ئاگر ئەکرەم
 عێراق لە هەمو قۆناغەکاندا ئەگەر توشی قەیرانی سیاسی یان ئابوری بوبێتەوە ، لەبەر ئەوەی پێگەی جوگرافی و ژێرخانی ئابوری بەهێزە ، توانیویەتی بە خێراترین کات هەڵسێتەوە و ببێتە یەکێک لە وڵاتە بەهێزەکان ئەگەر چی ململانێ ی هەرێمایەتی لەسەر سەکۆی عێراق تا ئاستی داڕزانی گشتی عێراقی دوای سەدامی وێران کردوە، بەڵام بۆ هەڵسانەوە لەبەر بونی ماتریالی گشتی و بنەما ئابوریەکان دەتوانێت خێرا هەڵسیتەوە ، لە سایەی سیستەمێکی دروست و حکومێکی عادلی ئیداری عێراق هۆیەکانی پێشکەوتنی زۆر زیاترە لە سعودیە ، بۆیە دەتوانین بە زمانی داتاکان بڵێین ئەگەری خێرای هەیە کە عێراق لە زۆر ڕوەوە لە سعودیە باشتر بێت.

پێشکەوتنی هەر وڵاتیک بەندە نبە یەک فاکتەری گرنگەوە ئەویش سیستەمی حکومڕانی ئەو وڵاتەیە کە دەتوانێ ڕێکخستن و ئیدارە و دەستەڵاتەکان وا ئاراستە بکات کە ئەو وڵاتە بتوانێت پێش بکەوێ و ئاستی گوزەران تیادا ببێتە باڵا ، دوای سیستەمی حکومڕانی و بە تایبەتیش سیکتەری ئابوری ئەو سەرچاوانە دەبێتە پێوەر کە بونیان هەیە ، بەو دەوڵەتە دەوترێت دەوڵەتێکی تەندروست کە سەرچاوەی داهاتی فرەیی و هەمەچەشن بێت و پشت بە یەک سەرچاوە نەبەستێت ، واتا سیکتەرەکانی گەشت و گوزار ، وزە ، پیشەسازی ، پزیشکی کشت و کاڵ ، ئاوو ...هتد ، لەم ڕوانگەیەوە وڵاتانی ڕٶژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەت هەردو وڵاتی سعودیە و عێراق ئەگەر چی لە ڕوی ژیان و پێگەی حکومڕانی و نێودەوڵەتی جیاوازیان زۆرە وسعودیە سەدان قات بەرزترە لە عێراق بەڵام هیچ یەکی لەم وڵاتانە نەیان توانیوە بە هاوسەنگی پشت بە فرە سەرچاوەی داهات ببەستن  بەڵام کە بێینە سەر دیتاڵی سەرچاوەکانی داهات ئەوا دەکرێ لەم وردە کاریەدا بە کورتی ، بەراوردکاریەک بکەین لە نێوان عێراق و سعودیەدا.
ڕوبەرو ژمارەی دانیشتوانی عێراق
438000 کیلۆمەتر چوارگۆشەیە ، دانیشتوانی عێراق نزیک ئەبێتەوە لە 40 چل ملێۆن، لەو ژمارەیە نزیکەی ٢٠٠ هەزاری بیانین و لە عێراق نیشتەجێن و لە سێکتەرە جیاوازەکاندا کار دەکەن.

روبەرو ژمارەی دانیشتوانی عربستانی سعودی
2149690 کیلۆمەتر چوارگۆشەیە، کە روبەرەکەی چوار هێندە زیاتری روبەری عێراقە، ژمارەی دانیشتوان 33.5 لەو ژمارەیە نزیکەی ١٣ ملیۆن هاوڵاتی ئەو وڵاتە نین و لەو وڵاتە کار دەکەن. 
نەوت لە عێراق
پێنجەمین وڵاتی جیهانە لە روی یەدەگی نەوتەوە، خاوەنی ١٤٥ ملیاربەرمیل یەدەگی نەوتی خەمڵینراوە، ٪٩٥ ی داهاتی گشتی وڵات لە ئێستادا لە هەناردەکردنی نەوتەوە سەرچاوە ئەگرێ، سەرەڕای فرە چەشنی داهات لە عێراق، ئەمەش بە خاڵێکی نێگەتیڤ دائەنرێ لە ژێرخانی ئابوری وڵات.
نەوت لە عربستانی سعودی
دوەمین وڵاتی جیهانە لە روی یەدەگی نەوتەوە، خاوەنی ٢٦٧ ملیار یەدەگی نەوتی خەمڵێنراوە، ٪٧٠ ی داهاتی گشتی وڵات لە ئێستادا لە هەناردەکردنی نەوتەوە سەرچاوە ئەگرێ،  بەڵام عربستانی سعودی وەک عێراق فرەچەشنی داهاتی نیە.
کشت و کاڵ لە عێراق
عێراق هەر لە میژەوە لانکەی شارستانیەت بوە و بە وڵاتی نێوان دو ڕوبار ناسراوە و خاوەنی ئەو هەمو دەشتە بە پیت و بەرینەیە هەر لە باکوریەوە بۆ باشوری، کەشو هەواو رێژەی باران بارین لە بارە بۆ کشت و کاڵ بەتایبەت باکورو ناوەڕاستی وە باکور و بەشێکی ناوەراستی ئەم وڵاتە خاونی هەرچوار وەرزەکەی ساڵە، هەر ئەمەشە وای لە عێراق کردوە کە خەلکەکەی بە ژن و پیاوەوە خەریکی چالاکی کشتوکاڵی بن،59336  کیلۆمەتر چوارگۆشە زەوی کشتوکاڵی هەیە، زەوی کشت وکاڵی لە عێراق خاکێکی بە پیتی بێوینەیە و نزیکە لە ئاو هەر بۆیەش کشت و کاڵ لە عێراق تێچویەکی کەمی هەیە لە چاو وڵاتانی دەوروبەریدا.

کشت و کاڵ لە عربستانی سعودی
کشت و کاڵ لەم وڵاتە مێژویەکی پرشنگداری نیە لە چاو عێراق، چونکە خاکی بە پیتی نیە و کەش و هەواو رێژەی باران بارینی لەباری نیە بۆ کشتو کاڵ، ئەمە جگە لەوەی کە خاکەکەشی بە پیت نیە ، تەنانەت هێندەو نیوێکی خاکی هەموو عێراق لەم وڵاتە بیابانی وشکی بێ ئاوو بێ لەوەڕە، ئەو کشتوکاڵەشی کە لەم وڵاتە دەکرێت پشت بە خاکی دەستکرد و ئاودێری دەستکرد بەستوە، وە تێچویشی زۆرە، بەرهەمی ئەم کشتوکاڵەش لە روی کوالێتیەوە نزمە.
ئاوی شیرین لە عێراق
یەکێکە لە پڕ ئاوترین وڵاتەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست ئەگەرچی خۆی خاوەنی یەدەگێکی ئاوی ژێر زەوی زۆرە بەڵام ٪70 ی ئاوی سەرزەوی سەرچاوەکانی لە وڵاتەکانی تورکیاو ئێرانەوەیە، بونی ئەو سەرچاوە ئاویە دەوڵەمەندانە عێراقی کردوەتە خاوەنی ئەو شارستانیەتە دێرینە کە مێژوەکەی بۆ 10000 دەهەزار سال پێش ئێستا بگەرێتەوە، ئەو کانیاو و روبارانەی سەرچاوەکانیان لە خاکی عێراقدایە لە روی کوالێتی ئاوی شیرینەوە بە کەمترین تێچوو دەتونڕیت بکرێتە ئاوی کانزایی و بخرێتە بازاراکانی جیهانەوە.
ئاوی شیرین لە عربستانی سعودی
ئەم وڵاتە لە ڕوی ئاوی شیرینەوە هەژارە، ئاوی سەر زەوی کەمەو هیچ روبارێکیشی نیە، ٪٥٠ی ئاوی شیرینی عربستانی سعودی لە رێگەی بیرە قوڵەکانەوە دابین ئەکرێت، توێژەرێکی زانکۆی مەلیک فیصل لە توێژینەوەیەکیدا لە سالی 2016 پێشبینی ئەوەی کردوە کە عربستانی سعودی لە 13 ساڵی داهاتودا ئیتر ناتوانێت کەڵک لە ئاوی ژێر زەویەکەی وەر بگرێت، نەوت عربستانی سعودی دروست کرد بەڵام پێ ئەچێت کە کەم ئاوی وێرانی بکات، ٪50ی تری ئاوی عربستانی سعودی لە ڕێگەی دەریاوە دابین ئەکرێت ئەمیش بە هۆی 31 کارگەی زەبەلاحی پاڵاوتەکردنی ئاوی دەریا بۆ ئاوی شیرین، ئەم کارگانە تێچویەکی زۆریان هەیە و لە لایەکی تریشەوە دەبنە هۆی پیس کردنی ژینگەی دەورو بەریان، ساڵانە لەم وڵاتە خواست لە سەر ئاوی پاڵفتە کراو ٪14 زیاد دەکات.

گەشت و گوزار لە عێراق
عێراق خاوەنی چەندین شوێنی ئایینی و مێژویی و هاوینە هەوارە بۆ گەشت وگوزار، شوێنە ئایینیەکانی عێراق بۆ مەزهەبی شیعەی دوانزە امامی هیچی کەمتر نیە لە مەککەو مەدینە بە جۆرێک کە لە کۆی دوانزە امامی شیعە گۆرو مەرقەدی 6 شەشیان لە عێراقدایە ئەمە جگە لە گۆری یارانی اهل بەیت و چەندین مزگەوت و کتێبخانە و شوێنەواری دێرینی ئایینی کە لە شارەکانی نەجەف و کەربەلا و سامەرا و کوفە و بەغداد چەند شارێکی ترن، شوینە پیرۆزەکانی بە نسبەت مەزهەبی شیعەوە نزیکەی 500 شوینە لەم رێژەیە بەشێکی کەمی بەر سونیەکان ئایینەکانی تر ئەکەوێت، هەروەها شوێنەواری پێغەمبەرەکانی ئادەم و نوح وهود و صالح و مقامی یونس، ئەمە جگە لە چەندین شوێنەواری دێرینی مێژوویی کە لە جیهاندا کەم وێنەن و لە لایەن رێکخراوە نێو دەوڵەتیەکانی وەک یۆنسکۆ خراونەتە فهرستی ئەو رێکخراوە، وەک شوێنەواری سۆمەریەکان و ئەکەدیەکان و ئاشوریەکان و بابلیەکان، ئەمە جگە لە بونی چەندین هاوینە هەواری سەرنج راکێش کە کەم شاری باکوری عێراق هەیە کە خاوەنی چەند هاوینە هەوارێکی سەرنجراکێش نەبیت.
گەشت و گوزار لە عربستانی سعودی
عربستانی سعودی خاوەنی چەندین شوینەواری ئاینی و مێژوییە بەڵام هیچ هاوینە هەوارێکی نیە، شوێنەوارە ئایینیەکانی عربستانی سعودی قیبلەی موسڵمانانی جیهانن، حەج و عمرە یەکێکە لە پڕ داهاتترین سێکتەری گەشت و گوزاری ئاینی لەم وڵاتە، لەمێژوو دا ئەم وڵاتە شارستانیەتی کەم بوە، بەڵام رێگای بازرگانی نیوان شارستانیەتەکان بوە.
سەرچاوەی مرۆیی لە عێراق
سەرمایەی مرۆیی وەکو هێزی کارکردن گرنگترین هۆکارە بۆ پێشکەوتنی هەر وڵاتێک، لە عێراق دا ٪٥٦.٦ وەک هێزی کار توانای کارکردنیان هەیە، لەم رێژەیە بە هۆی نەبونی بەرێوەبردن و وەگەڕ خستنی توانای مرۆیی نەتوانراوە بە تەواوی ئەم هێزە مرۆییە بخرێتە گەڕ لە ئێستادا، بەڵام بەراورد بە وڵاتانی دراوسێ بە تایبەت عربستانی سعودی ئامادەگی هەیە بۆ تاکێکی وەبەرهێن، سەرەرای نەبونی سیستەمێکی تەندروست بۆ وەگەڕ خستنی ئەم هێزە و بونی بەتاڵەیەکی زۆر نزیکەی ٢٠٠ هەزار بیانی کار دەکەن، وە زەمینەی بەگەڕخستنی ئەم هێزی کارە لەبارە ئەگەر حوکمڕانیەکی تەندروست هەبێ لە عێراقدا، لە سەرچاوەی مرۆیی عێراقدا هێزی ژن ئامادەگی هەیە بۆ کارکردن بەپێی کلتوری عێراقی، جگە لە بواری سەربازی ژن لە تەواوی کایەکانی تری ئابوری کۆمەڵایەتی دەوری باڵای هەیە، ژنان لە عێراق لە بوارەکانی خوێندن و بروانامە باڵاکان هیچیان لە پیاوان کەمتر نیە.

سەرچاوەی مرۆیی لە عربستانی سعودی
لە عربستانی سعودی ٪٥٦.٥ وەک هێزی کار توانای کارکردنیان هەیە، بەڵام خەڵکی عربستانی سعودی بە سێیەم تەممەڵترین خەڵکی وڵاتانی دنیا هەژمار دەکرێن، بە جۆرێک لەم وڵاتە نزیکەی ١٣ ملیۆن دەستی کاری بیانی کار دەکەن، ئەمەش هۆکارێکە بۆ چونە دەرەوەی دراوی سعودی بۆ وڵاتانی تر، لە ڕوی فرهەنگەوە داب و نەریتی عەشایەری و خێڵەکی تا ئێستاش زاڵە ئەمەش هۆکارە بۆ کەمی دەستی کاری ژنان لە کایەکانی ئابوری،.لە بواری خوێندنی ژن لە عەرەبستان دەتوانین بڵێین یەكێکە لە وڵاتە دواکەوتوەکانی دنیا، بە جۆریک رێژەی خوێندکاری ئافرەت لە سەرەتایی ٪45 ە وە لە ناوەندی دا رێژەکە دادەبەزێت بۆ ٪21 و لە ئامادەیی دا زیاتر دادەبەزێت  بۆ ٪19 لەمەوە بۆمان دەر دەکەوێت کە ژنان لە بونیاد نانی ئەو کۆمەڵگەیە رێژەیەکی زۆر کەمیان بەر کەوتوە، ژنان لەو وڵاتە تەنها لە کایەکانی پەروەردە و تەندروستی دەبینرێن لە سێکتەرەکانی تردا رێژەیان شایەنی باس نیە، کۆت و بەندی کۆمەڵایەتی وای کردوە کە تاوەکو چەند ساڵێک لەمەو پێش ژنان نەیائەتوانی شۆفێریش بکەن تەنانەت خاوەن ناسنامە نەبون بەڵکو لە ناسنامەی باوکیان دا ئاماژە بە ناویان ئەکرا.
ئەنجام
بە پێیی ئەو بەراوردانەی کە لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا بۆمان دەر دەکەوێت کە عێراق بە گشتی ژینگەی ئامادەگی بەرەو پێشچوونی خێرای لەبارترە بۆ پێشکەوتنی زیاتر لە عەرەبستانی سعودی، ئەگەر پێکهاتەکانی عێراق بە عەرەب و کورد و کەمەنەتەوایەتیەکانەوە دور بکەونەوە لە عەقڵی بەرێوەبردنی خێڵەکی و بونیادنانی عقڵێکی دەوڵەتمەداری سستماتیک لە سایەی دەستوردا، ئەوا عێراق ئەتوانێت ببێتە وڵاتێکی پێشکەوتوو لە سەر ئاستی هەموو سێکتەرەکاندا،وە لە ئێستادا سەرەتای کارکردن لە عێراقدا دەرکەوتوە بە پشتیوانی بەرژەوەندیە باڵاکانی دەوڵەتانی زلهێز،خەڵکی عێراق لە دوای روخانی سەدامەوە بەتەواوەتی ماندوو بوە بەدەست حکومرانی خێڵەکی و مەزهەبیەوە، بە گشتی لە ناوخۆودەرەوەی عێراقدا داواکاری بۆ بونیادنانی دەوڵەتداری لە ئاستی بەرزبونەوە دایە، سەرەتای ئەم داواکاریانەش لە جوڵەکانی کاڤمی دا لە سەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە دەر کەوتوە.