێزی ڕۆشتنم ما نەقسەکردن، لەبەر ئەوەی هەرکە بینیم زانیم لەکاتی نەشتەرگەریەکە جەڵدە لێی یاوە، زانیم کەئەگەر بمێنێ نابێتەوە بە پیاوەکەی جاران و ڕەنگە ئەگەر بمایە هەتا مردن لەسەر کورسی بوایە، خۆم بۆ نەگیرا و ڕۆشتمە دەرەوە، ئەو شەوە تا بەیانی گریام، بەڵام لای کەسیش باسم نەکرد و ووتم جارێ هۆشیان نەهێناوەتەوە، هەر واش بوو لەبەر ئەوەی کە بەنجەکەیان بۆ کەم ئەکردەوە ئۆکسجینی دائەبەزی ، بۆیە بەردەوام لەژێر ڕێژەیەکی کەمی بەنجا بوو. لە دوای ٢٨ ی مانگەوە من بەسەر دنیاوە نەبووم بەڵام نەمەویست بڕوا بەخۆم بهێنم کە ناژی. لە ماوەی ئەو دوو هەفتەیەیا پەنام بۆ هەموو شتێ برد، چوار قورئانم لە کاکە دارای جەریدەفڕۆش کڕی و چووم خستمە مزگەوتەوە چوم بۆ مزگەوتی کاک ئەحمەدی شێخ و حاجی مەلا عەلی و حاجی عەلی بەگی باوکی و هاوارم کرد لەسەر کورسیش بێت بەس خوا بمانناتەوە، ڕۆژی سێ چوار جار سەر سنگی و قاچ و دەستیم بە زەیتی زەیتون ئەشێلا، نەسرین خانی خوشکی پێی ووتم هەموو جارێ کەدایکمان پارەی بۆ ئەکرد بەخێر پارەکەی لەدەوری سەری ئەگێڕا ئینجا ئەیکرد بەخێر، منیش هەموو ڕۆژێ چەنم پێ بوایە لەدەوری سەریم ئەگێڕاو ئەچومە دەرەوە ئەمکرد بەخێر، کراسی هەتیوم کرد بەخێر، دوو حەیوانم نارد بۆ خانەی مناڵانی بێ سەرپەرشتان، بەڵام ڕۆژ بەڕۆژ خراپتر ئەبوو. شەش ڕۆژ پێش کۆچ کردنی پێم وابێ پێنجی مانگ بوو چووم بۆ لای دکتۆر ئەنوەر شێخە لە خەستەخانەکەی خۆی و داوام لێکرد سەردانی بکات، بۆ ڕۆژی دوایی هات لەنزیکەوە بینی و سەیری فایلەکەی کرد، کەسەیری دەموچاویم کرد هیچ ئومێدێکم تیا نەئەبینی، کەچی مێشکم تەقەبولی نەئەکرد کە ئەمرێ، نەمەویست نە بڕوا بەدکتۆرەکان بکەم نە بەجیهازی ئۆکسجینەکە کەڕۆژ بەڕۆژ بەرەو دابەزین ئەڕۆیشت، هەرچەندە پێشتر هەستم ئەکرد کەشتێک ڕوو ئەیات بەڵام قەد تەسەوری مەرگی ئەوم نەئەکرد، تەسەوری مردنی خۆمم ئەکرد بەڵام هی ئەو نا.  دوومانگ پێش ئەوەی نەخۆش بکەوێت ڕۆژێکیان پێم ووت هەستەکەم شتێک ڕوو ئەیات و شتێکم لێ بەسەر یەت ژیانی تۆ ئەگۆڕێت، ئەم قسەیەم لای زۆر کەس لە کەسە نزیکاکانم کردو تەنانەت وامەزانی خۆم شتێکم لێ دێت، بۆیە وەسێتم بۆ ئەویش و بۆ چەن کەسێکی نزیکیشم کرد کەئێستا لەژیانان و شاهیدی ئەو قشەیەمن کە پێم ووت ئەگەر هەرچیەکم لێ هات ئاگات لەشاکۆ بێت، ووتی خوا نەکات ئیشەڵا تۆ هیچت لێ نایەت مەرگی من پێش مەرگی تۆ ئەبێت تۆ ئەمێنیت و شاکۆش گەورە ئەکەیت مناڵ بەبێ باوک هەتیوو نابێت بەبێ دایک هەتیوو ئەبێت، ئەگەر من بمرم دوای هەفتەیەک منی بیر نامێنێ، دڵم پڕ بوو ووتم خوا نەکات ئیشەڵا تۆش هیچت لێ نایەت. لەو ماوەیەی کە لە کۆمایابوو، لەهاوڕێکانی کاک مولازم عومەر بینی ٢٠/١٠هات بۆ خەستەخانە ووتی حەزەکەم چاوم پێی بکەوێت، خۆزگە هەر نەیبینیایە چونکە زۆر بێتاقەت بوو بەبینینی بەدڵ و چاوی پڕ لەگریانەوە هاتە دەرەوە، لەدوای ئەوەو دوای کۆچکردنی ،  کاک عومەر بۆ ماوەیەکی زۆر نەیتوانی لەماڵەوە بێتە دەرەوەو مەرگی هاوڕێ و هاوخەباتە دێرینەکەی نەخۆشی خست. قسەیەک هەیە لەمناڵیمەوە ئەمبیست کە ئەڵێ مرۆڤ ئەو ڕۆژەی لەدایک ئەبێت ڕۆژی مردنیشی بۆ ئەنوسرێت، پێشتر ئەو قسەیەم بەشێوازێکی تر لێک ئەیایەوە هەتا ئەم ساڵانەی دوایی بەتەواوی بڕوام پێ هێنا کە ئەوەی ڕۆژی مردنمان دیاری ئەکات نهێنی ژمارەکانە، کە ڕەنگە لەم نامیلکەیەیا دەرفەتی باس کردنی نەبێت، بەڵام من لەگەڵ ئەوەی هەتا دوا هەناسەشی بڕوام نەئەکرد کە بمرێ، لە دوو ڕێکەوت زۆر ئەترسام و پێشتر ئەموت ئەگەر ئەو دوو ڕۆژە تێپەڕێنێت ئەوا ئەمێنێت، ئەویش ١/١١و١٠/١١ بوو ئەوی یەکەمیانی تێپەڕاند بەڵام شەوی    ٩لەسەر١٠ ئەمزانی کە بۆ بەیانی تەواو ئەبێت، ئەو شەوە نەیانهێشت بەدیاریەوە بم لە ژورەوە دکتۆرەکان و نێرسەکان شکاتیان کردبوو ووتبیان تەداخولی ئیشمان ئەکات.  ڕاستیان ئەکرد هەنێ شت ڕوی ئەیا من خۆمم بۆ نەئەگیرا بۆ نمونە، ڕۆژی دوو جار جلەکانی و جێگەکەیان ئەگۆڕی هەموو گۆڕینێک پشتیەکەیان لەژێر سەری لا ئەبرد و ئەیانخستە سەرلا، بەمەش ئۆکسجینەکەی لە حەفتاوە دائەبەزی بۆ پەنجاو چل و هەتا چوار پێنج سەعات دوای ئەوە بەرز نەئەبۆوە، ئەوە زۆر توڕەی ئەکردم هەتا گەیشتە ئەو ڕادەیەی ووتم نابێت بیگۆڕن، بۆیە ئەو شەوە نەیانهێشت بمێنمەوە چومە خوارەوە کەسوکار هەموو لەوێ بوون  چاوەڕێیان ئەکرد من هەستم و بڕۆمەوە بۆ ئەوەی ئەوانیش بڕۆن بۆیە لەبەر چاوی ئەوان هاتمە دەرەوە تاچۆڵیان کرد ئینجا گەڕامەوە، تابان خانی خێزانی حاجی بەکری برای زانی ئەمێنمەوە ئەویش گەڕایەوە لەگەڵ شیلانی خوشکەزای لەساڵۆنەکەی خوارەوە ماینەوە.  ئەو شەوە بارانێکی زۆر بەخوڕ باری، ئاسمان ئەتوت کون بوە، هەتا بەیانی دووسێ جار چومە سەرەوە لەدەرگاکەوە سەیری جیهازەکانم ئەکر جار بەجار ئۆکسجینی دائەبەزی ، سەعات شەش خۆمم بۆ نەگیرا چومە ژورەوە بۆ لای بە نێرسەکەم ووت ئەزانم کە تەواو ئەبێت ئەمەوێ ڕیشی بۆ بتاشم، پێشتریش هەر بە دوو سێ ڕۆژ جارێک ڕیشم بۆ ئەتاشی، تاقمی ڕیش تاشینەکەی خۆیم دەرهێناو مۆبایلەکەشم خستە سەر گۆرانیەکەی موعین و بەگریان و فرمێسکێکی بەخوڕەوە دەستم کرد بەتاشینی ڕیشی، حەزمەکرد زەمەن لەویایا بوەستێت و هەموو گەردوون کۆتایی بێت، حەزمەکرد منیش لەگەڵ ئەوا دڵم لەلێیان بوەستێت، نەمەویست کاتەکە تێپەڕێت و بڕوات چونکە ئەمزانی چ خەمێک چاوەڕێم ئەکات، ئەمزانی ڕۆشتنی لەو بارودۆخە ناهەموارەدا چی کەلێنێکی گەورە دروست ئەکات کەهیچ کەسێک ناتوانێ شوێنی خاڵیی ئەو پڕ بکاتەوە. بوو بە سەعات دەوری حەوت  تەلەفۆنم بۆ کاک عوسمانی حاجی مەحمود کرد و پێم ووت خەریکە تەواو ئەبێت، بوو بە حەوت و نیو هیچ کام لەدکتۆرەکان دیار نەبوون تەنها دکتۆری خەفەری لێ بوو ئەویش ڕۆشت و یەک نێرسی لێ مابۆوە، بۆیە بەگریانەوە تەلەفۆنم بۆ کاک فاروق کرد ووتم قایەری حاجی عەلی لەسەرەمەرگایەو یەک کەس بەسەرسەریەوە نیە، لەدوای ئەوە ئینجا دکتۆرەکان گەیشتنە سەری.    لەسەعات هەشت و چارەک وردە وردە ئۆکسجینەکەی  دابەزی بۆ بیست و پانزەو دە تاوەکو بوو بە سفر بەڵام دڵی لەلێدان نەئەکەوت لە هەشت و نیوا دڵی وەستا بەڵام بوژانەوەی دڵیان بۆ کرد بۆ ماوەی دە دەقەیەک، لەدوای ئەوە ئیعلانیان کرد کە نەماوە، بەجێم نەهێشت هەتا جیهازەکانیان لێکردەوە، چومەوە نزیکی و بۆ دواجار باوەشم پیاکردو ئینجا بەجێم هێشت و بەرەو ڕووی خەمێک ڕۆشتم ئەونە قوڵ بوو نەسەری دیار بوو نەبنی، ئەمویست یەکێک ڕامچڵەکێنێ و بڵێ ئەمە خەوە هەستە، بەڵام ڕاستییەکەی ئەو شەش ساڵەی کەهاوسەری بووم بوە خەوێک و یادگارییەکی جوان و بێ وێنە. ئەو ڕۆژە هێشتیانەوە لەخەستەخانەو بۆ ڕۆژی دوایی بەڕێوڕەسمێکی تایبەت وکەتیایا چەند ووتارێکی تیا خوێندرایەوە بەئامادەبوونی جەماوەرێکی زۆر لەگردی ئابڵاخ بەخاکمان سپارد، ئەو کاتەی کەخستیانە ناو گۆڕەکەیەوە باوەڕم بەچاوەکانی خۆم نەئەکرد هەستمەکرد لاشەی یەکێکی ترە ئەیخەنە ژێر ئەو خاکەوە. زۆر کەس بەمردنی بەداخ بوون، ئەیانزانی مردنی ئەو کەلێنێکی گەورەی سیاسی لە ناوچەکە دروست ئەکات، چونكە کەسایەتی و کاریزماو مێژووی ئەو جیاواز بوو، هەندێ کەسایەتی هەیە مەحاڵە دووبارە ببنەوە، نەیارەكانیشی شاگەشكە بوون چونكە ئەیانزانی مانەوەی و داكۆكی كردنە سەرسەختانەكەی لەماف و ئازادی و ژیانێكی شایستەو دادوەرانە بۆ خەڵك، زەرەرە بۆبەرژەوەندیەكانیان. چەند  ڕۆژی یەکەمی پرسەکەی دەورم  زۆر قەرەباڵغ بوو مەجالی بیرکردنەوەم نەبوو  بەڵام کە شەو دائەهات یادگارییەکانم بیرەکەوتەوەو وەکو شێت بەماڵەکەیا ئەهاتم و ئەچوم.  ئەو قەمیس و پانتۆڵەی کەئەخیر جار لەبەری کرد چۆن هەڵیواسیبوو لەژورەکەیا هەتا ماوەیەکی زۆر دەسکاریم نەکرد، هەموو شتەکانییم لەجێی خۆی دانابوو، دڵم نەئەهات دەستکاری هیچی بکەم چونکە بەئێستاشەوە هەستێکی سەیرم لا دروست بوە، وا هەست ئەکەم لەسەفەرەو ڕۆژێک لەڕۆژان یەتەوە. مێشکم تەقەبولی نەئەکرد کە نەماوە لەبەر ئەوەی ئەو زۆر شتی گەورەی تێپەڕاندبوو لەژیانیا، چەندەها جار لە لێواری مەرگ گەڕابوەوە، کەچی زۆر بەئاسانی کۆرۆنا زەفەری پێ برد بێ ئەوەی هیچ نەخۆشییەکی هەبێت.  خەمەکە ئەوەنە گەورە بوو بەهیچ شتێ سەبوری دڵم نەئەهات، شەوان تەنها دوو سەعاتێک ئەنوستم، یەکسەر ئەهاتە خەوم بەتایبەتی دووسێ مانگی یەکەم، هەموو شەوێک خەوم پێوە ئەبینی، ناخۆشترین چرکە ساتیش بەئێستاشەوە ئەو چرکە ساتەیە کە بەیانیان خەبەرم ئەبێتەوە سەر لەنوێ خەمەکە خۆی تازە ئەکاتەوە، بەیانیان کەهەڵەستاین لەخەو لەبەر ئەوەی ئەو دوای من هەڵەستا ئەو سەرجێگاو چەرچەفەکەی چاک ئەکرد، لەیەکەم ڕۆژی مردنیەوە هەموو بەیانیەک یەکەم شت ئەوەم بیرەکەوێتەوە. وام لێ هاتبوو کە خەڵکم ئەبینی بەجلی ڕەنگاوڕەنگەوە لام سەیر بوو، لام سەیر بوو کەخەڵکم ئەبینی پێ ئەکەنین و دڵیان خۆش بوو، ڕۆژ بەڕۆژ خەمەکە زیاتر ئەبوو هەستم ئەکرد بەتێپەڕینی کات زیاتر دورەکەومەوە لێی، لەوە ئەترسام یادگارییەکانی کاڵ ببنەوە لەلام، ڕۆژانە بەسەعات و دوو سەعات سەیری وێنەکانیم ئەکرد، نامەکانیم دوبارەو سێبارە ئەخوێنەوەو گوێم لەدەنگی ئەگرت. دوای چل ڕۆژ هەر لەسەر ئارامگەکەی چلەیەکی بچوکمان بۆ ڕێکخست، لەبەر ئەوەی نەخۆشی کۆرۆنا لەو ماوەیەدا بەرەو زیاد بوون ئەچوو نەمانتوانی ڕێوڕەسمی گەورەی بۆ بکەین، بۆیە بڕیارماندا لەمانگی سێ و لەڕۆژی لەدایک بوونیدا کە ١/٣ بوو یادی بکەینەوە.  ئەوەبوو بەهاوکاری هاوڕێ و دۆست و دڵسۆزانی   و بەسەرپەرشتی  کاک عوسمانی حاجی مەحمود و کاک نەوزادی نوری بەگ لەمەراسیمێکدا لەتەلاری هونەر یادمان کردەوە. هەتا ماوەی ساڵێک جلەکانی لەکەنتۆرەکەیا بوون دڵم نەئەهات دەسکاریان بکەم، شوشەی بۆنەکەی زۆر کەمی تیا مابوو، چوم دانەیەکی ترم کڕی و هەموو ڕۆژێک ئەمکرد بەژورەکەیا بۆئەوەی بەردەوام بۆنی ئەوی لێبێت، هەتا وام لێ هاتبوو  ئەچومە هەر شوێنێک کەپێشتر پێکەوە بۆی چوبین بۆنی ئەوم ئەکرد. ماوەی چەند مانگێک دوای کۆچی کەهەرخۆم بەتەنیا بچومایەتە دەرەوە لەئوتومبیلەکەیا بەدەم گریانەوە گوێم لە گۆرانی  پایزی عەدنان کەریم ئەگرت کەهۆنراوەی محەمەد عومەر بوو، هەموو جارێ ئەیوت هۆنراوەیەکی زۆر خۆش و غەمگینە عەدنان کەریمیش زۆر خۆشی ووتوە، نەیەزانی خۆشی لەپایزا لەگەڵ گەڵا وەرینا کۆچ ئەکات. پێشتر کە شەوان پێکەوە ئەچوینە دەرەوە ئەیوت با بەئوتومبیلەکە پیاسەیەکی سەهۆڵەکەو شەقامی مەولەوی و بەردەمی مزگەوتی گەورە بکەین، هەموو جارێ کە ئەگەیشتینە لای سەهۆڵەکە ئەیوت خۆزگە ڕۆژێک بەپێ تێر پیاسەم بەم جادەیەیا بکردایەو تۆزێ لەگەڵ ئەو گەنجانە دانیشتمایە، ئێستاش کەبەویا ئەڕۆم قسەکەیم بیرەکەوێتەوە، هەموو شەقامەکانی شار پڕن لەیادگاری و بۆنی ئەو. لەدوای کۆچ کردنی هەتا ماوەیەکی زۆر دانەکانم نەشت، لەبەر ئەوەی پێشترهەموو شەوێک بەیەکەوە دانمان ئەشت، هەندێک شەو ئەچوو بەدزی منەوە دانی ئەشت و ئەهات دائەنیشت ئەیوت بۆئەوەی بەزۆر خواردنم نەیەیتێ، گرنگی زۆر ئەیا بەدانی هەموو ساڵێک ئەچوو پاکی ئەکردەوەو هیچ شەوێکیش بەبێ دان شتن و پاککردنەوەی نەئەنوست، شەوێکیان لەدوای کۆچکردنی پێش نوستن فڵچەکەیم دەرهێناو گرتم بەدەستێکمەوە بەفڵچەکەی خۆشم بەگریانەوە دەستم کرد بەشتنی دانم. لەدوای ئەوەوە هەموو شەوێک بەهەناسیەکی قوڵ و ساردەوە دەستم بۆ فڵچەی دانەکەم ئەبرد هەتا شاکۆم فێری دان شتن کرد، ئێستاهەموو شەوێک لەگەڵ شاکۆیا پێکەوە دانمان ئەشۆین. دوو ساڵی زۆر سەختم بەڕێ کرد، بەتایبەتی ساڵی یەکەم ، هەموو یەکەم بۆنەکان لەدوای ئەو زۆر قورس بوو، یەکەم سەری ساڵی تازە، یەکەم جەژنی ڕەمەزان و قوربان یەکەم نەورۆز هەر زۆر قورس بوو، لەبەر ئەوەی نەورۆزەکانی پێشوو یادگاری زۆر تایبەتمان هەبوو پێکەوە، یەکەم ڕۆژی لەدایک بوونی خۆم لەگەڵ  یەکەم ڕۆژی لەدایک بوونی ئەو، یەکەم ڕۆژی هاوسەرگیریمان، هەموو شتەکان یەکەم جاریان دڵێک و غیرەتێکی ئەویست تەحەمولی بکات، یەکەم بازاڕ کە کردم دوای ئەو قورسترین ڕۆژ بوو لەلام لەبەر ئەوەی بێ ئەوەی بەخۆم بزانم دەستم دایە ئەو شتانەی کەپێشتر بۆم ئەکڕی  و خستمە سەبەتەکەمەوە دوایی کەبەخۆمم زانی دامنانەوە، یەک دووجار ئەمویست هەر وەکو جاران دەست بەمە مۆبایلەکەو تەلەفۆنی بۆ بکەم بزانم چی ئەوێت. تا ماوەیەکی زۆریش نامەم بۆ ئەنارد و بۆمە نووسی کەلەدوای ئەو ژیان چەن بێ مانا بوە، بەردەوام وێنەی شاکۆم ئەگرت و بۆمەنارد هەروەکو جاران، هەتاکو ساڵێکیش دەوروبەری نیوەڕۆ چاوەڕێی تەلەفۆنیم ئەکرد هەروەکو جاران بڵێ بەڕێوەم بۆ ماڵەوە هیچت ناوێ بیهێنم لەگەڵ خۆم. هەتا ئێستاش دەستکاری تەلەفۆنەکەیم نەکردوە هەروەک خۆی هێشتومەتەوە، ئێستاش بەردەوام وێنەو ڤیدێۆی بۆ ئەنێرم، یادگاریەکی زۆر شیرینە لەلام هەر بۆیە ئوتومبیلەکەمم بۆ فڕۆشت و ڕەقەمەکەیم کڕییەوەو کردم بەناوی خۆمەوە. زۆربەی وێنەکانیم گەورە کردوو هەڵمواسین، هەموو سوچێکی ماڵەکە یادگاری بوو، هەموو ڕۆژێ بیرم لەڕوداوەکانی ئەو ڕۆژە ئەکردەوە لەساڵی پێشترا، بەهۆی وێنەو ڤیدیۆکانی شاکۆوە ئەمزانی پار ئەو کاتە چی ڕوی داوەو چۆن ڕۆژەکەمان بەڕێ کردبوو. پێشتر من مەرگی دایکم و باوکمم بینیبوو، مەرگی دایک و باوکیش بەسوێیە، بەتایبەتی دایک، کەهەتا چل ڕۆژ هەموو ڕۆژێک پێش ئەوەی بچومایە بۆ دەوام ئەچومە سەرگۆڕەکەی بۆئەوی تۆزێ سوکنایی بەدڵما بێت، بەڵام مەرگی ئەم جیاواز بوو، چونکە بەتەنها هاوسەر نەبوو بۆمن، باوک و براو هاوڕێ بوو، پێش ئەوەی هاوسەرگیری بکەین بەرپرسم بوو لەناو بزوتنەوەی گۆڕان و لەناو یەکێتیشدا، زۆر قورسە کاتێک هەندێ باس و خواز و قسەکردنێک لەنێوان دوو کەسدا هەبێت بەتەنها خۆیان لێی تێ بگەن و لەپڕ یەکێکێکیان نەمێنێ  هەموو باس و خوازو قسە تەواو نەکراوەکان و نهێنیە هاوبەشەکانی نێوانیشیان ئەمرێ لەگەڵیا، بۆیە ئەوەی ئەمێنێتەوە هەموو شتەکان تیایا ئەمرێت و مانای ژیان بەتەواوی گۆڕانی بەسەردا دێت. سەرەتا ڕۆژانی هەینی ئەچوومە سەر ئارامگەکەی، بەڵام دواتر کردم بەئێوارەی پێنج شەمان  لەبەر ئەوەی حەزم نەئەکرد بەیانیان شاکۆ بەجێبێڵم بەخەوتویی. هەموو پێنج شەمەیەک چەپکێ گوڵم ئەبردو ئارامگەکەیم ئەشت. لەماوەی ئەو ساڵەیا زۆر کەس ڕووی  ڕاستەقینەی خۆیان ئاشکرا کرد، بۆیە منیش زۆربەیانم لەژیانم کردە دەرەوە، هەموو ڕۆژێکیش ئاواتم ئەخواست کە بۆ پێنج دەقەش بێت زیندوو ببوایەتەوەو ئەویش ئەو ڕووە ڕاستەقینانەی ببینیایە. لەدوای ساڵێک سەفەرم کرد بۆ سوید لەبەر ئەوەی باری تەندروستی شاکۆ زۆر باش نەبوو، کە گەیشتمە ئەوێش دووبارە خەمەکەم تازە بۆوە، بێجگە لەو کێشانەی کە بەرەوڕووم هات کەلێرەیا جێگەی باس کردنی نیە.  زۆربەی شوێنەکانی ئەوێش یادگاری بوون ڕێگەو بانەکان و ناو بازاڕوو ئەو شوێنەی تیا ئەژیام یادگاریەکی خەماوی بوون هەموو ڕۆژێ لەگەڵیانا ئەژیام، زۆربەی ڕۆژ بەشوێن پێکانیا ئەڕۆشتم و ئەکەوتمە بیرکردنەوە، بیرکردنەوە لەم ژیانە بێ مانایە کەلەپڕو لەچرکە ساتێکا مردن یەت و ئازیزانت لێ ئەسەنێت و نایانبینیتەوە بۆ ئەبەد. ئێستا لەدوای دووساڵ لەخەم و نەهامەتی و ئازار، ئەمەوێ وردە وردە لەبەر خاتری شاکۆ پێکەوە بگەڕێینەوە بۆ ژیان، ئەمەوێ باری خەمم وردە وردە سوک بکەم بۆ ئەوەی بتوانم جێگەی هەموو کەسێک بۆ شاکۆ بگرمەوە، جێگەی باوک و براو خوشک و هەموو کەسێک، بتوانم بەشێوەیەک گەورەی بکەم کە هەموو سیفاتە جوانەکانی باوکی تیا بەرجەستە بێت. ئاسودەو سەربەرزم کە شەش ساڵی پڕ لەخۆشیمان بەسەربرد پێكەوە، شانازی بەوەوە ئەکەم ماوەی شەش ساڵ هاوسەری بووم بێ ئەوەی کەسمان دڵی یەکترمان شکاندبێ، ئەو شەش ساڵەی دوایی تەمەنی گەشابوەوە، هەموو جارێک ئەیوت ئێستا ئەزانم ژیان مانای چیە، بیرچونەوەی مەحاڵە، یادو یادگارییەکانی و هەموو هەڵسوکەوت و قسەکردن و ڕەفتارێکی بەردەوام لەبیرەوەریمایەو بووەتە نەخشە رێگا بۆ هەموو ژیانم.    

درەو: راپۆرتی:   بەهرۆز جەعفەر لە ڕووە ئابورییەکەوە، یەکێک لە بنەماکانی ئاستی گەشەکردن بریتییە لە: بەرهەمی گشتی ناوخۆیی (GDP)، وەکو تێکڕای بەهای گشتی ئەو کاڵاو شمەکانەی دەوڵەت لە مەدای ساڵێکدا بەرهەمی ئەهێنێت. عێراق بەرهەمێکی ئەوتۆی نییە جگە لە نەوت. بە تێکڕا (٩٦٪) ی ئابوری لە وڵاتەکە پشت بە داهاتی نەوت ئەبەستێت. ئیمڕۆکەش، بەهۆی بەرزبونەوەی نرخی وزەو جەنگی ڕووسیاو ئۆکرایناوە، سەمەرەیەکی کاتیی ڕوویداوە، کە ئاستی ئابوری عێراق! بە بڕی (٩.٣٪) زیادیکردووە. لە کاتێکدا ئەڵمانیا وڵاتێکی گەورەو دیموکراسی و خاوەن بەهێزترین ئابوریی ئەوروپایە  گەشەی ئابوری تیایدا (٣.٢٪) پاشەکشەی کردووە. عێراق، لە ڕیزی دوا دواوەی ئەو وڵاتانەیە کە گەندەڵی و بەهەدەردان تیایدا گەیشتۆتە لوتکە. لە ماوەی (١٩) ساڵدا لە داهاتی نەوت (١) تریلیۆن دۆلاری دەستکەوتوە، لەو بڕە (٣٦٥) ملیار دۆلاری دیار نەماوەو بەهەدەردراوە! ئەوەش لە ژێر ناونیشانی وەبەرهێنان و پرۆژەی وەهمی جۆراوجۆردا. بەگشتی، دەوڵەتەکە، لە هەموو بوارەکاندا لە دوای دواوەیە. دەرفەتەکەی ئەوەیە لە (٢٠٢٢) دا عێراق لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی پلەی یەکەمی هەیە لە گەشەی ئابوریی داو، نزیکە لەوەی لە ئاستی جیهاندا پلەی دووەم وەربگرێت، بەهۆی بەرزی ئاستی ئەو پارە خەیاڵییەی دەستی کەوتوە لەم ساڵەدا! ئایا عێراق ئەتوانێت سوود لەم دەرفەتە وەربگرێت، خێرا چاکسازی بکات و ژێرخانێکی بەهێز بونیاد بنێت؟ یەکەم / بە هەدەردان و گەندەڵی  وەزیری پێشوی دارایی پڕۆفیسۆر "عەلی عەلاوی" کە لە (١٦ ی ئابی ٢٠٢٢) دەستی لەکارکێشایەوە، ئەڵێت: مانگانە تەنها لە سێکتەری گومرکدا (٦- ٧) ملیار دۆلار دیار-نا-مێنێت! ئەمە هۆیە سەرەکییەکەی زانیاری پێدانی نا ڕاست و ڕاپۆرتی دژیەکە لە نێوان گومرکەکان و بانکی مەرکەزیی، هەروەها چاودێری دارایی و گومرکدا. کلیک لەسەر هەر فۆڵدەرێکی حکومەتەکە بکەیت پڕە لە ڤایرۆس و گەندەڵی، بە پێی لیژنه‌ی ده‌ستپاكی په‌رله‌مانی عێراق مانگانه‌ (٢٠٠) ملیار دینار گەندەڵی له‌ به‌شه‌خۆراكی مانگانه‌ی هاووڵاتیان ئه‌نجام ده‌درێت. لە راپرسییەکدا کە کۆمپانیای گالوپی ئەمریکی ئەنجامی داوە بۆ ساڵی ٢٠٢١-٢٠٢٢، ریزبەندی توڕەترین خەڵکی جیهان خراوەتەڕوو، کە تیایدا عێراق پلەی سێیەمی گرتووە لەسەر ئاستی جیهانیدا. لە عێراق، نا-هاوسەنگییەکە زۆر قەبەیە، (١٣) ملیۆن ژن لە تەمەنی ئەوەدان کاربکەن، کەچی کەمتر لە (١) ملیۆن کار ئەکەن. لە کاتێکدا (٢٠٢٢) بەو ساڵە ناو ئەبرێت کە لە مێژووی عێراقدا وێنەی نەبوە بەهۆی بەرزی داهاتەکەیەوە، کەچی لەم ساڵەدا، زۆربەی ئەو پارانەی دەوڵەت خەرجی کردوە هیچ داهاتێک بەدوای خۆیدا ناهێنێت لە داهاتوودا. لە نێوان (٦٠ ٪ بۆ ٧٠٪) ی داهاتی عێراق بۆ مووچەو بودجەی تەشغیلی (Operating budget) ە. لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دووپاتی ئەکاتەوە کە نزیكه‌ی (٣٠٠) هه‌زار فه‌رمانبه‌ری بندیوار له‌عێراقدا بوونیان هه‌یه‌! بە هەدەردانەکە هەر لە بواری داهات و بانک و پارەی کاشدا نییە. بەڵکو گروپ- گروپ، پێڕ- پێڕ دەستیان تێکەڵ کردووە بەدەر لە یاساو جیا لە حکومەت خەریکی نەوت فرۆشتن و تەنکەر پڕکردن و بۆڕی کون کردنن! ئەوەش لە ڕێگای بەرپرسانی کۆمپانیای نەوتی باشور و کۆمپانیای نەوتی باکورەوە، کە هەر لەگەڵ گەیشتنی سەرۆکوەزیرانی نوێ "شەیاع سودانی" بۆ سەر کورسی دەستەڵات، هەندێکی لێ دەستگیرکردن.  دووەم/ بۆچی عێراق سود لە دەرفەتەکە نابینێت؟ بەگشتی، لە ماوەی (٢٠٠٤ بۆ ٢٠٢٢) ساڵانە بە ڕێژەی جیا جیا لە نێوان (٢٥٪ بۆ ٤٠٪) بودجەی گشتی عێراق بە فیڕۆ دراوەو دیار نەماوە! هەر یەکێک لە لایەنە سیاسییە عێڕاقییەکان و گروپە میلیشیاکان فەرمانگەکانی دەوڵەت و وەزارەتەکان وەک غەنیمەیەک ئەبینن بۆ خۆیان: کە چەندیان تیا دەست ئەکەوێت! لە دەرەوەی هێزی دەوڵەت هێزی دیکە هەیە، جۆرێک لە دوو دەوڵەتی هەیە، دەوڵەتی فەرمی و دامەزراوە دەستورییەکان و دەستەڵاتی جێبەجێکردن هێزی لە بەردەستدا نەبوەو نییە بۆ بەرگری کردن لە خۆی و لە سامان و سەروەری دەوڵەت.  فاکتەرێکی گرنگتر و گەورەتر، لە ڕووی نا چونیەکی سیاسییەوەیە: گەورەترین ‌هێزی جەماوەری و سیاسی "ڕەوتی سەدر" ە لە دەرەوەی هاوكێشەکان تەماشا ئەکەن! کورد لە بەسرەو نەجەف و زیقار و ئەنبار هیچ کورسییەکی پەرلەمانی نییە و، هیچ ئاگاییەکی لە دەوڵەتەکە نییە. شیعە لە هەولێرو سولەیمانی و موسڵ و دهۆک و سەڵاحەدین و ئەنبار هیچ کورسییەکی پەرلەمانی و هیچ ئاگاییەکی ئەوتۆی نییە. سووننە لە کوفەو کەربەلاو بابل و سولەیمانی هیچ کورسییەکی پەرلەمانی نییەو، هیچ ئاگایی و بەرپرسیارێتییەکیشی نییە. تەنانەت لە ناو خودی پایتەخت دا "بەغدا" بەری کەرخ شیعەو بەری "رەسافە" سووننیە و چونیەکی و ئاوێتەبونیێکی سیاسی نییە.  هەموو ئەمانە، وای کردووە کە "دەوڵەت" وەکو دامەزراوەی سیاسی و دەستوری و یاسایی بۆ بەدیهێنان و پارێزگاری کردن لە مافەکانی هاونیشتمانییان! بونی نەبێت. ئاسایش و سەقامگیریی سیاسی و ئابوریی و کۆمەڵایەتی لە پەراوێزی پەراوێزەکاندا بێت. بۆ نمونە، عێراق لە ساڵی (١٩٢٧) ەوە نەوتی خۆماڵی کردوەو، لایەنی کەمی (٨٠) ساڵ ئەزمونی لە بواری بەڕێوەبردنی سەرچاوە سروشتییەکاندا هەیە. کەچی بە پێی ڕاپۆرتی بانکی نێودەوڵەتی لە هەر سەرە کاتژمێرێکدا لە عێراق بایی (٢٩٠) هەزار دۆلار گاز ئەسوتێت و بەخۆڕایی بە فیڕۆ ئەچێت، لە ساڵێکدا ئەکاتە (٢.٥) دوو ملیارو نیو  تەنها لە بە فیڕۆدانی گاز و سوتاندنیدا..عێراق بە پلەی چوارەم دێت لە سوتاندنی گازدا! ڕووسیاو ئەمریکاو چین و هیند گاز ئەسوتێنن چونکە پیشەسازیی گەورەو کارخانەی گەورەیان هەیە، عێراق بۆچی؟ ئەمەش کارەساتی ژینگەیی بەدوای خۆیدا هێناوە. پیسبونی ژینگەو گۆڕانی کەشوهەوا لێکەوتەی ترسناکی وەکو بێ ئاویی و بێ خۆراکی بەدوای خۆیدا هێناوە. بۆیە ئەم پرسە یەکێکە لە هەرە تۆپیکە سەرەکی و مەترسییدارەکانی جیهان، ئێستا لە (٢٠٢٢) دا (٤٠٪) خاکی عێراق تووشی بە بیابانبون بوەتەوە.  ئەمەی سەرەوە عێراق بو! دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری ئۆپیک، ڕۆژانە (٤.٦) چوار ملیۆن و شەش سەت هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم ئەهێنێت و، (٣.٣) سێ ملیۆن و سێ سەت هەزار بەرمیل نەوتیش/ لە ڕۆژێکدا هەناردەی دەرەوە ئەکات. تەماشای ولاتێکی وەکو چیک ژمارەی دانیشتوانەکەی (١٠.٧) دە ملیۆن و حەوتسەت هەزار کەسە، فیلەندا ژمارەی دنیشتوانی هەشت هێندە کەمترە لە عێراق (٥.٥) پێنج ملیۆن و نیو کەسە، یەک دڵۆپ نەوتیان نییەو، گەشەی زانستی و ئابوریی و پەروەردەیی و کەلتوری و پیشەسازیی و داهێنانیان هەر بەرەو پێشە. تایلاند لە باشوری ئاسیا ژمارەی دانیشتوانەکەی ئەوەندەو نیوێک لە عێراق زیاترە (٦٠) ملیۆن هاوڵاتییە، نمونەی ئێجگار بەرچاوە، گەشەی پیشەسازیی مۆدێرن و گەشتیاریی سەرچاوەی گەشەی بەردەوامی ئابوریی وڵاتەکەن.  سەرئەنجام: عێراق ناتوانێت سود لە دەرفەتەکە وەربگرێت، هەرێمی کوردستان چی ئەکات؟ بەپێی ئەو داتاو فاکتانەی لەسەرەوە بیرمان هێنانەوە، عێراق ئەو کاراکتەرە نییە کە بتوانێت سوود لە بەرزی نرخی نەوت و گەشەی ئابورییەکەی وەربگرێت. لەوەش گرنگتر ئەوەیە کە: ئەمە کۆتا دەرفەتە لە بەردەم عێراقدا، نە خاکەکەی، نە خەڵکەکەی دەرفەتی وەها نابینننەوە. ئەگەر عێراق سود لەم گەشە ئابورییە و ئەم داهاتە بەرچاوەی نەبینێت، بە کەرەستەکانی پێشوتر بەردەوامی بەخۆی بدات. ڕەنگە کارەساتی سروشتی یاخود جەنگ و ماڵوێرانی لە ئایندەدا ببێتە هۆی چۆڵبونی بەشێک لە خاکی عێراق و کۆچی جۆراوجۆر و، جەنگ و توندوتیژیی و بەریەککەوتنی تایەفی و... تادوایی.  بۆ هەرێمی کوردستان، تاکە هەنگاوی ستراتیژیی ئەوەیە، وانە لەو دۆخەی عێراق بەگشتی وەربگرێت. مەترسی و تەحەداکانی عێراق بۆخۆی وەربگێڕێت بۆ دەرفەت: * عێڕاق ڕووبەرووی کارەساتی ژینگەیی بۆتەوە، هەرێمی کوردستان بە پێی ستانداردە زانستی و جیهانییەکان لە چەندین لاوە خەریکی پاراستنی سەرچاوە ئاوییەکان و پشتێنەی سەوزایی و ڕیسایکلینی ئاو و، زیادکردنی باجی ژینگەیی و چاودێریی زیاتر بێت لەسەر کۆمپانیاو کارگەکان.  ** عێراق مانگانە (٦-٧) ملیار دۆلار لە گومرکەکاندا دیارنامێنێت، هەرێمی کوردستان چاودێرییەکی دارایی دوور لە دەنگە دەنگی میدیایی و موزایەدەی حیزبی بێمانا بە شێوەیەکی گشتگیر دروست بکات و، یەکیان بخات. *** عێراق ‌هێزی میلیشیایی ڕۆڵی حکومەت و دامەزراوەکانی لاواز کردووە. هەرێمی کوردستان هێزی ئاسایش و پێشمەرگە یەک بخاتەوەو، دووریان بخاتەوە لە بەکارهێنانیان بۆ مەرامی کەسیی و تایبەتی.  **** هەرێمی کوردستان، پڕ بە توانای خۆی کار لەسەر هەمەجۆرکردنی سەرچاوەکانی داهات بکات (کشتوکاڵ، گەشتوگوزار، پیشەسازیی، باج و رسومات، داهاتەکانی تری ناوخۆ) بۆ ئەوەی چیتر تەنها نەوت و گاز سەرچاوەی داهات نەبن. خەڵکی پسپۆڕ لەسەر بنەمای سی ڤی و ئەزمون و کارامەیی لە پێگەکاندا دابنات، نەک لەسەر بنەمای دەنگە دەنگی میدیایی و کوتلەو ڕازیی کردنی ئەم و ئەو. ***** هەرێمی کوردستان پێویستی بەوەیە، بە دەستێک خەریکی لۆبی کردن و بە بازاڕی کردنی نەوت و گازەکەی بێت، بە دەستێکیش لەگەڵ بەغدا کار بۆ دەرچواندنی یاسایەکی نەوت و گاز بکەن، لە یاساکەدا دامەزراندنی کۆمپانیای نەوتی- خۆماڵی- نیشتیمانی- کوردیی بچەسپێندرێت. وە بۆئەوەی لە داهاتوودا ئەو تێچووە زۆرەی کۆمپانیا فرەڕەگەزەکانی بواری نەوت لە کوردستان هەیانە، نەهێڵدرێت.  ****** پشت بەستنی (٨٠٪) ی هەرێمی کوردستان بە گازی سروشتی بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا ئێجگار زۆرە، پێویستە بیر لە بەرهەمهێنانی وزە لە رێگەی (خۆر، با، پەیینی کیمیاوی، کەهرۆ-ئاویی) بکرێتەوە. هەروەها بەکارهێنانی کارەباو زیادەڕۆیی کەم بکاتەوە.  ******* بوونی (٣.٢٥٠) سێ ملیۆن و دووسەت و پەنجا هەزار ئۆتۆمبیل قەیرانی ژینگە، ئابوریی، ڕێگەوبان، سوتەمەنی بەدوای خۆیدا هێناوەو ئەهێنێت، پێویستە هێڵی مۆدێرنی گواستنەوەی نیشتیمانی بەگەڕبخرێت. ******* بانکە بازرگانییەکان لە هەرێم، لە بەغدا تەنها کاریان هەندێ هەژمارکردنەوەو هەژمارداخستن و سپۆنسەری هەندێ بابەتی ئۆنلاین و...تادواییە، لە کاتێکدا پێویستە بانک بە گشتی (بانکی مەرکەزی، بانکی حکومی، بانکی بازرگانی) جگە لەوەی ببنە مایەی ژێرخانێکی بەهێزی دارایی، ببنە هاوکار و هەماهەنگی سێکتەرەکانی تر و پرۆژەی جۆراوجۆریان لە بوارەکانی دیکەدا هەبێت.

درەو: "رادەستكردنی غازی كۆرمۆر، كێشەی ئەژی ئەمین، دەسەڵاتەكانی تیمی یەكێتی لە حكومەت، بەرهەم ساڵح خۆی هۆكاربوو، كوشتنی هاوكار جاف، هەڵوەشاندنەوەی سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكان" تەوەری سەرەكی كۆبونەوەكەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی یەكێتی بووە. ئەمڕۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی بەسەرۆكایەتی بافڵ تاڵەبانی كۆبوەوە، ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی بە (درەو)ی راگەیاند: لە كۆبونەوەكەدا باس لە پەیوەندییەكانی نێوان پارتی و یەكێتی كراوە. •    لە فایلی ئەژی ئەمیندا، لە كۆبونەوەكەدا باس لەوە كراوە، ئەژی ئەمین ناتوانێت ئەو كارانە بەرامبەر بە یەكێتی بكات، ئەوە هەمووی لەلایەن پارتیەوە پێی دەكرێت و وەكو كارتێكی فشار بەرامبەر بە یەكێتی بەكار دەهێندرێت.  •    قوباد تاڵەبانی رایگەیاندووە وەكو جێگری سەرۆكی حكومەت رێگری لێدەكرێت لە بەكارهێنانی دەسەڵاتەكانی، بۆیە "بەم شێوەیە ناتوانین بەردەوامبین لەكاركردن لەم كابینەیەدا" بۆیە بڕیاردراوە قوباد تاڵەبانی بەشداری كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران  نەكات و تیمی یەكێتی بە دوو سێ وەزیر بەشدار بن لە كۆبونەوەكان.  •    لە كۆبونەوەكەدا باس لە تاكڕەوی پارتی كراوە لە پرۆسەی بڕیاردان و حوكمڕانی هەرێمی كوردستان و هیچ حسابێك بۆ هاوبەشەكەی كە یەكێتیە ناكات، بۆیە یەكێتی سورە لەسەر ئەوەی ستۆپ بە پارتی بكات.   •    لە كۆبونەوەكەدا باس لە هۆكاری دەرنەچوونی بەرهەم ساڵح كراوە، باس لەوە كراوە كە نوری مالكی رێگر بووە لە دەرنەچوونی بەرهەم ساڵح، لە كۆبونەوەكەدا باس لەوەكراوە  بەرهەم ساڵح خۆی هۆكاری شكستەكەی بووەو سوربووە لەسەر كاندیدكردنی و خوێندنەوەكانی بۆ سونەو لایەنە شیعەكان هەڵەبووە.  •    سەبارەت بە دۆسیەی غازی كۆرمۆر یەكێكی ترە لە ناكۆكیەكان، حكومەت داوای رادەستكردنی فایلی غازی كۆرمۆر دەكات، بەڵام یەكێتی رازی نابێت بە ئاسانی رادەستی بكات و پێی وایە دۆسیەی غازیش وەك نەوت لەلایەن پارتیەوە كۆنترۆڵ دەكرێت. •    لەبارەی كوشتنی هاوكار جاف لە كۆبونەوەكەدا نیگەران بوون لە مامەڵەی مەسرور بارزانی لەگەڵ ئەو فایلەو پێیان وایە ئەو پارتی ئەو دۆسیە وەك كارت بەرامبەر بە یەكێتی بەكار دەهێنێت، یەكێتی رازی نیە بەو بڕیارانەو ئامادە نیە دەستبەرداری فەرماندەكانی دژە تیرۆر بێت.  •    لە كێشەی مەڵبەندەكان رەفعەت عەبدوڵا لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی رایگەیاندووە، پەلەكراوە لە گۆڕانكاری ناو مەڵبەندەكان و كێشەو گرفتی زۆری درووستكردووە.  •    لە كۆبونەوەكەدا بڕیاردراوە بە هەڵوەشاندنەوەی سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكان، كە لە ئێستادا شاناز ئیبراهیم ئەحمەد سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكانی دەڤەری سلێمانیە، ئاسۆ مامەند سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكانی كەركوكە، دەرباز كۆسرەت رەسوڵ، سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكانی هەولێرە. •    سەبارەت بە دۆخی یەكێتی، بافڵ تاڵەبانی راگەیاندووە، پەیوەندییەكانمان لەگەڵ پارتی خراپەو كێشەمان، بەڵام لە ئاستی نێودەوڵەتی لەسەر ئاستی بەغداد بارودۆخی یەكێتی زۆر باشە. ئەو ئەندامەی سەركردایەتیەی یەكێتی ئەوەشی بۆ درەو باسكرد، بەپێی هەموو ئەو نیگەرانی و كێشەو گرفتانە بێت لە نێوان یەكێتی و پارتی، دۆخەكە لە لێواری تەقینەوەدایە، .