راپۆرت: فازل حەمەرەفعەت – محەمەد رەئوف تەنیا (25) رۆژ ماوە بۆ وادەی بەڕێوەچوونی چوارەمین كۆنگرەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، رێككەوتنێك لەنێوان جەمسەرەكانی یەكێتیدا هەیە بۆ ئەوەی پەیكەری حزبەكە لە كۆنگرەدا بگۆڕدرێت، بەگوێرەی گۆڕانكارییەكە، پۆستی سكرتێرو ئەنجومەنی ناوەند نامێنن‌و كۆسرەت رەسوڵ دەبێت بە سەرۆكی (قەوارەی یەكێتی)، بەرهەم ساڵح سەرۆكی (یەكێتی)‌و بافڵ تاڵەبانی‌و شاڵاو كۆسرەتیش بۆ جێگرانی سەرۆك.  كۆنگرەی تەوافوق رۆژی 7ی ئەیلولی رابردوو ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە سلێمانی كۆبووەوە، لەو كۆبونەوەیەدا لە پاڵ دیاریكردنی رۆژی سازدانی كۆنگرە لە رۆژی 7ی كانونی یەكەم، ئەنجومەنی سەركردایەتی بڕیاریدا لەسەر ئەوەی "كۆنگرە بەبێ رێككەوتن‌و تەوافوقی پێشوەختە بەڕێوەبچێت". بەڵام بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) كە لە چەندین سەرچاوەی باڵا لەناو یەكێتی نیشتمانی دەستیكەوتووە، ئێستا سەركردە‌و جەمسەرە جیاوازەكانی ئەو حزبە سەرقاڵی نوسینی رێككەوتن‌و تەوافوقێكی پێشوەختەن بۆ كۆنگرەی چوارەم. (درەو میدیا) زانیویەتی، ئێستا لە پشتی پەردەوە گفتوگۆ دەكرێت لەسەر ئامادەكردنی پەیكەرێكی نوێ بۆ یەكێتی، بەڵام ناوی كەس‌و كارەكتەرەكانی ناو پەیكەرە نوێیەكە هێشتا بە تەواوەتی یەكلانەبووەتەوە. پەیكەری نوێی یەكێتی هەموان كۆكن لەسەر ئەوەی یەكێتی بە پەیكەری ئێستایەوە بەڕێوەناچێت‌و دەبێت پەیكەرێكی نوێی بۆ دروستبكرێت كە گونجاو بێت لەگەڵ حزبێكی سەردەمیانە‌و چارەسەرێكیش بێت بۆ ناكۆكییە ناوخۆییەكان. (درەو میدیا) زانیویەتی لەناو یەكێتیدا چەند پرۆژەیەك ئامادەكراوە بۆ داڕشتنەوەی پەیكەری یەكێتی، بەڵام نوێترینیان ئەوەیە، یەكێتی دابەشبكرێت بەسەر سێ دامەزراوەی سەرەكیدا: دامەزراوەی یەكەم: سەرۆكی قەوارەی یەكێتی بەپێی ئەوەی سەرچاوەكان باسی لێوەدەكەن، سەرۆكی قەوارەی یەكێتی بەو كەسە دەوترێت كە دەبێت بە پارێزەری قەوارەی یەكێتی‌و لەدابەشبوون دەیپارێزێت، ئەم دامەزراوەیە هاوشێوەی (ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی رژێم)ە كە لە ئێران هەیە‌و دامەزراوەیەكی دەوڵەتییە، بڕیارە كۆسرەت رەسوڵ پۆستی سەرۆكی قەوارەی یەكێتی وەربگرێت، كە هەندێكی تر بە "سەرۆكی ئەنجومەنی پاراستنی قەوارەی یەكێتی" ئەو پۆستە ناودەبەن. هێشتا بەتەواوەتی دەسەڵاتەكانی ئەم پۆستە بڕیاری كۆتایی لێ نەدراوە، بەڵام باسلەوە دەكرێت سەرۆكی قەوارە راستەوخۆ لەلایەن ئەندامانی كۆنگرە هەڵدەبژێردرێت، بۆیە چەند دەسەڵاتێكی گرنگی دەبێت كە ئەمانەن: •    توانای ڤیتۆكردنی بڕیاری دوو دامەزراوەكەی تر (سەركردایەتی‌و ئەنجومەنی بەڕێوەبردن)ی دەبێت. •    توانای لابردنی سەرۆكی یەكێتی هەیە. •    ژمارەیەك كەس وەكو یاریدەدەر لەگەڵ سەرۆكی قەوارەدا دەبن، لەسەر ژمارەی ئەو یاریدەدەرانە هێشتا رێككەوتنی كۆتایی نەكراوە، دیارنییە سەرۆكی قەوارە (كۆسرەت رەسوڵ) خۆی دیارییان دەكات، یاخود كۆنگرە هەڵیاندەبژێرێت، هەندێك زانیاری هەن باسلەوە دەكەن، ژمارەی یاریدەدەرەكانی سەرۆكی قەوارە لە (10) كەس زیاتر دەبن، بیرۆكەیەك هەیە دەڵێ ئەو یاریدەدەرانە ناویان لێبنرێت ئەنجومەنی پاراستنی قەوارەی یەكێتی.   دامەزراوەی دووەم: سەركردایەتی یەكێتی بەپێی ئەو پەیكەرە نوێیەی كە ئامادەكراوە بۆ ئەوەی لە كۆنگرەدا دەنگی لەسەر بدرێت، ئەنجومەنی ناوەند كە ئێستا رۆڵی پەرلەمانی حزب دەگێڕێت لەناو یەكێتیدا، لادەبرێت‌و لەبری ئەوە ئەنجومەنی سەركردایەتی رۆڵی پەرلەمان دەگێڕێت، بۆچوونی جیاواز لەبارەی ئەم دامەزراوەیەوە هەیە، هەندێك داوا دەكەن ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی ژمارەیان لەنێوان (61 بۆ 80) كەسدا بن، هەندێكی تر داوا دەكەن ژمارەیان لەنێوان (50 بۆ 80) كەس بێت. سەركردایەتی هاوشێوەی سەرۆكی قەوارە، لەناو كۆنگرە هەڵدەبژێردرێت، ئەمانە هەندێكیان لە دامەزراوەی سەركردایەتیدا كاردەكەن، هەندێكی تریان هاوشێوەی ئەوەی ئێستا لەناو پارتی دیموكراتی كوردستاندا هەیە، دەبن بە ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی لە شارەكانی هەرێمی كوردستان، واتە راستەوخۆ لەناو دامەزراوەی سەركردایەتی دەوام ناكەن، لە شارو ناوچە جیاوازەكان دەبن. دوای ئەوەی لە كۆنگرە ئەندامەكانی هەڵدەبژێردرێت، سەركردایەتی نوێ لەناوخۆیدا دەستدەكات بە هەڵبژاردنی دامەزراوەی سێیەمی حزب بەپێی پەیكەرە نوێیەكە. دامەزراوەی سێیەم: ئەنجومەنی جێبەجێكردن ئەمە دامەرزاوەیە دەبێت بە شوێنگرەوەی مەكتەبی سیاسی ئێستای یەكێتی، واتە دەستەواژەی مەكتەبی سیاسی چیتر لە فەرهەنگی یەكێتیدا نامێنێت. ئەنجومەنی جێبەجێكردن لەلایەن ئەنجومەنی سەركردایەتی هەڵبژێردراوی یەكێتییەوە ئەندامەكانی هەڵدەبژێردرێت، ئەركی جێبەجێكردن بڕیارو راسپاردەكانی سەركردایەتییە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، ئەوەی تائێستا تەوافوقی لەسەر كراوە ئەوەیە، ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە لە (5) كەس پێكدێن، یەكێكیان دەبێت بە سەرۆكی ئەنجومەنەكە‌و دوو جێگری دەبێت. (درەو میدیا) زانیویەتی، بەرهەم ساڵح دیاریكراوە بۆ ئەوەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی جێبەجێكردن بكات، ئەم پۆستە وەكو شوێنگرەوەی پۆستی سكرتێری گشتی دیاریكراوە، واتە بەپێی پەیكەرەكە، هاوشێوەی دەستەواژەی (مەكتەبی سیاسی)، دەستەواژەی (سكرتێر)یش لە فەرهەنگی یەكێتیدا لادەبرێت، كە ئەم دەستەواژەیە لە 44 ساڵی رابردوودا هاوڕێی یەكێتی بووە.  بە كورتی بەرهەم ساڵح دەبێت بە سەرۆكی یەكێتی‌و بەرپرسیار دەبێت لەبەردەم سەركردایەتیدا، لەبارەی جێگرەكانی سەرۆكی ئەنجومەنی جێبەجێكردنەوە، ناكۆكی هەیە، (درەو میدیا) زانیویەتی، تائێستا بڕیاروایە دوو جێگرەكەی سەرۆكی ئەنجومەنی جێبەجێكردن یەكێكیان لە ماڵباتی تاڵەبانی بێت‌و ئەوی تر لە ماڵباتی كۆسرەت رەسوڵ، لە ماڵباتی تاڵەبانی (بافڵ تاڵەبانی) كاندیدە بۆ وەرگرتنی پۆستەكە، ئەمە لاهور شێخ جەنگیی نیگەران كردووە، لەماڵباتی كۆسرەت رەسوڵیش بڕیارە شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ پۆستەكە وەربگرێت. كۆنگرە چۆن بەڕێوەدەچێت ؟ بەپێی پەیڕەوی كارپێكراوی ئێستای یەكێتی، ئەندامانی كۆنگرەی چوارەمی یەكێك دەبێت لە (هەزار) كەس زیاتر نەبن، هەندێك لە بەرپرسانی یەكێتی باسلەوە دەكەن، (800) كەس بەشداری لە كۆنگرەی چواردا دەكەن. بەپێی ئەوەی پێشتر ئەنجومەنی سەركردایەتی بڕیاری لەسەر داوە، لیژنەی ئامادەكاری كۆنگرەی چوار پێكهاتوون لە هەریەكە لە: •    حاكم قادر حەمەجان •    ئەرسەلان بایز •    رزگار عەلی •    رەفعەت عەبدوڵا •    دلێری سەید مەجید ئەندامانی كۆنگرە پێكدێن لە ئەندامانی ئەنجومەنی ناوەند، سەركردایەتی، ئەندامانی مەكتەبەكان (بۆ هەر مەكتەبێك 5 ئەندام دیاریكراوە، ئەندامانی مەكتەب‌و دەزگاو ئۆرگانەكانی یەكێتی 268 كەسە، رێژەی 35%ی ئەمانە دەچنە ناو كۆنگرەوە). سەرباری ئەمانە، (100) كەسایەتی دیاری یەكێتی لەوانە پێشمەرگە سەرەتایی‌و دێرینەكان دەبن بە ئەندامی كۆنگرە، پڕكردنەوەی ئەم (100) كورسییەی ئەندامانی كۆنگرە، بەرێككەوتن دەبێت لەنێوان جەمسەرەكانی یەكێتی، ئەوەی دەمێنێتەوە لە كۆمیتە‌و مەڵبەندەكانەوە سەردەكەون، بڕیارە 15ی ئەم مانگە كۆنفرانسی كۆمیتەكان دەستپێبكات. بەپێی ئامادەكارییەكان، یەكەمین ئەركی ئەندامانی كۆنگرەی چوارەم لە رۆژی 7ی داهاتوو (ئەگەر كۆنگرە لە وادەی دیاریكراودا بەڕێوەچوو)، ئەوەدەبێت سەرەتا بە دەنگدانی زۆرینە، ئەم پەیكەرە نوێیەی حزب پەسەند بكەن، دواتر بە هەر بەدەنگدان سەرۆكی قەوارە (كۆسرەت رەسوڵ) هەڵبژێرن، پاشان ئەندامانی سەركردایەتی هەڵدەبژێردرێن. سەركردایەتی نوێ دوای هەڵبژاردنی لەلایەن كۆنگرەوە، ئەنجومەنی جێبەجێكردن‌و سەرۆكی ئەنجومەنی جێبەجێكردن (بەرهەم ساڵح) هەڵدەبژێرێت. ئەو زانیارییانەی لەم راپۆرتەدا باسكراون، پشتئەستورن بە چەندین سەرچاوەی باڵا لەناو یەكێتی‌و گوزارشت لە دۆخی ئێستا رێككەوتنی نێوان جەمسەرەكان دەكەن لەبارەی پەیكەری حزبەوە بۆ قۆناغی داهاتوو، رەنگە تا ساتی بەستنی كۆنگرەكە چەندین پێشنیازی تر بێنە ئاراوە، (درەو میدیا) هەوڵدەدات خوێنەرانی لە كۆنگرەی چوارەمی دووەم گەورە حزب لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان ئاگاداربكاتەوە. یەكێتی‌و كۆنگرە رۆژی (7) مانگی داهاتوو یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆنگرە دەكات، ئەمە كۆنگرەی چوارەمی حزبە، یەكێتی ساڵی 1975 دامەزراوە، لە 44 ساڵ تەمەندا تەنیا (3) كۆنگرە‌و دوو پلینیۆمی كردووە. كۆنگرە بەردەوام لەناو یەكێتی نیشتمانیدا سەرچاوەی ترس‌و دابەشبوون‌و لێكترازانی نێوان هاوڕێ‌و هاوخەباتەكان بووە، كۆنگرەی ئەمجارەش بەدوو نییە لەو مەترسییانە. یەكێتی لە سازدانی كۆنگرەدا تەمەڵترین حزبی سیاسییە لە هەرێمی كوردستان، رەنگە هۆكارەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە ئەم حزبە هەر لەسەرەتاوە لە یەكگرتنی سێ ئاڕاستەو گروپی سیاسی جیاواز (كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستان، ‏بزوتنەوەی سۆسیالیستی كوردستان، ‏هێڵی گشتی) دروستبووە‌و هەمیشە مەترسی هەبووە لە كۆنگرەدا پارسەنگ تێكبچێت‌و حزبەكە لەبەریەك هەڵوەشێتەوە، ئێستا ئەو ئاڕاستە سیاسییانە لەناو یەكێتیدا نەماون، ئاڕاستەی نوێ پەیدابوون كە زیاتر بزنس رۆڵی سەرەكی تێدا دەبینێت. بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی، كۆنگرە "بەرزترین دەسەڵاتە" لەناو حزبدا، كۆنگرە دەبێت (سێ ساڵ جارێك) سازبدرێت، بەڵام یەكێتی لە ساڵی 2010وە تاوەكو ئێستا كۆنگرەی نەبەستووە، واتە ماوەی (سێ) خولی لەسەریەك كۆنگرەی یەكێتی دواكەوتووە. نەخۆشكەوتن‌و دواتریش مردنی جەلال تاڵەبانی سكرتێری گشتی حزبەكە‌و كارەكتەری بەهێزو كۆكەرەوەی یەكێتی، پاڵنەری سەرەكی دواكەوتنی كۆنگرەكانی یەكێتی بوو، هەندێك لە یەكێتییەكان باس لە هۆكاری تریش دەكەن لە نمونەی قەیرانی دارایی‌و شەڕی "داعش"‌و دواتریش ریفراندۆم‌و تێكچونی بارودۆخی ناوچە جێناكۆكەكان.  

درەو میدیا:  بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی پارتی، بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بە دەستكەوتی حزبەكەی دەزانێت و یەكێتیش بەدەستكەوتی سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی لیژنەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم ( پارتی)یش بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بەدەستكەوتی لیژنەكەیان دەداتە قەڵەم.  لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا خەسرەو گۆران بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی پارتی رایگەیاند: سوپاسی دادگای فیدراڵی عێراق و بەشی یاسایی دەزگای هەڵبژاردنی پارتی و دائیرەی یاسایی مەكتەبی سیاسی پارتی دەكەین، كە پێكەوە سیاغەی ئەو سكاڵایە كراوەو پێشكەشی دادگای فیدراڵی كراوە. خەسرەو گۆران ئەوەشی خستە روو" بەپێی بریارە ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی بریاریدا كار بەو مادانە ناكرێت كە بۆ تۆماری دەنگدەرانی كەركوك دانرابوو، هەروەها ئەو ئاوارانەی لە هەرێمی كوردستانن دەتوانن لەو شوێنەی لێی نیشتەجێن دەنگ بدەن.  لەبەرامبەردا جوان رۆژبەیانی سەرۆكی لیژنەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم لە پەرلەمانی كوردستان( پارتی)  رایگەیاند " ئەو سێ مادەیەی هەڵوەشاونەتەوە بریتین لە مادەكانی 12 و 16 و 17، كە مادەی 12 باسی فۆرمی خۆراك و ناوی دەنگدەران دەكات، ئەگەر وەك یەك نەبوو ناتوانن دەنگ بدەن. هەروەها مادەی 16 باسی لە ئاوارەكان كردبوو، ئەگەر لەناو پارێزگای خۆیان نەبون، نابێت دەنگ بدەن. مادەی 17ش دەبێت بە ناچاری دەنگ بدرێت، ئەوەش پێچەوانەی دەستورە". سەرۆكی لیژنەی  دادگا باڵای فیدراڵی عیراق دانیشتنی ئەمڕۆی لەسەر تانەكەی ئەو لیژنەیەی پەرلەمانی كوردستان دیاری كردبوو، ئەنجامیش بردنەوەی تانەكە بو، كە تێیدا دادگا بڕیاری دا بە هەڵوەشاندنەوەی مادەكانی 12 و 16 و 17ی یاساكە، لەكۆی 9 دادوەریش 8 دادوەر لە بەرژەوەندی تانەكە دەنگیان دابو. جوان رۆژبەیانی  ئاماژەی بەوەشدا،" جێبەجێكردنی ئەو یاسایە بە زیانی ناوچە كوردستانیەكان و بە زیانی كورد دەشكایەوە، چونكە چەند مادە و بڕگەیەكی پێچەوانەی دەستور بون و دەقەكانی دەستور لەگەڵی هاوتەریب نەدەبون، بۆیە تانەیان لێدابو" بەڵام میدیای فەرمی یەكێتی بڕیارەكەی دادگی فیدراڵی بەدەستكەوتی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان دەداتە قەڵەم و بڵاوكردۆتەوە كە" د.رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان سكاڵایەكی لەسەر چەند بڕگەیەكی هەمواری یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكان لەدادگای فیدراڵی پێشكەشكردو دادگاكەش سكاڵاكەی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستانی پەسەند كرد.    

درەو میدیا:  بە پێی زانیارییەكانی ( درەو میدیا) بزوتنەوەی گۆڕان پۆستی بریكاری وەزیرەكانی یەكلاكردەوەو رادەستی سەرۆكی حكومەتی كرد.  عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان پۆستەكانی یەكلاكردۆتەوە، چونكە جڤاتی نیشتیمانی بزوتنەوەی گۆڕان دەسەڵاتی یەكلاكردنەوەی پۆستەكانی سپاردووە بە رێكخەری گشتی .  ناوی كاندیدەكان - كامیل قەزاز بۆ بریكاری وەزیری كارەبا - د. سەیوان عەلی بۆ بریكاری وەزیری پەروەردە - مستەفا سەلیم بۆ بریكاری وەزیری ناوخۆ - چالاك موهەندیس بۆ بریكاری وەزیری شارەوانی

درەو میدیا:  نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، بۆیەكەمجار وەك فەرماندەی گشتی هێزەكانی پێشمەرگە دەركەوت. لە راگەیەنراوێكی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستاندا هاتووە: ئەمڕۆ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان و فەرماندەی گشتیی هێزی پێشمەرگە، لە سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان لەگەڵ وەزارەت و فەرماندە و پلەدارنی پێشمەرگە كۆبووە بۆ ئەوەی لە نزیكەوە ئاگاداری دوایین هەنگاوەكانی پرۆسەی چاكسازی لە وەزارەت و ڕێكخستنەوەی پێشمەرگە بێت"   كاتێك كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان كە لەشەڕێكی سەختدابوو لەگەڵ چەكدارانی داعش و لەكۆتاییشدا شەڕی هێزەكانی حەشدی شەعبی، مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بوو، ئەو كات زیاتر مەسعود بارزانی زیاتر وەكو فەرماندەی هێزی پێشمەرگە دەردەكەوت و دەچووە سەنگەرەكانی پێشمەرگە. لەدوای دەستبەرداربوونی مەسعود بارزانی لە پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم لە ئۆكتۆبەری 2017، هیچ كەسێك وەك فەرماندەیی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەرنەكەوت، لەماوەی پێنج مانگی دەستبەكاربونیدا نێچیرڤان بارزانی وەكو فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگە دەرنەكەوت ئەمە یەكەمجارە بەفەرمی لە سەرۆكایەتی هەرێم بەو ناونیشانەوە ناوەزەدی دەكەن. نێچیرڤان بارزانی لە مێژووی كاری خۆیدا وەكو كارەكتەری سیاسی مەدەنی دەركەوتووە نەك سەربازی ئەو سەرەتاكانی كاركردنی لەناو پارتی لە یەكێتی قوتابیانی كوردستان كاریكردووە.  لە كۆبونەوەكەی ئەمڕۆی سەرۆكی هەرێم لەگەڵ وەزیرو فەرماندەكانی هێزی پێشمەركەی كوردستاندا هەریەك لە ( نەجات عەلی فاتێ) فەرماندەی هێزەكانی 80ی پارتی و مستەفا چاوڕەش وەك فەرماندەی هێزەكانی 70ی یەكێتی بەشداربوون . 

درەو میدیا:  نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، بۆیەكەمجار وەك فەرماندەی گشتی هێزەكانی پێشمەرگە دەركەوت. لە راگەیەنراوێكی سەرۆكایەتی هرەێمی كوردستاندا هاتووە: ئەمڕۆ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان و فەرماندەی گشتیی هێزی پێشمەرگە، لە سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان لەگەڵ وەزارەت و فەرماندە و پلەدارنی پێشمەرگە كۆبووە بۆ ئەوەی لە نزیكەوە ئاگاداری دوایین هەنگاوەكانی پرۆسەی چاكسازی لە وەزارەت و ڕێكخستنەوەی پێشمەرگە بێت"   كاتێك كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان كە لەشەڕێكی سەختدابوو لەگەڵ چەكدارانی داعش و لەكۆتاییشدا شەڕی هێزەكانی حەشدی شەعبی مەسعود بارزانی فسەرۆكی هەرێمی كوردستان بوو، ئەو كات زیاتر مەسعود بارزانی زیاتر وەكو فەرماندەی هێزی پێشمەرگە دەردەكەوت و دەچووە سەنگەرەكانی پێشمەرگە. لەدوای دەستبەرداربوونی مەسعود بارزانی لە پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم لە ئۆكتۆبەری 2017، هیچ كەسێك وەك فەرماندەیی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەرنەكەوت، لەماوەی پێنج مانگی دەستبەكاربونیدا نێچیرڤان بارزانی وەكو فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگە دەرنەكەوت ئەمە یەكەمجارە بەفەرمی لە سەرۆكایەتی هەرێم بەو ناونیشانەوە ناوەزەدی دەكەن. نێچیرڤان بارزانی لە مێژووی كاری خۆیدا وەكو كارەكتەری سیاسی مەدەنی دەركەوتووە نەك سەربازی ئەو سەرەتاكانی كاركردنی لەناو پارتی لە یەكێتی قوتابیانی كوردستان كاریكردووە.  لە كۆبونەوەكەی ئەمڕۆی سەرۆكی هەرێم لەگەڵ وەزیرو فەرماندەكانی هێزی پێشمەركەی كوردستاندا هەریەك لە ( نەجات عەلی فاتێ) فەرماندەی هێزەكانی 80ی پارتی و مستەفا چاوڕەش وەك فەرماندەی هێزەكانی 70ی یەكێتی بەشداربوون .   

درەو میدیا:  بەپێی رەشنوسی یاسای نوێی هەڵبژاردن كەلەلایەن سەرۆكایەتی كۆماری عێراقەوە ئامادەكراوە، ژمارەی كورسی تەواوی پارێزگاكانی عێراق كەمكراوەتەوە بەجۆرێك كورسیەكانی ئەنجومەنی نوێنەران لە ( 329) كورسیەوە بۆ ( 213) كورسی كەمی كردووە واتا 116 كورسی كەمكراوەتەوە ژمارەی كورسیەكانی سێ پارێزگاكەی هەرێم  بەم شێوەیە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە:. - هەولێر  لە 15 كورسیەوە كراوە بە 10 كورسی  - سلێمانی لە 18 كورسیەوە كراوە بە 12 كورسی - دهۆك لە 11 كورسیەوە كراوە بە 7 كورسی هەروەها ژمارەی كورسیەكانی پارێزگای كەركوك لە 12 كورسیەوە كەمكراوەتەوە بۆ 8 كورسی - بەغداد لە 69 كورسیەوە كەمكراوەتەوە بۆ 46 كورسی  - نەینەوا لە 31 كورسیەوە بۆ 21 كورسی  http://file:///C:/Users/SHKAR%20PC/Downloads/%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA4%20(1).pdf

(درەو میدیا): وەسڵێكی نانخواردن كە نوخشە ناسیح قائیمقامی هەڵەبجە ئیمزای لەسەر كردووە، گومانی گەندەڵی دروستكردووە‌و رێكخراوێك داوای رونكردنەوە دەكات. رێكخراوی هەڵوێست رێكخراوێكی ناحكومی بواری چاودێرییە، هەندێك بەڵگەو دیكۆمێنتی لەبارەی خەرجییەكان لە قەیمقامیەتی هەڵەبجە دەستكەوتووە، رێكخراوەكە یەكێك لەو بەڵگانەی بڵاوكردەوە كە وەسڵی نانخواردنێكەو نوخشە ناسح قایمقامی هەڵەبجە ئیمزای لەسەر كردووە. رێكخراوەكە باسلەوە دەكات، لەگەڵ قایمقام قسەی كردووە تاوەكو رونكردنەوەیان لەسەر هەندێك وەسڵ بدات كە لەبەردەستی ئاواندایە، بەڵام رەتیكردوەتەوە، بۆیە نوسراوەكان بەشێوەی زنجیرە بڵاودەكاتەوە. رێكخراوی هەڵوێست لە یەكەم هەنگاودا وێنەی وەسڵێكی قایمقامی بڵاوكردەوەو بەمشێوەیە شیكاری بۆ ناوەڕۆكی وەسڵەكە دەكات: وەسڵی یەكەم: وەسڵی ژمارە (٥۷٥) لە رۆژی ۲۷-۹-۲۰۱۸ كە وەسڵی نانخواردنەو ئـــەم پرسـیارانەمــان لــــەبەڕێزیـان هەیە: ۱- قۆزییەك لە چێشتخانەی ناوبراو شەش هەزار دینارەو لای هەموو خەڵكی هەڵەبجە ڕونە، بۆچی لەو وەسڵەی بەڕێزتان بە دە هەزار دینارە؟ ۲- هۆكار چییە هەر نۆزدە كەسەكە لەم ژەمەدا ئارەزویان وەك یەك بووەو هەر نۆزدەیان قۆزییان خواردوە ؟ ۳- ئایا ئەو كەسانە لە خواردنگەكە نانیان خواردووە یاخود خواردنیان بەسەفەری بۆ هاتووە؟ ٤- لەو خواردنگەیە هیچ كات ماستاو بەو نرخە نەبووە كە لەو وەسڵە نوسراوە، واتە بۆ یەك دانە ماستاو هەزارو پێنج سەد دینار نوسراوە ؟  

درەو میدیا:  كۆشكی سپی ئەمریكا لە راگەیەنراوێكدا داوایكرد"كۆتایی بە تووندوتیژی و ئاڵۆزییەكانی عێراق بێت و وڵاتەكە بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەختە هەنگاو بنێت". لەبەرامبەردا لەتیف شێخ مستەفا ئەندامی خولی پێشوتری پەرلەمانی عێراق دەڵێت پێویستە كورد پشتیوانی لەو هەنگاوەی ئەمریكا بكات" لە نوسینێكدا لە پەیجی تایبەتی خۆی لەتیف شێخ مستەفا نوسیویەتی" كۆشكی سپی ھاتە سەرخەت وداوای ھەڵبژاردنی پێش وەخت دەكات،ھەڵبژاردنی پێش وەختیش بێ ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان نابێت ،پەرلەمانیش دەبێ خۆی دەنگ لەسەر ھەڵوەشاندنەوەی خۆی بدات بەزۆرینەی ڕەھای دەنگی ئەندامەكانی واتەدەنگی ١٦٦ پەرلەمانتار" لەتیف شێخ مستەفا ئەوەش دەخاتە روو كە پێویستە كورد  بێ دوودڵی پشتگیری لەم ھەنگاوە بكات لەبەر سێ ھۆكار: ١- داواكاری ڕەوای خۆپیشاندەرانەو دەركەوت بەھیچ وەعدو بەڵێنێكی تر متمانەیان نیەو ناچنەوە ماڵەكانیان ٢-ڕێگری لەو لایەنانانە دەكات كە دەیانەوێ لەژێر پەردەی دیموكرسی و داواكاری خۆپیشاندەران عێراق بەرەو دیكتاتۆریەت بەرن لە ڕێگای گۆڕینی دەستور و گۆڕینی سیستەم بۆ سەرۆكایەتی 3-ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان دەبێتە ھۆی ھەڵوەشاندنەوەی لیژنە پەرلەمانیەكەی كە بۆگۆڕینی دەستور پێك ھێنراوەو مەترسیە بۆسەر دیموكراتی و فیدرالی لامەركەزی و پێگەو دەسەڵاتی ھەرێمیش بۆیە پێویستە لەسەر ئەنجومەنی وەزیران بەڕەزامەندی سەرۆكی كۆمار داوایەك پێشكەش بكەن بۆ ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان پاڵپشت بەحوكمی مادەی ٦٤ لەدەستور لەپەرلەمانیش پێویستە لەسەركورد كاری بۆ بكات بۆ ئەوەی ڕێژەی پێویست مسۆگەر بكات ئەگەرئەنجومەنی وەزیران و سەرۆك كۆماریش داواكاریان پێشكەش نەكرد پێویستە لەسەر كوتلە كوردیەكان بەھاوكاری كوتلەكانی تر ڕێژەی سێ یەكی پەرلەمانتاران واتە ئیمزای ١١٠پەرلەمانتار كۆبكەنەوە بیدەنە سەرۆكایەتی پەرلەمان بۆ ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان  

درەو میدیا ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی كوردستان لە رونكردنەوەیەكدا رایدەگەیەنێت" یەكێك لە دادوەرە مانگرتووەكان بەناوی (نزار حەسەن عەلی) بە دۆسێیەی كوشتن تێوەگلاوە"  رەتیشی دەكاتەوە"  دۆسێی گرنگ نەدرابێتە دادوەر( رزگار محەمەد ئەمین) "  ماوەی پێنج رۆژە بەشێك لە دادوەران و ئەندامانی داواكاری گشتی گەرمیان مانگرتووەو رایدەگەیەنن لەبەر ئەوەی سكاڵایان لە سەرۆكی دادگای تێهەڵچونەوەی سنورەكە كردووە لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە سزادراون بەو هۆیەشەوە مانگرتنیان راگەیاندووە  دەقی رونكردنەوەكە: رۆژی پێنج شەممە رێكەوتی 7/11/2019 كەناڵی (ئێن ئار تی) هەواڵێكی بڵاو كردەوە لەسەر زاری كەسێك لەبەردەم داواكاری گشتی كەركوك-گەرمیان كە گوایە دۆسیەی گرنگ نادرێتە دادوەر (رزگار محەمەد ئەمین) ئەندامی دادگای پێداچوونەوەی هەرێم و ناوبراویش داوای گواستنەوەی كردووە بۆ دادگای پێداچوونەوەی فیدرالی لە بەغدا، بۆیە وەك ئەنجومەنی دادوەری بە پێویستمان زانی ئەو روونكردنەوەیە بدەین: 1-    سەبارەت بە پێدانی دۆسیەی گرنگ بە دادوەرانی پێداچوونەوە، رادەگەیەنین كە لە دادگای پێداچوونەوەی هەرێم هەموو دۆسیەكانی بەردەم دەستەی سزای گشتی و دەستەی شارستانی گشتی دەدرێنە گشت ئەندامانی دادگاو ناوبراوی سەرەوەش یەكێكە لەو ئەندامانە و بە پێی یاسای دەسەڵاتی دادوەری ناكرێت ئەو داوایانە پێشكەش بە ناوبراو نەكرێن تەنیا جگە لەو كاتانە نەبێت كە مۆڵەتی ئاسایی یان نەخۆشی هەبێت و ناوبراویش جگە لەوەی كە ئەندامە لە هەردوو دەستەی سەرەوە، هەروەها سەرۆكی دەستەی نەوجەوانانیشە لە دادگای پێداچوونەوە.  2-    سەبارەت بە بابەتی گواستنەوەی دادوەر (رزگار محەمەد ئەمین) بۆ دادگای فیدرالی لە بەغدا، ئەم بابەتە پەیوەندی بە دادگای پێداچوونەوەی هەرێمەوە نیە و ناوبراو باش دەزانێت لە چۆنیەتی داواكاری گواستنەوە لە دادگای پێداچوونەوەی هەرێم بۆ دادگای پێداچوونەوەی فیدرالی لە بەغدا بۆیە ناكرێت هەموو بابەت و زانیارییەك بۆ راگەیاندنەكان باس بكرێت. هەر بۆیە ئەم هەواڵە لەسەر زاری ئە كەسە دوورە لە راستی. 3-    سەبارەت بە كێشەی ئەندامی داواكاری گشتی (نزار حەسەن عەلی) كە یەكێكە لە مانگرتووەكان، ئێمە لێرەدا رادەگەیەنین كە ناوبراو بە دۆسیەیەكی كوشتن تێوەگڵاوە لەسەر زار و وتەی كەسوكاری تاوانلێكراو (سەرعێل بەكر رەفعەت) كە كوژراوە و وتەشیان وەرگیراوە و ئەم دۆسیەیەش لە دادگای تاوانەكانی گەرمیان تۆمار كراوە بە ژمارە (182/ج/2019) و دادوەر (ئەكرەم ئەمین فەرەج) (تنحی) كردووە لە بینینی داوایەكەو ئێستاش دۆسیەكە لە دادگای پێداچوونەوەیە بە ژمارە (1550/دەستەی سزایی دووەم/2019) و لە كاتی خۆی داوا لە وەزارەتی داد كرا كە رازی بێت رێكاری یاسایی بەرامبەر ئەندامی داواكاری گشتی سەرەوە وەربگیرێت بەڵام وەزارەتی داد بە پێی نووسراویان ژمارە (20/513/ لە 26/2/2019) رازی نەبوو. هەروەها لە كاتی خۆیدا ئەندامی داواكاری گشتی سەرەوە داوای گواستنەوەی كێشەكەی كردبوو لە دادگای تاوانی كەركوك-گەرمیان بۆ دادگایەكی دیكەی تاوانەكان لە هەرێم بەڵام داواكارییەكەی رەتكرایەوە بە بڕیاری دادگای پێداچوونەوەی هەرێم ژمارە (1542/دەستەی سزایی دووەم/2018 لە 15/1/2019) كە هاوپێچە لەگەڵ نووسراوی سەرەوەی وەزارەتی داد. هەروەها لەسەر ئەم بابەتە (داوای سەرەوە) كێشە لەنێوان سەرۆكی دادگای كەركوك-گەرمیان دادوەر (ئەكرەم ئەمین فەرەج) و ئەندامی داواكاری گشتی (نزار حەسەن عەلی) دروستبوو. دەسەڵاتی دادوەری لە هەرێمی كوردستان دەسەڵاتێكی سەربەخۆیە بە پێی یاسای ژمارە (23ی ساڵی 2007)ی دەسەڵاتی دادوەری كە لە پەرلەمانی كوردستان دەرچووەو بۆ كەس نیە دەستێوەردان لەو دەسەڵاتەدا بكات و ئەوانەی كە مانیان گرتووە، ئەوانەن كە پەنایان بۆ دەزگای حزبی و ئیداری بردوەو بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان لەگەڵ سەرۆكی دادگای تێهەلچوونەوەی كەركوك-گەرمیان و لابردنی.    

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف رۆژگارێك وێنەی ئەو پیاوە قۆزە كە كڵاوێكی لەسەر كردبوو، بەشێوەیەكی سەرەنجڕاكێش جگەرەكەی دادەگیرساند، ملیۆنان كەسی هاندا بۆئەوەی جگەرە بكێشن، رەنگە زۆر كەس ئەوە نەزانن، ئەو خۆی هەرگیز جگەرەی نەكێشاوە. بۆب نۆریس ئەو پیاوەی كە ریكلامی "مارلبۆرۆ"ی بۆ جگەرە دەكرد، لە تەمەنی 90 ساڵیدا لە كێڵگەكەی خۆیدا لە ویلایەتی كۆلۆرادۆ سبرینجز لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، كۆچی دوایی كرد. ئاژانسی هەواڵی فركس نیوزی ئەمریكی هەواڵی مردنی خاوەنی ریكلامە بەناوبانگەكەی جگەرەی لە جیهان بڵاوكردەوە، ئاشكرایكرد، ئەو كە رۆڵی هەبووە لەوەی ملیۆنان كەس دەستبە جگەرەكێشان بكەن، بەڵام خۆی تاوەكو مرد، جگەرەی نەكێشا. كەناڵەكە لە راپۆرتێكدا باسی لەوەكرد، بۆب نۆریس ئەكتەرو راهێنەرو باوك بووە كە لە ریكلامی جگەرەكێشاندا رۆڵی شوانی مانگای بینیوە‌و ماوەی 12 ساڵ وێنەی ئەو لەسەر تابلۆكانی ریكلام‌و بەرگی گۆڤارەكان‌و شاشەی تەلەفزیۆنەكان بووە. چۆن بوو بە ئەستێرەی ریكلامەكان بۆبی كوڕی بۆب نوریس لەبارەی چیرۆكی ریكلامی "مارلبۆرۆ" باسلەوە دەكات، دوان لە بەڕێوەبەرە جێبەجێكارەكانی ریكلامی "مارلبۆرۆ" وێنەی باوكی ئەویان لە یەكێك لە رۆژنامەكان لەگەڵ كچە هاوڕێیەكیدا بینیوە كە ئەویش كچە ئەكتەر (جۆن واین) بووە، دوای ماوەیەكی كورت، ئەو دوو كەسە سەردانی باوكیان كردووە لە كێڵگەی "تی كرۆس"، بە قاتێكی خەت خەتەوە لە ئۆتۆمبیلەكانیان دابەزیوون. كوڕەكەی بۆب نوریس دەڵێ:" ئەوانە هاتبوون بۆلای باوكم‌و پێیان وت: ئەتەوێت بچیتە ناو ریكلامی بازرگانی جگەرەی مارلبۆرۆ-وە ؟"، باوكی وەڵامی داونەتەوە:" زۆر باشە، من ئێستا بە جۆرێك لە جۆرەكان سەرقاڵم، بۆچی هەفتەی داهاتوو ناگەڕێنەوە، ئەگەر جدی بوم، قسە دەكەین"، هەفتەی داهاتوو دوو كەسەكە گەڕانەوە، بەوشێوەیە رێككەوتنەكە كرا، ئەمە لە ساڵی 1954دا بوو. پاش ماوەیەك نۆریس وازی لە كاركردن هێنا، ئەوەش دوای ئەوەی هەستی بەوەكرد بووە بە پێشەنگێكی خراپ بۆ كچ‌و كوڕەكانی، بەتایبەتی لەوەدا كە داوای لە كوڕەكانی دەكرد جگەرەنەكێشن، لەپڕ دوچاری ئەو پرسیارەی منداڵەكانی دەبووەوە كە پێیان دەوت:" ئەگەر تۆ ئەتەوێت جگەرەنەكێشین، بۆچی ریكلام بۆ جگەرە ئەكەیت؟". هەر لەو رۆژانەدا بوو كە دوچاری ئەو پرسیارە دەبووەوە، بۆب نۆریس دەستلەكاركێشانەوەی خۆی لە ریكلامەكە بۆ فلیپ مۆریس نارد كە خاوەنی ماركەی بازرگانی مارلبۆرۆ بوو. لەبارەی جگەرەكێشانەوە بەپێی ئامارە فەرمییەكان، ئێستا لەسەرتاسەری جیهان نزیكەی (ملیارێك‌و 100 ملیۆن) كەس جگەرەكێشن، پێشبینی دەكرێت لە دوو دەیەی داهاتوودا ئەم ژمارەیە بۆ (ملیارێك‌و 600) ملیۆن كەس بەرزببێتەوە. جگەرەكێشان سەرباری زیانە گەورەكەی بۆسەر تەندروستی گشتی لە هەر وڵاتێك، زیانی ئابوری گەورەش لە ئابوری خێزان دەدات، بەپێی ئامارەكان لە وڵاتە هەژارەكاندا رێژەی 30%ی كۆی داهاتی گشتی بۆ كڕینی جگەرە خەرجدەكرێت. رێژەی 80%ی ئەوانەی لەسەر ئاستی جیهان جگەردەكێشن، لەو وڵاتانەدا دەژین كە داهاتی مامناوەند یاخود كەمیان هەیە. مەترسییە زۆرەكانی جگەرەكێشان وایكردووە ساڵانە رۆژێك بۆ روبەڕووبونەوەی جگەرەو بەكارهێنانی هەموو جۆرەكانی تری توتن دانراوە، ئەو رۆژەش 31ی ئایارە. بەپێی ئاماری رێكخراوی تەندروستی جیهانیی، ساڵانە (8) ملیۆن كەس بەهۆی جگەرەكێشانەوە دەمرن، لەم ژمارەیە (3 ملیۆن‌و 300 هەزار) كەسیان بەهۆی نەخۆشی سییەكانەوە دەمرن، (500) هەزار كەس بەهۆی كاریگەری جگەرەوە دەمرن، واتە خۆیان جگەرەكێش نین، بەڵام لە ژینگەیەكدا دەژین كە جگەرەكێشی تێدایە، لەنێو ئەم جۆرەدا ساڵانە (60 هەزار) منداڵ دەمرن. رێكخراوی تەندروستی جیهانیی دەڵێ: ساڵی 2000 لەسەر ئاستی جیهان رێژەی ئەوانەی كە جگەرەیان كێشاوە، 27% بووە، بەڵام لە ساڵی 2016دا رێژەكە بۆ 20% دابەزیوە. ئەم دابەزینە لە ئاستی جگەرەكێشان هێشتا دڵنیاكەرەوە نییە، بۆ كەمكردنەوەی گاریگەرییە خراپەكانی جگەرە لەسەر مرۆڤ، رێكخراوی تەندروستی جیهانیی داوا لە وڵاتان دەكات تاوەكو ساڵی 2025 بەرێژەی 30% بەكارهێنانی توتن كەمبكەنەوە. لەبارەی زیانە تەندروستییەكانی جگەرەوە رێكخراوەكە باسلەوەدەكات، لەناو جگەرەدا سەدان ماددەی ژەهراوی هەن كە سییەكانی مرۆڤ وێران دەكەن، رێكخراوەكە بەردەوام پەیامی ئومێدبەخشانە بە خەڵك لەسەر ئاستی جیهان دەدات‌و دەڵێ:" هێشتا زووە بۆ ئەوەی بڕیار بدەی واز لە جگەرەكێشان بهێنیت، چونكە لەماوەی دوو هەفتەدا دوای وازهێنان لە جگەرە، سییەكانت دەگەڕێنەوە باری ئاسایی‌و ئەركی خۆیان بە باشی ئەنجام دەدەن".  هەندێك وڵات بۆ سنورداركردنی ئەم دیاردە مەترسیدارە تەندروستییە، باجی قورسیان لەسەر كڕینی جگەرە داناوە، تاوەكو خەڵك دوركەونەوە لە جگەرەكێشان، بەپێی داتایەك: •    لە بۆسنە بەرێژەی 86% باج لەسەر جگەرە دانراوە •    لە سلۆڤاكیا بەرێژەی 84.6% •    لە بولگاریا بەرێژەی 84% •    لە پۆڵەندا بەرێژەی 82.6% •    لە توركیا بەرێژەی 82.2% رێژەی جگەرەكێش لە وڵاتێكەوە بۆ یەكێكی تر جیاوازە، ئەمەش پابەندە بە ئاستی رۆشنبیری تەندروستی‌و بارودۆخی ئابوری ئەو وڵاتانەوە، بەگوێرەی ئامارە فەرمییەكان: •    یۆنان یەكەم وڵاتە لەسەر ئاستی جیهان لەرێژەی جگەرەكێشدا، 28%ی كۆی دانیشتوانی ئەو وڵاتە جگەرەدەكێشن. •    توركیا دووەم وڵاتە، 26%ی دانیشتوانەكەی جگەرەكێشن. •    هەنگاریا لە پلەی سێیەمدایە، 23%ی دانیشتوانەكەی جگەرە دەكێشن. •    لاتیڤیا لە پلەی چوارەمدایە‌و 22%ی دانیشتوانەكەی جگەرە دەكێشن. •    ئیسپانیا لە پلەی پێنجەمدایە‌و 20%ی دانیشتوانەكەی جگەرە دەكێشن. جگەرە لە هەرێمی كوردستان ساڵی 2007 پەرلەمانی كوردستان یاسایەكی پەسەندكرد بەناوی یاسای ژمارە (31)ی بەرەنگاربوونەوەی جگەرەكێشان، ساڵی 2008 یاساكە هەمواركرایەوە‌و بە بڕیارێك خرایەبواری جێبەجێكردن. بەپێی ئەو یاسایە، ریكلامكردن بۆ جگەرە لە هەرێمی كوردستان قەدەغەكراوە‌و سەرپێچیكار بە بڕێك پارە كە لە (400 هەزار) دینار كەمتر نەبێت‌و لە (2 ملیۆن) دینار زیاتر نەبێت سزادەدرێت، ئەمە سەرباری ئەوەی ریكلامەكەی پێ لادەبرێت، بۆب نۆریس ئەو پیاوەی كە ریكلامی بۆ جگەرەی مارلبۆرۆ دەكرد، ئەگەر لەم سەردەمەدا لە هەرێمی كوردستاندا بوایە، دەبوو چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم یاسایەدا بكات ؟ یاسایەك كە هێشتا بڕگە سەرەكییەكانی جێبەجێ نەكراوە، لەوانە قەدەغەكردنی جگەرەكێشان لە شوێنە گشتییەكاندا كە بڕی (10 هەزار) دینار غەرامەی بۆ سەرپێچیكار دیاریكردووە. هیچ حاڵەتێك لە بەردەستدا نییە كە لەدوای دەرچوونی ئەو یاسایەوە كەسێك لەسەر جگەرەكێشان لە شوێنە گشتییەكان غەرامەكرابێت، لە عێراقیش یاسایەكی هاوشێوە هەیە كە ساڵی 2012 دەرچووە‌و جگەرەكێشان لە شوێنە گشتییەكان قەدەغە دەكات. رۆژی 16ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵ حاڵەتێكی دەگمەن لە عێراق تۆماركرا، وەزارەتی دادی عێراقی فەرمانبەرێكی خۆی بە بڕی (10 هەزار) دینار سزادا بەهۆی ئەوەی لە شوێنی كاركردنی خۆی لە وەزارەت جگەرەی كێشابوو. یاساكانی تایبەت بە جگەرەكێشان لە عێراق‌و هەرێمی كوردستان وەكو خۆیان جێبەجێ ناكرێن، بەڵام بەم ساڵانەی دوایی رۆشنبیرییەكی گشتی لەناو خەڵك دروستبووە كە جگەرەكێشانیان لە شوێنەگشتییەكان كەمكردوەتەوە، لە زۆرێك لە فەرمانگە حكومییەكان شوێنی تایبەت بە جگەرەكێشان دروستكراوە. داتاكانی جگەرە لە هەرێمی كوردستان بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی گشتی وەزارەتی بازرگانی‌و پیشەسازیی هەرێمی كوردستان، ساڵی  2013 بەر لە سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی، بەبەهای نزیكەی (716 ملیار) دینار جگەرە هاوردەی هەرێم كراوە، ساڵێك دواتر رێژەكە بەرزبوەتەوە بۆ (956 ملیار) دینار، بەڵام ساڵی 2015 واتە دوای سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی، بەهای پارەی هاوردەكردنی جگەرە بۆ هەرێم دابەزیوە بۆ (813 ملیار) دینار. بەشێوەیەكی گشتی بازرگانی جگەرە لە هەرێمی كوردستان یەكێك بازرگانییە ناشەفافەكان، كە بەپرسانی حزبی‌و حكومی لە هەردوو زۆن لە پشتەوە دەستیان تێوەرداوە‌و لە بەرژەوەندی خۆیان ئیدارەی دەدەن. لەبارەی ئاماری ژمارەی ئەوانەی لە هەرێمی كوردستان جگەرەكێشن هیچ ئامارێكی نوێ لەبەردەستدا نییە، دكتۆر خالس قادر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێمی كوردستان بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، ئەوەی هەیە ئاماری ساڵانی پێشووە‌و لەئێستادا هیچ ئامارێك لەبارەی ژمارەی جگەرەكێش‌و ئەوانەی بەهۆی جگەرەكێشانەوە لە هەرێمی كوردستان دەمرن لەبەردەستی ئەواندا نییە. بەڵام بەپێی روپێوییەكی خێزانیی كە ساڵی 2016 لەسەر ئاستی عێراق‌و هەرێمی كوردستان كراوە، رێژەی جگەرەكێشە لە عێراق‌و هەرێم پێكەوە 23.4%ە. 10 ساڵ پێشترو بەدیاریكراوی لە ساڵی 2006دا ئەم رێژەیە 13% بووە، واتە ژمارەی جگەرەكێش لە هەرێمی كوردستان ساڵ لەدوای ساڵ زیادی كردووە. وەسیم كەیلان ئەندامی پرۆگرامی روبەڕووبونەوەی توتن لە وەزارەتی تەندروستی عێراق پێنج مانگ لەمەوپێش لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی ئەنادۆڵی توركیا وتی:" بەپێی ئەو روپێوییانەی كە كردومانە، لە هەر 20 خولەك جارێكدا كەسێك بە هۆكاری جگەرەكێشانەوە دەمرێت". وەسیم باسلەوەدەكات، لە عێراق رۆژانە (2 ملیار) دینار واتە نزیكەی (ملیۆنێك‌و 650 هەزار) دۆلار خەرجدەكرێت بۆ كڕینی توتن‌و بەرهەمەكانی تری دوكەڵ‌و لە دەرەوەی وڵاتەوە هاوردە دەكرێن. بەمدواییە دیاردەیەكی تری سەریهەڵداوە‌و كە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستانیشی تەنیوە، جگەرەی ئەلیكترۆنی دەیەوێت شوێنپێ بە جگەرەی كلاسیكی لەق بكات، هەندێك دەڵێن ئەم جۆرە جگەرانە رێژەی نیكۆتین تێیاندا كەمە‌و زیانی تەندروستییان نییە، بەڵام توێژینەوە زانستییەكان قسەی پێچەوانە دەكەن.

راپۆرت: محەمەد رەئوف – فازل حەمەرەفعەت  هەفتەی داهاتوو بزوتنەوەی گۆڕان ناوی كاندیدی خۆی بۆ پڕكردنەوەی (7) پۆستی حكومی نوێ ئاراستەی مەسرور بارزانی دەكات، سەرباری ئەمە زۆرینەی ئەندامانی جڤاتی نیشتمانی گۆڕان نیگەرانن لە ئەدای كاری كابینەی نوێی حكومەت، رێكخەری گشتی حزب داوا دەكات دوو مانگی تر دەرفەت بە مەسرور بارزانی بدرێت‌و دواتر بڕیاری كۆتایی بدرێت، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا وردەكاری هەڵوێستی بزوتنەوەی گۆڕان لەبارەی كابینەكەی مەسرور بارزانی بڵاودەكاتەوە. یەكەم كۆبونەوەی جڤات ئەمڕۆ جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان كۆبووەوە، دامەزراوەیەك كە بەپێی دەستوری ناوخۆیی حزبەكە، بەرزترین دەسەڵاتی بڕیاردانە. كۆبونەوەی ئەمڕۆ، یەكەمین كۆبونەوەی جڤاتی نیشتمانی بوو لەدوای هەڵبژاردنی رێكخەرو ئەندامانی نوێی خانەی راپەڕاندن لە ئەیلولی رابردوودا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، كۆبونەوەی ئەمڕۆ بۆ تاوتوێكردنی چەند تەوەرێك بووە، لە گرنگترینیان: •    پڕكردنەوەی پۆستە بەتاڵەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لە حكومەت •    پڕكردنەوەی پۆستەكان بەتاڵەكان لەناوخۆی حزب •    هەڵسەنگاندنی ئەدای كاری حكومەت‌و پەرلەمان لەدوای دەستبەكاربوونیانەوە پۆستە بەتاڵەكانی حزب لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا (8) پۆست هەبوون كە بەتاڵبوون، واتە لەماوەی رابردوودا بەرپرسەكانیان لاچوون یاخود وازیان لە بزوتنەوەكە هێناوە، لەدوای دەستبەكاربوونی خانەی راپەڕاندنی نوێی حزبەكە، بڕیاردرا ئەو پۆستە بەتاڵانە پڕبكرێنەوە. لە كۆبونەوەی ئەمڕۆدا، جڤاتی نیشتمانی بڕیاریدا ژوری حكومەت‌و پەرلەمان كە ژورێكی تایبەتە بە چاودێریكردنی ئەدای كاری نوێنەرەكانی گۆڕان لە حكومەت‌و پەرلەمان، بكات بە دوو ژوری جیاواز، ژورێك بۆ چاودێری ئەدای پەرلەمان‌و ئەوی تر بۆ چاودێری حكومەت. لە كۆبونەوەكەدا لە كۆی (8) پۆستی بەتاڵ، سیانیان پڕكرانەوە، كە ئەمانە بوون: •    كاوە عەبدوڵا (كاوەی مامە عەبە)- رێكخەری ژوری حكومەت •    دكتۆر محەمەد شوانی- رێكخەری ژوری ناوچە دابڕاوەكان •    دلێر عەبدولخالق- رێكخەری ژوری رۆژنامەوانی سەرچاوەیەكی باڵا لەناو بزوتنەوەی گۆڕان بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، تاوتوێی كاندیدەكان دەكرێت بۆ پڕكردنەوەی ئەو (5) پۆستە حزبییەی تر كە ماون، رۆژی شەممەی داهاتوو لە كۆبونەوەی جڤاتدا، كاندیدی ئەو پۆستانەش بڕیاریان لەسەر دەدرێت. پۆستە بەتاڵەكانی حكومەت بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، ئێستا (7) پۆست هەن كە بەر بزوتنەوەی گۆڕان كەوتوون لە كابینەی نوێی حكومەتدا‌و هێشتا پڕنەكراونەتەوە. پۆستە پڕنەكراوەكانی بزوتنەوەی گۆڕان ئەمانەن: •     بریكاری وەزیری پەروەردە •    جێگری وەزیری ناوخۆ •    بریكاری وەزیری كارەبا •    بریكاری وەزیری شارەوانییەكان •    ئەمینداری وەزارەتی پێشمەرگە •    دوو ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بڕیاری سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان بە (درەو میدیا)ی وت:" چوار بریكارەكەی بزوتنەوەی گۆڕان لە وەزارەتەكان‌و پۆستی ئەمینداری وەزارەتی پێشمەرگە هیچ كێشە‌و گرفتێكیان نییە‌و هەفتەی داهاتوو بزوتنەوەی گۆڕان كاندیدەكانی خۆی بۆ ئەو پۆستانە یەكلادەكاتەوە‌و رادەستی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتیان دەكات". بەڵام بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، پڕكردنەوەی پۆستەكانی ئەنجومەنی ئاسایش كێشەی تێدایە، پارتی بەفەرمی بزوتنەوەی گۆڕان ئاگاداركردووە لەوەی بابەتی پۆستەكانی ئەنجومەنی ئاسایش دوابخات بۆ كاتێكی تر، چونكە ئەوان خۆیان لەدوای دەستبەكاربوونی مەسرور بارزانی لە پۆستی سەرۆكی حكومەت، هێشتا پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشیان پڕنەكردوەتەوە، كە پێشتر ئەو پۆستە بەدەست مەسرور بارزانییەوە بوو. گۆڕانیش لە یاریدەدەر نیگەرانە ! جگە لەو (7) پۆستە، پۆستێكی تریش هەیە كە پشكی بزوتنەوەی گۆڕانە‌و هێشتا پڕنەكراوەتەوە‌و چارەنوسیشی نادیارە. بەمدواییە یەكێتی نیشتمانی كوردستان بە فەرمی‌و لەسەر زاری وتەبێژەكەیەوە نیگەرانی خۆی نیشاندا لە دانانی (4) یاریدەدەر بۆ سەرۆكی حكومەت لەلایەن مەسرور بارزانی سەرۆكی كابینەی نوێوە. یەكێتی دانانی ئەو یاریدەدەرانەی بۆ سەرۆكی حكومەت وەكو دروستكردنی "حكومەتێكی بچوك" لەناو كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم ناوبرد، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) تەنیا یەكێتی لە دانانی ئەو یاریدەرانە نیگەران نییە، بزوتنەوەی گۆڕانیش نیگەرانە‌و نیگەرانیەكەشی بە پارتی راگەیاندووە. بەپێی رێككەوتنی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، بڕیاربوو سەرۆكی حكومەت تەنیا یەك یاریدەدەری هەبێت، كە ئەویش پۆستی (یاریدەدەری سەرۆكی حكومەتە بۆ كاروباری چاكسازی)، ئەم پۆستە بەر بزوتنەوەی گۆڕان كەوتووە‌و یەكێكە لەو پۆستانەی هێشتا پڕنەكراوەتەوە. بەهانەی پڕنەكردنەوەی پۆستەكەی گۆڕان ئەوەیە، ئەوە پۆستێكی نوێیە‌و دەبێت لە پەرلەمانی كوردستانەوەی یاسای تایبەتی بۆ دەربكرێت، بەڵام لەدوای دەستبەكاربونییەوە مەسرور بارزانی بەبێ گەڕانەوە بۆ پەرلەمان، (4) یاریدەدەری بۆ خۆی دامەزراندووە كە ئەمانەن: •    ئاشتی هەورامی- یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری وزە‌و سامانە سروشتییەكان •    رێباز حەملان- یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری وەبەرهێنان‌و راژەی گشتی •    محەمەد حاجی- یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری تەندروستی •    دكتۆرە رانیا مەجید- یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری ئابوری ئەوەی زیاتر بزوتنەوەی گۆڕان نیگەران كردووە، ئەوەیە دوان لەوانەی كە مەسرور بارزانی وەكو یاریدەدەری خۆی فەرمانی بۆ دەركردوون ئەندامی پێشووی بزوتنەوەی گۆڕان بوون‌و وازیان هێناوە كە ئەوانیش هەریەكە لە (رێباز حەملان و محەمەد خاجی)ن. (درەو میدیا) زانیویەتی، پارتی بە فەرمی وەڵامی نیگەرانییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لەبارەی دانانی ئەو یاریدەدەرانەوە بۆ سەرۆكی حكومەت داوەتەوە‌و وتویەتی:" ئەو یاریدەدەرانە بۆ ئەو وەزارەتانە دانراون كە لای پارتین‌و هیچ یاریدەدەرێكیان كارەكەیان پەیوەندیدار نییە بە وەزارەتەكانی بزوتنەوەی گۆڕانەوە" ئەمە بەهانەیە، نیگەرانییەكانی بزوتنەوەی گۆڕانی رەواندوەتەوە.   گۆڕان نیگەرانە ! ماوەی چوار كابینەی نوێی حكومەت دەستبەكاربووە، بزوتنەوەی گۆڕان لایەنێكی سەرەكی بەشداری كابینەی نوێیە. لە كۆبونەوەی ئەمڕۆدا تەوەرێكی سەرەكی، بابەتی هەڵسەنگاندنی ئەدای كاری حكومەت‌و پەرلەمان‌و بەراوردكردنیانن بوو بەو رێككەوتنەی كە گۆڕان بۆ بەشداربوون لەم كابینەیە لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان كردویەتی. (درەو میدیا) زانیویەتی، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕاندا، زۆرینە نیگەران بوون لە "جێبەجێ نەكردنی تەواوەتی" رێككەوتنی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان‌و پارتی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت. بەڵام عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە لەبارەی ئەدای حكومەتەوە وتویەتی:" با پەلە نەكەین لە بڕیارداندا، چاوەڕوانی ئەو ماوەیە بین كە بۆ هەڵسەنگاندنی حكومەت دیاریمان كردووە". برزۆ مەجید ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان لە كۆنگرەی رۆژنامەوانی دوای كۆبونەوەكەی ئەمڕۆ وتی:" بڕیاردرا تەوەری هەڵسەنگاندنی حكومەت بە كراوەیی بهێڵدرێتەوە، تا كۆتایی جێبەجێكردنی رێككەوتنی نێوان لایەنە سیاسییەكان". ئەو ماوەیەی كە برزۆ مەجید باسی نەكرد، (6) مانگە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ دەستبەكاربونیدا (6) مانگی دیاریكردووە بۆ بڕیاردان لەسەر ئەدای كاری حكومەت‌و مانەوە یاخود كشانەوە لە كابینەی نوێدا، ئێستا چوار مانگی ئەو وادەیە تێپەڕیوە‌و تەنیا دوو مانگ دەرفەت ماوە. سەرچاوەیەكی باڵا لەناو بزوتنەوەی گۆڕان بە (درەو میدیا) راگەیاند، جگە لە رێككەوتنی پۆستەكان، هیچ بەشێكی تری رێككەوتنی نێوان گۆڕان‌و پارتی جێبەجێنەكراوە‌و پارتی دەستی بەدەستی بە گۆڕان دەكات، بە تایبەتی لە جێبەجێكردنی پرسی چاكسازی‌و پاكێجەكانی تری گۆڕان. ئەو سەرچاوەیە كە خۆی داوایكرد ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە وتی:" لەدوای دەستبەكاربوونی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانەوە، بزوتنەوەی گۆڕان 17 پرۆژە یاسای ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە، هیچ یەكێك لەو پرۆژانە نەخراوەتە بەرنامەی كارەوە، پرۆژەیاسای چاكسازیش چارەنوسی نادیارە‌و پارتی بە گۆڕانی وتووە قوباد تاڵەبانی رێگری دەكات لە تێپەڕاندنی یاساكە". زۆرینەی بنكەی جەماوەری بزوتنەوەی گۆڕان لەدژی بەشداربوونی بزوتنەوەكەیان بوون لە كابینەی نوێی حكومەت، بەڵام سەركردەكانی حزبەكە دواجار بڕیاریاندا بەشداری كابینەی نوێ بكەن، بەهانەی ئەوان بۆ بەشداربوون، چاكسازیكردن بوو، لەپاڵ پرۆژەی خۆیدا بۆ چاكسازی، ئێستا گۆڕان بۆ مانەوەی لە حكومەت گرەو لەسەر پەسەندكردنی پرۆژە یاسایەك دەكات بەناوی "پرۆژەی چاكسازی لە خانەنشینی پلە باڵاكان"، كە ئەمەش پرۆژەیەكە مێژووەكەی بۆ كۆتاییەكانی كابینەی پێشووی حكومەت دەگەڕێتەوە‌و ئامانج رەحیم سكرتێری ئەوسا‌و ئێستای ئەنجومەنی وەزیران ئامادەی كردووە، واتە لە بنەڕەتەوە پرۆژەی تایبەتی گۆڕان نییە.  

راپۆرت: فرانس پرێس    وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت   قاسم سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسدارانی ئێران یاخود ئەوەی لەناو سیاسەتمەداران كورد‌و عێراقیدا بە "حاجی قاسم" ناسراوە، دواجار قسەی كۆتایی خۆی كرد لەبارەی بارودۆخی عێراق‌و خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتییەكانەوە. بەپێی راپۆرتی ئاژانسی هەواڵی فەرەنسا (فرانس پرێس)، موقتەدا سەدرو كوڕێكی عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی شیعەكانی عێراق لەگەڵ حاجی قاسم كۆبونەتەوە‌و لە پشتی پەردەوە رێككەوتنێك كراوە بۆ هێشتنەوەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیران لە پۆستەكەی‌و كۆتایهێنان بە ناڕەزایەتییەكان لەسەر شەقام. هەموان رێككەوتنەكەیان لاپەسەندە، تەنیا حەیدەر عەبادی نەبێت كە خەونی گەڕانەوەی هەبوو بۆ سەر كورسی دەسەڵات لەدوای كەوتنی عەبدولمەهدی. راپۆرتەكە باسی لەوەكردووە، عەبدلمەهدی‌و بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق كە بەمدوییە پەیوەندییان لەنێواندا نەماوە، كۆبونەتەوە، ئەوەش ئاماژە بووە بۆ ئەوەی كێشەكان چارەسەركراون، لەبەر بایەخی راپۆرتەكە بۆ خوێنەری كورد، (درەو میدیا) دەقەكەی وەكو خۆی وەرگێڕایە سەر زمانی كوردی. دەقی راپۆرتەكەی فرانس پرێس ئەمڕۆ هێزە عێراقییەكان بە فیشەك‌و گازی فرمێسكڕێژ دەستیانكرد بە بڵاوەپێكردنی ئەو خۆپیشاندەرانەی كە داوای "روخانی رژێم" یان دەكرد، ئەمە تەرجەمەكردنی رێككەتنێكی سیاسی بوو بۆ هێشتنەوەی دەسەڵاتی ئێستا، تەنانەت ئەگەر بۆ كۆتایهێنان بە ناڕەزایەتییەكان پێویست بە بەكارهێنانی هێزیش بكات. بەپێی قسەی پەیامنێرانی ئاژانسی فرانس پرێس، لە دەروازەی ئەو تونێلەی كە دەچێت بۆ گۆڕەپانی تەحریر لە بەری پردی سنك-ەوە، دەنگی تەقەی زۆر بیستراوە، هەروەها ژمارەیەك لە خۆپیشاندەرانیان بینیوە كە بە فیشەك برینداربوون‌و لە خوێنا گەوزاون، بەر لەوەی بەهۆی كەمی ئۆتۆمبیلی فریاگوزارییەوە، بە ماتۆڕسكیلی "توكتوك " بگوازرێنەوە. دوای ئەوەی لە سەرەتادا لە بارودۆخێكی ناهەمواردا بوو، بەڵام عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیران ئەمڕۆ بووەتە خاڵی كۆدەنگی نێوان پارت‌و سیاسییەكانی دەسەڵات، ئەوانەی كە داوای رۆشتنیان دەكرد، پاشەكشێیان لە بانگەوازەكانیان كرد، بەتایبەتیش بەهۆی فشارە سیاسییەكان لەلایەن ئێران‌و هاوپەیمانەكانیەوە لە بەغداد. بەڵام لەسەر شانۆی سیاسی، لەم چەند رۆژەی دوایدا، زۆرینەی هێزە سیاسییەكان گەیشتونەتە ئەو بڕیارە، ئەمە بەپێی قسەی دوو كادیری یەكێك لەو حزبانەی كە خۆیان بەشدارییان لە كۆبونەوەكان كردووە‌و لێدوانیان بۆ فرانس پرێس داوە. یەكێك لەو دوو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەكرد"حزبە سیاسییەكان لە كۆبونەوەیەكدا كە زۆرینەی سەركردەی كوتلە گەورەكان تێیدا بەشداربوون، رێككەوتوون لەسەر هێشتنەوەی عادل عەبدولمەهدی‌و دەستگرتن بە دەسەڵاتەوە لەبەرامبەر ئەنجامدانی چاكسازی لە دۆسیەكانی روبەڕووبونەوەی گەندەڵی‌و هەمواركردنی دەستور". باسی لەوەشكرد، لایەنەكان رێككەوتوون لەسەر ئەوەی "پاڵپشتی حكومەت بكەن لە كۆتایهێنان بە ناڕەزایەتییەكان بەهەموو شێوازێك كە گونجاوبێت". پێدەچێت ئاڕاستەیەك كۆنی نوێ هەبێت بۆ دووبارە رێكخستنەوەی ماڵی شیعە، لەسەر شێوەی هاوپەیمانی نیشتمانی، ئەمە بەپێی قسەی هەمان ئەو سەرچاوانە. چەند سەرچاوەیەكی سیاسی بە فرانس پرێس-یان وت، رێككەوتن نێوان لایەنە پەیوەندیدارەكاندا، لەنێویاندا "سائیرون و حیكمە"، دوای دیدارێكی " ژەنەراڵ قاسم سلێمانی هاتووە لەگەڵ موقتەدا سەدرو محەمەد رەزا سیستانی (كوڕی ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق)، كە رێككەوتنی هێشتنەوەی عەبدولمەهدی لە پۆستەكەی، لەو دیدارەوە سەرچاوەی گرتووە". سەرچاوەكان جەختیان كرد، تاكە لایەن كە رێككەوتنەكەی رەتكردوەتەوە هاوپەیمانی "نەسر" بووە كە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشوو رێبەرایەتی دەكات‌و وای دەبینێت تاكە چارەسەری تەنگژەكە ئەوەیە عەبدولمەهدی بڕوات. لاپەڕەی سەرۆك وەزیران لە تویتەر وێنەیەكی بڵاوكردەوە، كە دیمەنی دیداری نێوان عەبدولمەهدی‌و بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆمار نیشان دەدات، ئەمەش دەریخست پێشكەوتن لە گفتوگۆكاندا رویداوە دوای ئەو قسانەی كە باسیان لەوەدەكرد پەیوەندی لەنێوانیاندا پچڕاوە. ئەمە هاوكات بوو لەگەڵ گەڕانەوەی پەرلەمان بۆ گەڕان بەدوای چارەسەری گونجاودا.  رێككەوتنەكە لە شەقامدا رەنگدەداتەوە هاوكات لەگەڵ رێكخستنەوەی سیاسیی ریزەكان، هێزە ئەمنییەكانیش لە شەقام دەستیان بە پێشڕەوی كرد.  ئەو هێزانە لە بەغداد توانییان سێ پرد لە كۆی چوار پرد كۆنترۆڵبكەنەوە كە خۆپیشاندەران دەستیان بەسەردا گرتبوو، ئەمە بەپێی ئەوەی پەیامنێران بە ئاژانسی فرانس پرێسیان وتووە. سەرباری ئەوەی ژمارەیەكی زۆری خۆپیشاندەران لە گۆڕەپانی ناوەندی تەحریر كۆبونەتەوە‌و لەچوارچێوەی ناڕەزایەتییەكاندا داوای "روحانی رژێم"دەكەن، چەند رۆژێكە لە كۆی 12 پرد لە پایتەخت، لە چوار پردیان، روبەڕووبونەوە هەیە. سەرەتا خۆپیشاندەران بە ئاڕاستەی پردی جمهوری پێشڕەوییان كرد، كە تەحریر بە ناوچەی سەوزەوە دەبەستێتەوە‌و ئەو ناوچەیە بارەگا حكومییەكان لەخۆدەگرێت. هێزە ئەمنییەكان لەسەر پردەكە سێ بەربەستی كۆنكرێتییان هەڵگرت، خۆپیشاندەران لەبەردەم یەكەمیاندا رادەوەستن. لەدوای ئەوە، خۆپیشاندەرانی تر بە ئاڕاستەی پردەكانی سنك‌و ئەحرارو شوهەدا رۆشتن كە هاوتەریبن لەگەڵ جمهوری لە باكورەوە. ئەو سێ پردە لە شەودا روبەڕووبونەوەیان لەنێوان خۆپیشاندەران‌و ئەو هێزە ئەمنیانە بەخۆوەبینی، كە رێگرییان لێدەكردن، ئەمە بەگوێرەی قسەی پەیامنێرانی فرانس پرێس.  بەیانی ئەمڕۆ هێزە عێراقییەكان گازی فرمێسكڕێژیان بە ئاڕاستەی خۆپیشاندەران تەقاند، كە لە شەقامی رەشید لە ناوەڕاستی بەغداد كۆبوبوونەوە. یەكێك لە خۆپیشاندەران لەسەر پردی سنك بە فرانس پرێسی وت" هێزە ئەمنییەكان لە دووی بەرەبەیانی خەبەریانكردینەوە". ئەو گەنجە كە دەمامكی كردبوو ئاماژەی بەوەكرد" بۆمبی دەنگییان تەقاند‌و هاواریان لێكردین: دەی وەرن تێپەرن. بارودۆخەكە باش نەبوو، بەڵام ماینەوە تا چارەسەرێك دەدۆزرێتەوە". ترسان ئایەتوڵا سەید عەلی سیستانی مەرجەعی ئاینی شیعەكان رۆژی هەینی داوای لە هێزە ئەمنییەكان‌و خۆپیشاندەران كرد، دان بەخۆیاندا بگرن‌و هێز بەكارنەهێنن. بەڵام خۆپیشاندەرێكی تر وتی" مەرجەعیەت دوێنێ وتی نە بە فیشەك‌و نە بە چەكی تر لێیان مەدەن، كەچی ئەمڕۆ لێیانداین، بە ئێمەیان وت بەكرێگیراو و بەعسی، بەڵام ئێمە هیچ شتێكمان نیە". ئەو خۆپیشاندانەی كە لە رۆژی یەكی تشرینی یەكەمی رابردووەوە دەستیپێكرد، كردەوەی توندوتیژی خوێناوی بەخۆوە بینی، كە بووە هۆی كوژرانی نزیكەی 300 كەس، كە زۆرینەیان لەو خۆپیشاندەرانە بوون كە داوای "روخانی رژێم"یان دەكرد. لەوپەڕی باشوریشەوە، لە پارێزگای بەسرەی دەوڵەمەند بە نەوت، هێزە ئەمنییەكان فیشەكیان لەدژی ئەو خۆپیشاندەرانە بەكارهێنا كە بەرەو بینای ئەنجومەنی پارێزگا دەڕۆیشتن. ئەوە بوو بەهۆی كوژرانی سێ كەس‌و برینداربوونی دەیان كەسی تر، ئەمە بەگوێرەی قسەی سەرچاوە پزیشكییەكان. ئێستا هێزە ئەمنییەكان هەر كەسێك دەستگیردەكەن كە هەوڵی خۆپیشاندان بدات. سەبارەت بەو خێوەتانەش كە خەڵكی ناڕازیی لە گۆڕەپانەكانی بەغداد‌و شارەكانی باشور هەڵیانداوە، لە بەسرە هێزە ئەمنییەكان لە بە هێز كۆیانكردەوە، لە كەربەلاش كە لای شیعەكان پیرۆزە، بە بۆمبی فرمێسكڕێژ خێوەتەكانیان سوتاندیان. لەگەڵ بەردەوامبوونی پچڕاندنی هێڵی ئینتەرنێت لە وڵات لەسەرەتای هەفتەوە، عێراقییەكان لەوە دەترسان خراپتر روبدات، ئەمە یادی هەفتەی یەكەمی ناڕەزایەتییەكانی لە سەرەتای مانگی تشرینی یەكەم وەبیر دەهێنایەوە. شەپۆلی یەكەمی خۆپیشاندانەكان لە رۆژی یەك بۆ شەشی تشرینی یەكەم، بەوە جیادەكرایەوە كە قەناسبەدەستەكان لەسەر بیناكانەوە خۆپیشاندەران بەئامانج دەگرن، بەڵام ناسنامەی ئەوانە لای دەسەڵات هێشتا نادیارە.  

ئامادەكردنی: موزەفەر هەمزە - سویسرا ئابووریناس/ ده‌رچووی زانكۆی به‌غدا1986/ كولیژی كارگێری و ئابووری/ به‌شی ئابووری ‌‌ تەنها لە ساڵی 2018 زیاتر لە (6 هەزار) راپۆرتی گوماناوی لەسەر جوڵەو ئاڵوگۆڕی پارە لە بانكەكانی سویسرا هەبووە، كە گومانی لەسەر (17 ملیار و 500 ملیۆن) فرانك هەبووە. فشارە نێودەوڵەتییەكان، سویسرای ناچاركرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی پارە رەشەكان ساڵی 1997  یاسایەكی فیدراڵی دەربكات، بەپێی یاساكە هەر گومانێك لەسەر جوڵەو گوژمەی پارەوە هەبێت، پەردەی لەسەر هەڵدەماڵدرێ و بەدەسەڵاتی ئەو وڵاتە رادەگەینرێت. لەرەشەوە بۆ سپی  بۆئه‌وه‌ی له‌ پاره‌یه‌كی ره‌شه‌وه‌ كه‌ به‌ رێگاو رێكاری نایاسایی به‌ده‌ستده‌هێنرێن، بگۆردرێ بۆ پاره‌یه‌كی سپی یاسایی، له‌رێگای ئاوێته‌كردنی به‌پرۆسهو سوڕه‌ دارایی و ئابوورییه‌كان، له پێناو ئه‌وه‌ی خه‌سڵه‌تێكی یاسایی وه‌ربگرێت، ئه‌و كرداره‌ به‌ پرۆسه‌ی سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ ناوده‌برێت. هه‌ماهه‌نگی نێوده‌وڵه‌تی بۆ‌به‌ره‌نگاری سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ چۆن ئه‌نجامده‌درێ؟ له‌ ساڵی 1989 به‌ ده‌ست پێشخه‌ری حه‌وت وڵاته  پیشه‌شازییه‌كه،‌ كه‌ به‌گرووپی حه‌فت ناسراوه،  پێكهاتەیەكیان له‌ژێر ناوی كۆمه‌ڵه‌ی كاری دارایی دامه‌زراند، كه بە ( (FATFیان  (GAFI)ناسراوه و رێكخراوێكی حكومی نێوده‌وڵه‌تيیه،‌ به‌رپرسییاریه‌تی په‌ره‌پێدانی پێوه‌ره‌ نێوده‌وڵه‌تیيه‌كانى بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی سپیكردنه‌وه‌ی پارهو پاره‌داركردنی ئیرهاب له‌ئه‌ستۆگرتیه. ئه‌و كۆمه‌ڵه‌یه‌‌ له‌ ئێستادا به‌ فه‌رمی 39 وڵات له‌ خۆده‌گرێت، له‌وانه‌ 20 وڵاتی ئه‌وروپی- ئه‌مریكا- چین- ژاپۆن- هیند- به‌رازیل- ئه‌رجه‌نتین- سعودیه‌، تاكو ئێستاش نزیكه‌ی 180 ده‌وڵه‌ت ره‌زامه‌ندی ده‌ربڕییه‌ كه‌ راسپارده‌كانی ئه‌و كۆمه‌ڵه‌یه‌ له‌به‌رچاو بگرێت، ژماره‌ی راسپارده‌كان 40 دانه‌ن و جێگیركراوه‌، ئه‌و رێكارانه‌ی دیاریكردووه‌ كه‌ پێویستن بخرێته‌ بواری بواری جێبه‌جێكردنه‌وه‌، ئه‌ویش له‌ پێناو ده‌ست نیشانكردنی سه‌رمایه‌ داراییه‌كان و ئه‌و ده‌روازه‌ پیسانه‌ی كه‌ لێیه‌وه‌ دێن و دواتریش راگرتنی هاتنیان. هه‌ر له‌نێو ئه‌و رێكارانه‌شدا مه‌رجی هه‌بوونی دامه‌زراوه‌یه‌كی نیشتمانی ده‌سه‌پێنێ كه‌ چاودێری سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ و شه‌فافییه‌ت له‌ كه‌رتی داراییدا له‌ ئه‌ستۆ بگرێت. سیستمی سویسرا له‌به‌ره‌نگاری پاره‌ ره‌شه‌كان به‌كوێ گه‌یشتووه‌؟ به‌ گه‌رانه‌وه‌ بۆ رۆڵی ده‌زگای كاری دارایی و كاتی دامه‌زراندنه‌كه‌ی، له‌ ساڵی 1990 سویسرا بوو به‌ ئه‌ندامی ئه‌و كۆمكاره‌‌، ئه‌و كات و تا ئێستاشی له‌گه‌لدا بێت گۆره‌پانی دارایی ئه‌و وڵاته‌ به‌یه‌كێ له‌و سه‌كۆیانه‌ داده‌نرێت كه‌ له‌ پرۆسیسی سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌دا كه‌ڵكی لێوه‌رده‌گیری و له‌گشت جیاهانه‌وه‌ بۆی دێت. له‌ ئه‌نجامی ئه‌و فشاره‌ نێوده‌وڵه‌تیانه‌ی كه‌ له‌سه‌ر سویس كرا وله‌رێگای ئاشكرابوونی ئه‌و كه‌یسه‌ داراییانه‌ی له‌ساڵانی حه‌فتاكان و هه‌شتاكان په‌رده‌ی له‌سه‌ر هه‌ڵمادرا، له‌ساڵی 1997 سویس یاسایه‌كی فیدرالی بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی پاره‌ ره‌شه‌كان ده‌ركرد. ئه‌و یاسایه‌ پێداگری له‌سه‌ر دیاریكردنی شوناسی ئه‌و زه‌بوونانه‌ ده‌كاته‌وه‌ كه‌ په‌یوه‌ندی بازرگانیان له‌گه‌ڵدا داده‌مه‌زرێنێ وهه‌ر گومانێك له‌سه‌ر گوژمه‌كانی پاره‌ و چاڵاكییه‌كانی په‌یوه‌ندیار پێیه‌وه‌ هه‌بێت په‌رده‌ی له‌سه‌ر هه‌ڵده‌ماڵدرێ وبه‌ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و وڵاته‌ راده‌گه‌ینرێت. له‌ كۆتایی ساڵی 2016 راپۆرتی هه‌ڵسه‌نگاندنی تایبه‌ت به‌ سویس كه‌ تیمی كۆمه‌ڵه‌ی كاری دارایی ئاماده‌یان كردبوو، له‌سه‌ر دروستی وتۆكمه‌یی رێكاره‌كانی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی پاره‌ی ره‌ش كه‌ له‌لایه‌ن كۆنفدرالیی سویس كاری پێده‌كرێ، ئه‌نجامێكی باشی به‌ده‌سته‌وه‌ هێنا و له‌پێشه‌وه‌ی ئه‌و هه‌شتا وڵاته‌ بوو كه‌ تا ئێستا ئه‌و جۆره‌ لێكۆڵینه‌وهانه‌ی تێدا ئه‌نجامدراوه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كه‌ كه‌مته‌رخه‌می كۆنفدرالیه‌تی سویسی له‌ 9 راسپارده‌دا له‌كۆی 40 راسپارده‌ به‌ده‌رخست. تۆماری چالاكیه‌كانی چه‌ند ساڵی نزیكی رابڕدوو ئه‌وه‌ ده‌رده‌خه‌ن كه‌ئاماژه‌دان و گه‌یاندنی هه‌واڵ له‌سه‌ر پاره‌ وهه‌ژماره‌ بانكیه‌ گوماناویه‌كان به‌ئۆفیسی(هه‌واڵپێدان له‌سه‌ر كرداره‌كاره‌كانی سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌)1* له‌ حكومه‌تی سویسرا جۆرێكن له‌ به‌ڵگه‌، تێیدا ته‌نها له‌سا‌ڵی 2018 بڕی 6100 راپۆرت له‌ لایه‌ن بانكه‌ سویسرییه‌كان به‌و ده‌زگایه‌ گه‌یشتووه‌ كه‌ بڕی 17.5 ملیار فره‌نك له‌خۆ ده‌گرێت. گرافیكی خواره‌وه‌ زیاتر روونیده‌كاته‌وه‌: سویس سه‌رچاوه‌ی گرافیك: ئۆفیسی هه‌واڵپێدان به‌ ره‌وشه‌كانی سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ شرۆڤه‌كردنی گرافیكی سه‌ره‌وه: ‌ گرافیكه‌كه‌ ره‌وشی ده‌ ساڵی رابڕدووی وێناكردووه‌ ئه‌وه‌ روونده‌كاته‌وه‌ كه‌ساڵ دوای ساڵ ژماره‌ی ئه‌و راپۆرتانه‌ی كه‌ دراون به‌ ده‌سه‌ڵاتی سویس ده‌رهه‌ق به‌ جووله‌ی داراییی پاره‌ هاتووه‌كان وگوومان لێكردنیان، له‌هه‌ڵكشاندا بووه. كاتێ ژماره‌ی راپۆرته‌كانی هه‌واڵپێدان له‌هه‌ڵكشاندا بووه‌، به‌و مانایه‌ دێت كه‌ رێژه‌ی پاره‌ ره‌شه‌كانیش ئه‌وانه‌ی روویان له‌و وڵاته‌ كردووه‌ به‌هه‌مان پێوه‌ر له‌هه‌ڵكشاندا بووه، بۆ نموونه‌: له‌ساڵی 2017 ژماره‌ی هه‌واڵپێدانه‌كان به‌ده‌زگای په‌یوه‌ندیدارنزیكه‌ی 4700 هه‌واڵپێدان بووه‌ كه‌ گومان له‌سه‌رچاوه‌ی یاسایی بوونی پاره‌كه‌ كراوه‌. له‌ 2018 بۆ 6100 هه‌واڵپێدان هه‌ڵكشاوه‌. رێژه‌ی هه‌ڵكشان له‌ 2018 به‌راورد به‌ 2017 بریتیه‌ له‌ 29.7%. ئه‌گه‌ر ساڵی 2015 به‌بنه‌ما وه‌ربگرین كه‌تێیدا ژماره‌ی هه‌واڵپێدان 2400 بووه‌، له‌2018 به‌بڕی زیاده‌ی 3700 هه‌واڵپێدان زیادیكردووه‌. له‌گه‌ڵ هه‌بوونی هه‌موو ئه‌و رێكارانه‌ی ده‌گیرینه‌به‌ر له‌ چاودێریكردن و هه‌بوونی دامه‌زراوه‌ی‌ په‌یوه‌ندیدارله‌ به‌رامبه‌ر پاره‌ دزه‌پێكراوه‌كان وكۆنترۆڵكردنی ده‌روازه‌ و نیشتمانی ئه‌و پارانه، كه‌چی پاره‌ سپیكراوه‌كان به‌ گوژمه‌ی زیاتر دزه‌یان پێده‌كرێت. ئه‌گه‌ر چاوێك به‌ پێگه‌ی سویسدا بخشێنین له‌سه‌ر ئاستی ده‌وڵه‌تانی جیهان له‌بواری شه‌فافییه‌تدا كه‌ رێكخراوی شه‌فافییه‌تی نیو ده‌وڵه‌تی* ساڵانه‌ راپۆرتی هاوپێچ به‌ لیستێك‌ ده‌رده‌كات، ده‌بینرێ سویس زۆر زیاتر له‌ پێشه‌وه‌ی وڵاتانی تری ئه‌وروپیه‌ نه‌وه‌ك هه‌ر وڵاتانی تری جیهان، خشته‌ی خواره‌وه‌ زیاتر روونیده‌كاته‌وه‌: خشته‌ی سه‌ره‌وه‌ دوا لیستی رێكخراوی شه‌فافییه‌تی نیو ده‌وڵه‌تیه 2018 بۆ رێژه‌ی پاكی هه‌ر وڵاتیك له‌ پێوه‌ری ئه‌ودا. پێوه‌ره‌كه‌ له‌ سفره‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات تاكو 100 خاڵ، كامه‌ وڵات خاڵی زیاتر هه‌بێت به‌و مانایه‌ دێت كه‌ رێژه‌ی ده‌ستپاكی به‌راورد به‌وڵاتی تر زیاتره‌ تێیدا. سویس كه‌ رێژه‌ی شه‌فافییه‌ت تێیدا له‌ ساڵی 2018 بریتی بووه‌ له‌ 85%، ریزبه‌ندییه‌كه‌ی له‌نێو لیسته‌كه‌دا له‌ نێو گرووپی ئه‌و سێ وڵاته‌یه كه‌ پله‌ی سیهه‌میان له‌ئاستی ئه‌و 181 وڵاته‌ی جیهاندا به‌ده‌ستهێناوه‌، به‌و مانایه‌ دێت كه‌ ته‌نها دانیمارك و نیوزلاند له‌پێشه‌وه‌ی سویسن، ئه‌گینا نه‌رویج و هۆڵاند و لوكسنبۆرگ و ئه‌ڵمانیا و به‌ریتانیا و ئوسترالیا و نه‌مسا له‌دوای ئه‌وه‌وه‌ هاتوون. ئه‌گه‌رچی سویس له‌م ساڵانه‌ی دواییدا هه‌ولێكی زۆریدا بۆ چاككردنی سیستمی به‌ره‌نگاری سپیكردنه‌وه‌ی پاره ‌له‌بواری یاسایی و په‌یكه‌ریدا، كه‌چه‌ندین پرۆسێسی قێزه‌وه‌نی سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ی به‌خۆوه‌ بینی، ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت هه‌ندێ كه‌له‌به‌ر ماون. له‌به‌رنامه‌یدایه‌ به‌ هاتنی سه‌ره‌تای ساڵی 2020 ئه‌و كه‌له‌به‌رانه‌ پڕبكاته‌وه‌. له‌و پێناوه‌ش حكومه‌تی فیدرالی له‌ مانگی ته‌مموزی ئه‌مساڵ 2019 پرۆژه‌ی پێداچوونه‌وه‌ به‌ یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ راده‌ستی په‌رله‌مانی ئه‌و وڵاته‌ی كرد، داواكراوه‌ له‌ مانگی شوباتی هه‌ر ئه‌و ساڵه‌ ئه‌و كه‌له‌به‌رانه‌ پڕبكرێنه‌وه‌. له‌ساڵی 2021 له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵه‌ی كاری دارایی دووباره‌ سویس ده‌خرێته‌وه‌ به‌ر پرۆسه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنی سیستمه‌كه‌ی له‌به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی پاره‌ ره‌شه‌كان.   كه‌له‌به‌ره‌كان له‌كوێن؟  كۆنترۆڵنه‌كردنی یه‌كجاره‌كی دیارده‌ی دزه‌پێكردنی پاره‌ ره‌شه‌كان ئه‌وانه‌ی روو له‌ سویسرا ده‌كه‌ن (ته‌نها له‌ ئه‌نجامی پاراستنی نهێنی بانكییه‌وه‌ نیه‌، به‌قه‌د ئه‌وه‌ش به‌هۆی فراژۆبوونی ئه‌و چوارچیوه‌ یاسایی وداراییه‌ گونجاوه‌یه‌ كه‌ رێگا خۆشكه‌ر بووه‌ بۆ هه‌زاران كۆمپانیا داڵده‌بدرێن بێ ئه‌وه‌ی له‌وێدا بنه‌ وباره‌گایان هه‌بێت 2*. دزه‌پێكردنی سامانی دارایی وڵات كه‌به‌رده‌وامی هه‌یه‌ مه‌رجی نیه‌ له‌دزه‌پێكردنیاندا ته‌نها روو له‌یه‌ك وڵاتی ئه‌وروپی بكه‌ن. به‌پێی ئاماژه‌ی رێكخراوی شه‌فافییه‌تی نێو ده‌وڵه‌تی: له‌ زۆربه‌ی جاره‌كاندا ئه‌و هێرشانه‌ی ده‌كرێته سه‌ر رۆژنامه‌نووسان به‌ كوشتن كوتاییان دێت، له‌ساڵی 1992 وه‌ تاكو كاتی نووسینی ئه‌و راپۆرته‌، بڕی 1300 رۆژنامه‌نووس كوژراون، زۆربه‌یان له‌و وڵاتانه‌دا كوژراون كه‌ تێیدا كه‌رته‌ گشتیه‌كان واته‌ له‌سه‌ر ئاستی حكومه‌ته‌كانیان گه‌نده‌ڵن3*.  هه‌وڵی بێهوده‌ ده‌ده‌ن بۆ هێشتنه‌وه‌ی ژینگه‌ی گه‌نده‌ڵی و سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ له‌ وڵاته‌كانیان. بێگومان هه‌رێمی كوردستان و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی به‌شێكی ئه‌و كوشتنی رۆژنامه‌نووسانه‌یان له‌ ئه‌ستۆدایه‌ هاوشانی ده‌سه‌ڵاته‌ گه‌نده‌ڵه‌كانی تر بۆ هه‌مان مه‌به‌ستی سه‌ره‌وه‌.. پێوەر و لێکۆڵینەوەکانی ئەو رێکخراوە بۆ ساڵی 2018 دەریدەخات کە هەوڵەکانی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لەزۆربەی وڵاتانی جیهان شپرزبوونی بەخۆیەوە بینیوە. لەراپۆرتەکەدا هاتووە: کاتێ سەرکردە سیاسییەکان لەسەر ئاستی هەموو جیهان بەیت و بالۆرەی پۆپۆلیستی میللیگەرایی- دەژەنن، لەمیانیدا هێزی زیاتر بەدەستەوە دێنن و دیموکراسییەتیش قەتیس دەبێت. بۆیە دەبینرێ ئەو رێکخراوە لە لێکۆڵینەوەکەی خۆیدا کاریگەری رۆڵی سەرکردە پۆپۆلیستەکان لەسەر هەبوونی گەندەڵی بەرێژەی 40% ئاماژە پێکردووە. لەبارەی هەرێمی کوردستانەوەش هەر لەچوارچیوەی عێراق ئاماژەی بۆکراوە، کاتێ باس لەرەوشی عێراق دەکات، شڕۆڤەی بەجیاشی بۆ هەرێمی کوردستان کردووە. ئاماژەی بە هەڵسەنگاندنی رێکخراوەی ماڵی ئازادی FREEDOM HOUSE کردووە کە دەڵێت: دامەزراوە دیموکراسیەکانی هەرێمی کوردستان دەمێکە بێ توانان لە بەرزەفتکردنی دەستوەردانەکانی بەرپرسانی دەسەڵات. بۆ بەدەستهێنانی پێشکەوتنێکی دروست لەهەموو جیهاندا لە پرۆسەی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بەهێزکردنی دیموکراسی، رێکخراوی شەفافییەتی نێو دەوڵەتی داوا لە گشت حکوومەتانی جیهان دەکات کاربکەن بۆ: -1 بەهێزکردنی دامەزراوە بەرپرسیارەکان کە پرۆسەی تۆکمەکاری لەئەستۆ دەگرن و مکوڕبن لەسەر ئەوەی کە ئەو دامەزراوانە کاری خۆیان بێ رووبەڕووبوونەی ترساندن و تۆقاندن بکەن. -2  پڕکردنەوەی کەلێنی نێوان یاسا و رێسا پەیوەندیدارەکان بە دیاردەی گەندەڵی و بەند و ماددەکانی لە ئەرزی واقیعدا کاری پێبکرێت. -3  پشتگیریکردنی رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی NGO لەسەر ئاستی ناوخۆ لەپێناو بەشداری سیاسی و چاودێری رای گشتی لەسەر خەرجیەکانی حکومەت. -4  پشتگیریکردنی میدیای ئازاد و ئازادی رادەربڕین و دڵنیایی پێدان بە سەلامەتی رۆژنامەنووسان و توانی ئەوەیان پێبدرێ کە کاری خۆیان بێ ترس و تەنگ پێهەڵچنین ئەنجامبدەن.   په‌راوێز و سه‌رچاوه‌كانی كه‌ڵك لێوه‌رگیراو: -1  ئه‌و ئۆفیسه‌ تایبه‌تمه‌ند ولایه‌نی په‌یوه‌ندیداره‌ به‌ وه‌رگرتنی هه‌واڵ له‌سه‌ر هه‌ر پاره‌یه‌كی نایاسایی كه‌ له‌نێو كۆنفیدرالیه‌تی سویسرا ده‌خولێته‌وه‌. 2-    Armando Mombelli / Swissinfo -3  رێكخراوی شه‌فافییه‌تی نێو ده‌وڵه‌تی / راپۆرت/ 1ی نوفه‌مبه‌ر2019. 

درەو میدیا:  لە راگەیەنراوێكدا ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی كوردستان رایدەگەیەنێت" مانگرتنی ژمارەیەك دادوەرو ئەندامانی داواكاری گشتی گەرمیان، پەیوەندی بە هیچ بابەتێكی تایبەتەوە نیە، بەڵكو تەنیا لەسەر ئەو یاداشتنامەیەیە كە چەند دادوەرێك لە گەرمیان پێشكەشیان كردبو بە ئەنجومەنی دادوەری  ئەنجومەنی دادوەریی هەرێمی كوردستان لە ڕونكردنەوەكەدا وتوشیەتی"تۆمەتی خراپ و ناشیاو خرابونە پاڵ سەرۆكی دادگای تێهەڵچونەوەی كەركوك - گەرمیان، لە ئەنجامدا دەركەوت كە ئەو تۆمەتانە هیچ بنەمایەكیان نییە و پێیان نەسەلمێنرا" رونكردنەوەكەی ئەنجومەنی دادوەری بەشێك لە كێشەكەی گەڕاندۆتەوە بۆ" دروستكردنی تەكەتول لە دژی بەڕێز سەرۆكی دادگای تێهەلچونەوەی ناوچەی كەركوك گەرمیان" سەبارەت بە چەند لێدوانێك كە لێرەو لەوێ سەبارەت بە سزادانی ئەندامێك لە ئەندامە بەڕێزەكانی دادگای پێداچونەوەی هەرێمی كوردستان بڵاو بۆتەوە كە گوایە لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە سزا دراوە،( لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەواڵی سزادانی دادوەر رزگار محەمەد ئەمین بڵاوكراوەیە) لێرەدا رادەگەیەنین كە ئەو لێدوانانە دورن لە راستیەوەو تەنیا ئەو بەڕێزە ئاگادار كراوەتەوە كە پابەند بێت بە دەوامی فەرمی خۆی، چونكە هەمو رۆژێك كاتژمێر 9:30 ئامادە دەبێت بۆ دەوام و هەروەها كەمتەر خەمی لە راپەراندنی ئەركەكانی لە دادگای پێداچونەوە هەیە چونكە ئامادە نابێت لە بەشداری كردن لە تاوتوێكردنی كێشەو داواكان لە هەردو دەستەی سزای و شارستانی. دەقی رونكردنەوەكە.. وەڵامێك لە ئەنجومەنی دادوەرییەوە سەبارەت بە كێشەی ژمارەیەك دادوەر و ئەندامانی داواكاری گشتی لە گەرمیان ماوەی چەند رۆژێكە  هەواڵی مانگرتنی ژمارەیەك لە دادوەر و ئەندامانی داواكاری گشتی بەڕێز لە دادگای ناوچەی گەرمیان بڵاو بۆتەوە. ئێمە وەك ئەنجومەنی دادوەری بە پێویستمان زانی ئەو رونكردنەوەیە بۆ رای گشتی بڵاو بكەینەوە. ژمارەیەك لە دادوەر و ئەندامانی داواكاری گشتی بەڕێز لە سەرۆكایەتی دادگای تێهەلچونەوەی كەركوك-گەرمیان چەند رۆژێكە مانیان گرتوە گوایە سەبارەت بە چەند پرسێكی پەیوەندیدار بە ئەنجومەنی دادوەری و سەرۆكایەتی دادگای كەركوك-گەرمیان. ئێمە لێرەدا رادەگەیەنین كە ئەو مانگرتنە، پەیوەندی بە هیچ بابەتێكی تایبەتەوە نیە، بەڵكو تەنیا لەسەر ئەو یاداشتنامەیەیە كە چەند دادوەرێك لە گەرمیان پێشكەشیان كردبو بە ئەنجومەنی دادوەری و لەبەر ئەوەش ئەنجومەنی دادوەری بە نوسراوی (ژمارە 1/3/45 نهێنی) لە رێكەوتی 25/8/2019 داوا لە سەرپەرشتیاری دادوەری لە دادگای سلێمانی و گەرمیان كرد كە لێكۆڵینەوە لە بابەتەكەدا بكات. لە ئەنجامدا سەرپەرشتیاری دادوەری لە سلێمانی و گەرمیان راپۆرتێكی تێرو تەسەلی لەسەر ئەنجامی لێكۆڵینەوەكەی پێشكەش  بە ئەنجومەنی دادوەری كرد بە (نوسراوی ژمارە 1/نهێنی لە26/9/2019) و تێیدا وتەی گشت دادوەرەكان و ئەندامانی داواكاری گشتی و چەند شایەتحاڵێكی دیكە وەرگیران، چونكە تۆمەتی خراپ و ناشیاو خرابونە پاڵ بەڕێز سەرۆكی دادگای تێهەلچونەوەی كەركوك-گەرمیان و لە ئەنجامدا دەركەوت كە ئەو تۆمەتانە هیچ بنەمایەكیان نیەو پێیان نەسەلمێنرا. بە پێی راپۆرتی سەرپەرشتیاری دادگاكانی سلێمانی و كەركوك-گەرمیانیش ئەو ئەنجامانە دەركەوت: 1.دروستكردنی تەكەتول لە دژی بەڕێز سەرۆكی دادگای تێهەلچونەوەی ناوچەی كەركوك گەرمیان و بۆ ئەم مەبەستەش بەردەوام پەنایان بردوە بۆ دەزگای حزبی و ئیداری و سەردانكردنیان بۆ مەبەستی لادانی بەڕێز سەرۆكی دادگای تێهەلچونەوە كە بەڕێز دادوەر (ئەكرەم فەرەج ئەمینە). بۆیە ئەنجومەنی دادوەری بە كۆی دەنگی ئامادەبوان بڕیاری دا بە: -پەسەندكردنی راپۆرتی سەرەوەی سەرپەرشتیارانی دادوەری دادگاكانی سلێمانی و گەرمیان. -رەتكردنەوی سكاڵای چەند دادوەرێك دژ بە سەرۆكی دادگای تێهەلچونەوەی كەركوك-گەرمیان چونكە دەركەوت هیچ بنەمایەكی یاساییان نیەو هەروەها رەوانەكردنی ئەو چەند دادوەرە بۆ لیژنەی كاروباری دادوەران لەسەر ئەو تۆمەتانەی كە خستبۆیانە پاڵ سەرۆكی دادگای تێهەلچونەوەی كەركوك گەرمیان بە پێی یاسای دەسەڵاتی دادوەری. -داوا كرا لە وەزارەتی داد بەرێگەی بەڕێز سەرۆكی داواكاری گشتی بۆ ناردنی چەند ئەندامێكی داواكاری گشتی بۆ لیژنەی كاروباری ئەندامانی داواكاری گشتی بە پێی یاسای داواكاری گشتی. هەروەها سەبارەت بە چەند لێدوانێك كە لێرەو لەوێ سەبارەت بە سزادانی ئەندامێك لە ئەندامە بەڕێزەكانی دادگای پێداچونەوەی هەرێمی كوردستان بڵاو بۆتەوە كە گوایە لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە سزا دراوە، لێرەدا رادەگەیەنین كە ئەو لێدوانانە دورن لە راستیەوەو تەنیا ئەو بەڕێزە ئاگادار كراوەتەوە كە پابەند بێت بە دەوامی فەرمی خۆی، چونكە هەمو رۆژێك كاتژمێر 9:30 ئامادە دەبێت بۆ دەوام و هەروەها كەمتەر خەمی لە راپەراندنی ئەركەكانی لە دادگای پێداچونەوە هەیە چونكە ئامادە نابێت لە بەشداری كردن لە تاوتوێكردنی كێشەو داواكان لە هەردو دەستەی سزای و شارستانی. بۆیە پێمان سەیرە كە زانیاری نوسراوە نهێنیەكان لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان بڵاو دەبنەوە چونكە نوسراوەكە بە نهێنی ئاراستەی دادوەری نێوبراو كراوە. بەڕێوەبەرایەتی راگەیاندنی ئەنجومەنی دادوەری هەرێم   

راپۆرتی: درەو میدیا كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەسەرۆكایەتی مەسرور بارزانی بۆیەكەمجار لەدوای ساڵی 2014ەوە دەرگای دامەزراندنی كردەوە، هەرچەندە دامەزراندنە نوێیەكان سنوردارن، بەڵام ئومێدێكی بەو ژمارە زۆرەی دەرچوان بەخشیوە كە چاویان لەوەیە لە دامەزراوەیەكی حكومیدا دەرفەتی كاریان بۆ برەخسێ، لە كابینەی یەكەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا (130هەزار) موچەخۆر هەبووە و لە ئێستادا گەیشتوهتە (ملیۆنێك و 249 هەزار) موچەخۆر، واتا لەماوەی ئەو 27 ساڵەدا بەرێژەی (1000%) زیادیكردووە. لەبارەی دامەزراندنەوە دامەزراندنەكانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم خۆی دەبینێتەوە لەم دوو جۆرە: یەكەم: دامەزراندنی سێ یەكەمەكانی زانكۆ حكومییەكان بۆ ساڵی خوێندنی 2015-2016، كە ژمارەیان نزیكەی (هەزارو 300) و كۆی موچەكەیان بۆ یەك مانگ دەكاتە نزیكەی (650 ملیۆن) . دووەم: بە هەمیشەییكردنی مامۆستایانی گرێبەست كە نزیكەی (6 هەزار) مامۆستا لێی سودمەند دەبن، لە دوای ساڵی 2014ەوە بەدوو وەجبە گرێبەستیان بۆ كراوە، جاری یەكەم (2 هەزار) مامۆستاو جاری دووەم (4 هەزار) مامۆستا گرێبەستیان بۆ كراوە، كۆی موچەكەیان بە نزیكەی (3 ملیار) دینار دەكات، مووچەی فەرمانبەرانی گرێبەست لە وەزارەتەكانی حكومەتی هەرێمدا بەپێی بڕوانامەو پسپۆڕییانە، كە لە (250 هەزار دینارەوە دەستپێدەكات تاوەكو دوو ملیۆن و 500 هەزار) دینار. لەدوای ساڵی 2014ەوە لەسەر داوای وەزارەتەكان نزیكەی (31 هەزار) فەرمانبەر بەشێوەی گرێبەست دامەزراوە، وەزارەتی شارەوانی لە پلەی یەكەمدایەو (14هەزارو 500) فەرمانبەری گرێبەستی هەیە، تەندروستی (هەزارو 600) گرێبەست، خوێندنی باڵا (هەزار) گرێبەستیان هەیە.   لە ساڵی 2014 ەوە بەشێوەی فەرمی و ئاشكرا كەس دانەمەزراوە، لە كاتێكدا ساڵانە نزیكەی (10 هەزار) خانەنشین دەبن، بۆ نمونە تەنها لەمساڵدا لە قەزایەكی وەكو چەمچەماڵ (709) فەرمانبەر خانەنشین بوون و كەس لە شوێنیان دانەمەزراوە، واتا لەو پێنج ساڵەدا نزیكەی (50 هەزار) كەس خانەنشین بووەو كەس دانەمەزراوە لە جێگەیان (سەرەرای ئەوەی بەشێوەی نافەرمی خەڵكی دامەزراوە)، ساڵانە نزیكەی (35 هەزار) كەس لە زانكۆو پەیمانگاكان خوێندن تەواودەكەن، لەماوەی ئەو (5) ساڵەدا زیاتر لە (150 هەزار) كەس لە زانكۆ و پەیمانگاكان دەرچون و دانەمەزراون. ئەگەرچی لە بەغداد (ئەنجومەنی راژە) دروستكراوە بەڵام لە هەرێمی كوردستان تائێستا ( ئەنجومەنی راژە) دروست نەكراوە، هەرچەندە بە فەرمانی مەسرور بارزانی (رێباز حەملان) وەك یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری وەبەرهێنان و راژەی گشتی دیاریكراوە.   پێش قەیرانی دارایی هەرێمی كوردستان ساڵانە لە پرۆژە یاسای بودجە ژمارەی دامەزرێنەران دیاری دەكران، بۆ نمونە لە پرۆژە بودجەی 2013ی هەرێمی كوردستان بریاری دامەزراندنی (15 هەزار) كەس دراوە كە بەسەر وەزارەتەكاندا دابەشكراوە لەوانە:. * وەزارەتی پەروەرد: 3350 كەس * وەزارەتی ناوخۆ: 2500 كەس * وەزارەتی تەندروستی: 1500 كەس * وەزارەتی خوێندنی باڵا: 1200 كەس * سەرۆكایەتی هەرێم: 50 كەس * سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان: 65 كەس * سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران: 55 كەس   ژمارەی موچەخۆرانی هەرێم لەدوای كشانەوەی داو و دەزگاكانی حكومەتی بەغداد لەپارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لە كۆتایی ساڵی 1991 بۆشاییەكی ئیداری درووست بوو، بۆیە بۆ ماوەیەك موچەی فەرمانبەران نەدرا بەڵام ئەوكات دەوترا ( مامۆستا سەری بەرزی بۆ مۆچە نەوی ناكات) ئەویش لەبەرامبەر فشارەكانی بەعس بوو كە دەیویست دامەزراوەكانی هەرێم پەك بخات، لەسەرەتای دامەزراندنی حكومەتی هەرێم لەساڵی 1992 تەنها (130 هەزار) مووچەخۆری هەبوو، كە ئەوكات پێویستی بە موچەیەكی كەم بوو بۆ نمونە لە موچەی تەواوی موچەخۆرانی هەرێم بۆ مانگی 10/1994 كە حكومەتی یەك ئیداربوو (86 ملیۆن و 450 هەزار دیناری سویسری) بوو.   بەڵام لەدوای دروستبونی شەڕی ناوخۆو دوئیدارەییەوە، ژمارەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان زیادیكرد، لە ساڵی (2000) گەیشتە (450 هەزار) موچەخۆر، واتا لە ماوەی 8 ساڵدا (320 هەزار) موچەخۆر زیادی كردووە، بەرێژەی لە ( 350%)، موچەی فەرمانبەران هەمووی لەسەر باج و گومرگ و خاڵەسنوریيەكان  دەدرا، بەڵام لەدوای پرۆسەی رزگاركردنی عێراق لە 2003 و ناردنی بەشە بودجەی هەرێم لە بەغدادهوە، ئیتر رۆژانە ژمارەی فەرمانبەران زیادی كردوو تا لە ساڵی 2013، پێش بڕینی بەشە بودجە لە بەغدادهوە ژمارەی موچەخۆرانی هەرێم گەیشتە (ملیۆنێك و 390 هەزار) موچەخۆر، واتا لەنێوان ساڵی (1992 بۆ 2013 ) ژمارەی موچەخۆران (ملیۆنێك و 270 هەزار) موچەخۆر زیادی كردووەو بڕی موچەی مانگانەشی (850 ملیار) دینار بووە. لەئێستاداو لەدوای سیستمی بایۆمەتریيەوە، ژمارەی موچەخۆران گەیشتوهتە (1 ملیۆن و 249 هەزارو 481 ) موچەخۆرەو پێویستی بە (881 ملیار) دینار هەیە، واتا لە 1992 بۆ 2019 بەرێژەی (1000%) زیادیكردووە، لەو ژمارەی موچەخۆرەی ئێستا تەنها (697 هەزارو 190)ی فەرمانبەرە لەو ژمارەیەش (415 هەزارو 879) فەرمانبەری مەدەنیيەو بەرێژەی (60%)و (281 هەزارو 311) فەرمانبەری سەربازیيە بەرێژەی (40%) لە خانەنشینانیش كە ژمارەیان (246 هەزارو 736) خانەنشین هەیە، كە (113 هەزارو 301) فەرمانبەری لەبواری مەدەنیيە بەرێژەی (46%)و (133 هەزارو 435) خانەنشینی لەبواری سەربازیدایە، بەرێژەی (54%).   موچەخۆرانی عێراق بەپێی خشتەیەكی 2016 ژمارەی فەرمانبەرانی عێراق (2 ملیۆن و 905 هەزارو 226) فەرمانبەری هەیە، ژمارەی موچەخۆرانی هەرێمیش (682 هەزارو 21) فەرمانبەرە، بەرێژەی 23%ی كۆی فەرمانبەرانی عێراق، ئەمە سەرەرای ئەوەی لە عێراق (یەك ملیۆن و 100 هەزار) چاودێری كۆمەڵایەتی هەیە لەگەڵ (600 هەزار) موچەخۆری كۆمپانیای تەمویلی خۆیی، لەگەڵ (3 ملیۆن) خانەنشینی هەیە، واتا كۆی گشتی (7 ملیۆن و 605 هەزارو 226) موچەخۆری هەیە، كە مانگانە موچەیان دابین دەكات، بەڵام ژمارەی خانەنشنینانی كە (3 ملیۆن) خانەنشینە موچەی لەسەر حكومەت نیەو لەسەر سندوقی خانەنشینیە كە تا 2045 پارەی موچەی خانەنشینانی عێراق داابینكراوەو حكومەتی عێراق ناتوانێت بەكاری بهێنێت و لەوسندوقە دەربكات مەگەر بۆ قەرز نەبێت، كە دواتر دەبێت بیخاتەوە سەری، پارەی ئەو سندۆقەی مانگانە 7% لە موچەی فەرمانبەران دەبڕدرێت بۆ خانەنشینان و دەخرێتە سندوقی خانەنشینینەوەو هەڵدەگیرێت، لە هەرێمی كوردستان رێژەی 7% لە فەرمانبەران دەبڕدرێت بۆ سندوقی خانەنشینان بەڵام ئەو سندوقە بونی نیە.   سەرچاوەی داهات تائێستا حكومەتی هەرێم شۆكی قەیرانی دارایی بەرینەداوە، ناتوانێت لەكاتی خۆیداو بەئاسانی موچەی موچەخۆران بدات، ئەگەر ئەو پارەیە نەبێت كە مانگانە لە بەغدادەوە دێت ( لە ئێستادا مەترسی لەسەر بڕینی هەیە)، ناتوانێت موچە دابین بكات. حكومەتی هەرێم مانگانە (453 ملیار) دیناری لە بەغدادهوە بۆ دابینكردنی موچە بۆ دێت كە دەكاتە ( 51%)ی كۆی موچەی مۆچەخۆرانی هەرێم و مانگانە (881 ملیار ) دینارە. سەرچاوەی داهاتەكانی حكومەتی هەرێم 2019 بریتین لە: * پارەی بەغداد: مانگانە 453 ملیار دینار * داهاتی ناوخۆ: 120 ملیار دینار * پارەی ئەمریكا: 20 ملیار دینار * پارەی نەوت: 790 ملیار دینار، بەڵام بۆ موچە 378 ملیار دینار