دهام سمكۆ له‌ مێژووی سیاسی بزاڤی ڕزگاریخواری گه‌لی كوردستان لە كۆنەوە تا ئێستا، هه‌موو ئەو كه‌س و لایه‌نه‌ سیاسیانەی خه‌باتیان كردووه‌، هه‌وڵیانداوه‌ به‌ به‌كارهێنانی چەمكی نەتەوەیی و خۆشه‌ویستی كوردستان و خزمەتكردنی كۆمەڵانی خەڵك، خەڵك له‌ ده‌ورووبه‌ری ڕه‌و‌ته‌ سیاسیه‌كه‌یان كۆبكه‌نه‌وه‌‌، ناچینه‌ ناو مێژوو، دەخوازم به‌ چاویلكه‌ی ویژدانه‌وه و بە شێوەیەكی بابەتی،‌ باسی دۆخی ئێستای هەرێمی كوردستان بكەم، كه‌ پڕا و پڕن له‌ كەم و كوڕی و مه‌ترسی، خەڵك ئێستا دەپرسێت، ئایا ئەو هێزانەی كوردستان بەڕێوە دەبەن، ئەگەر مەبەستیان خزمەتكردنی نیشتیمان و خەڵكەكەی بێت، چۆن دەكرێ دوای ئەو هەموو قوربانیدانە، ئەم دۆخە خراپە هەر درێژە بكێشێت، هه‌موومان له‌ دوای وه‌ڵامی ئه‌وه‌ین: كەی بەرەو ئارامی دەچین و كەی بیر لە بنبڕكردنی كێشە دارایی و سیاسیەكان دەكرێتەوه‌؟. ڕه‌نگه‌ كه‌م جار له‌ مێژووی وڵات و نه‌ته‌وه‌كانی جیهان ڕوویدا بێت، وه‌ك ئێستای هه‌رێمی كوردستان، كه‌ تیایدا كۆمه‌ڵانی خه‌ڵك، ده‌سه‌ڵات، ئۆپۆزسیۆن، ڕۆشنبیر، نه‌یار و دۆسته‌كانمان، هه‌موومان به‌ یه‌كه‌وه‌ ددان به‌وه‌‌ بنێین كە هەرێمی كورستان له‌به‌رده‌م مه‌ترسی و ئاڵنگه‌ری دژوار دایه‌، كه‌وتووینه‌ته‌ ناو تونێلێكی تاریك، دیاره دانان به‌ هه‌ڵه‌ و كه‌م و كوڕیه‌كان فه‌زیڵه‌ته‌ و وا ده‌كات بیر له‌ چاره‌سه‌ركردنیان بكه‌ینه‌وه‌. دۆخی هه‌رێمی كوردستان، له‌ ناوه‌خۆیدا له‌ نێوان به‌رداشی ده‌سه‌ڵات و ئۆپۆزسیۆن كه‌وتۆته به‌رده‌م نیگه‌رانی خه‌ڵك، ده‌سه‌ڵات خۆی ددان به‌وه‌ ده‌نێت كه‌ چیتر ناتوانێ پاساو بهێنێته‌وه و به‌ ڕوونی ئاماژه‌ به‌ بوونی قه‌یرانی قوڵ ده‌كات،‌ ئه‌وه‌تا به‌شێك له‌ پێكهێنه‌رانی سەرەكی حكومه‌ت به‌ ئاشكرا، بێ ئاگایی خۆیان له‌ هه‌ندێ كه‌م و كوڕی ده‌رده‌بڕن كه‌ زه‌قترینیان (كه‌یسی نه‌وتە) كه‌ دوای ئه‌وه‌ی ئابووری سه‌ربه‌خۆی كوردستان ڕاگه‌یاندرا، مه‌ترسی و شومیه‌تی و برسیه‌تی داباریه‌ سه‌ر هه‌رێمی كوردستان، ئۆپۆزسیۆنیش تا ئێستا به‌رنامه‌یه‌كی ڕوونی نیه‌ كه‌ وه‌ك پڕۆژه‌یه‌كی ئه‌ڵته‌رناتیڤ ببێته‌ جێگره‌وه، دیاره‌ ئه‌مه‌ش له‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت كه‌ ئه‌زموونی كاری ئۆپۆزسیۆن له‌ ماوه‌ی ڕابردوودا بێ ئاكام بووه‌ و سه‌ركرده‌كانیان ددان به‌و فاكته‌ داده‌نێن‌، به‌ هه‌موو پێوه‌ره‌كان له‌وه‌ ده‌چێ‌  ئه‌م دۆخه‌ به‌رگه‌ی بێ باكیتر نەگرێت، هاوكات لەسەر ئاستی دەرەوە، ئێمە هەرچەندە وەك كەسیەتی (پاڕا دیبلۆماسی) حیسابمان بۆ دەكرێت بەڵام لەبەر ئەوەی سەربەخۆ نین، نەمانتوانیووە یاریكەری سەرەكی هاوكێشە هەرێمی و جیهانیەكان بین. ئەنجام بەوە دەگەین كە ئەم دۆخە كەوتۆتە بنبەست، لێرەوە دەپرسین: ئایا ئەم دۆخە تا كەی درێژە دەكێشێت، كەی و چۆن چارەسەر بۆ ئەم كێشانە دەدۆزرێتەوە؟ ئایا حكومەتی ڕزگاری نیشتیمانی چارەسەرە؟ یان هەڵبژاردنی پێش وەختە؟ یان پێكهێنانی حكومەتێكی كاتی لە كەسە بەهێزەكانی حیزبەكان؟ یان  لە كەسانی تەكنۆكڕاتی نیشتیمانی و جێگه‌ی ڕه‌زامه‌ندی هه‌موو لایه‌نه‌ سیاسیه‌كان و كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكیش بێت؟. له‌ كه‌س شاراوە نیە، ئەمڕۆ خەڵكی عێڕاق دوای ئەوەی خۆپیشاندانیان كرد، كە بە بەراورد بە ئێمە ڕەنگە دۆخیان باشتر بوو بێت، حكومەت گۆڕدرا، كازمی هاتە سەر كار، كازمیەك كە نە كەسێكی ناسراو بوو نە خاوەن كورسی پەڕلەمانی بوو نە حیزبێكی سیاسی لە پشتی بوو، پێمان خۆش بێت یان نا كازمی لە ئەمڕۆدا تا ڕادەیەك بۆتە مایەی ئومێد بۆ خەڵكی عێڕاق، بە بوێرانە دەست بۆ هەندێ مەلەف دەبات كە ڕەنگە ئایندەی خۆی بخاتە مەترسی بەڵام هەر بەردەوامە، ئەوەندەی چاودێری ڕای گشتی هەرێمی كوردستانم كردووە گەیشتوونەتە باوەڕێك كە پێویستیان بە كەسایەتیەكی وەك كازمیە، لێرەوە خەڵكی كوردستان بیر لەوە دەكاتەوە كە ئایا گواستنەوەی ئەزموونی كازمی بۆ كوردستان، دەتوانێ كوردستان بەرەو كەناری ئارامی ببات، لەوەش گرینگتر ئایا كەسایەتی وەك كازمی لە كوردستان هەیە؟ ڕەنگە هەڵبژاردنی پێش وەختەی پەڕلەمانی عێڕاق وەڵامی ئەو پرسیارەمان بداتەوە؟.   * مامۆستای زانكۆ

هێمن ئه‌مین شوانی    لە ڕۆژی جیهانی نەهێشتنی  نەخوێندەواریدا:  هێمن ئه‌مین شوانی *    نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان ڕۆژی (8)ی ئەیلولی هەموو ساڵێكی تایبەت كردووە بەڕۆژی جیهانی نەهێشتنی نەخوێندەواریی، دیاریكردنی ئەو ڕۆژە بۆ هەڵمەتی نەهێشتنی نەخوێندەواری دەگەڕێتەوە بۆ‌‌ كۆنگرەی نێودەوڵەتی وەزیرەكانی پەروەردە و فێركردن، كە لە ڕۆژانی (8 تا 19 ئەیلولی 1965) لە تارانی پایتەختی ئێران بەڕێوەچوو، دوای تێپەڕبوونی ساڵێك بەسەر ئەو كۆنگرەیە و لە تشرینی دووەمی ساڵی (1966) یۆنسكۆ ڕۆژی (8)ی ئەیلولی هەموو ساڵێكی كرد به‌ڕۆژی جیهانی نەهێشتنی نەخوێندەواری، له‌وكاته‌وه‌ یۆنسكۆ بۆ ڕۆژی جیهانی نەهێشتنی نەخوێندەواری ساڵانە ئاهەنگ و مەراسیم و كۆڕو كۆبونەوەی جۆراو جۆر دەگێڕێت و بەبیری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەهێنێتەوە كە خوێندەواری مافێكە لە مافەكانی مرۆڤ و بنەمایەكە بۆ هەموو پڕۆسەیەكی پەروەردە. بەپێی دواین ئاماری ڕێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ پەروەردەو زانست و ڕۆشنبیری (یونسكۆ) لەسەر ئاستی جیهان ژمارەی نەخوێندەواران لە ساڵی (2020) گەیشتۆتە (773) ملیۆن كەس، جگە لەوەش پەتای (COVID-19) لەسەر ئاستی جیهان (617) میلۆن منداڵ و گەنجی لە نزمترین ئاستی خوێندنەوە و نوسین و ژماردن بێبەشكردووە، چونكە لەسەرەتای بڵاوبونەوەی ئەو پەتایە زۆربەی قوتابخانەكان داخران و بەهۆیەوە (62.3%) ڕویان لە قوتابخانە نەكردوە، لە كاتێكدایە ژمارەی خوێندكاران لەسەر ئاستی وڵاتانی جیهان (1.09) ملیارە. نەخوێندەوار كێیە؟  نەخوێندەواری واتا نەبوونی توانای خوێندن و نوسین و ژمارە، هەركەسێك تەمەنی بگاتە (12) ساڵان و نەتوانێ‌ (بخوێنێ‌ و بنوسێ‌ و بژمێرێ‌ و نەچووبێتە بەر خوێندن، یان دامەزراوەیەكی پەروەردەیی)، ئەوا پێی دەوترێت نەخوێندەوار. (یۆنسكۆ)ش بەم شێوەیە پێناسەی خوێندەواری كردووە "ئەو كەسانە بەخوێندەوار دادەنرێن، كە توانای خوێندن و نوسین و تێگەیشتنی ئەو ڕستە سادانەی هەبێت كە پەیوەندی بەژیانی ڕۆژانەیەوە هەیە، لەگەڵ بەهرەی پەیوەندیكردنی لە ڕێگەی نوسین و خوێندنەوە هەبێت و، زۆربەی جارانیش بەهرەی بنەماكانی ژمێرەی هەبێت". كەواتە مەبەست لە نەهێشتنی نەخوێندەواری گەیشتنی نەخوێندەوارانە بەئاستێكی خوێندەواری و ڕۆشنبیری كە بتوانن لە ڕێگەی خوێندن و نوسین و ژمێرە سود بەخۆیان و كۆمەڵگەكەیان بگەێنن گرنگی نەهێشتنی نەخوێندەواری.  لە زۆرێك لە وڵاتان نەخوێندەواری بۆتە دیاردەیەكی زەق و به‌ربڵاو، بەتایبەت لە وڵاتە دواكەوتووەكان، یان هەژارەكان، یاخود وڵاتانی تازە گەشەسەندوو، ئەوەش كاریگەری زۆری كردۆتە سەر دۆخی ژیانی تاكەكانی كۆمەڵگە لەو وڵاتانە. بۆیە بەبێ‌ هۆ نیە، لەسەر ئاستی جیهان وڵاتان بەپێی توانای دارایی و قەبارەی نەخوێندەواری لە وڵاتەكانیان بایەخ بەنەهێشتنی نەخوێندەواری دەدەن و لە چوارچێوەی هەڵمەتی نیشتمانیدا ڕێگە و شێوازی جۆراو جۆر دەگرنەبەر بۆ هاندانی تاكەكانی كۆمەڵ تا فێری خوێندەواری ببن، هەر لەو بوارەشدا چەندین ڕێكخراوی كۆمەڵی مەدەنی كار لەو پێناوەدا دەكەن و تاكەكانی كۆمەڵ بەپێویستی خوێندن و خوێندنەوە هۆشیار دەكەنەوە، چونكە نەهێشتنی نەخوێندەواری ناوەخنی فێربوونی بنەڕەتیە بۆ هەمووان، ئەوەش هۆكارێكی سەرەكیە بۆ زاڵبوون بەسەر هەژاری، و دابەزینی ڕێژەی مردن، و سنوردانانی گەشەی دانیشتوان، و پەیڕەوكردنی یەكسانی نێوان نێر و مێ‌، و پاراستن و گەشەپێدانی ئاشتی و دیموكراسی.     خوێندەواری فاكتەرێكی سەرەكییە بۆ یارمەتیدانی تاك تا بتوانێت زاڵ بێت بەسەر كۆی كێشەكانی ژیانی ڕۆژانەی لە هەموو بوارەكانی تەندروستی، ئابوری، كۆمەڵایەتی...هتد، سەرباری ئەوەی تاك بەهۆی خوێندەوارییەوە دەتوانێت گەشە بە توانا جەستەیی و عەقڵییەكانی خۆی بدات، دواتریش هەر بەهۆی خوێندەوارییەوە كۆمەڵگە دەتوانێت سوود لە وزە و توانای تاكەكانی خۆی وەربگرێت بۆ پێشكەوتن و بوژانەوەی ژێرخان و سەرخانی وڵات، بەپێچەوانەوە هەر كۆمەڵگەیەك كە ڕێژەی نەخوێندەواری تێدا بەرز بێت، لەكاتی سەرهەڵدانی هەر كێشەیەكی كۆمەڵایەتی، یان ئابوری، یاخود بڵاوبونەوەی پەتایەك بەئاستەم تر دەتوانێت تاكەكانی لێ‌ دەرباز بكات، یان پەیامەكانی خۆ دەربازبوون بەئاسانی و لە ماوەیەكی كورتدا بگەێنێتە تاكەكانی كۆمەڵگەكەی، ئینجا كێشە تاكە كەسیەكانی كەسی نەخوێندەواریش با لەولاوە بوەستێت كە ڕۆژانە ڕوبەرووی دەبێتەوە.  لێرەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە، كە خوێندن لەگەڵ ئەوەی سوود بەتاك دەگەێنێت و، لەسەر ئاستی كۆمەڵ و كۆمەڵگەش سوودی زۆری هەیە. لەسەر ئاستی تاكە كەسێك كە خوێندەوار بێت، سوودی دەبێت بۆ: 1.    چەندە تاك توانای خوێندنی فراوان بێت، ئەوەندە لە كاروبارەكانی ژیان و پەیوەندییەكانیدا توانایەكی لۆژێكی دەبێت لەهەڵبژاردن و دەستنیشانكردنی شتەكان بەشێوەیەكی دروست. 2.    توانای بەدەستهێنانی بەرهەمی زیاتری دەبێت، ئەوەش كاریگەری لەسەر جۆری ژیار و ژیانی دەبێت، لەو بوارەدا توێژینەوەیەك ئەوەی دەرخستووە، كە هەموو ساڵێكی خوێندن سەرچاوەی تاك لەڕووی بەرهەمەوە بەڕێژەی (10%) زیاد دەكات. 3.    دروستكردنی بناغەیەكی بەهێز و ڕوونی كاركردن. 4.    بەخشینی زانیاری لە زۆربەی بوارەكان بەتاك، هەروەها توانای بیركردنەوەی تاك فراوان دەكات، هەروەك توانای داهێنان و خەیاڵ فراوانی دەبەخشێتە تاك. 5.    جگە لەوانەش، تاك بەگرنگی ئینتیمای نەتەوەیی و ئاینی و جیهانیەكان هۆشیار دەكاتەوە، هەروەك ڕۆڵیش دەگێڕێت لە دیاریكردنی بەهاو كەلتور و نەریتەكان و ئاگاداربوون لەو گۆڕانكاریانەی لەدەورووبەری ڕودەدەن. 6.    هەرچەندە پلەی خوێندنی تاك بەرزتر بێت، پلەی نوێبونەوەی كەسایەتیش زیاتر دەبێت، بۆیە هەرچەندە ژمارەی ئەو تاكانەش لە كۆمەڵگەدا زۆربێت، ئەوا ئەو كۆمەڵگەیە چارەنوسی دەچێتە ناو كۆمەڵگە نوێیەكانەوە، بەوەش گۆڕانكاری گرنگ ڕودەدات. دۆخی نەخوێندەواری لە كوردستان بەئاوڕدانەوە لە مێژووی كورد و كوردستان، دەبینین كوردستان دوچاری داگیركاری و شەڕو شۆڕی زۆر بووەتەوە، ئەوەش ڕەنگدانەوەی زۆری لەسەر دۆخی ژیانی كۆمەڵایەتی، لەناویشیاندا بواری خوێندن و پەروەردە و بەدەستهێنانی زانست هەبووە، بۆ نەهێشتنی نەخوێندەواری سەرچاوەكان ئاماژە بەوەدەكەن، حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دوای دەستبەكاربوونی لە ساڵی (1992) "15 بنكەی نەهێشتنی نەخوێندەواری كردۆتەوە، كە (1842) فێرخوازی لەخۆگرتبوو"، بەڵام بەهۆی ئابڵوقەی ئابوری لەسەر عێراق و ئابڵوقەی عێراقیش لەسەر كوردستان و هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ، وایكرد ژمارەی نەخوێندەواران ڕوو لە زیادبوون بكات، بەتایبەت زۆرێك لە گەنجان ئەو كات ناوەندەكانی خوێندنیان جێهێشت، تا گەیشتە ئەو ئاستەی، كە ڕێژەی نەخوێندەواری (37%)ی تۆماركرد". بەئامانجی ڕزگاركردنی تاكەكانی كۆمەڵگە لە نەخوێندەواری و دابینكردنی مافی تاكەكان و هاندانیان بۆ فێربوون و چوونە بەرخوێندن و نەهێشتنی دابڕاوان (المتسربین) لە قوتابخانەو خوێندنگەكان و ڕەخساندنی هەلێكی باش و گونجاو بۆ ئەوەی ئەم دەرفەتەیان لەبەردەمدا واڵا بێت و بەهاوشانی هاوەڵانیان بگەن بەماف و داخوازی ئاواتەكانیان و بەكارامەیی و سەربەستی لە پێشكەوتنی كۆمەڵگەدا بەشداربن. حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی هەڵمەتی (نەهێشتنی نەخوێندەواری) لەسەرجەم شارو شارۆچكەكانی كوردستان لە ساڵی (2000 تا 2012) توانیوییەتی(356821) كەس لە نەخوێندەواری دەرباز بكات، بەو هۆیەشەوە ڕێژەی نەخوێندەواری لە (34%) بۆ (16%) كەمكرایەوە، هەرچەندە پلان و بەرنامەی وەزارەت بۆ بنەبڕكردنی نەخوێندەواری لە كوردستان تا ساڵی (2015) ئەوەبوو ڕێژەكە بۆ (10%) دادەبەزێنن، بەڵام بەهۆی قەیرانی دارایی و شەڕی داعش لەو ماوەیەدا نزیكەی (100.000) سەد هەزار قوتابی لە پۆلی (1-9) وازی لە خوێندن هێناوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەڵمەتەكانی نەهێشتنی نەخوێندەواری سست و لاوازبوون، هەربۆیە ڕێژەی نەخوێندەواری گەیشتە (15%). نەخوێندەواری دەمامكدار یان شاراوە لە بواری زانست پەروەردەدا بەشێوەیەكی گشتی دوو جۆر نەخوێندەواری هەیە، یەكەمیان نەخوێندەواری سەرەتاییە واتا نەبوونی توانای خوێندن و نوسین و ژمارە وەك ئەوەی لەسەرەوە ئاماژەمانپێدا، جۆری دووەمیان نەخوێندەواری شارستانییە، نەخوێندەواری شارستانی بەو كەسە خوێندەوارانە دەوترێت كە توانای ئەوەیان نییە هاوشانی سەردەمەكەی خۆیان بڕۆن، بەڵام لە كوردستان خەریكە جۆری سێیەمیش دەردەكەوێ (نەخوێندەواری دەمامكدار)، چونكە به‌شێكی زۆری ئه‌وانه‌ی زانكۆ ته‌واو ده‌كه‌ن، نەك خاوه‌ن مه‌عریفه‌ لە بواری پسپۆڕییەكەی خۆیان نین، بەڵكو توانای نووسین و خوێندنەوە و ژمارەشیان وەك پێویست نیە، ساڵانی داهاتوو ئەم كێشەیە زۆر بەزەقی بەرۆكی هەرێمی كوردستان، وەك چۆن ئێستا موچەخۆی بندیوار (بێكاری دەمامكدار) بەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بووە و پێی چارەسەر ناكرێ. نەخوێندەواری دەمامكدار ئەگەرچی ساڵانێكە لە ناوەندەكانی خوێندن هەستیپێكراوە، كە بەهۆی فشارە جۆراوجۆرەكان و ساڵێك بەهۆی قەیرانی دارایی و ساڵێك بەهۆی بایكۆتی مامۆستا و ساڵێك بەهۆی هەڵبژاردن...دەرچووانی قوتابیان و خوێندكارانیان لە ناوەندەكانی خوێندن كردە كۆمەڵ و جۆرەها ئاسانكاری كرا بۆ دەرچواندنی خوێندكار، بەڵام پەتای كۆرۆنا ئەو كێشەیەی لە كوردستان زۆر زیاتر كرد، ساڵی ڕابردوو پرۆگرامەكانی خوێندن تەواو نەكرا و، خوێندنی ئۆنلاین و ئەلیكترۆنیش هیچ سودێكی نەبوو، هەربۆیە ئەو منداڵانەی لە پۆلی یەكی بنەڕەتی بوون بەشی زۆری پیتەكان و وانەكانی بیركاری فێرنەبوون، ئەمساڵیش دیسان درێژە بەو بڕیارە درا و، كۆمەڵێك خوێندكارانی پۆلی یەكی بنەڕەتی لە فێربوونی پیتەكان و بیركاری بێبەش دەبەن، ئەم دۆخەش بۆ پۆلەكانی دیكەش هەر ڕاستە، بەڵام لایەنە پەیوەندیدارەكان كارئاسانی تەواویان كرد و، ژمارەی ئەوانەی دەرنەچوون بەراورد بەساڵانی ڕابردوو زۆر زۆر كەمتر بووە. كێشەی نەخوێندەواری دەمامكدار لەنەخوێندەواری ئاسایی زۆر زیاترە، چونكە نەخوێندەواری دەمامكدار دەبێتە خاوەن بڕوانا، بەڵام بڕوانامەیەك خاڵی لە ئەلف و بێی خوێندن و نووسین، ئەوە باسی مەعریفە هەر ناكرێ، بەڵام كە زانكۆ و قۆناغەكانی خوێندنیان تەواو كرد، جۆرەها فشار دەخەنە سەر حكومەت داوای دامەزراندن دەكەن، دامەزراندنی ئەو كەسانە جا لە كەرتی گشتی بێت یان تایبەت گەورەترین كێشە بۆ دامەزراوەكە دروست دەكەن و زیانێكی زۆریش بەژێرخانی وڵات دەگەێنن، چونكە لە بنەڕەتدا فێری هیچ جۆرە بەهایەك بەتەواوەتی نەبوون، بۆیە گرنگە لە ئێستا حكومەت و خەمخۆرانی پەروەردە بەجدی ئاوڕێك لەو دۆخە بدەنەوە و نەوەكانی داهاتوومان كە سەرمایەی كۆمەڵگەن بەزانست و فێربوون گۆش بكەن و هەڵمەتی (نا بۆ خوێندنی ئۆنلاین ڕابگەێنن).  *توێژەر و میدیاكار

عەبدوڵا دەمیرباش  مژارا ھەری زێدە ئەم تەڤ ل سەرێ داخڤن و دخوازن پێک وەرە، یەکێتیا کورد و کوردستانی یە، لێ بەلێ دەربارێ پێکھاتنا وێ دە فکرەکە مە یا ھەڤپار تونەیە. ئەم ھەر تم ل بەندێ نە کۆ ژ ژۆر دە پێشنیار بێن کرن. ب درووشما ماف بەری زاگۆنانان تێن، ب من دڤێ گەل ڤی مافێ خوە ب کار بینە. د مژارا یه‌کێتیا نەتەوەیی دە؛ گەلێ مە یێ ل چار پارچەیان دکارە دەست ب ھن چالاکیان بکە کۆ بکاربن ئێن سەری بکن تەڤگەرێ. ئەز دخوازم فکر و پێشنیارێن خوە بکم ژ بۆ گۆتووبێژ بێ کرن. چما د ناڤبەرا گەلێ مە یێ چار پارچەیێن کوردستانێ دە دانووستاندنێن جڤاکی، ئابۆری، بازرگانی، چاندی، وەرزیشی و ....ھد. نەیێن کرن! ل گۆری من تو ئاستەنگی ل پێشیا ڤێ تونەیە. ب گەلێن دن رە تێکلیێن مە ھەنە و دڤێ ھەبن ژی. د ناڤبەرا کوردێن چار پارچەیان دە تێکلیێن زەواج، جیرانتی، کریڤاتی و.... ھد. دکارن وەرن بەربەلاڤ و کوورکرن. تەڤلیبوونا ل شین و شاھیان ب ئاوایەکی بھێز بێ زێدەکرن و بەربەلاڤکرن. چما مرۆڤێن مە یێن ل چار پارچەیان تێکلیێن خوە خورت نەکن و شریکەتێن ھەڤپار ساز نەکن! ئاستەنگیا ل بەر ڤێ چیە؟ ژ بۆ دانووستاندن و تێکلیێن وان ئێن گەرم چێببن، دکارن ژ چار پارچەیان کارکەر و کەدکار ب تایبەتی بێن ھلبژارتن. ب تایبەتی دڤێ تەڤلیبوونا مە یا داوەت و شینان د ئاستا ھەری ژۆر دە بە. لەورە، ئەڤ رێیەکە گرینگ و ژیانییە ژ بۆ ئەم ریتوالێن خوە یێن ھەڤپار بدۆمینن و قوتبوونا د ناڤبەرا جڤاکا خوە ب داوی بکن. مریشکێن مە و یێن گەلێن دن کەتنە ناڤ ھەڤ لێ ئەز دبێژم مژیشکێن گەلێ مە باش نەکەتنە ناڤ ھەڤ! ل کێلەکا تێکلیێن د ناڤبەرا باژارێن پارچەیێن مە یێن جودا دە، چما چالاکیێن وەرزیشی، مھرجان نەیێن لدارخستن! مەسەلا، چما د ناڤبەرا تیمێن قامشلۆ، دھۆک، ئامەد و ساقزێ دە پێشبازی نەیێن کرن؟ دکارن پلاتفۆرمێن دیژیتال و رووپەلێن ھەڤپار ساز بکن و تیمێن لیستکان ئاڤا بکن. ھونەرمەندێن مە یێن ل چار پارچەیان دکارن چالاکیێن ھونەری یێن ھەڤپار ل دار بخن، ئەو بخوە دکارن ئۆرگانیزە بکن، بدن نیشاندان و.... ھد. مەسەلا، وەکی پێشانگەھا وێنەیان ئان ژی مھرجانا شانۆیێ یا ھەڤپار ئا ب بەشداریا چار پارچەیان. مالباتێن مە یێن ژ چار پارچەیان دکارن ببن مالباتێن خوشک و برا؛ ژ بۆ ڤێ دکارە تەکنۆلۆژیا دیژیتال بێ بکارانین؛ مالبات دکارن تێکلیێن خورت ب ھەڤ رە دەینن؛ زارۆکێن وان دکارن دیالۆگێ ب پێش بخن. د ڤێ مژارێ دە، خەباتێن ئەم ب گەلێن دن رە دکن، دڤێ ئەم د ناڤ خوە دە ژی پێک بینن. عالمێن مە یێن دینی یێن چار پارچەیان ئێن ژ ئۆل، باوەری و مەزھەبێن جودا دکارن ل ھەڤ بجڤن، داخویانیێن ھەڤپار بدن و ھێزێن سیاسی ژی دکارن دەستەک بدن وان. ئەڤ گەشەدانێن ژ ئالیێ گەل ڤە تێن دەسپێکرن، دکارن ھەموو پارتی و رێخستنێن کوردستانی ب لڤ تەڤگەر بکن. بێگومان دڤێ ب گەلێن دن رە تێکلیێن وەکھەڤ و ئازاد بێن دانین. ھەر وھا دڤێ گەلێ مە یێ ل چار پارچەیان نێزی ھەڤ ببە و براتیا خوە خورت بکە. د ڤێ مژارێ دە، دڤێ ھەر کورد و کوردستانی ل سەر پێشنیارێن بەربچاڤ بسەکنە و دڤێ ئەڤ پەیورا مە ھەموویان ئا دیرۆکی یا ھەری گرینگ بە. د سەدسالا 21 ێ دە نابە کۆ ژیانا بێستاتو ببە چارەنووسا مە. ب کامپانیایا بێ دەستپێکرن ھەر کورد و کوردستانیێ ل پارچەیەکێ، دڤێ ب کەس ئان ژی مالباتێن ل ھەر سێ پارچەیێن دن دژین رە تێکلی دەینە. دبە ھەر کوردێ/ا ژ پارچەیەکێ سێ خوشک/برایێن وی/ێ یێن ژ پارچەیێن دن ھەبن؛ ژ بۆ ڤێ دکارە ب لەزگینی خەبات بێ دەستپێکرن. وێ ب ڤێ یەکێ زمان و ھەستا ھەڤپار ئاڤا ببە. بێگومان وێ تشتێن نەیینی ژی چێببن، لێ بەلێ تو تشتا نەیینی وێ ژ رەوشا نھا یا پارچەبوویی نە خرابتر بە. خەلکێ مە ژ بۆ کۆ دەبارا خوە بکە، ژ بۆ خەباتێ دچە باژارێن دن و ل وان دەڤەران ژ بەر کۆ ب کوردی داخڤن راستی دەستدرێژی و ھەقارەتان تێن و ب مرنێ رە رووبروو دمینن. تەڤی کۆ ئەردنیگاریا کوردستانێ ئەوقاسی دەولەمەندە و خوەدی وێ پۆتانسیەلێیە کۆ گەلێ مە بکاربە دەبارا خوە لێ بکە. مرۆڤ دکارە ڤێ پۆتانسیەلێ ژ بۆ بەرژەوەندیا گەلێن خوە بدە ب کار بینە. ئەڤ یەک ژ بۆ براتیا مە یا گەلان ئا ئازاد و وەکھەڤ نە ئاستەنگییە. کەسێ کۆ نکاربە ل مالا خوە براتیێ ساز بکە دێ چاوا بکاربە ب کەسێن دن رە براتیەکە ئازاد و وەکھەڤ پێک بینە. دڤێ د ناڤبەرا سەندیکا و رێخستنێن جڤاکا سڤیل ئێن ھەموو پارچەیان دە، ب رەنگەکی فەرمی و نە فەرمی تێکلی وەرن دانین. ب تایبەتی ژی ل ڤر ھونەرمەند، خەباتکارێن زمێن، رەوشەنبیر و رێخستنێن سیاسی پشتگریێ بدن ڤێ یەکێ. ئەڤ پێشنیار دکارن وەرن نیقاشکرن و بەرفرەھکرن ژی؛ دڤێ یه‌کێتیا کورد و کوردستانێ نەیێ تالۆقکرن. دڤێ ئەم ل ھێڤیا لدارخستنا کۆنگرەیێ نەمینن و دڤێ خەلک زۆرێ بدە کۆ ئەڤ کۆنگرە وەرە لدارخستن. وھا ببە کۆ تو پارتیەکە سیاسی نکاربە خوە ژ بەر ڤێ یەکێ بدە ئالی. ل گۆری من ئینیسیاتیفا سڤیل ئا ھەری گرینگ دڤێ ل سەر ڤێ بنگەھێ بە. دڤێ ھەر کەس نیقاش بکە، د ھشمەندیا خوە دە ب جھ بکە و پێشنیار/رەخنەیێن خوە پێشکێش بکن. تشتەک ژ ئازادی، وەکھەڤی و یه‌کێتیا کورد و کوردستانێ گرینگتر نینە. چما زانیارێن مە کۆنگرەیەکە زانستێ یا کورد و کوردستانێ پێک نەینن! کۆنگرەیەکە وھا د سالڤەگەرا 100‌مین ئا پەیمانا لۆزانێ دە پێک وەرە، ب ڤێ کۆنگرەیا زانستێ یا کورد و کوردستانی وێ بەرسڤەکە گەلەکی خورت بە ژ بۆ پارچەکرنێ. د ڤێ مژارێ دە زانیار، ئینستووتی و وەقفێن مە دکارن بکەڤن ناڤ لڤ و تەڤگەرێ. مژارا یه‌کێتیا کورد و کوردستانێ، د 30 -40 سالێن پێشیا مە دە دێ ب ھووربینی وەرە نیقاشکرن و ئەڤ تشتەکی پێویست و دیرۆکییە. ل سەر ڤێ بنگەھێ من خوەست دەست ب ڤێ نیقاشێ بکم. ئەم ژ نھا ڤە دەست پێ نەکن، دبە کۆ سبێ پر دەرەنگ بە.

  زانا توفیق بەگ ئەم بابەتە دەرگای کردنەوەی گەلێك پرسیارە لەسەر ترسێکی کوشندەو گەورە سەبارەت بە دروستکردنی کەلتوری کینەو بوغزو هەڵگەڕانەوە لە بەها جوانەکانی پێکەوە ژیان و مرۆڤدوستی و هەنگاونان بەرەو شارستانێتی دنیای پێشکەوتن لەم سەردەمەدا. پێویستە بە دوای ئەو هۆکارانەدا بگەڕێن کە بۆچی بەشێكی گەورەی کۆمەڵگای ئێمە بە تایبەتی نەوەی ئێستا لەو کەلتورە فراوان و هەمە چەشنەی دنیای جیهانگیری کەوتوونەتە ناو بازنەی ڕق و کێنەو هە میشە جورێك لە ئەنتی دەسەڵات و سیاسەتکردن و هەندێ کجار دوور کەوتنەوە لە هەموو خزمەتێك کە ئەرکی سەرشانی هە موو تاکێکە بەرامبەر بە مێژووی سیاسی و کۆمەڵایەتی خۆی ووڵاتەکەی خزمەت نەکردن بە جڤات لە چوارچێوەی ژیانێکی مەدەنی و بەشدار لە کۆی گشتی هەموو بزاوتێکی شارستانی لە  چوارچێوەی نیشتمان و کۆمەڵگادا   دروستکردنی دۆخێکی نا ئارام  . لە لایەکی ترەوە بیرکردنەوە لە دەربازبوون لەو کەلتورە ڕقە کە ئێستا کۆی گشتی کۆمەڵگاو هە موومانی گرتۆتەوە وە بەها جوانەکانی کۆمەڵگای ئێمەی لە بنچینەدا هەڵتەکاندوە. بۆ زیاتر ڕووچونەوە ناوەوەی بەشێکی ئەو پرسیارەی کە بۆچی ئێمە بەردەوام خەرێکی دروستکردنی کەلتورێکی داخراوین کە بەرهەمەکەی بۆتە بەشێک لە پەروەردەی ڕق و کینە لەناو زهنێتی تاکی ئێمەدا بەتایبەتی نەوەی نوێ؟ بۆ وەلامێکی دروستی ئەم پرسیارە کە زیاد لە ڕەهەندێکی هەیە چ لەڕووی سیاسی بێت یان کۆمەڵایەتی و ڕوشنبیری بێت. سەرەتا ئەگەر سیاسەت وەکوخوڵقێنەری پشت دروستکردنی ئەم کەلتورەی ڕق  لە ناو کۆمەڵگای ئێمە  بناسێنین ئەوا دەتوانین بڵێن چەمکی سیاسەت لە هەرێمی کوردستان دا نەیتوانیەوە لەسەر بنەمایەکی زانستی و هەڵگری موڕاڵیتی سیاسی  وە سروشتی خۆی دروستبکات هەر بویە نەیتوانیەوە  پایەکانی خۆی  بونیاد بنێت ، خۆئەگەر پێچەوانەکەی ڕاست بوایە ئەوا  ئێمە دە بووینە خاوەن ڕیتمێکی تایبەت بە خۆمان لە دروستکردنی کەلتورێکی هەمەلایەنەی هەمەڕەنگ ئەوەی پێ دەوترێت (مەڵتی کەڵچەر) کە ئێستا بۆتە نمونەیەکی زۆرباش لە گشت ووڵاتانی ئەوروپا دا بەتایبەتی ئەوکۆمەڵگایانەی کە کەلتوری یەکیتر قبوڵکردنیان کردوەتە بەهای  سەرەکی لە ژیانی ڕۆژانەیاندا ، بەتایبەتی  لەناو پروسەی سیاسی و بەڕێوەبردن دا . بەڵام بە داخەوە لە کوردستان دا کەلتوری سڕینەوەی یەکیتری وە ڕیزنەگرتن لە هەر جووڵەو کردارێکی ئەرێنی باش بۆ باری گشتی  لێکەوتەیەکی یەکجار خراپی لەناو تاکی ئێمەدا دروستکردوە بۆتە نەخۆشیەکی قٶڵی کۆمەڵگای ئێمە . ڕق هەر جارەی بە جورێك لای انسانی کورد خۆی نیشان ئەدا جارێك لە بەرگە سیاسی و حیزبێکەیدا جارێكی تر لە بەرگی کۆمەڵایەتی دا بەڵام پرۆسەی سیاسی و کارکردن لەناو سیاسەت دا  ئەمەیان قووڵترین لێکەوتەی خراپی لای مرۆڤی سیاسی و ئاسایی ئێمە دروستکردوە  ئەم جۆرەیان  کوشندەترین جۆری ماکی سیاسەتە کە ئەنجامەکەی دە بێتە دروستکردنی ڕق لەسەر هە موو بابەتەکان و ئەنجامەکانی بەرامبەربە یەكتری لە نێوان مرۆڤی ئێمەدا بەبێ هۆکار. ئەمەیان دەبێتە هۆی دروستکردنی نەخوشیەکی سایکۆلۆجی  دەروونی شاراوە لەناو مرۆڤی ئێمە دا، بەپێ بنەماکانی زانستی سیاسی کە بە پەڕەگرافێکی تایبەت باسی ئەم بابەتە دەکات دەڵێت کاتێك سیاسەت بارگاوی دە کرێت بە نایەکسانی لە دابەشکردنی بەرژەوەندی لەناو پانتایی گشتی دا وە بچووك دەکرێتەوە بۆ باری  تایبەتی  و کەسی ئەوا ڕق لە ناو جەستەی کۆمەڵگادا بە شێوەیەکی قۆناغ بە قۆناغ دەست پێ دەکات  وە  گەشەدەکات  تا دەبێتە   کەلتورێك کە تاکەکان پەلاماری  هە موو بەهاکانی یەکتری دەدەن وە هە میشە لە کەمیندان بۆ لێکدان لە یەکتری و بچووك کردنەوەی دەورو کاریگەری یەکیتری دە بێتە ئەرك وحەز ئەخلاق لەناو کۆمەڵگا دا وە هاوکات لە هەموو گوڕانکاریەکی پێشکەوتن دایان دەبڕیت، جگە لەوەی هەندێ جار ئەم جورە کەلتورە کۆمەڵگاو سیستەمی سیاسی بەرەوو قۆناغێکی مەترسیدار تر هەنگاو ‌هەڵدەهێنی تادەگات بە دروستکردنی شەڕو ماڵوێرانی وە جارێکی تر دروستکردنی نەوەیەك  کە هیچ گرنگیەکیان بۆ بنیاتنانە وەی ووڵات کۆمەڵگاکە نامێنێ.

كامەران وریا قانع له‌م ماوه‌ی دوایدا براده‌رانی به‌غدا له‌ فراكسیۆنی گۆڕان زۆر رۆمانسیانه‌ دور له‌ به‌رپرسیاره‌تی ته‌ماشای كێشه‌كانی كوردستان ده‌كه‌ن. كشانه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌ حكومه‌تی هه‌رێمیان كردوه‌ به‌ گه‌وره‌ترین خاڵ،گوایه‌ تاوانێكی گه‌وره‌یه‌ به‌رده‌وام بوون له‌و حكومه‌ته‌. ئه‌م براده‌رانه‌ له‌ بیریان چوو خۆشیان به‌شداری په‌رله‌مانێك بوون كه‌ ئه‌ندامانی پارتی و یه‌كیه‌تی به‌ ئه‌ندامی ئه‌لكترۆنی ناسراون له‌ ئه‌نجامی ته‌زویرێكی گه‌وره‌، واته‌ ئه‌وانیش به‌شدار بوون له‌ ده‌زگایه‌ك كه‌ ئه‌ساسه‌كه‌ی پڕ دزی و گزی و درۆ وگه‌نده‌ڵیه‌ .ئیتر ئه‌م هه‌راج كردنه‌ی هه‌ڵوێست له‌ پای چی؟ هه‌ر ئه‌م براده‌رانه‌ بوون له‌ دره‌نگانه‌ شه‌وێ به‌ فرۆكه‌كه‌ی كابرای بارزانی به‌ره‌و به‌غدا فڕین. له‌ چ شوێنكی دنیا و له‌ چ هێزیكی سیاسی بینراوه‌ ئه‌ندامێك به‌ سه‌رۆكه‌كه‌ی و مه‌كه‌تب سیاسیه‌كه‌ی بڵێت تۆ ده‌ست له‌ كار بكێشه‌وه‌ منیش ده‌ست له‌ كار ده‌كێشمه‌وه‌، ئه‌مه‌ گاڵته‌ كردنه‌ به‌ هه‌موو پێوه‌رێك. ئه‌م براده‌رانه‌ ته‌نها داواكاریان كشانه‌وه‌یه‌ له‌ حكومه‌تی هه‌رێم، باشه‌ بۆ ویژدان كامیان زیاتر گۆڕانی ئازار داوه‌، به‌شداری گۆڕان له‌ كامیان زیاتر كارتۆنیه‌ له حكومه‌تی هه‌رێم یان حكومه‌تی خۆجێیه‌تی سلێمانی، ئه‌ی بۆچی باسی كشانه‌وه‌ له‌ حكومه‌تی خۆجیه‌تی سلێمانی و ده‌وربه‌ری ناكه‌ن؟ به‌رده‌وام بوون له‌ كامیان سوكایه‌تیه‌ به‌ بزووتنه‌وه‌كه؟‌، كه‌ به‌رێوه‌به‌ری خاڵه‌ سنوری گۆڕان بێت و پارێزگا و قائیقام گۆڕان بێ به‌به‌رچاوه‌یه‌ مه‌وادی قاچاغ وئێكسپایه‌ر به‌ زه‌بری چه‌ك بێنیته‌ ژوره‌و حساب بۆ كه‌س نه‌كه‌یت، داهاتی گومرگه‌كان زۆربه‌ی ون بێت ، یاخود له‌ كابینه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم وه‌زیرێكت هه‌بێت .كه‌ به‌هۆی قه‌یرانی داراییه‌وه‌ (هه‌رچه‌نده‌ قه‌یرانێكی دروست كراوه‌) سه‌دا هه‌فتاو نۆی موچه‌ دابه‌ش بكات. رووبكه‌ینه‌وه‌ شه‌قام، ئه‌مه‌ دوا رسته‌ی ئه‌م براده‌رانه‌یه‌ ، جارێك شه‌قام چه‌مكێكی زۆر فێڵاویه‌ ، هه‌روه‌ها شه‌قام ئه‌ركی خۆی جێبه‌جێكرد و دووجار بزووتنه‌وه‌كه‌ی كرده‌ دوه‌م هێزی سیاسی له‌ كوردستان . بزووتنه‌وه‌كه‌ش هه‌موو رێگاكانی گۆرینی سیستمه‌كه‌ی تاقی كردوه‌ هه‌ر له‌ خه‌باتی په‌رله‌مانی بۆ میدیایه‌كی ره‌خنه‌ گری قورس تاكو به‌شدار بوو له‌ حكومه‌ت هه‌موویان هه‌مان ئه‌نجامیان هه‌بوو ئه‌ویش به‌ هێز بوونی نه‌یاره‌كانی و لاواز بوونی خۆی. لاواز بوونی بزووتنه‌وه‌كه‌ چه‌ندین هۆكاری هه‌یه‌ كه‌ لێره‌دا جێگای باس نیه‌، كه‌ به‌ بۆچونی من به‌شدار بوون له‌ حكومه‌تی هه‌رێم یه‌كێكه‌ له‌ هۆكاره‌كان ، به‌ڵام هۆكارێكی لاوازه‌‌. ئه‌گه‌ر رۆژێك كشانه‌وه‌ بوو به‌ بریاری بزووتنه‌وه‌كه‌ با كشانه‌وه‌ له‌ هه‌ردوو حكومه‌ته‌كه‌ بێت له‌ حكومه‌تی هه‌رێم و خۆجێیه‌تی سلێمانی هه‌روه‌ها له پرۆسه‌ی سیاسی له‌ كوردستان و عێراق .ئه‌وكات بزانین دوای ئه‌وه‌ چی ده‌بێت؟

سوارە سەدوبیستی ئەردۆغان تا دێت پەیوەندیەکانی ئاڵۆزتر دەکات و ئەمریکاش بێزاربوە لەوەی وەک جاران مامەلەی لەگەل بکات. لە سەرەتای پرۆسەی ڕوخانی سەدامەوە ، ئەمریکا بەردەوام ڕێگەی داوە تورکیا سەرکێشی بکات لە عێراق و ناوچەکە ، بەس گەیشتۆتە ئەو بڕوایەی کە ئەوەی ڕێگرە لەبەردەم پلان و ستراتیژی ئەمریکا لەڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەکە ، تورکیایە. تورکیا لە کاتی لێدانی سەدام ڕیگربوو بۆ لیدانی عیراق لە بنکەکانی ئەنجەرلیکەوە، گرتنی قەشەکە و فشارکردن لە ئەمریکا، هاندانی خەڵکی فەلەستین و کێشە دروستکردن بۆ ئیسرائیل ڕیگریکردن لە ڕێکەوتی نیوان فەلەستین و ئیسرائیلدا، سنور بەزاندنی خاکی ئەو وڵاتانەی کە دۆست و هاوپەیمانی ئەمریکان وەک میسرو یونان و سعودییە، ئەمانەش بۆ ئەوروپاو ئەمریکاش ھێڵی سورن. دەست خستنە ناو شوڕشی سوریاو کلک گرێدانی لەگەڵ ئیران ڕوسیادا بەزاندنی سەروەری عیراق و سوریا، لەشکر کیشی بۆ ناو ڕۆژئاواو هەریمی کوردستان کە بە پێگەیەکی بەهیزی ئەمریکا لەناوچەکەدا ئەژمار ئەکریت، کردنی مۆزەخانەی سوڤیا بەمزگەوت و توڕەکردنی رۆژئاوایەکان بەو کردوە. ئەردۆغان ئەیەوێت چی بە ئەمریکا بڵین؟! دەیەویت وەک حەریفی دووەمی ئەمەریکا خۆی ئەژمار بکات تۆ لە غرب حاکمی موتلەقی منیش لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دونیایی ئیسلامی خەلیفە و خەلافەتی یەکەمم، ئەمریکا لەڕیگای هاوپەیمانەکانی وەک ئەورپا و ووڵاتە عەرەبیەکان ، هۆشداریدایە ئەردۆغاندا وەک ئینقلابەکەی ساڵی 2016 جوڵاندنی حەرەکە سیاسیەکانی ناوخوی تورکیا و گولەن بە ترساندنی ئەردۆغان لەدەستدانی دەسەڵاتی خەڵافەتەکەی، بە دەست تێوەردانی ناو کاروباری ناوخۆی تورکیا. ڕۆخاندنی دارایی و ئیفلاس بوونی بانکە گەورەکانی ناوخۆی تورکیا، داڕوخانی لیرەی تورکی لە ئاست دۆلاردا، ڕیگری کردن لە بازرگانی نەوت لە نێوان ئێران و  تورکیا. بە بۆ چۆنی من پاشە کشێ کردنی تورکیا لە حەفتانینن یەکەم گەیاندنی زیانیکی زۆر لەلایەن گەریلاوە بە هیزی سەربازی توریکا و بێ توانابوونی تورکیا لە ڕووی ئابوری و لۆجیستەووە، هاتنی ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا بۆ عیراق ڕێک پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە لەشکرکیشی و ئابوری تورکیا و هەریمی کوردستانەوە هەبوو بەتایبەتی نەوت و غاز، چوونی سەرۆکی هەرێم بۆ تورکیا بەدوو ڕۆژ دوای هاتنی ماکرۆن ترسی لە دەستدانی ئەو ڕیکەوتنە پەنجا ساڵەیەی نیوان توریکا و هەریمی کوردستان بوو کە نچیرڤان بارزانی ئەندازیاری ئەو ڕیکەوتنەیە، پاشان تەسلیم کردنەوەی بە حکومەتی ناوەندەووە.

  هیوا سەید سەلیم لە دوو مانگی ڕابردوو هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی ئۆپراسیۆنی سوپای توركیا  لە ناوچەكانی حەفتانین دەوڵەتی توركیا چەندین ئۆپراسیۆنی دیكەی سەربازی و سیاسی لە ناوچە جیاجیاكانی جیهان لە لیبیاوە بگرە تا ئەرمینیا و دەریای ناوەڕاست پێشتریش لە سوریا و رۆژئاوایی كوردستان دەستپێكردبوو.   حكومەتەكەی ئەردۆغان لە لیبیا بە پشتیوانیكردنی لە هێزەكانی فائیز سەراج و ڕەوانەكردنی چەندین جۆر لە میلیشیای سەربازی كە پێكهاتبوون لە پاشماوەی هێزە تیرۆرستیەكان لە سوریاو پشتیوانی لۆجستی بۆیان  ڕووبەڕووی ناڕەزایی توندی ناوخۆیی لیبیا و وڵاتانی دیكەی ناوچەكە و هێزە نێودەوڵەتیەكان بوویەوە،  بە جۆرێك ئەگەر توركیا  لە هەڵوێستی ناردنی هێزی زیاتر پەشیمان نەبایەوە،  زۆر نزیك بوو شەڕ لە نێوان توركیا و میسڕ دروست بێت.   لە لایەكی دیكەوە  توركیا ئێستا لە دەریای ناوەڕاست لەنێو شەڕێكی ناڕاستەوخۆدایە، نمایشی سەربازی دوو بەرەی ناكۆك  ئەگەری زۆری ئاڵۆزبوونی زیاتری ناوچەكەی لە نێوانی یۆنان  بە پشتیوانی وڵاتانی ئەوڕپا بە گشتی و فەرەنسا بە تایبەتی، و توركیا و قوبڕسی توركی لێدەكرێت.   جگە لەو قەیرانانە  كە توركیا لە ئاستی سیاسی و سەربازی و دبلۆماسی تێیكەوتووە، لە ناوەخۆشدا رووبەڕووی قەیرانی ئابووری و داتەپینی بەهای لیرەی توركی و بەرزبوونەوەی ئاستی بێكاری بۆتەوە، بەشێوەیەك كە لەو كاتەی  كە پارتی دادو گەشەپێدان لە دوای ساڵی ٢٠٠١ دەسەڵاتی گرتۆتە دەست،  هەرگیز دراوەكەی هێندە بێ‌ بەها نەبووە.    لە نێو هەموو ئەو قەیرانانەی كە توركیا تێكەوتووە،  تا چەند رۆژی ڕابردوو ئۆپراسیۆنی حەفتانین لەنیو قوڵایی خاكی هەرێمی كوردستان بە درێژایی ٤٠ كم درێژەی هەبوو.     ئۆپراسیۆنێك كە لە ماوەی دوو مانگدا سوپای توركیا تەواوی هێزەكانی ئاسمانی و وشاكانی و هەواڵگری تیا بەكارهێنابوو، بەڵام بەهۆی خۆڕاگری هێزەكانی  PKK سوپای توركیا لەچەند ناوچەیەكی كەم نەبێت نەیتوانی بوو  پێشڕەویەكی ئەوتۆ بكات، بۆیە بە هەموو پێوەرێكی سەربازی بێت ئەو ئۆپراسیۆنە كە توركیا ناوی نابوو ئۆپراسیۆنی(چنگی پڵینگ) فەشەلی هێناوە.    توركیا مەبەستی لە ئۆپراسیۆنی حەفاتانین ئەوە بوو كە نەگەڕێتەوە،  بگرە ناوچەیەكی بەرفرەوان داگیربكات، هەر بۆیەشە لە دەستپێكی ئۆپراسیۆنەكەیان وەزیری ناوخۆی توركیا بۆ میدیاكان وتبووی: هاتووین ئەو ناوچەیە بخەینەوە سەر نەخشە مەزنەكەی توركیا. شایانی باسە ئەوەی لە چوارچێوەی  ئۆپراسیۆنی حەفتانین هاوكێشەكانی  شەڕی گۆڕی و خەونەكانی ئەردۆغان و ژەنەڕالەكانی ئەكەپەی لەبار برد،  وێڕای خۆڕاگری گەڕیلاكانی  PKK  و  گۆڕینی شێوازەكانی رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ سوپای توركیا، گۆڕان بوو لە هاوكێشە سیاسیەكان كە بە زیانی ئەجێندای توركیا لە ناوچەكە شكایەوە.     هەروەها لە نێو هەموو ئەو گۆڕانكاریانەدا هەڵوێستی ئەرێنی دەوڵەتی فەرەنسا بوو كە زۆر بە جددی بەڕووی پلانەكانی توركیا لە لیبیاوە تا دەریای ناوەڕاست و دواجاریش لە عێراق و هەرێمی كوردستان وەستایەوە.       هاتنی سەرۆك كۆماری فەرنسا (ئیمانۆئێل ماكڕۆن) بۆ بەغدا و ناردنی پەیامێكی روون بۆ ئەردۆغان بەوەی دەبێت وڵاتەكەی ڕێز لە سەروەری عێراق بگرێت،  ئەگینا فەرنسا بە هاوكاری نەتەوە یەكگرتووەكان ناچاردەبێت بۆ گێڕانەوەی سەروەری بۆ عێراق پلانی وڵاتەكەی جێبەجێ بكات، هەروا پشتیوانی لە حكومەتی عێراق بكات تا سنوورێك بۆ دەستوەردان و پێشێلكردنی سەروەری خاكی عێراق دابنێت.     دوای ئەو پەیامەی ماكڕۆن بۆ ئەردۆغان و ئاڵۆزبوونی زیاتری بەرەكانی ڕووبەڕووبوونەوە لە دەریای ناوەڕاست و پێشبینیەكان بۆ سەپاندنی سزای ئابووری لەلایەن یەكێتی ئەورپاوە لە دژی توركیا، حكومەتی توركیا كۆتایی ئۆپڕاسیۆنی لە حەفتانین ڕاگەیاند.   ئەوەی كە پێویستە بزانرێت ئەوەیە كە  راستە ئۆپراسیۆنە سەربازیەكە لە مەیدانی جەنگدا ڕاگیراوە!  بەڵام سوپای توركیا نەك هەر لەو ناوچانەدا نەكشاوەتەوە بگرە لە بۆردومانەكانی بەردەوامەو  رۆژانەش فڕۆكەكانی قوڵایی هەرێمی كوردستان بۆردومان دەكەن، بۆیە دەبێت وا سەیری ڕاگرتنی ئەو ئۆپراسیۆنە بكرێت كە شكستێك بوو لە ئێستادا سوپای توركیا ڕووبەڕووی بۆتەوە بەڵام مەترسیەكەی هەر ماوە.    

یادگار سدیق گەڵاڵی داهاتی هەرێم بەشیوەیەکی سەرەکی پشتی بە داهاتی نەوت بەستووە. زۆرێک لەکۆمپانیا نەوتییەکان زانیاری لەسەر ئاستی بەرهەم هێنان و چالاکییەکانیان و ئەوشایستەدراییانەی وەری دەگرن لە هەرێم بەشێوەیەکی بەردەوام بڵاودەکەنەوە. لەم شیکردنەوەیەدا بە پشتبەستن بە ڕاپۆرتی کۆمپانیا نەوتییەکانی هەرێم هەوڵدەدەین لەسەر ڕۆشنایی ئەوزانیاریانە ئاستی بەرهەم و نرخی نەوت وداهاتی هەرێم بەنزیککراوەیی بۆ مانگی تەموز بدۆزینەوە. رۆژی ٢٠٢٠/٩/٤ کۆمپانیای شاماران شایستەی دارایی مانگی تەموزی بۆکێڵگەی ئەتروش ڕاگەیاند. کۆمپانیاکە دەڵێ کۆی شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان لەو کێڵگەیەدا بریتی بووە لە ٢١ملیۆن و ٤٠٠ هەزار دۆلار . لەم بڕە کۆمپانیای شاماران کە خاوەنی پشکی ٢٧,٦% بڕی ٦,٥ ملیۆن دۆلاری بەردەکەوێت. ئەوی دەمێنێتەوە شایستەی کۆمپانیای تاقەی ئیماراتییە کە خاوەنی ٤٧,٤%ی پشکەکانە پشکی شایستە داراییەکەی دەکاتە ١٤,٩ ملیۆن دۆلار. ئەوەی دەمێنێتەوەپشکی هەرێمە. تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە لە چارەکی دووەمی ٢٠٢٠ دا بریتی بووە لە ٤٦،٧ هەزار بەرمیل. بەرزترین ڕێژەی بەرهەم لە ٢٠٢٠/٣/٢٧ دا بووە کە گەشتووەتە ٥٤ هەزار و٥٥ بەرمیل نەوت. لە ساڵی ٢٠١٧ وە کێڵگەی ئەتروش دەستی کردووە بە بەرهەم هێنان، بەرهەمی بەپێی ئەم خشتەیەی خوارەوە زیادی کردووە. و لە کۆتایی ٢٠١٩ کۆی بەرهەم گەشتووەتە ٢٣ ملیۆن و ٢٠٠ هەزار بەرمیل و لە چارەکی یکەمی ٢٠٢٠ دا ٢٦ ملیۆنی تێپیڕاندووە. هەروەها کۆمپانیا بڕی ٤١،٧ ملیۆن دۆلاری لای حکوموتی هەرێمە وەکو شایستەی مانگەکانی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ تا شوباتی ٢٠٢٠.   رۆزی ٢٠٢٠/٩/١ هەردوو کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی و گۆڵف کیستۆن شایستەی کێڵگەکانی تاوکی، تەقتەق و شێخانیان ڕاگەیاند و چەند رۆژێک پێش ئەوە ش کۆمپانیای ئێچ کەی ئێن شایستەی کێڵگەی سەرسەنگی ڕاگەیاند..  کۆمپانیای وزەی گەنێڵ کە لە کێڵگەی تاوکی و تەق تەق پشکی هەیە ڕایگەیاند، شایستە دارایی کۆمپانیا خاوەن پشکەکان لە کێڵگەی تاوکی( تاوکی و پیشخاپور) بۆ مانگی تەموز بریتی بووە لە ٣٥٫٨ ملیۆن دۆلار، لەم بڕە ٨,٧ ملیۆن دۆلاری پشکی گەنێڵ بووە و ئەوەشی دەمێنێتەوە کە ٢٧,١ ملیۆن دۆلارە پشکیک کۆمپانیای(دی ئێن ئۆی) نەرویجییە کە خاوەنی ٧٥٪ پشکەکانەو گەنێڵ خاوەنی ٢٥٪ ی پشکەکانە. کێڵگەی تاوکی بەرهەمی لە چارەکی یەکەم و دووەمی ٢٠٢٠ دا بریتی بووە لە ١٠٠ هەزار بەرمیل، بەڵام لە حوزەیراندا بەرزبووەتەوە بۆ ١١٥ هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا. شایانی ئاماژە پێکردنە حکومەتی هەرێم لە ساڵی ٢٠١٧ دا وازی لە ٢٠٪ پشکەکانی خۆی هێناوە لە بری قەرزی ئەو دوو کۆمپانیایە. کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی خاوەن پشکی ٤٤% ی کێڵگەی تەق تەقە و کۆمپانیای (تی تی ئۆ پی سی ئۆ) کۆمپانیای کۆمپانیای سەرکارە لە کێڵگەکە. شایستەی دارایی کۆمپانیاکان لەم کێڵگەیە بۆ مانگی تەموز بریتی بووە لە ٤٫٧ ملیۆن دۆلارە، لەم بڕەش ٢٫٦ ملیۆن دۆلار پشکی کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجییە. بەرهەم لەم کێڵگەیە بریتییە لە ١١,٩٦٠ بەرمیل. لەکێڵگەی شێخان کۆمپانیای ( ئێم ئۆ ئێڵ) ی هەنگاری و گۆڵف کیستۆنی بەریتانی پێکەوە ١٠ ملیۆن دۆلار شایستەی مانگی تەموزیان وەرگرت بە پێی بڵاوکراوەی کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن، کەلە بڵاوکراوکەدا کۆمپانیاکە دەڵێت لە وبڕە ٧٫٨ ملیۆن دۆلار پشکی ئێمە بووە و ئەوەشی دەمێنێتەوە بۆ کۆمپانیای (ئێم ئۆ ئێڵ) دەبێت کە دەکاتە ٢٫٢ ملیۆن دۆلار. کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن ٨٠٪ ی پشکەکان و  ( ئێم ئۆ ئێڵ)پشکی ٢٠٪ ی هەیە لە و کێڵگەیەدا. هەروەها  بەرهەمی رۆژانەی کێڵگەی شێخان بریتییە لە ٣٧,١٥٩ بەرمیل. پێشتر لە 27/8/2020 دا کۆمپانیای (کەی ئێچ ئێن)ی ئەمەریکی کە وەبەرهێنان دەکات لە کێڵگەی سەرسەنگدا،  لە ناو ڕاپۆرتی چالاکی شەش مانگی ئەکەمی ٢٠٢٠ دا ڕیگەیاند کە ٩ ملیۆن دۆلار شایستەی مانگی تەموزیان وەرگرتووە. پشکی ( کەی ئێچ ئێن) لەم کێڵگەیە بریتییە لە ٦٢% هەروەها کۆمپانیای (تۆتاڵ)ی فەرەنسی پشکی ١٨%  ی کێڵگەکەی هەیەو هەرێمیش ٢٠%.   بە هەڵسەنگاندنی ئێمە پشکی کۆمپانیای تۆتاڵ لە شایستەکان ٣ ملیۆن دۆلار دەبێت، بەمەش کۆی شایستەی کۆمپانیاکان لە کێڵگەی سەرسەنگ ١٢ ملیۆن دۆلار دەبێیت. ئاستی بەرهەمی کێڵگەکەش بریتییە لە ٢٢،٨٥٧ بەرمیل نەوت. کۆی بەرهەمی ئەو پێنج کێڵگە نەوتییە ٢٣٣ هەزار و ٦٧٦ بەرمیلە کە دەکاتە نزتکەی ٥٣% ی کۆی بەرهەمی هەرێم . کۆمپانیاکانی نەوت بڕی نزیلەی ٨٣ ملیۆن و ٩٠٠ هەزار دۆلاەیان وەک شایستەی دارایی ( خەرجی و قازانج) وەگرتووە.  ئەو بەرهەمەی تر کە دەمێنێتەوە هەریەک لە کۆمپانیاکانی کار، گاز پرۆم و ئۆرێکس لە کێڵگەکانی خورمەڵە، گەرمیان وە هەولێر بەدوای یەکدا بەرهەمی دێنن.  کۆمپانیای (ئۆرێکس) لەکێڵگەی هەولێر بەرهەم هێنان دەکات، بەشێوەی وەزی کۆمپانیا چالاکییەکان و ئاستی بەرهەم بڵاو دەکاتەوە بەڵام شایستەکانیان لە دووتوێی ڕاپۆرتەکانیاندا ڕادەگەیەنن نەک بەجیا. زۆرترین بەرهەمی ئەم کێڵگەیە ١٤ هەزار بەرمیل بووە. لەچارەکی یەکەمی ئەمساڵدا بەرهەمی بۆ ٤ هەزار بەرمیل کەمی کرد، بەهۆی داخستنی چەند ناوچە و چەندبیرێکەوە وە بەڵام لەچارەکی دووەمدا بەرهەمی زیادی کردووە ،بەپێی ڕاپۆرتی کۆمپانیاکە لە مانگی تەموزدا  بەرهەمی بەرزبوبێتەوە بۆ١٠ هەزار بەرمیل و لە ئابدا بۆ  ١١ هەزار و ٧٠٠ بەرمیل نەوت.. کۆمپانیای گازپرۆم لە گەرمیان وەبەرهێنان، دەکات تەنها زانیاری لەسەر بەرهەمی بڵاو کراوەتەوە نەک شایستەی دارایی، لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا ئاستی بەر هەمی گەرمیان نزیکەی ٣٥ هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بووە . نەوتی ئەم کێڵگەیە بە تەنکەر دەگوازرێتەوە بۆ پارێزگای هەولێر و لەوێوە داخڵی هێڵی بۆری هەرێم دەکرێت. کۆمپانیای کار کە کۆمپانیایەکی خۆماڵییە لە کێڵگەی خورمەڵە کۆمپانیای سەرکارە، تائێستا هیچ زانیارییەک لە سەر جۆری گرێبەست و ئاستی بەرهەم و چالاکییەکانیان بڵاو نەکراوەتەوە. بەڵام یەکێکە لە کێڵگە گەورەکان و بەگەورەترین کێڵگەی بەرهەم هێن لە کوردستان ئەژمار دەکرێت بەرهەمی لە نێوان ١٦٠ بۆ ١٧٠ هەزار بەرمیلێک مەزەندە دەکرێت. شایستەی کۆمپانیای کار بەراورد بە کۆمپانیاکانی تر دەبێت کەمتر بێت چونکە هاتووەتە سەر کێڵگەی ئامادە لە خورمەڵە و وەرگرتنەوەی خەرجییەکانی وەکو کۆمپانیاکانی تر زۆرنییە بۆ یە بەروارد بە کێڵگەی تاوکی کە دەکرێت بە گریمانەیی ٣٠ ملیۆن دۆلارێک دابنێین بۆ شایستەی کار و ١٢ ملیۆن دۆلار بۆ گازبۆرۆم و ئۆرێکس. تێچوی گواستنەوە لەسەر بنەمای ئەو نرخەی کەلە ڕاپۆرتەکانی دیلۆیتدا هاتووە بۆ وردبینی لە داهاتی نەوتی هەرێم، کرێی بەرمیلێک نەوت لە ناو هەرێم ٤,١٩ دۆلاری تێدەچێت وە لە ناو خاکی تورکیاشدا ٣ دۆلارە . گەر کۆی بەرهەمی رۆژێکی هەرێم ٤٣٠ هەزار بەرمیل بێت ئەوا لەمانگی تەموزدا بەرهەم ١٣ ملیۆن و ٣٣٠ هەزار بەرمیل بووە و کۆی کرێی گواستنەوە لە ناو هەرێم بە نزیککراوەیی بریتی بووە لە ٥٥ ملیۆن دۆلار وە تاریفەی تورکیاش بریتی بووە لە ٤٠ ملیۆن دۆلار . کۆی تێچوی گواستنەوە دەکاتە ٩٥ ملیۆن دۆلار. تێکڕا نرخی نەوتی برێنت لە بازارەکانی جیهاندا بۆ مانگی تەموز بریتی بووە لە ٤٣,٢ دۆلار بەپێی زانیارییەکانی دامەزراوەی زانیاری و وزەی ئەمریکی . ئەگەر هەرێم تێکڕا ١٠ دۆلار لە ژێر نرخی برێنتەوە نەوتی فرۆشتبێت کەواتە نرخی برمیلێلک نەوتی هەرێم بریتی بووە لە ٣٣,٢ دۆلار بەنزیککراوەیی. و داهاتی فرۆشی نەوتەکەش بریتی بووە لە ٤٤٢ ملیۆن و ٥٥٦ هەزار دۆلار کەواتە دوای لێدەرکردنی شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان (شایستەی ئەو ٣ کێڵگەیەی کۆمپانیای کار، گازپرۆم وە ئۆرێكس کاری تێدا دەکەن و خەرجی ڕانەگەیەنرەوە بەگریمانەیی ئەژمارکراوە) و خەرجی گواستنەوە، هەرێم لەمانگی تەموزدا بەنزیککراوەیی بڕی ٢٢٢ ملیۆن دۆلاری بۆ ماوەتەوە.  هەمیشە لە ڕابوردودا هەرێم بڕێک لە داهاتی داوەتەوە بەقەرز. بەڵام بەهۆی ئەوەی هەرێم لەماوەی ئەم نۆ مانگەی ٢٠٢٠ داهیچ زانیارییەکی فەرمی لەسەر ئاستی بەرهەم و داهات بڵاونەکردووەتەوە و ڕاپۆرتی دیلۆیتیش بۆ ئەو مانگانە هێشتا ڕانەگەیەنراوە نازانین چەند قەرز دراوەتەوە. هەرێم بانگەشەی ئەوە دەکات کە بڕی ٢٧ ملیار دۆلار قەرزارە بەڵام  وردەکاری ئەوقەرزە بڵاونەکراوەتەوە . قەرز لەکێ کراوە و بۆچی قەرز کراوە و لەچیدا خەرچ کراوە و چەندی ماوەتەوە؟ ئەو پرسیارانەن تا ئێستە بێ وەڵام ماونەتەوە.

جەلال جەوهەر  بەشی دووەم : ٢-١: ململانێ و شەڕی نێوان هێزولایەنە چەکدارەکانی ھەرێمی كوردستان چاكتر وایە لێرەدا بەم پرسیارە دەست پێبكەین: كەی و چۆن ھێز و لایەنەكانی كوردستان دەبن بە ھەڕەشە بۆ سەر میللەت و خاكی كوردستان ؟ وڵامی ئەم پرسیارە لە چەند نیشانەیەكی ئەو ھەڕەشە و مەترسیانە كورت دەكەمەوە : ١- كاتێك ھێز و لایەنەكان سەرقاڵ و سەرگەرمی ململانێ و شەڕی یەكتربن، و بە لاوازی بكەونە بەر دەستی نەیار و دوژمن، وبەناچاری سازشیان لەگەڵدا بكەن، لە پێناو مانەوە و پاراستنی خۆیان، ئەنجام دەبن بەبەشێك لە ئەجندا وھاوكاری نەیار ودوژمنانی گەلی كوردستان. ٢- كاتێك بەرژەوەندی حیزب و دەسەڵاتداران دەكەوێتە سەرووی بەرژەوەندی گەل و نیشتیمان، دەسەڵاتداران داھات و سەروەت و سامانی میللەت پاوان دەكەن و بەتاڵانی دەبەن، وگەندەڵیش دەگاتە ھەموو جومگەكانی دەوڵەت، ئەنجام میللەت ودەسەڵاتداران دەكەونە دوو بەرەی جیاواز و دژ بەیەك تاڕادەیەك. ٣- كاتێك ھێزولایەنەكانی كوردستان سەركەتوو نابن لە ھەڵسەنگاندن و ناسینی خۆیان وتوانای دوژمنەكانیان، وبەھەڵەدا دەچن و دەكەونە ململانێ و شەڕی نابەرامبەر لەگەڵ ھێزی دوژمن، ئەنجام لە دۆخی وادا میللەتەكە و جولانەوەكەشی تێكدەشكێ، بە ھۆی خوێندنەوەی نادروستی دۆخ و واقعی كوردستان و دۆست ودوژمنەكان. میژوی سەد ساڵی ڕابردووی جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری لە کوردستانی عێراق، پڕە لە شەڕو توندوتیژی و ململانێی حیزبی و ناوچەیی، لە پێناوی بەرژەوەندی تەسکی شەخسی و خێزان و بنەماڵەو حیزب، بەجۆرێ كەساڵانی ململانێی حیزبی وشەڕی نارەوا و نانیشتیمانیانە بەراورد ناکرێ لەگەڵ ساڵانی ئاشتەوایی و تەبایی و پێکەوەیی. لەدوای ڕاپەڕینی خەڵکی کوردستان لە ئازارو بەهاری ساڵی (1991) ، و پێكھێنانی پەرلەمان و حکومەت و ئەم قەوارە سیاسیە، ناکۆکی و شەڕ لە نێوان هێزو لایەنە چەکدارەکانی کوردستان ھەڵگیرسا{(شەڕی پارتی وسوشیالیست لە ١١ /١٩٩٣/١٢) و (شەڕی بزوتنەوەی ئیسلامی ویەكێتی لە ١٩٩٣/١٢/٢٠) و (شەڕی پارتی و یەکێتی لە ١٩٩٤/٥/١)} ، وزۆر پەرەی سەند ودرێژە كێشا، بەجۆرێک دەوڵەتانی هەرێمایەتی ڕاستەوخۆ بوون بە بەشێک لەو شەڕو ململانێیانە، و بەرژەوەندییەکانیشیان بەشێوەیەک گرێدرا بە بەرژەوەندی سیاسی و ئابوری دەوڵەتانی ناوچەکە... بەرژەوەندی حیزبی بە تەواوی جێگای بەرژەوەندییەکانی نیشتمانی و نەتەوەیی گرتەوە، دواجار ئەم شەڕە بەفشار ونێوەندگیری ئەمریكا كۆتایی ھات، بەڵام شوێنەوارەكانی تا ئەمڕۆ زۆر بەزەقی دیارە. لەماوەی سەرەتای مانگی ئابی ساڵی (2014) ەوە، تا ناوەڕاستی تشرینی یەکەمی ساڵی (2017) ، دەسەڵاتدارانی کورد (پارتی و یەكێتی) زیاتر لەنیوەی خاکی کوردستانیان (شەنگال، رەبیعە، زممار، مەخمور، دوبز، کەرکوک، داقوق، دوزخورماتوو، جەلەولا و خانەقین) لە دەستدا، و ناوچەكە بەتەواوی کەوتە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی فیدراڵ، و ئێستا لە سایە ولە ژێر دەسەڵاتی حكومەتی فیدڕاڵدا شێوازێكی نوێ لە پاكتاوكردنی كورد لەو ناوچانە جێبەجێ دەكرێ. ئەمڕۆش ئەم ناکۆکی و ململانێیە لەنێوان هەردوولادا، ھەمیشە لە ھەڵچون وداچون وتوندبون وخابونەوەدایە، و بەجۆرێکە هیچ ئومێدی ئەوەی لێناکرێت بتوانن لە ئاستی ڕووداو و گۆڕانکاری وھەل و ھەڕەشە و ئاڵنگاریەکانی داهاتوو بن. لە داهاتووشدا مەترسی ئەوە هەیە، ئەو هێزو لایەنانە بەپێی جوغرافیا و بەرژەوەندی سیاسی ئابوری وئەمنی دابەشبن بە سەر دوو بەرەی جیاواز، ودوو دەوڵەتی جیاوازدا، و ئەگەر ئەوە ڕوو بدات، بێگومان ئەگەری دابەشبوونی تری خاک و میللەتەکەشمان لە کوردستانی عێراق لە ئارادا دەبێت. بەم پێیە؛ لانیكەم سێ لە نیشانەكانی ئەو ھەڕەشە و مەترسیانە دەركەوتووە، و بەزقی لە ئارادایە، لەبەر ئەوە ململانێ وشەڕی لایەنە چەكدارەكانی ھەرێم ھەمیشە لە سەرپێیە. چی بکەین بۆ نەهێشتنی هەڕەشەی لایەنە چەکدارەکان لەسەر هەرێم و ڕەواندنەوەی مەترسی دابڕانی جەماوەر لە لایەنە سیاسیەکان!؟ بە خوێندنەوەی سادەی من دەبێت دەسەڵاتدارانی هەرێم دوو موساڵەحە و ڕێکەوتنی ڕاستگۆیانە بکەن، گەر سەقامگیری تەواوی ئەم هەرێمەیان دەوێت. یەکەم : سوڵح و ڕێکەوتن لە نێوان لایەنەكانی كوردستان : ا/ رێكەوتن لە نێوان پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان، لەسەر بنچینەی : 1- پاراستنی هەرێم وەک قەوارەیەکی سیاسی ودەستوری و سەربەخۆ لە چوارچێوەی عێراقی فیدراڵ، و دروستکردنی هەرێمێکی یەکگرتوو، حکومەتێکی نیشتمانی یەکگرتوو، هێزی چەکداری نیشتمانی یەکگرتوو، ئابورێکی نیشتمانی یەکگرتوو و پەیوەندی سیاسی و دبلوماسی یەکگرتوو.... 2- دانانی بنەمای دروست بۆ چاکسازی ڕاستەقینە، و بە کردەوە ڕوبەڕوی گەندەڵی ببنەوە، و کار بکەن بۆ سەرخستنی بەرژەوەندی هەرێم و میللەت بۆ سەر بەرژەوەندی حیزبی. 3- پەیوەندی هەرێم و عێراق، و پەیوەندی هەرێم و دەوڵەتان لەسەر بنچینەی دەستوری عێراق ڕێکبخرێتەوە بە مەرجی پابەندبوونی هەردوولا. ب/ پارتی و یەکێتی ڕێکەوتنی سیاسی بکەن لەگەڵ لایەنەکانی تری کوردستان لەسەر بنەمای: 1- پابەندبونی پارتی و یەکێتی بە دیموکراسیەت و بنەماکانی دیموکراسیەت، و کۆتایی هێنان بە هەڵبژاردنی ساختە و پەرلەمان و حکومەتی یەک حیزب و ئیفلیج،.... 2- دانانی ڕێوشوێنی تەندروست بۆ چاکسازی ڕاستەقینە لە هەموو بوارەکان. ئاراستەیەکیش هەیە باسی بژاردەی گرێدانەوەی هەرێمی کوردستان دەکات بە حكومەتی ناوەندەوە، وەک چارەسەرێک بۆ کێشەکانی گەندەڵی و دیموکراسی، وەك ئەوەی لە حكومەتی ناوەند كێشەی گەندەڵی ودیموكراسی نەبێ،...!؟ من لەگەڵ گرێدانەوەی هەرێمی کوردستان نیم بە بەغداوە، بۆ چارەسەركردنی کێشەکان، لانیكەم لەبەر ئەم دوو ھۆیە: یەکەم : زیاتر لە دە ساڵە دەوڵەتی عێراق یەکێکە لە دەوڵەتە هەرە فاسد(گەندەڵ) و فاشییلەکانی دونیا (دەوڵەتی دووفا) ،بە پێی راپۆرتی ساڵانەی رێكخراوی شەفافیەتی نێودەڵەتی. دووەم : دەولەت وحکومەتی عێراقیش (هی پێش بەڕێز مستەفا کازمی) فاشیل نەبوایە لە ئیدارەدان، دانیشتوانی دە پارێزگا (بەغداد + نۆ پارێزگای خوارووی عێراق) نە دەهاتە مەیدان و سەرشەقامەکان لە دژی حکومەتی عێراق بۆماوەی نزیكی دە مانگ . گەر حکومەتی عێراق بڕوای تەواوی بە دیموکراسیەت هەبوایە، بەو توندوتیژییە ڕوبەڕووی خۆپیشاندەران نەدەبووەوە، و ئەو هەموو قوربانییەشى نەدەبوو.

پەیكار عوسمان   - خۆ ڕاستە تۆ بێ خواستی خۆت و هەر بە لەدایکبوون و تەسکەرە، موسوڵمانیت. بەڵام دنیایەك مزگەوت و مەلاو بانگخوازو جومعەو جەماعەت و دەزگاو مەراسیم.. بەردەوام لەکارایە بۆ مانەوەی تۆ لەناو مێگەلەکەدا. یان حیزب، بە خواستی خۆت چووبیت، یان بە ناچاری، دواجار دنیایەك بارەگاو ڕاگەیاندن و موچەو خیتاب و سیناریۆی هەیەو بەردەوام کاری لەسەر ئەکا، بۆ پاراستنی مێگەلەکەی خۆی. یان ئایدۆلۆژیا، خۆ هەر بەوە دانانیشێ کە فیکرێکت بداتێ، بەڵکو بەردەوام شەڕت بۆ دروستئەکاو بەردەوام شەیتانت بۆ ئەخولقێنێ، بۆئەوەی بەتەواوی لە مێگەلیی خۆتدا ڕۆچیت و شەڕەکانی ئایدۆلۆژیا ببن بە گرێ و شەڕی شەخسی خۆت و مەجالت نەبێ بیرێکیان لێبکەیتەوە! - ئەمەوێ بڵێم مێگەلیی جۆری زۆرەو ناشکوری نەبێ هەمووشیمان هەیە، بەڵام خێڵ سەرەتاییترین جۆری مێگەلە، چونکە بێ ئەرکترین و بێ بەرامبەرترین جۆریەتی بەراورد بە مێگەلەکانی تر! ئاخر مێگەلەکانی تر ئەرکێك و عەزێتێك ئەکێشن لە پرۆسەی بە میگەلکردنی تۆدا، ئەو ئەرکەش، خۆی لەخۆیدا بەرامبەرێکە کە بە تۆی ئەدەن، بەڵام خێڵ هیچ ئەرکێك ناکێشێ لە دروستکردن و پاراستنی مێگەلەکەیدا، بەڵکو هەربە خوێن و هەر بە تۆوێك کە لە پشتی باوکتایەو ئەگوازرێتەوە بۆ ڕەحمی دایکت، ئیتر تۆ ئەندامی مێگەلی خێڵیت و عەزێتەکە هەر ئەو چوار تەکانەیە کە باوكمان بەسەر دایکمانەوە داویەتی! - خۆ هەموو جۆرەکانی مێگەلبوون، هەر پووچەو هەر کۆبوونەوەیە لە دەوری هیچ. بەڵام مێگەلەکانی تر دنیایەك شتت بۆ دروستئەکەن بۆ شاردنەوەی ئەو هیچە. وەلێ خێڵ مێگەلێکە کە هیچەکەی بێ پەردەو ئاشکرایەو هیچیش ناکات بۆ شاردنەوەی، کەچی دەمارەکەشی لە هەموویان توندترە! چونکە مێگەلبوون پرۆسەی لێدانی عەقڵەو ئینسانیش لە دۆخی ناعەقڵیدا ئەگەڕێتەوە بۆ دۆخی سروشتی، دۆخی سروشتی ئێمەش، دۆخە ئاژەڵییەکەو مەسەلەی زۆربوونەو پەیوەندی خوێنە نەك هیچ حیکایەتێکی تر! - بەڵێ خێڵ مێگەلێکە، کە لە پرۆسەی مێگەلسازییەکەیدا، کەمترین ئەرك ئەکێشێ و زۆرترین دەسکەوتی هەیەو ڕەنجی مێگەلەکانی تریش هەر ئەچێتەوە گیرفانی خێڵ،، چونکە مێگەلەکان هەموویان هەر لە عەقڵ ئەدەن و مرۆڤیش تا لە عەقڵ دوورکەوێتەوە، لە خوێن نزیك ئەبێتەوەو ئەچێتەوە سەر پلێتی سروشت، کە لەوێدا پەیوەندییەکان خوێنییە! - بەڵێ مرۆڤ کائینێکی کۆمەڵایەتییە، بەڵام پێش کۆمەڵایەتیبوون، کائینێکی عاقڵەو بوونە عەقڵییەکەی پێش بوونە کۆمەڵایەتییەکەی ئەکەوێ. بوونە کۆمەڵایەتییەکەشی کاتێ مانای هەیەو مرۆییەو ئاژەڵیی نیە، کە لەسەر بوونە عەقڵییەکە دامەزرابێ، نەکئەوەی بوونە کۆمەڵایەتییەکە لەسەر حسابی بوونە عەقڵییەکەبێ و مرۆڤیش تەنیا ڕەقەم و مەڕێکی ناو ڕانەکەبێت! - یەعنی "عەقڵ" بۆ ئەوەنیە کە ئینسان بەتەنیا لە ئەشکەوتێکا بژی و پێویستی بەوانیتر نەبێت، بەڵکو بوونە تاکییە عەقڵییەکە هەر بۆئەوەیە کە بوونە کۆییەکانی لەسەر دامەزرێ و چیتر بوونە کۆییەکان، لەسەر شتە دروستەکە دامەزرابن کە عەقڵە، نەك مێگەلبن و لەسەر هیچە شاراوەو ئاشکراکان دامەزرابن!! - "بوونی کۆیی" قیتارێکە خۆی ئەڕواو کاری مرۆڤیش هەر ئەوەیە کە بۆ جارێکیشبێ دابەزێت. دابەزێ بۆئەوەی لە "هیچ سەنتەریی" پەیوەندییە کۆییەکە تێبگاو "عەقڵ" بخاتە شوێنی "هیچ"و جارێکی تر لەسەر ئەساسی عەقڵ سەرکەوێتەوە. یەعنی تۆ ناتوانی لە یەك کاتا لە دوو شوێن بیت، ناتوانی لە وەهمابیت و ئاگاشبیت بە وەهم، بەڵکو ئەبێ بچیتە دەرەوەی وەهم، بۆئەوەی ئاگابیت و خودی وەهم بناسیت! - جا کۆمەڵگایەك کە هەموو جۆرەکانی مێگەلی تێدایەو هەموو پەیوەندییە کۆییەکانی لەسەر لێدانی عەقڵ و ئیرادەی ئینسان دامەزرابێ، ئاساییە کە سواڵ و کڕوزانەوەو نەفسنزمیی ببێتە دەموچاوی هەرە دیاری کۆمەڵگاکە! مێگەل ئینسانی کۆیلەو دەربارو بێئیرادەو شکاوی ئەوێ و هەر ئەوە دروستئەکا. بۆ ئەوەشی "پەیوەندی کۆیی"، لە ئاژەڵی و مێگەلییەوە بکەین بە ئەخلاقی و ئینسانی، ئەبێ "وەکو تاك" بگەڕێینەوە بۆ عەقڵ و هۆشیاریی، چونکە ئەمەی کە هەیە لەسەر غیابی ئەوێمان دامەزراوە! - "مێگەل" پەیوەندی ستەمکارانەی سەردەست و بندەستە، بەڵام ستەم خۆی لەسەر جەهل دائەمەزرێ و ئێمەش ئەبێ لە لێدانی جەهلەوە لە ستەمکاریی بدەین. تەنیا لە عەقڵیشەوە ئەتوانی لە جەهل بدەیت. ستەمکاریی تەنیا بە شتێك لێ ی ئەدرێ، کە ئەو شتە خۆی ستەمکاریی نەبێت، تۆش تەنیا لە هۆشیارییدا ئەتوانی سەمکاریی بناسیت و بزانیت چی ستەمەو چی ستەم نیە. لە جەهلا، تۆ ئەو کاتەشی کە شەڕ لەگەڵ ستەم ئەکەیت، هەر ستەمکاریی قووڵئەکەیتەوە، چونکە لەوێدا تۆ ستەم ناناسیت و ئەشێ ئەوەی تۆش هەر ستەمێکی تربێ و هەر ستەمکارییەکی تری لەسەر دامەزرێ! - بۆ جارێکیشبێ لە قیتاری مێگەل دابەزەو سەرکەوە بۆ وێستگەی عەقڵی خۆت و لەوێ تۆزێك دانیشە. خۆ دواتر هەر ئەندامی خێڵەکەی خۆتیت و بەوە لە جافەوە نابیت بە گۆران، بەڵام بەوە لە وەحشەوە ئەبیت بە ئینسان و ئیتر خێڵیش تەنیا وەکو ڕەنگێکی ناو وێنەکە ئەبینیت، نەك وەکو ئەو دێوە بەلەسەیەی کە وێنەکە ئەدرێنێ. جارێك دابەزەو ببە بە بوونێکی هۆشیار بە سەر خێڵەکەتەوە، نەك ئەوەی خێڵ باری جەهل بێت بەسەر شانی نەبوونتەوە! - مێگەڵ شانۆیەکە تەنیا دوو ئەکتەری تێدایە، کۆیلەیەك و سەردارێك. بەزمانێکی شەعبی (نێرەکەرێك و گرینۆکێك). ئیتر کۆمەڵگا هەزار چینیشبێ هەر دوو چینە، چێنێك کە چینەکەی خوار خۆی ئەچەوسێنێتەوەو چینێك کە لە چینەکەی سەرو خۆی ئەپاڕێتەوە. ئەمە تا هەموو ئاستەکان ئەڕواو وەکچۆن کەسێك ئەگری و لە حکومەت ئەپاڕێتەوە، حکومەتیش ئەگری و لە بەغدا ئەپاڕێتەوە، بەغاش لە ئەمریکا.. - لێرەشدا خەلەلێکی ئەخلاقی هەیەو خەلەلەکەش هەر ئەوەیە کە، پەیوەندی ئینسانی نابێ ستونیی و زاڵێتی بێت، ئەبێ ئاسۆیی و پێکەوەژیان بێت. کە ئاسۆیی بوو، ئیتر لەبری چین، ڕەنگ هەیەو جیاوازەکانی کۆمەڵگا، ئەبنە ڕەنگ لە وێنەکەداو لە تەنیشتی یەکدا، لەکاتێکا لە پەیوەندی ستونیدا، چینەکان ئەچنە سەر یەك و ستەمکارانە پێ ئەنێن بە یەکتردا. - ئەو گۆڕینەی (ستوونی بە ئاسۆیی، ستەمکاریی بە پێکەوەژیان) ئەگەر لە دەرەوەو لە ئەرزی واقعیشدا خەیاڵ و یۆتۆپیابێت، لە ویژدان و ناوەوەماندا ئەبێ حەقیقەتبێ و ئیمانی پێبهێنین، چونکە شتەکە مەسەلەیەکی وجودییەو پەیوەندی بە بوون و نەبوونی مرۆڤانەی ئێمەوە هەیە! - یەعنی تا لەناو ئاگایی خۆماندا، پەیوەندی ئاسۆیی نەخەینە جێگای پەیوەندی ستوونی، ناتوانین مرۆڤبین، تا مرۆڤیش نەبین، واقعەکەی دەرەوە، هەر جەنگەڵەو نابیت بە شوێنی ژیان. ئینسان ئەبێ یەکجار لەوە تێبگات، کە جیهانی ڕاستەقینەی ئەو، جیهانەکەی ناوەوەیەتی و لەوێوە دەسکاری دنیا ئەکرێ. لەوێوە دەستپێبکەین، دنیای دەرەوە ئەگۆڕێ و ئیرادەی گۆڕانەکەمان بۆ دروستئەبێ. لەوێوە دەستپێنەکەین، هیچ لە حاڵی دەرەوە ناگۆڕێ و هەموو گۆڕانێکیشمان پێ خەیاڵ و یۆتۆپیایەو بێ ئیرادە ئەبین لە بەردەمیدا! - لەبەردەم نەبوونیدا، تۆ پێشئەوەی داوابکەیت، ئەبێ بیربکەیتەوە. لەبەردەم سواڵکەردا، تۆ پێشئەوەی نان بدەیت، ئەبێ بیربکەیتەوە. لەبەردەم خێڵدا تۆ پێشئەوەی هیچ بکەیت ئەبێ بیربکەیتەوە. بۆ تێپەڕاندنی "عەقڵی خێڵ" و "کەسایەتی سواڵکەر"، جگە لەبیرکردنەوە ڕێگایەکی ترمان نیە، چونکە خودی ئەوە، بەرهەمی بیرنەکردنەوەیەکی دوورو درێژی کەڵەکەبووە. - بەڵێ ئەبێ بیربکەیتەوە، چونکە لەبیرکردنەوەدا تێئەگەیت لەوەی کە خودی "نەبوونیی" لە ستەمکارییەوە هاتووەو بۆ چارەسەری نەبوونی نابێ لە ستەمکار بپاڕێیتەوە! ئەبێ بیربکەیتەوە، چونکە لەبیرکردنەوەدا لەوە تێئەگەیت کە "کەسایەتی سواڵکەر" پەیوەندی بە هەژاری و دەوڵەمەندییەوە نیەو کێشەی نان نیە، کێشەی ئیرادەیە. ئەبێ بیربکەیتەوە، چونکە لەبیرکردنەوەدا تێئەگەیت لەوەی کە "خێڵ" تەنیا پێکهاتەیەکی کۆمەڵگا نیە، بەڵکو عەقڵیەتی کۆی کۆمەڵگایە! - ئەبێ بیربکەینەوە بۆ ئەوەی "عەقڵیەتی چەندێتی" تێپەڕێنین و بگەین بە "عەقڵیەتی چێتی". لە چەندێتیدا ئێمە تەنیا ژمارەو سەرمەڕین و مێگەلەکان قەرەباڵغ ئەکەین. بەڵام لە چێتیدا تۆ لە خودی و مێگەل و مەڕیی تێئەگەیت و ماهیەت و چێتییەکەی ئەزانیت. ڕاستەوخۆ بە دوای چێتیشدا، چۆنێتی گۆڕانی بەسەردا دێ و لەم دەعبایەی ئێستاوە ئەبینە دەعبایەکی ماقوڵتر!

هیوا زێڕە "پەروەردە ئامادەکاری نییە بۆ ژیان، بەڵکو خودی ژیانە" جۆن دیوی ١٩٥٢. وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا یەکدەست کاردەکەن لە پێناو درووستکردنی تاکێکی لاوازی و سست، کە هەموو ئامانج و خەونێکیان کردۆتە نمرەی بەرز لە پێناو بەدەستهێنانی پلە و کارێکی گونجاودا. بێئاگا لەوەی کە ئایا ئەو تاکە تاچەندە شارەزا و کارامەیە لە جێبەجێکردندا، تاچەند دەتوانێت گۆڕانکاری بکات و کۆمەڵە بەهرەیەکی هەبێت کە ئەوانیتر نەیانبێت، واتا دیاریکردنی ئاستی خوێندکار دەبێت پێشبڕکێ بێت بۆ نۆڕین لە چۆنییەتی و چەندییەتی بەهرەکان نەک نمرەیەکی بەرزی سەر پەڕە کە پەلوپۆی دامەزراوەکان و کۆمەڵگە تێکدەشکێنێت و دەروەستی پێویستییەکانی کۆمەڵگە نایات.  سیستەمی پەروەردە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کوردستان کاردەکات لەسەر ئاخنینی زانیاری بۆ ناو مێشکی فێرخوازان، تاکە ئامانجی ئەم سیستەمە دەرچوونە لە تاقیکردنەوەکان، بەدەستهێنانی نمرەی بەرزە و زەقکردنی یەکەمەکانە، نەگبەتی ئەو ڕوانگەیە بۆ تەواوی دانیشتوان گوازراوەتەوە کە توانای تاکەکان بەندە بەو نمرەیەیەی کە لە قۆناغەکانی خوێندندا بەدەستی دێنێت، هەر ئەوەش ئەرخەیانیان دەکات و ئەهوەنیان دەکاتەوە، نەک ئەوەی کە خۆی فێری دەبێت بە ئەزموونکردنی لە ژیاندا.  ساڵانە لێشاوێک خوێندکار لە زانکۆکان دەردەچن بەڵام، سیستەمە چەوتەکەی فێرکردن بە هەمان شێوەی قوتابخانە هەر ئاخنین و توتی ئاسایە، کە دواتر ٤ جۆر مرۆڤ ئامادە دەبێت بۆ ناو کۆمەڵگە، ئەوانیش: نمرە بەرزێکی و بێتوانا، بێتوانایەکی نمرە کەم، بەتوانایەکی نمرە کەم و بەتوانایەکی نمرە بەرز، کۆمەڵگە پێویستی بە سێیەم و چوارەمە، وەلێ ئەم سیستەمە دنەی بوون بە یەکەم و دووەم دەدات، کە تاکێکی کڵۆڵن و جمەیان دێت لە کۆمەڵگەدا.  ئەوەی ئێمە گەرەکمانە بۆ برەودان بە پیشەی تاکەکان و تەواوی کۆمەڵگە، برەودانە بە فێرکردنی تواناکانی تاک،نەک بەدەستهێنانی نمرەیەکی بەرز کە مێشکی خوێندکارانی ئیفلیج کردووە و لێبڕاوانە هەموو هەم و غەمیان بۆتە یەکەم بوون. نەک ئەوەی کە ئایا سبەی دەردەچن ئەو دامودەزگەیەی بۆی دەچن پێویستییان بە چ جۆرە تاکێکە. لە غیابی دانەمەزراندنەوەی یەکەمەکانی زانکۆدا ئەوە بە زەقی دیارە لە ناو کەرتە ئەهلییەکاندا کە ڕوانین و گەڕانێکی ورد دەکەن بۆ تاکێک کە توانا و بەهرەیەکی جیاوازی هەیە لەوانی تر، زانیاری عەمبار نەکردووە و پاڵیدابێتەوە، ورد و چالاکانە هەوڵی داوە برەو بەو توانایانە بدات کە لە ژیاندا گرینگن وەکو: فێربوونی زمان، شارەزایی کۆمپیوتەر،شێوازی ئاخافتن و خۆگونجاندن هتد. چۆن دەتوانین برەو بە توانا و کارامەییەکانی خوێندکاران بدەین و باریانبهێنین؟ ١- بە پڕاکتیکردنی وانەکان: ئەوەی کە تا ئێستا نەکراوە و  دەبێت بکرێت گرنگیدانە بە ئەنجامدان نەک کۆپیکردنی زانیارییەکان،خوێندکار پێویستی بە ماتریاڵی زانستییە تاوەکو لەو بابەتانە بگات و ئەزموونیان بکات کە لە کتێبەکاندا جێگیرکراون. بۆ نمونە کاتێک باسی کۆمەڵەی خۆر دەکرێت لە قۆناغێکی زۆر سەرەتاییەوە، گرینگە بە پڕاکتیکی نیشانی بدرێت، چونکە لە ژیاندا قوتابی بەری ناکەوێت.  ٢ - هۆشیاری تاک: هەموو ئەو کێشانەی کە لێرەدا گەشە و نما دەکەن بە هۆی نائاگایی و ناهۆشیاریی تاکەوە دێتە بەرهەم، ئەم ناهۆشیارییەش بەشێکی دەکەوێتە ئەستۆی سیستەمی پەروەردە کە نەیتوانیوە لە ناو بابەتەکاندا جێگیری بکات یان وانەیەک تایبەت بکات بە هۆشیاری تاک، بەشێکی دەکەوێتە ئەستۆی مامۆستا کە بیر ناکاتەوە چۆن قوتابییەکان هۆشیار ببنەوە بەوەی لە ناو ژینگەدا بەری دەکەون زەبری کوشندەیان لێدەدەن، بەشەکەی تری دەکەوێتە ئەستۆی خێزان کە بێباکانە تەقەلا و کۆشانی کەم دەکەن بۆ گرنگیدان بە منداڵەکانیان، بڕوایان وایە کە پارەپێدان و دابینکردنی خواردن و جلوبەرگ هەموو شتێکە بۆ منداڵەکەی، ئەوانە نەوەکان زل و مل ئەستور دەکەن، نەک پەڕجووی کارامەییان بخوڵقێنن،ئەمانە مافن و باسکردنیان نەنگییە.  ٣-  گۆڕینی سیستەمی هەڵسەنگاندن: گرینگە لە سەرجەم قۆناغەکانی خوێندندا هەر بابەتە و بە شێوازێکی جیاواز هەڵسەنگاندنی بۆ ئەنجام بدرێت، بێ سڵەمینەوە دەڵێین: ناکرێت و کارەساتە بابەتەکانی وەکو میوزیک، هونەر، وەرزش، کۆمپیوتەر و ئایین بە شیوەی تاقیکردنەوەی نووسەکی هەڵسەنگاندنیان بۆ بکرێت.  ٤- گرنگی و بایەخدان بە زانکۆ و پەیمانگە پیشەییەکان: دەبێت حکومەت بە شێوەیەکی کاریگەرانە کار لەسەر کردنەوە کۆمەڵێک زانکۆ و پەیمانگەی پیشەیدا بکات، کە ئەمڕۆ بوونەتە مایەی گرنگیپێدان لە هەموو جیهاندا لەوانە: میکانیک، نێت، IT،کشتوکاڵ، کۆمپیوتەر، ئەندازیاری هتد. کە ئەمانە دەستی کارن لە کۆمەڵگەدا و دەبنە هۆکاری بوژانەوەی کۆمەڵگە.  ٥- شارەزایی لە تەکنەلۆژیا: ئەوەی کە سیستەمی پەروەردە نایکات فێرکردنی کۆمپیتەر و ئامێرە زیرەکەکانە، کە ئەمڕۆ لە هەرە گرینگترین ئامرازەکانی فێربوون، گەشەکردن و ژیانکردنن. گرینگە تاک هۆشمەند بێت و بەر لە تەواوبوونی زانکۆ بە شێوەیەکی باش خۆی فێری کۆمپیوتەر و بەرنامە فێرکارییەکان بکات.  ٦- زمانی دووەم و سێیەم: سیستەمی پەروەردەیی هەرێم نەیتوانیوە کەس فێری زمانێکی تر بکات. کەواتە هەم دیسان گەر بمانەوێت تاکێکی وریا و خاوەنکار بخەینە ناو ژیانەوە، دەبێت تاکەکانی کۆمەڵگە بە شێوەیەکی چڕوپڕ و بەردەوام هانبدرێن بۆ فێربوونی زمانێکی تر کە هاوکاریان دەکات لە دەستکەوتنی کاردا و لە هەمان کاتدا لە ڕووی مەعریفییەوە کۆمەکییان دەکات.  ٧- بازاڕسازی: بازاڕسازی  وەکو باقی لێهاتووویەکانی تر لە ناو مەنهەجی خوێندنی حکومەتدا جێگیر نەکراوە و کاری لەسەر ناکرێت، بۆیە دەبێت خێزان و تاک هەوڵی کرانەوەی تاک بدەن بەرەو دنیانی مادەدا و فێربن چۆن پارە بەدەست دێت و چۆن دەتوانن ببنە خاوەنی پڕۆژە.  ٨- توانای گفتووگۆ: بەشێکی زۆری خوێندنگەکانی هەرێمی کوردستان دوو تاک درووستدەکەن: یەکێکیان لاواز و سستە، دەچێتە زانکۆ ناتوانێت دەقەیەک قسە بکات، چونکە ژینگەیەکی لەباری بۆ نەڕەخساوە و ترسێندراوە لە قسەکردن. ئەوی تریان تاکێکی زۆربڵێ یە، کە بەدوورە لە هەموو ئەتەکیەتێکی قسەکردن و بەهایەکی باڵا.  تەواوکردنی خوێندن بەدەستهێنانی شەهادەیەک و نمرەیەکی بەرز نییە، بەڵکو فێربوونی ژیانە، بە شارەزابوون لە کارامەییە گرنگەکانی ژیاندا، ئەو کارامەییانەی کە تاکێکی جیاواز و کاریگەر لە کۆمەڵگەدا درووستدەکەن، ئەو کارامەییانەی کە بێ سێ و دوو سەرجەم دامودەزگە ناحکومییەکان هەوڵی بەدەستهێنانی دەدەن و فریادڕەسی دامودەزگە حکومییەکانیش دەبن.  

ساڵح ژاژڵەیی  سەرەتایەكی كورت: بە درێژایی 29 ساڵی حوكمرانی   یەكێتی وپارتی  هەر وەڤدێك بۆ هەر شوێنێك  چوبێت  هاولاِتیان  بە گشتی كۆمەڵێك سەرنج و گومانیان هەبوە . دواجار دەریش دەركەوت   كەوت  هەموو سەرنج و گومانەكانیش  لەشوێنی خۆیاندابون . ئەگەر چونی وەڤدەكە گرنگ بوبێت  بۆ پارتی خۆی ، ئەوە  سەرۆكی وەڤد دەبوو هەر پارتی بێت .  خۆ ئەگەر ئەو مەبەستەی  وەڤدەكەی بۆ  ڕێك خرابێ زۆر گرنك نەبوێت و  زیاتر پڕۆتۆكۆلی بوبێت و بەرژەوەندی  تایبەتی پارتی تێدا نەبوبێت ، ئەوا وەڤدێكی گەورەیان لە هەموو حیزبەكان  پێك هێناوە و  هەمویانیان دەخەڵەتاند .  خۆ ئەگەر بارودۆخەكە پێویستی بەوە هەبوبێت  وەڤدێك پێك بهێنرێت  و بە ناچاریش یەكێتی تێیدا بەشدار بوبێت ، ئەوا لە كاتی چونی وەڤدەكەدا بۆ ئەوشوێنە هەر چۆنیك بێت پاشقولێكیان لە ئەندامانی تری وەڤدەكە  گرتوەو فرسەتیان هێناوە لە پشتی پەردەوە كاری خۆیان كردوە  .  بۆ زیاتر ڕون كردنەوەی ئەم بۆچونانە سەیری ئەم نمونانەی خوارەوە بكەن . یەكەم : جارێكیان وەڤدێكی هەرێم بە سەرۆكایەتی نێچیر بارزانی دەچنە بەغدا بۆ وتو وێژ لەسەر كیشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا . هەرچەندە مێژوەكەیم لەیاد نەماوە  بەڵام ئەوەندەم لە یاد ماوە سەرۆكی  لایەنی وەڤدی یەكێتی سەعدی ئەحمەد پیرە دەبێت .  كۆبونەوەی ئاسایی تەواودەبێت . بەڵام لە شەودا نێچێر بارزانی و چەند كەسێك لە حیزبەكەی خۆی ، خۆیان دەگەیەننە لای سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران . دیارە  بۆ دەسكەوتی تایەبتی حیزبەكەیان  چون . بۆ بەیانی كە ئەوە ئاشكرا دەبێت و برادەرانی یەكێتی گلەیی دەكەن ، لەوەڵاما دەڵێن : كاك نێچیر هەندی قسەی تایبەتی خۆی هەبوو ، بەڵام لەبەر ئەوەی عەرەبی باش نازانێت ، ئێمە وەكو وەرگێڕ لەگەڵی چوین .  سەعدی ئەحمەد پیرە عەرەبی زانێكی زۆر باشە . بۆ ئەوەی هیچ گومانیك دروست  نەبێت ،  ئەو بەشداری دانیشتنەكەی بكردبایە ، باشتر نەدەبوو ؟؟؟. دووەم : لەم چەند رۆِژەدا  سەرۆكی فەڕەنسا  سەردانی بەغدای كرد ، سەرۆكی هەرێمیش  سەردانی سەرۆكی فەرەِنسای كرد لە بەغدا . دیارە  چونەكەی سەرۆكی هەرێم بۆ بەغدا لەسەر داوای سەرۆكی فەڕەنسا بوەو ئەوەش مانای وایە چیتر هەوڵیر  بایەخی جارانی نەماوە . لەبەر ئەوەی ئەم كۆبونەەیە  هەم ماوەكەی زۆر نەبوەو  هەم شتی نەهینیشی تێدا  باس نەكراوەو هیچ دەسكەوتێكی تایبەتی پارتیشی تێدا نەبوو ، سەرۆكی هەرێم هەردوو جێگرەكەشی لەگەڵ خۆی بردن . لە لایەك دڵی جێگرەكانی خۆش كرد . لە لایەك دڵی یەكێتی و گۆڕانیشی ڕازی كرد  بەوەی گرنگی بە نوێنەرەكانیان دەدات . لە لایەكی تریشەوە پارتی هیچ زیانێك ناكات . بەڵام  دوای گەڕانەوەی سەرۆكی هەرێم لە بەغدا یەكسەر سەفەری كرد بۆ توركیاو لەگەڵ سەرۆكی توركیاو وەزیری دەرەوەی توركیا كۆبونەوەی كرد . بەڵام ئەم جارەیان هیچ لە جێگرەكانی  لەگەڵ خۆی نەبرد ، هەموو ئەندامانی وەڤدەكە  لە نزیكەكانی خۆیی و سەر بە حیزبەكەی خۆی بون .  كەواتە خەڵك حەقیەتی پرسیاریشی هەبێت و گومانیشی هەبێت  لەم دوو سەردانەی سەرۆكی هەرێم .   پێش ئەوەی بۆچونی خۆم   لەسەر ئەم سەفەرەی سەرۆكی هەرێم دەربڕم ، پێم خۆشە ئەمانەشتان وەبیربێنمەوە بۆ ئەوەی بزانن چۆن پارتی هەمیشە خەرێكی پاشقول گرتنە . یەكەم : زوربەتان ئەوەتان لەبیرە كە وەڤدێك بە سەرۆكایەتی نێچیر بارزانی  وەكو سەرۆكی حكومەت و  قوباد تاڵەبانی وەكو جێگری سەرۆكی حكومەت سەردانی مۆسكۆیان كرد .  وابزانم بڕی 3 ملیار دۆلار  قەرزیان وەرگرت . لە بری ئەوە نەوتی خاویان پێدان. بۆری نەوتی هەرێمیان  پێ فرۆشتن . ڕێگایان پێدان  نەوتیش دەرێنن .  ئەوەی زۆر گرنگە و دەمەوێت  ئاماژەی بۆ بكەم كە پارتی هەمیشە یەكێتی خەڵە تاندوە ئەمەیە : نوێنەری ڕەسمی حكومەتی هەرێم لەو كاتەدا  لە مۆسكۆ هەبوو ، ئامۆزای  كاك قوباد خۆشی بوو ، ئەویان بەشداری پێنەكرد لەكاتی گفتوگۆ و  ئیمزاكردنی گرێبەستەكە ، بەڵام نوێنەری پارتی وەكو حیزب  بەشداری كۆبونەوەكە بوو . ئەگەر من بومایە  لەشوێنی كاك قوباد هەرگیز ئەوسوكایەتیەم  قبوڵ نەدەكرد و كۆبونەوەكەم جێ دەهێشت .  بەڵام نازانم  بۆچی ئەوەی نەكرد؟؟   دووەم : هەموتان ئەوەتان باش لە یادە  كە ماوەی پیشو چەندین جار وەڤدی حكومەتی هەرێم سەردانی بەغدای دەكرد  بۆ گفتوگۆ لەسەر پارەو بودجە . وەڤدەكە ئەوەندە زوو زوو دەچونە بەغدا وای لێهاتبوو پێیان دەگوتن ، تكایە تا ئاگادارتان نەكەینەوە  مەیەنەوە بۆ  بەغدا . بۆ ئەمەیان سەرۆكی وەڤد كاك قوباد بوو . دیار بوو زۆریشی لاگرنگ بوو كە كراوە بە سەرۆكی وەڤد .  بەڵام ئەگەر پارتی بیزانیایە  خێری بۆ خۆی تێدایە ، هەرگیزكاك قوبادیان نەدەكرد بەسەرۆكی وەڤد . دیارە حكومەتی بەغدا دیقە دیقەی بە وەڤدی هەرێم دەكرد . ئەوەیان لە بیر مابوو كە كاتی خۆی نێچیر  بارزانی دەیگوت  بەغدا  پارەی نەماوەو ئیفلاسی كردوە . كە وەڤدەكە دەگەڕایەوە و بۆ كاك مەسرۆریان باس دەكرد ڕازی نەدەبوو بە مەرجەكانی بەغدا . دواجار كە ناچار بون و هیچ ڕێگایەكی تر نەما لەبەر دەمیان  هەر بەو مەرجانە ڕازی بون كە لە كۆبونەوەكانی پێشو حكومەتی بەغدا ڕازامەندی دەربڕیبو. بەڵام  مەسرور بارزانی هەموو ڕەنج و ماندوبونەكی كاكە قوبادی  كرد بە هی خۆیی و تەلەفونی بۆ مستەفا كازمی  كرد كە ڕازین بە مەرجەكانی  ئێستای بەغدا .  دوای ئەوە كرا بە هەڵڵاو گوایە ئەوەی ئەو وەڤدە بە چەندین  جار  كۆبونەوە نەیان توانی ئەنجامی بدەن  و بگەنە ڕێكەوتن ، بەڵام كاك مەسرور بە  یەك  تەلەفۆن جێ بەجێی كرد . سەیركەن چۆن لیرەشدا  كڵاویانكردە سەری كاك قوبادی زۆر گوناح .ئەگەر كاك قوباد كەسێكی شارەزای سیاسەت و  فرت و فێل بوایە هەر نەدەبوو  بچێتە ژێر ئەوەی ببیتَە سەرۆكی وەڤد و بچێتە بەغداو خۆی بكات بە خاوەنی ئەو كارەساتانەی كە پارتی بەسەر ئەم میللەتەی هێناوە .  هیوادارم  چیتر كاك قوباد  نەچێتەوە بۆ بەغدا بۆ قسەكردن لەسەر بودجە و بە پارتی بڵێن : فەرمون چۆنتان وێران كردوە ئاواش چاكی بكەنەوە . بەڵام وەكو  باس دەكرێت  وەڤدەكە بە سەرۆكایەتی  كاك قوباد  دەچێتەوە بۆ بەغداو كە چەلەحانیەكەی تەواو كرد ، بۆئیمزا كردنی بڕیاری كۆتایی  كاك مەسرور دەچێت و  سەركەوتنەكە دەكات بە هی خۆی .  سێیەم :  لە دوای ڕاپەڕێن و ئەو كاتەی  سێ پارێزگای هەرێمی كوردستان وەكو ناوچەی دژە فڕین  دیاریكران ، فڕانسۆ میتران سەرۆكی ئەوكاتەی فەڕەنساو زۆر دۆستی كورد بوو . داوای وەڤدێكی كوردی كرد سەردانی فەڕەنسا بكەن .  كە وەڤدەكەدەچنە فەڕەنسا  پێشنیاری ئەوەیان بۆ دەكەن كە هەوڵ دەدەن كەركوكیش بخنە ناوچەی دژە فڕینی فڕۆكە جەنگییەكانی بەعس و  هێزێكی تایبەتی  پۆلیسیش  بۆ ئیدارەدانی شارەكە دروست بكەن . ئەوەش بە مانای ئەوە دەهات هێواش هێواش  كەركوكیش بخەنە سەر هەرێمی كوردستان . ئەگەر كورد  سیاسەتی بزانیایە ئەوە هەنگاوی یەكەم دەبوو بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان  بە كەركوكیشەوە  بە تەواوی سەر بەخۆ بێت .  هەر كە كۆبونەوەكە  تەواو دەبێت و وەڤدەكە دەگەڕێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان ، هوشیار زێباری  لە توركیا لادەدات و دەچێتە  لای بەرپرسانی تورك و لە  هەموو ناوەرۆكی  كۆبونەوەكە ئاگاداریان دەكەنەوە . ئەوكات توركیا دەیكاتە هاوار و عێراقیشی لێ‌ ئاگادار دەكەنەوەو ئەو پرۆِژە  گرنگەی فەڕەنسا بۆ كورد  لە بار دەبەن .  چوارەم: كاك نەوشیروان یادی بەخێر بۆی گێراینەوە و وتی بەرپرسە فەڕەنسیەكان  ئامادەیی خۆیان نیشاندا كە باشترین كەسانی شارەزا لە بواری یاساو كاری پەڕلەمانێدامان  بۆ  بنێرن بۆ نوسینەوەی دەستور بۆ ئەوەی كاتێك لەگەڵ بەغدا  ڕێكەوتن دەكەین و  دەقە یاساییەكان دەنوسرێنەوە  توشی هەڵە نەبین و بزانین داوای چی دەكەین . لە درێژەی قسەكانیدا وتی : پارتی ڕازی نەبوو لە ترسی ئەوەی بەغدا لێیان عاجز نەبێت .  پێنجەم: هەموشتان لە بیرتان ماوە  چۆن لە خولی یەكەمی پەڕلەماندا پارتی  ڕازی نەبوو  داوای  فیدڕاڵی  بكەین و ئەوان هەر سوور بون لەسەر حوكمی زاتی .  ئەمانە كۆمەڵێك  پرسی گرنگن و بەپێویستم زانین بیرتان بهێنمەوە . سەیری ئێستای پارتیش بكەن ، لە لایەك ڕاپرسی   ئەنجام دەدەن بۆ سەربەخۆیی كوردستان و  خۆیان كردۆتە قارەمان . هەر ئەم سەرۆكی هەرێمەی ئێستایە كاتی خۆی دەیفەرمو ئێمە ئابوری خۆمان سەربەخۆ دەكەین و  نەوتی خۆمان بۆ خۆمان دەردێنین  و دەیفرۆشین چونكە ناچارین ئەوە بكەین بەغدا  ئیفلاسی كردوە . ئەم جارەش لە بەغدا لەبەر دەم مستەفا كازمیدا دەیفەرموو : من شانازی بە عێراقی بونی  خۆمەوە دەكەم .   ئێستا كاتی ئەوەیە بپرسین : چی لە پشتی سەردانەكەی سەرۆكی هەرێمەوەیە  بۆ وڵاتی توركێا ؟؟.  هەموو كەسێك لە ئێمە حەقی خۆمانە گومانمان هەبێت  لە سەردانەكەی سەرۆكی هەرێم بۆ توركیا . حەقی خۆشمانە بپرسین بۆچی سەرۆكی هەرێم  كتوپڕ دوای كۆبونەوەی  لە گەڵ سەرۆكی فەڕەنسا ، گەڕایەوە بۆ هەولێر و  سەفەری كرد بۆ توركیا  . لەبەر ئەوەی  سەرۆكی هەرێم  پێشتر  و لە كاتێكدا  هیچ پۆستێكی حكومی نەبوە خۆیی و ئاشتی هەورامی چونە  توركیاو گرێبەستی نەوت و غازی  لە گەڵ توركیا  بۆ ماوەی  50 ساڵ  مۆر كردوە .  نێچیر بارزانی هەرێمی كوردستانی توشی  قەیرانی دارایی وئیفلاسبون كردۆتەوە . مەترسی لەناو چونی قەوارەی هەرێمی كوردستانیشی دروست كردوە . بۆیە هەر سەفەرێك بە تەنها ئەنجامی بدات ، گوماناوی و جێگەی موتمانەی  جەماوەر نابێت .   كێ ناڵێت لەم سەردانەشیدا  پەندێكی  لەوە خراپترمان پێ نادات ، كارەساتێكی گەورەی ترمان بەسەر دا ناهێنێت .لەوانەیە  كارێك بكات  بە حسابی خۆی  هەڵەی پێشوی چاك بكاتەوە ، بەڵام  خرابتریشی بكات.  باشە بۆچی سەفەری كردوە ، ئایا پرسی بە پەڕلەمان كردوە ، ئایا سەردانەكەی حیزبییە ، بنەماڵەییە ، یان حكومییە ؟؟ ئەمانە هەموو پرسیارن و وەڵامیان دەوێت و نابێ  وەكو مۆركردنی گرێبەستی  50 ساڵەی نەوت و غاز تێپەڕێت و كەس نەزانێت .  ماوەتەوە ئەوەی بۆچونی خۆم دەربڕم  لەسەر ئامانجی سەردانەكەی  سەرۆكی هەرێم  بۆ توركیا: یەكەم :  نێچیر بارزانی  پەیوەندی شەخسی باشی لەگەڵ بەرپرسانی تورك هەیە و لە هەمان  كاتیشدا مامەلەی بازرگانی  زۆر گەورەشی لەگەڵ توركیا هەیە ، بۆیە خۆی بە دۆستی بەرپرسانی تورك دەزانێت ،  لەوانەیە  هەندی زانیاری  گرینگی لە كاتی كۆبونەوەكەدا لە پەناوە دەست كەوتبێت و پەیوەندی بە توركیاوە هەبوبێت  و بیەوێت  بەرپرسانی توركیا ئاگادار بكاتەوە بۆ ئەوەی زیاتر ببێتە جێگای متمانەیان . دووەم :لەوانەیە بەرپرسانی توركیا خۆیان داویان لی َكردبێت  سەردانی توركیا بكات و  بیانەوێت  زانیاری وردیان دەسكەوێت لە بارەی كۆبونەوەكەوە  چونكە خۆیان دەزانن پەیوەندییان  لەگەڵ مستەفا كازمی باش نییە.  سێیەم :لەوانەیە  بۆ قسەكردن بێت  لەسەر پرسی پەكەكە .  كێ ناَڵێت  توركیا  بڕیاری  نەدابێت  پەلاماری  قەندیل  نەداو  داوای هاوكاریش  لە پارتی بكەن .  چوارەم : ئەی  بۆچی  بۆ مەبەستی  هەڕەشە كردن نەبێت لەپارتی و ئاگاداریان بكەنەوە  لەوەی نەبنە پاڵپشتی  كازمی .  پێنجەم : بە دووریش نازانرێت  سەرۆكی هەرێم خەرێكی ئێمزاكردنی  گرێبەستێكی تر بێت و وەعدیان بداتی  ئەگەر هەرێمی كوردستانی عێراق داگیر بكەن و  ئەوان بكەنە حاكمی  هەرێم، ئامادەن پاڵ پشتییان بكەن .  ئەمانەی كە من نوسیومن  هەمویان ئەگەرن و پرسیارن  . هەتا ئەو  كاتەی بنەماڵەی بارزانی ئاوا بە نەهێنی  پەیوەندی  لەگەڵ  ئەم وڵات و ئەو وڵات ، ئەم تاقم و ئەو تاقم  ، ئەم كەس و ئەو كەس  ببەستن و كەسی لێ‌ ئاگادار نەكەنەوەو هەر خۆیان بیزانن ، گومانەكانیش هەر بەردەوام دەبن . هیوادارم سەردانەكەی ئەم جارەی سەرۆكی هەرێم  بۆ زیان گەیاندن نەبێت  بە هەرێمی كوردستان .   هیوادارم هەردوو جێگرەكەشی  بێدەنگ نەبن و  لە گەڕانەوەیدا داوی لێ بكەن  هۆكاری سەفەرەكەی  بۆ توركیا بۆ پەڕلەمان و  ڕای گشتی  ڕون بكاتەوە .چونكە ئەگەر ئەنجامێكی خراپی  هەبێ ، ئەوان وەكو نوێنەری دوو خیزبی بەشداری حكومەت ، ڕوبەڕوی  بەرپرسیاریەتی دەبنەوە .  3/9/2020       

كاروخ خۆشناو وڵاتانی جیهان (بەگشتی) چاویان بڕیوەتە سەر هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئه‌مه‌ریكا، کە بڕیارە ڕۆژی سێ شەممە رێکكەوتی (3/11/2020) ئەنجام بدرێت، ئەم هەڵبژاردنە گرنگترین هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی جیهان، چونکە تاکو ئێستا ئه‌مه‌ریكا زلهێزترین وڵاتی دونیایە و (واشنتن)ی پایتەختیش (چەق)ی داڕشتنی بڕیارە چارەنووسسازەکانی جیهانە. رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش (بەتایبەتی) لە چاوەڕوانی هەڵبژاردنی سەرۆکی نوێی ئه‌مه‌ریكا دایە، چونکە بە گۆڕانی سەرۆکی ئه‌مه‌ریكا، چاوەڕواندەکرێت هاوکێشەی (باڵانسی هێز) لەم ناوچەدا بگۆڕێت لە نێوان هەردوو جەمسەری (شیعە و سووننە)دا، بە جۆرێک ئەگەر (بایدن و دیموکراتەکان) سەر بکەون ئەوا چاوەڕواندەکرێت ئێران گەشە بکات و رێکكەوتنی ئەتۆمی (5+1) زیندووبکرێتەوە، لەبەرامبەردا چاوەڕواندەکرێت تورکیا پاشەکشە بکات، چونکە پەلکێشیەکانی تورکیا بۆ (سووریا و لیبیا و هەرێمی کوردستان) بایدنی تەواو نیگەران کردووە، وەک لە چاوپێکەوتنی بایدن لەگەڵ (نیویورك تایمز New York Times)دا ڕایگەیاند "ئەگەر ببم بە سەرۆکی ئه‌مه‌ریكا، هاوکاری ئۆپۆزیسیونی تورکیا دەکەم بۆ رووخاندنی دیکتاتۆر ئه‌ردۆغان". بەڵام لە ئەگەری دووبارە هەڵبژاردنەوەی (تره‌مپ و کۆمارییەکان) ئەوا چاوەڕواندەکرێت وەکو پێشتر ئێران پاشەکشە بکات، چونکە (ستراتیژیەتی ئەوپەڕی فشار) لەسەر ئێران بەردەوام دەبێت، تاکو ناچار بکرێت بێتەوە سەر مێزی گفتوگۆ و رێکكەوتنێکی نوێ لەگەڵ ئه‌مه‌ریكا واژوو بکات، لەبەرامبەردا چاوەڕواندەکرێت تورکیا گەشە بکات، بە هۆی ئەو پەیوەندییە  دۆستانەیەی کە تره‌مپ لەگەڵ ئه‌ردۆغان هەیەتی. جیاوازی نێوان تره‌مپ و بایدن (کۆماری و دیموکراتەکان) بەرامبەر دۆزی کورد: بە هۆی ئەوەی کورد لە رۆژهەڵات ناوەڕاستدا دابەشکراوە بەسەر چوار وڵاتدا، ناتوانین لە نێوان (تره‌مپ و بایدن)دا بە دیاریکراوی بڵێین ئەم کاندیدە باشترە لەوەی دی، چونکە هەڵبژاردنی هەر کاندیدێک ئەگەری هەیە لە بەرژەوەندی پارچەیەکی کوردستان بێت و لەبەرژەوەندی پارچەیەکی دیكه‌ی کوردستان نەبێت، بۆ نموونە لە بەرژەوەندنی کوردانی رۆژهەڵاتە کە (تره‌مپ) دووبارە هەڵبژێردرێتەوە چونکە (تره‌مپ) دژی ئێرانە، بەڵام لەبەرژەوەندی کوردانی باکوور نییە، چونکە (تره‌مپ) هاوڕێی ئه‌ردۆغانه‌، بەپێچەوانەشەوە لە بەرژەوەندی کوردانی باکوورە کە (بایدن) هەڵبژێردرێت، چونکە (بایدن) دژی ئه‌ردۆغانه‌، بەڵام لەبەرژەوەندی کوردانی رۆژهەڵات نییە کە (بایدن) هەڵبژێردرێت، چونکە ئەگەری هەیە سزاکان لەسەر ئێران هەڵگرێت و رێكکەوتنی ئەتۆمی کارا بکاتەوە، لەم حاڵەتەشدا ئێران زیندوو دەبێتەوە. بە شێوەیەکی گشتی دەتوانین بڵێین لەسەر ئاستی کەسی (بایدن) شارەزاتر و ئاشناترە لە (تره‌مپ) بەرامبەر بە دۆزی کورد، بەڵام لەسەر ئاستی حزبی (کۆمارییەکان) زیاتر لە (دیموکراتەکان) دۆستی کوردن، ئەگەرچی بە درێژایی مێژوو هەردوو حزب هەڵوێستی (ئەرێنی و نەرێنیان) بەرامبەر بە دۆزی کورد هەبووە، ئەویش چونکە بەرژەوەندییەکانی ئه‌مه‌ریكا (پێودانگ و سەنگی مەحەک) بوون لە هەموو هەڵوێستەکانیان نەک شتی دیكه‌.

دارا محه‌مه‌د   یەکێک لەو مەترسیە گەورانەی دنیای سیاسی ئێمەی تەنیوە پێدەچێت دامەزراندنی بنەماکانی ئەو فاشیزمە نوێیە بێت کە بە شێوەیەکی سیستماتیکانە لە کۆمەڵێک رێگەی جیاوازەوە لە لایەن هەردوو نوخبە سیاسیەکەی دەسەڵاتەوە بە ئەنجامدەگەیەنرێت. رۆژانە ئەو دیاردە سیاسی و رەفتار و پراکتیزە سەرکوتکاریانە دەبینین کە ئاماژەی گرنگن بۆ سەرهەڵدانی عەقڵیەتێکی فاشیخواز و هێڵ و تانوپۆ و بناغەکانی فاشیزمێکن کە هەوڵی رەگداکوتان دەدات لە ناو چەقی دەسەڵاتی کوردیدا و پاشان لە هەوڵی داگیرکردنی کۆمەڵگەدایە لە رێگەی بە چۆکپێدادانی تاکەکەسەکانەوە. ئەم هەوڵانە لەلایەن ئەم دوو نوخبە دەسەڵاتدارەی ناو پارتی و یەکێتیەوە بە شێوەیەکی بەرنامەڕێژکراو کاری لەسەر دەکرێت، کە دواترینینان ئەو پرۆژە یاسایە بوو لەسەر میدیای ئەلکترۆنی کە پەرلەمان ئامادەی کردبوو. پرۆژەیەک بوو تا سەر ئێسک ستەمکارانە و بنەماکانی دامەزراندنی دەوڵەتێکی پۆلیسی بۆ کۆمەڵگە دادەنێت کە خۆی لە دروستکردنی چاوەکانی چاودێریی و سەرکوتکردن و بە ئاسایشکردنی میدیایە بە گشتی و سەرجەم کەناڵەکانی دیکەی پەیوەندیکردن بە پلاتفۆرمەکانی سۆشیال میدیاوە و، دواجار ئاواکردنی فاشیزمی هەردوو نوخبە دەسەڵاتدارەکەیە بەسەر سەرجەم کایەی سیاسیدا. ئەم فاشیزمە نوێیەی کە لەلایەن زۆرێک لە نوخبە سیاسیەکانی وڵاتە ستەمکار و دیکتاتۆریەکانەوە دروستدەکرێت، بە دەسەڵاتی سیاسی کوردستانیشەوە، لە هەموو سیما و ناوەڕۆکەکانیەوە لەو فاشیزمە ناچێت، کە لەسەرەتاکانی سەدەی بیستدا هاتۆتەکایەوە، کە سەرکردەیەکی سەربازی حوکمی وڵات دەکات و سوپایەکی بێشومار دروستدەکات و دەستدەکات بە پاکتاوکردنی هەموو نەیارەکانی و لەناوبردنی هەر دەنگێکی ناڕازی و کوشتنی هەموو ئەوانەی دژایەتی سیستمەکە دەکەن. رەنگە ئەم کار و کردەوانە لەسەر هەموو ئاستێک لەبار نەبێت لە ئێستادا بۆ هەندێک لەم نوخبە سیاسیانە کە بەشێکیان لە دۆخێکی فرە حیزبی و جۆرێک لە پلورالیزمی سیاسیدا دەژین و رێگە لەم فاشیزمە عەسکەرتاریە دەگرێت. لێرەوە دامەزراندنی فاشیزمێکی نوێی سیاسی لە زۆرێک لەم سیستمە پاوانخوازانەی دەسەڵاتدا کارکردنە لەسەر نەهێشتنی نەیارەکانیان لە رێگەی دامەزراوە یاساییەکانەوە یان لە رێگەی مۆبیلیزەکردنی جەماوەر و ئەندامەکانی ئەم نوخبە حیزبیانەوە بۆ کپکردنی دەنگە ناڕازیەکان و سەرکوتکردنی ناڕازیبوونی جەماوەریی. یەکەم ئەرکی دامەزراندنی ئەم فاشیزمەی دەسەڵاتی سیاسی کوردستان لەلایەن هەردوو نوخبە سیاسیەکەوە بریتیە لە بەکارهێنانی ئەو دامەزراوانەی کە لەلایەن خودی حیزبەکانەوە کۆنتڕۆڵکراون و ئەم دامەزراوانەش لە زۆربەی بارەکاندا ئەوانەن کە بەرگێکی یاساییان لەبەردایە و بە دامەزراوە یاسایی و فەرمیەکان دادەنرێن، کە گرنگترینیان بریتین لە پەرلەمان و دادگە و دادوەری گشتی. ئەم پەرلەمانەی ئێستا راستەوخۆ لەلایەن پارتیەوە کۆنتڕۆڵکراوەو خاوەنی کارەکتەری سەربەخۆی خۆی نیە وەک دامەزراوەیەکی یاسادانەری نیشتمانی و کایەیەکی گشتی گرنگ بۆ سازدانی دیبەیتێکی راستەقینە لەسەر یاساکان و سیاسەتە گشتیەکان و بنیانتنانی کارەکتەرێکی بەهێز بۆ خۆی کە توانای لێپرسینەوەی لە حکومەت و کارەکانی هەبێت. ئەوەی ئەم پەرلەمانە پێیهەڵدەستێ بریتیە لە بەگەڕخستن و تێپەڕاندنی ئەو ئەجێندا سیاسیانەی پارتی وەک هێزێکی هەژمونکار بەسەر پەرلەمانەوە کە دەخوازێت بەرگێکی یاسایی پێ ببەخشێت و شەرعیەتی جێبەجێکردنی لەناو دامەزراوەکانی حکومەتدا هەبێت. بێگومان ئەم دەسەڵاتە سیاسیە هەمیشە لە هەوڵی لێدان و گرتن و کوشتنی خۆپیشاندەران و رۆژنامەنووسان و دەنگە ناڕازیەکاندا بووە و بە کردەوەیی لە هەوڵی دامەزراندنی چەندین دەزگای ئاسایشیدا بووە لە ژێر ناوی جیاوازدا کە ببێتە دەزگاکانی ترساندنی خەڵکی و چاودێریکردن بە مەبەستی رێگریکردن لە هەر جوڵە و خۆپیشاندانێکی جەماوەریی. ئەم جۆرە لە فاشیزم توانای داگیرکردنی راستی نیە و ناتوانێت سەرجەمی حەقیقەت بۆ خۆی مۆنۆپۆڵ بکات. ئەم دوو نوخبە سیاسیە بێ فەرهەنگە لەبەرئەوەی خاوەنی ئایدۆلۆژیایەکی سیاسی دیاریکراو نین، توانای ئەوەشیان نەبووە کە تەنها یەک راستی لە رێگەی پەروەردە و خوێندنەوە بگەیەنن و بتوانن ئەوە بسەپێنن بەسەر زۆرینەی خەڵکدا کە ئەو ژیان و سیستمی حوکمڕانیەی ئەمڕۆ بەڕێوەدەچێت هەر ئەوەندە دەتوانرێت بۆ ئێستای کوردستان بەدیبهێنرێت. زۆرینەی هاوڵاتیان و کۆمەڵگەی ئەمڕۆی کوردستان هۆشیاری ئەوەیان هەیە کە ئەم حوکمڕانیە سیاسیە کە لەلایەن دوو نوخبەوە بەڕێوەدەبرێت بریتیە لە حوکمڕانیەکی بنەماڵەیی کە نوقمی گەندەڵیەکی رێکخراوە و سەرتاپای جومگە حیزبی و حکومیەکانی گرتۆتەوە و هەوڵی بە گەندەڵکردنی ئەندامانی کۆمەڵگەش دەدات. کەواتە هۆشیاری خەڵک لە ئاستێکدایە کە چیتر باوەڕ بەم دەسەڵاتە ناکات کاتێک دەیەوێت بە خەڵک بڵێت کە دۆخی هەنوکە دەکرێت باشتر بکرێت. لەبەرئەوەی ئەم جۆرە لە فاشیزم لە ناو دەسەڵاتی سیاسی کوردستاندا توانای زەوتکردنی حەقیقەت و گەیاندنی یەک راستی نیە بۆ کۆمەڵگە، بەڵکو لە رێگەی دیکەوە هەوڵی سەپاندنی هەژمونی سیاسی خۆی دەدات. واتە کاتێک توانای داگیرکردنی هۆشیاری خەڵکی نیە، هەوڵی شکاندنی ئەو رۆحیەتی بەرەنگاریی و بەرهەڵستکاریی و ئامادەییە بۆ روبەڕوبوونەوە دەدات کە زۆرینەی هاوڵاتیان و کۆمەڵگە بە شێوازی جیاواز مانیفێستی دەکەن. کاتێک ئەم گیانی بەرگریە کە گرنگترین خاڵی مەترسیە بۆ سەر ژیان و مانەوەی دەسەڵات توشی جۆرێک لە نائومێدی دەبێت سەبارەت بە گۆڕینی ئەم سیستمی حوکمڕانیە، لێرەدا دەسەڵات قسە لەسەر چاکسازیی دەکات. بەڵام لە هەمانکاتدا ئەم فاشیزمەی دەسەڵاتی سیاسی کوردستان کە لەلایەن دوو نوخبەوە بەڕێوەدەبرێت لە غروری پاوانکردنی دەسەڵاتەوە بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵاتێکی زیاتر و دروستکردنی هەژمونێکی گەورەتر بەسەر هەموو تاکێکی کۆمەڵگەدا، دەخوازێت لە رێگەی پرۆژە یاسای تۆتالیتاریانە و دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی پڕ لە چاودێریی بەسەر تاکەکەسەکانەوە کۆنترۆڵی هەمووان بکات. کارێکی دیکەی ئەم نوخبە دەسەڵاتدارە دەستەمۆکردنی ئۆپۆزسیۆن و هێزە نەیارەکانە. ئەم پرۆسەی دەستەمۆکردنە بە چەند رێگەیەکی جیاوازدا دەڕوات و سەرەتا رەنگە لە دژایەتیکردن و جەنگێکی میدیایی و هەندێکجار لە پێکداداندا بەڕێوەبچێت و پاشان نوخبەی دەسەڵاتدار هەوڵی گرتنەخۆ یان ئیحتیواکردنی ئۆپۆزسیۆن بدات. هەروەها بەکارهێنانی دانوستاندن و پێشکەشکردنی پلە و پایە لەبەرامبەر بێدەنگبوون و پاشان خەساندن و دەستەمۆکردنی ئەم ئۆپۆزسیۆنە و کپکردنەوەی ئەو پرۆژە رادیکڵانەی بانگەشەیان بۆ کردووە. ئەمەش دەبێتەهۆی لێکترازانی ریزەکانی ئۆپۆزسیۆن و دروستبوونی جیابوونەوە لە نێو ئەندامەکانیاندا کە بەشێکی زۆریان ئەمە بە خۆ تەسلیمبوون بە نوخبەی دەسەڵاتی سیاسی دەبینن. ئەم پرۆسەی راهێنان و جڵەوکردن و دەستەمۆکردنەی ئۆپۆزسیۆن لەلایەن نوخبەی سیاسیەوە دوو مەبەستی سەرەکی دەپێکێت. یەکەم، ئەو پەیامە بە خەڵکی دەگەیەنێت کە ئۆپۆزسیۆنبوون و کردنەوەی بەرەی نەیاری بێهودەیەو دواجار بە دەستەمۆکردن و رازیبوون بە کەمترین داواکاریی کۆتایی  دێت. دووەم، ئەو گیانی بەرەنگاریی و ئازایەتیە بۆ بەردەوامی ململانێکردن لەگەڵ دەسەڵاتدا لاواز دەکات، کە تاڕادەیەکی زۆر ئەم دوو خاڵە پێکەوە گرێدراون لە لای زۆرینەی تاکەکەسەکان و بە تایبەتی چالاکوانان. واتە لاوازبوونی ئۆپۆزسیۆن و دەستەمۆبوونی ئۆپۆزسیۆن دەبێتەهۆی لاوازبوون و دروستبوونی نائومێدیەکی گەورە لەناو بەشێکی گەورەی ئەوانەی ئومێدیان لەسەر ئەم هێزە ئۆپۆزسیۆنە بنیاتنابوو. دواجار ئەم بارە سیاسی و سایکۆلۆژیە ئەوە دروستدەکات کە بەشێکی زۆری کۆمەڵگە چیتر بڕوای بەوە نامێنێت ئۆپۆزسیۆن توانای بردنەوەی لە دەنگداندا هەبێت و نوخبەی دەسەڵاتدار لەوەدا سەرکەوتوو دەبێت کە خەڵکێکی زۆر نائومێد بکات و ئەو بڕوایەیان لا دروستبکات کە بێهودەیە دەنگ بە هێزەکانی دەرەوەی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن بدەن چونکە توانای بردنەوەیان نابێت. جگە لەمەش نائومێدیەکی گشتی لەلای خەڵک دروستدەکات سەبارەت بە کۆی پرۆسەی هەڵبژاردن و دەنگدان، هەروەک چۆن لە هەڵبژاردنی پێشودا رێژەی بەشداریکردن لە دەنگداندا لە کوردستان و عێراقیشدا رێژەیەکی زۆر کەمی نیشاندا. (لە دەرفەتەکانی داهاتودا باس لەوە دەکەم کە چۆن پرۆسەی هەڵبژاردن و دەنگدان و دامەزراوە فەرمی و یاساییەکان دەبن بە کەرەستەیەکی بەسوود بەدەست نوخبەی سیاسیەوە بۆ بەردەوامیدان بە سیستمی سەرکوتکاریی و فەرمانڕەوایی خۆیان). کەواتە ئەم دوو نوخبە سیاسیەی کوردستان لە هەوڵی دامەزراندنی فاشیزمێکدان کە پێیەکی لەسەر بەناو بەیاساییکردنی کۆمەڵێک بڕیار و پرۆژەی پاوانخوازی دەسەڵات داناوە و، پێیەکەی دیکەی لەسەر لاوازکردن و دەستەمۆکردنی ئۆپۆزسیۆن داناوە بە جۆرێک کە مەبەست و ئامانجی سەرەکی ئەم دەسەڵاتە دانانی سیستمێکی چاودێری و کۆمەڵگەیەکی برا گەورەیە کە نەک هەر ئۆپۆزسیۆن بێدەنگ و بێکاریگەر بکات، بەڵکو تاکەکەسەکانی ناو کۆمەڵگەش توانای دەربڕینی راوبۆچونەکانی خۆیان نەبێت لە رێگەی کەناڵەکانی گەیاندنەوە و، دواجار سزادانی ئەوانەی سەرپێچی دەکەن لە رێگەی یاسا سەرکوتکارەکانەوە کە سیستمێکی دادوەری حیزبی جێبەجێیدەکات. ئەمە ئەو فاشیزمەیە کە ئەگەر ئەم وتارە ببێتە جۆرێک لە هاندان بۆ خۆپیشاندان دژی ئەو پرۆژە یاسا تۆتالیتاری و مومارەسە سەرکوتکاریانەی کە دەخوازێ هەموو دەنگە ناڕازیەکان و مافی خۆپیشاندان و رەخنەگرتن کپبکات، ئەوا ئامانجی هەردوو نوخبەی سیاسی بریتی دەبێت لە توندکردنی هەموو نوسەر و قەڵەمێکی رەخنەگر و بەرپرسیار لە کونجی زینداندا. لێرەوە دەبێت ئەوە روون بێت کە تەنها هێزی شەقام و ناڕەزایەتی سەرتاسەریی دەتوانێت بەر بەم فاشیزمە بگرێت.

سه‌نگه‌ر رسول توركیا وه‌كو دایناسورێكی زه‌به‌لاحی ناوچه‌كه‌ هه‌م له‌رووی ئابووری و هه‌میش له‌رووی سه‌ربازییه‌وه‌، تینووی گازی سروشتییه‌.  به‌شێوه‌یه‌ك، ستراتیژییه‌تی ئاسایشی ووزه‌ی توركیا له‌داهاتوودا به‌نده‌ به‌تواناكانی ئه‌و وڵاته‌ بۆ دابینكردنی گازی سروشتی دوور له‌هه‌ر مه‌ترسییه‌ك، ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندی به‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ له‌ ئێستادا 98% ئه‌و ووزه‌یه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ی  سنووره‌كانی توركیاوه‌ دابین ده‌كرێت، فرۆشیارانیش به‌پله‌ی یه‌كه‌م رووسیا و ئێرانه‌ له‌گه‌ڵ ئازه‌ربایجان. به‌ڵام دۆزینه‌وه‌ی گازی سروشتی له‌ده‌ریای ره‌شدا، له‌ 21ی ئاب له‌لایه‌ن سه‌رۆكی توركیاوه‌ راگه‌یاندرا، ده‌رفه‌تێكی كاتی به‌و وڵاته‌ ده‌به‌خشێ نه‌ك هه‌میشه‌یی. ئه‌م هه‌نگاوه‌ش كۆمه‌ڵێك هاوكێشه‌ی سیاسی نێوده‌وڵه‌تی به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت. به‌پێی لێكدانه‌وه‌كان، دۆزینه‌وه‌ی 320 ملیار مه‌تر چوار گۆشه‌ له‌ده‌ریای ره‌شدا، دوای ده‌رهێنان و كاره‌ ته‌كنیكییه‌كان و تێچووی گونجاو، ئه‌گه‌ر هیچ كێشه‌یه‌كی بۆ دروست نه‌بێت ئه‌وا له‌باشترین باردا به‌شی حه‌وت ساڵ ووزه‌ی پێویست بۆ خواسته‌كانی توركیا ده‌سته‌به‌ر ده‌كات. كه‌واته‌ له‌دواجاردا توركیا هه‌ر ده‌بێت له‌ده‌رگای ده‌ره‌وه‌ بدات بۆ وه‌ ده‌ستخستنی ووزه‌، به‌ڵام له‌هه‌مانكاتیشدا ئه‌م دۆزینه‌وه‌یه‌ ده‌رفه‌تێكی زێرین بۆ توركیا دروست ده‌كات له‌ دانووستانه‌كانی نوێكردنه‌وه‌ی گرێبه‌ستی دابینكردنی گازی سروشتی له‌گه‌ڵ رووسیاو ئێران كه‌ له‌چه‌ند ساڵێكی كه‌می ئاینده‌ گرێبه‌سته‌كان كۆتاییان پێدێت. ئه‌گه‌ر له‌ده‌ریای ره‌شیشه‌وه‌ بپه‌رێینه‌وه‌ بۆ ئاوه‌كانی ده‌ریای ناوه‌راست، ئه‌وا ده‌بینین توركیا پرۆسه‌كانی گه‌ران و دۆزینه‌وه‌و ده‌رهێنانی گازی سروشتی ده‌سپێكردووه‌، ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ حكومه‌تی لیبیاش گرێبه‌ستی ئیمزاكردووه‌و له‌ئاوه‌كانی قوبرسیش پرۆسه‌كه‌ی ده‌ست پێكردووه‌. ئه‌مه‌ش بۆته‌ هۆی دروستبوونی ناكۆكی له‌نێوان توركیا له‌لایه‌ك و یۆنان و هه‌روه‌ها مسڕ و ئیسرائیل و فه‌ره‌نسا له‌لایه‌كی دیكه‌. چونكه‌ ئه‌سته‌مه‌ سنووره‌ ئاوییه‌كان بۆ مافی ده‌رهێنان هێنده‌ به‌سانایی ده‌ست نیشان بكرێن و ئه‌م توندبوونی ململانێكانیش په‌یوه‌ندی به‌گازی سروشتییه‌وه‌ هه‌یه‌و ده‌كرێت له‌بابه‌تێكی دیكه‌دا ده‌وڵه‌مه‌ندتر له‌وباره‌یه‌وه‌ بدوێین. به‌تێروانین له‌و خاڵانه‌ی سه‌ره‌وه‌، ئه‌وه‌ روون ده‌بێته‌وه‌ كه‌ پێگه‌ی هه‌رێمی كوردستان وه‌ك هاوسنووری توركیاو پێگه‌ی فیدراڵییه‌كه‌ی له‌عیراقدا، له‌به‌رده‌م مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌ دایه‌! چونكه‌ پرسی گازی سروشتی بۆ توركیا ته‌نهاو ته‌نها پرسێكی ئابووری نییه‌، به‌ڵكو په‌یوه‌ست بووه‌ به‌ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه‌و هه‌ر سیناریۆیه‌كی خراپ هه‌بێت سڵ ناكاته‌وه‌ بۆ گه‌یشتن به‌و سه‌رچاوه‌یه‌.  هه‌رێم ئه‌گه‌ر ژیرانه‌و زۆر هه‌ستییارانه‌  مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ پرسی گازی سروشتی نه‌كات، ئه‌وا به‌دڵنیاییه‌وه‌ كاره‌ساتی خراپتر له‌سیاسه‌تی ده‌رهێنانی نه‌وت چاوه‌روانی هه‌رێم ده‌كات! له‌وباره‌دا هه‌رێم چی بكات؟! له‌كاتێكدا هه‌رێم به‌هۆی ئیتیفاقییه‌ی  50 ساڵییه‌كه‌وه‌ ده‌ستی كه‌وتۆته‌ بن سه‌ری توركیاو هه‌روه‌ها هه‌بوونی بنكه‌ سه‌ربازییه‌ زۆره‌كانی توركیا له‌هه‌رێم واقیعێكی دروست كردووه‌ ناتوانرێت به‌بێ توركیا له‌وباره‌یه‌وه‌ هیچ جووڵه‌یه‌ك بكات. له‌لایه‌كی دیكه‌شه‌وه‌ مافه‌ ده‌ستووری و فیدراڵییه‌كانی عیراق كه‌ به‌هه‌رێم دراون ئه‌وه‌نده‌ باش و ده‌ستوورین، ناكرێت له‌عیراق دوور بكه‌وێته‌وه‌و دژ به‌ به‌غدا هه‌نگاو بنێت. هه‌روه‌ها باشترین داهاتووش بۆ هه‌رێم روو له‌به‌غدایه‌! باشترین سیناریۆ جوڵه‌ هه‌رێم بیكات ئه‌وا له‌سه‌ر دوو ئاست ده‌بێت. یه‌كه‌مییان ئه‌وه‌یه‌ له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێم له‌رێگه‌ی دروستكردنی لیژنه‌یه‌كی كه‌ پێكبێت له‌ژماره‌یه‌ك ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان (زۆرینه‌ی فراكسیۆنه‌ گه‌وره‌كان)، له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نی نه‌وت و گازی هه‌رێم بۆ دارشتنی سیاسه‌تی گازی سروشتی هه‌رێم. دووه‌مییان له‌سه‌ر ئاستی عیراق له‌رێگه‌ی سه‌رۆك كۆمارو وه‌زیره‌كان (وه‌ك واقیعی سیاسی: به‌مه‌رجێك یه‌كێتی به‌شداری سه‌ره‌كی دارشتنی سیاسه‌ته‌كه‌ بێت و روئیای ئه‌و حزبه‌ ره‌نگدانه‌وه‌و جێكردنه‌وه‌ی هه‌بێت له‌ره‌شنووسه‌كه‌ بۆ ئه‌وه‌ی یه‌كده‌نگی دروست بێت له‌به‌غدا)، ئه‌وا له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عیراق راوێژ له‌سه‌ر ره‌شنووسی سیاسه‌ت و پرۆژه‌كه‌ بكرێت. دوای دروستكردنی ره‌شنووسی پرۆژه‌كه‌، ده‌كرێت ده‌رهێنانی گازی سروشتی بكرێته‌ خاڵی سه‌ره‌كی دانووستانی هه‌رێم بۆ جێگیركردنی بودجه‌ی هه‌رێم به‌شێویه‌ك له‌ 10 ساڵ كه‌متر نه‌بێت و له‌په‌رله‌مان ده‌نگی له‌سه‌ر بدرێت به‌هۆكاری ئه‌وه‌ی ئابووری عیراق ده‌بوژێنێته‌وه‌. دوای گه‌یشتنه‌ رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا ده‌كرێت به‌غداو هه‌رێم پێكه‌وه‌ له‌گه‌ڵ توركیا قسه‌ له‌سه‌ر مه‌له‌فی ده‌رهێنان و هه‌نارده‌كردنی گازی سروشتی بكرێت.  ئه‌گه‌ر به‌پێی ئه‌م پلانه‌ی سه‌ره‌وه‌ بروات، ئه‌وا هه‌م له‌رووی ئابوورییه‌وه‌ سه‌قامگیرییه‌كی درێژ خایه‌ن بۆ هه‌رێم دروست ده‌بێ وه‌ك جێگیركردنی به‌شه‌ بودجه‌یه‌ك بۆ زیاتر له‌ 10 ساڵ، هه‌میش له‌رووی ده‌ستوورییه‌وه‌ ده‌رهێنانی گازی سروشتی كێشه‌ی یاسایی بۆ دروست نابێت و له‌لایه‌كی دیكه‌شه‌وه‌ له‌گه‌ڵ به‌غدا هه‌رێم به‌هێزتر ده‌بێ له‌سه‌ر مێزی دانووستاندنی فرۆشتنی گازی سروشتی به‌توركیا. ئه‌گه‌ر به‌ووردی و هه‌ستییاری و نیشتیمانییه‌وه‌ بیر له‌مه‌له‌فی گازی سروشتی هه‌رێم نه‌كرێته‌وه‌، ئه‌وا ئه‌گه‌ری زۆره‌ تاك لایه‌نه‌ گرێبه‌سته‌كه‌ هاوشێوه‌ی 50 ساڵییه‌كه‌ رووبدات! بۆیه‌ سه‌رجه‌م پارت و لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان ده‌بێت هه‌وڵه‌كانییا بخه‌نه‌ گه‌ڕ ئه‌مه‌ روونه‌دات و هه‌روه‌ها ده‌بێت ئه‌و خاڵه‌ش بزانن به‌بێ توركیاش هیچ ناكرێت! سیاسه‌تی ژیرانه‌ ئه‌وه‌یه‌ هه‌رسێ لایه‌نی هه‌رێمی كوردستان و عیراق و توركیا پێكه‌وه‌ رێكبكه‌ون نه‌ك دوولایه‌ن به‌ته‌نها! *شاره‌زا له‌ئابووری سیاسی