عەلی مەحمود محەمەد چۆن 3ی ئابی 2014  بۆ كوردستان, مێژووییكی جیای  لە رابردووی  بە دنیا بەرهەم هێنا, لە پەیوەندی نێوان موسڵمانان و ئێزیدییە كوردەكان و پێكهاتە ئاینییەكانی دی لەناو خۆی كۆمەڵگای كوردستان, ئیتر لەو مێژووە بەدواوە داگیركردنی خاك و كوشتن و كۆیلەكردنی ژنانی ئێزیدی و غەیرە موسڵمانان  بۆ پیاوانی موسڵمانی كورد, پیرۆزیی و رەوایی نەما, لە ئاستی جیهانیش كوشتنی جۆرج فلۆید لە 25ی ئایاری 2020 لە شاری مینیابۆلیسی ئەمریكا, مێژووی  پێنج سەدەی رابردووی رۆژئاوای هەڵتەكاند, 25ی ئایار كودەتایەكی شۆڕشگێڕانە بوو بەسەر مێژوودا, ئەمە سەرەتایەكە بۆ پێداچونەوە بە رابردوو و هەڵسەنگاندنی نوێی پیرۆزی ورەوایەتیەكانی رابردوو, دیاردەی جۆرج فلۆیدەكان لە كات و شوێنی جیای دنیا بەردەوام دەبن, بە كۆیانەوە مێژوویەكی نوێ  بۆ مرۆڤایەتی دەنووسرێتەوە, مرۆڤانەتر و راستتر بێت لەو مێژووەی كە تا ئێستا دەسەڵاتداران نوسیویانەتەوە.  ئەفلاتون و ئەرستۆ دوو ناوە گەورەكەی فەلسەفەو رۆشنبیری كۆیلەداریان پیرۆز كردووە, بۆیە دەكەونە بەر تیغی مێژووە نوێكەو رزگاریان نابێت, گاندی سەر بە چینی براهما بووەو باوەڕی بە سستەمی كاستاتی هیندۆسی هەبوو, چەندە ئاشتی خواز بێت, چڵە زەیتوونەكان  چەندە سەوزو زۆر بن و بەرگی پیرۆزی براهمایی دادی نادات و دەبێت بچێتە بەر دادگاییكردنی  سستەمی زاڵمانەی كاستاتی هیندۆسی, لە بالتیمۆری هەرێمی ماریلاندی  ئەمەریكا خۆپیشاندەران پەیكەری كریستۆفەر كۆڵۆمبسیان شكاند و فڕێیان دایە ئۆقیانووسی ئەتەڵەسیەوە, كۆڵۆمبسێك رۆژئاوای  كردە كەڵەگای جیهان, سەرچاوەی نیعمەت و خشڵ و زێڕو خاكی پان و بەرین و بەبرەكەتی تازە دۆزراو بوو بۆیان, كەچی ئەمڕۆ پەیكەرەكان وەك شێرە بەفرینە لەبەردەم نەوەی كۆیلەكان دەتوێتەوەو بێڕیزی پێ دەكرێت, تەنانەت ئاڵای ئەمەریكاش  سوتێنرا لە سەردەمی دروشم و هێزی یەكەم ئەمەریكادا, وێڵسن سەرۆكی 28ەمینی ئەمەریكا, لە كاتی خۆی زۆرترین رێزو خۆشەویستی هەبوو, كەچی لە بەرواری 27-6-2020دا زانكۆی برینستۆن لە ولایەتی نیوجیرسی ئەمەریكا ناوی لەسەر بەشی پەیوەندییە نێونەتەوەییەكان هەڵگیرا, بەهۆی سیاسەتی رەگەزپەرستانەی بەرامبەر بە رەش پێستەكان, تەنانەت تاوانی راستیزم چەرچڵیشی گرتەوە, نە سەركەوتنەكانی جەنگی جیهانی دووەم و نە نۆبڵی ئەدەبەكەی فریای نەكەوت, چونكە پشتیوانی داگیركاری هیندستانی  كردووە, لە شاری ئەنتۆرپنی بەلجیكاش پەیكەری لیبۆلدی دووەم  لادرا, كە لە ساڵانی 1865 بۆ 1909 حوكمی وڵاتی كرد,  چونكە لە نێوان ساڵانی 1885 بۆ 1909  زیاتر لە 10 بۆ 15 ملیۆن كۆنگۆیی لە ماوەی دەسەڵاتیدا كوژران, پەیكەرەكەی بە پەیكەری یاریچیەكی ناوداری شارەكە بەناوی  تۆبی ئەلدرۆیلد گۆڕایەوە,  بەم شێوەیە لە زۆر وڵات وەك رمانی پولی دۆمینە, پەیكەرو ناوی لایەنگرانی سستەمی كۆیلایەتی و راسستەكان داڕمان,هێشتا ناوێكی زۆری دی ماوە, بە چاوی سوكەوە سەیری رەش پێستەكانیان لە قالبی ئاینیدا كردووە, بچنە ئەو فەرهەنگە نەفرەتییەوە,  هاوكات هەموو هێمكانی حكومەتی كۆنفدرالی باشوری ئەمەریكا كەوتنە لادران, چونكە دژ بە هەڵوەشاندنەوەی سستەمی كۆیلەدری بوون لە ساڵی 1861 دا, ئاڵای كۆنفدراڵی لە ولایەتەكانی باشور  هەموو داگرتران, ئەمە بە پراتیك  نووسینەوەیەكی نوێی مرۆڤانەی مێژوو بوو, نەك وەك ئەوەی ترامپ وتی" وێران كردنی مێژوو", لە ئیسپانیاش فرانكۆ لە گۆڕستانی دۆڵی شەهیدان رفاتەكەی دەركرا, سەرۆكی فەڕەنساش دەستخۆشی لە تانەر ئەكچام مێژووناسی تورك كرد كە لە پەرتوكێكدا بە بەڵگەوە سەلماندویەتی دەوڵەتی عوسمانی فەرمانی دابوو بە جینۆسایدی ئەرمەنەكان, تانێر ئەكشام  ئەو لە پەرتوكەكەیدا فەرمان و بڕیارەكانی عوسمانی بۆ ئەنجامدانی كۆمەڵكوژی بڵاو كردەوە, وەك سەلماندنی ئەنجامدانی كۆمەڵكوژی بە نەخشە  لە لایەن دەوڵەتەوە,ئەم شێوە نووسینەوە  مرۆڤانەیەی  مێژوو دەبێتە رێبازو قوتابخانەی داهاتوو, تەواوی  ئەفسانە پیرۆزەكانیش  نەك تەنها مێژووە دەستكردەكانی چینە باڵادەستەكان  رادەماڵێت, ئێمەش دەبینە بەشێك لەو قوتابخانە  مرۆییەی مێژوو, بۆیە چەندە زوو پێی بگەین, زووتر مێژوو رزگار دەكەین  . لەم  روانگەیەوە  وەك بەشێك لە خێزانی مرۆڤایەتی,  دەتوانین  مێژوویەكی  نوێ بۆ كوردستان بنووسینەوە, لە سەرەتاوە بە دیدێكی مرۆیانە بڕوانینە كارو كردەوەی بزوێنەرانی ئەو مێژووە, كە خۆی لە ئەكتەرە چالاكەكانی كۆمەڵگا كە بە سەركردە سیاسییەكان ناو نراون , چۆن ولسن و كۆڵۆمبس و چەرچڵ و فرانكۆ جارێكی دیكە لە دیدێكی مرۆڤانەتر لە رابردوو خوێنرانەوە, بزانین ئەم ئەكتەرانەی كوردیش پەپولە بوونە یان تاوانكار؟, لێرەوە دور لە سۆز بۆی بچین, بە حەقیقەتی  خۆیانەوە تەسلیم  مێژوویان بكەین, تا ئەم حەقیقەتە دەرنەخەین, ئەوا مێژوو زوڵم لە قوربانیانیان دەكات, یاداشتە درۆیینەكانی ئەوان دەبنە حەقیقەتی مێژوویی. تاوان  یەك پێوەری هەیە, بەو پێوەرە حەقیقەتی یاساییەكەی دیاریدەكرێت و دەپێورێت لە ئاستی جیهانی, ئەگەر سزاكانیش جیاواز بن, جیاوازی ناكات لە ناسنامەی بكەر لە هەموو رووەكانەوە, گرنگ كەسی تۆمەتبار پاش ساغبونەوەی تۆمەتەكان لە سزا رزگاری نەبێت, لێرەدا دوو نموونە دێنمەوە, لەسەر نەبوونی جیاوازی لە نێوان پێگەی تۆمەتبار لە هەمبەر دەسەڵات, ئەگەر دەسەڵات نەفرەت لێكراویش بێت بۆ وڵاتانی باڵادەستی جیهانی " هاشم تاجی سەرۆك پێشوی كۆسۆفۆ و سەرۆكی سوپای رزگاری كۆسۆفۆ, رابەرایەتی خەباتی چەكداری گەلی كۆسۆفۆی كرد, بۆ گەیشتن بەوەی پێی گەیشتن, تۆمەتی تاوانی جەنگ و تاوانی دژی مرۆڤایەتی بەرەو رویكرایەوە, كە خۆی لە 10 جۆرە تاوان دەبینێتەوە, كوشتن, بێسەرو شوێنكردن, چەوساندنەوەو ئەشكەنجە, هەنووكە چاوەڕوانی دادگاییكردنەو لە پۆستەكانی دور خراوەتەوە, نموونەی دووەم لە ڕۆژی دووشەممە  18-5-2009  بەحر ئیدریس ئەبوقردە, سەرۆكی بەرەی  بەرگری یەكگرتووی دارفۆر  ئامادەی  بەردەم دادگا  بوو لە شاری لاهای هۆڵەندا, ناوبراو  لەگەڵ  دوو سەركردەی دارفۆری دیكە كە تا ئێستا  ناوەكانیان ئاشكرا نەكراوە لە لایەن دادگای تاوانی نێودەوڵەتیەوە" ئای سی سی" تۆمەتبار كران بە ئەنجامدانی تاوانی جەنگ بە پەلاماردانی  هێزەكانی ئاشتی پارێزی  سەر بە یەكێتی ئافریكا لە دارفۆر لە ساڵی 2007, كە لەو پەلامارەدا 12  كەس لە هێزەكانی ئاشتی پارێز گیانیان  بەختكردووە, لە تشرینی   دووەمی ساڵی   2008, داواكاری گشتی لوریس مۆرینۆ ئۆكامبۆ بڕیاری  دەستگیر كردنی سیان  لە سەركردە سەربازیەكانی دارفۆری  دەركرد  بە تاوانی  هێرشی  ناوبراو , كە هێرشی بۆ سەر هێزەكانی ئاشتی پارێزیان بە تاوانی گەورە ناوزەد كرد, دواتر   قردە بێ تاوان دەرچوو , ئازایانە هاتەبەردەم دادگا, مەبەست  لەم دوو نموونەیە  جیاوازی نەكردە لە نێوان بەرهەڵستكاری حكومەت لە سزای تاوان, لە هەردوو وڵاتەكە سەرۆك كۆمارەكانیان لە لایەن كۆمەڵگای نێودەوڵەتیەوە تۆمەتبار كرابون" میلۆسۆفیج و عومەر بەشیر", كەچی ئۆپۆزسیۆنی و دەسەڵات وەك یەك مامەڵیان لەگەڵدا كراوە بەرامبەر بە گومانی تاوانەكان و دادپەروەری. پایەی دادپەروەری جیهانی لەسەر سێ كۆڵەكە راوەستاوە, ئەوانیش بریتین لە" دادپەروەری, راستی, قەرەبووكردنەوە", دادپەروەری لە لێكۆڵینەوە لە هەموو تاوانەكان بێجیاوازی  و لێپرسینەوە لە هەموو گومانلێكراوانی تاوانەكان  لە دادگایەكی دادپەروەردا بێ چاوپۆشی لە كەس, كە مافەكانی هەردوولا پارێزراو بن بێ لاسەنگی, بە مەرجێك لەكۆتای پرۆسەكە تاوانبار لە سزا رزگاری نەبێت, هەرچی راستیەكانە, قوربانیەكان و كەسوكارەكانیان هەموو راستیەكان سەبارەت بە تاوانەكان كە بەرامبەریان كراوە بزانن, هاوكات دەسەڵات پێویستە هەموو راستیەكان و گوتەی هەموو لایەنەكانی تاوانەكان بە فەرمی لە كەناڵەكانی  بڵاو بكاتەوە وەك راستی دانیان پێدا بنێت, دان نەنان بە راستیەكان وەك مۆتەكە وایە متمانە ناهێڵێت و حەقیقەتەكان دادەپۆشێت, لە كۆتادا قەرەبووكردنەوەی قوربانیان و خێزانەكانیان لە روی مادی و مەعنەوەیەوە بۆ سەرلەنوێ  بنیات نانەوەی ژیانیان و لە بیربردنەوەی تاوانەكان بەشێكی گرنگی پرۆسەكەیە, دادپەروەری  لە جیهان لە شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی دی ناگۆڕێت, یەك پێوەری ستانداردی جیهانی هەیە بۆی, كە پایەكەی لەسەر بنەماكانی دادگای تاوانی نێو دەوڵەتی و جاڕنامەی گەردونی مافی مرۆڤ و رێكەوتنامەی جنێف و مافی مرۆیی جیهانی راوەستاوە, ئیبراز كردنی كۆمەڵكوژیەك و فەرامۆش كردنی دانەیەكی تر، بە پێی هێزو فاكتی بەرژەوەندی ئەو لایەن و  دەوڵەتەی لە پشتی وەستاوە, پێچەوانەی دادپەروەرییە, هاوكات كارێكی نا ئەخلاقیشە. باسكردنی تاوانە زەقەكانی رابردووی كوردستان  بەشێك نییە لە كولاندنەوەی برین وەك لایەنگرانی تاوانكاران ئاماژەی پێدەدەن, برینەكەی ئەوان لە پێناو دەرباز بوونە لە سزا, باسنەكردن و رێگا گرتن لە باسكردنی تاك بە تاكی تاوانەكان و گەڕاندنەوەی دادپەروەری بۆ خۆی بەشێكە لە تاوان و برینی راستەقینە, نەبوونی دادپەروەری برینێكی قوڵە لە جەستەی دەسەڵات, مرۆڤەكان لە كەرامەتدا یەكسانن باوەڕو پێگەی چینایەتی و پلەو پۆستیان هەرچیەك  بێت, بۆیە پێویستە بێجیاوازی لە هەموو تاوانەكان رابردوو بكۆڵرێتەوە, كەرامەت بۆ قوربانیان بهێنرێتەوە, دادپەروەری  دژ بە ئاشتەوایی نییە, بەڵكە ئەوە ئاشتەواوی كۆمەڵایەتییە  بێ دادپەروەر نایاتە دی, نرخی مرۆڤەكان و سزای تاوانەكان لەسەر بنچینەی ئینتمای سیاسی و ناوچەیی دیاری ناكرێن, بەڵكە هەموو لەهەمبەر یاساو دادوەریدا یەكسانن, هیچ كەسێك لەوانەی لە تاوانەكاندا دەستیان هەبووە لە لێكۆڵینەوەكان بەدەر ناكرێن, بەهۆی پۆستی سیاسی و حیزبیەوە, رابردوو لەسەر شانۆی هەنووكەیە, تاوانەكان ناسڕێنەوە بەهۆی پۆست و پارێزبەندی  سیاسیەوە, دەبێت دادپەروەری بۆ قوربانیان بگەڕێتەوە, هەر كەسێك بێت قوربانی, حەرامیش نییە و بگرە ئەركی چالاكوانانی مافی مرۆڤە بێجیاوازی لە نێوان بكەرەكان و پێگەی سیاسی و جەماوەری ئێستایان دۆسیەكان بجوڵێنن, لێ بەش بەشكردنی تاوان كارێكی نا ئەخلاقییە, نابێت هیچ لاپەڕەیەكی تاوانی رابردوو لە تاریكیدا بمێنێتەوە, لە كاتێكدا مێژووی 6 دەیەی رابردوومان تژییە لە تاوانی زەقی سیاسیەكان تا ئاستی تاوانی جەنگ و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی و تاوانی جینۆسایدیش لە هەندێك كاتدا, بەڵكە كارەسات لە شاردنەوەی برینە بەناوی نەكولانەوە, وە درێژكردنەوەی تەمەنی برینەكانە تا ئاستی شێر پەنجە و مەرگ, وەك یاسای نێو دەوڵەتی دیاریكردوە تاوانە زەقەكان كات و شوێن نابێتە رێگر لەبەردەم داواكردنی سزادانی بڕیاردەران, بكەران و هاندەرانی, هاوكات مانەوەی برین و چارەسەرنەكردنی نەخۆشیەكە یانی بەردەوامی دان بە مانەوەی برین و بەرداوامیدان بە كولانەوەو پەروەردە كردنی میكرۆبی زیان بەخش لە جەستەی گەلدا, كەسی تاوانكار هەڵگری میكرۆب و ڤایرۆسی كوشندەی تاوانە, چونكە تا برین بوونی هەبێت لە جەستەدا كولانەوەش بەردەوام دەبێت, هاوكات گوزارشتیشە لە نەخۆشی جەستە, جەستە بۆ خۆی برینی كوشندەی تێدا نەبێت, كولانەوە بوونی نابێت, كولانەوەو برین جوتەن, بێ یەكتری هەڵناكەن, باشترین رێگا چارەسەركردنی برینە لە رێگای دادپەروەرییەوە, بوونی برین  دەریدەخات مرۆڤەكە تەندروست نییەو توانای گەشەی نییەو بەرەو مەرگ دەڕوات, وە چارەسەری ئەمەش لای خەڵكی نییە, بەڵكە لای دادپەروەرییە,چەپڵە تاوان ناسڕێتەوە, تەنها دادوەری دەیسڕێتەوە,  دورینەوەی دەمەكان و هەڕەشەی باسنەكردنی نەخۆشیەكە چارەسەر نییە, بەڵكەچارەسەر لای سزادانی ئەو كەسەیە تاوانی ئەنجامداوەو برینی تاوان لە جەستەیایەتی و هەڵگری ڤایرۆسی تاوانە, نابێت بوونی چەند تاوانكارێك ببێتە هۆی نەخۆشی گەلێك, باشترین چارەسەر بڕینەوەی نەخۆشیەكەیەو لە بنەڕەتەوە دەرهێنانێتی, كە خۆی لە دادگایی یاخود لە نەرمترین شێوەیدا لێبوردەیدا دەبینێتەوە, لێبوردەییش لە نەرمترین شێوازیدا بێبەری نییە لەوەی تاوانكار وەك خۆی كە تاوانكارە نیشان بدرێت لە كۆمەڵگادا  و دان بە راستیەكاندا بنێت و داوای لێبوردن بكات, لێبوردەیی لە نەرمترین شێوازیدا هەموو ئەم پرۆسانەی لە گەڵدایە, دان نان بە تاوان و داوای لێبوردن و بڵاوكردنەوەی هەمووو راستییەكان, ئەگەر قوربانی ژیانی لێ سەندرابێتەوە, ئەگەر كەسوكارەكەی دادوەرییان بۆ نەگەڕابێتەوە, تاوانكار لە پێگەی تاوانبارییەوە دانی بەراستیەكاندا نەنابێت و داوای لێبوردنی نەكردبێت, ئەوە تاوانكار بەردەوام لەبەردەم چەقۆی گەڕاندنەوەی دادپەروەری و سزا داندا دەبێت, كە ئەمەش كەمترین هەنگاوە بنرێت, بە مردنیش ئەم تارماییە لە كۆڵی نابێتەوە, چونكە دادپەروەری هەر دەگات بە راستیەكان و لە مێژوودا وەك ئەوەی هەیە تۆمار دەكرێت, وێڕای ئازاری ویژدان و دەرونی, تاوانكار خۆی دەزانێت چەپڵەی لایەنگرانی نەزان چەندە زۆر بێت, پیاهەڵدانی گەمژەكان تژی بێت و كۆمەڵگای داگرتبێت, هێزی زەبلاحی هەبێت, هژمۆنیا لە قوڵایی ئاسماندا بێت, تاوان ناسڕیتەوە, بچوكە لە ئاست قوربانییەكی بێدەسەڵاتدا, بەردەوام تارمایی  تاوانەكە راوی دەنێن, حەقیقەت بە دوای وەڵام نەدراوەكاندا دەگەڕێت, تەنها بە پیادەكردنی دادپەروەری و گەڕاندنەوەی ماف بۆ خاوەنەكەی و وەرگرتنی سزاو و قەربوكردنەوەی قوربانیان وكەسوكارەكانیان و دان نان بە هەقیقەت چ وەك چۆنیەتی تاوانەكە وە چ وەك حەقیقەتە یاسایەكە و داوای لێبوردن كردن لە قوربانیان و زیانلێكەتووان ئازارەكە سوك دەبێت نەك كۆتایی پێ بێت, كۆتایی هاتن نییە لە روی تۆماری مێژوو لە سیڤی كەسی تاوانباردا, تاوان هەقی بەسەر ئەوەوە نییە كێ ئەنجامی داوە, پێگەی چییە لە ئێستادا و چی دەكات لە داهاتوودا, بەڵكە هەقی بەسەر كردەوەكانی رابردوەوە هەیە, تاوان كاری رابردوون, وەلێ سزاكەیان كاری ئایندەیە, كەسێك ببێتە بكەری تاوان ئەوا تاوانبارە ئیتر هەر كێیەك بێت, لەگەڵ كردارەكەدا نازناوەكە هەڵدەگریت, ئینكاری تاوان و پیرۆز كردنی تاوانبار بۆخۆی بەشێكە لە تاوان, هەنگاوی یەكەمی چەسپاندنی حوكمی یاسا لەهەر وڵاتێكدا سەرەتا بە دادگاییكردنی ئەمانە دەست پێ دەكات, نەك ئەمانە لە دەرەوەی دادوەری بن و ئاڵای یاساخوازی بەرز بكەنەوە, دادوەری ئیستسنائی تێدا نییە, كەس لە دەرەوەی بازنەكەی نییە, پارێزبەندی نادات بەكەس, خۆ هیتلەر لە وڵاتی فەیلەسوفاندا جەماوەریترین كەس بوو, بینۆتشەو سەدام حوسێن خەڵك سەرەتا دەیان ویستن, وڵاتەكانیان پێش خست, غۆنتر غراس نۆبڵی وەرگرت, وەلێ لایەنگری لە نازی لە قۆناغی لاویدا لە بیر نەكرا, كەسیش ناتوانێت لەژێر پەردەی حیزب و حكومەت و شەڕدا تاوانەكان خۆی بشارێتەوە, بە پێی پرنسیب و یاساكانی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی و دادگا جیهانیەكان كەس تاوانبارە نەك حیزب و حكومەتەكان, بەرپرسیارێتی تاوان  لە ئەستۆی تاكە,بۆیە كەس ناتوانێت لە ژێر ئەو پەردانە خۆی بشارێتەوە,  لە دارفۆر عومەر بەشیر لە پاڵ ئەحمەد هارون وەزیری ناوخۆو عەلی محەمەد عەلی فەرماندەی جانجوید تاوانبارن نەك سودان و پارتی كۆنگرەی گەل, نموونە لەم بوارەدا زۆرن, هەموو كەیسەكانی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بەم پێوەرەن, بۆیە ئەوانەی لە رابردوو لە كوردستان تاوانیان ئەنجامداوە كەسەكانن نەك پارتەكان"بڕیار دەران, بانگەشەكەران و هاندەران"راگەیاندن كاران", جێبەجێكاران", دیاریكردنی ئەمانەش لە رێگای تۆمەت بەخشینەوە نابێت, بەڵكە لە رێگای لێكۆڵینەوەو دادگاییكردنەوە دەبێت, رێگریكردنیش لە دادگاییكردن ئەویش بۆخۆی تاوانە, دادگاییكردن وەك كوشتنی رەحیم وایە, ئازاری نەخۆش كەمەكاتەوە, كەسی تاوانبار هەمیشە ئازاری دەروونی هەیە, پێویستە لە رێگای دادگاو سزاوە رزگار بكرێت لەو ئازارە دەرونییە,  تا ئەمانە سزا نەدرێن لە دادگادا و قەربوی بنەماڵەی قوربانیان نەكرێتەوە, روفاتی قوربانیان نەدرێتەوە بە بنەماڵەكانیان, مۆنمێنتی یاداوەریان بۆ دروست نەكرێت, دادپەروەری ناگەڕێتەوەو برینەكانیش بێ چارەسەر هەر دەمێنێتەوەو بەردەوام دەبن لە كولاندنەوەو ئازارەكان لە گەڵ تەمەندا دێن, روحی تاوانەكان هەمیشە وەك مۆتە بەسەریانەوەیە وەك تارمایی دەمێنێتەوە, كۆمەڵگاش بە دەم ئەم برینە ئەبەدیانەوە دەتلێتەوە, بە پێی كات سزای  تاوان و تاوانكار ناگۆڕێت, چونكە تاوانەكان ئەوانەی رویانداوە لە رابردوو و بەردەوامیشە  تا ئاستی تاوانە گەورە جیهانیەكان دەڕۆن, ئەوانەی لە خەمی نەكولاندنەوەی برینەكاندان پێویستە داوای زوو جێبەجێكردنی دادپەروەری بكەن نەك شاردنەوەی, دەبێت تاوانباران  دان بە رابردووی خۆیاندا بنێن, دادپەروەری  بۆ قوربانیان بگەڕێتەوە, بە رێگا گرتن لە دەربازبوون لە سزا, تا دادپەروەری  نەگەڕێتەوە  بۆ تاوانەكانی رابردوو, ناتوانین دوا رۆژی باشتر بەدی بێنین, تا یاسا نەبێتە هێڵی جیاكەرەوەی تاوانكار و قوربانی, ئەوا ئاشتەوایی بەدی نایات, دادوەری  دادپەروەر,  دادوەرە لە نێوان قوربانی  و  تاوانكاردا, ئەوە سنوریان جیا دەكاتەوە, نەك پۆست  و دەسەڵات و هێزو باوەڕی سیاسی, بێلایەنكردنی دادگاكان و داماڵینیان لە هەژموونی سیاسەت، كەڵتوورو بەهێزكردنی داواكاری گشتی هەنگاوی یەكەمە لەو بوارەدا,كەواتە با  بەفلاش باكی گومانەوە بگەڕێنەوە  بۆ دواوە, كۆمەڵگا لەو درم و ڤایرۆسە پاك بكەینەوە, كە بۆتە هۆی فێڵكردن لە مێژوو. لە هەموو بارگرژیەك لە نێوان لایەنەكان وەك ئاگر بەردان لە پەرێز, دۆسیەكان رابردوو  كڵپە دەسێنێتەوەو تاوانەكان زەق دەبنەوەو دێنەوە مەیدان, تارمایەكەی بەردەوام بەسەر كۆمەڵگاوە دەبێت, وتەی هەموو لایەنەكانیش بەرامبەر نەیارەكانیان لە ژماردنی تاوانەكانیان لە راستیەوە نزیكەو حەقیقەتێك هەیە لە ئەنجامدانی, تا دادگا یەكلای دەكاتەوە, ئەوا هەر مۆتەكەی بە راستی دەمێنێتەوە, تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانیش زیاتر خەڵك لە ناوەڕۆكەكانی ئاگادار دەكاتەوەو هیچ بەهانەیەك بۆ هیچ كەسێك, لە ژێر هەر ئاڵایەكدا بێت  نییە بۆ ئەنجامدانی تاوان, چونكە یاسا ودادپەروەری لەو چركە ساتانە كۆتاییان نایات كە بەهانەی تاوان دێنە پێشەوە لە شەڕو ململانێی سیاسی, بەڵكە لەو چركە ساتانە چاوەكانی تیژتر دەبن, لە هیچ بارودۆخێكدا  مرۆڤەكان دەست كراوە نین  بۆ ئەنجامدانی تاوان, ئەگەر  هەڕەشەشی لەسەر بێت و لایەنی بەرامەریش پەلاماردەرو هەڵەو تاوانباریش بێت تا ئاستی خیانەت وەك خۆیان ئاماژەی پێ دەدەن, هەموو لایەنەكانی شەڕ دەبێت ڕێز لە یاسای نێونەتەوەیی مافی مرۆڤ  بگرن, بە پێی پەیماننامە نێودەوڵەتیەكان مامەڵە بكەن, دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن بە یەك ئاست لەبەرامبەر لێپرسینەودان, كە چویتە شاخ, یان چەكت بەناوی بزاڤی نەتەوایەتیەوە هەڵگرت, یان نەیارەكەت دڕندەو بێزلێكراو بوو لە ئاستی جیهانی , یان و یان, رێگا بە تۆ نادات, لە دەرەوەی پرنسیبەكان تاوانی قەرەقوشیانە ئەنجام بدەیت, لە كوشتنی دەرەوی دادگا, تیرۆر, ئەشكەنجە, كوشتنی دیل, ئەشكەنجە دانی هاوڵاتیان, بە بارمتەگرتنی هاووڵاتیان لە كاتی شەڕی ناو لادێ, شوێنبزركردن, چەكداركردنی منداڵان, ڕفاندن و كوشتنی هەڕەمەكی, نرخ دانەنان  بۆ ژیانی مەدەنیەكان، هێرشی مەرگهێنەرانە‌ لە ناوچەكانی دانیشتوان كە خەڵك تیایاندا كوژراون و برینداركرون, كردنی وڵات بە نێوجەرگەی شەڕی وڵاتان, رێگا گرتن لە دەرباز بوونی خەڵك لە ناوچەكانی شەڕ, رێزنەگرتن لە سەروەت و سامانی خەڵكی, نە پاراستنی كەرامەتی هاووڵاتیان و .........وەك دەبینین لە رابردوو  كوشتنی نەیار شۆڕشگێڕی بوو, خوێنڕشتن قارەمانێتی بوبێت, ئێستا مرۆڤەكان خۆیانی لێ بێبەری  دەكەن, ئەگەر چی  ئەمانە نەك راستیەكان بڵاو ناكەنەوە, وە دەرگای دادوەریان داخستووە, تەنانەت ئامادە نین بچوكترین هەنگاو كە دان نان بە تاوانەكان و  داوای لێبوردن كردنە بنێن, تەنانەت هیچ سیاسیەك و بەرپرسێك لە وتەیەكی نابەجێ و كردەیەكی بەدی خۆی پەشیمان نییە و بەرپرسیارێتی هیچ دەرئەنجامێكی خراپیشی هەڵناگرێت كە لە رابردوو ئەنجامیان داوە, ئەوان وشیاری پەشیمانیان نییە, پەشیمانی و داوای لێبوردن كردن بە نەنگی دەزانن لە كاتێكدا لە روی بانگەشەی سیاسیەوە ئیدعای مەدەنیەت دەكەن, لە كاتێكدا پەشیمانی و داوای لێبوردنكردن ئەخلاق و بەرپرسیارێتیە نەك بەرامبەر رابردوو, بگرە بۆ داهاتووش, بۆ دوبارە نەبوونەوەی تاوانەكان, شەرمكردن لە تاوان  و هەستكردن بە گوناح بەشێكن لە هەستكردن بە مرۆڤ بوون, ئەگەر تاوان وەك حەرامی كۆمەڵایەتی بكرێتە كلتور, ئیتر ئەم ملهوڕییە جێگایان لە كۆمەڵگادا نامێنێت, دەبێت لەو قۆناغە دەرچین داوای لێبورد كردن كفری سیاسی بێت, دەبێت بكرێتە بەشێك لە سیاسەتی باو, كلتوری باو, سەردەمی پیرۆز ناساندنی دڕندەیی تۆقێنەر بەسەر چووە, ئاڵای دادپەروری و لێبوردەیی جێگای دڕندەیی گرتۆتەوە.  دۆسیەكان پێویستی بە لێكۆڵینەوەی سەربەخۆو دادگای بەهێز هەیە بۆ ئەوەی بڕیاری لەسەر بدات, هەر كەچووە دادگاوە, دوای ئەوەی بە تۆمەتەكانی بەسەردا ساغبووەوە, دوای سەلماندن و بە بەڵگەكردنی رووداوەكان  ئەوا دەبێتە بەشێك لە مێژوو, ئەوجا پێویستە رووداوەكان بەزمانی بێلایەنی و بە شێوەی  زانستی بنووسرێتەوە, بۆ ئەوەی جارێكی دیكە نەوەكانی داهاتوو ناچار نەبنەوە دەستكاری مێژوو بكەنەوە. ئەوان بۆ نەمركردن و جوانكردن و رەوایەتیدان بە خۆیان,  هەموو مێژوویەكیان تەزویر كردووە,یاداشتەكانیان پچڕ پچڕە,  وێڕای بەسەرهاتی تاوانەكان, ناو, شوێن ساڵ و رۆژی لە دایك بوون و مردنیش, خێڵ و عەشیرەت, هەمووشی بە پیرۆز دەزانن, دەست لێدانیشی قەبوڵ ناكەن, بۆیە دەبێت سومبلە پیرۆزەكان هەڵتەكێنرێن و  هەموو مێژووەكان سەر لە نوێ بنووسرێنەوە, هەندێك خراپ باشە بن, هەندێك باشیش خراپە بن لە داهاتوودا, هەندێك ئازایەتی ئەمڕۆ سبەی دەبنە تاوان, هەندێك تاوانی ئەمڕۆش دەبنە چرای ژیانی داهاتوو, كاتێك مێژوو و رەوایەتی لە دیلی ئایدۆلۆجیا و ئەفسانەی نەتەوایەتی و ئاینی رزگاریان دەبێت, ئەوكات پێویستمان بە مێژوویەكی نوێ دەبێت, بە ئازاد بوونی مێژوو لە كۆت و بەندی فەرمانڕەوایان و  پیرۆزی و ئایدۆلۆژیا, ئیتر سەرتاپای ئەو مێژووە دەگۆڕێت دەسەڵاتداران و خاوەند ئایدۆلۆژی و ئاینەكان بۆ بە پیرۆز كردنی مێژوییەكەیان نووسیویانە, مێژوییەك قسە كردن لەسەری ببوە كفر, ئێستا دەبێت مێژوو لە روانگەی بەها دادپەروەریەكان  ئازاد بكرێت, مێژوو لە پیشەسازییەوە بكرێتە حەقیقەت, لە ویستی دەسەڵاتداران و بەرژەوەندییانەوە بكرێتە نوسینەوەی راستیەكانی  هەناوی كۆمەڵگا, بنچینەی  فەلسەفەی مێژوو بریتیە لە پشكنین و گەڕان بەدوای دوو وەڵامدا, كەی و چۆن  رویاندا؟, كێ و لە كوێ ؟,مێژوو پڕە لە درۆی كەسانی تاوانبار و دزو  ترسنۆك و بوغزاوی ئەژدیها ئاسای فێڵباز, مرۆڤ لەو رۆژەوەی لە دایك دەبێت مێژووەكەی دەست پێدەكات، بە چاك  و خراپیەوە, نابێت كەرت كەرت بكرێن, مێژوو ئاوێنەی هەموو كردارەكانیەتی, بە ئارەزووی خۆی و هەواداران نانوسرێتەوە, بەڵكە كردارەكان وشەكان كە پێكهاتەی مێژووەكەن  دیاریدەكەن, هاوكات مێژووی دوێنێ  لەمرۆ جیاناكرێتەوە, هەموو پێكەوە یەكەیەكی  دانەبڕون, نابێت مێژوو  پیرۆز نیشان بدرێت, دەبێت پیرۆزیی  لێ وەربگرترێتەوە, تەنانەت پیرۆزی لە ئەفسانەكانیش  وەربگرترێتەوە, رەوایەتی پێ بدرێت و تەسلیم بە راستیەكان بكرێت.  كەواتە ئەوەی هەیە و نووسراوەو ناو نراوە مێژوو , حەقیقەتەكانی هەموو رێژەییەو لە گۆڕانە, ناتوانرێت راستیەكان تا كۆتایی بشاردرێنەوە, ئەگەر دەرگای راستیەكانی مێژووش داخرابێتن بە زەبرو ستەمكاری, لەودیو دەرگاكانەوە راستییەكان خۆیان رزگار دەكەن و سەردەردێنن. مێژووی هەموو گەلان پڕە لە خوێن و كوشت و بڕ, زوحاك لە چاویانەوە  فریشتەیە, زوحاكەكانی ئەمڕۆ  زۆر زیاتر لە زوحاكە ئەفساناویەكانی مێژوو تاوانیان كردووە, لە بری ئەوەی ئەژدیهان لەسەر شانیان بڕوێت, خۆیان بونەتە ئەژدیهای حەوت سەرە, لە مێژووی  نوێدا ئەژدیها ئەژدیهایە نەك پەری دەریا, كەواتە پێكەوە كار بكەین بۆ نووسینەوەی مێژوو لە بەر رۆشنایی دادوەری دادپەروەردا, پەری و ئەژدیها لەیەكتر جیابكەینەوە, پێش هەموو كارێك وەك گەلێكی ستەملێكراو پێویستمان بەو جیاكردنەوەیە هەیە, بۆ ئەوەی لە رێی ئەو ئەژدیهایانەوە نەبینە دێو.  

ئازاد جۆڵا بەدەگەمەن  نەبێ   هەرگیز  نەبینراوەو ڕووی نەداوە لە سیستەمە دیکتاتۆر و  پۆپۆلیست و  شموولییەکان  گردبونەوەو خۆپیشاندان و  ناڕەزایی دەربڕین  ڕووی دابێ ، هەمیشە  لە سایەی ئەم  جۆرە  ڕژێمانەدا بێ دەنگی و پابەند بوون  بەدی  دەکرێ ، بەڵام بەدڵنیایی ئەوەی  وەک  فاکت  دەبینرێ  زۆر  جیاوازە لە ناخ و  خواست و داوا و هەست و نەستی  تاکەکان ، واتە خەڵک بەگشتی باش ئەم  ڕاستیە دەزانن  هێزێک هەیە هەمیشە لەسەرپێ و  ساز و ئامادەیە دژ بە  بچوکترین داواو مافی  ئەوان ئەگەر  ڕووبەڕووی  دەسەڵات بکرێتەوە ئەوا بێ دوو دڵی  بە ئاگرو  ئاسن ڕووبەڕوویان دەبێتەوە ، هەر بۆیە   لە م کۆمەڵگایانەدا  خەڵک  بۆ مایەکی دوور و درێژ  سەرکوت و بێ دەنگ دەکرێن و  هێواش هێواش جامەکە  پڕ دەبێ و تا ئەوکاتەی دەگاتە لێوان و  لەسەری  دەڕژێ ،  ئەوکات وەک  هەمیشە  ڕژێمەکانیش  کۆتاییان  خێر  نابێ ، یان بە ڕاپەڕین  یان بە  کودەتا  هەندێک  جاریش  بە شەڕو  کوشتار و خوێنێکی  زۆر  کۆتاییان پێ دێ ،،، ئەوەی  لە عێراق و لە کوردستانیش  دەگوزەرێ  بەدەر نیە لەم  حاڵەتە ،  لەگەڵ ئەوەی  ڕاستە لە هەردوو  حکومەت  بەپێی یاسا  خۆپیشادان و گردبونەوە و  ناڕەزایی  دەربڕین  ڕێگە  پێدراوە و  ئاساییە  ، بەڵام  ڕەنگە  لە یاساکاندا بە جۆرێک لە جۆرەکان  سنوردانان و بەرتەسککردنەوەی ئازادیەکان بونیان هەبێ و ئاستی  داواو  داخوازی و خواست و وویست و تێنوێتی  خەڵک  نەشکێنێ ، لە بەرامبەریشدا  ڕەنگە ئاستی ڕۆشنبیری و پابەدبوونی خۆپیشادەرانیش بە گشتی  وەک  پێویست  نەبێ و لە شێوازی گەیاندنی  داواو داخوازییەکانیان هەندێک جار  وەک  پێویست و  سەرکەوتوو   نەبن لە هەڵسوکەوت و دەربڕین و گەیادنی  داخوازییەکانیان ،  هەر بۆیەش  زۆربەی جارەکان  لە هەرێمی  کوردستان  کە خۆپیشاندان و گردبونەوەو  ناڕەزایی  ئەنجام  دەدرێ   کێشەو  توند و تیژی و بەریەککەوتن و گرژی  لێ  دەکەوێتەوە ، هەندێکجارش پەلاماردان و  سووتان و تەنانەت  لە هەردوولا  خوێن ڕشتنیشی لێ دەکەوێتەوە ، هەموو  جارەکانیش  هەردوولایان  یەکتری  تۆمەتبار  دەکەن بە دەستپێشخەری لە توند و تیژی و بە   بەلاڕێ بردنی  ئامانجە سەرەکیەکەو  لادان  لە یاساو بەلاڕێدابردنی خۆپیشاندنەکان ،  یان تۆمەتبارکردن بە دەستی  دەرەکی و تێکدەر و ئاژاوە گێڕی ، لێرەدا  ئەوەی  زۆر  گرینگەو  ئەرکی  سەرشانی  هەردوولایە  واتە هەم  دەسەڵات و  هەم  خۆپیشاندەر ، پێویستە لەسەر  هێزە  تەناهییەکان  بەرلەوەی  جێبەجێکاری  یاساو ڕێنماییەکان بن  پێویستە  خەڵک و  خوێنی خەڵک و شکۆی هاوڵاتیانی وڵاتەکەی خۆیان  لە لا  گرینگترو پیرۆزتر بێ ،  لە هەمانکاتیشدا خۆپیشادەران  دەبێ و پێویستە  ئینتمایان  بۆ  گەل و نیشتمان هەبێ  پاراستنی  دامەزراوەی  وڵاتەکەی  خۆیان  ئامانجی سەرەکییان بێ ،  پێویستە  دەسەڵات و نیشتمان ، دەسەڵات و دامەزراوە گشتیەکان  لە یەکتری جیا بکەنەوەو پاراستنی موڵکی گشتی و پیرۆزییەکانی  گەل  لەبەر چاوبگرن ....

عەلی کەریمی  ماوەیەکە بۆچوونێکی بەهێزم لا دروست بووە و هەرچی بەڵا و خیانەت و دواکەوتوویی و دزی و تالان دەبینم، یەکەندەردوو دەیخەمە ئەستۆی "ڕۆشنبیر" و "نوخبە"ی ناو خۆمان. لەسەرتاسەی جیهان میللەتان خەریکی ژیانی ئاسایی خۆیانن، جا چ بەخۆشی و چ بە ناخۆشی، هەژاری یان دەوڵەمەندی، پێشکەوتوویی و پیشەسازیی یانکوو شوانکارەیی. ئەوەی میللەتێک لە عاستی بیر و هزر و هۆش لە خەڵکی تر جیا دەکاتەوە ئاستی  عیلم و تێگەیشتوویی و هوشیاری ئەم توێژە زۆر بچووکەیە کە پێیان دەڵێین نوخبە و ڕۆشنبیر.  کاتێک وڵاتێکی پێشکەوتووی وەک سوید لە سەدەی هەژدە بەهۆی قەرسان و قاقر، هەژاری و سەرما و سۆڵ بڕستی لێ بڕیبوون و بە دەست پادشایەکی شێتەوە ناعیلاج پەنایان بۆ ئیمپراتۆری فەرانسا، ناپلۆن برد و داوای پادشایەکیان لێکرد، ژنەڕالی هاوڕێی ناپلۆن، بڕنادۆت کرا بە پادشای سوید و بە ئاشتیخوازیی خۆی، بوو بە خێر و بەرەکەتیش بۆیان. کاتێک بە هەزاران سویدی بە بەفر و بۆڕان و لە ڕێی دەریاوە کۆچیان دەکرد بۆ وڵاتانی ڕۆژئاوا و کەنەدا، ئەوە چەند نوخبەیەک بوون کە دواتر حیزبی گەورەی سوسیال دیمۆکراتیان دامەزراند و بە سیاسەت و ژێری و غەمخۆری خۆیان بۆ نیشتمانەکەیان، وڵاتێکیان دامەزراند پڕ لە عەدالەت و پێشەسازی و پێشکەوتوویی و خوشگوزەرانی و هەتا ئێستاش بەر و بوومی عیلم و هۆشی ئەم نوخبەیە، وڵاتێکی دامەزراندووە یەک لە هەرە وڵاتە نموونەیەکانی هەموو جیهان. مەبەستم ئەوەیە بڵێم لە هەموو جیهان میللەت ئیشی خۆی دەکات و سەرقاڵن بە کاسبی و گوزەرانی ژیان، جا لەندەن بێ یان برلین و واشنتن یان هەولێر و زاخۆ و شارەزوور. تەنیا هەرچەند ساڵ جارێک دێنە سەر سندووقەکان و بە دەنگی خۆیان جەماعەتێک لادەدەن و چەند کەسێکی تر دەکەنە دەسەڵاتداری وڵات. ئەوەی وڵاتێک بەخاوەن سیستم و نیزام دەکات و قانوونی باش و مڕۆڤدۆستانە و پێشکەوتوانە لە خزمەت خەڵک و وڵات دادەنێن و دەستورێک بۆ وڵاتەکە چێ دەکەن کە کەس بۆی نەبێ بیبەزێنێت و ڕەچاوی نەکات، ئەوە ئەو توێژەن کە پێیان دەگوترێ ڕۆشنبیر و نوخبەی وڵات. ئەو قانوون و ڕێ و شوێن و قەزایەی ئەوانە دایدەنێن ئیتر لە لای هەموو هاووڵاتێک لە کەلامی کتێبە ئاسمانێکانیش پیرۆزتر دەبن و جا کێ دێتە سەر تەختی دەسەڵات با بێ و کەس نیگەرانی بێعەدالەتی و ماف لە ژێر پێنان نابێت. کێشەکەی لەمەڕ وڵاتی ئێمە، لەم بستۆڵکە خاکەی کە دوای هەزاران خوزگە و بریا، وەک هەرێمێکی هات و نەهات بوو بە وڵات و نیشتمانی کوردان و دڵی هەموومانی خۆش و قینی دوژمنانی جۆشاند، لە ڕاستیدا لە ئەمڕۆدا خۆمانین و ئەم توێژەی پێیدەگوترێت "ڕۆشنبیر و نوخبە"! زۆر سەیرە تۆێژەکە بە پانەوە بووە بە کۆیلە و گوێ لەمستی چەند ئاغا و سەرکردەیەک، ئەویش لە پێناو ماڵی دنیا و پێگەیاندنی خۆیان لە سەروەت و سامان، ئامادەن لە پێناوی خۆیان سوجدە بەرن بۆ مڕۆڤ، بۆ مناڵێکی سەرۆک، بۆ بنەماڵە، ئامادەن بە بەبێ یەکودوو درۆ بکەن و بە شان و باڵیان دا بێنەخوار و هیچ شەرمێک نەیان گرێت کە لە پێناو چیدا وا پشت لە خەڵک دەکەن و ڕوو لە چەند کەسێک بەناوی دەسەڵاتی خێڵ کە گۆیا بە فراوانی ماڵی دنیا و شەهادە و پۆست و مەقامیان پێ دەبەخشێت. شکسپیر دەڵێت؛ " ئەگەر کەسێک جارێک خیانەتی لێ کردی ئەوە خەتای ئەوە، ئەگەر دوو جاری کرد ئیتر ئەوە خەتا لە تۆوەیە"! کەچی لەم هەرێمە ڕۆژانە خیانەت دەدرووینەوە و هەر گوێ لەمستیی نوخبە و ڕۆشنبیرە زیاد دەکات و سەرەیان گرتووە بۆ مەداحی و پێداهەڵگوتن، بەڵکوو پەرلمانتارییەک، وەزیر و یان هیچ نەبێ پۆستێکیان پێ ببەخشن. ئەمن نازانم کە ئەو هەمووە، کە باس لە خیانەتی مەلای خەتێ دەکەن بەڕاستی فەتوای داوە بە دژی میری "کۆرە" "کە هەرکەس دژایەتی سوڵتانی عوسمانی بکات تەڵاقی دەکەوێ" چەند هەڵبەستراو و چەند ڕاستە؟! بەڵام باش دەزانم هەن لەئەمڕۆدا بە پێش چاوی هەموو عالەم و کوردەوە فتوا هیچ، بۆ چاوساغی بە ڕۆژی ڕووناک پێشی لەشکری سوڵتان کەوتوون و خاکی کوردستان بە پوستاڵی ڕەشی عوسمانییەکان داگیر دەکەن و دەیشێلن. ئەمە یەکەمجار نییە و دەیان جار بۆ لەشکری عەرەب و فارسیش هەر عەینی شت ڕوویدا و دووبارە و چەندبارە بووەتەوە، کەچی "نوخبە" و "ڕۆشنبیرەکانمان" ڕۆژ بە ڕۆژ ئاهەنگی مەداحی و پێداهەڵگوتنیان بەم دەسەڵاتە بێگانەپەرەستە، ڕەساتر و خۆش ئاوازتر دەکەن. زیاتر لە دووهەزار ساڵ پێش یەهودا، یەک لە یارانی عیسای پێغەمبەر کە خیانەتی لێکرد و فرۆشتی، ئێستاش ناوی لەسەر زارانە و فەرامۆش ناکرێت، کەچی نوخبەی ئێمە بە زۆر خەریکن خیانەتە یەک لە دوای یەکەکانی سەرکردەکانمان لە بیر دەبەنەوە و بە خزمەت و فیداکاری بۆیان دەقەبڵێنن لە پێناو پاداشێکی سووک و چرووک! کورد گوتەنی؛ قسە هەزارە و دوانی بەکارە، ڕۆژانە دوای هەموو کارەساتەکانی بەسەرمان دێ؛ لەشەڕ، لە دزی، لە زۆرداری و لەهەموو نەخوازراوەکان دەگەمە ئەو ئەنجامەی وڵات کۆڵەواری دەستی نوخبە و ڕۆشنبیرەکەیەتی و وایان لەخۆ کردووە دەسەڵاتی سەرەڕۆ نە شەرمیان لێدەکات و نە حیسابیان بۆ دەکات، شەوانە لە پای تەلەفزیۆنەکان کە ئەو هەمووە مەداح و نوخبە و چاودێر و شارەزا لە ... دەبینم زۆرتر دڵنیا دەبم ئەم میللەتە جارێ دوورە لە ڕزگاری لە دەست عەبدایەتی و داگیرکاریی. نوخبە و ڕۆشنبیرەکان دەبوو پێشەنگی کۆمەڵانی خەڵک بان لە ئازایەتی و قبوڵ نەکردنی زوڵم و زۆری و ملشوڕ نەکردن بۆ دەسەڵاتێک کە لە ماوەی سی ساڵی ڕابردوو دەیان جار ئیمتحانی زۆر خراپیان داوە، ئەوەندە لە دەسەڵاتەکە تورە نیم، کە لەم نوخبەیەی کە بانگەوازی "مەرجەع" بوونیان بۆ دەکات، توڕە و بێزارم، هەر ئەوانەی کە تا دۆینێ هیچیان نەبوو، مارکسی و لایەنگری هەژار و کرێکار بوون و هاتوهاواری  ڕۆشنگەرییان گوێی فەلەکی کەڕ دەکرد، بەڵام ئەمڕۆ بە دەیان دۆنم باغ و دەرع و بە ڕیز وەنەوشە و سەیارەی زۆر گرانیان بە دواوەیە و بە چەندین قەسر و ڤێلا سەری لێشێواندوون شەو لە کامیان سەر بنێنەوە، هەر ئەوانەی کە لە نەبوونی و هەژاریدا دژیان بوون ئەمڕۆ بۆ پاراستنی سەروەت و سامان و پلە و پایەیان بێشەرمانە دەستیان داوەتە مەداحی و هەم خۆیان و هەمیش دەسەڵات باش دەزانن، کە درۆیان دەکەن و جێی بڕوا و متمانە نین!

د. ئومێد رەفیق پرۆژه‌ی شامی نوێ ئه‌و پرۆژه‌ ئابورییه‌ی له‌ خه‌ونێكی ئابورییه‌وه‌ به‌ره‌و ناوه‌ڕۆكێكی سیاسی هه‌نگاو هه‌ڵده‌گرێت ، بنه‌مای ئه‌م پرۆژه‌یه‌ له‌سه‌رده‌می سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشوتر حه‌یده‌ر عه‌بادی دروست بو، له‌ نێوان میسرو عێراق، به‌ ئامانجی لێك تێگه‌یشتنی ئابوری و وزه‌، وه‌به‌رهێنانی ئاڵوگۆركار، به‌لام دیاره‌ حكومه‌ته‌كه‌ی كازمی له‌ دوای ئه‌وه‌ی زیاتر ته‌ركیزی له‌سه‌ر كه‌مكردنه‌وه‌ی بێكاری و دژایه‌تی گه‌نده‌ڵیه‌ ، به‌ده‌م پرۆژه‌كه‌وه‌ چوه‌ ، بۆیه‌ له‌ هه‌نگاوی دوه‌مدا ئوردن وه‌كو وڵاتی سێیه‌م ، هاته‌ ناو بیرۆكه‌ی پرۆژه‌كه‌وه‌ ، بۆ ئه‌وه‌ی بیرۆكه‌ی ته‌واوكاری پرۆژه‌كه‌ بخاته‌ سه‌ر ڕێگه‌ی ته‌واوكاری. ئامانجی ئه‌م پرۆژه‌یه‌ ئامانجێكی ئابوری نزیكی ئه‌وه‌یه‌ عێراق وه‌كو وڵاتێكی ده‌وڵه‌مه‌ند به‌ ووزه به‌ تایبه‌ت نه‌وت، گرێبدات به‌ هه‌ردوو وڵاتی میسر ئوردن وكۆمپانیا میسرییه‌كان و ده‌ستی كارو شاره‌زای و وزه‌ی كاره‌با بهێنێته‌ عێراق و ئه‌و قه‌یرانه‌ی عێراق له‌ بواری كاره‌بادا هه‌یه‌تی چاره‌سه‌ر بكات، له‌ هه‌نگاوی دووه‌مدا سعودیه‌ رابكێشرێت بۆ پرۆژه‌كه‌و ، ئه‌مه‌ش ئامانجی عێراقه‌، كه‌ سعودیه‌، جێگره‌وه‌ی هه‌ردوو وڵاتی ئێران و توركیا بێت له‌ عێراق له‌ وه‌به‌رهێنان  ، چونكه‌ توركیا و ئێران ساڵانه‌ زیاتر له‌ 30 ملیار دوڵار له‌ عێراق وه‌به‌رهێنان ده‌كه‌ن، عێراق نه‌ك به‌رهه‌مهێن نییه‌، به‌ڵكو جگه‌ له‌وه‌ی به‌كاربه‌ره‌ ، كاریگه‌ری زۆر نه‌رێنی داناوه‌ له‌سه‌ر توانه‌وه‌ی پیشه‌سازی لۆكاڵی. ته‌نانه‌ت به‌شی هه‌ره‌ زۆری ئه‌و كارگه‌ ناوخۆیانه‌ی كه‌له‌ پێشودا هه‌بون ، له‌ ئێسادا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ناتوانن كێبڕكێی به‌رهه‌می ئێرانی و توركی بكه‌ن داخراون. له‌ روی سیاسیه‌وه‌ ، هه‌رچه‌نده‌ ناوی پرۆژه‌كه‌ شامی نوێیه‌ ،به‌ڵام سوریا له‌م پرۆژه‌یه‌دا نییه‌، دوور نییه‌ ، له‌ ده‌رفه‌تی نزیكدا عێراق بتوانێ، ئه‌م ڕۆڵه‌ نێوه‌ندگیریه‌ بگێڕێ بۆ راكێشانی سوریا بۆ پرۆژه‌كه‌، چونكه‌ عێراق له‌ ئوردن و میسریش زیاتر كاریگه‌ره‌ له‌سه‌ر سوریا. ئه‌ جگه‌ له‌وه‌ی خاك و ئابورییه‌كه‌ بوه‌ مه‌یدانی ململانێیه‌كی سه‌ختی جه‌نگ و ئابوری و سیاسی و نێو ده‌وڵه‌تی .ده‌رفه‌تێكی گه‌وره‌ ده‌خاته‌ به‌رده‌م سوریا بۆ رزگاربون له‌ هه‌ژمونی روسیاو ، پشتكردنه‌ ئێران و ده‌ركردنی توركیا له‌ سوریا.  ئامانجی سیاسی پرۆژه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كوتله‌یه‌كی سیاسی له‌ شێوه‌ی یه‌كێتى ئه‌وروپا دروست بكرێت، به‌ ناوی یه‌كێتی عه‌ره‌بی ، له‌سه‌ر بنه‌مای شوناسی نه‌ته‌وه‌یی دور له‌ مه‌زهه‌بی ،  كه‌ له‌دوور مه‌ودادا ئامانجی سیاسی زۆر گه‌وره‌ به‌دی ده‌هێنێت، له‌ گرنگترینیان دورخستنه‌وه‌ی توركیاو ئێرانه‌ له‌ ناوچه‌كه‌ و، دروستكردنی هێزێكی تازه‌ی میانره‌وه‌ی هه‌رێمی به‌لانی كه‌م مه‌ترسی نییه‌ له‌سه‌ر ئاسایشی ئیسرائیل. ئه‌م پرۆژه‌یه‌ تا ئێستا یه‌كه‌م هه‌نگاوی له‌ بیرۆكه‌ ده‌رچوه‌و بوه‌ به‌ پرۆژه‌، به‌ڵام ئاڵنگاری زۆری له‌به‌رده‌مه‌، له‌گرنگترینیان خه‌ونی سه‌ركردایه‌تی پرۆژه‌كه‌یه‌، كه‌ عه‌ره‌ب و عه‌قڵی عه‌ره‌بی له‌سه‌ر زه‌عامه‌تی پرۆژه‌كه‌ قورسه‌ بگه‌ن به‌ ڕێكه‌وتن به‌ تایبه‌ت له‌ كاتی هاتنه‌ ناوه‌وه‌ی سعودیه‌ ، خاڵی تر ئه‌م پرۆژه‌یه‌ له‌ روی ئابورییه‌وه‌ ، ئه‌گه‌ر ته‌نها بیر له‌ كوتله‌ی هاوبه‌شی ئابوری تیا نه‌كرێته‌وه‌ ، وه‌كو جه‌مسه‌رگیری كوتله‌ی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت ، گۆڕاوه‌كانی زۆرترن له‌ ره‌هه‌نده‌ جێگره‌كانی. له‌روی هه‌رێمیه‌وه‌ ئێران ره‌نگه‌ كۆسپی گه‌وره‌ی بۆ دروست بكات، به‌ تایبه‌ت له‌ ئێستادا وا وێنا ده‌كرێت كه‌ له‌ دوای سه‌ردانه‌كه‌ی كازمی بۆ ئه‌مریكا ، پرۆژه‌كه‌ زیاتر پرۆژه‌ی ئه‌مریكا بێت و كابتنه‌كه‌ی كازمی بێت، هه‌روه‌ها مه‌ترسی گه‌وره‌ له‌سه‌ر خه‌ونه‌ فراوانخوازییه‌كانی توركیا دروست ده‌كات ، بۆیه‌ توركیاش بێده‌نگ نابێت. ئه‌م پرۆژه‌یه‌ ئه‌و ئامانجه‌یه‌ كه‌ عێراق به‌ره‌و عه‌ره‌بیبون ده‌باته‌وه‌و، رزگاری ده‌كات له‌ ململانێی مه‌زهه‌بی و دابه‌شكاری. له‌ روی ئابوریشه‌وه‌ زیانی گه‌وره‌ به‌ر ئێران و توركیا ده‌كه‌وێت.  

شاڵاو محەمەد ١  هاوسەرۆکانی بەڕێز... كه‌ركوك له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی گه‌وره‌دایه‌، هێزە  جیاوازەكانی عێراق سەرقاڵی بچووککردنەوەی زیاتری كوردن لە پارێزگاكەدا. بۆیە ناچاربووم پەنا بۆ ئێوە بهێم، كاتێك بڕیارمدا بەهۆی خراپی دۆخی كەركوك ڕوو لەئێوە بكەم هەرزوو هاورێیەكم كە بەزمانی خۆتان یەكێتییەكی عەیارە ٢٤ ــە پێیوتم: خەیاڵكردن لەسەر ئەوەی هاوسەرۆكانی یەكێتی گوێت لێبگرن وەك خەیاڵكردنی وەستانی هێلكەیەكە لەسەر پەتێکی باریک، بەڵام هەر بریارمدا نوكی قەڵەم ڕوو لە ئێوەبێ چونكە زۆرینەی خەڵكەی كەركوك دەنگدەری یەكێتین و تەنیا ئێوەش لە دەسەڵاتی ئیداری و ئەمنی باڵادا ئامادەگیتان هەیە لە شارەکەدا.  لەپێش كۆنگرەی چواری یەكێتی بەهەموو تێبینیەك كە هەبوو ئەو حزبە لە كەركوك خاوەن ناوەندێكی بڕیاربوو، توانیان پێكەوە لە شەڕی داعش و ریفراندۆم و روداوەكانی ١٦ ی ئۆكتۆبەر و دواجار هەڵبژاردنی ٢٠١٨ وەك یەك تیم بڕیاربدەن بڕیارەكانیان لە قازانجی كورد و یەكێتی بوون یان نا ئەوە دواجار مێژوو بڕیاری لەسەر دەدات. دوای كۆنگرە لەبری رێكخستنەوەی زیاتری نێو ماڵی یەكێتی لە كەركوك، ئەو حزبە ناوەندی بڕیاری تێدا نەماوە و هەر كەس لای خۆیەوە خۆی بە خاوەن بڕیار دەزانێ و كەس حیساب بۆ ئەوی تر ناكات. ئەوەی لە پێشوودا پشتگوێ‌ خرابوو هێنراوەتە پێشەوە ئەوەشی دەسترۆیشتوو بوو قسەی وەرناگیرێت ئەمەش لە ئایندەدا زیانەكەی بۆ ماڵی كورد و یەكێتی لە كەركوك زیاتر دەبینین ئەگەر چارەسەر نەكرێ چونكە هەر حزبێكی سیاسی كورد لە كەركوكدا تەبا بێت ئەوە بە قازانجی دۆزی كورد لە شارەكە دەشكێتەوە. بازنەی كەركوك لە كۆنگرەی چوارەكی یەكێتیدا فراوانتر بازنە بوو ئەمەش وایكرد 34 ئەندامی سەركردایەتی لە كەركوك هەڵبژێردران لەبەرئەوە دەبوایە هاوسەرۆكانی یەكێتی رازیبن ئەو ژمارە زۆرە لە سەركردایەتی لەژێر سەقفی ئەنجومەنێك كەناوی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە ناوچە دابڕێنراوەكان كۆبكرێنەوە تاكو بە ئیشوكار تەواویان ناچار بكرێن لە ناوچەدابڕێنراوەكان كاربكەن نەك هاوسەرۆكان بڕیاری پێچەوانە بدەن لەبەر خاتری ئەوەی كاندیدی سەرۆك ئەنجومەنەكە بەدڵی یەكێكیان نییە، چونكە ئەم دۆخەی ئێستا یەكێتی لە كەركوك تێیكەوتووە كاتی ئەوە نییە ترستان لە چەقۆكەی دەستی هەڤاڵێكتانبێ هێندەی دەبێ لە خەمی دوورخستنەوەی چەقۆكەی سەرگەردنی حزبەكەتاندا بێ. بۆ دەربازبوون لەو قەیرانەی یەكێتی تێیكەوتووە بەهۆی ئەنجومەنی سەركردایەتی ناوچە دابڕێنراوەكانەوه، دەكرێت بەوە چارەسەر بكرێت لەو دوو كەركوكییەی لە دەستەی كارگێڕی هاوسەرۆكی یەكێتین یەكێكیان كەبەدڵی هەردوو هاوسەرۆكن بكرێتە بەرپرسی ئەنجومەنی سەركردایەتی ناوچە دابڕێنراوەكان و كاندیدە قوبوڵنەكراوەكەی یەكێك لە هاوسەرۆكەكانیش بكرێتە شوێنگرەوەی ئەندامەكەی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی خۆ ئەگەر ئەمەش ناكرێت دەتوانن بە نوسراوێكی هاوسەرۆكان سەرپەرشتیاری سەركردایەتی كەركوك دیاری بكرێت ئیدی ئەو سەرپەرشتیارە هەر كەسێك بێت گرنگ نیە هێندەی گرینگە كەركوكییەكان پێوەی پابەندبن. هاوكات بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكیش كە ئێستا بێ پشتگری زۆرینەی ئەنجومەنی سەركردایەتی كارەكانی بەرێوەدەبات، ئەو ئەنجومەنە پشتگیری لەكارە باشەكانی بكات. بە پێچەوانەشەوە دەستی سزای بەسەرەوەبێ نەك لە هەفتەی یەكەمی دەستبەكاربوونی بەرپرسی مەڵبەندی كەركوك لەنێو كادیرانی یەكێتی ئەوە بڵاوكرایەوە كە دانانەكەی كاتییە و بۆ ماوەی یەك ساڵە.  ٢  ناڕۆشنترین پەیام لەنێو حزبە كوردییەكان پەیامی یەكێتیە لەبەرانبەر ئیدارەی ئێستا كەركوك، بۆ خەڵكی شارەكە ڕوون نییە یەكێتی هاوبەشی ئەم ئیدارەیە یان دژە بەتایبەت لە بابەتی گەندەڵی كە بۆتە مۆتەكەی گیانی كەركوک؟ كەركوك بۆتە زبڵدان، سێكتەری تەندروستی لەخراپترین دۆخدایە. ئیدارەیەكی  پینەوپەڕۆكردن حكومی شارێكی دەوڵەمەند بە نەوت دەكات، ئەوە پرسی پرۆژەی ستراتیژی لە سێكتەرە جیاوازەكان هەر قسەیان لەبارەوە ناكرێت ! لەشەقامی كەركوكدا ئەو بۆچوونە دروست بووە بەهۆی شەریكبوونی كەسە نزیكەكانی ئێوە لە پرۆژەكانی كەركوكدا، چاوپۆشی لە گەندەڵییەكانی ئیدارەی كەركوك دەكرێت. ئەگەر ئەمە راست نییە فەرموو بۆ شەقامی كەركوك ڕوونی بكەنەوە كە یەكێتی بەشێك نییە لەو گەندەڵی و ناعەدالەتیەی لەبەهەدەردانی سامانی گشتی كەركوك دەستیپێكردووە بۆ ئەوەی ماسكی لێپرسراوە كوردەكانی شەریك بەم گەندەڵییەش بكەوێت و ڕووی راستەقینەیان بۆ خەڵكەكە ڕوون بێتەوە، چونكە ئەو ئامادەكارییەی كراوە بۆ دژایەتیكردنی ئیدارەی كەركوك بە مانگێك پێش هەڵبژاردنی پێشوەختی عێرا قلە حوزەیرانی ساڵی ئایندە قیمەتی توری پردێی بۆ خەڵكی دەنگدەری كەركوك نابێت. ٣ دۆخی رۆژنامەنووسانی كورد لە كەركوك لە دۆخێكی خراپدایە ، لێدان و سوكایەتیپێكردن و شكاندنی كەرەستەی رۆژنامەوانیی بۆتە دیاردە لەلایەن هێزە عێراقییەكانەوە كە تەنیا لەماوەی ٧ مانگی رابردوودا 11 پێشێلكاری بەرانبەر بە رۆژنامەنووسان کراوە. دڵنیام هاوسەرۆكانی یەكێتی پەیوەندییەكانتان لەگەڵ فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكانی كەركوك هێندە خراپ نییە گوێڕایەڵی داواكارییەكی ئێوە نەبن كە ئەویش سزای ئەو كەسانە بدرێت كە ئازار و ئەشكەنجەی رۆژنامەنووسانیان داوە. هاوكات لەگەڵ نوێنەری ئەو رۆژنامەنووسانەی پێشێلكاریان بەرانبەر كراوە دانیشتنێك سازبكەن تاكو ئەو دۆخە ناجێگیرەی بۆ میدیاكاران خوڵقاوە كۆتایی پێبێ تاكو  بتوانن لە ژینگەیەكەی لەبار كارەكانیان ئەنجام بدەن. ٤ لە رۆژگاری شەڕی هاوسەرۆكانی یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار و وەزیری داد، بە هاوكاری مەكتەب سیاسی و سەركردایەتیە كەركوكییەكان بەردەوام لە بەغداد بوون تاكو گەیشتن بە مەقسەدی حزبیتان ئەمەش مافێكی سروشتیی حزبیی خۆتانە. بەڵام  دەتوانرا لەرێی سەرۆك كۆماری عێراق كە ئەندامی سەركردایەتی یەكێتیە ”هەڵبەت ئەگەر كاك بەرهەم دڵتەنگ نەبێ بە پاشگرییە حزبیەكەی" فشار لەسەر حكومەتی عێراق دروست بكەن بۆ دانانی پارێزگارێكی كورد بۆ كەركوك. بۆ وەبیرهێنانەوە پێش دیاریكردنی د.نەجمەین كەریم بە پارێزگاری كەركوك، مام جەلال پرس بە كەسێكی نزیكی خۆی دەكات كە ئێستا لە ژیاندا ماوەو دەڵێ: پێتباشە د.نەجمەدین بكەین بە پارێزگاری كەركوك؟ ئەو دۆستەی مام جەلالیش دەڵێ: ئینجا د.نەجمەدین نیەتی وەرگرتنی پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم و وەزیری تەندروستی عێراقی لە خەیاڵدایە، تۆ بڵێی رازی بێ ئەو پۆستە وەربگرێ؟ مام جەلال لە وەڵامدا دەڵێ: پۆستی پارێزگاری كەركوك بۆ كورد لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق گرینگترە چونكە پارێزگاری كەركوك تەنیا پۆستێكی ئیداریی نییە، بەڵكو بوعدێكی قوڵی سیاسی لە ناوەوە و دەرەوە هەیە بۆیە دڵنیام قبوڵی دەكات.  

د. شێركۆ حەمەئەمین  دوای ساڵێک زیاتر،لە تەمەنی کابینەی نۆیەم و شەش مانگ،لە پەتای کۆرۆنا مەسرور بارزانی دیدارێکی ڕۆژنامەوانی،ئەنجامدا،لەو بارەوە، ئەم سەرنجانە دەخەینەڕوو: ۱_ دیدارەکە،تەنیا میدیاکانی سێ لایەنی پێکهێنەری حکومەت بەشداربون،بەمجۆرە: یەک پارتی،یەک یەکێتی،یەک گۆڕان،دوو نزیکی پارتی،خاوەندارێتی سەرۆکی هەرێم و سەرۆکی حکومەت. هیچ میدیایەکی ئۆپۆزسێۆن و ئەهلی بانگ نەکرابون،ئەمە دەیسەلمێنێت،سەرۆکی حکومەت بڕوای،بە ڕەخنە و ڕای جیاواز نیە و تەنیا خوازیارە گوێی،لەو دەنگ و قسانەبێت،ستایشی دەکەن و یەک جۆر قسەدەکەن وپێش وەخت پرسیارەکان دەزانێت. ۲_ جۆر و شێوازی پرسیارەکان بەڵگەی ئەوبون،پێش وەخت،ئامادەکراوبون و سنورداربون و بەگشتی،کلکە پرسیار و پرسیاری کورت،لە ناو وەڵام و گفتوگۆکەدا دروست،نەدەبون. ۳_وەڵامی ئامادە و چەند بارە و ئاشنا لای هاونیشتمانیان و هیچ داتاو زانیارییەکی نوێی تێدانەبو،ئەو قسانەی،کە لای زۆرینەی هاونیشتمانیان بڕواپێهێنەرنین و کۆن بون. ٤_بەکار هێنانی ڕستەی(قابیلی قبوڵ نیە)وەک هەمان سیاسەتی بارزانی باوک. ٥_لە تەوەری چاکسازی هیچ بابەت و سێکتەرێکی دیاریکراو نەبوو،کە نمونەبێت و چاکسازی تێداکرابێت،باسی یاسای ژمارە ۲ ساڵی ۲٠۲٠ ی چاکسازی هیچ نەکرا،بەگشتی هەندێ وردەئەرکی حکومەتی،وەک چاکسازی باسکرد و تێکەڵی کردن. ٦_لەتەوەری داهات و مەلەفی نەوت،کە پشکی شێری داهاتی هەرێمی کوردستانە،زۆر گشتی بەبێ هیچ داتا و وردەکارییەک باسی کرد و بەلای چاکسازی مەلەفی نەوتدا نەچوو یان دامەزراندنی سندوقی کوردستان،بۆ داهاتە نەوتی و گازییەکان،کە لە ۲٠۱٤ یاسای،بۆ دەرچوێنراوە. ۷_ پارەی فرۆشی نەوت ناچێتە بانکی حکومی دەچێتە RT بانک،کە بانکێکی ئەهلیە و لە بەرپرسی باڵادەستەوە نزیکە و مانگانەش،لە گۆڕینەوە دۆلار بۆ دینار قازانجێکی زۆر دەکات،لە پێشوشدا پارەکە دەچوە بانکی کوردستان،کە لە دەسەڵاتەوە نزیک بو،ئەمەش بەشێکە،لە ململانێی هەر دو ئامۆزا،کە ئەم کابینەیە گواستیەوە. جگەلەپارەی نەوت بەشێکی تری داهاتیش دەچێتە ئەو بانکەوە. ۸_مەسرو بارزانی دەڵێت،لە ۱۳ مانگی تەمەنی کابینەی نۆدا،۱۲ موچە دراوە،لە ڕاستیدا تەنیا ۸ موچە دراوە. ۹_ بەئاشکرا وتی،سێ موچەی مانگەکانی٦،٥،٤ پاشەکەوت دەکرێت،بۆ ئەوەی لەگەڵ بەغدا ڕێک بینەوە. ۱٠_ئەوەی دەڵێن خۆگونجاندن،لەگەڵ وەزعی دارایی هیچ بنەمایەکی یاسایی و دارایی و کارگێری نیە و ئەوە لێ دزینە. ۱۱_ئەوەی مەترسیە،بۆ سەر قەوارەی هەرێم تەنیا حوکمی بنەماڵەیی و حیزبی عایلە و چەتەکانی ڕوتانەوەی کوردستانن و کەسی تر نیە. ۱۲_حکومەت هیچ پلان و نەخشەیەکی(کورت مەودا،ناونجی،درێژخایەنی)،بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە و موچە و ژیانی خەڵک نیە و مامەڵە،لەگەڵ ڕۆژدا دەکات. ۱۳_کەسیان نەیانپرسی،بەکام یاسا و چۆن نوسینگەکانی NRT لە دهۆک و هەولێر دادەخەن و دەیان چەلاکوان و ئازادیخواز، گیراون و ئەوناوچانە کراونەتە زۆنێکی داخراو؟ ئەمانە و چەندین سەرنجی تر،کە نیشانەی فەشەلی کابینەکە و دەستەپاچەیی حکومەتەکەن و ناتوانن،ئەرکی حکومەتداری ڕاپەڕێنن.  

سەرتیپ جەوهەر  ئەگەر تەماشای دۆخی هەرێم بكەین چ لەعیراق یان لەناوخۆ، پاشەكشەیەكی گەورە دەبینین. كورد لەعیراق لەهێزێكی كاریگەرو پارسەنگەوە بۆتە هێزێكی بارگران و كاریگەرییەكی ئەوتۆی بەسەر گۆڕانكارییەكانی عیراق نەماوە، داواو خواستی كورد لەعیراق لەجێبەجێكردنی تەواوی ماددەكانی دەستور بەتایبەت ماددەی 140 و یەكلاییكردنەوەی دۆسیە چارەسەرنەكراوەكانەوە ..تد گۆڕاوە بۆ گفتوگۆكردن لەسەر بڕێك پارەی لەبەغدا وەریگرن وەك ئازارشكێن، بۆ ئەوەی كەمێك لەناڕەزایی خەڵك كەمتر ببێتەوە. دۆخی ناوخۆی هەرێمیش كەس ئیرەیی پێنابات، لە راگەیاندنی یەك لەدوای یەكی پرۆژەی ئاوەدانیی و قوڵكردنەوەی دیموكراسی و بەهێزكردنی رۆڵی پەرلەمانەوە، بووە بە پەرتەوازەیی ناوماڵی كورد و خراپی گوزەران و خزمەتگوزەراییەكان و رەگداكوتانی گەندەڵیی..تد. لەوە خراپتر، ئێستا حوكمڕانانی هەرێم بەرگەی توڕەیی و بێزاری جەماوەر ناگرن و بەتوندوتیژیی و ترساندن روبەرووی خەڵك دەبنەوە. لەدوای روخانی رژێمی بەعس هەتا ئێستا هیچ حزبێكی عیراقیی لەكوردستان رێكخستنیان نەبووەو لەهەڵبژاردنەكانیش كاندیدیان نەبووە، چونكە هەم لەكوردستان عەیبە بووە ئەوەی لەحزبێكی عەرەبی عیراقی ئەندام بێت و هەمیش ئەوان لەوە دڵنیابوون كە ناتوانن دەنگی هاوڵاتیانی كوردستان بەدەستبێنن، بەڵام ئەوەی ئێستا دەبینرێت و خەریكە دۆخەكە گۆڕانێكی زۆر جیاوازی بەسەردابێت، ئەگەرێكی بەهێز هەیە بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو سەرۆك وەزیرانی ئێستا كاندیدی هەبێت لەهەموو شارەكانی كوردستان. ئەگەر كازمیی دەنگ لەكوردستان بەدەست بێنێت، لەبەهێزیی و فریادڕەسی ئەو نییە كە چەند مانگێكە ناوی هاتۆتە نێو میدیا، بەڵكو دەرەنجامی ئەو دۆخەیە كە لەخراپ بەرەو خراپتر دەڕوات. یەكێك لەفەیسبوك نوسیبوی مانگانە 300 هەزارم بەرێ‌ ئەم كوردستانە بۆ ئێوە! یەكێكی دیكە نوسیبوی مەگەر كازمی شتێكمان بۆ بكات ئەگینا ئەوانەی خۆمان هیچ. یەكێكی دیكەش نوسیبوی گیرفانی ئێمە بیرە نەوت نییە تا چاكسازیی لێبكەن و هەموو مانگێك پارەمان لێ‌ ببڕن. ئەو نوسینانەی سەرەوە، دەرەنجامی سیاسەت و خراپی حوكمڕانییە لەهەرێم. ئەگەر تەگبیرێك لەخراپی ئەم دۆخە نەكرێت دەبێ‌ چاوەڕیی خراپتریش بكرێت. باشترین كاریش لەئێستادا بكرێت ئیعترافكردنی حوكمڕانانە بەخراپی ئیدارەدانی ئەم حكومەت و حكومڕانییە لەرابردوو، یەكخستنی ئیرادەو بڕیاردانی هاوبەشە لەچۆنییەتی چارەسەركردنی كۆی پرسە ئاڵۆزكراوەكان. كاتێك دەگوترا ناكرێت بەبێ‌ مسۆگەركردنی ژیانی خەڵك بچینە ژێرباری پرۆژەو دروشمی گەورەی وەك ریفراندۆم و سەربەخۆیی، تۆمەتی ترۆسنۆكیی و تەخوینیان شاباش دەكرد، كەچی ئێستا هەر ئەوانەن سوێند دەخۆن (عیراقین) و یەكپارچەیی خاكەكەشی دەپارێزن، لەچاوەڕوانی بڕیاری بەغدان بۆ ناردنی موچەی یەك مانگی هەرێم ئەگەر بە مەرحەمەتیش بێت.

فارس نەورۆڵی ھاوڕێیان گەنجانی خۆشەویستی ھەڵەبجە، لە کاتێکدا ئەم نامە بۆ ئێوەی بەڕێز دەنووسم، بیرکردنەوەم خاڵییە لە دەمارگیری حزبی و پڕ لە خۆشەویستییە بۆ ئێوە و شار، بۆیە داواکارم ئێوەش بەھەمان بیرکردنەوە وەریبگرن. پێویستە پێش ھەرشتێ ئەوە بزانین ھەڵەبجە بە تەنھا موڵکی ھەڵەبجەییەکان نییە لەڕووی سامانی سیاسی و ئەدەبییەوە، چونکە ھەڵەبجە خاوەنی سەرمایەیەکی گەورە و قوربانی گەورەیە. سەرمایەیەک بە بیرکردنەوەی گۆران و ئەحمەد موختار و مەجزوب و مەولەوی و تایەر بەگ درووستبووە. لە دوای کیمیابارانیشەوە ھەڵەبجە پێناسەیەکی جیھانی وەرگرتووە و نازناوی پایتەختی ئاشتی وەرگرت. بۆیە دەبێ ئەو پێناسە نەشێوێنین. ھاوڕێیانی خۆشەویست، گەنجانی ئازیز، من ھەست بە نیگەرانی ئێوە دەکەم لەتەک ڕۆحی ئێوەدا دەژیم خەمەکانتان، ئازارەکانتان، نەداری و بێکاریتان دەزانم، چونکە لەگەڵ زۆرێک لە ئێوە پەیوەندیم ھەیە. بۆیە مافی ئەوەتان ھەیە ناڕەزایەتی دەربڕن و ڕەخنەبگرن و خۆپیشاندان بکەن، بە تایبەت لە ڕێگای خەباتی مەدەنییەوە کاربکەن بۆ بەدەستھێنانی داواکانتان. چونکە ئەم حکومەتە لەسەر ئێسک و پروسکی رابردووی ئێوە دروستبووە. بۆیە دەبێ نیگەرانی ھەردوولا حیسابی بۆ بکرێ، ئەمەی دەیڵێم بەرگری نییە لە کەموکورتی و گەندەڵی، بەڵام گەلۆ ناڕەزایەتی ڕێسا و یاسای خۆی ھەیە. دەزانم پەروەردەی حزبی فەزای گشتی شێواندووە لەبری ڕکابەر کردوینی بە دوژمن! چونکە رقی بەرھەمھێناوە، ھەڵەبجەش قوربانی یەکەمی ئەم رقبوونە بووە لەکاتی شەڕی ناوخۆدا، چونکە ھێزەکان لەبری گەشتن بە حەقیقەت کار بۆ شکاندنی یەکتر دەکەن. ھەتا ئەو رادەیە جۆرێک لە سیاسی ھەیە ھێندە نێرجسییە( خود ئەڤین) کاتێک ھەست بە مەترسی دەکات لەسەر بەرژەوەندییەکانی ئاساییە لای، وەکو نیرۆن بەدیار سوتانی ڕۆماوە مۆسیقا بژەنێ، کوڕانی شار ئێوە لە سەردەمێکدا دەژین جیھانێکی گۆڕانی بەردەوام ئاڵۆز بەریەککەوتنی بەرژەوەندیەکان لەئاستی جیھاندا، ئەمەش واقیعی حاڵی کوردە کەدەیبینن. بۆیە پێویستمان بە بیرکردنەوەیە. توندوتیژی مەجالی بیرکردنەوەمان نادات، کەواتە دەبێ کارێک نەکەین شار پەلکێشی ناسۆرەکانی رابردوو بکەینەوە، چونکە زەرەرمەندی یەکەم ھەڵەبجە و گەنجەکانی ھەڵەبجەیە. توندوتیژی دەرگا لەسەر کاری خراپتر دەکاتەوە، لەبەرئەوە توندوتیژی چارەسەرێکی خوازراو نییە کێشەکان چارەسەر ناکات و کێشەی دیکە بەدوای خۆیدا دەھێنێت. بۆیە داوام لە ئێوە وەک براو ھاوڕێ ئەوەیە لەبەر بەرداشی بەرژەوەندی حزبی خۆتان بپارێزن، لە توندوتیژی دووربکەونەوە، چونکە ھەڵەبجە خۆی قوربانی دەستی توندوتیژییە. کەواتە داواکان بە ڕێگاکانی ناتوندوتیژی بخەنەڕوو، لێرەوە بەدوای فەلسەفەی ژیاندا بگەڕێین. ھاوڕێیان ئەو ڕووداوەی شەوی ٢٢ ی مانگ، کە بووەھۆی سوتانی ئەرشیفی شارەوانی، ئەوە زیانێکی گەورەیە بۆ ھەڵەبجە، چونکە بە ھەموو کەموکورتییەوە دواجار ئەوە مێژووی شارە. دەزانن ھاوڕێیان من ھەتا ئێستا کتێبخانەی ھەڵەبجەم لەیاد ناچێ، کە لە کیمیاباراندا برا بۆ ئێران! چونکە ئەوە بەشێک بوو لە سامانی مەعریفەی ھەڵەبجە لەدەسمان چوو. گەنجانی ئازیز ھەندێجار لەکاتی خۆنیشاندان ئارەستەکەی بەرەو بارەگای پارتی دەگۆڕن ئەم بەئامانجگرتنەی پارتی بەتەنھا ڕیسەکەتان لێدەکاتەوە بە خوری، داواکارییەکان دەبنە جێی گومان دەچنەژێر پرسیارەوە، چونکە دەمانگێڕێتەوە بۆ رۆحیەتی ئەو پەروەردە نادروستەی حزبی کە لەسەرەتادا ئاماژەم پێدا، لە راستیشدا پارتی بێ کەموکوڕ نیە، بەڵام ھەتا ئەو شوێنەی دەسەڵاتی ھەبووە خزمەتی ھەڵەبجەی کردووە. لەبیرمە کە لەنەوەدەکان موچەی کادرەکانی نەدەدا بۆ ئەوەی ئاو لە ئەحمەد ئاوا بھێنێتە ھەڵەبجە. دواتر بۆ بە پارێزگابوونی ڕۆڵی سەرەکی ھەبوو، لە چارەسەری کێشەی ئاو لەسەردەمی کابینەکانی پێشوودا، ھەروەھا بۆ کردنەوەی زانکۆ و قیرتاوکردنی گەڕەکەکان ئەمە ئەرکی خۆی بەجێھێناوە دیارە ئەرکیش سوپاسی ناوێت، بەڵام پێزانینی دەوێت ھەمووشمان ئەو ڕاستییە دەزانین، بەڵام وەک بەختیار عەلی دەڵێت: ( ھەموومان حەقیقەت دەزانین، بەڵام ناچینە ژێرباری حەقیقەتەوە) ئەوەش حەقیقەتە کە پارتی ھیچ دەسەڵاتی نییە لێرە لە دۆخێکدایە نە ئۆپۆزسیۆنە و نە دەسەڵاتە، بەڵام بۆ ھەڵەبجە برای بار ڕاستە. گەنجانی ئازیز.. ئەوانەی لەناو بارەگای پارتیدان برا و کەسوکاری ئێوەن، خوا نەخواستە ھەر کارەساتێکی گیانی لە ھەر کوێبێت لەبەر سروشتی کۆمەڵایەتی، تەحویل دەبێ بۆ کێشەی عەشایەری  نموونە زۆرە لە ڕابردوودا، بۆیە ئێمە بە یەکەوە جوانین دەکرێ ڕکابەربین نەک دوژمن. پێمخۆشە ئەوەش بزانن ئەو کادرانەی پارتی خاوەنی گەنجی قارون نین، بەڵام موعاناتی یوسفیان ھەیە. لە کۆتایدا خۆشەویستیم بۆتان ھەیە ھیوام وایەو ئێوەخۆش بژین و شاریش سەلامەت.

پەیڕەو ئەنوەر تورکیا وا ناسراوە کە ناخەوێت، ئەگەر بشخەوێت خەون بە <گازی سروشتی> یەوە دەبینێت. دیارە لە دیدی تورک <گازی سروشتی> لە ئۆکسجین، لە ئاو و هەوا گرنگترە، پێویستترە! نوخبەی تورکی پێی وایە یەزدان گازی سروشتی بەهەموو دراوسێ، هەڤاڵەکانی تورکیا داوە بە وڵاتانی قەوقاز، ئاسیای ناوەڕاست، ئێران، رووسیا، کەنداو، عیراق، قوبڕس و یۆنان، سوریا و لوبنان و ئیسڕائیل ... هتد تەنها ئەوان نەبێت. وەک چۆن هۆڵەندییەکان پێیان وایە خواوەند شاخ و تۆبۆگڕافیای بەهەموو گەلانی دونیاداوە تەنها ئەوان نەبێت. دیارە سەد ساڵی رابردوو ئەم دووربوون و بێ بەشبوونە لە گازی سروشتی تورکیا کردووە بە ئۆبژەیەکی <خۆبەکەمزان Inferiority> لەناو هاوڕێ و دۆستەکانیدا، لاواز لەرووی جیۆپۆلەتیکی وزە! تورکیا واهەستدەکات بەبێ گاز پڕە لە گرێی ئۆدیب. ئەردۆگان لەساتەوەختێکدا دێت باس لە دۆزینەوە و گەیشتن بە گازی سروشتی دەکات کە تورکیا پڕە لە قەیران و پەرتبوون. ئەم چیڕۆکی دۆزینەوەیە لەیادەوەری زۆرێک لە تورکەکاندایە بەتایبەت ئەوانەی لەدوای جەنگی دووەمی جیهانەوە لەدایک دەبن و گەورەدەبن. تورکیا لە سەردەمی نوێدا ٣١ یەکەمین جارە مانیفێستۆی ئەوە دەکات کە گازی سروشتی دەدۆزێتەوە، چیتر کارییان بە خاوەن گازەکان نامێنێت، دەچنە سەر نەخشەی جیهانی وزە، ئیتر تورکیا وەرزی زستان خۆی خۆی گەرم دەکاتەوە. ئەم بیرکردنەوەیە هەستی پێش رووداوەکەیە، ڤێرجوال و وێنەیەکی دروستکراوە وەک چۆن <دۆڵۆز> رووداو دەکات بە ڤێرجواڵ و ئاكچواڵ! دەکرێت رهەندی ئاكچواڵی ئەم رووداوە بۆ تورکیا وا دابڕێژینەوە: یەکەم: تورکیا دەیەوێت بکشێت! پێدەچێت لەرێگەی گازی سروشتییەوە، لەرێگەی دەریاوە خێراتر و ئاسانتر بکشێت. هەم لەباکوور لەڕێگەی دەریای رەشەوە و هەمیش لە باشوور لەڕێگەی لیبیا و قوبڕسی باکوورەوە. کشان لەسەر زەوی، کشان لەناو ئاو. دووەم: گەیشتن بە گازی سروشتی بۆ تورکیا دەرگایەکە بۆ ئەوەی نەکرێتە نێو لەفەوە، ساندویچ نەکرێت و قوت نەدرێت لەنێوان ئێران و رووسیاوە. دیارە تورکیا کڕیاری هەمیشەیی ئەو دوو ئەکتەرەیە بەڵام وەک جیۆستڕاتیژ و جیۆسیاسی سەر بە دوو ناوەند و خەیاڵی جیاوازن. سێیەم: ئەردۆگان و ئاکەپە لەناوخۆ، لەدەرەوە لە لاوازبوون، داتەپین و بچووکبوونەوەیە. بنەمای حکومڕانی وڵاتە لەرزۆکە! بانگەشەی دۆزینەوەی گازی سروشتی موسەکینێکی خێرا و کەم تێچووە بۆ بەجەماوەریبوونەوە، ئاشتبوونەوە، گرێدانەوەی کۆپەیوەندی و کۆیادەوەری لەگەڵ هاوڵاتیدا. دیارە ئەردۆگان رێگای زۆرە بۆ ئەم پڕۆسەیە، لەرێگەی ئاسمانەوە <ئایە سۆفیا> لەڕێگەی زەوییەوە <گەڕانەوە بۆ سنوورەکانی عوسمانیزم> لەرێگەی ژێر زەوییەوە <گازی سروشتی> و رێگاکانی تر ... کورت و پوخت، تورکیا خەون دەبینێت بەڵام ناتوانێت عەقڵانی بێت. ئەمڕۆ تورکیا پەرت و دابەشبووە، لەراستیدا <دڕاوە> وەک سامۆئێل هەنگتینگۆتن وا وێنای دەکات. گازی سروشتی ناتوانێت تورکیا بگۆڕێت بۆ هێزێکی عەقڵانی، لە قەیرانەکانی، لە ئاڵۆزییەکانی رایبکێشێت، بیکات بەخاوەن حکومڕانییەکی باش! وێنەی لە جیهانی دەرەوە بگۆڕێت. بانگەشەکە بۆ دیماگۆجکردنی خەڵکە، چۆن وا لە هاوڵاتی تورکی بکەیت چیتر بیرنەکاتەوە، تورکیای پڕ لە قەیران و کەوتووی بیربچێتەوە.

نەوزاد جەمال    لێرەدا نەوەک پسپۆڕێکی تایبەتی راگەیاندن و نەوەک زمانناسێکیش دەنووسم. بەڵکو، زمانی راگەیاندن وەک دیاردەیەک دەخەمەژێر پرسیارەوە. هەرچییەکیش کە لەوبارەوە نووسیومە یان دەنووسم، بیرکردنەوەو هەڵوەستەکردنە لەسەر ئەو دوو کایەیە. مەبەست لەخاڵیبوونەو-بەتاڵبوونەوە- چییەو چۆن لەراگەیاندندا بووەتە دیاردە؟ بەتاڵبوونەوە؛ سوانی زمان و خاڵیبوونەیە لەهەر واتایەک یان بیرکردنەوەو زانین و زانیاری گەیاندن. لەدوای راپەرینەوە، سەدان زاراوە، دەستەواژەو چەمک، دروشم و 'ووتراو'-ستەیتمێنت-(بەکردار یان نوسرواوبێ) لەمیدیادا دەووترێنەوە. ئەگەرچی سەرەتا وەک کەرەسەیەکی زمانەکی، دەستکەوتێک بوون بۆ زمان و راگەیاندن. بەڵام، بێئامانج و بێپەیام و بێزانیاری بەکارهێنانیان، وایانکرد بسوێن و لە واتا بکەون. دواجار، وەک کەفی سەردەریا لەزانیاری و واتابەخشی رووتببنەوە. دەستەواژەگەلی "ئەزموونی نوێ، هەستیاری دۆخەکەو قەیرانباری، کارەسات لەڕێیە، مەترسی لەبەردەمە، هەڕەشەمان لەسەرە، ئاسایشی نیشتمانی لەلێواردایە، کوردایەتی و نیشتمان و نەتەوایەتی، مرۆڤ، دیموکراسی، ئازادی و دەسەڵات و ئۆپزسێۆن" هتد... لە هەواڵ و سەردێڕو نووسینەکاندا، بوونە ووتراوگەلێکی بێبەهاو بێواتا. چونکە، بەدەربڕینیان هیچ بەهایەکی زانینەکی لێنەکەوتنەوە. کاتێ، 'منی' بیسەرو بینەرو خوێنەر، بۆنموونە ووشەی "قەیران و کارەسات" لەباسکردنی دۆخی کۆرۆنادا دەبیستم؛ یەکسەر ئەوەم دێتگوێم کە "کارەساتێکی گەورە" بەڕێوەیە. ئایا، لەدەربڕینەکەدا چ زانیاریی و پەیامێک دەگاتە مێشکم؟ پێویستە، راگەیاندکار لەدەربڕینەکانی وەک 'کارەسات و مەترسی و هەڕەشە'ن، بەبێ پرسیارلەخۆکردن و بیرکردنەوە رەخنەیی بەناونەکەوێت-تینەکەوێت. دەبێت بپرسێ: بۆ کارەساتەو بەکام پێوەر؟ ژمارە داتاکان چەندەو هی کامە مانگ و ساڵە؟ ئەی، ئەگەر ئەو داتایانە بەنەخۆشییەکانیتر، رووداوەکانی هاتوچۆ، شەڕوشۆڕو توندتیژیی بەراوردکەیت، ئایا ڕێژەی مردن بەکۆرۆنا کارەساترە؟ ئەگەر ژەمارە بڵاوکراوەکانیش ئەوەندەنین کە لەراستیدا هەن. چونکە، بەرپرسانی شارو نەخۆشخانەکان و حکومەت، لەکاردانەوە دەترسن و دەیانشارنەوە، ئیتر بەرمەبنەمای چی؟ ئەگەر ڕێژەکە کەمترە، بۆ گەورەی دەکەن؟ بەداخەوە، ووشەکانی "زیادکردن، هەڵکشان و داکشان" هتد... زاراوەگەلێکی ئاماریین، لەمیدیادا بەبێ پێشینەی زانستی دەبنە مانشێتی هەواڵەکان. بێئاگاییە لە'زمانی زانست' کە هەوڵەکە دەڵێت "رێژەکە هەڵکشاوە". چونکە، لە دەستەواژەکەدا بەراورد هەیەو دەبێ بەپێی کات، شوێن و بکەرو پێودانگ-ستانداردەکە- ئەو دەستنیشانکرابێت. هەروەها، گۆڕاو نەگۆڕ لەدیاردەو رووداوەکاندا جیابکرێتەوە. ناکرێت لەخۆڕا رێژەی نەخۆشی لەهەرێم بۆنموونە بەراورد بەئێران بکرێ و بەزۆرتر یان کەمتر قسەی لێبکرێت. رێژەی نەخۆشییەکە لەئێران لەسەدا چەندیش بێت، بەپێی رێژەی دانیشتوانی و ستانداردی خۆیەتی. جاران ژمارەو داتا لەراگەیاندنی ئێمەدا نەبوو جگەلە وشەکانی 'زۆر، زیاد، کەم '. ئێستە رۆژانە، ژمارەو داتا بەڕووماندا دەتەقنەوە. بەڵام بەنازانستیانە.  ئەگەر کۆی ئەو دەربڕینەوشانە (کارەسات، قەیران و هەڕەشەو مەترسی) لەماوە دەیەکدا کەچەندبارەکراون، تێکڕا کۆبکرێتەوە، دەگەیتە ئەنجامێک: یان ئەوەتا شتێک نییە ناوی هەڕەشەو قەیران و کارەسات. یان دەبێت هەموو رۆژێک کارەسات و مەترسی لەژیانماندابێت. کەواتە، کارەسات شتێکی رۆژانەی ئاساییە. چیتر کارەسات نییە کاتێ ژیانی رۆژانە بەڕێوەبچێت. قسەم لەئاستی گوزەران و ژیانەکە نییە. چونکە، ئەوە گۆڕاوێکەو لەبەرزونزمبوونەوەدایە.  پێدەچێت، خۆبەدرۆخستنەوە، چێواشەکردنی رای گشتی جێگەی ئەرکی سەرەکی میدیاکاری گرتبێتەوە. تەنانەت، هاوڵاتی ئاسایش لەوە گەیشتووە "میدیای ئێمە راستبێژی تێدانییە". نەبەهای زانیاری دروستیان هەیە، نەووتراو و دەربڕین و پەیامەکان یەکترتەواوکەرن. ئاخر، هەردەبوایە بەپێی پەیام و هەواڵەکانی سەرەتای ئەمساڵ، هەموو بە کۆرنا تیابچووینایەو هەرێم دارووبەردی بەسەریەکەوە نەمایە. ئەگەرچی هەمووشتەکان پێرفێکت و بێخەوش نیین، بەڵام لەگەیاندنی رێژەکاندا راستی کێشەوگرفتەکان بەهۆی بێسەلیقەیی، پەلەکردن، شپرزەیی و پەڕپووتیی و ناڕوونی، سەرەوبن بوون. بەکارهیێنانی ئەو ووشانە لەجێی خۆیاندا نەبوون. چونکە، داتاکان پەیامێکی رازاندنەوە، خۆدەرخستنن. لەکاتێکدا بەکارهێنانی ئەو دەربڕینانە 'ئەرک و بەرپرسیارێتی سەلماندن' دەخاتەسەر راگەیاندنکار. بۆیە، هێندە بەکارهێنانەوەی ئەو ووتراوانە جگەلە لە"حەشو" ئاخنین هیچترنییە. لەمێژووی بزاڤەکەلامییەکاندا، ئەشعەرییەکان بە'حەنەفی' و 'سەلەفی' ئەمڕۆو 'زاهیرییە-رواڵەتخوێنەکانیان دەوت حەشوکەرەکان. چونکە، ئەوەندەی ووشەیان بەکاردەهێنا، هێندە بیریان لەواتاو پەیامەکەی نەدەکردەوە. لێرەوە، گرنگ نییە چەندە لەووتنەوەو ئەزبەکردنی ئەو وشانەدا کارابیت. بەڵکو، چۆن بیریان پێدەکەیتەوەو چەندە زانین و زانیاری بەهۆیانەوە دەگەیەنیت. ناکرێت باس لەداد و ماف بکەیت، لەکاتێکدا نووسینەکەت، هەواڵەکەت مافی خوێنەرو جیاوازی بۆچوونی ئەویتر پێشێلکات. هەروەها، لەراگەیاندنی دروستدا، دەبێ ناوەڕۆکی هەواڵ و بابەتەکە وورژاندن و کارلێک دروستبکات نەک دەربڕینی وشەو قسەی شاخدار. دەربڕینی سۆزجوڵێنەرو وروژاندنی هەستونەست کاری شیعرو ئەدەبە. بۆیە، سەرچاوەیەکی ئەو گرفتە، لەو زمانە شیعرییەوەیە کە هێشتا ژانرەکانی تری نووسین و رۆژنامەگەری، بواری ئەکادیمی و شرۆڤەی زانستی و فەلسەفەش پێوەگیرۆدەیە. ئەگەرچ، هێندە هۆگری شیعرو رۆمانی کوردیی سەردەمەکەنیم. ئەوەندەی خوێندوومەتەوە، تێبینیمکردووە پڕن لەرازاندنەوە بەدەستی وەستایەکی "فرانکشتاینیانە" کە خۆینەر دەخاتە دۆخێکی دەروونی شڵەقاوەوەو ئامانجی ئەوەیە خوێنەر ئەقڵ و هۆشی رادەستی نووسەرکات!  نووسەرو رۆژنامەکاری ئێمە، خوێنەرکوژن. چونکە، نووسیین پانتاییەکی دیالۆگکردن نییە، ئەوەندەی ساخکردنەوەو سەپاندنی ڕاوبۆچوونێکە بەسەرخوێنەر/بینەردا. لەجیاتی رێخۆشکردن بۆ پرسیارو بیرکردنەوە، قایلکردن بەبۆچوونی خۆیان، دوائامانجەکەیە. لێرەوە، مەرگ و کۆتایی رەخنەش رادەگەیەنم. چیتر، رەخنەگرتن وەک نووسین، راگەیاندن واتاو کاریگەریی نەماوە. جگەلەوەش رەخنەگرتن ئامرازو ئەسپێکی خێرای خۆگەیاندنی کەسانێک بوو بەپۆست و پێگەی باش. ئیتر سیحرەکەی بەتاڵبووەوە. بیرکردنەوەی رەخنەیی وەک جیهانبینی لەخۆیدا بەکۆتا نەگەیشتووە، بەڵکو ئەو فۆرمەی کە زۆربەمان لەدەیەکانی پێشووەوە لەسەری راهاتووین، پووچبۆتەوە. ئیتر، بەخێربێن بۆ "کۆمەڵگای پاش هەقیقەت، پاش رەخنەو پاش زمان".

کاوە محەمەد   رێککەوتنی ئەمدواییەی ئیمارات و ئیسرائیل، دەرگای ئەوەمان بۆ دەکاتەوە کە قسە لەسەر ستراتیژی دوورمەودا و پشوودرێژی (دێوەزمە) بکەین، بەتایبەت ئێستا (مایک پۆمپیۆ)ی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەناوچەکەیە و بڕیارە دوای ئیسرائیل، سەردانی قەتەر و سودانیش بکات، چونکە ئەو دوو وڵاتە عەرەبیەش خۆیان بۆ رێککەوتنی هاوشێوەی (ئیمارات لەگەڵ ئیسرائیل) خۆشکردووە.. ستراتیژی (دێوەزمە ) لەسەر بنەمای (قوربانیدان بە وڵاتێک بۆ بەدەستهێنانی ناوچەیەک) داڕێژراوە..ئەمەش بەتایبەت لەدوای سەرکەوتنی شۆڕشی کوبا ( ١٩٥٩) لەلایەن واشنتۆن-ەوە پەیڕەو دەکرێت، لەو ساڵەدا کە ئەمریکا لەگەرمەی جەنگی سارددا بوو لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت، دامەزراندنی دەوڵەتێکی کۆمۆنیستی لەبن باڵی ئەمریکا (کوبا ) بە هەڕەشەیەکی گەورەی بلۆکی کۆمۆنیزم بۆ سەر بلۆکی سەرمایەداری دادەنرا، لەوساوە زۆر لەسیاسەتوان و شیکەرەوان پێیانوابوو کە ئەمریکا هەموو هێزی خۆی بۆ هەڵکەندنی ئەو (گرێ سەرەتانی)یە بەکاردێنێت، کەچی (فیدل کاسترۆ) کۆچی دواییکرد و ئێستاش هەر لەسەر پێ وەستاوە، ئەمەی واشنتۆن بێ توانایی و خەمساردی نەبووە، بەڵکو قوربانیدان بوو بە وڵاتێک (کوبا) بۆ بەدەستهێنانی کیشوەرێک (ئەمریکای لاتین)، چونکە لەدوای شۆڕشی کوباوە، هەرچی دەسەڵاتدارانی وڵاتانی دیکەی ئەمریکای لاتین هەبوون، کەوتنەی هەڵپەی دەستڕاکێشاتی بنکەی سەربازیی و وەبەرهێنانی کۆمپانیا ئەمریکییەکان، تا خۆیان لەبڵاوبوونەوەی ( پەتای کۆمۆنیزمی کوبی) بەدووربگرن و بە پشتیوانی واشنتۆن، لەسەر حوکم بمێننەوە. بۆ کۆماری ئیسلامی ئێران-یش بەهەمانشێوە؛ لەدوای سەرکەوتنی شۆڕش ( ١٩٧٩) و هاتنە سەرکاری مەلاکان، ئەمریکا ئەو وڵاتەی کردە قوربانی، تا ولاتانی ناوچەکە بۆ پاراستنی خۆیان لەهەڕەشەکانی ئێران، هەمیشە پێویستیان بە هێزی سەربازی و وەبەرهێنانی ئەمریکایی هەبێت..بێگومان باشترین رێگاش بۆ بەدەستعێنانی دڵی واشنتۆن، تێپەڕبوونە بە (تەلئەبیب ) کە وا وڵاتانی دیکەی ناوچەکەش یەک بە یەک، دوای ئیمارات ریزیان بەستووە پێی بگەن..

هیوا سەید سەلیم   لێرەدا دەپرسین سەرۆک لە ئەمریکا چۆن هەلدەبژێردرێت، کێ دەنگی بۆ دەدات، هەڵبژاردنەکە راستەوخۆ دەبێت یان ناراستەوخۆ؟ وەڵامی هەموو ئەو پرسیارانە دەدەینەوە، بە تایبەت کە هەموو لایەک دەزانین کە لە مانگی ١١ ئەمساڵ لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا هەڵبژاردن بۆ سەرۆک ئەنجام دەدرێت. کە باس لە هەڵبژاردنی سەرۆک لە ئەمەریکا دەکرێت زۆرێک پێیان وایە کە خەڵک لەوەێ راستەوخۆ سەرۆک هەڵدەبژێرێت بەڵام وانیە، هەڵبژاردنی سەرۆک لە ئەمەریکا پرۆسەیەکی ئاڵۆز و درێژخایەنە، پڕۆسەکە کە چوار ساڵ جارێک ئەنجام دەدرێت یەک ساڵ دەخایەنێت. ساڵی ١٧٨٧ دارێژەرانی دەستووری ئەمەریکا لە نموونەی ( جۆرج واشنتن، ئەلکسەندەر هاملتۆن، جیمس مادسۆن) دانیشتن بۆ دۆزینەوە باشترین رێگا بۆ هەڵبژاردنی سەرۆک لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا. شێوازی یەکەم کە پێشنیارکرا ناونرا پلانی فیرجینیا: بە پێی ئەو پلانە دەسەلاتی هەڵبژاردنی سەرۆک درابووە دەسەڵاتی یاسا دانان، واتا سەرۆک لە ناو پەرلەمان هەڵبژێردرێت، ئەو ویلایەتانەی کە ژمارەی دانیشتوانیان زۆر بوون پستگیریان لەو پلانە دەکرد، بەڵام ئەو ویلایەتانەی بە ژمارە کەم بوون دژی وەساتنەوە. شێوازی دووەم پلانی نیوجەرسی: هەموو ویلایەتێک دەنگی دیاریکراوی هەبێت لە هەڵبژاردنی سەرۆک بەبێ رەچاوکردنی ژمارەی دانیشتوانی ویلایەتەکان، ئەو پالنەش لەلایەن ویلایەتە گەورەکان ڕەتکرایەوە کە دانیشتوانیان زۆرە. دوای ڕەتکردنەوەی ئەو دوو پلانەی سەرەوە سالی ١٨٧٨ دامەزرێنەرانی دەستووری ئەمەریکا گەیشتنە رێکەوتنێک بۆ هەڵبژاردنی سەرۆک کە بە ڕێکەوتنە گەورەکە ناسراوە کە بریتیە لە: - هەڵبژاردنی کۆمەڵەی هەڵبژێردراو Electoral College دوای هەلبژاردنی ئەو کۆمەڵەیە ئەندامانی هەلبژێردراوی ئەو کۆمەڵەیە دەنگ بۆ هەڵبژاردنی سەرۆک دەدەن. - ٣ دیێمبەر هەر ویلایەتێک نوێنەرانی خۆی بۆ کۆمەڵەی هەڵبژێردراوە لە پروسەی دەنگدانی گشتی بە پێی ئەو ئالیەتەی کە ویلایەتەکە پێی باشە هەڵدەبژێرێت لەسەر ئەو پڕەنسیپانەی خوارەوە. １- ژمارەی ئەندامانی ئەو ویلایەتە لە ئەنجوومەنی نوێنەران، کە لە ویلایەتێکەوە بۆ ویلایەتێکی دیکە جیاوازە بەپێی ژمارەی دانیشتوانی ئەو ویلایەتە. ２- دوو نوینەر لە بەرامبەر ئەندامیەتی هەر ویلایەتێک لە ئەنجوومەنی پیران. ３- کەرتی کۆلۆمبیا کە پێک دێت لە واشتنتۆن دی سی پایتەخت وەک ویلایەت مامەڵەی لەگەل ناکرێت ٣ نوێنەری لە کۆمەڵەی هەلبژێردراو دەبێت. - ویلایەتە یەکرتووەکانی ئەمەریکا لە ٥٠ ویلایەت پێک دێت لەگەڵ کەرتی کۆلۆبیا . - بە پێی ئەو سێ خاڵەی سەرەوە بێت کۆمەڵەی هەڵبژێردراوە ژمارەیان ٥٣٨ کەس دەبێت بەم شێوەی خوارەوە: １- ٤٣٥ ژمارەی ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەران، ئەو ژمارەیە لە ویلایەتێک بۆ ویلایەتێک جیاوازە بە پێی ژمارەی دانیشتوانی ئەو ٥٠ ویلایەتە. ２- ١٠٠ کەس بە پێی ژمارەی ئەنجوومەنی پیران هەر دوو کەس لە ویلایەتێک هەڵدەبژێردرێن. ３- ٣ کەس لە کەرتی کۆڵۆمبیا هەلدەبژێردرێن. ４- تیکڕای ژمارەی کۆمەلەی هەڵبژێردراو یەکسانە بە ٥٣٨ کەسی هەڵبژێردراو. ５- هەموو ئەوانە لە پرۆسەی هەڵبژاردنی مانگی نۆڤێمبەر هەڵدەبژێردرێن. شایانی باسە لە تەواوی جیهان سیستەمی باو بۆ هەلبژاردنی سەرۆک دوو جۆرە، یان ئەوتا سەرۆک ڕاستەوخۆ لەلایەن خەلکەوە هەڵدەبژێردرێت یان ناڕاستەوخۆ لەلایەن پەرلەمان کە هەڵبژێردراوی خەڵکە هەڵدەبژێردرێت، ئەی بۆچی یاسادانەری ئەمریکی ئەو شێوازە ئاڵۆزەیان بۆ هەلبژاردنی سەرۆک داناوە؟ - دامەزرێنەرانی دەستووری ئەمەریکا بۆ رێگری لە باڵادەستی ویلایەتە گەورەکان پەنایان بۆ ئەو شێوازە برد. - بۆ ئەوەی سەرۆکی ئەمەریکا بۆ دەرچوونی پێویستی بە دەنگەکانی تەواوی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بێت. - بە پێی ئەو پڕەسیپانەی بۆ کۆمەلەی هەلبژێردراو داندراوە هەر ویلایەتێک تەنانەت ئەگەر ژمارەی دانیشتوانی زۆر کەمیش بێت نوێەری لەو کۆمەلەیە دەبێت. - هەلبژاردنی سەرۆکێک کە رەزامەندی سەرجەم ویلایەتەکانی لەسەر بێت. تێبینی زیاتر: - ٥ ولایەتی گەورەی وەک (کالیفۆرینا، تکساس، فلۆریدا، ئیلینوی، بنسلفانیا) بە تەنیا لە کۆی ٥٣٨ دەنگی کۆمەلەی هەلبژردراو ١٩١ دەنگیان هەیە ، چونکە ژمارەی دانیشتوانیان زۆرە. - کار بە پرەنسیپی ٥٠+١ بۆ درچوونی کاندید ناکرێت، بگرە لە هەر ولایەتێک ئەو حزبەی زۆرینە دەبات تەواوی دەنگەکانی ئەو ویلایەتە بۆ ئەو دەبێت بۆ نموونە: لە ولایەتی A ئەگەر ژمارەی دەنگەکانی بە پێی پرەنسیپەکانی کۆمەڵەی هەڵبژیردراو= بە ١٠ دەنگ، ٢ دەنگی ئەنجوومەنی پیران و ٨ ئەنجوومەنی نوێنەران، ئەگەر ئەنجامی دەنگدانی گشتی بەم شێوەیە بوو: دیموکراتەکان ٦ دەنگ ، کۆماریەکان ٤ دەنگ ، ئەواو سەرجەم دەنگەکانی ئەو ویلایەتە بۆ دیموکراتەکان دەبێت، واتا دیموکراتەکان هەر ١٠ دەنگەکە دەبەن. - بۆ دەرچوونی کاندید لە ویلایەتێکەوە بۆ ویلایەتێکی دیکە کاندید پێویستی بە دەنگی جیاوازە ، بە پێسی ژمارەی دانیشتوانی ئەو ویلایەتە بۆ نموونە: ویالەتی نیۆیۆرک کە ژمارەی دانیشتوانی زۆرە کاندید بە دەنگی 519.075 دەنگ دەبێت. بەلام لە وێایەتێکی دیکە کە ژمارەی دانیشتوانی کەمە بە نموونە: ویالیەتی یومینگ کاندید پێویستی بە 142.741 دەنگ دەبێت. - هیچ مەرج نیە ئەندامی دەرچووی لە کۆمەڵەی هەڵبژێردراو لە هەڵبژاردنی سەرۆک دەنگ بە کاندیدی حزبەکەی بدات. - تا ئێستا لە مێژووی ئەو ولاتە چوار جار یەکێک لەو دوو حزبە لە هەڵبژاردنی کۆمەلەی هەڵبژیردراو بردویەتیەوە بەلام لە هەڵبژاردنی دووەم دۆڕاندوویەتی، دواین جار لە هەلبژاردنی ٢٠٠٦ پارتی دیمورات کە هیلەری کلنتۆن کاندیدی بوو زۆرینەی کۆمەڵەی هەلبژێردراوی بردەوە بەلام لە هەلبژاردنی دیسێمبەرکە بۆ سەرۆک لە کۆمەلەی هەڵبأردراوکرا دۆنالد ترەمپ بردیەوە لێردا تێدەگەین کە ژمارەیەک لە دیموکراتەکان دەنگیان بە ترەمپ داوە.  

پەیكار عوسمان - سیاسەت وەكو چالاکییەك بۆ ڕێکخستنی کۆمەڵگاو بۆ خزمەتی گشتی، مانای خۆی لەدەستداوەو ئێستا لە سیاسەت، تەنیا درۆو فێڵ و بەرژەوەندی تایبەتی ماوەتەوە. لێرەشەوە ئیتر ئێمە پێویستمان بە سیاسەتێکە دژی خودی سیاسەت، بۆئەوەی سیاسەت ببێتەوە بە خۆی! - ئەم سیاسەتە حازرییە، کە بەگشتی یەکسانبۆتەوە بە درۆ، بەتایبەتیش لە بەرەبەری هەڵبژاردندا، تاوئەسێنێ و ئەگاتە لوتکەی خۆی، یەعنی لوتکەی درۆ. مەسەلەن ئەوەتەی کازمی ڕۆژی هەڵبژاردنی داهاتووی دیاریکردوە، لە عێراق و لە هەرێمیش، "سیاسەتی درۆ" خەریکە خۆی دەمەزەرد ئەکاتەوەو گەڕێکی تری لافای درۆی سیاسییەکان خەریکە هەڵئەستێ! - بەوبەختی ئەوەیە کە، ئەم لافاوی ناڕەوای درۆیە، هاوکاتە لەگەڵ لافاوی ڕەوای ناڕەزایی خەڵك. ئیتر ناڕەواکە تێکەڵی ڕەواکە ئەبێ و عادەتەن یارییەکەش لە بەرژەوەندی ناڕەواکە کۆتایی دێت. چونکە سیاسەتی درۆ، لەسەر پاڵەوانبازی و خۆدەرخستن و شۆی ئیعلامیی وەستاوەو دۆخی ناڕەزاییش باشترین ستۆدیۆی تۆمارکردنی ئەو فیلمەیە! ئێ خەڵکەکەش بایی ئەونە هۆشیاریی نیە، کە نەیەڵی ئەم ڕەواو ناڕەوایە تێکەڵببن، چونکە هۆشیاری خەڵك، هێشتا هۆشیارییەکی چاوییەو بەرزنەبۆتەوە بۆ هۆشیارییەکی عەقڵیی! - خۆ ڕەنگە کازمی، وەکو کەس و وەکو سەرۆك وەزیرانیش، لەوانیتر باشتربێ، بەڵام لەباشترین حاڵداو بە پشتیوانی ئەمریکاش، تەنیا ئەتوانێ گێڕێك باشتربێ، نەكئەوەی هەڵگەڕانەوەیەكی ئەخلاقی بە دنیای سیاسەت بکات. ئاخر خودی کێشەکە، ئەو سیاسەتە نائەخلاقییەیە کە لەسەر شۆی ئیعلامیی وەستاوە، دەی ئەمیش پاڵەوانی ئەوێیەو ڕێك لەوێوە دەستیپێکردوە! - بۆیە ئومێدی گەورەی لەسەر هەڵناچنرێ و لەڕاستیدا چەنێك بۆی هەیە گێڕێك باشتربێ، ئەونەش بۆی هەیە پێچەوانەکەیبێ، چونکە لەڕاستیدا ئەو نەهاتووە دنیایەکی تر بهێنێت، هاتووە لەناو هەمان دنیادا لەوانیتر باشتر دەرکەوێ. نەهاتووە ئەخلاقێکی سیاسی تر بهێنێت، هاتووە لەناو هەمان ئەخلاقدا بڕێك کەمتر بەدئەخلاق بێت! - دەی ئەو گۆڕانە ڕووکەشییەش دەردی عێراقییەکان تیمار ناکاو ئەمە وەك ئەوەیە کابرا سەرەتانیبێ و تۆ پانادۆڵی بۆ بنوسیت! لەڕاستیدا عێراق و عێراقییەکان بە هەرێمیشەوە، پێویستیان بە گۆڕانێکی جەوهەرییە نەك ڕوکەشی. پێویستیان بە گۆرانێکی ئەخلاقییە نەك ئیعلامیی. پاڵەوانی ئەخلاقی کارەکان وەکو ئەرك ئەکاو پاڵەوانی ئیعلامی وەکو نمایش! - لە شۆو نمایشیشدا، جارێکی تر سیاسەتی نائەخلاقی تۆخئەبێتەوەو جارێکی تر درۆو هەڵخەڵەتاندن دروستئەبێتەوە، لێرەشەوە جارێکی تر جەهل و ناهۆشیاریی خەڵك قووڵئەکرێتەوە، لەکاتێکا لەپاڵ ستەمی دەسەڵاتدا، جەهلی خەڵك دیوەکەی تری کێشەکەیەو چارەسەریش هۆشیاریی گشتییە نەك خەڵەتاندنی گشتی! - هۆشیاری لە ئارامیدایەو جەهل و ناهۆشیاری لە حەماسەت و فەوزادا. سیاسییەکانی ئێمەش هەرگیز لێیان ناوەشێتەوە کە کەشی بیرکردنەوەت بۆ بڕەخسێنن، چونکە ئەوان لەسەر خەتی سیاسەتی نائەخلاقیین و لەوێشەوە هەر ختوکەی عاتیفەت ئەدەن و هەر کەشی حەماسی و فەوزات بۆ ئەخولقێنن بۆئەوەی هۆشت خەبەری نەبێتەوە! - لێردا ئیتر تۆ ئەبێ، هەر خۆت و لەناو خۆتداو لەگەڵ خۆتدا، کەشێکی ئارام و دابڕاو، بۆ بیرکردنەوە بڕەخسێنێت و عەقڵت لە نەبوونی ناو فەوزاکەی ئەوان، دەربێنیت و ڕێگەی بدەی کە هەبێ و بکەوێتە دۆخی بوونەوە، ئینجا ئەو عەقڵە شتەکان بخاتە ناو خۆیەوە! - بۆ ئەمەش بێدەنگی باشترین دەنگەو لەڕاستیدا کارەکە تەنیا بە بێدەنگی ئەکرێت. بێدەنگی بەمانای تەسلیبوون و بێهەڵوێستی و خۆگێلکردن لە ستەم نا، بێدەنگی بەمانای ئازادبوون لە دەنگەدەنگ و فەوزاکەی ستەم، کە ئازادبوون لە خودی ستەمیش هەر لەوێوە دێ و هەر ئەکەوێتە دوای ئەو بێدەنگبوونەوە. چونکە لەوێدا، ئیتر دەنگی جەهلی دەرەکی کۆتایی دێ و دەنگی عەقڵی ناوەکی دێتە گۆ، تەنیا ئەم دەنگەش دەنگی ڕاستەقینەی تۆیەو تەنیا ئەم دەنگەش دەسکاری دنیا ئەکات، چونکە ئەم دەنگە خودی دەسکارییەو هەر ئەونەی کە هەبوو، یەعنی دەسکارییەك و گۆڕانێك لە تۆدا ڕوویداوە! - ستەمکاریی درۆیەو درۆش ستەمکارییە. ئەمیان بە درۆو دەلەسە حوکم ئەکاو ئەویان ئەیەوێ بە درۆو دەلەسە حوکم بگرێتە دەست. تۆش کە دژی ستەمکارییت، ئەبێ پێش هەرشتێ دژی درۆبیت، نەكئەوەی بەتەمابیت درۆزن ستەمکارییت بۆ بڕوخێنێ و درۆ عەدالەتت بۆ بهێنێ! - خۆ من ئەزانم شتەکە قوربانیی ئەوێ، بەڵام قوربانی باجی ڕاستییەو ئەبێ بۆ ڕاستی بدرێ نەك بۆ درۆ. قوربانی ئەبێ بۆ گۆڕینی ئەخلاقی سیاسی بدرێ نەك تەنیا بۆ گۆڕینی دەموچاوی سیاسی. بۆیە پێش قوربانیدان ئەبێ هۆشیاریت بە ڕاستی و درۆ هەبێت، بۆئەوەی ڕەنج بەخەسارنەبیت و بە قوربانیدانەکەی تۆی بێ گیرفان، کەسێك نەبێ بە پەرلەمانتاری سی ملیۆنیی! - کابرای ستەمکار شەق ئەوەشێنێ و دەسەڵاتەکەی خۆی پێ ئەپارێزێ. کابرای موعارەزە وەبەرهێنانی سیاسی لەسەر ئەو شەقە ئەکاو ئەسڵەن پێ ی خۆشە شەق هەیەو حەزئەکا بەریشیکەوێ و بیکا بە ڕیکلام بۆ خۆی. یەعنی ئەم دووانە هەردوکیان نانی شەق ئەخۆن و هەمان کولتوری شەقوەشاندن قووڵئەکەنەوە. باجەکەشی هەر کوڕی فەقیر ئەیدا. ئاخر ئەوەی کە ئەیوەشێنێ کوڕی فەقیرەو ئەوەی کە بەری ئەکەوێ کوڕی فەقیرە، ئەوەشی کە بەرهەمی شەقەکە ئەچنێتەوە هیچکام لەم دووانە نین کە فەقیرن بە نان و بە هۆشیاریی، بەڵکو ئەو دووانەی ترن کە تێرن بە فەسادو فەقیرن بە ئەخلاقی سیاسی! - ئەگەر سێیەمێکیش بۆ ئەو دووانە ئیزافە بکەم، خودی کوڕی فەقیرەکەیە، ئاخر ئەویش لە شوێنێکدا ئەداتە گێڕی شەقوەشاندن و ئەسوتێنێ و تێکئەداو بەردو دەبە ئەهاوێ.. لێرەشدا دەسەڵات و موعارەزەو خەڵك، هەرسێکیان ئەبنە سێکوچکەی شەقاوەیی و ئیتر هەموومان ئەبینەوە بە هەمان شت و ئاو ئەکەینەوە ئاشی هەمان عەقڵیەت و ئەخلاقیەت، لەکاتێکا خۆپیشاندان هەر بۆ ئەوە باشە، کە ئەم عەقڵ و ئەخلاقەی تیا ڕەتبکەینەوە، بەوەی کە عەقڵ و ئەخلاقێکی تری تیا پیشان بدەین! - یەعنی لەڕاستیدا منو تۆ لەسەر جادە، شەڕی یەکەممان لەگەڵ خودی خۆماندایەو بۆ ئەوەیە کە توندوتیژ نەبین و نەکەوینە ناو مەنتیقی شەقاوەییەوە. شەڕی نان و ئازادی و فەسادو ستەمکاری و هەموو شەڕەکانی تریشمان لەگەڵ ئەو، پلە دوون و پلە دووەکانیش هەرچەن ڕەوابن، هەر ئەوەی یەکەمیان ڕەواترە، چونکە تۆ لەوەی یەکەمیانەوەیە کە ئەکرێ جیاوازبی، یان هەر ببیتەوە بەو! - لەڕاستیدا ئەگەر گێژانە بچینە سەر جادەو ئەم هۆشیاریی ناتوندوتیژییە بۆ خۆمان نەکەین بە فلتەرو بە پێشمەرجی خۆپیشاندان، ئەوکات جگە لەوەی لە توندوتیژیدا ئەبینەوە بەو، ئەشبینە ئەکتەرێکی باشی ناو سیناریۆ قێزەونەکانی پاراستن و زانیاری و موعارەزەی پۆپۆلیست. ڕێك وەکئەوەی لەناو مەشکەدابیت، بە هەموویان بڕێك ڕاتئەوەشێنن و لەوەی کە هەیت زیاتریش گێژئەبیت! - بەڵێ خۆپیشاندان ڕەوایە، بەڵام ناتوندوتیژی ڕەواترەو ئێمە ئەبێ هەردوکی تێکهەڵکیشکەین و ڕەواکە بە ڕەواترەکەوە بکەین، نەك ئەوەی ڕەواکە بە ناڕەوایی بسپێرین و بۆ ڕیش بچین و سمێڵیش دانێین! - کاتێ هەموو هۆکارەکانی ناڕەزایی هەن، ناکرێ ناڕەزایی خۆی نەبێت. توندوتیژی دەسەڵاتیش پاساونیە بۆ دانیشتن لەماڵەوە، چونکە کە ژیان نەماو کە دانیشتن خۆی مردنێكبوو، ئیتر مردن ناتوانێ بەر بە هەستان بگرێ! بەڵام ناڕەزایی ئەبێ شتێکی تربێ، بۆئەوەی شتێکی تری لێبکەوێتەوە، ئەگەر هەر هەمان شتبێ و هەر هەمان شتیش بەرهەمبێنێتەوە، لێرەدا لەپاڵ ناڕەزایی بەرامبەر دۆخەکە، ناڕەزاییەك بەرامبەر ئەم جۆرە لە ناڕەزاییش پێویست و گرنگە! - ناڕەزاییش هەر بەوە شتێکی ترە، کە ئەو توندوتیژبوو تۆ ناتوندوتیژبیت. ئەمەش قسەی زل و باقوبریق نیە، بەڵکو منیش وەکو تۆ ئەزانم کە وەزعەکە زۆر خراپەو لە تەحەمولا نەماوە، بەڵام قۆناغێك لەمەش خراپتر هەیە، ئەوەی کە دەیان میلیشیاو شەعبێكی چەکدار، کە هەرکەس لەماڵەوە چەکی خۆی هەیە، هەمووی بەربێتە یەکتری! - بۆئەوەی لەم زۆر خراپەوە نەگەین بەو زۆر خراپترە، چارەسەر تەسلیمبوون نیە، چارەسەر بەرگری ناتوندوتیژە، ئیتر بە هەر ڕێگایەکی فەردی و جەماعی کە بۆت ئەگونجێ. خۆپیشاندانیش تا ئەمەبوو، بیکەو بچۆ، وەلێ ئەگەر عەکسەکەیبوو، تۆش ڕێك عەکسیکەرەوەو بچۆرەوە ماڵەوە، بۆئەوەی خۆپیشاندانیش وەکو هەموو شتەکانی تر نەدزرێ و لەبری چارەسەر خۆی نەبێت بە کێشەیەکی تر! - یەعنی لەڕاستیدا خۆپیشاندان هەر وا سادە نیەو هەر پیاسەکەو خۆ تووڕەکردنەکە نیە، بەڵکو هۆشیارییەکی گەورەو بەرپرسیارێتییەکەی گەورەیە بۆئەوەی کە خودی خۆپیشاندانەکە بپارێزیت. بیپارێزێت لە زانیاری و پاراستن و خەڵکی پۆپۆلیست، بیپارێزیت لە دۆخی ناهۆشیاری و پەلاماردان و حەماسەت و هەڵچوونی توندوتیژ.. یەعنی پێشئەوەی بەتەمابیت خۆپیشاندان شتێکت بۆ بکات، ئەبێ تۆ زۆر شتی بۆ بکەیت، ئەمەش بە تاکی هۆشیارو گروپی ڕێکخراو ئەکرێ کە هیچیان نین! - هەر خودی قەرەباڵغیی، کەشی لەباری ناهۆشیارییەو نەك هەر خەڵکی خۆمان، بەڵکو خەڵکی پاریسی پایتەختی ڕۆشنبیری عالەمیش، لەوێدا ئەشکێنن و ئەسوتێنن و شتی سەیرو بێتام ئەکەن! بۆیە ئەگەر هۆشیاری جارێك فەرزبێت، بۆ کەسێك کە ئەچێتە ناو قەرەباڵغی دوو جارو دە جار فەرزە، بەتایبەت بۆ قەرەباڵغییەکانی ئێمە، کە جگە لەوەی لەوبەرەوە گەلەگورگێك بە دارو چەکەوە بەرامبەری وەستاوە، هەمیشە لەناوەوەش گەلەڕێوێیەکی تێدایە!

بەهمەن تاهیر نەریمان بت خاوەنی پارێزبەندییە و لە هەموو ڕەخنە و گومان و چاکسازییەک دەبوێردرێت. ئامرازی (بەبتکردن) بریتییە لە کێشانی خەرمانەی پیرۆزیی بەدەوریدا، ئیتر ئەوەی لە بتەوە بێت، پیرۆزە، بیرو گوفتار و ڕەفتارێک لەبتەوە سەرچاوی گرتبێت دەستلێنەدراوە و جێی ڕەخنە و سەرزەنشت نییە، ئەوەی دژی بێت سەر بە دنیای شەڕە و گڵاوە. ئەوەی بەهەڵە لە بت تێگەیشتوین ئەوەیە وا دەزانین بت بریتییە لە پەیکەرێکی ڕەق و تەق و بینراو و دەرنشینە، لە دەرەوەی خۆمان پەیکەرێکمان لە ماددە بۆ کردووە. ئەمە سادەترین جۆری بتە، بتی هەقیقی نەبینراوە، لە دەرونماندا خۆی حەشارداوە، ناونشینەو لە زەینماندایە، ڕووپۆش و ناوپۆشکراوە، مرۆڤ بەئاسانیی دەرک بە بتی سایکۆلۆژی و ناوەوە ناکات، بۆیە بەئاسانیی نکوڵیی لێدەکات، بتی نامادی و ئەبستراکت، دەرککردنی ئاسان نییە، زیرەکیی دەوێت، بەڵگەی دەوێت تا بیسەلمێنیت، هۆشیاریی دەوێت تا پەیی پێبەریت و بناسرێتەوە. بۆ نمونە؛ کەسێک پەیکەریکی داناوە و کرنوش و سوژدەی بۆ دەبات، ئاسانە پێی بڵێیت تۆ بت-پەرستی، بەڵام زۆر گرانە بە دکتاتۆر یان ستەمکارێک بڵێیت تۆ بتیت، لەوە گرانتر بە شوێنکەوتوەکانی بڵێیت تۆ بت-پەرستیت! مرۆڤایەتی هەرگیز قۆناغی بت-پەرستیی تێنەپەڕاندووە و لە قووڵایی بت-پەرستیدا ماوەتەوە. تەنها بتەکان دەگۆڕدرێن، جێگۆڕکێ بە (شوێندان)ـی بتەکان دەکات. بت-پەرستی یەکێکە لەو پەتایانەی مرۆڤایەتی توشی بووەو بەدەستییەوە ناڵاندویەتی، لە ئێستاشدا هەر بەدەوامە، جێگۆڕکێیەک کە بە بت-پەرستی کراوە ئەوە نییە ژمارەی بتەکان کەمبوونەتەوە، ڕەنگە وەک خۆیان مابنەوە، بەڵکو ئەویە؛ بتی خاوەن پەیکەر کەمبووەتەوە و لەجێی ئەو بتی نابەرجەستە و ئەبستراکت جێی گرتوەتەوە. مادام بت-پەرستی لەناو چوارچێوەی بەپیرۆزکردندایە، کەواتە ڕەخنە قبوڵناکات، بڕوای بەوە نییە نەک باسی کەموکووڕییەکانی بکرێت، بەڵکو دان بە کومورتییەکانی خۆیدا نانێت. کەسی بەبتبوو خۆی لەسەروو ڕەخنە و لێپێجینەوە دەبینێت، کاتێک دەگوترێت فڵانە کەس ئەوەی دەی کات لێی ناپێچرێتەوە و لەسەروو لێپێجینەوەوەیە ئەوە بتە و بووە بە بت. هەر کەس، دامەزراوە، حزب، مەزهەب، گروپ و ئایدیۆلۆجیا لەسەروو ڕەخنەو پرسیارکردنەوە خۆی دانا، ئەوە داوای تەقدیس و بەبتبون دەکات، داوای خوداداریی دەکات. مامۆستا کە ڕەخنەی قوتابییەکەی قبوڵناکات، ئەوە داوای ئەوە دەکات قوتابییەکانی بیکەن بە بت. سەرکردە کە پێی وترا (بیستمان و گوێڕایەڵین) ئەوە بووە بە بت و خەڵکەکە بەندەن. مەلای دینی مادام ڕازی نەبوو لەسەر دوانگەکەی ڕەخنەی لێبگیرێت، خۆی کردووە بەبت، هەر یەک لە سیستمی دینی و سیاسی و کۆمەڵایەتی، مادام خۆی لەسەروو ڕەخنەوە دانا، ئەوە داوای بەبتبونی خۆی دەکات. دینە-یەکتاپەرستەکان لەسەرتادا شەڕی گەورەیان لەگەڵ ئەقڵی بت-پەرستی کردووە، بتی بەبەردبووی ماتریاڵیان لابرد، بەڵام بتی ناو زەین، ئەو بتەی لە وشە دروستدەکرێت، ئەوە بتەی وەک چەمک و وێنەی زەینی دەمێنێتەوە؛ دەستیان بۆ نەبرد. لە ئێستادا، ئاینە یەکتاپەرستەکان پڕپڕن لە بتی داتاشراو بە وشە، بتی دەقێکی پیرۆز، بتی شێخێک، پێغەمبەرێک، دەسەڵاتدارێک، مێژویەکی پیرۆزکراو، شوێنێکی پیرۆزکراو، بتی سامان، بەناو شیپاڵۆک(فلتەر)ی یەکتاپەرستیدا تێدەپەڕن و ناپاڵێورێن، چونکە ئەم ئەقڵە، دوای مەرگی ئیبراهیمەکانی ناویان، کاهینەکان هاتوون و جارێکی تر ئەقڵی بت-پەرستی بە وشە دادەڕێژنەوە. ئەقڵی دینی وا سادەبووەتەوە پێی وایە دانانی پەیکرێک لە ماڵدا، وەک کارێکی هونەری و جوانی، حەرامە، چونکە ئەوە بتە، لەوە ناگات، ئەم پەیکەرە لە خواوەندیی خراوەو تەنها کارێکی هونەرییە، کەچی درکیش بەوە ناکات، هەر خۆی ڕوکاری دەقی لێبووە بە بت و پیرۆزی دەکات، ناتوانێت لێی دەربچێت. دەکرێت بت سیاسییەکی بەدەسەڵات بێت، دەکرێت پیاوێکی دینی بێت، دەکرێت ڕۆحانییەک بێت، دەکرێت لە ژیاندا بێت، یان مردبێت، دەکرێت سەرمایە بێت، ئیتر سەنەم لای مرۆڤی دێوانە بەبت دەکرێت لە داهاتوودا بێت(وەک چاوەڕوانی ڕزگارکەر لەناو زۆر ئایدۆلۆجیای دینی و نادینیدا). چاوگەی مەعریفیەی بت-پەرستی نەزانی و بیرنەکردنەوەیە، سیستمێک کە دەبێتە بت، هەمیشە لە بیرکردنەوەی ئازاد و کەسی ئازد دەترسێت، لەناو ڕژێمە پەروەردەییەکەیدا لەجێی بیرکردنەوەی ڕەخنەیی، بیری تەڵقینی برەوپێدەدات، لەجێی برەودان بە ئەقڵی داهێنەرانە، ئەقڵی لاسایگەراو تەقلیدی و جوینەوە برەوپێدەدات، سەیری سیستمی پەروەردەی خۆمان بکە، بەئاسانی بۆت دەردەکەوێت سایکۆلۆژیای تاک ئامادەدەکات بۆ قبوڵکردنی بتەکان، نەک شکاندنی بتەکان.  زمانی بت-پەرستی خاوەنی ئەدەبیاتی خۆیەتی، دابەشکردنی کەسەکان بۆ شوان و مێگەل، بۆ بەندە و سەردار، کۆیلە و خاوەن کۆیلە لە ناو زمانی بت-پەرستییەوە چاوگەیان گرتووە. لەناو حزبی کوردیدا کە دەوترێت: سەرۆکی نەمر و هەمیشەیی، ئەزبەنی، ڕابەری نەمر، جەنابی ئەمیندار، دەوڵەتمەدار، جەنابی ئەمیر، براگەورە، سکرتێری گشتیی، ناوی کەسیی خۆیان لادەبرێت، ئیتر کاندیددەکرێن تا بە پرۆسەی بەبتبوندا ببرێت، ئەمانە ئەدەبیاتی بتگەریین، ئیتر بت بەرەبەرە دادەتاشرێت، دواتر لەگەڵ زیادبوونی دەسەڵاتیان وەک بت خۆیان بەشایەنی هەرهەری و هەمیشەیی دەبینن، خەڵکی تریش دەبێت ویردی سەرزمانیان بۆ ئەم بەبتبوانە وتنەوەی ئەو وشە داتاشراونە بن کە بت لێیان ڕازی دەبێت. مەزاری نەمران، ئەزهەری شەریف، بیارەی شەریفە، مەککەی موکەڕەمە، نەجەفی ئەشرەف، مەزارگەی پیرۆزی فڵان شێخ... کە ئەم گوزارشتانەیان بۆ بەکارهات، ئەوە ئەمانە لەناو ئەدەبیاتی بتخانەدا ناویان بۆ داتاشراوە و پەرستگەی دانانی بتن. پەروەردەی سیتمی بەبتبوو، کەسەکان بە بچوکی پەروەردەدەکات، وایان لێدەکات هەرگیز هەست بە بوونی سەربەخۆ و گەورەیی خۆیان نەکەن. هەمیشە مرۆڤی بودەڵە و بڕوابەخۆنەبو دروستدەکەن، مرۆڤێک هەمیشە گرێی خۆبەکەمزانین و ڕقلەخۆبونەوەی تێدا بێت، مرۆڤێک خۆی بەشایستەی ژیانێکی شەرەفمەندانە و مەزن نەزانێت، مرۆڤێک چێژێکی ساختە لەم بودەڵەییەی خۆی ناگۆڕیتەوە بە چێژی هەقیقی مرۆڤێکی ئازاد و خاوەن وجودی سەربەخۆ. لەبەرانبەریشدا سەرکردەکانت بۆ بڵنددەکات، لەپایەی مرۆڤبوون بەرەوسەرەوەیان دەبات، بۆگەنیان دەبێت بە میسک و گوڵاو، وتەیان دەبێت بە وتەی پیرۆز و پڕ لە حیکمەت! بۆ ئەوەی کۆمەڵگەی بتپەرستان دروست بکەیت، مرۆڤەکان بچوک پەروەردە بکە. خۆبەکەمزانین لەناو دڵیاندا بچێنە. وایان لێبکە وابزانن سەرکردەکان هەموو شت دەزانن و ئەمان هیچ، وایان لێبکە بیان کە بە مەڕ، سەرکردە شوانەکان نەبن ئەمان ناتوانن بەرگری لەخۆیان بکەن و گورگ دەیان خوات، پیاوە ئاینییەکان نەبن؛ ئەمان ڕێی پەرستن و بەرەوخواچوون و ساڵحبوون نادۆزنەوە، سەردارەکەی نەبێت، ئەم لەبرساندا دەمرێت، مامۆستاکەی نەبێت، ئەم بیری بۆ ناکرێتەوە.  سیستمێکی سیاسی، دینی، کۆمەڵایەتی، ئابووری... کە نەگۆڕدرا و بڕوای بە گۆڕان نەما، کە گەشتە ئەو قۆناغەی پێی وا بێت ڕژێمە دینی، مەزهەبی، سیاسی، کۆمەڵایەتی...یەکەی خۆی هەقیقەتەو نابێت نوێبکرێتەوەو بگۆردرێت، ئیتر ئەو سیستمە بووە بە بت، شوێنکەوتوانی وا پەروەردەدەکات پاڵی لێبدەنەوە و خەریکی سیستم لێسانەوەبن، خەریکی بتپەسرتی بن. سیستمی بەبتبوو، سیستمێکە بە زەبروزەنگ خۆی دەهێڵێتەوە، ئەندامەکانی کۆمەڵ توشی ترس و دڵەڕاوکێ دەکات. پەروەردەکەی پەروەردەیەکە مرۆڤی دووڕوو و سیستم پەرستبن، مرۆڤ گەلێک پەروەردەدەکات ئەگەر سیستمەکە دینی بێت، مرۆڤەکانی جەوهەرێکی خۆپەرست و دنیاپەرستیان لێدروستدەکات، بەڵام لە ڕوکاردا دینین، دەم یان پڕە لە خودا و دڵیان پڕە لەناخودا، باسی هیچیی دنیادەکەن و ماددەپەرستی وەک خۆیان کەمە. سیستمی سیاسی بەبتبوو، خەڵکێک پەروەردەدەکات لە ڕوکاردا دڵسۆزی ڕژیمەکەن، بەڵام لە گەوهەردا دڵسۆزییەکەیان ڕاستەقینە نییە و ساختەیە. ڕژێمی بەبتبوی کۆمەڵایەتی، لە پەیوەندییەکانیاندا تاکەکان لە ڕووبەڕوودا دڵسۆزی یەکتری دەربکەون، بەڵام لە پاشملەدا خەریکی تێکشکاندنی یەکتری و زەموزەمکارین، چونکە ئەم جۆرە ڕژێمە مرۆڤی دووڕوت بۆ پەروەردەدەکات. بت لە بواری سیاسی، دینی، کۆمەڵایەتی، دەرونییەوە خۆی دەخزێنێتە ناو سیستمی بیرکردنەوەمان، هەرگیز ئەوە مەرج نییە کەسێک ڕووپۆشی ئازادیخوازی پۆشیبێت و بتپەرست نەبێت، مەرج نییە دینداربێت و بتپەرست نەبێت، دەکرێت، سەری زمان و بنی زمانی باسی یەکتاپەرستی بێت و لە پەرستگەی بتەکاندا کاهین بێت. دەکرێت خۆی بەدەرونناس بزانێت و دەرونی پەرستگەی بت بێت. لە ئێستادا و لە دونیای نادیمۆکراسیی ئێمە، سیستمی دینی و سیاسی، لە بت-پەرستیدا دژی یەک نین، یەکتری تەواودەکەن، سیستمی دینی پێی وایە ملهوڕ کەسێکە کە شەریعەتی دانراو، جگە لە شەریعەتی دینی، پیادەدەکات، ملهوڕ لەم دیدەدا، بەم کارەی داوای خوداداری دەکات. بەهیچ شێوەیەک دەسەڵاتدارێکی ملهوڕ، مادام شەریعەت جێبەجیدەکات ستەمکار نییە و لەناو ستەمەکەشیدا بتی سەرکردەی ستەمکار دانەتاشراوە، تەنها لەبەر ئەوەی شەریعەت جێبەجێدەکات و بەڕووکار؛ داوای خوداداری ناکات. لە مێژوی ئیسلامیدا، هەر بەهۆی ئەم دیدەوە، دەسەڵاتی ئومەوی و عەباسی و عوسمانی کە دەسەڵاتی بنەماڵەی پیرۆز بوون، پێشیان وتراوە خیلافەتی ئیسلامی، خەلیفەکانیش خەلیفەی موسڵمانان بوون، تا ئاستی موقەدەسکردن  موقەدەس بوون، سوڵتان عەبولحەمید لە ساڵی ١٨٧٦ کە دانی بەدەستوری نوێی عوسمانییەکاندا نا، لە ماددەی پێنجیدا هاتووە: (خودی حەزرەتی سوڵتان پیرۆزە و لێی ناپرسرێتەوە)، ئەم بەبتکردنی سوڵتانە، فلتەریی ئاینی ئەوسا، ئەم بەخواوەندکردنە قبوڵدەکات و بە شرکیشی نازانێت، ئەم جۆرە سیستمە ئاینییە سەرچاوەی داننانە بە ملهوڕی سیاسی، شەرعییەتی دینیشی بۆ دادەتاشێت.  بت-پەرستی سیستمێکی زۆر بەهێزە و زۆر ورد کاری خۆی دەکات، ئاسان نییە مرۆڤ بانگەشەی ئەوە بکات بڵێت من خۆم لە بت-پەرستی پاککردوەتەوە، خۆ ئەگەر بانگەشەشی بۆ بکات؛ ڕەنگە تەنها بانگەشە بێت، خۆی ئاگایی ئەوەی نەبێت بتەکانی ناو ناخی دەستنیشان بکات و دان بە نەخۆشیی بت-پەرستیدا بنێت. تەنها هۆشیاریی و هۆشیاربوونەوە دەکرێت وامان لێبکات بتەکانی ناومان ببینین، بەڵکو ناهۆشیاری وامان لێدەکات نکووڵی لەو هەموو بتە زۆر و زەوەندە بکەین کە لە دەرونماندا چێنراون، بت-پەرستی جاری وا هەیە ئەوەندە وردو بێدەنگ لەناوماندا کاردەکات، لە خشەی پێی مێرولەیەک بێخشپەترە، تەنها گوێی هۆشیاربووەنەمان دەتوانێت بیبیستێت، تایەفەی قاڵ و قیڕەقیڕ بتەکانی ناخمان لێوندەکەن و بەشتی ترەوە دەسخەڕۆمان دەکەن، تایەفەی قیل و قال ئەو تۆوە ئیبراهیمییەی لەناوماندایە دەکوژێت و تۆوی بتپەرستی و کۆیلەبوونمان بەهێزدەکات. کاتێک ژنە زیناککەرەکەیان هێنایە بەردەم مەسیح تا سەنگەساری بکەن، ئەو وتی کێتان تاوانی نەکردووە با یەکەم بەردی تێبگرێت، ئێستا کێمان بتپەرست نییە با دەستبەرزبکاتەوە، لێرە نا، با بچێت لەناو ئاوێنەکەی ناخییەوە لە دەرونی بڕوانێت و بڕیاری خۆی بدات کە ئایا بت-پەرستە یان نا؟  

دانا نەقی   نەوت ڕۆڵێکی گرنگ و بەرچاو دەبینێت لە ڕووی سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی و سەقامگیری جیهان. لە ووڵاتی ئەمەریکا لە سەدەی نۆزدەوە نەوت بە سەرچاوەیەکی بەهێزی بەرهەمەکانی ووزە هەژمار دەکرێت. هەر بۆیە لە سەدەی بیستەوە دەستیان بە سەر ٤٠٪ ووزەی جیهان و نەوت گرتوە. هەر قارەیەک یاخود هەردەوڵەتێک لەمپەری دروست کردبێت بۆ ئەمەریکا لەم سەرچاوە سروشتیەی ووزە، ئەوا بێ گومان ڕووبەروی نەهامەتی و قورسی ژیان و ڕووخان بوەتەوە. ئەمەریکا لە تەمەنی دەوڵەتداری خۆیدا سێ کات توشی قەیرانی ووزەو نەوت بوەتەوە ئەویش لە ساڵەکانی ١٩٧٣، ١٩٧٩، ١٩٩٠ خوێنەرانی مێژووی سیاسەت و شارەزایانی بواری سیاسی دەزانن هۆکاری ئەو قەیرانانە چی بوەو چەند دەوڵەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پشت ئەو دادەپینەی ووزەی ئەمەریکا بون و ئێستا سەرۆکەکانی ئەو کات لە کوێن و مێژوو بە دەستی ئەمەریکا چی بە سەر هێنان، بە هەر حاڵ سەبارەت بە هەرێم و نەوت شت زۆرە بۆ نوسین و ووتن، بەڵام دەبێت کێ گوێبگرێت پێش ئەوەی کار لە کار بترازێت و شاربەدەر بکرێن، بۆ وەڵامی دروست دەبێت حکومەتی هەرێم خۆی ڕابێنێ لە گەڵ ڕاستکردنەوەی هەڵە زەقەکانی، کە کردوونی لە ساڵی ٢٠٠٧ هەتاوەکو ئێستا. ڕوونە نەوت و سەرچاوەی  سروشتی گەر بۆ دەوڵەتانی کەنداو ئاشنا بونیان بوبێت بە ئابوری مۆدێرنە ئەوا بۆ کوردستان ملیارات دۆلار قەرزاری کردین، گەر بۆ ووڵاتان مایەی خۆشگوزەرانی و گەشەی بازاڕو پیشەسازی بوبێت ئەوا بۆ کوردستان کۆمەڵێک بەرپرسی دەوڵەمەند کردو ئەوانیش بزنسی ئەم نەوتەیان دا بە دەستی هەندێک کۆمپانیای بیانی و شەریکە بەش. بێ ئەوەی لەماوەی ئەم سیازدە ساڵەی ڕابردوو هەوڵدەن لە  وەزارەتی سامانە سروشتیەکان بۆ پێگەیاندنی کادری لۆکاڵی و ئەزمونکردنیان بۆ دەیەکانی داهاتوو، وە  پشت ئەستور بن  بە توانای مرۆیی ناوخۆ لەم بوارەدا، بە داخەوە ڕێگریش دەکرێت لە کۆمپانیا نەوتیە لۆکاڵیەکان بۆ کار کردن هەوڵدان بۆ بون بە خاوەنی کێڵگەو کۆنتراکت لە حەقلەکانی کوردستان، نمونە کۆمپانیای داینا ستی  توانی پشکەکانی کێڵگەی کوردە میر، تۆپخانە بکڕنەوە لە کۆمپانیای  ڕیسپۆڵ ی ئیسپانی لە بڕی هاوکاریکردنیان و دەستگرۆی کردنیان دێن سەرەڕایی دروست کردنی کێشە دواجار بێ بەشیان دەکەن و ڕێگەیان نادەن کار کەن، ئەمەش جارێکی تر کەسیایەتی حکومەت لە بەر نەزانی دەخاتە بەردەم دادگاو پەڕاوو میدیاکانی جیهان بۆ نیشاندانی ناشرینێکانی سیاسەتی نەوت لە هەرێم. دەبێت حکومەتی هەرێم هەر زوو هەوڵدات بۆ بە نیشتمانی کردنی نەوت و سەرچاوەکانی ووزە شان بە شانی سێکتەرەکانی تر، نەک نەوت و کێڵگەکانی هەرێم لە دوو ووڵات تاپۆ بکرێت، وە ئەمەریکا، بەریتانیا، فەرەنسا تەماشاکەر بن، تکایە ئاگادار بن ئەگینا نە کوردستان لە موسەدەقی ١٩٥١ بۆ ١٩٥٣ ئێران لێهاتوو ترە، نە وەک فەنزەویلاش خاوەنی عەقیدەی شوعی یە بەرگە بگرێت.