چیا عەباس رێزدار سەردار قادر لە هۆنراوەی " بۆ تاقانەکەی پایز " دەڵێت: هەرچەنده زادەی پایزی له وێرانەی ئەم شارەدا عاشقێكی هەردەم زیزی ساڵانێكه بەری هەتاویان لێ گرتووی   تۆش وەك (سواره) هەر دەڵێی  ”دەڵێم برۆم له شارەكەت زۆر درەنگه بۆ مانەوه ” له شاره پڕ ئازارەكەت ئەو ساتەی نانەواخانەکەی سەر سوچی کۆڵان دەبێتە فرنێکی گەورە بۆ جۆرەها نان و سەمونی ئاردی نەناسراو، کاتێک دوکانی عەتاری جارانی گەرەک دەبێتە سوپەرمارکت و لە بری بۆن و مەرامی بەرهەمەکانی دەشت و شاخەکانی کوردستان کاڵای بیانی لول و وشک و بەستراو پێچراو لە پارچەیەک نایلۆن لە سوچ و قوژبنەکانیدا کەڵەکە دەکرێن، کاتێک چێشتخانە و کەبابخانەکەی وەستا ...  دێرینەکانی شار دەبنە رێستورانتی ساختە ئەستێرەی خۆراکی بێتامی گۆشتی بەسەرچوی جن و جانەوەری  ئەودیو سنورەکان، کاتێک هێلکەی مریشکی نازداری هێلانەکانی گوند و پەنا حەوشەی ماڵ دەبێتە هێلکەی مریشکی فو و ئاوتێکرا و بە گەنە گەورەکراو، ، کاتێک دەشتی شارەزور دەبێتە چۆڵاییەکی پەژموردەی هەتیوی بەجێماو، بە تەماتە و سەوزەی ئەملا و ئەولا رۆحی بەپیتی هەنجن هەنجن دەکەن، ئەو کاتیش چلورە تام و فێنک بەخشەکەی شەهلا دەبێتە ئەزڤەنیەکی شەکر و ئاوی بێ تام و رەنگ و ناو. کاتێک عەرەبانەی دو ئەسپ دەبێتە مۆنیکا و وەنەوەشە و ماشێنی گران بەهای خاوەن مواسەفاتی بەقەد باڵای ئەقڵیەتی ئەم سەردەمەی کریارەکانیان، بە فرکەفرک و دوکەڵی بەنزینی ساختە و دەرزەنێک کۆیلە لە پاش و پێشیان خەڵک و ژینگە و جادە و کۆڵانەکانی شار پیس و هەراسان دەکەن، کاتێک لەسەر باخ و سەوزاییەکانی شار تەلاری چەند نهۆمی گران بەهای بازرگانە گومان لێکراوە تازە پێگەیشتوەکان وەک قارچکی بەهاران هەڵدەتۆقن، کاتێک جادەکانی شار بۆ دەروبەی دەبنە رێگای مەرگ و قاچاخجیەتی و دزیکردن، کاتێک بەشێکی مزگەوت و مەلا و فەقێ دەبنە دەمراستی ستەم و ناهەقی و هەندێکیشیان بە فرو فێڵ و نزا و دوعای هەڵبەستراو و درۆ دەبنە جادوگەری نەخۆش و پەککەوت و لێقەومانان،  کاتێک خەڵکی شار بۆ چنگێک روناکی و قومێک ئاو لەبەردەمی دەروازەی والیدا ریزبن و عەرزوحاڵیان پێ پربکەنەوە، کاتێک خواپیاوان بە دوا مۆدێلی ماشێن منداڵەکانیان بۆ خوێندنگا گران بەهاکان دەنێرن و مەترێکیش لەولاوە منداڵی هەژار و بێ کەس و واستە بە جوتێک پێڵاوی لاستیک  هەنگاو بە هەنگاو شەر لە گەڵ قور و لیتاوی جادەکاان دەکات تا بگا بە پۆلەکەی، کاتێک کەرامەت و شەرەف و ناموس دەکرێنە کاڵای بازرگانی لە ژورە روناککراوەکان بە گڵۆپی سور و پەمەیی  چینی و تورکی بەتەنیشت ڤێڵا و لەسەر لارێ و سوچ و روکنە شاردراوەکاندا،  کاتێک نەریت و  مێژو و گەنجینەی كڵتوری و سیاسی و خەباتی شار دەهۆنرێنەوە و دەکرێنە ملوانکەا بۆ رازاندنەوەی روخسار و چاوەزاری قاپی و درەوازە و شاشە تایبەتەکانی ئەم بەرپرس و ئەو حاکم، کاتێک لاوە بزێوە دڵپاک و بێگەردەکەی مەڵکەندی و چوارباغ و مەجید بەگ دەکرێتە رۆبۆتی سیخوری و ستەم و کوشتن و وێرانکردن، کاتێک هەر دو بێوەژن باجی رەحمەی جلشۆر و باجی رەعنای نانکەر ناچار دەکرێن رۆژانە دەستەکانیان بۆ پارچەیەک نان بکەنەوە، کاتێک گردەکانی شار و مامە یارە و گۆیژە و ئەزمر و پیرەمەگون زەوت دەکرێن و روخسارە رەنگین و دلگیرەکانیان بە بلۆکی چیمەنتۆ و ئاسن دەکرێنە وێنەیەک تەنها بۆ بیرەوەریەکانی مێژو، کاتێک بەمۆری حزب و فەرمانی شۆرشگیرەکانی دوێنی رێبوارە سەرلێشێواو و رێ ونبوەکان دەبنە موتەسەریف و قازی و مدیری تاپۆ و خەزێنە و فەرماندەی حەسحەس و ... ، کاتێک گورگ دەبێتە پاسەوان و شوان دانی لە گۆشت جیر دەکات، کاتێک هەورێکی قەترانی بەر بە پیرمەسور دەگرێت، کاتێک نۆزدەی هار و عەبەی بازدەر و دۆکەی فەریق دەکرێنە شەوچەرەی گاڵتەکردنی سەرمەستە کاڵفام و خوار و خێچەکان، کاتێک پەیکەر و مێژوی عەولە سیس و مامۆستا یاسین و ئەنوەر و شاسوار و جەمال تاهیر و رۆڵەکانی تر لە مۆزەخانە و پەرتۆکەکانی مێژودا تۆزیان لێدەنیشێت، کاتێک وێنەکانی مەحوی و قانع و حەمدی و پیرەمێرد و گۆران و  بێکەس و هەردی و ژانی گەلی ابراهیم ئەحمەد و دەنگی بەسۆز و وروژینەری دیلان و کابان و چالاک لە پیشانگاکانی پایتەختی بابان و شێخی نەمردا بە ساختەکاری و فروفێڵ بۆ پارە پەیداکردن نمایش دەکرێن. کاتێک، وەک خوالێخۆشبو حەسەنی شیرین باسیکردوە، دو نەقیبە دێرینەکەی شار ( حەپسەخانی نەقیب و قەیسەری نەقیب) دەبنە دەیان نەقیبی نەجمە و مەدالیای فافۆن، و کاتێک و ..... کاتێک.  کاتێک شار بێ بەرنامە و بە رواڵەت هەرەمەکی گەورە دەکرێت و بەرێگەی زیگزاگ و ناسروشت گەشەی پێدەکەن و روخسارێکی ساختەی مۆدێرنی بۆ دادەتاشن، ئەهلەکەی بارمتە و نانبر دەکرێت و سزا دەدرێت، رەونەق و رەحیقەکەی هەڵلوش دەکرێن و جوانیەکانی ئەتک دەکرێن. لەو ساتەدا گەورەبونی شار بەو شێوەیە کەمکردنەوەیە لە بەهای شار و ئەهلەکەی و بۆتە کارەساتێک بەرمانی گرتوە. ناهەقم مەگرن زۆر کەم کەس نەناسمەوە و بە شارەکەم نامۆ بم، بەڵام ئەمە کۆتایی ئەم چیرۆکە نیە.  

پەیكار عوسمان (١) دۆخی خراپی کۆمەڵگا، بە زۆری ژمارەی پاڵەوان و نەسیحەتکەرا بناسەرەوە. کە کۆمەڵگا بوو بە مەیدانی هەڵتۆقین و تەراتێنی پاڵەوان و نەسیحەتکەر، ئیتر خەلەلێکی گەورەی هۆشیاری هەیە، چونکە ئەم دووانە مێشی سەر زبڵی ناهۆشیاریین، لە ناهۆشیاریدا دروستئەبن و هەر ناهۆشیاریش بەرهەمئەهێننەوە. لە ناهۆشیاری خەڵکەوە دروستئەبەن، چونکە تۆ لە هۆشیاریدا خۆت بکەرو سەروەریت، کە بکەرو سەروەریشبوویت، ئیتر سیحری پاڵەوان و "ئەوسەروەری" هەڵئەوەشێتەوە. لە هۆشیاریدا لەگەڵ خۆتدا بیرکەرەوەیت و لەگەڵ ئەودا گفتوگۆکەریت، لەناو گفتوگۆو بیرکردنەوەشدا، تۆو ئەو هاوشانن و هەردوکتان بەدوای ڕاستیدا ئەچن، نەکئەوەی یەکێك شانی بەرزترو خاوەنی ڕاستییەکەبێ و لەڕێگەی نەسیحەتەوە شۆڕیکاتەوە بۆ ئەویتری خوارەوە. هەر ناهۆشیارییش بەرهەمئەهێننەوە، چونکە هەر دۆخی مێگەل و شوان دروستئەکەنەوە، لەکاتێکا تۆ هەر پێویستت بە تێپەڕاندنی ئەو دۆخەو تێکدانی ئەو هاوکێشەیەیە! نەسیحەتکەرو پاڵەوان، هەرگیز ناتوانن لە دۆخی ستەمکاری دەرتکەن و بتبەنە دۆخی عەدالەت، چونکە ئەوان هەر خۆیان پەیوەندییەكی ناعادل و ستەمکارانە دروستئەکەنەوە لەگەڵ تۆدا! هەرگیز ناتوانن ئازادت بکەن، چونکە ئەتبەنەوە ناو هاوکێشەیەکی نائازاد، کە هاوکێشەی مێگەل و شوانە، لەکاتێکا ئازادی هەر تێکشکاندنی ئەو هاوکێشەیەیە! هەرگیز ناتوانن لە فەساد دەرتکەن، چونکە خودی فیکرەی شوێنکەوتەو پاشکەوتە، فکرێکی فاسدەو ئیرادەو کەسایەتی ئینسانەکانی تیا بچوكئەکرێتەوەو ئەشکێنرێ. هەرگیز ناتوانێ لە جەهل ڕزگارتکا، چونکە هۆشیاری هەر گەڕانەوەی مافی بیرکردنەیە بۆ خۆت و جەهلیش هەر بیرکردنەوەی ئەوە لەبری تۆ، پاڵەوان و نەسیحەتکەرو فریادڕەیش هەر ئەمەی دووەمیان تۆخئەکەنەوە! لە یادی سەری ساڵی کۆچیدا، ئەبێ بزانیت کە تۆش وەکو موحەمەد کۆچێك قەرزاریت. کۆچێك لە ناهۆشیارییەوە بۆ هۆشیاری. کۆچێك لە پێگەی نزمی نەسیحەتکراوەوە بۆ پێگەی هاوشانیی بیرکردنەوەو گفتوگۆ. کۆچێك لە شوێنکەوتەی دەسەپاچەی پاڵەوانەوە، بۆ قۆناغی ئیرادەو بڕیارو خودبکەریی. کۆچێك لە عەقڵی گروپەوە بۆ عەقڵی خۆت! سەرەتای هۆشیاریی، کۆتایی ستەمکارییەو هۆشیاریش لە بیرکردنەوەی تۆوە دەستپێئەکات نەك فکری کەسی ترەوە. سەرەتای ئازادی کۆتایی ستەمکارییەو ئازادیش لە ناسینی تاکێتی خۆتەوە دەستپێئەکات، نەك لە ناسینی هیچ گروپ و حیزب و ئایدۆلۆژیایەكەوە. کە تاکێتی خۆتت وەکو "مرۆڤ" و وەکو ئامانج ناسی، ئیتر وەسیلەکانت لێ نابێت بە ئامانج. ئیتر ئەویتریش وەکو مرۆڤ و ئامانج ئەناسیت و نایکەیت بە وەسیلە، بەمەش ئیتر ئێوە ئەکەونە ناو پەیوەندییەکی ئەخلاقییەوە لەگەڵ یەکتردا. بەمجۆرە (هۆشیاری و ئازادی و ئەخلاق) پاکێجێکەو تۆ لەناو خۆتدا ئەتوانی بکەویتە ناو ئەو پاکێجەوەو خۆت بناسی وەکو مرۆڤ، مرۆڤیش بناسی وەکو بونەوەرێك بۆ چاکبوون و چاکەی گشتی. دوای ئەم ڕووداوە ناوەکییە، ئیتر تۆ لە هەر گروپ و حیزب و ئایدۆلۆژیاو دین و مەزهەبێکدابیت، هەر مرۆڤیت و ئەوانە تەنیا وەکو وەسیلەیەك ئەبینی بۆ تەحقیقی چاکە، نەكئەوەی خودی ئەو شتانەت لێببێ بە ئامانج و خۆت و مرۆڤەکانی تری بۆبکەی بە وەسیلەو دنیای بۆ خراپ بکەیت! بتەکانی کەعبە تەنیا مادەو موجەسەم و ڕوکەشبوون، موحەمەدیش ڕوکەشی شکاندو مانای خستە جێگای. ئێمەش کۆچێك قەرزارین لە ڕووکەشەوە بۆ مانا، شکاندنێكی ڕوکەش قەرزارین لە بەرژەوەندی جەوهەر، هەڵبەتە شکاندنی هەموو ڕووکەشەکان تەنانەت ڕووکەشی خودی دینەکەی موحەمەدیش! ئەم شێوازو فۆڕم و ڕووکەشانە، وەکو "وەسیلە" بەشێکن لە جیاوازی و ڕەنگاوڕەنگی دنیا، بەڵام کاتێ کە جێ ی مانا ئەگرنەوەو ئەبنە ئامانج، ئیتر ئەبنە بەڵای دنیاو کەڵکەڵەی یەکڕەنگی و لێکچوون و سڕینەوەی ئەویترو سڕینەوەی جیاوازی ئەخەنە مێشکمانەوەو ئەماندەن بە یەکا،، لەکاتێکا هەر هەمان شت لەجەوهەرو مانادا، بۆ ئەوەیە کە کۆمانکاتەوە لەسەر خۆشەویستی و پێکەوەژیان! موحەمەد کۆچی خۆی کردو وەزیفەی خۆی جێبەجێکرد، تۆش لەبری ئەوەی کۆچەکەی خۆت بکەیت و ئەرکەکەی خۆت جێبەجێکەیت، هاتووی کۆچەکەی ئەوت تەقدیس کردوە، یەعنی لەبری مانای کۆچ، ڕێك ڕووکەشەکەیت وەرگرتووە! تەقدیسکردنی کۆچەکەی ئەو، تەکلیفی کۆچ لەسەر تۆ لاناباو تۆ هەر ئەبێ کۆچی خۆت بکەیت و لەڕاستیدا تۆ هەر بۆ ئەو کۆچە هەیت! تۆ بەوە موحەمەدیی ڕاستەقینەیت، کە تۆش وەکو ئەو کۆچەکەی خۆت بکەیت، نەك بەوەی کە یادی کۆچەکەی ئەو بکەیەتەوەو دەف لێدەیت و نوقڵ ببەخشیتەوە. کۆچەکەی ئەو بۆ خۆی مانایەو حەقە، بۆ تۆ ڕوکەش و باتڵە. بۆ تۆ تەنیا کۆچی خۆت ماناو حەقە نەك کۆچی ئەو. کۆچەکەی ئەو بۆ تۆ بتە، کۆچەکەی تۆ بۆ خۆت خودایە، خودا بەمانای ڕاستی و جوانی و چاکی. (٢) لێرەدا ئەگەر وشەی "کۆچ" بکەین بە وشەی "خۆپیشاندان" هاوکێشەکە بەمجۆرەی لێ دێ: لەڕاستیدا تەنیا ئەو خۆپیشاندانانە ڕاستەقینەن، کە لە هەولێرو بادینان جارجار ڕووئەدەن، چونکە ئەوان ڕێك و ڕاست بەرامبەر وەحشی خۆیان ئەوەستن، وەحشی ئەو ناوچەیەش پارتییە نەك هێزێکی تر. بەڵام ئەو خۆپیشاندانانەی کە لە سلێمانییەوە ئەکرێ و پارتی تیایدا هەدەفە، هەرگیز ڕاستەقینەنین، چونکە وەحشی ئەملا یەکێتییە نەك پارتی! خۆ پارتی و یەکێتی و حیزبی کوردی و کۆی سیستەم و دەسەڵاتەکە، یەك ماهییەتەو یەك پۆستاڵی ستەمەو یەك پاکێجی فەسادە. نابێ بەشیکەین و ئەبێ دژی هەمووی بین، وەكو یەك یەکەی ستەمکاریی. بەڵام کە بەشتکرد، ئەبێ بەشکردنەکە بەو جۆرەبێت، کە لە دەڤەری ئەملا بە پلەی یەك، یەکێتی بە ئامانج بگریت و لەولاش بە پلەی یەك، پارتی بە ئامانج بگریت، نەكئەوەی لە سلێمانییەوە سنگ دەرپەڕێنی بەرامبەر پارتی و خۆشت پێ پاڵەوانی عەیارە بیستوچواربێت! سەیرکە چەن کۆمیدی ئەبوو، ئەگەر خۆپیشاندانەکانی زاخۆ دژی یەکێتی و مەرزی باشماخ بووایە! سەیرکە چەن جدی و ڕاستەقینەشە کە بەرامبەر پارتی و مەرزی برایم خەلیلە! دەی ئەوەشی کە لە سلێمانییەوە دژی پارتی ئەکرێ، هەر کۆمیدیایە بەڵام هەستی پێناکەین. چونکە فەوزایەکی ئیعلامی و موخابەراتی، هەروەها پاشخانێکی ململانێ ی جەلالی و مەلایی لە شەستەکانەوە لەم ناوچەیە بەجێماوەو لە زهنی خەڵکەکەیدا دژایەتی پارتی کردوە بە نەریتی پاڵەوانێتی، لەکاتێکا خودی ئەم ناوچەیە پڕبووە لە ستەمکارو لە پارتییەکانی تر، پاڵەوانێتیش ئەوەیە کە لەپێشدا بەمانە بوترێ ستۆپ! بەڵێ خۆپیشاندانی ئەولا ڕاستەقینەیە، چونکە ئەوان دێنە مەیدان، تەنیا بۆ نان و ئازادی و کەرامەت و مافی خۆیان و بۆ هیچ شتێکی تر نا. لەکاتێکا هی ئەملا، ململانێ ی حیزبەکان و باڵەکان و تەنانەت ململانێ ی تاکە تاکەی مەسولە مافیاکانیش، هەروەها فشەپاڵەوانی پۆپۆلیست و دنیایەك گەنوگووی تر لە مافە ڕەواکانی خەڵکەوە ئاڵەوە! کۆچی بادینی و هەولێرییەکان ڕاستەقینەیە، چونکە ئەوان خۆیان هاتوونەتە مەیدان و خۆیان پاڵەوانەکەن، نەکئەوەی دوای فریادڕەس و فشەپاڵەوان کەوتبن. هی ئەولا پاڵەوانەکان ئەیکەن بۆ مافی ڕەوای خۆیان و هی ئەملا فشەپاڵەوان ئەیکەن بۆ خۆدەرخستن و خۆکاندیدکردن و دەسکەوتی کەسی و حیزبی! ئێمەی خەڵکی سلێمانیش چیتر ئەبێ لەو وەهمە دەرچین کە ناوچەکانی تر چاو لە ئێمە بکەن، بەڵکو لەڕاستیدا ئێستا ئەوەی بادینان ڕاستەقینەیەو ئەبێ هەموو چاو لەوان بکەین! گرنگە خۆپیشاندانەکانی دەڤەری سەوزیش، قۆناغی فشەپاڵەوان و شۆی ئیعلامی تێپەڕێنی بۆ قۆناغی خودی پاڵەوانیی وەکو ئەوەی زاخۆییەکان. "قۆناغی پاڵەوان": ئەوەیە کە خۆت ڕاسەوخۆ دێیتە مەیدان و پەنجە ئەکەیت بە چاوی ستەمکارەکەی خۆتدا، تەنیا بۆ مافی خۆت و بۆ هیچ شتێکی ترنا. "قۆناغی فشەپاڵەوان": ئەوەیە کە تۆ یەیتە مەیدان، بەڵام بەرامبەر ستەمکارەکەی خۆت نا، بەرامبەر ستەمکارەکەی ئەویتر، بۆ مافی خۆشت نا، بەڵکو لە پشتی شیعاراتی مافەکانەوە، بۆ فووتێکردنی ئەمو ئەو، یان بۆ تەسفیەی حساباتی ئەمو ئەو! خۆ ڕاستە سیاسەتی گشتی هەرێم، پارتی ئاڕاستەی ئەکاو هەموو هەرێم بە بەناوچەکانی یەکێتیشەوە، هەر پارتی بەو حاڵەی گەیاندون، بەڵام ئەم سیستەمە فاسدە لەملا یەکێتی ڕایگرتووەو لە یەکێتییەوە لێ ی ئەدرێ نەك لە پارتییەوە! بەڵێ تۆ لە کەلارو ڕانییە ئەبێ دژی سیاسەتی گشتی پارتی بیت، بەڵام لە یەکێتی و گۆڕانەوە لێ ی بدەی. لە هەولێرو دهۆکیش ئەبێ دژی سیستەم و سیاسەتی پارتی بیت و لە خودی پارتیشەوە لێ ی بدەی. لە شیلادزێش ئەبێ لە تورکیا ڕاپەڕیت نەك لە ئێران و عێراق، لە بناری قەندیلیش ئەبێ لە پەکەکە ناڕازی بیت نەك لە کۆمەڵ و یەکگرتوو، لە گوڵەخانەش ئەبێ دژی داگیرکاری حسک بیت نەک هی شوێعی.. هەر کەسێك ئەبێ خۆی پاڵەوانەکەبێ و خۆی کۆچی خۆی بکات. هەر کات و شوێنێك پاڵەوانێتی خۆی هەیەو ئەبێ ئەوە بکەیت نەك هی کات و شوێنێکی تر. کۆچی ڕاستەقینەی هەرکەس و ناوچەیەکیش وەستانە بەرامبەر ستەمکاریی بەگشتی و ستەمکاری پلەیەك بەتایبەتی. نەکئەوەی لە گشتا دژی ستەمکاریی نەبیت و تەنیا دژی پۆستاڵێکی ستەمکاری بیت و هەواداری تاکەکەی تریان بیت! نەکئەوەی بەسەر ستەمکاری پلە یەکدا بازبدەی بۆ ستەمکاری پلە دوو سێ و چوار، واشبزانی کۆچەکەت کردوەو پاڵەوانیت!

هادی حەمەرەشید هەرچەندە بە بەیت و بالۆرەی(جڤاتی نیشتیمانیی بەرزترین ئۆرگان و باڵاترین سەرچاوەی بڕیاردانە لە ناو گۆڕاندا) وەڵامی هەر ئۆرگانێکی دیکەی ئەو بزووتنەوەیە ئەدرێتەوە، بەڵام گریمان جڤاتی نیشتیمانیی ئەم جڤاتەی ئێستا نییە کە دۆستێك وتی: قوربانی خوات بم کاك نەوشیروان چ سەرکردایەتییەکت دروست کردووە، بە کۆستەر لێیان ببە بۆ ناو پارتیی و یەکێتیی هیچ لە هاوکێشەکان ناگۆڕێت! بەڵکو جڤاتێکە و بڕیارەکانی زۆر بابەتیانەیە، جڤاتێکە و پاش کۆبوونەوەیەکی ئامادەکراوە و بڕیاری ئامادەکراوی دوو مناڵ، ناچن سەرە بۆ وەرگرتنی ٢٠-٢٥هەزار دیناری چاپی بریمەریی بگرن لە ژووری کارگێڕیی و دارایی! دەی هێشتا گەورەترین ستەمە کە داوای کشانەوە لە جڵەو لەدەستانی گۆڕان بکەیت! چونکە؛ *لە ٢٠٠٩ـەوە هیچ ساتێك نادۆزیتەوە کە نێوان گۆڕان و دەسەڵاتدا هێندە خۆش و بێ کێشە بووبێت! هاوکێشەیەك هەیە دەمێکە لە کوردستاندا بەرکارە، کە بریتییە لەوەی چەندە نزیك بیت لە دەسەڵاتەوە، بارتەقای ئەوە دوور ئەبیت لە خەڵکەوە، ئێ خواهەڵناگرێت ئێستا سپەیسی نێوان جەماوەر و دەنگدەرانی گۆڕان(تەنانەت زۆرێك لە هەڵسوڕاوانیشی) لەگەڵ ئەم سەرکردایەتییەدا لە بەرینترین ئاستیدایە، ئەمە هیچیشی نەبەدڵ نەکراوە، بگرە زۆر دڵخوازانە و خۆویستانە کراوە، بۆچی تێکیبدەن؟! *سەرباری ئەوەی کە گۆڕان بۆ چەواشەکاریی بەیت و بالۆرەیەکیتری فڕێ داوەتە ناو ڕای گشتییەوە(لەسەر کارنامەی چاکسازیی حکومەت ڕێککەوتنێکی مەرجدارمان لەگەڵ پارتیی هەیە) و کەچی پێچەوانەی ئەم حەکایەتە ئەبینین لەناو حکومەتدا! بەڵام ڕاستییەکەی ئەوەیە؛ گۆڕان لەسەر بنەمای وەرگرتنی کۆمەڵێك پۆست چووەتە ناو ئەم کابینەیەوە، دەی لەم بارەیەوە تەحەددا ئەکەم یانزە ساڵە دەسەڵات ئەوەندە ڕاستگۆ نەبووە لەگەڵیدا، لەسەر ئاستی هەرێم ڕێککەوتنی لەگەڵ پارتییدا هەیە، لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر لەگەڵ پارتییدا پەیوەندییەکانی لە نزیکترین ئاستدایە، لە پەرلەمانیش لەگەڵ پارتیی و یەکێتیی موو لە دەمی یەك دەرئەهێنن! لەسەر ئاستی پارێزگاکانی سلێمانیی و هەڵەبجە و ئیدارەکانی گەرمیان و ڕاپەڕین ڕێککەوتنی لەگەڵ یەکێتیی هەیە، لەسەر ئاستی مەرز و بازرگانیی زۆر زۆر لەگەڵ هەردوو لایەن ڕێکە و بەڵێنی باشترکردنی پەیوەندییەکانیش دراوە، لە ئاستی گرووپی کۆمپانیاکانی #لۆکاس_ئێجینسی کوڕەکانیش(کە ڕەنگە گرنگترین هۆکاری چوونە حکومەت بێت) زۆر بێ گرفت و پەیوەندییەکان لەسەردەمی زێڕین و مانگی هەنگوینییدان...بۆچی تێکیبدەن؟! *واز لە ڕای گشتیی بهێنن، ئەزانم زۆرینەی هەڵسوڕاوانی گۆڕان لێو بەبار و هەناسەساردی بەردەم خەڵکن، بیست و چوار کاتژمێری شەو و ڕۆژێك ئەوان دڵیان لە مشتیاندایە تا بەرپرسانی بزووتنەوەکە فەلەت نەکەن، جڤاتەکان لە خانە شێواوتر، خانە لە فراکسیۆن وێرانتر، فراکسیۆن لە تیمی حکومەت بەربادتر، تیمی حکومەت لە دنیا سەر لێشێواوتر، ڕێکخەری گشتیی لە هەمووان بێ ڕوئیاتر... خۆزگە ناخورێت بە هەڵسوڕاوی بەدبەختی گۆڕان لەم دۆخەدا! بەڵام هێشتا ئەوانەی کە ئیدارەی گۆڕان ئەدەن، پێیان وایە لەسەردەمی کاك نەوشیروان سەرکەوتووترن، بە 12 کورسییەوە قورسایی 24 کورسیی زیاتریان هەیە، پەیوەندیی سیاسیی و لینکی بازرگانییان زۆر باشە، بۆچی تێکیبدەن؟! *خۆزگە ئەم قسانەی ئێمە لەنزیکترین کاتدا پێچەوانەکەی ئەبینرا، بەڵام سەرنجەکانمان ماون، زۆرمان ووت لەسەر باری ڕێکخراوەیی گۆڕان و هەژموونی کوڕانی کاك نەوشیروان، دارایی گۆڕان و میدیا و چوونە حکومەت و پەیوەندییەکان و جڤاتی دەست و پێ سپییان و خانەی دەرپەڕاندنی دۆستان و ستاف و (تەحالوفی فاسیدین) و زۆر پرسیتر، وەك کەسانێك نیین کە ساڵانێك بێدەنگ و بە ڕۆژوو بوون و چەند ڕۆژێك بەربانگ ئەکەنەوە بە نووسین و پۆستی پڕ لە ماستاو تا پۆستێك وەربگرن، کە وەریان نەگرت دێنەوە و ڕەخنە لە گۆڕان ئەگرن! تەنانەت بە هیچ جۆرێك نامەوێت بۆچوونەکانی ئێمەومانان بەشداربێت لە یارییەکی ناوخۆیی گۆڕاندا کە دەمێکە کۆمەڵێك بۆینباخ لە مل سەرقاڵن پێوەی، بە بارەکەڵڵای کوڕانی کاك نەوشیروان سەرەتا زەمینەسازیی بۆ چوونە حکومەت و بەبنەماڵەییکردنی گۆڕان ئەکەن و دەستکەوتەکان بۆ نزیکەکانیان ئەچننەوە و دواتر کە بارەکە لار ئەبێتەوە، دێنەوە و بە تووندیی ڕەخنە لە خانەی ڕاپەڕاندن و ڕێکخەر ئەگرن و ئەیانەوێت پەرێزی خۆیان پاك بکەنەوە! بۆچی لەبەر ئەم جۆرە بەشەرانە تێکیبدەن؟! * گۆڕان تاکە مۆڕاڵێکی سیاسیی تێدا نەماوە، هیچ نەبێت با خاوەنی (بەڵێن) بێت، هەرچەندە لە زیانی خەڵکیش بێت!! بۆ مێژوو ئەیڵێم ئەوپەڕی بێ بەڵێنییە و سوونەتێکی زۆر سەیئەیە کە گۆڕان فێری حیزبی کوردیی ئەکات، کە سوور بزانێت یەکێتیی و پارتیی گوشراون لە ئەخلاقی سیاسیی، دارای ئەوەیان نییە کە چاکسازیی و گۆڕانکاریی بکەن، تۆ هەر مل بابدەیت و لەسەر وەرگرتنی قایمقامی شارێك بەهار بێنیتە ئەژنۆ و بڵێیت ڕێبازیی گۆڕانکاریی سەرکەووت، کەچی لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردندا بێیتە دەرەوە و چاوشارکێیەکیتر سەرپێ بخەیت!! بۆچی بە فیکەی ئەمانە تێکیبدەیت؟! ستەمە لەخۆت و خەڵك و ئەوانیتریش، ئێوە بەردەوام بن و چاوێك بە کۆمێنتی سەر بەیاننامەکانتاندا بخشێنن، جا تێئەگەن کۆمەڵگا ئێوەی تێپەڕاند، تازە کشانەوەتان ڕووداو ناخولقێنێت!

بەیار عومەر عەبدوڵا   لوبنان سێ هەزار ساڵ پێش زاین، فینقیەکان تێیدا ژیاون کە بە بازرگانی بەناوبانگ بون. دواتر کەوتە دەست ڕۆمەکان و بوو بە یەکێک لە ناوچە مەسیحیەکان. لە سەدەی چواری زاینیدا، قەشەیەک بە ناوی مارۆن لە نزیک حەلەب دەژیا و خەلکێکی زۆر دوای ڕێبازەکەی کەوتن، کە بوو بە مەزهەبێک لە کاسۆلیک و ئێستا سەر بە پاپای ڤاتیکانن. دواتر ئەم مەزهەبی مارۆنیەتە لە سوریاوە گوازرایەوە بۆ شاخەکانی لوبنان. کە ئیسلام دەستی بەسەر ناوچەکەدا گرت، مارۆنیەکان لەسەر ئاینی خۆیان مانەوە. دواتر عوسمانیەکان دەستیان بەسەر (شام) دا گرت کە بریتی بوو لە سوریا و لوبنان هەتا جەنگی جیهانی یەکەم. دواتر شام چوە ژێر دەسەڵات و ئینتیدابی فەرەنساوە.  مەسیحیەکان لە شاخەکانی کەنار دەریای سپی ناوەڕاستدا دەژیان. بۆ ئەوەی مەسیحیەکان نەبنە کەمینە لە سوریا و توشی چەوساندنەوە نەبن، حکومەتی فەرەنسا لە ساڵی ١٩٤٣ دەوڵەتێکیان لە سوریا بۆ جیاکردنەوە و ناویان لێنا کۆماری لوبنان، کە ڕوبەرەکەی نزیکەی تەنها ١٠ هەزار کیلۆمەتر دوجابوو. پێیان وابوو بەو شێوەیە دەتوانن مەسیحیەکانی ئەو ناوچانە بپارێزن بەتایبەتی کە لەسەر دەریا بون و فەرەنسا دەیتوانی بە ئاسانی فریایان بکەوێت. ئەو کات دانیشتوانی لوبنان زۆرینەیان مەسیحی مارۆنی بوون، دواتر موسڵمانی سونە مەزهەب، ئینجا موسڵمانی شیعە مەزهەب ژمارەیان لە هەمویان کەمتر بوو. بەڵام لەبەر ئەوەی شیعەکان منداڵی زۆر و مەسیحیەکان منداڵی کەمیان دەخستەوە؛ ئێستا ئەم هاوکێشەیە پێچەوانە بۆتەوە، شیعە بون بە زۆرینە، سونە دوهەم پێکهاتەن، و مەسیحیەکان بون بە سێهەم پێکهاتە.  دروزەکانیش چوارەم پێکهاتەن و هەر جارەی لەگەڵ یەکێک لە پێکهاتە سەرەکیەکاندا ڕێکدەکەون بۆ پاراستنی کیان و بەرژەوەندی خۆیان. بەڵام بۆ ئەوەی هاوکێشە سیاسیەکان تێکنەچێت کە چەندین ساڵە لەسەری ڕێککەوتون، کە سەرۆک کۆمار بۆ مەسیحی و سەرۆک وەزیران بۆ سونە و سەرۆک پەرلەمان بۆ شیعەیە، لە ساڵی ١٩٣٢ ەوە سەرژمێریان نەکردوە. واتە لە پێش دروستبونی لوبنانەوە یەک سەرژمێری کراوە لە شاخەکانی لوبناندا و ئیتر دوبارە نەکراوەتەوە. پێش جەنگی ناوخۆیی (١٩٧٥-١٩٩٠)، لوبنان جگە لەوەی بەناوبانگ بوو بە کشتوکاڵ و گەشتوگوزار و بازرگانی، سەنتەری بانکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو. ئەو ڕۆڵەی دەبینی کە ئێستا ئیمارات دەیبینێت. جوانی سروشت و بەهێزی ئابوری و زۆری بانکەکانی نازناوی سویسرای ڕۆژهەڵاتیان دابوو بە لوبنان. بەڵام ئێستا کێشەی گەورەی لوبنان ئەوەیە کە کۆمەڵێک بنەماڵەی سیاسی دروستبون کە بون بە بارگرانی بەسەر کایەی سیاسی و ئابوری لوبنانەوە.  ئەم بنەماڵە سیاسیانە لە ڕواڵەتدا جیاوازن و نمایندەی پێکهاتەی جیاوازی وەک مەسیحی و سونە و شیعە و دروز دەکەن. هەر یەکەیان لە کاتی جیاوازدا لە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆندا بون. بەڵام لە ناوەڕۆکدا خاڵی هاوبەشیان زۆرە.  زۆربەیان دەستیان بەسەر کایەی سیاسیدا گرتوە و هەر جارەی بەپێی رێژەی ئەو کورسیانەی لە پەرلەماندا دەیهێنن، ژمارەیەک وەزارەت وەردەگرن، بەڵام وەرگرتنی وەزارەتەکان لە لوبناندا تەرجومە نەبوە بۆ خزمەتی هاوڵاتیان، بەڵکو ڕێگەیەکە بۆ دابەشکردنی کێکی دەسەڵات و دەستکەوتی مادی و تەندەری زەبەلاح بۆ حیزب و بنەماڵە سیاسیەکان.  بە تێپەڕبونی کات حیزب و بنەماڵە سیاسیەکان بون بە ملیاردێری گەورە و لە بەرامبەردا زۆرینەی لوبنانیەکان بێکارن و لە ژێر هێڵی هەژاریەوەن. زۆرینەی لوبنانیەکان متمانەیان بە حکومەت و حزب و بنەماڵە سیاسیەکان نەماوە و تەنانەت دوای دەستلەکارکێشانەوەی حکومەت، هێشتا خۆپیشاندانەکان بەردەوامن چونکە دەزانن هەر حکومەتێک بێتە سەر کار لەوەی پێشو باشتر نابێت. دەیانەوێت کۆی پرۆسەی سیاسی و حزب و بنەماڵە سیاسیەکان بگۆڕن. لە هەرێمی کوردستاندا هەمان سیناریۆ لەئارادایە. دوای چەندین ساڵ سۆڕش و قوربانیدان، چەند بنەماڵەیەکی سیاسی دەستڕۆشتو دروستبون کە جارێک بە ناوی ئۆپۆزسیۆن و جارێک بە ناوی دەسەڵاتەوە دێنەوە سەر شانۆی سیاسەت و خاوەنی پارەی زۆر و ماکینەی میدیایی زەبەلاحن، هەندێکیان بە ناوی چاکسازی و هەندێکیان بە ناوی کوردایەتیەوە دەنگ کۆدەکەنەوە، بەڵام لە ناوەڕۆکدا زۆر لەیەک دەچن.  هەر یەک لەو بنەماڵە سیاسیانە دەیانەوێت بەپێی ڕێژەی کورسیەکانیان وەزارەت وەربگرن کە تەرجومە نەبوە بۆ خزمەتی هاوڵاتیان، بەڵکو بۆتە هۆی دەوڵەمەندبونی چەند حزب و بنەماڵەیەکی سیاسی و لە بەرامبەردا بۆتە هۆی هەژاربون و بێکاربونی زۆرینەی هاوڵاتیان. هەر یەک لەم حزب و بنەماڵە سیاسیانە چەند کۆمپانیا و سەرمایەدارێک کاریان بۆ دەکەن و ئیحتیکاری بازاڕیان کردوە و ناهێڵن بەدەر لە بازنەی تەسکی خۆیان، خەلک بە ئاسانی کەسابەتی خۆی بکات.  سەرباری ئەو خاڵە هاوبەشانە، هەندێک جیاوازی هەیە لە نێوان لوبنان و هەرێمی کوردستاندا. یەکێک لە جیاوازیەکان ئەوەیە کە لە لوبنان لانی کەم بنەماڵەی حەریری هەن کە چەند ملیار دۆلارێکیان لە سعودیەوە هێنایەوە بۆ بنیاتنانەوەی بەیروت دوای شەڕی ناوخۆ. بەڵام لە هەرێمی کوردستاندا بنەماڵە سیاسیەکان بە ملیارەها دۆلاری دزراوی کوردستان دەبەنە دەرەوەی وڵات، لە کاتێکدا ژێرخانی ئابوری وێرانە و حکومەت موچەی پێنادرێت. واتە وەک دەستیان بەسەر داهاتی سەرزەوی و ژێرزەویدا گرتوە، لە ناو وڵاتەکەدا وەبەرهێنانی پێوە ناکەن.  بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە ئەمە تا کەی بەردەوام دەبێت؟! ئایا لە ئایندەدا هاوشێوەی لوبنان، هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستاندا دەستناکەن بە جوڵەی کاریگەر بۆ سنوردارکردنی دەسەڵات و نفوزی بنەماڵە سیاسیەکان؟!

ئازاد جۆڵا   گرینگی سەردانی وەفدی باڵای  عێراق بۆ  ئەمریکا  لەوەدایە ئامادەکاری تەواو دەکرێ  بۆ دیاریکرن و دەستنیشانکردنی  بەباتە جۆراوجۆرەکانی  ڕێکەوتنی ستراتیژی نێوان هەردوو وڵات ، چونکە ئەم (دیداری  ستراتیژیە) لە کاتێکی  هەستیار و لە بارودۆخێکی ئاڵۆز و لە سەر ناوچەیەکی گرینگی ئاسیاو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست  ئەنجام دەدرێت ،  دەتوانین  بڵێین  دیداری ستراتیژی  سەرلەنوێ  پەیوەندی نێوان عێراق و ئەمریکا ڕێکدەخاتەوە و پلان و بەرنامەی کاری داهاتووی  ئەمریکاش لە ناوچەکە زیاتر دیاردەکات و دەخاتە ڕوو ،  هەروەها ئەم ڕێکەوتنە گۆڕنکاری گەورە لە عێراق و ناوچەکەو بەدوای خۆیدا  دەهێنێ  بەتایبەت لە بابەتی  هەژموون و دووبارە  ڕێکخستنەوەی  هاوپەیمانێتیکان لە نێوان ئەمریکا لە گەڵ وڵاتانی تری ناوچەکە و لە بوارەکانی ئابووری و سەربازی و  کێشەی ئەمنی و سەقامگیری ناچەکە بەگشتی ، بێ گومان ئەم ڕێکەوتنە سترایژییە  ڕەنگە  کاریگەریەکان بەسەر عێراقەوە زیاتر دەربکەوێ و گۆڕانکاری هەست پێکراو و خێراو گرینگ بەدوای خۆیدا بێنێ ، بەگوێرەی  پێکهاتەی  وەفدەکەو ئەوەی  زانراوە  گفتۆگۆو  دواتریش ڕێکەوتنی فەرمی لە نێوان ئەمریکاو  عێراق چەند لایەنێکی گرینگ دەگرێتەوە بە تایبەت بۆ دۆخی عێراق لە ئێستا دا  زۆر گرینگ و  ژیارییە ، ئەوانیش بوارەکانی  ئابووری  ،  ئەمنی  ، تەندروستی  ،  پەروەردەو خوێندنی باڵاو  ڕۆشنبیری و لە هەمویان گرینگتر  بۆ ئەمریکاو داهاتووی  عێراقیش  بواری  وزەیە ،   ئەمە  جگە لە پێداگری و سوور بونی  هەردوو  وڵات  لە سەر  پاراستنی دەسەڵات و سەروەری خاک و دەستگرتن و هاوکاریکردنی عێراق و بەرەو  سەقامگیربوونی  زیاتری دەوڵەتی عێراق و عێراقیەکان بەگشتی ، ئەمریکا  لەسەر زاری  پۆمپ یوو  وەزیری دەرەوە  ڕایگەیاند وەک هەوڵ و  هەنگاوێک  بۆ ڕێکەوتنی سراتیژی و سەرکەوتنی ئەجندای گشتی هەردوو وڵات  ئەوان  خوازیاری  ئەوەن  حکومەتی  عێراق داخوازییە سەرەکی و ڕەواکانی  گەلانی عێراق جێ بەجێ بکات و کاربکات بۆ  هەڵبژاردنێکی  پێشوەختەی  پاک و بێگەرد و نەهێشتن و  هەڵوەشانەوەی  میلیشیا  چەکدارەکان و  هەروەها  هانی  عێراق و  هەرێمیش  دەدات  بۆ گەیشت بە ڕێکەوتن لە نێوان  هەردوولادا بە تایبەت لەسەر بودجە و کێشە هەڵپەسێردراوەکانی  نێوانیان ، بۆ ئەمەش  ئەمریکا وەک  نیاز پاکی و هاوکاری زیاتری عێراق بۆ  ئەم  هەوڵانە  دووبارە بڕی 104 ملیۆن دۆلاری تری   وەک یارمەتی  پێشکەش بە عێراق کرد ، ئەوەی  بۆ عێراق گرینگە ئەم  دیدار و  ڕێککەوتنە  لە دۆخێکی  وەکو  ئێستا  ڕەنگە عێراق لە زۆر  قەیران دەربازی  بکات و گەشانەوەو سەقامگیری و سەروەری زیاتر بۆ عێراق بەدی بێنێ ، ئێستا عێراق  گرفتارە بەدەست کۆمەڵێک قەیرانی قوڵی کاریگەر  وەک  کێشەی  گەندەڵی و ئابووری و میلیشیا چەکدارەکان و هەژموون و  هەیمەنەی  وڵاتانی  هەرێمی و پێشێلی  سەروەری خاکەکەی ونەمانی  متمانەی جەماوەری بە دەسەڵات و چەقبەستوویی  پرۆسەی  سیاسی و سەربەخۆ نەبوونی بڕیار و بەتایبەتیش  دادگاکان ، ئەمە جگە  لە کێشەی  لەمێژینە و هەمەلایەنەو چارەسەنەکراوی  نێوان هەرێم و بەغداد  کەئەمەش  خۆی  هۆکارێکی  تری  ناسەقامگیری سیاسی و ئەمنی و ئابووری عێراقە ، دیداری  ستراتیژی  وەک  هەنگاوێک بۆ ڕێکەوتنی ستراتیژی نێوان عێراق و  ئەمریکا بۆ کورد گرینگ و  پڕ بایەخە ، بەتایبەت ئەمجارە لە وەفدەکەدا  زیاتر هەست بە بون و ئامادەباشی کورد دەکرێت و ئەجندای ژێربەژێر و گوماناوی  کەمتر  بەدی دەکرێت و دەتوانین  بڵێین  وەک  یەک پاکێجی گشتی  مامەڵە  لەگەڵ  دۆخەکە کراوە ،  ئەویش لە چوارچێوەی  دەستووری هەمیشەیی عێراقدا ، کورد  دەتوانی  سوودی گرینگ ببینێ و هاوکارێکی باشی ئەم ڕێکەوتنە چاوەڕوان کراوەبێ ، بەتایبەت  لە بواری  پاراستنی  سەروەری عێراق و کۆتایی هێنان بە لەشکرکێشی و تۆپ بارانی وڵاتە هەرێمییەکان و لە بواری  وزەو ئابووری و  ئەمنی و تەنانەت  جێ بەجێکردنی مافە دەستووریەکانی هەرێم و چارەسەری  یەکجارەکی  کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەرێم و بەغداد ،  ئەمەش  بێ گومان ئەگەر کورد خۆی  خوازیاری ئەم کارەبێ و ئەم  دەرفەتە مێژووییە لە بەرژەوەندی خۆی  بقۆزیتەوە ، بەڵام  پێش ئەوە پێویستە  هەرێم چەند هەنگاوێکی  بەپەلە  بهاوێژێ   وەک ئارامبونەوەی پرۆسەی سیاسی و کۆدەنگی  لایەنە سیاسیەکان و چەند بڕیارێکی گرینگ و خێرای  چاکسازی و پیشادانی  نیەت پاکی بۆ عێراق و ئەمریکا و ڕێکخستنەەو  توندتۆڵکرنەوەی  دامەزراوە فەرمییەکانی  هەرێم  ...

عومەر عەلی  کۆچی پێغەمبەروهاوەڵانی لە مەککەوە بۆ مەدینە، جێگەی تێڕامانێکی گەورەیە ،چونکە لەو سەردەمەدا کە جوڵەو ئاراستەو دیدگاو پلانی موسوڵمانان لەژێر ڕۆشنایی سروشدا بەڕێوە دەچێت و بە چاودێری خودی پەروەردگار خۆیەتی . کەواتە دەبێت بەوردی سەیر بکرێت و جێگەی ئیلهام بێت بۆ ئێستاو ئایندە . پێغەمبەرو هاوەڵانی هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانی پەیامەکە وە هەرچیەکیان پێکرا لە بەرەو ڕو بونەوەی شیرک و بتپەرستی کردیان.کە ئەمەش سەرچاوەی هەمو خراپەکاریەکان بو لە گەندەڵی و ستەمکاری و نەفامی و دواکەوتوویی و نەخۆشی،لەبەر ئەوە بانگەواز لە مەککەدا بۆ چەسپاندنی لااله الا الله بوو .چونکە ئەمە ماناو دەلالەتی زۆر گەورەی هەبو.یەکەمین بەردی بناغە بوو بۆ بنیات نانی کۆمەڵگەیەکی مرۆڤ دۆست، کە زەمینەی چەسپاندنی یەکسانی و دادپەروەری بێت.نەفامەکانی عەرەب لەو پەیامە گەورە تێ نەدەگەیشتن یان نەیاندەویست تێ بگەن.چونکە سەرکردە گەندەڵ و ستەمکارو خێڵەکیەکانی عەرەب ئامادە نەبوون دەستبەرداری ئەو هەمو دەستکەوتە ببن و بێنە ژێر ئاڵای پەیامێک کە دەڵێت لای خوا هەمو مرۆڤەکان وەک دانی شانە وان ،یان لای خوا ئەوکەسە بەڕێزە کە خاوەن تەقوایە .سوڵتانەکانی عەرەب شەڕی پێگەو دەسەڵاتی خۆیان دەکرد .بۆ ئەم مەبەستەش هەمو هۆکارێکیان دژی ئەم پێغەمبەرە بەکارهێنا .کۆچکردن بۆ مەدینە پلانێکی پێشکەوتوبوو بۆ شکاندنی تارمایی بێ هیوایی و گەڕاندنەوەی هیوا بۆ ئەو هاوەڵانەی کە دەیانەوت. متی نصرالله، لێرەوە خوای گەورە ڕۆشناییەک دەکاتەوە .هیوا دە گێڕێتەوە بۆ دڵی هاوەڵە هیلاک و شەکەتەکان ،ئەوان کە زانیان ئیتر دەرگاکان بەڕویاندا داخراوە لە چاکسازی و گۆڕانکاری و تازەگەری و بنیاتنانی سیستمێکی عەداڵەت خواز.بڕیاری کۆچیان دا.واتە خۆیان نەدا بەدەستەوە بێ هیوا نەبوون و بە ئالیەتێکیتر درێژەیان بە خەبات دا.ئەوان بیروباوەڕیان لەسەر لااله الا الله بنیات نابو .دەبوایە ئەوەش لەواقیعدا بۆ مرۆڤایەتی بچەسپێنن .چونکە ئەو پەیامە بۆ مرۆڤ هاتووەو دەبێت لە واقیعی ژیانی مرۆڤایەتی بچەسپێت.ئەمەش وانەیەکی گرنگە  بۆ هەمو موسوڵمانان کە هەرکەسێک بڕوای بە لااله الا الله هێنابێت.دەبێت لەلایەک دژبە نەفامی و ستەمکاری و گەندەڵی و دواکەوتوویی بێت، لەلایەکی ترەوە دەبێت هەمو هەوڵەکانی خۆی بخاتە گەڕ لەپێناو بنیاتنانی سیستمێکی داد پەروەرو چاکەخواز کە بڕوای بە چەسپاندنی مافەکانی هاوڵاتی هەبێت .ڕێز لە کەرامەتی مرۆڤ بگرێت و خۆشگوزەرانی بۆ تاکەکان بهێنێتەدی.هەر کەسێک لە حیکمەت و فەلسەفەی کۆچ تێ بگات ئەو ئامانجە مرۆییانەی هەبوە . ئەو کاتەی کە پێغەمبەروهاوەڵانی گەیشتنە مەدینە .لێرەوە قۆناغێکی تر دەست پێ دەکات .کە ئەویش گەشەپێدانی مرۆییە بە هەمو ماناکانی. ئەمەش سەرەتای ئەزموونێکی نوێ بوو. چونکە هەموو ئەوەی لە قورئاندا بە شێوەی تیۆری هاتبوو.لەدوای ئەمە دەچێتە بواری چەسپاندن و ئەزموونگەری .لە مەدینە کە ئەزمونەکە لە واقیعدا چەسپا .دەسەڵاتی خێڵەکی لەڕوی سایکۆلۆژیەوە هەرەسی کرد.ئەمەش مانای واقیعی ئەو ئایەتەیە  کە خوای گەورە دەفەرموێت وقل جا‌و الحق وزهق الباگل ان الباگل كان زهوقا .سەرکەوتنی ئەزمونی مەدینە نەک دەسەڵاتی نەفامانی عەرەبی لە مەککەدا ڕوخاند .بەڵکو بوە سەرەتایەک بۆ ڕوخاندنی دەسەڵاتی ئیمبراتۆریەکانی فارس و ڕۆمیش . کەواتە لەم ڕوانگەیەوە دەبێت مرۆڤی مسوڵمان بۆ درێژەدان بەم پەیامی کۆچەو زیندو ڕاگرتنی هەنگاوەکانی ئەو پێغەمبەرە مەزن و مرۆڤ دۆستە .دەبێت پێشەنگی هاوڵاتیانی کۆمەڵگەکەی بێت لە پێناو چەسپاندنی داد پەروەری و ئازادی و مافەکانی مرۆڤ و ڕێزگرتن لەڕای بەرامبەرو بنیاتنانی دەسەڵاتێکی چاک و چاکەخواز و مرۆڤ دۆست .

سابیری سەندیکا: ئەمریکا  ‎رێكەوتنێك كە سێ لایەنە سەرەكییەكەی عیراق تێڕوانینی جیاوازیان لەسەری هەیە، لایەنی شیعە خوازیاری ئەوەیە بێ ئەوەی ئەمریكا مەرج بۆ مانەوەی هێزەكانی لە عیراق دابنێت سەربازگەكانیان چۆڵبكەن، هەروەك ئەو پرسە بۆ لایەنی سوننی و كورد جیاوازترە،لە کاتێکدا کورد و سونە پێیانوایە  مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا  پێویستە، له عێراق   ‎ سەرۆك وەزیرانی عیراق مستەفا كازمی لە ماوەی رابردوودا سەردانی چەند وڵاتانیكردا ‎مستەفا كازمی دەیەوێت بەغدا بكاتە پردی ئاساییبوونەوەی پەیوەندیی وڵاتان  ‎زیاتر لە 100 رۆژتێپەڕیووە،بەسەر دەستبەكاربوونی مستەفا  ‎كازمی لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عیراقدا ‎كازمی لەو ماوەیەدا چی كردووە؟ ‎كازمی به‌ كۆمەڵێك دۆسێ و مەلەفی گرنگەوە روو لە ئەمریكا دەكات ‎روون نییە چی لەگەڵ خۆیدا دەباتەوە، ئەوەی روونە مەلەفە ناوخۆییەكانی عیراقن  پرسی ڤایرۆسی كۆرۆنا و هەڵبژاردنی پێشوەختەی ساڵی داهاتوو، لەگەڵ رێكەوتنی ستراتیژیی نێوان بەغدا و واشنتۆن  ‏‎سەردانەكەی كازمی بۆ واشنتۆن برەودانە بە پەیوەندییە دووقۆڵییەكان لەسەرجەم بوارەكانی ئابوروی و وزە و چاودێری تەندروستی و بەرەنگاربوونەوەی كۆڕۆنا.  ئایا عێراق دەست بەداری ئێران دەبێت؟! ئایا له‌ توانای مسته‌فا کازمی سەرۆکوەزیرانی عێراق، هه‌یه‌ هه‌نگاوێك بهاوێژێت؟‫!‬  ‎ده‌ربازكردنی عیراق له‌ قه‌یرانی دارایی و میلیشیاكان بۆ ئه‌نجامدانی‌ هه‌ڵبژاردنی‌ داهاتوو، بۆ عیراق  بە گشتی و بەتایبەتی بۆ کوردستان ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنێكی ئازاد و پاك و گشتگیر به‌ شێوه‌یه‌كی دروست، ده‌كرێت ببێته‌ هۆی چالاككردنی سیستمی سیاسی و بنیتنانانی متمانه‌ی جه‌ماوه‌ر له‌  کوردستان و عیراقدا و به‌جێگه‌یاندنی‌ خواستی هاوڵاتی و گه‌ل له‌لایه‌ن له‌ نوێنه‌رانی‌ سیاسی‌ كه‌ ده‌كرێت به‌شێوه‌یه‌كی‌ باشتر و شیاوتر له‌لایه‌ن چینی‌ سیاسییه‌وه‌ بهێنرێته‌دی‌. ‎بەڵام ئایا ئەمە دەکڕێت لە عێراقدا؟! کەی چۆن ! ‎ئەو میلیشیایانە، لەمڕۆژانەی رابردوودا، هێرشە مووشەکییەکانیان بۆ چەندین ناوچەی جیاواز چڕ کردووەتەوە ‎هەموو دژبەیەکی و ناکۆکییانەدا، کازمی لەگەڵ خۆیدا ژمارەیەک دۆسێی قورس و ئاڵۆز، دەباتە سەر مێزی گفتوگۆکانی ‎هەرچەندە دۆسیێکانی ناو جانتاکەی کازمی قورسن و بابەتی ئاڵۆزیان تێدایە، بەڵام لایەنە عێراقییەکان هەریەکەیان بەئومێدی یەکلاکردنەوەی چارەنووسی یەکێک لەو دۆسێیانە، یان لانیکەم باسکردنی هەندێکیانن.  ‎کازمی ژمارەیەک خەونی نیشتمانیی لەگەڵ خۆیدا هەڵگرتووە کە دەیەوێ بەهۆیانەوە هەموو لایەنە سیاسییە جیاواز و ناکۆکەکانی عێراق رازی بکات، ئەگەر چارەسەری کاتیش بێت، تاوەکو بەهۆیانەوە قۆناخی هەڵبژاردنی پێشوەختە تێبپەڕێنێت کوردی یان سوننە یان شیعە بن، هەریەکەیان لە سۆنگەی بەرژەوەندیی جیاوازەوە لە سەردانەکە دەڕوانن.  ‎لەم ساتەدا و پێشوازی بێوێنەی ئیدارەکە، خۆی ئاماژەیە بەوەی کە دۆسیە قورسەکان پێشکەوتنی بەرچاویان تێدا بەدی دێت،  ‎کورد، شیعە و سوننە خاوەن هەڵوێستی دژ بەیەکن لەبارەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا. شیعەکان بەتەواوی رەتیدەکەنەوە (لەگەڵ بوونی جیاوازییەکی کەم لەبارەی سرووشتی هەبوونی هێزەکان یان پاشەکشەکردنیان). لە کاتێکدا کورد و سونە پێیانوایە  مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا  پێویستە،  ‎پیویسته‌ چارەسەرێكی كۆتایی و یەكلاكەرەوە بۆ جموجۆڵی میلیشیاكان لە عیراق بدۆزنەوە ئەوەی لێرەدا جێگەی پرسیارە ئەوەیە، كە ئایا ئەمە لە توانای كازمی-دایە تاكو بتوانێت ئاوا هەنگاوێك بهاوێژێت؟ ‎هەرچەندە كازمی ناخوازێت و نیازی نییە بچێتە بەرەیەكەوە دژ بە ئێران بێت، میلیشیاكانی عیراق دەخوازن خۆیان وتەی سەرەتا و كۆتاییان هەبێت لە دۆسێی پەیوەندیی دەرەوەی عیراقدا. ‎كازمی ئێستا بە رەسمی نوێنەرایەتیی عیراق دەكات و نابێت بچێتە ژێر فشاری هیچ میلیشیاییەكی چەكداری بەتایبەتی ئێران كە وابەستەی وڵاتانن و بەرژەوەندیی تائیفی و تایبەتی خۆیان هەیە. ‎شه‌ڕی شعه‌و سونه‌ هه‌تا ئێستا ئاسه‌واری به‌سه‌ر عێراقه‌وه‌ دیاره‌ و دۆخی ئابوری وڵاتی وێران كردوه‌‫.‬  ‎ئایا عێراق دەست بەداری ئێران دەبێت؟! ئه‌گه‌ر ده‌ست به‌رداری بیت به‌دڵنیای وه‌ عێراق ده‌بێته‌ وڵاتی سه‌قام گیرو ئازاد و سه‌ربه‌خۆ هاوڵاتیانی عێراق له‌ سایه‌ دا ئاسوده‌ ده‌بن ژیان ده‌گه‌ریته‌وه‌ بۆ عێراق یه‌كان خۆ ئه‌گه‌ر ده‌ست به‌داری ئێران نه‌بێت ئه‌وه‌ به‌ڵنیای وه‌ عێراق له‌ ژاواوه‌ خویندا ده‌ژی و به‌ره‌و له‌ ناو چون ده‌بیته‌وه‌ ‫.‬ سونە و شیعە دو راوگە و دونیابینیی ئیسلامیین و مێژوی جیاوازییان دەگەڕێتەوە بۆ مێژوی خودی ئیسلام خۆی. گەورەترین قۆناغی کێشەی شیعە وسونە لەو کاتە دەست پێدەکات کە شیعەگەرێتی گەورەترین وەرچەرخانی بە خۆیەوە دیت کاتی لە ناکۆکیەکی سیاسی پەیوەست بە ئیمامەت وخەلافەت گۆڕا بۆ ناکۆکیەکی عەقائیدی توندوتۆڵ وبەرنامە بۆ داڕێژراو.. سونە واتە شوێنکەوتوی ئەهلی سونە یان ئەهلی سونە و جەماعەتیشی پێدەگوترێت؛ بە هێڵی گشتیی شوێنکەوتوانی ئیسلام و چوار خەلیفەی راشدین  (بەتایبەتی ئەبوبەکر و عمر و عوسمان) و خەلافەتەکانی دوای ئەوان دادەنرێت، وەک ئەمەوییەکان و عەباسییەکان و عوسمانییەکان. لە بەرامبەر ئەمەدا شعەیە، مانای شوێنکەوتو  کە دوەم گروپی ئیسلام دێن. بە شوێنکەوتوانی ئیمامی عەلی دەوترێت دواتر کوڕەکانی و دوای ئەوانیش هەریەک لە خەلافەتی فاتیمییەکان و، بویەکان و سەفەوییەکان هتد ‪‫‬‫ شەڕی شیعە و سونە لە عێراق ‬ لەو پانتاییەی پێیدەوترێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست شەرێكی نیمچە راگەیەنراوی مەزهەبی لەنێوان بەرەی شیعەكان بەسەرۆكایەتی ئێران و بەرەی سوننە بەسەرۆكایەتی عەرەبستانی سعودی هەیە. نوێترین پێشهاتی ئەم ململانێ تایفییەش پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی بەربڵاوی وڵاتانی ئیسلامییە بە سەرۆكایەتی سعودیە بەپاساوی دژایەتی تیرۆر بەبێ ئێران و بەبێ سوریاو عێراق كە خاكەكەیان بووەتە مۆڵگەی سەرەكیی دەوڵەتەكەی داعش. ئەم هاوپەیمانێتییە نوێیەی سعودیە تا ڕادەیەك لەسەر هەمان ریتم و شێوازی “هاوپەیمانێتی عەرەبی” پێكهێنراوە كە لەلایەن سعودیەوە بۆ هێرشكردنە سەر حوسییە شیعەكان لە وڵاتی یەمەن پێكهێنرا. لەم بابەتەدا رەهەندە مێژوییەكانی پێكدادان و ناكۆكیی قوڵی سعودیە لەگەڵ ئاراستە شیعییەكانی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ‎لەلایەن یەزیدی کوری معاوییەوە شیعە و سونە لەسەر ئەم ڕووداوە پەنجەی تاوان بۆیەکتر درێژ دەکرێت وھەریەکەیان کۆمەڵێک بەڵگە بۆ تاوانبار کردنی ئەوی دی دێنێتەوە. نیگەرانیەکانی کۆمەڵگای نێونەتەوەی و وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی دوور و نزیك سەبارەت بە هەڕەشە و مەترسیەکانی ئێران هەتادێت زۆرتر پەرەدەگڕێ و وڵاتانی ناوچەکەیش هەست بە بەرپرسیارەتی سیاسی و مێژوویی ئێران بەو شێوە بەربڵاوە، لایەنە ناکۆکەکانی بەرەی عەرەبی سونە مەزهەبی بەدژی دەستێوەردانی تاران لە کاروباری وڵاتانی وەك عێراق و سووریا و یەمەن و ئەفغانستان هێنایەدەنگ و لە بەرەیەکی هاوبەشدا کۆیکردنەوە  ئێران دەمێکە دەستی بەسەر پایتەختی عێراق داگرتووە به‌ بیانووی ئه‌وه‌ی  گوایە  بەهانای خەڵکی لێقەوماو بێدەرەتانی نێو شەر و دوای شەر چوون و یارمەتی و هاریکاری مرۆیان گەیاندوونێتێ.  ڕێژیمی ئیسلامی  ئێران لە  هەر شوێنێکدا ” شیعە” مەزهەبێك لە تەنگانە و مەترسیدا بدۆزنەوە، بەخێرای و بێدوودڵی هاوکاری و پاڵەپشتی بە ئاشکراو لە ژێر پەردەدا پێشکەشی دەکەن و هانی ئەو لایەنە دەدرێت کە هەلومەرجەکە لە بەرژەوەندیخۆیاندا بگۆڕن.  ئەوەیە کە لە ڕێگای ئاژاوە و شەڕوکاولکاری هێزی خۆیان پێشانبدەن و لایەنی بەرانبەریان مل کەچی ویستەکانیان بکەن. ئێران لە ژێر ناوی پارێزگاری لە پیرۆزیەکانی شیعەکانی عێراق، هێزیکی زۆری گەیاندە ئەو وڵاتە  کاتی خۆی کە بە دوو ملیۆن سەربای سوپاسی پاسداران و لە وێشڕا وێڕای چەکداركردنی شیعە مەزهەب، بۆ یارمەتی و پاڵپشتی هێزە چەکدارە حوسیەکان ، لە یەمەن دەرکەوتن و بەرەی شەڕیان بۆ ئەوێ گواستەوە. ئێران قازانج و بەرژەوەندی وڵاتەکەی لە ئاژاوە نانەوە و خۆشترکردنی ئاگری ئەو  شەڕدا هەیە و ، ئەوەی لە عێراق بەدژی داعش ئەنجامی دەدات، بێگوومان  بەلاڕێدا بردنی بیروڕای کۆمەڵگای جیهانیەوە و دەیهەوێت لەو ڕێگایەوە پەیامی ئاشتی و ئاشتەوای نیشانی گەلانی دونیا و ناوچەبدات کە دژی تیرۆر شەڕ دەکەن و هاوکاری ‌ هێزەکانی کوردستان و عێراق دەکەن بەدژی ڕێکخراوی داعش. به‌ڵام ئێران ڕژیمیكی تیرۆرسته‌.  کاتێک ئەمریکا هێزەکانی لە عێراق و پاشان لە ئەفغانستادا کێشایەوە  بێگوومان پاش کشانەوەی ئەوهیزانە  جێهێشتنی بۆشای سەربازی، ئێستا ئێران هژەموونی خۆی بەسەردا سەپاندوە  ئەو ناوچە گرینگ و دەوڵەمەند و سود بەخشە کە لە دەست دراوە لە بەرانبەردا ئێران دەستی بەسەرداگرتوون

 سامانی وەستا بەکر   پەروەردە و فێڕ کردن واتا رێکخستنی رەفتای مرۆڤ بۆ ئامانجێکی مەبەست. زمانیش کلیلی گەشتنە بە مەبەست، جا ئەگەر ئەتەوێ نەتەوەیەک لەناوبەری زمانەکەی بکە بە ئامانج. خۆ ئەکرێ پێچەوانەکەشی ڕاستبێ، واتا حیزب و دەسەڵاتی کوردی هەر چوار پارچەی کوردستان ئەیانتوانی وە ئێستاش ئەتوانن زمانێکی کوردی ستاندەر بۆ هەر چورا پارچەو هەموو کوردێک لە هەرشوێنێک بێت بکەن بە مەبەست و لایەنیکەم بۆ فەوتان و لەناوبردنی کورد و کلتور و خاک و زمانەکەشی بەتایبەت لەو شوێنانەی کە بە فارسی کردن و تەعریب و تەتریک هەوڵی دابڕان و داگیرکردنی خاکی کوردستان ئەیرێت. خۆ پاریزی خۆ بە زیندووی هێشتنەوە لە ڕێی کارکردن بۆ زمانێکی ستاندەری کوردی یەکێكە لە ڕێگا سانایانەی کە بەبێ خوێن ڕشتن و شەڕ و ئاژاوە ئەتوانرێ دژایەتی هەر هەوڵێکی داگیرکاری و بچوکردنەوەی کورد و خاکەکەی بکات. پەرورەردە: مێژووی پەروەردە بۆ سەردەمی کۆن ئەگەڕێتەوە و سەردەمێک خوێندن تەنیا بۆ کەسانی ئەشراف و دەوڵەمەند بوو، پاشان هێدی هێدی بوو بە پێویستییەکی هەر گرنگی مرۆڤ بۆ دەستەبەرکردنی کۆمەڵگەیەکی هۆشیارتر. ئەوەی کە ئەڵێن پەوەردە و ڕاهێنان لە ئاستێکی تەمەنا دەست پێ ئەکات دیاریکراو نیە، چونکە مرۆڤ لە سەرەتای ژیانیەوە واتا لەو ڕۆژەوە لە سگی دایکیا “کۆرپەلە”یە پەروەردە ئەکرێت، بۆیە زانای پەروەردە “ئارنۆلد گزل” ئەڵێت “ڕووداوەکانی قۆناغی دووگیانیی دایک لە سەر منداڵ لە نێو سکیا کەمتر نییە لە ژیانی ڕاستەقینە. لە سەرەتایا هەندێک جار ڕیگری لە پەروەردەو فیرگاکان کراوە، چونکوم باوڕیان وابووە کە فێرگەو قوتابخانەکان ڕیگری لە بیرکردنەوە ئەکەن، مرۆڤ تەنیا فێری شتێک ئەبێت کە فێر ئەکرێت و ڕێگای بیرکردنەوەی لێ ئەگیرێت و ناتوانێت بە مرۆڤ بوونی خۆی بگات، ئەوەش تەنیا بیرێکە زیاتر لە چوارچێوەی پەروەردەی ڕەهایا خۆی ئەگونجێنێت و زیاتر باس لە مرۆڤی ئازاد ئەکات. پەروەردە و فێرکردن: دوو وشەی گرێیراو پێویستی یەکترن و هیچیان  بە تەنیا واتا نایات. مرۆڤ کاتێک ئەتوانی یەکێکیان بە کار بێنی و باسی لێوە بکا کە مەبەستەکەی جیاواز بێت، بۆ نموونە تۆ مەیموونێک ڕائەهێنی کە ئەگەر مۆزت یایە بە قسەت بکات، بەڵام پەروەردەی ناکەی کە دزیی مۆز بکات، بە گشتی زۆر جار فێرکردن پێش پەروەرش ئەکەوێ و هەندێجاریش بە پێچەوانە. مامۆستا: ئەوەی کە خەڵک بە گشتی ئەیبێنێ ئەرکی مامۆستا نیە، مامۆستا نابێ تەنیا وانه بڵێتەوە و تەواو؛ بەڵکو مامۆستا ئەبێ خاوەنی کۆمەڵێک تایبەتمەندیی مرۆیی بێت کە بتوانێت فێرخواز ڕێنوێنی بکات بۆ داهاتووی ژیان، فێری باوەڕ بەخۆبوونی بکات، فێری بیرکردنەوەی بکات، فێری کاری بکات و زۆر شتی دیکەش. مامۆستایش پیشەیە وەک هەر پیشەیەکی ئاساییتر، بەواتایەکیتر مامۆستاش پیشەوەرێکە و ئەبێ لە بەرامبەر ئەو ئەرکەی لەسەر شانێتی و جێبەجێی ئەکات بڕێک پارە یان مووچەیەکی مانگانەی بیرێتێ "هەڵبەتە باسی مووچەی هەرێمی کوردستان ناکەین" بۆیە نابێ مامۆستا پیرۆز کرێ بەڵکو ئەبێ وە گرنگە بەجێگەیاندنی ئەو ئەرکەی بۆی دیاری کراوە و کاتێ وەک خۆی جێبەجێکا لە پەروەردەو فێرکردن بە پیرۆز تەماشا بکرێ نەک خۆی. سزا یان تەمێ کردن: ڕاستتر بوو بوترایە "ئاگادار کردنەوە یان وەبیرهێنانەوە"، بەڵام لە قوتابخانەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین و وڵاتە تازە پێگەشتووەکانا زیاتر بۆ شکاندنی کەسایەتی قوتابی کەڵکی لێ وەرئەگیڕێت. تەمێ یان سزا هیچ کاریگەرییەکی باشی نیە، چونکە قوتابی تەنیا کاتێک ئەو کارەی کە لە سەری سزا یراوە نایکات کە سزادەر واتا مامۆستای لێ دیارە ئەگەرنا دواتر هەر ئەیکات. سزا کاردانەوەی نێگەتیڤی دەروونی، جەستەیی، بێ باوەڕی، توندخۆیی، توندوتیژی، سەرکێشی، زمان زبری و زۆر کاردانەوەی سلبی و خراپ لە سەر قوتابی دائەنێت. خەڵات: بوونی خەڵات ڕاستەوخۆ لە فێرگەکانا باش نیە چونکە کاتێک فێرخوازێک لە سەر بەجێهێننانی ئەرکی سەرشانی خوێندن خەڵات ئەکرێت، فێرخوازیتر وا هەست دەکەن ئەوان هیچ نازانن یان جیاکاری کراوە و بەو جۆرەش هەندێ جار یان ڕق لەو فێرگەیە هەڵەگرن یان هەر لە خوێندن تەوەلائەبن و ناگەڕێنەوە سەری. لە ڕاستییا هیچ کەسێ تەمەڵ نیە بەڵکو زۆربەی کات ئەوە ئەو ژینگەیەیە کە فێرخوازەکەی لێوە هاتووە ئەو مامەڵە ناتەندروستەی فێرگەو جیاکاریەیە کە هەندێ مامۆستا ئەیکەن و پلەبەندی کۆمەڵایەتی و هەندی فاکتەریتر فێرخوازی زیرەک وتەمەڵ دروست ئەکات. کاتێ فێرخوازێک کە لە ژینگەیەکی خێزانی نا تەندروست و بارێکی ئابوری داڕوخاو هەژار و ناوچەیەکی دوور لە زانست و نەخوێندەوارو پەستانی دەروونی چورادەورەوە ساڵەکانی خوێندن بەڕێئەکات ناکرێ بەراورد بکرێ بە فێرخوازێک کە کە هەموو ئەو شتانەی پێچەوانەیە، چونکوم ئەبێتە هۆکاری ئەوەی کە ئەو فێرخوازە دووجار هەست بە نابەرابەری و نادادی بکات و بەوجۆرەش لەبری کەسێکی خوێندەوارو هەڵگری زانست دوور نیە کەسێکی توندوتیژ یان لایەنی کەم دوور لە زانستی لێبەرهەمبێت و کاریگەری خراپ و نەرێنی لەسەر پاشماوەی تەمەنی دائەنێت. بۆیە گرنگە لەبری خەڵات و جیاکاری فێرگەکان و ناوەندەکانی لێکۆڵینەوە و دەزگا پەروەردەییەکان لەباری دەروونی و ژینگەی فێرخوازەکان بکۆڵنەوە  کە ئەمەیان ڕێگە ڕاست و دوور مەوداترەکەیە نەک خەڵات کردنی بەشێک لە فێرخوازەکان کە ئەمەیان هەڵبژاردنی ڕیگە ئاسان و ناڕاستەکەیە. تاقیکردنەوە: تاقیکردنەوەی فێرخوازان و جیاکردنەوەی تەمەڵ لە زیرەک کارێکی گەمژانەیە، نابێ بیری لێبکرێتەوە، ئەگەر مەبەست ئەوەبێ منداڵەکان بلیمەت و داهێنەر و زیندوو بن، ئەوا نابێ تاقیکردنەوە بەشێک بێت لە پرۆسەی پەروەردە. تاقیکردنەوە خۆی لە خۆیا سزایە و کوشتنی بەهرەی فێرخوازانە، ترس و لەرزی  ناو هۆڵەکانی تاقیکردنەوە کوشندەیە و عەقڵ پەک ئەخات. ئەی چۆن بزانین فێرخوازان فێر بوون و سودیان وەرگرتووە؟ یان قووڵتر بڕوانین و بپرسین، بە نیازی ئەوەی کە چۆن چۆنی فێرخوازان بگەنە سەر وەدیهێنانی خەون و ئاواتەکانیان. وەڵامی ئاسان ئەوەیە، کە مامۆستاکان رۆژانە فێرخوازەکان ئەبینن، هەمیشە پرسیار و سۆراغ و گەڕان بۆ چارەسەریی گرفت و کێشە و نهێنییەکانی ناو زانستە مرۆیی و سروشتییەکان لەناو تاقیگاکان و کتێبخانەکاندا فەراهەمە و بە هاوئاهەنگیی کۆی فێرخوازان، لەپاڵ رێنمایی زیرەکانەی مامۆستاکان، لە رێگەی دیالۆک و هاوکارکردنی  یەکتری و هاندانی رۆحی هەرەوەزی هیچ کار و هاوکێشە و گرفتێکی زانستی نامێنێت چارەسەر نەکرێت. ئەرکی مامۆستاکان تۆمارکردنی سەرنج و تێبینییەکانە بۆ پەرەپێدان بە پرۆسەی پەروەردە و فێرکردن. کۆی تۆماری سەرنج و کۆمێنت و تێبینییەکانی مامۆستایان دەبن بە پێوەر کە بڕیار بەن بەدرێژایی ئەو ساڵە قوتابییان بەتێکڕایی بۆیان هەیە بازبەن و بپەڕنەوە بۆ قۆناغێکی سەرووتر یان هەندێکیان کەمێک کاتی زیاتریان ئەوێت بۆ ئەوەی ئەو توانا و بەهرە شاراوانەی کە هەیانە  بە پشوودرێژیی بدۆزرێنەوە، چونکە لێرەیا مەرجە بزانین کە کەموکوڕی لە لای  پەروەردەکارانە، کە نەیانتوانیوە بزانن هەر یەکێک لەو فێرخوازانە لە کام بوارا بەهرەمەندن، ئەگەرنا هیچ فێرخوازێک تەمەڵ و ئەویتریان زیرەک نیە بەڵکو تاکە جیاوازی نێوانیان گرنگییانی مامۆستا و پەروەردکارە تا درک بەو پێویستییانە بکات کە هەر یەکێکیان پێویستیانە چ لە کات و چ ڕێنوێنی..... هتد. شکست و سەرکەوتن: لە راستیا نە کەس هەیە سەرکەوتوو بێت، نە کەسیش هەیە دۆڕاو بێت، هەڵەیە بوترێ فێرخوازێک کەوتووە و ئەویکەیان دەرچووە. گەر وەک گرفت و کێشە سەیری بکەین ترسناکە، تەنیا راستییەک کە مەرجە بیزانین ئەوەیە "چەند فێرخوازێک کاتێکی زیاتریان ئەوێت بۆ تێگەیشتن و پێگەیشتن، چونکە بیر و زەینیان کەمێک سستترە، ژمارەیەکی تریش زۆر خێرا زانیارییەکان وەرئەگرن و شیکاریان بۆ ئەکەن". وشەکانی وەک "کەوتن و شکست و دۆڕان و ساقیت، تەمەڵ، کەوتوو، دەرنەچوو، مانەوە....هتد" هەستێکی زۆر ناشیرین و کەمی و خۆبەکەم زانین لە لای فێرخواز دروست ئەکات، گرێ و نائارامی دەروونی کوشندە لە ناخی فێرخوازا ئەچێنێ و ئاسان سارێژ نابێت. لە هەمان کاتیشا بیرۆکە و ئایدیای سەرکەوتن ئەبێت بە مایەی پۆز و فووتێکردن و خۆنواندن، ئەبێتە مایەی فیز و کەش و فش و خۆ بە زیرەکتر و زاڵتر و لێوەشاوەتر و مەزنتر و باڵاتر.... هتد. زۆربەی کات لەناو پەروەردەیەکی ناتەندروست، کە بناغەی لەسەر ململانێ و پێشبڕکێ و بردنەوە و دۆڕان و سەرکەوتن و ژێرکەوتن دانرابێت، ڕێگەیەکە کە فێرخوازێک خۆی لە هاوپۆلەکەی کەمتر و نزمتر و دەبەنگتر ببینێت کە ئەمە هەڵەیە و وانییە، چونکە هەر یەکێک خۆی لەخۆیا تاقانە و دەگمەنە، بە تەنیا خەونی تایبەت ئەبینێت، هیچ کاتێک پێویستی بە خۆ بەراوردکردن نییە لەگەڵ ئەوانیترا، چونکە ئەکرێت هەر یەکێک ئەو بلیمەتە بێت کە ئەوەنەی نەماوە لەدایک بێت. کەواتە تاقیکردنەوە و ئەزمون کردن وەک پرۆسەیەکی سزائامێز و سەرچاوەی گەمەی سەرکەوتن و ژێرکەوتن و ململانێ بە شێوە کۆنە باوەکەی لەم سەردەمەیا  جێگەی نابێتەوە، چونکە وا ئەکات ئێستا و هەنووکە هێچ بایەخی نەبێت لە پێناو بردنەوەی ئایندە و داهاتوو، کە جۆرێکە لە خۆفریودان، چونکە هیچ ئایندەیەک و داهاتوویەکی پرشنگ و ڕۆشن و ئومێدبەخش نایەنێتە کایەوە، لە رێگەی تاقیکردنەوەیەک کە بێجگە لە غەمگینی و ترس و تەریقی و دڵشکان و سووکایەتی بە فێرخواز هیچیتر نییە. هەنووکە هەرچییەک ئەکرێ  ئەبێت بە هەنگاوێکی یەکلاییکەرەوە بۆ ئایندە، بە مەرجێک کە گەڕان و پشکنین بێت بۆ دۆزینەوەی بەهرە و وزە و توانا شاراوەکان، نەک تاقیکردنەوەی وشک و برنگ و دوور لە پەیامی مەزنی پەروەردە، بە هێنانەوەی پێنج یان شەش پرسیار لە کۆتایی ساڵا، بۆ جیاکردنەوەی "سەرکەوتووەکان و دۆڕاوەکان"، کە ئەوپەڕی گەمژەیی و دڵڕەقی و کات کوشتن و بەهرەکوشتنە. ئاخر ناکرێت بەدرێژایی ساڵانێکی دوور و درێژ لەسەر تەختەڕەقەکان دابنیشیت، لە قۆناغی کۆتایی بۆ هەر وانەیەک و بابەتێک چەند پرسیارێکی بە ژمارە کەم چارەنووسی فێرخواز دیاری بکات. ئەمڕۆ بە دەیەها شێواز و میکانیزم هەن بۆ دیاریکردن و دڵنیابوون لەوەی کە  پەروەردەکار و شارەزا بتوانین وزە و توانا و بەهرە شاراوەکانی فێرخوازان بدۆزنەوە، ناکرێت تاقیکردنەوە و نمرەی بەرز بکرێ بە پێوانەی دەرچوون و دەرنەچوون. کلتوور لە کۆمەڵگایا تا ڕادەیەک گرنگە کە دابینکردنی دیموکراسی، ئەوە منداڵەی کە لە ژینگەیەکی تەندروست و کۆمەڵگەیەکی هاوسەنگ و یەکسان پەروەردە بکرێت و  لە قوتابخانە فێڕبێت دەنگی ناڕەزایەتی هەڵبڕێت و سەر دانەواندن فێر نەبێت، لەبری ئەوە فێڕی مەنتق بێت و بیر بکاتەوە بێگومان تاکێکی ناوازەی لێبەرهەم ئەهێنرێ جا دواتر ئەگەر لە ئەزمون و تاقیکردنەوەکانا نمرەیەکی بەرزیش بەدەست نەهێنێ هەر تاکێکی بەسود ئەبێ بۆ کۆمەڵگە. خوێندن و خوێندوە پرسێکی زۆر گرنگە بۆ کۆمەڵگا، بۆ خوێندنەوە ئەبێ فەزای تایبەت هەبێت، ناکرێ و نەگونجاوە کرێکار و ڕەنجبەرێک رۆژ تا ئێوارە ماندووبێت و هەرچی ووزەو توانای هەیە لە کاری سەخت و قورسا سەرفیکات و دواتر بێ کتێب بخێوێنێتەوە و چاوڕێکەی هاوکاری فێرخوازی ماڵەکەی یان مناڵکەی بکات چونکە هیچ تاقەت و توانایەکی پێنەماوە، بۆیە گرنگە لەبری ئەزمون و تاقیکردنەوە گرنگی بە ژینگەو خێزان و گۆمەڵگەو باری دەروونی فێرخواز بیرێت و بەدوای بەهرەو بلیمەتی شاراوەی فێرخوازا بگەڕێن و نەک چەندین فێرخواز بەپلەی بەرز کۆتای بە ئەزموونی خوێندن بێنن بەڵام هیچ بەرهەم و داهێنانێک پێشکەش بە کۆمەڵگە نەکەن. 

  د. سەیران بەرزنجى كارەساتی  تەقینەوەی بەندەری بەیروت لە ٤/ ٨/ ٢٠٢٠ كە حكوومەت و حیزبەكانی  لوبنان (بە تایبەتی حیزب اللە لوبنانی ) لێی بەرپرسیارە، دەرئەنجامی كارەساتی گەندەڵی  ونەبوونی ئەخلاقی سیاسیە، وە دەركەوت كە گەندەڵی بوە بە سیستەمێكی تۆكمە و بەجۆرێك باڵادەستە لەناو چینی فەرمانڕەوادا كە بەجەنگێكی گشتگیری و هەڵوەشاندنەوەی حكوومەت و وە بنبڕكردنی  دەسەڵاتی میلیشیا لە سەرجەم كایەكان نەبێت چارەسەر ناكرێت. ئەم كارەساتە خسینەڕووی باڵا دەستی دەسەڵاتی حیزبە گەندەڵكارەكانە كە لەسەروو دەوڵەت و میللەتەوەن، وە بە ئەجندای دەوڵەتانی ووڵاتانی ناوچەكە بەبێ شەرم و بە ئاشکرا كار دەكەن؟ مێژوویەكە ئەم حیزبانە بازرگانی بەناوی خواو و ڕزگاركردنی قودس و نەتەوەیی بوون و دژایەتی داگیركاری ئیسرائیل وئەمەریكا دەكەن، بەڵام كەس لە خۆیان زیاتر دوژمنی سەرسەختی  میللەتەكەیان نەبوون،  بێ ئاكاری و بێ وویژدانی ئەم حیزبە بەناو نیشتمانیانە لە ئاستێکدایە كە بێگانە بە نیشتمان بۆ هاووڵاتیانیان دڵسۆزتر و بە ڕەوشتترن لە بەرپرسانی خاوەنی نیشتمان ؟ ئەمە واقع و پێناسەی سیستەمی سیاسی و ناوەرۆكی حیزبە عیلمانی و ئیسلامیەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە بە هەرێمی كوردستانیشەوە.  بێحورمەتی سیاسی و بێ میمانەیی گەل و بێزاربوونیان لە دەسەڵاتی سیاسی وای لە لوبنانیەكان كرد كە بە ئاشكرا لە دڵەوە داوایان لە سەرۆكی ووڵاتێك كرد كە رۆژێك لە ڕۆژان داگیركەری خاكەکەیان بوون كە فریایان بكەون لە حیزبە دز و مافیاكانی نیشتمانەكەیان ڕزگاریان بكەن ، وە داوای گەڕانەوەی ئینتدانی فەڕەنسی لێبكەن. خۆپیشاندانەكانی هاووڵاتان لەبەردەم ئەنجوومەنی نوێنەران بەردەوامە و پێیان دەڵێن كە ئەوان و دەسەڵاتی دادوەری سەربە حیزبەكان هۆكاری بەردەوام بوونی گەندەڵیەكانن وە پارێزبەندی گەندەڵكارانن. ئابڕووچوون وشەرمەزاری دەسەڵاتدارانی لوبنانی تەنها لە ئاستی ناوخۆیدا نیە، بەڵكو لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیە، بە جۆرێك كە هەموو ئەو یارمەتیە مرۆییانەی ووڵاتانی دنیا پێشكەشی لوبنانی دەكەن ئامادەنین ڕاستەوخۆ ڕادەستی حكومەت وحیزبەكانی بكەن كە متمانە و بڕوای هاوڵاتیانیان لەدەستداوە و شایانی بڕوا پێكردن نین كە یارمەتیەكان بگاتە دەستی خەڵكانی لێقەوماو.   لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە  ئایا ئەم حیزبانە چۆن ئەتوانن سەربەرزانە بەردەوام بن؟ ئەی كێ پاڵپشتیانە تەنها هێزی دەرەكیە یان بەشێك لە میللەتە؟  ڕازی بوون بە چارەنووسی چەوساندنەوە و بەردەوامیدان بە گەندەڵی تاوانی حیزبە یان میللەتە؟  لە ڕوانینمان بۆ بارودۆخی ئەمڕۆی سیاسی و کۆمەڵایەتی هەرێمی كوردستان لە زۆر لایەندا لە لوبنان خراپتر و ئاڵۆزترە، لە كاتێكدا ئەگەر لوبنان دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری و ئەندامێكی نەتەوە یەكگرتوەكان و كۆمكاری عەرەبی خاوەن مێژوویەكی سیاسی خۆیەتی و ترسی لەناوچوون و هەڵوەشاندنەوەیان نیە. بەڵام لە هەرێـمێكی دانپیانەنراوی وەك هەرێمی كوردستان  كە ترسی لە ناو چوون وهەڵوەشاندنەوەی لەسەرە،  كەچی دەسەڵات و حیزبەكانی لەماوەی ٢٨ ساڵی حكومڕانی دەسەڵاتی كوریدا لەبری پتەوكردنی ژێرخانێكی ئابوری، وە دروست كردنی پایەی حكومڕانیەتێكی تەندروست و داهاتویەكی پرشنگدار، جگە لە بەهێزكردن پێگەی حیزب و قۆرغكاری دەسەڵات و بە كۆیلەكردن و تێك شكاندنی شكۆی تاكی  كورد و گەندەڵكردنی كۆمەڵگا هەنگاوی دروست نەنراوە. بەڵكو بە پێچەوانەوە، لە دەرئەنجامی بە سیستەم كردن و ڕەوایەتیدان بە گەندەڵی بە ناوی چاكسازی كوردایەتیەوە پرسی برسی كردنی میللەت و بڕینی مووچە و پاراستنی بندیوارەكانی  چۆتە سەر، بە هەمان شێوەی لوبنان پەرلەمانی كوردستان و پەرلەماندارانی هۆكاری سەرەكی زۆربەی نەهامەتیەكانی خەڵكی كوردستانن كە پەرلەمان بۆتە مەیدانی سەرسەختی  پارێزگاری كردن و تێپەڕاندنی بەرنامەكانی حیزب و شەرعیەتدان و بە یاسایی كردنی گەندەڵی  وە زامنكردنی بەرژەوەندییە تایبەتیەكانی خۆیان لەبوونی ئیمتیازات وخانەنشینی نایاساییەكانیان.   مێژووی دەسەڵاتی كوردی، ئەو ڕاستیەی سەلماند كە شتێك نیە بە ناوی كوردایەتی و ستراتیجیەتی بەرژەوەندی باڵای میللەت و دەوڵەتی كوردی تەنها هەڵخەڵەتاندن و درۆیەكی گەورەیە وە دروشمی سەردەمی شاخ و كاتی هەڵبژاردنەكانە. كارەساتەكە لەوەدایە، دەسەڵات توانیویەتی كۆنترۆڵی خاڵی لاوازی بەشێكی زۆر لە خەڵکانی سادە و ساویلكە بە بەڵێن و دروشـمی درۆ چەواشەكاری بكەن، كە ئەمان پارێزەری خوێنی شەهیدەكانیانن، لە مەترسی داگیرکەرانی كوردستانمان دەمانپارێزن؟ لە كاتێكدا ئێستا پلان و ڕێكەوتنی ستراتیجی درێژخایەنمان لەگەڵ دوژمنان كورد هەیە، بەرپرس و سوودمەندی سەرەکین لە سامانی ژێر زەمینی، چۆنیان بوێت لە هەر كاتێكدا ماڵ و سنوورەكان بۆردوومان دەكەن ڕۆژانە، لەناو جەرگەی شارەكاندا بە فرۆكە نەیارەكانیان لەناو دەبەن، نەك هەر ووردە گلەییان لێ ناكرێت بەڵكو دەستی یارمەتی و هاوكاریش دەكرێن. وە هەر هەڵوێست وەرگرتنێك بۆ داواكردنی ماف و گۆڕانكاری بە خیانەت لە كوردایەتی لەقەڵەم دەدەن، بەم جۆرە توانیویانە سوود لە نەهامەتی و خراپی بارودۆخی ئابوری و سیاسی وەربگرن بۆ خۆدزینەوە لە بەرپرسیارێتی و بێدەنگ كردنی هاووڵاتیان. ئەو مەترسیە ڕاستەقینەی كە درەنگ بێت یان زوو هەر ڕوودەدات، وە دەبێت دەسەڵاتدارانی ئەم هەرێمە زۆر بە هەند وەریبگرن كە بارودۆخەكە زۆر لە تەقینەوەیە نزیكە لەهەر کاتێكدا بێت، وە توانای خۆڕاگری خەڵك و ڕازی بوونی هاووڵاتیان بەم بارودۆخە لەژێر ناوی پاراستنی دەستكەوتەكانی ڕاپەڕین خەریكە كۆتایی دێت، كە نەهامەتی و نەبونێتی و پەرپرسیارێتی بۆ هاووڵاتیان هێناوە، لە بەرامبەر نابەرپرسیارێتی و خۆشگوزەرانی و كۆنتڕۆڵی گروپێكی دیاریكراوی لە دەسەڵاتداران و نەوەكانیاندا. لە كاتێكدا كە حیزب و حكومەتی كوردی بە هەمان شێوەی لوبنان متمانەی تەواوی خەڵكی كوردستانیان لەدەستداوە (جگە لە سوپای بندیوارو حیزبیەكانیان نەبێت) لەكاتێكدا كە مووچە خەڵك دەبڕێت و نادرێت، كۆمپانیا بازرگانیەكانی حیزب و میدیا وڕێكخراوە خێرخوازییەكانی حیزب لەسەر حسابی بودجە و بژێوی خەڵك دەوڵەمەندتر و ژمارەیان زۆرتر دەبێت ئەوە نادادپەروەری و مامەڵەی ناتەندروستی سیاسی دەسەڵاتی كوردییە كە هیچ كاتێك بەنیازی چارەسەری كۆنكریتی و چاكسازی ڕاستەقینە نین، لەكاتێكدا گەندەڵکاران پلە وپۆستی سیادیان پێ دەدرێت، بندیوارەكانی حیزب مافیان پارێزراو دەبێت، ژمارەی ڕۆژو مانگەكانی ساڵ بۆ سواڵی پێدانی مووچە دوو هێندە دەكەن، حیزبەكان خەریكی سەوداو سازشی دابەشكردنی پۆست و قۆرغكردنی داهاتی سنورەكانن، ئەمانە و دەیان هۆكاری تریش زۆرینەی هاووڵاتیانی هەرێمی كورددستان وەك خەڵكی لوبنان گەیاندۆتە ئەو بڕوایەی  كە حكوومەتی ناوەند بە باشتر و بە وویژدانتر دەبینن، وە بە ئاشکرا لەسەر شەقام و میدكانانەوە هاوار دەكەن بە خۆشحاڵیەوە وە مەبەستیانە مووچەكانیان بگەڕێننەوە سەر حكومەتی ناوەند. تەنانەت كاردانەوەی توندی هاووڵاتیان لە بەرامبەر بێباكی بەرپرسان لە خەمی هاووڵاتیان گەیشتۆتە ئەو ئاستەی ئەگەر پارێزگان بكرێن بە هەرێمی سەربەخۆش پێشوازی لێدەكرێت نەك رێگری، بەڵکو داواكاری خەڵك دەبێت بۆ ئەوەی لەو تاڵانكاری و جیاوازی كردن و گەندەڵکاری لە بەشی بودجەی شارەكاندا دەكرێت رزگاریان بێت.  هاووڵاتیانی هەرێم لەو بڕوایەدان كە لە ئێستادا شتێك نەماوە كە ناوی شكۆ و بەرژەوەندی باڵای میللەت بێت ، بەڵكو لە پێناو پاراستنی سامان و دەستكەوت و هەڵەكانی حیزبدا بوە كە زۆربەی  مەلەف و دەستکەوتی سیاسی (لە دەسەڵات و خاكدا) لە بەرامبەر حكومەتی ناوەند دۆڕاندوویانە. ئەم هەڵە و تاوانە مێژووییانە  هەموو حیزبەكان (بە باڵا دەست و پاشكۆكانیان) وبە تایبەتی ئۆپۆزسیۆنەكانی ناو حكومەت (بە عیلمانی و ئیسلامیەكانەوە) لێی بەرپرسیارن كە پاڵپشتیان بوون و ئەوانیش تەنها لە خەمی پاراستنی بەرژەوەندی و پلە وپۆست و بن دیوار و خانەنشینەكانی خۆیانن. بێگومان هەر هەڵوێستێكی هەڕەمكی لەلایەن میللەتەوە چاوەڕوانكراو بێت و یان چاوەڕواننەكراو لە داهاتوودا ڕووبدات هەموویان وەك یەك هەمان بەرپرسیارێتی و هەمان چارەنووسیان دەبێت وە ڕەنگە باجەكەی زۆر قورستر بدەن.

  د. هەڵمەت غریب    ده‌ستپێك : دانوستانه‌كانی نێوان واشنتۆن وبه‌غدا كه‌ گه‌ری یه‌كه‌می له‌ مانگی (6 )ی رابردوودا له‌ریگه‌ی ڤیدیۆكۆنفراسه‌وه‌ ئه‌نجامدرا كۆمه‌ڵێ دۆسییە‌ی هه‌ستیار و گرنگ خرانه‌ سه‌ر مێز به‌لام هه‌ر له‌سه‌رتاوه‌ دیار بوو باری عێراق له‌ دانوستانه‌كاندا لاره‌و هاوسه‌نگی به‌دیناكرێت له‌ نیوان هه‌ردوولادا ، یان به‌مانایه‌كی تر وا ده‌هاته‌ به‌رچاو كه‌ ئه‌مه‌ریكا ستراتیژیه‌تی خۆی بۆ ئاینده‌ی په‌یوه‌ندیە‌كانی له‌گه‌ل عیراقدا دارشتووه‌ و عیراقیه‌كانی بانگ كردووه‌ تا بۆیان بخاته‌ روو ، نه‌ك گفتوگۆی نیوده‌وله‌تی دوولایه‌ن كه‌ هه‌ردوو ده‌وڵەت خاوه‌ن سه‌روه‌رین ، ئه‌وه‌ی گرنگه‌ لیره‌دا ئیمه‌ تیشكی بخه‌ینه‌ سه‌ر پیگه‌ی هه‌رێمی  كوردستانه‌ له‌و دانوستانانه‌دا به‌تایبه‌ت له‌گه‌ری یه‌كه‌مدا كورد حزورێكی زۆر لاوازی هه‌بوو یان به‌مانایه‌كی تركورد دركی به‌ گرنگی ریكخستنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیەكانی به‌غداو واشنتۆن نه‌ده‌دا به‌لام كاتیك بۆی ده‌ركه‌وت ئه‌و گفتوگۆیانه‌ گرنگن و پیویسته‌ كورد حزورێكی باشی تیدا هه‌بێت هه‌وڵە‌كانی خۆی خسته‌ گه‌ر تا له‌گه‌ری دووه‌مدا به‌ حزورێكی گه‌وره‌تره‌وه‌ به‌شداری له‌ دانوستانه‌كاندا بكات لێرەدا باس له‌ گرنگترین ئه‌و دۆسیایانه‌ ئه‌كه‌ین كه‌ به‌نسبه‌ت كورده‌وه‌ جێی بایەخن له‌ دانوستانه‌كاندا ، وەهەروەهاكاریگه‌ری كورد به‌سه‌ر ره‌وتی دانوستانه‌كاندا ئه‌خه‌ینه‌ روو. دۆسیه‌ بایه‌خداره‌كانی نێوان هه‌ولێر واشنتۆن: جیا له‌ به‌غدا هه‌ولێر كۆمه‌ڵی دۆسیە‌ی گرنگی هه‌یه‌ له‌گه‌ل واشنتۆندا پیویسته‌ له‌ریگه‌ی ئه‌و دانوستانانه‌وه‌ یه‌كلایی بكاته‌وه‌ یان هیچ نه‌بێت ئاگاداربێت چونكه‌ بایه‌خه‌كه‌ی بۆ كوردستان زۆره‌ و له‌ده‌ره‌وه‌ی ستراتیژیه‌تی عیراق بۆ كوردستان گرنگتره‌ كه‌ پیویست ده‌كات كورد خۆی ئاگادار و به‌شداربێت له‌ یه‌كلایكردنه‌وه‌یدا گرنگترین ئه‌و دۆسییانه‌ بریتین له‌مانه‌ی خواره‌وه‌ : 1- چاره‌نوسی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا: بۆ كوردستان مانه‌وه‌ی هیزه‌كانی هاوپه‌یمانان به‌گشتی و ئه‌مه‌ریكا به‌تایبه‌ت تا ماوه‌یەکی درێژتر جێی بایه‌خه‌ چونكه‌ بارودۆخی سیاسی عیراق ناسه‌قامگیره‌ و هێشتا عه‌قلیه‌تێکی تا راده‌یه‌ك پاوانخوازی له‌ ده‌سه‌لاتدا له‌به‌غدا بوونی هه‌یه‌ وگره‌و له‌سه‌ر به‌هێز بوونی سیسته‌می سنترال ده‌كاته‌وه‌ له‌ ولاتدا یان به‌مانایه‌كی تر ئاراستە‌یه‌كی به‌هێزی سیاسی تا ئیستاش بوونی هه‌یه‌ باوه‌ری به‌ فۆرمی نوێی سیسته‌می سیاسی له‌ عێراقدا نیه‌ بۆیه‌ گرنگه‌ هیزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا بۆ چه‌سپاندنی زیاتری مانا نوێیه‌كانی سیسته‌م له‌عیراقدا بمێنیته‌وه‌ سه‌ره‌رایی ئه‌وه‌ی مانه‌وه‌ی هیزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌ عیراقدا به‌شێکی  په‌یوه‌ندی به‌ كوردستانه‌وه‌ هه‌یه‌ له‌رووی سه‌ربازیه‌وه‌ به‌دوری نازانم له‌داهاتوودا بنكه‌ی سه‌ربازی سه‌رەکی  ئه‌مه‌ریكیه‌كان بیته‌ كوردستان وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ صیدیەی قه‌ته‌ر هه‌یه‌ تا راده‌یه‌كی زۆر بنكه‌یه‌كی سه‌ربازی ستراتیژی ئه مه‌ریكایه‌ له‌ ناوچه‌ی كه‌نداو. 2- مه‌سه‌له‌ی سه‌روه‌ری عیراق : به‌شێكی گه‌وره‌ی پێشهێلکردنی  سه‌روه‌ری خاكی عیراق له‌كوردستانه‌وه‌یه‌ به‌هۆی بوونی ئه‌و گرفته‌ ئه‌منیانه‌ی له‌نیوان عیراق وتوركیا له‌لایەک وعیراق و ئیران له‌لایەکی تره‌وه‌ ، ئه‌م گرفتانه‌ وایكردوه‌ سه‌روه‌ری عیراق به‌به‌رده‌وامی له‌ ژیر هه‌ره‌شه‌ی پێشهێلکردندا بێت بۆیه‌ حزوری ئه‌مه‌ریكی به‌نسبه‌ت كوردستانه‌وه‌ جێی بایه‌خه‌ بۆیه‌ پیویسته‌ كوردستان راشكاوانه‌ بیروبۆچونه‌كانی خۆی ده‌رباره‌ی كیشه‌كه‌ بخاته‌ به‌رده‌م لایه‌نی ئه‌مه‌ریكی. 3- بابه‌تی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ و هاوكاریكردنی  عیراق بۆ هه‌ستانه‌وه‌ : یه‌كێكی تر له‌ بابه‌ته‌ جیی بایه‌خه‌كانی كوردستان له‌و دانوستانانه‌دا بریتیه‌ له‌ دووباره‌ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی ناوچه‌ ویرانه‌كانی عیراق كه‌ به‌شی زۆری ناوچه‌ سونی نشینه‌كان ناوچه‌كانی كه‌مایه‌تیه‌ ئاینیه‌كان ئه‌گریته‌وه‌ ، چونكه‌ ده‌روازه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ ئه‌و ناوچانه‌ و هاوكاریكردنی عیراق بۆ دووباره‌ بنایاتنانه‌وه‌ی بریتیه‌ له‌ كوردستان بۆیه‌ گرنگه‌ هه‌ریم قسه‌ی خۆی هه‌بێت و به‌شیك له‌و هاوكاریه‌ مادیانه‌ی كه‌وا عیراق وه‌ریئه‌گرێت بدرێت به‌ كوردستان هه‌م بۆ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی ناوچه‌كان هه‌م بۆ هه‌ماهه‌نگی دروستکردن لەگەل كۆمپانیا ئه‌مه‌ریكی و ئه‌وروپیه‌كان تا بتوانن پرۆسه‌كه‌ به‌ ریك وپێكی بگه‌یه‌ننه‌ ئه‌نجام ، بۆ كوردستان هاوكاریه‌ مادیه‌كانی ئه‌مه‌ریكیەکان گرنگیه‌كی زۆری هه‌یه‌ به‌تایبه‌ت له‌م باره‌ی ئیستادا كه‌ كوردستان به‌ قه‌یرانیكی سه‌ختی ئابوریدا گوزه‌ر ئه‌كات پیویسته‌ پشكی كوردستان پاریزراوبیت له‌و هاوكاریانه‌ بۆیه‌ گرنگه‌ كورد حزورێكی به‌هیزی هه‌بیت و گوێ له‌ داواكاریه‌كانی بگیرێت و پیگه‌ی له‌به‌رچاوبگیرێت.   كاریگه‌ری و پێگە‌ی كورد به‌سه‌ر دانوستانه‌كانه‌وه‌ : پاش بوونی فواد حسین به‌وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عیراق وسه‌رۆكایه‌تی كردنی شاندی عیراق له‌ گفتوگۆكاندا  به‌شدارپیكردنیكی فراوانتری كورد له‌ گفتوگۆكاندا به‌دیده‌كرێت به‌به‌راورد به‌ گه‌ری یه‌كه‌م ئه‌مه‌ش نیشانه‌ی بایه‌خدانی كورده‌ به‌و گفتوگۆیانه‌ له‌لایه‌ك و له‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ ئه‌مه‌ریكیه‌كان به‌لایانه‌وه‌ گرنگه‌ كوردستان وه‌ك قه‌واره‌یه‌كی ده‌ستوری له‌عیراقدا حزورێكی باشی هه‌بیت ئه‌مه‌ له‌ كاتیدا له‌گه‌ری یه‌كه‌می دانوستانه‌كاندا  ته‌نها سه‌رۆكی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌ریم نوینه‌رایه‌تی كوردستانی ده‌كرد به‌لام له‌گه‌ری دووه‌مدا زیاد له‌ 4 ئه‌ندامی كورد بۆ شاندی عیراقی زیادكراوه‌ كه‌ به‌شكیكی په‌یوه‌ندی هه‌یه‌ به‌و دۆسیه‌ گرنگانه‌ی كه‌ ئاماژه‌م پیكرد به‌شیكی تریش په‌یوه‌ندی هه‌یه‌ به‌ جدیه‌تی دانوستانه‌كانه‌وه‌ بۆیه‌ پیم وایه‌ ئه‌م جاره‌ قورسای كورد تا راده‌یه‌كی باش به‌سه‌ر گفتوگۆ ودانوستانه‌كانه‌وه‌ دیاره‌ ئه‌گه‌ر هیچ نه‌توانن بكه‌ن ئه‌توانن قسه‌ی جدی و بۆچونی كوردستان ده‌رباره‌ی ئه‌و دۆسیانه‌ بخه‌نه‌ روو كه‌ جیی بایه‌خی هه‌ردوو لایه‌ ئه‌مه‌ سه‌ره‌رایی جیاوازی بیروبۆچونی كوردستان و عیراق ده‌رباره‌ی چاره‌نوس و مانه‌وه‌ و نه‌مانه‌وه‌ هیزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌عیراقدا چونكه‌ كورد پێی وایه‌ هیشتا دامه‌زراوه‌ی ئه‌منی له‌ عیراقدا توانای ئه‌وه‌ی نیه‌ به‌تنها و بی پالپشتی ئه‌مه‌ریكی بتوانیت پاریزگاری له‌سه‌روه‌ری ولاته‌كه‌ی بكات و له‌مه‌ترسیه‌كانی تیرۆر و توندوو تیژی دوربخاته‌وه‌ ، هیشتا عیراق خاوه‌نی دامه‌زراوه‌یه‌كی به‌رگری نشتیمانی نیه‌ به‌مانا ورده‌كه‌ی بۆیه‌ كورد له‌م رووه‌وه‌ پیچه‌وانه‌ی عیراق بیرده‌كاته‌وه‌ ، ئه‌گه‌ر ته‌ماشای پیكهاته‌ی وه‌فدی كوردستان بكه‌ین ئه‌وه‌مان بۆ روون ده‌بیته‌وه‌ كه‌ بیروبۆچونی كورد تاراده‌یه‌ك جیاوازه‌ له‌ بیروبۆچونی باو له‌عیراقدا ده‌رباره‌ی ئه‌و بابه‌تانه‌ی كه‌ بۆئێمه‌ گرنگه‌ له‌م قۆناغه‌دا.

عەبدولقادر ساڵح  ماوەی زیاتر لە (5) پێنج ساڵە حکومەتی هەرێم گیرۆدەی قەیرانی دارایی بووەتەوە و لەگەل هەر توندبونەوەیەکی قەیرانەکەشدا، فەرمانبەران باجەکەی دەدەن، ئەوەش بە دەستبردنی حکومەت بۆ کەمکردنەوەی مووچەکەیان و دواخستنی دابەشکردنی مووچەکەیان  بۆ ئەوەی قەیرانەکانی پێ بەرێ بکات. لە کاتێکدا فەرمانبەران هیچ تاوانێکیان لەو قەیرانەدا نیە و تەنها خودی حکومەت بەرپرسیاری یەکەم و کۆتایی قەیرانەکانە، لە خوارەوە و بۆ یادخستنەوەی هەموو لایەک چەند بنەمایەکی یاسایی مووچە شیدەکەینەوە بۆ ئەوەی بریارەکانی حکومەتی پێ بپێوین و فەرمانبەران بزانن کە ئەو بریارانە لە ترازووی یاسادا پێگەیان چۆنە؟ یەکەم: بەگوێرەی بریاری تەشریعی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆرش (هەڵوەشاوە) ژمارە (451) ی ساڵی 1980، یاسادانەر بریاری داوە کە ژمارەی رۆژەکانی مانگ بە (30) رۆژ جێگیر بکات بۆ مەبەستەکانی ئەژمارکردنی مووچە و دەرماڵە و وەک بنەمایەک لە دامودەزگاکانی حکومەت کاری پێدەکرێت، واتە دەبێت مووچە مانگانە خەرج بکرێت، کە بە داخەوە حکومەتی هەرێم لە روانگەی ماوەی دابەشکردنی مووچەوە سەرپێچی دەقی یاسای کردووە و هیچ حسابێک بۆ تێپەڕینی مانگ و رۆژەکان ناکات. دووەم: فەرمانبەر کە دادەمەزرێت مووچەکەی بە وردی بۆ دەستنیشان دەکرێت ، لە مووچەی بنەرەتی و دەرمالەکان و لێبرینی خانەنشینی و لەسەر ئەم بنەمایەش بە وردی دەزانێت مووچەی مانگانەی چەندە و چەندی لێ دەبڕدرێت و چەند زیاد دەکات، بێگومان ئەمانەش بە پێی یاسای مووچە و راژە و خانەنشینی  لەلایەن دەسەلاتی یاسادانانەوە دەستنیشان کراون بە دەقی یاسا و بە هیچ شێوەیەک دەسەلاتی جێبەجێکردن بۆی نیە یەک دینار کەمو زیاد بکات لەو بڕەی کە یاسادانەر دایناوە ، بەلام لەم دۆخەی هەرێمدا ، فەرمانبەر نازانێت مووچەی مانگانەی چەندە و چەند وەردەگرێت، بەڵکو حکومەت خۆی دادەنیشێت و بری مووچەی فەرمانبەران بە گوێرەی داهاتی مانگانەی دەستنشان دەکات، کە ئەم جۆرە کارکردنە لەسەر گۆی زەویدا وێنەی نیە، حکومەتێک بەپێی داهات مووچە بدات و گوێ بە هیچ دەقێکی یاسا نەدات. سێهەم: لە یاسای مووچەی فەرمانبەران ژمارە (22)ی ساڵی 2008 لە ماددەکانی (3) و ماددەی (15) کە دەسەلاتی هەمواری مووچە و دەرمالە دراوە بە ئەنجومەنی وەزیران، دەسەڵاتەکە گرێدراوە بەوەی کە پێویستە مووچە و دەرمالە  بە ئاراستەی زیادبوون ببات  نەک کەمکردنەوە، چونکە کەمکردنەکەی لە دەسەلاتی (حصری) یاسادانانە نەک ئەنجومەنی وەزیران.   لەسەر بنەمای ئەو خالانەی لای سەرەوە ، بە داخەوە کە حکومەتی هەرێم بە هیچ شێوەیەک پابەندی یاسا تایبەتمەندەکان نابێت و ئەوەی خۆی بروای پێی هەبێت ئەوە جێبەجێ دەکات ، بێ گوێدانە مەشروعیەتی بریارەکانی ، ئەم یاسا شکێنییەی کە حکومەت دەیکات بێگومان بە خراپ بەسەر شکۆی یاساکاندا دەشکێتەوە و پێچەوانەی  گریمانەی راستی و دروستی (صحە)ی بریاری کارگێڕیی دەسەلاتی جێبەجێکردنە کە هەمیشە گریمانەی دروستیان بۆ دەکرێت تا ئەو کاتەی پێچەوانەکەیان دەسەلمێ، کە بەم جۆرەش هاولاتیان بە گشتی و فەرمانبەران بە تایبەتی هەم متمانەیان بە حکومەت نامێنێ و هەم بەو یاسایانەش کە حکومەت پێشێلیان دەکات و دواجار لەم بوارەدا تەواوی بریارەکانی حکومەت دەکەونە نێو بۆتەی پوچەڵبونەوە (بگلان) یان تەنانەت دەکاتە ئاستی نەبوو نیەتییەوە(معدوم) و هۆکاری سەرەکی ئەمەش نەبوونی چاودێرییەکی کارای پەرلەمان و دەستەوسان بونیەتی لە پارێزگاری کردن لە شکۆی ئەو یاسایانەی کە دەریان دەکات و  هەروەها  لاوازی دەسەلاتی دادوەریی و دەستە سەربەخۆکانی چاودێرییکردنە کە رێگەیان بۆ حکومەت خۆش کردووە بەم جۆرە رەفتار بکات.

شێرزاد فەتاح/بەریتانیا لە وڵاتێك دەژیم هیچ كەس لە سەرووی یاساو دادگایەوە نییە، منێكی بێگانەی كوردی عێراقی لەگەڵ بۆریس جۆنسۆنی سەرۆكوەزیرانی بەریتانیا لە بەردەم دادگا یەكسانین. دادگا لە سەر رەخنەی سیاسی لە فەیسبووك و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دیكە كەس سزا نادات بەڵكو ئازادی لەوە رەخنەی دەگری، خۆپیشاندان دەكەی بەڵكو پۆلیس بەوپەری رێزەوە لە بەردەم نووسینگەكەی سەرۆكوەزیران لە 10 داون ستریت لە لەندەن پارێزگاریت لێدەكات. هەر بە كەش و هەوای ئازادی بەریتانیا بەردەوام لەگەڵ هاوڕێیەكانم لە فەیسبووك رەخنەی سیاسی لە بەرپرسە گەندەڵ و خراپەكانی كوردستان دەگرم، ئەخر راستە ئێمە دوورین هیچ حەقمان بە سەر كوردستانەوە نەماوە، بەڵام ناكرێ‌ بە بەر چاومانەوە میللەتەكەمان لە برسان بمرێ‌. نازانم چۆن بڕوا بە هاوڕێ‌ بەریتاناییەكانم بكەم كە ئێمە نزیك دەبینەوە لە مانگی 9 كەچی هێشتا مووچەی مانگی 3 دابەش نەكراوە، كەچی لە پاڵ ئەم زوڵمە رێگا بە خەڵك نادرێ‌ خۆپیشاندان و گردبوونەوە ئەنجامبدا زۆربەی شارو شارۆچكەكان لە ترسی خەڵك نارازی بە سەربازگە كراوە و دەیان گەنج و هاوڕێم لە هەولێر و سلێمانی لە لایەن ئاسایشەوە دەستگیركراون. لە پاڵ دەیان قەیرانی سیاسی، دارایی و تەندروستی و وێرانی نەخۆشخانەكان و مردنی دەیان هاوڵاتی بە هۆی نەبوونی ئۆكسجین لە هەرێمی كوردستان كەچی فراكسیۆنەكانی لە پەرلەمانی كوردستان جگە لە (فراكسیۆنی یەكگرتوو و نەوەی نوێ‌) پرۆژە یاسای رێكخستنی میدیایی ئەلیكترۆنیان تاوتوێ‌ كرد. پێش رەخنەو سەرنجەكانم لە سەر پرۆژە یاساكە بخەمەروو دەمەوێ‌ دەستخۆشی لە هەر دوو فراكسیۆنەكە بكەم بۆ ئەو هەڵوێستەیان. كە بەپێی ئەو پرۆژە یاسایە سزای تووند بۆ بەكارهێنەرانی فەیسبووك و توڕە كۆمەڵایەتییەكان داندراوە، ئەم پرۆژە یاسایە سزای 15 ساڵ بۆ بەكارهێنەران تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان داناوە ئەمەش بەرتەسككردنەوەی ئازادی و هەنگاونانە بۆ دروستكردنی سیستەمێك هاوشێوەی (كۆریای باكوور). ئەو پرۆژە یاسایە بۆ رێكخستنی میدیایی ئەلیكترۆنی نییە بەڵكو پاشكۆی یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرە بەداخەوە بە پێی ئەو پرۆژە یاساییە دەسەڵات دەتوانێ‌ نەیارەكانی خۆی لە سەر پۆست و كۆمێنت و لایكێك لە سێدارەبدات!. دەبێ‌ رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و نوێنەری وڵاتانی بیانی و كونسوڵخانەكان رێگری لە دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان بكەن لە دەركردنی یاسای مەترسیدار كە پێشلكردنی ئاشكرای مافەكانی مرۆڤ و ئازادییەكانە. ئەو یاسایە وا دەكات كۆچی بە كۆمەڵ بۆ ئەوروپا و رۆیشتنی بە كۆمەڵی گەنجان و رەخنەگران رووبدات بەراستی هیچ دەرفەتێكی ژیان لە كوردستان ناهێڵێ‌. ئەگەر ئەو یاسایە جێبەجێ‌ بكرێ‌ دەبێ‌ دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان لە فرۆكەخانەكان سەدان پەتی سێدارە ئامادە بكەن بۆ ئەو گەنجانەی لە دەرەوەی وڵات رەخنە دەگرن و چالاكی سیاسیان هەیە و بەشداری خۆپیشاندانەكانیان كردووە، یەكێك لەو گەنجانە منم كە لێرە هەوای ئازادیم هەڵمژییە چۆن دەكرێ‌ لە وڵاتێك بژی كە لە سەر كۆمێنتێك سزای 15 ساڵ زیندانی یاخود لەسێدارەدانت بە سەر جێبەجێ بكرێ‌.  

ئه‌بو به‌كر كاروانی‌   ناوبانگ لەسەر ئاستی تاكەكەسی‌و خێزان ‌و رێكخراو‌و حیزب‌و قەوارە‌و كۆمەڵگە‌و دەوڵەت‌و تەنانەت ناوچەی فەرهەنگی‌و ژیاریش بایەخێكی گەورەی هەیە. مەبەست لە (ناوبانگ) جۆری زرنگانەوەی ناوی تۆیە لە گوێ‌ی كەسانی دی‌و دەوروبەر‌و پەیوەندیدار‌و چاودێردا، ئەوەی لە بارەتەوە دەبیسترێت‌و بڵاو دەبێتەوە، وێنەی تۆ‌و ئەو باری سەرنجەی دەربارەت لەلایەن كەسان ‌و ناوەندگەلێكی ترەوە لێت وەردەگیرێت. ناوبانگ كە لێرەدا مەبەستمان ناوبانگی چاكە، چونكە ناوبانگی خراپیشمان هەیە، مەسەلەیەكی یەكجار هەستیار‌و ناسك‌و بایەخدارە، شتێكی لاوەكی‌و كەم بایەخ نیە، تا بە هەند نەگیرێت‌و خەمی نەخورێت‌و لە بیریدا نەبین. (ناوبانگ) بەشێكە لە جەوهەر‌و خودی هەر بوونێ‌، بەتایبەت لە ئاستە كۆمەڵایەتی‌و سیاسی و ئابوری ئەخلاقیەكەدا. زڕان‌و نەمانی ناوبانگ لە زۆركاتدا یەكسانە بە مردنی مەعنەوی ئەو كەس‌و دەزگا‌و قەوارەیە. كەواتە بۆ ئەوەی هەبیت ، بونەكەت رێزلێگیراو بێت‌و كاریگەر‌و سەنجڕاكێش بێت، دەبێت لە خەمی ناوبانگی خۆتدا بیت، هەندێ‌ لە توێژەر‌و مێژوونوسان باس لەوە دەكەن تەنانەت ئیمپراتۆریەت‌و زلهێزەكانیش هەركاتێك ناوبانگیان لەكەدار بوو، توانای سەرنجڕاكێشانی ئەوانی دیان بۆ خۆیان نەما، ناچار دەبن بۆ درێژە بە ژیان‌و مانەوەیان پەنا بەرنە بەر هێزی ڕووت، ئەوەش وادەكات وردە وردە بەرەو پوكانەوە بچن‌و خۆریان بەرەو ئاوابوون بڕوات. ناوبانگیش هەروەك ( بنیامین فرانكلین) دەڵێت : لە ماوەیەكی دوور ‌و درێژ‌و بەكەڵەكە بوونی چەندین كار‌و رەفتاری چاك دێتە دی‌و بەدەست دێت. كەچی وریا نەبین زۆر بە ئاسانی لەدەست دەچێت. كەچی سەرەڕای ئەم بایەخە گەورەی (ناوبانگ) بۆ مانەوە‌و بەهێزی‌و سەنجڕاكێشی كەس‌و دامەزراوە ‌و قەوارەكان، هەرێمی كوردستان وەك قەوارەیەكی دەستووری‌و مۆدێل‌و ئەزموونێكی حوكمڕانی ناوبانگی رۆژ بەرۆژ بەرەو خراپتر دەچێت. ئەمەش وادەكات بایەخی لەبیركردنەوەی كەس‌و دەوڵەت‌و رێكخراوە پەیوەندیدارەكان بە دۆخی عێراق‌و خۆرۆهەڵاتی ناوەڕاست‌و دۆستەكانی‌و ناوەندەكانی توێژینەوە‌و دروستكردنی بڕیار كەمتر بێتەوە، لەكاتێكدا بەشێ‌ لە سەرچاوەی ڕەوایەتی ‌و بوون‌و مانەوەی هەرێم هەر لەدوای نەوەدەكانەوە لەسەر جیاوازبوون‌و رێزگرتن لە كۆمەڵێ‌ بەهاو ناوبانگ دامەزرابوو. وە هەرێم دەیان قاتی دەوڵەتێك پێویستی بە ناوبانگ‌و هێزی ئەخلاقی هەیە، لەبەر ئەوەی كە لاوازی ئەخلاقی‌و نەمان یان لاوازبوونی ناوبانگ ، ململانێ‌ و هاوكێشەكان بەتەواوی دەخاتە چوارچێوەی هاوسەنگی هێزەوە، لەو كاتەشدا هەرێم دەدۆڕێت بە حوكمی ئەوەی خاوەن ئەو هێزە نیەکە لە ململانێیەكی لەو جۆرەدا پێویستە. ئەو هۆكارانەی ناوبانگی هەرێمیشیان لە ئێستا شێواندووە‌و مەترسیان بۆ سەر دواڕۆژی دروست كردووە جۆراوجۆرن، لەوانەش: 1)ناكۆكیەكی ناشیرینی نێوخۆیی بەتایبەتیش لە نێوان یەكێتی‌و پارتی، كە وای كردووە گەلی هەرێمەكە تا ڕادەیەكی زۆر سیمای گەل بوون بدۆڕێنێ‌‌و وەك كۆمەڵێ‌ خێڵی پەرش‌و بڵاو دەربكەون. 2)گەندەڵی‌و دەوڵەمەندبوونی ناڕەوا‌و خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات كە پرسیار دەخاتە سەر ئینتیما‌و هۆشیاری ‌وهەست بە لێپرسراوێتی سیاسی كۆی نوخبەی حوكمڕان‌و حیزبی‌و سیاسی. 3)خراپی دۆخی ئابوری‌و ناتوانایی لە دانی مووچەی فەرمانبەران، بەمەش وێنەی ئۆردوگایەكی پەنابەران وەردەگرێت‌و كەم سەلیقەیی ئابوری‌و ئیداری‌و زانستی لە وڵاتەكە‌و دەسەڵاتدارەكانیش دەردەخات. ئەوەی جێگەی نیگەرانی‌و كارەسات ‌وپەژارەشە ، بایەخی قەوارەی هەرێم‌و ناوبانگەكەی لای بەشێكی بەرچاوی خودی گەلی هەرێمەكە ش كەم بۆتەوە؟! . نائومێدی باڵی بەسەر بیركردنەوەی زۆرێكدا كێشاوە . مەودای نێوان حیزبە حوكمڕانەكان ‌و قەوارەی دەستووری هەرێم زۆر بچووك بۆتەوە. چاوەڕوانیەكانی خەڵك لە سۆنگەی هۆكارەكانی پێشەوە بۆ ئاستێكی نزم‌و ئازاردەر دابەزیوە ‌وهاتۆتە خوارەوە. بە كورتی گەر لەڕابردوودا بەهۆی هەندێ‌ دۆخی بابەتی دەوروبەر‌و توندوتیژی‌و شەڕی ناوخۆی عێراقەوە، هەرێم توانیبێتی هەندێ‌ ناوبانگ كۆبكاتەوە لە ئێستادا بەهۆی قەیران ‌و لاوازییە بونیادییەكان ‌و دەسەوسانی نوخبەی حوكمڕان لە چارەسەركردنیان زۆربەی لەدەست دراوە. تەنها لە هەندێ‌ ڕوەوە رەنگە لێرە‌و لەوێ‌ جێگەی سەرنج بێت‌و هەندێ‌ ناوبانگی بۆ هێشتبێتەوە، كە زۆربەی ئەو بوارانەش رەنگدانەوەی واقیعی مێژوویی‌و فەرهەنگی خەڵكە نەك دەسەڵاتدارەكان، لەوانەش: -لەخۆگرتنی ئاوارەكان. -پێكەوە ژیانی ئاینی‌و نەتەوەیی‌و مەزهەبی. -سەقامگیریەكی ئەمنی. ئەوەی مایەی بیرلێكردنەوەشە، لەكاتێكدا چەندین دەوڵەت‌و دەزگای هەواڵگری لە رابردوودا كاریان لەسەر ناشیرینكردنی ناوبانگی هەرێم كردووە، كەسیان نەیانتوانیوە نیوەی خۆمان لە شێواندنی ناوبانگەكەدا رۆڵیان هەبێت. بەمەش ئەو ئایەتە قورئانیەمان بە مانا سیاسیەكەی بە سەردا دەچەسپێت کە لە وەسفی جولەكەكانی مەدینەدا دەفەرموێت : [یُخْڕبُونَ بُیُوتَهُم بِأَیْدِیهِمْ] بە دەستی خۆیان ماڵی خۆیان وێران دەكەن. ئێستا پرسیارە گەوەرەكە ئەوەیە ، چۆن ئەو ناوبانگەی شێوانمان سەرلەنوێ‌ چاكی بكەینەوە؟ كە تەنها لەڕێ‌ی گۆڕان ‌و چاكسازی ریشەیی‌و دووبارە بیناكردنەوەی مۆدێلی حوكمڕانی‌و ئەو عەقڵیەتە دەبێت كە (30) ساڵە نوقمی گەمە بچوكەكانیەتی واش دەزانێت بۆ ئایندەی نەتەوەیەك هەوڵا دەدا : [ ۆهُمْ ێحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا ] .. لەكاتێكدا بە كردەوە سەلما چاكساز نەبوون ‌و تا ئێستا نیشتمان ئەو بڵندییەیە ئێمە بۆ سەیركردنی ڕووداوەكان ‌و تێگەیشتن لێیان ‌و پلانڕێژی نوخبەی دەسەڵاتدار‌و سیاسی ئێمە پێ‌ی نەگەیشتووە. پێ‌ ناچێ‌ بەم جۆرەش پێ‌ی بگات.

پەیكار عوسمان - بڕیاری پێشوەختە، بازدانە بەسەر هۆشیاریدا، ئاخر هۆشیاری ئەوەیە کە شتەکان بەناو "عەقڵی بیرکەرەوەو ڕەخنەیی" ئێمەدا بڕۆن، پێشداوەریش ئەوەیە کە نایەڵێ شتەکان بچنە ئەو پرۆسەیەوە. - پێشداوەری لە دوو بەش پێکهاتووە (پێش، داوەری) دەی ئەمە خۆی هاوارئەکاو پێتئەڵێ تۆ پێش داوەری و عەدل و ئینساف کەوتوویت، لەکاتێکا تۆ ئەبێ دوای ئەوانە بکەویت. بڕیاری پێشوەختەش خۆی هاوارئەکاو پێتئەڵێ تۆ پێشوەخت بڕیارت داوە، لەکاتێکا تۆ ئەبێ لەکاتی خۆیدا بڕیار بدەیت، کاتی خۆشی، هەر ئەوەیە کە ئەکەوێتە دوای دیراسەو هەڵسەنگاندن و بەدواداچوونەوە. - پێشداوەری نەك هەر بازدانە بەسەر عەقڵدا، تەنانەت بازدانە بەسەر هەستەکانیشدا، ئاخر ئیتر هەر پێش بیرکردنەوە نا، بەڵکو پێش بینین و بیستنیش ئەکەویت و هەر لەڕێوە بڕیاری ڕەفز یان قبوڵی شتێك ئەدەیت! - ئەگەر هۆشیاری سەرەتایەکی هەبێت، ئەوەیە کە جارێکی تر "بەڵگەنەویستەکان" بخەینەوە ژێر پرسیارەوە، چونکە ئەوە بەڵگەنەویستەکانن کە توشی پێشداوەریمان ئەکەن و نایەڵن بکەوینە ناو داوەری خۆیەوە! - "عەقڵی کۆ" بە ڕاهاتن و لاساییکردنەوە ئیشئەکاو "عەقڵی فەرد" بە بیرکردنەوە. بەڵگەنەویستیش ئەو شتەیە کە عەقڵی کۆیی بڕیاری لێداوەو عەقڵی فەرد قسەیەکی نەماوە لەسەری. لێرەشەوە شتەکان ئەکەونە ناو ڕاهاتن و دەرەوەی بیرکردنەوە! - مەسەلەن هەرچی لەم دەسەڵاتەوە دەرچی، پارتییەك ڕاستەوخۆ قبوڵیەتی و بەرگری لێ ئەکات بەبێ ئەوەی بزانێ چیە. دژەپارتییەکیش ڕاستەوخۆ ڕەفزی ئەکاو شەڕی لەگەڵ ئەکات بەبێ ئەوەی بزانێ چیە. ئەمە لای هەردوکیان وەکو بەڵگنەویستێکی لێهاتووەو بووە بە نەریت و هەردولا هەر بە ڕاهاتن ئەیکەن نەك بە عەقڵ! - دەی ئەوەش نە هەڵوێستەو نە تەڕەماش، ئەوە تەنیا شەڕێکە کە تۆ لەگەڵ نەیارەکەت ئەیکەت و شتەکانیش هەرچی بن، بۆ تۆ تەنیا کەستەی شەڕەکەن، نەكئەوەی خودی خۆیانت بۆ مەوزوع و گرنگ بێت! - هەڵوێست شتێکی خۆییەو ئەوەیە کە لەناوەوەی تۆوە دەرچووبێ. وەلێ لەناو پێشداوەری و بەڵگەنەویستدا، تۆ لەناو عەقڵی کۆییدایت، هەرچیش لەتۆوە دەرئەچێ، لەوێوە دەرچووە نەك لە خۆتەوە! ئاخر لێرەدا تۆ خۆت نیت تا هەڵوێستت هەبێ. تۆ تەنیا لەناو عەقڵی فەردیدا هەیت و تەنیا لەوێشدا ئەتوانی بڕیاری خۆیی و هەڵوێستی ڕەسەنت هەبێ! - مەسەلەن لە عەقڵی ئێمەدا ستایشی شۆڕشی چەکداری بووە بە بەڵگەنویست و هەرچی تفەنگێکی کردە شان و دایە ئەو شاخە، ئیتر ئێمە بێ هەڵوەستەو بیرکردنەوە، شیعرو شانامەی بەسەرا هەڵئەدەین. دەی ئەتوانم بڵێم، ئێمە سەدەیەکە باجی ئەم بەڵگەنەویستە ئەدەین، کە هەمیشە بێ فلتەر بەسەرمانا تێئەپەڕێ و ئێستاشی لەگەڵدابێ، ناتوانین بیخەینە ناو بەڵگەکاری و ژێر پرسیارەوە! - عەقڵی پێشداوەری عەقڵی شەڕە نەك عەقڵی حەقیقەت. مەسەلەن تۆ دژی پارتیت ئیتر بە شانو باڵی پەکەکەدا هەڵئەدەیت، ئەمەش لەبەر ڕاستییەك نا، بەڵکو لەبەر شەڕەکەو لەبەر ئەوەی کە دوژمنی دوژمنەکەت دۆستە. ئەگینا ئەگەر لە دەرەوەی لایەندارییدا بیربکەیتەوەو ڕاستیت بوێ، لەڕاستیدا پەکەکە لە جێگای تر هەرچەن جوان و پێویستبێ، بەڵام (وجودی چەکداریی پەکەکە لە باشور) هەرگیز ئیجابی نەبووەو لەپاڵ گەنوگوی پارتی و یەکێتیدا، ئەمەش یەکێکی ترە لە کێشەکانی ئێمە، نەكئەوەی شتێکبێ شایەنی ستایش و پیاهەڵدانبێ! بەڵام چونکە عەقڵی پێشداوەری عەقڵی حەقیقەت نیەو عەقڵی شەڕە، ئیتر تۆ وەکو بابەت و وەکو خۆی سەیری ئەمە ناکەیت، بەڵکو لە چاوی شەڕی ئەویترەوە سەیری ئەکەیت! - عەقڵی پێشداوەری عەقڵی گفتوگۆ نیە، ئاخر ئەم عەقڵە تا ئەوێ گوێت لێئەگرێ، کە ئەویتر بخەیتە ژێر پرسیارەوە، لەوێدا کە خۆی بخەیتە ژێر پرسیارەوە، یەکسەر مستێکی "تەخوین" لە دەمت ئەدا، ئیتر گفتوگۆو لێکتێگەیشتنیش ئەبێ بەو شتەی کە هەرگیز ڕوونادا! - "عەقڵی داوەری" عەقڵی زانینەو "س، ص" وەکو بابەت و وەکو خۆیان سەیر ئەکاو ئەیەوێ زانینی هەبێ لەبارەیانەوە. بەڵام "عەقڵی پێشداوەری" عەقڵی لایەندارییەو "س، ص" وەکو سەنگەری شەڕ سەیرئەکات نەك وەکو بابەت. ئیتر "س" مادام خۆمانە، بە کاڵی و بە کوڵاوی قبوڵەو "ص" مادام ئەوانە، بە هەموو نەوعێ ڕەفزە، هەموو ئەمەش لەسەر حسابی زانین! - بێگومان لە دۆخی ئەوپەڕی فەسادو ستەمکاریدا، بێ متمانەییش ئەگاتە ئەوپەڕی و ئاساییە تۆ لە هەموو شت بەگومان بیت. کێشە گومان نیە، چونکە خودی گومان نیشانەی زیندویی و ئامادەیی عەقڵ و کەڵکەڵەی بەدواداچوونە. بەڵکو کێشە یەقینە، یەقینی پێشوەختەی قبوڵکردن و ڕەفزکردن، کە هەردوکی نیشانەی مردویی و وەستانەو لێرەدا تۆ چەقیویت و بۆ هیچکوێ ناچیت و بەدوای هیچیشدا ناچیت، تەنیا ژێرپێی خۆت و چاڵەکە قووڵئەکەیتەوە! - لێرەدا من ناڵێم تۆ باشگومانبە بە دەسەڵات و پارتی و یەکێتی، لەڕاستیدا تۆ باشگومانبی و بەدگومانبی، پارتی و یەکێتی هەر ئەو زبڵەن کە هەن. بەڵام تۆش لەناو پێشداوەریدا بەشێکی لە زبڵەکەو تەنیا لەناو بیرکردنەوەو هۆشیاریدا ئەکەویتە دۆخی نازبڵ، تەنیا لەم کاتەشدا ئەتوانی کەناس و پاكکەرەوەی زبڵخانەکەبیت، چونکە لێرەدا ئیتر تۆ خۆت زبڵ نیت، وە توانیویشتە بەشەکەی خۆت پاکبکەیتەوە کە خودی خۆتیت! - حیزب و حکومەت و پەرلەمان و یاساکان بە جەهەنەم، کێشەی من ئەوانە نیە، کێشەی من، منو تۆیە. ئاخر منو تۆ ئەگەر لە زەلکاوی پێشداوەریەوە هەڵکشێن بۆ کانیاوی عەقڵداوەری، ئیتر منو تۆ گۆڕاوین، دەی دنیاکەش هەر لەوێوە دەسکاری ئەکرێ و ئەگۆڕێ! - خۆ ستەمەکە گەیشتۆتە ئاستێك، تۆ ئەتوانی هەر بە (عەقڵی پێشداوەری) ڕوبەڕوی ببیتەوە. بەڵام هەر ئەونە بەس نیە، چونکە هەر ئەونە، تەنیا فڵانێکی ستەمکارت پێ ئەناسێنێ و لێرەدا تۆ بە دەموچاو ستەمکاری ئەناسی نەك بە ماهیەت. بەڵام (عەقڵی داوەری) ماهیەت و چیێتی ستەمت پێ ئەناسێنێ، بەمەش ئیتر تۆ خۆت نابێ بە ستەمکارو دژی کۆی ستەمکاری ئەبیت و هیچ ستەمکارێکت لێ نابێ بە فریادڕەس لە دژی ئەویتریان! - پارتی و یەکێتی و دەسەڵات و یاساکانیان زۆر لەوەش خراپتربن، ناکاتە ئەوەی منو تۆ جەنگەڵیی و بێ سنور بین! دەی خۆ پارتی و یەکێتی هەر لەبەر ئەوە خراپن، کە سنوریان نیەو هەموو سنورە ئەخلاقییەکانیان شکاند. دەی خراپی ئەوان ناکاتە ئەوەی کە منو تۆ ئازادین لە جنێو، ناوزڕاندن، شکاندنی کەسایەتی، چوونە ناو ژیانی تایبەتی.. ئاخر ئەو جنێوەی کە لەسەر جادەو لە ژیانی ئاساییدا هەڵەو تاوانە، لێرەش هەر ئەوەیەو هەر هەڵەو تاوانە، نەکئەوەی شتێکی تربێ و ئازادی ڕادەربڕین بێت! - دەسەڵات خراپبێ یان باش، ئێمە ئەبێ فلتەرو کۆنترۆڵمان هەبێ. فلتەرو کۆنترۆڵی شەخسی، کە عەقڵانی و ئەخلاقی و ویژدانییەو شتێكە لەناوە پێت ئەڵێ ستۆپ. یان فلتەری گشتی، کە یاساو دین و عورف و دابونەریتەو شتانێكن کە لە دەرەوە پێت ئەڵێن ستۆپ. یەعنی ئەزیزم، کە دەسەلات گەندەڵەو کە تۆش دژەگەندەڵیت، مانای ئەوەنیە کە دەرەفلتەرو دەرەکۆنترۆڵیت، چونکە ئەمەش هەر گەندەڵییە! بەڵکو ئەگەر یاساو کۆنترۆڵە گشتییەکانیش نەبن، تۆ ئەبێ لەناو کۆنترۆڵی ئەخلاقی خۆتدابیت و فەیسبوك نەکەی بە ئاودەس و شوێنی ڕشانەوە بەوانیتردا. - من لەگەڵ ئازادی نوسینم و بڕواشم وایە یەکێ لە سجنەکانی نوسین، ئەتەکێت و زمانی نوسینە، یەکێ لە باشییەکانی فەیسبوکیش ئەوەیە کە ئەم تەوقەی شکاند. ئاخر زۆرجار ئەم کۆتوبەندانە، لە وەسیلەوە ئەبن بە ئامانج و ئیتر ئەونەی کە چۆنێتی نوسین گرنگە، ئەونە چیێتی نوسین گرنگ نیە، لێرەشەوە کایەی نوسینی ئێمە بووە مەیدانی نوسینی ڕووجوانی ناوبۆش! - بەڵام ئازادی زمان ناکاتە بێسنوری زمان، بەڵکو سنوری زمان ئەخلاقەو ئەخلاقیش هەر ئەوەیە کە، شتێك کە پێتناخۆشە بە خۆت بوترێ، بە کەسی نەڵێ ی، تەنانەت بە موجریمێکیش! ئاخر ئەو موجریمە بەڵام مرۆڤە، تۆش ئەبێ لە موجریمییەکەی بدەی نەك مرۆڤییەکەی، چونکە مرۆڤییەکەی ئەو هەمان مرۆڤییەکەی خۆتەو تۆ لێرەدا پێش ئەو لە خۆت و لە مرۆڤایەتی ئەدەیت. لێرەدا لێدانەکەی تۆ لە مرۆڤییەکەی ئەو، جەریمەیەو تۆش بەمە ئەبیت بە موجریم، وەکچۆن فەسادو ستەمکارییەکانی ئەویش جەریمەیەو ئەو بەوە بووە بە موجریم. - ئەگەرچی لێرەش زۆرجار، هەر لەناو عەقڵی جەمعاین و هەر قەرەباڵغی و شەپۆلەکانی دەرەوەو ئەوانیتر ئاڕاستەمان ئەکەن، بەڵام دواجار ئێرە تاکە شوێنە کە هی خۆتە. "هی خۆبوونیش" پەراوێزێکی باشە بۆ مومارەسەکردنی خۆبوون و ئازادبوون، ئاخر دواجار تۆ لەو شتانەوە کۆنترۆڵئەکرێیت کە هی خۆت نین. مەسەلەن تۆ لە ڕاگەیاندنا ئازادنیت، چونکە ڕاگەیاندن خاوەن و ئەجندای هەیە، بەڵام لە ئەکاونتەکەت ئەتوانی ئازادبیت، چونکە هی خۆتەو لێرەدا تۆ خۆت خاوەنیت. - بەڵام ئازادبوونی تۆ لە هیچ شتێکی تردانیەو خاوەنداری هیچ شتێك ناتکا بە مرۆڤێکی ئازاد. ئازادبوونی تۆ تەنیا لەناو خۆتدایەو تۆ تەنیا لە خاوەنداریکردنی خۆتەوە ئەتوانی ئازادبیت. خاوەنداریکردنی خۆشت تەنیا ناسین و خستنەگەڕی ئەوەیە کە لەناو خۆتدایە. خۆ ئەگەر ئازاد نەبیت و ئەو شوێنەی خۆت بەگەڕنەخەیت، ئەوکات لێرەش هەر لەناو یارییەکەی ئەوانیتردایت و ئەکاونتەکەشت هەر ئەبێتەوە بە هی ئەوان، چونکە پێشتر خۆتیان بردوەو تۆ خۆت هی ئەوانیت و هی خۆت نیت! - ئازادبوونیش هەر تەسلیمبوون و خۆڕادەستکردنە، بەڵام ئەمجارەیان لەبری خۆتەسلیمکردن، بە دەنگەدەنگ و شەپۆلەکانی دنیای دەرەوە، تەسلیمبوون بە بیرکردنەوەو هۆشیاری و دەنگی دنیاکەی ناوەوەی خۆت. - خۆ ئەو حیزبانە کە ئێستا بەدەست جوێنەوە گیریان خواردوە، هەر خۆیان داهینەری جنێویزمی سیاسین و هەر خۆشیان فەیسبوکیان پڕکردوە لە جنێوفرۆش! ئەمەش وانەیەکی گرنگمان فێرئەکات، ئەوەی کە (ئەگەر لە لە فەزای گشتی و ماڵی گشتیدا ئاگربکەیتەوە خۆشت ئەوسوتێیت، چونکە خۆشت لەوێدایت) لەڕاستیدا "ماڵی تایبەتی" تەنیا ماڵی مادیی تۆیەو ماڵی ڕاستەقینەو ئەخلاقی و مەعنەوی تۆ، ماڵی گشتییە. ئەبێ هۆشیاریش سەرخەین بۆ ئەو ئاستەی، کە ماڵی گشتی لە ماڵی تایبەتی زیاتر بە هی خۆمان بزانین، تەنیا بەمەش، لەدنیای وەحشی جەنگەڵەوە ئەچین بۆ دنیا مرۆڤی مەدەنی. - ئەمەوێ بڵێم ئێمە دەسەڵاتەکەمان زبڵ و ناشرینە، بەڵام فەیسبوکەکەشمان بەرەو زبڵی و ناشرینی ڕۆشتووەو وەکچۆن ئەوێ چاککردن و سنوردانانی ئەوێ، ئێرەش بەهەمان شێوە. بەڵام سنورەکانی ئێرە، ئەبێ بە هۆش و ئەخلاق و ویژدان، ئێمە خۆمان بۆ خۆمانی دانێین، نەك ئەو دەسەڵاتەی کە خۆی سنوری ئەخلاقی نیە، بێت سنوری ئەخلاق بۆ ئێمە دانێ! بۆیە نا بۆ یاساکەو بۆ سنوردانانە ئەمنییەکانی ئەوان، بەڵام ناش بۆ شەڕەجوێن و بێسنورییە کەسییەکانی ئێمە.

د.سه‌ردار عه‌زیز جاران کورد حەماسەتی زۆربوو بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا. ئێستا پرسەکە وەها نابینرێت. ئایا ئەم بایەخپێنەدانە دەرخەری چیە؟ لە کاتێکدا ڕۆڵی ئەمریکا لە گەڵ کورددا، فراوان و زیاتر بوە؟ ئایا کورد بێتاقەت بوو لە ئەم هەموو سەرکردە نوێیە؟ یان ئیدارەی ترەمپ هەموو دۆخەکەی گۆڕی؟ یان سەرقاڵی ئەمریکا بە خۆیەوە، وەهای لێکردوە سیحرەکەی جارانی نەمێنێت؟. نەوەی کۆنی سیاسی کوردی دیدێکی پیلانیان هەبوو بەرامبەر ئەمریکا. مەبەستم لە دیدی پیلانی ئەوەیە کە ئەمریکا دەتوانێت هەموو شتێک بکات و هەرشتێک ئەمریکا نەیەوێت ناکرێت. ئەم دیدە ڕەنگە لای نەوەی نوێ نەبێت. لە هەمانکاتدا ئەمریکا ئێستا وەک جاران وڵاتێکی دووری نەزانراونیە، ئەمەش وەهایلێکردوە کە لای خەڵکی سیحری کەم بێتەوە. بەڵام وەک زۆر لە جیوپۆلەتیستە ناسراوەکان جەختی لە سەر دەکەنەوە، گەر بتەوێت لەم سەدەیە تێبگەیت دەبێت چاودێری سیاسەتی ئەمریکی بکەیت. ئەوەی ئەمڕۆ لە دونیادا دەگوزەرێت: یان ڕاستەوخۆ لە ژێر کاریگەری دەسەڵاتی ئەمریکیدا دەگوزەرێت یان لە ئەنجامی ئەو بۆشاییەی کە ئەمریکا دروستی کردوە. بۆ کورد ئەمریکا لە سی ساڵی رابوردودا گرنگ بوەوە و ئەگەر هەر گۆڕانکارییەک بە سەر هەڵوێست و پێگە و ڕۆڵیدابێت لە ناوچەکە، ئەوا کاریگەری دەبێت لە سەر کورد لە هەموو ساتێکی تر زیاتر لە مێژودا. هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەمریکا لە چەند رویەکەوە جیاوازە، یەکەم، لە ساتەوەختێکی تەواو تایبەتدا ڕودەدات.، بە هۆی کۆرناوە. دووەم، ئەمریکا لە هەموو ساتێکی تر زیاتر سەرقاڵی خۆیەتی. سیێەم، جەمسەرگیریی لە ئەمریکادا گەشتوەتە ئاستێکی بێوێنە. چوارهەم، دونیا وەک چەند دەیەی ڕابوردوو نیە کە ئەمریکا یەکەمی بێ ڕکەبەر بێت. ئێستا دوو کەس کاندیدن بۆ سەرۆکایەتی، وەک کومیدی ناسراو ترێڤەر نوا ووتی: بە هەردوکیانەوە نزیکەی ٢٠٠ ساڵ تەمەنیانە. ئەمە لە کاتێکدایە کە لاوانی ئەمریکی لە هەموو ساتێکی تر زیاتر سیاسی ترن و ئەوە نەوەیەی کە لە دوو هەزارەکان لە دایکبوە، گروپێکی خاوەن دید و دونیابینی تایبەتن. هەردوو کاندید بۆ خەڵكی کورد ناسراون. ڕەنگە ئەمەش هۆکارێکی تری کەمتەرخەمی بێت، بەرامبەر هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا. دۆناڵ ترەمپ بە ڕای زۆرینەی ئەوانەی ڕایان لە سەری هەیە کەسێکی دیماگۆجە. دیماگۆج ئەو کەسەیە کە پەنا دەباتە بەر وروژانی هەست و سۆزی ئەوانیتر بۆ ئەوەی بە سەریاندا زاڵ بێت لە بڕی پەیوەندی و مامەڵەی عەقڵانی. هەرچەندە لە بنەڕەتدا دیماگۆج بەمانای جۆرێک لە کەسایەتی نەدەهات، بەڵکو تەنها شێوازێکی مامەڵەی سیاسی بوو. بەڵام ئەمڕۆ زیاتر بۆ جۆرێکی تایبەت لە سیاسی بەکاردێت. لە هەمانکاتدا دیماگۆج هەمیشە ئەو دۆخە بوە کە ئەوانەی ڕەخنەیان لە دیموکراسی هەبوە، وەک چەمکێک بەکاریانهێناوە بۆ ڕەخنەکردنی دیموکراسی. چونکە دیموکراسی مامەڵەیە لە گەڵ جەماوەردا، ئەوا دیماگۆج، هەمیشە مەترسییە، بە تایبەتی لە سەردەمێکدا کە ووتنی ڕاستی بوەتە عەیبە. دونیای سیاسەتی کوردی پڕیەتی لە دیماگۆج، خەڵکانێک کە وروژان و سۆز و لە خشتەبردن بەکاردەبەن بۆ گەیشتن بە مەبەستیان. کۆتایی هاتنی دیماگۆجیەت، ڕەنگە یەکەم گۆڕانکاری بێت لە دۆخی سیاسەتی ئەمریکیدا، ئەگەر بێتوو جۆ بایدن هەڵبژاردنەکان بباتەوە. بایدن خاوەن کەسایەتیەکی تراژیدیە. تەمەنی کاری سیاسی نزیکەی نیو سەدەیە. ترەمپ بە بایدنی خەواڵو ناوی دەبات. نەک هەر ئەو، هەندێک لەوانەی کە لێشیەوە نزیکن وەهای وەسفی دەکەن کە بەباشی شتەکانی لە بیر نیە. بایدن لە سەروی حەفتا ساڵەوەیە. لە تەمەنی سیاسیدا چەندین جار شکستی هێناوە بەڵام ڕەنگە ئەوەی زیاتر کاریگەری لە سەری دانابێت ژیانی خێزانییەتی. جۆ هاوسەرەکەیی و دوو منداڵی لە تەمەنی منداڵیدا لە دەست دا. ئەمەش وەهای لێکرد کە هەموو ڕۆژێک لە واشنتۆنەوە بە شەمەندەفەر سەفەر بکاتەوە بۆ ماڵەوە لە دێلاوەر بۆ ئەوەی مناڵەکانی ببینیت. ئەم عادەتەی هەتا ساڵی ٢٠٠٨ درێژەی هەبوو. وەک ڕۆژنامەنوسێکی ڕۆژنامەی فاینانشاڵ تایمز حیسابی کردوە بایدن ٢١ هەزار کاتژمێری لە شەمەندەفەردا بە سەر بردوە. هەموو ئەوانەی لە ئەو هێلەدا کاردەکەن دەیناسن. دۆست و ڕەخنەگرانی بایدن لە سەر ئەوە کۆکن کە بایدن سەر بە سەردەمێکی ترە. دونیای ئەو دونیایەکی بە سەرچوە. ئەمریکای ئەمڕۆ تەواو گۆڕاوە. هەندێک وەهای دەبینن کە ئەوەی بایدن دەبێت بیکات یان دەیکات ئەوەیە کە ئەمریکا دەگەڕێنێتەوە بۆ ڕۆژگاری سەردەمی ئۆباما. بەڵام زۆرێک گومانیان هەیە لە سەرکەوتنی ئەم هەوڵی گەڕانەوەیە، نە ئەمریکا و نە دونیا، وەک سەردەمی ئۆبامانیە. چین وڵاتێکی زۆر بەهێزترە، وەک هەندێک چاودێر بڕوایان وەهایە کە لە ململانێی چین و ئەمریکادا، هەردوو سودمەندن، بۆیە پەیوەندی هاوکارییانە ڕەنگە سەردەمی بە سەرچوبێت. هەرچەندە بایدن وەها خۆی دەردەخات کە توندە لە سەر چین. ئەمەش دەرخەری ئەوەیە کە چین بە باشی لە لایەن کۆمەڵگای ئەمریکییەوە وێنا ناکرێت. بایدن پێویست ناکات کوردی پێبناسێنیت ئەو دەمێکە کورد دەناسێت و پشتیوانیانە. دیدی ئەو بۆ پەیوەندی نێودەوڵەتی لە سەر بنەمای کەسایەتییە، ڕەنگە ئەمە بۆ پرسی بە دەزگاییکردنی پرسی کورد، ڕۆڵێکی نەرێنی ببینێت. بن ڕۆدس بە ووردی باسی ئەم پرسە ئەکات لە کتێبەکەیدا. ڕەنگە ئەمە لەو خەسڵەتەی بایدنەوە سەرچاوەی گرتبێت کە دەڵێن کەسێکی کۆمەڵایەتییە. ئەم کۆمەڵایەتییبونەوەی بە زەقی دەردەکەوت لە سەردەی ئۆبامادا، چونکە ئۆباما وەک ڕۆشنبیرێک لە ئاستی کۆمەڵایەتیدا لاوازبوو. لە ڕوانگەی گشتییەوە بایدن هەوڵدەدات ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئێران و ئەمریکا زیندوبکاتەوە، لە ئاستی جیهاندا بەرەیەک بۆ ڕوبەڕوبونەوەی کۆرۆنا پێکبهێنێت. بەڵام ئەوەی ڕونە و دەبێتە فشارێک لە سەری ئەوەیە کە چۆن سیاسەتی دەرەوە بە دیدی بەرژەوەندی خەڵکی ئەمریکا دابڕێژێتەوە. ئەمە یەکێکە لەو دیاردانەی کە ترەمپ لە سیاسەتی ئەمریکیدا چەسپاندی. وەک چاودێران دەیبینن، ڕەنگە ڕۆڵی بایدن زیاتر ڕەمزی بێت وەک سەرۆک. هەرچەندە سەرۆکی ئەمریکی وەها دەردەکەوێت کە بەهێزە، بەڵام لە ڕاستیدا وەهانیە. دیارە بەهێزی ئەمریکا وەها دەکات کە سەرۆکی ئەمریکی بەهێز دەربکەوێت، ئەگینا سەرۆکی ئەمریکی هەمیشە دوو پەرلەمان چاودێرین، میدیای پارتیزانی، بەرژەوەندیییە تایبەتەکان، دۆخی جیهانی و زۆر ڕێگریی تر. لە سیستەمی پەرلەمانیدا سەرۆک وەزیران زۆرجار سەرۆکی دەسەڵاتی جێبەجێکردنە و بەهێزترین پارتی سیاسیش لە پەرلەمان پاڵپشتیەتی، بەو جۆرە فشاری کەمتر لە سەرە. بەڵام هێشتا دەبێت ئەوە لە یاد نەکەین دۆڕانی مستەر ترەمپ گەرەنتیی نیە.