ئاسۆ حاجی لەو چەند رۆژە زۆرترین قسە دەربارەی بزاڤەکانی نێچیرڤان بارزانی کران و وەک هەمیشە بەسەر ستایش کردن و رەخنە لێگرتن دابەش ببوون،ئەمن بە شێوەیەکی رێژەیی لە هەردوو بەرەدا هاوبۆچوون و دژە بۆچوون بووم. حەزم نەدەکرد نێچیرڤان بارزانی لە بەغدا دیدار لەگەڵ ماکڕۆن بکات،چونکە پێم وایە درێژکردنەوەی هەمان هەلەی زوو پیرۆزبایی کردنە لە کازمی کە دەرچوو شایەنی نیە،خاڵی گەش ئەوە بوو کە لایەنی عێڕاقی بەتەنیا و بە فەرمی لەگەل ماکڕۆن کۆبوونەوە و لایەنی کوردستانیش بە تەنیا و بە فەرمی لەگەڵی کۆبوونەوە و ماکڕۆن بەڵێنی ئەوەشی داوە کە لە دەرفەتێکی نزیکدا سەردانی کوردستان بکات. بەڵام دڵخۆش بووم کە رۆژی دواتر سەرۆک نێچیرڤان بارزانیم لەگەڵ ئەردۆغان لە ئەنقەرە بینی،کە ئاماژەیەکی روونە لەوەی هەرێمی کوردستان ئەگەر لەناوەخۆ دیسان تێکی نەدەنەوە پێگەی بەهێز دەبێتەوە و دەبێتەوە لایەنێکی بەهێزی هاوکێشە سیاسیەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست،رەنگە هەندێک بڵێن ئەردۆغان لە سەر ئاستی ناوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی لە خراپترین دۆخ دایە و ئەگەر لە دۆڕانی پارتەکەی لە هەڵبژاردن و خۆشی لە سەرۆکایەتی کۆمار زۆر نزیکە و منیش تەواو هاوڕای ئەو بۆچوونەم بەڵام ئەوە لە گرنگی دیدارەکە کەم ناکاتەوە. لەوانە لە هەموویان گرنگتر کە کەمترین قسەی دەەبارە کرا هێنانەوەی دوو منداڵی ئێزیدی بوو لە تورکیاوە بۆ کوردستان و شادبوونەوەیان بە کەسوکاریان،ئەوە قسە و هەڵوێستێکی نێچیرڤان بارزانی وەبیرهێنامەوە کە دوای جینۆسایدی شەنگال لە دیدارێکی دا لەگەڵ کەسوکاری ئەو ئێزیدیانەی داعش رفاندبوونی بەڵێنی پێدان کە ئەگەر چاکەتەکەی بەریشی بفرۆشێ ئەوە واز لە ئازادکردنی ئەو ژن و منداڵانە ناهێنێ کە کەوتوونەتە دەست داعش. ئەو هەڵوێستەی نێچیرڤان بارزانیم بۆیە لا جوان و گرنگە چونکە لە ناو سیاسیانی رۆژهەڵات زۆر کەمیان خاوەن قسە و بەڵێنی خۆیانن،بەڵکو زوو بەڵێن دەدەن و زووش لەبیریان دەچێتەوە،بەڵام سەرۆک نێچیرڤان بارزانی لەو جغزە دەرچووە و باسکردنی لە تەنها کارەکتەرێکی سیاسی تەقلیدی کورت ناکرێتەوە.    

ئاگر ئەکرەم  عێراق لە هەمو قۆناغەکاندا ئەگەر توشی قەیرانی سیاسی یان ئابوری بوبێتەوە ، لەبەر ئەوەی پێگەی جوگرافی و ژێرخانی ئابوری بەهێزە ، توانیویەتی بە خێراترین کات هەڵسێتەوە و ببێتە یەکێک لە وڵاتە بەهێزەکان ئەگەر چی ململانێ ی هەرێمایەتی لەسەر سەکۆی عێراق تا ئاستی داڕزانی گشتی عێراقی دوای سەدامی وێران کردوە، بەڵام بۆ هەڵسانەوە لەبەر بونی ماتریالی گشتی و بنەما ئابوریەکان دەتوانێت خێرا هەڵسیتەوە ، لە سایەی سیستەمێکی دروست و حکومێکی عادلی ئیداری عێراق هۆیەکانی پێشکەوتنی زۆر زیاترە لە سعودیە ، بۆیە دەتوانین بە زمانی داتاکان بڵێین ئەگەری خێرای هەیە کە عێراق لە زۆر ڕوەوە لە سعودیە باشتر بێت. پێشکەوتنی هەر وڵاتیک بەندە نبە یەک فاکتەری گرنگەوە ئەویش سیستەمی حکومڕانی ئەو وڵاتەیە کە دەتوانێ ڕێکخستن و ئیدارە و دەستەڵاتەکان وا ئاراستە بکات کە ئەو وڵاتە بتوانێت پێش بکەوێ و ئاستی گوزەران تیادا ببێتە باڵا ، دوای سیستەمی حکومڕانی و بە تایبەتیش سیکتەری ئابوری ئەو سەرچاوانە دەبێتە پێوەر کە بونیان هەیە ، بەو دەوڵەتە دەوترێت دەوڵەتێکی تەندروست کە سەرچاوەی داهاتی فرەیی و هەمەچەشن بێت و پشت بە یەک سەرچاوە نەبەستێت ، واتا سیکتەرەکانی گەشت و گوزار ، وزە ، پیشەسازی ، پزیشکی کشت و کاڵ ، ئاوو ...هتد ، لەم ڕوانگەیەوە وڵاتانی ڕٶژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەت هەردو وڵاتی سعودیە و عێراق ئەگەر چی لە ڕوی ژیان و پێگەی حکومڕانی و نێودەوڵەتی جیاوازیان زۆرە وسعودیە سەدان قات بەرزترە لە عێراق بەڵام هیچ یەکی لەم وڵاتانە نەیان توانیوە بە هاوسەنگی پشت بە فرە سەرچاوەی داهات ببەستن  بەڵام کە بێینە سەر دیتاڵی سەرچاوەکانی داهات ئەوا دەکرێ لەم وردە کاریەدا بە کورتی ، بەراوردکاریەک بکەین لە نێوان عێراق و سعودیەدا. ڕوبەرو ژمارەی دانیشتوانی عێراق 438000 کیلۆمەتر چوارگۆشەیە ، دانیشتوانی عێراق نزیک ئەبێتەوە لە 40 چل ملێۆن، لەو ژمارەیە نزیکەی ٢٠٠ هەزاری بیانین و لە عێراق نیشتەجێن و لە سێکتەرە جیاوازەکاندا کار دەکەن. روبەرو ژمارەی دانیشتوانی عربستانی سعودی 2149690 کیلۆمەتر چوارگۆشەیە، کە روبەرەکەی چوار هێندە زیاتری روبەری عێراقە، ژمارەی دانیشتوان 33.5 لەو ژمارەیە نزیکەی ١٣ ملیۆن هاوڵاتی ئەو وڵاتە نین و لەو وڵاتە کار دەکەن.  نەوت لە عێراق پێنجەمین وڵاتی جیهانە لە روی یەدەگی نەوتەوە، خاوەنی ١٤٥ ملیاربەرمیل یەدەگی نەوتی خەمڵینراوە، ٪٩٥ ی داهاتی گشتی وڵات لە ئێستادا لە هەناردەکردنی نەوتەوە سەرچاوە ئەگرێ، سەرەڕای فرە چەشنی داهات لە عێراق، ئەمەش بە خاڵێکی نێگەتیڤ دائەنرێ لە ژێرخانی ئابوری وڵات. نەوت لە عربستانی سعودی دوەمین وڵاتی جیهانە لە روی یەدەگی نەوتەوە، خاوەنی ٢٦٧ ملیار یەدەگی نەوتی خەمڵێنراوە، ٪٧٠ ی داهاتی گشتی وڵات لە ئێستادا لە هەناردەکردنی نەوتەوە سەرچاوە ئەگرێ،  بەڵام عربستانی سعودی وەک عێراق فرەچەشنی داهاتی نیە. کشت و کاڵ لە عێراق عێراق هەر لە میژەوە لانکەی شارستانیەت بوە و بە وڵاتی نێوان دو ڕوبار ناسراوە و خاوەنی ئەو هەمو دەشتە بە پیت و بەرینەیە هەر لە باکوریەوە بۆ باشوری، کەشو هەواو رێژەی باران بارین لە بارە بۆ کشت و کاڵ بەتایبەت باکورو ناوەڕاستی وە باکور و بەشێکی ناوەراستی ئەم وڵاتە خاونی هەرچوار وەرزەکەی ساڵە، هەر ئەمەشە وای لە عێراق کردوە کە خەلکەکەی بە ژن و پیاوەوە خەریکی چالاکی کشتوکاڵی بن،59336  کیلۆمەتر چوارگۆشە زەوی کشتوکاڵی هەیە، زەوی کشت وکاڵی لە عێراق خاکێکی بە پیتی بێوینەیە و نزیکە لە ئاو هەر بۆیەش کشت و کاڵ لە عێراق تێچویەکی کەمی هەیە لە چاو وڵاتانی دەوروبەریدا. کشت و کاڵ لە عربستانی سعودی کشت و کاڵ لەم وڵاتە مێژویەکی پرشنگداری نیە لە چاو عێراق، چونکە خاکی بە پیتی نیە و کەش و هەواو رێژەی باران بارینی لەباری نیە بۆ کشتو کاڵ، ئەمە جگە لەوەی کە خاکەکەشی بە پیت نیە ، تەنانەت هێندەو نیوێکی خاکی هەموو عێراق لەم وڵاتە بیابانی وشکی بێ ئاوو بێ لەوەڕە، ئەو کشتوکاڵەشی کە لەم وڵاتە دەکرێت پشت بە خاکی دەستکرد و ئاودێری دەستکرد بەستوە، وە تێچویشی زۆرە، بەرهەمی ئەم کشتوکاڵەش لە روی کوالێتیەوە نزمە. ئاوی شیرین لە عێراق یەکێکە لە پڕ ئاوترین وڵاتەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست ئەگەرچی خۆی خاوەنی یەدەگێکی ئاوی ژێر زەوی زۆرە بەڵام ٪70 ی ئاوی سەرزەوی سەرچاوەکانی لە وڵاتەکانی تورکیاو ئێرانەوەیە، بونی ئەو سەرچاوە ئاویە دەوڵەمەندانە عێراقی کردوەتە خاوەنی ئەو شارستانیەتە دێرینە کە مێژوەکەی بۆ 10000 دەهەزار سال پێش ئێستا بگەرێتەوە، ئەو کانیاو و روبارانەی سەرچاوەکانیان لە خاکی عێراقدایە لە روی کوالێتی ئاوی شیرینەوە بە کەمترین تێچوو دەتونڕیت بکرێتە ئاوی کانزایی و بخرێتە بازاراکانی جیهانەوە. ئاوی شیرین لە عربستانی سعودی ئەم وڵاتە لە ڕوی ئاوی شیرینەوە هەژارە، ئاوی سەر زەوی کەمەو هیچ روبارێکیشی نیە، ٪٥٠ی ئاوی شیرینی عربستانی سعودی لە رێگەی بیرە قوڵەکانەوە دابین ئەکرێت، توێژەرێکی زانکۆی مەلیک فیصل لە توێژینەوەیەکیدا لە سالی 2016 پێشبینی ئەوەی کردوە کە عربستانی سعودی لە 13 ساڵی داهاتودا ئیتر ناتوانێت کەڵک لە ئاوی ژێر زەویەکەی وەر بگرێت، نەوت عربستانی سعودی دروست کرد بەڵام پێ ئەچێت کە کەم ئاوی وێرانی بکات، ٪50ی تری ئاوی عربستانی سعودی لە ڕێگەی دەریاوە دابین ئەکرێت ئەمیش بە هۆی 31 کارگەی زەبەلاحی پاڵاوتەکردنی ئاوی دەریا بۆ ئاوی شیرین، ئەم کارگانە تێچویەکی زۆریان هەیە و لە لایەکی تریشەوە دەبنە هۆی پیس کردنی ژینگەی دەورو بەریان، ساڵانە لەم وڵاتە خواست لە سەر ئاوی پاڵفتە کراو ٪14 زیاد دەکات. گەشت و گوزار لە عێراق عێراق خاوەنی چەندین شوێنی ئایینی و مێژویی و هاوینە هەوارە بۆ گەشت وگوزار، شوێنە ئایینیەکانی عێراق بۆ مەزهەبی شیعەی دوانزە امامی هیچی کەمتر نیە لە مەککەو مەدینە بە جۆرێک کە لە کۆی دوانزە امامی شیعە گۆرو مەرقەدی 6 شەشیان لە عێراقدایە ئەمە جگە لە گۆری یارانی اهل بەیت و چەندین مزگەوت و کتێبخانە و شوێنەواری دێرینی ئایینی کە لە شارەکانی نەجەف و کەربەلا و سامەرا و کوفە و بەغداد چەند شارێکی ترن، شوینە پیرۆزەکانی بە نسبەت مەزهەبی شیعەوە نزیکەی 500 شوینە لەم رێژەیە بەشێکی کەمی بەر سونیەکان ئایینەکانی تر ئەکەوێت، هەروەها شوێنەواری پێغەمبەرەکانی ئادەم و نوح وهود و صالح و مقامی یونس، ئەمە جگە لە چەندین شوێنەواری دێرینی مێژوویی کە لە جیهاندا کەم وێنەن و لە لایەن رێکخراوە نێو دەوڵەتیەکانی وەک یۆنسکۆ خراونەتە فهرستی ئەو رێکخراوە، وەک شوێنەواری سۆمەریەکان و ئەکەدیەکان و ئاشوریەکان و بابلیەکان، ئەمە جگە لە بونی چەندین هاوینە هەواری سەرنج راکێش کە کەم شاری باکوری عێراق هەیە کە خاوەنی چەند هاوینە هەوارێکی سەرنجراکێش نەبیت. گەشت و گوزار لە عربستانی سعودی عربستانی سعودی خاوەنی چەندین شوینەواری ئاینی و مێژوییە بەڵام هیچ هاوینە هەوارێکی نیە، شوێنەوارە ئایینیەکانی عربستانی سعودی قیبلەی موسڵمانانی جیهانن، حەج و عمرە یەکێکە لە پڕ داهاتترین سێکتەری گەشت و گوزاری ئاینی لەم وڵاتە، لەمێژوو دا ئەم وڵاتە شارستانیەتی کەم بوە، بەڵام رێگای بازرگانی نیوان شارستانیەتەکان بوە. سەرچاوەی مرۆیی لە عێراق سەرمایەی مرۆیی وەکو هێزی کارکردن گرنگترین هۆکارە بۆ پێشکەوتنی هەر وڵاتێک، لە عێراق دا ٪٥٦.٦ وەک هێزی کار توانای کارکردنیان هەیە، لەم رێژەیە بە هۆی نەبونی بەرێوەبردن و وەگەڕ خستنی توانای مرۆیی نەتوانراوە بە تەواوی ئەم هێزە مرۆییە بخرێتە گەڕ لە ئێستادا، بەڵام بەراورد بە وڵاتانی دراوسێ بە تایبەت عربستانی سعودی ئامادەگی هەیە بۆ تاکێکی وەبەرهێن، سەرەرای نەبونی سیستەمێکی تەندروست بۆ وەگەڕ خستنی ئەم هێزە و بونی بەتاڵەیەکی زۆر نزیکەی ٢٠٠ هەزار بیانی کار دەکەن، وە زەمینەی بەگەڕخستنی ئەم هێزی کارە لەبارە ئەگەر حوکمڕانیەکی تەندروست هەبێ لە عێراقدا، لە سەرچاوەی مرۆیی عێراقدا هێزی ژن ئامادەگی هەیە بۆ کارکردن بەپێی کلتوری عێراقی، جگە لە بواری سەربازی ژن لە تەواوی کایەکانی تری ئابوری کۆمەڵایەتی دەوری باڵای هەیە، ژنان لە عێراق لە بوارەکانی خوێندن و بروانامە باڵاکان هیچیان لە پیاوان کەمتر نیە. سەرچاوەی مرۆیی لە عربستانی سعودی لە عربستانی سعودی ٪٥٦.٥ وەک هێزی کار توانای کارکردنیان هەیە، بەڵام خەڵکی عربستانی سعودی بە سێیەم تەممەڵترین خەڵکی وڵاتانی دنیا هەژمار دەکرێن، بە جۆرێک لەم وڵاتە نزیکەی ١٣ ملیۆن دەستی کاری بیانی کار دەکەن، ئەمەش هۆکارێکە بۆ چونە دەرەوەی دراوی سعودی بۆ وڵاتانی تر، لە ڕوی فرهەنگەوە داب و نەریتی عەشایەری و خێڵەکی تا ئێستاش زاڵە ئەمەش هۆکارە بۆ کەمی دەستی کاری ژنان لە کایەکانی ئابوری،.لە بواری خوێندنی ژن لە عەرەبستان دەتوانین بڵێین یەكێکە لە وڵاتە دواکەوتوەکانی دنیا، بە جۆریک رێژەی خوێندکاری ئافرەت لە سەرەتایی ٪45 ە وە لە ناوەندی دا رێژەکە دادەبەزێت بۆ ٪21 و لە ئامادەیی دا زیاتر دادەبەزێت  بۆ ٪19 لەمەوە بۆمان دەر دەکەوێت کە ژنان لە بونیاد نانی ئەو کۆمەڵگەیە رێژەیەکی زۆر کەمیان بەر کەوتوە، ژنان لەو وڵاتە تەنها لە کایەکانی پەروەردە و تەندروستی دەبینرێن لە سێکتەرەکانی تردا رێژەیان شایەنی باس نیە، کۆت و بەندی کۆمەڵایەتی وای کردوە کە تاوەکو چەند ساڵێک لەمەو پێش ژنان نەیائەتوانی شۆفێریش بکەن تەنانەت خاوەن ناسنامە نەبون بەڵکو لە ناسنامەی باوکیان دا ئاماژە بە ناویان ئەکرا. ئەنجام بە پێیی ئەو بەراوردانەی کە لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا بۆمان دەر دەکەوێت کە عێراق بە گشتی ژینگەی ئامادەگی بەرەو پێشچوونی خێرای لەبارترە بۆ پێشکەوتنی زیاتر لە عەرەبستانی سعودی، ئەگەر پێکهاتەکانی عێراق بە عەرەب و کورد و کەمەنەتەوایەتیەکانەوە دور بکەونەوە لە عەقڵی بەرێوەبردنی خێڵەکی و بونیادنانی عقڵێکی دەوڵەتمەداری سستماتیک لە سایەی دەستوردا، ئەوا عێراق ئەتوانێت ببێتە وڵاتێکی پێشکەوتوو لە سەر ئاستی هەموو سێکتەرەکاندا،وە لە ئێستادا سەرەتای کارکردن لە عێراقدا دەرکەوتوە بە پشتیوانی بەرژەوەندیە باڵاکانی دەوڵەتانی زلهێز،خەڵکی عێراق لە دوای روخانی سەدامەوە بەتەواوەتی ماندوو بوە بەدەست حکومرانی خێڵەکی و مەزهەبیەوە، بە گشتی لە ناوخۆودەرەوەی عێراقدا داواکاری بۆ بونیادنانی دەوڵەتداری لە ئاستی بەرزبونەوە دایە، سەرەتای ئەم داواکاریانەش لە جوڵەکانی کاڤمی دا لە سەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە دەر کەوتوە.

شیوا میرەکی   بۆ ناسینی هەر نەتەوەیەک سێ لقی ئەدەبیاتی ئەو نەتەوە واتە ئەدەبی فولکلۆر، شێعر و مێژووی ئەدەبی ئەو میللەتە زۆر گرینگە . یەکێک لە سەرچاوە جێگەی متمانە و باوەڕپێکراوەکان بۆ ناسین و ناساندنی مێژوو ، کولتوور و ئەدەبی میللەتەکان بێ گومان مۆسیقا ، شێعر و ئەدەبی فۆلکلۆرە. فۆلکلۆر لە دوو وشەی (folk) ( میللەت ) و lore)) (چیرۆک و هونەر ) پێکهاتووە. بۆیە فۆلکلۆر بە وێنەی ئاوینەی باڵانوێنێکە کە بەشێکی بەرچاو لە یاسا و داب و نەریتەکان کە لە درێژەی زەمان وەکوو دەسکەوت بۆ میللەتەکەمان ماوەتەوە، پیشان دەدات. ئەگەر فۆلکلۆری میللەتێک وەکوو کولتووری نەنووسراو یان "فەرهەنگی زارەکی " پێناسە بکەین ئەم بۆچوون و بانگەشەیە زیاتر خۆی نیشان ئەدات . زیاترین بەش لە تایبەتمەندییەکانی کولتووری لە هۆنراوە و گۆرانییەکاندا دیارە و سینە بە سینە نەقڵ کراوە پیشانی داهاتووانی دەدات . بە بڕوای د. عیزەدین مستەفا ڕەسوول گۆرانی کۆنترین بەش لە ئەدەبی فولکلۆر و غنایییە کە لە ڕۆژگارێکی زۆر کۆن کە هێشتا هۆشیاری میللەتەکان زۆر لە خوار بووە، درووس بووە و زانایان دەڵێن گۆرانی شوانی کۆنترین جۆری گۆرانییە.  هەر میللەتێک، کە ئەدەبیاتی نەنووسراوی دەوڵەمەندی هەبێت، ئەوا کولتوورێکی پتەوتر و تایبەتمەندی زیاتری لە وانی دیکەی هەیە. یەکێ لەو میللەتانە  کە بە درێژایی مێژوو خاوەنی کولتوور و ئەدەبیاتێکی دەوڵەمەند بووە و کێشە و جەفاکانی ڕۆژگار نەیتوانیوە ڕەسەنایەتی لێ بسێنێ کورد بووە .ئەدەبیاتێکی " سهل وممتنع " کە بۆ ڕۆح و مێشک و زمانی هەر تاکێکی کورد ئاشنایە و  ئەتوانین بڵێین ڕەنجێکی هاوبەشە هەر لە لەیلاخ تا موکریان ،لە هەوشار تا لوڕستان و ... مرۆڤی کورد بە شێعر و گۆرانی لە دایک دەبێ ، بە شێعر و گۆرانی باڵا دەکات و بە شێعر و گۆرانی ئەمرێ کە ئەمە لە گۆرانی و بەیتە فولکلۆرەکان وەکوو لای لایە ، بەرتەونانە ، چەمەری و ... خۆی نیشان داوە . گۆرانی کوردی تووشیاری ژان و کێشەی ڕۆژگار نییە و نەبووە بەڵکوو گۆرانی کوردی خودی ئێش و ژانە . گۆرانی کوردی تەنیا کەرەستەیێک بۆ شادی‌کردن نییە بەڵکوو خۆی بەشێکە لە ئەلفوبێی ژیان . شێعر و گۆرانی کوردی ئەزموون و فەلسەفەی ژیانی میللەتی کوردە و یەکی لە باشترین سەرچاوەگەلی ناسین و ناساندنی میللەتی کوردە .هەر چەن کە ناسینی کولتووری یەک میللەت ئاسان نییە و خاڵگەلێکی زۆر لە درووسبوون ئەو ئەدەبیاتە نەخشی هەس ، بەڵام یەکێ لە ڕێگەگەلی ناسینی بنەمای کولتووری ؛ زمانی و ناسینی شتە باو دیرۆکییەکانە کە لە گۆرانیە فولکلۆرەکان خۆی شاردووتەوەو نیشاندەری شێوازی ژیان ، ڕەسم و یاساکانی ژیانی میللەتەکانە. کە بە جۆرێک وەکوو ئاوێنە ئەتوانین تێدا بڕوانین و مێژووەکەی شی بکەینەوە . یەکێ لە ناوچە دەوڵەمەندەکانی فۆلکلۆری کوردی ناوچەی چەرداوڕی ، ئەسپەن ئاوا و لەیلاخە  (قوروەو دێولان) کە تایبەتمەندیێکی بەرچاوی لە باقی ناوچەکان هەس . یەکێ لە تایبەتمەندییەکانی بەرچاوەکانی فرە کولتووربوون و فرە زاراوەییە چۆن شاری قوروە لە لایێکەوە هاوسنووری ناوچەی  گەڕووس ، لە لایێکەوە هاوسای هەمەدان و ئەسەدئاوا ، لە لایێکەوە بە سونڱور ،کولیایی و کرماشان و لە لایێکی ترەوە پاڵی داوە بە لەیلاخ و سنەی ئەردەلانەوە . لە ناوچەی لەیلاخ تێکەڵێک لە بن زاراوەکانی ئەردەڵانی و گۆرانی ، لە ئەسپەنئاوا یا قوروە تێکەڵێک لە بن زاراوەکانی ئەردەڵانی ، گۆرانی ، لەکی ( بە هۆی هاتنی کۆچبەرەکانی لەک ) کەلهوڕی ، هەورامی (قەڵای کامجورد،قەڵای ئەومەلەکی ) بوونی هەیە. بوونی  تایفەی شێخ ئیسماییلی کە بەشێکیان لەشارەزوورەو و بەشێکیان لە جوانڕۆ بۆ ئەم ناوچەیە کۆچیان کردووە لە باشووری ئەم شارە و گوندەکانی نیشتەجێ بوون کە لە ئاڵۆگۆڕی زمانی ناوچە  و فرەچەشنی کولتووریی نەخشێکی گرینگ و بەرچاویان بووە. هەرچەند کە زۆربەی گۆرانییە کۆنەکانی ناوچە ، گۆرانی کار بووە و سازیان لە گەڵدا نییە .گۆرانیە بەزمی و شادەکانیش زۆر سادە بووە و دەوڵ و زوڕنایان لێ داوە کە لە درێژەی زەمان لە دوزەلە ، زمارە (نی هفت بند) ، نەرمەنەی ، دومەک کەڵیان گرتووە .لە بەزمگەلێکی ئایینیدا سۆفی و دەروێشەکان دەفیان لێداوە و بڕێ جار لە زەماوندەکان و بەزمی بوێژگەل و دەلۊگەل کە لە کووچە و کۆڵان بەڕێ ئەچوو کەمانچە و دایرەیان بەکاربردووە . هەروەها له جەژنەکان و کۆبوونەوەی بنەماڵەیی لە "قاوەسینی" و "پووت هەژدەکیلوو" هاوکات لە گەڵ گۆرانی کەڵکیان گرتووە . گۆرانی لەم ناوچە وەکوو باقی ناوچەکان کوردەواری تەنیا بۆ کاتی شایی و خۆشی نەبووە بەڵکوو لە هەموو کاتێکدا بۆ کشتوکاڵ ، تەون‌کردن ‌، مناڵداری‌کردن ، عاشقی کردن ،  تەنیایی و دەرددی‌دڵ ، دوینەنیانن ، بۆ مەڕوماڵات و ...گۆرانی و ئاوازیان خوێندووە کە زۆربەی ئەو گۆرانیگەلە سادە و ساکار و لە ناخی دڵدا جێگیر ئەبێ . بۆ ڕاو ، نەچیر یان شەڕکردنیش گۆرانی تایبەت لەم ناوچە باو بووە بۆ شەڕ ؛ ئەی خوا لەو ڕووژە دەور قەڵا گیریا عەبدولباقی خان تیرباران کریا  بۆ ڕاو ؛ ئەڕا ناحوەیدەی گووشت شکارم چەن کۊییل گەڕام ئەڕای تو بارم بەزمی هوورە  زیاتر لە نێوان کورد شێخ ئیسماعیلی (کوردپابنەوا) زیاتر بینراوە.بەزمی چەمەری لە کاتی ئازیەتباری بەتایبەت مردنی جوان بەڕێ ئەچوو . ژنان بۆ دامرکاندنی کوڵی دڵ گۆرانییان چڕیوە و مردوویان لاواندووە کە بڕێ جار هاوکات لە گەڵ هەڵپەڕکێیکی نەرم و ئارام و بە پێچەوانەی هەڵپەڕکی شاد لە چەپ بۆ ڕاس بووە کە زیاتر لە ناوچەی کولیایی باو بووە بەڵام بە گشتی لەزۆربەی ناوچەدا بەزمی چەمەری بوونی هەبووە . مەقام ئایینی و سۆز ئایینی لە لەیلاخ وئەسپەن ئاوا بە گشتی و لە بەشگەلێک  ناوچەی چەرداوڕی  لە شەوی مێعراج مەولوودی خوێندن بەڕێ چووە بەڵام تەکیە و خانەقاگەل ناوچە هەمیشە بەزمی دەف‌لێدانیان بووە . ئاڱر چۊسە لیم بەو خامووشم کە  ئەڵقەی خوڵامید فەخر گووشم کە    لەناوچەی چەرداوڕی بەزمی ئازیەتباری عاشوورا بووە کە ئەڵبەتە زۆربەی هەڵبەستەکانی بە زمانی فارسییە و وا دیارە دیاردەی ساڵانی نزیکە و مێژوویێکی لە پشتەوە نییە . ئایینی یارسان لە قوروەی کۆن بوونی هەبووە و یەکێ لە هێماکان ئایین یارسان تەموور بووە کە زیاتر یارسانەکان لە کەڵاژێران بوونە بەڵام لە تەواوی ناوچە بوونیان بووە. لە کاتی نووڕ و نزاکردندا دەیانگوت ؛ با کوسوارت بۆ نەچڕم (کوسوار جێ‌نشین و دەلیل سوڵتان سەهاک پێغەمەر یارسانە ) کە نیشاندەری یارسان بوونی ناوچەس .                 لە گوندەکانی پیر باوە قەڵا ، پیرسلیمان ، خەنان ئاوا،باوە شووراو قەسڵان.باوە شیداڵە،باوە قشلاقی تووغان،باوه گوڕ گوڕ ، شەیای نازار ، پیر مکە یان پیر مکاییل  میناوا ، پیر یوونس علیاوا ، باوە سورخاو مەلک ئاوا ، باوەسارۆ نەجەفاوا نیشتەجێ بوونە . لە شەوی چلەی زستانیش وەکوو دیکەی ناوچەکان بەزمی کووسە کووسە بەڕێ ئەچوا, بۆ مەشکەژەندن و تەون کردن هەروەها گۆرانی تایبەت ژنان بوو دار مەشکەگەم هەنارە ، مەشکەژەنەگەم بیمارە دار مەشکەگەم هەنجیرە ،مەشکەژەنەگەم چە پیرە بۆ تەون ؛ قەزات لە ماڵم گورد و پشت گوردی مرخەک ڕەنڱامە هیلمڱەل وردی  قەتار مەزهەبی لە زۆربەی ناوچەکەدا بوونی بووە ؛  حەفت لە خوار و حەفت لە ژۊر پڕ تەوەقی پڕ لە نۊر    هەر چێ جبرەییل بیکا هونەر سەڵوات بوو ڕۆح پەیغەمەر مەقام گۆرانیێکی بەسۆز و خەمین بووە کە نیشاندەری هەستی خەمین و عاتیفی لە ڕووداوێک یا بیرەوەریێکی شیرین بووە و لەو کاتە مەقامیان خوێندووە کە هاوتای "تصنیف" فارسییە وەکوو گۆرانی خاڵووڕێوار ، گەڕیان گەڕیان ، سەوزە سەوزە و هەوری لار . یەکێ لە ناوازەترین مەقامەکان مێرزام سەراوێ‌یە کە نیشاندەری حاڵ و بیرەوەری کەسانێکە کە مەقامیان خوێندووە  مێرزام سەراوێ ، مێرزام سەراوێ  ڕووژێ ڕاگەم کەفت وە سەر سەراوێ دیم دانیشتیە ، باوان خراوێ کونەی پڕ ئەکرد یەی مەسە چاوێ   زیاتر لە ناوچەی چەرداوڕی مەقامی مناڵان باو بووە کە لە کات کی کایەکردن گۆرانی کورت و یەک بەدوای یەکیان خوێندووە بەڵام قەتار مناڵانە و لایەلایە کە دایک بۆ کۆرپەی ئەخوێند لە تەواوی ناوچە بوونی بووە .  کوورپەم خەفتیە خەو خەیری وێ  دەس فریشتەگان لە ژێر سەری وێ   گوروانە شەو ، گوروانە شەو لە ماڵ ئیمە دۊر وانە شەو گۆرانیگەلێکە کە بەدوورە  مناڵێکی کورد ئەو گۆرانیانەی نەبیستوێ و بەو دەنگه خەوی لێ نەکەوتووێ . بالوورە کە گۆرانی خوێندن کچ و کوڕ لە جواوی یەکتر بووە و لەکاتی لەدەس داین ئازیزانیش کەڵکیان لێ بردووە قەتار شوانی و دەورەگەردی زیاتر لەناوچەی کرماشان بەڕێ چووە کە بەیت شاکە و مەنسوورخانیان خوێندووە و لە نێو خەڵکی "دەلۊ "ناوبانگی بووە خەڵکیان لە کووچە و کۆڵان کۆ کردووە و گۆرانییان خوێندووە کە بڕێ جار بەباڵای کەسانێک ئەیانخوێند و پووڵیان ئەسەند ، بڕێ جاریش بووکەڵەیان لەگەڵ بوو و گۆرانی ؛ مینا بوو خوەی مینایە  خاڵێ لە سەر گوونایە یان ئەخوێند . گۆرانیبێژە بەناوبانگەکان ناوچە ؛ شاڕۆخ مەیهەمی ، ڕەمەزا کولیایی ، مەولوو کەرەمی ، ئەحمەد قادرمەرزی ، حەمە حسێن وەیسی ، ڕەمەزان خوسرەوی ، سەی حەمە حسێنی ، فەتحوڵا میرزایی ، لفتە سەحرایی ، عەبدوڵا قوربانی ناسراو بە عەبدوڵا ماچکەیی ، نەبی زەڕین ، حەبیبەڵا موفاخێری ناسراو بە حەبیب ملەیی و .. وەکوو یوونگ دەڵێ ؛ وێژە دەربڕینی هەست و نەستی گەلە .بۆیە دەبێ بۆ ناسینی فەرهەنگی نەتەوەکان پەنابەین بۆ وێژەی ئەو نەتەوە کە بەرهەمی هەرمان و زیندووی پێشنیانیانی ئەو گەلە نیشان ئەدات .بێ شک ئەم بەیت و باو و گۆرانیگەلە تایبەت بە یەک ناوچە نییە و زمانی هاوبەشی میللەتی کوردە.

سەهین موفتی ئاڵۆزییەکی تەواو باڵی کێشاوە بەسەر کۆی ناوەندە جیاجیاکانی نێو کۆمەڵگەی کوردی، لە سیاسەتەوە بگرە هەتا خواردنەوەی قومێک ئاو...! یا، لە پۆشینی دەرپێی ژێرەوە هەتا سێبەری هەوری ئاسمانی کوردی...! - خارم، دوای چل ساڵ بەرپرسیارێتی لە ناوەندی خەباتی قوتابیانڕا تا پەیوەندییەکانی دەرەوەو لەوێڕاش لەبۆ سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی، کەچی ماکڕۆن بەسەرۆکی ئەمریکا ناودەبات لەسەر شاشەی تێڤی...! - لەسەر لایێک، وێنەیەکی دەگەڵ ماکڕۆن بڵاوبۆتەوە لەمیانی کۆبوونەوەی سەرۆکی فەڕەنسا لەگەڵ هێزو لایەنە سیاسییەکانی عێڕاق، کە حورمەتنەدارێک رێکی خستبوو، کەچی بەمنی دەفرۆشێتەوە کە کۆبوونەوەیەکی گرنگی لەگەڵ نوێنەری کەڵەشێرەکانی ئەوروپا هەبووە(لاهور جەنگی)...! - خارێکی دیکەمان، بەم دواییە پۆستی بریکاری وەزارەتی ناوخۆی پێدراو دڵخۆشبووین، ئەگەرچی لە سەر پشکی یەکێتی نیشتیمانییە، لێ چوونکێم خودان دەرزەنێک شەهیدە، گوتمان شایستەیەو حەتمەن شیاوی پۆستەکەیە، کەچی هاتگە، هەر بە نێرەکەری دەبێژێت پابەندی بڕیاری حکومەت نابین لە سنووری سەوزو نابێت فەرمانبەران دەوامییان ئاسایی بکەنەوە، تا مووچەی تەواویان پێ نەدرێت، واتە هەم حکومەتەو هەم موعاڕەزە(لیوا چەتۆ)...! - ئەم بێ سەروبەرییەی لەنێو مەملەکەتی ئێمەدا هەیە، دەکرێت گوێزی هەورامان لە بەسڕە بچێندرێت و خورمای عێڕاقی حەبیبیش لە هەورامانڕا سەوز ببێتەوە...!

شەهێن سابیر میدیا بەكۆی ئامرازەكانیەوە وەك دامەزراوەو سیاسەتی میدیایی، دەیان سەرنجی هەڵگرتوە، بەدیاریكراوی لەم ناوچەیە، هاوكێشەی میدیایی جیاواز لەسیاسەت‌و ئامانجی دیاریكراوی ئەو ڕوبەرەی دیاریكردوە، وەك هەیكەلی دامەزراوەیی هەمیشە جێی ڕەخنەی بەشێك لەژنان‌و فێمێنیستەكانیش بووە، وەك ئەوەی چۆن ژن لەمیدیای كوردیدا لەقاڵبدراوە. ئەگەر سەرنجبدەین بەدیاریكراوی ژن لەهەیكەلی دامەزراوەیی میدیاییدا، وەزیفە میدیاییەكەی بەئەندازەیەك لەقاڵبدراوە‌و تێگەیشتنێكی بۆ وەرگر دروستكردوە، كە تواناكانی لەو چوارچێوە دیاریكراوە زیاتر نییە، ئەمەش كلتورێكی دروستكردوە كە ژنان خۆشیان پابەندی ئەو كلتورەبن كە هەیە! ئەگەر نمونەكە لەسەر تیڤی بهێنینەوە، لەكۆی دامەزراوەیەكی تی ڤی دا ئەركی ژنان بەگەورەیی ئەركی پێشكەشكارییە، زۆربەی كاتیش پێشكەشكاری بەرنامە هونەریی و كۆمەڵایەتیەكانن، جگە لەهەواڵنامە سیاسیەكان، تەنانەت ژنان كەمترین خاوەنی بەرنامەی سیاسین، هەڵبەت ئەمەش لەچەند زاویەیەكەوە دەكرێت بخوێندرێتەوەو هۆیەكانی دەستنیشانبكرێت! سەرنجبدەن؛ لەدامەزراوەیەكی تی ڤی دا لەبەشەكانی هەواڵ‌و پەیامنێراندا كەمترین ژنەكان سەرنوسەرن، هەواڵسازن، یاخود پەیامنێرەكان كە لەپەنجەی دەست تێپەڕناكەن‌و زۆركات دەوترێت پەیامنێرە تاقانەكان، چونكە لەكۆنگرە ڕۆژنامەوانیەكاندا زیاتر هەست بەو گرفتە دەكەیت‌و لەژنێك تا دوان زیاتر نییە، هەروەك لەڕوە هونەریی‌و تەكنیكیەكانیشەوە لەكۆنترۆڵەكاندا لەكاری مۆنتێری، دەرهێنان، كامێرا تا هەموو ڕەگەزەكانی دیكەی تەكنیك ژنان هیچ تایبەتمەندیەكیان نییە، كە ئەمەش ڕوبەری هیوایەكمان بۆ ناهێڵێتەوە لەسەر تواناو پێگەیشتی ژن لەمیدیادا، لەكاتێكدا میدیا بەزانست كراوەو ساڵانە لەهەردوو ڕەگەز دەرچویەكی زۆرمان هەیە لەو بوارەدا كە تایبەتمەندی لەبەشەكانی میدیا وەردەگرن. دروستكردنی ئەم مۆدێلە بۆ دەركەوتنی ژن لەمیدیادا، داهاتوی ژن دەخاتە بەردەم مەترسی گەورەكردنی ئەو ڕوبەرەی پیاو لەمیدیادا قۆرخی كردوە، هەروەك ئەوەی بەرەنجام ژن لەمیدیادا لەقاڵبدراوە بۆ هەندێك چوارچێوەی بچوك‌و قەتیس كراوە، ئەمە سەرەڕای ئەو بۆچونانەی باس لەوەدەكەن ژن خزمەتی چاوی وەرگرەكانی دەكات‌و هەندێك كات دەوترێت وەك كاڵا بۆ ڕاكێشانی سەرنجی وەرگر بەكاردەهێنرێن، هەڵبەت نەك لەكۆمەڵگەیەكی وەك كوردستان، بەڵكو لەجیهانیشدا ئەو تێڕوانینە لەسەر دەركەوتنی ژن لەبوارە جیاوازەكاندا هەیە، بۆیە لەكوردستان ئەو لێكدانەوەیە قوڵترە، هەروەك دەبینین لەژمارەیەك كەناڵی كوردی تایبەت بەكاتبەسەربردن، بەلێشاو بەرنامەی نمایشكاریی‌و مەیك ئاپ‌و فاشن‌و دیداری هونەری ئەنجامدەدرێت‌و پێشكەشكارەكانیان ژنن كە بەجۆرێك لەجۆرەكان بەرگی ئەم مۆدێلەیان بەباڵای ژناندا دوریوەو ئەم گۆشەی دەركەوتنەیان بەسەردا سەپاندون ! دەكرێت بڵێم بۆ وەها بابەتێك لەچوارچێوەی لێكوڵینەوە یان توێژینەوەیەكدا دروستترو شیكاریتر هۆكارو دەرەنجامەكانیمان دەستدەكەوێت، بەڵام ئەگەر لێرەدا ڕەهەندە سیاسیەكە چاولێبكەین، وەك كاریگەرترین‌و بەهێزترین هۆكاری ئەم كێشەیە، زۆر بەسادەیی دەتوانین هێڵی كێشراوی ئەم دۆخە ببینین‌و بپرسین خاوەندارێتی میدیاكان بۆكێ دەگەڕێتەوە؟. گومانی تێدانییە مەكینەی میدیای پارتە سیاسیەكان‌و سێبەرەكانیان لەكوردستان تەواوی ڕوبەرەكەی داگیركردوە كە سیاسەت‌وستراتیژی لایەنێكی دیاریكراو جێبەجێدەكات، ئەمەش دەرگای پرسیارێكی دیكەمان بۆ دەكاتەوە، ئایا سیاسەتی پشتی میدیاكان چەند باوەڕیان بەباڵانسی جێندەری هەیە‌و زەمینەیان ڕەخساندوە كە ژن خاوەندارێتی بگرێتەدەست‌و ڕۆڵی بەڕێوەبردن وەربگرێت، لەكاتێكدا ژن لەناو خودی حزبەكاندا كێشەی ڕێژەیی‌و بەشداریكری سیاسی هەیە؟ ئەم نەفەسە لەبیركردنەوە لەناو حزبەكاندا كلتورێكی دروستكردوەو سەپاندوە تا ئە‌ندازەی لەقاڵبدانی بیركردنەوەی خودی ژنان تا شوكرانەی ئەو كادیرەبكەن كەتێیدا دەردەكەون‌و تەنها لەیەك بازنەدا بخولێنەوە نەك خاوەندارێتی، بگرە دەست بۆ تایبەتمەندیەكانی دیكەی كاری میدیاییش نابەن كە ئەمانە هەموی پەیوەستن بەفەلسەفەی كاركردنی پشتی میدیاكان‌و ئێستا پێویستیان بەگۆڕانكاری هەیە. بەم تێروانینە خێرایە دەگەینە ئەوەی لەم ژینگە میدیاییەی ئێستاداو لەپاڵ شۆڕشە گەورەكانی تەكنەلۆژیاو توانای ژن وەك زەرورەتێك لەبەشەكانی دیكەی كاری میدیایی‌و بەڕێوەبردندا، پێویستیمان بەشكانی كۆنكرێتی بیری كۆنی حزبی‌و شۆڕشی عەقڵە بەسەر ئەو كلتوری لەقاڵبدانەی ژن‌و ڕاچڵەكینی ژنە بۆ هۆشیاركردنەوەی هزرو ڕوناككردنی بیری تاریكی‌و دەركەوتنی لەبەرگێكی دیكەی پێگەیشتن‌و ڕۆشنبیركردنی لەبەشەكانی میدیا‌و ئەزمونكردنی خاوەندارێتی‌و بەڕێوەبردنی دامەزراوەی میدیاییدا.

عەبدولقادر ساڵح ئەمشەو بەرێز گوتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە میانەی پۆستێکیدا لە پەیجی تایبەتی خۆی ، رایگەیاند کە دەوام لە رۆژی یەک شەممەی داهاتووە وەک جارانی لێ دێتەوە واتە هەموو رۆژێک دەوامکردن لە کاتژمێر (8)ی سەر لەبەیانی بۆ کاتژمێر (3)ی پاشنیوەرۆ، بۆ وەستانەوە لەسەر ئەم بریارە لەرووی یاسا و قەزای کارگێڕییەوە چەند سەرنجێ لە خوارەوە تۆمار دەکەین: یەکەم: نکولی لەوە ناکرێت کە پەیوەندی نێوان فەرمانبەر و حکومەت پەیوەندییەکی رێساییە(علاقە تنڤیمیە) کە ملکەچە بۆ ئەو یاسا و رێنماییانەی کە ئەم پەیوەندییەیان رێکخستووە لەرووی ئەرک و مافەکانەوە ، کەواتە لەم روانگەیەوە دەسەلاتی جێبەجێکردن بێ گەرانەوە بۆ فەرمانبەر دەتوانێت شێوازی ئەرکەکانی سەرشانی فەرمانبەران رێکبخاتەوە بە گوێرەی یاسا و رێنماییەکان، بەلام بەو مەرجەی کە بابەتەکە تەنها قەتیس نەکرێت لە ئەرکەکان بێ رەچاوکردن و جێبەجێکردنی ئەو یاساو رێسایانەی کە مافەکانی فەرمانبەرانیشی رێکخستووە. دووەم: هەموو بڕیارێکی کارگێڕیی دەبێت هۆکاری(سبب)ی هەبێت، کە لە کاتی خۆیدا و بریاری حکومەت بۆ گۆڕینی شێوازی دەوامی فەرمانبەران ، پەیوەندی بە هەبوونی پەتای نەخۆشی کۆرۆناوە بووە ـ گەر وەک واقیع بابەتی دواکەوتن و بڕینی مووچەی لێ بەدەر بکەین ـ ، ئەم هۆکارەش کە حکومەت بە هۆیەوە بریاری پێشووی داوە و جێبەجێکردنی بریارەکە وەستاندۆتەوە لەسەر مانەوەی هۆکارەکە، ئەوا لە کاتی ئێستادا هێشتا هۆکارەکە هەر ماوە و ئاسەوار و مەترسیەکانی بەردەوامن، لەسەر ئەم بنەمایەش ناکرێت بێ رەچاوکردنی ئەم هۆکارە ، بڕیارەکە دووبارە هەموار بکرێتەوە یان هەڵبوەشێتەوە ، چونکە بەردەوامی جێبەجێبوونی بریارەکەی پێشووی حکومەت وەستابوو (موقوف) لەسەر هەبوونی هۆکارەکە کە کۆرنابوو ، کاتێکیش هۆکارەکە وەک خۆیەوە مایەوە ئەوا بریارەکەش بەردەوام دەبێت. سێیەم: پێشتر بریاری شێوازی دەوام لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە و لە کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانەوە درابوو بە گوێرەی زانیاری ئێمە، لەم کاتەشدا لەرووی یاسا و قەزای کارگێڕییەوە هەر بریارێکی دیکە دەربچێتەوە بۆ گۆرینی شێوازی دەوامکردن، دەبێت لە کۆبونەوەی بەرێزی ئەنجومەنی وەزیرانەوە دووبارە دەربچێتەوە و بەبروای ئێمە بەرێز وتەبێژی حکومەت دەسەلاتی هەموارکردنەوە یان گۆرینی بریارێکی ئەنجومەنی وەزیرانی نیە و دەبێت خودی ئەنجومەن خۆی بریارەکە هەموار بکاتەوە یان هەڵیوەشێنێتەوە . چوارەم: بریاردان لەسەر دەوام بەو جۆرەی کە لە راگەیەنراوەکەی گوتەبێژی حکومەتی هەرێمدا هاتووە، هەمان دۆخی ئاسایی دەوامکردنە لە کاتێکدا کە فەرمانبەران مووچەی خۆیان لە کاتی خۆیاندا وەردەگرت و هیچ پابەندییەکی داراییان لای حکومەت نەبوو، بەلام لەم دۆخەی ئێستادا کە بە ئاشکرا حکومەت خۆی دانی بەوەدا ناوە ناتوانێت پابەندییەکانی سەرشانی جێبەجێ بکات و لانی کەم بە (50) رۆژ جارێک مووچە دەدات بە لێبرینەوە کە هەم دواخستنەکە و هەم لێبرینەکەش سەنەدی یاسایی نیە، کەواتە لەم حاڵەتەدا وەک جێبەجێبوونی راگەیەنراوەکەی گوتە بێژی حکومەت دوچاری مەحاڵبوونی رێژەیی (الاستحالە النسبیە) دەبێتەوە لە جێبەجێکردنی حوکمەکانی یاسادا، بەو مانایەی لە تەنیشتی ئەمەدا دەبێت رەچاوی ئەم دۆخە بکرێت لەرووی مووچەوە و پابەندییەکانی سەرشانی حکومەت سەبارەت بە مووچەکانی رابردووش و ناکرێت هاوسەنگی پەیوەندییە وەزیفیەکە بەم جۆرە بە زیانی فەرمانبەر کۆتایی پێ بهێنرێت و هیچ حسابێک بۆ ئەم لایەنەیان نەکرێت کە ئەمەش وادەکات بریارەکە بە ئاسانی جێبەجێ نەکرێت. پێنجەم: بڕیاری کارگێڕیی سیمای کاری یاسایی حکومەتە و دەبێت ئەم کارە یاساییە بە وردی دیراسەتی جێبەجێکردنەکەی کرابێت لەرووی واقیعیەوە و لەرووی یاساییەوە شەن و کەو بکرێت ئەو کات بریاری لێ بدرێت، ناکرێت کە بەم جۆرە بڕیارێک لەم چەشنە دەربکرێت بێ دیراسەتکردنی رووی جێبەجێکردنی ئەم بریارە، چونکە جێبەجێنەکردنی بریارەکە لەرووی واقیعییەوە شکۆی بریارەکە و هێزەکەی و ئەو لایەنەی دەری دەکات دەخاتە ژێر پرسیارەوە .   * ڕاوێژکاری یاسایی  

چیا عەباس بەرێز شۆرش حاجی لە دوایین نوسینیدا بەناونیشانی "چی بکرێت ؟" ورد و دروست دەستی لەسەر زامەکانی باشوری کوردستان داناوە. بۆ خۆم خۆشحاڵم کە بەرێزی ئەو باوەرەی ئێستای راشکاوانە بەیان دەکات، چونکە کاتێک ئەو ئەندامی خانەی راپەراندنی گۆڕان بو بەندە و چەند هەڵسوراوێکی تری پێشوی گۆڕان زۆر هەوڵمان لە گەڵ خانەی راپەراندن و بەرێزیشی دا و ئاگادارمان کردنەوە گەر دۆخەکە بەو شێوازە بەردەوام بێت حوکمرانی و گۆڕانیش تڵپی تەریان تیا نامێنێت. لە خانەی راپەراندنی ئەو سەردەمە بە کاک شۆرش یشەوە یەک نوزەی فەرمیشیان نەبیسترا، لە سەر هەڵە و سیاسەتە چەوتەکانیان بەردەوام بون. بەرێزی لە دڵسۆزی و وەفایی بۆ دۆستی دێرینی کاک نەوشیروان نەیدەویست یاخود نەیدەتوانی راشکاوانە چاوەکانی بەرامبەر عەیب و عارەکانی گۆڕانی دوای کاک نەوشیروان بکاتەوە، هەرچۆنێک بێت باسکردنی ئەو مێژوە بۆ کەمکردنەوەی نوسینەکەی ئێستای نیە، بەپێچەوانەوە چەند خاڵێکی جەوهەری پێکاوە کە هەوڵ دەدم لەم وتارەدا شێیان بکەمەوە و دەست لەسەر کەمو کوریەکانیان دابنێم. لە گەڕاندا بەدوای رێگە چارەیەکدا و پێش هەنگاوی داهاتو بەرێزی دەڵێت: " دەبێ خەسڵەتی حوکمرانی لە هەرێمی کوردستان و سروشتی خەڵکەکەی دیراسە بکرێ و دەرس لە ئەزمونی رابردو وەربگرین. لە درێژەی گەڕانەکەیدا گەیشتۆتە ئەو باوەرەی کە:  هیچ تاک‌و حیزب‌و رێکخراوێک ناتوانێ بەتەنیا گۆڕانکاری ریشەیی لەشێوازی حوکمڕانی ئەمڕۆی باشوری کوردستاندا بکات، بە لەبەرچاوگرتنی هەلومەرجی ئێستای کوردستان‌، پێم وایە باشترین رێگاچارە بۆ کۆتاییهێنان بەم شێوازی حوکمڕانییە لەباشوری کوردستان دروستکردنی پلاتفۆرمێک یان بەرەیەکی بەدیلی ئەم دەسەڵاتەیە ....... تاد". وێرای ئەوەی دروستکردنی سەکۆیەک یا بەرەیەکی میللی ئامانجی هەنوکەی بەرەی نارازیە، بەڵام کاک شۆرش بە تەمولێڵی داوای کۆتاییهێنان بە شێوازی حوکمرانی هەرێم دەکات، بێئەوەی روناکی پێویست بە شێوازی بەدیل ببەخشێت و بۆ رێگەی گۆرینەکەش دەڵێت:  وا چاکە هەمو ئەوانەی لەخەمی ئێستاو دوارۆژی گەلەکەمانن لەسەر هەڵوێستی خۆیان بەردەوام بن تا ئەو کاتەی گفتوگۆی نێوان هێزو لایەنەکان بۆ دروستکردنی ئەو بەدیلە دەگاتە ئەنجام ‌و لەسەر بنەمای ئەو خاڵانەی کە ئاماژەیان پێکراوە بە لیستێکی یەکگرتو بەشداری لەهەڵبژاردنەکاندا بکەن‌‌و متمانەی زۆرینەی خەڵک بەدەستبێنن. کاک شۆرش لەم دیدگایەوە ئاورێکی نەرم لە هێزە گەورە و دەسەڵاتدارەکانی کوردستان دەداتەوە، چونکە زۆر باش دەزانێت دو هێزی دەسەڵاتدار ئەوەندە کەرەستەی مێژویی و حزبی و چەکداری و دارایی و راگەیاندنیان هەیە و رشتوە کە لە هەر هەڵبژاردنێکی نیو مەودا دوریشدا پێگە و دەسەڵاتیان پارێزراو دەبن، بۆیە خۆ غافڵکردن لەم راستیە دەمان گەرێنێتەوە بۆ خاڵی سەرەتا.  کاک شۆرش کادر و پێشمەرگەیەکی دێرینە، خاوەن ئەزمونێکی هۆشیارانەیە و سەرجەم ئاشتی و شەر و ململانێ و ناکۆکیەکانی نێوان هێزەکانی کوردستان لە ١٩٧٥ ەوە بینیوە و بەشدرای بەشێکیانیشی کردوە، باش دەزانێ جوگرافیای سیاسی کوردستان زیاتر لە نیو سەدەیە دابەشکراوە، لە ئێستادا ئەو دابەشکردنە لە لوتکەدایە، بەهێزی چەکدار و پارە و کارئاسانی و پشتیوانی دەرەکی و گەمەی نەیارانی کورد پارێزراوە و خەستتریش دەکرێتەوە، رەنگبێ لە ئەزمونی خۆیدا ساختەکاری گەورە لە گۆڕان بەیارمەتی دەرەکی لە هەڵبژاردنەکان بۆ پەرڵەمانی عێراق لە ساڵی ٢٠١٤ باشترین ئەزمون بێت. پێموایە ئەم بژاردەیە دەمان گەیەنێتە بنبەست. بەرێزی لە درێژەی باسکردنەکەدا دەڵێت: رەنگە ئەم سێ خاڵەی خوارەوە سەرەتایەکی باش بێ بۆ ئەوەی بکرێتە بەرنامەی کاری هەموان بە ئامانجی کۆتاییهێنان بەم دەسەڵاتەی ئێستا:    یەکەم/ سەروەری یاساو سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری.   دووەم/ نەهێشتنی هێزی چەکداری حیزبی لەژێر هەر ناوو پەردەو پاساوێک. سێیەم/ شەفافییەت لەداهات‌و لێپێچینەوەی یاسایی لە گەندەڵکاران. بەخاڵی دوەم دەست پێدەکەم: نەهێشتنی هێزی چەکداری حزبی، دروشم و داواکاریەکی دروست و پێویستە، بەڵام چۆن نزیکەی سێ سەد هەزار چەکداری پابەست بە حزب و سەرکردە و فەرماندە و جەمسەر و خێل و .... دەنێریتە ماڵەوە؟ چۆن ئەو وەڵا و گرێبەستانەیان لە گەڵ دەسەڵات هەڵدەوەشێێنیتەوە؟  دو خاڵەکەی تری لە پراکتیکی بەدیلدا دەردەکەوێت. راستی پێکاوە کە ناشێت: دواڕۆژی نیشتمان‌و گەلەکەمان بە قەدەر بسپێردرێ. پێموایە بەدیلی راستەقینە بۆ هەر دەسەڵاتێک لە ئیرادەی هاوڵاتیەوە دەست پێدەکات، ئەوە کەوتۆتە سەر سروشتی دەسەڵات و خەسڵەتەکانی دۆخەکە چۆن ئەو ئیرادەیە رۆڵی یەکلاییکەرەوەی خۆی ببینێت. لە دۆخی ئێستای کوردستان دەشێت چاو و زهن و ئیرادەمان لە یەک هزردا کۆنەکەینەوە و تەنها بەو ئاراستەیە کار بکەین. وازهێنان لە شمولیەتی پرسە نەتەوەیی و حوکمرانی و چاکسازیەکان کلیلی سەرەتاییە بۆ بیرکردنەوەیەکی واقیعی و دۆزینەوەی رێگەچارەی پر بەپێستی دۆخەکە. لێرەوە بیرکردنەوە و کارکردن لەسەر دروستکردن و چەسپاندنی بەدیلی پێویست لە گەرەک و گوند و ناحیە و قەزا و شارەکانی کوردستانەوە دەست پێدەکات، بێئەوەی چاوەروان بیت تا هەمو کون و قوژبنێکی نیشتمان دەگاتە ئاستی پێویست بۆ گۆرانکاری. دروستکردنی ئەنجومەنی میللی لە هەر گەرەک و گوند و شوێنێکی کوردستان کە زەمینەیان لەبارە بەرێگەی مەدەنی ئەو کارە بکەن بۆ خۆی ئامادەسازیەکی گەورەیە بۆ بەدیلێکی لۆکاڵی بۆ دەسەڵات، کۆکردنەوەی سەرجەم ئەم ئەنجومانە تا لەوێشەوە دەگەنە ئەنجومەنی پارێزگان و لەوانیشەوە بۆ دروستکردنی ئەنجومەنی باڵای کوردستان بەدیلێکە ئیرادەی هاوڵاتی بنیاتی دەنێت و بەرەنگاربونەوەی کارێکی ئاسان نابێت. ئەنجومەنی باڵای کوردستان یاسا و رێساکان بۆ ئایندەی نیشتمان دیاری دەکات و دەبێت مافە رەواکانی هەمو کەس و لایەنێکیش لە سایەیدا پارێزراوبن و بە پێرەوکردنی یاسا ئەوانەی تاوان و ناهەقیان بەرامبەر بە خەڵک و نیشتمان کردوە دادگایی بکرێن و سزا بدرێن. بێگومان هەڵمەتێکی وا گەورەی گۆرانکاری پێویستی بە توانا و ئەزمون و ئیرادەی بەرەی گۆرانکارە، پێشئەوانەش پێویستی بە کامپینێکی بەرفراوانە بۆ رونکردنەوەی رۆڵی هاوڵاتی لە پرۆسەکەدا. کورد لە باشور تاقەتی لە ئەزمونی حزبی و سەرکردە و هەڵبژاردنی بێ کاریگەری چوە، کاتیەتی پێی بوترێت دەتوانیت بە ئاراستەیەکی نوێدا ئیرادە و وزەکانت بیانخەیتە گەر کە بۆ ئایندە و خۆشگوزەرانی و داپەروەری خۆت و نیشتمانەکەتە.     نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ٣ سێپتەمبەر ٢٠٢٠  

د. شۆڕش حاجی ماوەیەکە ژمارەیەکی زۆر لە دڵسۆزانی گەلەکەمان لە باشوری کوردستان لەڕێی  پەیوەندی تەلەفۆنی، گفتوگۆی دوقۆڵی، سیمینار، کۆڕوکۆبونەوە، وتارو چاوپێکەوتندا بەدوای وەڵامی پرسیارێکدا دەگەڕێن، کە ئەویش بریتیە لەوەی لەم هەلومەرجەی ئێستادا چی بکرێت؟ چی بکرێ بۆ دەرچون لەو قەیرانە سیاسی‌و ئابوری‌و فیکری‌و کارگێڕی‌و کۆمەڵایەتییەی گەلەکەمان لە باشوری کوردستان تێیکەوتوە؟ چونکە هەمو ئەو دڵسۆزانە پێشبینی ئەوە دەکەن، کە سەرەڕای خراپی بژێوی‌ خەڵک‌و خزمەتگوزارییەکان‌و بێکاری‌، ئەو بارودۆخەی ئێستا کارەساتی گەورەتری بەدوادا دێ‌و دور نیە ئەو دەسکەوتانەی بەدەیان ساڵ بەدەست هاتون لەدەستمان بچن. لەچەند ساڵی رابردو ئەوەندە لەسەر کارو رەفتاری دەسەڵاتدارانی باشوری کوردستان نوسراوەو ئەوەندە گوتراوە، کە ئیتر پێویست ناکات چیتر باسی خیانەت‌و گەندەڵی‌و تاڵانکردنی سامانی نیشتمانی‌و قۆرخکردنی دەسەڵات‌و چەوتوچێڵی لەحوکمڕانی‌و سیمای دو ئیدارەیی بکرێ. بەڵکو ئەوەی ئێستا پێویستە بۆ هاوڵاتیانی کوردستان باس بکرێ ئەوەیە کە چی بکرێ بۆ ئەوەی گەلەکەمان لەم تەنگژەیەی تێیکەوتوەو لەو مەترسییەی لەئاییندە چاوەڕێی دەکا رزگاری بێت. بۆ وەڵامی ئەم پرسیارەو پێش ئەوەی بڕیار لەسەر هەنگاوی داهاتو بدرێ دەبێ خەسڵەتی حوکمڕانی لەهەرێمی کوردستان‌و سروشتی خەڵکەکەی دیراسە بکرێ‌و دەرس لە ئەزمونی رابردو وەربگرین. ئاسان نیە سیستمێکی حوکمڕانی لە دنیای ئەمڕۆدا بدۆزرێتەوە کە هاوشێوەی شێوازی حوکمڕانی هەرێمی کوردستان بێ. هەر بۆیە بۆ کۆتاییهێنان بەم شێوازە سەقەتەی حوکمڕانی لەباشوری کوردستان‌و گەیشتن بە کەناری ئارام ناتوانین کۆپی ئەزمونی هیچ گەلێکی تر بکەین. بەڵکو دەبێ تایبەتمەندی کوردستان‌و خەسڵەتی خەڵک‌و دەسەڵاتەکەی لەبەرچاو بگیرێ تاکو گونجاوترین نەخشەرێگا بۆ ئەو مەبەستە بگیرێتە بەر. بێباکی ئێستای دەسەڵات لە کوردستان بەئەندازەیەکە، کە سەرەڕای ئەو کێشە گەورانەی روبەڕوی هاوڵاتیان بۆتەوە، ئەوان نە گوێ لە هاوڵاتیان دەگرن‌و نەکێشەکان چارەسەر دەکەن‌و نە واز لەدەسەڵات دەهێنن. بەپێچەوانەوە، دەسەڵاتدارانی کوردستان تەنیا لەخەمی مانەوەی خۆیان دان. دامەزراندنی ژێرخانی ئابوری‌‌و هێزی نیشتمانی‌و سیستمی دادوەریی سەربەخۆو سیستمی پەروەردەو خوێندنی نیشتمانی‌‌ لەبیرو بەرنامەی کاری دەسەڵاتدارانی کوردستاندا نیە؛ دەستەبەرکردنی ئەمنی نیشتمانی‌و ئەمنی خۆراک‌‌و ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی‌ لەفەرهەنگی ئەرکی سەرشانی بەرپرسانی کوردستاندا نیە. زۆربەی زۆری هاوڵاتیانی باشوری کوردستان لە ئەدای دەسەڵات ناڕازین‌و بە ئاشکرا دەنگی ناڕەزایی بەرز دەکەنەوە. تەنانەت ناڕەزایی گەیشتۆتە ئۆرگان‌و دامەزراوە باڵاکانی حیزبە دەسەڵاتدارەکانیش. خەڵک بەپەرۆشە بۆ ئەوەی گۆڕانکاری بکرێ بەڵام لەئێستادا لە قسەو دروشم‌و کاری حیزبایەتی‌‌ بێزار بون. ئەم حاڵەتەش لەخۆوە دروست نەبوە، بەڵکو لەبەر ئەوەیە حیزب‌و هێزە سیاسییەکان لەرابردو زۆر بەڵێنیان بەهاوڵاتیان داو ئەوانیش متمانەیان پێکردن، بەڵام حیزبەکان بەڵێنەکانیان نەبردە سەرو خەڵکیان نائومێد کرد. هەر بۆیە ئەوەی ئێستا خەڵکی کوردستان گەرەکیەتی جوڵەی عەمەلی‌و راستگۆیانەیە بۆ کۆتاییهێنان بەم حوکمڕانییە شکستخواردوەو رزگاربونی هاوڵاتیان لەم بارودۆخە ناجورەی تێیکەوتون. هیچ کەسێکی هوشیارو دڵسۆز لە باشوری کوردستان ناتوانێ نکوڵی لەم راستییانەی خوارەوە بکات‌: ١. دەسەڵاتدارانی ئێستای کوردستان، کە نزیکەی سی ساڵە حوکمڕانی دەکەن، لەهەمو بوارێکدا شکستیان هێناوە. ٢. هیچ تاک‌و حیزب‌و رێکخراوێک ناتوانێ بەتەنیا گۆڕانکاری ریشەیی لەشێوازی حوکمڕانی ئەمڕۆی باشوری کوردستاندا بکات. ٣. گەلەکەمان شایستەی ژیان‌و گوزەرانێکی زۆر لەوەی ئێستا باشترەو زۆربەی گەلانی دنیا قوربانی کەمتریان داوەو ژیانیان لەئێمە باشترو خۆشترە. هەر بۆیە ئەرکی هەمو تاکێکی دڵسۆزی ئەم گەل‌و نیشتمانەیە هەوڵی گۆڕینی ئەم بارودۆخە بداو کار بۆ هێنانە کایەی ژیانێکی شایستە بۆ هاوڵاتیانی کوردستان بکات. بەلەبەرچاوگرتنی هەلومەرجی ئێستای کوردستان‌، پێم وایە باشترین رێگاچارە بۆ کۆتاییهێنان بەم شێوازی حوکمڕانییە لەباشوری کوردستان دروستکردنی پلاتفۆرمێک یان بەرەیەکی بەدیلی ئەم دەسەڵاتەیە. پێویستە هەمو ئەو تاک‌و گروپ‌و حیزب‌و رێکخراوانەی، کە لە شێوازی حوکمڕانی دەسەڵاتدارانی ئێستای کوردستان ناڕازین‌و دەیانەوێ چاکسازی‌و گۆڕانکاری ریشەیی ئەنجام بدرێ بۆ دامەزراندنی سیستمێکی حوکمڕانی تەندروست، هەمو کێشەو ناکۆکییەکانی نێوانیان بەلاوە بنێن‌و کار بۆ دروستکردنی ئەو بەدیلە بکەن. دەکرێ ئەو تاک‌و گروپانەی ناو ئەو بەرەیە لەسەر ئامانج‌و بەرنامەیەکی کورت‌و پوخت رێککەون، کە چەند خاڵێکی وا لەخۆ بگرێ ببێتە کلیلی چارەسەری کێشەو ئاڵنگارییەکانی بەردەم حکومەتی ئایندەی هەرێمی کوردستان. هەروەها پێویستە میکانیزمێکی گونجاوی کارکردن بۆ رێکخستنی پەیوەندی نێوانیان‌‌و ئەرکەکانیان دابڕێژن. رەنگە ئەم سێ خاڵەی خوارەوە سەرەتایەکی باش بێ بۆ ئەوەی بکرێتە بەرنامەی کاری هەموان بە ئامانجی کۆتاییهێنان بەم دەسەڵاتەی ئێستا: یەکەم/ سەروەری یاساو سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری. دووەم/ نەهێشتنی هێزی چەکداری حیزبی لەژێر هەر ناوو پەردەو پاساوێک. سێیەم/ شەفافییەت لەداهات‌و لێپێچینەوەی یاسایی لە گەندەڵکاران. وا چاکە هەمو ئەوانەی لەخەمی ئێستاو دوارۆژی گەلەکەمانن لەسەر هەڵوێستی خۆیان بەردەوام بن تا ئەو کاتەی گفتوگۆی نێوان هێزو لایەنەکان بۆ دروستکردنی ئەو بەدیلە دەگاتە ئەنجام‌و لەسەر بنەمای ئەو خاڵانەی کە لەسەرەوە ئاماژەی پێکراوە بە لیستێکی یەکگرتو بەشداری لەهەڵبژاردنەکاندا بکەن‌‌و متمانەی زۆرینەی خەڵک بەدەستبێنن. تا ئەو کاتەی ئەو بەدیلە دروست دەکرێ پێویستە هەمو ئەو تاک‌و گروپ‌و رێکخراوو حیزبە ناڕازییانەی هەوڵی دروستکردنی ئەو بەدیلە دەدەن بایکۆتی هەر هەڵبژاردنێک بکەن کە دەسەڵات بیەوێ ئەنجامی بدات. چونکە هەر هەڵبژاردنێک لەم هەلومەرجەی ئێستادا بەیاسای هەڵبژاردنی کارپێکراوو بە وجودی هێزی چەکداریی حیزبی‌ لەغیابی موعارەزەیەکی رێکخراوو تۆکمەدا، جارێکی تریش شەرعییەت دەداتەوە بەو دەسەڵاتەی کە دۆزی گەلەکەمانی بەم رۆژە گەیاندوە. بۆیە دەبێ شەرعییەتی هەر هەڵبژاردنێکی لەم جۆرە رەتبکرێتەوە. لەکۆتاییدا دەبێ بگوترێ ئەگەر کاری جیدی بۆ پەیڕەوکردنی نەخشەرێگایەکی لەم شێوەیە نەکرێ‌و دواڕۆژی نیشتمان‌و گەلەکەمان بە قەدەر بسپێردرێ، ئەوا بارودۆخەکە خراپترو خەڵکیش نائومێدتر دەبێ‌. ئەوساش گەلەکەمان بەیەکجاری لەکاروانی پێشکەوتنی گەلانی ناوچەکەو جیهان بەجێدەمێنێ‌و رەنج‌و خەبات‌و تێکۆشانی دەیان ساڵەمان بەفیڕۆ دەچێ‌‌.  

د. ئەرشەد تەها  چه‌تری مووچه‌ی خانه‌نشینی ژماره‌یه‌كی زۆری به‌ساڵاچووی گیرفان به‌تاڵ داناپۆشێت و سیسته‌می مووچه‌ی خانه‌نشینی به‌شێكی زۆری كرێكاره‌كان ناگرێته‌وه‌ كه‌ له‌ كه‌رتی تایبه‌ت كار ده‌كه‌ن له‌ وڵاتانی دواكه‌وتوو. هه‌ندێكجار ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی چه‌تری خانه‌نشینی نایانگرێته‌وه‌ دوو ئه‌وه‌نده‌ی ژماره‌ی ئه‌وانه‌ن كه‌ ده‌كه‌ونه‌ ژێر چه‌تره‌كه‌. به‌ ساڵاچوونی دانیشتووان دیارده‌یه‌كی گه‌شه‌ سه‌ندووی به‌رده‌وامه‌ و یه‌كێكه‌ له‌ گه‌وره‌ترین ئاڵنگارییه‌كان له‌سه‌ر ئاستی جیهان، وه‌ كاریگه‌ری هه‌یه‌ له‌سه‌ر ئابووری جیهان و به‌رنامه‌ی حكومه‌ته‌كان و كوالیتی ژیانی خانه‌نشینان و به‌ساڵاچووان. به‌ساڵاچوونی دانیشتووان كردارێكی گواستنه‌وه‌ی دیموگرافییه‌ له‌ به‌رزی تێكڕای له‌دایك بوون و مردن بۆ نزمبوونه‌وه‌ی. به‌مجۆره‌ ژماره‌ی دانیشتووانی به‌ساڵاچوو زیاد ده‌كات به‌ڕێژه‌یه‌كی زیاتر له‌ گه‌شه‌ی تێكڕای دانیشتووان. به‌هۆی خراپی گوزه‌رانی خانه‌نشینان خانه‌نشینی بۆته‌ دێوه‌زمه‌ی فه‌رمانبه‌ران. فه‌رمانبه‌ران هه‌ر له‌سه‌ره‌تایی دامه‌زراندنیانه‌وه‌ به‌ ترس و دڵه‌ڕاوكێ چاوه‌ڕێ ی ئه‌و كاته‌ ترسناكه‌ن كه‌ تێیدا خانه‌نشین ده‌بن، وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌ چاوی كراوه‌ به‌ره‌و مه‌رگ و گۆڕیان به‌رن! ژیانی ئاسایی مرۆڤ له‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ئاسایی، له‌ ڕۆژهه‌ڵات بێت یان ڕۆژئاوا، له‌ باكوور بێت یان باشوور، له‌ سێ قۆناغ پێك دێت. قۆناغی یه‌كه‌م: قۆناغی منداڵی و خوێندن و خۆ ئاماده‌كردن بۆ ژیان. قۆناغی دووه‌م: قۆناغی كاركردن و هاوسه‌رگیری و پێكه‌وه‌نانی خێزان و دابینكردنی بژێوی ژیان. قۆناغی سێیه‌م: قۆناغی ئارامی و حه‌سانه‌وه‌ دوور له‌ دڵه‌ڕاوكێ و گه‌شتكردن و چێژوه‌رگرتن له‌ ژیان. به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاوسه‌نگی سیسته‌می ئابووری له‌هه‌ر وڵاتێك تێكچوو ئه‌وا قۆناغه‌كانی ژیانی مرۆڤیش ده‌شێوێت. قۆناغی منداڵی و خوێندن ده‌بێته‌ قۆناغی سه‌رگه‌ردانی و دابڕان له‌ خوێندن، قۆناغی كاركردن و دابینكردنی ژیان ده‌بێته‌ قۆناغی بێكاری و گرفتاری و هه‌ژاری و په‌راوێزخستن، قۆناغی خانه‌نشینیش كه‌ پێویسته‌ قۆناغی ئارامی و حه‌سانه‌وه‌ و گه‌شتكردن و چێژوه‌رگرتن بێت له‌ ژیان ده‌بێته‌ قۆناغی زه‌لیل بوون و نه‌خۆشی و هه‌ژاری و دووباره‌ گه‌ڕانه‌وه‌ به‌دوای كار بۆ په‌یداكردنی بژێوی، به‌ڵام كارێك كه‌ له‌گه‌ڵ توانای جه‌سته‌یی و ده‌رونییان ناگونجێت، هه‌ژاری و نه‌بوونی و نه‌خۆشی و ناخۆشی و په‌راوێزخستن و بێ ده‌سه‌ڵات بوون له‌هه‌موو لایه‌كه‌وه‌ وه‌ك سه‌گی هار به‌رده‌بنه‌ جه‌سته‌ و ده‌روونیان! له‌ هه‌ندێك وڵات داوا ده‌كرێت ته‌مه‌نی خانه‌نشینی كه‌مبكرێته‌وه‌ تاكو خانه‌نشینان بتوانن دوای ساڵانێكی زۆر له‌ كاركردن چێژ له‌ خانه‌نشینی وه‌رگرن و قه‌ره‌بووی ڕابردوو بكه‌نه‌وه‌، ده‌ست بكه‌ن به‌ ژیانێكی نوێ و ئاواته‌ به‌دینه‌هاتووه‌كانیان به‌دی بهێنن، وه‌ك گه‌شت و سه‌یران و خلیسكانی سه‌ربه‌فر و  به‌سه‌ر بردنی كاتێكی خۆش له‌گه‌ڵ نه‌وه‌كانیان. به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ ئه‌و خه‌ونه‌ بۆ هه‌موو كه‌سێك ده‌سته‌به‌ر نییه‌، له‌ به‌رامبه‌ردا له‌ هه‌ندێك وڵاتی تر داوا ده‌كرێت ته‌مه‌نی خانه‌نشینی درێژ بكرێته‌وه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مووچه‌ی خانه‌نشینی به‌شی پێداویستییه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی ژیانیان ناكات. تێپه‌ڕ بوونی ته‌مه‌ن چاوه‌ڕوانكراوه‌ و ڕاستییه‌كی نكوڵی لێ نه‌كراوه‌ هه‌رچه‌نده‌ هه‌وڵی دواخستنیشی بده‌ین، بۆیه‌ پێویسته‌ خۆمان بۆ ڕووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ی ئاماده‌ بكه‌ین. له‌گه‌ڵ به‌ره‌و پێشچوونی ئاستی بژێوی و ته‌ندروستی له‌ وڵاته‌ دواكه‌وتووه‌كان ته‌مه‌نی دانیشتووان درێژتر ده‌بێت، چاوه‌ڕێ ده‌كرێت به‌هاتنی ساڵی 2050 ڕێژه‌ی ئه‌وانه‌ی ده‌گه‌نه‌ ته‌مه‌نی 65 ساڵی و سه‌ره‌وه‌تر دوو هێنده‌ زیاد بكات و له‌ (10%) ببێته‌ (20%). ئه‌و كات (80%) به‌ساڵاچووانی جیهان كه‌ ژماره‌یان (1.3) ملیارێك و سێ سه‌د ملیۆن ده‌بێت له‌ وڵاته‌ كه‌م ده‌رامه‌ته‌كان بژین. ئایا ئه‌و وڵاتانه‌ ئاماده‌ییان تێدایه‌ بۆ دابینكردنی مووچه‌ی خانه‌نشینی و چاودێری كۆمه‌ڵاتی و ته‌ندروستی بۆ ئه‌و هاوڵاتییانه‌ی ده‌گه‌نه‌ ته‌مه‌نی خانه‌نشینی و به‌ساڵاچوون؟ ئایا كاریان كردووه‌ بۆ دابینكردنی ده‌رامه‌تی پێویست بۆ ژیانێكی سه‌ربه‌رزانه‌ له‌ ته‌مه‌نی خانه‌نشینی؟ ئایا ئه‌و وڵاتانه‌ ئینساف و دادپه‌روه‌ر ده‌بن له‌ دابه‌شكردنی ده‌رامه‌ت له‌ نێوان نه‌وه‌كانی ئێستا و داهاتوو؟ باشترین سیسته‌می خانه‌نشینی له‌جیهان له‌ڕاستیدا هیچ سیسته‌مێك و سیاسه‌تێكی مووچه‌ی خانه‌نشینی نییه‌ كه‌ بۆ هه‌موو وڵاتان گونجاو بێت. به‌ڵام له‌ جیاتی لاسایی كردنه‌وه‌ی ته‌واوی سیسته‌مێك پێویسته‌ سیسته‌مێكی خۆماڵیمان هه‌بێت گونجاو بێت له‌گه‌ڵ سروشتی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری و دیموگرافی وڵاتی خۆمان، به‌ سوود وه‌رگرتن له‌ ته‌كنیكه‌ داراییه‌كانی وڵاتانی پێشكه‌وتوو له‌و بواره‌ و گوشراوی بیرۆكه‌كان و فه‌لسه‌فه‌كانیان وه‌ربگرین، تاكو بتوانین باشترین رێگا بدۆزینه‌وه‌ بۆ زیادكردنی داهاتی سندوقی خانه‌نشینی بۆ زیادكردنی بری مووچه‌ی خانه‌نشینی و فراوانكردنی چه‌تری مووچه‌ی خانه‌نشینی تاكو زۆرترین ژماره‌ی به‌ساڵاچووان و په‌ككه‌وته‌ و نه‌خۆش و چینه‌ شایسته‌كانی تری كۆمه‌ڵگا له‌خۆ بگرێت و له‌ ژێر چڕنووكی هه‌ژاری ڕزگاریان بكه‌ین.  پێنوێنی مووچه‌ی جیهانی كۆمپانیای (ملبۆرن میرسیر) له‌ ڕێگای ڕوپێوێكی جیهانی له‌ (37)وڵات كه‌ دوو له‌سه‌ر سێی دانیشتوانی جیهان ده‌گرێته‌وه‌ له‌ ڕێگای (40) پێوه‌ره‌وه هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ سیسته‌می مووچه‌ی خانه‌نشینی وڵاتان ده‌كات بۆ زانینی ئاست و توانای دابینكردنی مه‌رجه‌كانی ژیانێكی سه‌ربه‌رزانه بۆ خانه‌نشینه‌كانیان. به‌ پێ ی ئه‌و پێنوێنه‌ سیسته‌می خانه‌نشینی وڵاتی سوید ڕیزبه‌ندنی پێنجه‌می گرتووه‌ له‌سه‌ر ئاستی جیهان هه‌رچه‌نده‌ سیسته‌می خانه‌نشینییه‌كه‌ی سیسته‌مێكی گشتگیر و كامڵه‌ و هه‌موو هاوڵاتییان و دانیشتوانی بێگانه‌ش له‌و وڵاته‌ له‌خۆ ده‌گرێت، هه‌تا ئه‌وانه‌ش كه‌ ڕۆژێك له‌ ژیانیان كاریان نه‌كردووه‌! سیسته‌می خانه‌نشینی سوید ژێرخانێكی گشتگیری هه‌یه‌ و زۆربه‌ی ئیمتییازاته‌ باشه‌كان دابین ده‌كات بۆ خانه‌نشینه‌كان، وه‌ك مووچه‌ی خانه‌نشینی جێگیر و هاوكاری شوێنی نیشته‌جێبوون و چاودێری ته‌ندروستی خۆڕایی. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش به‌ پێ ی ئه‌و پێوه‌ره‌ پۆلێن كراوه‌ له‌ گروپی (B) وه‌ پێویسته‌ هه‌ندێك چاكسازی له‌ سیسته‌مه‌كه‌ی بكات تاكو بگاته‌ ئاستی وڵاتانی پۆلێنكراو له‌ گروپی (A) كه‌ ته‌نها دوو وڵات له‌خۆ ده‌گرێت ئه‌وانیش هه‌ردوو وڵاتی هۆڵه‌ندا و دانمارك ن، چونكه‌ ئه‌و دوو وڵاته‌ باشترین سیسته‌می خانه‌نشینییان هه‌یه‌ له‌ڕووی ئاست و جۆری خزمه‌تگوزاری و به‌های مووچه‌ی خانه‌نشینی له‌سه‌ر ئاستی جیهان. سندوقی خانه‌نشینی وه‌ك به‌شێك له‌ سندوقی سه‌روه‌ری سندوقی سه‌روه‌ری بریتیه‌ له‌ كۆكردنه‌وه‌ی پاره‌ی زیاده‌ی بوودجه‌ی وڵات بۆ ئه‌وه‌ی بخرێته‌وه‌ وه‌به‌رهێنان له‌ بازاڕه‌ داراییه‌كان و كرینی پشك و قه‌واڵه‌ی بیانی. سندوقه‌ سه‌روه‌رییه‌كان به‌ مه‌به‌ستی فره‌چه‌شنكردنی داهاتی وڵاته‌ نه‌وتییه‌كانه‌، چونكه‌ كاتێك نرخی نه‌وت به‌رزه‌ زیاده‌ دروست ده‌بێت له‌ بووجه‌ی گشتی، به‌ڵام كاتێك نرخی نه‌وت دا ده‌به‌زێت كورتهێنان دروست ده‌بێت. بۆیه‌ پێویسته‌ سه‌رچاوه‌یه‌كی تری داهات هه‌بێت بۆ پاره‌داركردن له‌ كاتی قه‌یران. له‌ وڵاتانی پیشه‌سازی پێشكه‌وتووش ئه‌م سندوقانه‌ هه‌ن چونكه‌ ئه‌وانیش زیاده‌یان هه‌یه‌ له‌ بوودجه‌ی گشتی. سندوقه‌كانی سه‌روه‌ری و وه‌به‌رهێنان و خانه‌نشینی بۆ ئه‌وه‌یه‌ كاریگه‌ری قه‌یرانه‌كان كه‌مبكه‌نه‌‌وه‌ و پارێزگاری له‌ داهاتووی نه‌وه‌كانمان بكه‌ن و ژیانێكی سه‌ربه‌رزانه‌یان بۆ دابین بكه‌ن. بۆ نموونه‌ سعودیه‌ له‌ پلانی ستراتیجی (2030) دا هه‌یه‌ سندوقێكی سه‌روه‌ری گه‌وره‌ دا بمه‌زرێنێت به‌ سه‌رمایه‌ی دوو تریلۆن دۆلار تاكو یه‌ك تریلۆن دۆلار له‌ ناوه‌خۆی وڵات بخاته‌ وه‌به‌رهێنان و یه‌ك تریلۆن دۆلاریش له‌ده‌ره‌وه‌، به‌مجۆره‌ ئه‌و وڵاته‌ (30%) داهاتی گشتی له‌ سندوقی سه‌روه‌رییه‌وه‌ ده‌ست ده‌كه‌وێت. ئامانجه‌كانی سندوقه‌ سه‌روه‌رییه‌كان پارێزگاری له‌ ئابووری نیشتمانی و بوودجه‌ی گشتی له‌ مه‌ترسییه‌كانی قه‌یرانه‌كان به‌تایبه‌تی له‌ كاتی دابه‌زینی نرخی نه‌وت له‌ وڵاته‌ نه‌وتییه‌كان. دابینكردنی دادپه‌روه‌ری له‌ ڕێگای دابه‌شكردنی داهات له‌ نێوان نه‌وه‌كان له‌ ڕێگای زیادكردنی پاشه‌كه‌وت بۆ ئه‌وه‌ی نه‌وه‌كانی داهاتوو سوودی لێ وه‌ربگرن. فره‌چه‌شنكردنی داهاتی حكومی. زیادكردنی یه‌ده‌گی دراوی بیانی. دابینكردنی پاره‌ بۆ به‌رنامه‌كانی په‌ره‌پێدانی ئابووری و به‌رده‌وامی دان به‌ په‌ره‌پێدان. ده‌سته‌به‌ركردنی ئامانجی سیاسی و ئابووری و ستراتیجی. چاره‌سه‌ركردنی كاریگه‌رییه‌ نه‌رێنییه‌كانی داهاتی سامانی سروشتی ئه‌وه‌ی ناو ده‌برێت به‌ (نه‌خۆشی هۆڵه‌ندی). سندوقی خانه‌نشینی (Pension Fund) دامه‌زراوه‌یه‌كی داراییه‌ هه‌ڵده‌ستێت به‌ كۆكردنه‌وه‌ی ڕسوماتی خانه‌نشینی ناچاری و ئیخیاری بۆ ئه‌وه‌ی دواتر دابه‌شی بكاته‌وه‌ سه‌ر خانه‌نشینه‌كان به‌مه‌به‌ستی دابینكردنی ژیانێكی شایسته‌ و سه‌ربه‌رزانه‌ بۆ خانه‌نشینان و چینه‌ لاوازه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌، وڵاتان ڕوو ده‌كه‌نه‌ دامه‌زراندنی سندوقی خانه‌نشینی وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌ك بۆ پاره‌داركردن و دابینكردنی پێداویستییه‌كانی په‌ره‌پێدان له‌ ماوه‌ی درێژ. بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش پێویسته‌ ئالیه‌تی دروست و ئامرازی گونجاو ڕه‌چاو بكرێت بۆ وه‌به‌رهێنان و ڕاگرتنی هاوسه‌نگی له‌ نێوان به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌ندامانی خانه‌نشین و كۆمه‌ڵگا به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی. هه‌ندێكجار كاری سندوقی خانه‌نشینی فراوانتر ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی قه‌ره‌بووی كرێكاره‌ په‌ككه‌وتووه‌كانیش بكاته‌وه‌. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سندوقی خانه‌نشینی بڕه‌ پاره‌یه‌كی زۆری تێدا كۆده‌بێته‌وه‌ به‌شداری ده‌كه‌ن له‌ وه‌به‌رهێنان له‌ بواری جیاواز، له‌ زۆربه‌ی كۆمپانیاكانی تۆماركراو له‌ بۆرسه‌كانی جیهان پشكیان هه‌یه‌، گه‌وره‌ترین سندوقه‌كانی خانه‌نشینی خاوه‌نی زیاتر له‌ (20) تریلۆن دۆلارن. ئه‌مه‌ش مانای وایه‌ سندوقه‌كانی خانه‌نشینی له‌ پێشه‌نگی كۆمپانیاكانی وه‌به‌رهێنانن له‌ جیهان. سندوقی خانه‌نشینی به‌ پێی ئه‌و یاسایه‌ كار ده‌كات كه‌ بۆی داڕێژراوه‌، وه‌ به‌پێی پێویست ده‌توانرێت گۆڕانكاری له‌ كاره‌كانی بكات. سندوقی خانه‌نشینی بۆ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌ندامانی سندوق ده‌سته‌به‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی بۆ یه‌كتری دابین بكه‌ن به‌ پاڵپشتی حكومه‌ت، بۆ دڵنیابوون له‌ دابینكردنی مووچه‌ی خانه‌نشینی بۆ هه‌موو ئه‌ندامه‌كانی. پێویسته‌ پاره‌ی سندوقه‌كه‌ بخرێته‌ وه‌به‌رهێنان بۆ زیادكردنی پاره‌كه‌ و پاراستنی. سیسته‌می خانه‌نشینی له‌ وڵاتانی عه‌ره‌بی سیسته‌می خانه‌نشینی له‌ وڵاتانی عه‌ره‌بی ڕووبه‌ڕووی ئاڵنگاری جیاواز ده‌بنه‌وه‌، به‌ تایبه‌تی گۆڕانكاری دیموگرافی كه‌ له‌ ئه‌نجامی كه‌مبوونه‌وه‌ی تێكڕای له‌دایكبوون له‌ ناو خێزانه‌كان درووست ده‌بێت. ئه‌و گۆرانكارییه‌ش بۆته‌ هۆی كه‌مبوونه‌وه‌ی داهاتی سندوقی خانه‌نشینی، ئه‌مه‌ش حكومه‌ت ناچار ده‌كات كورتهێنانی سندوق له‌ ڕێگای بوودجه‌ی گشتی پڕ بكاته‌وه. له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئه‌گه‌ر داهاتی سندوقی خانه‌نشینی ته‌نها لێبڕینه‌كانی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران بێت ئه‌وا هه‌بوونی سندوقه‌كه‌ هیچ مانا و سوودی نابێت، چونكه‌ ئه‌و لێبڕینانه‌ بچنه‌وه‌ ناو داهاتی گشتی و دووباره‌ دابه‌شبكرێته‌وه‌ یان بچێته‌ سندوقی خانه‌نشینی و دابه‌شبكرێته‌وه‌ هیچ جیاوازی نییه‌، به‌ڵكو به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ زیانیشی ده‌بێت به‌هۆی زیاد بوونی هه‌ندێك خه‌رجی كارگێڕی. له‌به‌ر ئه‌وه‌ پێویسته‌ پاره‌كانی بخرێته‌ پرۆسه‌ی وه‌به‌رهێنان به‌مه‌به‌ستی زیادكردنی پاره‌كه‌، به‌ڵام پێویسته‌ كرداری وه‌به‌رهێنانه‌كه‌ له‌ لایه‌ن كه‌سانی پسپۆر له‌ وه‌به‌رهێنان سه‌رپه‌رشتی بكرێت و ته‌نها له‌و بوارانه‌ بێت كه‌ مه‌ترسی كه‌مبێت و داهاتی مسۆگه‌ری هه‌بێت.   گه‌وره‌ترین سندوقه‌كانی خانه‌نشینی له‌ جیهان وڵاته‌ پێشكه‌وتووه‌كان هه‌موویان په‌نایان بردۆته‌ به‌ر سندوقی خانه‌نشینی به‌ مه‌به‌ستی مسۆگه‌ركردنی مووچه‌ی چینێكی زۆر گرنگی كۆمه‌ڵگا كه‌ چینی خانه‌نشینانن، چونكه‌ ژماره‌یان به‌رده‌وام له‌ به‌رز بوونه‌وه‌یه‌ به‌هۆی كه‌مبوونه‌وه‌ی ڕێژه‌ی مردن له‌ ئه‌نجامی به‌ره‌وپێشچوونی باری ته‌ندروستی و نزمبوونه‌وه‌ی ڕێژه‌ی ڕووداوه‌كان، له‌به‌رامبه‌ریشدا ڕێژه‌ی له‌دایكبوونی منداڵان له‌كه‌مبوونه‌وه‌یه‌ له‌ هه‌موو وڵاتانی پێشكه‌وتوو. سندوقه‌كه‌كانی خانشینی چیرۆكی سه‌ركه‌وتنی زۆریان هه‌یه‌، به‌ڵام لێره‌ ناتوانین ئاماژه‌ به‌ هه‌موویان بكه‌ین و ته‌نها به‌كورتی باسی دوو له‌ گه‌وره‌ترین سندوقی خانه‌نشینی ده‌كه‌ین له‌جیهان كه‌ هه‌ردوو سندوقی خانه‌نشینی حكومی ژاپۆنی و نه‌رویژین. سندوقی مووچه‌ی خانه‌نشینی حكومی ژاپۆنی (GPIF)گه‌وره‌ترین سندوقی خانه‌نشینی یه‌ له‌سه‌ر ئاستی جیهان به‌ سه‌رمایه‌ی تریلۆنێك و سێ سه‌د ملیار دۆلار. ئه‌م سندوقه‌ به‌هۆی سه‌ركه‌وتنی له‌ بواری وه‌به‌رهێنان توانیویه‌تی به‌رده‌وام سه‌رمایه‌كه‌ی زیاد بكات. ته‌نها له‌ چواریه‌كی دووه‌می ئه‌مساڵ  (118.4) سه‌د و هه‌ژده‌ ملیار و چوارسه‌د ملیۆن دۆلار قازانجی كردووه‌ له‌ ئه‌نجامی بوژانه‌وه‌ی بازاڕی پشكه‌كان له‌ جیهان. ئه‌م سندوقه‌ وه‌به‌رهێنانه‌كانی كردۆته‌ دوو به‌ش به‌جۆرێك (50%)ی وه‌به‌رهێنانی له‌ بازاڕه‌ بیانییه‌كان بێت (25%) بۆ پشكه‌كان و (25%) بۆ قه‌واڵه‌كان. و (50%)ی وه‌به‌رهێنانی له‌ ناوه‌خۆ بێت (25%) بۆ پشكه‌كان و (25%) بۆ قه‌واڵه‌كان. حكومه‌تی ژاپۆنی ده‌یه‌وێت زیاتر په‌ره‌ به‌ سندوقه‌كه‌ بدات و فراوانتری بكات، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ده‌ستی كردووه‌ به‌ دامه‌زراندنی زیاتری شاره‌زایانی پرۆفیشناڵی وه‌به‌رهێنان، وه‌ ئامانجێتی هێزی سندوقه‌كه‌ بۆ پاڵپشتی و بره‌ودان به‌ كۆمپانیا خۆماڵییه‌كان به‌كار بهێنێت. دووه‌م گه‌وره‌ترین سندوقی خانشینی له‌ جیهان سندوقی خانه‌نشینی حكومی یه‌ له‌ نه‌رویژ، له‌ ساڵی 1990 دامه‌زراوه‌ بۆ پاڵپشتی ئابووری ئه‌و وڵاته‌ له‌ دوای نه‌وت، ئێستا سه‌رمایه‌كه‌ی زیاتره‌ له‌ یه‌ك تریلۆن و سه‌د ملیار دۆلار، وه‌به‌رهێنانه‌كانی ئه‌م سندوقه‌ به‌م جۆره‌ دابه‌ش بووه‌ (50%) له‌ وڵاته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و (50%) له‌ ئه‌وڕوپا، وه‌به‌رهێنانه‌كانیشی به‌مجۆره‌یه‌ (60%) كڕینی پشكی كۆمپانیاكان ‌و (35%) قه‌رزی جێگیر و (5%) له‌ عه‌قارات. هه‌روه‌ها ئه‌م سندوقه‌ پشكی هه‌یه‌ له‌ كۆمپانیامانی ئه‌پڵ و مایكرۆسۆفت و گوگڵ. ئه‌م سندوقه‌ ئه‌توانێت تا په‌نجا ساڵی تر مانگانه‌ (600) دۆلار بۆ هه‌موو هاوڵاتیانی نه‌رویژ (نه‌وه‌ك ته‌نها خانه‌نشینان) دابین بكات به‌بێ هه‌بوونی هیچ داهاتێكی تری حكومی! له‌ هه‌رێمی كوردستان له‌دوای یاسای چاكسازی و ڕێكخستنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ به‌غدا سندوقی خانه‌نشینی سێیه‌م هه‌نگاوه له‌سه‌ر ڕێگای ڕاست. له‌ڕێگای سندوقی خانه‌نشینی و به‌ سوود وه‌رگرتن له‌ ئه‌زموونی وڵاتان ده‌توانین هیوا بگێڕینه‌وه‌، قۆناغی سێیه‌می ژیان كه‌ ته‌مه‌نی خانه‌نشینی یه‌ بكه‌‌ینه‌وه‌ دووباره‌ له‌دایك بوونه‌وه به‌ دابینكردنی ئاستێكی بژێوی شایسته‌ و دابینكردنی بیمه‌ی ته‌ندروستی بۆ خانه‌نشینان. با سندوقی خانه‌نشینی بكه‌ینه‌ هۆی سه‌قامگیری ده‌روونی خانه‌نشینان و په‌ككه‌وتووان و چینه‌ لاوازه‌كان كۆمه‌ڵگه‌، با دووریان خه‌ینه‌وه‌ له‌ نیگه‌رانی و دڵه‌ڕاوكێ ی بژێوی ژیان و ته‌ندروستی باش. هه‌رچه‌نده‌ كاره‌كه‌ ئاسان نییه‌ بۆ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ كاتی هه‌بوونی قه‌یران ده‌ستمان كردووه‌ به‌دامه‌زراندنی سندوقی خانه‌نشینی، به‌ڵام بڕینی ڕێگای هه‌زار كیلۆ مه‌تریش به‌ هه‌نگاوێك ده‌ست پێ ده‌كات، با به‌سه‌رخستنی ئه‌م سندوقه‌ چه‌تری مووچه‌ی خانه‌نشینی فراوان بكه‌ین، با ڕوو به‌ ڕووی هه‌ژاری و ئازاره‌كانی به‌ساڵاچووان ببینه‌وه‌. با خانه‌نشینی بكه‌ینه‌وه‌ سه‌ره‌تای ژیان، با ئه‌وانیش بۆیان هه‌بێت‌ خه‌ون ببین! ئه‌مڕۆ ئه‌وان له‌ژێر چڕنووكی هه‌ژارین، سبه‌ی ئێمه‌ین، با تۆڵه‌ له‌ هه‌ژاری بكه‌ینه‌وه‌!

سابیری سەندیکا: ئه‌مریكا   مێژوی کوردستان  کۆنە بۆ پێنج هەزار سال بەر لە زاینی دەگەرێتەوە، ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە کورد ئەم خاکەی لە کەس داگیر نەکردوەو خۆی ئاوەدانی کردوەو بە حوکمی مێژوو خاوەندارێتی ئەم ناوەی بۆ ماوەتەوە لەم پێناوەشدا بە درێژایی مێژوو روبارێک خوێنی بەخشیوە، بەدرێژایی سەدەی بیستەم، خەباتی کوردەکان کە لەلایەن دەوڵەتە دژبەرەکان پشتیوانی دەکرا، لەهەموو ئەو وڵاتانەی کوردەکان تێیدا دەژیان بەردەوام بوو.  تورکیا ڕاپەڕینی کوردەکانی لە ساڵەکانی ١٩٢٥، ١٩٣٠ و ١٩٣٧ دا سەرکوت کرد، لە ئێران لە ١٩٤٦ دا، کوردەکان  یەکەم حکوومەتی کوردیان دامەزراند. کۆماری سەربەخۆی مەهاباد بۆ ماوەی یەک ساڵ بەردەوامبوو، بەڵام دوای ئەوەی تێداچوو. کوردەکانی عێراقیش بە هەمان شێوە لە سەرهەڵداندا بوون دژی حکوومەتی ناوەندی. بە پشتیوانی شای ئێران، دوو شەڕیان دژی بەغدا بەڕێوە برد لە شەستەکان و هەفتاکاندا، بەڵام لە ١٩٧٥ دا شۆڕش تێک شکا، دوای ئەوەی کە شای ئێران لەگەڵ پیاوە بەهێزەکەی عێراق، سەددام حسێن پێکهات و کوردەکانی بەتەنیا هێشتەوە.   لە نێوان یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستاندا شەڕێکی چەکداریی ڕوویدا و بووە ھۆی دروستکردنی گورزێکی بەھێز لە نێوان کوردان .  لە ١٩٧٥ دا شۆڕش تێک شکا، شای ئێران لەگەڵ سەددام حسێن پێکهات و کوردەکانی بەتەنیا هێشتەوە‪, ‬لەدوای ئەوەی ئێران و عێراق پەیماننامەنی جەزائیر مۆردەکەن لەساڵی ١٩٧٥دا، مەلا مستەفای بارزانی، ئاشبەتاڵ ڕادەگەیەنێت و کۆتایی بە شۆڕشەکەی دەهێنێت، دوای ساڵێک یەکێتی نیشتیمانی کوردستان دادەمەزرێت و دەست بە تێکۆشانی سەربازی و سیاسی دەکەن لە چیا و گوندەکانی کوردستان، لەدوای دامەزراندنی یەکێتی، ئیدریس بارزانی کوڕی مەلا مستەفای بارزانی، دەست بە ڕێکخستنەوە و کۆکردنەوەی پێشمەرگەکانی پارتی دەکاتەو و سەرکردایەتییەک بۆ پارتی بەناوی سەرکردایەتی کاتی( قیادە مۆقت) دادەمەزرێنێت، لەدوای ئەوەی کە هێز پەیدا دەکەن ناکۆکییان لەگەڵ یەکێتی زیاد دەکات‪.‬  ئێران لە ١٩٣٠ دا، زاراوە کوردییەکانی قەدەغە کرد. لە سوریا، حکوومەتی ناوەندی نەک هەر خوێندن و فێرکردنی زمانی کوردی قەدەغەکرد، بەڵکوو مافی خاوەن مڵکبوونی لە کوردەکان قەدەغەکرد. هەروەها لە سەرەتای شەستەکاندا، سوریا مافی هاووڵاتبوونی لە دەیان هەزار کوردی ئەو وڵاتە زەوت کردن و له‌ ناسنامه‌ی نیشتمانی دایماڵین. لەهەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کوردەکان لەباری ئابووریدا پشتگوێ خران و په‌راوێزنشین كراوه‌.  لە هاوینی ساڵی ١٩٧٨ یەکێتی دەیویست هێزەکانی بباتە ناوچەی برادۆست، بۆ ئەوەی ڕێگریی لە هێرشێکی ڕژێمی بەعس بکات‪,‬ بەڵام بە پیلانی سەرکردایەتی کاتی پارتی و بە هاوکاری میتی تورک و دەزگای سیخوڕی عێراق، هێزەکانی یەکێتی کە ژمارەیان زیاتر لە ٧٠٠ پێشمەرگە دەبێت، ئاڕاستە دەکرێت بۆ باکوریی کوردستان، بە هاندانی میتی تورک، لەلایەن هێزەی عەشایەرە کوردییەکانی باکوری کوردستانەوە لێیان دەدرێت و هێزەکانی یەکێتی پەرتەوازە دەبن، پاشان لەلایەن هێزی سەرکردایەتی کاتی پارتییەوە پەلامار دەدرێن و هەموو هێزەکەی یەکێتی دەکوژن.  لەدوای شەڕی (هەکاریی)  چەندین شەڕی بچوک لەنێوان ( یەکێتی و پارتی و سۆسیالست و پاسۆک و شیوعی) ڕویداوە، چەندین جار هێرشیان کردووەتە سەر بارەگاکانی یەکتر و ئەندامانی یەکتریان کوشتووە.  حکوومەتەکانی ئێران، عێراق، تورکیا و سوریا کوردەکان بە کەمینە چاولێدەکەن، لە ساڵانی ١٩٨٢ و بۆ ١٩٨٤، چەندین شەڕ لەنێوان بەرەی جوقد و جود ڕوودەدەن، کە بەناوبانگترینیان شەڕی پشتئاشانە، ١٩٨٣، بەرەی جود، پەلاماری مەڵبەندی یەکێتی دەدەن لە بالیسان و دەستی بەسەردا دەگرن، بۆیە یەکێتیش لە بەرەبەیانی ١ – ٥ – ١٩٨٣ لە گوندی پشتئاشانی قەندیل هێرش دەکاتە سەر بەرەی جود و ٦٨ پێشمەرگە لە حزبی شیوعی ‌و ١٢ پێشمەرگەی حسك دەكوژرێن.  لەدوای ڕاپەڕینی ساڵی ١٩٩١، بەرەی کوردستانی کە لەهەموو لایەنەکانی هەرێمی کوردستان دروست بوو، ناوچە ئازادکراوەکانیان بەڕێوە دەبرد، لەساڵی ١٩٩٢ هەڵبژاردن ئەنجامدرا و پەرلەمانی هەرێمی کوردستان دروستکرا و حکومەت دامەزرا، بەڵا هێشتا زامی شەڕی ناوخۆ ساڕێژ نەکرابوو، بۆیە تا ساڵی ١٩٩٤ چەندین وردە شەڕ لەنێوان لایەنە گەورەو بچوکەکاندا ڕوویدا، بەڵام شەڕی گەورەی ناوخۆ لەنێوان یەکێتی و پارتیدا ڕوویدا لە ساڵی ١٩٩٤ دا و تا ساڵی ١٩٩٧ بەردەوام بوو، هەتا ئێستاش کە ٢٦ ساڵ بەسەر کۆتایی هاتنی شەڕی ناوخۆدا تێپەڕییوە هێشتا کارییگەرییەکانی ماوە، لە شەڕی ناوخۆدا زیاتر لە ١٠ هەزار ئەندامی لایەنەکانی هەرێمی کوردستان و هاوڵاتیان کوژراون، هەروەها زیاتر لە ٣٠ هەزار هاوڵاتی کۆچبەر بوون. زیان و تیاچوونەکانی شەڕی ناخۆی لە ئازاری ١٩٩٤دا شەڕ دەستی پێکرد لەنێوان ھەردوو حزبدا. لە ساڵی ۱۹۹٤ بۆ لە ساڵی ۱۹۹۷ پێکدادانەکان ٥٠٠٠ کوژراوی لێکەوتەوە، لە ھەردوولا،  ١٠٠٠٠ خێزان ئاوارە بوون. ھەرچەندە لەئاداری ١٩٩٦ دا  پەرلەمانی کوردستان بڕیاری کۆبوونەوەیدا، ئەو ئاگر بەستە شکا کە لەنێوان (پ.د. ک) و (ی.ن. ک) بەسترابوو تا ھاوینی ١٩٩٦، لەم ماوەیەدا ڕێکەوتن کرا لەنێوان حکومەتی عێراقی و (پ.د. ک) بۆ گواستنەوە و ناردنی نەوتی نایاسای بەڕێگەی قاچاغ لەڕێی فشخابورەوە. بارزانی و ھاوکارەکانی ئەم ھەلەیان قۆستەوە بۆ باج خستنە سەر ئەم بازرگانییە، وە ئەم کارەش بووەھۆی ئەوەی چەندەھا میلیۆن دۆلار قازانج بکەن لە ھەفتەیەکدا. ھەرچەندە ئەم دوو حیزبە ڕێکەوتن لەسەر سودی بەڕێبردنی نەوتی قاچاغ لەنێوان عێراق و تورکیا تا بەیەکسانی دابەشی بکەن، (پ.د. ک) ھەوڵی گەورە و زیاتری دەدا بۆ جڵەو کردنی جوڵانەوەی کاڵای ناو کوردستان. تاڵەبانی ھاوپەیمانییەکی دامەزراند لەگەڵ ئێران، ڕێگەدان بە ئێران تا ھێرشێکی سەربازی بکاتە سەر حزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران  لە ٢٨ تەموزدا. ڕوبەڕوی شەڕ بووەوە لەگەڵ ئێران و (ی.ن. ک). مەسعود بارزانی داوای یارمەتی لە ڕژیمی عێراق سەدام حوسێن کرد، ئەم بینینە بۆ سەددام بووە دەرفەتێک بۆ گرتنەوەی باکوری عێراق. لە ٣١ ئاب دا ٣٠٠٠٠ سەربازی عێراقی بە سەرپەرشتی فرقەی زرێپۆش کە بەشێک بوون لە گاردی کۆماری بەھاوشانی پێشمەرگەکانی (پ.د. ک) ھێرشیان کردە سەر شاری هەولێر کە لەژێر دەسەڵاتی یەكێتی نیشتمانی کوردستان  بوو. بەرگری کرا لە لایەن ٣٠٠٠ پێشمەرگەی (ی.ن. ک) بەسەرکردایەتی کۆسرەت ڕەسوڵ. ھەولێر گیرا، وە ٧٠٠ چەکداری (ی.ن. ک) و المۆتمر الوگنی العراقی گیران لە لایەن سوپای عێراقی لە دەرەوەی ھەولێر. ئەم ھێرشە  جیهانی ترساند کەوا سەدام بیەوێت جینۆساید دەست پێبکات وەک ساڵانی ١٩٨٨ و ١٩٩١.  ئەم جووڵەیەی سەدام پێشێلکارییەکی ڕوون بوو بەرامبەر بڕیارنامەی ٦۸۸ی   ئەنجومەنی ئاسایش، پاش گرتنەدەستی شاری هەولێر لەلایەن پارتی دیموکراتی کوردستان ھێزەکانی عێراق کشانەوە لەناوچەکوردییەکان.  پاش چەند پێکاھەڵپژانی دیکە لەنێوان (پ. دک) و (ی.ن. ک)، (پ. دک) بەیارمەتی حکومەتی عێراقی توانی شاری سلێمانی بگرێت لە ٩ ئەیلولدا. ھێزەکانی ئەمریکا ٧٠٠ ئەندامی المۆتمر الوگنی العراقی و ٦٠٠٠ کوردی بردە دەرەوەی باکوری عێراق. لە ١٣ تشرینی یەکەم، سلێمانی گیرایەوە لەلایەن (ی.ن. ک)، گوایە بەیارمەتی ھێزی ئێرانی. شەڕ کردن بەردەوام بوو بەدرێژایی زستان لەنێوان (پ.د. ک) و (ی.ن. ک). تورکیا کاتێک سەیری شەڕی ناوخۆی کرد ئەمەی بەدەرفت زانی و ھاوپەیمانی لەگەڵ (پ.د. ک) کرد ئۆپراسۆنی چەکوشی و کرد لە ٢٥ ئەیلولی ١٩٩٧ تورکیا دووبارە چووەوە ناوخاکی ھەرێمی کوردستان پەلاماری (ی.ن. ک) و (پ.ک. ک) دا بەهۆی شەڕی ناوخۆی نێوان لایەنە سیاسییەکانی باشوری کوردستانەوە، چەندین سەرکردە و پێشمەرگەی ئازا شەهیدبوون، لە هەموو لایەنەکان، کە لەئەنجامدا زیانی گەورەی لە بزوتنەوەی ڕزگاریی خوازی گەلی کورد داوە. بەهۆی شەڕی ناوخۆی نێوان یەکێتی و پارتییەوە، دەرفەت بۆ دەوڵەتانی ئێران و تورکیا درووست بووە، کە لەشکرکێشی بکەن بۆناو خاکی باشوری کوردستان و هێرش بکەنە سەر لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانیان،  لە ٢٠١٢ دا، حکوومەتی هەرێمی کوردستان و تورکیا پەیمانێکیان ئیمزاکرد بۆ سازکردنی بۆری نەوت لە کوردستانی عێراقەوە بۆ دەریای مەدیتەرانە. لە ٢٠١٨ ڕۆژانە، ٤٠٠،٠٠٠ بەرمیل نەوتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەگەیشتە بەندەری جیحان لە تورکیا. ئانکارا هێڵێکی ئابووری سەرەکی بۆ حکوومەتی هەرێمی کوردستان دابین دەکرد و هەر ئەوەش هەلی بۆ حکوومەتی هەرێم ڕەخساندبوو، لە عێراقدا بەردەوام بێت، دیارە بەرژەوەندی ئەردۆغانیش دابین دەبوو. کوردەکانی تورکیا کە پێوەندیان لەگەڵ مەسعوود بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان هەبوو، لە هەڵبژاردەکانی تورکیا دەنگیان بە پارتەکەی ئەردۆغان دا.  لە عێراق، ئەو سیستەمەی کە ناوچە کوردیەکان بەڕیوە دەبات، حکوومەتی هەرێکی کوردستان یان لە ترۆپکی دەسەڵاتدا خۆی بۆ ڕێفڕاندۆمی سەربەخۆیی لە مانگی نۆی ٢٠١٧ دا ئامادە دەکرد. لە کۆتایی ٢٠١٨ دا، زۆربەی خەونەکانی کوردەکان، شیواو و لەدەستچوو دەهاتە پێش چاو. دوای ئەوەی زۆرینەی بەرچاوی کوردەکانی عێراق لە ڕێفڕاندۆمەکەی حکوومەتی هەرێم، دەنگیان بە سەربەخۆیی دا، حکوومەتی ناوەندی عێراق بە پاڵپشتی ئێران و تورکیا، هێرشی کردە سەر کوردستانی عێراق و سەدا چلی ناوچەکانی ژێر دەستهەڵاتی حکوومەتی هەرێمی داگیرکرد. لە شەو و ڕۆژێکدا حکوومەتی هەرێمی کوردستان، نزیک بە نیوەی خاکەکەی لەدەستدا و بەشێکی زۆری کارتێکەرییە نێونەتەوەییەکانیشی لەدەستچوو..

محەمەد عەلی   لە دوای دەرچوونی بەریتانیا لە یەكێتیی ئەورووپا، فەڕەنسا بە پاڵپشتیی ئەڵمانیا، دەیەوێت سەركردایەتیی ئەورووپا بكات و بە ھێزەوە بگەڕێنەوە بۆ ناوچەكە، ئەوەی زیاتر ئەو ویستەی فەڕەنسای دەرخست، تەقینەوە نائاساییەكەی بەیروت و سەردانی سەرۆك (ماكرۆن) بوو بۆ لوبنان و سەردانی وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە (چان ئێف لۆدەریان ) بۆ عێراق و ھەرێم، ئیدی دەكرێ چاوەڕوانی ڕۆڵی زیاتر لە فەڕەنسا بكرێت و سەرەتایەكی باش بێت بۆ كورد بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی لە ناوچەكەدا، بە تایبەتی لە باشوور. لە دوای كۆڕەوە ملیۆنییەكەی باشوور، ڕۆڵی فەڕەنسا لە پاڵشتیكردنی كورد زیاتر دەردەكەوێ، ھەر لە دەرچوونی بڕیاری ٦٨٦ی ئەنجومەنی ئاسایش و دروستكردنی ناوچەی ئارام، دواتر لە شەڕی داعش و پێشوازیكردن لە سەرۆكی حكوومەتی ھەرێم و شكاندنی ئابڵووقەی سەر ھەرێم لە سەروبەندی گەلەكۆمەكەی سەر ھەرێم لە ١٦ی ئۆكتۆبەر، لە ئێستاشدا لە دوای بڕینی بودجەی ھەرێم لە بەغدا و فشارە نایاساییەكانی عێراق بۆ لەباربردنی قەوارەی ھەرێم و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا و دابەزینی نرخی نەوت، دەكرێ فەڕەنسا ڕۆڵی خۆی ببینێت لە چارەسەركردنی كێشەكانی ھەرێم، بە تایبەتی پاش ھاتنی وەزیرانی دەرەوە و بەرگریی ئەم وڵاتە بۆ ھەولێر و بەغدا، گۆڕانكاریی ئەرێنی لە ھەڵوێستەكانی بەغدا ڕووی داوە. ئەوەتا لە سووریا و رۆژئاوای كوردستان، بەو ھۆكارەی كە فەڕەنسا ھاوپەیمانی نزیكی ئەمەریكا و دژبەری سەرەكیی ھەوڵە فراوانخوازییەكانی توركیایە لە ناوچەكە و دۆستی قبووڵكراوی گشت لایەنە سیاسییە كوردییەكانی ڕۆژئاواشە، ئەم پێگەیەش ھاوكار بووە بۆ سەقامگیربوونی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر و دوورخستنەوەی لە مەترسی، بەپێی وتەكانی (جۆن بۆڵتن) راوێژكاری پێشووی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا بێت، ئەوەی (ترەمپ)ی رازی كردووە بەمانەوە لە سووریا، خودی سەرۆك (ئیمانوێل ماكرۆن) بووە، لە لایەكی ترەوە لە ژێر چاودێریی فەڕەنسا و سەرۆك بارزانی، لایەنە ناكۆكەكان گەیشتوونەتە ڕێككەوتنی سەرەتایی، ئەمەش كاریگەریی راستەوخۆی ھەبووە بۆ پاراستنی قەوارەی رۆژئاوای كوردستان. لە بەرامبەر توركیاش، بە ھەمان ئاراستە مامەڵە دەكات و لە ڕێگەی دانانی سنوورێك بۆ فراوانخوازییەكانی توركیا لە لیبیا، دەیەوێت پارێزگاری لە پێگە مێژووییەكەی بكات لە ئەفەریقا، لە پرسی گرژییەكانی نێوان یۆنان و توركیاش، بە ئاشكرا پاڵپشتیی یۆنان دەكات و لە كۆتا لێدوانیشیدا سەرۆككۆمار (ئیمانوێل ماكرۆن) ھەڕەشەی لە توركیا كرد و ڕایگەیاند، ھێڵی سوورمان بۆ داناوە لە دەریای سپیی ناوەراست و لە كۆبوونەوەی داھاتوو لەگەڵ ھاوتا ئەورووپییەكانیدا، پرسی گەمارۆكان بۆ سەر توركیا تاوتوێ دەكەن، ئەم ھەنگاوانەش كورد دەتوانێ سوودیان لێ وەربگرێت، ئەگەر بە دروستی مامەڵەی لەگەڵ بكەن. لەسەر ئاستی جیھان و ئەورووپاش، توانی ڕۆڵی كاریگەری ھەبێ، ئەوەتا لە سەروبەندی بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا، فەڕەنسا توانی ئابووریی وڵاتانی ھەژاری ئەورووپا بپارێزێت لە ڕێی ھاوكاریی دارایی لەلایەن وڵاتانی پیشەسازیی گەورەی ئەورووپا، لە ئێستاشدا توانیویەتی لەگەڵ ھەبوونی بۆچوونی جیاواز، بەڵام پارێزگاری لە ھاوپەیمانیەتییان بكەن لەگەڵ ئەمەریكا و چاوەڕوانی ڕۆڵی زیاتریشی لێ دەكرێت لە داھاتوودا، بۆیە بە دڵنیاییەوە كاریگەری لەسەر پێگەی كورد لە ناوچەكەدا دەبێت.

 هیوا سەید سەلیم هەر چەند ساڵ جارێک ناوەندەکانی لێکۆڵێنەوەی ئەمریکی هەڵدەستن بە ئامادەکردنی توێژینەوە لەسەر کێشەکانی رۆژهەلاتی ناوەڕاست. سەبارەت بەو کێشانە و ڕێگاچارەیان تا ئێستا ناوەندەکانی بڕیار لە ئەمەریکا هەریەکەوە لە ژێر ناونیشانێک باسی لە ئایندەی ئەو ناوچەیە کردووە، لە باسکردن لە پرۆژەی رۆژەهەلانی ناوەڕاست، یان رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە بگرە، تا دوا جاریش ساڵی پار بوو باس لە رێکەوتنی سەدە کرا، دوایین رێگاچارەش پرۆژەی ئیبراهیمی بوو کە لەسەر زاری دۆنالد ترەمپ باسی لێوەکرا. پرۆژەی ئیبراهیمی چیە؟ لە کوێوە هاتووە؟ ئایا هی سەردەمی دۆنالد ترەمپە یان پێش ئەویش باس کراوە؟  لێکۆڵەرەوان دەڵێن ئەو ناوە دەگەرێتە بۆ پێغەمبەر ئیبراهیم، هەروەها ناوهێنانی ریکەوتنی ئیمارات – ئیسرائیل بەو ناوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئیبراهیم خاڵی هاوبەشە لە نێوان سێ ئاینی ئاسمانی (یەهودی- مەسیحی – ئیسلام) کە جگە لە تەوڕات کە کتێبی ئیبراهیم بووە،  لە (ئینجیل و قورئان)یش ناوی ئیبرهیم هاتووە، واتا خاڵی هاوبەشی هەرسێ دینە،  کە ئێستا هەرسێکیان لایەنی ناو رێکەوتنە تازەکەن،  ئیمارات وەک ئیسلام ، ئیسرائیل وەک یەهودی و ئەمەریکاش کە چاودێری ریکەوتنەکەیە ولاتێکی مەسیحیە. شایانی باسە ساڵی ١٩٩٠ لە ناوەندەکانی لێکۆڵینەوەی ئەمریکیەوە باس لە گفتوگۆی ئیبراهیمی دەکرێت، واتا پڕۆژەکە کۆنترە  لەسەردەمی دۆناڵد ترەمپ، ئەوەشیان بە مانای رۆڵ دان بە پیاوانی ئاینی دێت بۆ چارەسەری قەیرانەکان، کە هەندێک جار پێشی دەوترێت دبلۆماسیەتی روحی. د. هوبا جەمالەدین مامۆستا لە بواری پەیوەندیە نێودەوڵەتیاکان لیکۆڵینەوەیەکی لەسەر ئیبراهیمیە کردووە وا باسی دەکات:  ئیبراهیمیە پرۆژەیەکە لە تۆڕی هاوبەشی پیاوانی ئاینی و سیاسی و دبلۆماسی ئامانجیان چارەسەری ئەو قەیرانانەیە. کە سیاسیەکان لە بەرامبەری دەستەوەستانن. دوترێت لە نێو ئەو هەموو پێغەمبەرە بۆیە ناوی ئیبراهیم هەڵبژێردراوە کە  گوایە ئەویان دەگەڕێتەوە  بۆ خاڵی هاوبەشی نێوان هەرسێ ئاین لە بواری لێبووردەی ئەو پێغەمبەرە کە پێی ناسراوە. ئەمەریکا ساڵی ٢٠١٣ لە ڕێگەی چەند  ناوەندێکی لێکۆڵێنەوە دەستی بە توێژینەوە لەسەر ئیبراهیمیە کردووە،. سەرەتا لە زانکۆ هارفۆرد دەستی پێکرد و ناوی نا دبلۆماسیەتی دووەم یان دبلۆماسیەتی روحی، کە تیایدا لە دیدارێک کە ١٠٠ کەسایەتی بەشداری تێدادەکەن،  کە نیوەیان سیاسی و دبلۆماسی بوون نیوەکەی دیکە کە پەنجا کەس بوون لە پیاوانی ئاینی کە سەر بە هەرسێ ئاین ( ئیسلام – مەسیحی- یەهودی) لە زانکۆی هارفەرد پێشنیاری رێچکەکەی ئیبراهیمی کرا کە دەکرێت بکرێتە سنوری ئەو دەوڵەتە تازەیە کە بە دەوڵەتی ئیبراهیمی ناوی دێت، ئەو رێچکەیە یان گەشتی ئیبراهیم کە لە تورکیا و باکووری کوردستان دەستی پێکردووە و بە ئیسارئیل تێپەڕیوە تا گەیشتۆتە مەکەو مەدینە.  دیداری دووەم سەبارەت بە پڕۆژەی ئیبراهیم  لە زانکۆی فڵۆریدای ئەمریکی بوو کە لەوێ بەڕوونی باس لە دەوڵەتی ئیبراهیمی،  و تەنانەت باس لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئیبراهیمی کراوە،  کە بریتی دەبێت لە ولاتانی عەرەبی لە رۆژهەڵات و رۆژئاوای نیشتمانی عەڕەبی بە ئێران و تورکیا و ئیسرائیلیشەوە. شایانی باسە دوای ڕێکەوتنی نێوان ئیمارات و ئیسرائیل باس لە وڵاتانی دیکەی عەرەبی دەکرێت ئەو هەنگاوەی ئیماڕات بنێن. بۆیە پێدەچێت پرۆژەکە فراوانتر بێت و ئەمەریکا لە رێگەی دبلۆماسیەتی دووەم بیەوێت دەستکاری سنووری دەوڵەتانی ناوچەکە بکات، کە لەو دەستکاریەدا زامنی ئاسایش و بەرژەوەندیەکانی ئیسرائیلی کرد بێت و دۆستەکانی لە چوارچێوەی دەوڵەتێکی فیدراڵی کۆبکاتەوە.  

مەجید ساڵح دوو مانگی سەرەتای ساڵی ٢٠٢٠ و بە دیاریکراوی دوای دەرکەوتنی "ڤایرۆسی کۆرۆنا"، دنیای سەرمایەداری نەک هەر لەبەردەم فەیلەسۆف و بیرمەندەکاندا رووت و ریسوا کرد، بەڵکو خەڵکی سادە و عەوامیش کە دەیان ساڵە لە رێگەی میدیا و کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی فیلم گەوجێنراون، هێنایە سەر ئەو باوەڕەی چیتر ئەم سیستمە ناتوانی بەردەوام بێ.. ئەم بابەتە هەوڵێکە بۆ ناساندنی تیۆری (ئیمپراتۆر) و (جەماوەر)ی ئەنتۆنی نیگری و مایکل هارت کە چەندین ساڵە کاری لەسەر دەکەن و پێشبینی ئەوەیان کردبوو کە سەرمایەداری رووی لە داتەپیینە.. پێش ئەوەی باس لە ناوەڕۆکی تیۆرییەکەیان بکەم سەرەتا بە پێویستی دەزانم بە کورتی باسی هەردوو فەیلەسۆفەکە بکەم. ئەنتوۆنی نیگری ئەنتۆنی نیگری ساڵی ١٩٣٣ لە ئیتالیا لە دایک بووە، ساڵی ١٩٥٨ ئەو کاتەی خوێندکار بوو چووە ریزی خەباتی کرێکارانەوە لە باکوری ئیتالیا. ئەنجومەنی کرێکارانی دامەزراند و دەستی دایە خۆپیشاندنانی سیاسی. ئەو کاتەی وەک مامۆستای زانکۆ دەرسی دەوتەوە داوای دروستکردنی شورای ئۆتۆنۆمی شارەکانی لە ئیتالیادا دەکرد. دەسەڵاتدارانی ئیتالیا بە هاوکاری فاشیستەکان بۆ ناوزڕاندنی دەستیان دایە هەندێ کاری تیرۆریستی تۆقێنەر و لە رێگەیاکانی دەزگاکانی پڕوپاگەندی خۆیانەوە ئەو تاوانانەیان دایە پاڵ گروپە چەپەکانەوە. لە کۆتایی ئەو قۆاناغە تاریکەدا ساڵی ١٩٧٩ نیگری لە گەڵ شەست رۆشنبیری دیکەی دەستگیر کران. ساڵی ١٩٨٣ کە هێشتا لە زیندان بوو، کرا بە کاندیدی حزبی رادیکاڵی ئیتالیا بۆ پەرلەمان و دەنگی پێوستی هێنا، بەڵام دوای چەند مانگێک حەسانەی پەرلەمانی لێسەندرایەوە و ئەوەیش بۆ فەرەنسا هەڵهات. مایکل هارت  پسپۆری ئەدەبیات و فەیلەسۆفی سیاسی مایکل هارت ساڵی ١٩٦٠ لە ئەمریکا لەدایک بووە. ساڵی١٩٩٠ دکتۆرای لە زانکۆی واشنتۆن وەرگرتووە. لە "زانکۆی دوک- Duke University " وانەی ئەدب و زمانی ئیتالی دەڵێتەوە و لە ئەمریکاش سەرپەرشتی گۆڤاری وەرزی (South Atlantic Quarterly) دەکات. زمانەکانی ئینگلیزی و فەرەنسی و ئیسپانی و ئیتالی دەزانێ. لە کۆتایی هەشتاکاندا لەگەڵ فەیلەسۆفی ئیتالی ئەنتۆنی نیگری ئاشنایی پەیدا کردوە و پێکەوە بەناوبانگترین کتێبەکانیان (ئیمپراتۆر – جەماوەر- كۆمنولت Commonwealth - مانیفیست) نووسیوەتەوە. ئیمپراتۆری  کۆتایی پرۆلیتاریای تەقلیدی و سەدەمی پرۆلیتاریای کۆمپیوتەر کتێبی (ئیمپراتۆر) ساڵی ٢٠٠١ چاپ و بڵاوبوویەوە ئەنتونی نیگری و مایکل هارد بیروباوەڕە هاوبەشەکانیان لەم کتێبەدا خستەڕوو، دەنگەدانەوەیەکی گەورەی لەگەڵ خۆیدا هێنا، بەخێرایی بۆ زۆربەی زمانە زیندووەکانی جیهان وەرگێردرا و لە زۆربەی زانکۆکانی دنیا مشتوومڕی لەسەر کرا. کتێبی دووەمەیش کە "جەماوەر"ە تەواوکەری هەمان کتێبە و ئەویشیان بەهاوبەشی نووسیوە. هەردوو نووسەر هەوڵ دەدەن ئەوە لە هەردوو کتێبەکەدا دوو ڕووی جیاواز، بەڵام تەواوکەری یەکتری لە جیهانگیری بخەنەڕوو. لە کتێبی یەکەمیاندا "ئیمپراتۆر" پێیان وایە لەدوای ساڵی ١٩٧٣وە جیهانی سەرمایەداری قۆناغی ئیمپریالیزمی تێپەڕاندوە و چووەتە قۆناغێکی نوێوە و ناویان ناوە "ئیمپراتۆر". ئەوان لەو باوەڕەدان کە "ئیمپراتۆر" بریتیە لە کۆمارێکی پانوبەرینی جیهانی و لەسەر بناغەی دەوڵەت – نەتەوە کە شێوەی کۆلۆنالیزمی کۆن بوو، بونیاد نەنراوە و ئەسڵەن هیچ خاڵێکی هاوبەشی لەگەڵ سەردەمی ئیمپریالیزمدا نییە.   دەکرێ بە ئیمپراتۆری بوترێ سەرمایەداری پۆست مۆدێرنیزم کە هەموو سنورەکانی سڕیوەتەوە و هەموو پانتاییەکان تێدا تواونەتەوە و تازە جیاکردنەوەیان مەحاڵە.لە پانتایی ئمیپراتۆریدا دەسەڵای جێگەی ورێگەی نییە، لە هەموو شوێنێک هەیە و لە هیچ کوێش نییە، لە راستیدا ئیمپراتۆری حومڕانییەکی بێ حکومەتە. بۆ جیاکردنەوەی سەردەمی "ئیمپریالیزم" لە سەردەمی "ئیمپراتۆری" لەبەشێکی کتێبەکەیاندا واژەی (پۆست فۆردیزم)یان بەکارهێناوە. مەبەستیان "کۆمپانیای فۆرد"ی ئەمریکیە کەشێوازی بەرهەمهێنانەکانی لەسەردەمی ئیمپراتۆردا بەتەواوەتی گۆڕاوە؛ لەجیاتی پشتبەستن ژمارەیەکی زۆر کرێکاری بازوو، ژمارەیەکی کەم کارمەندی ملیوان سپی (ئیداری، خوینەوار و شارەزا) دادەمەزرێنێ، لە جیاتی تەنکنەلۆژیای قورس، تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو بەکاردێنێ، کۆمەڵگای پۆست فۆردیزم کۆمەڵگایەکی چینایەتی بە مانا مارکسیەکەی نییە، بەڵکو چینی تەکنیکار جێگەی پرۆلیتاریای گرتوەتەوە و ئابوری خزمەتگوزاری جێی بە ئابوری بەرهەمهێنان لەق کردوە، لە کۆمەڵگای پۆست فۆردیزمدا جگە لە فرەجۆری لە کاڵا، کڕیار دیاری دەکات کۆمپانیاکان چی جۆرە کاڵایەک بخەنە بازاڕەوە، ماوەی کارکردن بە سەعات دیاری ناکرێ، بەڵکو کات لە بەردەم کارمەندا کراوەیە و مەرجیش نییە لە کۆمپانیاکەدا کارەکەی بکات، دەتوانێ لە ماڵەوە یان هەر جێگەیەکی دیکە بە کارەکەی هەستێ.. دەکرێ چینی تەکنیکار لە رۆژێکدا لە چەند کارگەیەک و بۆ چەند وڵاتێک کار بکات.  بانقە جیهانییەکان، کۆمپانیا گەورەکان، ناوەندە بازرگانییەکانی جیهان و زانکۆکانی بەرهەمهێنانی مەعریفە، لە پێکهێنەرە سەرەکییەکانی ئیمپراتۆریین. پەلەپڕوزەی هەمووشیان بۆ کەڵەکردنی سەروەت و سامانە. ئەمانە لە هەموو شتێکدا سەرمایەگوزاری دەکەن، لە تۆپی پێ بگرە تا دەگاتە سێکس و دەریان و ئاسمان. ئەم ئیمپراتۆرییەتە کار بۆ نووسینەوەی یاسایەکی جیهانی دەکات. بەڕای نیگری و هارد، ئیمپراتۆری کاردەکات بۆ ئەوەی وڵاتان سەروەرییان نەمێنێ و ئابورییە لۆکاڵییەکانیان لاواز بێ بۆ ئەوەی لە کۆتاییدا بازرگانی نیودەوڵەتی ئازاد بێ و جیهانگیری پایەکانی خۆی قایمتر بکات. کتێبی "ئیمپراتۆری" بەتەنها شیکاریی نییە بۆ دۆخی پۆست ئیمپریالیزم، بەڵکو داهێنانێکی گەورەی فەلسەفییە و هەردوو نوسەر هەوڵ دەدەن لە رێگەیەوە مانیفێستی فەلسەفەیەکی ئەلتەرناتیڤ بخنەڕوو کە تێدا کۆمەڵگایەکی دادپەروەر لەسەر ئاستی جیهانی دامەزرێت.   جەماوەر - Multitude: لە کتێبی دووهەمدا کە ناویان لێناوە "جەماوەر - جەنگ و دیمکوراسی لە سەردەمی ئیمپراتۆری¬دا" و بە تەواوکەری کتێبەکەی "ئیمپراتۆری" دەزانن، نیگری و هارت پێیان وایە ئێستا جیهانگیری لە ترۆپکی خۆیدایە، سەرمایەداری لە رووی ئابورییەوە کۆنترۆڵی دنیای کردوە و لە رێگەی کۆمەڵێک دامودەزگای یاسایی و سیاسی و کولتووریەوە رەوایەتییان داوەتە ئەم "ئیمپراتۆر"ە. "لە سەدەی شازدەیەمدا "ئیلیا بەعل سام" حاخامێکی جولەکە بوو لە پۆلەندا، بە قوڕ بوکەڵەیەکی دروست کرد و گیانی کرد بەبەریا بۆ ئەوەی خزمەتی بکات و کاروباری ناوماڵی بۆ رێکبخات، بوکەڵەکە رۆژانە گەورە دەبوو، بۆیە هەموو هەفتەیەک دەیکردەوە بە خۆڵ و سەرلەنوێ دروستی دەکردەوە. جارێک حاخام لەبیری چوو وا بکات، بوکەڵەکە زۆر گەورە ببوو، کاتێ ویستی بیکاتەوە بە خۆڵ حاخامەکە بوو بەژێر خۆڵەکەوەو گیانی لە دەستدا..." " لەپراگ حاخامێکی جولەکە بوکەڵەیەکی دروست کرد تاوەکو جولەکەکانی پراک لە هەرشەی دوژمنەکانیان بپارێزێ، بەڵام بوکەڵەکە هێندە دڕندە و ترسناک بوو لە کۆنترۆڵ دەرچوو و لەدوای کوشتنی دوژمنی جولەکەکان پێش ئەوەی حاخام بیکاتەوە بە خاک، بەربووە گیانی جولەکەکانیش...." تێزی سەرەکی هارت و نیگری لە سەر دوو پایە وەستاوە:  یەکەم: جیهانگیری سیستم گەیشتوەتە قۆناغێک کە تێدا جێگەی سیاسەتی نەتەوەیی و نیشتمانی نابێتەوە و لە ئەنجامدا چەمکی نەتەوە و بەرژەوەندی نەتەوەیی سڕاونەتەوە. دووەم: ئەم راستیە هەموو وڵاتان لە ناویاندا وڵاتە زلهێزەکان و خاوەن هەژموونیەکانیشی گرتوەتەوە و لە ئەنجامدا شتێک نەماوە بە ناوی ئیمپریالیزم، بەڵکو "ئیمپراتۆری"یەتێک کە سەنترالیزمی نییە دروست بووە و سەنتەرەکانی بڕیاردانی ئابوری و سیاسی لە سەرتاسەری جیهاندا بڵاوەی پێکراوە و کاریان بە سیاسەتی دەوڵەتەکانەوە نییە. هارت و ئەنتۆنی بۆ روونکردنەوەی ئەم تێزەیان، بە تایبەت لەسەر ئیمپریالیزمی ئەمریکا دەوەستن و دەنووسن: ئەمریکا و هیچ دەوڵەت نەتەوەیەکی دیکە چیتر ناتوانن ببنە ناوەند بۆ پرۆژەیەکی ئیمپریالیزمیانە. ئیمپریالیزم کۆتایی هاتوە. .. ئەمریکا چیتر ناتوانی وەک جاران رەوتی رووداوەکانی جیهان بەسەر ئەوانی دیکەدا بسەپێنێ.  وەک نمونەش پەیماننامەی "ماگنا کارتا" دەهێننەوە کە لە حوزەیرانی ١٢١٥ لەنێوان خانەدانەکانی ئینگلیز و شای بریتانیا "جۆن لاکلان" بەستراو و چیتر شا نەیدەتوانی بە ئارەزووی خۆی جەنگ هەڵگیرسێنێ  و بە ئۆرۆپادا تەراتێن بکات. وەک ئەڵتەرناتیڤ بۆ رووبەڕووبونەوەی ئەم دێوەزمەی ئیمپراتۆریەتە چەمکی " Multitude - جەماوەر" وەک رووی دووەمی جیهانگیری دەخەنەڕوو. ئەم جەماوەری کە ئەوان باسی لێوە دەکەن ئەو جەماوەرە تەقلیدییە خاووخلیچکە نییە کە لەسەردەمی کۆلۆنیالیزم و هەبوو، بەڵکو پێیان وایە لە هەناوی دیکتاتۆرییەدا جەماوەێک سەرهەڵدەدا کە لە رێگەی تۆڕێکی کراوەی تەکنەلۆژیای پەیوەندی کردنەوە خۆیان رێکدەخەن بۆ داواکردنی ئازادی و یەکسانی، خواستی ئەوان بونیادنانی دنیایەکە کە هەموان تێدا بە هاوبەشی بژین. "جەماوەر"ی نیگری و هارت نە گەل و نە چینی کرێکارە، چونکە لەو دوو چەمکەدا هەموو جیاوازی و ناکۆکیەکان دەتوێنەوە، بەڵام لە "جەماوەر"کەی ئەواندا فرە ناسنامەیی و جیاوازییە ناوخۆییەکان زۆر زۆرن و لە ژێر یەک ناسنامەدا کۆ ناکرێنەوە. تۆڕی ئینتەرنێت تەشبیهێکی گونجاوە بۆ وەسف کردنی جەماوەرەکەی نیگری و هارت، لە ئینتەرنێتدا ملیونها کەسی جیاجیا و لەسەرەتاسەری دنیا لە یەک تۆڕێکدا پێکەوە گرێ دراون و دەرگاش بۆ ملیونهای دیکە کراوەیە بەبێ سانسۆر پەیوەندی پێوە بکات. لە ئیمپراتۆرییەدا جەماوەر تەنها ئەوەی لەسەرە جۆری ئەو چکە دیاری بکات کە لە رێگەیەوە کۆمەڵگا دەگاتە دیموکراسیەت. چەکێک بۆ تێکشکاندنی سوپای ئیمپراتوریەت و ئاوەدان کردنەوەی ئەوەی ئەو وێرانی کردوە، چەکێک بۆ بونیادنانەوەی دیموکراسی. مەرج نییە "جەماوەر" هێزێکی دابڕاو بێ لەو کایە کۆمەڵایەتییەی باڵادەستە،  بەڵکو هێزی ئەم جەماوەرە بۆ بەرگری کردنە لە پێشکەوتن و گەیشتن بە ئازادی و ئەوان ناوی ئەو هێزەیان ناوە "خۆشەویستی" ئەمانە بریتین لە تۆڕێکی ئاسۆیی لە جەماوەر کە پەیوەندییان بە یەکەوە هەیە و سەرەڕای پاراستنی جیاوازییەکانیان، بەڵام بەدوای خاڵە هاوبەشەکانی یەکتردا دەگەرێن، جەخت لەسەر فرە گوتاری دەکەنەوە. جۆری رێبەرایەتیان جیاوازە و زۆر بە ئاسانی و خێرایی دەتوانن لە رێگەی بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای پەیوەندییەکانەوە ئامانج و شێوازی کارکردنی خۆیان  لەسەر ئاستی جیهانی و هەرێمی و وڵاتەکانی خۆیان دیاری بکەن و بجوڵێن. شێوازی خەبات و رووبەڕووبوونەوەی ئەمانە لە بەرامبەر ئیمپراتۆریدا چەندین جۆر لە خۆ دەگرێ، لە خەباتی چەکدارییەوە بگرە تا ڕاپەڕین و مانگرتن و رێپێوانی میلۆنی. رێکخستنی کار لێرە ئاسۆییەوە و سەنترالیزم و هەرەمی و هێشووی و لەسەرەوە بۆ خوارەوە نییە. زۆر بە ئاسانی دەتوانن خۆیان هەڵوەشێنەوە یان رێکخەنەوە و سەرلەنوێ دەست پێ بکەنەوە. هەندێ بە نووسەری "مانیفێستی مارکسیزمی سەدەی بسیت و یەکەمی"ی ناودەبەن و خۆشی لەوباوەڕەدایە کۆمەنیست بوون واتە ئارامی و خۆشبەختی. ئەو دەڵێ: "لە حەفەتاکانی سەدەی رابردوودا بۆم دەرکەوت کە مارکسیزمی کلاسیک پێویستی بە ریفۆرم هەیە، 'پرۆلیتاریای کومپیوتەر' شەوانە هیلاک و ماندوو تر لە پرۆلیتاریای تەقلیدی دەگەڕێتەوە بۆ ماڵ. جیاوازی نییە لە نێوان رووخسارە ناشیرینەکانی چەپ و روخسارە ناشیرینەکانی راست¬دا. کاتێک زانیم سیستمی یەکێتی سۆڤیەت قابیلی ئەوە نییە ریفۆرمی تێدا بکرێ، هەستم کرد قەیرانێکی گەورەکە بەڕێوەیە. رۆژنامەی "فرانکفورتر روندشاو"ی ئەڵمانیا بەم جۆرە باس لە نیگری دەکات: "ئەنتونی نیگری شۆڕشگێری چەپی کرێکاری و خوێندکاری ساڵانی (٦٠ و ٧٠) کان لە ئیتالیا، ئەمڕۆسەڕەڕای ئەوەی لەلایەن دەسەڵاتدارانی وڵاتەکەیەوە نەفرەت لێکراوە، بەڵام لە ناو رۆشنبیرانی ئۆروپادا وەک فەیلەسۆف¬و تیۆریزانێکی ناودار دەناسرێت کە دەیەوێ لەرێگەی ریفۆرم لە ئەندێشەکانی کۆمەنیزم، رێگەچارەیەک وەک ئەڵتەرناتف بۆ سەرمایەی جیهانگیری بخاتەڕوو".

رێبوار علی(چەلەبی) کاری خێرخوازی بەشێوەیەکی رێکخراو ،ساڵی ١٩٩١ ھاتە کوردستانەوە،سەرەتا رابیتەی ئیسلامیی کورد لەرێگەی ئیخوانەوە دەستی پێکرد. پاشان بزاف و دوای ئەو ئیغاسەی ئیسلامی و دواتر رێکخراوی سەلام.. دوای دامەزراندنی کەناڵی پەیام وسێدە،کۆمەڵ رێکخراوی بەخشینی بە سەرپرشتی»مەلا ئاری« و یەکگرتوو رێکخراوی ھانا بەسەرپەرشتی »ربیع ھزال«دامەزراند. دواتر ھەر رادێۆوتەلەفیزیۆنێکی لۆکاڵی ئەوحیزبانە ،دەزگای خێرخوازی تایبەت بە خۆیان دامەزراندن،کارگەیشتۆتەئەوەی ھەر بانگخواز و کەس و کۆمپانیاو خێرخوازێکی فری دەزگای خێرخوازی تایبەت بەخۆی ھەبێت و پۆزی پێوەلێبدەن! تەنانەت لەم داھێنانەدا حیزبە عیلمانیەکان بێبەش نەبوون و پارتی دەزگای خێرخوازی بارزانی و یەکێتی رێکخراوی خێرخوازی مامی دامەزراند!! ھەروەک کەناڵە ئاسمانی و ئەرزیەکانیشیان،لە کاتی پێویستدا کۆمەکی کۆدەکەنە و بەگەرمی سەرقاڵی دەبن! کاروابڕوات ھەر ماڵ و گەڕەکێک لەم جۆرە رێکخراوانە دروست دەکەن،دەبێت بە عیبە حیزبێک رێکخراوێک کەسایەتیەک چالاکوانێک مامۆستایەک رێکخراوێکی خێرخوازی نەبێت... لەم رۆژانەی دوایی شایەتی چەند دەمەقاڵێیەکی گەرم بوویین لەسەر کاری خێرخوازی و بەکێ دراو کێ راستە و گەندەڵی تیادادەکرێت ،تەنانەت وەزیریی رۆشنبیریی حوکومەتی ھەرێمی کوردستان ،ھاتە سەر خەت و زۆر بەجورئەتەوە دۆسیەی گەندەڵی ئەوژنە ھەژارەی ھەڵدایەوە و ھەموو دیکۆمێنتەکانی  راستەوخۆ لە کەناڵی »رووداو«ەوە خستە روو!!! لێرەدا باسی ئەوە ناکەم کە کاری خێرخوازی ستراتیجی ئیخوانە بۆ رەگوڕیشە دامەزراندن لە وڵاتە ھەژارەکاندا. ھەروەک باسی ئەوەش ناکەم دەسەڵاتی ھەرێم لە گەندەڵی و ناشەفافیەت و دزیدا رۆچووە،چۆن دامودەزگاکانی وڵاتەکە پێی تێناخەن!! بەڵام ئەوەی دەمەوێت لێرەدا ،کۆمەڵگەی لێ ئاگاداربکەمەوە ،ھۆشیاربن بەسادەیی نەکەونە داوی پلانی بەناو خێرخوازییەوە ،یان ئەوەتا خۆیان راستەوخۆ کۆمەکی ھەژارانی راستەقینە بکەن،یاخود رێکخراوێکی شەفاف بدۆزنەوە کە حسابی بابکی ھەبێت و داتاکانی لەسەر شاشە راستەوخۆکان ھەبێت و فلس بە فلسی دیاربێت ،چی دێتەناویی و بۆکوێ دەڕوات؟ کە بەداخەوە لەوانەیە ئەوانەی ئەوکارانە دەکەن خۆیان لافی دەستپاکی لێ بدەن ،بەڵام بە ئاگایی و ئەزموونی من ھەتا ئێستا لە کوردستاندا رێکخراویی خێرخوازی وانیە! وەک شایەتیەک لە ئەزموونی خۆمدا،کەسەرپەرشتی نوسینگەی کەناڵێکی راگەیەندندا بووم و لە ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی کەناڵەکەدا ئاگاداریی ووردودرشتی کارەکان بووم،رێکخراوێکی خێرخوازیی گەورەش سەر بەو دەزگایەبوو،دەیان و سەدان کون و کەلەبەر و کاریی ناشەفافم بە دوو چاوی خۆم دەبینی ،کەس ئامادەنەبوو بەدوایدا بچێت؟!!! ئەم سەرجانەم تۆماکردووە و لئرەدا کورتەکانیان دەخەمە روو:- ١-پارەیەکی خەیاڵی و بێ شومار دەھاتنە ئەودەزگایانەوە،بەبێ ئەوەی شەفافبن تەنھا پسوڵەیەکیان دەدا بە خێرکارەکە و نووسخەی دووەم لای خۆیان نەدەزانرا چی لێ بکەن.؟! ٢-بەشێکی کەمی دەدرا بە ھەژاریی ریکلامە و وەکو ریکلام بەکاردەھێنرایەوە و زۆرینەکەی دەکەوتە بەردەستی بەرپرسەکان »ماڵی خۆنەخۆر بۆ چەکمە بۆر« ٣-چەکمەبۆرەکان سەرانی حیزب و ھەڵسوڕوانی دەزگاکە و خودی حیزب بوو ،کەبۆ ئۆرگانەکان و ھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکان کورسی و پۆستی پێ پەیدا دەکرا!!! تەنانەت جارێک نارەزایی ئەم حاڵەم گەیاندە سەرۆکی حیزب!سەرۆک فەرمووی:-»»ئەوە خەڵک ھاوکاری بۆ حیزب دەنێرن،بەڵام ناوێرن راستەوخۆ بڵێن بۆ حیزبە!«« ٤-زۆر بەی ئەوکەسانەی سەپەرشتی کاری خێرخوازییان دەکرد،لەناکاو بەبێ بوونی سەرچاوەیەک دەوڵەمەند دەبوون و لەناوگەڕەک و کەسوکاریاندا دەنگی دەدایەوە! تەنانەت خێرخوازێک کەبووە پەرلەمانتار خۆی راگەیاند :- »»لەپێشئەوەی بێمە ناوپەرلەمانەوە،پارەم لەوە زیاتر دەستدەکەوت«« ٥-لەبەر ئەوەی کاریی خێرخوازی سەروبەندی لەگەڵ  مێینەدایە !زۆرجار خێرخوازەکان تووشی دەردی عەشق و غەرامیات و  دەبوون و سەریان لە چەندژنە و کاریی رۆمانسیەوە دەردەچوو! ٦-مانەوەی پسوڵەی دووەم گرفتی سەرەکی بوو نەدەزانرا چی لێ بکەن،چونکە بەڵگەی حاشا ھەڵنەگریی پارەکانن! بۆیە زۆربەی لەسەرەولێنک و شوێنە چۆڵەکان دەسووتێنران و بەشێکی تریشی لە گوێنیدا فڕێ دەدران ،کەمن خۆم عەلاگەیەکم لێ ھەڵگرتووە! ٧-رکلام بۆ ھەژاری راستەقینە و راستەوخۆ و شوێندیار نەدەکرا،رکلامی چڕوپڕ بۆ ئەوھەژپارانە دەکرا شوێن نادیاربوون و زۆر دەلاڵانەوە و دەردیان کاریی بوو! بەتایبەت لە مانگی رەمەزان و شەوی ھەینی و کاتی موچە بەخەستی کاری لەسەر دەکراو ووتارچی و بانگخوازەکان بۆ ئەومەبەستانە زۆر بەکار دەھێنرا! جارێک ھەڤاڵێکم کەناسراوە و شایەتە،ھەژارێکی لەزستاندا لەژێر لەوحێکدابینی بوو، منی ئاگادارکرد ریکلامی بۆ بکەین تا خێرخوازەکان فریایی کەون ،کامێراوستافم راگەیاند بچن بەدەمیەوە،ئەوەی سەرنجڕاکێش بوو لە بنکەی سەرەکیەوە رێگری لێکرا،کاتێک بەرپرسی دەزگاکەم ئاگادارکردەوە،بەڕێزیان بێ ترس فەرمووی:- »»برا ئەوە چیە؟خەڵکی خۆیان یارمەتی بۆدەبەن،نێچیرێکی قەڵەومان بۆ ببینەوە!«« ٨-بەشێکی دەدرا بە ھەژاران و دواتر دەکرا بەھەرا،بەڵام زۆربەشی بۆ خزموکەس وکایی بەرپرسە حیزبیەکان بوو،بەپارەی کاش یاخود ماددی یان خانوو،بۆیان دەکرا ھەم فشاری سەرخۆیان کەم دەکردەوە و ھەموو وەک خێرخواز دەردەکەوتن ،کەزۆربەیان پۆست وپلەوپایەیان ھەبوو!! ٩-وێنەگشتیەکانی خەڵک و گردبوونەوەی ئیفتاریی مزگەوت وبارەگاکان ،بە ناوی چەند دەزگاو کەسی بیانی جیاجیاوە لەھەمان شوێن وێنەیان دەگیراو بۆ دەرەوەی وڵات دەنێرران و پارەی خەیاڵیان بۆ حیزب پەیدادەکرا! ١٠-دەزگاکە ٣٠نووسینگەی ھەبوو،ژمارەی تەلەفۆن دانرابوو لەھەموو شاروشارۆچکەکاندا،بەسەدان دەفتەر دۆلار کۆ دەکرایە و تەلەفۆن لای کەسێک بوو موعتەبەری دەزگای مەرکەزی بەس خوا دەیزانی بەتەلۆن چەند پیدادەکات؟ بەڕاستی ئەوەندەناشەفاف بوو پاکیشی بەزۆر پیسدەکرد! جاررێک ھەژارێک سێ دەفتەر دۆلاری دەویست بۆ نەخۆشیەکەی، لە نوسینگەکەی مەڕ ئێمەوە بەتەنھا ١٠٠دەفتەر دۆلاری لە مانگی رەمەزاندا بۆھات! بێجگە لە٢٩ نوسینگەکەی تر کەنەم دەزانی چەندیان کۆکردۆتەوە.... داوامکرد ئەو ھەموو پارەیە زیادەیە و باھەریەک لەشاری خۆی سەرفیکات،تەنانەت داوامکرد نەخۆشخانەیەکی گەورەی لێ دروستبکرێت،ھێشتا ھەر عیادەی بچووک ھەبوو نەخۆشیخانەی گەورە پەی پێ نەبرابوو. سەرەنجام لەسەرۆکی حیزبەوە ھەڕەشەیەکی قورسم بە سەرۆکی دەڤەرەکەدا بۆ ھات،کە بەربەست دروستنەکەم و سکاڵا لای دەزگای دادوەری حیزب تۆمار بکەم! بەراستی و بە جورئەتەوە تۆمارم کرد ،بەڵام سەرئەنجام گورگانخواردوو کرا!! ئەمە مشتێک بوو لە خەروارێک،من لەگەڵ  ئەوەدام ھاوکاری و دەستگرۆیی بکرێت،دڵنیام کەسی خێرخوازی پاکیش زۆرن،زۆر کەسی ھەژاریش ھەن سوود مەندبوون لەو کارەخێرخوازیانە،بەڵام گرنگە شەفافبێت و نەقۆزرێنەوە بۆ مەبەستی تایبەتی و حیزبی و ئەوەی من لە رەخنەکان خستمە روو مەترسین و چاودێری وورد نەبێت کەس لێی سەلامەتنابێت،چونکە پارەی بەلاش بۆ بەلاشخانەدەڕوات .....

  عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا    له‌ پرۆگرامی حزبییانه‌ی هه‌ردوولادا، په‌یوه‌ندییه‌ نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان بایه‌خی زۆریان پێدراوه‌، له‌ گوتاری ته‌قلیدیی رۆژانه‌شدا، كاربه‌ده‌ست و میدیا ره‌سمییه‌كانیان پێ له‌سه‌ر زه‌روره‌تی په‌یوه‌ندیی و هه‌ڵگرتنی به‌رپرسیارێتیی هاوبه‌ش داده‌گرن، به‌ڵام به‌ فعلی، ئه‌وه‌ی له‌واقعدا ئه‌گوزه‌رێ، شتێكی تره، یان لانیكه‌م دووفاقیی تێدایه‌، به‌تایبه‌تی له‌ رووی میدیایی و لێدوانی ئێره‌و ئه‌وێی به‌رپرسانی هه‌ردوولا!‌.      به‌ بۆنه‌ی نه‌بوونی ستراتیژێك بۆ باشووری كوردستان و غیابی كاراكته‌ری خاوه‌ن دیدی نه‌ته‌وه‌یی، به‌ سروشتی حاڵ، گه‌مه‌ی سیاسه‌تكردنیش ته‌كتیك و هه‌لپه‌رستیی تێكه‌وتووه‌. هه‌ر حزبه‌و بۆی هه‌ڵبكه‌وێت فرسه‌ت له‌ویتر ئه‌هێنێت و له‌هیچ ناسڵه‌مێته‌وه‌، واته‌ دروست ئه‌و ده‌قه‌ شیعرییه‌ی فایه‌ق بێكه‌س(1905-1948) بیر ئه‌خه‌نه‌‌وه‌ كه‌ پێش زیاتر له‌ 70 ساڵ، ده‌ڵێ: دوو دڵن، پیسن له‌گه‌ڵ یه‌ك، بۆیه‌ وا بێ لایه‌نه‌یه‌..!       له‌په‌یوه‌ندیدا به‌ یه‌كێتی و پارتییه‌وه‌، ده‌هه‌یه‌كه‌ هاوكێشه‌كه‌ گۆڕاوه‌!. جیابوونه‌وه‌كانی ناو یه‌كێتی و ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان، نه‌ هاوپه‌یمانی و نه‌ ململانێی راسته‌قینه‌ی نێوان ئه‌م دوو هێزه‌ی نه‌هێشت. له‌ 10 ساڵی رابردوودا، هه‌ر گرژییه‌ك له‌نێوان هه‌ردوولادا رووی دابێت، هه‌ر زوو پارتی، له‌ رێی پێدانی هه‌ندێ ئیمتیازو پۆسته‌وه‌ بۆ به‌رپرسانی حزبه‌كه‌، كۆنترۆڵی كردووه‌، چونكه‌ وابه‌سته‌كردنی یه‌كێتی به‌ خۆیه‌وه‌و بێده‌نگكردنی‌، وه‌ك رێگایه‌ك بۆ هه‌ژموونكردن به‌سه‌ر پرۆسه‌ی سیاسیی هه‌رێمدا، بژارده‌یه‌كی ستراتیژی بووه‌!. له‌ 10ساڵی رابردووشدا هیچ گه‌وره‌بوون و په‌لهاویشتنێكی ئه‌م هێزه‌، به‌بێ رازیكردنی پێشوه‌خته‌ی یه‌كێتی، رووی نه‌داوه‌، ئه‌‌مه‌ تا ئه‌و راده‌یه‌ی كه‌ زۆرێك له‌ شه‌قام پێی وابێ:‌ یه‌كێتی له‌ ركابه‌ره‌وه‌ بۆته حزبێكی‌ پاشكۆ،(سه‌ركرده)‌كانیشی له‌ ململانێكاره‌وه‌ بونه‌ته‌ كۆمه‌ڵێك كه‌سی پرۆپارتی.   له‌خه‌ون و چاوه‌ڕوانیی جه‌ماوه‌ری یه‌كێتیدا، كۆنگره‌ی چواری ئه‌م هێزه‌، به‌و ئومێده‌وه‌ به‌سترا كه‌ ئه‌و واقعه‌ كۆتایی پێ بهێنێت. كاراكته‌ره‌ گه‌نجه‌كان و نزیك له‌ سه‌نته‌ره‌كانی بڕیار، جه‌ماوه‌ری حزبه‌كه‌ی خۆیان به‌و دروشمه‌ جۆشدایه‌وه‌ كه‌ (چیتر ناهێڵن یه‌كێتی له‌دوای هیچ حزبێكی تره‌وه‌ بڕواو ده‌یكه‌نه‌وه‌ به‌ حزبی یه‌كه‌م)!. له‌م بانگه‌شه‌یه‌دا، ده‌نگێكی زۆری كۆنگره‌كه‌ بۆ ئه‌و گه‌نجانه‌ رۆیشت، بگره‌ كردنییه‌ جێی متمانه‌و گه‌یاندنییه‌ سه‌ركردایه‌تی و پۆستی باڵاتریش!‌.     بێگومان ئه‌و پێشهاته‌ به‌ راده‌یه‌ك هاوكێشه‌كه‌ی له‌ پارتی شێواند كه‌ بۆ یه‌كه‌مینجار به‌ ئاشكرا بڵێت سه‌ركردایه‌تییه‌كی ئه‌نتی‌ پارتی سه‌ركه‌وتووه‌، له‌وه‌ش زیاتر، نه‌ پیرۆزبایی به‌ستنی كۆنگره‌كه‌ بكات و نه‌ ئاماده‌ی داننانیش بێت به‌ سه‌ركرده‌كانیدا.   له‌ چانسی پارتیدا، كۆرۆناو قه‌یرانی دارایی و دابه‌شكردنه‌وه‌ی پۆسته‌كان له‌ناو یه‌كێتیدا، جارێكی تر ده‌لاقه‌یه‌كیان كرده‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ده‌رفه‌ت بۆ به‌ستنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیی ته‌كتیكی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیدا سه‌رهه‌ڵبداته‌وه‌!. بارزانی، وه‌ك كه‌سی یه‌كه‌می پارتی، كه‌ له‌ كۆتایی 2017ه‌وه‌ هیچ دیدارێكی رۆژنامه‌وانییانه‌ی له‌گه‌ڵ میدیاكانی جیهاندا به‌ هه‌ده‌ر نه‌داوه‌ كه‌ تیایاندا ئه‌و سه‌ركرده‌ گه‌نجانه‌ی ناو یه‌كێتی ناپاك نه‌كات، له‌سیناریۆیه‌كی چاوه‌ڕواننه‌كراودا كه‌وته‌وه‌ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ یه‌كێك له‌ هاوسه‌رۆكانی یه‌كێتی كه‌ له‌و‌ سه‌ركرده گه‌نجانه‌یه‌ كه‌ ئه‌و به‌ گروپی 16ی ئۆكتۆبه‌ریان له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات.    ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌، به‌ دیاریكراوی، دوای ئه‌وه‌ هات كه‌ پارتی له‌و راستییه‌ گه‌یشت كه‌ سه‌ركردایه‌تیی نوێی یه‌كێتی، به‌و سه‌ره‌تایه‌ له‌ یه‌كڕیزی‌ كه‌ له‌دوای كۆنگره‌كه‌یانه‌وه‌ هێناویانه‌ته‌ ئاراوه‌، مه‌ترسییه‌كی جدین‌ بۆ سه‌ر به‌رده‌وامبوونی باڵاده‌ستیی پارتی، له‌وه‌ش گه‌یشتبوو كه‌ یه‌كێتی، له‌ژێر كاریگه‌ریی فشاری شه‌قام و به‌هۆی قه‌یرانی دارایی و مووچه‌وه‌، بڕیاری داوه‌ هه‌ڵوێست وه‌ربگرێت و پشت له‌ هه‌ڵه‌و بێباكیی پارتی و ڕوو له‌داخوازیی خه‌ڵك بێت، به‌تایبه‌تی كه‌ به‌بۆنه‌ی قه‌یرانه‌كانه‌وه‌، هه‌میشه‌ ناوچه‌كانی یه‌كێتی، به‌پێچه‌وانه‌ی سنوری پارتی، ده‌بنه‌ گۆڕه‌پانی گه‌رمی ناڕه‌زایی و خۆپیشاندانه‌كانی خه‌ڵك و هه‌موو جارێك ده‌بێ ئه‌و باجی ئه‌و بڕیاره‌ سیاسی و سیاسه‌ته‌ ئابووری و ئیدارییانه‌ی حكومه‌ت بدات كه‌ پارتی به‌ حوكمی زۆرایه‌تی و كۆنترۆڵكردنی جومگه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی فه‌رمانڕه‌وایی هه‌رێمه‌وه‌، پیاده‌ی كردوون.     جگه‌ له‌وه‌، پارتی به‌وه‌شی زانیبوو كه،‌ ئه‌گه‌ر هه‌لومه‌رجه‌كان هه‌روا درێژه‌ بكێشن و گرژی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیدا به‌رده‌وام بێت، ئه‌وا مومكینه‌ ئه‌م حزبه‌ له‌ رێی هاوئاهه‌نگییه‌وه‌ له‌گه‌ڵ به‌غدا، لامه‌ركه‌زییه‌تی ئیداری و دارایی رابگه‌یه‌نێ و ناوچه‌ی نفوزی خۆی، كه‌ له‌ رووی سامانی سروشتییه‌وه‌ به‌شه‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌كه‌ی خاكی هه‌رێمه‌، به‌ڕێوه‌ ببات، به‌وه‌ش پارتی له‌ناوچه‌یه‌كدا به‌جێ بهێڵێت كه‌ له‌لایه‌كه‌وه‌ ده‌كه‌وێته‌ كێشه‌ی سیاسی و ئیدارییه‌وه‌‌ له‌گه‌ڵ به‌غداو له‌ولاشه‌وه‌ له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه‌و له‌ولاتریشه‌وه‌ شه‌ڕڤانان و هه‌ندێ عه‌شیره‌تی ناڕازیی بادینان، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی ناوچه‌كه‌،‌ هه‌ر خۆی، نائارامه‌و جێی ته‌راتێن و له‌شكركێشییه‌كانی توركیایه‌.   ئه‌و فاكتانه‌، به‌گشتی، وایانكرد كه‌ پارتی، له‌هه‌نگاوێكی ته‌كتیكییانه‌دا، واز له‌ ته‌خوینكردنی گشتگیری ره‌مزه‌كانی سه‌ركردایه‌تیی نوێی یه‌كێتی بهێنێ و په‌یوه‌ندیی به‌ یه‌كێك له‌هاوسه‌رۆكه‌كانه‌وه‌ بكات. به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی كه‌ هه‌ن، خودی بارزانی زیاتر له‌ جارێك، له‌سه‌ر داوای خۆی، پێشوازیی له‌ بافڵ تاڵه‌بانی كردووه‌، ناڕاسته‌وخۆش ئه‌و په‌یامه‌ی پێ گه‌یاندووه‌ كه‌ ئه‌وان، وه‌ك پارتی، دان به‌ودا ده‌نێن و مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ن، هه‌ڵوێستی جێی جه‌ده‌لی بافڵ تاڵه‌بانی-یش، له‌م پرسه‌دا، له‌وه‌دایه‌ كه،‌ له‌ نییه‌ت پاكیی خۆیه‌وه‌ بێت، یان سه‌یركردنی مه‌سه‌له‌كه‌ وه‌ك سه‌ره‌تایه‌ك بۆ باشبوونی په‌یوه‌ندیی یه‌كێتی و پارتی، له‌وه‌ی نه‌كۆڵیوه‌ته‌وه‌ كه‌: بۆچی ده‌بێ پارتی و بارزانی دان به‌ هاوسه‌رۆكه‌كه‌ی تردا نه‌نێن له‌كاتێكدا ده‌نگی ره‌هاو یه‌كه‌می حزبه‌كه‌ی به‌ده‌ستهێناوه‌؟! له‌وه‌شی نه‌پرسیووه‌ته‌وه‌: ئاخۆ ئه‌م فۆرمه‌ له‌ په‌یوه‌ندی‌ پێی ده‌وترێ په‌یوه‌ندیی راسته‌قینه‌، یان ئه‌وه‌ی رووده‌دات ته‌ڵه‌ی نانه‌وه‌ی دووبه‌ره‌كییه‌كی نوێیه‌‌ له‌ناو حزبه‌كه‌یدا؟!.    له‌ ئێستادا، پرسیاری زۆر له‌سه‌ر ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ ته‌كتیكییه‌ی پارتی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیدا‌ دروستبووه. هه‌ندێك پێیانوایه‌ كه‌ بافڵ، وه‌ك كوڕه‌ گه‌وره‌ی تاڵه‌بانی، خه‌ونی خۆی هه‌یه‌، ئه‌و ده‌یه‌وێت له‌رێی پاڵپشتیی پارتییه‌وه‌ وه‌ك كه‌سی یه‌كه‌می حزبه‌كه‌ی ده‌ربكه‌وێت، هه‌ندێكیش وای ده‌بینن كه‌ بافڵ دوورتر بیر ده‌كاته‌وه‌و زه‌مینه‌ بۆ په‌یوه‌ندییه‌كی راسته‌قینه‌ خۆشده‌كات و دواجار پارتی وا لێده‌كات كه‌ مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ته‌واوی سه‌ركردایه‌تی و هاوسه‌رۆكه‌كه‌ی تریشدا بكات كه‌ لاهور شێخ جه‌نگییه‌.    شیكاری ئێمه‌، به‌ پێی مه‌نتق و پێویستییه‌كانی سیاسه‌تكردن نه‌ك به‌پێی پلان و ته‌ماحه‌ تایبه‌تییه‌كان‌!، ئه‌وه‌یه‌ كه،‌ بافڵ دواجار مه‌حكومه‌ زیاتر ڕوو له‌ ئه‌گه‌ری دووه‌میان بێت‌، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر دوو هۆ: -  یه‌كه‌میان: له‌به‌ر ئه‌وه‌ی 80%ی سه‌ركردایه‌تیی نوێی حزبه‌كه‌ دژی پاشكۆیه‌تین بۆ پارتی و داوای هاوسه‌نگی و شه‌راكه‌ت و رێزگرتن له‌ رێككه‌وتنه‌كان ده‌كه‌ن كه‌ ئه‌مه‌ش هێڵی سه‌ره‌كیی هه‌ڵوێستی لاهوره‌و زۆربه‌ی‌ زۆری جه‌ماوه‌رو لایه‌نگرانی حزبه‌كه‌شی له‌گه‌ڵدایه‌و پارتیش به‌مه‌ ده‌زانێت‌.    دووه‌م: له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تیی حزبه‌كه‌ی ده‌ستی كراوه‌ كردووه‌ كه‌ سه‌رپه‌شتیی وه‌فدی یه‌كێتی بكات له‌كۆبوونه‌وه‌كانی له‌گه‌ڵ پارتیداو پێویسته‌ به‌ ئه‌نجامێكیش لێی بێته‌ ده‌ره‌وه‌ كه‌ هه‌م له‌به‌رژه‌وه‌ندی چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانه‌كانی هه‌رێم و هه‌م له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی شه‌راكه‌ت و هاوسه‌نگیی هێزدا بێت.     واته‌ كۆبوونه‌وه‌كانی ئه‌مجاره‌ی هه‌ردوولا، به‌پێچه‌وانه‌ی په‌یوه‌ندیی ته‌كتیكییانه‌ی پارتی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیدا، بۆ یه‌كێتی وه‌ك ئه‌زموونێكی نوێی ‌مامه‌ڵه‌كردن‌ له‌گه‌ڵ پارتیدا ته‌ماشا ده‌كرێت، هاوكات ده‌رفه‌تدانه‌ به‌ تاقیكردنه‌وه‌ی بژارده‌كان. ئه‌م ئه‌زموونه‌، ره‌زامه‌ندیی ئه‌نجوومه‌نی سه‌ركردایه‌تیی حزبه‌كه‌و هاوسه‌رۆكه‌كه‌‌ی تر، لاهور شێخ جه‌نگی-یشی، له‌سه‌ره‌، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر بێ ئاكام ده‌ربچێت، ئه‌گه‌ر كۆبوونه‌وه‌كان هیچ ده‌سكه‌وتێكیان نه‌بێت و ته‌نها كات كوشتن بن، ئه‌وا چاوه‌ڕوان ناكرێت كه‌ بافڵ تاڵه‌بانییش خۆی له‌به‌رده‌م خه‌ڵكی كوردستان و جه‌ماوه‌ری حزبه‌كه‌ی و به‌تایبه‌تیش سه‌ركردایه‌تییه‌كه‌یدا ئیحراج بكاو درێژه‌ی پێ بدات، به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر پارتی، وه‌ك رابردوو، ئیلتیزام به‌ رێككه‌وتنه‌كانی پێشتره‌وه‌ نه‌كاو ده‌ست له‌جڵه‌وكردنی بڕیاری سیاسی و ئابووریی هه‌رێم هه‌ڵنه‌گرێ و‌ له‌دژایه‌تیكردنی هاوسه‌رۆكه‌كه‌ی ترو ئه‌نجوومه‌نی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی‌ به‌رده‌وام بێت.